Zespół Szkół nr 5 im. Unii Europejskiej w Ostrołęce












Przegląd stylów klasycznych i antyklasycznych w sztuce












Sylwia Zera
Kl. I "D"


Ostrołęka 2006


Spis treści:

Sztuka starożytnej Grecji i Rzymu 1
Sztuka romańska ..14
Gotyk 18
Renesans ...20
Barok 23
Klasycyzm 29
Romantyzm ..32
Secesja ..34


































SZTUKA STAROŻYTNEJ GRECJI
Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej
spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje
się okres od ok. 1200 p.n.e. do I w. p.n.e., czyli do czasu podboju starożytnej
Grecji przez Rzymian. Jednak wraz z podbojem rzymskim, nie skończył się
definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal tworzyli, ale przede
wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich. Najczęściej ich dzieła były
kopiami znanych wcześniej dzieł greckich. Dzięki tej działalności znamy wygląd
wielu rzeźb, których oryginały zaginęły lub zostały zniszczone. Sztuka grecka
(m.in. właśnie dzięki kopiom) wywarła przeogromny wpływ na rozwój sztuki
rzymskiej. Jednak wraz ze zmianami politycznymi skończyła się jej
samodzielność.

Czas trwania sztuki greckiej dzielony jest na następujące okresy rozwoju:
1. okres archaiczny
2. okres klasyczny
3. okres hellenistyczny

Okres archaiczny
Okres archaiczny to najstarszy z trzech etapów rozwoju sztuki w rejonie basenu
Morza Egejskiego. Początki sięgają najazdu Dorów na Peloponez w XII wieku
p.n.e. i wiązanego z nim upadku kultury mykeńskiej. Wydarzenia kończące ten
pierwszy okres związane są z początkiem II wojny perskiej, a ściślej z bitwą
pod Salaminą oraz zniszczeniem Aten w 480 p.n.e. Okres archaiczny dzielony jest
umownie na cztery mniejsze przedziały czasowe, które noszą nazwy:
okres ciemny
okres wczesnoarchaiczny
okres dojrzałego archaizmu
okres późnego archaizmu

DZIEŁA:



Nike z Samotraki ok. 180 p.n.e.(Luwr, Paryż)


Ceramika zdobiona w stylu geometrycznym 775 - 725 p.n.e. (Luwr, Paryż)


Kora z Samos, ok. 570 - 560 p.n.e. (Luwr, Paryż)


Kuros (Muzeum Archeologiczne Teby)


Głowa jeźdźca Rampin z ok. 560 p.n.e., ze zbiorów Luwru


Amfora z Aten, ok. 554 - 540 p.n.e. malarstwo czarnofigurowe (Luwr, Paryż)


Ceramika, ok. 500 - 475 p.n.e., malarstwo czerwonofigurowe (Luwr, Paryż)
Okres klasyczny
Okres klasyczny to drugi z etapów, na które zazwyczaj dzieli się czas trwania i
rozwoju sztuki na terenach zamieszkałych przez ludy greckie, czyli na obszarach
należących do basenu Morza Egejskiego. Jako wydarzenie rozpoczynające ten okres
przyjmowana jest data bitwy pod Salaminą (480 p.n.e.) a wydarzenia kończące go
wiązane są z datą śmierci Aleksandra Macedońskiego w 323 p.n.e., po której
nastąpił stopniowy podział jego imperium.
Ten przedział czasu umownie dzielony jest na trzy etapy, które noszą nazwy:
okres wczesnoklasyczny (480
445 p.n.e.), związany przede wszystkim z
rozpoczętą po II wojnie perskiej odbudową Aten
okres klasyczny, związany z działalnością Peryklesa
okres późnoklasyczny, obejmujący czas po zakończeniu wojen peloponeskich i
włączenia Grecji do imperium Aleksandra Wielkiego.

DZIEŁA:

Brązowy posąg Zeusa lub Posejdona rzucającego piorunem, ok. 450 p.n.e.
(Narodowe Muzeum Archeologiczne, Ateny)


Brązowy posąg woźnicy, ok. 475 p.n.e. (Muzeum, Delfy)


Dorycka świątynia Hefajstosa w Atenach (Thesejon)


Partenon


Partenon - fragment tympanonu i fryzu (tryglify)


Metopa z Partenonu, centaur zabijający Lapitę (Muzeum Brytyjskie, Londyn)


Procesja panatejska, fragment fryzu z 445 - 438 p.n.e. (Luwr, Paryż)


Ruiny świątyni Artemidy w Efezie


Erechtejon, joński portyk, Ateny


Apollo z ok. 450 p.n.e., rzymska kopia rzeźby


Artemida z Luwru ok. 350 p.n.e., rzymska kopia rzeźby Leocharesa


Delficka świątynia Ateny w kształcie lotosu, nazywany też Marmara
Okres hellenistyczny
Okres hellenistyczny, to ostatni w dziejach umowny czas trwania i rozwoju
sztuki starożytnej Grecji. Daty określające jego ramy to rok śmierci Aleksandra
Macedońskiego w 323 p.n.e. i rok 30 p.n.e., w którym nastąpił podbój
ostatniego, niezależnego państwa hellenistycznego , jakim w tym czasie był
Egipt.
Podboje Aleksandra Wielkiego rozszerzyły terytorialny zasięg oddziaływania
sztuki greckiej. Jednocześnie, wiele z podbitych państw już wcześniej posiadało
bogate tradycje kulturowe (np. Starożytny Egipt, Mezopotamia, Persja). Wzajemne
przenikanie się elementów greckich i orientalnych a także w późniejszym okresie
italskich, zdecydowało o dalszych kierunkach rozwoju sztuki hellenistycznej.
Wielu jej twórców wywodziło się z tradycyjnych ośrodków artystycznych greckich,
czerpiąc z bogatej spuścizny poszukiwało nowych form wyrazu pełniej
odpowiadających nowym realiom. Wraz z ekspansją terytorialną powstały nowe
ośrodki, miejscowe tradycje wywierały wpływ na działających w nich artystów.
W nauce nastąpił rozwój nauk przyrodniczych i filozofii. Zainteresowanie
człowiekiem i jego rozwojem od niemowlęctwa do później starości w sztuce
zaowocowało licznymi portretami przedstawicieli wszystkich ras, warstw
społecznych, ludzi zdrowych, kalekich i starców. Przedstawienia na reliefach i
obrazach zamiast neutralnego tła otrzymały bogate pejzaże. Idealizacja została
zastąpiona tendencjami naturalistycznymi a klasyczna harmonia ustąpiła miejsca
ekspresji i kontraście piękna i brzydoty.

DZIEŁA:

Zrekonstruowany portyk - Stoa Attalosa w Atenach (ok. 140 p.n.e.)

Świątynia Zeusa Olimpijskiego w Atenach, tzw. Olimpiejon (porządek koryncki)


Grupa Laokoona, rzymska kopia rzeźby Agesandrosa, Polydorosa i Atenodorosa
(Muzeum Watykański, Rzym)


Wenus z Milo (Luwr, Paryż)


Portret Homera, rzymska kopia rzeźby z ok. 150 p.n.e. (Luwr, Paryż)
SZTUKA ROMAŃSKA
Sztuka romańska (styl romański, romanizm) - pojęcie odnoszące się do stylu w
sztukach plastycznych IX
XIII wieku. Najwcześniej formy stylistyczne zostały
ukształtowane na terenach zajmowanych obecnie przez dzisiejsze północne Włochy,
Francję i zachodnie Niemcy (IX
XII wiek). Wkrótce (X w.
XIII w.) zasięgiem
nowego stylu objęte zostały kolejne tereny Europy i wraz z prowadzonymi
wyprawami krzyżowymi przeniknął na Bliski Wschód. Styl romański ma korzenie w
sztuce karolińskiej, przedromańskiej (w Niemczech ottońskiej) i
bizantyjskiej, częściowo także w sztuce islamu.

Romanizm w Europie
Architektura romańska w Europie
Sztuka romańska była związana przede wszystkim z chrześcijaństwem. Głównymi jej
ośrodkami były klasztory (benedyktynów, cystersów, norbertanów, kanoników
regularnych) i stolice diecezji. Objęcie patronatem przez cesarstwa (w
Niemczech) i panów feudalnych pozwolił na jej rozwój. Obronny charakter budowli
wpłynął w znacznym stopniu na ukształtowanie bryły architektonicznej kościołów,
symboli Królestwa Bożego.Treści religijne przekazywane były przez rzeźbę
architektoniczną i uzupełniane przez malarstwo ścienne. Głównym materiałem
stosowanym w tym okresie był starannie obrobiony kamień (wapień, piaskowiec,
granit) w postaci ciosów, z którego wznoszono grube mury z niewielkimi otworami
okiennymi szklanymi gomółkami lub witrażami. Elementem związanym z obronnością
były też wieże sytuowane najczęściej po zachodniej stronie kościołów. Kościół
był orientowany (prezbiterium znajdowało się po wschodniej stronie kościoła),
początkowo na ogół jednonawowe, podłużne kościoły (układ centralny występował
rzadziej). Kolejnym etapem były trójnawowe bazyliki również z transeptem.
Ewolucji podlegał też sposób przekrycia budowli. Początkowo stosowano stropy
drewniane, które w krótkim czasie zostały zastąpione sklepieniami kolebkowymi.
Zmieniano kierunek podparcia kolebek przez zmianę osi ich ustawienia (z
podłużnej na poprzeczną) w nawach bocznych, stosowano półkolebki obciążając
siłami od rozporu sklepienia nawy środkowej mury zewnętrzne, zmieniano
wysokości itp. aż zaczęto stosować sklepienia krzyżowe.
Podpory w architekturze romańskiej nie mają ściśle ustalonych proporcji. Ich
cechami charakterystycznymi są służki zwieńczone kapitelem oraz głowice
kostkowe. Trzon kolumny, na ogół niski o cylindrycznym kształcie pozostawał
gładki albo zdobiony żłobkowaniem, ornamentem w formie plecionki, wzorem
geometrycznym lub rzeźbą figuralną.
Elementem wprowadzanym do naw bocznych były galeryjki, empory i okna.
Prezbiterium zazwyczaj zakończone było apsydą wokół wykonywano obejście z
wieńcem kaplic. Apsydy występowały także na zakończeniach naw i ramion
transeptu.
Elewację urozmaicały i porządkowały lizeny powiązane fryzem arkadkowym i
cokołem. Wejście główne, umieszczane w zachodniej części kościoła, w postaci
portalu stanowiło bogaty akcent dekoracyjny wzbogacony szeregiem filarów
ustawionych w linii biegnącej ukośnie od lica ściany do stosunkowo wąskich
drzwi. Górną ramę stanowił półkolisty lub w formie liścia koniczyny łuk
(archiwolta).

PRZYKŁADY:

Normandia - kościół Saint-Georges-de-Boscherville


Romański kościół św. Andrzeja w Krakowie


Rotunda św. Prokopa

Malarstwo i rzeźba
Rzeźba jest podporządkowana architekturze. Głównym jej zadaniem staje się
ukazanie boskiego tryumfu nad złem. Koncentrowała się przede wszystkim w
tympanonach nad portalami, gdzie zazwyczaj przedstawiano postać Chrystusa.
Bogata i ekspresyjna oraz silnie zróżnicowana powstała we Francji ( np.
Moissac, V�zelay, Souillac) czasem obejmowała całą fasadę (Poitiers).
Szczytowym osiągnięciem stylu romańskiego jest dekoracja rzeźbiarska katedry w
Autun, dzieło Gislibertusa. Znakomitym twórcą późnoromańskiej rzeźby we
Włoszech był B. Antelami. W Niemczech pojawiły się rzeźby nie związane z
architekturą (brązowy krucyfiks z Werden).
Malarstwo także pozostawało na usługach doktryny kościoła. Malowidła ścienne
wypełniały ściany kościołów, we Włoszech popularne były przedstawienia w
postaci mozaik. Pozostałości są zachowane w licznych kościołach Francji
(Saint-Savin-sur-Gartempe), Niemiec (Schwarzrheindorf), północnej Hiszpanii
(Tahull), Włoch (S. Angelo in Formis, mozaiki w Wenecji i Palermo).
Również rękopisy wykonywane i ozdabiane w skryptoriach osiągnęły wysoki poziom
artystyczny, zwłaszcza popularne iluminacje reprezentacyjnych dzieł.
















GOTYK
Gotyk (z niem.) - to styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk
plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i
rozwinął się w połowie XII wieku we Francji i swoim zasięgiem objął
chrześcijańską Europę.
Powstanie gotyku związane jest z rozwijającą się pod koniec średniowiecza
kulturą dworską, rycerską i mieszczańską.
Gotyk dzieli się na trzy okresy, których czas trwania jest różny dla
poszczególnych państw:
gotyk wczesny
gotyk dojrzały
gotyk późny zwany płomienistym

Architektura
W gotyku budowle odznaczały się dużą lekkością w stosunku do budowli
romańskich. Miały one wiele okien, wypełnianych zazwyczaj witrażami, strzeliste
wieże, bogato zdobione portale. Cechami charakterystycznymi dla architektury
gotyckiej jest stosowanie łuku ostrego, sklepienia krzyżowo-żebrowego i systemu
łuków przyporowych, odciążających ściany budowli. Wnętrza kościołów zdobiły
często freski, przedstawiające sceny biblijne. Kościoły były zazwyczaj na
planie bazyliki (3 nawowe, z jedną nawą główną i dwoma bocznymi, bądź 5 nawowe
z 4 nawami bocznymi).









PRZYKŁADY:

Świeckie budownictwo epoki gotyku: Brama Holsztyńska w Lubece


Trójkondygnacyjny podział elewacji wewnętrznej kościoła w klasycznym gotyku -
Bazylika w St. Denis

RENESANS
Odrodzenie (Renesans), z fr. renaissance - okres w historii sztuki i kultury
europejskiej rozciągający się od XIV wieku do XVI wieku.
Odrodzenie miało swój początek we Włoszech. Wpływy odrodzenia rozszerzały się
na inne kraje europejskie, szczególnie Niderlandy i Niemcy, jednak swoje
apogeum osiągnęło we Włoszech.
Odrodzenie powstało stopniowo na tle zmian kulturowych, odchodzenia od wzorców
i światopoglądu średniowiecznego. Do sztuki i życia codziennego zaczęły w coraz
większym stopniu przenikać wartości laickie; na plan pierwszy zaczęto wysuwać
jednostkę ludzką, z jej potrzebami, odczuciami i indywidualnymi dążeniami
(humanizm). Rozpoczął się również czas Wielkich Odkryć Geograficznych.
W sztukach pięknych styl renesansowy narodził się we Florencji: symboliczną
datą i rzeczywistym przełomem artystycznym był konkurs na najlepszy projekt
brązowych drzwi baptysterium we Florencji. Konkurs wygrał Lorenzo Ghiberti,
który swoim nietypowym projektem wzbudził zachwyt (Renesans w rzeźbie). Później
Filippo Brunelleschi zaprojektował kopułę florenckiej katedry, co
zapoczątkowało Renesans w architekturze, dlatego też często historycy za
kolebkę odrodzenia uznają Florencję.

PRZYKŁADY:

Leonardo da Vinci, "Dama z łasiczką"


Człowiek witruwiański- studium proporcji narysowane przez Leonarda da Vinci na
podstawie opisów antycznego rzymskiego architekta Witruwiusza. Rycina
dokumentuje wspólną starożytnym i ludziom renesansu chęć naukowego wyjaśnienia
rzeczywistości - tutaj określono proporcje ludzkiego ciała porównując budowę
człowieka z figurami geometrycznymi: kołem i kwadratem.


Dawid dłuta Michała Anioła


Giovanni Baptista di Quadro z Lugano - Ratusz w Poznaniu


Bartolommeo Berrecci - Zamek na Wawelu
BAROK
Barok
styl w sztuce, architekturze i literaturze zapoczątkowany we Włoszech;
wyrósł na podłożu renesansu i panował od XVI do XVIII wieku (od około 1580 do
około 1730 roku). Barok odznacza się ekspresyjnością, bogactwem formy i
zdobnictwa, silnymi kontrastami, monumentalnością; linia prosta w sztuce i
architekturze jest prawie nieobecna, jej miejsce zajmują linie faliste,
załamania, występy, zaokrąglenia. Dzieła architektoniczne tego okresu bywają
przeładowane dekoracją figuralną i ornamentyką. Nazywano go kiedyś "zwyrodniałą
formą renesansu" (Jacob Burckhardt). Nazwa epoki pochodzi od słowa barocco
w
języku włoskim: "coś dziwacznego, przesadnego", zaś w języku portugalskim -
"perła o nieregularnym kształcie". Polscy reformatorzy oświeceniowi widzieli w
baroku symbol upadku umysłowego, zacofania i panoszącego się sarmatyzmu. W
okresie baroku stworzono wiele dzieł, które weszły do kanonu sztuki i stanowią
punkt odniesienia także w naszej epoce (np. dramaty Szekspira wciąż na nowo
odczytywane).

PRZYKŁADY:

Barokowy pałac Dąmbskich w Toruniu z roku 1693


Barokowy Kościół w Mnichowie z XVIII wieku


Wnętrze kościoła il Gesł


Andreas Schlueter - Umierający wojownik


Fasada kościoła Santa Suzanna w Rzymie, projekt Carlo Madera


Kościół Santa Maria della Salute w Wenecji, projekt Baldassare Longhena


Plac św. Piotra, projekt Berniniego


Attyka na kolumndzie Berniniego - Plac św. Piotra


Sch�nbrunn



Wnętrze poznańskiej fary


Święta Lipka



Zwinger


Pałac w Wilanowie


Fontanna di Trevi
KLASYCYZM
Klasycyzm (z łac. classicus - doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony) -
styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do
osiągnięć starożytności greckiej i rzymskiej. W Europie tzw. "powrót do źródeł"
(klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie występował równolegle
do baroku, czyli od XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych krajach trwał
do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Styl ten szczególnie nawiązywał
do antyku. Zmodyfikowany klasycyzm przeradzał się czasem w eklektyzm końca XIX
wieku. Klasycyzm jako styl panował w epoce oświecenia. Najpełniejszy rozkwit
klasycyzmu nastąpił pod koniec XVIII w. i w I ćwierci wieku XIX. W dziedzinie
literatury swoisty kres klasycyzmu przyniosła wojna klasyków z romantykami.
Zauroczenie klasyczną harmonią pojawiało się wielokrotnie, także w XX wieku,
pod postacią neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a następnie wśród
artystów awangardowych, np. u Picassa.

Architektura klasycystyczna, podstawowe cechy:
-wzorowanie się na starożytnych budowlach greckich i rzymskich oraz na
niektórych budowlach odrodzenia
-kopiowanie elementów architektury starożytnej
-budowle wznoszone na planie zwartym, koła lub prostokąta; stosowanie kolumnad
i kolumnowych portyków ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu; pilastrów, dużych
okien
-tympanon przeważnie dekorowany płaskorzeźbą
-dążenie do uzyskania efektu harmonii, zrównoważonej kompozycji, stosowanie
symetrii
-w opozycji do baroku przeważają fasady o liniach prostych bez wygięć i skrętów
-oszczędne stosowanie zdobnictwa; jeżeli się pojawiają, są to uskrzydlone
postacie lwów z ludzkimi głowami, orły , wieńce, wazony, girlandy z róż,
kokardy, hełmy, tarcze, skrzyżowane sztandary nawiązujące do tradycji cesarstwa
rzymskiego
-rozwój budownictwa użyteczności publicznej, takiego jak: urzędy , teatry,
szpitale, szkoły, zakładane wówczas muzea
-pałace
duże, niskie, wydłużone, na planie prostokąta, z wysuniętą częścią
środkową ozdobioną portykiem; we wnętrzach wielkie, podłużne, jasne sale,
chętnie malowane na biało, płaskie sufity, okna duże, kwadratowe
-kościoły
często na planie koła, przekryte kopułą

PRZYKŁADY:

Teatr Wielki w Warszawie


Klasycyzm: Pałac Łazienkowski w Warszawie


Klasycyzm: Karl Friedrich Schinkel, kościół św. Elżbiety w Berlinie


Józef Poniatowski, w Warszawie.


ROMANTYZM
Romantyzm (z francuskiego roman - powiązane z poezją rycerską, sama nazwa
nawiązuje do łacińskiej nazwy Rzymu - Roma) - nazwą tę określa się epokę w
historii sztuki europejskiej od lat 90. XVIII wieku do 40. XIX wieku.
Romantyzm jest rozumiany jako prąd ideowy, literacki i artystyczny, który
rozwinął się przede wszystkim w Europie Zachodniej i objawiał przeważnie w
poezji, malarstwie i muzyce. Romantyzm nie obejmował wszystkich obszarów sztuk
plastycznych oraz nie wytworzył jednolitego stylu, dlatego nie stanowi epoki we
wszystkich dziedzinach sztuki.
Najbardziej charakterystyczne cechy i zjawiska, związane z romantyzmem i
romantycznymi dziełami:
przedkładanie uczucia, intuicji i wiary nad rozum; sprzeciw wobec
oświeceniowego racjonalizmu,
protest wobec klasycyzmu i harmonii,
indywidualizm,
bunt przeciw kanonom i konwencjom,
tajemniczość,
umiłowanie wolności (walka narodowo-wyzwoleńcza),
fascynacja żywiołowością natury,
historyzm (przede wszystkim gotycyzm i neogotyk)
orientalizm (zainteresowanie odległymi krainami np. Dalekiego Wschodu),
ludowość (częste są nawiązania do legend, podań, starodawnych mitów i baśni),
folkizm.
Siłą napędową romantyzmu jest tęsknota za rajskim światem, poszukiwanym poza
nudną codziennością, poczucie spleenu, dekadentyzm, specyficzne wyobcowanie
spośród tłumu "szarych zjadaczy chleba", dążenie do spełnienia, a nawet
spalenia się w poszukiwaniu ideału, głównie idealnej miłości.
Wydzielono następujące fazy romantyzmu:
wczesny romantyzm (około 1798-1804),
pełny romantyzm (około 1804-1815),
późny romantyzm (około 1815-1848).

PRZYKŁADY:

Wędrowiec nad morzem chmur, obraz Caspara Davida Friedricha


Caspar David Friedrich Dwaj mężczyźni obserwujący księżyc (1819)

SECESJA
Secesja (od łac. secessio - wycofanie się, odstąpienie) to styl w sztuce
modernistycznej i kulturze powstały w Wiedniu, panujący od około 1890 do około
1910 roku. We Francji nazywany Art nouveau, w Anglii Modern Style, w Niemczech
Jugendstil. W Polsce określany jako secesja lub Młoda Polska.
Istotą secesji było dążenie do stylowej jedności sztuki dzięki łączeniu działań
w różnych jej dziedzinach, a w szczególności rzemiosła artystycznego,
architektury wnętrz, rzeźby i grafiki. Charakterystycznymi cechami stylu
secesyjnego są: płynne, faliste linie, ornamentacja abstrakcyjna bądź roślinna,
która inspirowana była często wpływami sztuki japońskiej, swobodne układy
kompozycyjne, asymetria, płaszczyznowość i linearyzm oraz subtelna pastelowa
kolorystyka.
Architektura secesyjna, była odejściem od XIX-wiecznego historyzmu. Zaczęto
projektować indywidualnie i funkcjonalnie domy. Połączono architekturę z
malarstwem, rzeźbą oraz rzemiosłem artystycznym.

PRZYKŁADY:

Secesyjna okładka czasopisma literackiego "Chimera"


Secesyjny pałacyk w Iławie



Detal kamienicy secesyjnej we Lwowie


H. Guimard, wejście do metra w Paryżu


J. M. Olbrich, Pawilon Secesji w Wiedniu


E. Magyar, Re�k-palota w Szegedzie


A. Gaudi, Casa Mila w Barcelonie


A. Endell, Hackesche H�fe w Berlinie