plik


ÿþAKADEMIA ROLNICZA im. H. KOAATAJA w KRAKOWIE Skrypty dla Studentów WTiER STANISAAW KOKOSZKA TRANSPORT W ROLNICTWIE Przewodnik do wiczeD KRAKÓW 1996 Spis tre[ci 1. Przeno[niki 1.1. Przeno[niki ta[mowe 1.2. Przeno[niki [rubowe - [limakowe 1.3. Przeno[niki pneumatyczne - wiewne 2. Wydajno[ prac Badunkowych i przewozowych 2.1. Prace Badunkowe 2.2. Prace przewozowe 3. Potrzeby taborowe do wykonania zadania przewozowego 4. Ocena zastosowanej techniki i technologii przewozu 4.1. Czas pracy i jego wykorzystanie 4.2. Prdko[ przemieszczania Badunków 4.3. Przebieg konieczny w realizacji zadania przewozowego 4.4. PracochBonno[ przewozu - nakBady robocizny 4.5. Koszty przewozu 4.6. Analiza porównawcza [rodków transportu 5. Literatura uzupeBniajca 6. MateriaBy pomocnicze 1. PRZENOZNIKI Z omówionych na wykBadach grup przeno[ników w gospodarstwach rolnych najcz[ciej stosowane s: przeno[niki ta[mowe, [rubowe - [limakowe i pneumatyczne. S one u|ywane jako urzdzenia magazynowe do przemieszczania Badunków na niewielkie odlegBo[ci, jak równie| jako urzdzenia za- i wyBadunkowe. Ich dobór i ocen pracy dokonuje si w oparciu o przedstawione na wykBadach zasady, charakterystyk i wskazniki oceny. Przydatno[ przeno[ników do wykonywania prac magazynowych ocenia si najcz[ciej - w uproszczeniu - miar powierzchni w magazynie zajmowanej przez te urzdzenia oraz zu|yciem energii wyra|onym moc zainstalowanego silnika. Std te| w tych wBa[nie aspektach przeprowadzimy ocen trzech najcz[ciej stosowanych w rolnictwie grup przeno[ników. 1.1. Przeno[niki ta[mowe Podstawowym elementem przeno[nika ta[mowego, który decyduje o jego zastosowaniu i efektach pracy jest ta[ma bez koDca przewijajca si przez co najmniej dwa bbny. Ta[ma umo|liwia przenoszenie odpowiedniej ilo[ci materiaBu w zale|no[ci od jej szeroko[ci, wyprofilowania - uBo|enia (pBaska lub nieckowa) oraz wytrzymaBo[ci zale|nej od jej parametrów konstrukcyjnych. W przypadku najcz[ciej stosowanych ta[m gumowanych jest to rodzaj (stylonowe lub baweBniane) i liczba przekBadek, decydujce o wytrzymaBo[ci i grubo[ci ta[my. Jednocze[nie grubo[ ta[my musi by skorelowana ze [rednicami bbnów w celu uzyskania odpowiedniej powierzchni styku, przeBo|enia i sprz|enia ciernego, czyli przekazania siBy napdowej. Dla ka|dego przeno[nika i warunków pracy na podstawie obliczeD wytrzymaBo[ci wynikajcych z obci|enia (wydajno[ci) mo|na dobra odpowiedni grubo[ i szeroko[ ta[my. Generalnie parametry te s znormalizowane i dla przeno[ników rolniczych przedstawia je tabela 1.1. Tabela 1.1. Znormalizowane szeroko[ci ta[m gumowanych, ilo[ci przekBadek oraz szeroko[ ta[my w zale|no[ci od maksymalnego wymiaru (przektnej) czstek materiaBu - nosiwa Szeroko[ ta[my (mm) 300 400 500 650 800 1000 Liczba przekBadek 1-3 2-4 2-4 4-6 4-8 6-8 Wymiar przektnej (mm) --- 100 150 200 300 400 yródBo: PolaDski A. 1978 Z przedstawionych w tabeli danych wynika, i| maksymalny wymiar - przektna transportowanych elementów nie mo|e by równa szeroko[ci ta[my. Jest to zabezpieczenie przed spadaniem nosiwa z ta[my podczas transportu w efekcie tzw. falowania ta[my i zabezpieczenie przed niszczeniem jej brzegów. Podstaw do obliczeD szeroko[ci, grubo[ci ta[my oraz wszystkich zwizanych z tym elementów konstrukcji przeno[nika jest zaBo|ona lub po|dana w danych warunkach wydajno[. Wyj[ciem do obliczeD wydajno[ci przeno[ników ta[mowych jest z kolei zaBo|enie, przy nosiwie - materiale sypkim, i| nosiwo to jest transportowane - przenoszone równomiernym strumieniem przy staBym przekroju strugi F oraz staBej prdko[ci przemieszczania v. Std podstawowy wzór na wydajno[ przeno[nika ta[mowego ma nastpujc posta: 1.1 W = 3600 ·ð F ·ð ·ð v [t/h] rðs 1 gdzie: W - wydajno[ w t/h, F - [redni przekrój strumienia nosiwa [m2], Á s- masa usypowa nosiwa [t/m3], v - prdko[ przemieszczania [m/s]. Orientacyjne masy usypowe i prdko[ci ta[my przy przemieszczaniu niektórych materiaBów przedstawiono w tabeli 1.2. W kolumnie "Kt naturalnego zsypu" przedstawiono dwie warto[ci. Warto[ pierwsza dotyczy kta naturalnego zsypu w spoczynku, tzn. w bezruchu, warto[ druga kta w ruchu - podczas przenoszenia - i dlatego jest ona mniejsza. W przypadku obliczeD, np. ilo[ci materiaBu na ta[mie, bierzemy pod uwag warto[ drug - mniejsz. Przy transporcie przeno[nikiem pochylonym w zale|no[ci od kta pochylenia wydajno[ przeno[nika ulega wyraznemu zmniejszeniu. Jednak|e praktycznie do pochylenia 6o w stosunku do przeno[nika poziomego spadek wydajno[ci jest niezauwa|alny. Zmniejszenie wydajno[ci jest skutkiem tzw. obsuwania si czstek materiaBu, natomiast puBap - warto[ kta nachylenia przeno[nika, przy którym zjawisko to wystpuje - zale|y od ksztaBtu czsteczek materiaBu, ich lepko[ci, szorstko[ci (wspóBczynnika tarcia wewntrznego czstek materiaBu) i wilgotno[ci. DokBadne ustalenie czynników, od których zale|y wielko[ granicznego kta nachylenia ta[my jest w praktyce trudna. Dlatego posBugujemy si wspóBczynnikami korekcyjnymi - zmniejszenia wydajno[ci w efekcie transportu pod ktem w stosunku do transportu poziomego. A zatem wzór na wydajno[ przy przeno[nikach pochylonych przyjmie posta: 1.2 W = 3600 ·ð F ·ð ·ð v ·ð k [t/h] rðs 2 gdzie: k - wspóBczynnik korekcyjny zale|ny od kta nachylenia przeno[nika (tab. 1.3), pozostaBe oznaczenia jak we wzorze (1). Wy|ej przedstawione wzory sBu| do obliczania wydajno[ci przy przemieszczaniu materiaBu - nosiwa sypkiego. Przeno[niki ta[mowe mog równie| przemieszcza materiaBy kawaBkowe lub opakowane. Aadunki te o masie jednostkowej g [t] ukBada si na przeno[nikach w pewnych 1 odstpach [szt./mb]. Wzór na wydajno[ w takim przypadku przyjmie posta: 1.3 g1 W = 3,6 ·ð v ·ð ·ð k [t/h] a 3 gdzie: g - masa jednostkowa Badunku [t], 1 a - odstp midzy Badunkami [m], pozostaBe oznaczenia jak we wzorze (2). Tabela 1.2. Masa usypowa, kt naturalnego zsypu i prdko[ci przemieszczania wybranych materiaBów Masa usypowa Kt Prdko[ MateriaB - nosiwo t/m3 naturalnego m/s zsypu Nawozy mineralne 0,75-1,50 50/30 0,8-1,25 JczmieD 0,65-0,80 35/25 2,0-3,0 Owies 0,40-0,50 35/25 2,0-3,0 Pszenica 0,65-0,83 30/25 2,0-4,5 Kukurydza 30/25 2,0-4,5 0,70-0,75 Groch 30/-- 2,0-3,0 0,80 Wyka 35/-- 2,0-3,0 0,85 Gryka 30/-- 2,0-4,5 0,69 Mka 50/30 0,8-1,25 0,45-0,66 Otrby 54/-- 1,5-2,5 0,25-0,33 Ziemniaki 15/10 0,75-1,5 0,65-0,73 Buraki cukrowe 45/30 0,75-1,5 0,60-0,62 Buraki pastewne 30/30 0,75-1,5 0,57-0,65 SBoma [wie|a --/-- 0,8-1,5 0,06-0,08 Siano i sBoma ze stogu --/-- 0,8-1,5 0,08-0,12 Siano i sBoma prasowana --/-- 0,8-1,5 0,27-0,29 Trawa [wie|a --/-- 0,8-1,5 0,30-0,40 Kiszonka ([rednio) --/-- 0,60-0,75 1,0-1,6 Mieszanki pasz tre[ciwych --/-- 0,49-0,77 1,0-2,0 Obornik [wie|y --/-- 0,40-0,50 1,5-3,0 Obornik zle|aBy --/-- 0,30-0,63 1,5-3,0 Torf 45/30 0,30-0,62 1,0-2,5 Aadunki jednostkowe --/-- --- 0,8-1,5 yródBo: Dmitrewski J. 1978 Tabela 1.3. Warto[ wspóBczynnika korekty - zmniejszenia wydajno[ci Kt nachylenia 6 8 10 12 15 18 20 22 25 ta[my k 0,98 0,97 0,95 0,93 0,89 0,85 0,81 0,76 0,68 yródBo: PolaDski A. 1978 Powierzchnia przekroju warstwy materiaBu zale|y od kta naturalnego zsypu materiaBu i ksztaBtu ta[my. W warunkach idealnych przekrój warstwy materiaBu na ta[mie pBaskiej stanowiBby trójkt równoramienny o podstawie równej szeroko[ci ta[my i ramionach nachylonych pod ktem naturalnego zsypu materiaBu. Na ta[mie nieckowej skBadaBby si z dwóch cz[ci: dolnej w postaci trapezu i górnej - trójkta (ryc. 1.1.). 1 Ryc. 1.1 Przekrój warstwy materiaBu na ta[mie: a - pBaska, b - nieckowa yródBo; Dmitrewski J. 1978 Jednak|e w wyniku wstrzsów i odksztaBceD (falowanie) ta[my rzeczywisty przekrój warstwy materiaBu jest znacznie mniejszy od teoretycznego. Jest to efekt zmniejszenia kta naturalnego zsypu, zaokrglenia przekroju w cz[ci górnej i niemo|liwo[ci wykorzystania peBnej szeroko[ci ta[my (rozsypywanie materiaBu). To zmniejszenie przekroju uwzgldniamy przez wprowadzenie umownej obliczeniowej warto[ci kta naturalnego zsypu mniejszej od warto[ci rzeczywistej. Z kolei, aby materiaB w czasie ruchu nie spadaB z ta[my, zasypuje si go na niepeBn jej szeroko[. Przecitnie obliczeniowa szeroko[ ta[my wynosi: 1.4 = 0,9b - 0,05 [m] b 1 4 gdzie: b = obliczeniowa (u|yteczna) szeroko[ ta[my [m], 1 b = teoretyczna (konstrukcyjna) szeroko[ ta[my [m]. Dla ta[m przeno[ników rolniczych przyjmuje si b = 0,8b. 1 Std powierzchnia przekroju na ta[mie pBaskiej bdzie wynosi: 1.5 ·ð h 0,8b ·ð 0,4b ·ð tanað F = b1 = = 0,16b2 tanað [ ] m2 2 2 5 gdzie: a - obliczeniowy (w ruchu) kt naturalnego zsypu, pozostaBe oznaczenia jak we wzorze 4. Z kolei powierzchnia przekroju na ta[mie nieckowej równa si: 1.6 F = F1 + F2 6 gdzie: 1.7 = 0,0435 b2 [ ] F m2 2 7 W efekcie F dla ta[my nieckowej równa si: 1.8 F = b2 ·ð (0,16 tanað + 0,0435) [ m2] 8 Std wzór na wydajno[ przyjmuje posta: dla ta[my pBaskiej: 1.9 W = 576 ·ð k ·ð b2 ·ð v ·ð tanað ·ð [t/h] rðs 9 dla ta[my nieckowej: 1.10 W = 157 ·ð k ·ð b2 ·ð v ·ð (3,7 ·ð tanað + 1) ·ð rðs [t/h] 10 Z przedstawionych wzorów mo|na wyznaczy potrzebn w danych warunkach (rodzaj materiaBu i wydajno[) szeroko[ ta[my. W praktyce mo|na opiera si równie| na wzorach empirycznych, które przy zaBo|eniu naturalnego kta zsypu [rednio na poziomie 20o przyjmuj posta: dla ta[my pBaskiej: 1.11 W = 240 ·ð (0,9b - 0,05 )2 ·ð v ·ð rðs ·ð k [t/h] 11 dla ta[my nieckowej: 1.12 W = 440 ·ð (0,9b - 0,05 ·ð v ·ð ·ð k [t/h] )2 rðs 12 ZakBadajc staB prdko[ przesuwu ta[my m/s mo|emy prze[ledzi wpByw ksztaBtu i szeroko[ci ta[my na osigan wydajno[ (tab. 1.4.). Tabela 1.4. WpByw ksztaBtu i szeroko[ci ta[my na wydajno[ przy prdko[ci przemieszczania 1 m/s Szeroko[ ta[my [m] 0,3 0,4 0,5 0,8 1,0 1,2 1,4 Wydajno[ [m3/h] Przeno[niki pBaskie 12 23 38 108 173 255 351 Przeno[niki nieckowe 21 70 105 197 318 467 64 yródBo: ZieliDski Z. 1961 Z przedstawionych w tabeli 1.4. danych wynika, i| szeroko[ ta[my i jej ksztaBt s podstawowymi czynnikami decydujcymi o wydajno[ci przeno[nika ta[mowego. Wzrost szeroko[ci ta[my o 466% daje wzrost wydajno[ci o 2925% dla przeno[ników pBaskich i 3071% dla nieckowych. Z kolei zmiana ksztaBtu ta[my z pBaskiej na nieckow daje w ramach badanych szeroko[ci [redni wzrost wydajno[ci o 189%. Dla prdko[ci ta[my ró|nej od 1 m/s wydajno[ uzyskujemy mno|c powy|sze warto[ci (dla odpowiedniej szeroko[ci i ksztaBtu ta[my) przez prdko[ rzeczywist. Z kolei dla danego materiaBu - nosiwa wydajno[ w t/h bdzie iloczynem przedstawionych warto[ci i jego masy usypowej. Przy transporcie pod ktem dodatkowo nale|y uwzgldni wspóBczynnik zmniejszenia wydajno[ci w zale|no[ci od kta nachylenia przeno[nika. Drugim najcz[ciej stosowanym parametrem oceny przeno[ników jest, jak wspomniano wcze[niej, zu|ycie energii, w uproszczeniu wyra|ane moc silnika potrzebnego do pracy przeno[nika. Najcz[ciej stosowane s dwie podstawowe metody. S to: - metoda uproszczona - stosowana dla przeno[ników maBych. Metoda ta opiera si w znacznej mierze na badaniach empirycznych i stwierdzonych na ich podstawie zale|no[ciach zapotrzebowania mocy od wymiarów i konstrukcji przeno[nika oraz wybranych podstawowych warunków pracy. Wyniki uzyskane na podstawie tej metody s zwykle przybli|one i mog znacznie odbiega od rzeczywistego zapotrzebowania mocy. - metoda mocy skBadowych. Polega na wydzieleniu wszystkich skBadników powstajcych podczas pracy oporów i na tej podstawie okre[leniu zapotrzebowania mocy. Dla przeno[ników cignowych stosowana jest równie| bardzo dokBadna i pracochBonna metoda napicia dziaBajcego w cignie. Opiera si ona na uchwyceniu wszystkich siB dziaBajcych w cignie we wszystkich punktach, gdzie taka zmiana nastpuje. Silnik natomiast dobieramy na podstawie siBy maksymalnej pomniejszonej o napicie wstpne cigna. Moc potrzebna do pracy przeno[nika ta[mowego jest wyrazem siBy obwodowej na bbnie napdowym potrzebnej do pokonania nastpujcych grup oporów: - oporu ruchu przy przemieszczaniu ta[my, materiaBu i obracajcych si elementów przeno[nika (odksztaBcenia i falowania ta[my, tarcie kr|ników itp.), - oporu podnoszenia materiaBu, - oporu przy[pieszenia materiaBu do chwili zrównania z prdko[ci ta[my, - oporu tarcia materiaBu w miejscu zasypywania oraz o listwy uszczelniajce przeno[nika, - oporu dodatkowych urzdzeD np. wyBadowujcych, oczyszczajcych ta[m itp. Suma ich daje warto[ siBy obwodowej na bbnie napdowym potrzebnej do pracy przeno[nika. METODA UPROSZCZONA Metod t stosuje si najcz[ciej do wyliczania zapotrzebowania mocy dla przeno[ników krótkich (praktycznie do 20 m) o niewielkiej wydajno[ci, a wzór ma posta: 1.13 P = åð R = c ·ð u ·ð L ·ð ( go + g) ±ð g ·ð h [N] 13 gdzie: P - potrzebna siBa napdowa na bbnie [N], R - suma oporów pracy [N], c - wspóBczynnik zwikszenia mocy dla pokonania oporów ruchu, jego warto[ zale|y od odlegBo[ci midzy osiami bbna napdowego i napinajcego mierzonej w poziomie (tab. 1.5.), u - wspóBczynnik oporów tarcia zale|ny od stanu przeno[nika (tab. 1.6.), L - dBugo[ przeno[nika [m], g 0- masa jednostkowa ta[my i elementów podtrzymujcych ta[m [N/mb]. PrzykBadowe warto[ci dla przeno[ników produkcji krajowej przedstawia tabela 1.7., g - masa transportowanego materiaBu na jednostk dBugo[ci przeno[nika [N/mb], h - wysoko[ podnoszenia materiaBu [m], + do góry, - z góry w dóB. Tabela 1.5. Warto[ wspóBczynnika c w zale|no[ci od dBugo[ci przeno[nika (m) DBugo[ 3 5 8 10 16 20 40 80 100 200 przeno[nika c 9,0 6,6 5,1 4,5 3,6 3,2 2,4 1,85 1,7 1,3 yródBo: Dmitrewski J. 1978 Tabela 1.6. Warto[ wspóBczynnika oporów tarcia u w zale|no[ci od stanu technicznego przeno[nika Stan techniczny przeno[nika u Bardzo dobry, nie nara|ony na zanieczyszczenie 0,018-0,020 Dobry, nara|ony na zanieczyszczenie 0,020-0,022 ZBy, nara|ony na silne zanieczyszczenie 0,022-0,024 yródBo: Dmitrewski J. 1978 Tabela 1.7. Masa ruchomych cz[ci przeno[nika w zale|no[ci od szeroko[ci ta[my Szeroko[ ta[my (mm) 400 500 650 800 1000 1200 1400 Masa ruchomych cz[ci 24 30 40 54 70 90 105 (kg/mb) yródBo: PolaDski A. 1978 Moc potrzebn do napdu - moc silnika wyliczymy wedBug wzoru: 1.14 P ·ð v N = [kW] 1000 ·ð hðc 14 gdzie: P - siBa napdowa na bbnie - suma oporów [N], h c- sprawno[ przeBo|eD (0,90 - 0,95). METODA MOCY SKAADOWYCH W przypadku przeno[nika ta[mowego wyró|niamy cztery gBówne zródBa powstawania oporów, std okre[lamy cztery grupy zapotrzebowania mocy skBadajce si na caBkowit moc silnika potrzebnego do napdu. A zatem zapotrzebowanie mocy (P) równa si: 1.15 P = P1 + P2 ±ð P3 + [kW] P 4 15 gdzie: P - moc caBkowita [kW], P - moc do napdu przeno[nika nieobci|onego - pracy elementów ruchomych przeno[nika [kW], 1 P - moc na przemieszczanie materiaBu [kW], 2 P - moc na podniesienie materiaBu na okre[lon wysoko[ (+ do góry, - w dóB) [kW], 3 P - moc na usunicie materiaBu z ta[my i prac urzdzeD dodatkowych [kW]. 4 Je|eli L (dBugo[) wyrazimy w metrach, g - (masa przeno[nika) w kN/m, v - (prdko[ o przemieszczania) w m/s, W - (wydajno[) w kN/s, h - (wysoko[ podnoszenia) w metrach, to poszczególne skBadniki mocy mo|na wyliczy wedBug równaD: 1.16 g0 = f ·ð c ·ð L ·ð ·ð v [kW] P 1 16 1.17 = f ·ð c ·ð L ·ð W [kW] P 2 17 1.18 = W ·ð h [kW] P 3 18 Gdzie: f  wspóBczynnik oporów w Bo|yskach (toczne 0,02-0,04, [lizgowe 0,04-0,07) P , jak wykazaBy badania, praktycznie zale|y od szeroko[ci ta[my i waha si w granicach 3-5% 4 mocy zu|ywanej na transport materiaBu P , wynoszc: 2 b = do 500 mm okoBo 0,74 kW, b = 500-1000 mm okoBo 1,47 kW, b = powy|ej 1000 mm okoBo 2,28 kW. Jednocze[nie w obliczeniach praktycznych przy przemieszczaniu w dóB nie odejmuje si mocy potrzebnej na podniesienie materiaBu. Przyjmuje si warto[ zerow. Std suma mocy czstkowych podzielona przez sprawno[ ukBadu przeBo|enia (h = 0,90 - 0,95) daje potrzebn moc silnika. c METODA NAPICIA W CIGNIE W cignie dziaBaj siBy wynikajce z konstrukcji przeno[nika (szeroko[ i grubo[ cigna) potrzebne do dziaBania przeno[nika (wstpne napicie cigna, zmiany kierunku biegu ta[my) oraz pochodzce od obci|enia materiaBem. Istot tej metody jest uchwycenie wszystkich punktów, w których wystpuj zmiany napicia - siB i wyliczenie ich wielko[ci. Nastpnie, wyszukujc punkt o najwy|szym napiciu - wystpujcej sile od jego warto[ci odejmujemy siB, która nie musi by rekompensowana przez silnik (napicie wstpne ta[my). PozostaBa ró|nica to siBa i w efekcie moc, któr musi dostarczy silnik. PrzykBad wystpujcych w typowym przeno[niku siB przedstawia rycina 1.2. 2 Ryc. 1.2. RozkBad napi w cignie przeno[nika ta[mowego yródBo: Dmitrewski J. 1978 S - napicie wstpne ta[my pochodzce od napinacza: 50-100 kG (490-980 N), 0 S - zmiana kierunku przebiegu ta[my: 1 S = S (1 + k ) [kG] . 9,81 [N], 1 0 B S - punkt rozpoczcia zasypywania materiaBu, od niego ro[nie ilo[ materiaBu i obci|enie 2 przeno[nika do momentu caBkowitego napeBnienia ta[my i rozpoczcia wyBadunku: S = S + g L [kG] . 9,81 [N], 2 1 r 1-2 S - punkt, gdy na caBej dBugo[ci przeno[nika znajduje si materiaB, tu| przed wyBadunkiem 3 i nastpuje zmiana kierunku biegu ta[my: S = S + k (g + g ) L [kG] . 9,81 [N], 3 2 1 r m 3-4 S - punkt maksymalnego obci|enia materiaBem, zmiana kierunku biegu ta[my i wyBadunek. Zwykle 4 jest to napicie maksymalne S : max S = S (1 + k ) [kG] . 9,81 [N], 4 3 B S - punkt zmiany kierunku biegu ta[my nieobci|onej: 7 S = S (1 - k) [kG] . 9,81 [N], 7 0 B S - punkt zmiany kierunku ruchu ta[my nieobci|onej: 6 S = S - k g L [kG] . 9,81 [N], 6 7 1 r 6-7 S - punkt zmiany kierunku ruchu po wyBadowaniu materiaBu: 5 S = S (1 - k) [kG] . 9,81 [N], 5 6 B gdzie: S - wstpne napicie w cignie [kG . 9,81 = N], 0 S - poszczególne punkty zmiany napicia [kG . 9,81 = N], 1-7 g - masa 1 mb materiaBu [kG . 9,81 = N], m g - masa 1 mb ruchomych cz[ci przeno[nika [kG . 9,81 = N], r L - dBugo[ odcinka [m], k - wspóBczynnik oporów ruchu na odcinku prostym (0,03-0,05), 1 k - wspólczynnik oporów ruchu na Buku (1,05-1,08), B v - prdko[ przemieszczania [m/s]. Std: S = S - S [kG . 9,81 = N] max 0 P = S . v/75 [kM . 0,736 = kW] Po uwzgldnieniu sprawno[ci ukBadu napdowego (0,90-0,95) otrzymujemy moc silnika. 1.2. Przeno[niki [rubowe - [limakowe W przypadku przeno[ników [rubowych ze wzgldu na jako[ pracy i przeznaczenie istotne znaczenie maj podstawowe wymiary parametrów roboczych. S to parametry przedstawione na rycinie 1.3. Podstawowym parametrem jest stosunek skoku zwoju do jego [rednicy, w zale|no[ci od niego mamy tylko transport - przemieszczanie, dokBadne mieszanie lub gniecenie materiaBu. W zale|no[ci od wymagaD stosunek ten winien wynosi: S = (0,75-1,0) D - dla ziarna i materiaBów sypkich, S = (0,5-0,7) D - dla materiaBów kawaBkowych i ci|kich, S = (0,2-0,3) D - dla przeno[ników dozujcych, S = (0,6-1,2) D - dla gniotowników, S = D +- 0,15 - dla przeno[ników pionowych do materiaBów sypkich. 3 Ryc. 1.3. Schemat przeno[nika [rubowego yródBo: Górecki E. 1977 Podstawowymi, eksploatacyjnymi parametrami pracy s prdko[ przemieszczania i wspóBczynnik napeBnienia przeno[nika. Przekroczenie prdko[ci ponad warto[ optymaln dla danego materiaBu i wspóBczynnika napeBnienia powoduje przerzucanie materiaBu przez waB. W efekcie powstaj tzw. strome pBaszczyzny po[lizgu materiaBu i std mieszanie materiaBu zaczyna przewa|a nad ruchem postpowym -przemieszczaniem. Z kolei, zwikszenie wspóBczynnika napeBnienia ponad warto[ optymaln powoduje efekt podobny przy dodatkowym niszczeniu ([cieraniu, a nawet gnieceniu materiaBu). W obydwu przypadkach mamy do czynienia z obni|eniem wydajno[ci przy znacznym wzro[cie oporów ruchu - zapotrzebowania mocy. Prdko[ w przypadku omawianych przeno[ników wyra|amy w postaci prdko[ci liniowej przemieszczania lub obrotowej waBu: 1.19 gdzie: n ·ð s 42 ·ð c v = [m/s] n = [obr./ min ] 60 D 19 v - prdko[ przemieszczania [m/s], n - ilo[ obrotów waBu [obr./min], s - skok zwoju [limaka [m], D - [rednica zewntrzna [limaka [m], c - wspóBczynnik proporcjonalno[ci: materiaB ziarnisty suchy 0,6 materiaB wilgotny 0,4 W przypadku przeno[ników pionowych mamy równie| do czynienia z tzw. prdko[ci krytyczn, gdy| na czsteczk materiaBu dziaBa siBa przycigania ziemskiego i siBa tarcia o powierzchni [rubow (wspóBczynnik tarcia). Podczas obrotu czsteczki wraz z waBem powstaje siBa od[rodkowa przyciskajca j do obudowy (rury,) któr dla uzyskania ruchu postpowego (przemieszczania) nale|y zrównowa|y dodatkow energi - zwikszon prdko[ci obrotow. Najwiksz prdko[ na obwodzie powierzchni [rubowej, przy której czsteczka nie osiga jeszcze ruchu postpowego i obraca si wraz ze [limakiem, nazywamy prdko[ci krytyczn. Czyli czstki materiaBu bd si porusza w gór po powierzchni [rubowej (przemieszczanie) je[li prdko[ obrotowa waBu przekroczy prdko[ krytyczn zale|n od rodzaju materiaBu i parametrów konstrukcyjnych przeno[nika. Z kolei drugi parametr - wspóBczynnik napeBnienia, wpBywa nie tylko na wspomnian jako[ pracy, ale równie| na zapotrzebowanie mocy. Jego zwikszenie jest niekorzystne ze wzgldu na towarzyszcy znaczny wzrost oporów przemieszczania - zapotrzebowania mocy, znacznie przekraczajcy efekty pracy -wydajno[. Optymaln warto[ wspóBczynnika napeBnienia uzale|nion od rodzaju materiaBu i przede wszystkim parametrów konstrukcyjnych przeno[nika ustalamy z zale|no[ci: 1.20 m yð = pð [(D + 2lð )2 - d2 ] (s - t) rð s 4 20 lub praktycznie ze wzoru uproszczonego: 1.21 m yð = pð D2 s rð s 4 21 gdzie: m - masa materiaBu znajdujca si pomidzy ssiednimi zwojami, D - [rednica zewntrzna [limaka, » - luz promieniowy - prze[wit pomidzy [limakiem a obudow (odlegBo[ zwoju [limaka od rury), d - [rednica waBu [limaka, s - skok [limaka, t - grubo[ powierzchni [rubowej, Á s- masa usypowa materiaBu. Std wydajno[ przeno[nika wynosi: 1.22 pð 2 W = 60 ·ð ·ð ( ) ·ð s ·ð n ·ð ·ð yð ·ð k [t/h] rð D2 - d s 4 22 lub: 1.23 W = 450 ·ð [(D + 2lð - d2 ] ·ð s ·ð wð ·ð yð ·ð ·ð k [t/h] )2 rðs 23 gdzie: D - [rednica zewntrzna powierzchni [rubowej [m], » - luz promieniowy [m], d - [rednica waBu [limaka [m], s - skok [limaka [m], n - ilo[ obrotów [limaka [obr/min], É - prdko[ ktowa [limaka [rad/s], Á s- masa usypowa materiaBu [t/m3], È - wspóBczynnik napeBnienia rury (koryta), k - wspóBczynnik zmniejszenia (korekty) wydajno[ci z tytuBu nachylenia przeno[nika (tab. 1.8.). Tabela 1.8. WspóBczynnik korekty wydajno[ci w zale|no[ci od kta pochylenia przeno[nika Kt 50 100 150 200 300 400 500 600 700 900 pochylenia k 0,97 0,94 0,92 0,88 0,82 0,76 0,70 0,64 0,50 0,46 yródBo: Dmitrewski J. 1978 PrzykBadowe dane konstrukcyjne (potrzebne do obliczeD) przeno[ników rolniczych przedstawiono w tabelach 1.9. i 1.10. Obliczanie zapotrzebowania mocy DokBadne obliczenie zapotrzebowania mocy w przypadku przeno[ników [rubowych jest stosunkowo trudne ze wzgldu na znaczn liczb czynników wpBywajcych na proces przemieszczania materiaBu. Na caBkowit moc silnika potrzebn do napdu przeno[nika [rubowego skBadaj si: - moc na pokonanie oporów ruchu samego - nieobci|onego przeno[nika, - moc na pokonanie oporów tarcia materiaBu o obudow, - moc na pokonanie oporów tarcia materiaBu o powierzchni [rubow [limaka, - moc zu|ywana na mieszanie i ewentualne kruszenie materiaBu podczas transportu, - moc na pokonanie oporów podnoszenia ( przeno[niki pochyBe i pionowe ), - moc na pokonanie oporów tarcia w Bo|yskach, - moc na pokonanie siB bezwBadno[ci przy przy[pieszaniu czstek materiaBu do prdko[ci poruszania si waBu. W praktyce spotyka si kilka sposobów (metod) liczenia zapotrzebowania mocy. Przewa|nie stosuje si dwie grupy metod: metody uproszczone i metody mocy skBadowych . W tym drugim przypadku w celu uzyskania dokBadnych obliczeD metoda - sposób wyliczania poszczególnych skBadników - jest zró|nicowana w zale|no[ci od tego, czy mamy do czynienia z przeno[nikiem poziomym, pochylonym czy te| pionowym. Wynika to ze zwikszonego zapotrzebowania mocy w przypadku nachylenia przeno[nika przy konieczno[ci uzyskiwania (dla przemieszczania) wy|szych prdko[ci - powy|ej prdko[ci krytycznej. METODA UPROSZCZONA dla przeno[ników poziomych i pochylonych: 1.24 P = q ·ð L ·ð (f ±ð sinað ) [N] 24 gdzie: P - siBa pocigowa na wale napdowym [N], q - jednostkowe obci|enie przeno[nika [N/m], L - dBugo[ przeno[nika [m], f - wspóBczynnik oporów ruchu (tab. 1.11.), ± - kt pochylenia przeno[nika. I moc potrzebna do napdu: 1.25 W ·ð L N = ·ð (f ±ð sin að ) [kW] 3,6 ·ð 106 25 Z kolei, moc silnika równa si moc do napdu dzielona przez sprawno[ ukBadu przekazania napdu. Tabela 1.11. WspóBczynniki oporów ruchu dla wybranych materiaBów Rodzaj materiaBu F Nasiona, produkty ich przemiaBu, materiaBy ziarniste nie [cierajce 1,15-1,20 Okopowe zanieczyszczone ziemi 1,50-1,70 Mieszanka torfowo-nawozowa, nawozy mineralne 1,70-2,50 1,20-1,50 MateriaBy pylaste nie [cierajce 2,50 Drobnoziarniste maBo [cierajce 3,20 Drobnoziarniste [cierajce 4,00 Drobnoziarniste oraz kawaBkowe, lepkie i silnie [cierajce yródBo: Dmitrewski J. 1978 METODA SKAADANIA MOCY (mocy skBadowych) dla przeno[ników poziomych i pochylonych Dla celów eksploatacyjnych wystarczajc dokBadno[ obliczeD daje okre[lenie trzech skBadowych zapotrzebowania mocy. S to: - moc na pokonanie oporów ruchu przeno[nika nieobci|onego - N : 1 1.26 q0 ·ð L ·ð D ·ð n ·ð l [kM ·ð 0,736 = kW] = N 1 14000 26 gdzie: q - masa 1 mb waBu z powierzchni [rubow [kg/mb] zale|na przede wszystkim od [rednicy 0 zewntrznej [limaka. Dla typowych [rednic [limaka wynosi: D [mm] 100 160 200 250 315 400 500 630 q 5,2 8,2 11,8 14,8 22,0 31,5 50,0 74,0 0 L - dBugo[ waBu [m], D - [rednica powierzchni [rubowej [m], n - prdko[ obrotowa waBu [obr/min], l - wspóBczynnik zale|ny od dBugo[ci przeno[nika: dBugo[ [m] 3 5 10 15 25 40 l 3 2 1,5 1,3 1,2 1,1 - moc na pokonanie oporów transportowanego materiaBu - N : 2 1.27 D = 0,013 ·ð L1 ·ð W ·ð x ·ð [kM ·ð 0,736 = kW] N 2 s 27 gdzie: W - wydajno[ [t/h], L dBugo[ drogi transportu [m] (dla przeno[ników pochylonych nie jest równa dBugo[ci 1- przeno[nika), x - wspóBczynnik zale|ny od rodzaju nosiwa: zbo|e 0,20; mka 0,25-0,30; cement i kreda 0,40; piasek i glina 0,70; |u|el suchy 1,40, X moc na podnoszenie materiaBu na okre[lon wysoko[ - N : 3 1.28 W ·ð h = [kM ·ð 0,736 = kW] N 3 270 28 gdzie: h - wysoko[ podnoszenia [m]. Std moc caBkowita potrzebna do napdu przeno[nika bdzie sum wymienionych wy|ej trzech mocy skBadowych, natomiast moc silnika uzyskamy po uwzgldnieniu wspóBczynnika sprawno[ci ukBadu napdowego. Tabela 1.9. Parametry konstrukcyjne [rubowych przeno[ników rolniczych poziomych i pochylonych do 200 Zrednica Prdko[ Skok Zrednica Luz Grubo[ WspóB- zewntrzna ktowa [limaka waBu promienio- zwojów czynnik MateriaB [limaka wy napeBnienia D w s d l t y mm rad/s mm mm mm mm Nasiona ro[lin, produkty 80-250 42-63 0,8-1/D 20-80 8-10 1-3 0,3-0,4 omBotu i przemiaBu, mieszanki pasz tre[ciwych. Mieszanki paszowe 160-250 10-31 48-80 8-10 2-3 0,9-1,0 0,8-1/D póBpBynne. Ziemniaki parowane. 200-320 0,6-2,6 48-80 8-10 3 0,8-0,9 0.6-1,2/D Sieczka ze sBomy i siana 200-400 21-42 100-150 5-6 3 0,4 0,8-1/D sucha i wilgotna dBugo[ci do 150 mm. Rozdrobniona zielonka i 200-400 21-42 100-150 8-10 3 0,4 0,8-1/D kiszonka, mczka sienna, trociny. Ziemniaki surowe. 200-400 21-42 80-100 8-10 3 0,4 0,6-0,8/D PozostaBe okopowe. 500-630 52-66 70-250 10-15 3-5 0,4 0,8-1,2/D 250-320 26-33,5 48-80 8-10 4 0,6-0,8 Obornik, mieszanka 0,6-0,8/D 26-33,5 torfowo-nawozowa. 250-320 48-80 5-8 4 0,4-0,5 Nawozy mineralne, torf 0,6-0,8/D 42-66 wgiel orzech. 400-630 250-300 10-15 2-3 0,3 Masa zbo|owa przed 0,8-1/D omBotem, sBoma, siano, skoszona trawa yródBo: Dmitrewski J. 1978 Tabela 1.10. Parametry konstrukcyjne [rubowych przeno[ników rolniczych pochylonych pod ktem wikszym ni| 200 Zrednica Prdko[ Skok Zrednica Luz WspóB- Sposób podawania materiaBu do przeno[nika zewntrzna ktowa [limaka waBu promieniowy czynnik pionowego MateriaB [limaka [limaka napeBnienia D w s d l y wBasnymi zwojami podajnikiem zbierajcymi wysoko[ prdko[ wspóBczynnik zwojów zabiera- ktowa napeBniania jcych podajnika podajnika h y w p mm rad/s mm mm mm --- mm rad/s --- Nasiona ro[lin. 80-250 61-31 s = D 20-80 8-10 0,3-0,4 0,2-0,3/D --- --- Produkty przemiaBu ziarna, 42-21 30-80 8-10 0,3-0,4 --- 0,3 0,8-0,9 160-250 s = D mieszanki pasz tre[ciwych. MateriaBy póBpBynne i kaszowate 63-21 30-80 8-10 0,3-0,5 0,2-0,3/D 0,3-0,5 0,8-0,9 160-250 0,6-0,7/D (nie zlepiajce si). Ziemniaki surowe. 26-42 50-80 10-15 0,2-0,3 0,2-0,3/D --- --- 250-400 0,6-0,7/D Zielonka rozdrobniona, kiszonka, 26-42 75-100 8-10 0,3-0,5 --- 0,3 0,8-0,9 250-400 s = D sieczka ze sBomy yródBo: Dmitrewski J. 1978 1.3. Przeno[niki pneumatyczne - wiewne Wielko[ci wyj[ciow przy projektowaniu i obliczaniu przeno[ników pneumatycznych jest masowy wspóBczynnik koncentracji mieszaniny (stosunek strumienia masy materiaBu do strumienia masy powietrza potrzebnego do przemieszczania). 1.29 mð = wm w p 29 gdzie: w - strumieD masy materiaBu - wydajno[ masowa przeno[nika [t/h], m w - strumieD masy powietrza - wydatek masowy powietrza [t/h]. p Warto[ wspóBczynnika koncentracji mieszaniny zale|y przede wszystkim od ci[nienia wewntrz rurocigu, jego dBugo[ci, ale równie| od rodzaju, gsto[ci, wilgotno[ci i wBa[ciwo[ci aerodynamicznych transportowanego materiaBu, Przy czym, mówic o dBugo[ci przeno[nika mamy na my[li tzw. dBugo[ zastpcz, o której bdzie mowa dalej. Im dBu|szy rurocig, tym mniejsz ilo[ materiaBu mo|e przetransportowa 1 m3 powietrza o tym samym ci[nieniu, czyli tym mniejsza musi by koncentracja mieszaniny. Z kolei nadmierne zwikszenie koncentracji powoduje osiadanie materiaBu w rurocigu i jego zator. Zatem wspóBczynnik koncentracji decyduje o niezawodno[ci dziaBania instalacji i zapotrzebowaniu na moc potrzebn do napdu wentylatora. W grupie przeno[ników niskoci[nieniowych wspóBczynnik koncentracji mieszaniny jest raczej niewielki i mie[ci si w granicach 0,1-4,0. Z kolei w grupie przeno[ników wysokoci[nieniowych sscych w przedziale odlegBo[ci transportu 1-50 m wynosi 1-30, natomiast dla przeno[ników tBoczcych przy odlegBo[ci 1- 400 m, waha si od 10-60. Wydatek masowy powietrza mo|na okre[li wedBug wzoru: 1.30 pð ·ð d2 = 3600 ·ð ·ð v ·ð rð [t/h] w p p 4 30 gdzie: d - [rednica wewntrzna rurocigu [m], v - prdko[ przepBywu powietrza [m/s], Á - gsto[ powietrza [kg/m3]. p Dla staBego ci[nienia równego ci[nieniu atmosferycznemu 101 kPa (760 mm sBupa Hg) i temperatury 2730K (00C) gsto[ powietrza wynosi: 1.31 273 [kg/ = 1,293 ·ð rð m3] p 273 + t 31 Inaczej, wydatek masowy powietrza równa si: 1.32 jð1 rð = ·ð w0 ·ð [t/h] w p p 32 gdzie: j - wspóBczynnik na nieszczelno[ instalacji (1,05 - 1,20), 1 w - objto[ciowe nat|enie przepBywu powietrza: 0 1.33 w m = [ /h] w m3 0 mð ·ð rð p 33 Prdko[ przepBywu powietrza v dobiera si w zale|no[ci od rodzaju materiaBu, sposobu dziaBania przeno[nika oraz stopnia skomplikowania i dBugo[ci drogi przemieszczania. Punktem wyj[cia jest graniczna prdko[ opadania czstki v , inaczej mówic, prdko[ krytyczna v (tab 1.12.). s k Praktycznie w niskoci[nieniowych przeno[nikach rolniczych stosowane s prdko[ci: plewy - 16 m/s, sieczka - 18 m/s, ziarno zbó| - 20-24 m/s, siano i sBoma - 23 m/s. Aby ustali omawiany parametr mo|na równie| posBu|y si wspóBczynnikiem do[wiadczalnym okre[lajcym stosunek rzeczywistej prdko[ci strumienia powietrza do prdko[ci krytycznej transportowanego materiaBu (tab 1.13.), przy czym v dla danego rodzaju przeno[nika i materiaBu k mo|na okre[li wedBug wzoru: 1.34 4 ·ð g ·ð d k ·ð rðm [1 - ( k ] [m/s] d = )2 v k 3 ·ð rð ·ð k D p 34 gdzie: g - siBa przycigania ziemskiego, d - [rednica czstki ( kuli ) [m], k Á - masa wBa[ciwa czstek materiaBu [N/m3], m Á - masa wBasciwa powietrza [N/m3], p k - wspóBczynnik oporu aerodynamicznego przy przepBywie w rurze, D - [rednica rury [m]. Warto[ wspóBczynnika k w zale|no[ci od stosunku d /D wyra|a wzór empiryczny: k 1.35 k = 0,554 -0,447 ·ð d k D 35 Powy|szy wzór odnosi si do czstek kulistych. W praktyce czstki materiaBu odbiegaj od ksztaBtu kuli, w zwizku z tym stosuje si dla nich tzw. [rednic równowa|n odpowiadajc kuli takiej jak czsteczka objto[ci (tab. 1.14.). Tabela 1.12. Aerodynamiczne wBa[ciwo[ci niektórych materiaBów rolniczych Masa Prdko[ Masa WspóBczynnik Rodzaj materiaBu wBa[ciwa unoszenia objto[ciow oporów ruchu r [kg/dcm3] v = v a k m s k x [g/cm3] Pszenica 1,22 8,9-11,5 0,76 0,184-0,265 {yto 1,21 8,4-9,9 0,73 0,160-0,222 JczmieD 1,20 8,4-10,8 0,65 0,191-0,272 Owies 1,20 8,1-9,1 0,45 0,169-0,300 Soja 1,09 17,3-20,2 --- 0,115-0,152 Groch 1,26 15,5-17,5 0,85 0,190-0,229 Wyka 1,18 13,2-17,0 0,64 0,168-0,257 Kukurydza 1,24 12,5-14,0 0,75 0,162-0,236 SBonecznik --- 7,3-8,4 --- 0,184-0,279 Rzepak 1,22 8,2 --- --- Mak --- 2,5-4,3 --- --- Zruta --- 6,0-7,0 --- --- KBosy pszenicy wymBócone --- 3,5-5,0 --- --- Plewy jczmienne --- 0,7-3,1 --- --- Plewy owsiane --- 0,7-3,9 --- --- SBoma pszenicy o dBugo[ci: do 100 mm --- 5,0-6,0 0,24 --- 150 - 200 mm --- 8,5-10,0 --- --- 300 - 400 mm --- 13,5-16,0 --- --- 400 - 500 mm --- 16,0-18,0 --- --- yródBo: Dmitrewski J. 1978; BieD E., BieD J. 1979 Tabela 1.13. Warto[ci wspóBczynnika koncentracji m i stosunku prdko[ci krytycznej do rzeczywistej e dla wybranych materiaBów Rodzaj materiaBu m e Ziarna zbó| do 1,0 1,25-1,30 do 2,0 1,50 Siano z traw Bkowych do 0,3 1,50 do 0,5 1,80 do 0,8 2,10 Siano z koniczyny i lucerny do 0,5 2,00 do 0,7 2,50 SBoma do 1,0 1,50 do 2,0 2,50 Sieczka ze sBomy o dBugo[ci: do 100 1,1-1,2 2,50-5,00 150 - 200 0,7-0,8 1,80-2,00 300 - 400 0,5-0,6 1,30-1,50 400 - 500 0,4-0,5 1,10-1,30 WymBócone kBosy --- 1,50-3,00 Plewy --- 1,90-3,70 Zgoniny --- 2,50-5,00 yródBo: Dmitrewski J. 1978 Tabela 1.14. Zredukowane warto[ci [rednic niektórych nasion Rodzaj materiaBu d [mm] Rodzaj materiaBu d [mm] r r {yto 4,185 Fasola 8,66 Pszenica 3.90 Groch 6,71 JczmieD jary 4,17 Wyka jara 4,52 JczmieD ozimy 3,86 Rzepak 1,23 Owies 3,21 Koniczyna 1,20 Kukurydza 7,99 yródBo: Dmitrewski J. 1978 Znajc objto[ czstki materiaBu [rednic równowa|n (d ) mo|na wyliczy z zale|no[ci: r 1.36 = 1,24 ·ð 3 vcz [mm] d r 36 gdzie: v - objto[ czstki. cz Z kolei wspóBczynnik oporów dla czstki odbiegajcej od kuli, ale o takiej samej [rednicy równowa|nej wyznaczamy ze wzoru: 1.37 = yð ·ð k k cz 37 dla owsa - 0,65. Dla przeno[ników nisko- i [rednioci[nieniowych [redni prdko[ mo|na w przybli|eniu równie| okre[li ze wzoru: 138 = vp ·ð x [m/s] v [r 38 gdzie: v - prdko[ na pocztku rurocigu [m/s], p x - wspóBczynnik empiryczny dla ziarna 1,0-1,1; mki, kaszy 1,1-1,15. Konieczn prdko[ przepBywu powietrza mo|na wyznaczy ze wzoru empirycznego o nastpujcej postaci: 1.39 v = c1 ·ð + c2 ·ð L2 [m/s] rðm z 39 gdzie: Á - gsto[ materiaBu [t/m3], m c - staBa zale|na od wielko[ci czstek (tab. 1.15.), 1 c - staBa wynoszca (2-5) . 10-5 (mniejsze warto[ci dla materiaBów pylastych i suchych), 2 L - dBugo[ zastpcza rurocigu [m]. z Tabela 1.15. Warto[ c w zale|no[ci od wielko[ci czstek 1 Rodzaj materiaBu Wielko[ czstek [mm] c 1 Pylasty 0,001-1,00 10-16 Ziarnisty jednorodny 1,00-10,00 17-20 10,0-20,00 17-22 DrobnokawaBkowy 40,0-80,00 22-25 yródBo: Dmitrewski J. 1978 DBugo[ zastpcza rurocigu - przeno[nika oprócz odcinków prostych uwzgldnia równie| wszystkie zmiany kierunku i przekroju rurocigu, tj. dBugo[ci zastpcze w aspekcie oporów przepBywu mieszaniny. Wielko[ci t posBugujemy si równie| przy obliczeniach strat ci[nienia powstaBych na skutek oporów miejscowych - element ksztaBtowy zastpuje si obliczeniowym odcinkiem rurocigu prostego o równowa|nym oporze przepBywu. Dla danego odcinka dBugo[ zastpcz oblicza si wedBug wzoru: 1.40 D = xð ·ð [m] L z lð 40 gdzie: ¾ - bezwymiarowy wspóBczynnik oporu miejscowego (tab.1.16.), D - [rednica rury [m], » - bezwymiarowy wspóBczynnik tarcia powierzchniowego czystego gazu, zale|ny od [rednicy rurocigu, a dla przeno[ników krótkich (poni|ej 100 m) - prdko[ci przepBywu powietrza. W obliczeniach praktycznych jego warto[ wyznaczamy z zale|no[ci: 1.41 0,011 lð = 0,0125 + D 41 DBugo[ zastpcz dla caBego rurocigu oblicza si sumujc warto[ci dBugo[ci zastpczych poszczególnych elementów zastosowanych w budowie danego przeno[nika. Do obliczenia mocy potrzebnej do napdu przeno[nika niezbdna jest znajomo[ dwóch podstawowych parametrów pracy, s to: - objto[ciowe nat|enie przepBywu powietrza W , 0 - caBkowite straty ci[nienia wystpujce na caBej drodze przemieszczania. Tabela 1.17. DBugo[ zastpcza Buków stosowanych w przeno[nikach rolniczych MateriaB L Buków w m dla R/d z 4 6 10 PyBy 4-8 5-10 6-10 Ziarna jednorodne --- 8-10 12-16 Wiksze kawaBki --- --- 60-80 Drobne kawaBki --- --- 28-35 yródBo: BieD E., BieD J. 1979 W wyniku strat ci[nienia nastpuje jego spadek, który dla przeno[ników niskoci[nieniowych w rurocigu poziomym mo|na wyliczy ze wzoru: 1.42 ·ð v2 rð L p [pa] = hpp + hpd = lð ·ð (1 + mð ·ð c3 ) ·ð ·ð h p1 D 2 ·ð g 42 gdzie: h - spadek ci[nienia dla mieszaniny w rurocigu poziomym [Pa], p1 h - spadek ci[nienia dla czystego powietrza [Pa], pp Tabela 1.16. Warto[ci bezwymiarowego wspóBczynnika oporu miejscowego dla wybranych elementów konstrukcyjnych przeno[nika cd. tabeli 1.16. yródBo: Dmitrewski J. 1978 h - pd dodatkowy spadek ci[nienia 4 spowodowany przepBywem materiaBu [Pa], c - bezwymiarowy wspóBczynnik, do[wiadczalny, dla rurocigów poziomych wynosi 0,3-1,2 w 3 zale|no[ci od rodzaju materiaBu i prdko[ci przepBywu. Warto[ci wiksze przyjmuje dla mniejszych prdko[ci przepBywu. Spadek - strata ci[nienia dla odcinka pionowego rurocigu wynosi: 1.43 L = lð ·ð (1 + mðc ·ð c4 ) ·ð + ·ð L ·ð [Pa] mðc rð h ph p D 43 gdzie: h - strata cisnienia dla odcinka pionowego [Pa], ph L - dBugo[ odcinka pionowego [m], c - bezwymiarowy wspóBczynnik do[wiadczalny dla rurocigu pionowego wynoszcy [rednio 4 0,1-0,3 (dla zbo|a 0,1- 0,15), ¼ - lokalny wspóBczynnik mieszaniny: c 1.44 v = mð ·ð mðc c 44 c - dla materiaBów pylastych i drobnoziarnistych w rurocigu poziomym i zawsze dla rurocigu pionowego v-v . Dla materiaBów gruboziarnistych i drobnokawaBkowych w rurocigach poziomych c k = 1,1-1,2 (v-v ). k Straty miejscowe na pokonanie oporów przepBywu mo|na wyliczy wedBug wzoru: 1.45 ·ð v2 rð p = åð xð ·ð ·ð (1 + mð ·ð c3 lub c4 ) + h px [Pa] h pm 2 ·ð g 45 gdzie: 1.46 mð ·ð ·ð v2 rð p [Pa] = 2 ·ð vm ·ð h px v 2 ·ð g 46 gdzie: x - suma bezwymiarowych wspóBczynników oporów miejscowych (tab. 1.14). Straty miejscowe w zale|no[ci od wyposa|enia przeno[nika mo|na równie| liczy osobno dla ka|dego elementu na koDcu je sumujc. Straty caBkowite ci[nienia stanowi wic sum poszczególnych strat czstkowych. Przy czym sum t nale|y powikszy o odpowiedni procent na nieszczelno[ instalacji, std ostatecznie konieczny dla uzyskania wydatek - wydajno[ przepBywu powietrza bdzie wynosi: 1.47 W m = ·ð [ /h] jð1 W m3 0 mð ·ð rð p 47 natomiast straty caBkowite: 1.48 jð2 = h ·ð [Pa] h p caBa 48 gdzie: Æ - wspóBczynnik zwikszenia na nieszczelno[ instalacji lub zasilacza 1,05-1,20, 1 Æ - wspóBczynnik okre[lajcy nieprzewidziane straty ci[nienia , dla przeno[ników sscych 2 1,05-1,1 i tBoczcych 1,1- 1,2. Majc okre[lone zapotrzebowanie wydatku powietrza mo|emy okre[li wydajno[ masow przeno[nika wedBug zale|no[ci: 1.49 rð = 3,6 ·ð ·ð u ·ð W0 [kg/h] W m p 49 gdzie: u - udziaB procentowy masy transportowanego materiaBu w stosunku do masy powietrza w zale|no[ci od wspóBczynnika koncentracji mieszaniny. Zapotrzebowanie mocy dla wentylatora promieniowego okre[la si z nastpujcej zale|no[ci: 1.50 ·ð h0 ·ð jð W 0 [kW] = N p 3600 ·ð 102hðm ·ð hð p 50 gdzie: Æ - wspóBczynnik zapasu mocy silnika 1,1-1,2, h - wspóBczynnik sprawno[ci przekBadni 0,85-0,9, m h - wspóBczynnik sprawno[ci wentylatora (dla promieniowego wynosi 0,5-0,6). p W przybli|eniu moc silnika mo|na dobra równie| metod uproszczon wedBug zale|no[ci: 1.51 ·ð h W 0 [kW] = N p 3600 ·ð 102hð ·ð hðm p 51 W celu doboru odpowiedniego wentylatora mo|na i oblicza si niekiedy równie| ci[nienie konieczne do pokonania oporów rurocigu. W praktyce, doboru wentylatora dokonuje sie na podstawie charakterystyki katalogowej, nanoszc na charakterystyk wentylatora charakterystyk rurocigu w taki sposób, jak przedstawiono to na wykBadzie. W celu mo|liwo[ci porównaD wpBywu rodzaju materiaBu i konstrukcji przeno[nika na wydajno[ i zapotrzebowanie mocy w tabeli 1.18. przedstawiono charakterystyk wybranych przeno[ników rolniczych. Tabela 1.18 GBówne parametry rolniczych przeno[ników pneumatycznych Przeno[niki do zbo|a Sposób zadawania materiaBu Zrednica Maksymalna Wydajno[ Zapotrzebowanie rury dBugo[ (dBugo[ 20/60 mocy [mm] rurocigu m) [kW] [m] [t/h] Zluza in|ektorowa 125 0,8 1,6 1,8 150 1,2 2,4 2,7 180 60 1,6 3,2 3,6 210 2,5 4,8 5,4 250 3,2 6,4 7,2 Zluza obrotowa 105 2,5 5,0 6,4 125 120 3,7 7,5 9,0 150 5,0 10,0 11,4 Przeno[niki do sBomy i siana Zluza in|ektorowa 500 3-5 4,1-11,0 570 60 4-6,5 5,2-14,7 630 5-8 7,4-18,4 Bezpo[rednio do wirnika 250 1,0 3,7 dmuchawy 310 80 1,5 5,1 380 8,9 2,3 450 22,8 3,2 yródBo: Dmitrewski J. 1978 2. WYDAJNOZ PRAC AADUNKOWYCH I PRZEWOZOWYCH Wydajno[ pracy jest podstawowym wskaznikiem oceny poprawno[ci doboru [rodka, organizacji pracy, jak równie| warunków pracy. Z wydajno[ci pracy z kolei wynikaj potrzeby taborowe i ponoszone nakBady - ekonomika pracy. W przypadku [rodków transportowych wydajno[ pracy stanowi tak|e podstaw ustalenia tzw. uzasadnionego zasigu pracy pojazdów ró|nej specjalizacji o analogicznej lub zbli|onej Badowno[ci. Przy tym zasigu pracy wystpuje zrównowa|enie si wydajno[ci pracy [rodków. Ustalenie odlegBo[ci zasigu pracy [rodków ma szczególne znaczenie w warunkach zró|nicowanych odlegBo[ci przewozu, zwBaszcza wówczas, gdy mamy do czynienia z du|ym zró|nicowaniem czasu wykonywania prac Badunkowych. Oba te zjawiska nagminnie wystpuj w transporcie rolniczym. 2.1. Wydajno[ prac Badunkowych PrawidBowe dobranie [rodka za- i wyBadunkowego powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na [rodki transportowe, zmniejszenie nakBadów na same prace Badunkowe oraz popraw wykorzystania [rodków transportu, a zatem obni|enie nakBadów na caBy proces przewozowy i transportowy. Ze wzgldu na ró|norodno[ stosowanych do prac Badunkowych [rodków i urzdzeD charakteryzujcych si ró|nym sposobem wykonywania i parametrami pracy ustalanie wydajno[ci jest zró|nicowane w zale|no[ci od wymienionych czynników. Generalnie mo|emy wyró|ni trzy zasadnicze sposoby wykonywania omawianych prac, tj. przemieszczanie w sposób cigBy, przemieszczanie za pomoc czerpaków lub pojemników i przemieszczanie w sposób przerywany. Uwzgldniajc te sposoby i niektóre parametry robocze ustalamy wydajno[ pracy reprezentujcych je [rodków za- i wyBadunkowych wedBug podanych ni|ej zasad odrbnych dla ka|dego rodzaju maszyn i urzdzeD. Maszyny i urzdzenia przemieszczajce w sposób cigBy 2.1 3,6 ·ð G ·ð V [t/h] = W 0 L 52 lub 2.2 rðm = 3600 ·ð F ·ð v ·ð [t/h] W 0 53 gdzie: G - masa przemieszczanego Badunku równa udzwigowi maszyny lub urzdzenia [kg], V - prdko[ poruszania si elementu no[nego maszyny odpowiadajca prdko[ci poruszania si - przemieszczania Badunku [m/s], L - odlegBo[ (odstp) pomidzy przemieszczanymi Badunkami [m], F - przekrój poprzeczny strugi materiaBu [m2], v - prdko[ przemieszczania strugi [m/s], Á - masa usypowa materiaBu [t/m3]. m Maszyny przemieszczajce za pomoc czerpaków lub pojemników 2.3 V ·ð v = 3600 ·ð [ /h] W m3 0 L 54 gdzie: V - pojemno[ pojedynczego pojemnika - czerpaka [m3], v - prdko[ przenoszenia pojemników [m/s], L - odstp pomidzy pojemnikami [m]. Maszyny i urzdzenia pracujce w sposób przerywany 2.4 3600 ·ð Q [t/h] = W 0 t c 55 gdzie: Q - udzwig - no[no[ maszyny [t], t - czas trwania cyklu przemieszczania [s]. c Przedstawione wy|ej wzory maj posta bardzo ogóln (np. patrz wydajno[ przeno[ników ta[mowych przemieszczajcych strumieniem cigBym), tzn. nie uwzgldniaj warunków pracy, które w zdecydowany sposób modyfikuj wydajno[ pracy, natomiast ujmuj charakter pracy maszyny i jej parametry robocze, np. wymiary elementów roboczych. Mog wic sBu|y do porównywania ró|nych maszyn pracujcych w tych samych warunkach w aspekcie ich przydatno[ci do wykonania danego zadania. W praktyce, uzyskane wydajno[ci teoretyczne (bo wBa[nie takie mo|na okre[li przedstawionymi wzorami) odbiegaj w znaczcy sposób od wydajno[ci praktycznych. Std w metodyce badaD [rodków transportu wyró|nia si nastpujce (poza teoretyczn) kategorie wydajno[ci: wydajno[ techniczna: 2.5 jðt = W0 ·ð [t/h] W t 56 gdzie: W - wydajno[ teoretyczna [t/h], 0 Æ - wspóBczynnik wykorzystania udzwigu - no[no[ci maszyny, na który skBadaj si: t 2.6 = ·ð jðt jðt1 jðt2 57 gdzie: Æ - wspóBczynnik okre[lajcy stopieD wykorzystania maksymalnego udzwigu Badunkowego (0,05- t1 0,40 dla urzdzeD bez podpór, i 0,25-1,0 dla urzdzeD z podporami), Æ - wspóBczynnik okre[lajcy rodzaj Badunku, sposób jego uchwycenia oraz umiejscowienia t2 (0,7 - 1,0), czyli j = (0,05- 0,4) . (0,7-1,0) = 0,035-0,40. t wydajno[ praktyczna - eksploatacyjna: 2.7 jð = W ·ð [t/h] W p t p 58 przy czym: 2.8 jð = jð ·ð jð ·ð jð ·ð jð ·ð jð p p1 p2 p3 p4 p5 59 gdzie: Æ - wspóBczynnik uwzgldniajcy zmniejszenie wydajno[ci na skutek niewBa[ciwego lub nie p1 zorganizowanego rozmieszczenia Badunku na placu skBadowym (0,75-0,85), Æ - wspóBczynnik uwzgldniajcy nieprzewidziane trudno[ci przy uchwyceniu Badunku  p2 zbrylenie, zamro|enie itp. (0,85-0,95), Æ - wspóBczynnik równomierno[ci i czstotliwo[ci podstawiania [rodków transportowych p3 (0,65- 0,75), j - wspóBczynnik sprawno[ci obsBugi, zale|ny od wyszkolenia obsBugi (0,8-1,0), p4 Æ - wspóBczynnik niepeBnej sprawno[ci technicznej (0,8-0,95). p5 Uzyskana w ten sposób (po uwzgldnieniu mo|liwo[ci technicznych i warunków pracy) wydajno[ praktyczna mo|e sBu|y do porównaD ro|nych [rodków i urzdzeD lub wyliczenia zapotrzebowania na te urzdzenia. Jednocze[nie jest to wydajno[ godzinowa. W przypadku omawianych urzdzeD, pamitajc, i| zwykle pracuj one okresowo przy ocenie wydajno[ci w dBu|szym okresie czasu, a nawet jednego dnia, nale|y uwzgldni przerwy organizacyjne. Zaliczamy do nich: - oczekiwanie na obsBug techniczn lub naprawy (np. na przestrzeni roku wspóBczynnik zmniejszenia wydajno[ci wynosi okoBo 0,8-0,9), - przerwy na obsBug techniczn i naprawy ([rednio 0,8-0,95), - przerwy w pracy potrzebne na ustawienie urzdzenia w innym miejscu, - przerwy wynikajce z sezonowo[ci prac lub zwizane por roku i nieodpowiedni pogod. Warto[ wydajno[ci w danym (dBu|szym ani|eli godzina pracy) czasie uzyskuje si mno|c godzinow wydajno[ praktyczn przez ilo[ godzin pracy w ocenianym okresie przy uwzgldnieniu wymienionych wy|ej wspóBczynników zmniejszenia. Wydajno[ pracy omawianych urzdzeD, poszczególne jej kategorie, mo|na okre[li na podstawie chronometra|u czasu pracy i ustalenia ilo[ci przeBadowanych ton Badunków, podobnie jak ma to miejsce w badaniach eksploatacyjnych maszyn rolniczych. Mechanizacja prac Badunkowych poprzez zwikszenie ich wydajno[ci ma prowadzi nie tylko do poprawy ekonomiki prac, ale równie| (niektórzy twierdz, i| przede wszystkim) do wyeliminowania, a przynajmniej obni|enia nakBadów robocizny - czasu pracy ludzi. Dlatego przy okazji wydajno[ci nale|y wspomnie o dwóch podstawowych wskaznikach oceny mechanizacji prac Badunkowych. S to: " oszczdno[ robocizny w wyniku mechanizacji prac Badunkowych: 2.9 1 1 = ·ð De ·ð ( - ) Qd Rb o N N r m 60 gdzie: Q - [rednia dobowa liczba ton przeBadowanych, d D - liczba dni pracy w danym okresie, e N - norma pracy rcznej na jeden roboczodzieD, r N - norma pracy zmechanizowanej na jeden roboczodzieD, m " zwikszenie zdolno[ci przeBadunkowej w efekcie zastosowania mechanizacji: 2.10 Dð = ( - Nr ) ·ð De Qm m N 61 Do oceny wprowadzonego ju| rozwizania technicznego lub technologicznego w zakresie omawianych prac do wy|ej przedstawionych wzorów zamiast norm N i N mo|na wstawi r m konkretne warto[ci uzyskane z obserwacji lub badaD praktycznych. 2.2. Wydajno[ przewozu Wydajno[ przewozu - [rodka transportowego jest to ilo[ przewiezionych ton Badunków lub wykonanych tonokilometrów pracy przewozowej (Badunek razy odlegBo[ przewozu) w okre[lonym czasie pracy. Najcz[ciej u|ywan jednostk odniesienia - czasu jest godzina pracy, a zatem wydajno[ analogicznie jak ma to miejsce w metodyce badaD rolniczych (po jej niewielkich modyfikacjach - przystosowaniu do cech i warunków pracy w transporcie) mo|emy okre[li przy pomocy nastpujcych zale|no[ci: wydajno[ teoretyczna: 2.11 Q1 = [t lub tkm/h] W 1 T 1 62 wydajno[ operacyjna: 2.12 wydajno[ robocza: Q1 = [t lub tkm/h] W 02 T 02 63 2.13 Q1 = [t lub tkm/h] W 04 T 04 64 wydajno[ eksploatacyjna: 2.14 Q1 = [t lub tkm/h] W 07 T 07 65 gdzie: Q - ilo[ przewiezionych ton lub wykonanych tonokilometrów pracy przewozowej [t lub tkm], B T - czas jazdy z Badunkiem [h], 1 T - operacyjny czas pracy [h]. Obejmuje: T + jazda pusto, czynno[ci Badunkowe, przejazdy do 02 1 i z miejsca pracy oraz postoje technologiczne, T - roboczy czas pracy [h]. Obejmuje: T + czas obsBugi technicznej (regulacje, przygotowanie 04 02 do pracy, obsBuga codzienna), usuwanie usterek technicznych i technologicznych, T - eksploatacyjny czas pracy [h]. Obejmuje: T + czas odpoczynku, przejazdy jaBowe, czas 07 04 ObsBugi maszyn towarzyszcych wykonywanej w obecno[ci [rodka transportowego, przestoje niezale|ne od [rodka (np. organizacyjne i inne). Takie potraktowanie wydajno[ci pozwala stwierdzi, w jakim stopniu poszczególne skBadniki struktury czasu pracy wpBywaj na osigan wydajno[. Identyczne wyniki mo|na uzyska okre[lajc tylko wydajno[ teoretyczn i posBugujc si wspóBczynnikami wykorzystania czasu pracy K , K , K , przedstawiajcymi stosunek efektywnego czasu pracy do poszczególnych - 02 04 07 pozostaBych zbiorczych czasów pracy. Mno|c wydajno[ teoretyczn przez dany wspóBczynnik uzyskujemy dan kategori wydajno[ci, przy czym taki tok postpowania - wyliczania wydajno[ci wymaga wcze[niejszych badaD lub znajomo[ci wspóBczynników i wskazników eksploatacyjnych podawanych w literaturze, natomiast bezpo[rednio nie pokazuje, w jaki sposób wBa[ciwo[ci i cechy [rodka wpBywaj na omawiany parametr. Cechy te, jak Badowno[ [rodka, mo|liwo[ uzyskiwania okre[lonej prdko[ci ukryte s w poszczególnych czasach pracy, np. w czasie jazdy czy czasie trwania czynno[ci Badunkowych. Dlatego w metodyce badaD [rodków transportu wydajno[ okre[lana jest cz[ciej na podstawie zale|no[ci ukazujcych bezpo[redni wpByw parametrów technicznych [rodka i warunków pracy na osigane warto[ci. Bardzo czsto w literaturze przedmiotu spotyka si bardzo ogólny wzór w postaci: 2.15 Q0 W = t 0 66 Wzór ten mo|e by stosowany tylko w odniesieniu do jednego rodzaju Badunku w jednakowym stopniu wypeBniajcego skrzyni Badunkow (identyczne wykorzystanie Badowno[ci) i przy identycznej organizacji pracy (jednakowe skBadniki czasu pracy). Nale|y doda, i| w metodyce badaD transportu na t skBadaj si tylko czas jazdy i czas trwania czynno[ci Badunkowych Bcznie z 0 oczekiwaniem na wykonanie tych czynno[ci. Mamy wic do czynienia z ograniczeniem do minimum czynników wpBywajcych na uzyskiwan wydajno[. Dlatego w przypadku transportu rolniczego (zró|nicowane w aspekcie wykorzystania Badowno[ci Badunki, ró|ne warunki wykonywania przewozów i organizacja pracy) powy|szy wzór nie ma praktycznego zastosowania. Wyliczone wedBug niego warto[ci ró|ni si o 100 i wicej procent od uzyskiwanych w praktyce. Bardziej szczegóBowy wzór na osigan wydajno[ ma posta: 2.16 Q ·ð C Q ·ð C W = = +tnw to t j 67 gdzie: t - czas jazdy, j t - czas czynno[ci Badunkowych, nw C - wykorzystanie Badowno[ci: 2.17 Q1 C = Q 68 gdzie: Q - ilo[ ton przewo|onego (zaBadowanego Badunku), 1 Q - Badowno[ [rodka. Poszczególne skBadniki czasu pracy [rodka wynikaj z cech [rodka i warunków wykonywania przewozu, mo|na je wyrazi w postaci zwizanych z nimi zale|no[ci (cechami i warunkami). PrzykBadowo czas jazdy jest pochodn odlegBo[ci i uzyskiwanej prdko[ci, czas trwania czynno[ci Badunkowych zale|y od wydajno[ci urzdzeD Badunkowych i ilo[ci przeBadowywanych Badunków itp. Wstawiajc do powy|szych wzorów na wydajno[ takie zale|no[ci uzyskamy: 2.18 Q ·ð C W = L + tnw B ·ð vt 69 gdzie: L - odlegBo[ przewozu - jazdy [km], B - wykorzystanie przebiegu - stosunek przebiegu Badownego (jazda z Badunkiem) do przebiegu caBkowitego (jazda z Badunkiem i pusto), PozostaBe oznaczenia jak we wzorach (66) i (67). W tym ujciu do czasu trwania czynno[ci Badunkowych wliczane s czasy postojów pozaBadunkowych, które wynikaj z organizacji pracy i w przypadku transportu rolniczego stanowi [rednio na jeden cykl przewozowy 30-40%. W celu uchwycenia ich wpBywu po|dane jest wyBczenie ich wielko[ci z czasu czynno[ci Badunkowych. Realizacja takiego zamierzenia mo|e by osignita w dwojaki sposób: - wydzielamy z t postoje pozaBadunkowe, np. organizacyjne (oczekiwanie na za - i wyBadunek) nw i w mianowniku wzoru wprowadzamy t - postoje pozaBadunkowe. p - po wyliczeniu wydajno[ci mno|ymy j (wprowadzamy na koDcu wzoru) przez wspóBczynnik wykorzystania czasu pracy K . WspóBczynnik ten obrazujcy stosunek czasu jazdy z Badunkiem 07 do eksploatacyjnego czasu pracy nale|y skorygowa w taki sposób, aby przedstawiaB on tylko stosunek czasu niezbdnego do wykonania przewozu (jazda + czynno[ci Badunkowe  uwzgldnione ju| we wzorze) do czynno[ci caBkowitych przy wykonywaniu przewozu. W takiej postaci K w warunkach transportu rolniczego wynosi [rednio 0,6- 0,7. 07 Przedstawiony wy|ej wzór wraz z mo|liwymi modyfikacjami wskazuje, w jaki sposób poszczególne jego elementy (cechy [rodka, warunki pracy i organizacja pracy) wpBywaj na wydajno[. W zale|no[ci od tego, w jakich jednostkach chcemy uzyska wynik koDcowy w licznikach przedstawionych wzorów Q wyra|amy w tonach i uzyskujemy wydajno[ w t/h lub w tonokilometrach (1 tkm to jedna tona przewieziona na odlegBo[ jednego kilometra). W tym przypadku do licznika wprowadzamy dodatkowo odlegBo[ przewozu - jazdy z Badunkiem. Wydajno[ mierzon ilo[ci wykonanej pracy przewozowej mo|emy okre[li równie| z nastpujcej zale|no[ci: 2.19 = vt ·ð B ·ð Q ·ð E [tkm/h] W tkm 70 gdzie: E - dynamiczny wskaznik wykorzystania Badowno[ci, PozostaBe oznaczenia jak we wzorach (66) i (67). Dynamiczny wskaznik wykorzystania Badowno[ci otrzymuje si przez podzielenie wykonanej pracy przewozowej w tkm przez prac przewozow mo|liw do wykonania przy peBnym wykorzystaniu statycznym Badowno[ci pojazdu C = 1. Wskaznik ten ma szczególne znaczenie przy przewozach tzw. dystrybucyjnych - wyBadunek cz[ciowy w danym punkcie i jazda z reszt Badunku dalej: 2.20 P E = ·ð Q K t 71 gdzie: P - praca przewozowa wykonana (Q . C . K ) [tkm], t K - przebieg Badowny [km], t Q - Badowno[ [rodka [t]. Chcc dokona oceny którego[ z przedstawionych czynników (elementów zawartych w przedstawionych wzorach), jego wpBywu na efekt koDcowy - wydajno[, mo|emy posBu|y si znan w tego typu badaniach metod podstawieD BaDcuchowych. Generalnie metoda ta polega na zmianach jednego z czynników przy ustaleniu warto[ci pozostaBych. Uzyskujemy wówczas wpByw zmienianego czynnika na wynik koDcowy. W swojej podstawowej postaci metoda ta daje jednak wyniki przybli|one w znacznym stopniu odbiegajce od praktyki, zwBaszcza w przypadku transportu rolniczego. Fakt ten wynika std, i| teoretycznie mo|na przy zmianie jednego czynnika ustali pozostaBe na jednakowym poziomie, natomiast praktycznie zmiana niektórych czynników pociga za sob proporcjonaln zmian innych. PrzykBadowo, je|eli zmiana Badowno[ci [rodka nie musi wywoBywa zmiany prdko[ci jazdy (mo|na uzyska staB) w praktyce ma to jednak miejsce. Z kolei, je|eli zmianom Badowno[ci nie towarzysz zmiany jej wykorzystania - obni|enie lub zwikszenie wydajno[ci prac Badunkowych, to ro[nie czas wykonywania tych prac. Stosujc metod podstawieD BaDcuchowych do oceny wpBywu parametrów, z których wynika wydajno[ trzeba mie na uwadze wymienione wy|ej zale|no[ci lub elementy - czynniki ze sob zwizane (jeden wynikajcy z drugiego) odpowiednio modyfikowa. Podstawowym elementem transportu jest droga, na której przemieszczany jest Badunek. Czynnik ten w zasadniczy sposób wpBywa na uzyskiwan wydajno[ jak i na wszystkie pozostaBe wskazniki oceny techniki i technologii przewozu. Dlatego te| od dawna czynione s próby sprowadzenia do porównywalno[ci wskazników oceny [rodków pracujcych na ró|nych odlegBo[ciach. Znaczenie tego problemu ujawnia si nie tylko przy porównywaniu ró|nych [rodków, ale równie| przy porównywaniu ró|nych przedsibiorstw, dziaBów gospodarki, planów z ich wykonaniem. Do tego celu sBu| tzw. wskazniki korekty. PosBu|my si tu jedn z wielu metod korekty (w aspekcie odlegBo[ci) za Madeyskim i Lissowsk [1975] opracowan przez T. K. Jdrychowskiego. Metoda ta opiera si na zastosowaniu wspóBczynnika korekty m. Po jego wyliczeniu dla ka|dego [rodka lub przedsibiorstwa korygowany wskaznik, który chcemy porównywa przy tzw. porównywalnej odlegBo[ci przewozu, mno|ymy przez wyliczon warto[ m. 2.21 ·ð E ·ð Q ·ð B ·ð V t m = tnw 60 72 3. POTRZEBY TABOROWE DO WYKONANIA ZADANIA PRZEWOZOWEGO Potrzeby taborowe do wykonania zadaD, to w danych warunkach i po doborze jako[ciowym (rodzaj [rodka transportowego) wyliczenie ilo[ci [rodków w taki sposób, aby byBy one jak najlepiej wykorzystane. W przypadku, gdy transport wystpuje jako czynno[ samodzielna - gBówna, której podporzdkowane s tylko czynno[ci zaBadunku i rozBadunku, potrzebn ilo[ [rodków transportowych mo|na w szybki i prosty sposób wyliczy z zale|no[ci: 3.1 Q i = W ·ð t 73 gdzie: Q - masa Badunków do przewiezienia [t], W - wydajno[ [rodka [t/h], t - czas dyspozycyjny, czas w którym nale|y wykona przewóz [h]. Z kolei, ilo[ maszyn - urzdzeD Badunkowych wyliczamy z zale|no[ci: 3.2 M = i m P 74 gdzie: M - (= Q) wielko[ prac Badunkowych do wykonania w okre[lonym - dyspozycyjnym czasie [t], P - (= W) zdolno[ przeBadunkowa maszyny w tym samym czasie [t]: 3.3 P = W p ·ð t [t] 75 Poniewa| w rolnictwie, szczególnie w transporcie technologicznym, w wikszo[ci przypadków [rodki transportowe wspóBpracuj z maszynami polowymi bdcymi jednocze[nie [rodkami zaBadunkowymi lub odbierajcymi Badunek od [rodków transportu ich ilo[ musi by ze sob [ci[le skorelowana. Równocze[nie trzeba pamita o podstawowej zasadzie organizacji pracy mówicej o tym, i| [rodek transportowy jest w danej technologii [rodkiem pomocniczym, usBugowym w stosunku do maszyn polowych. Dlatego te| ilo[ [rodków transportowych musi by dobrana w taki sposób, aby maszyny polowe nie miaBy przestojów, nie mog one bowiem oczekiwa na te [rodki. Przedstawiona wy|ej metoda wyliczania ilo[ci [rodków w tym przypadku czsto zawodzi - daje zBe wyniki: maszyny polowe bdz oczekuj na [rodek, bdz [rodków jest za du|o, co powoduje przestoje. W obydwu przypadkach pociga to za sob obni|enie efektów pracy przy podwy|szeniu ponoszonych nakBadów. Std te| w transporcie technologicznym stosuje si nieco odmienne metody doboru ilo[ci [rodków do wspóBpracy z maszynami polowymi. Generalnie mo|na mówi o trzech podstawowych metodach: 1) dobór ilo[ci [rodków przez porównanie wydajno[ci maszyn polowych i [rodków transportowych, 2) dobór ilo[ci [rodków przez okre[lenie skBadników czasu pracy [rodka zwizanych z maszynami pracujcymi w polu i porównanie ich ze sob [Tomaszewski 1980], 3) metody graficzne wykorzystujce skBadniki struktury czasu pracy i dodatkowo pozwalajce na odpowiednie, szybkie zmiany w organizacji pracy i wykorzystaniu [rodków transportowych. Dobór [rodków przez porównanie wydajno[ci Metoda opiera si na porównaniu wydajno[ci obydwu grup [rodków technicznych wedBug zasady: 3.4 = W07m i [r W 07t 76 Jest do[ pracochBonna i zawodna, poniewa| ocen wydajno[ci dla maszyn i [rodków transportowych przeprowadza si przed wykonaniem pracy. Na ocen t skBadaj si: - ocena wydajno[ci maszyny pracujcej w polu, na któr wpBywa wiele czynników, - ocena wielko[ci plonu, poniewa| do licznika równania musimy wstawi wydajno[ masow maszyny wyra|on nie w ha/h, a w t/h, - ocena wydajno[ci [rodka transportowego, na któr - jak to wcze[niej wykazano - skBada si znaczna liczba zmiennych, a w przypadku bezpo[redniej odstawy zbiorów do punktu skupu tak|e czynniki o bardzo wysokiej zmienno[ci niezale|ne od producenta rolnego, czy przewoznika. Dobór [rodków przez porównanie skBadników czasu pracy Metoda znacznie mniej pracochBonna ni| poprzednia polegajca na ustaleniu podstawowych skBadników czasu pracy [rodka transportowego lub na wykorzystaniu obserwacji czasu pracy [rodków w okre[lonym czasie (jeden, kilka cykli lub dzieD pracy). Je|eli zadaniem [rodków jest dostarczanie materiaBu do maszyny pracujcej w polu, to liczb zestawów transportowych zapewniajcych cigBo[ pracy maszyny mo|na okre[li wedBug wzoru: 3.5 + t + tw + t jp i = tz jz t jp 77 gdzie: t - czas zaBadunku [h], z t - czas jazdy Badownej [h], jz t - czas wyBadunku [h], w t - czas jazdy pusto [h]. jp Je|eli transport ma zapewni cigBo[ pracy maszyny gBównej poprzez odbieranie od niej materiaBu, to potrzebn liczb [rodków obliczamy ze wzoru: 3.6 + t + + t i = tz jz tw jp t z 78 Oznaczenia jak we wzorze (3.5). Ze wzgldu na ró|ne sposoby podawania materiaBów - ziemiopBodów przez maszyny gBówne zbierajce, wyró|ni mo|na trzy warianty wyliczenia potrzebnych [rodków: a) Zestaw transportowy porusza si obok maszyny, a materiaB podawany (Badowany) jest w sposób cigBy: 3.7 + tw + t jp i = t jz + 1 t z 79 Oznaczenia jak we wzorze (3.5). b) Przyczepa zagregatowana jest z maszyn zbierajc, a cignik sBu|y do odwozu Badunku i przywozu przyczepy pustej - nie uczestniczy w zaBadunku: 3.8 + tw + t jp i + t jz + 1 + t t z p 80 gdzie: t - czas potrzebny na wymian przyczep pomidzy maszyn zbierajc a cignikiem p transportowym [h], PozostaBe oznaczenia jak we wzorze (3.5). c) PrzeBadunek materiaBu odbywa si cyklicznie ze zbiornika maszyny zbierajcej na przyczepy: 3.9 + tw + t jp + tn i = t jz Q0 ·ð ( tq + tn ) Qz 81 gdzie: t - czas napeBniania zbiornika maszyny [h]: n 3.10 Qz [h] = t n ·ð p w m 82 gdzie: Q - Badowno[ [rodka [t], 0 Q - Badowno[ - pojemno[ zbiornika maszyny [t], z w - wydajno[ maszyny [ha, t], m p - plon zbieranego materiaBu [t, ha], t - czas przeBadunku materiaBu ze zbiornika maszyny na [rodek transportowy [h]. q Przedstawione wy|ej wzory wyczerpuj w dostatecznym stopniu zagadnienie doboru ilo[ci [rodków transportowych w zale|no[ci od wariantu wspóBpracy z maszynami rolniczymi. Niekiedy jednak ze wzgldu na specyfik pracy okre[lenie zwBaszcza czasu za - i wyBadunku napotyka na pewne trudno[ci. Std rozpatrzmy bardziej szczegóBowo wybrane sytuacje: Nawo|enie, siew, sadzenie, ochrona Wydajno[ i liczb [rodków okre[la si wedBug podanych zale|no[ci z tym, |e czas wyBadunku - rozBadunku [rodka musi by skorelowany z wydajno[ci maszyny i wynosi: 3.11 Q [h] = tr = t w ·ð W07 n m 83 gdzie: Q - ilo[ Badunku wywo|ona jednym [rodkiem transportu [t], W 07 - praktyczna wydajno[ masowa maszyny [t/h], n - liczba maszyn jednocze[nie pracujcych. m Zbiór zielonek i siana Punktem wyj[cia dla przyczep zbierajcych jest okre[lenie przepustowo[ci zespoBów roboczych: 3.12 = 0,1 ·ð b ·ð V max ·ð p [q/h] W prz 84 gdzie: W - przepustowo[ zespoBów roboczych, prz b - szeroko[ pasa, z którego uformowany zostaB waBek, a nie szeroko[ zespoBu podbierajcego przyczepy (np. dla zbioru sBomy po kombajnie szeroko[ robocza kombajnu) [m], V - maksymalna warto[ prdko[ci roboczej, przy której nie przekroczy si przepustowo[ci max maszyny dla danego plonu (nie nastpi zapychanie elementów roboczych [km/h], p - plon zbieranej masy [q/ha]. Z kolei, prdko[ robocz limitowan moc silnika mo|na wyznaczy z zale|no[ci: 3.13 195 ·ð Ns - (0,4 ·ð M p ·ð np ) V = [km/h] Pk + m ·ð a 1 - sð 85 gdzie: V - prdko[ robocza rzeczywista [km/h], N - moc cignika, praktycznie = N . 0,85 [kW], s e M - moment obrotowy na waBku przekaznika mocy [Nm], p n - obroty waBka odbioru mocy [obr/min], p P - siBa obwodowa na koBach napdowych cignika [N], k à - po[lizg kól napdowych cignika, m - caBkowita masa agregatu [kg], a - przy[pieszenie agregatu [m/s2]. Po dobraniu prdko[ci roboczej (rzeczywistej) na danym biegu cignika mo|emy okre[li teoretyczn wydajno[ masow agregatu korzystajc z zale|no[ci: 3.14 = 0,1 ·ð b ·ð V ·ð p [q/h] W t 86 Praktyczn wydajno[ masow (W ) oblicza si wedBug wzoru: p 3.15 hðw = W ·ð [q/h] W p t 87 gdzie: · - wspóBczynnik wykorzystania wydajno[ci = K . · . · , w 07 b v K - wspóBczynnik wykorzystania czasu pracy, 07 · - wspóBczynnik wykorzystania szeroko[ci roboczej, b · - wspóBczynnik wykorzystania prdko[ci roboczej. v Warto[ci wspóBczynników wykorzystania szeroko[ci i prdko[ci roboczej zale| od rodzaju agregatu, warunków terenowych i organizacji pracy. Mieszcz si zwykle w granicach 0,95-1,0. W przypadku przyczep zbierajcych obliczona w przedstawiony sposób wydajno[ praktyczna jest wydajno[ci zbioru -zaBadunku i sBu|y do obliczania czasu zaBadunku przyczepy. Wydajno[ praktyczn rzeczywist uzyskuje si po uwzgldnieniu pozostaBych skBadników czasu pracy, tj. jazdy z Badunkiem i pusto, czasu wyBadunku i ewentualnych postojów pozaBadunkowych. Zbiór zbó| i okopowych Liczb agregatów transportowych potrzebnych do odbioru z pola ziarna zebranego przez kombajny oblicza si z zale|no[ci: 3.16 ·ð W ·ð t0 n k pz G z i = lub ·ð Qp W t tr zz 88 gdzie: W - wydajno[ praktyczna kombajnu (ziarna) [q/h], pz W - wydajno[ agregatu transportowego [q/h], tr n - liczba jednocze[nie pracujcych kombajnów, k G - pojemno[ zbiornika kombajnu [kg], z t - czas cyklu przewozowego [min], 0 t - czas napeBnienia zbiornika kombajnu [min], zz Q - Badowno[ [rodka transportowego [kg]. p Czas zaBadunku agregatu transportowego oblicza si inaczej przy wspóBpracy z jednym kombajnem, a inaczej w przypadku kilku kombajnów. Przy wspóBpracy z jednym kombajnem czas zaBadunku wynosi: 3.17 = k ·ð tn + ( k - 1 ) ·ð tzz [h] t z 89 przy czym: 3.18 0,6 ·ð Gz1 [h] = Gz1 lub t zz ·ð Pz w W pz k 90 3.19 Qp = Gz1 natomiast k = t rz W G rz z2 91 gdzie: G - Badowno[ - pojemno[ praktyczna zbiornika kombajnu [q], z1 G - Badowno[ pozorna zbiornika kombajnu [q], z2 W - wydajno[ rozBadunku zbiornika [q/h], rz t - czas rozBadunku zbiornika [h], n t - czas napeBniania zbiornika [h], zz k - liczba zbiorników pozornych mieszczca si w skrzyni Badunkowej agregatu transportowego, W - wydajno[ praktyczna kombajnu, k p - plon ziarna [q]. z Pozorne zwikszenie Badowno[ci zbiornika (G ) wystpuje w przypadku rozBadunku zbiornika z2 kombajnu podczas jazdy - pracy. Wówczas ilo[ ziarna w zbiorniku bdzie wiksza ni| Badowno[ - pojemno[ zbiornika. 3.19 = Gz + W pz ·ð tn [q] G z2 92 Po podstawieniu tej zale|no[ci do wzoru na czas rozBadunku zbiornika i przeksztaBceniu otrzymamy: 3.20 G z [h] = t n - W W rz pz 93 Qp [h] = t z ·ð W n k pz 94 3.23 Qp = k ·ð Gz [q] 95 Wydajno[ i liczb agregatów transportowych przy zbiorze okopowych oblicza si podobnie jak przy zbiorze zielonek lub ziarna. Planujc liczb [rodków transportowych nale|y przyj tak organizacj pracy, aby jedna przyczepa z cignikiem poruszaBa si stale z grup zbieraczy przy zbiorze kopaczk. Potrzebn ilo[ [rodków mo|na okre[li wedBug wzoru: 3.24 ·ð t0 i = W gz [q/h] Qp 96 gdzie: W - wydajno[ grupy zbieraczy [q/h]. gz Dobór [rodków metodami graficznymi W grupie metod ogólnie nazywanych graficznymi mamy do wyboru znaczn ilo[ metod dajcych mo|liwo[ okre[lenia zapotrzebowania na [rodki w zale|no[ci od warunków pracy i parametrów technicznych [rodków transportowych. W literaturze przedmiotu spotyka si ró|nego typu wykresy i nomogramy pozwalajce okre[li zapotrzebowanie na [rodki w ró|nych aspektach, przy czym warto[ci parametrów, od których zale|y ilo[ [rodków s znacznie zró|nicowane. Uzale|nione to jest od celu i zakresu przedstawianych badaD. Ze wzgldu na znaczn ilo[ parametrów i ich wysok zmienno[ w transporcie rolniczym korzystanie z nomogramów i innych tego typu metod w praktyce jest nie tylko ograniczone, lecz daje bardzo ró|ne wyniki koDcowe . Jednocze[nie metody graficzne pozwalaj w prosty i wyrazny sposób pokaza miejsca, w których poprawa sytuacji, np. organizacji pracy, pozwala uzyska konkretne korzy[ci. Prze[ledzmy mo|liwo[ci tych metod na przykBadzie graficznego ujcia - modyfikacji wcze[niej omówionej metody porównywania skBadników czasu pracy cyklu przewozowego w poBczeniu z czasem pracy maszyny. Potrzebne w tym przypadku bdzie wprowadzenie pewnych oznaczeD poszczególnych skBadników czasu pracy. Zarówno w transporcie, jak i pracach polowych stosowane oznaczenia mog wystpowa w postaci symboli, znaków graficznych czy kolorów. Ich ilo[ jest dostosowana do aktualnych potrzeb analizy. Jest to wic sprawa umowna bardzo ró|nie traktowana w literaturze przedmiotu. Po ustaleniu oznakowania i ilo[ci (szczegóBowo[ci) stosowanych poszczególnych oznaczeD przystpujemy do obliczenia lub ustalenia na podstawie obserwacji warto[ci poszczególnych skBadników struktury czasu pracy, które nastpnie nanosimy na diagram. ZaBó|my przykBadowo nastpujc sytuacj: W polu pracuj dwa kombajny zbo|owe o wydajno[ci powierzchniowej 1 ha/h, przy plonie ziarna 4 t/ha, odbiór ziarna odbywa si agregatem zBo|onym z cignika i dwóch przyczep o Badowno[ci caBkowitej 9t z bezpo[redni odstaw do punktu skupu le|cego w odlegBo[ci 10 km, prdko[ przejazdu wynosi [rednio (z Badunkiem i pusto) 8 km/h, dzienny czas pracy kombajnu 9 h. Poszczególne skBadniki czasu pracy bd wynosi: - dla maszyn gBównych: dzienny czas pracy 9 h, w tym 1 h to przygotowanie Bcznie z dojazdem do pracy, i 1 h przerwy na odpoczynek i spo|ycie posiBków, - dla [rodków transportowych: jazda z Badunkiem i pusto 2,5 h; efektywny czas zaBadunku przyjmujc, i| na przyczepach mie[ci si 3,5 zbiornika, a wyBadunek jednego zbiornika trwa okoBo 10 min i jednocze[nie wyBadowywane s dwa zbiorniki, bdzie wynosiB okoBo 20 min - 0,3 h. Nale|y pamita, i| przed wyBadowaniem i pomidzy poszczególnymi wyBadowaniami zbiornika musi nastpi ich napeBnienie: czas zaBadunku mo|na uj Bcznie z postojami (oczekiwaniem na wyBadowania zbiornika), std Bczny czas zaBadunku przyczepy trwa bdzie: 0,6 + 0,2 + 0,6 + 0,2 = 1,4 h. WyBadunek przez wywrót okoBo 0,15 h. WedBug metody porównaD czasu pracy [rodka transportowego do obsBugi kombajnów przy przyjciu za czas zaBadunku tylko efektywnego czasu zaBadunku przyczep potrzeba 5 agregatów transportowych; przy przyjciu za czas zaBadunku czasu sumarycznego (zaBadunek efektywny + czas napeBniania zbiornika - postoje technologiczne) potrzeba tylko 3 agregaty. Nanoszc przedstawione wy|ej warto[ci na diagram uzyskamy efekt przedstawiony na rycinie 3.1. Ryc. 3.1. Dobór agregatów transportowych metod graficzn yródBo: obliczenia wBasne Diagram obrazujcy czas pracy budujemy w nastpujcy sposób: zarówno dla kombajnów, jak i [rodków 5 transportowych wyliczone skBadniki czasu pracy w odpowiedniej skali nanosimy na poszczególne sBupki (K - kombajny, T - agregaty transportowe wedBug przyjtych oznaczeD. W celu 1 i 2 1, 2 i 3 przejrzysto[ci obrazu w przypadku kombajnów i [rodków transportu przyjmujemy czas odpoczynku i spo|ycia posiBku jako postój organizacyjny (pomidzy 4 i 5 oraz 7 i 8 godzinami pracy). W momencie rozpoczcia wyBadunku zbiorników kombajnów do pracy wBczamy [rodek transportowy nr 1, który jest zaBadowywany do peBnej Badowno[ci dopiero po 2,5 h pracy kombajnów i rozpoczyna transport - jazd z Badunkiem. W tym momencie (po wyBadowaniu poBowy zbiornika jednego z kombajnów) do pracy wBczamy [rodek nr 2 (w tym czasie musi si znalez na polu). Identycznie pod koniec trzeciej godziny pracy na polu musi si znalez [rodek nr 3 - poniewa| [rodek nr 1 jeszcze nie zd|yB wróci. Taki tok postpowania stosujemy do momentu zakoDczenia pracy kombajnów doBczajc kolejne potrzebne [rodki w przypadku, gdyby który[ z poprzednich nie powróciB na pole, a w zwizku z tym kombajny musiaByby oczekiwa na wyBadunek. Analiza danych przedstawionych na diagramie pozwala stwierdzi, |e: - Do wyliczenia ilo[ci [rodków transportowych przy zaBadunku przerywanym do czasu jego trwania konieczne jest wliczanie czasu postojów pomidzy zaBadunkami. Tylko wtedy wyliczenia wynikajce ze skBadowych czasu pracy s identyczne jak w przypadku metody graficznej. - WysyBajc w pole jednocze[nie z kombajnami wyliczon ilo[ [rodków transportu niepotrzebnie tracimy pewn cz[ ich czasu pracy. Szczególnie odnosi si ro do [rodków nr 2 i 3, które mog by wysBane ze znacznym opóznieniem: [rodek nr 2 po upBywie 2,4 h, a [rodek nr 3 po upBywie 3,8 h, przy czym w przypadku [rodka nr 1 mo|na zastanowi si czy, nie wysBa go w pole po upBywie 1,6 godziny tak, |eby znalazB si w polu dopiero wówczas, gdy kombajny bd miaBy peBne zbiorniki. Po analizie danych z diagramu okazuje si, i| mo|na zaoszczdzi u|ywajc agregatów transportowych w czasie, gdy s niepotrzebne w polu do wykonania innych czynno[ci okoBo 7,8 godziny. Kombajny bd wykorzystane w peBni - nie bd oczekiwa na transport. Mo|na si tak|e zastanowi nad inn organizacj pracy. PrzykBadowo, [rodek nr 3 wykonuje tylko jeden przewóz, natomiast mniej wicej w tym samym czasie, midzy 5 a 8 godzin pracy, [rodek nr 1 ma przestoje organizacyjne (oczekiwanie na zaBadunek i postój z powodu odpoczynku kombajnistów). A zatem mógBby wykona przewóz zamiast [rodka nr 3. Czyli mo|liwe byBoby rozwizanie, i| u|ywamy do dwóch cigników przy transportujemy przed rozpoczciem pracy na pole wszystkich sze[ciu potrzebnych przyczep i ustawiamy je w odpowiednich miejscach tak, aby dojazdy kombajnów do wyBadunku byBy jak najkrótsze. Lub te| przy dwóch cignikach i odbiorze cz[ci przyczep z pola po zakoDczeniu pracy jeden z cigników mógBby odwiez przyczepy z Badunkiem do punktu skupu, drugi za[ pozostaBby w polu i podcigaBby do kombajnów pozostaBe przyczepy. W ka|dym przypadku metoda graficzna daje znacznie wiksze mo|liwo[ci wnioskowania ni| metoda obliczeniowa, chocia| jest bardziej pracochBonna, poniewa| wymaga naniesienia na diagram wcze[niej wyliczonych warto[ci. 4. OCENA ZASTOSOWANEJ TECHNIKI I TECHNOLOGII PRZEWOZU Ocen danego rozwizania technicznego - rodzaju zastosowanego [rodka, czy technologicznego - BaDcucha (kilku) stosowanych [rodków w poBczeniu z organizacj pracy mo|na w zale|no[ci od potrzeb przeprowadzi wedBug ró|nych kryteriów. Kryteria te mog by jednocze[nie kryteriami - ocenami zastosowania - doboru [rodków do wykonania danego zadania lub zakupu [rodków. Jednym z takich kryteriów jest omówiona wcze[niej wydajno[ przewozu. Innymi i najcz[ciej stosowanymi kryteriami s: - czas pracy - realizacji dostawy w przeliczeniu na jednostk przewiezionych Badunków, - prdko[ przemieszczania Badunków, - przebieg konieczny do wykonania danego zadania transportowego, - ekonomiczna efektywno[ inwestycji (przy wymianie taboru lub zakupie nowego [rodka), - ponoszone nakBady czstkowe (robocizna, zu|ycie paliwa) czy caBkowite w postaci caBkowitych nakBadów energii, a najcz[ciej kosztów pracy. Wszystkie wymienione kryteria oceny stosowane w zale|no[ci od potrzeb czy zakresu prowadzonych analiz umo|liwiaj ocen danego rozwizania w danych warunkach. W przypadku dobrania odpowiedniego algorytmu - wzoru postpowania mo|emy zastosowa wspomnian wcze[niej metod podstawieD BaDcuchowych uzyskujc w ten sposób wpByw analizowanych czynników na efekt koDcowy -oceniany parametr. 4.1. Czas pracy i jego wykorzystanie Czas pracy wynikajcy z doboru [rodka transportowego, rodzaju i wielko[ci zadania przewozowego oraz warunków wykonywania przewozu jest czynnikiem podstawowym decydujcym o potrzebach taborowych, uzyskanych efektach i ponoszonych nakBadach. Czas przewozu - obiegu - cyklu przewozowego skBada si zwykle z czterech podstawowych skBadników: t - czas zaBadunku, t - czas jazdy z Badunkiem (Badownej), t - czas wyBadunku, t - czas jazdy z jz w jp pusto. Bardzo czsto do tych podstawowych skBadników dochodz inne, które ogólnie mo|na okre[li mianem postojów pozaBadunkowych - t . Jednak|e w literaturze przedmiotu ten ostatni skBadnik w p aspekcie oceny [rodków czy technologii na etapie planowania - wprowadzania nowego rozwizania, jest pomijany. Wynika to std, i| zródBa jego powstawania s silnie zró|nicowane, za[ wielko[ nie jest zale|na od [rodka ani technologii przewozu. Rozpatrujc zagadnienia efektywno[ci pracy trudno jest z góry zakBada skBadniki przypadkowe wynikajce np. z bBdów w organizacji pracy, czy te| z innych przypadkowych przyczyn. Poszczególne skBadniki czasu pracy mo|na przedstawi w postaci zale|no[ci ujmujcych wBa[ciwo[ci techniczne [rodka i warunki pracy, np: 4.1 K T = ( Q ·ð tz ) + + ( Q ·ð tw ) + tzo [h] V t 97 gdzie: T - czas trwania procesu przewozowego [h], Q - masa przemieszczanego Badunku [t], t - czas zaBadunku [h], z K - przebieg ogóBem (Badowny i pusto) [km], V - prdko[ techniczna [km/h], t t - czas wyBadunku [h], w t zo - czas czynno[ci zdawczo - odbiorczych [h]. Przedstawiony wzór ujmuje tylko czas efektywny - czynno[ci niezbdne do wykonania przewozu, a ze wzgldu na wcze[niej poczynione uwagi jest stosowany przy doborze i ocenie [rodków transportowych dla okre[lonego procesu przewozowego. W nawizaniu do Badowno[ci [rodka transportowego czas trwania procesu przewozowego mo|na równie| wyrazi nastpujc zale|no[ci: 4.2 L rgnwt ·ð C ·ð Q T = + T m + [h] f V t Q 98 gdzie: t - czas manewrowania i przygotowania do za- i wyBadunku [h], m rg nwt - pracochBonno[ za- i wyBadunku 1 t (w roboczogodzinach pracy rcznej, lub w maszynogodzinach przy pracy mechanicznej), f - liczba pracowników wykonujcych prace Badunkowe (lub liczba maszyn), g C - wykorzystanie Badowno[ci, Q Badowno[ pojazdu [t]. WpByw czasu trwania procesu przewozowego na dobór czy ocen [rodka dotyczy zatem zarówno Badowno[ci, jak i specjalizacji, i to w takim zakresie, w jakim wpBywa ona na czas trwania czynno[ci Badunkowych. Czas jest równie| kryterium istotnym dla przewoznika. Wykazuje to nastpujcy wzór: 4.3 L ·ð Q Q rgnwt ·ð Q T = [h] + tm ·ð + ·ð B ·ð q ·ð C q ·ð C f V t g 99 gdzie: q - Badowno[ [rodka [t], B - wykorzystanie przebiegu. PozostaBe oznaczenia, jak we wzorach (4.1) i (4.2). Skrócenie czasu przewozu oznacza wic dla przewoznika zwikszenie wydajno[ci zatrudnionego [rodka, natomiast dla usBugobiorcy szybsze wykonanie usBugi lub otrzymanie Badunku. Z zagadnieniami czasu przewozu wi|e si nierozerwalnie wykorzystanie czasu pracy przedstawiajce stosunek efektywnego czasu wykonywania przewozu - czasu jazdy z Badunkiem do sumy czasu caBkowitego wydatkowanego na przewóz. Wykorzystanie czasu pracy mo|na równie| przedstawi w postaci nastpujcej zale|no[ci: 4.4 L q F = + V ·ð B ·ð q ·ð E ·ð tnwt L q t 100 gdzie: E - dynamiczny wskaznik wykorzystania Badowno[ci. PozostaBe oznaczenia, jak we wzorach (4.1), (4.2), (4.3). Wykorzystanie czasu pracy F (w badaniach maszyn rolniczych K) jest wprost proporcjonalne do odlegBo[ci przewozu i odwrotnie proporcjonalne do prdko[ci, Badowno[ci i jej wykorzystania oraz czasu trwania czynno[ci Badunkowych. Zaznaczmy, |e praktycznie wzrost Badowno[ci [rodka nie musi pociga za sob spadku wykorzystania czasu pracy. Mo|e on zosta na tym samym poziomie lub nawet wzrosn przy zastosowaniu odpowiedniej mechanizacji prac Badunkowych (obni|eniu czasu trwania czynno[ci Badunkowych). Dlatego szczególnie przy [rodkach wysokotona|owych w celu odpowiedniego ich wykorzystania nale|y zwraca uwag na odpowiedni wydajno[ prac Badunkowych. 4.2. Prdko[ przemieszczania Badunków W warunkach transportu rolniczego uzyskiwana prdko[ techniczna odzwierciedlona bezpo[rednio w czasie trwania jazdy z Badunkiem jest wa|nym wskaznikiem nie tylko ze wzgldu na wpByw na pozostaBe wskazniki, lecz równie| na szczególne cechy niektórych Badunków. Poprzez czas trwania przewozu ma ona wpByw na jako[ przewo|onych Badunków szczególnie takich, jak: owoce mikkie, mleko, |ywiec i przetwory misne. W przypadku ich przewozu u|ycie [rodka nieodpowiedniego lub o niskiej prdko[ci mo|e spowodowa nie tylko wysokie koszty przewozu, ale caBkowit zmian cech u|ytkowych Badunku. WpByw uzyskiwanej prdko[ci na efekty pracy oraz jej zwizek z podstawowymi parametrami procesu przewozowego mo|emy prze[ledzi wychodzc z wzorów na wydajno[ przewozu: przewozu: 4.5 L [km/h] = V t Q ·ð C ( - tnw ) ·ð B W 101 Oznaczenia jak we wzorach (4.1), (4.2), (4.3). Jednocze[nie z wzoru podstawowego na wydajno[ w tonach lub tonokilometrach mo|emy oceni, w jaki sposób warunki drogowe - jako[ nawierzchni wpBywaj na osigan wydajno[ lub czas pracy niezbdny do realizacji przewozu, gdy| wedBug wielu autorów prac w tym zakresie podstawowym czynnikiem obni|ajcym prdko[ jest wBa[nie jako[ nawierzchni drogi. PrzykBadowo, wedBug Madeyskiego i Lissowskiej [1975] pogorszenie nawierzchni drogi z klasy I do II powoduje obni|enie prdko[ci technicznej o 6,2%, do III o 20% i do IV o 33,3%. Omówiony wy|ej parametr (prdko[ techniczna) nazywany bywa równie| prdko[ci przewozu, poniewa| dotyczy ona tylko fazy przewozu - jazdy [rodka. Drugim parametrem obrazujcym prdko[ przemieszczania Badunków z uwzgldnieniem wszystkich skBadników czasu pracy jest prdko[ eksploatacyjna: 4.6 L ·ð V t [km/h] = V e L + V t ·ð tnw ·ð B ·ð q ·ð C 102 Oznaczenia jak we wzorach (4.1), (4.2), (4.3). Wstawiajc do przedstawionego wzoru w miejsce V zale|no[ przedstawiajc wpByw t paramametrów przewozu na V (wzór 101) uzyskamy obraz zale|no[ci V od pozostaBych t e elementów procesu przewozowego. Jednocze[nie, zakBadajc planowan - po|dan w danych warunkach wydajno[, mo|emy dobra w aspekcie prdko[ci [rodek do realizacji zadania transportowego. Stawiajc przed [rodkiem wymagania w kontek[cie prdko[ci nale|y mie na uwadze jego prdko[ ekonomiczn, tzn. uzyskiwan przy najni|szych nakBadach (zu|yciu paliwa i zu|yciu technicznym [rodka) w danych warunkach. 4.3. Przebieg konieczny w realizacji zadania przewozowego Przebieg konieczny do wykonania danego zadania przewozowego mo|e by podstaw oceny poprawno[ci doboru [rodka, przede wszystkim w aspekcie Badowno[ci we wszystkich przypadkach, gdy omówione wcze[niej warunki i wskazniki dopuszczaj ró|ne w tym zakresie rozwizania. Zrodek o wy|szej Badowno[ci mo|e bowiem jednorazowo przewiez wiksz mas - parti Badunku, ni| [rodek o Badowno[ci ni|szej, który musiaBby wykona kilka kursów w celu przemieszczenia takiej samej jak [rodek pierwszy ilo[ci Badunków, lub musiaBaby zosta u|yta do przewozu taka liczba [rodków, aby mogBy one zastpi jeden du|y. W obydwu zatem przypadkach zastosowanie pojazdu o mniejszej Badowno[ci powoduje zwikszenie przebiegu. W efekcie musimy ponie[ wiksze nakBady czasu pracy na realizacj zadania i prawie zawsze wy|sze koszty w zwizku ze zwikszeniem kosztów zale|nych od przebiegu. WpByw Badowno[ci [rodka na przebieg konieczny przedstawia nastpujca zale|no[: 4.7 L ·ð Q K = [km] B ·ð q ·ð C 103 Oznaczenia, jak we wzorach (4.1), (4.2), (4.3). Z przedstawionej zale|no[ci wynika, |e im wiksze s odlegBo[ przewozu i liczba ton przewo|onego Badunku, tym wiksze korzy[ci przynosi zastosowanie [rodka o wy|szej - du|ej Badowno[ci. Oczywi[cie dla peBno[ci obrazu nale|y równie| w takim przypadku dokona analizy zmian czasu pracy wynikajcych ze zmiany Badowno[ci [rodka. Jest to zadanie nieco bardziej skomplikowane, gdy| cz[ czasu pracy [rodka zwizana jest z czasem jazdy, natomiast cz[ z czynno[ciami Badunkowymi. W tym przypadku mamy zwykle do czynienia ze zmianami w obydwu skBadnikach. Zagadnienie to mo|na upro[ci przyjmujc, |e prdko[ jazdy nie zale|y w tak znacznym stopniu od Badowno[ci, jak od przebiegu - odlegBo[ci jazdy. Natomiast obliczenie czasu trwania czynno[ci Badunkowych przy okre[lonym sposobie ich wykonywania, np. mechanizacji, wymaga odrbnego rozwa|enia. Trzeba mie na uwadze równie| fakt, i| cz[ caBkowitego czasu trwania procesu przewozowego wi|e si z liczb jazd, konkretniej z liczb podstawieD pojazdu pod czynno[ci Badunkowe (w punktach za- i wyBadunku), oczekiwaniem na te czynno[ci i czynno[ci zdawczo-odbiorcze (handlowe) w zasadzie niezale|ne od ilo[ci Badunku i Badowno[ci pojazdu. Std mo|na domniemywa, i| przy realizacji podobnego zadania transportowego pojazd o wikszej Badowno[ci bdzie osigaB ni|sze warto[ci skBadników caBkowitego czasu pracy ni| kilka pojazdów o mniejszej Badowno[ci. Równocze[nie czas postojów za- i wyBadunkowych wynikajcy z wydajno[ci czynno[ci Badunkowych zale|y równie| od wymiarów (szczególnie wzniosu powierzchni Badowania) [rodka obni|ajcych t wydajno[ przy pracach rcznych lub wymuszajcych stosowanie odpowiednich [rodków, przy czym zwykle wymiary [rodka nie wzrastaj proporcjonalnie do wzrostu Badowno[ci. W rezultacie Bczny czas trwania czynno[ci Badunkowych mo|na wyrazi nastpujc zale|no[ci: 4.8 rgnwt ·ð Q [h] = T ·ð I + t nw m j f g 104 gdzie: t - czas czynno[ci zdawczo-odbiorczych, manewrowania i oczekiwania na za- i wyBadunek [h], m rg nwt - pracochBonno[ naBadunku i wyBadunku 1 t [h], I - liczba jazd Badownych, j f - liczba pracowników Badunkowych, zmieniajca si w zale|no[ci od wymiarów [rodka danej g grupy Badowno[ci. Przy pracach rcznych f wyra|a stosunek dBugo[ci lub szeroko[ci skrzyni g Badunkowej (w zale|no[ci od strony Badowania) do wymiaru niezbdnego dla swobodnej pracy jednego Badowacza, np. przy Badunkach narzucanych wynosi nie mniej ni| 1,5-2 m, przy pracach zmechanizowanych równa si 1,0. PozostaBe oznaczenia, jak we wzorach(4.1), (4.2), (4.3). Aczny czas pracy dla ka|dego z porównywanych [rodków transportowych mo|na wyliczy na podstawie zale|no[ci: 4.9 L ·ð Q Q rgnwt ·ð Q T = [h] +tm ·ð + ·ð B ·ð q ·ð C q ·ð C f V t g 105 Oznaczenia, jak we wzorach (4.1), (4.2), (4.3). 4.4. PracochBonno[ przewozu - nakBady robocizny PracochBonno[ przewozów i caBo[ci transportu jest jednym z podstawowych czynników decydujcych o jego efektywno[ci. W literaturze przedmiotu wymieniane s ró|ne czynniki decydujce o wysoko[ci nakBadów robocizny w transporcie. Ogólnie mo|na powiedzie, i| pracochBonno[ wynika z: - rodzaju przewozu, - rodzaju Badunku, - odlegBo[ci przewozu. Na Bczn pracochBonno[ przewozu skBadaj si: " pracochBonno[ wynikajca z prac Badunkowych bdca funkcj liczby ton Badunku, pracochBonno[ci jednostkowej przeBadunków, ale równie| cz[ciowo pracochBonno[ci przewozu - funkcj przebiegu, [rodka. " przebieg [rodka wyznaczony przez odlegBo[ przewozu, wskaznik wykorzystania przebiegu oraz liczb ton przewo|onego Badunku. Aczna pracochBonno[ przewozu zale|y od wszystkich wy|ej wymienionych czynników, przy czym udziaB pierwszej grupy maleje ze wzrostem odlegBo[ci przewozu, natomiast ro[nie ze wzrostem wskaznika wykorzystania przebiegu i wzrostem liczby przewo|onych ton Badunku. Dla jednego rodzaju zadania przewozowego pracochBonno[ mo|na wyrazi zale|no[ci: 4.10 L ·ð Q Rg = Q ·ð + ·ð [rbh] rgnwt rgk B ·ð q ·ð E 106 gdzie: Rg - Bczna pracochBonno[ zadania przewozowego, wyra|onego w liczbie ton lub tonokilometrów, przy danej odlegBo[ci przewozu, rg - pracochBonno[ jednostkowa 1 km przebiegu w godzinach pracy kierowcy z pojazdem; k w czasie jazdy wynikajca bezpo[rednio z jej prdko[ci. Chcc otrzyma pracochBonno[ jednostkow nale|y uzyskany wynik przeliczy w stosunku do jednostki odniesienia (godzina, tona, tonokilometr) lub dokona obliczeD po odpowiednim przeksztaBceniu wzoru. ZakBadajc, |e pracochBonno[ jednostkowa prac Badunkowych (rg ) jest nwt ró|na dla ró|nych grup Badunków, a jednakowa w ramach ich jednej grupy, niekiedy w miejsce konkretnych warto[ci wprowadza si w celu uBatwienia obliczeD wskazniki proporcji tych liczb w poszczególnych grupach asortymentowych do pracochBonno[ci w grupie uznanej za podstawow. 4.5. Koszty przewozu W sytuacji gospodarki rynkowej koszt przewozu jest najwa|niejszym wskaznikiem doboru [rodków i oceny ich pracy. Jedyn niedogodno[ci kosztów w stosunku do wskazników przedstawionych wcze[niej jest aktualnie ich wysoka zmienno[ w czasie. Generalnie mo|emy mówi o caBkowitych i jednostkowych kosztach pracy. W transporcie koszty caBkowite ze wzgldu na zmienno[ zadaD, jak i warunków ich wykonywania u|ywane s raczej do analiz dotyczcych przedsibiorstwa transportowego lub gospodarstwa rolnego. Natomiast do porównaD u|ywane s koszty jednostkowe powizane z ilo[ci wykonanej pracy. Dlatego mówimy o koszcie jednostkowym, czyli koszcie w przeliczeniu na ton przewiezionego Badunku lub tonokilometr wykonanej pracy przewozowej, znacznie rzadziej w przeliczeniu na godzin pracy. Wynika to std, i| godzina pracy, szczególnie w transporcie, ma bardzo luzny zwizek z ilo[ci wykonanej pracy. Zarówno w odniesieniu do kosztów caBkowitych, jak i jednostkowych mo|emy mówi o kosztach wykonania przewozu, jak i kosztach wBasnych pracy [rodka. W pierwszym przypadku na koszty oprócz skBadników niezbdnych do wykonania pracy skBadaj si koszty dziaBalno[ci usBugodawcy, czyli ogólne, zakBadowe, wydziaBowe itp, jak i zysk przewoznika. W przypadku drugim na koszt wBasny skBadaj si wyBcznie koszty niezbdne do pracy [rodka. Dlatego wBa[nie koszty wBasne pracy [rodków nale|y stosowa jako podstaw do porównaD pomidzy ró|nymi rodzajami [rodków lub ró|nymi warunkami pracy tego samego [rodka. Szczególnie istotne znaczenie ma to w przypadku porównaD ró|nych jednostek transportowych pracujcych w oparciu o zró|nicowane zasady organizacji pracy i w ró|nej sytuacji rynkowej. W celu wyboru [rodka do przewozu usBugobiorca musi bra pod uwag nie koszty wBasne pracy [rodka, a koszt usBugi wynikajcy z caBkowitych kosztów dziaBalno[ci usBugodawcy. Koszty eksploatacji [rodków transportu obejmuj wic wszystkie nakBady zwizane z przygotowaniem [rodków do pracy, z utrzymaniem ich w stanie gotowo[ci eksploatacyjnej oraz nakBady poniesione w czasie trwania pracy - przewozu. Na caBkowite koszty wykonania przewozu skBadaj si koszty pracy [rodków transportowych oraz czynno[ci Badunkowych. Koszty eksploatacji [rodków transportowych obejmuj dwie grupy kosztów: koszty zale|ne od pracy maszyny w przeliczeniu na 1 kilometr przebiegu (K ) i koszty niezale|ne od k ilo[ci wykonanej pracy w przeliczeniu na godzin pracy (K ). ng Do grupy kosztów zale|nych od przebiegu zaliczamy: - koszt obsBugi technicznej i napraw (K ), n - koszt zu|ycia paliwa lub energii elektrycznej (K ), e - koszty paliwa, smarów i innych materiaBów eksploatacyjnych (K ), s - koszty ogumienia (K ), m - koszty transportu w przypadku zmian miejsca pracy; dotycz szczególnie maszyn i urzdzeD Badunkowych (K ), d - koszty pracowników dodatkowych, np. zatrudnienia dodatkowego kierowcy - zmiennika przy dBu|szych odcinkach transportu i bezpo[redniej obsBugi (kierowcy), gdy ich wynagrodzenie zwizane jest z ilo[ci wykonanej pracy (K ). r Do grupy kosztów niezale|nych od przebiegu zaliczamy: - koszty odpisów amortyzacyjnych na odtworzenie warto[ci [rodka czy maszyny Badunkowej (K ), a - koszty utrzymania [rodka, tzn. ubezpieczenie, podatki (K ), p - koszty robocizny w przypadku, gdy pBace obsBugi nie zale| od ilo[ci wykonanej pracy - zatrudnienie na staBej pensji (K ), rs - koszty dziaBalno[ci zakBadu - ogólnozakBadowe, wydziaBowe nie wliczane do kosztów wBasnych pracy [rodka (K ). o Std caBkowite koszty pracy wynosz: 4.11 K = K + K = K + K + K + K + K + K + K + K + K + K k ng n e s m d r a p rs o Wyliczenia poszczególnych skBadników kosztów mo|na dokona w oparciu o zasady ogólnie przyjte w ekonomice mechanizacji rolnictwa. Poszczególne skBadniki obliczamy nastpujco: - Koszty odpisów amortyzacyjnych Wielko[ godzinowych odpisów amortyzacji na odtworzenie warto[ci maszyny w praktyce liczona jest wedBug zró|nicowanych zasad. Koszt amortyzacji traktowany jest niekiedy jako tzw. koszt warunkowo zmienny. W praktyce oznacza to, i| w przypadku rocznego wykorzystania ponadnormatywnego amortyzacja traktowana jest jako koszt zmienny. Z kolei, je|eli wykorzystanie nie przekracza progu amortyzacji - normy traktowana jest ona jako koszt staBy. W zakresie wykorzystania [rodków i maszyn w caBym okresie trwania (wykorzystanie roczne razy ilo[ lat u|ytkowania) w gospodarstwach rolnych istnieje pewien problem. Polega on na tym, i| [rodki u|ytkowane s przez okres przekraczajcy znacznie wszelkie normy. Je|eli np. norma rocznego wykorzystania przyczepy rolniczej wynosi 500-700 h, a okres u|ytkowania 12-15 lat, to spotyka si przyczepy wprawdzie u|ytkowane przez mniej (60-150 h) godzin rocznie, lecz majce ju| nierzadko powy|ej 15-20 lat. Mimo i| s ju| caBkowicie zamortyzowane; znajduj si w zno[nym stanie technicznym i s normalnie u|ytkowane. Dowodzi to problemów i niedoskonaBo[ci sposobu liczenia amortyzacji, jak równie| ustalania norm wykorzystania i u|ytkowania [rodków. Nic wic dziwnego, |e uzyskiwane wyniki budz wiele zastrze|eD i s przedmiotem wielu dyskusji. Jednak|e przyjmujc pewien poziom wykorzystania rocznego i okresu u|ytkowania [rodka koszt amortyzacji mo|na obliczy z nastpujcego wzoru: 4.12 ( R p - Rk ) ·ð a [zB / h] = K a T r 107 gdzie: R - warto[ pocztkowa [rodka [zB], p R - warto[ koDcowa - kasacyjna [rodka (wedBug niektórych autorów przyjmowana jako cena k zBomu) [zB], a - wskaznik rocznej stawki amortyzacji ustalony wedBug obowizujcych przepisów w sprawie zasad amortyzacji [rodków trwaBych, procent rocznej stawki amortyzacyjnej podzielony przez 100, T - czas pracy [rodka w cigu roku [h]. r - Koszty obsBugi i napraw S to koszty zwizane z utrzymaniem [rodka w sprawno[ci eksploatacyjnej. Obejmuj koszty obsBugi okresowej, napraw bie|cych i gBównych w caBym okresie u|ytkowania. Ich wielko[ w odniesieniu do godziny pracy oblicza si przez podzielenie rocznych kosztów obsBugi i napraw przez wykorzystanie roczne w przypadku znajomo[ci kosztów. W obliczeniach przed okresem u|ytkowania lub w przypadku nieznajomo[ci kosztów posBugujemy si normatywami. PrzykBadowo, w ekonomice rolnictwa u|ywany jest tzw. k - skumulowany wskaznik kosztów napraw i obsBugi ns technicznej w stosunku do ceny maszyny, wynoszcy np. dla przyczep 1,0. Po ustaleniu wielko[ci kosztów napraw i przegldów w okresie trwania dzielimy je przez ilo[ godzin wykorzystania. Jakkolwiek koszty napraw i obsBugi technicznej ze wzgldu na ich bezpo[redni zale|no[ od ilo[ci wykonanej pracy nale| do kosztów zmiennych, to sposób ich liczenia w kalkulacjach ekonomicznych podobny jest do sposobu liczenia kosztów staBych, gdy| rozkBada si je równomiernie na caBy okres u|ytkowania maszyny. ObliczeD dokonujemy wedBug wzoru: 4.13 C ·ð kns [zB / h] = K n 100 ·ð t 108 gdzie: k - skumulowany wskaznik kosztów napraw i obsBugi technicznej w procentach w okresie ns u|ytkowania, C - cena zakupu maszyny [zB], t - liczba godzin pracy w okresie trwania [h]. - Koszty zu|ycia energii lub paliwa Koszty zu|ycia energii lub paliwa okre[la si na podstawie [redniego ich zu|ycia w cigu roku w poBczeniu z cen jednostkow. W praktyce, w przypadku [rodków transportowych zu|ycie paliwa przyjmuje si najcz[ciej na podstawie wcze[niej ustalonych norm zakBadowych powizanych z warunkami pracy. PrzykBadowo, dla cignika Ursus C 360 norma podstawowa przy pracach ci|kich wynosi 8,0 litrów na motogodzin. Poniewa| transport zaliczany jest do prac lekkich, norm t w transporcie polowym obni|a si o 20% natomiast w transporcie drogowym o 35%. W efekcie zu|ycie paliwa w transporcie dla tego| cignika w zale|no[ci od rodzaju przewozów wynosi bdzie 6,4 lub 5,2 l/mtg. W kalkulacjach kosztów w stosunku do cigników zu|ycie paliwa mo|na z du|ym przybli|eniem wyliczy równie| ze zu|ycia jednostkowego, stanowicego np. dla wymienionego cignika 265 g/kWh, i wspóBczynnika wykorzystania mocy wynoszcego w transporcie 0,4-0,65. Zu|ycie energii elektrycznej dla urzdzeD Badunkowych ustala si najcz[ciej wedBug norm lub na podobnych zasadach jak zu|ycie paliwa. - Koszty zu|ycia olejów, smarów i innych materiaBów eksploatacyjnych Koszty te oblicza si podobnie jak koszty energii lub paliwa, tzn. na podstawie [rednich wielko[ci zu|ycia rocznego oraz cen jednostkowych. W praktyce, wielko[ci te oblicza si równie| w sposób szacunkowy. Polega to na posBugiwaniu si wskaznikiem procentowym w stosunku do kosztów zu|ycia paliwa. W zale|no[ci od rodzaju maszyny, rodzaju napdu i warunków pracy wskaznik zu|ycia olejów i smarów ksztaBtuje si w granicach 5-15% kosztów paliwa. 57 - Koszty zu|ycia ogumienia Okre[la si je dla [rodków transportowych, jak równie| maszyn Badunkowych typu jezdniowego poruszajcych si podczas transportu i pracy na ogumionych koBach. Koszty te wylicza si zwykle na podstawie norm przebiegu opon obowizujcych dla danego ich rodzaju i rodzaju [rodka maszyny, uwzgldniajc warunki pracy i cen jednostkow kompletu ogumienia. Roczne koszty zu|ycia ogumienia ustala si procentowo na podstawie [redniego rocznego zu|ycia opon oraz okre[lenia na tej podstawie kosztów i podzieleniu ich przez czas pracy w cigu roku. Zrednie roczne zu|ycie ogumienia, w zale|no[ci od warunków pracy i rodzaju maszyn, ksztaBtuje si w granicach 25-50%. - Koszty robocizny Koszty robocizny okre[la si na podstawie pBac brutto obsBugi urzdzeD Badunkowych, pBac kierowców i pracowników pomocniczych oraz narzutów do pBac brutto kosztów ubezpieczeD. Do kosztów robocizny dolicza si równie| koszty delegacji w przypadku pracy poza rejonem dziaBania transportu. Gdy uwzgldnimy [wiadczenia ponoszone na utrzymanie zaBogi zakBadu transportowego [redni koszt robotnikogodziny wyniesie: 4.14 + S = Cr w [zB / h] K r T r 109 gdzie: C - [rednie roczne wynagrodzenie pracownika z funduszu pBac [zB], r S - [redni koszt [wiadczeD na jednego pracownika [zB], w T - [rednia liczba godzin pracy jednego pracownika [h]. r - Koszty transportu maszyny Dotycz maszyn i urzdzeD Badunkowych i zwizane s z dojazdem lub dowozem do miejsca pracy i powrotu do miejsca gara|owania. Koszty te uwzgldnia si w przypadku czstej zmiany miejsca pracy maszyny i ustala [rednio w przeliczeniu na godzin pracy maszyny. - Koszty ogólne - zakBadowe, wydziaBowe Inaczej nazywane s kosztami po[rednimi i obejmuj wszystkie pozostaBe elementy kosztów wi|ce si z prac maszyn i [rodków, które nie zostaBy zaliczone do wymienionych ju| grup. W praktyce, ze wzgldu na brak danych zródBowych o wysoko[ci ich ksztaBtowania si, w kalkulacjach stosuje si narzut procentowy do kosztów zale|nych od pracy (bezpo[rednich). Zrednio wynosi on 20-25% kosztów bezpo[rednich. 58 Na podstawie znajomo[ci - obliczenia poszczególnych skBadników kosztów pracy maszyn Badunkowych oblicza si jednostkowy koszt pracy dzielc ich wielko[ (sum) w przeliczeniu na godzin pracy przez wydajno[ godzinow. Zatem koszt jednostkowy za- lub wyBadunku tony Badunku równa si: 4.15 K = [zB / h] K t W p 110 gdzie: K - koszt przeBadunku (za- lub wyBadunku) 1 t [zB/t], t K - koszt zatrudnienia 1 h maszyny [zB/h], W - wydajno[ praktyczna maszyny [t/h]. p W przypadku kosztów pracy [rodka transportowego, znajc godzinowe koszty pracy i osigan w danych warunkach wydajno[, w identyczny sposób wyliczamy koszty przewozu. W zale|no[ci od tego, czy wydajno[ wyrazimy w tonach czy tonokilometrach koszty bd przedstawia koszt przewozu tony Badunku lub wykonania pracy przewozowej - tonokilometra. Korzystniejszy efekt mo|na uzyska wyliczajc jednostkowe koszty pracy [rodka w powizaniu z cechami [rodka i warunkami wykonywania przewozu wyliczane wedBug zale|no[ci: Koszt przewozu tony Badunku: 4.16 ·ð (T + T ) K K ng k = + + K ng z w + K z + Kw [zB /t] K t B ·ð q ·ð C ·ð B ·ð q ·ð C L V t 111 Koszt pracy przewozowej jednego tonokilometra: 4.17 ·ð (T + T ) + Kw K K K ng ng z w K k z [zB /tkm] = + + + K tkm B ·ð q ·ð C ·ð B ·ð q ·ð C L L V t 112 gdzie: K - koszty zale|ne od przebiegu na 1 kilometr [zB/km], k K - koszty niezale|ne od przebiegu (zale|ne od czasu pracy) na godzin pracy [zB/h], ng K - koszt zaBadunku jednej tony [zB/t], z K - koszt wyBadunku jednej tony [zB/t], w T - czas zaBadunku jednej tony [h], z T - czas wyBadunku jednej tony [h]. w PozostaBe oznaczenia, jak we wzorach (97), (98), (99). 59 Wyliczone w ten sposób koszty caBkowite wykonania przewozu mog sBu|y do analizy ekonomicznej efektywno[ci pracy [rodków, oceny technologii przewozu w porównywalnych warunkach, porównywania ró|nych usBugodawców - przewozników, jak i analizy wpBywu poszczególnych elementów procesu przewozowego na osigane koszty. 4.6. Analiza porównawcza [rodków transportowych Analiza porównawcza ró|nych [rodków transportowych u|ywanych w tych samych warunkach mo|e by dokonana przy pomocy którego[ z wy|ej omówionych wskazników oceny w zale|no[ci od aktualnych potrzeb przewoznika - usBugodawcy i wBa[ciciela [rodków, lub usBugobiorcy korzystajcego z usBug, przy czym, jak wynika z przedstawionych wskazników, s one wzajemnie ze sob powizane i co gorzej, pozostaj w [cisBym zwizku z cechami [rodków, a jeszcze bardziej z warunkami wykonywania przewozu. Aby uzyska jednolit podstaw wyj[ciow nale|y podstawowe warunki wykonywania przewozu - szczególnie odlegBo[ - sprowadza do tzw. warunków porównywalnych. Efekt taki uzyskuje si przy pomocy ró|nie obliczonych wskazników korekty np. przedstawionego ju| wskaznika korekty m wedBug K. Jdrychowskiego. W literaturze przedmiotu spotyka si kilka ró|nych tego typu wskazników. Jednocze[nie czynione s próby agregowania ró|nych wskazników oceny w jeden wskaznik. Zwykle polega to na tym, i| po wyliczeniu poszczególnych wskazników Bczy si je w jeden, przy czym ka|demu z nich przyporzdkowuje si wag w postaci wspóBczynników, których suma równa si 1,0 lub 100%. Jak si jednak wydaje wystarczajcej oceny w porównywalnych warunkach mo|na dokona posBugujc si wybranymi w zale|no[ci od potrzeb wskaznikami. Podstawowym pytaniem w zakresie omawianych zagadnieD jest wybór [rodka w kontek[cie podstawowego elementu transportu, czyli odlegBo[ci przewozu. Std czsto stosowane analizy sprowadzaj si do okre[lenia tzw. odlegBo[ci równowa|nych. S to odlegBo[ci, przy których efekty pracy jednego [rodka s równe efektom pracy drugiego [rodka, natomiast powy|ej lub poni|ej tych odlegBo[ci nastpuje zró|nicowanie efektów na korzy[ którego[ z porównywanych [rodków. Zagadnienie to ma szczególnie istotne znaczenie w ustalaniu odlegBo[ciowego zakresu zastosowania [rodków okre[lonego rodzaju czy typu do wykonania danego zadania transportowego. Problem ten wystpi wtedy, gdy przy [rodku porównywalnym do bazowego wystpuj ró|nice dodatnie i ujemne, oraz gdy wystpuj one w czynnikach w ró|nym stopniu zmieniajcych si wraz ze zmian odlegBo[ci przewozu. Kryterium wyznaczenia granicy odlegBo[ci przewozu mo|e by wydajno[ lub koszt przewozu wraz z kosztami prac Badunkowych porównywanych ze sob [rodków. W aspekcie wydajno[ci odlegBo[ porównywaln - graniczn mo|emy okre[li korzystajc z zale|no[ci: 4.18 q ·ð DðT nw ) - Tnw ] ·ð B ·ð V t [km] = [( L gr Dðq 113 Z kolei, w aspekcie kosztów przewozu omawian odlegBo[ okre[lamy z zale|no[ci: 4.19 60 ·ð B ·ð [q ·ð (q - Dðq) ·ð Kng ·ð DðT nw + Dð ] K nw [km] = V t L gr Dðq ·ð ( + V t ·ð K k ) K ng 114 gdzie oznaczenia jak we wzorach (4.1), (4.2), (4.3), (4.17). Zaznaczmy, |e analiza porównawcza kosztów pracy [rodka ze wzgldu na znaczn liczb skBadników caBkowitych kosztów pracy i ich zmienno[ winna by prowadzona w odniesieniu do porównywalnych [rodków dla ka|dego skBadnika osobno. Taki tok postpowania pozwala uzyska nie tylko struktur kosztów, ale i wpByw ka|dego z ich skBadników na warto[ koDcow. W konsekwencji uzyskujemy dane wskazujce na kierunki dziaBania mogce zmniejszy wielko[ poszczególnych skBadników kosztów. Tak analiz mo|na przeprowadzi, w sposób w jaki porównuje si [rodki w aspekcie zu|ycia paliwa. Poniewa| koszt zu|ycia paliwa jest jednym z podstawowych skBadników kosztów i nakBadów materiaBowych w transporcie, std w wycinkowych ocenach parametr ten czsto sBu|y do porównaD [rodków. Szczególne znaczenie ma to przy porównywaniu pojazdów zu|ywajcych ró|ne paliwo (olej napdowy lub benzyn). Nale|y tu zaznaczy, i| w ostatnich latach samochody ci|arowe i dostawcze prawie w 100 procentach wyposa|ane s w silniki z zapBonem samoczynnym jako bardziej ekonomiczne. Przy czym analiza zu|ycia paliwa mo|e równie| dotyczy samochodów z tym samym rodzajem silnika. Obliczenie ró|nic polega na procentowym okre[leniu obydwu (ceny i zu|ycia) proporcji wyra|onych stosunkiem liczb charakteryzujcych samochód porównywany do samochodu bazowego wedBug wzoru: 4.20 = l p ·ð cp ·ð 100 [%] K mp l c 115 gdzie: l - zu|ycie benzyny przez samochód bazowy [l/100 km], l - zu|ycie oleju napdowego przez samochód porównywalny [l/100 km], p c - cena jednostkowa benzyny [zB/l], c - cena jednostkowa oleju napdowego [zB/l]. p Przy porównywaniu samochodów o ró|nej Badowno[ci wzór ten przybiera posta: 4.21 ·ð q = l p ·ð cp ·ð 100 [%] K mp l ·ð qp c 116 gdzie oznaczenia, jak we wzorze 4.20 W przypadku porównywania pojazdów zu|ywajcych ten sam rodzaj paliwa ze wzorów eliminujemy ceny jednostkowe. 61 5. LITERATURA UZUPEANIAJCA BieD E. BieD J. 1979. Urzdzenia pneumatyczne w rolnictwie. PWRiL, Warszawa. Dmitrewski J. 1978. Teoria i konstrukcja maszyn rolniczych, t 3. PWRiL, Warszawa. Gozdziecki M. Zwitkiewicz H. 1979. Przeno[niki. WNT, Warszawa. Kosieradzki M. 1971. Transport rolniczy. MateriaBy seminaryjne IER, Warszawa. Kokoszka S. 1984. Urzdzenia transportowe w rolnictwie. Przewodnik do wiczeD. Skrypt, Akademia Rolnicza w Krakowie. Krok A., Piotrowski G. 1978. wiczenia z eksploatacji sprztu rolniczego dla studentów WydziaBu Techniki Rolniczej i Le[nej. SGGW-AR, Warszawa. Lissowska E. 1975. Technologia procesów przewozowych w transporcie samochodowym. WKiA, Warszawa. Madeyski M. Lissowska E. 1975. Badania analityczne transportu samochodowego. WKiA, Warszawa. MaBek P. 1973. Ekonomika transportu samochodowego. WKiA, Warszawa. PolaDski A. 1978. Mechanizacja wewntrznego transportu. PWN, Warszawa - PoznaD. ZliwieDska J. 1977. Intensywno[ i jako[ pracy samochodów ci|arowych. WKiA, Warszawa. Tarski I. 1976. Czynnik czasu w procesie transportowym. WKiA, Warszawa. Tomaszewski K. 1980. Przewodnik do wiczeD z eksploatacji sprztu rolniczego dla studentów WydziaBu Rolniczego AR Lublin. Zaremba W. 1977. Ekonomika i organizacja mechanizacji rolnictwa . PWRiL, Warszawa. 62 6. MATERIAAY POMOCNICZE Tabela 6.1. Charakterystyka najcz[ciej stosowanych przeno[ników OdlegBo[ Szeroko[ Wysoko[ Prdko[ Wydajno[ Moc Rodzaj transportu elementu unoszenia elementu  silnika przeno[nika [m] roboczego [m] roboczego [t/h] [kW] [m] [m/s] Ta[mowe PW-L 3,6 0,5 2,0 1,0 --- 1,1 PW-L 5,6 0,5 2,8 1,0 --- 2,2 PW-L 12,6 0,5 5,8 1,0 --- 3,0 T 281 15,0 0,5 --- 0,8 30,0 3,0 T 232 8,0 0,8 4,0 1,0 30,0 2,2 Zrubowe - [limakowe 6-9 f 0,2 --- --- 35,0 4,0 T 2-8 f 0,16 --- --- 20,0 3,0 249/5 4,0 f 0,14 --- --- 24,0 2,2 T 351 T 20,0 --- 10,0 --- 6,0 7,5 206/6 30,0 --- 8,0 --- 10,0 11,0 Pneumatyczne 40,0 --- 12,0 --- 25,0 58,0 T 315 40,0 --- 20,0 --- 20,0 30,0 T 204 T 262/2 PT 200 yródBo: Katalog Agromy, instrukcje obsBugi Przy za - i wyBadunkach rcznych przyjmuje si wydajno[ 1-1,5 t/h na jednego zatrudnionego. Tabela 6.2. Charakterystyka najcz[ciej stosowanych Badowaczy Udzwig Pojemno[ Wysoko[ Wydajno[ Zapotrzebo Rodzaj Badowacza [t] czerpaka podnoszenia [t/h] wanie [m3] [m] mocy [kW] 63 CzoBowe T 210 0,4 0,17 3,0 10-15 22 T 261 0,5 0,25 3,0 17-25 35 T 272 0,85 0,55 3,3 46-63 45 Chwytakowe T 214 0,5 0,43 4,0 35,0 38 T 350 0,27 0,30 4,1 36,0 18 Podno[nik ramowy - 0,5 0,27 1,55 --- 22 mocowany na ukBadzie zawieszenia cignika . yródBo: Katalog Agromy, instrukcje obsBugi Czas trwania jednego cyklu pracy w granicach 30-60 sekund. W rolnictwie norma rocznego wykorzystania Badowaczy wynosi 300-800 h, okres u|ytkowania 6-12 lat, stopa amortyzacji 8-15%, k - 1,4. ns Tabela 6.3. Cigniki i przyczepy Moc Jednostkow Aadowno[ Pojemno[ Prdko[ Wyszczególnienie silnika e [t]  maksymaln [kW] zu|ycie skrzyni a paliwa [m3] [km/h] [g/kWh] 64 Cigniki U 2812 28,5 226 --- --- 25,0 U 3512 35,0 234 --- --- 25,0 U 4512 60,0 236 --- --- 25,0 U 5312 72,0 242 --- --- 25,0 Przyczepy T 055 18,0 --- 1,5 15,0 25,0 T 010/2 18,0 --- 2,5 27,0 25,0 T 126 35,0 --- 3,5 35,0 25,0 T 050 35,0 --- 5,0 50,0 25,0 T 056 18,0 --- 3,0 2,7 20,0 T 074 28,0 --- 3,5 24,0 25,0 T 042 55,0 --- 7,0 7,9 25,0 T 080 55,0 --- 10,0 12,8 25,0 D 732 22,0 --- 4,0 4,0 25,0 D 55 22,0 --- 6,0 5,0 70,0 T 070 22,0 --- 4,5 3,8 30,0 T 076 38,0 --- 5,2 9,2 25,0 PSE 12,5 30-45 --- 4,0 12,5 25,0 Wozy konny 1-2 --- 1,0-1,5 ok 1,5 6,0 Konny przystosowany 18,0 --- 1,5-2,5 0k 2,5 25,0 do wspóBpracy z cignikiem yródBo: Katalog Agromy, instrukcje obsBugi Uwaga. W kolumnie "Moc silnika" dla przyczep podano zapotrzebowanie mocy - moc cignika potrzebnego do wspóBpracy. Pod pojciem prdko[ci maksymalnej nale|y rozumie prdko[, z jak dany [rodek mo|e dokonywa przewozu. W rolnictwie przyjmuje si : cigniki przyczepy wykorzystanie roczne 1000-1500 h 500-700 h okres u|ytkowania 8-10 lat 8-12 lat stopa amortyzacji 10-12% 8-12% k 0,9-1,05 1,0 ns Tabela 6.4. Samochody dostawcze i ci|arowe Moc Aadowno[ Pojemno[ Prdko[ Zu|ycie Wyszczególnienie silnika [t] skrzyni maksymaln paliwa [kW] Badunkowej a wedBug [km/h] producenta [m3] [l/100 km] 65 Tarpan 55,2 0,77 1,5 110 12,5 {uk A13B 51,5 1,01 1,9 95 13,0 Star 200 110,3 6,00 5,0 90 21,0 Star 38 73,5 5,00 5,0 81 20,8 Star 244 110,3 5,00 4,4 82 24,2 Star 244 RS 110,3 5,00 16,0 82 30,0 Jelcz 315 148,7 8,00 6,7 85 30,0 Jelcz 316 158,7 11,00 11,7 85 31,0 Jelcz 420 178,6 8,00 7,5 85 45,0 yródBo: Katalog Agromy, instrukcje obsBugi Uwaga. Pojemno[ skrzyni Badunkowej podano jako warto[ maksymaln pojemno[ci skrzyni Bcznie z nadstawkami lecz bez opoDczy (dBugo[ x szeroko[ x wysoko[ burt) W rolnictwie dla samochodów przyjmuje si: roczne wykorzystanie 1500-2000 h, okres u|ytkowania 8-12 lat, stopa amortyzacji 8-12% k - 1,4. ns Wyszczególnione w tabelach 6.1. - 6.4. [rodki nie wyczerpuj wszystkich ich rodzajów, chcc zatem zastosowa inne nale|y korzysta z aktualnych katalogów. Potrzebne do wyliczenia kosztów pracy ceny [rodków i materiaBów eksploatacyjnych nale|y przyjmowa w wielko[ciach obowizujcych w momencie wykonywania obliczeD. 66 Tabela 6.5. Zrednia prdko[ techniczna w km/h (bezwgldna i wzgldna) [rodków transportowych w rolnictwie wedBug Kuhriga - za Kosieradzkim [1971] (dla prdko[ci wzgldnej - wskaznik, prdko[ na asfalcie = 1) Zrodek transportu Asfalt Droga Droga Zciernisko ulepszona polna Samochód ci|arowy 60,0 54,0 25,0 7,0 1,0 0,8 0,4 0,2 Cignik + 2 przyczepy 21,0 18,0 10,0 5,0 1,0 0,9 0,5 0,2 Wóz konny 6,6 6,0 5,7 3,8 1,0 0,9 0,8 0,6 yródBo: Kosieradzki M. 1971 W praktyce przyjmuje si, i| [rednia prdko[ przejazdów rolniczych [rodków transportowych wynosi: - samochody 20-40 km/h, - cigniki 6-12 km/h, - zaprzgi konne 2-5 km/h. Jej zró|nicowanie uzale|nione jest nie tylko od rodzaju drogi, ale równie| od odlegBo[ci tansportu i Badowno[ci [rodków. 67 Tabela 6.6. Norma paDstwowa zu|ycia paliwa, oraz zu|ycie praktyczne i osigane prdko[ci na podstawie badaD wBasnych. Zrodek Prdko[ techniczna Zu|ycie paliwa Norma * transportu [km/h] [l/100 km] paDstwowa 1 km 10 km 1 km 10 km Ursus C 360 z 1 przyczep 20,5 22,2 29,7 22,5 5,2/6,4 z 2 przyczep 15,6 17,6 33,0 26,2 Ursus 902 z 1 przyczep 22,7 24,1 28,4 22,7 6,1/7,5 z 2 przyczep 21,9 21,9 32,9 25,9 Ursus 1201 z 1 przyczep 23,2 24,3 42,2 29,8 9,7/11,9 z 2 przyczep 21,9 21,7 47,1 38,3 Zrednio cigniki 20,8 22,0 35,6 27,6 Star 200 bez przyczepy 50,0 63,9 29,5 22,5 24,0 z przyczep 47,7 60,5 33,4 24,2 Star 244 R bez przyczepy 47,7 55,6 32,1 23,6 27,5 z przyczep 38,5 53,0 35,5 25,6 Jelcz 315 bez przyczepy 50,8 63,3 41,0 31,5 25,7 z przyczep 48,4 60,4 46,5 33,8 Zrednio samochody 47,2 59,5 36,3 26,9 yródBo: badania wBasne * - dla cigników w l/motogodzin (warto[ pierwsza - transport drogowy druga - transport polowy), dla samochodów w l/100 km przebiegu. Obydwie warto[ci [rednie nie uwzgldniaj odlegBo[ci przewozu ani Badowno[ci [rodka - s to warto[ci podstawowe. 68 Tabela 6.7. WpByw rodzaju drogi na zu|ycie paliwa i prdko[ techniczn w warto[ciach wzgldnych (warto[ osignita na asfalcie = 1) przy odlegBo[ci 1 km wedBug badaD wBasnych. Rodzaj podBo|a Prdko[ techniczna Zu|ycie paliwa samochody cigniki samochody cigniki Asfalt 1,00 1,00 1,00 1,00 Droga utwardzona 0,83 0,76 1,14 1,14 Droga polna 0,61 0,63 1,37 1,31 Zciernisko 0,34 0,61 2,39 1,66 Buraczysko --- 0,54 --- 2,02 Ziemniaczysko --- 0,51 --- 2,11 yródBo: badania wBasne Praktyczne wykorzystanie przebiegu w transporcie rolniczym B = 0,50 Praktyczne [rednie wykorzystanie Badowno[ci C = 0,6-0,7 W zale|no[ci od rodzaju Badunku dla skrzyD Badunkowych [rodków uniwersalnych mo|na przyj, |e C równa si: dla materiaBów objto[ciowych luzem - 0,20-0,25, dla objto[ciowych sprasowanych - 0,40-0,55, dla sypkich (ziarno) - 0,70-0,85, dla sypkich (okopowe) - 0,80-0,95, dla materiaBów budowlanych - 0,95-1,00. Podane warto[ci dotycz tzw. Badunków caBopojazdowych, przy Badunkach mniejszych (np. zielonka dowo|ona codziennie w okresie letnio-jesiennym do obory) mog one ksztaBtowa si bardzo ró|nie. Praktycznie wykorzystanie czasu pracy przedstawiajce stosunek czasu czynno[ci niezbdnych do wykonania przewozu (jazda z Badunkiem i pusto + czynno[ci Badunkowe) wynosi) 0,55-0,58, co oznacza, |e przecitnie na cykl czynno[ci pozaBadunkowe stanowi 42-45% caBkowitego czasu pracy.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Biologia Molekularna Roślin skrypt do ćwiczeń (2002)
Wykaz najważniejszych monografii i skryptów transport
Skrypt do ćwiczeń z analizy sensorycznej1
Skrypt DO CWICZEN
Ćwiczenie3 skrypt
cwiczenie8 linux skrypt
NPH skrypt, ćwiczenia
PA cwiczenia skrypt
TRANSPORT KOLEJOWY Prezentacja EiP ĆWICZENIA
skrypt z ćwiczeń
Patrologia Ćwiczenia Skrypt

więcej podobnych podstron