Układ oddechowy człowieka
jednostka anatomiczno-czynnościowa służąca wymianie gazowej
dostarczaniu do organizmu tlenu i wydalaniu zbędnych produktów przemiany materii, którym jest m.in. dwutlenek węgla. Składają się na niego drogi oddechowe i płuca. Niewielki udział w wymianie gazowej ma również skóra.
Drogi oddechowe
W ich skład wchodzi jama nosowa (cavum nasi), gardło (pharynx)
z przewodem trąbkowym (tuba auditiva) łączącym je z uchem środkowym (auris media), krtań (larynx), tchawica (trachea), oskrzela (bronchi)
prawe i lewe, które dzielą się na oskrzela płatowe, segmentalne i mniejszej średnicy. Oskrzela z reguły rozgałęziają się na dwa niższego rzędu. Najdrobniejsze oskrzela przechodzą w oskrzeliki (bronchioli). Sieć oskrzeli tworzy rozbudowany system
"drzewo oskrzelowe". Końcowa część dróg oddechowych prowadzi do pęcherzyków płucnych (alveoli pulmonales).
Górne drogi oddechowe:
� jama nosowa (cavum nasi)
� gardło (pharynx)
Dolne drogi oddechowe:
� krtań (larynx)
� tchawica (trachea)
� oskrzela (bronchi)
Ściana oskrzeli składa się z elementów chrzęstnych, sprężystych i mięśni gładkich. Powoduje to możliwość regulacji ich średnicy. Wnętrze oskrzeli wyścielone jest błoną śluzową, której liczne gruczoły śluzowe tworzą warstewkę śluzu. W oskrzelikach nie ma już chrząstek i mięśni gładkich. Pod względem anatomiczno-funkcjonalnym płuca można podzielić na gronka, które łączą się w zraziki, te w segmenty, a te zaś z kolei w płaty. Lewe płuco posiada dwa płaty (górny i dolny) ze względu na obecność serca, a prawe trzy (górny, środkowy i dolny).
Płuca
U zdrowego człowieka występują 2 płuca
prawe (łac. pulmo dexter) i lewe (łac. pulmo sinister). Oba położone są w klatce piersiowej (thorax) i mają kształt stożka z podstawą na przeponie. Są pęcherzykowatymi narządami o płatowatej budowie (lewe ma 2 płaty
ze względu na umiejscowienie serca, prawe 3). Otaczają je dwie warstwy z tkanki łącznej
opłucna ścienna (pleura parietalis) i opłucna płucna (pleura pulmonalis). Pomiędzy nimi występuje jama opłucnej (cavum pleurae). Pomiędzy nimi jest płyn, który zmniejsza tarcie pomiędzy warstwami opłucnej podczas wykonywania ruchów oddechowych oraz umożliwia przyleganie płuca pokrytego opłucną płucną do opłucnej ściennej (która jest zrośnięta z wewnętrzną ścianą klatki piersiowej). W jamie opłucnej panuje podciśnienie. Do każdego z płuc dochodzi odpowiednie rozgałęzienie oskrzeli głównych. Oskrzela główne wchodzą do płuca wraz z tętnicą płucną (arteria pulmonalis) i żyłą płucną (vena pulmonalis
ona wychodzi z płuca) w miejscu które nosi nazwę wnęka płuca (hilus pulmonis).
Prawidłowa mechanika pracy płuc, która polega na naprzemiennym rozprężaniu i zapadaniu się, zależy w znacznym stopniu od prawidłowego funkcjonowania jam opłucnych.
Ruchy oddechowe
Wentylację płuc zapewniają ruchy ssąco-tłoczące klatki piersiowej. Wdech powodowany jest skurczem mięśni oddechowych: przepony rozpiętej na łuku żeber dolnych oraz mięśni międzyżebrowych zewnętrznych, rozpiętych na żebrach. Rozciągnięcie klatki piersiowej we wszystkich trzech wymiarach prowadzi do zwiększenia objętości płuc i wytworzenia podciśnienia zasysającego powietrze. Wydech jest najczęściej aktem biernym. Rozluźnienie mięśni oddechowych sprawia, że klatka piersiowa i płuca kurczą się, a niewielkie nadciśnienie wytłacza powietrze z płuc i dróg oddechowych.
Przy wdechu powietrze dostaje się najpierw do jamy nosowej. Tam ulega ogrzaniu, nawilżeniu i, w znacznym stopniu, oczyszczeniu z kurzu, bakterii i innych drobnych zanieczyszczeń. Jest to możliwe dzięki wyścieleniu jamy nosowej silnie unaczynioną błoną śluzową z wielowarstwowym nabłonkiem migawkowym, zawierającym liczne komórki śluzowe. Następnie powietrze przepływa do gardła i krtani. W gardle krzyżują się drogi oddechowe i przewód pokarmowy, dlatego przy przełykaniu dochodzi do zatrzymania oddechu i zamknięcia dróg oddechowych przez nagłośnię. Przez krtań i tchawicę powietrze przechodzi do drzewa oskrzelowego, by dotrzeć w końcu do pęcherzyków płucnych, w których zachodzi właściwa wymiana gazowa.
Wymiana gazowa
Pęcherzyki płucne, zwykle o kształcie kulistym (czasem wskutek ucisku z zewnątrz półkulistym lub wielościennym), oplecione są gęstą siecią naczyń krwionośnych włosowatych. Zbudowane są z komórek nabłonkowych, które nazywane są pneumocytami. Tzw. bariera włośniczkowo-pęcherzykowa to przylegające do siebie ściany pęcherzyka i naczynia włosowatego. Poprzez tę barierę tlen dyfunduje do opływającej pęcherzyk krwi, a do światła pęcherzyka dostaje się dwutlenek węgla. Łączna liczba pęcherzyków płucnych wynosi ok. 300 milionów, a powierzchnia oddechowa to ok. 90 m2. Średnica pęcherzyka płucnego wynosi 150-250 �m.
Podział powietrza w drogach oddechowych
� dopełniające
2500 cm3
� oddechowe
500 cm3 (w jego obrębie dochodzi do wymiany gazowej podczas normalnego oddychania)
� zapasowe
1200 cm3
� zalegające
1200 cm3 (potrzebne do utrzymania kształtu płuc)
Choroby układu oddechowego
Choroby układu oddechowego
wszystkie schorzenia obejmujące drogi oddechowe lub z nimi związane. Fizjologicznie dzieli się je na choroby:
* obstrukcyjne (obturacyjne), związane ze zmniejszonym przepływem powietrza w płucach
* restrykcyjne, powodujące zmniejszenie czynnościowej pojemności płuc
Podział anatomiczny wyróżnia choroby górnego i dolnego odcinka układu oddechowego, a także śródmiąższowe i naczyniowe choroby płucne.
Najczęściej występujące choroby układu oddechowego:
* choroby infekcyjne
o nieżyt nosa
o przeziębienie
o zapalenie migdałków podniebiennych
o zapalenie zatok przynosowych
o zapalenie krtani i zapalenie tchawicy
o zapalenie oskrzeli
o zapalenie płuc
o zapalenie opłucnej
o gruźlica
o grypa
o angina
o choroba legionistów
* choroby nowotworowe
o raki jamy ustnej (rak języka, ślinianki)
o rak krtani
o rak płuca
+ rak oskrzela (drobnokomórkowy i niedrobnokomórkowy)
+ rakowiak
+ śródbłoniak opłucnej
* choroby zawodowe
o azbestoza
o pylica płuc
* inne
o alergia oddechowa
o astma oskrzelowa
o katar sienny
o odma opłucnowa
o przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP)
o SARS
o ptasia grypa
o limfangioleiomiomatoza
o zespół bezdechu śródsennego
o choroba dekompresyjna
Zachowania ograniczające możliwość zakażenia się chorobami układu oddechowego
Ograniczeniem możliwości zakażenia się chorobami układu oddechowego jest odpowiednia higiena osobista, ograniczyć kontakty z chorymi, unikać dużych skupisk ludzkich, nie przebywać w zapylonym środowisku, zakrywać nos i usta przy kichaniu, często wietrzyć pomieszczenia, uprawiać sport, sprawność fizyczna, odpowiednia dieta, unikać palenia, również biernego palenia.