TEORETYCZNE PODSTAWY KSZTAA
CENIA
WYKA
AD 7
CELE KSZTAA
CENIA
ź� Najogólniejsza wizja pożądanych właściwości fizycznych, umysłowych,
społecznych, kulturowych i duchowych jednostki ludzkiej, które chce się
uzyskać poprzez tworzenie odpowiednich warunków indywidualnego
rozwoju i jego stymulowanie, zwłaszcza w systemie oświatowo-
wychowawczym, zarówno na lekcji szkolnej, jak i poprzez inne formy
kształcenia oraz zabiegi, mające na celu przyswojenie uczniowi
i wychowankowi nie tylko wiedzy i związanych z nią umiejętności,
ale też poglądów, przekonań, orientacji i motywacji.
ź� Poprawnie zbudowane i właściwie sformułowane  podstawą
prawidłowego programu, konspektu lekcyjnego i lekcji.
�� punkt odniesienia: do nich wszystko przymierzane i według nich podlega ocenie
i osądowi; warunkują efektywność systemu, jego optymalne funkcjonowanie
i możliwość wprowadzania konstruktywnych zmian i innowacji;
�� regulacja: zapobiegają zbytniemu rozbudowywaniu środków;
�� organizacja: wszystkie działania edukacyjne muszą odbierać znaczący impuls
celów;
�� Poprawnie zbudowane i właściwie sformułowane  podstawą prawidłowego
programu, konspektu lekcyjnego i lekcji.
�� wzmacniają to, co wyraz
ne, demaskują to, co ukryte;
�� nadają sens przekazywanej wiedzy, motywują;
�� koordynują, integrują i mobilizują;
�� wyznaczają rolę nauk współdziałających z pedagogiką;
�� są prospektywne: pobudzają, przenoszą w przyszłość;
�� zapewniają trwanie wartości.
ź� Podział celów kształcenia:
�� Cel naczelny  najszerszy, najbardziej ogólny (zwykle dotyczy ogólnego
rozwoju człowieka).
�� Cele ogólne  wskazują ogólnie: co chce się osiągnąć w procesie kształcenia
(najogólniej  ideały, bardziej szczegółowo  zadania).
ą� Formułowane, aby wytyczyć kierunek pracy szkoły (programy nauczania,
plany dydaktyczno-wychowawcze).
ą� Można je podzielić na cele pośrednie.
ą� Bogate znaczeniowo, akcentują wartości społeczne, zwięzłe (mało słów
 szeroka dziedzina), perswazyjne.
ą� Wieloznaczne, nieokreślone, deklaratywne, idealizujące, niejasny adresat.
�� Cele szczegółowe  cele ogólne i pośrednie wyrażone na tyle precyzyjnie,
szczegółowo i konkretnie, by można je wykorzystać w praktyce edukacyjnej:
charakter operacyjny lub nieoperacyjny.
ą� Cele operacyjne  zakładane konkretne i wymierne efekty kształcenia; opis
wyników, które chce się uzyskać (na tyle dokładny, że można je sprawdzić).
ą� Cele nieoperacyjne  dotyczą jakości mniej uchwytnych, pozostawiają
rezultat końcowy bardziej otwartym.
ź� Cele:
�� jawne;
�� ukryte (towarzyszą, nie są formułowane).
ź� Cele ogólne  kierunek pracy; trzeba precyzować, uszczegóławiać
i konkretyzować, by dojść do celów operacyjnych, niezbędnych
w realizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego.
ź� Galloway  cztery cechy celów operacyjnych:
�� formułuje się je z perspektywy ucznia
�� są opisem konkretnych zachowań
�� mogą obejmować pewne warunki ograniczające dotyczące czasu, miejsca czy
środków dydaktycznych
2
�� mogą dotyczyć różnych typów zachowań ucznia (poznawczych, emocjonalnych
czy psychomotorycznych)
ź� Cele operacyjne  trzy podstawowe elementy:
�� Określenie działania uczniów (opis zachowania);
�� Warunki dotyczące treści i działania (sytuacja sprawdzania);
�� Kryterium oceny realizacji celu (normy, dokładnie określające minimalne zmiany
w zachowaniu się ucznia, które można uznać za zrealizowanie założonego celu).
ź� Operacjonalizacja celów kształcenia  zamiana celu ogólnego
na (równoważny) zbiór celów operacyjnych.
ź� Składowe procesu operacjonalizacji celów kształcenia:
�� zapisanie celów ogólnych i analiza ich znaczenia;
�� intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel;
�� luz
ne zapisy celów operacyjnych (zachowań uczniów);
�� selekcja i klasyfikacja tych zapisów;
�� sformułowanie warunków wykonywania czynności (ustalenie sytuacji odniesienia
 okoliczności, w jakich wiedza może być wykorzystana  np. w dalszej nauce).
�� podanie wymagań co do biegłości wykonywania czynności;
�� zredagowanie celów operacyjnych (jasne i zwięzłe);
�� sprawdzanie celów operacyjnych.
ź� Częste błędy:
�� zapominanie o celu ogólnym (zawierania się w nim);
�� niejednoznaczność sformułowania (czasowniki wieloznaczne zamiast
operacyjnych  opisujących czynności, które można zaobserwować
lub zarejestrować);
�� zbytnie rozdrobnienie celów;
�� preferowanie celów poznawczych;
�� zamknięcie zbioru celów operacyjnych;
�� niemożność realizacji założonych celów;
�� zaniedbanie realizacji celów operacyjnych;
�� niemierzalność.
3
ź� Cele operacyjne  zalety:
�� zrozumiałe,
�� szczegółowe,
�� jasno i jednoznacznie komunikujące zamiar nauczyciela (czego uczyć  materiał
nauczania, działania uczniów),
�� wskazują sposób wykazania, że zamiar zrealizowano,
�� odnoszą się wprost do ucznia,
�� mobilizują ucznia i nauczyciela,
�� umożliwiają nauczycielowi doskonalenie.
ź� Cele operacyjne  wady:
�� względne ubóstwo znaczenia,
�� rozłączenie poznania i motywacji,
��  poszatkowanie przedmiotu,
�� pracochłonność.
ź� Cele kształcenia według Gronlunda
�� Najpierw formułowane cele ogólne  wyrażające generalny zamiar nauczyciela.
�� Potem konkretyzowane w formie celów składowych  bardziej zrozumiałych
i dostarczających szczegółowych informacji o tym, czego uczniowie powinni się
nauczyć.
�� Tworząc cele lekcji  czasowniki:
rozumie, umie, potrafi, zna, wie, ceni, uznaje.
ź� Cele kształcenia według Perrota:
�� Bardziej rozbudowane i szczegółowe niż u Grenlunda.
�� Ważne określenie: co uczniowie mają wiedzieć/umieć w wyniku zastosowania
danej metody nauczania i czego się będzie od nich wymagać.
�� Używać czasowników, określających obserwowalne czynności lub czynności,
dające obserwowalne wyniki, czasowniki te łączy się z obserwowalnym
obiektem:
rozwiązuje, wybiera, analizuje, tłumaczy, znajduje, dyskutuje, sporządza, rozważa;
�� Unikać czasowników: wie, ceni, wierzy itp.  cele powinny być wyraz
nie
określone i mają dać się zauważyć.
4
ź� Cele kształcenia według Magera:
�� Są to cele operacyjne  zakładane konkretne i wymierne efekty kształcenia.
�� Budowa  połączenie opisu sytuacji sprawdzania, zachowania ucznia i kryteriów
osiągnięć.
�� Stosowane czasowniki:
wymienia, wskazuje, porównuje, rozwiązuje, zestawia, pisze, recytuje
(dopuszczalne: ceni, rozumie, wie).
ź� Taksonomie celów kształcenia:
�� Taksonomia  hierarchiczna klasyfikacja; kategorie wyższe mieszczą w sobie
niższe (osiągnięcie celu wyższego oznacza, że osiągnięty też został cel niższy).
�� Ułatwia:
ą� precyzowanie celów kształcenia;
ą� ich grupowanie;
ą� hierarchiczne ich przedstawianie;
ą� ujawnienie ew. niedostatków w ich doborze i formułowaniu;
ą� definiowanie czynności uczących się;
ą� dobór zadań testowych do czynności ucznia.
ź� Sztywne trzymanie się taksonomii budzi zastrzeżenia:
�� nie może być jednej taksonomii, ale wiele  budowanych oddzielnie dla każdej
dziedziny czy przedmiotu edukacji;
�� kwestionowana teza o  nadbudowywaniu celów jednej klasy nad drugą
(wątpliwości zwłaszcza co do syntezy i oceny);
�� w wielu krajach  wrogość wobec behawioryzmu: większe przyzwolenie na
zastępowanie szczegółowych celów szkicowaniem informacji, z którymi
przystępuje się do lekcji;
�� Polska  nacisk na rozwój szkoły poddającej się pomiarowi; cele wg AZTS:
adresat, zadanie, treść, standard wykonania.
5
ź� Taksonomia B. Blooma (zakres poznawczy):
synteza �! analiza �! zastosowanie �! rozumienie �! wiedza
�� Wiedza:
ą� znajomość faktów, struktur i teorii, terminologii, tendencji rozwojowych,
ą� umiejętność dostrzegania i interpretacji faktów,
ą� zdolność operowania uogólnieniami:
�� odróżnianie analizowanych rzeczy, zjawisk i procesów od podobnych im,
�� ich nazywanie,
�� opisywanie,
�� porządkowanie,
�� stosowanie w praktyce;
�� rozumienie: umiejętność interpretacji, ekstrapolacji i transferu posiadanych wiadomości;
�� zastosowanie wiadomości: metod, reguł, pojęć ogólnych;
�� analiza: umiejętność podziału całości na elementy składowe  określenie ich
liczby i cech jakościowych, wskazanie związków i zależności między nimi,
ustalenie kryteriów podziału itp.;
�� synteza:
ą� umiejętność tworzenia spójnych całości z elementów,
ą� antycypowania obrazu całości z fragmentarycznych danych.
�� ocenianie faktów ze względu na zakładane cele na podstawie kryteriów
wewnętrznych i zewnętrznych, zgodność uzyskiwanych wyników z celami wyjściowymi.
ź� Taksonomia B. S. Blooma:
�� uwzględnia większość celów poznania;
�� trafnie podkreśla potrzebę ujmowania celów kształcenia nie tylko w kategoriach
opanowania, ale też zrozumienia i zastosowania wiedzy przez uczniów;
ale:
�� błędnie miesza efekty końcowe procesu nauczania  uczenia się (wiedza,
rozumienie) z operacjami, które są warunkiem koniecznym uzyskiwania
tych efektów (analiza, synteza);
�� niepełna  ignoruje inne sfery rozwoju ucznia, zwłaszcza sferę rozwoju
społeczno-emocjonalnego;
�� z tego powodu wzbogacana póz
niej o dodatkowe zakresy celów: afektywny
i psychomotoryczny.
6
ź� Taksonomia w dziedzinie emocjonalnej
(D. R. Krathwohl, B. S. Bloom, B. M. Masia)
�� Działanie:
ą� Akceptacja
ą� Chęć działania
ą� Satysfakcja z działania
�� Recepcja:
ą� Świadomość
ą� Chęć odbierania
ą� Uwaga skierowana lub wybiórcza
�� Wartościowanie:
ą� Akceptacja wartości
ą� Wybór wartości
ą� Zaangażowanie w wartości wybrane
�� Organizacja:
ą� Pojęciowe ujęcie (konceptualizacja) wartości
ą� Tworzenie systemu wartości
�� Wybór własnego systemu wartości:
�� Podporządkowanie postępowania wartościom
�� Przekształcanie systemu wartości w pogląd na świat
ź� Taksonomia w dziedzinie psychomotorycznej
Simpson (1966) Baldwin (1971) Bruner (1973)
Percepcja Percepcja
Dyspozycja Nastawienie Zamiar
Działanie kierowane Działanie kierowane
Automatyzacja Mechanizm Sprzężenie zwrotne
Działanie kompleksowe Działanie kompleksowe Modele działania
7
ź� Taksonomia ABC (B. Niemierko, 1975)
�� Charakter nie tylko hierarchiczny, ale i kumulatywny: wyższy poziom i wyższe
kategorie celów opierają się na niższych.
�� Bardzo powszechna w Polsce  umożliwia przeprowadzenie dokładnych
pomiarów dydaktycznych.
�� Cele kształcenia
ą� Cele nauczania
ą� Cele wychowania
ą� Cele praktyczne (psychomotoryczne)
Taksonomia ABC  cele poznawcze(cele nauczania)
Poziom Kategoria
I  Wiadomości A. Zapamiętanie wiadomości
B. Zrozumienie wiadomości
II  Umiejętności C. Stosowanie wiadomości
w sytuacjach typowych
D. Stosowanie wiadomości
w sytuacjach problemowych
Taksonomia ABC  cele wychowawcze
Poziom Kategoria
I  Działania A. Uczestnictwo w działaniu
B. Podejmowanie działania
II  Postawy C. Nastawienie na działanie
D. Kształtowanie systemu działań
Taksonomia ABC  cele praktyczne
Poziom Kategoria
I  Działania A. Naśladowanie działania
B. Odtwarzanie działania
II  Umiejętności C. Sprawność działania
w stałych warunkach
D. Sprawność działania
w zmiennych warunkach
8
ź� Taksonomia ABC  wymagania a cele kształcenia
Cele kształcenia
Wymagania (oceny)
A B C D
Podstawowe (dst)
Rozszerzone (db)
Dopełniające (bdb)
WYKA
AD 8
CELE KSZTAA
CENIA OGÓLNEGO
Cele uczenia się a cele kształcenia
ź� Cele uczenia się  właściwości, jakie uczniowie chcą uzyskać w wyniku uczenia się.
ź� Cele kształcenia  właściwości uczniów zamierzone w działaniu edukacyjnym.
ź� Kształcenie to kierowanie uczeniem się, zatem cele uczenia się  pierwotne wobec
celów kształcenia: bez uczenia się nie ma kształcenia.
ź� Na ogół uczniowie przyswajają cele uczenia się dopiero w toku kształcenia
(heterogenia celów  rodzenie się nowych celów przy osiąganiu celów pierwotnych).
y
ródła celów kształcenia wg K. Denka
ź� system wartości,
ź� przyjęta koncepcja człowieka,
ź� ideologia społeczna,
ź� potrzeby rozwojowe dzieci i młodzieży, ich pragnienia i oczekiwania,
ź� wskazania społecznej nauki Kościoła.
y
ródła celów kształcenia wg A. Nalaskowskiego
ź� z
ródła filozoficzne
ź� z
ródła społeczne
ź� z
ródła historyczne
9
Cele światopoglądowe uczenia się
ź� Światopogląd  system przekonań i postaw dotyczących miejsca i roli człowieka
w świecie, w tym roli własnej i roli swojej grupy.
ź� Taksonomia celów kształcenia  cele poznawcze, cele emocjonalne,
cele praktyczne.
ź� Kategorie osiągnięć uczniów wg taksonomii celów kształcenia dziedziny
światopoglądowej (B. Niemierko):
�� przekonanie o prawdziwości wiedzy;
�� przekonanie o wartości wiedzy;
�� nastawienie na zastosowanie wiedzy;
�� system zastosowań wiedzy.
Cele kształcenia ogólnego
ź� J. Delors, Biała Księga  cztery edukacyjne filary:
�� uczyć się, aby wiedzieć;
�� uczyć się, aby działać;
�� uczyć się, aby (umieć) żyć wspólnie;
�� uczyć się, aby być (nie jak dawniej:  uczyć się, aby nie zginąć , ale  być człowiekiem ,
 być obywatelem ).
Edukacja
ź� nie tylko przygotowanie do korzystania z cywilizacji, ale do twórczego uczestnictwa
w procesie jej dalszego istnienia i rozwoju;
ź� nie proste przystosowanie do cywilizacyjnych warunków życia, ale nabycie zdolności
do kierowania procesami rozwoju cywilizacji;
ź� nie tylko reakcja na aktualne problemy  odpowiedz
na przyszłe wyzwania.
ź� Cel główny: zapewnienie uczniom  stosownie do ich możliwości i aspiracji 
optymalnego rozwoju umysłowego. Realizowany łącznie z celami wychowania
(rozwój pełnej osobowości ucznia):
�� Różne sfery osobowości  razem dopiero pełna osobowość ucznia: rozważać łącznie.
�� Stąd wychowanie społeczno-moralne zawiera elementy kształcenia ( wychowania
intelektualnego ), które z kolei obejmuje oddziaływania wychowawcze, pobudzające
rozwój społeczno-moralny i estetyczny.
10
Cele wychowania a tempo zmian
ź� Cele kształcenia  związane z celami wychowania:
ź� Do XVIII w. od dokonania znaczącego odkrycia do jego zastosowania
 nawet ponad sto lat; XIX w.  60-70 lat; ostatnio  kilka, kilkanaście lat.
ź� Olbrzymie tempo przemian  cele wychowania muszą wykraczać poza potrzeby dnia
dzisiejszego.
ź� Są one wypadkową panujących w społeczeństwie stosunków społeczno-ustrojowych
i gospodarczych, charakteryzującego je poziomu kultury, nauki, techniki, technologii,
tradycji, poziomu aspiracji edukacyjnych itp.
Zakres zmian  bardzo szeroki:
ź� produkcja i spożycie dóbr materialnych (mechanizacja, automatyzacja, chemizacja);
ź� zasób czasu wolnego (postęp techniczny i technologiczny);
ź� wzrost zatrudnienia w usługach w miejsce produkcji i rolnictwa;
ź� zakres, intensywność oddziaływania środków masowego przekazu;
ź� zwiększenie średniej długości życia ludzkiego;
ź� kontakty międzyludzkie i międzynarodowe;
ź� znaczenie ekspertów (wzrost znaczenia nauki, specjalizacja);
ź� rola działań zespołowych i interdyscyplinarnych (współpraca).
ź� Likwidacja barier dostępu do oświaty.
Równocześnie  znamiona kryzysu cywilizacyjnego:
ź� niewydolność dotychczasowego modelu rozwoju społeczno-gospodarczego
(recesje, bezrobocie strukturalne);
ź� dehumanizacja gospodarki (nie służy człowiekowi  zrywa więzi społeczne, więcej
patologii, mniej bezpieczeństwa);
ź� rażące różnice w rozwoju i w szybkości rozwoju poszczególnych krajów  wrogość,
zanik solidarności;
ź� kłopoty z zachowaniem dobrego stanu środowiska naturalnego.
11
Wnioski dla edukacji:
ź� rozwijanie inteligencji;
ź� kształtowanie i podtrzymywanie odpowiednich zainteresowań;
ź� budzenie wrażliwości i rozwijanie wyobraz
ni;
ź� wyrabianie umiejętności współżycia i współpracy;
ź� wdrażanie do krytycznego, samodzielnego działania oraz myślenia: innowacyjnego
i alternatywnego;
ź� pełny rozwój intelektualny, społeczno-moralny, fizyczny i estetyczny;
ź� przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, do służby państwu
i społeczeństwu, do respektowania praw człowieka i współpracy z ludz
mi;
ź� przygotowanie do pracy zawodowej;
ź� przygotowanie do czynnego udziału w życiu kulturalnym.
Cele te  zgodne z ideałem wychowania: osobowość wszechstronnie rozwinięta,
zaangażowana i twórcza, aktywna poznawczo, społecznie, zawodowo i kulturalnie.
Cele szczegółowe kształcenia ogólnego.
ź� Zaznajomienie z podstawami usystematyzowanej wiedzy społecznej,
humanistycznej, przyrodniczej, technicznej itp. w zakresie pozwalającym rozumieć
najważniejsze wydarzenia, zjawiska i procesy, a także posługiwać się tą wiedzą.
ź� Zapoznanie z określonymi dziedzinami wiedzy, wyposażenie w stosowne
umiejętności.
ź� Rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych (krytyczne i samodzielne
myślenie, uwaga, wyobraz
nia, pamięć, fantazja, umiejętności praktyczne).
ź� Wdrażanie do samodzielnego dostrzegania, formułowania i rozwiązywania
problemów teoretycznych i praktycznych
(dyrektywa praktyczna: kształcenie myślenia  stwarzanie sytuacji zmuszających do niego,
rozwijanie pamięci  systematyczne ćwiczenie jej na odpowiednio dobranych treściach,
wyrabianie umiejętności praktycznych w warunkach wymagających ich wykorzystania).
ź� Zapoznawanie z podstawami nowoczesnej produkcji organizacji pracy (przemysł,
rolnictwo, usługi  nie przygotowanie do zawodu, ale poznanie mechanizmów).
12
ź� Zaznajomienie z najważniejszymi we współczesnym świecie systemami wartości, tj.
spójnymi merytorycznie i logicznie poglądami oraz przekonaniami, wyznaczającymi
stosunek do świata i ukierunkowującymi postępowanie ludzi.
ź� Poglądy i przekonania przyjmowane w toku własnej działalności poznawczej
 wytyczne postępowania uczniów.
ź� Wdrażanie do samokształcenia, wyrabianie potrzeby stałego i systematycznego
uzupełniania i wzbogacania posiadanej wiedzy przez świadome uczenie się
pozaszkolne ( starzenie się wiedzy szkolnej: najważniejszy obowiązek szkoły
 nauczyć uczniów, jak mają sami uczyć się skutecznie).
PODSUMOWANIE.
Cele wychowania Cele kształcenia
Zaznajamianie uczniów z podstawami
Przygotowanie uczniów do aktywnego
wiedzy o przyrodzie, technice, technologii,
uczestniczenia w życiu społecznym;
kulturze i społeczeństwie;
Rozwijanie zdolności i zainteresowań
Przysposobienie uczniów do pracy
poznawczych u uczniów;
zawodowej;
Kształtowanie u uczniów podstaw
Przygotowanie uczniów do aktywnego
akceptowanego społecznie systemu
udziału w życiu kulturalnym;
wartości i związanych z nim postaw;
Wdrożenie uczniów do systematycznego
samokształcenia;
Zapewnienie wszechstronnego rozwoju
Zapoznanie uczniów z podstawami
umysłowego, społeczno-moralnego,
produkcji przemysłowej, rolnictwa,
estetycznego i fizycznego.
hodowli i usług, a także wyrobienie u nich
umiejętności posługiwania się prostymi
narzędziami pracy i komputerem
13
KSZTAA
CENIE OGÓLNE  ZALECENIA B. NIEMIERKO
Na TAK:
ź� Traktuj uczenie się jak pracę.
ź� Staraj się, by zadania szkolne były odbierane przez uczniów jak własne.
ź� Do analizy celów uczenia się wykorzystuj taksonomie celów kształcenia.
ź� Przyswajanie gotowej wiedzy jest w szkole niezbędne, ale nie powinno być jedyne.
ź� Popieraj różnorodność modeli uczenia się.
Na NIE:
ź� Nie odstępuj od dydaktyki dnia codziennego!
ź� Nie czyń szkoły ani ponurym wiezieniem, ani zmechanizowana fabryką, ani rajskim
ogrodem.
ź� Nie zapominaj, że wyższe cele opierają się na niższych.
ź� Nie przesadzaj z unowocześnianiem dydaktyki.
ź� Zrezygnuj z równego frontu uczenia się twoich uczniów.
14