ANATOMIA I FIZJOLOGIA CZA
OWIEKA
ANATOMIA I FIZJOLOGIA CZA
OWIEKA
ANATOMIA I FIZJOLOGIA CZA
OWIEKA
ODŻYWIANIE I UKA
AD POKARMOWY
ODŻYWIANIE I UKA
AD POKARMOWY
WST
P
Wszystkie heterotrofy korzystają z gotowej materii organicznej, którą pobierają ze środowiska. Pokarm staje się
Wszystkie heterotrofy korzystają z gotowej materii organicznej, którą pobierają ze środowiska. Pokarm staje się
dla nich z
ródłem energii, materiału budulcowego oraz materiału zapasowego.
dla nich z
ródłem energii, materiału budulcowego oraz materiału zapasowego.
POKARM
ULEGAJ
CY
ULEGAJ
CY
NIEULEGAJ
CY
NIEULEGAJ
CY
TRAWIENIU
TRAWIENIU
TRAWIENIU
TRAWIENIU
kwasy
składniki
składniki
woda
białka cukry tłuszcze witaminy
tłuszcze
nukleinowe
mineralne
mineralne
SACHARYDY
Sacharydy (cukry, węglowodany) to ogólna nazwa grupy związków, które pod względem chemicznym są
Sacharydy (cukry, węglowodany) to ogólna nazwa grupy związków, które pod względem chemicznym
Sacharydy (cukry, węglowodany) to ogólna nazwa grupy związków, które pod względem chemicznym
dwufunkcyjnymi pochodnymi zawierającymi grupy hydroksylowe ( OH) oraz aldehydową (-CHO) lub ketonową
dwufunkcyjnymi pochodnymi zawierającymi grupy hydroksylowe (-OH) oraz aldehydową (
(-CO-).
Cukry dzieli się zasadniczo na:
a) proste, np. glukoza, fruktoza
fruktoza
gIukoza
b) złożone
- dwucukry, np. sacharoza (gluk + fruk), maltoza (gluk + gluk), laktoza (gluk + galak)
dwucukry, np. sacharoza (gluk + fruk), maltoza (gluk + gluk), laktoza (gluk + galak)
- wielocukry, np. skrobia, glikogen, celuloza
ia, glikogen, celuloza
! Nie ma zwierząt trawiących celulozę. W układzie pokarmowym roślinożerców znajdują się celulolityczne
Nie ma zwierząt trawiących celulozę. W układzie pokarmowym roślinożerców znajdują się celulolityczne
Nie ma zwierząt trawiących celulozę. W układzie pokarmowym roślinożerców znajdują się celulolityczne
symbionty (bakterie i/lub pierwotniaki).
symbionty (bakterie i/lub pierwotniaki).
Rola cukrów:
a) dostarczają energię, glukoza
norma:
b) są materiałem zapasowym,
80-
-110mg / 100 m' krwi
c) są magazynowane (w postaci glikogenu).
c) są magazynowane (w postaci glikogenu).
Należy spożywać produkty roślinne, ponieważ:
Należy spożywać produkty roślinne, ponieważ:
a) zawierają one witaminy i składniki mineralne,
witaminy i składniki mineralne,
b) zawierają wiele cennych substancji odżywczych,
cennych substancji odżywczych,
c) zawierają błonnik.
~ 7 ~
Rola błonnika:
a) ulegając pęcznieniu, wypełnia odcinki układu pokarmowego, dając
a) ulegając pęcznieniu, wypełnia odcinki układu pokarmowego, dając
wrażenie sytości,
b) wspomaga perystaltykę jelit,
c) stanowi przyjazne środowisko dla mikroflory bakteryjnej,
c) stanowi przyjazne środowisko dla mikroflory bakteryjnej,
d) skraca czas przebywania resztek pokarmowych w jelicie grubym:
skraca czas przebywania resztek pokarmowych w jelicie grubym:
- zmniejszenie ryzyka wystąpienia mechanicznych uszkodzeń ścian jelita
zmniejszenie ryzyka wystąpienia mechanicznych uszkodzeń ścian jelita
- skrócenie czasu oddziaływania chemicznego resztek na ściany jelita
skrócenie czasu oddziaływania chemicznego resztek na ściany jelita
- zmniejszenie ryzyko wystąpienia nowotworu jelita grubego.
ryzyko wystąpienia nowotworu jelita grubego.
BIAA
KA
Białka to wielkocząsteczkowe związki organiczne, składające się z długich łańcuchów aminokwasów (umownie
Białka to wielkocząsteczkowe związki organiczne, składające się z długich łańcuchów aminokwasów (umownie
Białka to wielkocząsteczkowe związki organiczne, składające się z długich łańcuchów aminokwasów (umownie
przyjęto >100) połączonych ze sobą wiązaniami peptydowymi. Najważniejsze funkcje białek to:
przyjęto >100) połączonych ze sobą wiązaniami peptydowymi. Najważniejsze funkcje białek to:
a) budulcowa,
b) regulacyjna,
c) odpornościowa,
wiązanie
d) energetyczna (ewentualnie).
peptydowe
aminokwas aminokwas aminokwas aminokwas aminokwas
aminokwas aminokwas
białka
peptydy
aminokwasy
egzogenne endogenne pełnowartościowe niepełnowartościowe
endogenne pełnowartościowe
(niewytwarzane (wytwarzane przez (zawierają wszystkie (nie zawierają wszystkich
(wytwarzane (zawierają wszystkie
przez organizm) organizm) )
organizm) potrzebne aminokwasy) potrzebnych aminokwasów)
fenyloalanina (Phe) alanina (Ala) - białka zwierzęce - białka roślinne
alanina (
leucyna (Leu) asparagina (Asn)
asparagina (
histydyna (His) kwas asparaginowy (Asp)
kwas asparaginowy (
lizyna (Lys) glutamina (Gln)
glutamina (
treonina (Thr) kwas glutaminowy (Glu)
kwas glutaminowy (
tryptofan (Trp) arginina (Arg)
arginina (
metionina (Met) glicyna (Gly)
glicyna (
izoleucyna (Ile) prolina (Pro)
prolina (
walina (Val) cysteina (Cys)
cysteina (
seryna (Ser
Ser)
tyrozyna (
tyrozyna (Tyr)
peptydaza
peptydaza peptydaza
białka peptony aminokwasy
aminokwasy
Peptydazy są produkowane w formie nieaktywnych proenzymów, aktywowanych przez określone czynniki
Peptydazy są produkowane w formie nieaktywnych proenzymów, aktywowanych przez określone czynniki
środowiska. Jest to mechanizm zabezpieczający komórkę przed strawieniem własnych białek.
środowiska. Jest to mechanizm zabezpieczający komórkę przed strawieniem własnych białek.
środowiska. Jest to mechanizm zabezpieczający komórkę przed strawieniem własnych białek.
~ 8 ~
LIPIDY
ZWI
ZKI
LIPIDOWE
TA
USZCZE TA
USZCZE LIPIDY
PROSTE ZA
OŻONE IZOPRENOIDOWE
IZOPRENOIDOWE
tłuszcze
woski fosfolipidy glikolipidy steroidy kartenoidy
kartenoidy
właściwe
Niezbędne, nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) są zawarte w olejach roślinnych i rybach.
Niezbędne, nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) są zawarte w olejach roślinnych i
NNKT są niezbędne ponieważ:
a) są łatwo przyswajalne,
b) obniżają ryzyko wystąpienia wielu chorób (np. układu pokarmowego).
obniżają ryzyko wystąpienia wielu chorób (np. układu pokarmowego).
Cholesterol jest niezbędny w organizmie, ponieważ:
est niezbędny w organizmie, ponieważ:
cholesterol
a) buduje zwierzęce komórki (błony komórkowe),
buduje zwierzęce komórki (błony komórkowe),
norma:
b) warunkuje syntezę witaminy D3,
do 200mg/100m' krwi
c) warunkuje syntezę hormonów płciowych i kory nadnerczy,
warunkuje syntezę hormonów płciowych i kory nadnerczy,
d) jest podstawą produkcji kwasów żółciowych.
jest podstawą produkcji kwasów żółciowych.
Cholesterol łączy się z białkami we krwi, tworząc
Cholesterol łączy się z białkami we krwi, tworząc
Cholesterol łączy się z białkami we krwi, tworząc
lipoproteidy
LDL
HDL
(low density lipoproteid)
(low density lipoproteid)
(high density lipoproteid)
(high density lipoproteid)
odkłada się na ściankach
odkłada się na ściankach
nie odkłada się na ściankach
nie odkłada się na ściankach
tętnic w postaci blaszek
tętnic w postaci blaszek
tętnic; obniża poziom LDL,
tętnic; obniża poziom LDL,
miażdżycowych
miażdżycowych
wysyłając go do wątroby
wysyłając go do wątroby
Bilans energetyczny organizmu powinien być zrównoważony
Bilans energetyczny organizmu powinien być zrównoważony
energia
energia
energia
zawarta w
zawarta w
0
potrzebna
pokarmie
pokarmie
Nadmiar węglowodanów i tłuszczów jest magazynowany w postaci glikogenu (mięśnie, wątroba) i tkanki
Nadmiar węglowodanów i tłuszczów jest magazynowany w postaci glikogenu (mięśnie, wątroba) i tkanki
Nadmiar węglowodanów i tłuszczów jest magazynowany w postaci glikogenu (mięśnie, wątroba) i tkanki
tłuszczowej (podskórnej i śródnarządowej). Nadmiar tej tkanki powoduje nadwagę i otyłość, które wiążą się z
tłuszczowej (podskórnej i śródnarządowej). Nadmiar tej tkanki powoduje nadwagę i otyłość, które wiążą się z
występowaniem:
a) chorób układu krążenia,
b) cukrzycy,
c) zaburzeń aparatu ruchowego (np. stawów).
zaburzeń aparatu ruchowego (np. stawów).
~ 9 ~
Arterioskleroza (miażdżyca)
Jest skutkiem wysokiego poziomu wapnia, LDL (złego cholesterolu) oraz mikrouszkodzeń tętnic.
tętnica zdrowa tętnica z
blaszkami miażdżycowymi
mniejsze światło tętnicy zator tętnicy
nadciśnienie tętnicze niedokrwienie narządów zawał udar
wylew
Cukrzyca
typ I typ II
insulinozależna insulino niezależna
fizyczny brak insuliny - trzustka komórki tłuszczowe (adipocyty) wydzielają
nie wytwarza tego hormonu substancje (m.in. rezystynę), które sprawiają, że
komórki ciała są niewrażliwe na insulinę
Objawy cukrzycy:
a) wysoki poziom cukru we krwi (hiperglikemia)
b) wydalanie cukry z moczem (glikozuria)
c) duża ilość rozcieńczonego moczu (poliuria)
d) uczucie stałego pragnienia
e) zmiana metabolizmu wewnątrzkomórkowego metabolizm tłuszczowy
f) obecność ciał ketonowych we krwi kwasica
g)  stopa cukrzycowa
Przeciwdziałanie skutkom cukrzycy:
a) podawanie insuliny w dawkach stosownych do potrzeb organizmu
c) odpowiednia dieta
~ 10 ~
BUDOWA I FUNKCJE UKA
ADU POKARMOWEGO
Układ pokarmowy odpowiada za:
a) pobranie pokarmu
b) trawienie
c) wchłanianie produktów trawienia
d) usuwanie niestrawionych resztek pokarmowych
~ 11 ~
JAMA USTNA
Funkcje:
a) pobranie pokarmu siekacze kły przedtrzonowe trzonowe
b) rozdrobnienie pokarmu
c) nawilżenie pokarmu
d) mieszanie pokarmu
2 1 2 3
razem 32 zęby
e) identyfikacja smakowa
f) formowanie kęsów
Przystosowania:
a) zęby
- heterodontyzm  zróżnicowanie zębów
- difiodontyzm  dwupokoleniowość (tzw. zęby mleczne i zęby stałe)
- tekodontyzm  osadzenie zębów w zębodołach
b) gruczoły ślinowe i ślinianki (przyuszne, podżuchwowe, podjęzykowe)  produkują ślinę, która zawiera wodę,
amylazę ślinową (ptialinę), mucynę (śluzo wielocukier) i składniki mineralne
c) język  umięśniony wałek, na którym znajdują się kubki smakowe
nerw twarzowy
komórki smakowe ośrodek
gorzki
nerw podjęzykowy
kubków smakowych smaku
kwaśny
słony
słodki
~ 12 ~
GARDA
O
Wspólny odcinek układu oddechowego i pokarmowego. Mieszczą się w nim skupiska tkanki limfoidalnej 
migdałki.
PRZEA
YK
Warunkuje wprowadzenie pokarmu do przełyku
Ruchy perystaltyczne  skurcze mięśniówki układu pokarmowego warunkujące przepychanie pokarmu w
określonym kierunku
ŻOA

DEK
Funkcje:
a) magazynowanie pokarmu
b) trawienie określonych składników pokarmowych dno
c) dezynfekcja
Przystosowania:
część wpustowa
a) obecność gruczołów
- głównych pepsynogen
- okładzinowe kwas solny
trzon
- śluzowe śluzowe
b) gruba mięśniówka
część odz
wiernikowa
~ 13 ~
JELITO CIENKIE
Jelito cienkie składa się z:
a) dwunastnicy
b) jelita czczego
c) jelita krętego
Funkcje:
a) trawienie pokarmu
b) wchłanianie produktów trawienia
DWUNASTNICA  odbywa się w niej trawienie wszystkich składników pokarmowych
żółć sok
wątroba dwunastnica trzustka
trzustkowy
JELITO CZCZE I KR
TE  trawienie końcowe i wchłanianie
~ 14 ~
JELITO GRUBE
Jelito grube składa się z:
a) jelita ślepego
b) okrężnicy wstępującej
c) okrężnicy poprzecznej
d) okrężnicy zstępującej
e) okrężnicy esowatej
f) odbytnicy zakończonej odbytem
Funkcje:
a) resorpcja wody
b) magazynowanie niestrawionych resztek pokarmowych
c) usuwanie niestrawionych resztek pokarmowych
Przystosowania:
a) rozciągliwość ścian
b) obecność gruczołów śluzowych
c) bakterie jelitowe, które:
- produkują witaminę K i B
- zajmują środowisko, czyniąc je niedostępnym dla innych mikroorganizmów
JELITO GRUBE
MÓZG
odruch warunkowy
mechanoreceptor
(ucisk niestrawionych
resztek pokarmowych)
RDZEC
KR
GOWY
odruch
bezwarunkowy
mięsień zwieracz
DEFEKACJA
odbytu
~ 15 ~
WCHA
ANIANIE I WYKORZYSTANIE PRODUKTÓW TRAWIENIA
SKA
ADNIK JAMA
ŻOA

DEK DWUNASTNICA JELITO CIENKIE PRODUKT
POKARMU USTNA
ą-amylaza
cukry disacharydaza
ślinowa ------------------------ ą-amylaza trzustkowa cukry proste
złożone (np. maltaza)
(ptialina)
pepsynogen pepsyna trypsynogen trypsyna
karbopeptydaza,
białka ------------- aminokwasy
renina  ścina kazeinę chymotrypsynogen aminopeptydaza
(białko mleka) chymotrypsyna
glicerol i
lipidy ------------- lipaza żołądkowa lipaza trzustkowa lipaza jelitowa kwasy
tłuszczowe
wydzielina ślina sok żołądkowy sok trzustkowy, żółć sok jelitowy
~8,8 (wodorowęglany
pH ~7 ~2 (kwas solny) ~8,8
soku trzustkowego)
Schemat żylno-żylnego połączenia naczyń włosowatych w wątrobie, tzw. krążenie wrotne.
żyła wątrobowa 
normalny poziom cukru
sieć naczyń
włosowatych wątroby
tętnica wątrobowa 
normalny poziom cukru
żyła wrotna  wysoki
poziom cukru
jelito cienkie
~ 16 ~
CUKRY PROSTE
W
TROBA
nadmiar glukozy glikogen
W
TROBA
nadmiar glukozy tłuszcze tkanka tłuszczowa
AMINOKWASY
W
TROBA
aminokwas inny aminokwas
deaminacja
transaminacja
W
TROBA
aminokwas białko
Cykl mocznikowy (ornitynowy) przeprowadzany jest w hepatocytach
NH2
O=C
NH2
mocznik karbamoilofosforan
ornityna
CYKL
arginina cytrulina
MOCZNIKOWY
kwas fumarowy kwas argininobursztynowy
PRODUKTY ROZPADU TA
USZCZÓW
enterocyty
glicerol + kwasy tłuszczowe chylomikrony
Chylomikrony (CM)  powstające w enterocytach ścian jelita cienkiego duże lipoproteidy transportujące we krwi
m.in. triacyloglicerole, fosfolipidy i cholesterol
~ 17 ~
WITAMINY (opisane są w tym podrozdziale, jednak należy pamiętać, że są to związki, które nie ulegają trawieniu)
Witaminy to związki chemiczne, które nie są syntetyzowane w organizmie zwierzęcym, a przez swą aktywność
biochemiczną (są m.in. koenzymami) pełnią ważną funkcję w procesach metabolicznych organizmu.
GRUPA
WITAMINY ROLA y
RÓDA
O SKUTKI NIEDOBORU
WITAMIN
- współtworzy rodopsynę 
substancję niezbędną do
wątroba, jaja, masło, - ślepota zmierzchowa
witamina A utrzymania pobudliwości
mleko, tran, - zanikanie nabłonków i
(retinol) 2mg komórek siatkówki oka
marchew, pomidory łuszczenie skóry
- człowiek produkuje
witaminę A z karotenoidów
- wzmaga wchłanianie wapnia
witamina D
w jelicie wątroba, mleko - krzywica
(kalcyferol)
- niezbędna do prawidłowego pełne, jaja, drożdże - łamliwość kości
0,02mg
wzrostu kośćca
witamina E - hamowanie utleniania oleje roślinne,
- osłabienie mięśni
(tokoferol) lipidów ustrojowych i orzechy, kiełki
- obniżenie płodności
20mg witaminy A pszenicy, jaja, ryby
zapotrzebowanie
witamina K jest pokrywane - wydłużenie czasu
- ważna w procesie
(filochinon) przez produkcję krzepnięcia krwi
krzepnięcia krwi
1mg bakterii flory - podatność na krwotoki
jelitowej
wątroba, mięso, - choroba beri-beri (bóle
witamina B1 - element enzymów
drożdże, rąk i nóg, osłabienie
(tiamina) utleniających węglowodany i
nieoczyszczone mięśni, niewydolność
1,5mg aminokwasy
ziarna zbóż krążenia)
witamina PP sery, jaja, wątroba,
(niacyna) - element NAD+ i NADP+ pełne mleko, - rzadko stwierdzane
20mg niektóre warzywa
- zapalenie skóry i pękanie
witamina B2 kącików ust
podobnie jak
(ryboflawina) - element FAD - znaczny niedobór 
witamina PP
1,7mg obniżenie sprawności
umysłowej
- jej pochodna jest
witamina B6 wątroba, jaja, mięso,
koenzymem enzymów
(pirydoksyna) banany, rośliny - rzadko stwierdzane
przetwarzających
2mg strączkowe
aminokwasy
witamina B11 - współtworzy niebiałkowy
bakterie flory
(kwas składnik enzymów - zakłócenie erytropoezy,
jelitowej, drożdże,
foliowy) niezbędnych w syntezie prowadzące do anemii
jarzyny liściaste
0,3-04mg nukleotydów
- współtworzy niebiałkowy
witamina B12 bakterie flory
składnik enzymów - anemia złośliwa na skutek
(kobalamina) jelitowej, wątroba,
przetwarzających zasady zahamowania erytropoezy
5mg jaja
azotowe
- niezbędna w syntezie
kolagenu, istoty świeże owoce
witamina C
podstawowej kości i zębów (cytrusowe, - szkorbut (krwawienie
(kwas
- uczestniczy we wchłanianiu truskawki, czarna dziąseł, wypadanie zębów,
askorbinowy)
żelaza porzeczka, aronia, powolne gojenie się ran)
75-100mg
- wzmacnia mechanizmy pomidor)
odpornościowe
~ 18 ~
ROZPUSZCZALNE W TA
USZCZACH
ROZPUSZCZALNE W WODZIE
GRUCZOA
Y UKA
ADU POKARMOWEGO - W
TROBA I TRZUSTKA
Wątroba jest gruczołem zewnątrzwydzielniczym pochodzenia endodermalnego. Wywodzi się z tkanki
nabłonkowej, dzięki czemu ma zdolność do regeneracji.
Wątroba jest umiejscowiona w górnej części jamy brzusznej, pod przeponą.
Każda komórka wątroby (hepatocyt) odpowiada za wszystkie funkcje przez nią pełnione.
Funkcje wątroby:
a) ogrzewa ciało
b) produkuje żółć, która magazynowana jest w pęcherzyku żółciowym
c) detoksykacja organizmu
etanol etanal (aldehyd octowy) kwasy etanowy (octowy)
d) uczestniczy w metabolizmie cukrów
- magazynuje glikogen
- stabilizuje poziom cukru we krwi
e) uczestniczy w przemianach białek
- syntezuje białka (z wyjątkiem przeciwciał)
- przeprowadza syntezę mocznika
f) uczestniczy w metabolizmie tłuszczów
- tworzy kwasy tłuszczowe z nadmiaru cukrów
- nadmiar tłuszczów kieruje do tkanki tłuszczowej
- obniża poziom LDL we krwi
g) magazynuje witaminy A, D, E i K oraz żelazo
h) tworzy bilirubinę (w wyniku rozpadu hemoglobiny)
Trzustka jest gruczołem
zewnątrzwydzielniczym wewnątrzwydzielniczym
sok trzustkowy: insulina (komórki � wysepek Langerhansa)
- enzymy glukagon (komórki ą wysepek Langerhansa)
- proenzymy
- zobojętniacze
~ 19 ~
REGULACJA PRACY UKA
ADU POKARMOWEGO
O pracy układu pokarmowego decyduje:
a) układ endokrynny
ŻOA

DEK sok żołądkowy
gastryna
cholecystokinina sekretyna
W
TROBA DWUNASTNICA TRZUSTKA
żółć sok trzustkowy
b) układ nerwowy
- regulacja przez ośrodek głodu i sytości w podwzgórzu
- regulacja przez AUN
część współczulna część przywspółczulna
pobudza organizm do
wysiłku w celu pokonania stresu
hamuje pracę układu pokarmowego pobudza pracę układu
(wydzielanie soków żołądkowych,
ruchy perystaltyczne jelit)
- defekacja  usuwanie niestrawionych resztek pokarmowych
- reakcja na bodz
ce smakowe i wzrokowe wydzielanie śliny
MÓZG
oko ośrodek wzrokowy
cytryna ośrodek smaku ślinianki wydzielanie śliny
język
odruch warunkowy, nabyty; informacje analizuje mózg
odruch bezwarunkowy, wrodzony; informacje analizuje niższe piętro układu nerwowego
Stan sytości jest rejestrowany, gdy:
a) występuje wysoki poziom glukozy we krwi
b) występuje niski poziom tłuszczu we krwi
c) występuje rozciągnięcie ścian żołądka i jelit
ZASADY PRAWIDA
OWEGO ŻYWIENIA
1. Gospodarka energetyczna musi być zrównoważona
2. Pokarm powinien zawierać w odpowiednich ilościach wszystkie składniki niezbędne organizmowi
3. Pokarm powinien być spożywany we właściwych porcjach i proporcjach
4. Pokarm powinien być jak najmniej przetworzony
5. Pokarm musi być wolny od czynników chorobotwórczych
6. Pokarm powinien być przygotowywany i spożywany w higienicznych warunkach
TM, � & Copyright � 2011 by Adrian Drożdż. All rights reserved
~ 20 ~