Właściwości toksyczne i pożarowe substancji niebezpiecznych
Materiałami trującymi nazywa się takie substancje i ich mieszaniny, które w razie
przedostania się do organizmu lub w kontakcie z powierzchnia ciała zagrażają życiu i
zdrowiu ludzi i zwierząt. Materiały takie, często w małych ilościach, powodują miejscowe
lub ogólne uszkodzenia w organizmie z następczymi zaburzeniami czynnościowymi. Objawy
i skutki działania substancji trujących na organizmy żywe określa się jako zatrucia.
W zależności od stopnia uszkodzenia zdrowia rozróżnia się zatrucia
Øð lekkie
Øð ciężkie,
z całym szeregiem stopni pośrednich,
W zależności od czasu trwania ekspozycji
Øð ostre
Øð chroniczne.
Zatrucia ostre występują w wyniku działania na organizm dużych ilości substancji
trujących i przebiegają gwałtownie, z szybko zmieniającymi się objawami, kończąc się z
reguły śmiercią po upływie 1-2 dni, często kilku godzin, a nawet minut.
Zatrucia chroniczne (przewlekłe) rozwijają się w wyniku długotrwałego działania na
organizm małych ilości substancji trujących. Schorzenia te charakteryzują się powolnym
przebiegiem (miesiące, lata), często bez wyraz
nie widocznych objawów. Niekiedy zatrucie
przewlekłe może przejść w ostre. Będzie to wynikiem codziennego przyjmowania do
organizmu niewielkich dawek substancji trujących, które ulegają bardzo powolnym
przemianom w organizmie. W przypadku tym występuje efekt nagromadzenia się trucizny,
co wywołuje zatrucia ostre.
Tego rodzaju zjawisko ma szczególne znaczenie przy stałej lub długotrwałej pracy z
substancjami toksycznymi.
Działanie substancji trujących na organizm żywy zależy od wielu czynników, takich
jak:
 rodzaj substancji toksycznej,
 droga przenikania do organizmu,
 dawka (stężenie),
 własności fizyko/chemiczne
 przemiany jakim ulegajÄ… w organizmie,
 podatność organizmu na zatrucia itp.
Przenikanie substancji trujących do organizmu może następować przez skórę,
przewód pokarmowy i drogi oddechowe:
 przez drogi oddechowe  głównie gazy, opary cieczy lub ciał stałych. Tą drogą
następują zatrucia w ilości 90-95%,
 przez powierzchnię skóry  głównie ciała stałe i ciecze, a także niektóre gazy i pary
łączące się z wilgocią skóry człowieka, wywołujące działania drażniące i inne. Takie
przypadki mają miejsce przede wszystkim przy bezpośrednim zetknięciu się z daną
substancją zwykle przez polanie powierzchni ciała,
 przez przewód pokarmowy  ciała stałe, ciecze, w nielicznych przypadkach gazy
i opary  możliwe przy niedostatecznej higienie osobistej, przypadkowe albo
wynikające z działań samobójczych.
Niebezpieczne materiały chemiczne dzielą się na następujące grupy:
Øð ogólnotrujÄ…ce - powodujÄ… ostre lub chroniczne zatrucie prowadzÄ…ce czÄ™sto do
zejść śmiertelnych,
Øð szkodliwe - powodujÄ… schorzenia ustroju na skutek zatrucia,
Øð żrÄ…ce - po zetkniÄ™ciu z żywÄ… tkankÄ… powodujÄ… jej zniszczenie,
Øð drażniÄ…ce - wywoÅ‚ujÄ… stany zapalne skóry, bÅ‚on Å›luzowych i oczu,
Øð neurotoksyczne - mogÄ… uszkodzić centralny ukÅ‚ad nerwowy i nerwy obwodowe,
Øð alergiczne - wywoÅ‚ujÄ… w ustroju odczyn typu uczuleniowego,
Øð narkotyczne - mogÄ… wywoÅ‚ać stan oszoÅ‚omienia lub utraty przytomnoÅ›ci,
Øð rakotwórcze - mogÄ… być przyczynÄ… powstania zmian nowotworowych w organizmie
Øð motogenne - mogÄ… powodować uszkodzenia aparatu dziedzicznego, zmieniać cechy
dziedziczne potomstwa,
Øð upoÅ›ledzajÄ…ce - mogÄ… powodować zakłócenia (zmiany) w rozwoju wewnÄ…trz-
macicznym płodu
.
Niezależnie od przyjętego podziału, należy pamiętać, że wiele toksycznych środków
przemysłowych może charakteryzować się działaniem mieszanym.
Ilść substancji trującej, konieczną do wywołania widocznych objawów zatrucia nazywamy
dawką. Dawki trujące substancji w stanie stałym i ciekłym określa się, podając masę trucizny,
wywołującą określone objawy zatrucia, w miligramach lub w gramach na kilogram masy ciała.
Z dwóch substancji trujących bardziej toksyczna jest ta, której dawka wywołująca zatrucie jest
mniejsza.
Parametry toksyczne
Dawka trująca (DT)  oznacza najmniejszą ilość substancji trującej wywołującą wyraz
ne
objawy zatrucia.
Dawka śmiertelna (DL)  oznacza najmniejszą ilość substancji trującej powodującą zejście
śmiertelne.
Średnia dawka śmiertelna (LD lub DL )  jest to ilość substancji, która po przyjęciu przez
50 50
szczury o wadze 200-300 g żywej masy, powoduje śmierć połowy grupy zwierząt
doświadczalnych przez upływem 14 dni. Wynik podaje się po przeliczeniu w miligramach na
kilogram wagi ciała.
Najwyższe dopuszczalne stężenie na stanowisku pracy (NDS)
Jest to takie stężenie substancji trującej, które przy stałym kontakcie z nią w ciągu 8-
godzinnego dnia pracy przez wieloletni nawet okres nie wywołuje żadnych objawów zatrucia.
Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSch,).
Jest to stężenie czynników szkodliwych dla zdrowia  ustalone jako wartości średnie -
które nie powinno powodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika oraz jego
przyszłych pokoleń, jeśli utrzymuje się ono w środowisku pracy nie dłużej niż 30 minut w
czasie zmiany roboczej.
Najwyższe dopuszczalne stężenie progowe (NDSP).
Jest to stężenie czynników szkodliwych dla zdrowia, które ze względu na zagrożenie
zdrowia lub życia pracownika nie mogą być przekroczone w środowisku pracy.
Próg wyczuwalności węchowej (PWW)
Jest to dana liczbowa określająca minimalną ilość danej substancji w atmosferze, która
może być już wyczuwalna przez zmysł powonienia człowieka.
Działanie substancji na organizmy żywe i środowisko.
Trucizny są to związki chemiczne, które wskutek swych własności wprowadzone w
określonej ilości do organizmu, mogą wywołać zakłócenia normalnych funkcji życiowych
lub spowodować śmierć w zależności od czasu oddziaływania.
Zjawiska toksycznego oddziaływania na organizm ludzki wraz z wynikającymi z tego
skutkami nazywamy zatruciami, które dzielą się na:
 zatrucia ostre  spowodowane wprowadzeniem do organizmu jednorazowej, właściwej
dla danej substancji ilości, a objawy jej oddziaływania są wyraz
ne,
 zatrucia przewlekłe  spowodowane wprowadzeniem stosunkowo małych ilości
substancji chemicznej lecz przez dłuższy okres czasu, a objawy widoczne mogą nie
występować, dopiero skutki dostrzegalne mogą być po okresach czasu sięgających
kilku miesięcy, kilku lat itp.,
 zatrucia podostre  mają charakter pośredni.
Substancje toksyczne mogą działać w dwojaki sposób:
 miejscowo  atakując tkanki z którymi się bezpośrednio stykają np. chlor, amoniak
i inne przeważnie o działaniu silnie drażniącym i wywołującym odruchy obronne
organizmu, typu: wydzielanie śluzu, drażnienie górnych i dolnych dróg oddechowych,
kaszel, Å‚zawienie.
 ogólne  wchłanianie przez organizm, a następnie narządy wewnętrzne, przy czym często
pośrednio oddziaływają na system nerwowy, powodując brak odruchów obronnych człowieka
Parametry pożarowe
Temperatura zapłonu  jest to najniższa temperatura, przy której ciecz palna ogrzana w
określonych warunkach, wydziela taką ilość palnych gazów , które nad powierzchnią
wytworzą z powietrzem mieszaninę palną zdolną zapalić się od bodz
ca termicznego
(płomienia) .
Temperatura samozapalenia  jest to najniższa temperatura przy której następuje
samozapalenie , bez dodatkowego bodz
ca termicznego np. iskry .
Dolna granica wybuchowości (DGW)  najniższe stężenie substancji palnej w mieszaninie z
powietrzem, przy którym może już wystąpić zapalenie się tej substancji pod wpływem bodz
ca
termicznego.
Górna granica wybuchowości (GGW)  najwyższe stężenie substancji palnej w mieszaninie
z powietrzem , przy którym jeszcze może wystąpić zapalenie się tej substancji pod wpływem
bodz
ca termicznego .