Społeczne role nauczyciela
Naszą uwagę skupiać będziemy przede wszystkim na nauczycielach
 szkolnych , szkół podstawowych i średnich.
 Nauczyciel to specjalność zawodowa , odpowiednio przygotowany specjalista
do prowadzenia pracy dydaktyczno-wychowawczej (nauczającej) w instytucjach
oświatowo-wychowawczych (szkoły, przedszkola lub w innych placówkach
pozaszkolnych).
Temat dotyczący nauczyciela i jego roli w społeczeństwie budzi nie małe
kontrowersje. Problemy oświaty są często spychane na tych którzy kształcą
nauczycieli i ich samych. W powszechnej opinii uważa się, że jeślibyśmy tylko
ulepszyli kształcenie nauczycieli, rozwiązalibyśmy problemy naszych szkół. A
problemy te są rozliczne i na domiar złego rządy okazują chwiejność w swych
zainteresowaniach oświatą.
Mówiąc o problemach zawodu nauczycielskiego można postawić pytanie
dlaczego pozycja społeczna nauczyciela bywała i często jeszcze dziś bywa tak
niska? Odpowiedzi na to pytanie można dopatrywać się w okresie starożytności
kiedy to nauczyciel jako zawód , albo raczej służba , pojawił się po raz pierwszy
i dokładnie to właśnie niewolnik był odpowiedzialny za ucznia i jego naukę.
Poprzez wieki kondycja roli nauczyciela nieraz zdawała się wzrastać i zaczęła
być postrzegana bardziej jako  sztuka niż jako  technika .
Współczesna rzeczywistość, zwłaszcza polska, pogrążona jest w chaosie norm i
zasad, pozbawiona stabilizacji, przepełniona poczuciem zagubienia co stawia
nauczyciela przed zagwarantowaną niejednoznacznością jego przyszłości. Stąd
występowanie licznych frustracji u ludzi związanych z tym zawodem.
W pismach socjologicznych dotyczących nauczycieli proponuje się dwa
podstawowe zbiory ról :
1) dotyczy działalności nauczania i wartościowania
1
2) sprawowania kontroli i stwarzania warunków aby uczenie się mogło
zaistnieć.
Nauczyciel reprezentuje społeczeństwo  ponieważ wpaja moralne nakazy
młodemu pokoleniu i to jak społeczeństwo będzie wyglądało w przyszłości w
dużej mierze zależy od tego procesu. Funkcja ta jest niezmiernie ważna w
czasach kiedy coraz więcej dzieci żyje w rodzinach dysfunkcyjnych ze
względu na biedę i ubóstwo, dezintegrację w sferze więzi emocjonalnej i
patologię rodziny. Gdzie rodzice zajęci sprawami codziennego bytu i troski o
ten byt, nie mają czasu by poświęcić się wychowaniu dzieci na tyle na ile jest to
konieczne. Nauczyciel pełni również rolę zasobów ponieważ posiada wiedzę i
umiejętności, które wpaja wychowankom. Jest z
ródłem oparcia, pomaga
pokonywać trudności wychowanka. Uczeń jest uczestnikiem interakcji
wychowawczej, której celem jest rozwój jego osobowości przy zachowaniu jego
autonomii i tożsamości, tak aby stał się samodzielny i decydujący o sobie.
Nauczyciel jest też obiektem utożsamiania się - posiada cechy, które uczniowie
mogą naśladować - pełni rolę autorytetu. To z pewnością rola najtrudniejsza we
współczesnym świecie, kiedy powszechny dostęp do mediów, multimediów i
nieracjonalny odbiór przekazów medialnych może być z
ródłem destrukcyjnych
zmian w sferze osobowości dzieci i młodzieży. Daje on również nowe i
atrakcyjne autorytety w postaci idoli, które niekoniecznie są właściwe.
Nauczyciel pełni również rolę pracownika kultury, ponieważ jest postrzegany
jako człowiek upowszechniający kulturę za pomocą języka, wartości, postaw,
obrazów, zasad i informacji.
Filozofia nauczyciela poszukiwała i poszukuje ideału nauczyciela, kreśliła
i kreśli osobowościowy wzorzec dobrego nauczyciela. Wzorzec dobrego
wychowawcy jest nie tylko użyteczną matrycą do oceny konkretnych
nauczycieli oraz planowania kształcenia i doskonalenia kandydatów do tego
zawodu, lecz jest też bardzo potrzebny do samopoznania się nauczyciela,
rozpoznania swoich zalet i możliwości  nauczycielskich oraz budowania i
2
bogacenia swojej nauczycielskiej osobowości. Kryteria budowania i określania
wzorca osobowego nauczycieli jest zależny od celów i ideałów społecznych,
politycznych, ekonomicznych, kulturalnych (cywilizacyjnych). Biorąc pod
uwagę różnorakie aspekty kreślenie wzorcowych sylwetek dobrego nauczyciela
często jest ukazane w różnym świetle. Nie ma jednego wzorca nauczyciela, ale
poszukiwanie jego prowadzić będzie do ułatwienia pracy dydaktycznej i
wychowawczej nauczyciela-wychowawcy.
Z zawodu nauczyciel nie jest tylko kimś wyuczonym praktycznie w
swojej profesji, ale jako człowiek znajduje się na równi z każdym innym
człowiekiem. Swoje nauczycielstwo łącznie ze swoim przygotowaniem do
zawodu, zawdzięcza on nie tyle uzdolnieniom, ile jakiemuś powołaniu i
przeznaczeniu, i tym się różni od uczestników i przedstawicieli innych
zawodów. A przy tym wspólnie z innymi ludz
mi podlega tym samym prawom,
warunkom, wymogom ludzkiego istnienia i postępowania. Jak każdy kieruję się
przyjmowanymi ogólnie motywami, to samo i tak samo po ludzku kocha i
wespół przed tym samym się chroni. Nauczyciel jako główne ogniwo więzi
szkoły ze środowiskiem musi prowadzić do doskonalenia człowieka w jego
człowieczeństwie, pouczać i zaprawiać go choćby własnym postępowaniem i
przykładem do życia w społeczeństwie.
Problematyka zawodu nauczyciela staje współcześnie wobec nowych
zadań i trudnych do rozwiązania dylematów. Nauczyciel musi sam chcieć i
umieć się ustawicznie doskonalić, gdyż podejmując działalność zawodową staje
wobec konieczności rozwoju własnych kompetencji zawodowych. Rozwój
zawodowy pedagoga to podstawowy element roli społecznej nauczyciela,
którego respektowanie wpływa na zajmowaną pozycję w zawodzie i warunkuje
promocję. Nauczyciel powinien być przygotowany i kształcony do tego aby:
- był dobrym specjalistą o możliwie gruntownej wiedzy i wyrobionej
kulturze naukowej, który potrafi nie tylko przekazywać wiedzę ale
3
budzić w młodzieży zainteresowania, wyrabiać nastawienia i kształcić
umiejętności i nawyki samodzielnego uczenia się;
- chciał i umiał korzystać z ułatwień, jakie daje mu w pracy dydaktycznej
postęp techniczny;
- był życzliwym młodzieży wychowawcą i życzliwym i fachowym doradcą
rodziców;
- chciał i był inspiratorem, organizatorem i często realizatorem różnych
poczynań edukacyjno-kulturalnych w stosunku do środowiska
młodzieży i szerszych kręgów społeczeństwa;
- sam prezentował wartościową osobowość;
- miał wyrobioną  otwartą postawę wobec postępu naukowego,
pedagogicznego, społecznego i kulturalnego.
Społeczne znaczenie zawodowej grupy nauczycieli wynika przede
wszystkim z rangi ich pracy rzutującej na wszystkie dziedziny życia
współczesnego społeczeństwa. Nie należy pomijać istotnej cechy tej grupy,
zwiększającej jej społeczną wagę mianowicie :Nauczyciele stanowią jedną z
najbardziej licznych i zwartych kategorii inteligencji, przenikającą całą
społeczno-terytorialną strukturę narodu. Wzmacnia to ich znaczenie jako ważnej
siły społecznego postępu. Między innymi dlatego wiele uwagi poświęca się
osobie nauczyciela oraz jego roli w procesie kształcenia i wychowania. Rola
nauczyciela jest ściśle związana z przemianami w życiu społecznym, stąd
koniecznością stały się reformy systemów edukacyjnych, ich modernizacja i
ciągłe odnawianie wiedzy. Szczególna otwartość na przemiany zachodzące w
nauce i innych sferach współczesnego życia powinna charakteryzować edukację
nauczycieli, dlatego koncepcji edukacji  zamkniętej przeciwstawiono
 otwartą , umożliwiającą powiązanie procesu kształcenia z życiem(Suchodolski
1968)
Wyzwania współczesności wobec roli społecznej nauczycieli są ogromne.
W niej widzi się  jak pisze T. Lewowicki-  siłę sprawczą zdolną do zmieniania
4
mentalności ludzi, ich postaw i dążeń, mogącą oddziaływać na jednostki i grupy
społeczne. Edukację postrzega się jako ważny czynnik poprawy warunków
życia, czynnik wyzwalający możliwości rozwojowe poszczególnych ludzi i
społeczeństw. Z edukacją wiąże się nadzieja na zapobieganie licznym
patologiom społecznym i na ich przezwyciężenie (Lewowicki, 2000, s.63)
5