SPECYFIKA DIAGNOZY PSYCHOLOGICZNEJ DZIECKA. KONTAKT Z
DZIECKIEM I RODZICAMI.
Treść: Definicja. Cechy specyficzne diagnozy dziecka. Metody diagnozy dziecka. Kontakt z rodzicami
dziecka/nastolatka. Kontakt z dzieckiem.
Dla studentów III roku psychologii dziennej i zaocznej SWPS we Wrocławiu, opracowała mgr Mirosława
Niewiarowska.
Definicja.
Termin diagnoza został zaczerpnięty z medycyny (diagnosis  rozpoznanie, z j. greckiego).
W trakcie zajęć będziemy u\
ywać następującej definicji diagnozy (na podst.: Bogdanowicz, M.
(1985). Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa: Wyd. Szkolne i Pedagogiczne):
Diagnoza jest poznawaniem dziecka (przejawiającego zaburzenia lub bez zaburzeń) i
wyjaśnianiem jego zachowania w ró\
nych sytuacjach \
yciowych.
Sporządzenie diagnozy jest czynnością rozbudowaną w czasie, dlatego lepiej jest mówić
procesie diagnozowania, ni\
o diagnozie.
Proces diagnozy mo\
na umieszczać w ró\
nych kontekstach i ró\
nie rozumieć. Istotne jest
jednak wyznaczenie CELU, któremu proces ten ma słu\
yć. Przykładowe cele diagnozy:
psychometryczna (nastawiona na pomiar określonych wskaz
ników), kliniczna (wskazanie
patomechanizmu analizowanych zaburzeń), nozologiczna (podejście medyczne),
funkcjonalna (opis jednostki jako całości, opisuje i klasyfikuje zaburzenia oraz obszary
stanowiące bazę dla oddziaływań korekcyjnych), psychospołeczna (skupiona na
uwarunkowaniach indywidualnych i kontekstowych).
Samo podjęcie się wykonania diagnozy mo\
e zmieniać stosunek diagnosty do dziecka. Staje
się on jakby bardziej empatyczny, stara się lepiej zrozumieć jego problemy i potrzeby.
Posiadanie wiedzy na temat genezy zaburzeń dziecka sprawić mo\
e, \
e w diagnoście
kształtuje się większa wyrozumiałość dla pewnych zachowań. Jeśli diagnosta odkryje i
zrozumie mechanizmy odpowiedzialne za określone funkcjonowanie osoby diagnozowanej,
percepcja jego problemów zmieni się i zaczyna odczuwać on cierpienie pacjenta, bezradność,
ukryte za fasadą np. nadmiernej uległości, dominacji. Dogłębne i refleksyjne wykonanie
diagnozy ju\
samo w sobie zawierać mo\
e elementy terapeutyczne.
Za: Dębska U., Komorowska K. (2006). Odpowiedzialne diagnozowanie osób niepełnosprawnych. Niektóre
dylematy praktyka. Materiały z konferencji  Odpowiedzialność w obliczu niepełnosprawności , Wrocław.
Cechy specyficzne diagnozy dziecka:
1) brak motywacji u dzieci do poddania się badaniom diagnostycznym (brak uczucia
choroby, świadomości symptomów patologicznych, potrzeby leczenia się i zmiany
zachowania),
2) niski stopień trafności diagnozy, zmniejszający się wraz z wiekiem dziecka (objawy
ulegają zmianie wraz z wiekiem, są silnie uzale\
nione od aktualnej sytuacji \
yciowej
dziecka, trudne do odró\
nienia od reakcji na sytuację trudną, która ma charakter
przystosowawczy i przejściowy),
3) konieczność formułowania  diagnozy rozszerzonej , obejmującej dziecko wraz z jego
rodziną,
1
4) potrzeba ujęcia diagnozy jako procesu (diagnoza w wielu wypadkach powinna być
efektem wielokrotnych, odległych w czasie kontaktów z dzieckiem, np. w poradni,
przedszkolu),
5) kliniczno-ontogenetyczny charakter diagnozy (ocena nie tylko aktualnego rozwoju
dziecka, ale i dotychczasowego przebiegu rozwoju psychoruchowego),
6) diagnoza całościowa (często potrzebna jest wszechstronna ocena psychofizycznego
rozwoju dziecka, dokonywana przez zespół specjalistów ró\
nych dziedzin:
psychologa, psychiatrę, neurologa dziecięcego, pediatrę, logopedę, pedagoga i in.),
7) diagnoza negatywna (diagnoza zaburzeń) musi być uzupełniona tzw. diagnozą
pozytywną (pozytywne cechy dziecka i jego środowiska, które dają podstawę do
określenia prognozy co do dalszego rozwoju dziecka i kierunku postępowania
terapeutycznego,
8) diagnoza będąca efektem badania psychologicznego powinna być weryfikowana w
toku ewentualnej terapii, formułowana ostro\
nie i wielokrotnie sprawdzana,
9) w diagnozowaniu dzieci u\
ywa się metod specyficznych, które uwzględniają cechy
ich osobowości, tj. niski poziom samoświadomości, niemo\
ność (czasem
niestosowność) uświadamiania dziecku jego zaburzeń, brak mo\
liwości retrospekcji w
traumatyzujące prze\
ycia, słaby stopień rozwoju mowy.
Metody diagnostyczne w psychologii dziecka.
We wszystkich działach psychologii stosowanej wyró\
nia się:
- metody kliniczne (obserwacja, wywiad, rozmowa, analiza wytworów),
- metody eksperymentalne (eksperyment, testy).
W pracy diagnostycznej z dziećmi wykorzystuje się je równie\
.
Kontakt z rodzicami dziecka/nastolatka.
Dla wielu rodziców konieczność poszukiwania pomocy u specjalisty stanowi potwierdzenie
braku kompetencji w pełnieniu ich funkcji rodzicielskich. Rodzice mogą rywalizować z
psychologiem/terapeutą o uwagę dziecka lub zazdrościć psychicznej bliskości. Czasem nie są
w stanie tolerować sukcesu tam, gdzie oni ponieśli klęskę lub wcale nie chcą, by sytuacja
uległa poprawie (nieświadomy brak motywacji do zmiany). Dotyczy to szczególnie sytuacji
terapeutycznej, do której wstępem bywa diagnoza psychologiczna. Wa\
ne jest to, aby rodzice
nie czuli się oskar\
ani za  spowodowanie problemów dziecka poprzez własne problemy czy
konflikty. Kwestia ta wymaga szczególnej wra\
liwości psychologa/terapeuty.
Więcej na ten temat w: Schier, K. (2000). Przeciwprzeniesienie w terapii psychoanalitycznej dzieci i młodzie\
y.
Nowiny Psychologiczne, 4, s. 63-69.
To, co mówią rodzice i nauczyciele, czasami odnosi się bardziej do ich własnych problemów
w sytuacji kontaktu z dzieckiem ni\
do problemów dziecka. Stąd czasami mamy do czynienia
raczej z emocjonalnymi kłopotami rodziców i zawodowymi trudnościami nauczycieli ni\
z
patologią dziecka czy ucznia. Zjawisko to jest częste i stanowi jedną z przyczyn trudności
współpracy szkół z placówkami psychologiczno pedagogicznymi oraz psychologa z
rodzicami dziecka.
Na podst.: Klimasiński K. (2000). Elementy psychopatologii i psychologii klinicznej. Kraków: Wyd.
Uniwersytetu Jagiellońskiego, s.117.
2
Kontakt z dzieckiem.
Staramy się zawsze stworzyć atmosferę sprzyjającą badaniu, aby dziecko nie zdawało sobie
sprawy, \
e jest badane, a zadania testowe traktowało jako zabawę.
Nie nale\
y się spieszyć z trudnymi tematami, jednocześnie nie nale\
y robić z wywiadu i
badania jedynie zabawy i w ogóle unikać trudnych spraw.
Dzieci w wieku powy\
ej 5 lat: w rozmowie mo\
na pytać wprost o sprawy dotyczące
badanego zagadnienia, problemu. Pomocne mogą być rysunki wykonane przez dziecko.
Dzieci w wieku poni\
ej 5 lat: nale\
y obserwować zabawę, brać w niej udział, rozmawiać,
zadawać niewiele bezpośrednich pytań.
Za: Goodman, R., Scott, S. (2000). Psychiatria dzieci i młodzie\
y. Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban &
Partner, s.16.
Kontakt psychologa z pacjentem/klientem
Na podst.: Zalewska, M. (1998). Dziecko w autoportrecie z zamalowaną twarzą. Psychiczne mechanizmy
rozwoju to\
samości dziecka głuchego i dziecka z opóz
nionym rozwojem mowy. Wyd. J. Santorski & CO (s.159-
228 o kontakcie, rozmowie i obserwacji).
Kontakt niedyrektywny Kontakt dyrektywny
Z 1.Dziecko wybiera zabawkę lub Dorosły wybiera dziecku zabawkę lub
dzieckiem formę aktywności. formę aktywności, np. pokazuje
Psycholog oferuje dziecku siebie  zabawki i pyta  co to? . Proponuje
na poziomie behawioralnym jest to rysowanie i wskazuje temat rysunku np.
pokazywanie dziecku jego samego  narysuj rodzinę , itp.
(miny, którą robi, jego ciała, jego
ubranka).
 Pokazywanie dziecku jego
aktywności polega na
werbalizowaniu w myślach lub na
głos obserwowanych aktywności.
Mo\
e to być trudne, bo mamy
zwyczaj oferować siebie poprzez
zaoferowanie czegoś naszym
gościom.
2.Utrzymywanie takiego dystansu
fizycznego, który umo\
liwia
zachowanie własnych granic  ja
(nie za blisko i nie za daleko).
Z rodzicem Dorosły (rodzic) wybiera temat Psycholog zbiera wywiad zadając
dziecka rozmowy. pytania, prosi o wypełnienie
kwestionariusza, robi test, itp.
3