1
Skrypt Anatomii Człowieka
dla fizyki medycznej
Na podstawie wykładów dr Janusza Skrzata z Colegium Medicum
Uniwersytetu Jagiellońskiego
W.W.S.UJ
W.W.S.UJ
W.W.S.UJ
W.W.S.UJ
ANATOMIA OGÓLNA
1) Podział i topografia ciała 2) Podział tułowia:
ludzkiego: a) Klatka piersiowa (thorax)
a) GÅ‚owa (caput)
b) Grzbiet (dorsum)
b) Szyja (collum)
c) Brzuch (abdomen)
c) Tułów (truncus)
d) Miednica (pelvis)
d) Kończyny (membra)
2
3) Osie ciała:
a) Osie pionowe (axes vericales s. longitudinales)
b) Osie poziome lub poprzeczne (axes transversales s. horizontales)
c) Osie strzałkowe (axes sagittales)
4) Kierunki:
a) W osi pionowej:
I) Kierunek górny (dogłowowy, doczaszkowy)
II) Kierunek dolny (doogonowy)
b) W osi poziomej:
I) Kierunek przyśrodkowy II) Kierunek boczny
c) W osi strzałkowej:
I) Kierunek przedni (brzuszny, dobrzuszny)
II) Kierunek tylni (grzbietowy, dogrzbietowy)
5) Płaszczyzny ciała:
a) Poziome (plana sagittalia)  wyznaczone przez oś strzałkową i po-
ziomÄ…
b) Czołowe (plana frontalia)  wyznaczone przez oś poziomą i pionową
c) Strzałkowe (plana transversalia s. horizontalia)  wyznaczone przez
oś strzałkową i pionową
6) Linie topograficzne klatki piersiowej (thorax):
a) Linia pośrodkowa przednia f) Linia pachowa tylna
b) Linia mostkowa g) Linia pachowa środkowa
c) Linia środkowo-obojczykowa h) Linia pośrodkowa tylna
d) Linia przymostkowa i) Linia przykręgowa
e) Linia pachowa przednia j) Linia Å‚opatkowa
7) Linie topograficzne na przedniej ścianie brzucha
a) Linia pozioma górna b) Linia pozioma dolna
8) Podział brzucha (abdomen) na okolice:
a) Nadbrzusze (epigastrium): nadbrzusze właściwe, dwie okolice podże-
browe (prawa (dexter) i lewa (sinister))
b) Śródbrzusze (mesogastrium): okolica pępkowa i dwie okolice boczne
c) Podbrzusze (hypogastrium): okolica Å‚onowa i dwie okolice pachwi-
nowe
9) Sciany i przestrzenie klatki piersiowej 3
a) Åšciany klatki piersiowej:
I) Dolna (górnej brak) III) Tylna
II) Przednia IV) Boczna
b) Warstwy klatki piersiowej:
I) Warstwa powierzchowna: skóra, tkanka podskórna, powięz
po-
wierzchowna klatki piersiowej
II) Warstwa środkowa: mięśnie powierzchowne klatki piersiowej -
(m. piersiowy większy, m. piersiowy mniejszy, m. zębaty przedni,
m. podobojczykowy)
III) Warstwa głęboka: szkielet kostny, mięśnie głębokie klatki pier-
siowej - (mm. międzyżebrowe zewnętrzne i wewnętrzne, mm.
podżebrowe, mm. poprzeczne klatki piersiowej)
c) Jama klatki piersiowej zawiera:
I) Dwie jamy opłucnej II) Śródpiersie
d) Podział śródpiersia
I) Śródpiersie górne: przedtchawicze, zatchawicze
II) Śródpiersie dolne: przednie, środkowe, tylne
10) Åšciany brzucha
a) (górna, przednia, boczna, tylna, dolna)
b) Åšciany boczne i przednia  utworzone sÄ… z 3 warstw:
I) Powierzchowna  skóra, tkanka podskórna, powięz
powierz-
chowna
II) Środkowa  mięśnie wraz z rozcięgnami
III) Głęboka  powięz
poprzeczna
c) Przednia ściana brzucha zawiera:
I) Kresę białą powstałą w wyniku skrzyżowania włókien rozcięgien
mięśni skośnych zewnętrznych, skośnych wewnętrznych i mięśni
poprzecznych brzucha strony lewej i prawej
II) Pępek,
III) Mięśnie proste brzucha objęte pochewkami
d) Tylną ścianę brzucha tworzą:
I) Kręgosłup lędz
wiowy
4
II) Częściowo talerze kości biodrowych
III) Mięśnie lędz
wiowe i czworoboczne lędz
wi
e) Boczna ściana brzucha zawiera
I) Mięsień skośny brzucha zewnętrzny
II) Mięsień skośny brzucha wewnętrzny
III) Mięsień poprzeczny brzucha
f) Górna i dolna ściana brzucha
I) Górna ścianę brzucha stanowi mięsień zwany przeponą
II) Dolnej ściany brzuch nie posiada a dolne ograniczenie jamy
brzusznej stanowi dno miednicy
11) Przepona
a) Przepona miednicy:
I) Mięsień dz
wigacz odbytu III) Powięzie
II) Mięsień guziczny
Przepona miednicy zamyka otwór dolny miednicy  dno miednicy
b) Przepona moczowo-płciowa
I) Jest to płyta mięśniowa przyczepiona do kości łonowych poniżej
spojenia łonowego, która pokrywa i wzmacnia przeponę miedni-
cy w części przedniej.
II) Podstawą przepony moczowo-płciowej jest mięsień poprzeczny
głęboki krocza
12) BÅ‚ony surowicze jamy brzusznej
a) Otrzewna - błona surowicza wyścielająca wewnętrzną powierzchnię
ścian brzucha i miednicy (otrzewna ścienna) oraz pokrywająca niektó-
re narządy lub ich części (otrzewna trzewna). Przejście otrzewnej
ściennej w otrzewną trzewną to otrzewna krezkową.
b) Dwie blaszki otrzewnej krezkowej łączące otrzewną ścienną
z otrzewnÄ… trzewnÄ… pokrywajÄ…cÄ… narzÄ…d nazywamy krezkÄ….
c) Jama otrzewnej jest to szczelinowata przestrzeń leżąca między
otrzewną ścienną a otrzewną trzewną i krezkową
d) Przestrzeń wewnątrzotrzewnowa - jest ograniczona przez otrzewną
ścienną
e) Przestrzeń zewnątrzotrzewnowa - zawarta między otrzewną ścienną
a ścianami brzucha i miednicy
5
13) Podział przestrzeni zewnątrzotrzewnowej
a) Przestrzeń przedotrzewnowa c) Przestrzeń podotrzewnowa
b) Przestrzeń zaotrzewnowa
14) Narządy leżące przedotrzewnowo:
a) Więzadło pępkowe pośrodkowe c) Naczynia nabrzuszne dolne
b) Więzadła pępkowe boczne
15) Narządy leżące wewnątrzotrzewnowo:
a) Przełyk g) Jelito ślepe i wyrostek ro-
b) Żołądek baczkowy
c) Wątroba i pęcherzyk żółciowy h) Okrężnica poprzeczna i eso-
d) Åšledziona wata
e) Opuszka dwunastnicy i) Jajniki
f) Jelito czcze i kręte j) Jajowody
16) Narządy leżące zaotrzewnowo:
a) Nadnercza g) Aorta brzuszna
b) Nerki h) Żyła główna dolna
c) Brzuszne części moczowodów i) Część żyły wrotnej
d) Trzustka j) Pnie współczulne
e) Dwunastnica bez części górnej k) Sploty nerwowe
f) Okrężnica wstępująca l) Naczynia i węzły chłonne
i zstępująca
17) Narządy leżące podotrzewnowo:
a) pęcherz moczowy c) sploty nerwowe
b) odbytnica d) część cewki moczowej
e) macica, część pochwy f) miedniczne części moczowo-
dów
g) nasieniowody, pęcherzyki na-sienne, gruczoł krokowy
h) naczynia biodrowe wewnętrzne, węzły i naczynia chłonne
UKA
AD NARZ
DÓW RUCHU
Podstawowe wiadomości z osteologii, artrologii, miologii
1) Układ ruchu złożony jest z: Kości, Chrząstek, Połączeń międzykostnych
i Mięśni
Kości
2) Podział kości:
6
a) Długie - jeden z trzech wymiarów przewyższa znacznie oba pozosta-
łe. Do tej grupy należy wiele kości kończyn. Składają się one z części
środkowej (trzonu), kształtu wydrążonego walca lub graniastosłupa,
oraz z dwóch, zwykle nieco zgrubiałych, części końcowych: końca
bliższego (górnego) i końca dalszego (dolnego). Trzon zawiera prze-
strzeń, tzw. Jamę szpikową, wypełnioną szpikiem kostnym.
b) Krótkie  występują przeważnie w tych okolicach kośćca, w których
masywna i silna budowa łączy się z ograniczoną ruchomością,
np. w nadgarstku czy kościach stępu. Są one mniej więcej równo-
miernie rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach.
c) Płaskie  kości sklepienia czaszki, łopatka, kość biodrowa, są wydłu-
żone w dwóch kierunkach, bardzo znacznie zaś spłaszczone w kierun-
ku trzecim.
d) Różnokształtne  miano to obejmuje wszystkie te kości, które nie dają
się zaliczyć do żadnej z poprzednich grup. Występują one jako bryły
najrozmaitszej postaci.
e) Pneumatyczne  jak kość sitowa, klinowa, szczęka czy inne, zawierają
przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem.
3) Budowa kości:
a) Istota zbita i gÄ…bczasta b) Jama szpikowa1  szpik kostny
c) Kanał haversa  znajdują się tam naczynia krwionośne
d) Jamki  w których znajdują się osteocyty2
e) CiemiÄ…czko3 (guzy) - z tego miejsca rozchodzÄ… siÄ™ beleczki kostne
4) Podział połączeń kości
a) ścisłe  kościozrosty b) wolne  stawy
c) częściowo ruchome: chrząstkozrosty i więzozrosty
ChrzÄ…stki
5) Rodzaje tkanki chrzęstnej:
a) Tkanka chrzęstna szklista  tworzy powierzchnie stawową
b) Tkanka chrzęstna włóknista  tworzy połączenia ścięgien i więzadeł
c) Tkanka chrzęstna sprężysta  tworzy małżowinę uszną, przewód słu-
chowy zewnętrzny, trąbkę słuchową i nagłośnię
Połączenia międzykostne
6) Budowa stawu: 7
a) 2 powierzchnie stawowe b) Torebka stawowa
c) Jama stawowa  w niej znajduje siÄ™ maz

7) Elementy niestałe stawu
a) Więzadła e) Ciała tłuszczowe
b) ObrÄ…bki stawowe f) Kaletki maziowe
c) Krążki stawowe g) Trzeszczki
d) A
Ä…kotki stawowe
8) Podział stawów
a) Stawy jednoosiowe: zawiasowe, obrotowe, śrubowe
b) Stawy dwuosiowe: eliptyczne, siodełkowe
c) Stawy wieloosiowe: kuliste wolne, kuliste panewkowe, płaskie
Mięśnie
9) Budowa mięśnia:
omięsna
śródmięsna
a) brzusiec - błony, które otaczają włókna mięśniowe
namięsna
10) Typy mięśni szkieletowych
a) Mięsień jedno i dwugłowy, trój i czterogłowy
b) Mięsień dwubrzuścowy c) Mięsień wielobrzuścowy
11) Rodzaje tkanki mięśniowej
a) Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana
b) Tkanka mięśnia sercowego c) Tkanka mięśniowa gładka
12) Ze względu na funkcje mięśnia rozróżniamy:
a) mięśnie agonistyczne - jest to grupa mięśni, których skurcz powoduje
określony ruch, np. zginanie (pierwszorzędowy, główny wykonawca
danego ruchu).
b) mięśnie antagonistyczne - przeciwstawiają się mięśniom pierwszo-
rzędowym wykonawcom (agonistom), wywierając na dz
wignie kostne
siły przeciwnie skierowane.
c) mięśnie synergistyczne - asystują mięśniom agonistycznym, współ-
działając w łańcuchu kinematycznym, wzajemnie zwiększają skutecz-
8
ność swego działania, stabilizują staw
13) Siła mięśnia i jego praca zależy od:
a) Wielkość siły mięśnia zależy od jego grubości a nie od długości
b) Siła mięśnia jest tym większa, im więcej zawiera włókien
c) Siła mięśnia jest proporcjonalna do jego przekroju fizjologicznego
d) Praca mięśnia zależy od siły mięśnia i wielkości skurczu mięśnia
e) Skurcz mięśnia jest tym większy, im dłuższe są włókna mięśnia rów-
nocześnie działające
14) Czynniki determinujące funkcję mięśnia:
a) Kształt mięśnia b) Wygląd brzuśca
c) Topograficzne położenie mięśnia
d) Położenie mięśnia w stosunku do osi stawu
15) Typy dz
wigni anatomicznych:
a) Typ I  jest to dz
wignia dwuramienna, w której punkt oparcia leży
między punktem przyłożenia siły i punktem oporu (np. osadzenie
głowy na kręgosłupie)
b) Typ II  jest to dz
wignia jednoramienna, w której punkt przyłożenia
siły i oporu znajdują się po jednej stronie punktu oparcia, a ramię siły
jest dłuższe niż ramię siły oporu (np. stopa ludzka, gdzie siłę wywiera
mięsień trójgłowy łydki)
c) Typ III  jest to dz
wignia jednoramienna, w której punkt przyłożenia
siły i oporu znajdują się po jednej stronie punktu oparcia, ale ramię si-
ły jest krótsze od ramienia oporu (np. ramię i przedramię)
CZASZKA
1) Główne części czaski
a) Mózgoczaszka
I) Kość potyliczna  jest dużą, nieparzystą kością leżącą ku tyłowi
od obu kości ciemieniowych. Ogranicza czaszkę od strony tylno-
dolnej. Składa się z łuski potylicznej (tworzącej potylicę i górną
część zachodzącą na sklepienie), części bocznych i trzonu. Pomię-
dzy nimi znajduje się otwór wielki. Trzon kości potylicznej łączy
9
się z trzonem kości klinowej. Na stronie wewnętrznej kości znaj-
duje się guzowatość potyliczna wewnętrzna4 i zatoki. Przez otwór
wielki przechodzi rdzeń kręgowy z oponami, tętnice kręgowe
i rdzenie tylne i przednie.
II) Kość klinowa  jest nieparzystą kością leżącą pośrodku podstawy
czaszki. Składa się z trzonu klinowego5, i sześciu wyrostków (po
dwa skrzydła większe, skrzydła mniejsze i wyrostki skrzydłowate).
Na powierzchni kości klinowej znajdują się: siodło tureckie6, kanał
nerwu wzrokowego, otwór owalny7, otwór okrągły8.
III) Kość czołowa  jest nieparzystą kością tworzącą przednią część
sklepienia czaszki. Składa się ona z czterech części: nieparzystej
części wstępującej (łuski czołowej), która odpowiada okolicy czo-
ła, dwóch symetrycznych poziomych części oczodołowych, które
tworzą prawie całe sklepienie oczodołów i z nieparzystej części
nosowej, leżącej między obiema częściami oczodołowymi i biorą-
cej udział w wytwarzaniu sklepienia jamy nosowej.
IV) Kość sitowa  jest nieparzystą kością, bardzo lekką, kształtu
mniej więcej sześcianu. Leżą na niej rozgałęzienia nerwów wę-
chowych wraz z przynależnym nabłonkiem węchowym. Kość
składa się z czterech części:
(1) Blaszki sitowej (tworzącej odcinek podstawy czaszki), górna
jej część zwana jest grzebieniem kogucim
9
(2) Blaszki pionowej (tworzącej cześć przegrody nosa i dwóch
części bocznych)
(3) Błędników10.
(4) Blaszki oczodołowe (należą do kości pneumatycznych)
V) Kości ciemieniowe  są to dwie płasko-wypukłe, czworokątne ko-
ści leżące do tyłu od łuski czołowej. Obie kości łączą się w linii po-
środkowej. Na powierzchni wewnętrznej widoczne są wyciski ga-
łęzi tętnic, cęgi mózgowe i guzy wychodzące z punktów skostnie-
nia.
VI) Kości skroniowe  jest to kość parzysta (lewa i prawa) położona
między kością potyliczną a klinową i bierze udział w wytwarzaniu
10
częściowo podstawy, częściowo zaś ściany bocznej czaszki. Jest
przede wszystkim kością narządu zmysłu. Odróżniamy cztery czę-
ści kości: łuskową11, sutkową12, bębenkową13 i część skalistą,
zwaną też piramidą. Posiada łuk jarzmowy wytworzony przez
dwa wyrostki: wyrostek jarzmowy i skroniowy.
b) Trzewioczaszka
I) Kości twarzy:
(1) Kość nosowa  jest kością parzystą i z kością strony przeciw-
ległej tworzy nasadę i część górną grzbietu nosa. Jest to kość
mała, wydłużona, czworokątna, u góry grubsza i węższa,
u dołowi cieńsza i szersza. Każda kość ma dwie powierzchnie
i cztery brzegi.
(2) Kość łzowa  jest kością parzystą, kształtu wydłużonego
czworokątną; stanowi ona cienką blaszkę kostną, położoną w
części przedniej ściany przyśrodkowej oczodołu. Jest to naj-
mniejsza kość twarzy; ma ona dwie powierzchnie i cztery
brzegi. Znajduje się w nim woreczek łzowy i tam odpływają
Å‚zy.
(3) Kość szczęki  jest kością parzystą i po żuchwie największą
kością części twarzowej czaszki. Bierze ona udział w wytwa-
rzaniu sklepienia jamy ustnej, dna i ścian bocznych jamy no-
sowej oraz dna oczodołu. Każda z kości składa się z trzonu
i czterech wyrostków: jarzmowego, czołowego, zębodołowe-
go i podniebiennego. Trzon zawiera największą z pneuma-
tycznych przestrzeni jamy nosowej, zatokę szczękową. Ma
ona cztery powierzchnie, z których trzy stanowią ściany
boczne, czwarta podstawÄ™ piramidy.
(4) Lemiesz  jest kością nieparzystą, płaską, w kształcie wydłu-
żonego czworoboku; leży on w płaszczyz
nie pośrodkowej
i tworzy część tylną przegrody nosa. Przeważnie jest on
w swej przedniej części nieco bocznie odchylony w prawo
lub w lewo; ma dwie powierzchnie i cztery brzegi.
(5) Kość jarzmowa  jest kością parzystą kształtu czworokątne-
11
go, położona jest w bocznej części twarzy; tworzy ona odci-
nek ściany bocznej i dna oczodołu, część dołu skroniowego i
podskroniowego oraz wyniosłość policzkową.
(6) Kość podniebienna  jest kością parzystą leżącą w tylnym od-
cinku jamy nosowej między szczęką a wyrostkiem skrzydło-
watym kości klinowej. Składa się z dwóch blaszek połączo-
nych pod kÄ…tem prostym, blaszki poziomej i blaszki pionowej,
oraz trzech wyrostków: wyrostka piramidowego (stożkowa-
tego), wyrostka oczodołowego i klinowego. Na kości jarzmo-
wej odróżniamy trzon, dwa wyrostki: skroniowy i czołowy
oraz cztery brzegi.
(7) Żuchwa  jest największą i najmocniejszą kością twarzy; jest
to kość nieparzysta, która stanowi dolny odcinek części twa-
rzowej czaszki. Ze wszystkich kości czaszki jest ona jedyną ko-
ścią ruchomą. Składa się z podkowiasto wygiętej części po-
ziomej, czyli trzonu, i dwóch symetrycznych części piono-
wych, gałęzi, które łączą się z końcami trzonu mniej więcej
pod kÄ…tem prostym.
(8) Małżowina nosowa dolna  jest kością parzystą; leży obu-
stronnie w dolnej części bocznej jamy nosowej, swą długą
osią ustawiona strzałkowo. Kształtu podłużnego, silnie poro-
wata, wypukła w kierunku przyśrodkowym, zwisa swobodnie
ku dołowi. Na kości odróżniamy dwie powierzchnie, dwa
brzegi i dwa końce.
(9) Kość gnykowa  jest kością podobną do greckiej litery ypsi-
lon. Jest wyczuwalna przez skórę w fałdzie między po-
wierzchnią dolną głowy (żuchwy) a powierzchnią przednią
szyi. Jest to kość nieparzysta, podkowiasto zagięta, nie mają-
ca bezpośredniego połączenia z innymi kośćmi. Składa się
ona z części środkowej (trzonu), z pary rogów większych i pa-
ry rogów mniejszych
II) Kosteczki słuchowe:
12
(1) Młoteczek  jest kością parzystą. Położoną w jamie bęben-
kowej. Przekazuje drgania z błony bębenkowej na kowadełko
(2) Kowadełko  jest kością parzystą. Położoną w jamie bęben-
kowej. Przekazuje i wzmacnia drania z młoteczka na strze-
miÄ…czko.
(3) Strzemiączko  jest kością parzystą, najmniejszą w ciele
człowieka, mającą około 3mm. Położoną w jamie bębenko-
wej. Przekazuje drgania z kowadełka do ucha wewnętrznego.
c) Kości budujące oczodół
I) Czołowa IV) Jarzmowa
II) Sitowa V) A
zowa
III) Szczęki
d) Belki  wzmocnienia
I) Pośrodkowa przednia III) Piramidowa kości czoło-
II) Poprzeczna wej
e) Kości w czaszce przenoszące sił na sklepienie czaszki
I) Kość jarzmowa II) Kość szczęki
2) Doły w czaszce
a) Sierp mózgu b) Szew czołowy
3) Wady czaszki
a) Trójkątnogłowie  za wcześnie zarasta szew czołowy
b) Krótkogłowie  za wcześnie zarasta szew wieńcowy
c) A
ódkogłowie (scaphocepaly)  za wczesne zarasta szew strzałkowy
d) Skośnogłowie  za wcześnie zarasta jednostronnie szew więcowo-
węgłowy
e) Wodogłowie  mózg się rozrasta powodując rozrastanie kości
KR
GOSA
UP
Stanowi ruchomą oś tułowia i szyi, położoną pośrodkowo po stronie
grzbietowej ciała. Biegnie on od podstawy czaszki do dolnego końca tułowia
i razem z żebrami i mostkiem tworzy kościec osiowy ustroju. Kręgosłup skła-
danie z 33  34 nieparzystych, symetrycznie zbudowanych kręgów, poukłada-
nych jedna na drugiej. Kręgi są połączone za pomocą chrzęstnych krążków
międzykręgowych, chrząstkozrostów i więzozrostów. Spełnia funkcję podpie-
rania14 czaszki, ochrony rdzenia kręgowego i lokomocyjną.
13
1) Charakterystyka kręgu
Kręgi mają wspólną zasadniczą budowę, która jednak w poszczególnych
okolicach dość znacznie się różni. Jeszcze u noworodka różnorodność od-
dzielnych kręgów jest o wiele mniejsza niż u dorosłego. Każdy typowy
kręg składa się z dwóch zasadniczych części: z części przedniej, silniejszej,
grubszej, stanowiącej trzon kręgu i z części tylnej, słabszej, cieńszej, zwa-
nej łukiem kręgu. Od łuku każdego kręgu odchodzi siedem wyrostków
(kolczasty, stawowe górne i dolne i poprzeczne). Obie te części obejmują
otwór kręgowy. Suma otworów wszystkich kręgów tworzy kanał kręgowy,
w którym znajduje się rdzeń kręgowy i jego opony.
2) Odcinek Szyjny
Liczy siedem kręgów. Są to najmniejsze z kręgów prawdziwych. Kręgi 1,2
i 7 różnią się budową od pozostałych czterech
a) Pierwszy kręg szyjny (kręg szczytowy; atlas)  charakterystyczną
własnością kręgu jest brak trzonu, który złączył się z powierzchnią
górną trzonu następnego kręgu. Drugą jego odrębnością jest brak
właściwego wyrostka kolczystego. Kręg ten ma kształt pierścieniowa-
ty i składa się z łuku przedniego i tylnego oraz dwóch części bocznych.
b) Drugi kręg szyjny (kręg obrotowy)  tworzy oś, dookoła której obraca
się kręg szczytowy wraz z głową. O ile w kręgu szczytowym uderza
brak trzonu, o tyle kręg obrotowy ma trzon wydatnie przedłużony ku
górze.
c) Siódmy kręg szyjny (kręg wystający)  budową swą zbliża się do krę-
gów piersiowych. Jako kręg przejściowy między szyjnym a piersiowym
odcinkiem kręgosłupa zatraca on niektóre właściwości kręgów szyj-
nych, a zyskuje inne  kręgów piersiowych. Trzon jego jest znacznie
większy niż pozostałych kręgów szyjnych i czasami dz
wiga bocznie na
swym dolnym brzegu małą niekompletną powierzchnię stawową dla
głowy pierwszego żebra. Wyrostek kolczysty jest nie podzielony i dłu-
gi w przeciwieństwie do dwudzielnych i krótkich wyrostków pozosta-
łych kręgów; wskutek tego, jak również wskutek swego położenia
w przejściu krzywizny szyjnej w piersiową, koniec jego uwypukla się
guzkowato pod skórą grzbietu. Podczas wymacywania wyrostków
14
kolczystych od czaszki ku dołowi jest on przeważnie pierwszym wy-
raz
nie wyczuwalnym. Wstaje on podczas zgięcia głowy do przodu,
skąd też pochodzi jego nazwa.
3) Odcinek Piersiowy
Liczy dwanaście kręgów. Są ruchomo połączone z żebrami. Trzony mają
kształt sercowaty i zwiększają się stopniowo ku dołowi. Otwór kręgowy
ma kształt owalny. Charakterystyczną cechą trzonów kręgów piersio-
wych są tzw. dołki żebrowe, służące do połączenia stawowego z głowami
żeber.
4) Odcinek Lędz
wiowy
Człowiek ma z reguły pięć kręgów lędz
wiowych położonych między krę-
gami piersiowymi a kością krzyżową. Odróżniają się one od kręgów szyj-
nych przede wszystkim swą znaczną wielkością, od piersiowych poza tym
 brakiem powierzchni stawowych dla żeber. Trzony mają płaskie po-
wierzchnie górną i dolną, o kształcie nerkowatym lub owalnym.
5) Odcinek Krzyżowy
Kość krzyżowa powstaje ze zrośnięcia się pięciu kręgów krzyżowych, co
następuje dopiero u dorosłego, w wieku 20-25 lat. Razem z kością gu-
ziczną i kościami miedniczymi prawą i lewą tworzy miednicę.
6) Odcinek Guziczny
Kość guziczna, czyli ogonowa, składa się z czterech lub pięciu szczątko-
wych kręgów, z których głównie trzony zostały zachowane. Kość ma
kształt zbliżony do trójkąta, którego podstawa jest zwrócona w kierunku
kości krzyżowej, a wierzchołek stanowi zakończenie kręgosłupa.
7) Krzywizny Kręgosłupa
a) Lordoza  wypukłość ku przodowi odcinka szyjnego lub lędz
wiowego.
b) Kifoza  wypukłość ku tyłowi odcinka piersiowego i krzyżowego.
KLATKA PIERSIOWA
1) Żebra
Są to sprężyste listewki częściowo kostne, a częściowo chrzęstne, które
z tyłu obustronnie odchodzą od powierzchni bocznych kręgów piersio-
wych i następnie bocznie wypukłym łukiem ograniczają jamę klatki pier-
15
siowej. Kość żebra składa się z głowy, która łączy się z trzonem z pomocą
stawu głowy żebra, szyjki i guzka żebra, który łączy się z wyrostkiem po-
przecznym za pomocą stawu żebrowo-poprzecznego. Głowy żeber łączą
się na granicy trzonów. U człowieka występuje w zasadzie dwanaście par
żeber, liczba ta może się jednak zwiększać z powodu występowania żeber
szyjnych lub lędz
wiowych. Siedem pierwszych żeber łączy się z przodu
obustronnie z mostkiem; noszą one nazwę żeber prawdziwych
w odróżnieniu od pięciu par żeber rzekomych, które tylko pośrednio łączą
się z mostkiem, lub też kończą się swobodnie.
2) Mostek
Jest nieparzystą, spłaszczoną kością i stanowi część środkową przedniej
ściany klatki piersiowej. Jego górny koniec dz
wiga obojczyki, brzegi bocz-
ne łączą się z chrząstkami pierwszych siedmiu, a czasem ośmiu par żeber.
Mostek jest ustawiony nieco skośnie, od góry ku dołowi oraz od tyłu do
przodu i leży na wysokości od drugiego lub trzeciego do dziewiątego lub
dziesiątego kręgu piersiowego. Kształt mostka od dawna porównywano
do krótkiego greckiego miecza, stąd też trzy jego części składowe otrzy-
mały swe nazwy: część górna, najszersza, nosi nazwę rękojeści, część
środkowa, najdłuższa, nazwę trzonu, a dolna, najsłabiej rozwinięta, na-
zwÄ™ wyrostka mieczykowatego.
KOÅšCI KOC
CZYNY GÓRNEJ
1) Obręcz kończyny górnej:15
a) Obojczyk - jest mocną, w kształcie litery S wygiętą kością dłu-
gą, położoną bezpośrednio pod skórą; stanowi ona wyraz
nÄ…
granicę między szyją a klatką piersiową. Obojczyk biegnie
obustronnie od górnego końca mostka, gdy ramię zwisa,
mniej więcej poziomo, w kierunku poprzecznym i nieco ku ty-
łowi, przed pierwszym żebrem i ponad nim, przylegając swym
końcem bocznym do wyrostka barkowego łopatki. Kość oboj-
czyka składa się z częci środkowej i dwóch końców: mostko-
wego i barkowego.
b) A
opatka  jest płaską, cienką, trójkątną kością, która przylega
do ściany klatki piersiowej. A
opatka stanowi więc część tylną
16
obręczy; kąt boczny wystaje nad klatkę piersiową, brzeg przy-
środkowy ciągnie się od drugiego lub trzeciego do siódmego
lub ósmego żebra, biegnąc mniej więcej równolegle do płasz-
czyzny pośrodkowej, oddalony od niej o 5-10 cm. A
opatka jest
zawieszona swobodnie między mięśniami, tylko bocznie po-
łączona stawowo z obojczykiem i kością ramienną. Odróż-
niamy na niej dwie powierzchnie, trzy brzegi i trzy kÄ…ty.
2) Kości części wolnej kończyny górnej:
a) Kość ramienna
Jest najdłuższą i największą kością kończyny górnej. Składa się
ona z części środkowej, czyli trzonu, i dwóch końców. Zarów-
no koniec bliższy, jak i dalszy tworzą główki dla stawów ra-
miennego i Å‚okciowego16.
b) Kości przedramienia
I) Kość łokciowa  jest grubsza u swego końca bliższego niż
u dalszego. Jak na każdej kości długiej, odróżniamy na
niej trzon i dwa końce.
II) Kość promieniowa  jest kością długą, położoną po stro-
nie kciuka. Koniec górny kości jest znacznie cieńszy od
dolnego; bierze on tylko mały udział w tworzeniu stawu
promieniowo - nadgarstkowego, a oba sÄ… ruchome w sto-
sunku do kości łokciowej. Odróżniamy część środkową,
czyli trzon kości, i dwa końce.
c) Kości ręki
Na ręce, w skład której wchodzi zwykle dwadzieścia siedem
kości, odróżniamy trzy odcinki: nadgarstek, śródręcze i palce.
I) Kości nadgarstka  składają się z ośmiu kości, ułożonych
w dwa szeregi po cztery kości, jeden bliższy i jeden dalszy.
W skład szeregu bliższego, licząc od strony kości promie-
niowej do łokciowej, wchodzą kości: łódeczkowata, księ-
życowata, trójgraniasta i grochowata. Szereg dalszy nad-
garstka, licząc w tym samym porządku, stanowią kości:
czworoboczna większa, czworoboczna mniejsza, główko-
wata i haczykowata.
17
II) Kości śródręcza  składają się z pięciu kości, które ozna-
czamy liczbami poczynajÄ…c od strony promieniowej.
Przedstawiają one typ kości długich i każda składa się z
trzonu, końca bliższego, czyli podstawy, i końca dalszego,
czyli głowy.
III) Kości palców ręki  składają się z paliczków. Cztery palce
strony łokciowej mają po trzy paliczki: bliższy, środkowy i
dalszy, pierwszy zaś palec, kciuk ma ich tylko dwa  bliż-
szy i dalszy.
KOÅšCI KOC
CZYNY DOLNEJ
1) Kości miednicze
Kość miednicza prawa i lewa, jest największą i najszerszą kością szkieletu.
Jest to szeroka, spłaszczona, nieregularna kość zwężona w części środko-
wej, a poszerzona ku górze i ku dołowi. Każda kość miednicy składa się z
trzech części, które dopiero u dorosłego tworzą jedną całość, a w dzieciń-
stwie do okresu pokwitania sÄ… od siebie wyraz
nie oddzielone warstwÄ…
chrzÄ…stki. SÄ… to:
a) Kość biodrowa
Stanowi największy odcinek kości miedniczej; składa się ona z dwóch
części: trzonu i talerza; granica między nimi jest zaznaczona na stro-
nie wewnętrznej kresą łukowatą.
b) Kość kulszowa
Tworzy tylny i dolny odcinek kości miedniczej. Odróżniamy w niej
trzon oraz gałąz
.
c) Kość łonowa
Stanowi przednią część kości miedniczej; składa się ona z trzonu, ga-
łęzi górnej i gałęzi dolnej.
3) Kości części wolnej kończyny dolnej:
a) Kość udowa
Najdłuższa i najmocniejsza kość szkieletu. A
ączy się z kością piszcze-
lową i rzepką. Położenie jej w pionowej postawie ciała jest nieco sko-
śne, gdyż górne końce obu kości, łącząc się z panewkami miednicy, są
18 od siebie bardziej oddalone niż końce dolne, które w stawach kola-
nowych znacznie zbliżają się do siebie. Kość udowa jak każda kość
długa, składa się z trzonu i dwóch końców (nasady bliższej i dalszej).
b) Rzepka
To kość spłaszczona, trójkątna, z zaokrąglonymi brzegami, włączona
w ścięgno mięśnia czworogłowego uda i położona do przodu od dol-
nego końca kości udowej. Jest największą trzeszczką
c) Kości goleni
I) Kość piszczelowa  znajduje się po stronie przyśrodkowej goleni i
kości udowej jest najdłuższą kością szkieletu. W przekroju po-
przecznym ma kształt trójkątny. U góry, gdzie bierze udział w wy-
twarzaniu stawu kolanowego, kość dość znacznie grubieje, ku do-
łowi zwęża się, a następnie znowu poszerza, choć w mniejszym
stopniu niż u góry. Jak każda kość długa, składa się ona z trzonu i
dwóch końców.
II) Kość strzałkowa  położona jest wzdłuż bocznej strony kości pisz-
czelowej, z którą łączy się u góry i u dołu. Jest ona znacznie cień-
sza od kości piszczelowej, a w stosunku do swej długości jest naj-
bardziej wysmukła ze wszystkich kości długich. U góry, łącząc się z
kością piszczelową, nie bierze udziału w budowie stawu kolano-
wego; u dołu sięga poniżej piszczeli, łączy się z nią i tworzy część
boczną stawu skokowego górnego. Odróżniamy na strzałce trzon,
koniec bliższy, czyli głowę, i koniec dalszy, czyli kostkę boczną.
d) Kości stopy
Stopa, podobnie jak ręka, składa się z trzech większych odcinków, tyl-
nego, środkowego i przedniego: stępu, śródstopia i palców. W po-
równaniu do chwytnej ręki stopa oporowa człowieka wykazuje silniej-
szy rozwój stępu w stosunku do nadgarstka, osiągający połowę dłu-
gości całej stopy, słabszy zaś rozwój paliczków. Jako całość tworzy
stopa mocne i sprężyste sklepienie, dostosowane do dz
wigania masy
ciała.
I) Kości stępu  składają się z siedmiu kości. Są one ułożone w ten
sposób, że z dwóch tylnych, kości skokowej i piętowej, pierwsza
położona jest nie obok drugiej, lecz na drugiej, a cztery przednie,
19
kość sześcienna i trzy kości klinowate, leżą obok siebie w jednym
rzędzie przed obiema kośćmi tylnymi. Siódma kość stępu, kość
łódkowata, wsuwa się między kości klinowate a kość skokową.
II) Kości śródstopia  składają się z pięciu kości. Są to kości długie,
niewielkich rozmiarów; na każdej z nich odróżnić możemy pod-
stawę, zwróconą do kości stępu, trzon, mniej więcej trójścienny
i głowę z powierzchnią stawową dla bliższego paliczka.
III) Kości palców  pod względem liczby, położenia i kształtu odpo-
wiadają kościom palców ręki, również układ otworów i kanałów
odżywczych jest identyczny.
SERCE
Leży w jamie klatki piersiowej, w śródpiersiu dolnym środkowym, objęta wor-
kiem osierdziowym.
1) OÅ› anatomiczna serca
Przebiega od postawy serca w kierunku koniuszka serca. Biegnie od tyłu,
góry i strony prawej, ku dołowi do przodu i na lewo.
2) Punkty serca
a) Górny lewy  piąta przestrzeń międzyżebrowa
b) Górny prawy  przyczep trzeciej chrząstki do żebra
c) Dolny prawy  przyczep szóstej chrząstki do żebra
3) Powierzchnia serca
a) Żebrowo-mostkowa c) Tylna
b) Przeponowa
4) Budowa wewnętrzna serca17:
Serce składa się z czterech przedziałów: dwóch górnych, czyli przedsion-
ków i dwóch dolnych, czyli komór. Obie komory oddzielone są od siebie
przegrodą międzykomorową, oba przedsionki  przegrodą między-
przedsionkowÄ….
a) Prawy przedsionek
Ma kształt nieregularnego sześcianu; w opisowym, pionowym poło-
żeniu serca rozróżnić więc w nim można ścianę przednią i tylną, przy-
środkową albo przegrodową i boczną oraz górną i dolną.
Do prawego przedsionka uchodzą: żyła główna górna i dolna; zatoka
wieńcowa, żyły przednie serca; żyły najmniejsze serca.
20
b) Prawa komora
Ma kształt ostrosłupa trójściennego i w ustawieniu serca w położenie
opisowe podstawa ostrosłupa zwrócona jest ku górze, a wierzchołek
ku dołowi. Otrzymuje krew z przedsionka prawego przez ujście przed-
sionkowo-komorowe prawe i stosunkowo pod słabym ciśnieniem
przez ujście pnia płucnego tłoczy ją do płuca. Uchodzą do niej żyły
najmniejsze serca.
c) Lewy przedsionek
Ma kształt nieregularnego sześcianu;
Do lewego przedsionka uchodzą: żyły płucne (po dwie z każdego płu-
ca); żyły najmniejsze serca.
d) Lewa komora
Ma kształt stożka; jest ona bardziej wysmukła i nieco dłuższa niż pra-
wa. W przekroju poprzecznym światło komory jest okrągłe, obszerne
w rozkurczu komory, prawie zupełnie zanikające w stanie skurczu.
Wychodzi z niej aorta wstępująca, a uchodzą do niej jak w prawej żyły
najmniejsze serca. Jest trzykrotnie grubsza od prawej.
5) Zastawki serca:
a) Zastawki ujść tętniczych (zastawka aorty, zastawka pnia płucnego) 
to tzw. zastawki księżycowate. Każda z nich zbudowana jest z 3 płat-
ków. Każdy płatek zastawki księżycowatej ma powierzchnię komoro-
wą i powierzchnię zwróconą do tętnic oraz brzeg wolny i umocowany
do pierścienia włóknistego. Pośrodku brzegu znajduje się guzek Aran-
cjusza. Pozostałe części brzegu wolnego to obrączki.
b) Zastawka przedsionkowo-komorowa prawa i lewa - leżą w ujściach
przedsionkowo-komorowych. W prawym ujściu leży zastawka trój-
dzielna a w lewym ujściu zastawka dwudzielna (mitralna). Zastawki te
zbudowane są z płatków (trójdzielna  3 płatki, dwudzielna  2 płat-
ki). Każdy płatek ma powierzchnię przedsionkową i komorową oraz
brzeg wolny i umocowany do pierścienia włóknistego. Brzeg wolny
i powierzchnia komorowa każdego płatka zastawki przedsionkowo-
komorowej są miejscami przyczepów strun ścięgnistych, będących
ścięgnami mięśni brodawkowatych.
6) Budowa ściany serca
21
a) Nasierdzie
b) Śródsierdzie (w skład niego wchodzi mięśniówka serca, szkielet serca
i układ przewodzący serca)
c) Wsierdzie
7) Budowa worka osierdziowego
a) Osierdzie  blaszka zewnętrzna błony surowiczej
b) Nasierdzie  blaszka wewnętrzna błony surowiczej
c) Jama osierdziowa  szczelinowata przestrzeń zawarta pomiędzy
osierdziem a nasierdziem
d) Wir serca  Jest to miejsce przejścia warstwy skośnej mięśniówki w
podłużną z pominięciem warstwy okrężnej.
1) Układ przewodzący serca
Wzbudza i przewodzi impulsy do skurczów mięśniówki przedsionków
i komór oraz koordynuje pracę serca.
a) Węzeł zatokowo-przedsionkowy  leży w ścianie prawego przedsion-
ka pomiędzy uściem żyły głównej górnej a grzebieniem granicznym
uszka prawego.
b) Węzeł przedsionkowo-komorowy  znajduje się w tylno-dolnej części
przegrody międzyprzedsionkowej, pod wsierdziem, od strony prawe-
go przedsionka.
c) Pęczek przedsionkowo-komorowy (prawy i lewy)
d) Układ autonomiczny (część współczulna i przywspółczulna)
2) Korona Serca
Naczynia uchodzÄ…ce i wychodzÄ…ce z serca
a) Tętnice wieńcowe odchodzące od aorty wstępującej
I) Tętnica wieńcowa prawa
(1) Prawy przedsionek
(2) Prawa komora (oprócz części ściany przedniej)
(3) Część powierzchni przeponowej lewej komory
(4) Mięśnie brodawkowate
(5) 1/3 tylnej przegrody międzykomórkowej
(6) Układ przewodzący serca z wyjątkiem gałęzi przedniej i prze-
grody lewej odnogi pęczka przedsionkowo-komorowego
II) Tętnica wieńcowa lewa
22
(1) Lewy przedsionek
(2) Lewa komora ( z wyjątkiem ściany tylnej)
(3) Cześć przednia ściany prawej komory
(4) 2/3 przedniej przegrody międzykomórkowej
(5) Gałąz
przednia i przegroda lewej odnogi pęczka przedsion-
kowo-komorowej
3) Odpływ krwi żylnej
a) 60% krwi odpływa do zatoki wieńcowej
b) 40% krwi odpływa do przedsionka prawego
4) Położenie zatoki wieńcowej
Zatoka leży na powierzchni przeponowej serca w worku wieńcowym
między lewą komorą a lewym przedsionkiem, w przedłużeniu żyły wielkiej
serca. Uchodzi do prawego przedsionka
5) Dopływy zatoki wieńcowej
a) Żyła sercowa (wielka, średnia i mała)
b) Żyła tylna komory lewej
c) Żyła skośna przedsionka lewego
6) Skład szkieletu serca
a) Pierścień włóknisty przedsionkowo-komorowy prawy i lewy
b) Pierścień włóknisty aorty
c) Pierścień włóknisty pnia płucnego
d) Ścięgno stożka
e) Trójkąt włóknisty prawy i lewy
f) Część błoniasta przegrody międzykomorowej
7) Mięśniówka przedsionków
a) warstwa wewnętrzna  włókna o przebiegu podłużnym, wytwarza
mięśnie grzebieniaste w obrębie uszek.
b) warstwa zewnętrzna - włókna o przebiegu okrężnym, wspólna dla
obu przedsionków.
8) Mięśniówka komór
a) warstwa zewnętrzna  o skośnym przebiegu, wspólna dla obu komór
b) warstwa środkowa  okrężny przebieg, odrębna dla każdej komory
c) warstwa wewnętrzna  podłużny przebieg, odrębna dla każdej komo- 23
ry
UKA
AD NACZYNIOWY
1) Krwionośny
a) Tętniczy
I) Podział tętnic
(1) Typu sprężystego  w ścianie przeważają włókienka i błony
sprężyste
(2) Typu mięśniowego  w ścianie przeważa tkanka mięśniowa
gładka
b) Tętnice krążenia małego
T. PA
UCNA ROZGAA

ZIENIA
PIEC
PA
UCNY
PRAWA I LEWA TT. PA
UCNYCH
c) Tętnice krążenia dużego
I) Aorta dzieli siÄ™ na:
(1) Aortę wstępującą  rozpoczynającą się w przedłużeniu stożka
tętniczego komory lewej. Kończy się w miejscu przyczepu
osierdzia przechodzÄ…c w Å‚uk aorty.
(2) A
uk Aorty  rozpoczyna się ku tyłowi od II lewego stawu że-
browo-mostkowego a kończy się na wysokości lewej po-
wierzchni trzonu kręgu Th3 lub Th4, gdzie przechodzi w aortę
zstępującą.
(3) Aortę zstępującą dzielącą się na:
(a) Aortę piersiową  przebiega w śródpiersiu tylnym. Roz-
poczyna się na poziomie Th3 lub Th4, a kończy się w roz-
worze aortowym przepony na poziomie Th12
(b) AortÄ™ brzusznÄ…  rozpoczyna siÄ™ w rozworze aortowym w
przeponie na poziomie Th12. Kończy się w dolnej części
trzonu kręgu L4, dzieląc się na dwie tętnice biodrowe
wspólne.
24
II) Gałęzie Aorty wstępującej
(1) t. wieńcowa prawa (2) t. wieńcowa lewa
III) Gałęzie łuku aorty
(1) Pień ramienno-głowowy
(a) t. szyjna wspólna prawa
(b) t. podobojczykowa prawa
(2) t. szyjna wspólna lewa
(3) t.. podobojczykowa lewa
IV) Gałęzie aorty piersiowej:
(1) Åšcienne:
(a) tt. międzyżebrowe tylne
(b) tt. podżebrowe
(c) tt. przeponowe górne
(2) Trzewne:
(a) Gałęzie oskrzelowe
(b) Gałęzie przełykowe
(c) Gałęzie osierdziowe
V) Gałęzie aorty brzusznej:
(1) Åšcienne:
(a) tt. przeponowe dolne
(b) tt. lędz
wiowe
(2) Trzewne:
(a) pień trzewny
(b) t. krezkowa górna
(c) t. krezkowa dolna
(d) tt. nadnerczowe środkowe
(e) tt. nerkowe
(f) tt. jÄ…drowe lub tt. jajnikowe
VI) Tętnice szyi i głowy
(1) tt. szyjne wspólne
(a) t. szyjna wewnętrzna
(i) t. oczna
(ii) tt. przednie mózgu
25
(iii) tt. środkowe mózgu
(b) t. szyjna zewnętrzna
(i) t. tarczowa górna
(ii) t. językowa
(iii) t. twarzowa
(iv) t. gardłowa wstępująca
(v) t. potyliczna
(vi) t. uszna tylna
(vii) t. gardłowa wstępująca
(viii) t. szczękowa
VII) Tętnice kończyny górnej
(1) tt. podobojczykowe
(2) t. pachowa
(3) t. ramienna
(a) t. promieniowa
(b) t. Å‚okciowa
(4) t. międzykostna wspólna
(5) t. międzykostna przednia i tylna
(6) łuki dłoniowe (powierzchowny i głęboki)
(7) tt. wspólne palców
(8) tt. właściwe palców
VIII) Tętnice kończyny dolnej
(1) t. udowa
(2) t. podkolanowa
(3) t. piszczelowa przednia i tylna
(4) t. strzałkowa
(5) t. podeszwowa przyśrodkowa i boczna
(6) Å‚uk podeszwowy
(7) tt. palców
d) Żylny18
I) Typy żył
(1) Włóknisto-mięśniowe (3) Włóknisto-sprężyste
(2) Włókniste
26
e) Żyły krążenia małego
ŻYA
Y
NACZYNIA ŻYLNE ŻYA
Y PA
UCNE
SEGMENTOWE
f) Żyły krążenia dużego
I) Żyła główna górna  powstaje z połączenia 2 żył ramienno-
głowowych (prawej i lewej).
II) Żyła ramienno-głowowa  powstaje z połączenia żyły szyjnej
wewnętrznej z żyłą podobojczykową.
III) Żyła główna dolna  powstaje z połączenia 2 żył biodrowych
wspólnych (prawej i lewej) na poziomie L4.
IV) Żyła biodrowa wspólna  powstaje z połączenia żyły biodrowej
wewnętrznej i zewnętrznej.
V) Dopływy żyły głównej górnej:
(1) ż. nieparzysta
(2) ż. osierdziowa
(3) żż. śródpiersiowe przednie
(4) żż. grasiczne
VI) Dopływy żyły głównej dolnej:
(1) Åšcienne:
(a) żż. przeponowe dolne
(b) żż. lędz
wiowe
(2) Trzewne:
(a) żż. nerkowe
(b) żż. wątrobowe
(c) ż. jajnikowa prawa
(d) ż. jądrowa prawa
(e) ż. nadnerczowa środkowa prawa
(3) Żyły nieparzyste to żyły zbierające krew ze ścian i trzewni
klatki piersiowe, z wyjÄ…tkiem serca.
(4) Wyróżniamy 3 żyły nieparzyste;
(a) ż. nieparzysta  biegnie po prawej stronie kręgosłupa.
27
(b) ż. nieparzysta krótka  biegnie po lewej stronie kręgosłu-
pa od dołu do góry.
(c) ż. nieparzysta krótka dodatkowa  biegnie po lewej stro-
nie kręgosłupa od góry do dołu.
VII) Żyły powierzchowne kończyny górnej
(1) ż. odpromieniowa  rozpoczyna się na poziomie kciuka, bie-
gnie na przednio-bocznej powierzchni przedramienia ramie-
nia. Uchodzi do żyły pachowej w trójkącie naramienno-
piersiowym.
(2) ż. odłokciowa  zaczyna się na poziomie małego palca, bie-
gnie na przednio-przyśrodkowej powierzchni przedramienia i
powyżej dołu łokciowego uchodzi do jednej z żył ramiennych.
(a) Obie te żyły łączą się w dole łokciowym tzw. ż. pośrod-
kowÄ… Å‚okciowÄ….
VIII) Odpływ krwi z kończyny górnej poprzez żyły głębokie
2 żyły promieniowe + 2 żyły łokciowe
2 żyły ramienne
Żyła pachowa
Żyła podobojczykowa
Żyła ramienno-głowowa
Żyła główna górna
Prawy przedsionek serca
IX) Żyły powierzchowne kończyny dolnej
(1) ż. odpiszczelowa  rozpoczyna się na poziomie kostki przy-
środkowej, biegnie na powierzchni przednio-przyśrodkowej
podudzia i uda. Uchodzi do żyły udowej w rozworze odpisz-
czelowym.
(2) ż. odstrzałkowa  rozpoczyna się na poziomie kostki bocznej,
biegnie na tylnej powierzchni łydki i uchodzi do żyły podkola-
nowej.
28
X) Odpływ krwi z kończyny dolnej poprzez żyły głębokie
2 żyły piszczelowe przednie + 2 żyły piszczelowe tylne
Żyła podkolanowa
Żyła udowa
Żyła biodrowa zewnętrzna + żyła biodrowa wewnętrzna
Żyła biodrowa wspólna
Żyła główna dolna
Prawy przedsionek serca
XI)
3) Chłonny (limfatyczny)
Układ złożony z naczyń, przewodów, tkanki limfatycznej tworzącej narządy,
którego celem jest obrona przed zakażeniami.
a) Główne przewody chłonne
I) Przewód piersiowy  rozpoczyna się na poziomie L1 tzw. zbiorni-
kiem mleczu. Uchodzą do niego pnie lędz
wiowe i jelitowe. Prze-
wód piersiowy biegnie ku górze, przechodzi przez przeponę, bie-
gnie w klatce piersiowej w śródpiersiu żylnym.
(1) Przewód piersiowy zbiera chłonkę z:
(a) Kończyn dolnych
(b) Jamy brzusznej
(c) Miednicy
(d) Lewej połowy klatki piersiowej
(e) Lewej połowy głowy i szyi
(f) Lewej kończyny górnej
II) Przewód chłonny praw  powstaje w klatce piersiowej z połącze-
nia 3 pni: oskrzelowo-śródpiersiowego prawego, podobojczyko-
wego prawego, szyjnego prawego. Uchodzi w prawym kącie żyl-
nym do żyły ramienno-głowowej prawej.
(1) Przewód chłonny prawy zbiera chłonkę z:
(a) Prawej połowy głowy i szyi
29
(b) Kończyny górnej prawej
b) Budowa węzła chłonnego
I) Zrąb węzła  stanowią beleczki promieniste i rdzenne oraz toreb-
kę łącznotkankową otaczającą węzeł, pod nią znajduje się zatoka
brzeżna.
II) Kora węzła  poprzedzielana jest beleczkami promienistymi,
wzdłuż których leżą zatoki promieniste.
III) Rdzeń węzła  składa się on z nieregularnie przebiegających be-
leczek rdzennych, odchodzÄ…cych od beleczek promienistych kory
oraz biegnących wzdłuż nich zatok rdzennych. Ponadto znajdują
się tu sznury rdzenne, które zawierają plazmocyty produkujące
immunoglobuliny w odpowiedzi na antygeny.
c) Narządy chłonne
I) Plamy mleczne V) Węzły chłonne
II) Grudki samotne VI) Grasica
III) Grudki skupione VII) Biała miazga śledziony
IV) Migdałki
d) Pierścień chłonny gardła / Waldeyera
Jest to nagromadzenie tkanki chłonnej w gardle, które ma znaczenie
ochronne przed bakteriami i innymi czynnikami chorobotwórczymi,
chroniące przed ich penetracją do dalszych odcinków układu odde-
chowego i pokarmowego.
I) Skład pierścienia gardłowego Waldeyera:
(1) Migdałki gardłowe (3) Migdałki podniebienne
(2) Migdałki trąbkowe (4) Migdałki językowe
(5) Pojedyncze grudki chłonne rozproszone w błonie śluzowej
gardła
(6) Pasma tkanki chłonnej zlokalizowane na tylnej ścianie gardła.
e) Åšledziona
Leży w jamie brzusznej, w piętrze gruczołowym, wewnątrzotrzewno-
wo, w lewym podżebrzu, pomiędzy IX a XI żebrem. Oś długa biegnie
wzdłuż X żebra, 4-6 cm na lewo od kręgu Th10 biegun przedni nie
przekracza linii pachowej środkowej lewej.
30
I) Sąsiedztwo śledziony
(1) Żołądek
(2) Lewa nerka z nadnerczem
(3) Zgięcie śledzionowe okrężnicy
(4) Ogon trzustki
(5) Przepona
II) Znaczenie śledziony
(1) Wytwarza limfocyty
(2) Wytwarza immunoglobuliny
(3) Magazynuje krew
(4) Narząd rozkładu krwinek białych, czerwonych i trombocytów
(5) W okresie płodowym jest miejscem namnażania erytrocytów
UKA
AD ODECHOWY
Do układu oddechowego należą: nos zewnętrzny wraz z zatokami przynoso-
wymi, krtań, oskrzela główne, płuca wraz z opłucną i jamami opłucnej. Ze
względów klinicznych układ oddechowy można podzielić na tzw. drogi odde-
chowe górne, do których zalicza się nos zewnętrzny, gardło i część krtani
(przedsionek i kieszonki krtaniowe), oraz tzw. drogi oddechowe dolne, do
których zalicza się pozostałą część krtani (jama podgłośniowa), tchawicę
i oskrzela główne. Ponadto powietrze z jamy nosowej do krtani, lub odwrot-
nie, musi przejść przez gardło, narząd zaliczamy do układu pokarmowego,
będący jednak wspólną drogą dla pokarmów i powietrza.
1) Drogi oddechowe górne
a) Nos zewnętrzny:
I) Warstwa skóry zewnętrznej
II) Warstwa mięśniowa
III) Szkielet (kości nosowe i chrząstki
IV) Warstwa skóry wewnętrznej
Próg Nosa  tam kończy się skóra, a zaczyna się błona śluzowa.
Prawy i lewy wyrostek podniebienny  tworzy podniebiennie twar-
de.
Przegroda Nosa  leży w osi strzałkowej przyśrodkowej.
Małżowiny nosowe (górna, środkowa, dolna)
31
Okolica węchowa  między małżowiną nosową górną, a przegrodą
nosowÄ….
Zatoki  ogrzewa się tam powietrze, wydziela się bakteriobójczy tle-
nek azotu
Zatoki przynosowe:
Zatoka szczękowa (24 cm3)
Zatoka czołowa 19(5-20 cm3)
Zatoka klinowa (5-6 cm3)
Komórki sitowe (10 cm3)
Ujścia zatok przynosowych:
Zatoka klinowa  zachyłek klinowo-sitowy
Zatoka szczękowa, czołowa, komórki sitowe przednie - prze-
wód nosowy środkowy
Komórki sitowe tylne  przewód nosowy górny
Przewód nosowy:
" Dolny  między dnem jamy nosowej, a małżowiną nosową
dolnÄ….
" Środkowy  między małżowiną nosową dolną i małżowiną
nosową środkową.
" Górny  między małżowiną nosową górną, a małżowiną no-
sową środkową.
Przewód nosowo-łzowy  uchodzi do przewodu nosowego dolnego
Nozdrza tylnie  ujście jamy nowej do gardła, tam wychodzi przewód
nowo-gardłowy łączący od tyłu przewody nosowe
b) Gardło
I) Położenie gardła
Leży częściowo w obrębie głowy a częściowo w szyi, do tyłu od
jamy nosowej, jamy ustnej i krtani. Sięga od podstawy czaszki do
poziomu VI kręgu szyjnego, ku dołowi przedłuża się w przełyk.
II) Podział gardła:
(1) Część nosowa (jest tu ujście nosowe trąbki słuchowej
(2) Część ustna
32
(3) Część krtaniowa
W gardle skrzyżowane są drogi oddechowej i pokarmowej, i mamy
nagłośnię (część krtani) zamykającą wejście do krtani jak połykamy
pokarm.
III) Budowa ściany gardła
(1) Błona śluzowa (od wewnątrz)
(2) Błona włóknista
(3) Błona mięśniowa (mięśnie zwieracza i dz
wigacza gardła)
(4) Błona zewnętrzna (łącznotkankowa)
IV) Mięśnie zwieraczy gardła:
(1) m. zwieracz górny gardła
(2) m. zwieracz środkowy gardła
(3) m. zwieracz dolny gardła
V) Mięśnie dz
wigaczy gardła:
(1) m. rylcowo-gardłowy
(2) m. trąbkowo-gardłowy
c) Krtań (część drogi oddechowej górnej)
Leży w szyi, do przodu od części krtaniowej gardła, poniżej języka i
kości gnykowej, powyżej tchawicy.
Krtań rzutuje się na kręgosłup od górnego brzegu IV kręgu szyjnego
do dolnego brzegu VI kręgu szyjnego.
Od przodu przykryta przez mięśnie (mostkowo-gnykowe, mostkowo-
tarczowe, tarczowo-gnykowe)
I) ChrzÄ…stki krtani:
(1) Chrząstka tarczowata  ma wyniosłość krtaniową (jabłko
Adama)
(2) Chrząstka pierścieniowata  łączy się z tarczowatą
(3) Chrząstki nalewkowate  łączą się z pierścieniowatą
(4) Chrząstki różowate  łączą się z nalewkowatymi, kształt stoż-
ka)
(5) Chrząstka nagłośniowa  chrząstki klinowate
II) Błona tarczowo gnykowa (więzadło)  ma dwa otwory na naczy-
nia. Jest między więzadłem tarczowo-gnykowo pośrodkowym i
więzadłami tarczowo-gnykowo-brzerznym.
33
III) Połączenia chrząstek krtani
(1) Stawowo  rogi dolne chrzÄ…stki tarczowej z chrzÄ…stkÄ… pier-
ścieniowatą i chrząstek nalewkowatych z pierścieniowatą.
(2) Więzadłowo  nagłośniowa z tarczowatą
(3) Błona włóknisto-sprężysta
IV) Podział jamy krtani
(1) Przedsionek krtani
(2) Jama pośrednia
(3) Jama podgłośniowa
2) Drogi oddechowe dolne
a) Krtań (część drogi oddechowej dolnej)
I) Głośnia  narząd głosu w obrębie krtani
(1) Górne brzegi stożka sprężystego  to więzadła głosowe
(2) Górne brzegi błony czworokątnej  to tzw. więzadła nalew-
kowo-nagłośniowe
II) Głośnia (narząd głosu) zbudowany z:
(1) Wyrostków głosowych chrząstek nalewkowatych
(2) Fałdów (strun) głosowych  będących brzegami warg głoso-
wych20
(3) Szpary głośni  leżącej między fałdami głosowymi i miedzy
wyrostkami głosowymi chrząstek nalewkowatych
III) Wytwarzanie głosu:
Wargi głosowe drgają w kierunku poprzecznym w stosunku do
siebie.
Wysokość dz
więku zależy od napięcia, długości i grubości warg
głosowych.
Siła głośni zależy od energii kinetycznej prądu powietrza i od am-
plitudy drgań warg głosowych.
IV) Mięśnie krtani:
(1) Rozwierające szparę głośni
(2) Zwierające szparę głośni
(3) Napinające więzadła głosowe
(4) Regulujące szerokość wejścia do krtani
b) Tchawica
34
A
ączy się więzadłowo z chrząstką pierścieniowatą, zbudowana jest
z chrząstek tchawicznych (nie pełnie  tworzą one ścianę przednią,
ściana tylna jest błoniasta z mięśni), oraz łączy się z przełykiem błoną
włóknisto-sprężystą.
I) Położenie tchawicy
Rozpoczyna się poniżej krtani, na poziomie dolnego brzegu C6,
kieruje się ku dołowi i tyłowi do poziomu Th4, gdzie dzieli się na
dwa oskrzela główne.
Leży do przodu od nerwu błędnego, tętnicy szyjnej wspólnej i żyły
szyjnej wewnętrznej, do przodu tchawicy leży pień ramienno-
głowowy, od strony lewej piersiowej łuk aorty
c) Oskrzela
I) Drzewo skrzelowe
(1) Oskrzela główne (4) Oskrzela podsegmentowe
(2) Oskrzela płatowe (5) Oskrzeliki
(3) Oskrzela segmentowe
(6) Oskrzeliki końcowe  (błoniasta ściana, zaczyna się już wy-
miana gazowa)
II) Drzewo oddechowe  tu jest wymiana gazowa
(1) Oskrzeliki oddechowe
(2) Przewodziki pęcherzykowe
(3) Pęcherzyki płucne (1 warstwa ścian)
III) Tętnice oskrzelowe:
(1) Tętnice oskrzelowe lewe: wychodzą z łuku aorty lub aorty
piersiowej.
(2) Tętnica oskrzelowe prawe: wychodzą z tętnicy międzyżebro-
wych
IV) Żyły oskrzelowe uchodzą do żyły nieparzystej lub żyły ramienno-
głowowej.
3) PÅ‚uca
a) Pojemność płuc
I) ~7dm3  u sportowców
II) ~4dm3  u mężczyzny
35
III) u kobiet mniej
b) Kształt i powierzchnie płuc
Na płucach jest odciśnięte serce przez co lewe płuco jest wyższe
i węższe. Wychodząc z klatki piersiowej płuca, od dołu są wklęsłe.
" Powierzchnia przeponowa
" Powierzchnia żebrowa (od przodu i tyłu)
" Powierzchnia śródpiersiowa (od wewnątrz)
Brzegi: przedni, tylny, dolny
Płaty: górny, środkowy, dolny (lewe płuco ma tylko górny i dolny płat
i nie ma szczeliny poziomej.
c) Korzeń płuca  są to twory wchodzące i wychodzące z płuca
I) Do płuc uchodzą:
(1) Tętnica płucna
(2) Oskrzele główne
(3) Tętnice oskrzelowe
(4) Sploty płucne przedni i tylny (nerwy)
II) Z płuca wychodzą:
(1) Żyły płucne
(2) Żyły oskrzelowe
(3) Naczynia chłonne
d) Wyciski na powierzchni śródpiersiowej płuca lewego:
I) Wycisk sercowy
II) Bruzda dla łuku aorty i aorty zstępującej
III) Bruzda dla tętnicy podobojczykowej lewej
IV) Wycisk przełykowy
V) Bruzda dla żyły ramienno-głowowej lewej
e) Wyciski na powierzchni śródpiersiowej płuca prawego:
I) Wycisk sercowy
II) Bruzda dla żyły głównej górnej
III) Bruzda dla żyły głównej dolnej
IV) Bruzda dla żyły nieparzystej
V) Bruzda dla żyły ramienno-głowowej prawej
VI) Bruzda dla tętnicy podobojczykowej prawej
36
VII) Bruzda dla przełyku
f) Unaczynienie płuc
I) Oddechowe  rozgałęzienia tętnic oskrzelowych
II) Czynnościowe  rozgałęzienia tętnicy płucnej (wychodzi z pnia
płucnego)
g) Grono  oskrzelik końcowy z rozgałęzieniami
h) Pęcherzyki płucne
I) Mają kształt kulisty, półkulisty lub wielościenny
II) Ich średnica wynosi 150-250 milimetrów
III) Utworzone z komórek nabłonkowych (pneumocytów)
i) Tony oddechowe
I) Żebrowe (piersiowe)
II) Brzuszne (przeponowe)
III) Mieszany
j) Główne mięśnie wdechowe:
I) Przepona
II) mm. międzyżebrowe zewnętrzne
k) Pomocnicze mięśnie wdechowe:
I) mm. pochyłe
II) mm. zębate
III) mm. piersiowe większe i mniejsze
IV) mm. moskowo-obojczykowo-sutkowe
l) Wydech w spoczynku jest aktem biernym. Zachodzi dzięki:
I) Sprężystości ścian klatki piersiowej
II) Siłom retrakcji pęcherzyków płucnych
III) Działaniem sił napięcia powierzchniowego pęcherzyków płucnych
m) Pomocnicze mięśnie wydechowe:
I) mm. międzyżebrowe wewnętrzne
II) m. poprzeczny klatki piersiowej
III) mm. najszersze grzbietu
IV) mm. poprzeczne brzucha
V) mm. skośne zewnętrzne i wewnętrzne brzucha
n) Ruchy oddechowe klatki piersiowej
37
I) Wskutek skurczu przepony zwiększa się wymiar pionowy klatki
piersiowej
II) Skurcze mięśni międzyżebrowych zewnętrznych powoduje ruchy
w stawach żebrowo-kręgowych i żebrowo-mostkowychm w sku-
tek czego zwiększa się wymiar przednio-tylny i poprzeczny klatki
piersiowej
o) Oddychanie:
I) W spoczynku człowiek oddycha z częstością 12-14 wdechów na
minutÄ™.
II) Z każdym wdechem wprowadzane jest ok. 500 ml powietrza, 6 li-
trów na minutę
III) Przez płuca przechodzi 10000 powietrza przez co 360 litrów tlenu
IV) Zawartość tlenu przy wdechu 21%
V) Zawartość tlenu przy wydechu 16%
UKA
AD POKARMOWY
1) Jama ustna
a) W jamie ustnej wyróżniamy
I) Przedsionek jamy ustnej II) Jamę ustną właściwą
b) Do przedsionka jamy ustnej uchodzÄ…:
I) Przewody ślinianek przyusznych (prawej i lewej)
II) Gruczoły wargowe
III) Gruczoły policzkowe
IV) Gruczoły trzonowe
c) Åšlinianki
I) Ślinianka przyuszna  leży w dole zażuchwowym
II) Ślinianka podżuchwowa  leży w dolnym kącie trójkąta podżu-
chwowego
III) Ślinianka podjęzykowa  leży na mięśniu żuchwowo-gnykowym
1) Przełyk
a) Położenie przełyku
Zaczyna się w przedłużeniu gardła, na poziomie VI kręgu szyjnego,
biegnie ku dołowi i tyłowi, leżąc do przodu od kręgosłupa, do tyłu od
tchawicy, uchodzi do wpustu żołądka na poziomie XI kręgu piersio-
38
wego, po lewej stronie kręgosłupa.
b) Odcinki przełyku
I) Część szyjna  od poziomu chrząstki pierścieniowatej krtani do
poziomu wcięcia szyjnego mostka
II) Część piersiowa  biegnie wzdłuż całej długości śródpiersia tylne-
go do otworu przełykowego w przeponie
III) Część brzuszna  zawarta między przeponą a żołądkiem
c) Zwężenia przełyku
I) Zwężenie górne  w przejściu gardła w przełyk
II) Zwężenie środkowe  na wysokości rozdwojenia tchawicy
III) Zwężenie dolne  ok. 3 cm powyżej wpustu żołądka
d) Budowa ściany przełyku
I) Błona śluzowa
II) Błona podśluzowa
III) Błona mięśniowa: warstwa zewnętrzna  podłużna warstwa we-
wnętrzna  okrężna
ź górna przełyku  tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana
½ dolna przeÅ‚yku  tkanka mięśniowa gÅ‚adka
IV) Błona zewnętrzna
2) Żołądek
a) Położenie żołądka
Leży w jamie brzusznej wewnątrzotrzewnowo, pod przeponą, w lewej
okolicy podżebrowej, w części nadbrzusza właściwego.
b) Sąsiedztwo żołądka
I) Przednia ściana:
(1) Przepona (2) Lewy płat wątroby
(3) Przednia ściana brzucha
II) Tylna ściana żołądka:
(1) śledziona (2) przepona
przepona
(3) okrężnica poprzeczna
III) Krzywizna większa:
(1) okrężnica poprzeczna (2) śledziona
śledziona
IV) Krzywizna mniejsza:
(1) więzadło wątrobowo-żołądkowe
39
(2) więzadło wątrobowo-dwunastnicze
c) Dopływ krwi do żołądka
I) Aorta brzuszna  pień trzewny  t. żołądkowa lewa
t. żołądkowa lewa
II) Aorta brzuszna  pień trzewny  t. wątrobowa wspólna 
t. wątrobowa wspólna
t. wątrobowa właściwa  t. żołądkowa prawa
III) Aorta brzuszna  pień trzewny  t. śledzionowa 
t. śledzionowa
t. żołądkowo-sieciowa lewa
IV) Aorta brzuszna  pień trzewny  t. wątrobowa wspólna 
t. wątrobowa wspólna
t. żołądkowo-dwunastnicza  t. żołądkowo-sieciowa prawa
sieciowa prawa
V) Aorta brzuszna  pień trzewny  t. śledzionowa  tt. żołądkowe
t. śledzionowa
krótkie
d) Odpływ kwi z żołądka
I) ż. żołądkowo-sieciowa lewa  ż. śledzionowa  ż. wrotna
II) ż. żołądkowo-sieciowa prawa  ż. krezkowa górna  ż. wrotna
III) ż. żołądkowa lewa i prawa  ż. wrotna
IV) ż. przedodz
wiernikowa  ż. wrotna
V) żż. żołądkowe krótkie  ż. śledzionowa  ż. wrotna
e) Budowa zewnętrzna żołądka
I) wpust VI) ściana przednia
40
II) dno VII) ściana tylna
III) trzon VIII) krzywizna większa
IV) cześć odz
wiernikowa IX) krzywizna mniejsza
V) odz
wiernik
f) Ściana żołądka
I) Błona śluzowa
(1) fałdy żołądkowe (3) fałdy kosmkowate
(2) pólka żołądkowe (4) dołeczki żołądkowe
II) Błona podśluzowa
III) Błona mięśniowa
(1) warstwa skośna (3) warstwa podłużna
(2) warstwa okrężna
IV) Otrzewna trzewna
3) Jelito cienkie
a) Podział jelita cienkiego
I) jelito cienkie bezkrezkowe  dwunastnica
II) jelito cienie krezkowe  jelito czcze i jelito kręte
b) Dwunastnica
I) Położenie dwunastnicy
(1) Leży na tylnej ścianie brzucha, wtórnie zaotrzewnowo oprócz
części górnej, która leży wewnątrzotrzewnowo
II) Rzut dwunastnicy na kręgosłup
(1) cześć górna  trzon L1, po prawej stronie
(2) cześć zstępująca  L1 do L3, po prawej stronie
(3) cześć pozioma  L3 (krzyżuje trzon)
(4) cześć wstępująca  L2 do L3, po lewej stronie
c) Budowa ściany jelita cienkiego
I) Błona wewnętrzna:
(1) błona śluzowa i błona podśluzowa:
(a) fałdy okrężne  wytwory błony śluzowej i podśluzowej
(b) kosmki  wytwory błony śluzowej,
(c) grudki chłonne  narządy limfatyczne błony śluzowej
II) Błona środkowa:
(1) mięśniówka wewnętrzna  okrężna
41
(2) mięśniówka zewnętrzna  podłużna
III) Błona zewnętrzna  otrzewna lub przydanka łącznotkankowa
d) Kosmki jelitowe
I) Są to wyniosłości błony śluzowej jelita cienkiego pokryte nabłon-
kiem walcowatym.
II) Wysokość kosmków wynosi 0,3 -1,5 mm.
III) Liczba kosmków 5 000 000
IV) Kosmki są narządami wchłaniającymi i wydzielającymi śluz.
Wewnątrz kosmka przebiega naczynie tętnicze, żylne i limfatycz-
ne. W kosmku znajdują się włókna mięsne gładkie, dzięki którym
kosmki mogą się poruszać i kurczyć.
e) Ruchy jelita
I) Wahadłowe  uwarunkowane naprzemiennymi skurczami i roz-
kurczami mięśniówki podłużnej.
II) Odcinkowe  wywołane skurczem mięśniówki okrężnej w kilku
sÄ…siednich odcinkach jelita.
III) Robaczkowe  polegają na skurczach całej mięśniówki jelita.
Skurcze te przesuwają treść pokarmową w stronę jelita grubego z
szybkością 2-3 cm/s.
f) Zastawka krętniczo-kątnicza
I) Leży w ujściu jelita krętego do grubego, na granicy kątnicy i
okrężnicy wstępującej.
II) Zastawka krętniczo-kątnicza składa się z wargi górnej należącej
do okrężnicy wstępującej i wargi dolnej należącej do kątnicy.
III) Rolą zastawki jest okresowe przepuszczanie treści pokarmowej
jelita cienkiego do jelita grubego i zapobieganie cofaniu się treści
jelita grubego
g) Tętnica krezkowa górna zaopatruje:
I) jelito cienkie
II) jelito ślepe
III) okrężnicę wstępującą
IV) 2/3 prawe okrężnicy poprzecznej
42
V) częściowo trzustkę
4) Jelito grube
a) Podział jelita grubego
I) kątnica (jelito ślepe)
II) okrężnica: wstępująca, poprzeczna, zstępująca, esowata
III) prostnica (odbytnica)
b) Budowa ściany okrężnicy
I) BÅ‚ona surowicza
II) Błona mięśniowa:
(1) warstwa podłużna  taśma wolna, sieciowa, krezkowa
(2) warstwa okrężna
III) Błona śluzowa
c) Położenie odbytnicy
I) Leży w miednicy mniejszej, podotrzewnowo, do przodu od kości
krzyżowej i guzicznej.
II) Początek odbytnicy rzutuje się na wysokości trzonu kręgu S3
d) Budowa odbytnicy
I) Bańka odbytnicy - część miedniczna
II) Kanał odbytowy  część odbytowa:
(1) strefa słupów odbytowych
(2) strefa splotu odbytniczego
(3) strefa skórna
e) Tętnica krezkowa dolna zaopatruje:
I) 1/3 lewa część okrężnicy poprzecznej
II) okrężnicę zstępującą
III) okrężnicę esowatą
IV) większą część odbytnicy
5) WÄ…troba
a) Położenie wątroby
Wątroba leży w jamie brzusznej, wewnątrzotrzewnowo, w piętrze
górnym gruczołowym, w nadbrzuszu właściwym, częściowo w lewym
podżebrzu, sięgając po lewa linię środkowo-obojczykową.
b) Wyciski narządów na wątrobie
I) Przełyk IV) pęcherzyk żółciowy
II) Żołądek V) okrężnica 43
III) Dwunastnica VI) nerka i nadnercze
c) Wrota wÄ…troby
I) Położone są pomiędzy rowkami strzałkowymi oraz płatem ogo-
niastym i czworobocznym.
II) We wrotach znajdujÄ… siÄ™:
(1) Po stronie prawej  przewód wątrobowy wspólny
(2) Po stronie lewej  tętnica wątrobowa właściwa
(3) Do tyłu od wyżej wymienionych tworów znajduje się żyła
wrotna
d) Budowa wewnętrzna wątroby
I) zraziki, wewnątrz pośrodkowo żyła śródzrazikowa
II) zatoki wątrobowe uchodzą to żyły śródzrazikowej
III) hepatocyty leżą pomiędzy zatokami
IV) kanaliki żółciowe
e) Unaczynienie wÄ…troby
I) Czynnościowe:
Pochodzi z gałęzi żyły wrotnej, która we wrotach wątroby dzieli
się na gałąz
prawą i lewą, te w odpowiednich płatach dzielą się na
gałęzie przednie i tylne, a one z kolei na górne i dolne.
II) Odżywcze:
Jest zapewnione przez rozgałęzienia tętnicy wątrobowej właści-
wej; po dojściu do wrót wątroby dzieli się na gałąz
prawÄ… i lewÄ…,
które w płatach dzielą się na gałęzie przednie i tylne, a te  na
górne i dolne.
f) Odpływ krwi żylnej z wątroby
I) Z naczyń zatokowych  żż. śródzrazikowe  żż. podzrazikowe  2-
3 żż. wątrobowe  ż. główna dolna  prawy przedsionek serca
g) Żyła wrotna zbiera krew z:
I) śledziony
II) trzustki
III) pęcherzyka żółciowego
IV) brzusznego odcinka przełyku
44
V) żołądka
VI) dwunastnicy
VII) jelita czczego i krętego
VIII) kÄ…tnicy wraz z wyrostkiem robaczkowym
IX) okrężnicy
X) górnej części odbytnicy
XI) sieci większej i mniejszej
h) Drogi żółciowe
I) Drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe:
Kanaliki żółciowe  Przewodziki międzyzrazikowe  Przewodziki
żółciowe  Przewody wątrobowe (lewy i prawy)  Przewód wą-
trobowy wspólny
II) Drogi żółciowe zewnątrzwątrobowe:
Przewód wątrobowy prawy i lewy łączą się ze sobą w przewód
wątrobowy wspólny. Ten kieruje się ku dołowi i po krótkim prze-
biegu, poniżej wnęki wątroby oddaje w stronę prawą kilkucenty-
metrowy przewód wsteczny  przewód pęcherzykowy. U swego
końca przewód ten uwypukla się w pojemny zbiornik  pęcherzyk
żółciowy. Począwszy od miejsca odejścia przewodu pęcherzyko-
wego przewód wątrobowy wspólny nosi nazwę przewodu żół-
ciowego wspólnego.
III) Odcinki przewodu żółciowego wspólnego
(1) Naddwunastniczy (3) Trzustkowy
(2) Zadwunastniczy (4) Śródścienny
6) Pęcherzyk żółciowy
a) Położenie pęcherzyka żółciowego
I) Leży w dole pęcherzyka żółciowego na powierzchni
II) trzewnej wątroby, w części przedniej bruzdy
III) strzałkowej prawej, wewnątrzotrzewnowo.
b) Ściany pęcherzyka żółciowego
I) błona surowicza - zapobiega ocieraniu się ściany pęcherzyka o
powierzchnię narządów jamy brzusznej
II) błona mięśniowa - skośnie krzyżujące się włókna mięśni gładkich 45
III) błona śluzowa - w postaci cienkich fałdów, na których znajdują
się drobniejsze fałdziki
7) Trzustka
Trzustka jest gruczołem zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczym.
I) Część zewnątrzwydzielnicza - to pankreotomy tworzące zraziki
i wydzielajÄ…ce sok trzustkowy
II) Część wewnątrzwydzielnicza - utworzona przez wysepki Langer-
hansa, przez komórki A  glukagon, komórki B  insulina, komórki
D  somatostatyna, komórki PP  polipeptyd trzustkowy.
a) Położenie trzustki
Trzustka leży w jamie brzusznej, na tylnej ścianie, wtórnie zaotrzewnowo,
w piętrze gruczołowym
b) Rzuty trzustki na kręgosłup
I) głowa trzustki - L1- L2, po stronie prawej
II) trzon trzustki - L1
III) ogon na wysokości XI żebra
c) Trzustka sÄ…siaduje z:
I) naczynia nerkowe, żyła główna dolna, żyła wrotna, naczynia
II) krezkowe górne, aorta, żyła śledzionowa, żyła krezkowa dolna
III) przewód żółciowy wspólny
IV) nerka lewa, nadnercze lewe, śledziona
V) okrężnica poprzeczna
VI) pętle jelita czczego
UKA
AD MOCZOWY
1) Nerka
Ma kształt fasoli, długości 10-12 cm, wymiar poprzeczny 5-6 cm, grubość
3-4 cm, waga 120-200g
a) Położenie nerek
Leżą w przestrzeni zaotrzewnowej jamy brzusznej, na mięśniach tyl-
nej ściany brzucha (m. lędz
wiowym większym, m. czworobocznym lę-
dz
wi, części lędz
wiowej przepony) objęte torebką włóknistą i tłusz-
46
czową oraz powięzią nerkową.
Oś długa nerki biegnie od góry i strony przyśrodkowej ku dołowi i
bocznie.
b) Rzut nerek na kręgosłup
Prawa nerka rzutuje się na wysokości Th12-L3
Lewa nerka rzutuje się na wysokości Th11-L2
c) Umocowanie nerki
I) Torebka włóknista
II) Torebka tłuszczowa
III) Powięz
nerkowa
d) SÄ…siedztwo nerek
I) Prawe
(1) WÄ…troba (4) Nadnercze prawe
(2) Dwunastnica (5) Jelito cienki
(3) Okrężnica
II) Lewe
(1) Żołądek (4) Okrężnica
(2) Trzustka (5) Nadnercze lewe
(3) Åšledziona (6) Jelito cienkie
e) Budowa nerek
I) Zewnętrzna
(1) Biegun górny (3) Powierzchnia przednia
(2) Biegun dolny (4) Powierzchnia tylna
(5) Brzeg przyśrodkowy w obrębie którego znajduje się wnęka
(6) Brzeg boczny  wypukły
II) Wewnętrzna
(1) Miąż nerki  na jej przekroju wyróżniamy istotę rdzenną i ko-
rowÄ….
(a) Istota (część) rdzenna  tworzy tzw. piramidy nerkowe.
W piramidach (rdzenia) i promienistościach rdzennych le-
żą pętle Henlego oraz cewki zbiorcze i przewody brodaw-
kowe.
(b) Istota (część) korowa 21 stanowi zewnętrzną część miąż-
47
szu nerki oraz wchodzi między piramidy tworząc słupy
nerkowe. W istocie korowej leżą ciałka nerkowe oraz ka-
naliki pierwszego i drugiego rzędu.
III) Budowa nefronu
(1) Ciałko nerkowe
(2) Kanalik proksymalny  kręty I rzędu
(3) Pętla Henlego
(4) Kanalik dystalny  kręty II rzędu
f) Proces tworzenia moczu
Naczynia doprowadzajÄ…ce
Naczynia kłębka
Naczynia odprowadzajÄ…ce
Kanaliki proksymalne - resorbcja zwrotna wody, glukozy, lektrolitów
Pętla Henlego
Kanaliki dystalne - regulacja wydalanych elektrolitów i wody
Mocz ostateczny
Pramocz  jest przesączany przez kapilary tętnicze kłębka nerkowego
do torebki Bowmana
g) Unaczynienie nerki
Tętnica nerkowa (od aorty brzusznej L1/L2)
Gałąz
przednia i tylna
Tętnice międzypłatowe
Tętnice łukowate (na podstawy piramid)*
48
Tętnice międzyzrazikowe*
Naczynia doprowadzające (do kłębków nerowych)
*
idą też do tętniczek prostych właściwych (do rdzenia nerki)
Krew żylna odprowadzana jest przy pomocy żyły nerkowej do żyły
głównej dolnej
h) Układ tworów we wnęce nerek
I) Żyła nerkowa (u góry i do przodu od tętnicy)
II) Tętnica nerkowa (poniżej żyły i do tyłu)
III) Moczowód (od tyłu i poniżej naczyń nerkowych)
UKA
AD VAU
i) Funkcje nerki
I) Udział w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej
II) Regulacja osmolarności płynu zewnątrzkomórkowego
III) Wydalanie zbędnych produktów przemiany materii
IV) Zmiana nieaktywnej witaminy D3 na aktywną postać 1,25(OH)2D3
V) Wydzielanie substancji hormonalnych czynnych
2) Moczowody
Wyróżniamy części:
" BrzusznÄ…
" MiednicznÄ…
a) Położenie moczowodów
Rozpoczyna się w miejscu przejścia miedniczki nerkowej tzw. zgięciu
nerkowym moczowodu, na wysokości kresy granicznej wyróżniamy
zgięcie moczowodu, tutaj znajduje się przejście odcinka brzusznego
w miedniczny.
Na wysokości kolca kulszowego  zgięcie miedniczne
Następnie biegnie pośrodkowo i do przodu skośnie przebijając dno
pęcherza.
b) Kształt moczowodów
Moczowód ma kształt cylindryczny, nieco spłaszczony od przodu ku
tyłowi, długości do 35 cm i szerokości 5  8 cm.
49
3) Pęcherz moczowy
a) Położenie pęcherza moczowego
Leży w miednicy mniejszej podotrzewnowo, za kośćmi łonowymi i
spojeniem łonowym. U kobiet leży na mięśniach dna miednicy, u
mężczyzny na gruczole krokowym.
b) Sąsiedztwo pęcherza moczowego
I) U kobiet:
(1) Pochwa
(2) Część nadpochwowa szyjki macicy
(3) Trzon macicy
(4) Pętle jelita cienkiego
II) U mężczyzn:
(1) Odbytnica
(2) Pęcherzyki nasienne
(3) Bańki nasieniowodu
(4) Przewody wytryskowe
(5) Pętle jelita cienkiego
(6) Dolna pętla okrężnicy esowatej
c) Budowa zewnętrzna pęcherza moczowego
" Szczyt
" Trzon
" Dno
Szczyt zwrócony jest do góry i przodu, dno ku dołowi i tyłowi.
Do dna pęcherza uchodzą moczowody a wychodzi z niego cewka mo-
czowa.
d) Budowa ściany pęcherza
I) Od wewnÄ…trz:
(1) Błona śluzowa
(2) Błona podśluzowa
(3) Trójwarstwowa mięśniówka
(4) Przydanka łącznotkankowa, a na górnej powierzchni otrzew-
na
II) Błona śluzowa w pęcherzyku opróżnionym układa się w liczne
50
fałdy, które w miarę wypełniania się pęcherza stopniowo się wy-
gładza.
III) Błona mięśniowa składa się z pęczków włókien mięśniowych
gładkich i towarzyszących im włókien sprężystych, które są licz-
niejsze w szczycie i dnie pęcherza.
IV) Pęczki mięśniowe tworzą w zasadzie trzy warstwy, nie dające się
jednak wyraz
nie określić:
(1) Zewnętrzną podłużną
(2) Środkową okrężną
(3) Wewnętrzną podłużną
V) Skupienie włókien okrężnych w trójkącie pęcherzowym otaczają-
cym ujście cewki moczowej tworzy mięsień zwieracz pęcherza.
4) Cewka moczowa
a) Męska
Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym w dnie pęcherzyka moczowe-
go, następnie wyróżniamy cztery odcinki:
I) Śródścienny
II) Sterczowy
III) BÅ‚oniasty
IV) gÄ…bczasty
b) Żeńska
Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym w dnie pęcherzyka moczowe-
go, następnie wyróżniamy cztery odcinki:
I) Śródścienny
II) Nadprzeponowy
III) Przeponowy
IV) Podprzeponowy (ujście w przedsionku pochwy)
UKA
AD ROZROCZY
1) Narządy płciowe
a) Narządy płciowe męskie wewnętrzne:
I) Jądra IV) Pęcherzyki nasienne
II) NajÄ…drza V) Przewody wytryskowe
III) Nasieniowody VI) Gruczoł krokowy
VII) Gruczoły opuszkowo-cewkowe
51
VIII) Cewka moczowa (od wzgórka nasiennego do ujścia zewnętrzne-
go)
b) Narządy płciowe męskie zewnętrzne:
I) Moszna II) PrÄ…cie
c) Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne:
I) Jajniki III) Macica
II) Jajowody IV) Pochwa
d) Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne:
I) Wargi sromowe większe VI) A
echtaczka i jej napletek
i mniejsze i wędzidełko
II) Przedsionek pochwy VII) Ujście pochwy
III) Opuszki przedsionka VIII) BÅ‚ona dziewicza
IV) Gruczoły przedsionkowe IX) Gruczoły sutkowe
V) Gruczoły przycewkowe
2) JÄ…dra
a) Położenie jąder
Leżą w mosznie objęte osłonką pochwową spełniającą rolę otrzewnej.
Lewe jądro leży nieco niżej niż prawe.
b) Budowa jÄ…der
Powierzchnię jądra pokrywa błona biaława, od której w głąb miąższu
odchodzą przegródki jądra, dzieląc miąższ jądra na płaciki jądra. Pła-
ciki swymi wierzchołkami skierowane są do śródjądrza.
Każdy płacik wypełniony jest cewkami nasiennymi krętymi. Tu od-
bywa siÄ™ proces spermatogenezy i spermiogenezy.
Cewki kręte łączą się ze sobą, tworząc cewki nasienne proste, które
kierują się do śródjądrza i wytwarzają siatkę jądra.
W górnej części śródjądrza od siatki jądra odchodzi 12  20 przewo-
dzików odprowadzających jądra, które prowadzą nasienie do nają-
drza.
3) Powrózek nasienny
Jest to zespół tworów wchodzących do moszny i wychodzących z niej.
a) Wyróżniamy w nim dwie części:
I) MosznowÄ… II) PachwinowÄ…
b) Skład powrózka nasiennego
52
I) Nasieniowód
II) Tętnica i żyła nasieniowodu
III) Tętnica jądrowa
IV) Splot żylny wiciowaty
V) Tętnica i żyła mięśnia dz
wigacza jÄ…dra
VI) Naczynia chłonne
VII) Gałąz
płciowa nerwu płciowo-udowego
VIII) Splot jÄ…drowy
IX) Splot nasieniowodowy
X) SzczÄ…tek wyrostka pochwowego otrzewnej
4) NajÄ…drza
a) Położenie najądrzy
Leżą w mosznie, głowa najądrza na górnym biegunie jądra, trzon
i ogon na tylnym brzegu jÄ…dra.
b) Budowa najÄ…drzy
Zbudowane jest z głowy, trzonu i ogona, z którego wychodzi przewód
najądrza, którego przedłużeniem jest nasieniowód.
c) Funkcje najÄ…drzy
Stanowi układ przewodów, których zadaniem jest magazynowanie
nasienia.
5) Nasieniowód
a) W przebiegu nasieniowodu wyróżniamy:
I) Część jądrową III) Część pachwinową
II) Część powróżkową IV) Część miedniczną
6) Gruczoł krokowy
a) Położenie gruczołu krokowego
Leży ma przeponie moczowo-płciowej, poniżej dna pęcherzyka mo-
czowego, do przodu od odbytnicy, do tyłu od spojenia łonowego.
7) Pęcherzyki nasienne
a) Położenie pęcherzyków nasiennych
Leżą na tylnej ścianie pęcherzyka moczowego otoczone razem z nim
i sterczową blaszką przegrody odbytniczo-pęcherzykowej, która od-
dziela je od przedniej ściany odbytnicy.
53
8) Droga Plemnika
Cewki nasienne kręte
Cewki nasienne proste
Sieć jądra
Przewodziki wyprowadzajÄ…ce jÄ…dra
Przewód najądrza
Nasieniowód
Przewód najądrza
Cewka moczowa
9) Macica
a) Położenie macicy
Macica leży w miednicy mniejszej żeńskiej, pośrodkowo, wzdłuż osi
miednicy, do tyłu od pęcherzyka moczowego, do przodu od odbytni-
cy, powyżej pochwy, podotrzewnowo, w przodozgięciu i przodopo-
chyleniu.
I) Przodozgięcie jest to zgięcie trzonu macicy względem szyjki
II) Przodopochylenie jest to pochylenie szyjki macicy względem po-
chwy
b) Umocowanie macicy
I) Układ wieszadłowy
(1) Więzadło podstawowe
(2) Więzadło łonowo-pęcherzowo-maciczne
(3) Więzadło krzyżowo-odbytniczo-maciczne
II) Układ podporowy
54
Pochwa wraz z jej umocowaniem, czyli:
(1) Mięsień zwieracz cewki moczowej i pochwy
(2) Pasma tkanki łącznej, łączące pochwę z odbytnicą, pęche-
rzem moczowym i cewkÄ… moczowÄ…
(3) Więzadło poprzeczne krocza
c) Budowa ściany macicy
I) Błona śluzowa  endometrium
II) Błona mięśniowa  myometrium
III) Otrzewna (omacicze) - perimetrium
10) Jajniki
a) Położenie jajnika
Leży w jamie otrzewnowej, na boczno-tylnej ścianie miednicy mniej-
szej żeńskiej w tzw. dołku jajnikowym, leżącym na powięzi zasłono-
wej.
Dołek jajnikowy jest ograniczony od góry przez podział tętnicy bio-
drowej wspólnej, od przodu przez tętnicę biodrową zewnętrzną, od
tyłu przez tętnicę biodrową wewnętrzną, od dołu przez tętnicę zasło-
nowÄ….
b) Budowa jajnika
Powierzchnię jajnika okrywa osłonka biaława. Jajnik posiada we-
wnÄ…trz Å‚Ä…cznotkankowy zrÄ…b jajnika, zawierajÄ…cy naczynia krwiono-
śne. Między komórkami zrębu leżą komórki śródmiąższowe.
W jajniku znajdujÄ… siÄ™ mieszki jajnikowe pierwotne oraz mieszki jaj-
nikowe pęcherzykowate, zawierające dojrzałe komórki jajowe.
UKA
AD NERWOWY
1) Nerw
Jest to pęczek włókien nerwowych wraz z osłonkami. Osłonki nerwu to:
śródnerwie, onerwie, nanerwie.
2) Rodzaje synaps
a) I grupa:
I) Nerwowo-nerwowe III) Nerwowo-gruczłowe
II) Nerwowo-mięśniowe
55
b) II grupa:
I) Aksono-aksonalne IV) Aksono-somatyczne
II) Dendryto-dendryczne V) Somatyczno-dendryczna
III) Aksono-dendryczne VI) Somato-somatyczna
c) III grupa:
I) Synapsa aferentna (receptor-dendryt)
II) Synapsa eferentna (akson-efektor)
3) W skład układu nerwowego wchodzi (podział topograficzny):
a) Układ nerwowy ośrodkowy
I) Skład ośrodkowego układu nerwowego
(1) Mózgowie
(a) Mózg
(i) Pień mózgu
1. Rdzeń przedłużony
2. Most
a. W części podstawowej mostu przebiegają wyłącz-
nie drogi zstępujące (drogi piramidowe, koro-
mostowo-móżdżkowe). Istota szara w tej części
mostu tworzy jądra własne części podstawnej mo-
stu.
b. W części grzbietowej mostu biegną drogi wstępu-
jące i zstępujące. Istota szara reprezentowana jest
przez jądra nerwów czaszkowych i jądra własne.
3. Śródmózgowie
a. Pokrywka (blaszka czworacza)
Pokrywkę od nakrywki oddziela wodociąg mózgu.
Twory należące do pokrywy:
Blaszka pokrywy (blaszka czworacza):
2 wzgórki górne i 2 wzgórki dolne.
Wzgórki zawierają jądra, które są ośrodkami
odruchu wzrokowego (jądra wzgórków gór-
nych) oraz odruchu słuchowego (jądra wzgór-
ków dolnych)
Ramiona wzgórków
56
Ramię wzgórka górnego łączy wzgórek górny
blaszki pokrywy z ciałem kolankowatym
bocznym.
Ramię wzgórka dolnego łączy wzgórek dolny
blaszki pokrywy z ciałem kolankowatym przy-
środkowym.
Trójkąt wstęgi (parzysty)
b. Nakrywka
Nakrywkę od odnóg mózgu oddziela istota czarna.
c. Odnogi mózgu
Odnogi mózgu wraz z nakrywką tworzą całość
zwaną konarami mózgu. Między odnogami mózgu
znajduje się dół międzykonarowy, ograniczony z
przodu ciałami suteczkowatymi a od strony tylno-
dolnej górnym brzegiem mostu.
4. Międzymózgowie
a. Wzgórzomózgowie
i. Wzgórze lewe i prawe  jest podkorowym
ośrodkiem czucia.
ii. Nadwzgórze
Szyszynka  jest gruczołem dokrewnym, wy-
twarzającym melatoninę  hormon, którego
zadaniem jest hamowanie produkcji gona-
dotropin przez przedni płat przysadki mó-
zgowej.
 Spoidło tylne mózgu
Spoidło uzdeczek
Trójkąt uzdeczek
iii. Zawzgórze lewe i prawe:
Ciało kolankowate boczne  jest pokoro-
wym ośrodkiem wzroku.
Ciało kolankowate przyśrodkowe  jest
podkorowym ośrodkiem słuchu.
57
b. Podwzgórze pełni rolę nadrzędnego gruczołu do-
krewnego. Ponadto jest nadrzędnym centrum ste-
rującym układem autonomicznym oraz zawiera
ośrodki: termoregulacji, głodu, pragnienia i syto-
ści, agresji i czynności płciowych.
i. Skrzyżowanie wzrokowe
ii. 2 pasma wzrokowe
iii. Guz popielaty
iv. Lejek
v. Ciało suteczkowate prawe i lewe
(ii) Kresomózgowie
1. Dwie półkule (prawa i lewa)  podzielone są na pła-
ty:
a. Czołowy
b. Ciemieniowy
c. Skroniowy
d. Potyliczny
e. Wyspę - która ukryta jest w głębi bruzdy bocznej
Obie półkule oddzielone są od siebie szczeliną po-
dłużną mózgu.
Płat czołowy od ciemieniowego oddziela bruzda
środkowa. Płat czołowy i część ciemieniowego od
płata skroniowego oddziela bruzda boczna. Płat
ciemieniowy od potylicznego oddziela bruzda cie-
mieniowo-potyliczna.
Powierzchnia półkuli mózgu jest pokryta warstwą
istoty szarej, którą nazywamy korą mózgu albo
płaszczem.
Grubość kory mózgu wynosi 3 mm (1,5  5 mm).
Kora mózgu utworzona jest z 6 warstw: (drobino-
wej, ziarnistej zewnętrznej, piramidowej, ziarnistej
wewnętrznej, zwojowej, komórek różnokształtnych)
Warstwy 1 i 6 pełnią funkcję koordynacyjną
58
Warstwy 2 i 4 pełnią funkcję recepcyjną
Warstwy 3 i 5 pełnią funkcję emisją
Kora mózgu zawiera około 9 miliardów komórek.
Każdy neuron który ma od 5000 do 6000 synaps.
Jądra kresomózgowia  są to skupiska istoty szarej
leżące w głębi półkuli mózgu
Ciało prążkowane:
o Jądro ogniste  składa się z: głowy, trzonu
i ogona
o Jądro soczewkowate  składa się z: gałki
bladej i skorupy.22
Przedmurze
Ciało migdałowate
Pasma istoty białej oddzielające jądra kresomó-
zgowia nazywamy torebkami.
Torebka ostatnia  warstwa istoty białej po-
między płaszczem (korą wyspy) a przedmu-
rzem.
Torebka zewnętrzna  warstwa istoty białej
pomiędzy przedmurzem a skorupą jądra so-
czewkowatego.
Torebka wewnętrzna  warstwa istoty białej
pomiędzy jądrem soczewkowatym, jądrem
ogoniastym i wzgórzem.
Włókna istoty białej półkul
Kojarzeniowe  zespalają poszczególne części
płaszcza w obrębie tej samej półkuli.
Spoidłowe  zespalają ze sobą struktury od-
rębnych półkul.
Rzutowe  zespalają płaszcz ze strukturami po-
łożonymi w pniu mózgu, rdzeniu kręgowym.
Kora mózgu:
59
Kora mózgu zawiera liczne uwypuklenia zwane
zakrętami, pomiędzy którymi leżą bruzdy i
szczeliny.
Pofałdowania kory (gyryfikacja) zwiększa jej
powierzchniÄ™.
75 % całej powierzchni kory mieści się w bruz-
dach.
Powierzchnia kory mózgu wynosi ok. 2000 cm2.
W korze mózgowej zlokalizowane są tzw. wyż-
sze czynności mózgowe (percepcja, zapamięta-
nie, świadomość)
2. Spoidła: wielkie, przednie, spoidło sklepienia
(b) Móżdżek  znajduje się w dole tylnym czaszki, ku tyłowi
od pnia mózgu oddzielony od nich poprzez komorę
czwartą. Od góry móżdżek pokrywają półkule mózgu; od-
dzielony jest od nich przez namiot móżdżku, będący wy-
pustką opony twardej. W móżdżku wyróżnia się płaty:
przedni, tylny i kłaczkowo-grudkowy.
(i) Podział filogenetyczny móżdżku
1. Część najstarsza (archicerebellum)  składa się
z płata grudkowo-kłaczkowego oraz jądra wierz-
chu. Pełni funkcję ośrodka równowagi.
2. Część stara (paleocerebellum)  składa się z płata
przedniego i tylnego oraz jÄ…dra kulkowatego i
czopowatego. Odpowiada za regulację napięcia
mięśniowego.
3. Część młoda (neocerebellum)  składa się z płata
środkowego i jądra zębatego. Pełni rolę banku
pamięciowego, przechowuje wzorce ruchowe,
uczestniczy w planowaniu czynności ruchowej.
(ii) Połączenia móżdżku
1. Z nakrywką śródmózgowia przez konary górne
60
móżdżku i zasłonę rdzeniową górną.
2. Z częścią podstawną mostu przez konary środ-
kowe móżdżku.
3. Z częścią grzbietową rdzenia przedłużonego przez
konary dolne móżdżku.
(2) Rdzeń kręgowy  leży w kanale kręgowym, u góry łączy się z
rdzeniem przedłużonym, u dołu kończy się na wysokości
krążka międzykręgowego L1  L2
(a) Korzeń tylny jest to pęczek neurytów komórek pseudo-
jednobiegunowych zwoju międzykręgowego, biegnący do
rogu (słupa) tylnego i sznura tylnego rdzenia kręgowego.
(b) Korzeń przedni jest to pęczek neurytów komórek leżą-
cych w rogu przednim rdzenia kręgowego, biegnący do
nerwu rdzeniowego.
(c) Pole korzeniowe jest to obszar na powierzchni rdzenia
kręgowego przez który przechodzą włókna korzenia
przedniego.
(d) Segment rdzenia kręgowego (neuromer)  odcinek
rdzenia kręgowego sięgający od górnego brzegu pola ko-
rzeniowego do kolejnego, górnego brzegu pola korze-
niowego.
(e) Budowa rdzenia kręgowego
(i) Istota biała  jest zbudowana z dróg nerwowych.
Wyróżniamy w niej sznury: przednie, boczne, tylne
oraz spoidło białe łączące oba sznury przednie.
(ii) Istota szara  jest zbudowana z ciał komórek nerwo-
wych i glejowych a także włókien nerwowych nie-
zmielizowanych. Dzielimy ją na słupy, które na prze-
kroju poprzecznym nazywamy rogami. Wyróżnia się
słupy (rogi) przednie i tylne. Pomiędzy nimi leży isto-
ta szara pośrednia.
(iii) W segmentach C8  L2/L3 tworzy się słup (róg) bocz-
ny. W istocie szarej pośredniej bocznej leżą rdzenio-
61
we ośrodki układu autonomicznego.
b) Układ nerwowy obwodowy
I) Skład obwodowego układu nerwowego
(1) Nerwy rdzeniowe wraz z ich korzeniami i gałęziami
(a) Nerw rdzeniowy jest to nerw utworzony przez połączenie
korzenia przedniego i tylnego, Å‚Ä…czÄ…cych siÄ™ z jednÄ… stro-
ną tego samego segmentu rdzenia kręgowego. Nerw
rdzeniowy dzieli siÄ™ na:
(i) Przedni (iii) Oponowy
(ii) Tylni
(b) Nerw rdzeniowy leży w otworze międzykręgowym.
(c) Nerwów rdzeniowych jest 31 par.
(d) Dodatkowo nerwy rdzeniowe C8  L2 lub L3 dzielÄ… siÄ™ na
gałąz
łączącą białą.
(e) Do każdego nerwu rdzeniowego dochodzi gałąz
Å‚Ä…czÄ…ca
szara.
(2) Sploty nerwów rdzeniowych  jest to wymieszanie i połącze-
nie gałęzi przednich kilku kolejnych nerwów rdzeniowych po
jednej stronie rdzenia kręgowego.
Sploty nerwów rdzeniowych:
(a) Szyjny (C1  C4)
(b) Ramienny (C5  Th1)
(c) Lędz
wiowy (L1  L3)
(d) Krzyżowy (L4,  Co1)
(3) Nerwy obwodowe
(a) Skórne  unerwiają skórę wraz z gruczołami skórnymi i
mięśniami prostującymi włosy oraz mięśniówkę naczyń
krwionośnych.
(b) Mięśniowe  unerwiają mięśnie szkieletowe
(c) Mieszane  unerwiają mięśnie szkieletowe i skórę, a tak-
że blaszki ścienne niektórych błon surowiczych.
(4) Nerwy czaszkowe23
62
(a) Ruchome
(i) n. okoruchowy (iv) n. dodatkowy
(ii) n. bloczkowy (v) n. podjęzykowy
(iii) n. odwodzÄ…cy
(b) Czuciowo-ruchowe
(i) n. trójdzielny (iii) n. językowo-gardłowy
(ii) n. twarzowy (iv) n. błędny
(c) Parasympatyczne
(i) n. okoruchowy (iii) n. językowo-gardłowy
(ii) n. twarzowy (iv) n. błędny
(d) Zmysłowe
(i) n. węchowy (iii) n. przedsionkowo-
(ii) n. wzrokowy ślimakowy
(5) Zwoje nerwowe  jest to skupisko ciał komórek nerwowych
leżących w obwodowym układzie nerwowym
4) W skład układu nerwowego wchodzi (podział czynnościowy):
a) Układ somatyczny
- unerwienie mięśni poprzecznie prążkowanych, odprowadzenie
bodz
ców czuciowych.
I) Układ piramidowy
II) Układ pozapiramidowy
(1) Wytwarza i przewodzi impulsy dla ruchów zautomatyzowa-
nych, mimowolnych, częściowo świadomych.
(2) Centralnym ośrodkiem układu pozapiramidowego leżą w ko-
rze mózgu do przodu od bruzdy przedśrodkowej i do tyłu od
bruzdy zaśrodkowej.
(3) Do ważniejszych ośrodków korowych należą:
(a) Tylna część zakrętu czołowego górnego  ośrodek dla
złożonych ruchów tułowia
(b) Tylna część zakrętu czołowego środkowego  ośrodek
synchronizujący ruchy głowy z ruchami gałek ocznych
(4) Struktury układu pozapiramidowego
(a) W kresomózgowiu: jądro ogoniaste, jądro soczewkowate,
przedmurze, ciało migdałowate
63
(b) W międzymózgowiu: jądro niskowzgórzowe, jądra bocz-
ne i przyśrodkowe wzgórza
(c) W śródmózgowiu: jądro czerwienne, istota czarna, jądro
pokrywy, jÄ…dra tworu siatkowatego
(d) W moście: jadra przedsionkowe, jądra tworu siatkowate-
go
(e) W rdzeniu przedłużonym: jądra oliwki dolnej i jądra two-
ru siatkowatego
(5) Połączenia z układem pozapiramidowym
(a) W ścisłym związku z układem pozapiramidowym jest
móżdżek, który łączy się z ośrodkami kory mózgu poprzez
drogi korowo-mostowo-móżdżkowe.
(b) Istotne jest połączenie jąder kresomózgowia z jądrami
wzgórza, gdyż umożliwia przekazanie impulsu z podko-
rowego ośrodka czucia leżącego we wzgórzu na drogi od-
ruchu.
b) Układ autonomiczny
- unerwienie mięśni gładkich, mięśnia sercowego, gruczołów.
Układ autonomiczny
część współczulna część przywspółczulna
sympatyczna parasympatyczna
I) Jądro pośrednio-boczne  jest ośrodkiem układu współczulnego,
leży w segmentach rdzenia kręgowego C8  L2 lub L3.
II) Jądro pośrednio-przyśrodkowe  jest ośrodkiem układu przy-
współczulnego, leży w segmentach rdzenia kręgowego S2  S4.
5) JÄ…dro nerwowe
Jest to grupa ciał komórek nerwowych leżących w ośrodkowym układzie
nerwowym.
Podział jąder nerwowych ze względu na czynność.
JÄ…dra nerwowe
64
czuciowe ruchowe współczulne przywspółczulne
6) Lokalizacja ośrodków korowych
a) Korowy ośrodek ruchu  w płacie czołowym w zakręcie przedśrod-
kowym i przedniej części płacika okołośrodkowego.
b) Korowy ośrodek czucia  w płacie ciemieniowym, w zakręcie zaśrod-
kowym i tylnej części płacika okołośrodkowego.
c) Korowy ośrodek wzroku  w płacie potylicznym na powierzchni przy-
środkowej, wokół szczeliny ostrogowej.
d) Korowy ośrodek słuchu  w płacie skroniowym, w zakrętach skro-
niowych poprzecznych Heschla.
e) Korowy ośrodek węchu  w płacie skroniowym, w haku zakrętu
przyhipokampowego.
f) Korowy ośrodek smaku  w płacie ciemieniowym, na dolnej po-
wierzchni zakrętu zaśrodkowego.
7) Komory mózgu
a) Komory boczne  leżą w półkulach mózgu
b) Komora III  leży w międzymózgowiu
c) Komora IV  leży w tyłomózgowiu
8) Drogi nerwowe
Wiązka włókien nerwowych, aksonów lub dendrytów albo jednych i dru-
gich przebiegająca w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.
PODZIAA
DRÓG NEWOWYCH:
a) Drogi nerwowe rzutowe (projekcyjne)
I) Zstępujące (ruchowe)
(1) Piramidowe
(a) Korowo-rdzeniowa  rozpoczyna się w przedniej części
płacika okołośrodkowego i górnej części zakrętu przed-
środkowego (I neuron).
Z kresomózgowia droga korowo rdzeniowa wchodzi do
śródmózgowia, gdzie wspólnie z drogą korowo-jądrową
tworzy 3/5 środkowej odnogi mózgu. Następnie droga
biegnie przez część podstawną mostu.
W rdzeniu przedłużonym droga tworzy piramidy rdzenia
65
przedłużonego. W skrzyżowaniu piramid krzyżuje się 80-
85% włókien.
Włókna po skrzyżowaniu biegną ku dołowi w sznurach
bocznych rdzenia kręgowego. Pozostałe 15-20% włókien
biegnie ku dołowi w sznurach przednich rdzenia kręgo-
wego, gdzie krzyżują się.
Włókna drogi korowo-rdzeniowej dochodzą do motoneu-
ronów rogów przednich rdzenia kręgowego (II neuron)
(b) Korowo-jądrowa  rozpoczyna się w dolnej części zakrętu
przedśrodkowego (pierwsze neurony).
Z kresomózgowia włókna tej drogi przechodzą do śród-
mózgowia, gdzie wspólnie z drogą korowo-rdzeniową
tworzą 3/5 środkowej odnogi mózgu.
W śródmózgowiu część włókien tej drogi odłącza się i do-
chodzi do jÄ…der ruchowych III i IV nerwu czaszkowego.
Ze śródmózgowia droga przechodzi do części podstawnej
mostu, gdzie kolejna część włókien odłącza się i dochodzi
do jÄ…der ruchowych V, VI, VII nerwu czaszkowego.
Następnie droga przechodzi do rdzenia przedłużonego,
gdzie włókna dochodzą do jąder ruchowych nerwów cza-
szkowych: IX, X, XI, XII.
W jądrach ruchowych nerwów czaszkowych leżą drugie
neurony tej drogi.
(2) Pozapiramidowe
II) Wstępujące (czuciowe)
(1) Drogi czucia powierzchownego
(a) Droga rdzeniowo-wzgórzowo-korowa
(i) Zwoje rdzeniowe (I neuron) ---- korzenie tylne ---- jÄ…-
dro własne rogu tylnego rdzenia kręgowego (II neu-
ron)
(ii) Część neurytów biegnie w sznurze przednim jako
droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia (czucie dotyku
66
i ucisku)
(iii) Część neurytów biegnie w sznurze bocznym jako dro-
ga rdzeniowo-wzgórzowa boczna (czucie bólu, ciepła
i zimna)
(iv) Drogi te z rdzenia kręgowego przechodzą do rdzenia
przedłużonego, gdzie tworzą wstęgę rdzeniową. Bie-
gnie ona do jądra tylno bocznego wzgórza (III neu-
ron)
(v) Neuryty jako droga wzgórzowo-korowa dochodzą do
tylnej części płacika okołośrodkowego i górnej części
zakrętu zaśrodkowego w płacie ciemieniowym (ko-
rowy ośrodek czucia)
(2) Drogi czucia głębokiego
(a) Droga rdzeniowo-opuszkowo-wzgórzowo-korowa
b) Drogi nerwowe spoidłowe (komisuralne)
c) Drogi nerwowe kojarzeniowe (asocjacyjne)
NARZ
DY ZMYSA
U
1) Drogi zmysłowe
a) Droga wzrokowa d) Droga smakowa
b) Droga słuchowa e) Droga węchowa
c) Droga równowagi
2) Podział receptorów w zależności od położenia
a) Eksteroreceptory  leżą w obrębie powłoki wspólnej. Odbierają czu-
cie dotyku, ucisku, temperatury, bólu, smaku
b) Proprioreceptory  leżą w mięśniach, torebkach stawowych, więza-
dłach i części przedsionkowej narządu przedsionkowo-ślimakowego.
Odbierają czucie wibracji, położenia części ciała względem siebie,
umożliwiają ocenę kształtu i masy przedmiotu bez pomocy wzroku.
c) Interoreceptory  leżą w narządach, jamach ciała. Odbierają czucie
bólu, zmiany chemiczne.
d) Telereceptory  leżą w narządzie powonienia, wzroku, części ślima-
kowej narządu przedsionkowo-ślimakowego. Odbierają wrażenia na
67
odległość.
3) Podział receptorów z punktu fizjologii
a) Mechanoreceptory c) Fotoreceptory
b) Termoreceptory d) Chemoreceptory
4) NarzÄ…d wzroku
a) Oczy
I) Gałka oczna  w budowie gałki ocznej wyróżnia się:
(1) Ścianę gałki ocznej
(2) Zawartość gałki ocznej: soczewka, ciało szkliste, ciecz wodni-
stÄ…, komorÄ™ przedniÄ… oka, komorÄ™ tylnÄ… oka.
II) Nerw wzrokowy
b) NarzÄ…dy dodatkowe
I) UrzÄ…dzenia kierunkowe
II) UrzÄ…dzenia ochronne
c) Oczodół
I) Ma kształt czworościennej piramidy otwartej ku przodowi, wierz-
chołkiem skierowanej do kanału wzrokowego.
II) Wyróżniamy ścianę górną, dolną, boczną, przyśrodkową utwo-
rzone przez kości: szczękową, czołową, jarzmową, klinową, sito-
wÄ…, Å‚zowÄ…, podniebiennÄ….
III) Mięśnie oczodołu
(1) Mięśnie gałki ocznej:
(a) Cztery mięśnie proste (przyśrodkowy, boczny, górny, dol-
ny).
(b) Dwa mięśnie skośne (górny, dolny).
Wszystkie mięśnie proste oka oraz mięsień skośny górny
mają przyczep początkowy w szczycie oczodołu, mięsień
skośny dolny rozpoczyna się na dolnej ścianie oczodołu.
W obrębie gałki ocznej mięsnie przyczepiają się do twar-
dówki (mięśnie proste do przodu od równika, mięśnie
skośne do tyłu od równika).
(2) Inne mięśnie oczodołu:
(a) Mięsień dz
wigacz powieki górnej
68
(b) Mięsień oczodołowy
(3) Nerwy gałkoruchowe:
(a) Nerw okoruchowy (III)  mm. prosty górny, dolny, przy-
środkowy, m. skośny dolny
(b) Nerw bloczkowy (IV)  m. skośny górny
(c) Nerw odwodzÄ…cy (VI)  m. prosty boczny
(4) NarzÄ…d Å‚zowy utworzony jest prze:
(a) Gruczoł łzowy
(b) Drogi odprowadzajÄ…ce: kanaliki Å‚zowe, woreczek Å‚zowy,
przewód nosowo-łzowy.
d) Powieka
Jest to ruchomy, umięśniony fałd skórny, którego celem jest ochrona
oka.
I) Ruch powiek
Powiekami poruszają mięśnie: dz
wigacz powieki górnej z mię-
śniami tarczkowymi górnymi i dolnymi, które unoszą powiekę
oraz leżący pod skórą powiek mięsień okrężny oka, który zamyka
powiekÄ™.
b) Spojówka
Cienka, przezroczysta, bogato unaczyniona błona śluzowa pokrywają-
ca przednią powierzchnię twardówki (spojówka gałkowa) i we-
wnętrzną powierzchnię powiek (spojówka powiekowa).
SKRYPT ANATOMII CZA
OWIEKA DLA FIZYKI MEDYCZNEJ .......... 1
ANATOMIA OGÓLNA ................................................................................................ 2
1) Podział i topografia ciała ludzkiego: ...................................................................2
2) Podział tułowia: ..................................................................................................2
3) Osie ciała:............................................................................................................2
4) Kierunki: ..............................................................................................................2
5) Płaszczyzny ciała: ................................................................................................2
6) Linie topograficzne klatki piersiowej (thorax): ...................................................2
69
7) Linie topograficzne na przedniej ścianie brzucha ...............................................3
8) Podział brzucha (abdomen) na okolice: ..............................................................3
9) Sciany i przestrzenie klatki piersiowej ................................................................3
10) Åšciany brzucha ....................................................................................................3
11) Przepona .............................................................................................................4
12) BÅ‚ony surowicze jamy brzusznej .........................................................................4
13) Podział przestrzeni zewnątrzotrzewnowej .........................................................5
14) Narządy leżące przedotrzewnowo:.....................................................................5
15) Narządy leżące wewnątrzotrzewnowo: ..............................................................5
16) Narządy leżące zaotrzewnowo: ..........................................................................5
17) Narządy leżące podotrzewnowo: .......................................................................5
UKA
AD NARZ
DÓW RUCHU ..................................................................................... 6
Podstawowe wiadomości z osteologii, artrologii, miologii .......................................6
Kości ......................................................................................................................6
ChrzÄ…stki ................................................................................................................7
Połączenia międzykostne ......................................................................................7
Mięśnie ..................................................................................................................7
CZASZKA ................................................................................................................... 9
1) Główne części czaski ...........................................................................................9
a) Mózgoczaszka ...............................................................................................9
b) Trzewioczaszka ...........................................................................................10
c) Kości budujące oczodół ..............................................................................12
d) Belki  wzmocnienia ...................................................................................12
e) Kości w czaszce przenoszące sił na sklepienie czaszki ................................12
2) Doły w czaszce ..................................................................................................12
3) Wady czaszki .....................................................................................................12
KR
GOSA
UP ............................................................................................................ 13
1) Charakterystyka kręgu ......................................................................................13
2) Odcinek Szyjny ..................................................................................................13
3) Odcinek Piersiowy ............................................................................................14
4) Odcinek Lędz
wiowy ..........................................................................................14
5) Odcinek Krzyżowy .............................................................................................14
6) Odcinek Guziczny ..............................................................................................14
7) Krzywizny Kręgosłupa .......................................................................................15
70
KLATKA PIERSIOWA ................................................................................................ 15
1) Żebra .................................................................................................................15
2) Mostek ..............................................................................................................15
KOÅšCI KOC
CZYNY GÓRNEJ ...................................................................................... 15
1) Obręcz kończyny górnej:...................................................................................15
2) Kości części wolnej kończyny górnej:................................................................16
a) Kość ramienna ............................................................................................16
b) Kości przedramienia ...................................................................................16
c) Kości ręki ....................................................................................................16
KOÅšCI KOC
CZYNY DOLNEJ ...................................................................................... 17
1) Kości miednicze ................................................................................................17
a) Kość biodrowa ............................................................................................17
b) Kość kulszowa .............................................................................................17
c) Kość łonowa ...............................................................................................18
3) Kości części wolnej kończyny dolnej: ................................................................18
a) Kość udowa ................................................................................................18
b) Rzepka ........................................................................................................18
c) Kości goleni .................................................................................................18
d) Kości stopy ..................................................................................................18
SERCE ..................................................................................................................... 19
1) OÅ› anatomiczna serca .......................................................................................19
2) Punkty serca .....................................................................................................19
3) Powierzchnia serca ...........................................................................................19
4) Budowa wewnętrzna serca:..............................................................................19
a) Prawy przedsionek .....................................................................................20
b) Prawa komora ............................................................................................20
c) Lewy przedsionek .......................................................................................20
d) Lewa komora ..............................................................................................20
5) Zastawki serca: .................................................................................................20
6) Budowa ściany serca.........................................................................................21
7) Budowa worka osierdziowego ..........................................................................21
1) Układ przewodzący serca .................................................................................21
2) Korona Serca .....................................................................................................21
3) Odpływ krwi żylnej............................................................................................22
71
4) Położenie zatoki wieńcowej..............................................................................22
5) Dopływy zatoki wieńcowej ...............................................................................22
6) Skład szkieletu serca .........................................................................................22
7) Mięśniówka przedsionków ...............................................................................23
8) Mięśniówka komór ...........................................................................................23
UKA
AD NACZYNIOWY ............................................................................................. 23
1) Krwionośny .......................................................................................................23
a) Tętniczy ......................................................................................................23
b) Tętnice krążenia małego.............................................................................23
c) Tętnice krążenia dużego .............................................................................23
d) Żylny ...........................................................................................................26
e) Żyły krążenia małego ..................................................................................26
f) Żyły krążenia dużego ..................................................................................26
3) Chłonny (limfatyczny) .......................................................................................28
a) Główne przewody chłonne .........................................................................28
b) Budowa węzła chłonnego...........................................................................29
c) Narządy chłonne .........................................................................................29
d) Pierścień chłonny gardła / Waldeyera ........................................................29
e) Åšledziona ....................................................................................................30
UKA
AD ODECHOWY ................................................................................................ 30
1) Drogi oddechowe górne ...................................................................................30
a) Nos zewnętrzny: .........................................................................................30
b) Gardło .........................................................................................................32
c) Krtań (część drogi oddechowej górnej) ......................................................32
2) Drogi oddechowe dolne ...................................................................................33
a) Krtań (część drogi oddechowej dolnej) ......................................................33
b) Tchawica .....................................................................................................34
c) Oskrzela ......................................................................................................34
3) PÅ‚uca .................................................................................................................35
UKA
AD POKARMOWY ............................................................................................. 37
1) Jama ustna ........................................................................................................37
1) Przełyk ..............................................................................................................38
a) Położenie przełyku .....................................................................................38
b) Odcinki przełyku .........................................................................................38
72
c) Zwężenia przełyku ......................................................................................38
d) Budowa ściany przełyku .............................................................................38
2) Żołądek .............................................................................................................38
a) Położenie żołądka .......................................................................................38
b) Sąsiedztwo żołądka ....................................................................................38
c) Dopływ krwi do żołądka .............................................................................39
d) Odpływ kwi z żołądka .................................................................................40
e) Budowa zewnętrzna żołądka ......................................................................40
f) Ściana żołądka ............................................................................................40
3) Jelito cienkie .....................................................................................................40
a) Podział jelita cienkiego ...............................................................................40
b) Dwunastnica ...............................................................................................40
c) Budowa ściany jelita cienkiego ...................................................................41
d) Kosmki jelitowe ..........................................................................................41
e) Ruchy jelita .................................................................................................41
f) Zastawka krętniczo-kątnicza.......................................................................41
g) Tętnica krezkowa górna zaopatruje: ..........................................................42
4) Jelito grube .......................................................................................................42
a) Podział jelita grubego .................................................................................42
b) Budowa ściany okrężnicy............................................................................42
c) Położenie odbytnicy ...................................................................................42
d) Budowa odbytnicy ......................................................................................42
e) Tętnica krezkowa dolna zaopatruje:...........................................................42
5) WÄ…troba ............................................................................................................43
a) Położenie wątroby ......................................................................................43
b) Wyciski narządów na wątrobie...................................................................43
c) Wrota wÄ…troby ...........................................................................................43
d) Budowa wewnętrzna wątroby ...................................................................43
e) Unaczynienie wÄ…troby ................................................................................43
f) Odpływ krwi żylnej z wątroby.....................................................................44
g) Żyła wrotna zbiera krew z:..........................................................................44
h) Drogi żółciowe ............................................................................................44
6) Pęcherzyk żółciowy ...........................................................................................45
a) Położenie pęcherzyka żółciowego ..............................................................45
b) Ściany pęcherzyka żółciowego ...................................................................45
7) Trzustka ............................................................................................................45
a) Położenie trzustki .......................................................................................45
73
b) Rzuty trzustki na kręgosłup ........................................................................45
c) Trzustka sÄ…siaduje z: ...................................................................................45
UKA
AD MOCZOWY.................................................................................................. 46
1) Nerka ................................................................................................................46
a) Położenie nerek ..........................................................................................46
b) Rzut nerek na kręgosłup ............................................................................46
c) Umocowanie nerki .....................................................................................46
d) SÄ…siedztwo nerek........................................................................................46
e) Budowa nerek............................................................................................46
f) Proces tworzenia moczu.............................................................................47
g) Unaczynienie nerki .....................................................................................48
h) Układ tworów we wnęce nerek ..................................................................48
i) Funkcje nerki ..............................................................................................48
2) Moczowody ......................................................................................................48
a) Położenie moczowodów.............................................................................48
b) Kształt moczowodów..................................................................................49
3) Pęcherz moczowy .............................................................................................49
a) Położenie pęcherza moczowego ................................................................49
b) Sąsiedztwo pęcherza moczowego ..............................................................49
c) Budowa zewnętrzna pęcherza moczowego ...............................................49
d) Budowa ściany pęcherza ............................................................................50
4) Cewka moczowa ...............................................................................................50
a) Męska .........................................................................................................50
b) Żeńska.........................................................................................................50
UKA
AD ROZROCZY .................................................................................................. 51
1) Narządy płciowe ...............................................................................................51
a) Narządy płciowe męskie wewnętrzne: .......................................................51
b) Narządy płciowe męskie zewnętrzne: ........................................................51
c) Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne: ......................................................51
d) Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne:........................................................51
2) JÄ…dra .................................................................................................................51
a) Położenie jąder ...........................................................................................51
b) Budowa jÄ…der .............................................................................................51
3) Powrózek nasienny ...........................................................................................52
4) NajÄ…drza ............................................................................................................52
74
a) Położenie najądrzy .....................................................................................52
b) Budowa najÄ…drzy ........................................................................................52
c) Funkcje najÄ…drzy .........................................................................................52
5) Nasieniowód .....................................................................................................52
6) Gruczoł krokowy ...............................................................................................53
a) Położenie gruczołu krokowego...................................................................53
7) Pęcherzyki nasienne .........................................................................................53
a) Położenie pęcherzyków nasiennych ...........................................................53
8) Droga Plemnika.................................................................................................53
9) Macica...............................................................................................................53
a) Położenie macicy ........................................................................................53
b) Umocowanie macicy ..................................................................................54
c) Budowa ściany macicy ................................................................................54
10) Jajniki ................................................................................................................54
a) Położenie jajnika.........................................................................................54
b) Budowa jajnika ...........................................................................................54
UKA
AD NERWOWY ................................................................................................. 55
1) Nerw .................................................................................................................55
2) Rodzaje synaps .................................................................................................55
3) W skład układu nerwowego wchodzi (podział topograficzny): ........................55
a) Układ nerwowy ośrodkowy ........................................................................55
b) Układ nerwowy obwodowy ........................................................................61
4) W skład układu nerwowego wchodzi (podział czynnościowy): ........................62
a) Układ somatyczny.......................................................................................62
b) Układ autonomiczny ...................................................................................63
5) JÄ…dro nerwowe .................................................................................................64
6) Lokalizacja ośrodków korowych .......................................................................64
7) Komory mózgu ..................................................................................................64
8) Drogi nerwowe .................................................................................................64
NARZ
DY ZMYSA
U .................................................................................................. 66
1) Drogi zmysłowe ................................................................................................66
2) Podział receptorów w zależności od położenia ................................................66
3) Podział receptorów z punktu fizjologii..............................................................67
4) NarzÄ…d wzroku ..................................................................................................67
a) Oczy ............................................................................................................67
75
b) NarzÄ…dy dodatkowe ...................................................................................67
c) Oczodół.......................................................................................................67
d) Powieka ......................................................................................................68
b) Spojówka ....................................................................................................68
1
Obojczyk nie posiada jamy szpikowej
2
Komórki kostne
3
W czaszce jest 6 ciemiÄ…czek
4
Tam znajduje się spływ zatok
5
Zawiera dwie zatoki klinowe (zatoki przynosowe)
6
Tu mieści się przysadka mózgowa
7
Tu przechodzi nerw żuchwy
8
Tu przechodzi nerw szczękowy (nerw trójdzielny)
9
76
ResztÄ™ tworzy lemiesz
10
Do których rozwojowo należą również małżowiny klinowe
11
A
ączy się z kością czołową
12
U dorosłego występuje w postaci wyrostka
13
Tworzy większą część przewodu słuchowego
14
Staw szczytowo-potyliczny (górny głowy) połączenie kręgosłupa z podstawą czaszki
15
Staw barkowy  może powstać chrząstkozrost
16
Kość ramienna w obrębie stawu łokciowego łączy się z kością promienną i łokciową
17
Uszka (lewe i prawe)  uwypuklenia w przedsionku
18
W żyłach są zastawki
19
U małych dzieci nie ma, są dopiero potem
20
Warga głosowa  zbudowana z więzadła głosowego, mięśnia głosowego oraz po-
krywającej błony śluzowej
21
Korę dzielimy na część promienistą i skłębioną
22
Skorupa wraz z jądrem ogoniastym nazywane są prążkowiem
23
V1  nerw oczny; V2  nerw szczękowy; V3  nerw żuchwowy