WYKA
AD 13
METODY KSZTAA
CENIA (1)
POJ
CIE  METODY
Metoda (gr.  methodos: droga, sposób postępowania):
świadomie i konsekwentnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia
określonego celu lub zespół celowych czynności i środków;
sposób naukowego badania rzeczy i zjawisk lub ogół reguł stosowanych przy badaniu
rzeczywistości.
T. Kotarbiński  metoda: [...] sposób systematycznie stosowany [...] sposobem danego
działania jest to, z jakich i jak wzajem ustosunkowanych czynności składa się to
działanie, jeżeli przy tym działający tak właśnie zamierzył .
Metoda  sposób postępowania zastosowany świadomie w danym działaniu,
z możliwością jego powtórzenia w podobnych sytuacjach.
 Sposób postępowania  układ lub zespół czynności (teoretycznych lub praktycznych),
które należy podjąć świadomie w celu wykonania jakiegoś działania.
Każda metoda jest sposobem, nie każdy sposób metodą.
METODY NAUCZANIA I UCZENIA SI

Metoda nauczania  intencjonalnie i systematycznie stosowany sposób pracy
nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów.
Czynności nauczyciela, dzięki którym wprowadza on do lekcji wiadomości i kieruje ich
obiegiem, mogą się toczyć według rozmaitych wzorców; najbardziej typowe wzorce
noszą nazwę metod nauczania (K. Kruszewski).
Metoda uczenia się  systematycznie stosowany sposób pracy ucznia, wielokrotnie
wykorzystany w działaniu przy powtórzeniu się tego samego zadania.
POJ
CIE  METODY KSZTAA
CENIA
Pedagogika aktywna  nie  metoda nauczania , bo termin ten odnosi się wyłącznie do
czynności nauczyciela, ale  metoda kształcenia : nie eliminuje nauczania, jednak
kładzie nacisk na uczenie się oraz wychowanie.
Metody kształcenia  dla skutecznego opanowania odpowiedniego zasobu wiedzy wraz
z umiejętnością praktycznego jej wykorzystania, rozwijania zdolności poznawczych,
zainteresowań i postaw uczniów.
Metody kształcenia  sposób pracy nauczyciela (metody nauczania) i sposób pracy
uczniów (metody uczenia się): stosowany świadomie i systematycznie oraz wielokrotnie
w określonej sytuacji w danym działaniu (F. Berez
nicki)
Metoda kształcenia to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z
uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia [...]; wypróbowany układ
czynności nauczyciela i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania
założonych zmian w osobowości uczniów (W. Okoń).
METODY, ŚRODKI, FORMY KSZTAA
CENIA
Podział metod na lepsze i gorsze, nowatorskie i przestarzałe, bardziej lub mniej
przydatne  anachroniczny.
Wybór zależy od:
treści kształcenia,
typu materiału nauczania,
celów zajęć,
wieku uczniów,
ich zainteresowań i preferencji.
Metody  zawsze kojarzone ze środkami dydaktycznymi, których zadaniem
wspieranie a czasami nawet zastępowanie niektórych czynności realizowanych przez
podmioty kształcenia. Skuteczność metod warunkowana doborem i racjonalnym
użyciem tych środków.
Metody  związane z formami i zasadami kształcenia.  Forma  dotyczy
organizacyjnej strony kształcenia.
ZASADY A METODY KSZTAA
CENIA
Zasady  winny być przestrzegane przez wszystkich, niezależnie od przedmiotu,
szczebla i celów kształcenia; w konkretnych zajęciach  przestrzegane raczej wszystkie.
Metody  w zajęciach może być wykorzystana tylko jedna lub kilka metod kształcenia;
dobierane w zależności od:
poziomu edukacji,
możliwości intelektualnych uczniów,
właściwości realizowanych treści,
celów i zadań dydaktycznych.
Zasady  odpowiadają na pytanie: dlaczego należy uczyć tak czy inaczej
(systematycznie, poglądowo, trwale, efektywnie itp.);
Metody  jak należy to czynić w zakresie różnych przedmiotów i na różnych szczeblach
edukacji oraz stosownie do przyjętych celów i zadań kształcenia.
Dowolność w kwestii podziału i nazewnictwa metod kształcenia  brak ogólnie
akceptowanej klasyfikacji.
KLASYFIKACJE METOD KSZTAA
CENIA
Powszechny podział (uwzględniający aktywność ucznia):
Metody podające: zamiast  akroamatyczne  słowne ; określenie szersze  ujmuje
także wszystkie te przypadki, gdy uczeń musi szukać informacji np. w książkach.
Metody poszukujące  heurystyczne (z gr. heurisco  znajduję): istotą znajdowanie
odpowiedzi na pytania stawiane przez nauczyciela; rozbicie tematyki lekcji na szereg
pytań, stawianie ich uczniom i egzekwowanie odpowiedzi (na wzór  dialogu
sokratejskiego ).
Ogólnie  metody kształcenia dzieli się ze względu na:
cel czynności dydaktycznych nauczyciela (wprowadzające, utrwalające,
kontrolujące)
udział zmysłów w procesie poznawania (słowne, oglądowe, praktyczne)
z
ródło wiedzy (wykładowe, pytaniowe, podające, poszukujące)
zakres czynnej postawy ucznia (pasywne, aktywizujące)
przepływ informacji (monologowe, dialogowe)
tok czynności poznawczych ucznia (indywidualne, dedukcyjne, analityczne,
syntetyczne)
sposób przeprowadzenia lekcji (konwencjonalne, nowatorskie)
KLASYFIKACJE METOD KSZTAA
CENIA
Niektórzy autorzy  podział metod kształcenia na:
a) indywidualne (zorientowane na pojedynczego ucznia):
poszukiwawcze  uczniowie wykazująsamodzielność poznawczą,
podawcze  materiał jest im przedstawiany w gotowej postaci;
b) grupowe (zorientowane na wspólnotę dydaktyczną).
KLASYFIKACJE METOD KSZTAA
CENIA
Inny podział  nie według organizacji, ale według autentyzmu uczenia się (Haddan
1970, Kupisiewicz 1994).
Niegdyś bardzo popularny, obecnie krytykowany za rozdzielanie oglądu i słowa, za
tolerowanie werbalizmu, niedocenianie zmian w uczniu (a więc wyniku uczenia się).
Arbitralny i powierzchowny  ale nadal użyteczny do przeglądu typowych metod
kształcenia.
KLASYFIKACJE METOD KSZTAA
CENIA Cz. Kupisiewicz
oparte na słowie (werbalne  myślenie );
oparte na obserwacji (oglądowe  postrzeganie );
oparte na działalności praktycznej (  praktyka ).
KLASYFIKACJE METOD KSZTAA
CENIA Cz. Kupisiewicz
oparte na słowie (werbalne  myślenie ):
opowiadanie
dyskusja
opis
wykład
wyjaśnianie
praca z książką
pogadanka
oparte na obserwacji (oglądowe  postrzeganie ):
pokaz
(pomiar)
oparte na działalności praktycznej (  praktyka ):
instruktaż
metoda zajęć praktycznych (ćwiczeń)
metoda laboratoryjna
KLASYFIKACJE METOD KSZTAA
CENIA  J. PÓA
TURZYCKI
Metody nauczania i metody samodzielnego uczenia się.
Metody nauczania:
oparte na słowie (opowiadanie, pogadanka, wykład, opis, wyjaśnianie),
problemowe (burza mózgów, metody: sytuacyjna, przypadków, inscenizacji itd.),
praktyczne (ćwiczenia, zajęcia laboratoryjne, różne zajęcia praktyczne),
dyskusja (wielokrotna, panelowa = obserwowana, okrągłego stołu, seminaryjna),
nauczanie programowane.
Metody samodzielnego uczenia się:
obserwacja,
korzystanie z wykładów,
korzystanie z dyskusji, żywego słowa,
korzystanie z rozmów, porady, instrukcji słownych,
korzystanie z podręczników,
sporządzanie notatek,
wykonywanie ćwiczeń,
formułowanie i rozwiązywanie problemów.
KLASYFIKACJE METOD KSZTAA
CENIA
W. Zaczyński  podział wg funkcji dydaktycznych:
metody zaznajamiania uczniów z nowym materiałem (podające, problemowe,
eksponujące i praktyczne),
metody utrwalania materiału nauczania,
metody sprawdzania osiągnięć szkolnych.
KLASYFIKACJE METOD KSZTAA
CENIA  W. OKOC

Metody asymilacji (metody podające)  oparte na reprodukcyjnej aktywności
poznawczej (pogadanka, dyskusja, wykład, praca z książką, uczenie się
programowane).
Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (metody problemowe)  oparte na
twórczej aktywności poznawczej, na rozwiązywaniu problemów (metoda problemowa,
metoda sytuacyjna, burza mózgów, mikronauczanie, gry dydaktyczne).
KLASYFIKACJE METOD KSZTAA
CENIA  W. OKOC

Metody waloryzacyjne, czyli eksponujące  charakteryzujące się dominacją
aktywności emocjonalno-artystycznej (metody impresyjne  odbiorcze i metody
ekspresyjne  przeżywania); np. kontakt ze sztuką  oparty na indywidualnym przeżyciu
i emocjach (sztuka nie może być obojętna, musi do nas przemawiać; obojętność 
zaprzeczeniem wrażliwości, a w wychowaniu i edukacji chodzi m.in. o szeroko pojęte
uwrażliwienie ucznia)
Metody praktyczne  o przewadze aktywności praktycznej (metody ćwiczebne i metody
realizacji zadań wytwórczych).
ZMODYFIKOWANA KLASYFIKACJE METOD KSZTAA
CENIA (Berez
nicki - W. Okoń)
METODY A TREŚCI KSZTAA
CENIA
Metody  wtórne wobec treści kształcenia.
Zależność ta nie jest prosta, jednokierunkowa: czynności składające się na treść
kształcenia można opanować w różny sposób  żaden nie jest bezwzględnie najlepszy.
Głównym wymiarem treści kształcenia są jego cele.
METODY A TREŚCI KSZTAA
CENIA
Cele emocjonalne: formułowane na czterech poziomach  odpowiednie dla nich różne
metody:
poziom uczestnictwa  kary i nagrody (warunkowanie) by wytworzyć potrzebne
nawyki,
poziom inicjatywy uczniów  sprzyja jej samorządność uczniów i metody pokrewne
(narada, granie ról),
poziom nastawień  przydatne modelowanie (wzorowe zachowanie własne i różne
pozytywne przykłady),
poziom systemu działań  by go wytworzyć lub zmienić trzeba ucznia do tego
przekonać.
PREFERENCJE METODYCZNE NAUCZYCIELI ZORIENTOWANYCH NA CZTERY
KATEGORIE TAKSONOMII CELÓW POZNAWCZYCH
Zapamiętanie  przez cierpliwe powtarzanie materiału w formie pracy ze z
ródłem
(podręcznikiem), opowiadania (przez ucznia) lub pogadanki.
Zrozumienie  gdy uczniowie samodzielnie wyrażają swoje myśli (dyskusja, narada,
granie ról, prezentacja).
Zastosowania typowe  ćwiczenia, sięganie do doświadczeń poszczególnych uczniów.
Zastosowania problemowe  projekt badawczy, gra dydaktyczna, samorządność,
czasami dyskusja czy pogadanka.
PRZYKA
ADY RÓŻNICOWANIA METOD PRZEZ MATERIAA
KSZTAA
CENIA
wzięty z życia: wymaga autentyzmu uczenia się (od warunkowania zachowań do
projektu badawczego);
naukowy: poznawany głównie przez symulację rzeczywistości (od pokazu, pracy z
tekstem i wykładu do wycieczki i dyskusji);
społeczny: przeżywany i poznawany w pracy grupowej (od samorządności do
środowiskowego projektu badawczego);
przyrodniczy: podatny na metody obserwacyjno-doświadczalne (od wycieczki do
laboratoryjnego projektu badawczego).
PRZYKA
ADY RÓŻNICOWANIA METOD PRZEZ WYMAGANIA PROGRAMOWE
Poziom niższy (szkoła podstawowa i słabsi uczniowie szkoły średniej)  pole
zastosowań warunkowania, modelowania, opowiadania, pokazu, wycieczki i pogadanki.
Poziom wyższy (zaawansowani uczniowie szkoły podstawowej i szkoła średnia):
zastosowanie pozostałych metod kształcenia, w tym: narady, samorządności, gry
dydaktycznej, prezentacji zbiorowej, projektu badawczego.
ZALECENIA OGÓLNE NA  TAK (B. Niemierko)
Dobieraj metody kształcenia według potrzeb swoich uczniów.
Rodzaj treści kształcenia, twoje upodobania, dostępne wyposażenie i względy
organizacyjne mają duże znaczenie, ale nie tak wielkie, jak poziom rozwoju i modele
uczenia się młodzieży.
Własną twórczość metodyczną ceń bardziej niż odtwarzanie metod z podręcznika
dydaktyki.
Staraj się wypróbować różne metody kształcenia, powiązać je i ulepszyć, określić
przydatność. Żaden podręcznikowy wzór metody nie wystarczy na długo.
Każde Twoje zachowanie jest warunkowaniem sprawczym czynności uczniów.
Nawet brak reakcji na zachowanie ucznia jest takim warunkowaniem, odczytywanym
jako nagroda lub karą, zachętą lub dezaprobatą. Kontroluj te procesy!
Słowa są srebrem, własny przykład  złotem.
W większości przypadków modelowanie okaże się bardziej skuteczne niż
przekonywanie, zwłaszcza na dłuższą metę. Rola wzorów osobowych  z bliskiego i
dalszego otoczenia  jest wśród młodzieży ogromna.
Staraj się zachować równowagę między kształceniem emocjonalnym a poznawczym.
Nie istnieją metody  wyłącznie wychowania i  wyłącznie nauczania . W każdej metodzie
kształcenia znajdują się elementy emocjonalne i poznawcze, ale proporcje są różne.
ZALECENIA OGÓLNE NA  NIE (B. Niemierko)
Nie przeceniaj kształcenia indywidualnego.
Znaczna część przygotowania do dalszego uczenia się, do pracy zawodowej i do życia
wymaga kształcenia grupowego. Brak umiejętności pracy w zespole bywa przeszkodą w
rozwoju emocjonalnym i poznawczym.
Wystrzegaj się heurezy pozornej.
Gdy uczniowie zgadują twoje myśli, nie uczą się samodzielności, a wręcz przeciwnie 
uzależniają się od wzoru. Wyścig uczniów w myśleniu  po śladzie nauczyciela jest
szkodliwy emocjonalnie i poznawczo.
Nie lekceważ zjawiska dysonansu poznawczego.
Napięcie wywołane niezgodnością różnorodnych doświadczeń, pozaszkolonych i
szkolnych, może być motorem uczenia się, ale częściej utrudnia zdobywanie wiedzy i
skutkuje spadkiem motywacji.
Nie nadużywaj metod opartych na słowie.
Praca z tekstem, wykład, a nawet opowiadanie mogą mieć za mało autentyzmu i
wydawać się wielu uczniom nudne. Więcej osiągniesz z nimi sięgając do metod
opartych na ich własnym działaniu.
Nie przeceniaj roli  aktorstwa w działaniu.
Sztuka słowa i gestu ułatwia nauczycielowi pracę, ale dzieje się to często kosztem
samodzielnej pracy uczniów. Bywa, że charyzmatyczny nauczyciel zbyt silnie uzależnia
uczniów od swoich osobistych poglądów.
WYKA
AD 14
METODY KSZTAA
CENIA (2)
OPOWIADANIE
W klasach młodszych; w starszych  uzupełnienie.
Zapoznawanie z osobami, rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami, procesami
poprzez opis słowny (prawda lub fikcja).
Niejako w zamian obserwacji odwołanie się do wyobraz
ni uczniów: barwność,
ekspresyjność języka, jasność i zwięzłość, plastyczność, tempo (15-20 min.).
Koncentracja na sprawach najważniejszych, pobudzanie uwagi, trzymanie w napięciu.
Warunki skuteczności  nawiązywanie do wcześniejszych wiadomości ucznia, duże
zaangażowanie nauczyciela.
ANEGDOTA
Anegdota  zwięzłe przedstawienie charakterystycznych zdarzeń (dykteryjek, historyjek
 historycznych lub aktualnych), często zabarwionych humorystycznie.
Kształtowanie, utrwalanie pojęć lub cech, albo chwilowe odprężenie uczniów
( falowanie uwagi).
GAW
DA
Gawęda  swobodne, barwne opowiadanie, czasami dość długie.
Tematyka: biografie, przeżycia osobiste, wspomnienia z podróży, historia obiektów itp.
Największe zastosowanie  różne formy pracy pozalekcyjnej (wycieczki,  zielone szkoły
itp.), ale także lekcje, zwłaszcza wychowawcze.
Okazją  spotkania ze znanymi osobami.
POGADANKA
Metoda dialogowa: szerokie zastosowanie w szkołach różnego szczebla: wymuszona
przemyślanymi pytaniami rozmowa nauczyciela z uczniami w celu wspólnego,
aktywnego dojścia do wiedzy (przyswajanie lub porządkowanie i utrwalanie
wiadomości).
Krytykowana za sztuczność, hamowanie samodzielności uczniów (to uczeń winien
stawiać pytania  trudne w praktyce, stąd metoda nadal popularna).
Wspomagana środkami poglądowymi (mapy, schematy, eksponaty, środki
audiowizualne), materiałami z
ródłowymi (kroniki, zdjęcia, albumy) i komputerem.
Ukierunkowana na realizację różnych celów dydaktycznych.
RODZAJE POGADANEK
Pogadanka wstępna:
przygotowanie uczniów do aktywnego uczestnictwa w lekcji przez wytworzenie w ich
umysłach stanu gotowości do poznawania nowych treści (odwołanie się do ich
doświadczeń, przypomnienie wcześniej zdobytych wiadomości, wyjaśnianie nowych
pojęć),
zorganizowanie klasy do np. pracy w grupach, wycieczki, pokazu sprzętu
(przedstawienie celu i tematu zajęć, przydział zadań, omówienie metod pracy oraz
sposobu jej zakończenia).
Pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości:
formułowanie pytań tak, aby umożliwiały one zrozumienie nowej wiedzy oraz powiązanie
jej z wiedzą i doświadczeniami zdobytymi wcześniej;
pytania problemowe ta część lekcji ma formę wysuwania hipotez i ich weryfikacji, a
przez to rozwiązywania problemów (pogadanka heurystyczna  namiastka procesu
badawczego); wymaga od nauczyciela dużych umiejętności metodycznych, a od
uczniów pewnej wiedzy; czasochłonna.
Pogadanka syntezująco-utrwalająca:
usystematyzowanie wiedzy, uogólnienie, powtórzenie w celu trwalszego zachowania jej
w pamięci.
stawiane pytania powinny wymagać posługiwania się wcześniej zdobyta wiedzą,
zestawiania i porównywania faktów, uogólniania posiadanych informacji, wyciągania z
nich wniosków.
Pogadanka kontrolna:
W celu sprawdzenia stopnia zrozumienia przez uczniów świeżo przedstawionej im
wiedzy (nie tyle kontrola, co wykrywanie braków i błędów) lub stopnia opanowania
większej części realizowanego programu danego przedmiotu (forma sprawdzianu
ustnego  możliwa ocena);
Skuteczność zależy od stawianych pytań; powinny one:
wymagać od uczniów dłuższych wypowiedzi (nie tylko potwierdzeń lub zaprzeczeń),
sprawdzać nie znajomość wiedzy, ale jej zrozumienie,
sprawdzać umiejętność posługiwania się posiadaną wiedzą,
być kierowane do całej klasy, nie do konkretnego ucznia,
być sformułowane jasno i jednoznacznie.
WYJAŚNIENIE
Nie wszyscy dydaktycy wymieniają tę metodę.
Polega na zwięzłym określeniu (objaśnieniu) pojęć, faktów lub zdarzeń by były bardziej
zrozumiałe; np.
wprowadzanie nowej terminologii  zdefiniowanie pojęć,
zapoznawanie z nowymi urządzeniami  przedstawienie zasad działania,
zapoznawanie ze zdarzeniami, zjawiskami  pokazanie związków przyczynowych,
uwzględnienie jakichś racji, stanowiska, zachowania się.
Metoda silnie powiązana z innymi, zwł. z opisem, pokazem, dyskusją. Powinna zawsze
poprzedzać pracę z tekstem.
Częste skojarzenie ze stawianiem uczniom zadań do samodzielnego wykonania (np.
praca domowa): czas nie tylko na zadanie, ale i na wyjaśnienie, jak je wykonać, oraz na
sprawdzenie wykonania.
OPIS
Jedna z najprostszych metod słownych.
Zaliczany do metod podających (biernych; aktywny nauczyciel).
Metoda charakterystyki przedmiotów, zjawisk, faktów, wydarzeń, osób.
Podkreśla istotne cechy przedmiotów lub zjawisk, ukierunkowuje i uściśla
obserwacje.
Często składnik opowiadania  różni się od niego konkretnością i precyzją języka.
Występuje często łącznie z innymi metodami  np. z pokazem.
Można go wykorzystać do przekazywania różnego rodzaju wiedzy: humanistycznej,
przyrodniczej, technicznej itp.
DYSKUSJA
Dyskusja  wymiana nie tyle zdań, co poglądów uczestników lub innych osób
(autorytetów), do których odwołują się dyskutanci.
Nie każdy spór jest dyskusją. Dyskusja  niezgodność stanowisk, które strony próbują
uzgodnić (odmienność stanowisk, ale i dążność do ich ujednolicenia, przy
jednoczesnym wszechstronnym naświetleniu).
Nie jednolitość, ale stanowisko możliwe do przyjęcia przez ogół dyskutantów. Wspólne
rozważanie problemu  możliwe rozwiązanie.
Brak monopolu na prawdę, gotowość ustąpienia przed argumentami. Wywieranie presji,
choćby moralnej manipulacja (kształtowanie postaw i zachowań człowieka,
dokonywane bez jego wiedzy).
DYSKUSJA DYDAKTYCZNA
Celem  rozszerzenie wiadomości na określony temat, ale też kształtowanie poglądów,
przekonań i postaw zgodnie z celami kształcenia i założoną sylwetką absolwenta.
Przygotowanie obu stron: właściwe sformułowanie problemu, wcześniejsze zapoznanie
z nim uczestników.
Duża samodzielność intelektualna.
Problemy:
niejednoznacznie rozumiane,
wymagają wielostronnego naświetlenia,
systemowego lub interdyscyplinarnego podejścia,
zmuszają do zajęcia stanowiska i wyrażenia własnej opinii.
ODMIANY DYSKUSJI WEDA
UG W. OKONIA
rozwijająca się przy rozwiązywaniu problemu (najczęstsza);
ukierunkowana na kształtowanie przekonań uczniów;
mająca na celu uzupełnienie wiedzy przez uczniów.
ODMIANY DYSKUSJI WG J. PÓA
TURZYCKIEGO
Dyskusja wielokrotna: przedstawienie i podsumowanie rozwiązań wypracowanych w
grupach; trzy fazy: I  uczestniczą wszyscy, II  w małych grupach, III  znów wszyscy.
Dyskusja obserwowana (panelowa): zaczyna ją kolejno kilka osób przed całym
audytorium, następnie wszyscy uczestnicy, znowu członkowie panelu, podsumowuje
przewodniczący.
Dyskusja okrągłego stołu: zwykle po wykładach w celu swobodnej wymiany zdań
między uczestnikami.
Dyskusja seminaryjna: nakierowana na cel: a) pogłębienie wiedzy, b) poznanie metod
badań i procedur badawczych, c) opanowanie techniki pracy naukowej, d)
przygotowanie badań.
ETAPY DYSKUSJI
Wprowadzenie:
Nauczyciel przypomina temat, określa cel i treść dyskusji, formułuje problemy, wyjaśnia
definicje i stanowiska wyjściowe.
Przypomina ogólne zasady zachowania się w dyskusji, udzielania głosu, wymogi
stawiane wypowiedziom (rzeczowość, zwięzłość, dążenie do sformułowania wniosków i
propozycji rozwiązań: nie argument siły lecz siła argumentów).
Dyskusja właściwa
Wymiana poglądów uczestników: tak, aby:
wszyscy mieli możliwość wypowiedzenia się,
wyczerpywała problem,
prowadziła do w miarę jednolitego stanowiska w rozważanej kwestii.
Swoboda wypowiedzi, ale i dyskretna kontrola  by nie odbiegać od tematu ani nie
zawężać go.
Takt, życzliwość, poszanowanie dla odmiennych czy krytycznych poglądów.
Czuwanie nad zachowaniem kurtuazji w dyskusji.
Pilnowanie przed autorytarnym narzucaniem poglądów, obrażaniem się wzajemnym.
Zwracanie uwagi na luki lub błędy w wypowiedziach, przestrzeganie poprawności
formułowania wniosków.
Podsumowanie
Warunek zakończenia dyskusji.
Ocena przebiegu:
wydobycie i przedstawienie znaczącego dorobku dyskusji,
uwypuklenie nowego, zwłaszcza oryginalnych poglądów lub argumentów,
poinformowanie, czy wyczerpująco i obiektywnie zaprezentowano wszystkie aspekty
dyskutowanych problemów,
ocena wyróżniających się i nieprzygotowanych uczestników dyskusji.
METAPLAN
Metoda wyzwalająca aktywność i kreatywność.
Tworzenie w dyskusji nad problemem swoistego plakatu (metaplanu).
Dyskutanci mają przygotowaną tablicę, arkusze papieru i kartki (różne kolory i kształty 
by porządkować wyniki dyskusji).
Zapisują swe wypowiedzi na kartkach i przyczepiają na arkuszu.
Możliwy podział na 4-5 osobowe zespoły  każdy robi swój plakat.
Prezentacja metaplanów przez grupy, pytania i uwagi wszystkich.
Porządkowanie i uogólnianie problemów oraz propozycji ich rozwiązań na podstawie
przedstawionych plakatów.
INSTRUKTAŻ
Działanie, polegające na instruowaniu, udzielaniu instrukcji, służące przygotowaniu do
wykonywania pewnych czynności (np. związanych z poprawną eksploatacją komputera)
lub zadań bardziej złożonych (np. instruktaż tworzenia stron www).
Może stanowić samodzielną jednostkę organizacyjną zajęć (forma) lub być fragmentem
zajęcia (praktyczna metoda kształcenia).
Działalność zawodowa  celem instruktażu sformułowanie wymogów wykonawstwa
jakiejś czynności i działania, które należy dokładnie przestrzegać.
Instruktaż dydaktyczny  różny od zawodowego: działanie nauczyciela w stosunku do
uczniów, którzy  często jeszcze nie mają dostatecznie opanowanej wiedzy, a na pewno
nie opanowali umiejętności wykonawczych .
Celem  wyuczenie ucznia pewnych czynności, stanowiących przedmiot instruowania.
Szczególnie użyteczny w kształtowaniu umiejętności praktycznych  łączy wiedzę
teoretyczną z praktyką, przeciwdziała kształtowaniu błędnych przyzwyczajeń i nawyków,
błędnej motoryki.
W stosunku do grupy lub do pojedynczych uczniów.
Najczęściej forma ustna, czasami pisemna (instrukcja), film instruktażowy lub instruktaż
komputerowy (samokształcenie!).
Często wraz z pokazem, wyjaśnieniem, opisem i innymi metodami słownymi.
PRACA Z KSI
ŻK

Jedna z częściej stosowanych metod kształcenia opartych na słowie (drukowanym:
podręczniki, skrypty, zeszyty ćwiczeń, lektury itp.).
Cele:
samodzielne opanowanie fragmentu wiedzy (szkoła wyższa),
powtórzenie, utrwalenie, rozszerzenie posiadanej wiedzy (przez stawianie zadań do
samodzielnego wykonania poza lekcjami),
wyrobienie umiejętności samodzielnego korzystania ze z
ródeł drukowanych,
sprawdzenie i ocena wyników samodzielnego uczenia się (teksty programowane).
PRACA Z KSI
ŻK
 KONIECZNE UMIEJ
TNOŚCI
szybkiego czytania:
Od 70 do 550 słów/min.
Szkoła podstawowa i gimnazjum  200 słów/min.
Umiejętność rzadziej ćwiczona póz
niej.
Wprawne czytanie  250-300 słów/min.
Może być szybsze  samodzielne ćwiczenia.
Nie cel, lecz środek.
sporządzania notatek:
warunek samodzielnego uczenia się;
przyspiesza je,
zwiększa koncentrację uwagi i zainteresowanie problematyką książki,
kształtuje umiejętność wyodrębniania z treści problemów najbardziej istotnych i
przedstawiania ich własnymi słowami w różnych formach (planu, streszczenia, referatu itp.).
PRACA Z KSI
ŻK
 FORMY NOTATEK
z danymi faktograficznymi,
wykazy wątpliwości i niejasności,
zestawienia cytatów,
bibliograficzne lub bibliograficzno-recenzyjne,
terminologiczne,
plany, tezy, wyciągi, streszczenia,
oceny materiału,
schematy opracowywanych zagadnień,
luz
ne uwagi dotyczące jakiegoś zagadnienia.
ETAPY W PRACY Z KSI
ŻK

wstępny: nawiązanie do treści wcześniej poznanych;
I  uważne czytanie całego tekstu (nawet kilkakrotne) z pełnym zrozumieniem jego
treści, przy wykorzystaniu związanych z nim map, rysunków, wykresów, znaków i ew.
podkreślaniu, szkicowaniu;
II  analiza przeczytanego tekstu, usystematyzowanie wiadomości, wydobycie treści
najważniejszych, ustalenie podobieństw i różnic (definicji, poglądów), zrobienie notatek,
wykonanie ew. ćwiczeń.
III  powtórzenie i utrwalenie opracowanego materiału (ujmowanie własnymi słowami,
kojarzenie z wiadomościami z innych dziedzin).
STOPNIE ROZUMIENIA TEKSTU
uchwycenie w tekście kilku  luz
nych informacji, które nie tworzą pełnego obrazu
przedstawionej w nim treści;
ułożenie uzyskanych informacji w luz
ne grupy, nietworzące żadnej całości;
średni stopień rozumienia tekstu: uchwycenie w bardzo ogólnym zarysie całość
zagadnienia;
stopień dobry  umiejętność wydobycia z tekstu wszystkich istotnych informacji i
występujących między nimi powiązań;
najwyższy (bardzo dobry) stopień rozumienia tekstu   uchwycenie w nim wszystkich
informacji (do najdrobniejszych włącznie) oraz ich wzajemnych powiązań.
WYKA
AD 15
METODY KSZTAA
CENIA
WYKA
AD
Wykład, łac. lectio  czytanie, lektura, odczyt: w dawnych uniwersytetach wykłady =
odczytywanie fragmentów książki:
forma organizacji kształcenia  jeśli wypełnia całą jednostkę organizacyjną kształcenia,
trwającą przez określony czas: wykładowca + słuchacze + miejsce (szkoła wyższa);
metoda kształcenia  jeśli zajmuje część (nawet większą) jednostki organizacyjnej
kształcenia: układ systematycznie stosowanych czynności nauczyciela i uczniów w celu
przekazania tym drugim odpowiedniej porcji wiadomości.
Ze względu na z
ródło wiedzy  metoda słowna,
Ze względu na możliwość aktywizacji audytorium  metoda podająca (bierna).
Przez to ostatnie krytykowany, choć różni się od dawnego wykładu.
Ma wiele zalet  nie zostanie chyba szybko wyeliminowany.
WYKA
AD A INNE FORMY SA
OWNE
Powiązany z innymi metodami słownymi.
Od opowiadania różni się tym, że  [& ] nie tyle oddziałuje na wyobraz
nię i uczucia oraz pobudza
myślenie konkretno-obrazowe, co raczej aktywizuje myślenie hipotetyczno-dedukcyjne .
Struktura bardziej systematyczna, większa dyscyplina logiczna.
Przedmiotem  nie zewnętrzne cechy, ale złożone układy rzeczy, zjawisk i procesów,
związków i zależności między nimi.
Wyjaśnienie  odnosi się do pojedynczych pojęć, faktów lub przyczyn jakiegoś
zjawiska; wykład  ujmuje złożony problem (wykład jako bardzo rozwinięte wyjaśnianie
problemu przedstawienie zjawisk  logicznie i merytorycznie spójna całość).
S. Nalaskowski: szczególne miejsce wykładu wśród metod przekazywania nowej
wiedzy, którego nie może zająć żadna inna metoda nauczania: już w szkole konieczne
wdrażanie uczniów do korzystania z wykładu.
KLASYFIKACJE WYKA
ADÓW
Według zakresu przekazywanych treści:
kursowe  wprowadzające, systematyzujące lub uogólniające,
monograficzne;
Według stopnia aktywizacji słuchaczy:
konwencjonalne (informacyjne),
problemowe,
konwersatoryjne;
Według sposobu ujęcia treści:
panelowe,
komentujące,
konsultacyjne,
gościnne,
inauguracyjne.
Według doboru wiadomości lub przeznaczenia:
pełny  rzadko stosowany na niższych etapach edukacji,
wprowadzający (niepełny)  nie zawierający wszystkich informacji na dany temat: po
nim np. eksperymenty, albo rezultaty pracy ucznia  z tekstem, obserwacji,
eksperymentów).
INNE KLASYFIKACJE WYKA
ADÓW
W. Okoń  wykład improwizujący;
T. Nowacki  wykład praksyjny (przedstawia się, wyjaśnia i analizuje konkretne
działania i ich uwarunkowania; treścią  doświadczenia z praktyki związanej z danym
działaniem, celem  jego doskonalenie).
Wykład zespołowy = panelowy.
WYKA
AD KURSOWY
Cel  zapoznanie słuchaczy w sposób systematyczny i możliwie całościowy
z określonym w programie kształcenia tematem.
Poszczególne składające się na niego zagadnienia referowane kolejno.
W każdym wykładzie syntetycznie ale możliwie wyczerpująco omawiana część
problematyki danego przedmiotu  całość ma dać ogólny przegląd wiedzy w tym zakresie.
Szczególnie użyteczny przy braku podręczników.
WYKA
AD KURSOWY WPROWADZAJ
CY
Zapoczątkowuje cykl zajęć z przedmiotu.
Charakterystyka danej dyscypliny naukowej jako przedmiotu kształcenia i jej miejsce
w systemie nauki.
Ogólny zarys problematyki danego przedmiotu, ew. rys historyczny, metodologia badań,
literatura, info o celach i treściach programowych, wymagania i sposób zaliczenia.
Czasami info o najbardziej skutecznych sposobach uczenia się danego przedmiotu,
ukierunkowanie przed ćwiczeniami, seminariami.
WYKA
AD KURSOWY SYSTEMATYZUJ
CY
Przekazuje określonemu audytorium partie materiału składające się na dany przedmiot nauczania.
Cel  wykazanie związków i zależności między faktami i zjawiskami w ramach danego
systemu wiedzy, przedstawienie struktury tej wiedzy.
Systematyzowanie wiedzy z danego tematu, ujęcie jej w logicznym ciągu i wzajemnym
powiązaniu, wskazanie kluczowych zagadnień.
WYKA
AD KURSOWY UOGÓLNIAJ
CY (SYNTETYZUJ
CY)
Po cyklu wykładów kursowych lub innych zajęć jako teoretyczne uogólnienie
przedstawionej wcześniej problematyki.
Cel  synteza określonej porcji wiedzy, podsumowanie, wyciągnięcie wniosków.
Utrwalenie, uczenie umiejętności dostrzegania związków i zależności między faktami,
zjawiskami (także pomiędzy wiedzą teoretyczną a praktyczną).
WYKA
AD MONOGRAFICZNY
Szczegółowe przedstawienie wybranego zagadnienia, stanowiącego tylko część
problematyki (wraz z wybranymi wynikami badań) danej dziedziny nauki.
Problem stanowiący przedmiot badań  metody jego rozwiązywania  uzyskane wyniki.
Pożądane, by wykładowcą był autor badań lub osoba w nich zorientowana i mająca
doświadczenie w pracy naukowej: pokazanie drogi dochodzenia do rozwiązania  ocena
wagi problemu, metodologii i warsztatu.
Głębsze, ale węższe ujęcie tematu niż w wykładzie kursowym.
Tematyka  niekoniecznie ściśle związana z programem kształcenia (rozszerzenie, ale
użyteczne i interesujące).
Raczej dla studentów.
Możliwe planowanie doraz
ne, w miarę potrzeb i możliwości.
WYKA
AD KONWENCJONALNY (INORMACYJNY)
Przekazanie słuchaczom określonej porcji informacji na dany temat  do przyswojenia w
postaci, w jakiej zostały podane.
Zwykle  wiadomości o faktach, zjawiskach, wydarzeniach itp.
Ekonomiczna metoda kształcenia: można zrealizować dużą partię materiału w
stosunkowo krótkim czasie.
Nie przeładować nadmiarem wiadomości, które nie tworząc w umysłach odbiorców
struktury, będą szybko zapomniane.
Wada: małe korzyści w zakresie rozwijania sprawności myślenia, rozbudzania
zainteresowań i aktywizowania słuchaczy do czynnego w nim udziału.
Pomimo tego  często stosowany w praktyce dydaktycznej (łatwość przygotowania
i przeprowadzenia).
WYKA
AD PROBLEMOWY
Rozwija umiejętność rozwiązywania problemów, logicznego myślenia i wnioskowania;
kształtuje zainteresowania, oddziałuje emocjonalnie.
Tworzona sytuacja problemowa  audytorium śledzi tok rozumowania: przedstawienie
problemu  formułowanie hipotez  proponowanie sposobów weryfikacji hipotez  omawianie
konsekwencji przyjętych rozwiązań (jakby skrócona procedura badania naukowego).
Dialog zewnętrzny (wywołanie  stawiając pytania i prosząc o odpowiedz
konkretnych
słuchaczy) lub wewnętrzny (wykładowca w pozycji studenta  głośno myśli: stawia
pytania, rozważa różne warianty rozwiązania, szuka argumentów za i przeciw, rozważa
ich wady i zalety, eliminuje złe rozwiązania, wyjaśnia wątpliwości).
WYKA
AD KONWERSATORYJNY
Obcowanie wykładowcy z audytorium (conversari  obcować): dialog zewnętrzny ze
studentami na temat określonych problemów  wspólne rozwiązywanie. Słowa
wykładowcy + działalność słuchaczy:
żywa, starannie inspirowana i ukierunkowana dyskusja (treści odpowiednio dobrane 
problemowe i dyskusyjne, często przedstawione kontrowersyjnie, prowokująco,
przejaskrawione, nawet zniekształcone  na zakończenie powiedzieć to studentom;
pożądane odwoływanie się do doświadczeń słuchaczy),
czynności praktyczne studentów, udzielanie odpowiedzi na pytania związane z ich
wykonywaniem, referowanie wyników.
Najbardziej aktywizujący  wyższa forma wykładu problemowego.
Oddzielna forma kształcenia lub fragment w ramach innych form.
Elementy procesu badawczego.
Konieczne wcześniejsze przygotowanie się studentów instruktaż: zapoznanie z
problemem, przestudiowanie literatury, przygotowanie wniosków z własnych
doświadczeń, polecenie niektórym, aby zapoznali się z jakimś oryginalnym lub
kontrowersyjnym poglądem.
WYKA
AD INAUGURACYJNY
Okolicznościowy typ wykładu akademickiego  na rozpoczęcie roku akademickiego.
Dla studentów, pracowników i zaproszonych gości treść interesująca dla wszystkich.
Wykładowca o dużym autorytecie naukowym i dużym doświadczeniu dydaktycznym.
WYKA
AD PANELOWY (ZESPOA
OWY)
Grupa specjalistów z różnych dyscyplin naukowych (lub subdyscyplin w ramach jednej
dyscypliny) pod kierunkiem przewodniczącego dyskutuje publicznie poszczególne
problemy wykładu, przedstawiając różne punkty widzenia i starając się zainteresować
audytorium.
Prowadzący  scenariusz zajęć: koncepcja merytoryczna i metodyczna, kolejność
wystąpień, pilnuje, by wypowiedzi nie odbiegały od tematu.
Rozwinięcie i uzasadnienie treści przedstawionych w poprzednich wykładach,
niekoniecznie z jednego przedmiotu.
Problematyka: trudna, interdyscyplinarna, zawierająca elementy sprzeczne.
Typowa struktura wykładu panelowego:
wprowadzenie (przewodniczący)
przedstawienie zagadnień do rozważań,
prezentacja poglądów poszczególnych specjalistów na te problemy,
ustosunkowanie się przewodniczącego do ich wypowiedzi, wskazanie na ewentualne
sprzeczności i rozbieżności,
możliwa dyskusja nad poszczególnymi problemami,
podsumowanie całości zajęć.
WYKA
AD KOMENTUJ
CY
Rzadko stosowany (zwykle studia zaoczne i wieczorowe): gdy dany przedmiot
kształcenia posiada dobrą obudowę dydaktyczną (problematyka dobrze odzwierciedlona
w podręcznikach lub skryptach).
Cel  wyjaśnienie trudniejszych partii materiału, wprowadzenie do studiowania literatury
związanej z problematyką danego przedmiotu.
Koncentracja na wybranych treściach, brak systemowo ujętej całości.
WYKA
AD KONSULTACYJNY
Głównie na studiach zaocznych i wieczorowych.
Nie obejmuje całej tematyki, koncentruje się na węzłowych zagadnieniach.
Cel  ułatwienie zrozumienia i opanowania przez studentów określonej problematyki,
zapoznanie się ze strukturą przedmiotu.
Elementy składowe treści wykładu konsultacyjnego:
wiadomości wprowadzające w treści całego przedmiotu,
wiadomości, których brak w dostępnych podręcznikach,
wyjaśnienie zagadnień trudnych do zrozumienia lub podanych niejasno w
podręcznikach,
wyjaśnienie sprzecznych poglądów różnych autorów na dany temat,
omówienie literatury do samodzielnego studiowania problematyki,
zagadnienia węzłowe w danej problematyce,
najnowsze wiadomości w danej dziedzinie,
podsumowanie wiedzy z określonego działu tematycznego, wnioski.
WYKA
AD KONSULTACYJNY  STRUKTURA
ogólne zapoznanie się ze stopniem opanowania przez studentów samodzielnie
przestudiowanej zaleconej wcześniej tematyki,
przedstawienie przez studentów opracowań pisemnych, które należało przygotować na
podstawie zaleconej literatury,
prezentacja przez wykładowcę głównych zagadnień i tez problematyki do
samodzielnego przestudiowania,
podanie oraz omówienie literatury obowiązkowej i uzupełniającej,
przedstawienie zadań do wykonania na kolejny zjazd,
udzielenie wskazówek metodycznych.
WYKA
AD IMPROWIZOWANY
Nie jest to wykład nieprzygotowany: wyróżnia go głównie struktura, a zwłaszcza brak
wyraz
nego planu.
Przekazywane treści nie są dobrze usystematyzowane, co utrudnia ujęcie ich w
odpowiednie struktury i włączenie do struktury wiedzy posiadanej ( nie stosować zbyt
często: lepsza recepcja wykładu konwencjonalnego).
Zawiera dużo dygresji, przez swą swobodę może być bardziej ekspresyjny.
METODY PROBLEMOWE
Dzieci nie robią tego, co im mówimy, tylko to, co my robimy.
E. Woydyłło-Osiatyńska
J. Dewey  uczenie się jako proces badawczy: rozwiązywanie problemów (przebieg
oparty na analizie procesów myślenia).
Metody problemowe  różnie sytuowane i klasyfikowane:
wśród metod aktywizujących,
w grupie metod samodzielnego dochodzenia do wiedzy (W. Okoń),
wśród gier dydaktycznych (Cz. Kupisiewicz).
Istotą  rozwiązywanie problemów dydaktycznych, tj. trudności teoretycznych lub
praktycznych, które wywołują postawę badawczą uczącego się i prowadzą do
wzbogacenia posiadanej wiedzy.
Nie powstaje przy tym nowa wiedza  jak w badaniach naukowych, ale stosowane są
typowe procedury tych badań.
Problemy podsuwa nauczyciel, ale bardzo pożądane, by robili to sami uczniowie (trudne
 na ogół brak umiejętności formułowania pytań badawczych).
KLASYCZNA METODA PROBLEMOWA
Podstawą  deweyowska analiza problemu: pięć stopni logicznych.
Po ich zmodyfikowaniu  w klasycznej metodzie problemowej cztery etapy:
wytworzenie sytuacji problemowej,
formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania,
weryfikacja pomysłów rozwiązania,
porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach praktycznych
lub teoretycznych.
Najważniejsze  stworzenie sytuacji problemowej i wyłonienie z niej problemów do
rozwiązania: niezbędna gruntowna znajomość treści nauczanego przedmiotu,
umożliwiająca dostrzeganie ich problemowego charakteru i trafne dobieranie problemu
(lub pomoc w tym uczniom).
Skuteczność  zależna od:
dostosowania problemu do możliwości intelektualnych uczniów,
umiejętności zainteresowania nim,
umiejętności kierowania jego rozwiązywaniem,
systematyzowania i wykorzystywania w praktyce zdobytej wiedzy.
Drogi realizacji:
droga odkryć  głównie dla treści ogólnokształcących; umożliwia ujmowanie i
wykrywanie zależności między analizowanymi faktami i zjawiskami, a więc odkrywanie
praw i zależności;
droga wynalazcza  do rozwiązywania problemów technicznych (np. analiza różnych
programów komputerowych): powtarzanie  drogi myślowej twórcy lub wynalazcy;
droga optymalnego planu działania  w rozwiązywaniu problemów technologicznych.
WYKA
AD 16
Aktywizujące metody kształcenia
Współczesny nauczyciel powinien pełnić funkcję dobrego organizatora, który na lekcji
oddaje inicjatywę w ręce uczniów, a sam staje się reżyserem nadzorującym proces
dydaktyczny.
Planując zajęcia, nauczyciel powinien przemyśleć:
jak rozbudzić wyobraz
nię dziecka;
co jest najważniejsze w materiale, na co zwrócić szczególną uwagę;
czy to, o czym mamy mówić, można narysować, dotknąć, posmakować, a może
zobaczyć w szkole, za oknem lub w pobliżu.
Stopień opanowania materiału zależy od zastosowanej metody pracy i aktywności
ucznia na lekcji
Najlepsze efekty przynosi praca w grupach, podczas której uczeń może pełnić różne
funkcje: lidera zespołu, sekretarza itp. Każdy członek zespołu ma swój udział w
osiąganiu celu. Nauczyciel powinien dawać uczniom możliwość bycia częściej
twórczymi niż odtwórczymi.
Istotny wpływ na efektywność nauczania ma stosowanie przez nauczycieli różnorodnych
metod oraz technik aktywizujących, które sprzyjają samodzielności myślenia i działania
oraz kształtowania pozytywnej motywacji do uczenia się.Metoda to taki sposób pracy z
uczniami, podczas którego osiąga się zaplanowane cele nauczania.
Metody, które pobudzają uczniów do aktywnego udziału w zajęciach
Burza mózgów
Drama
Mapa pojęciowa
Metoda kuli śniegowej
Linia czasu
Metoda projektów
Metaplan
Metoda przypadków
Dyskusja dydaktyczna
Zabawy i gry dydaktyczne
BURZA MÓZGÓW
metoda twórczego myślenia, pozwalająca w krótkim czasie utworzyć listę pomysłów na
rozwiązanie określonego problemu
3 fazy:
zgłaszanie pomysłów
analiza pomysłów
weryfikacja poprawności przez zastosowanie w konkretnej sytuacji
- Prowadzący podaje problem, udziela głosu zgłaszającym pomysły rozwiązań,
zapisuje na tablicy. - Po wyczerpaniu pomysłów  dyskusja i wybór najlepszego
rozwiązania. Plusem  modyfikowanie cudzych pomysłów.Minusem  działanie
wewnętrznego osądu i opory spowodowane niskim poczuciem własnej wiedzy,
nieśmiałością, wolniejszym tempem pracy, brakiem podzielności uwagi.
Zasady burzy mózgów
pomysłów nie komentujemy
nie krytykujemy pomysłów
każdy pomysł jest dobry, nawet najbardziej szalony
ważniejsza jest liczba pomysłów, niż ich jakość
inspirujemy swoimi pomysłami innych
każdy pomysł zapisujemy w formie podanej przez autora
nie wtrącamy własnych propozycji do pomysłów innych
zabieramy głos na znak nauczyciela
wszyscy na równych prawach bierzemy udział w zgłaszaniu pomysłów
Metoda ta pozwala na włączenie wszystkichuczniów do pracy, pobudza do myślenia,
sprzyja zapamiętywaniu faktów, uczy wyboru jednego rozwiązania spośród wielu oraz
tolerancji wobec innych osób i ich poglądów.
Burzę mózgów stosujemy:
- jako rozgrzewkę umysłową  na początku zajęć (pobudzenie do aktywności
umysłowej),
- dla ustalenia zakresu posiadanej wiedzy,
- dla utrwalenia wcześniej zdobytej wiedzy,
- dla znalezienia najlepszego rozwiązania problemu.
DRAMA
Inaczej  nauczanie przez emocje.
Odgrywanie scenek na wybrane tematy daje możliwość przeżycia sytuacji i wcielenie się
w daną rolę, dzielenie się swoimi spostrzeżeniami, poszukiwanie własnych rozwiązań i
dokonywanie wyborów.
Metoda kształcąca zarówno dla  aktorów , jak i dla  widzów .
Rozwija myślenie, wyobraz
nię, koncentrację, spontaniczność.
MAPA POJ
CIOWA
Metoda wizualnego przedstawienia problemu z wykorzystaniem schematów, rysunków,
haseł, zwrotów, symboli itp.
Celem jej stosowania jest usystematyzowanie świeżo zdobytej wiedzy lub wizualizacja
posiadanych wiadomości.
W trakcie pracy metodą mapy pojęciowej uczniowie doskonalą zarówno umiejętności
techniczne: czytanie, pisanie, rysowanie, jak i umiejętności umysłowe: planowanie,
klasyfikowanie, uogólnianie. Mapa pojęciowa najczęściej przybiera kształt plakatu.
Należy przygotować materiały potrzebne do zajęć: dla każdego zespołu arkusz szarego
papieru, paski papieru, kolorowe kartki ksero, mazaki, nożyczki klej.
W przebiegu zajęć można wyróżnić etapy:
podanie tematu lekcji, wyjaśnienie sposobu pracy
burza mózgów lub gromadzenie materiałów
segregowanie, analizowanie, klasyfikowanie
rozplanowanie plakatu
wykonanie
prezentacja prac, ocena
Plakaty po zakończonych zajęciach powinny być przechowywane  mogą przydać się
np. przy powtórzeniach. Dobrze by było, gdyby chociaż jeden dzień mogły pozostać
wyeksponowane. Uczniowie widząc efekty swojej pracy, odczuwają zadowolenie, które
jest podstawą tworzenia się wewnętrznej motywacji.
Praca z mapą pojęciową nie tylko jest atrakcyjna, ale przynosi olbrzymie korzyści: uczy
samodzielnego zdobywania wiedzy, posługiwania się poznanymi pojęciami, daje okazję
doskonalenia czytania ze zrozumieniem, ułatwia zapamiętywanie poznanych faktów,
uczy uważnego słuchania, oceny i samooceny, angażuje ucznia w różne dziedziny
aktywności, daje szansę wykazania się uczniom o różnych zdolnościach, stwarza
możliwości współpracy, uczy zadawania pytań i udzielania odpowiedzi.
METODA KULI ŚNIEGOWEJ
A
ączy pracę indywidualną z zespołową.
Rozpoczynamy od indywidualnej pracy każdego ucznia nad określonym zagadnieniem
(z materiałem z
ródłowym lub samodzielna obserwacja).
Efekty osiągane przez ucznia są zapisywane.
Przez następne 10 min. uczniowie pracują w parach, wymieniając między sobą
informacje z poprzedniego etapu.
Kolejne 10 min. to praca w zespole czteroosobowym.
Pracę kończy się w grupach ośmioosobowych.
METODA KULI ŚNIEGOWEJ
Po wypracowaniu stanowiska zespołów następuje prezentacja wyników i
podsumowanie zajęć.
- Metoda czasochłonna.
- Zaletą  uaktywnianie uczniów,
wdrażanie do działania
w zmieniających się
liczbowo zespołach,
do rywalizacji.
LINIA CZASU
Metoda wizualnego przedstawiania problemu ukazująca następstwa czasowe.
Polega na zaznaczaniu wydarzeń w ujęciu chronologicznym na długim arkuszu papieru.
Dobrze jest dodać krótkie opisy tych wydarzeń lub też zdjęcia z podpisami, względnie
zaprezentować je w innej krótkiej formie.
Dzieci często mają problemy ze zrozumieniem pojęcia czasu, zwłaszcza dłuższego niż
ich życie. Dla wielu 40 lat temu, dwa wieki temu czy tysiąc lat temu to za każdym
razem bardzo dawno.
Największym walorem  ukazanie w atrakcyjny sposób efektu poszukiwań i wysiłków
ucznia, co daje mu poczucie satysfakcji i rozbudza wewnętrzną motywację do
działań.
Dlatego prace powinny być eksponowane, a omawianie powinno podkreślać ich mocne
strony.
Metoda ma zastosowanie niemal na wszystkich przedmiotach
METODA PROJEKTU
Można ją nazwać metodą dojrzewania uczniów.
Jej zastosowanie umożliwia wyposażenie ucznia w jedną z kluczowych umiejętności,
jakie szkoła ma dać uczniowi: twórcze myślenie.
Polega na wykonywaniu przez uczniów zadań obejmujących większą partię materiału
poprzez samodzielne poszukiwania, pod opieką nauczyciela.
Metoda projektu charakteryzuje się tym, że:
ma określone cele i metody pracy
określone są terminy realizacji całości i poszczególnych etapów
wyznaczone są osoby odpowiedzialne za realizację,
znane są kryteria oceny
uczniowie realizują zadania w grupach, rzadko indywidualnie
pracują w znacznym stopniu samodzielnie i na własną odpowiedzialność
rezultaty pracy prezentowane są na forum klasy lub szkoły
trwa kilka dni, a nawet tygodni.
Etapy prac nad projektem:
Określenie tematu projektu
Przygotowanie instrukcji
Praca nad projektem
Prezentacja projektu
Ocena projektu
Uczniowie w trakcie pracy nad projektem uczą się: - pracy z różnymi z
ródłami
wiedzy, - przeprowadzania rozmów i wywiadów, - krótkiego, samodzielnego
opracowywania materiałów, - współdziałania w grupie, - planowania pracy, -
odpowiedzialności.
METAPLAN
Mało znany w Polsce sposób prowadzenia dyskusji dydaktycznej.
Metodą metaplanu można pracować z całą klasą, ale lepsze efekty uzyskuje się w
zespołach 5-6 osobowych.
Istota  tworzenie plakatu (metaplanu)podczas rozmowy o problemie.
Do przeprowadzenia zajęć należy przygotować:
tablicę, do której można przypinać kartki
arkusze szarego papieru
kartki w trzech różnych kolorach i różnych kształtach (owale, koła, prostokąty, chmurki)
Przebieg zajęć:
Postawienie pytania (powstaje pierwszy plakat).
Burza mózgów.
Porządkowanie odpowiedzi wg przyjętych kryteriów.
Podział na grupy, uzgodnienie drugiego tematu.
Tworzenie drugiego plakatu w grupach (każda grupa tworzy swój plakat).
Prezentacja plakatów.
Zebranie wniosków, podsumowanie.
Zalety pracy metodą metaplanu:
nie ma potrzeby prowadzenia notatek
oddziaływanie wizualne daje większą możliwość skoncentrowania się na celu dyskusji
następuje wyzwolenie działań twórczych oraz powszechnej aktywności
wypowie się każdy, nawet najbardziej nieśmiały uczeń
końcowy wynik jest wypadkową kreatywnych działań całego zespołu.
METODA PRZYPADKÓW
Istotą tej metody jest analiza i dyskusja nad zdarzeniem zaprezentowanym przez
nauczyciela na piśmie, taśmie magnetofonowej czy magnetowidowej i znalezienie
odpowiedzi na pytania typu:
Jakie jest inne, możliwe najlepsze rozwiązanie tego problemu?
Co należy zrobić, aby przedsięwzięcie się powiodło, aby zapobiec zaistniałym skutkom?
Jaką decyzję podjąłbyś na miejscu bohatera przypadku?
Nie podajemy nowego materiału, lecz przedstawiamy sytuację problemową w taki
sposób, aby uczniowie musieli wykorzystać wiedzę i doświadczenie w nowych
warunkach lub przy podejmowaniu trafnych decyzji. O sukcesie tej metody, oprócz
dobrego opisu przypadku, decydować będzie dokładne zapoznanie uczniów z
elementami pracy, jak i czuwanie nad sprawnym przebiegiem dyskusji.
Przebieg zajęć:
Poznanie opisu przypadku.
Zadawanie pytań dotyczących przypadku.
Analiza opisu zdarzenia (piramida priorytetów).
Znalezienie optymalnych sposobów rozwiązania problemu (istotą  zgłaszanie przez
uczniów propozycji rozwiązań problemu wraz z uzasadnieniem; na podstawie wcześniej
zebranych informacji analizuje się różne rozwiązania problemu i wybiera najlepsze  tu
dochodzi do myślenia problemowego i ścierania się poglądów).
Ocena przebiegu zajęć.
Metoda zdarzeń daje możliwość:
- rozwoju umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem,
- stawiania jasnych precyzyjnych pytań i twórczego myślenia,
- twórczego poszukiwania optymalnych rozwiązań,
- stosowania zdobytej wiedzy w praktyce,
- szukania potrzebnych informacji w różnych z
ródłach,
- obrony własnego zdania,
- podejmowania trafnych decyzji.
DYSKUSJA DYDAKTYCZNA
Sposób przekazywania wiedzy na linii nauczyciel  uczeń lub uczeń  uczeń: metoda
o ugruntowanej tradycji.
Dyskusja dydaktyczna  w grupie metod aktywizujących (podgrupa metod problemowych).
To zorganizowana wymiana myśli i poglądów na dany temat: pobudza i rozwija
myślenie, pomaga kształtować poglądy i przekonania, uczy oceny poglądów innych
ludzi, kształci umiejętności formułowania myśli i ich wypowiadania, uczy krytycznego
spojrzenia na własne poglądy i zmusza do ich weryfikacji.
W przebiegu dyskusji  trzy etapy:
wprowadzenie (do problemu)
dyskusja właściwa (zespołowe rozwiązanie problemu)
podsumowanie wyników dyskusji przez prowadzącego (w rzeczywistości szkolnej
poszerzone o ocenę udziału i zaangażowania uczniów)
Dyskusja może mieć charakter wolny (wszyscy biorą udział) lub panelu (wyznaczone
osoby przygotowują swoje wystąpienia).
Nad całością dyskusji czuwa nauczyciel, którego zadaniem jest:
- Wprowadzenie do problemu
- Udzielanie głosu, pilnowanie dyscypliny
merytorycznej i czasowej
- Podsumowanie dyskusji.
Tego rodzaju ćwiczenie posiada wielkie walory dydaktyczne i wychowawcze: - uczy
przestrzegania zasad i kierowania pracą grupy,- daje wszystkim możliwość zabierania
głosu, - uczy uważnego słuchania innych, - ćwiczy zwięzłe, precyzyjne wypowiadanie
się, - rozwija umiejętność notowania istotnych faktów, - wprowadzenie obserwatora
dyscyplinuje grupę.
ZABAWY I GRY DYDAKTYCZNE
Dobra zabawa + treści dydaktyczne i wychowawcze.
Uczą ścisłego przestrzegania reguł, zmuszają do współdziałania, ułatwiają integrowanie
różnych dziedzin aktywności.
Pozwalają oddziaływać na emocje i jednocześnie sprzyjają przyswajaniu nowych
wiadomości oraz ich utrwalaniu.
Mają znaczenie rozluz
niające, uwalniają od stresu.
Dobierać je tak, aby były zbieżne z tematem zajęć.
W zreformowanym procesie nauczania metody aktywizujące zajmują ważne miejsce. -
Stwarzają one możliwość zabawy na lekcji, a tym samym pobudzają aktywność
uczniów. - Pozwalają łatwiej przyswoić nowe wiadomości. - Uczą m.in. współdziałania
w zespole, komunikowania się, planowania, organizowania, stosowania zdobytej wiedzy
w praktyce. - Sprawiają, że lekcje stają się ciekawsze.