Układ pokarmowy
Funkcje:
� Trawienie pokarmu
� Wchłanianie produktów trawienia
� Wchłanianie płynów pobranych i zwrotne wchłanianie płynów wydzielanych
� Usuwanie niestrawionych składników pokarmu i produktów przemiany materii
� Odporność - GALT (gut-associated lymphoid tissue  określenie na całość tkanki
limfatycznej występującej w obrębie
przewodu pokarmowego.
Biorąc pod uwagę funkcje poszczególnych
narządów wchodzących w skład układu
trawiennego, możemy je połączyć w trzy grupy:
1. Narządy, które pobierają, rozdrabniają i formują
kęs pokarmowy
� jama ustna z wszystkimi jej składnikami,
� gardło
� przełyk.
2. Narządy środkowej drogi pokarmowej,
rozkładające (trawiące) pożywienie na składniki,
które mogą być wchłonięte do środowiska
wewnętrznego organizmu
� żołądek i jelito cienkie. Jelito cienkie dzieli
się na: dwunastnicę, jelito czcze i kręte.
� do tej grupy narządów zaliczamy też
wątrobę i trzustkę.
3. Narządy w których odbywa się wchłanianie wody i formowanie mas kałowych.
�� jelito grube, które składa się z:
jelita ślepego (kątnicy) wraz z odchodzącym od niego wyrostkiem robaczkowym,
okrężnicy:
odbytnicy i odbytu.
Ściana przewodu pokarmowego na całej jego
długości składa się z:
- błony śluzowej, inaczej śluzówki. Jest to
warstwa wyścielająca przewód pokarmowy od
wewnątrz. Zbudowana jest z komórek tkanki
nabłonkowej, wśród których występują komórki
gruczołowe wydzielające śluz, a w niektórych
odcinkach produkujące enzymy trawienne;
- błony podśluzowej, inaczej podśluzówki, w
której występują liczne naczynia krwionośne,
nerwy, mogą też występować gruczoły;
1
- błony mięśniowej, inaczej mięśniówki, czyli warstwy mięśni gładkich. Są one ułożone
podłużnie i okrężnie, a ich rytmiczne skurcze, zwane ruchami perystaltycznymi, powodują
przesuwanie się treści pokarmowej wzdłuż przewodu pokarmowego;
- błony zewnętrznej, którą tworzy przede wszystkim otrzewna, otaczającej od zewnątrz cały
układ pokarmowy.
Jama ustna
Przewód pokarmowy rozpoczyna się otworem ustnym prowadzącym do jamy ustnej. W
jamie ustnej zachodzą następujące procesy:
- pobieranie pokarmu
- rozdrobnienie pokarmu
- nawilżenie i zmiękczenie pokarmu poprzez wymieszanie go ze śliną
- wstępne procesy trawienne (trawienie skrobi)
Wymienione wyżej funkcje możliwe są dzięki obecności zębów, języka i uchodzących do
jamy ustnej gruczołów ślinowych.
Zęby
Wszystkie zęby razem noszą nazwę uzębienia
Człowiek charakteryzuje się uzębieniem:
� Heterodontycznym: zęby różnią się od siebie i można je połączyć w odpowiednie
grupy.
� Difiodontycznym (dwurzędowym): w ciągu życia wyrastają kolejno dwa zestawy
zębów.
Najpierw pojawiają się zęby mleczne, póz
niej zęby stałe.
Zęby są umieszczone w wyrostkach zębodołowych szczęki i żuchwy w ten sposób, że
tworzą dwa łuki zębowe: górny i dolny.
Kształt łuku górnego zbliżony jest kształtu połowy elipsy, łuku dolnego  do paraboli.
Część błony śluzowej jamy ustnej, która pokrywa wyrostki zębodołowe i otacza szyjki zębów
to dziąsła
Człowiek ma 32 zęby ułożone w dwóch łukach
zębowych: górnym,
czyli szczękowym i dolnym  żuchwowym (po
16 w każdym).
Wyróżnia się 4 rodzaje zębów:
- siekacze służące do odgryzania kęsów
- kły u człowieka spełniają niewielką rolę
(zwierzętom natomiast pozwalają
rozszarpywać pokarm)
- zęby przedtrzonowe służą do rozcierania
pokarmu
- zęby trzonowe.
2
Wzór zębowy, czyli zapis liczby zębów poszczególnych rodzajów w jednej połowie (lewej
lub prawej) łuku szczękowego i żuchwowego. Zapis rozpoczyna się od liczby siekaczy, dalej
w kolejności wyszczególnia się kły, zęby przedtrzonowe i, na końcu, trzonowe. Dla
człowieka wzór zębowy wygląda następująco:
Szczęka (połowa): 2 1 2 3
Żuchwa (połowa): 2 1 2 3
Ząb zbudowany jest z:
- korony zęba - jest to część, która wystaje
ponad powierzchnię dziąsła
- szyjki zęba występującej tuż pod
powierzchnią dziąsła
- korzenia tkwiącego głęboko w dziąśle i
osadzonego w zębodole.
1. Na powierzchni zęba znajduje się szkliwo
 najtwardsza tkanka w ludzkim
organizmie; pokrywa koronę, stanowi
tarczę ochraniającą ząb przed bakteriami
2. pod nim znajduje się zębina  stanowi główną część zęba, zbudowana podobnie jak
tkanka kostna, ale twardsza
3. Wnętrze korony zęba to komora wypełniona tkanką łączną zwaną miazgą. Miazga
wypełnia też kanał korzenia. Znajdują się tu liczne naczynia krwionośne i nerwy,
dochodzące do komory przez kanały znajdujące się w korzeniach.
4. Tkanka pokrywającej korzeń to cement/kostniwo
W okresie dziecięcym u człowieka występują zęby mleczne. Jest ich 20, są zróżnicowane na
siekacze, kły i zęby przedtrzonowe (nie ma mlecznych zębów trzonowych!). Między 7 a 13
rokiem życia zęby mleczne wypadają i są stopniowo zastępowane przez zęby stałe.
Język
W budowie wyróżnia się:
� nasadę
� trzon
� koniec języka
Język zbudowany jest z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Umożliwia on
mieszanie się pokarmu ze śliną. Na powierzchni języka znajdują się liczne kubki smakowe
skupione w brodawki.
Wyróżnia się brodawki:
�� Mechaniczne
� Nitkowate - zwiększające powierzchnię języka oraz nadające powierzchni grzbietowej
szorstkość, dzięki czemu ułatwione jest formowanie kęsów pokarmowych;
Pokrywają prawie całą powierzchnię górną języka.
3
Są najliczniejszymi brodawkami (ok. 90%wszystkich brodawek).
Brodawki te są wysokie (do 3mm), wąskie, ostro (stożkowato) zakończone i pokryte
silnie zrogowaciałym nabłonkiem wielowarstwowym płaskim ulegającym łuszczeniu.
Powodują one szorstkość powierzchni języka i umożliwiają przytrzymywanie oraz
rozcieranie pokarmu. Przewodzą wrażenia dotykowe
�� Zmysłowe (smakowe)
� Grzybowate: Nierównomiernie rozmieszczone na grzbietowej powierzchni trzonu
języka, między brodawkami nitkowatymi. Głównie występują w jego przedniej części.
Są mniej liczne (ok. 200), szersze i niższe (do 1,8 mm) od brodawek nitkowatych.
Jest ich znacznie więcej u dzieci. Są kształtu maczugowatego (grzybowatego) o
zwężonej podstawie i rozszerzonej części górnej (stąd ich nazwa).
W 30% brodawek, w nabłonku, który pokrywa ich boczne powierzchnie występują,
szczególnie u dzieci, kubki smakowe.
Dzięki występującym w niej licznym naczyniom krwionośnym, które przeświecają
przez cienki nabłonek brodawki te mają żywoczerwony kolor i dlatego można je
dostrzec gołym okiem, w postaci czerwonych punkcików na powierzchni języka.
� Okolone: Są największymi (o średnicy od 1 do 3 mm) widocznymi gołym okiem
brodawkami językowymi.
Są najmniej liczne spośród wszystkich brodawek językowych  w liczbie 8 - 12.
Rozmieszczone są w tylnej części języka, wzdłuż przedniej krawędzi bruzdy granicznej
i ułożone w załamaną linię kształtu litery V.
� Liściaste: Występują na bocznych brzegach tylnej części języka.
Są słabo wykształcone (szczątkowe) u człowieka, natomiast liczne u zwierząt. Na
przekrojach mają kształt listków. Wysłane są one nabłonkiem wielowarstwowym
płaskim, w którym na ich bocznych ścianach znajdują się kubki smakowe.
Zmysł smaku
Jest głównym zmysłem, dzięki któremu organizm ludzki potrafi określić jakość żywności
Jego prawidłowe funkcjonowanie wpływa na nasze dobre samopoczucie, kondycję zdrowotną
organizmu oraz odczuwanie przyjemności płynącej ze spożywania pokarmu lub napoju.
Dzięki niemu rozpoznajemy spożywany pokarm.
Smak ostrzega nas również przed spożyciem produktów zepsutych i substancji toksycznych.
Ponad to jego wpływ odnotowuje się w tworzeniu preferencji smakowych oraz związku z
energetycznością spożywanych produktów.
Obecnie wiemy, że istnieje pięć wrażeń smakowych:
1. smak słodki, dzięki któremu potrafimy rozpoznać składniki pokarmowe o dużej
zawartości energii,
2. smak umami, dzięki któremu posiadamy zdolność identyfikowania pokarmów bogatych
w białko (receptory kwasu glutaminowego),
3. smak słony zapewniający prawidłową równowagę elektrolitów,
4
4. smaki gorzki i kwaśny rozpoznające substancje szkodliwe i trujące dla naszego
organizmu.
+ rozpoznawanie  ostrości pokarmów
Długo uważano, że poszczególne części języka są wrażliwe na
odmienne smaki.
Jednak najnowsze wyniki badań czynnościowych i
molekularnych potwierdzają, że przyjęta w nauce  mapa
języka tak naprawdę nie istnieje.
Odpowiedz
na wszystkie smaki - słodki, słony, kwaśny, gorzki,
umami - występuje na całej powierzchni języka, a nie na jego
wybranych obszarach.
Z narządem smaku ściśle związany jest narząd powonienia oraz
wzroku dlatego sygnały z tych trzech narządów dają nam pełne
Kubek smakowy
wrażenia smakowe.
Kubki smakowe zwiększają swoją wrażliwość u kobiet
ciężarnych.
Wrażliwość na różne smaki, zwłaszcza gorzki i słodki jest uwarunkowana genetycznie, a więc
odmienna u każdego człowieka.
Poziom głośności otoczenia ma wpływ zarówno na intensywność smaku jedzonych potraw,
jak również odbierane wrażenie ich chrupkości.
Słodkie napoje przytępiają zmysł smaku.
Mirakulina  związek organiczny, glikoproteina zawarta w owocach afrykańskiego
synsepalu słodkiego blokując czasowo receptory smaków kwaśnego i gorzkiego, powoduje,
że smak produktów kwaśnych jest przez długi czas odbierany jako bardzo słodki.
Badania smaku dla diagnostyki lekarskiej  gustometria
� Nerwy czaszkowe VII twarzowy i IX językowo-gardłowy unerwiają kubki smakowe.
5
Ślinianki
Jama ustna zwilżana jest przez wydzielinę zarówno niewielkich gruczołów zlokalizowanych
w błonie podśluzowej (tzw. małych gruczołów ślinowych), jak i dużych gruczołów ślinowych
(ślinianek) umiejscowionych poza jej obrębem i połączonych z nią jedynie za pośrednictwem
głównych przewodów wyprowadzających.
U człowieka występują 3 pary ślinianek:
1. Przyuszne: Największy gruczoł ślinowy. Masa 20-30 g. Znajduje się na powierzchni
bocznej twarzy, w dole zażuchwowym. Kieruje się w dół do przodu - od skrawka i płatka
małżowiny usznej do kąta żuchwy. Przewód główny ślinianki przyusznej długości od 3
do 5 cm uchodzi do przedsionka jamy ustnej na powierzchni błony śluzowej policzka -
brodawce przyuszniczej, na wysokości drugiego górnego zęba trzonowego.
2. Podżuchwowe
3. Podjęzykowe
Wydzielina dużych gruczołów ślinowych wspólnie z wydzieliną małych gruczołów ślinowych
jamy ustnej tworzy ślinę.
Udział małych gruczołów w ogólnej objętości wytwarzanej śliny jest jednak nieznaczny.
Największy udział w produkcji śliny mają ślinianki podżuchwowe. Wytwarzają one ok. 65%
objętości śliny. Ślinianki przyuszne produkują ok. 30% śliny, ok. 5% ślinianki podjęzykowe
i małe gruczoły jamy ustnej.
Gruczoły ślinowe człowieka wydzielają ślinę w ilości ok. 750-1000ml na dobę.
Wydzielanie ślinianek jest pod kontrolą autonomicznego układu nerwowego.
Pod wpływem bodz
ców pokarmowych, takich jak zapach, smak, widok pokarmu lub
zetknięcie się pokarmu z błoną śluzową jamy ustnej ma miejsce wydzielanie śliny w większej
ilości, głównie przez ślinianki.
Obronne reakcje miejscowe jamy ustnej wiążą się z obecnością w ślinie specjalnych
enzymów  tzw. inhibin (np. lizozym) oraz białek odpornościowych - immunoglobulin
Największe znaczenie przypisuje się immunoglobulinie wydzielniczej IgA  będącej
nośnikiem wielu przeciwciał: p.bakteryjnych, p.wirusowych, p.alergicznych, p.grzybiczych
Skład śliny:
Woda 99%
Jony K+, Na+, Cl-, HCO3-
, PO43-, rodanki
Substancje proste glukoza, mocznik,
cholesterol
Enzymy amylaza rozkłada wielocukrowce (skrobię do maltozy)
lipaza w śladowych ilościach, rozkłada lipidy
peroksydaza wykazuje aktywność bakteriobójczą
Mucyny MG1, MG2 wysokocząsteczkowe glikoproteidy (0,25-1,0 MDa) z bardzo dużą ilością
krótkich łańcuchów cukrowcowych (50-80%), główny składnik
wydzieliny śluzowej
Białka lizozym własności przeciwbakteryjne
6
przeciwbakteryjne, laktoferryna własności przeciwbakteryjne
przeciwgrzybicze,
histatyny białka bogate w histydynę, własności przeciwgrzybicze i
przeciwwirusowe
przeciwbakteryjne
cystatyny inhibitory niektórych peptydaz, własności przeciwbakteryjne i
przeciwwirusowe
białka bogate w własności przeciwbakteryjne, gromadzą jony wapniowe i stymulują
prolinę remineralizację szkliwa
katelcydyny peptydy o własnościach przeciwbakteryjnych i przeciwwirusowych
defenzyny własności bakteriobójcze
Immunoglobuliny IgA
Czynniki EGF, TGFą pobudzają wzrost i regenerację nabłonków
wzrostowe
W jamie ustnej panuje środowisko obojętne (pH ok. 6,8), jednak po każdym posiłku odczyn
pH gwałtownie się obniża. Niskie pH z
le oddziałuje na szkliwo zębów, co sprzyja
rozwojowi próchnicy. Dodatkowo zalegające między zębami resztki pożywienia są pożywką
dla wielu bakterii, które przekształcają cukry w kwasy. Może to doprowadzić do uszkodzenia
szkliwa i zębiny i powstania ubytku.
Gardło
Gardło w swej budowie anatomicznej wykazuje przystosowanie do połykania kęsa
pokarmowego i modulacji głosu.
Stanowi wspólny odcinek dróg oddechowych i pokarmowych łączący się z jamą nosową i
ustną; dochodzi do wejścia do przełyku lub wejścia do krtani.
Przeważnie ma 12 cm długości. Rozciąga się od podstawy czaszki do 6 kręgu szyjnego.
Podczas odruchu połykania chrzęstny fałd zwany nagłośnią zamyka dostęp do krtani i dróg
oddechowych.
Przełyk
Jest to przewód, którym pożywienie, nie podlegając żadnym zmianom przechodzi z gardła do
żołądka. Długość 25-30 cm.Rozpoczyna się wejściem do przełyku, a kończy się na wpuście
żołądka. Od poziomu 6 kręgu szyjnego do 10 -11 kręgu piersiowego.
Znajdujące się w ścianach przełyku mięśnie gładkie wykonują ruchy perystaltyczne,
powodując przesuwanie połkniętych kęsów do żołądka.
Połykanie.
W połykaniu biorą udział jama ustna, gardło i przełyk.
Wyróżnia się w nim trzy fazy:
(1) Ustną - charakter dowolny
(2) Gardłową - odruchowy.
(3) przełykową
7
Odcinek przywpustowy przełyku pod wpływem cofania się kwaśnej treści żołądkowej
przekształca się w nabłonek walcowaty. Jest on szczególnie podatny na owrzodzenia i stany
zapalne (przełyk Barretta).
Bolesne stany zapalne mogą być przyczyną rozwoju raka przełyku.
Żołądek
To rozszerzona, workowata część przewodu pokarmowego, w której pokarm zalega przez
dłuższy czas podlegając trawieniu. Śluzówka żołądka jest pofałdowana, w zagłębieniach
między fałdami znajdują się liczne gruczoły produkujące sok żołądkowy. W jego skład
wchodzą enzymy trawienne i kwas solny. Obecność kwasu solnego w żołądku jest
przyczyną bardzo niskiego pH (1,5-2). Jego rola w żołądku polega na:
- wyjaławianiu pokarmu,
- częściowej denaturacji białka,
- aktywacji enzymów.
W śluzówce żołądka występuje szczególnie dużo gruczołów śluzowych, tak, że cała błona
pokryta jest warstwą śluzu. Ma on zabezpieczać ścianki żołądka przed niszczącym działaniem
kwasu solnego i enzymów.
Żołądek jest mocno umięśniony.
Wykonuje przez cały czas skurcze, co
pozwala na mieszanie znajdującego się w
nim pokarmu z sokiem żołądkowym.
� Długość żołądka: 25 30 cm
� Szerokość żołądka: 12 14 cm
� Pojemność wynosi 1-3 litry.
Składa się z:
1. wpustu,
2. trzonu z dnem
3. odz
wiernika. Od kolana żołądka,
wznosi się część odz
wiernikowa,
która kierując się ku górze i nieco na prawo, otworem końcowym żołądka łączy się z
częścią początkową dwunastnicy. Otwór ten nosi nazwę odz
wiernika (pylorus;
pylor = wrota).Ujście zamyka zastawka odz
wiernika wraz z mięśniem zwieraczem
odz
wiernika. Mięsień zwieracz odz
wiernika to gruby pierścień mięśniówki okrężnej w
błonie mięśniowej. Skurcz tego mięśnia oddziela światło żołądka od dalszego odcinka
przewodu pokarmowego. Jest położony na wysokości L1, nieco po prawej stronie
kręgosłupa (u człowieka leżącego na plecach).
Jelito cienkie
Jelito cienkie jest najdłuższą częścią przewodu pokarmowego - liczy ok. 6 m i dzieli się na
dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte.
Dwunastnica
To początkowy, ok. 30-centymetrowy odcinek jelita cienkiego, w którym bardzo
intensywnie zachodzą procesy trawienne. Do dwunastnicy uchodzą przewody z
największych gruczołów: z wątroby produkującej żółć i z trzustki produkującej sok
8
trzustkowy. Sok trzustkowy jest mieszaniną różnych enzymów trawiennych. W
dwunastnicy panuje lekko zasadowe środowisko: pH ok. 8.
Jelito czcze i kręte
To dalsze odcinki jelita cienkiego, w
których zachodzą końcowe etapy
trawienia pokarmów, ale przede
wszystkim
następuje wchłanianie strawionych
składników do krwi. Cała jego
wewnętrzna powierzchnia pokryta jest
drobnymi wyrostkami - kosmkami
jelitowymi. Wewnątrz każdego kosmka znajdują się naczynia krwionośne i limfatyczne, do
których wchłaniane są składniki odżywcze. Powierzchnia kosmków pokryta jest nabłonkiem,
którego komórki zaopatrzone są w wyrostki zwane mikrokosmkami. W sumie daje to
ogromną powierzchnię wchłaniania.
Jelito cienkie cały czas wykonuje ruchy perystaltyczne, przesuwające treść pokarmową w
stronę jelita grubego.
Jelito grube
Jest znacznie grubsze niż jelito cienkie (stąd nazwa). Na granicy jelita cienkiego i grubego
znajduje się zastawka uniemożliwiająca cofanie się treści pokarmowej. W jelicie grubym nie
ma gruczołów trawiennych ani kosmków jelitowych. Dociera tu woda, składniki pożywienia,
które nie zostały dostatecznie strawione oraz takie, które w drodze przez jelito cienkie nie
zostały wchłonięte. W jelicie grubym zachodzi przede wszystkim wchłanianie wody, soli
mineralnych, a także witamin, takich jak witamina K czy niektóre witaminy z grupy B, które
są syntetyzowane przez żyjące tu bakterie symbiotyczne.
Jelito grube dzieli się na:
� kątnicę (jelito ślepe) z cienkim uwypukleniem  wyrostkiem robaczkowym
- okrężnicę, która otacza wnętrze jamy brzusznej. Odcinki okrężnicy:
*� wstępująca (wstępnica),
*� poprzeczna (poprzecznica),
*� zstępująca (zstępnica)
*� esowata (esica).
� odbytnicę, czyli końcowy odcinek jelita zakończony odbytem. Tą drogą zachodzi
usuwanie niestrawionych resztek w postaci kału.
Trzustka
narząd gruczołowy położony w górnej części jamy brzusznej tuż poniżej żołądka,
zaotrzewnowo. Ma nieregularny, wydłużony i spłaszczony w wymiarze grzbietowo-
brzusznym kształt. Wymiar podłużny w rzucie poprzecznym porównywany do kształtu
młotka lub haczyka (wygięty częścią środkową do przodu). W rzucie czołowym kształt
przypomina literę S. Ma 20 cm długości i 5 cm szerokości, waży od 60 do 125 g.
9
Budowa zrazikowa dobrze zaznacza się na
powierzchni gruczołu i nadaje mu wygląd
guzkowaty. Na powierzchni trzustki może
gromadzić się tkanka tłuszczowa, która
wygładza jej powierzchnię i nadaje
zabarwienie bardziej żółtawe. Miąższ narządu
jest spoisty i miękki. Pod względem
funkcjonalnym trzustka składa się z części
wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej,
odpowiedzialnej za wytwarzanie kilku
hormonów m.in. insuliny i glukagonu)
i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej,
produkującej zawierający enzymy trawienne sok trzustkowy.
Sok trzustkowy przewodem trzustkowym trafia do światła dwunastnicy. Zawiera on enzymy
trawienne ( amylazę  trawienie cukrów, trypsynę  rozkładanie białek i lipazę  trawienie
tłuszczów) oraz wodorowęglany zapewniające zasadowy charakter wydzieliny.
Wytwarzaniem i wydzielaniem do krwi hormonów, pełnią komórki zgrupowane w
niewielkich skupiskach zwanych wyspami Langerhansa. Wyspy te są rozrzucone w całej
trzustce - jest ich około miliona, a ich łączna masa stanowi zaledwie 2% masy całego
gruczołu. W obrębie wysp Langerhansa wyróżnia się 3 rodzaje komórek: A, B, i D. W
komórkach A wytwarzany jest glukagon, w komórkach B insulina, w D-somatostatyna.
Najwięcej w wyspach Langerhansa jest komórek B  stanowią ok. 80% ogółu komórek wysp.
Produkowany przez nie hormon - insulina jest bardzo ważnym regulatorem organizmu
decydującym o zużytkowaniu i magazynowaniu składników pokarmowych, a zwłaszcza o
tempie spalania podstawowego paliwa organizmu, jakim jest cukier prosty - glukoza.
Rola insuliny:
Insulina jest hormonem o budowie białkowej, który reguluje przemianę cukrów oraz białek i
tłuszczów. Insulina jest bowiem  kluczem chemicznym otwierającym drogę glukozy do
wnętrza komórek (np. komórek wątrobowych, mięśniowych, czy mózgu). Zwiększa to
wewnątrzkomórkowe zużytkowanie glukozy, czyli jej spalanie odpowiednio do
zapotrzebowania na wysiłek fizyczny, czy umysłowy. Osoby chore na cukrzycę, której istotą
jest niedobór insuliny, muszą codziennie lub kilka razy dziennie przyjmować insulinę w
postaci zastrzyków albo leki, które pobudzają trzustkowe wydzielanie insuliny.
Glikogen. Jeśli bieżące potrzeby energetyczne są zaspokajane - insulina inicjuje wytwarzanie
w wątrobie (i w mięśniach) - zapasów  paliwa dla komórek ciała. Jest nim wytwarzany z
glukozy wielocukier  glikogen. Glikogen w razie potrzeby, jeżeli wystąpi niedobór glukozy
w płynach ustrojowych czy tkankach, rozpada się pod wpływem wspomnianego już hormonu
glukagonu i uwalnia potrzebną glukozę.
Ostre zapalenie trzustki jest wynikiem toksycznych uszkodzeń i zaburzenia działania
naturalnych systemów obronnych. Wskutek tego występuje wylew enzymów trawiennych,
10
które produkuje trzustka. Następstwem wylewu jest samostrawienie i martwica jej miąższu.
Oznacza to całkowite zaburzenie w/w niezwykle ważnych funkcji fizjologicznych narządu.
Ryzyko wystąpienia zapalenia trzustki zwiększają: nadużywanie alkoholu, kamica żółciowa,
przyjmowanie niektórych leków (cytostatyków, sterydów, niektórych antybiotyków).
Alkohol i ostre zapalenie trzustki
Ostre pobudzenie zapalne trzustki wywołujące atak może być np. związane z tłustym
posiłkiem i jednoczesnym obfitym spożywaniem alkoholu. U alkoholików atak zapalenia
rozpoczyna się nagle, zazwyczaj po nadużyciach pokarmowych. Chorzy na ogół są w bardzo
ciężkim stanie, skarżą się na  opasujący ból nadbrzusza, promieniujący do pleców, z
towarzyszącym wzdęciem, nudnościami i częstymi wymiotami. Pojawia się sinica
obwodowych części ciała, z marmurkowatością skóry i zaczerwienienie twarzy. W badaniach
laboratoryjnych na ogół wykrywa się podwyższoną aktywność enzymu amylazy w osoczu i w
moczu.
Choroby dróg żółciowych a zapalenie trzustki
Istotną przyczyną zaplenia gruczołu może być utrudnienie odpływu soku trzustkowego i żółci
do dwunastnicy wskutek zablokowania się w brodawce dwunastniczej kamienia żółciowego
oraz wtórny wzrost ciśnienia w przewodach trzustkowych i zarzucanie żółci do przewodu
trzustkowego.
W przebiegu nowotworów trzustki i dróg żółciowych może dojść do ostrego zapalenia
trzustki. Toteż niewielkiego stopnia żółtaczka, świąd skóry  powinny być traktowane jako
objawy wymagające dokładnej diagnostyki, gdyż mogą świadczyć o rozwoju raka trzustki,
czy dróg żółciowych
Powstawaniu ostrego zapalenia trzustki mogą sprzyjać niektóre choroby metaboliczne np.
cukrzyca, przetłuszczenie krwi (hiperlipidemie), nadczynność przytarczyc oraz zakażenia
wirusowe i bakteryjne.
W niektórych przypadkach przyczyną zapalenia trzustki mogą być stosowane leki: sterydy,
tetracykliny, estrogeny, sulfonamidy. Ponadto choroby narządów sąsiednich  np., wrzód
drążący do trzustki, zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej, oraz zabiegi
endoskopowe w obrębie dróg żółciowych i przewodu trzustkowego. W ok.10 -20%
przypadków nie udaje się określić przyczyny choroby.
Wątroba
Wątroba to jeden z największych i najważniejszych narządów w organizmie. Znajduje się po
prawej stronie w górnej części brzucha i bierze udział w prawie każdym procesie
fizjologicznym. Wątroba pełni różnorodne funkcje, m.in.:
� przekształca spożywane pokarmy w energię i wytwarza związki chemiczne niezbędne dla
mózgu i rdzenia kręgowego. Jest miejscem metabolizmu węglowodanów, białek i
tłuszczów
11
� zapewnia odtruwanie organizmu dzięki metabolizowaniu i wydalaniu leków i narkotyków,
alkoholu i obecnych w środowisku toksyn
� kontroluje krzepnięcie krwi oraz wytwarzanie i wydalanie cholesterolu, magazynuje
witaminy, sole mineralne i cukry oraz reguluje gospodarkę zapasami tłuszczu
� wytwarza żółć, substancję pomagającą w trawieniu pokarmów i wchłanianiu ważnych
składników pokarmowych
� zwiększa odporność na zakażenia poprzez wytwarzanie czynników odpornościowych i
usuwanie bakterii z krwi
� magazynuje ważne witaminy, energię i sole mineralne oraz uwalnia je w razie potrzeby do
krwi.
� Ze względu na intensywność przemian metabolicznych jest głównym generatorem ciepła
w organizmie.
Wątroba u ludzi znajduje się pod przeponą. Jej większa część znajduje się pod prawym
podżebrzu. Spora część znajduje się także w nadbrzuszu oraz część pod lewym podżebrzem.
Wątroba sięga aż do linii sutków.
U dorosłego człowieka wątroba przykryta jest w całości prawym łukiem żebrowym. U dzieci
i noworodków wystaje poza łuk żebrowy. Wątrobę od góry otacza przepona, a od spodu jelita
oraz żołądek.
Głównym składnikiem budulcowym wątroby są komórki wątrobowe zwane hepatocytami.
Ułożone są one w struktury nazywane płacikami wątrobowymi  te są oplecione naczyniami
krwionośnymi i przewodami żółciowymi. Tak w skrócie wygląda budowa komórkowa
wątroby.
Według tradycyjnego podziału wątroby można ją podzielić na:
� płat prawy (największy płat),
� płat lewy,
� płat czworoboczny,
� płat ogoniasty.
Jednakże patrząc z anatomicznego punktu widzenia wątroba podzielona jest na 8 segmentów.
Segmenty te są od siebie oddzielone, co jest istotne przykładowo w chirurgii (można usunąć
jeden segment bez szkody dla innych części wątroby). Segmenty mają oddzielne układy
naczyń i przewodów żółciowych. Podstawową jednostką anatomiczną wątroby jest zrazik.
Całość wątroby pokryta jest błoną surowiczą.
Masa ok.1300g.
Krew do wątroby trafia z dwóch z
ródeł: przez żyłę wrotną i tętnicę wątrobową. Z żyły
wrotnej płynie tzw. krew czynnościowa, bogata w składniki mineralne i odżywcze, płynąca
głównie z jelit. Z kolei przez tętnicę wątrobową płynie tzw. krew odżywcza, bogata w tlen.
Jednakże większość krwi płynie z żyły wrotnej i to z niej najwięcej tlenu dostarczane jest
wątrobie. Naczynia te penetrują wątrobę, dzieląc się na coraz mniejsze naczynia.
Krew z wątroby odprowadzana jest przez żyły wątrobowe, które wpadają do żyły głównej
dolnej.
12
Wątroba zaliczana jest do gruczołów trawiennych ze względu na produkowaną przez nią żółć
wspomagającą trawienie i wchłanianie tłuszczów.
Składnikami żółci są:
- sole żółciowe, dzięki którym żółć odgrywa swoją rolę
jako emulgator tłuszczów,
- cholesterol,
- bilirubina - żółty barwnik, który jest produktem rozpadu
hemoglobiny.
Wyprodukowana żółć jest magazynowana w pęcherzyku
żółciowym i stamtąd uwalniana do dwunastnicy.
13