Rozdział 57

POSTANOWIENIA


I. Jeżeli kodeks nie przewiduje wydania wyroku lub nakazu zapłaty, sąd
wydaje orzeczenie w postaci postanowienia. Ponieważ zaś wyrokiem sąd rozstrzyga
sprawę co do istoty (meritum), zatem wydaje postanowienie, jeżeli rozstrzyga o
kwestii nie dotyczącej istoty sprawy, a więc o kwestii o charakterze proceduralnym.
Postanowienie jest to zatem orzeczenie rozstrzygające kwestie proceduralne.
Odnosi się to do procesu cywilnego. W postępowaniu nieprocesowym, jak już o tym
wspomnieliśmy, wydaje się również w formie postanowień orzeczenia merytoryczne.

Postanowienia wydane w procesie można na podstawie ich skutków dla
postępowania podzielić na dwa rodzaje:
1) postanowienie kończące postępowanie w sprawie,
2) postanowienia nie kończące postępowania w sprawie.

Ad 1) Postanowienie kończące postępowanie w sprawie sąd wydaje wówczas, gdy
orzeka o całości postępowania, a nie zachodzą warunki do wydania wyroku, czyli
merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.

Do postanowień kończących postępowanie w sprawie zalicza się:
a) postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku, a więc przede
wszystkim postanowienie o odrzuceniu pozwu (art. 199, 1099, 1124 ż 3) oraz
postanowienie o umorzeniu postępowania w sprawie (art. 355). Odrzucenie
pozwu to po prostu odmowa sądu przeprowadzenia postępowania i wydania
orzeczenia co do istoty (absolutio ab instantiam). Sytuacja taka zachodzi
wówczas, gdy sąd stwierdzi brak wymaganych przesłanek procesowych, i to
brak uprzedni, a więc istniejący w momencie wytoczenia powództwa (art. 199,
1099; zob. rozdział 44 ż 1); Umorzenie postępowania następuje wówczas,
gdy przeszkody do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy zaistnieją w toku
postępowania (zob. rozdział 44 ż 2).
b) postanowienia dotyczące całości sprawy, a będące ostatnimi orzeczeniami
wydanymi w postępowaniu. Do tego rodzaju postanowień należy np.
postanowienie o odrzuceniu apelacji, o odrzuceniu albo oddaleniu wniosku o
przywrócenie terminu do wniesienia apelacji.

Postanowienia kończące postępowanie w sprawie wiążą sąd, który je wydał, i
w zasadzie mogą być zmienione lub uchylone tylko przez sąd wyższej instancji w
następstwie ich zaskarżenia w drodze zażalenia. Wyjątek przewiduje art. 395 ż 2.
Mianowicie, jeżeli zażalenie zarzuca nieważność postępowania lub jest oczywiście
uzasadnione, wówczas sąd, który je wydał, może na posiedzeniu niejawnym uchylić
zaskarżone postanowienie i w miarę potrzeby sprawę rozpoznać na nowo.

Ad 2) Wszystkie pozostałe postanowienia są postanowieniami nie kończącymi
postępowania w sprawie. Do postanowień tych należą postanowienia wymienione w
art. 394 ż 1 pkt 1-11, a ponadto takie postanowienia, jak np. postanowienia
dowodowe (art. 236), postanowienie o odroczeniu rozprawy i inne.
Postanowienia nie kończące postępowania w sprawie mogą być uchylane i
zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy, chociażby były zaskarżone, a
nawet prawomocne (art. 359). Postanowieniami tymi przeto sąd, który je wydał, nie
jest związany. Może je zmienić i uchylić wskutek zmiany okoliczności sprawy.
Postanowienia dowodowe może sąd nawet bez zmiany okoliczności sprawy, ale
tylko stosownie do okoliczności, uchylić lub zmienić (art. 240).

Postanowienia różnią się ponadto między sobą odnośnie do zaskarżalności i
pod tym względem dzieli się postanowienia na:
a) zaskarżalne zażaleniem,
b) niezaskarżalne zażaleniem.

Zaskarżalne zażaleniem są wszystkie postanowienia sądu I instancji
kończące postanowienie w sprawie oraz postanowienia nie kończące postępowania
w sprawie wymienione w sposób szczególny w art. 394 ż 1 pkt 1-11. Pozostałe
postanowienia są niezaskarżalne.

Postanowienia w końcu różnią się między sobą co do sposobu wydania i
doręczenia, a mianowicie:
1) na posiedzeniu jawnym postanowienia nie kończące postępowania w sprawie
i niezaskarżalne wydaje się w ten sposób, że ogłasza się je ustnie i wpisuje
do protokołu bez spisywania odrębnej sentencji (art. 356), a wszystkie inne
postanowienia w ten sposób, że ogłasza się je ustnie i spisuje odrębną
sentencję. Sąd uzasadnia i doręcza postanowienia, gdy podlegają
zaskarżeniu, tylko na wniosek i tylko tej stronie, która w terminie tygodniowym
od ogłoszenia postanowienia zażądała jego doręczenia;
2) na posiedzeniu niejawnym wszystkie postanowienia wydaje się przez
spisanie ich sentencji. Postanowienia te sąd doręcza z urzędu obu stronom,
przy czym, jeżeli postanowienie ma charakter zaskarżalny, należy je doręczyć
z uzasadnieniem i z pouczeniem strony występującej w sprawie bez
adwokata o dopuszczalności, terminie i sposobie wniesienia zażalenia (art.
357 ż 2).

Postanowienia wydane na posiedzeniu jawnym wiążą sąd od chwili ich
ogłoszenia, a postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym - od chwili
podpisania sentencji (art. 358).


II. W postępowaniu nieprocesowym dzieli się postanowienia na:
1) orzekające co do istoty sprawy oraz
2) inne postanowienia.

Postanowienia orzekające co do istoty sprawy, jako orzeczenia merytoryczne,
zrównane są w zasadzie pod względem skutków z wyrokami. Mogą posiadać
charakter konstytutywny lub deklaratywny.
Postanowienia wydane w postępowaniu nieprocesowym, niemerytoryczne,
mają taki sam charakter jak postanowienia wydane w procesie cywilnym.
W postępowaniu zabezpieczającym spotykamy się z postanowieniami o
charakterze konstytutywnym (np. przy zabezpieczeniu nowacyjnym z art. 753).
W postępowaniu egzekucyjnym występują postanowienia deklaratywne (np.
nadające klauzulę wykonalności) lub konstytutywne (np. przysądzenie własności z
art. 999 ż 1).


III. W toku postępowania zarówno przewodniczący, jak i w pewnych
wypadkach sąd wydają różne zarządzenia. Stosownie do art. 362 przepisy kodeksu
regulujące postanowienia sądu stosuje się odpowiednio do zarządzeń przewod-
niczącego. Podobnie art. 398 stanowi, że przepisy kodeksu regulujące instytucję
zażalenia stosuje się odpowiednio do zażaleń na zarządzenia przewodniczącego.
Nieliczne zarządzenia przewodniczącego zrównane są pod względem
dopuszczalności zażalenia z postanowieniami sądu, np. zarządzenie zwrotu pozwu
(art. 394 ż 1 pkt 1).
Odnośnie do zarządzeń sądu można np. wymienić zarządzenie o łączeniu
spraw, o ograniczeniu rozprawy. O zarządzeniach sądu mówi też art. 254 ż 3.