1. Kancelarie miejskie  personel, dokumentacja.
2. Chronologia.
Chronologia jest naukÄ… o mierzeniu czasu. Nazwa pochodzi z greckiego chronos (ÇÁż½żÂ)  czas oraz logos
(żÅ‚żÂ)  sÅ‚owo, nauka. Chronologia może być:
·ð matematyczna (astronomiczna)  badajÄ…ca ruchy ciaÅ‚ niebieskich, o ile pozostajÄ… one w zwiÄ…zku z
mierzeniem czasu, a więc przede wszystkim pozorny ruch Słońca wokół Ziemi i rzeczywisty ruch
Księżyca wokół Ziemi;
·ð techniczna (historyczna)  badajÄ…ca historyczne podziaÅ‚y czasu, dokonywane przede wszystkim na
podstawie ruchów ciał niebieskich, sprowadzająca je do podziałów stosowanych dzisiaj. <== ta dotyczy
nas jako historyków
Znaczenie terminu  czas :
·ð chwila, zdarzenie  punktowe ;
·ð okreÅ›lony czas;
·ð trwanie, tzw. dÅ‚ugość czasu;
·ð wszechobejmujÄ…cy czas, nieograniczona linia czasu.
Dyskusje o chronologii pojawiły się w XVI wieku, ale dopiero w XVIII w. (1750) powstało pierwsze dzieło
teoretyczne autorstwa benedyktynów: Maur Autin, Charles Clemencet, Ursin Durandapt  Sztuka weryfikacji
czasu .
Doba  jednostka czasu związana z ruchem Ziemi wokół swej osi:
·ð syderyczna  gdy punktem odniesienia jest gwiazda (23h 56 min 4s);
·ð sÅ‚oneczna  gdy punktem odniesienia jest SÅ‚oÅ„ce (23h 56 min 8s);
·ð Å›rednia (dies civilis)  ustalona odgórnie na 24h.
Miesiąc  jednostka czasu związana z ruchem Księżyca wokół Ziemi:
·ð synodyczny  czas pomiÄ™dzy dwoma jednakowymi fazami księżyca (ok. 29d 12h 44 min 2,8s);
·ð syderyczny  ruch Księżyca pomiÄ™dzy tym samym poÅ‚udnikiem niebieskim (ok. 27d 7h 43 min 4,7s).
Rok słoneczny  czas jaki potrzebuje Ziemia na przebycie drogi okalającej Słońce liczony od 21 marca:
·ð zwrotnikowy  in. tropiczny, czas jaki upÅ‚ywa miÄ™dzy dwoma nastÄ™pujÄ…cymi po sobie przejÅ›ciami
Słońca przez równonoc wiosenną (ok. 365d 5h 48 min 46s);
·ð syderyczny  in. gwiazdowy, czas jaki zajmuje SÅ‚oÅ„cu wÄ™drówka od danej gwiazdy do tej samej
gwiazdy (ok. 365d 6h 9 min 9s).
Trzy systemy chronologiczne (kalendarzowe):
·ð rok księżycowy  podstawÄ… jest miesiÄ…c synodyczny, stosowali BabiloÅ„czycy, Å»ydzi, Rzymianie, ludy
muzułmańskie;
·ð rok sÅ‚oneczny  podstawÄ… jest rok zwrotnikowy, stosowali Egipcjanie;
·ð rok księżycowo-sÅ‚oneczny  uzgodnienia roku księżycowego i sÅ‚onecznego, wprowadzony wraz z
reformą juliańską kalendarza w 46 r. BC.
Kalendarz gregoriański:
·ð zaakceptowany przez Grzegorza XIII;
·ð ogÅ‚oszony bullÄ… Inter gravissimas w 1582 r.;
·ð po 4. paz
dziernika nastÄ…pi od razu 15 paz
dziernika;
·ð co 400 lat opuszcza siÄ™ 3 dni przestÄ™pne.
Kalendy  wypadajÄ… zawsze pierwszego dnia miesiÄ…ca. Podczas obliczania dodajemy 2.
Nony  wypadają zawsze piątego lub siódmego dnia miesiąca (marzec, maj, lipiec, paz
dziernik). Podczas
obliczania dodajemy 1.
Idy  wypadają zawsze trzynastego lub piętnastego dnia miesiąca (marzec, maj, lipiec, paz
dziernik). Podczas
obliczania dodajemy 1.
3. Itineraria
Itineraria  spis dat i miejsc, w których przebywała jednostka w określonym czasie.
Znajomość itinerariów królewskich dostarcza cennych wiadomości przydatnych w szeregu badań
szczegółowych. Ułatwia zrozumienie mechanizmów zarządu kraju przez panującego. Uzupełnia możliwości
badawcze studiów nad majątkiem królewskim i sposobami jego użytkowania (stacje) oraz nad świadczeniami
na rzecz króla ze strony miast i klasztorów (podwody, ospy). Pomaga poznać organizację dworu królewskiego,
system komunikacji, dróg itp. Duże znaczenie mają też opracowania itinerariów dla dyplomatyki, pozwalają na
kontrolę, a niejednokrotnie i uściślenie czy korekty dat dokumentów królewskich i związanych z królem.
Badacze:
·ð Antoni GÄ…siorowski (dot. WÅ‚adysÅ‚awa JagieÅ‚Å‚y);
·ð MichaÅ‚ BobrzyÅ„ski (dot. Kazimierza Wielkiego);
·ð Fryderyk Papee (dot. Kazimierza JagielloÅ„skiego);
·ð Saturnin Kwiatkowski (dot. WÅ‚adysÅ‚awa WarneÅ„czyka).
4. Sfragistyka
Sfragistyka  od gr. ÃĆÁÄ…Å‚Ä…Â  pieczęć (in. sygillografia  od sigillum), nauka badajÄ…ca pieczęć jako z
ródło
historyczne, narzędzie krytyki historycznej.
Pieczęć  znak rozpoznawczo-własnościowy określonej osoby fizycznej lub prawnej, wyciśnięty za pomocą
twardego stempla w odpowiedniej masie plastycznej lub farbie; jest zaopatrzony w odpowiednie cechy
obrazowe lub napisowe, albo w jedno i drugie, odnoszące się do właściciela. Pełni rolę symbolu
własnościowego i rozpoznawczego, jest świadectwem wiarygodności, wykładnikiem woli właściciela oraz
środkiem kontrolującym i zabezpieczającym nienaruszalność pisma lub zamkniętego nią przedmiotu. Związana
także z badaniami heraldycznymi oraz dyplomatycznymi.
Pierwsze prace dotyczÄ…ce sfragistyki:
·ð Jan Mabillon, O rzeczy dyplomatycznej ksiÄ…g sześć, 1681r.;
·ð Jan MichaÅ‚ Heineccius, O pieczÄ™ciach Niemców oraz innych narodów, 1709r..
W Polsce badaniami nad pieczęcią jako pierwszy zajął się Joachim Lelewel, a jego prace w zakresie sfragistyki
kontynuowali: Kazimierz Stronczyński, Marian Gumowski, Marian Haisig i Sylwiusz Mikucki. Natomiast w
ostatnich latach najaktywniejszym historykiem w tym zakresie był Stefan Kuczyński.
Rodzaje pieczęci:
·ð papieska. która od czasów papieża Paschalisa II ustaliÅ‚a swój konserwatywny styl sfragistyczny,
wykonana, zwana jest również "Pieczęcią Rybaka" posiada z jednej strony twarze Piotra i Pawła a z
drugiej imię aktualnie urzędującego papieża;
·ð monarsza, którÄ… możemy podzielić na pieczÄ™ci cesarskie, królewskie i książęce;
·ð rycerskie, bÄ™dÄ…ce pieczÄ™ciami herbowymi;
·ð mieszczaÅ„skie, które zawierajÄ… tzw. herby mieszczaÅ„skie (gmerki) bÄ™dÄ…ce prostymi symbolami
graficznymi;
·ð miejskie wystawiane przez instytucje samorzÄ…du miejskiego, sÄ… pieczÄ™ciami obrazowymi;
·ð wiejskie, choć sÄ… znaleziskami niezwykle rzadkimi, istniaÅ‚y i funkcjonowaÅ‚y na podobnych zasadach, co
pieczęcie miejskie; były na nich odciskane wyobrażenia narzędzi rolniczych lub cechy lokalnej
topografii.
Funkcje pieczęci:
·ð znak wÅ‚asnoÅ›ciowy,
·ð znak nienaruszalnoÅ›ci przedmiotów (plomby),
·ð dowód Å›wiadkowania testamentu,
·ð znak rozpoznawczy,
·ð znak uwiarygadniajÄ…cy,
·ð znak legalizacji dokumentu,
·ð manipulacyjna.
Materiał pieczętny:
·ð glina,
·ð ołów,
·ð wosk,
·ð zÅ‚oto,
·ð lak pieczÄ™tny,
·ð ciasto,
·ð tusz.
Kształt pieczęci:
·ð kolisty,
·ð owalny,
·ð ostroowalny,
·ð tarczowy,
·ð czworoboczny,
·ð wieloboczny,
·ð trójÅ‚ukowy,
·ð czteroÅ‚ukowy.
Cztery grupy wyobrażeń pieczętnych:
·ð pieczęć portretowa (postaciowa), typy:
o gemmy,
o majestatyczny,
o pieszy,
o konny,
o pontyfikalny (kapłański);
·ð pieczęć obrazowa, typy:
o topograficzny,
o przedmiotowy,
o fantastyczny,
o hagiograficzny;
·ð pieczęć herbowa;
·ð pieczęć pismowa.
5. Ikonografia
Ikonografia  dziedzina badań historii sztuki, której zadaniem jest opis i interpretacja elementów treściowych i
symbolicznych w dziełach sztuki. W pierwszej połowie XIX w., w związku z żywym zainteresowaniem sztuką
średniowiecza, zaczęły ukazywać się pierwsze podręczniki ikonograficzne  nauki o tematach występujących
w sztuce. W pierwszym 30-leciu XX wieku ikonografia stała się metodą, która łącząc analizę stylu z analizą
ikonograficzną, wyjaśnia symboliczne i alegoryczne przedstawienia sztuki dawnej. Teoretyczne podstawy
takiej metodzie badawczej dał E. Panofsky, który wyróżnił najgłębszą interpretację treściową dzieła sztuki - jest
to tzw. interpretacja ikonologiczna, której celem jest wykrycie treści dzieła sztuki jako zjawiska historycznego
odzwierciedlającego sytuację polityczną, społeczną, ideologiczną i artystyczną. Zdaniem Panofskiego
ikonologię należy pojmować jako ikonologię interpretującą. Jest to także nauka pomocnicza historii.
6. Heraldyka
Herb  charakterystyczny znak rodowy/miejski ustalony według określonych reguł heraldycznych. W założeniu
jest znakiem niepowtarzalnym, jednak w przypadku szlachty polskiej może się nim posługiwać wiele rodów
tzw. herbownych, tworzących w konsekwencji charakterystyczny dla polskiej heraldyki ród herbowy, grupujący
rodziny czasem ze sobÄ… wcale niespokrewnione.
Heraldyka  jedna z nauk pomocniczych historii, zajmuje siÄ™ badaniem rozwoju i znaczenia oraz zasadami
kształtowania się herbów.
Heraldyka póz
niejsza ma dwa zasadnicze działy:
·ð heraldyka historyczna - bada wiedzÄ™ historycznÄ… dotyczÄ…cÄ… herbów;
·ð heraldyka żywa  zajmuje siÄ™ ustaleniem herbów samorzÄ…dowych oraz innymi herbami używanymi
obecnie
Blazonowanie (fr. blason - herb)  opis herbu wykonany zgodnie z zasadami heraldyki.
Wtyróżniamy tarcze:
·ð francuska starsza(V-ksztaÅ‚tne zaokrÄ…glone);
·ð hiszpaÅ„skie (U-ksztaÅ‚tne);
·ð francuska nowożytna (prostokÄ…tna z dolnymi zaokrÄ…gleniami i ogonkiem);
·ð angielskie (jw. z szeryfami w górnej części).
Tarcze głównie dzielono:
·ð w sÅ‚up,
·ð w pas,
·ð w skos,
·ð z lewa w skos,
·ð w rosochÄ™,
·ð w krzyż,
·ð krzyżem w skos.
Kolory i metale bheraldyczne:
·ð czerwieÅ„;
·ð bÅ‚Ä™kit;
·ð zieleÅ„;
·ð zÅ‚oto;
·ð srebro.
Figury heraldyczne dzielimy na:
·ð zwykÅ‚e  mobilia, fauna i flora, artykuÅ‚y gospodarcze, zbrojeniowe, elementy mityczne (bestie);
·ð zaszczytne  sÅ‚upy, pasy, skosy, krzyże, gÅ‚owice (jeden pas u samej góry), podstawy (jeden pas u
samego dołu), otoki, krokwie (odwrócone V), kliny (odwrócone V z wypełnieniem), kliny na opak,
narożniki.
Współczesne herby samorządowe nawiązują do historii, religii i legend miejscowych.
Komisja Heraldyczna - organ opiniodawczo-doradczy ministra do spraw administracji publicznej w zakresie
opiniowania oraz konsultacji związanych z herbami, flagami oraz innymi znakami i symbolami władzy
państwowej. Powołana rozporządzeniem z dnia 20.01.2000r.
Weksylologia  dyscyplina pomocnicza historii. Zajmuje siÄ™ chorÄ…gwiami jako rzeczywistymi i symbolicznymi
znakami wojskowymi, państwowymi, terytorialnymi, organizacji i grup społecznych czy wyznaniowych.
7. Dyplomatyka
Dyplomatyka  od gr. ´Ä…Ä„żźÄ… (diploma), Å‚ac. diploma; nauka o dokumencie jako z
ródle pisanym, mającym
określone cechy o charakterze aktowym, które są wynikiem działalności kancelarii. Nazwę tą wprowadził
Jean Mabillon. Bada zasady wg których w kancelariach powstał dokument, a tym samym stara się odkryć
prawidłowości przemian form dokumentacji aktowej, a także samych kancelarii, traktowanych jako urzędy.
W Polsce dopiero Joachim Lelewel osiągnął poziom europejski w dziele Nauki dające poznawać z
ródła
historyczne.
Poczwórny charakter dokumentu:
·ð tworzy nowy, konkretny stan prawny,
·ð jest Å›rodkiem dowodowym w sÄ…dzie lub urzÄ™dzie jeżeli pojawiajÄ… siÄ™ wÄ…tpliwoÅ›ci stanu prawnego,
·ð jest w stanie przenieść uprawnienia z jednej osoby na drugÄ… (obojÄ™tnie czy prawnÄ… czy fizycznÄ…),
·ð ustala stan prawny wynikajÄ…cy z obowiÄ…zujÄ…cego prawa (nie obejmuje wszystkich).
Definicja dokumentu sprawia wiele problemów, gdyż nie ma jednej, ścisłej.
Trzy rodzaje z
ródeł dokumentowych:
·ð dyplomy lub dokumenty w sensie Å›cisÅ‚ym  pisemne oÅ›wiadczenie, sporzÄ…dzone wg obowiÄ…zujÄ…cych
form, służy jako wiarygodne świadectwo zaistnienia faktów natury prawnej; reguluje stosunki wieczyste
między ludz
mi;
·ð listy polityczne, majÄ…tkowe lub mandatowe;
·ð akty  pisma nie majÄ…ce formy wÅ‚aÅ›ciwej dla dokumentu; powodujÄ… uprawnienia i ich wykonywanie lub
potwierdzają określony stan prawny; zaliczamy do nich: koncepty, formularze, kopiarze, regestry,
inwentarze, wszystkie pisma kancelaryjne oraz rachunkowe.
Osoby:
·ð sprawca  osoba powodujÄ…ca zaistnienie stanu prawnego opisanego w dokumencie,
·ð wystawca  osoba, która wystawia dokument; stwierdza zaistnienie stanu prawnego,
·ð odbiorca  osoba, dla której dokument zostaÅ‚ wystawiony.
Sprawca i wystawca nie musiał być tą samą osobą, zależy to od actum (sprawca) i datum (wystawca i
odbiorca).
Podział dokumentu ze względu na jego formę i moc prawną:
·ð dyspozytywny (prawotwórczy, ustanawiajÄ…cy)  nazywany: charta, epistola, testamentum  dokument
stwarzający nowy stan prawny i poświadczający go;
·ð poÅ›wiadczeniowy  nazywany: notitia, breve, memoratorium  stwierdza, że jakiÅ› stan prawny już
istnieje, przypomina to istnienie;
·ð na pół dyspozytywny lub jakby dyspozytywny.
Podział dokumentów ze względu na użyteczność w postępowaniu sądowym:
·ð publiczny  niepodważalny, potwierdzony autentycznÄ… pieczÄ™ciÄ…;
·ð prywatny  autentyczność treÅ›ci można kwestionować bez podważania formalnej autentycznoÅ›ci.
Osoby pracujÄ…ce w kancelarii:
·ð kanclerz, podkanclerzy  osoba otrzymujÄ…ca polecenie sporzÄ…dzenia konkretnego dokumentu,
·ð pisarz, notariusz  osoba sporzÄ…dzajÄ…ca brudnopis (minutÄ™) na zlecenie kanclerza/podkanclerza; stawaÅ‚
się wówczas dyktatorem,
·ð mundator (in. ingrossator)  osoba sporzÄ…dzajÄ…ca czystopis.
Formy przekazu dokumentu, od których zależały jego walory dowodowe:
·ð oryginaÅ‚  dokument w formie, w jakiej wyszedÅ‚ od wystawcy za jego wiedzÄ… i z jego woli; speÅ‚nia
wszystkie zalety środka dowodowego;
·ð falsyfikat  dokument , który ma uchodzić za coÅ› innego niż jest w rzeczywistoÅ›ci; może być
fałszerstwem, rzekomym oryginałem lub oryginałem podfałszowanym;
·ð koncept  forma dokumentu poprzedzajÄ…ca wygotowanie jego czystopisu, in. minuta;
·ð kopia  nastÄ™puje po wydaniu dokumentu, może być kopia wystawcy i kopia odbiorcy;
·ð dokumenty powtarzajÄ…ce  dokumenty sÅ‚użące jako potwierdzenie zgodnoÅ›ci z oryginaÅ‚em lub
potwierdzenie oryginału (duplikat tej samej treści).
Cechy formalne dokumentu:
·ð materiaÅ‚ pisarski,
·ð format karty,
·ð graficzne opracowanie tekstu,
·ð sposób uwierzytelnienia autentycznoÅ›ci dokumentu,
·ð stan zachowania dokumentu, sposób zÅ‚ożenia,
·ð napisy dorsalne, czyli na marginesie.
Cechy wewnętrzne dokumentu:
·ð intytulacja,
·ð dyspozycja,
·ð koroboracja,
·ð podpis,
·ð datacja.
Trzy grupy formuł dokumentu:
·ð protokół  można powiedzieć, że jest to wstÄ™p; skÅ‚adajÄ… siÄ™ na niego nastÄ™pujÄ…ce formuÅ‚y:
o inwokacja  wezwanie Boga, aby trzymał opiekę i wspierał czynności wspomniane w
dokumencie; może być werbalna albo graficzna;
o intytulacja  wymienienie imienia i godności wystawcy często połączona z formułą dewocyjną;
o inskrypcja  adres odbiorcy;
·ð kontekrst  treść wÅ‚aÅ›ciwa dokumentu; skÅ‚adajÄ… siÄ™ na niego nastÄ™pujÄ…ce formuÅ‚y:
o arenga  formułuje motyw wystawienia dokumentu, często posługuję się cytatami filozoficznymi
bÄ…dz
z PÅš;
o promulgacja  ogłoszenie woli wystawcy albo odbiorcy dokumentu;
o narracja  przedstawienie wydarzeń, które towarzyszyły oświadczeniu woli wystawcy i
poleceniu spisania dokumentu;
o dyspozycja  treść właściwa dokumentu;
o klauzule  nakazują, zabraniają, wyjmują lub zobowiązują do wykonywania określonych
czynności;
o sankcja  zagrożenie karami wiecznymi lub doczesnymi albo niełaską;
o koroboracja  zapowiedz
środkow jakimi ma być uwierzytelniony dokument (pieczęć,
świadkowie, podpisy).
·ð eschatokół  zakoÅ„czenie; skÅ‚adajÄ… siÄ™ na niego nastÄ™pujÄ…ce formuÅ‚y:
o testacja  lista świadków lub podpisy świadków;
o datacja  określenie miejsca i czasu powstania dokumentu, podawana zazwyczaj przez formułę
actum i datum;
o aprekacja  końcowe życzenie wieczności dla zdziałanej czynności prawnej.
8. Chronostych
Chronostych  zapis dat w tekście inskrypcji poprzez wyróżnienie liter w tekście (poprzez ich wielkość), po
których zsumowaniu otrzymujemy datę powstania danej rzeczy.
Kabała  system zapisu dat rocznych.
Terminy przy zapisywaniu dat po Å‚acinie:
·ð post  po;
·ð ante  przed;
·ð proxima  nastÄ™pny (?);
·ð vigilia  poprzedzajÄ…cy (dzieÅ„ wczeÅ›niej);
·ð octava  osiem dni po ważnej uroczystoÅ›ci koÅ›cielnej liczÄ…c z dnie uroczystoÅ›ci.
9. Paleografia
Paleografia  od gr. Ä„Ä…Ä…Ä…żÂ  stary i Å‚ÁÄ…ĆÉ  pisać; przedmiotem tej nauki jest każde dawne pismo, bez
względu na sposób zapisywania poszczególnych pojęć, wyrażanych przez słowa, używanych przez ludzi w
różnych środowiskach geograficznych i w różnym czasie. Po raz pierwszy nazwa została użyta w 1708 roku
przez Bernarda Montfaucona w dziele  Paleografia grecka (Paleographia graeca).
Wyróżniamy trzy działy paleografii:
·ð nauka zajmujÄ…ca siÄ™ naturÄ… i historycznym rozwojem pisma;
·ð nauka sÅ‚użąca do wykrywania kryteriów chronologicznych i geograficznych;
·ð praktyczna nauka czytania, aby posÅ‚ugiwać siÄ™ z
ródłami pisanymi ręcznie.
W Polsce badania te zaczął praktykować Joachim Lelewel. Właściwy rozmach zyskały dopiero dzięki
Stanisławowi Krzyżanowskiemu (+1917).
Materiały pisarskie paleografiki:
·ð tabliczki woskowe  tabliczki drewniane pociÄ…gniÄ™te warstwÄ… wosku dajÄ…cego siÄ™ ugniatać i
wyrównywać; parę związanych tabliczek nazywano dyptychem, trzy  tryptychem, więcej 
poliptychem; zbiór tabliczek z łaciny nazywano codex;
·ð papirus  z roÅ›liny zwanej pa-p-irus (tÅ‚. nadrzeczna) rosnÄ…cej w delcie Nilu; materiaÅ‚ uzyskiwano
poprzez krzyżowe nakładanie łodyg, które mokre ubijano; łacińska nazwa karty papirusowej:tomus;
·ð pergamin  produkt wytwarzany ze skóry zwierzÄ™cej, zazwyczaj owiec, koz
lÄ…t, cielÄ…t, a drogie z jagniÄ…t
nieurodzonych;
·ð papier  wynalazek chiÅ„ski, poczÄ…tkowo produkowany z włókien konopi/mÅ‚odych bambusów i kory
morwowej; po przejęciu przez Arabów receptury zmieniono ją na mieszankę sfilcowanych szmat
lnianych z włóknami konopii.
Narzędzia pisarskie paleografiki:
·ð rylec  do tabliczek woskowych, produkowany z koÅ›ci sÅ‚oniowej lub metalu (żelazo, brÄ…z, srebro) 
kraniec do pisania zaostrzony, drugi płaski w celu zacierania zapisu i wygładzania tabliczki;
·ð pióro  trzcinowe, póżniej z piór ptasich (gÄ™sich, Å‚abÄ™dzich), które temperowano specjalnym nożykiem;
·ð oÅ‚owiany rysik  in. ołówek.
Atrament nazwę swą otrzymał od kolory ater tj. czarny.
Typy pisma:
·ð kapitaÅ‚a  pismo majuksulne, o geometrycznym ksztaÅ‚cie;
·ð kursywa  pismo odrÄ™czne  szybkie;
·ð uncjaÅ‚a  wywodzi siÄ™ z kapitaÅ‚y, litery o zaokrÄ…glonym ksztaÅ‚cie;
·ð półuncjaÅ‚a;
·ð gotyckie  powstaÅ‚o w XII wieku we Francji, a nazwÄ™ nadano w XVIII wieku;
·ð kursywa gotycka;
·ð antykwa humanistyczna.
10. Epigrafika
Epigrafika  nauka zajmująca się historią pisma wykonanego w trwałym materiale bez użycia zwykłego
narzÄ™dzia pisarskiego (pióra lub czcionki drukarskiej). Z niemieckiego Epigraphik, tam z greckiego µÄ„Ä…Å‚ÁÄ…Ć·.
Do XIV w. majuskulne. XIV i XV minuskuła. XVI do XVIII w. majuskulne.
Sygle  skróty pierwszoliterowe.
Ligatura  łączenie dwóch liter w jedną całość.
Enklawa  wpisywanie mniejszych liter w większe, zazwyczaj poprzedzające.
Ojciec polskiej epigrafiki to prof. J. Szymański