Tabela 3. Porównanie systemów politycznych
Wybrane państwa
Charakterystyka ustroju
Polska USA Francja Niemcy (RFN) Wielka Brytania (UK)
System polityczny
charakter głowy
republika republika republika republika monarchia parlamentarna
państwa
budowa terytorialna państwo unitarne federacja państwo unitarne federacja państwo unitarne
system parlamentarno- system półprezydencki system gabinetowo-
forma rządów
system prezydencki system kanclerski
gabinetowy (semiprezydencki) parlamentarny
Konstytucja Konstytucja RP z 2 kwietnia Konstytucja USA Konstytucja V Republiki Konstytucja Niemiec (RFN) UK ma konstytucję
1997 r. z 17 września 1787 r. z 5 czerwca 1958 r. jest to Ustawa Zasadnicza niepisaną, a z
ródłami prawa
Zmiany wprowadzono w W 1791 r. wprowadzono Do Konstytucji z 23 maja 1949 r., która są: prawo stanowione (akty
latach 2001 (wynikały z Kartę Praw, która stanowi wprowadzono zmiany, np. pierwotnie zwierała 146 od 1215 r.), prawo
dwóch błędnych zapisów), pierwsze 10 poprawek. w 2000 r. wyniku artykułów, a po licznych precedensowe, konwenanse.
2006 (art. 55) i 2009 r. (art. W sumie poprawek jest 27. referendum skrócono nowelizacjach dodano do
99 dodano ust. 3) kadencję prezydenta z 7 do niej 39.
5 lat, a od 2004 r. kadencję
Senatu z 9 do 6 lat.
Wybrane państwa
Charakterystyka ustroju
Polska USA Francja Niemcy (RFN) Wielka Brytania (UK)
Władza ustawodawcza Sejm i Senat Senat i Izba Reprezentantów Zgromadzenie Narodowego Bundestag i Bundesrat Izba Gmin i Izba Lordów
i Senat
4 lata 6 lat  kadencja Senatu, co 6 lat  kadencja Senatu, co 4 lata  kadencja Kadencja Izby Gmin może
kadencja
dwa lata zmienia się 1/3 dwa lata zmienia się połowa Bundestagu, trwać do 5 lat. Izba Lordów
składu izby, składu izby, Bundesrat jest izbą nie jest ciałem obieralnym.
2 lata - kadencja Izby 5 lat  kadencja niekadencyjną
Reprezentantów Zgromadzenia Narodowe
Obie izby mogą zmienić Obie izby parlamentu są tak Do głównych kompetencji Do najważniejszych Szczególną rolę pełni król
najważniejsze
konstytucję, uchwalają samo ważne i mają podobne należy uchwalanie ustaw kompetencji Bundestagu (monarcha), który jest
kompetencje
ustawy, w tym budżet kompetencje, zarówno w takich dziedzinach jak: należy uchwalanie ustaw i zarówno organem władzy
państwa, przy czym ustawodawcze, jak i obrona, budżet, prawa budżetu, wprowadzanie ustawodawczej, jak i
w procesie legislacyjnym kontrolne. Przede wszystkim obywatelskie, czy prawo zmian do konstytucji, wykonawczej. Stanowi on
przewagę ma Sejm. Ponadto uchwalają ustawy, budżet, pracy, przy czym powoływanie tzw. trzecie ogniowo
niższa izba parlamentu ma podatki, a także decyduje o w procesie legislacyjnym i odwoływanie kanclerza legislatywy, stojąc
szersze uprawnienia niż stanie wojny i zawarciu przewagę ma Zgromadzenie oraz kontrolowanie pracy jednocześnie (formalnie) na
Senat, w związku ze pokoju. Narodowe. Izba ta ma także rządu. Odwołanie kanclerza czele gabinetu. Dlatego też
sprawowaniem funkcji uprawnienia kontrolne odbywa się przez uprawnienia monarchy
kontrolnej nad działalnością w stosunku do rządu, m.in. uchwalenie teoretycznie są bardzo
Rady Ministrów. Dlatego poprzez prawo uchwalenie konstruktywnego wotum szerokie, faktycznie jednak
Sejm może uchwalić wotum wotum nieufności. nieufności. nie.Główne kompetencje
nieufności rządowi Bundesrat składa się Izby Gmin to uchwalaniem
(konstruktywne wotum z delegatów rządów ustaw i budżetu, kontrola
nieufności), jak poszczególnych landów. nad finansami państwa,
i poszczególnym ministrom. Izba ma inicjatywę a także kontrola nad
Ponadto izba niższa ustawodawczą oraz prawo działalność gabinetu. Izba
uczestniczy w powołaniu weta zawieszającego wobec niższa może uchwalić
Rady Ministrów. Obie izby ustaw Bundestagu. wotum nieufności dla
mają uprawnienia kreacyjne, Bundesrat ma także prawo poszczególnych ministrów,
ale w niektórych weta absolutnego wobec premiera, jak i całego
przypadkach to Sejm ustaw dotyczących gabinetu. Funkcję kontrolną
powołuje daną osobę na federacji. w ograniczonym zakresie,
stanowisko, a Senat tylko ten pełni tzw. gabinet cieni,
wybór zatwierdza. który powołuje partia
opozycyjna, a Lider
Opozycji Jej Królewskiej
Mości (szef gabinetu cieni)
otrzymuje nawet uposażenia
z budżetu państwa w
wysokości 3/5
wynagrodzenia premiera.
Wybrane państwa
Charakterystyka ustroju
Polska USA Francja Niemcy (RFN) Wielka Brytania (UK)
Władza wykonawcza Prezydent RP i Rada Prezydent Prezydent i rząd Prezydent oraz rząd, na Gabinet, na czele którego
Ministrów czele którego stoi kanclerz stoi z premierem
Kadencja Prezydenta RP Kadencja Prezydenta USA Kadencja Prezydenta Kadencja Prezydenta Kadencja gabinetu wiąże się
kadencja
wynosi 5 lat. wynosi 4. Francji wynosi 5 lat. wynosi 5 lata. z kadencją Izby Gmin.
Kadencja Rady Ministrów Kadencja rządu wiąże się z Kadencja rządu wiąże się z
wiąże się z kadencją Sejmu. kadencją Zgromadzenia kadencją Bundestagu.
Narodowego.
Prezydent RP jest Prezydent USA jest Prezydent Francji jest Prezydent jest wybierany Gabinet powołuje Izba
wybór/powołanie
wybierany w wyborach wybierana w wyborach wybierany w wyborach przez Zgromadzenie Gmin z tym, że premierem
powszechnych pośrednich, czyli najpierw powszechnych Związkowe składające się z zostaje szef zwycięskiej
i bezpośrednich. wyborcy wybierają i bezpośrednich. posłów Bundestagu oraz partii. Kiedy gabinet utraci
Rada Ministrów jest elektorów (w każdym stanie Rząd powołuje i odwołuje takiej samej liczby zaufanie Izby Gmin (nie ma
powoływana przez Sejm jest ich tylko ilu jest Prezydent, ale ponosi przedstawicieli w niej większości) podaje
i Prezydenta RP w tzw. kongresmenów), a następnie również odpowiedzialność parlamentów krajowych z się do dymisji lub premier
procedurze trzech kroków. elektorzy (kolegium polityczną przed poszczególnych landów. w jego imieniu zwraca się
elektorskie) wybierają Zgromadzeniem Rząd powołuje Bundestag do monarchy o rozwiązanie
prezydenta. Narodowym. na wniosek Prezydenta. izby.
Prezydent pełni funkcję Prezydent pełni funkcję Prezydent pełni funkcję Prezydent pełni funkcje Gabinet, który obok
najważniejsze
głowy państwa, stoi na straży głowy państwa, jest szefem głowy państwa, ma nadzór reprezentacyjne, zawiera monarchy jest
kompetencje
suwerenności państwa i administracji oraz naczelnym nad polityką zagraniczną, a umowy międzynarodowe, najważniejszym elementem
reprezentuje państwo w dowódcą sił zbrojnych. także obronną. Powołuje wysyła i przyjmuje władzy wykonawczej ma
stosunkach zewnętrznych. Kieruje polityką zagraniczną i odwołuje rząd, który przedstawicieli bardzo silną pozycję w
Ma on uprawnienia w państwa oraz mianuje ponosi odpowiedzialność dyplomatycznych innych systemie politycznym.
zakresie władzy sekretarzy (ministrów), zarówno przed państw, posiada prawo Określa główne kierunki
ustawodawczej, jak i którzy tworzą jego gabinet. prezydentem, ale przede łaski, wskazuje kandydata polityki wewnętrznej
wykonawczej. Jednak jego Nie jest to jednak gabinet w wszystkim przed na kanclerza, a na wniosek i zagranicznej państwa,
kompetencje są ograniczone. europejskim rozumieniu Zgromadzeniem rządu rozwiązuje parlament, a także ma inicjatywę
Na pewno ważne rządu, ponieważ pomimo, że Narodowym. Ponadto gdy ten nie otrzyma wotum ustawodawczą.
kompetencje to: możliwość poszczególni sekretarze przewodniczy zaufania. W systemie brytyjskim
rozwiązania Sejmu (kiedy ten muszą być zatwierdzeni posiedzeniom rządu, Szczególną pozycję bardzo silną pozycję ma
w trzecim kroku nie powoła przez Senat (większością podpisuje dekrety, a także w systemie politycznym premier tzw. prime
Rady Ministrów lub nie 2/3), to nie ponoszą oni parafuje umowy Niemiec ma kanclerz, czyli minister i to on faktycznie
uchwali w terminie budżetu) odpowiedzialności międzynarodowe. Może szefa rządu, który przede sprawuje władzę w
i prawo weto w procesie politycznej przed rozwiązać Zgromadzenie wszystkim stoi na czele państwie. Obsadza
legislacyjnym. parlamentem, a odpowiadają Narodowe, a także władzy wykonawczej i najważniejsze stanowiska
Rada Ministrów prowadzi tylko przed prezydentem. w ważnych sprawach kieruje polityką państwowe, swobodnie
politykę wewnętrzną i zarządzić referendum. wewnętrzną, jak kształtuje skład swojego
zagraniczną, czyli podejmuje Rząd w systemie i zagraniczną państwa. gabinetu (liczba członków
strategiczne dla państwa politycznym Francji składa Określa skład rządu, gabinetu nie jest limitowana
decyzje. Do zadań rządu się z premiera i ministrów. a prezydent nie może prawem), a przede
należy m.in. kierowanie Kieruje on administracja odmówić powołania wszystkim decyduje
administracją rządową i jej państwową oraz siłami zaproponowanej przez o rozwiązaniu Izby Gmin.
kontrolowanie, wykonywanie zbrojnymi. Ma inicjatywę niego osoby na ministra.
ustaw. Rada Ministrów ma ustawodawczą oraz wydaje Ponadto kieruje pracami
inicjatywę ustawodawczą, rozporządzenia i dekrety. rządu, a ministrowie są
a w przypadku projektu przed nim odpowiedzialni.
budżetu państwa wyłączność. Rząd w stosunku do
Szczególną rolę pełni Prezes legislatywy ma nie tylko
Rady Ministrów, który ma prawo inicjatywy
duży wpływ na powołanie ustawodawczej, ale również
poszczególnych ministrów, ma prawo weta
jak i pracę całego rządu. zawieszającego wobec
Rada Ministrów ponosi ustaw.
odpowiedzialność polityczną,
a ministrowie wraz z
premierem zarówno
odpowiedzialność polityczną,
jak i konstytucyjną.
Wybrane państwa
Charakterystyka ustroju
Polska USA Francja Niemcy (RFN) Wielka Brytania (UK)
Władza sądownicza Wymiar sprawiedliwości Najważniejszym organem Władzę sądowniczą we Władzę sądowniczą Władzę sądowniczą w UK
tworzą sądy i trybunały. Do władzy sądowniczej w USA Francji stanowią sądy w systemie kanclerskim stanowią sądy pokoju
sądów zaliczamy zarówno jest Sąd Najwyższy, w skład powszechne i sądy tworzą trzy rodzaje sądów i (najniższy szczebel), sądy
sądy powszechne, którego wchodzi dziewięciu administracyjne, ale są to sądy zwykłe, hrabstw oraz Sąd
administracyjne, wojskowe. mianowanych przez szczególna rola przypada wyspecjalizowane Najwyższy, przy czym
Na czele wymiaru prezydenta sędziów. Przy Radzie Konstytucyjnej, i konstytucyjne. Szczególną sądem apelacyjnym jest Sąd
sprawiedliwości stoi Sąd czym kandydatury sędziów która bada zgodność ustaw rolę w systemie Izby Lordów. Nie ma w tym
Najwyższy. Szczególną rolę musi zatwierdzić Senat. Do z konstytucją, a także stoi sądownictwa pełni systemie sądów
pełni Trybunał zadań Sądu Najwyższego na straży prawa podczas Federalny Trybunał administracyjnych, a ich
Konstytucyjny, który m.in. należy dokonywanie przeprowadzania wyborów i Konstytucyjny, który czuwa funkcje pełnią sądy pokoju
bada zgodność ustaw z wykładni konstytucji (w referendum. nad przestrzeganiem oraz sądy hrabstw.
konstytucją, rozstrzyga spory USA nie ma odrębnego sądu konstytucji, badając
kompetencyjne oraz konstytucyjnego) i badanie zgodność aktów prawnych
dokonuje wykładni legalnej zgodność ustaw z z ustawą zasadniczą.
prawa. konstytucją. Ponadto rozstrzyga spory
kompetencyjne oraz spory
między poszczególnymi
landami a federacją.
Opracowała Urszula Małek, nauczycielka wos-u z Zespołu Szkół Ekonomicznych w Sanoku