ks. dr A. Uciecha, PATROLOGIA (ćw.) semestr I str. 1
·ð Pkt. 7 Bez biskupa nic nie czyÅ„cie, strzeżcie ciaÅ‚a swego, miÅ‚ujcie jedność, unikajcie rozÅ‚amów,
ĆWICZENIA 1.
Patrologia  nauka teologiczna, która wszystkich pisarzy starożytności chrześcijańskiej, powołanych na naśladujcie Chrystusa. Zasady moralności i hierarchii Kościoła
Å›wiadków nauki KoÅ›cioÅ‚a, a także historie soborów ujmuje jako pewnÄ… caÅ‚ość, przedstawia życie ·ð Pkt. 8 ObowiÄ…zek dbania o jedność. Gdzie rozÅ‚am tam Boga nie ma. Przebaczać pokutujÄ…cym jeżeli
i pisarską działalność Ojców, ocenia ich znaczenia dla życia Kościoła. wracają do jedności z bogiem i biskupem.
Patrystyka  pochodzi od dzieł teologia patristica, gdzie dogmatycy oznajmiali naukę Ojców. Z teol. patr. TEKST 6
rozwinęła się historia dogmatów, która znacznie wynikła poza naukę Ojców. Ignacy Antiocheński, List do Efezjan
Ojcowie Kościoła  nazwa pisarzy chrześcijańskich żyjących w starożytności (na Zach. do VIII w., na wsch. do
·ð Jezus narodziÅ‚ siÄ™ z Maryi, z rodu Dawida i z Ducha ÅšwiÄ™tego
XI w.), odznaczających się świętością, prawowierną nauką. A
acińscy: Hilary, Ambroży, Augustyn, Grzegorz z
·ð Nie pojÄ… książę tego Å›wiata dziewictwa Maryi ani Jej macierzyÅ„stwa, podobnie jak i Å›mierci Pana.
Nazjanzu. Greccy: Atanazy, Bazyli, Chryzostom, Cyryl Aleksandryjski.
Upadło stare królestwo i niewiedza, kiedy Bóg objawił się w nowości życia wiecznego jako człowiek.
Ojcowie Apostolscy  określenie nieznane w starożytności chrześcijańskiej. Odnosi się do pisarzy
I i II wieku, którzy byli uczniami apostołów lub ich uczniów; albo też byli związani z nimi bliskością czasu oraz
ĆWICZENIA 2.
treścią i formą głoszonej nauki. Pierwszy tego terminu użył J. B. Cotelier w 1672 r. publikując dzieło Patres aevi
Ojcowie Apostolscy, miano nadane przez XVII-wiecznego patrologa J.B. Coteliera (1672) poczÄ…tkowo 5
apostolici, gdzie umieścił teksty pięciu pisarzy: autora Listu Barnaby, Klemensa Rzymskiego, Ignacego
najdawniejszym pisarzom chrześc., czynnym w czasach bezpośrednio poapostolskich, tj. Barnabie, Klemensowi
Antiocheńskiego, Polikarpa ze Smyrny i Hermasa. Obecnie dodaje się do nich autora Didache i Papiasza z
Rzymskiemu, Ignacemu z Antiochii, Polikarpowi i Hermasowi; Barnaba został spośród nich wykluczony przez
Hierapolis.
póz
niejszych badaczy ze względu na apokryficzny charakter Listu Barnaby, wątpliwości są też wysuwane w
Doktor Kościoła  pisarze, którzy głosili prawowierna naukę, ogłoszeni zostali świętymi, a z uwagi na jego
stosunku do Hermasa; przyjmujÄ…c kryterium chronologiczne, w nowszych opracowaniach do grona O.A.
szczególny wkład w naukę Kościoła zostali na mocy specjalnego dokumentu ogłoszeni Doktorem. Nie musiał żyć
włączono także Papiasza z Hierapolis i Kwadratusa (domniemany autor Listu do Diogneta); wszyscy oni mieli
w czasach starożytnych. Zachodni: Hilary z Poitiers, Ambroży, Hieronim, Augustyn, Piotr Chryzolog, Leon
stykać się ze świadkami wiary znającymi osobiście apostołów, czy nawet z samymi apostołami (Klemens
Wielki, Grzegorz Wielki, Izydor z Sewilli. Wschodni: Atanazy Wielki, Efrem Sysryjski, Bazyli Wielki, Cyryl
Rzymski, Polikarp), stąd ich pisma cieszyły się najwyższym poważaniem wśród chrześcijan pierwszych wieków i
Jerozolimski, Grzegorz z Nazjanzu, Jan Chryzostom, Cyryl Aleksandryjski, Jan Damasceński.
wśród teologów z kolejnych epok dziejów Kościoła, a niektórym przypisywano nawet w pewnym okresie
Pisarz kościelny  pochodzi od Hieronim, można go odnieść do wszystkich pisarzy  teologów starożytności,
charakter kanoniczny.
również do tych, którym nie przypisuje się cechy świętości i prawowiernej nauki.
Barnaba [hebr.,  syn pocieszenia lub  syn proroctwa ], właśc. Józef, święty, żył w I w. n.e., zhellenizowany Żyd
TEKST 3
cypryjski z rodu Lewiego, krewny Jana Marka Ewangelisty, misjonarz, zw. także apostołem, towarzysz Pawła
Klemens Rzymski, List do Koryntian
Apostoła. Po przybyciu do Jerozolimy przekonał nieufnych chrześcijan o nawróceniu Pawła, z którym
·ð Pkt. 40 przypomnienie, iż ofiary należy skÅ‚adać wedle pewnego porzÄ…dku i w oznaczonym czasie, sam
współpracował od ok. 42 r. (Dz 9,27); uczestniczył w jego pierwszej podróży misyjnej do Azji Mniejszej i na
Bóg określił kto tę posługę ma pełnić. Następnie nawiązanie do posługi kapłańskiej ST.
Cypr (uchodzi za założyciela tamtejszego Kościoła). Na Soborze Jerozolimskim (49 50 r.) w sporze o
·ð Pkt. 41 każdy ma skÅ‚adać Bogu dziÄ™ki odpowiednio do stanu i sposobi mu odpowiadajÄ…cemu nie
zachowanie prawa Mojżeszowego (m.in. o obrzezanie chrześcijan nawróconych z pogaństwa) stanął po stronie
przekraczając swoich kompetencji. Kto przekroczył wolę Pańską ściąga na siebie karę śmierci.
Pawła (Dz 15,2 35). Następną podróż misyjną na Cypr B. podjął tylko z Janem Markiem, działał również w
·ð Pkt. 42 PosÅ‚annictwo od Boga dane jezusowi potem apostoÅ‚om, nastÄ™pnie ustanowili biskupów i Antiochii Syryjskiej; wg tradycji chrzeÅ›c. czyniÅ‚ na Cyprze cuda, potem zostaÅ‚ pierwszym bpem Mediolanu i
diakonów.
zginął męczeńską śmiercią w Rzymie, Aleksandrii lub Salaminie. Tertulian przypisuje B. autorstwo Listu do
·ð Pkt. 44 Nikt nie ma prawa usuwać kogoÅ› kto zostaÅ‚ ustanowiony na dany urzÄ…d jeżeli te osoby sÅ‚użyÅ‚ Hebrajczyków, natomiast gr. List Barnaby, utwór apokryficzny z 1. poÅ‚. II w., nie jest jego dzieÅ‚em. RelacjÄ™ o
Kościołowi bez zarzutów, pokornie, taktownie, umiejętnie i długo ku zadowoleniu wszystkich. podróżach i męczeństwie B. zawierają pochodzące prawdopodobnie z V w. Dzieje Barnaby, cenne ze względu na
Zaznacza w liście haniebny czyn zniesienia z urzędu prezbiterów przez wiernych w Koryncie. dane dotyczące ówczesnej topografii i geografii Cypru; tamże 485 486 miały zostać odnalezione relikwie B. i
TEKST 4 rękopis Ewangelii według św. Mateusza, którą apostoł uzdrawiał chorych. W sztukach plast. występuje najczęściej
Ignacy Antiocheński, List do Rzymian w grupie apostołów ze zwojem lub księgą w ręku (mozaikowy fryz, IV w.  kościół Św. Pawła za Murami,
Rzym), jako towarzysz Pawła (witraż, XIII w.  katedra w Chartres), jako biskup (P. Veronese, 1. poł. XVI w.
·ð Pkt. 4 Adresowany do wszystkich KoÅ›ciołów. Jest proÅ›bÄ…, by pozwolili autorowi zginać za wiarÄ™ (by
go nie ratować). Ma zginąć poprzez pożarcie przez dzikie zwierzęta.  kościół San Barnaba, Wenecja); w sztuce bizant. ukazywany wśród męczenników (mozaiki, X w.  klasztor
Hosios Lukas, Fokida; Capella Paltina, XII w.  Palermo); w sztuce nowoż. najczęściej przedstawianą sceną jest
·ð Pkt. 5 Jest w drodze z Syrii do Rzymu. Pilnuje go oddziaÅ‚ 10 żoÅ‚nierzy (lampartów), bÄ™dÄ…cych dla
bałwochwalcza ofiara złożona B. i Pawłowi w Listrze (Rafael, A. Elsheimer); w Polsce czczony od końca XII w.;
niego niegodziwi. Chęć wszelkiej ofiary byle by tylko posiąść Chrystusa.
święto: 11 VI.
·ð Pkt. 6 WiÄ™cej sobie ceni Å›mierć w Chrystusie niż jakiekolwiek ziemskie królowanie, czy dobra
Klemens I, Klemens Rzymski, święty, data ur. nieznana, zm. 23 XI 101, Rzym, papież ok. 91 r. 101 (wg
doczesne. Prosi by mógł naśladować mękę Pana, by go nie ratować.
Euzebiusza z Cezarei; wg innych z
ródeł 88 97 r.); rzym. męczennik, pochodzenia żyd., trzeci następca św. Piotra
·ð Pkt. 7 Prosi, by gdy  książę tego Å›wiata chciaÅ‚ go w Rzymie już odciÄ…gnąć strachem od zamysÅ‚u, aby
w Rzymie; Ojciec Kościoła; w młodości prawdopodobnie współpracownik apostoła Piotra; wspomniany w Liście
nie słuchać jego próśb o pomoc, lecz pozwolić ginąć w imię Chrystusa.
do Filipian jako uczeń św. Pawła; autor Listu Klementyńskiego (ok. 96 97 r. umieszczony w wydaniach Ojców
TEKST 5
apostolskich) adresowanego do Kościoła w Koryncie  najstarszego zachowanego dokumentu papieskiego, z
Ignacy Antiocheński, List do Fililadelfian 3-8
którego wynika, iż Kościół rzym. miał prawo interwencji w życie innych gmin chrześc.; K. wskazywał na prymat
·ð Pkt. 3 Pisze, by czÅ‚onkowie KoÅ›cioÅ‚a nie byli powodem rozdwojenia i zÅ‚a. Chwali za to że odrzucajÄ…
papieża jako najwyższego kapłana i na szczególną rangę Kościoła rzym.; tradycja błędnie przypisywała mu
czym prędzej zło, jednakże przestrzega przed dzieleniem wspólnoty Kościoła.
autorstwo wielu pism (m.in. Pseudoklementyn); wg legendy utopiony w M. Czarnym; patron kamieniarzy;
·ð Pkt. 4 Wzywa by mieli wszystko jedno: EucharystiÄ™, kielich, Pana, oÅ‚tarz ofiarny, biskupa otoczonego
atrybutem K. w sztuce jest kotwica; wspomnienie liturgiczne: 23 XI (w Kościele wsch. 24 lub 25 XI).
prezbiterami i diakonami. Jedność jest zgodna z wola Bożą
Ignacy z Antiochii, Ignacy Antiocheński, święty, data ur. nieznana, zm. ok. 107(?), Rzym, biskup, męczennik.
·ð Pkt. 5 Wyznanie miÅ‚oÅ›ci i radoÅ›ci z możliwoÅ›ci pokrzepiania. NawiÄ…zuje autor listu do swoich
Według Historii kościelnej Euzebiusza z Cezarei miał być drugim następcą św. Piotra na stolicy biskupiej w
cierpień prosi o modlitwę
Antiochii (prawdopodobnie 70 r. 107). Za panowania ces. Trajana (53 r. 117) został uwięziony podczas
·ð Pkt. 6 Bronić siÄ™ przed gÅ‚oszeniem judaizmu. Lepiej z obrzezanego sÅ‚uchać nauki chrzeÅ›cijaÅ„skiej niż
lokalnego prześladowania chrześcijan i wysłany pod eskortą do Rzymu; po drodze spotykał się z
z ust nieobrzezanego nauki żydowskiej. Strzeżcie się forteli i zasadzek tego świata. Trzymajcie się
przedstawicielami gmin chrześc., których przestrzegał przed herezjami i nawoływał do wierności nauce
razem sercem niepodzielnym.
apostołów; prawdopodobnie zginął podczas igrzysk w Koloseum, rozszarpany przez dzikie zwierzęta. W czasie
ks. dr A. Uciecha, PATROLOGIA (ćw.) semestr I str. 2
podróży do Rzymu napisał 7 listów (wyd. pol. w: Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich 1998), w Pokuta u Hermasa
których z mistyczną żarliwością opisał swoje pragnienie męczeństwa (prosił współwyznawców o zaniechanie Wizja 1:
starań o jego uwolnienie); w śmierci męczeńskiej widział najdoskonalszy wyraz naśladowania Jezusa Chrystusa.
·ð Opiekun mój sprzedaÅ‚ miÄ™ do Rzymu pani imieniem Rode. Po latach gdy jÄ… spotkaÅ‚ pokochaÅ‚ jak
Listy zawierają też naukę chrystologiczną i eklezjologiczną pierwotnego Kościoła; I. podkreślał w nich bóstwo i
siostrÄ™.
człowieczeństwo Chrystusa oraz jego obecność w Eucharystii; jako pierwszy użył terminu  Kościół katolicki na
·ð Pewnego razu zobaczyÅ‚ jak kÄ…paÅ‚a siÄ™ w Tybrze, pomógÅ‚ jej wyjść z wody
określenie wspólnoty Kościołów lokalnych skupionych wokół swoich biskupów, wśród których szczególną
·ð PomyÅ›laÅ‚ że chciaÅ‚by mieć takÄ… żonÄ™  piÄ™knÄ… i dystyngowanÄ…
pozycję przyznawał bpowi Rzymu. Listy I. miały wpływ na kształtowanie się tożsamości Kościoła oraz
·ð Gdy póz
niej szedł do Kume podziwiał naturę, następnie zapadł w sen.
świadomości chrześcijan w starożytności.
·ð W dziwnym miejscu siÄ™ znalazÅ‚ i padÅ‚ na kolana wyznajÄ…c swoje grzechy. Nagle otwarÅ‚y siÄ™ niebiosa i
Polikarp ze Smyrny, święty, ur. ok. 69 r., zm. ok. 155, Smyrna (ob. Izmir), biskup, męczennik, zaliczany do
ujrzał ową niewiastę. Wdał się dialog. Niewiasta została wzięta do nieba by Bogu wyznać grzechy
Ojców Apostolskich. Pochodził z Azji Mniejszej, prawdopodobnie z gr. rodziny chrześc., ok. 80 r. ochrzczony
Hermasa, który zgrzeszył przeciw niej.
przez św. Jana Apostoła, który wyznaczył go na bpa Smyrny. P. dbał o wierny przekaz nauki apostolskiej, broniąc
·ð Wystarczy, że narodziÅ‚a siÄ™ w nim zÅ‚a pożądliwość i za grzech to uznano. W sercu sprawiedliwego nie
jej m.in. przed gnostykami, doketami, Marcjonem. W zwiÄ…zku z groz
bą schizmy w Kościele, ok. 154 w imieniu
rodzi się żądza. Następnie spotkał sędziwą niewiastę, z którą podzielił się swym smutkiem. Ta
gmin chrześc. z Azji Mniejszej udał się do Rzymu, by omówić z papieżem Anicetem problem terminu
oznajmiła że to tylko pragnienie złe się narodziło w jego sercu, ale w sercu męża Bożego tylko tyle
obchodzenia świąt wielkanocnych (nie wypracowano wspólnego stanowiska). Poniósł męczeńską śmierć, gdy
wystarczy by było grzeszne.
wobec prokonsula rzym. odmówił apostazji. W cudowny sposób ocalał przed płomieniami stosu, ostatecznie
Wizja 5:
przebity mieczem. Autor listów duszpasterskich, w których m.in. przypominał o obowiązkach chrześc., piętnował
·ð Gdy modliÅ‚ siÄ™ Hermas w domu przyszedÅ‚ do niego mężczyzna odziany niby pasterz.
niemoralne życie i zachęcał do praktykowania cnót wiary, nadziei i miłości. Zachował się jedynie List do Filipian
·ð OznajmiÅ‚ mu że posÅ‚aÅ‚ go anioÅ‚, by ten zamieszkaÅ‚ z nim do koÅ„ca żywota Hermasa
(ok. 107), będący prawdopodobnie kompilacją 2 listów, cenny dokument tradycji chrześc., ze względu na liczne
·ð Przedstawia siÄ™ przybysz jako pasterz, któremu zostaÅ‚ Hermas powierzony
cytaty z Nowego Testamentu (gł. listy św. Pawła i tradycja synoptyczna) ważny dla historii kanonu rzym.; do IV
·ð Daje mu Pasterz przykazania i podobieÅ„stwa, które Hermasowi poleca spisać w trybie
w. czytywany podczas liturgii w Kościołach. P. przypominał w nim prawowierną naukę o śmierci i
natychmiastowym, oraz przeczytać i zachować. Oto co nakazał Anioł Pokuty:
zmartwychwstaniu oraz podkreślał realność ciała  a co za tym idzie  także męki i śmierci Chrystusa.
Przykazanie 4:
Męczeństwo Polikarpa jest najstarszą autentyczną pasją chrześc. (lit. opis sporządzony przez naocznych
·ð Nakazuje przestrzegać czystoÅ›ci, nie może w umyÅ›le nawet powstać myÅ›l
świadków). Ciało P. pochowano na górze Mustasia k. Smyrny, obecnie relikwie znajdują się w Rzymie (kościół
o niewiaściee, a co dopiero o żądzy. Bo inaczej zgrzeszy.
San Ambrogio della Massima). W ikonografii przedstawiany jako męczennik (mozaika z VI w.  kościół San
·ð PamiÄ™tać należy zawsze o swojej żonie
Apollinare Nuovo, Rawenna), biskup (malowidło na szkle z XIII w.  katedra w Lyonie), także w scenach
·ð Pytanie Hermasa o pokutÄ™, którÄ… ponoÅ› można otrzymać tylko raz  na chrzcie, a komu raz
spotkania ze św. Ignacym Antiocheńskim w drodze do Rzymu (obraz G. Trigi, XVIII w.  kościół San
odpuszczono nie może zgrzeszyć.
Clemente, Rzym) lub mÄ™czeÅ„stwa (malowidÅ‚o z 1515  Oberösterreichisches Landesmuseum, Linz).
·ð Odpowiedz
pasterza  iż tylko jeden raz po chrzcie można pokutować skutecznie za grzech
Wspomnienie liturgiczne: 23 II (dawne  26 II).
TEKST 4
Hermas, święty, żył w I w., autor pierwszego podręcznika etyki chrześc. Pasterz. Orygenes utożsamia go z
Nowe wino w bukłakach  List Pseudo-Barnaby 4; 10; 16 frag.
Hermasem z Listów Pawła (Rz 16,4); w znanym od 1740 Fragmencie Muratoriego uważa się go za brata papieża
Pkt. 4:
Piusa I (140 155); istnieje jeszcze wiele innych teorii na temat H. i autorstwa Pasterza. H. w swym piśmie
·ð Prosi by mieć siÄ™ na bacznoÅ›ci przed Å»ydami. NawiÄ…zuje do Mojżesza i ST, w którym opisuje
powołuje się na objawienie, które otrzymał od postaci kobiecej symbolizującej Kościół; nawołuje do pokuty,
odejście Izraelitów od Boga poprzez oddanie czci bożkom i zniszczenie przez Mojżesza
twierdząc, iż dzięki niej grzechy mogą być odpuszczone wszystkim, bez względu na ciężar popełnionej winy;
kamiennych tablic z przykazaniami
odwołuje się gł. do Starego Testamentu (w Pasterzu nie ma odniesień do Nowego Testamentu). Pismo H. cieszyło
Pkt. 10:
się dużym autorytetem w okresie staroż. i było uważane za natchnione  pisali o tym m.in.: Ireneusz, Tertulian,
·ð Mojżesz rozumiaÅ‚ prawo nie dosÅ‚ownie ale duchowo. ZakazaÅ‚ Mojżeszowi jeść Å›wiÅ„  bo zakazaÅ‚
Klemens Aleksandryjski, Orygenes; póz
niej zainteresowanie to zgasło, a 1513 po publikacji wersji łac. ponownie
przebywania i zadawania siÄ™ z ludz
mi podobnymi do świń (opływają we wszystko i zapominają o
wzrosło; pierwsi wydawcy starożytnych pism chrześcijańskich. (XVII i XVIII w.) włączyli pismo H. do dzieł
Bogu, póki świnia żre pana nie widzi, jak jest głodna to kwiczy)
Ojców Apostolskich; przekł. pol. Pasterza w: Pisma Ojców Kościoła (1924).
·ð OrÅ‚a, jastrzÄ™bia, sÄ™pa, kruka  czyli nie upodabniaj siÄ™ do ludzi, którym w trudzie nie chce siÄ™
Papiasz z Hierapolis, ur. ok. 60, zm. ok. 130, wg tradycji wczesnochrześc. uczeń św. Jana Ewangelisty i
pracować na chleb, lecz grabią oni cudza własność.
przyjaciel św. Polikarpa; był bpem Hierapolis we Frygii (Azja Mniejsza); autor dzieła o życiu i nauce Jezusa
·ð Mureny, polipa, mÄ…twy  nie zbliżysz siÄ™ od bezbożników
Logion Kyriakon Exegesis [ wykład mów Pańskich ], rzucającego światło na okoliczności powstania i autorstwo
·ð OtrzymaÅ‚ wiÄ™c Mojżesz potrójnÄ… naukÄ™ w sensie duchowym, a Å»ydzi pojÄ™li jÄ… dosÅ‚ownie 
Ewangelii Marka, Ewangelii Mateusza i Ewangelii Jana; zachowały się tylko fragmenty tego dzieła w pismach
cieleśnie.
Ireneusza i Euzebiusza z Cezarei; był pierwszym pisarzem chrześc. głoszącym wiarę w tysiącletnie panowanie
·ð Innym razem mówiÅ‚ mu Bóg, że bÄ™dzie spożywaÅ‚ wszystko co ma rozdzielone kopyto i
Chrystusa na ziemi po zmartwychwstaniu ciał (millenaryzm).
przeżuwa. Bo takie stworzenie zna swego żywiciela.
TEKST 1
·ð Å»ydzi nie potrafiÄ… dobrze pojąć prawa, my zaÅ› je dobrze wykÅ‚adamy i przestrzegamy.
Ireneusz, O Polikarpie ze Smyrny, Adversus Haereses III, 3, 4
Pkt. 16:
·ð Polikarp byÅ‚ nie tylko uczniem apostolskim, ale byÅ‚ też biskupem smyrneÅ„skim dla Azji
·ð Å»ydzi pokÅ‚adali nadziejÄ™ nie w Bogu ale w budynku (mowa o Å›wiÄ…tyni).
·ð Autor zna go od maleÅ„koÅ›ci, a życie zakoÅ„czyÅ‚ jako starzec sÄ™dziwy
·ð Bóg ma Å›wiÄ…tynie w naszych sercach odnowionych poprzez odpuszczenie grzechów w chrzcie.
·ð Za Aniceta przebywaÅ‚ w Rzymie i wielu heretyków nawróciÅ‚ do KoÅ›cioÅ‚a Bożego, gÅ‚osiÅ‚, że jedna jest
TEKST 5
tylko prawda jaką przekazali nam apostołowie
Katechizm gminy chrześcijańskiej, Nauka 12 apostołów DIDACHE 1-2
·ð Wspomina wydarzenie kiedy Jan ApostoÅ‚ przyszedÅ‚ do Å‚az
ni w Efezie i spostrzegłszy Keryntosa nie
·ð Dwie sÄ… drogi  jedna życia, druga Å›mierci  różnica jest miÄ™dzy nimi.
brał już kąpieli, wybiegł z niej. Zaś sam Polikarp Marcjona uznał za syna szatana. Paweł zalecał:
·ð Droga życia: miÅ‚ować Boga, bliz
niego  nie rób drugiemu co tobie nie miłe.
Heretyka po pierwszym i drugim upomnieniu unikaj.
·ð BÅ‚ogosÅ‚awcie tych, którzy was przeklinajÄ… i módlcie siÄ™ za nieprzyjaciół, pośćcie za
·ð Poleca lekturÄ™ Listu Polikarpa do Filipian by poznać jego wiarÄ™.
prześladowców. Powstrzymaj się od zmysłowych i cielesnych pożądań. Daj każdemu kto cię
TEKST 3 prosi i nie dopominaj się zwrotu. Biada tym którzy biorą a nie potrzebują. Niech twoja jałmużna
ks. dr A. Uciecha, PATROLOGIA (ćw.) semestr I str. 3
przesiąknie potem rąk twoich, Az będziesz wiedział komu dajesz. Nie zabijaj, nie cudzołóż, nie List do Diogeneta Diogenet postawił swojemu przyjacielowi trzy pytania: 1. Na czym polega cześć oddawana
uprawiaj rozpusty, nie uwodz
młodych chłopców, nie kradnij, nie zajmuj się magia, nie zabijaj Bogu przez chrześcijan i dlaczego odrzucają oni cześć, którą oddają mu Żydzi. 2. Czym jest miłość bliz
niego, tak
dzieci bezbronnie, nie przysięgaj fałszywie, nie bądz
chciwy, zachłanny, obłudny & , nie miej bardzo wynoszona przez chrześcijan. 3. Dlaczego religia ta tak póz
no pojawiła się na świecie. Odpowiadając na te
nikogo w nienawiści, jednych napominaj i módl się za nich, innych kochaj ponad własne życie. pytania autor Listu przeprowadza krytykę pogaństwa i judaizmu, aby przejść do opisu niebiańskiego życia
chrześcijan, dowodzi boskiego pochodzenia religii chrześcijańskiej.
TEKST 1
ĆWICZENIA 3.
Justyn, Apologia I, 2-3
Literatura apologetyczna.W II -piśmiennictwo chrześcijańskie przybrało -wskutek nowych okoliczności
Kto jest rzeczywiście pobożny, a uważa się go jeszcze za filozofa ten kocha i ceni prawdę. Ten zdrowy rozum
charakter naukowego uzasadnienia, które znalazło wyraz w apologetycznej polemice. Do Kościoła wstąpiła
zakazuje iść za tymi co z
le mówią i czynią oraz by przyjaciel prawdy zawsze dawał świadectwo sprawiedliwości
większa liczba ludzi mających naukowe wykształcenia. Nowo poznana prawda zmuszała ich z natury rzeczy do
nawet gdyby mu śmierć groziła. Słyszeliście jak was nazywają pobożnymi, filozofami, stróżami sprawiedliwości
rozprawy z pogańską filozofią. Pierwsi cesarze w II wieku czynili co prawda starania, aby pohamować nienawiść
podburzonego ludu, ale wysłuchiwali oskarżeń wnoszonych w sposób formalny i ferowali wyroki skazujące na  pokażcie, że nimi jesteście. Prosi o wydaniu sądu po dokładnym zbadaniu sprawy. Autor wierzy, że nic złego
się chrześcijanom nie stanie, jeżeli nie zostanie wina udowodniona. A mordowanie chrześcijan nie przyniesie im
podstawie przypisania komuś samego miana chrześcijanina. Cesarz Marek Aureliusz wydał w 176 r. reskrypt,
ujmy. Justyn żąda dokładnego badania oskarżeń. Karać tych, którzy na to zasługują, a niewinnych nie należy
który zabraniał wprowadzania nowych religii i bez trudu można go było odnieść do chrześcijan. Oprócz tego
krzywdzić. Powołuje się na mędrca: Jeśli władca i poddani nie kierują się zasadami filozofii, państwa nie mogą
wrogo usposobieni do chrześcijan byli Żydzi. Pisma apologetyczne z II w. są przeważnie ujęte w formę mowy
być szczęśliwe. Za cel uznaje przedstawienie publicznie na czym polega życie i nauka chrześcijańska. Nawołuje,
albo dialogu, opracowane zgodnie z zasadami greckiej retoryki i częściowo pisane z myślą wręczenia ich
że jeżeli nie będą się poganie kierować sprawiedliwością, to nic ich nie usprawiedliwi przed Bogiem.
cesarzowi. Odrzuca się w nich oszczerstwa pogan, wskazuje na niedorzeczności i nieobyczajności mitów o
TEKST 2
bogach i staje się w obronie zwłaszcza monoteizmu i nauki o zmartwychwstaniu. Apologeci pragną wywrzeć
Justyn, Dialog z Żydem Tryfonem
także wpływ na wykształconych pogan, dlatego zauważa się już w ich pismach nasilające się z upływem czasu
·ð Filozofia jest czymÅ› bardzo cennym, ma też znaczenie w oczach Boga.
wykorzystanie fachowych wyrażeń filozoficznych i rozważań właściwych filozofii. Najlepiej zachowanym i
najstarszym rÄ™kopisem apologetów greckich II w. jest Kodeks Arethesa znajdujÄ…cy siÄ™ w Paryżu, sporzÄ…dzony w ·ð Filozofowie to ludzie Å›wiÄ…tobliwi, tylko wielu z nich nie wie na czym naprawdÄ™ polega filozofia i jaki
914r. jest jej cel. Inaczej nie dzielili by się na platoników, stoików, perypatetyków, teoretyków, czy
Kwadratus. Apologia, mówi w niej o świadkach dzieł Chrystusowych, zwłaszcza o uzdrowionych i pitagorejczyków
wskrzeszonych, którzy jeszcze żyją.
·ð Powodem tej wieloÅ›ci jest naÅ›ladowanie mistrzów przez uczniów zamiast somo dzielnie prowadzić
Aryston z Pelli. Dialog między Jazonem i Papiskusem o Chrystusie, pierwszy piszący apologety walczący z
badania. I tak powstały szkoły nazwane imieniem praojców.
judaizmem. Powstanie dialogu ok. 140r. Przytoczony przez judeochrześcijanina Jazona dowód z
·ð Justyn mówi że sam chciaÅ‚ siÄ™ przyÅ‚Ä…czyć do jednego z tych mężów. Wpierw STOIK jednak nie
starotestamentalnych proroctw doprowdził do tego, że Żyd Papiskus zapragnął przyjąć chrzest.
potrafił nic powiedzieć o Bogu, potem PERYPATETYK lecz chciał pieniądze za naukę, porzucił tego
Retor Miltiades z Azji Mniejszej. Za panowania Marka Aurelego pisma przeciw: montanistom, walentynianom,
pseudofilozofa, PITAGOREJCZYCY odprawili gdy oznajmiłem że nie znam nauk jak geometria,
trzy apologie przeciw Hellenom, Żydom, i apologię filozofii chrześcijańskiej adresowanej najprawd. Do Marka
muzyka astronomia. PLATONICY  u jednego z uczniów Platona kontemplował idee i myślał że
Aurelego.
dostąpi niedługo oglądania Boga to był cel filozofii Platona.
Apolinary, bp. Hierapolis. Napisał cztery apologie: apologię wiary chrześcijańskiej (do M. Aurelego), pięć ksiąg
·ð PytaÅ‚ siÄ™ do jakiegoż mistrza ma w koÅ„cu iść? Å»yli bÅ‚ogosÅ‚awieni , sprawiedliwi i mili Bogu mężowie
przeciw Hellenom, dwie księgi o prawdzie i dwie przeciwko Żydom, pismo przeciw montanistom. I pismo o
 prorocy. Oni poznali prawdę i ludziom ją przekazali. Są wiarygodnymi świadkami prawdy. Nikt
Wilekanocy.
niczego widzieć i zrozumieć nie może, jeżeli Bóg nie udzieli mu tej łaski.
Meliton bp. Sardes. Apologia (do M. Aurelego) prawdopod. Po raz pierwszy pojawia się myśl, że stosunki
TEKST 4
pokojowe między państwem a Kościołem są czymś naturalnym i przynoszą korzyści obydwu.
List do Diogeneta I. V-VI
Arystydes. Z Aten. Apologia (do Hadriana). Apologia zawiera polemikę z religia trzech rodzajów:
Pkt. I:
barbarzyńców, Greków i Żydów. Dowód na istnienie Boga z harmonii kosmosu. Stąd to pojęcie zostaje uznane za
·ð PochwaÅ‚a Diogeneta, za trud poznawania religii chrzeÅ›cijan. PochwaÅ‚a mÄ…drych pytaÅ„ dotyczÄ…cych
miarę oceny innych religii. Barbarzyńcy Bóg w przyrodzie, Grecy cechy ludzkie, Żydzi cechy aniołów.
wiary chrześcijańskiej np. Jakiemu Bogu zawierzyli? Skąd u nich ta miłość wzajemna? Etc. Godna
Chrześcijanie posiadają czyste pojęcie Boga i wyróżniają się moralnościa.
pochwały jest gorliwość Diogeneta.
JUSTYN. Zm 165 Filozof I Męczennik. Justyn nasiąknięty najpierw filozofią platońską, kolejno spotyka starca w
Pkt. II:
Efezie, który wskazuje na nieudolności filozofii w dowodzeniu nieśmiertelności duszy przez co odsyła do
·ð ChrzeÅ›cijanie nie różniÄ… siÄ™ od innych zamieszkaniem, jÄ™zykiem, strojem. MieszkajÄ… w miastach
głębokiej refleksji nad prorokami. Jedynie wtrwała modlitwa otwiera drogę do Boga. Apologie. Pierwsza część o
helleńskich i barbarzyńskich. Stosują się od miejscowych zwyczajów w ubraniu, jedzeniu, sposobie
charakterze negatywnym odrzuca zarzuty kierowane pod adresem chrześcijan, druga część natomiast ma
życia.
charakter pozytywny i omawia szerzej treść religii chrześcijańskiej, najwięcej miejsca poświęca się dowodowi
·ð Å»yjÄ… jako obywatele w swej ojczyz
nie i zarazem jako obcy przybysze.
bóstwa Jezusa na podstawie Starego Testamentu. Apologia druga. Stanowiła prawdopodobnie zakonczenie lub
·ð SÄ… w ciele, ale nie żyjÄ… wedÅ‚ug ciaÅ‚a
dodatek do pierwszej. Dialog z Żydem Tryfonem. Jest to zapis dwudniowej rozmowy Justyna z rabi Tarfonem.
·ð SÄ… ubodzy, a wzbogacajÄ… wielu.
Wprowadzenie opisuje duchowy rozwój Justyna, Część pierwsza: żydowskie prawo rytualne miało charakter
Pkt. VI
przejściowy; drugiej: oddawanie czci Jezusowi nie stoi w sprzeczności z monoteizmem; trzecia: poganie są
·ð Innym sÅ‚owem: czym dusza dla ciaÅ‚a, tym chrzeÅ›cijanie w Å›wiecie.
również wezwani do Kościoła. Nauka. Według Justyna i innych apologetów Bóg nie ma ani początku ani imienia,
·ð Wiele porównaÅ„ chrzeÅ›cijan do duszy w Å›wiecie czyli ciele
zaprzecza się Jego substancjalnej wszechobecności w świecie, zamieszkuje krainę ponad niebem, jest Ojcem
·ð W tych porównaniach wskazuje na miÅ‚ość chrzeÅ›cijan do bliz
nich, i nienawiść ciała do duszy. Dusza
ponieważ jest Ojcem wszechrzeczy. Tacjan. Uczeń Justyna. Mowa przeciw Grekom. Zachowana w Kodeksie
zamknięta w ciele, ale to ona stanowi o jedności ciała. Choć nieśmiertelna mieszka w namiocie
Arethasa, rozprawa jest nie tyle apologią co propagandą adresowaną do ludzi wykształconych, w której
śmiertelnym.
usprawiedliwia odwrócenie się od filozofii greckiej w kierunku filozofii barbarzyńskiej chrześcijaństwa. Zwalcza
TEKST 5
poezję, mitologię, retorykę, sztuki piękne. Wszelkie dobro, które posiada kultura grecka posiada ono od
Tacjan, Przemowa do Greków
barbarzyńców -dowód ze starożytności. Atenagoras. Prośba za chrześcijan, do M. Aurelego odpiera trzy zarzuty:
·ð Pyta siÄ™ co wielkiego zrobili filozofowie? Nazywa ich nadÄ™tymi pyszaÅ‚kami.
ateizm, uczty kanibalistyczne, zwiÄ…zki kazirodcze.
ks. dr A. Uciecha, PATROLOGIA (ćw.) semestr I str. 4
 Bóg jest rozumnym bytem i dlatego przez Rozum-Logos uczynił to, co stworzył. I duchem jest Bóg i dlatego przez Ducha
·ð Diogenes pokazywaÅ‚ skromność, a zmarÅ‚ z nieumiarkowania, Arystyp pÅ‚aszczem purpurowym
wszystko upiększył. W ten sposób mówi także prorok: Przez słowo Pana stały się niebiosa i przez jego ducha wszelka ich
zasłaniał łajdactwa; Platona sprzedał Dionizjusz za łakomstwo; Arystoteles podlizywał się
moc. Tak więc, skoro Słowo umacnia, to jest tworzy rzeczy cielesne i obdarza istnieniem, a Duch porządkuje różnorodność
Aleksandrowi (głupiemu młodzieniaszkowi), który zamknął przyjaciela w klatce bo nie chciał mu
mocy, słusznie Słowem nazywa się Syna, a Ducha Mądrością Bożą (Wykład 5, tł. W. Myszor).
oddać boskiej czci. Śmiać się chce gdy widzi ludzi wprowadzających teorie Arystotelesowskie w
Tak sama idea rekapitulacji, jak też nauka o stworzeniu człowieka, o jego upadku i zbawieniu stanowiły w dużej
życie.
mierze reakcje na doktrynÄ™ spotykanÄ… w gnostycyzmie.
·ð Arystoteles powiedziaÅ‚, że nie może być szczęśliwym ten, kto nie jest piÄ™kny, bogaty, silny ciaÅ‚em i
Innym, ważnym dla Ireneusza pojęciem teologicznym, było pojęcie tradycji. Również to pojęcie zostało wypracowane w
szlachetnie urodzony. Tacy ludzi właśnie filozofują.
dyskusji z gnostykami. Korzystali oni z ksiąg Pisma Świętego, choć interpretowali je w dogodny dla siebie sposób.
Kwestionowali przy tym autorytet apostołów, odwołując się do jakiejś nauki objawionej i przekazanej tylko
ĆWICZENIA 4.
wybranym drogą ustnego przekazu. W tej sytuacji Ireneusz widział potrzebę udokumentowania zasadności wiary w to,
APOKRYFY Większość apokryfów chrześcijańskich to apokryfy nowotestamentowe. Naśladują one formą
że apostołowie przekazali Kościołowi całe Objawienie Chrystusa. Temu służy przedstawienie historii powstawania
literacką Ewangelie, Dzieje Apostolskie, listy i Apokalipsę. Bardzo znaczna część apokryfów
ksiąg Nowego Testamentu i informacje o autorach Ewangelii. Kościół ten przekaz odziedziczył, zachował i przekazał
nowotestamentowych pochodzi od gnostyków, póz
niej niektóre z tych pism opracowane zostały w duchu
swoim wiernym z absolutną wiernością. Stało się to możliwe dzięki nieprzerwanej sukcesji (następstwo na stolicy
ortodoksyjnym. Autorami tych apokryfów nowotestamentowych są osoby znane z Nowego Testamentu.
biskupiej), jaka ma miejsce w kościołach założonych przez apostołów. W tych kościołach oraz w tych, które z nimi
Nieznaczna część apokryfów to pisma budujące i beletrystyczne, które są bardzo podatne na wpływy ludowe,
zachowują jedność, istnieje właśnie prawdziwa tradycja, czyli całość nauki apostolskiej i jej autentyczne
legendarne i romantyczne, a ich szczególną cechą jest niepohamowana pogoń za cudami. Apokryficzny opis
wyjaśnienie.
danych biblijnych dostarczył wiele szczegółów ikonograficznych, które znalazły swój wyraz już w
Egzegeza. Był autorem, który nie tylko zbierał dane dotyczące historyczności ksiąg Nowego Testamentu i bronił
chrześcijańskiej sztuce starożytności.
jedności Pisma Świętego (przeciw gnostykom), ale jako pierwszy podał zasady właściwej jego interpretacji:
Autorytet, do jakiego rościły pretensję pisma apokryficzne, zmusił Kościół do zajęcia stanowiska. Znalazło ono
- właściwe odczytanie Pisma Świętego może dokonać się tylko w Kościele
wyraz w literaturze antygnostyckiej i w sporach dotyczących kanonu, zwłaszcza zaś w wykazie ksiąg
- interpretacja winna być zgodna z całą tradycją apostolską
kanonicznych. Dla zachodu ważny jest w tym względzie Dekret Gelazego. Wśród apokryfów wyróżniamy:
- interpretacja jest właściwa gdy harmonizuje z innymi tekstami Pisma Świętego
- apokryfy żydowsko - chrześcijańskie
- należy zaniechać spekulacji dotyczących prawd, o których Pismo Święte mówiło mało i w sposób dla
- apokryficzne Ewangelie pochodzenia niegnostyckiego
nas niedostępny
- apokryficzne Ewangelie pochodzenia gnostyckiego
GNOZA I. Ogólna charakterystyka gnostycyzmu
- apokryficzne Dzieje Apostolskie
Terminem gnostycyzm określa się ruchy religijne, które powstały pod koniec I w. po Chr., a rozwinęły się w
- apokryficzne listy apostolskie
wieku drugim. Ich istotą było szukanie prawdziwego poznania (gr. gnosis), dzięki któremu będzie można
- apokryficzne Apokalipsy
rozwikłać zagadkę świata i zła w nim istniejącego, a także tajemnice ludzkiej egzystencji. Jak na razie nie jest do
IRENEUSZ:O samym Ireneuszu dowiadujemy się głównie z jego dzieł. Pochodził z Azji Mniejszej. Ponieważ
końca wyjaśnione pochodzenie gnostycyzmu. Cechami charakterystycznymi gnostycyzmu były:
wspomina o Polikarpie jako swoim nauczycielu, więc można wnioskować, że urodził się ok. 130/140 roku. Przed
1. dualizm występujący w świecie (dobro i zło, światłość i ciemność, duch i materia);
rokiem 177 przebywał w Lyonie, skąd podróżuje do Rzymu ( tam póz
nej interweniuje jako Biskup w zwiÄ…zku z
2. dualizm Boga: są dwaj - ten, który jest Bogiem Najwyższym - Bóg NT - ten, który stworzył zły świat,
kontrowersją daty świętowania Wielkanocy). Uchodzi za męczennika, jest najważniejszym teologiem II wieku.
Demiurg - Bóg ST;
Pisma: Adversus haereses ( Zdemaskowanie i odparcie fałszywej gnozy)  pierwszy  podręcznik teologii
3. świat materialny (kosmos) pochodzi od Demiurga i z natury jest zły (wszelka materia jest
Księga I  przedstawienie prawd gnostyckich i jego stosunek do tego. Opisuje błędne nauki
bezwartościowa i zła, liczy się tylko duch);
Walentyna, ebionitów i nikolaitów.
4. dusza ludzka jest elementem boskim, uwięzionym w materii, może się z niej wyzwolić przez poznanie;
Księga II  odpiera błędy marcjonitów i walentynian przy pomocy argumentów racjonalnych.
przyniesione na świat przez Chrystusa, które jest jednak dostępne tylko wybranym  ludziom
Księga III  obala błędy fałszywej gnozy, wykładając naukę o Bogu i Chrystusie
duchowym ;
Księga IV  obala błędne nauki posługując się słowami Chrystusa (Pismo Święte)
5. doketyzm - pogląd głoszący, że Jezus nie przyjął niczego z cielesności, bo nie narodził się z Maryi,
Księga V  tematyka eschatologiczna
lecz
Wykład nauki apostolskiej: Został napisany z myślą o kandydatach do chrztu świętego. Zawiera krótkie
za pośrednictwem Maryi;
przedstawienie i wyjaśnienie zasadniczych prawd chrześcijańskich z ich uzasadnieniem: zwłaszcza w oparciu o
6. istnieje hierarchia bytów (emanacji), od najwyższego transcendentnego Boga po świat materii i zła;
argumentacje z Pisma Świętego. Ireneusz zasługuje na miano  twórcy teologii chrześcijańskiej . Są dwie tego
 Chrześcijański charakter gnostycyzmu wyrażał się w przyjmowaniu Pisma św., choć interpretowano je wedle
przyczyny:
filozoficznych założeń gnostycyzmu. Za pierwszego gnostyka chrześcijańskiego uważa się Szymona Maga,
 skutecznie bronił prawd wiary negowanych lub z
le rozumianych
znanego nam z Dziejów Apostolskich, zaś do najbardziej znanych gnostyków należą: Walentyn, jego uczeń
 jako pierwszy przy pomocy pojęć i terminów dogmatycznych  wyjaśnił całość doktryny
Ptolomeusz, Theodot, Bazylides, jego syn Izydor.
chrześcijańskiej
II. Literatura gnostycka
Niektóre jego koncepcje na trwałe weszły do teologii  koncepcja rekapitulacji. Teoria rekapitulacji zawiera w
W II w. literatura gnostycka znacznie przewyższała ortodoksyjną literaturę chrześcijańską, zarówno co do
sobie wiele innych idei, które mają swe z
ródło w Piśmie Świętym. Do takich należy idea Chrystusa jako  nowego Adama ,
ilości, jak i formy. Poza nowotestamentowymi apokryfami pisma gnostyckie uważano w większości za zaginione,
ze wszystkimi podobieństwami i przeciwieństwami zachodzącymi między nimi. Na podobnej zasadzie mówi Ireneusz o Maryi
do czasu gdy nieoczekiwanie w 1945 r. odnaleziono mnóstwo dalszych pism gnostyckich
jako  drugiej Ewie , podkreślając jej rolę w historii zbawienia i formułując idee, które doczekały się szczegółowego
w przekładzie koptyjskim. Odkryto je w pobliżu Nag Hammadi (100 km na północ od Luksoru), w okolicy
rozwinięcia w póz
niejszej mariologii.
starożytnego Chenoboskion. W odnalezionym dzbanie znajdowało się 13 kodeksów papirusowych. Do dzisiaj
Kreśląc historię zbawienia, Ireneusz próbuje też przybliżyć tajemnicę Boga i Trójcy Świętej. O ile prawda o jednym
zachowało się 1130 stron i 15 fragmentów.
Bogu, Stwórcy wszystkiego, była już wcześniej wyjaśniana przez autorów chrześcijańskich, to wyjaśnienie tajemnicy
Gnostycyzm, wraz z innymi herezjami, stanowił co prawda zagrożenie, ale też  dzięki niemu w ogniu
Trójcy Świętej, z jakim spotykamy się u Ireneusza, było czymś nowym. Posługuje się w tym celu obrazowym określeniem
dysput polemicznych następowało krystalizowanie się pojęć teologicznych a działalność apologetyczna i
 dwóch rąk Boga. Posiłkując się Pismem Świętyrn, pisze on, że Słowo i Duch współpracowali w dziele stworzenia,
polemiczna pisarzy kościelnych osiągnęła w III w. tak wysoki poziom, że można już było mówić o właściwej
stanowiąc jakby  ręce Boga. Te  ręce stanowią jedno z Bogiem, ale istnieje między nimi podział funkcji:
teologii  systematycznej nauce o Bogu.
ks. dr A. Uciecha, PATROLOGIA (ćw.) semestr I str. 5
TEKST 1 ·ð III, 21, 10. Starożytne stworzenie zrekapitulowaÅ‚ w sobie, jak kiedyÅ› przez nieposÅ‚uszeÅ„stwo przyszÅ‚a
Fragment Mauratoriego nt. apokryfów (Apokryfy NT, M.Staromiejscki, s.38) śmierć, tak teraz przez posłuszeństwo jednego człowieka weszła sprawiedliwość i daje owoc życia
1. kanon ten dotyczy ksiąg pozakanonicznych: ludziom niegdyś umarłym. Przez Słowo Boże wszystko się stało (stworzenie). Rekapituluje Adama
2. List do Laodycean i do Aleksandryjczyków [pod imieniem Pawła] dla herezji Marcjona i innych biorąc ciało z Maryi, która była dziewicą. Gdyby ojca miał człowieka to heretycy mogli by
których nie wprowadza się do Kościoła katolickiego powiedzieć, że był nim Józef. Jednak pierwszy Adam był wzięty z ziemi i ukształtowany przez Słowo
3. Mądrość napisana przez przyjaciół Salomona na jego cześć Boże, które potem rekapitulowało Adama w swym wcieleniu.
4. Apokalipsę Jana i Piotra przyjmujemy [Apokalipsę piotra nie wszyscy chcą czytać w Kościele]
5. Pasterz Hermasa, spisany w Rzymie za czasów biskupa Piusa jego brata, czytać można ale nie
ĆWICZENIA 5.
podawać ludowi w Kościele, ani do kanonu
TERTULIAN
6. Z pism Arsinousa, Wlentyna lub Miltiadesa nic nie przyjmujemy, napisali Marcjanowi nowÄ…
Życie: Urodził się ok. 155 r w Kartaginie. Ojciec jego był centurionem. Otrzymał wyższe wykształcenie
księgę Psalmów
klasyczne, filozoficzne i prawnicze. Z natury był gwałtowny i bezkompromisowy, skłaniał się do rygoryzmu.
7. Bazylidesa, Azjaty i twórcy katafrygijczyków [zwolennicy gnostycyzmu i montaruzmu] [...]
Według Hieronima był kapłanem. Sądził, że w Kościele nastąpiło odejście od pierwotnej surowości. Z tej racji w
TEKST 3
207 r. przystąpił do sekty montanistów propagujących skrajny rygoryzm w ascezie i moralności. Z biegiem czasu
Ewangelia Tomasza, logia 1-6; 22
stanął na czele zwolenników tej sekty. Zmarł po 220 r w Kartaginie.
·ð SÅ‚owa Jezusa żywego zapisane przez Didymos Juda Tomasz: ko odnajdzie znaczenie tych słów, nie
Tertulian jest najważniejszym i najbardziej oryginalnym łacińskim pisarzem kościelnym przed Augustynem.
zakosztuje śmierci
Niepohamowany w swej gwałtowności występował przeciwko poganom, Żydom, heretykom oraz, póz
niej,
·ð Niech nie ustaje ten kto poszukuje, aż znajdzie i zdrży, potem siÄ™ zdziwi i bÄ™dzie panowaÅ‚ nad
przeciw chrześcijanom. Położył podwaliny pod łaciński język teologiczny, tworząc 982 terminy, które w
wszystkim
większości zostały przejęte przez póz
niejszych pisarzy łacińskich.
·ð Królestwo nie jest w niebie, ani w morzu, ale w Was, w jest tym co w waszym oku. Gdy poznacie
Dzieła. Z bogatej twórczości Tertuliana zachowało się 31 dzieł, które ze względu na treść można zaszeregować w
siebie poznacie Ojca żywego. Kiedy nie poznacie siebie będziecie żyć w nędzy i nędzą będziecie
trzech grupach: apologetyczne, dogmatyczno  polemiczne, moralno  ascetyczne i z okresu montanistycznego.
·ð Poznaj to co przed twym obliczem, a to co ukryte ujawi siÄ™ przed tobÄ…; niema niczego ukrytego co
1. Pisma apologetyczne .
odkryte nie zostanie; nie ma tajnego co nie będzie ujawnione
·ð Do pogan (Ad Nationes), w 2 ksiÄ™gach (przekÅ‚. pol. E. Stanula, PSP 29, s. 43-99).
·ð Uczniowie pytali siÄ™ o post, modlitwÄ™ i jaÅ‚mużnÄ™, Jezus odrzekÅ‚: nie kÅ‚amcie, nie czyÅ„cie tego co
·ð Apologetyk (Apologeticus), w 50 rozdziaÅ‚ach (przekÅ‚. pol. J. Sajdak, POK 20).
nienawidzicie
·ð Å›wiadectwie duszy (De testimonio animae), (przekÅ‚. pol. A. Guryn, PSP 29, s. 100-108).
·ð Jezus powiedziaÅ‚ uczniom że wejdÄ… do królestwa, jeżeli bÄ™dÄ… umieć robić z dwóch jedność; z tego co
·ð Do Skapuli (Ad Scapulam),(przekÅ‚. pol. W. Myszor, PSP 29, s. 109-116).
wewnÄ…trz to co na zewnÄ…trz etc.
·ð Przeciw Å»ydom (Adversus ludeos), (w 14 rozdziaÅ‚ach, przekÅ‚. pol. W. Myszor, PSP 29, s. 182-218).
TEKST 9
2. Pisma dogmatyczno - polemiczne .
Ireneusz, nauka gnostycka Szymona Czarnoksiężnika: AH 1, 23
·ð Preskrypcja przeciw heretykom (De praescriptione haereticorum), (przekÅ‚. pol. E. Stanula, PSP 5, s.
·ð A
ukasz uczeń i towarzysz apostołów tak opowiada o niejakim Szymonie z Samarii czarnoksiężniku.
40-78).
Głosił nauki czarnoksięskie w Samarii. Słuchali go wszyscy. Cesarz Klaudiusz otaczał go nawet czcią i
·ð Przeciw Marcjonowi (Adversus Marcionem), w 5 ksiÄ™gach (przekÅ‚. pol. S. Ryznar, PSP 58, s. 33-315).
wystawił mu posąg. Wielu uważało go za Boga. Jednym głosił że jest Bogiem Ojcem, Żydom że
·ð 0 chrzcie (De baptismo), (przekÅ‚. pol. E. Stanula, PSP 5, s. 133-154).
Synem Bożym, a innym jeszcze że Duchem Świętym.
·ð Lekarstwo na ukÅ‚ucie skorpiona (Scorpiace), (przekÅ‚. pol. W. Myszor, PSP 29, s. 117-146).
·ð Ale w rzeczywistoÅ›ci jest tylko jednÄ… i tÄ… samÄ… NajwyższÄ… PotÄ™gÄ…, Ojcem wszechrzeczy, ponad którym
·ð Przeciw Prakseaszowi (Adversus Praxean), (przekÅ‚. pol. fragm. M. Michalski, ALP t. I, s. 258-263).
nie ma nic wyższego, którego można by nazwać imieniem.
3. Pisma moralno  ascetyczne:
·ð Od tego Szymon wzięły siÄ™ wszystkie herezje. KupiÅ‚ sobie w Tyrze, w Fenicji prostytutkÄ™ HelenÄ™.
·ð D o mÄ™czenników (Ad martyres), (przekÅ‚. pol. E. Stanula, PSP 5, s. 31-39).
Głosił wszędzie chodząc z nią, że jest to pierwsza idea wcielona jego umysłu (Ennoia), a zarazem
·ð widowiskach (De spectaculis), (przekÅ‚. pol. W. Myszor, PSP 5, s. 79-113).
matka wszechrzeczy. Stworzył on niegdyś anioły i archanioły z jej (idei) pośrednictwem, a z nich
·ð modlitwie (De oratione), (przekÅ‚. pol. W. Kania, PSP 5, s. 114-132).
powstał świat widzialny.
·ð Nie znalazÅ‚ jednak Ojca, a niechÄ™cÄ…c być Synem byle kogo zatrzymaÅ‚ swÄ… idee w ciele prostytutki. ·ð cierpliwoÅ›ci (Depatientia), (przekÅ‚. pol. E. Stanula, PSP 5, s. 155-174).
·ð Wtedy on zstÄ…piÅ‚ na ziemiÄ™ jako Ojciec, aby wyzwolić jÄ… z ciaÅ‚a. MÄ™kÄ™ jego w idei uznaÅ‚ za pozornÄ… bo
·ð pokucie (De poenitentia), (przekÅ‚. pol. E. Stanula, PSP 5, s. 175-192).
faktycznie nic nie cierpiał gdyż nie był rzeczywistym człowiekiem
·ð Do żony (Ad uxorem), w 2 ksiÄ™gach, (przekÅ‚. pol. K. Obrycki, PSP 29, s. 147-164).
·ð Prorocy Starego Zakonu przemawiali, ze wystarczy wierzyć w Szymona i HelenÄ™. Zbawienie nie
·ð 4. Pisma z okresu montanistycznego .
zależy od sprawiedliwych uczynków, lecz jest darem łaski. Gdy nastąpi koniec świata spod władzy
·ð ZachÄ™ta do czystoÅ›ci (De exhortatione castitatis), (przekÅ‚. pol. K. Obrycki, PSP 29, s. 165-181).
aniołów wyzwoleni zostaną wierzący w Szymona
·ð wieÅ„cu (De corona), (przekÅ‚. pol. fragm. A. Bober, AP, s. 56-57).
·ð Wtajemniczeni w misteria Szymonowe prowadzÄ… życie rozpustne, uprawiajÄ… magiÄ™, zażywajÄ… Å›rodki
·ð wstydliwoÅ›ci (De pudicitia), (przekÅ‚. pol. fragm. M. Michalski, ALP t. I, s. 252-258).
odurzające, wywołują duchy, tłumaczą sny i oddają się kuglarstwu. Zwą się Szymonami od imienia
ZAGADNIENIA TEOLOGICZNE:
swego założyciela. Następcą Szymona był Samarytanin Menander. Z Szymonem zgadzał się z tym, że
Teologia prawa - legalizm.
świat stworzyli aniołowie złączeni z Ennoi. Nauczał jednak, że magia daje moc nad tymi aniołami.
Myślenie kategoriami prawniczymi jest istotną cechą osobowości Tertuliana. W walce z prześladowcami
TEKST 11
odwołuje się do prawa rzymskiego. Podobnie postępuje w walce z herezjami. Relacje między Bogiem i
Ireneusz, Teoria rekapitulacji
człowiekiem ujmuje w kategoriach prawnych.
·ð III, 18, 1. Chrystus przyjmujÄ…c ciaÅ‚o ludzkie zrekapitulowaÅ‚ w sobie dÅ‚ugi ludzkoÅ›ci, coÅ›my stracili w
qð Bóg jest dawcÄ… prawa. Ewangelia jest prawem chrzeÅ›cijan.
Adamie to odzyskaliśmy w Jezusie Chrystusie
qð Grzech jest naruszeniem prawa Bożego, za które przewidziana jest kara.
·ð III, 18, 2. Niemożliwe byÅ‚o stworzyć czÅ‚owieka na nowo i zbawić przez Å›mierć. Dlatego Jezus przez
qð Pokuta jest rodzajem kary dobrowolnie przyjÄ™tej przez grzesznika. ,,Za cenÄ™ pokuty Pan postanowiÅ‚
śmierć dokonał naszego zbawienia. Chrystus żył, umarł i zmartwychwstał, aby panował nad umarłymi
odpuszczać nam grzechy. Za pokutę proponuje nam odzyskanie bezkarności" (O pokucie 6).
i żyjącymi. Nawiązania SA zawarte do świętego Pawła (Listu do Rzymian)
qð CnotÄ… najdroższÄ… Bogu jest sprawiedliwość (O pokucie 2).
ks. dr A. Uciecha, PATROLOGIA (ćw.) semestr I str. 6
qð Bojaz
ń przed Bogiem, prawodawcą i sędzią, jest podstawą zbawienia. c. Apostoł [Paweł] twierdz iż dlatego heretyk sam siebie potępił [sam wybrał to co zasługuje
Trójca Święta. na potępienie]
Tertulian poprawnie formułuje naukę o Trójcy Świętej. Niektóre jego określenia są tak dokładne, że na stałe d.  Dla nas jedynymi nauczycielami są apostołowie pańscy , oni sami też nie wybrali lecz
weszły do nauki Kościoła. przekazują wiernie to co otrzymali od Chrystusa
określa jedność Boga i troistość osób e. nawet gdyby anioł głosił swoja naukę to go odrzucimy
Syn pochodzi z substancji Ojca; Duch Święty z Ojca przez Syna; i. anioł uwodziciel w Filumenie dziewicy udaje anioła światłości by uwieść
Logos jest inny od Ojca jako osoba, lecz nie jest inny przez substancję; Apellesa twórcę herezji
Duch Święty =  trzecia osoba 2. PKT 7
Chrystus. a. nauki heretyckie
Posiada dwie natury w jednej osobie; właściwości każdej z tych natur są pełne. i. to wymysłu ludzi i demonów
W wielu sformułowaniach chrystologicznych Tertulian wyprzedził orzeczenia Soborów  Nicejskiego i ii. to płody tego świata, który Pan nazwał głupotą [z niej czerpią wszystkie herezje]
Chalcedońskiego. 1. platonik Walentyn = nauka o eonach, nieskończoność form i
trychotomia człowieka
CYPRIAN 2. stoik Marcjon =  Bóg dobry , czyli w spokoju;
Życie: ur. 200/210 prawdopodobnie w Kartaginie w zamożnej rodzinie, najpierw był retorem, ok. 246 3. twierdzący, że dusza jest śmiertelna EPIKUREJCZYCY
ochrzczony, w 248/249 wyświęcony na biskupa w swoim rodzinnym mieście. Prześladowanie za Decjusza 4. zaprzeczający zmartwychwstaniu ciał
przerwało jego działalność, ukrywał się w pobliżu miasta. 14. 09. 258r. za Waleriana został ścięty. 5. materia = Bóg ---> Zenon
Zbiór listów Cypriana wysoko ceniony jest przez Hieronima i Augustyna. 6. Bóg na kształt ognia ---> Heraklit
Zbiór listów obejmuje osiemdziesiąt jeden listów(pisane po łacinie), w tym sześćdziesiąt pięć pióra samego iii. te same u heretyków co u filozofów problemy i wywody
Cypriana, natomiast szesnaście pozostałych to listy pisane do niego, albo do kleru w Kartaginie (w tym dwa do 1. skąd zło?
kleru w rzymskiego od Nowacjana, i dwa papieża Korneliusza. 2. po co istnieje?
Okoliczności powstania 3. skąd wziął się człowiek?
Dwadzieścia siedem listów wysłał Cyprian w czasie prześladowania za panowania Decjusza ze swego miejsca 4. skąd Bóg?
schronienia do kleru i wiernych. Dwanaście listów jest świadectwem korespondencji trzymywanej z Rzymem w iv. oskarżenie Arystotelesa, za to że dał wszystkim dialektykę [ona stanowi z
ródło
tym samym czasie (styczeń 250r.  marzec 251 r.). Dwanaście listów, pochodzących z okresu 250  253r. traktuje wszystkich bajek i niekończących się wywodów genealogicznych, problemów
o schizmie Nowacjana. Dziewięć listów, napisanych w latach 254  257, pochodzi z czasów sporów o chrzest bez płodności i pustej gadaniny]
heretyków. v. Kol 2,8 > Baczcie się by ktoś was nie zwiódł filozofią
Treść historyczna vi. nasza nauka zrodziła się z portyku Salomona, która mówi, iż nalezy szukać
Listy te przedstawiają duża wartość dla historii tamtego okresu. Cyprian był przede wszystkim duszpasterzem Boga w prostocie serca.
(biskup Kartaginy) angażował się w sprawy bieżące. Tematykę bieżącą podejmował również w listach, reagował vii. Po Chrystusie nie potrzebujemy żadnych dociekań po Ewangelii żadnych badań.
w nich na zaistniałe wydarzenia (patrz. okoliczności powstania) Jego listy można określić świadectwem chwili i Bo poza tym w co uwierzyliśmy nie ma niczego więcej w co mogli byśmy
stąd płynie ich wartość historyczna. wierzyć
Treść teologiczna
W listach Cyprian zawarł swoje przemyślenia, stąd tez niektóre można nazwać małymi rozprawami teologiczno  TEKST 2
ascetycznymi. Główne zagadnienia: Tertulian, Traducjonizm, De anima 27
eklezjologiczna  podstawowa idea to jedność Kościoła w obliczu schizm i herezji. Tylko w tym 1. Jak następuje poczęcie istoty żywej?
jednym Kościele można znalez
ć zbawienie. Wyjątkowa pozycja biskupa Rzymu ( nie określona 2. czy równocześnie powstaje substancja jej ciała i duszy?
jednoznacznie). 3. Według nas obie te substancje zostają równocześnie poczęte utworzone i ukształtowane
eucharystia  (L.63) Reakcja na błędy w tej materii (używania do sprawowania Eucharystii wody 4. śmierć odłączenie duszy od ciała, zżycie to połączenie duszy z ciałem
zamiast wina). Wyjaśnienie natury i roli eucharystii (ofiara, element jednoczący z Chrystusem i ludzi 5. Skoro przy śmierci rozłączenie następuje równocześnie, to i przy poczęciu połączenie ich musi
między sobą) być równoczesne
chrzest  wykrystalizowanie nauki o chrzcie ( uznanie praktyki chrztu dzieci) 6. Refleksja nad tym gdyby nie poczęły się równocześnie
moralno  ascetyczna  podziw dla dziewic (czystość i ubóstwo) i wyznawców (wytrwanie w wierze a. inny czas poczęcia. jaki?
wśród prześladowań). b. inny czas zapłodnienia.
dyscyplinarna  nie przyznaje wyznawcom prawa rozgrzeszania  odpadłych (ci którzy się załamali c. inne nasienie zapładniające  cielesne i duchowe
przy prześladowaniach). 7. nie wstydz
my się, nie sama rzecz jest nieczysta, ale jej nadużywanie [rozkosz cielesna ta jest
TEKST 1 wstydliwa]
Tertulian, Filozofia z
ródłem herezji: Preskrypcja przeciw heretykom 8. W akcie spółkowania współdziała ciało i dusza [dusza instynktownie, ciało aktywnie]
1. PKT 6 9. NawiÄ…zanie do Adama i jego stworzenia
a. nawiązania do nauczania św. Pawła: 10. Pięknie jest wydać nowego człowieka
i. herezja to grzech ciężki (Ga 5,20) 11. od Adama pochodzą wszystkie dusze ludzkie
ii. nakaz wyrzucania heretyka przy pierwszym upomnieniu (Tt 3,10 n.)
iii. w każdym z listów napomina przed fałszywymi naukami czyli herezjami
b.  herezja z gr. samowolne wybieranie [którego dokonuje każdy heretyk]
ks. dr A. Uciecha, PATROLOGIA (ćw.) semestr I str. 7
Nawróciwszy się, zaczął podróżować po południowej Italii, Syrii i Palestynie, w poszukiwaniu najbardziej renomowanego
TEKST 5
mistrza, aż wreszcie w Pantenusie znalazł wymarzonego nauczyciela, dzięki któremu pozostał w Aleksandrii. Przebywał w niej aż
Akta prokonsularne św. Cypriana
do czasu prześladowania wznieconego przez cesarza Septymiusa Sewera; w 202 lub 203 r. Na wygnaniu nadal służył Kościołowi i
Pkt. 1:
pisał dzieła. Nie można z całą pewnością ustalić czy był kapłanem. Zmarł niedługo przed 215 r. Klemensa należy uznać za
·ð Za czwartego konsula cesarza Waleriana, a trzeciego Galiena, dnia 3 wrzeÅ›nia w Kartaginie, w
pierwszego uczonego chrześcijańskiego.
Sali sądowej prokonsul Paternus rzekła do biskupa Cypriana, iż cesarze Walerian i Galien
Zachowały się nam trzy główne dzieła Klemensa , stanowiące jak gdyby trylogię:
przysłali nakaz by wszyscy nie zachowujący religii rzymskiej natychmiast uznali rzymskie
Protreptyk - Słowo zachęty dla pogan / Pedagog  Wychowawca / Stromaty - Kobierce
obrzędy. Prosił o odpowiedz
Cypriana. Przedstawiają one niejako drogę rozwoju i duchowego postępu człowieka  od nawrócenia do doskonałości.
Zagadnienia moralne - Klemens przeplata wykład moralności radami dotyczącymi dobrego wychowania, przy czym nie zawsze
·ð Cyprian powiedziaÅ‚, że jest biskupem i chrzeÅ›cijaninem. WyznaÅ‚ wiarÄ™ w jedynego Boga.
unika trywialności i złego smaku. Uczy, jak należy dyskretnie wymiotować, pluć,, czyścić zęby. Jest to kodeks człowieka dobrze
Oznajmił również że modlą się chrześcijanie w dzień i w nocy nawet za cesarzy
wychowanego.
·ð WybraÅ‚ wiÄ™c Cyprian wygnanie do miasta Kurubis, a prezbiterów nie wydaÅ‚ powoÅ‚ujÄ…c siÄ™ na
Te rady praktyczne - mające swój odpowiednik u moralistów pogańskich, których Klemens wyraz
nie naśladuje - nie powinny nas
zakaz donosicielstwa.
mylić. Klemens nie traci z oczu nigdy swego właściwego celu, jakim jest wpajanie chrześcijańskiej moralności według zasad
·ð Paternus zakazaÅ‚ spotkaÅ„ w okreÅ›lonych miejscach i cmentarzach pod groz
ba śmierci.
Ewangelii.
Pkt. 2:
Wszystkie zasady przejęte z myśli greckiej, ujmuje, on w perspektywie chrześcijańskiej, chrystianizuje przez odniesienie do
·ð Cyprian wygnany. Podczas jego pobytu na wygnaniu stanowisko prokonsula przejÄ…Å‚ Aspazjusz Ewangelii. A moralność Klemensowa jest wymagajÄ…ca, żąda umartwienia posuwajÄ…cego siÄ™ aż do dz
wigania krzyża, stanowi
preludium przyszłego monastycyzmu. Jego zasługa polega na tym, że pisze dla ludzi światowych, nie domagając się od nich
Petroniusz Galeriusz Maksym. Ten odwołał go z wygnania i przyprowadzono go przed trybunał.
zerwania ze światem, lecz przeciwnie, pokazuje im sens, ich obecności w świecie i płynące stąd wymagania.
·ð 13 wrzeÅ›nia zjawiÅ‚o siÄ™ u biskupa dwóch oficerów Tuskus i Bassus (strator i ekwistrator).
Zagadnienia teologiczne - Klemens bronił  tak jak przedstawiciele filozofii greckiej  nauki o wieczności materii świata,
·ð Wywieziono go do Sexti, gdzie prokonsul odbywaÅ‚ kuracjÄ™ zdrowotnÄ…, w miejscowoÅ›ci WieÅ›
jednakże póz
niej nazwał Boga przyczyną istnienia wszystkich rzeczy.
Saturna.
Zgodnie ze swym poglądem na grzech, poglądem ukształtowanym w walce z gnostycyzmem i skierowanym przede wszystkim
Pkt. 3:
przeciwko próbom materializacji zła, Klemens nauczał, że człowieka może splamić tylko osobisty czyn. Grzech Adama polegał na
·ð 14 wrzeÅ›nia zebraÅ‚ siÄ™ w Sexti tÅ‚um ludzi. Zasiedli w Sali przesÅ‚uchaÅ„ kryminalnych. Prokonsul
tym, że nie zechciał, iżby wychowywał go Bóg. Grzech ten, który sprowadził na ludzi dotkliwe skutki, przechodzi dziedzicznie na
chce by wykonał Cyprian rozkaz cesarzy  złożenie ofiary bogom. Cyprian odmówił. potomstwo nie przez rodzenie, lecz przez zły przykład. Jeśli Klemens, występując przeciwko pogańskiemu pojmowaniu ofiary,
podkreśla, że chrześcijanie nie składają żadnej ofiary  Bogu, Temu, który nie odczuwa żadnej potrzeby", nie przeczy to jego
Pkt. 4:
wierze w eucharystycznÄ… ucztÄ™ ofiarnÄ….
·ð Skazano go na Å›ciÄ™cie, za Å›wiÄ™tokradzkie życie, nakÅ‚anianie innych do konspiracyjnego życia,
 Jest tylko jedna dziewicza Matka; nazywam ją Kościołem". Trójstopniowa hierarchia kościelna (biskupi, kapłani, diakoni) jest
wrogości do bóstw i praw rzymskich, za przywództwo najniegodziwszym przestępcom.
wzorowana na hierarchii aniołów.
·ð Odpowiedz
Cypriana: Bogu niech będą dzięki.
Klemens przyjmuje wraz z Platonem, że kary, które zsyła Bóg, mają Wyłącznie jeden cel  oczyszczenie. Platon mówił:  Ten,
Pkt. 5:
kto doznaje kary, doświadcza dobra . Słów tych Klemens nie odnosi jednak wyraz
nie do kar piekielnych. Klemens podziela także
·ð TÅ‚um sprzeciwiÅ‚ siÄ™ karze. Wyprowadzono Cypriana. CzekajÄ…c na kata modlili siÄ™ chrzeÅ›cijanie
platoński trójpodział człowieka: ciało, dusza, rozum.
za niego do Pana. Zagadnienia filozoficzne  Klemens przypisuje filozofii greckiej, której treść w rzeczywistości została w dużej części skradziona
ze starotestamentowego objawienia, w pewnym sensie nadprzyrodzony charakter. Podobnie jak Prawo Żydów, tak i filozofia
·ð Po Å›ciÄ™ciu ciaÅ‚o zÅ‚ożono w pobliżu, zaÅ› nocÄ… zabrano je stamtÄ…d w radoÅ›ci i blasku Å›wiecdo
pogan wychowywała na przyjęcie Chrystusa, co więcej, miała, tak jak Prawo, pewną moc usprawiedliwiającą.
posiadłości prokuratora Markobiusza i tam pogrzebano przy drodze Mapalijskiej. W kilka dni
Podstawę i punkt wyjścia wszelkiego filozofowania upatruje on w wierze. Chrześcijaninowi jednak, który z pomocą rozumu chce
póz
niej zmarł prokonsul Galeriusz.
poznać treść wiary, filozofia może okazać się wielce użyteczna. Nie czyni ona wprawdzie prawdy chrześcijańskiej prawdziwszą,
TEKST 6
odsłania jednak bezpodstawność napaści przeciwników; dzięki niej każdy wierzący może stać się wiedzącym i tym samym
Cyprian, o jedności Kościoła Katolickiego 4-5
 chrześcijańskim gnostykiem".
·ð Pan powiedziaÅ‚ do Piotra, że jest opokÄ…, na której zbuduje KoÅ›ciół, którego bramy piekielne nie
Ideał chrześcijańskiego gnostyka - Poznanie jest czymś więcej niż wiara. Zapewne wszyscy wierzący mogą osiągnąć zbawienie,
przemogą. Jemu tez dał klucze królestwa niebieskiego. Cokolwiek zwiążesz na ziemi związane gnoza jednak jest jednym ze sposobów udoskonalenia człowieka jako człowieka. Nie wszyscy są w stanie dotrzeć do celu, jaki
staje się udziałem prawdziwego gnostyka, ponieważ droga do niego nie jest łatwa i wygodna. Trudy, których musi się podjąć
będzie w niebie &
gnostyk, nie są związane przede wszystkim z dziedziną intelektualną, chociaż edukacja umysłowa jest konieczną, aby ze świata
·ð Na jednym wiÄ™c buduje KoÅ›ciół
zmysłowego wznieść się do ujęcia rzeczy duchowych. Do swego celu może dotrzeć tylko dzięki darzeniu do moralnej
·ð Wszystkim apostoÅ‚om jednÄ… daÅ‚ moc Ducha ÅšwiÄ™tego do odpuszczania grzechów
doskonałości. Jego dusza musi być wolna od każdego złego poruszenia, gdyż tylko ten, kto jest czystego serca, może oglądać
·ð Pochodzenie jej jest od jednego
Boga. Droga prowadząca do takiego spokoju duszy  to droga miłości bliz
niego i miłości Boga. Tak, jak cień towarzyszy ciału,
·ð NawiÄ…zanie do Pnp 6, 8  o jednej goÅ‚Ä™bicy
dobre uczynki idą w ślad za poznaniem. Chociaż prawdziwą ojczyzną gnostyka jest niebo, to jednak życie ziemskie traktuje on
·ð Czy może ktoÅ› nazywać siÄ™ wyznawcom jednej wiary, kto zrywa z tym jednym KoÅ›cioÅ‚em? Czy
jako zadanie postawione mu przez Boga.
może się za członka nazywać ten, kto się mu sprzeciwia? Nawiązanie Ef 4, 4n. Jeden Pan, jedna
wiara, jeden Bóg &
ORYGENES był jednym z najwybitniejszych autorów epoki patrystycznej. Jednocześnie był myślicielem,
·ð JednoÅ›ci muszÄ… również usilnie strzec i bronić biskupi, tak by dowieść, że biskupstwo jest jedno
którego poglądy budziły kontrowersje. Był autorem niezwykle płodnym, ale duża część jego dzieł przepadła lub
ogarniające coraz większą liczbę ludzi. Tak jak wiele jest promieni ale jedno słońce i jak wiele
też została zniekształcona.
gałęzi a jedno drzewo. Odłam gałąz
od drzewa a ta liści już nie wypuści. Tak samo Kościół wiele
Jedno z jego największych dzieł   Hexapla (zestawienie oryginalnego tekstu Pisma Św. ST ze
promieni światłości Pańskiej wysyła na świat cały, ale jedno stanowi tylko światło niepodzielne.
wszystkimi znanymi jego tłumaczeniami), ze względu na trudności w przepisywaniu, nie dotrwało do naszych
czasów. Jedyny egzemplarz znajdował się w bibliotece w Cezarei. Widział je jeszcze Euzebiusz z Cezarei (+339
r.), póz
niej tekst ten zaginÄ…Å‚.
ĆWICZENIA 5. Dzieło  O zasadach  z powodu niektórych hipotez i opinii tam zamieszczonych  wzbudziło
KLEMENS ALEKSANDRYJSKI kontrowersje już za życia Orygenesa. Po jego śmierci zastrzeżenia jeszcze wzrosły. To była jedna z przyczyn, że
Klemens miał imię rzymskie, być może imię pana, który go wyzwolił,. Urodził się prawdopodobnie w Atenach, około 150 r., w
dzieło nie zachowało się w wersji oryginalnej. Znamy go jedynie z fragmentów oraz z  poprawionej wersji
rodzinie pogańskiej. Wykształcenie otrzymał staranne. Wydaje się, że zanim przyjął chrześcijaństwo, należał do wtajemniczonych
łacińskiej Rufina., który usiłował je oczyścić z bardziej jaskrawych błędów doktrynalnych. Z tego choćby
w misteria, może misteria eleuzyjskie. Okoliczności jego nawrócenia nie znamy. Nie jest wykluczone, że pociągnęła go
względu, trudno jednoznacznie ocenić trafność zarzutów wysuwanych pod adresem Orygenesa.
wzniosłość i czystość moralności ewangelicznej. Innym motywem - o charakterze raczej intelektualnym - była okoliczność, iż
widział w nauce chrześcijańskiej niejako dopełnienie filozofii greckiej.
ks. dr A. Uciecha, PATROLOGIA (ćw.) semestr I str. 8
Z wielkiej liczby komentarzy biblijnych zachowała się znikoma ilość, np. fragmenty  Komentarza do jedno bóstwo w Trójcy, ale nie jako  coś wspólnego i rozdzielonego na trzy, lecz jedno bóstwo Ojca, które Syn
Ewangelii św. Jana (uważanego za najznakomitsze dzieło Oryenesa). Z dzieł związanych z duchowością w pełni dziedziczy i objawia. Atanazy Wielki napisał również Apologię przeciw Arianom (Apologia contra
zachowały się dwa: traktat  O modlitwie i  Zachęta do męczeństwa . Arianos), natomiast problematykę soboru podejmuje również w Liście o dekretach Soboru Nicejskiego (Epistola
Śmiałe próby syntez teologicznych, a zwłaszcza nauka o preegzystencji dusz (patrz teza 13), apokatastazie de decretis Nicaenae synodi), gdzie dołączone są materiały dokumentalne soboru.
(możliwość  powszechnego zbawienia ) i potępienie ciała, wywołały jeszcze za życia Orygenesa liczne
sprzeciwy. Po stronie Orygenesa stanęli jego uczniowie ze szkoły cezarejskiej: Grzegorz Cudotwórca, Pamfil i EUZEBIUSZ Z CEZAREI
Euzebiusz z Cezarei, a w środowisku aleksandryjskim  Juliusz Afrykański i Dionizy Wielki. Wielkim reprezentantem tradycyjnej teologii apologetów i Orygenesa na początku IV wieku, jest
Pierwszym przeciwnikiem Orygenesa był Metody z Olimpu (+311r.)  zwalczał on tezy Orygenesa Euzebiusz Cezarejski. Jest on pierwszym i najwybitniejszym historykiem. Czynnikami dominującymi w jego
dotyczące zmartwychwstania w swoim traktacie  O zmartwychwstaniu . W IV w. ataki na Orygenesa wzmogły działalności są z jednej strony łączenie teologii z historią, z drugiej strony przedziwny patronat Konstantyna nad
się. Na czele jego przeciwników stali: Teofil (patriarcha aleksandryjski), Epifaniusz (bp. Salaminy), i Hieronim. Kościołem. Historykiem uczyniła Euzebiusza przede wszystkim jego erudycja. Był on biskupem Cezarei
Pierwsze oficjalne potępienie nauki Orygenesa pochodzi od papieża Anastazego (400r.), a ostatnią fazę walki z palestyńskiej i pracował w bibliotece założonej przez Orygenesa i Pamfiliusza. Pierre Nautin wykazał, jak
poglądami Orygenesa rozpoczął edykt Justyniana z 534r., w którym potępieniu uległo 9 zdań z pism tego pisarza. dokładnie jego wersja  dotycząca dziejów pierwszych trzech stuleci  jest oparta na dokumentacji, jaką miał do
Natomiast w 553r. na II Soborze w Konstantynopolu  jak pisze Focjusz (IX w.) w swojej  Bibliotece  rozporządzenia w Cezarei. Jeśli porównamy jego pojęcie dziejopisarstwa z pojęciem starożytnych historyków, to
Orygenesa i jego pisma obłożono anatemą.  jak zauważa Modigliano - głównymi rysami charakterystycznymi są: przywiązywanie wielkiej wagi do
Dzisiaj w ocenie poglądów Orygenesa zwraca się uwagę na kilka kwestii. Najpierw, należy jego myśl odczytywać najświetniejszej przeszłości, poświęcanie obszernego miejsca na kontrowersje doktrynalne oraz skrupulatne
w kontekście historycznym. Następnie, trzeba uwzględnić sposób prezentowania poglądów przez Orygenesa. wykorzystywanie dokumentów. Również godna uwagi jest  jak wyjaśnił W. Volker - część poświęcona
Często przytacza on opinie i hipotezy bez opowiadania się za nimi. A przede wszystkim tworzył on wtedy, gdy męczennikom. Euzebiusz sam doświadczył prześladowania Dioklecjanowego i chciał przypomnieć czasy
teologia jako nauka zaczynała się tworzyć. pierwszych wieków chrześcijaństwa.
Punktem wyjścia chrystologii Orygenesa jest prawda o Synu Bożym będącym Mądrością (Logosem) i Jego historia zawierała też pewną filozofię; przestudiował ją z dużym pożytkiem Jean Sirinelli. Mieści
istnienie  duszy ludzkiej Chrystusa . Według Orygenesa Syn pochodzi od Ojca, przy czym podkreśla wieczność się ta filozofia zwłaszcza w pierwszych rozdziałach  Demonstratio evangelica (Dowód ewangeliczny).
Syna i nazywa go  współistotnym (homousios). Skoro Bóg jest odwieczny i skoro odwiecznie jest Ojcem, Euzebiusz zamierzał napisać historię religii rodzaju ludzkiego. Chrześcijaństwo jest według niego naturalną i
odwiecznie musiał też istnieć Syn, a więc  nie było takiego czasu, w którym by go nie było ( O zasadach IV; najstarszą religią, zarówno przez swój monoteizm, jak swą moralność. Ta pierwotna religia została  wyjąwszy
4,1). Orygenes mówi jednak, że tylko Ojciec jest  sam jedynym Bogiem (autotheos), Logos  Syn Boży jest pewnych mędrców  zdegenerowana, wyradzając się pod wpływem szatana w bałwochwalstwo. Pierwotna
natomiast  drugim Bogiem (deuteros theos) i jest tylko  obrazem jego dobroci , a nie  dobrem absolutnym jak tradycja zachowała się jednak u Żydów. Pod wielu względami te pomysły przypominają Klemensa
Bóg Ojciec. Inne jest także działanie Syna  Syn dociera jedynie do istot rozumnych, a Ojciec dociera do każdego Aleksandryjskiego, jeśli chodzi o usiłowanie przedstawienia porównawczej historii religijnych tradycji różnych
bytu / Duch Święty  tylko do świętych / ( O zasadach I; 3,5). narodów. Chrystus przyszedł zwyciężyć szatana i w ten sposób przywrócić pierwotny monoteizm. W swym
Jeśli chodzi o zagadnienie duszy ludzkiej Chrystusa, to Orygenes twierdzi, że w Jezusie dusza zjednoczyła się ze przemówieniu  Do zgromadzenia świętych , w których Euzebiusz wyraża swe poglądy polityczne i religijne,
Słowem i dzięki temu nastąpiło Wcielenie. Chrystus zaś przyjął prawdziwe ciało i jest BOGIEM- przedstawia on Konstantyna, jako człowieka, który doprowadził do jedności religijnej i politycznej całego świata,
CZA
OWIEKIEM (theanthropos) [jest to termin wprowadzony po raz pierwszy przez Orygenesa]. Wcielenie przez zniszczenie politeizmu, stanowiącego przyczynę podziału miedzy narodami. Znamienny jest u Euzebiusza
Chrystusa było wyrazem miłości, jaką darzył człowieka i wolą jego odkupienia. całkowity brak wszelkich obliczeń dotyczących czasu powtórnego przyjścia Chrystusa, które pochłaniały uwagę
Wyjaśnienie przyczyn Wcielenia zakładało jednak w interpretacji Orygenesa przyjęcie teorii o preegzystencji wcześniejszych historyków chrześcijańskich, Hipolita, Hegezyppa. Euzebiusz zwraca uwagę raczej na Królestwo
dusz. Zgodnie z tą teorią, Bóg stwarzając świat, stworzył też byty rozumne. Były one wolne i zjednoczone przez Boże na ziemi. Euzebiusz pozostaje w podobnym przeciwieństwie do Orygenesa, jak Marks w przeciwieństwie do
miłość z Logosem, tworzyły preegzystujący Kościół. Ten stan został zburzony przez grzech  odłączenie się od Hegla.
Boga. Wynikiem tego było stopniowe oddalanie się tych dusz od Boga. Część z nich została  ucieleśniona i tak Euzebiuszowa teologia Logosu (Słowa) wiąże się z jego poglądami na historię. Kontynuując teologię
powstali ludzie. Tylko jedna dusza nie zgrzeszyła  była to ta, która stała się duszą ludzką Chrystusa. Dusze historii, jaką stwierdzamy u Klemensa Rzymskiego, a której uprawianie trwa przez cały okres przednicejski,
zamieszkałe w ciałach  ludzie, pozostawały pod władzą najbardziej upadłego bytu  szatana. By mogły wrócić pojmuje on Logos przede wszystkim w jego funkcji we wszechświecie. Logos jest  według niego  pośrednikiem
do Boga, konieczne było ich  wykupienie spod władzy szatana. po to właśnie na świat przyszedł Chrystus. Ojca w układaniu przezeń dziejów świata. Działanie Logosu rozciąga się tak samo daleko, jak działanie Ojca.
Logos objawiał się już w Starym Testamencie. Nowy Testament przedstawia tylko wyższy stopień tego
ATANAZY WIELKI ALEKSANDRYJSKI (295-373). Urodzony w Aleksandrii, jako diakon i sekretarz objawienia. Nauka o Wcieleniu jest zredukowana do minimum. Ponadto w subordynacjonizmie Euzebiusza
biskupa Aleksandra wziął udział w Soborze Nicejskim na którym już polemizował z arianami. W 328 r. został główny nacisk położono na monoteizmie. Bogiem w sensie absolutnym tego słowa, jest tylko Ojciec.
biskupem jednak na synodzie w Tyrze w wyniku fałszywych oskarżeń został złożony z urzędu biskupa. Jako Chrześcijaństwo nie różni się od pierwotnego monoteizmu. Polityczny odpowiednik tego subordynacjonizmu
czołowy obrońca nicejskiego wyznania wiary pięć razy był na wygnaniu, ogółem 17 lat. uwidacznia się w paraleli między Bogiem, Ojcem, pierwotnym monadą, na podobieństwo Plotynowej  Jedni 
Główną przyczyną zwołania Soboru w Nicei była potrzeba zaprowadzenia porządku w Kościele w kontekście Logosem (Słowem), istotą utrzymującą w jedności wszystkie byty intelektualne oraz cesarzem, istotą wiążącą w
podziałów zapoczątkowanych przez Ariusza i jego poglądy. Również Atanazy w znacznej mierze porusza ten jedno wszystkie rzeczy zmysłowe.
właśnie problem. Ta teologia Logosu miała doniosłe znaczenie nie tylko o ile wywierała wpływ na Euzebiusza, lecz
Najważniejszym pismem są trzy Mowy przeciw arianom (Oratores contra Arianos) napisane ok. 335 r. albo w także ponieważ trzymała się jej przeważna część biskupów wschodnich w przeddzień soboru nicejskiego,
latach 356 i póz
niej. W pierwszej broni nauki nicejskiej o odwiecznym pochodzeniu Syna od Ojca i o istotowej zwłaszcza biskupi będący zwolennikami Orygenesa. Była to doktryna Dionizego Aleksandryjskiego i Grzegorza z
jedności Syna z Ojcem. W drugiej i trzeciej omawia teksty biblijne na które powoływali się arianie (np.Prz 8,22). Neocezarei (Taumaturga). Ona to przerwała w tradycji homojańskiej uczniów Euzebiusza, Akacjusza z Cezarei,
Ariusz twierdził, że Bóg w dziele stworzenia potrzebował Logosu jako istoty pośredniej. Atanazy odpowiada, że Euzebiusza z Emezy i Melecjusza z Antiochii. Nie była to teologia ariańska, bo uznawała za Orygenesem
Bóg ani nie jest tak słaby, aby potrzebować pomoce pośrednika, ani tak wyniosły, by bez niego nie chciał zrodzenie odwieczne Logosu. Uważała jednak to zrodzenie za wynik dobrowolnej decyzji Boga, w związku ze
stworzyć świata. Ariusz nazywa Syna stworzeniem, wytworem woli Ojca, Atanazy na to odpowiada że Syn stworzeniem świata i objawieniem się. Ta doktryna o Logosie nie potrafiła się wyzwolić z powiązania z teorią o
zawiera w sobie pojęcie bycia zrodzonym, a to nie oznacza pochodzić z woli lecz z istoty Ojca. Syn mając całą wszechświecie.
pełnię bóstwa nie może być stworzeniem. Natomiast rodzenie w wypadku Ojca nie można porównywać z
ludzkim, lecz jak  wypromieniowanie światła ze słońca, lub myśli z duszy . Syn jest jedno z Ojcem  przez
podobieństwo , a to podobieństwo musi być różne od naśladownictwa, do którego powołani są ludzie. Istnieje
ks. dr A. Uciecha, PATROLOGIA (ćw.) semestr I str. 9
TEKST 1 ·ð
Klemens Aleksandryjski, logos protreptikos i Logos paidagogos (Pedagog I, 1)
·ð W czÅ‚owieku wyróżniamy decyzje, czyny i afekty
·ð Decyzje ksztaÅ‚tuje logos nawracajÄ…cy (protrptikos). Pod jego wpÅ‚ywem wyrzekamy siÄ™ starych
błędów i z młodzieńczą werwą dążymy do zbawienia.
·ð Czynami kieruje logos nakazujÄ…cy
·ð Afekty zaÅ› leczy logos uÅ›mierzajÄ…cy
·ð ÅšciÅ›le mówiÄ…c jeden istnieje tylko Logos
·ð W poprzednim dziele nazwaÅ‚ Logosa nawracajÄ…cym/pobudzajÄ…cym bo miaÅ‚ tylko tÄ… funkcje na
względzie, a która pobudza ludzi do troski o zbawienie, które jest istota religii
·ð W tym dziele Logos bÄ™dzie przemawiaÅ‚ jako prawodawca i równoczeÅ›nie lekarz żądajÄ…cy
posłuszeństwa od tych, których poprzednio nawrócił. Określił go więc nazwą: pedagog,
wychowawca.
·ð BÄ™dzie on nas zaprawiaÅ‚ w cnocie, bÄ™dzie peÅ‚niÅ‚ funkcje praktycznÄ….
·ð Ta praktyczność polegać ma na realizowaniu decyzji uporzÄ…dkowania naszego życia moralnego,
podjętego pod wpływem nawrócenia, oraz dawaniu nam do tego siły (przykazania i przykłady
błędów)
·ð Przykazania wdrażajÄ… do posÅ‚uszeÅ„stwa, przykÅ‚ady zaÅ› nakÅ‚aniajÄ… do wybierania dobra, a
unikania zła
·ð Poznanie zdobywa siÄ™ przez naukÄ™, zdrowie przez leczenie. A
agodzÄ…c nakazy wychowawcy
działamy jak lekarstwo łagodzące. Chorego wpierw należy wyleczyć potem można go dopiero
uczyć i wchodzić w tajniki gnozy.
Logos jak piękną ma metodę: najpierw napomina, potem wychowuje, Az wreszcie naucza.
TEKST 3
Orygenes, O zasadach. Wstęp Rufina, tłumacza.
·ð Wielu braci pragnęło, aby przeÅ‚ożono z jÄ™zyka greckiego dzieÅ‚a Orygenesa na Å‚acinÄ™ i udostÄ™pnili
rzymskim czytelnikom
·ð Biskup Damazy namówiÅ‚ Hieronima do tego. Ten przetÅ‚umaczyÅ‚ 2 homilie do Pnp
·ð Jego dzieÅ‚o na temat Pnp jest arcydzieÅ‚em  przewyższyÅ‚ w nim samego siebie
·ð Wskazanie niegodnoÅ›ci tÅ‚umacza do tej wielkiej pracy
·ð PrzetÅ‚umaczono 70 listów Orygenesa i komentarze niektóre do pism ApostoÅ‚a
·ð ZostaÅ‚ tekst tak przetÅ‚umaczony, aby nie przytaczać tego co w ksiÄ™gach Orygenesa pozostaje w
wewnętrznej sprzeczności i niezgodzie
·ð Powód sprzecznoÅ›ci zawarty zostaÅ‚ w Apologetyku Pamfilusa, który broniÅ‚ dzieÅ‚ Orygenesa.
·ð Heretycy sfaÅ‚szowali wiele rzeczy w pismach Orygenesa wedle tÅ‚umacza, szczególnie dotyczy do
dzieła które ma przetłumaczyć czyli  O zasadach
·ð PominÄ…Å‚ te miejsca gdzie sfaÅ‚szowana zostaÅ‚a prawda o Trójcy
·ð Zastrzega sobie zaklinajÄ…c by nie zmieniać tych tekstów, nic do nich nie dodawać nie ujmować, i
by z oryginałem je porównywać.
TEKST 5
Euzebiusz z Cezarei, Historia kościoła od czasów Jezusa Chrystusa
·ð SpuÅ›ciznÄ™ ÅšwiÄ™tych Apostołów i wszystko, cokolwiek wielkiego lub sÅ‚ynnego od czasu
Zbawiciela się zdarzyło Euzebiusz postanowił dla potomnych opisać
·ð Szczególnie: sprawunki zacnych mężów, jak ustnie przekazywane byÅ‚o SÅ‚owo Boże, o ludziach
którzy w błędy wpadali i fałszywa gnozę szerzyli, los Żydów po zabójstwie Zbawiciela,
zwalczanie chrześcijan przez pogan
·ð Åšwiadom wielkiego zadania i tego że jako pierwszy pisze takie dzieÅ‚o historyczne
·ð Poprzez zebranie materiałów, które sÄ… luz
ne zazwyczaj stworzyć historię całą
·ð PoczÄ…tek zaczyna od dziaÅ‚alnoÅ›ci Jezusa, bo kto chce o jego koÅ›ciele pisać wpierw od niego musi
zacząć.
TEKST 7
Atanazy Wielki, Nauka Ariusza w ujęciu Atanazego: Pierwsza mowa przeciw arianom
·ð  Talia Ariusz to utwór bÅ‚azeÅ„ski, zniewieÅ›ciaÅ‚y w stylu i rytmie, zaczyna siÄ™ od zaznaczenia, iż
dzieło to ma być świadectwem tego, czego się nauczył od ludzi świętych, których śladami kroczy