tytuł: "ANATOMIA CZŁOWIEKA. (TOM I) - ANATOMIA OGÓLNA KOŚCI, stawy, MIĘŚNIE
autor: ADAM BOCHENEK profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie MICHAŁ REICHER Profesor Akademii Medycznej w Gdańsku



ANATOMIA CZŁOWIEKA.

PODRĘCZNIK Dla STUDENTÓW MEDYCYNY I LEKARZY
WSPÓŁAUTORZY 1909-1928 A. BOCHENEK, ST. CIECHANOWSKI, PR. KRZYSZTAŁXWICZE. LOTH.
K. MAJEWSKI.
J. MARKOWSKI
pod redakcją STANISŁAWA CIECHANOWSKIEGO
TOMÓW CZTERY
wydane staraniem POLSKIEJ AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI 1952-1965.ABRAMOWICZ, T. BILJKIEWICZ, ST. MILLER, J.
HURYNOWICZ, IWASZKIEWICZ, WŁ. KUBIK.
W. ŁASIŃSKI, PR.
MIEDZIŃSKI, NARKIEWICZ
M. REICHER.
E. STOŁYHWO.
W. SYLWANOWICZ
pod redakcją MICHAŁA REIICHERA
TOMÓW SIEDEM

* * *

Wydał
PAŃSTWOWY ZAKŁAD WYDAWNICTW LEKARSKICH



ANATOMIA CZŁOWIEKA.

TOM I
ANATOMIA OGÓLNA KOŚCI, stawy, MIĘŚNIE

napisał MICHAŁ.
REICHER.
współautorzy T. BILIKIEWICZ.
ST. MILLER.
E. STOŁYHWOprzerobili i uzupełnili E.
SIRNKOWSKI
T. DZIERŻYKRAY-ROGAUSKI.
W. ŁASINSKI S. ZAWISTOWSKI.
2.
ZEGARSKATOMÓW PIĘ Ćpod redakcją WIESŁAWA Ł-ASINSKIEGO.
***Autorem pierwszego wydania tego tomu był ADAM BOCHENEK

WARSZAWA 1990.
PAŃSTWOWY ZAKŁAD WYDAWNICTW LEKARSKICH



Brakuje początku książki - pierwszych 27 stron


RYS ROZWOJU OSOBNICZEGO CZŁOWIEKA.

Pierwszy okres rozwoju zarodka ludzkiego Ustrój ludzki, jak wszystkie ustroje zwierzęce, w pierwszych chwijąchswego istnienia jest tylko jedną komórką. Komórka ta różni się jł innych komórek ustroju zdolnością wytwarzania całości ustroju wielokomórkowego, a ponadto tym, że powstaje przez zespolenie się ąwóch komórek:komórki płciowej żeńskiej, oddzielonej od ustroju jiacierzystego, i komórki płciowej męskiej, wytworzonej przez ustrój ąjea. Pierwsza z nich nosi nazwę jaja(omm), druga plemnika(spermdtozoon). Połączenie się jaja i plemunika w jedną komórkę(zygotę)nazywamy zapłodnieniem. Komórki płciowe biorące udział w zapłodnieniu przenoszą cechy rodziców na potomstwo:zjawisko to nazywamy dziedziczeniem. Zapłodniona komórka jajowa zawiera całość materiału genetycznego, czyli zespół informacji dziedzicznych, jakie będzie posiadał rozwijający się organizm. Materiał genetyczny zawarty jest w kwasie de z ok syryb ono ki einowym(DNA), występującym głównie w jądrze komórkowym w jego chromosomach. Zapłodniona komórka jajowa(zygota)zawiera 46 chromosomów(23 pary)pochodzących zarówno z organizmu żeńskiego, jak i męskiego. Komórka płciowa żeńska(jajowa)jest komórką dużą, kulistą o średnicy ok, 0. 2 mm(ryc. 27).
Powstaje ona w j a jniku(otdrium), czyli żeńskim gruczole płciowym, ze znacznie mniejszej komórki, zwanej gonocytem. Gonocyt przekształca się w prałata, czyli owocyt I rzędu. Po okresie wzrastania owocyt I rzędu zaczyna dojrzewać.
W przebiegu tego procesu komórka jajowa dzieli się dwukrotnie:pierwszy podział kariokinetyczny, zwany redukcyjnym, odbywa się w jajniku:w wyniku podziału powstają dwie komórki potomne różniące się znacznie wielkością:duża nosi nazwę owocytu li rzędu, mała-pierwszego ciałka kierunkowego(ryc. 3 O).
W czasie tej Kariokinezy chromosomy owocytu nie rozszczepiają się jak w typowej Kariokinezie, lecz połowa ich przechodzi do ciałka kierunkowego, połowa zaś pozostaje w owocycie li rzędu. Owocyt U rzędu, komórka 9 zredukowanej do połowy liczbie chromosomów, opuszcza jajnik, Pózedostaje się do jajowodu i tam może dojrzeć, pod warunkiem że Wolknie do niego i zapłodni go plemnik. W następnej fazie dojrzewania Pokonuje się drugi podział kariokinetyczny, któremu towarzyszy ózszczepienie chromosomów, przy czym tworzą się znów nierówne ł(córki:drobne drugie ciałko kierunkowe i duża komórka i O owa do j rżała(ryc, 3 l). Podczas zapłodnienia jądro dojrzałej ko'W świecie zwierzęcym występuje ponadto zjawisko tzw. dzieworództwa, czyli partePBgenezy, stanowiące odmianę rozrodu płciowego, w której nowy osobnik powstaje 8 nie zapłodnionej komórki jajowej.


Jądro w metafazie.
Główka.
Wsta wka.
Witka.
Witka@Ryć.
28.
Plemnik ludzki w całości(eh b-jego część przednia widziana z boku:wg Retziusa.Osłonka promienista.
Z Z/Z gę.
Z y. .
--Cytoplazma.
--Cytoplazma tą.
'Osłonka przejrzysta.
morki jajowej o zredukowanej do połowy liczbie chromosomów połączy się z jądrem komorki plemnikowej(ryć, 32), która w przebiegu swego dotrzewania również utraciła połowę chromosomów(ryc. 33).
Komórka płciowa męska, czyli pi emnik, w przeciwieństwie do komórki jajowej jest bardzo mała i obdarzona zdolnością do wykonywania samoistnych ruchów. Do czynności tej jest dostosowana całą swoją budową(ryć. 28).
Plemnik jest kształtu nitkowatego, ma ok, 60 um długości. Składa się on z główki, szyjki, wstawki i witki.
W główce plemnika znajduje się jądro i akrosom, wykształcony z aparatu Golgiego, mający enzymy ułatwiające penetrację plemnika do komórki jajowej Oyc. 29).
Przez wstawkę i witkę biegnie podłużnie pęczek li kurczliwych włókien, podobnie jak w migawce(s. 82).
We wstawce są one otoczone przez spiralnie biegnące mitochondria(dalsze szczegóły p. tom U). Plemniki powstają w gruczole płciowym męskim, czyli jądrze(testis), z kulistych ko.móceł zwanych spermatogoniami, przekształcającymi się w s p e i ja cło cyly I rzędu(komórki analogiczne do owocytów I rzędu w jajniku)Spermatocyt taki dzieli się dwukrotnie, przy czym pierwszy podział jest podziałem redukcyjnym, przebiegającym bez rozszczepienia się chromosomów. W wyniku powstają dwie komórki o zredukowanej do połowy liczbie chromosomów-spermatocyty li rzędu:te zaś w następnym podziale, przez zwyczajną kariokinezę, tworzą po dwie spermatydy. Dopiero ta ostatnia generacja komórek płciowych po przejściu złożonych przemian przekształca się w nitkowate plemniki obdarzone zdolnością ruchu i zdolnością przebijania się przez osłonki otaczające komórkę jajową do jej wnętrza w procesie zap(od Zapłodnienie. Proces zapłodnienia poprzedza z a p I emni en i e, czyli bezpośredni kontakt komórki jajowej z plemnikami. W tym czasie komórka jajowa pod wpływem hialuronidazy zawartej w nasieniu oraz wydzieliny komórek jajowodu zostaje uwolniona z przylegających do niej komórek wieńca promienistego(corond mdimd). Zjawisko to nosi nazwę denudacji j a j a.
Po denudacji komórka jajowa otoczona jest tylko osłonką przejrzystą(zona pellucida), do której przylegają plemniki. Jeden z plemników wchodzi w tzw. reakcję akrosomalną, wydzielając ze swego akrosomu hialuronidazę, akrosynę, neurammidazęi fosfatazę kwaśną. Enzymy te ułatwiają penetrację plemnika poprzez błonę przejrzystą do komórki jajowej(ryc. 29).
Po wniknięciu jednego plemnika do komórki jajowej zachodzą w niej reakcje biochemiczna-fizyczne, uniemożliwiające wnikanie pozostałych plemników. Dzięki tym reakcjom zapłodnienie jaja ludzkiego ma charakter monosp e r m i c z n y(jednoplemnikowy). Po wniknięciu plemnika kończy się li podział komórki jajowej z wydaleniem drugiego ciałka kierunkowego. Po tym podziale następuje zlanie się jądra komórki jajowej z jądrem plemnika. Zjawisko to nosi nazwę karioga.
Ryć.
29.
Wnikanie plemnika do komórki jajowej.
Mikrofotografia elektronowa z J.
D.
Eberta.
U ssaków, również u człowieka, obserwujemy, że podczas podziału owocytu, lub też spermatocytu I rzędu, chromosomy w profazie rozszczepiają się na dwie chromatydy, te w anafazie jednak nie odsuwają się od siebie, lecz pozostają z sobą złączone i zachowują sJg jak podwójne chromosomy przechodzące w całości do komórek potomnych. Dopiero w czasie podziału tych ostatnich(owocytu bądź spermatocytu li rzędu)chromatydy każ 4 ejpary rozchodzą się, nie ulegając już ponownemu rozszczepieniu. W tych warunkach zredukowana do połowy liczba chromosomów ustala się dopiero w tej drugiej kariokinezie dojrzewania komórek płciowych. 93.


ze.
30. Tworzenie się pierwszego ciałka kierunkowego.
iii.
Ryć.
31.
Owocyl po wydzieleniu ciałka kierunkowego.
Jądro owocytu w okresie gwiazd potomnych dla wytworzenia drugiego ciałka kierunkowego. W środku główka plemnika, a nad nią dwie cenuiole plemnika z promieniowaniem.c 42.
Owocyt po wydzieleniu obu ciałek Ryć.
33.
Chromosooó Jądra jaja i jądra:rockowych.
Jądro jaja i jądro plemnika plemnika ustawiły się we wspólną Ożyły się do siebie, obok nich centriole gwiazdę macierzystą dla pierwszego po plemnika, działu zapłodnionego j a ja.mit.
Proces wnikania plemnika do komórki jajowej łącznie ze zjawiskiem kariogamii nazywa się z a p ł o dni e ni e m. Ryciny 30-33 przedstawiają zjawisko dojrzewania i zapłodnienia komórki jajowej ślimaka Phgsa fontindlis. U zwierzęcia tego plemnik wnika do komórki jajowej znajdującej się w stadium owocytu I rzędu, u progu dojrzewania(ryc. 3 O), odmiennie więc niż u zwierząt kręgowych i u człowieka, u których plemnik wchodzi do owocytu U rzędu, 1, po wydzieleniu drugiego ciałka kierunkowego. Na rycinach 30 i 31 widać wydzielanie pierwszego i drugiego ciałka kierunkowego. Równocześnie widzimy zmiany w plemniku:1)po jego wniknięciu do jaja główka oddziela się od witki plemnika(ryć. 3 O), 2)związana z główką centriola szyjki tworzy promieniowanie(ryc, 3 l), 3)razem z główką przesuwa się ku jądru jaja, równocześnie 4)główka plemnika pęcznieje i przybiera postać typowego jądra komórkowego(ryc, 3 l), 5)jądra obu komórek płciowych łączą się(ryć, 32), tworząc jądro jaja zapłodnionego(zygoty). Na ryć, 33 widzimy komórkę jaja zapłodnionego, która po ukończeniu procesu zapłodnienia rozpoczyna pierwszy swój kariokinetyczny podział na dwie komórki potomne blastomery, rozpoczynające rozwój zarodka.Bruzdkowanie W wyniku podziału zapłodnionej komórki jajowej powstaje zarodek dwublastomerowy(blastos-pączek, meros s część)(ryc.34). Każdy z jego blastomerów dzieli się z kolei na dwa i zarodek liczy 4 blastome.Rys.
34. Bruzdkowanie jaja makaka:wg zdjęć kinematograficznych Lewisa i Hartmana.


ry.
Podziały takie następują jeden po drugim(ryć, 34 b-t.
Cytoplazma komórki jajowej rozdrabnia się na coraz to większą liczbę komórek-blastomerów. Każdy następny podział zaznacza się na zewnątrz komórki bruzdą oddzielającą komórki potomne, toteż okres ten nosi nazwę bruzdko WBIII 8. U wielu zwierząt po wytworzeniu dwóch pierwszych blastomerów wszystkie następne dzielą się równocześnie, toteż pa stadium 2 blastomerów następuje stadium 4 blastomerów, następnie kolejno 8, 16, 32, 64 itd. Ta równoczesnośćpodziałów jednak później zanika.
U wielu ssaków, mJn, u człowieka małp, podczas bruzdkowania każdy blastomer dzieli się niezależnie d innych:po stadium 2 blastomerów następuje kolejno stadium 3, 4, i więcej blastomerów(ryć. 34).
U człowieka pierwsze podziały jaja przebiegają powoli.
W tym czasie ajo otoczone jest jeszcze osłonką przejrzystą i przesuwa się poprzez ajowód do macicy. Do jamy macicy zarodek wnika po trzech dobach.
yc.
35. Zarodek makaka w stadium 16 blastomerów:wg Uewisa i Hartmana.-Węzeł zarodkowy.
Trofoblast.
yc.
36.
Cztery zarodki ludzkie z okresu bruzdkowania:a-stadium 2 blastomerów, 8 blastomerów:c-wczesnia blastula złożona z 54 blastomerów:d-blastula słarsza-107 komórek:wg Hertiga. Rocka, Adamsa, Mulligana.
jej wędrówki, osiągnąwszy stadium 8-9 blastomerów.
Obraz takiego yodzaju podziałów komórkowych widzimy na ryć, 34, przedstawiającej jruzdkowanie u małpy, makaka. Na ryc, 35 przedstawiono zarodek złożony z 16 blastomerów. Komórki zarodka tworzą tu zwartą pobruzłkowanąbryłę, przypominającą wyglądem owoc morwy, stąd staąiumto nosi nazwę moruli. Podobne, nie tak pełne jednak obrazy bruzdkowania stwierdzono i u zarodka ludzkiego(ryc, 36 a, b). W przebiegu dalszego bruzdkowania wewnątrz zarodka, pomiędzy komórkami moruli, gromadzi się płyn, który powoduje rozsuwanie się wewnętrznych blastomerów. Zarodek przybiera postać pęcherzyka gyc, 36 c), wchodząc równocześnie w stadium blastuli(blastos spączek). Pęcherzyk ten wzrasta, jego ściany stają się ciensze i w końcu zbudowane są z jednej warstwy niskich komórek. Na jednym jego biegunie, tzw. twórczym, skupione są komórki tworzące węzeł zarodkowy(ryc, 36 d). Tworzenie się listków zarodkowych Stadium blastuli kończy okres bruzdkowania zarodka:doprowadziło ono w tym okresie do rozdrobnienia cytoplazmy komórki jajowej między liczne komórki blastuli oraz do zróżnicowania tych komórek na dwie główne grupy:grupę komórek zewnętrznych stanowiących ścianę jej pęcherzyka, pokrywających również częściowo i węzeł zarodkowy, i na grupę komórek samego węzła. Grupa zewnętrzna nosi nazwę trofoblastu(trofe s odżywianie). Trofoblast stykać się będzie odtąd bezpośrednio z tkankami błony śluzowej macicy, z której będzie czerpać substancje odżywcze dla zarodka, pośrednicząc równocześnie w wymianie materii między nim a matką. Natomiast komórki zawarte w węźle zarodkowym utworzą później ciało zarodka, błony płodowe(owodnię i omocznię)oraz pęcherzyk żółtkowy. Część komórek węzła ulegnie rozsunięciu, wytwarzając początkowo drobne szczelinki, a następnie jamę, zwaną j amą owodni, która stopniowo wypełniać się będzie płynem(wodami płodowymi). Powyższe zjawisko rozpoczyna nowy okres rozwoju zarodka, polegający na wyodrębnieniu z zespołu komórek węzła zarodkowego dwóch blaszkowatych warstw o charakterze nabłonkowym, zwanych lis tkamizarodkowymi. Proces ten nazywamy gastrulacją, odpowiednie zaś stadium rozwoju g a s 1 rui ą. W pierwszej fazie gastrulacji komórki węzła zarodkowego zorganizowały się w dwa listki zarodkowe:1)ektodermę, czyli listek zarodkowy zewnętrzny, 2)endodermę, czyli listek zarodkowy wewnętrzny. Te dwa listki zarodkowe utworzą dwuwarstwową owalną tarczę zarodkową. 'Poznano dokładnie zarówno przebieg zapłodnienia, jak i wczesne stadia rozwoju licznych zwierząt, u człowieka natomiast tylko fragmenty początku rozwoju, dokładniej zaś-okresy późniejsze. Braki w naszych wiadomościach o początku rozwoju człowieka uzupełniamy wiadomościami z rozwoju ssaków, przede wszystkim małp, jako zwierząt i pod tym względem najbardziej podobnych do człowieka.


Trójo blast.
Druga faza gastrulacji prowadzi do wytworzenia trzeciego listka zardkowego, czyli mezodermy. Mezoderma powstaje w tym wczesymokresie zarodkowym z dwóch źródeł:1)z trofoblastu, z jego wewętrznychkomórek, i 2)tarczy zarodkowej. Trofoblast pokrywając całe go płodowe umożliwia mu wszczepienie się w błonę śluzową macicy. roces ten nosi nazwę zagnieżdżania się jaja płodowego, rofoblast w miarę zagnieżdżania się w błonie śluzowej macicy rozra.błony I uzowet T@QłCy.
Węaeł zarodkowy.
Trofoblast wszczepiony w błonę śluzową macicy.
-Endoderma.
yc.
37. Wczesna gastrula makaka.
Pod węzłem zarodkowym widoczna warstwa płaskich komórek tworzącej się endodermy:wg Heusera i Streetera.Ę Ą'04684 łączna.
--Nabłonek błony śluaowej macicy.
--Nabłonek zdegenerowany Trofobtst nie wszczepiony Pierwotny pęcherzyk żółtkowy Węzeł aerodkowy, nad nim szcaelinowata jama owodni*c.38. Przekrój przez 7, 5-dniowe ludzkie jajo płodowe, częściowo zagnieżdżone w błonie śluzowej macicy:wg Hertiga i Rocka.4 ś*'Q ś.
4464.
O Q Q.
ę 8 ys Ę.
3 QFł 17 Q 84.
Ps!s X Q.
******ć:O i 3.
****Z.
84 ZśXs Fe.
424 śż Ot.
dO 44 Fł OJ.


****************************'*, **ykć-Ę.
**a się(ryć, 38), jego zewnętrzne komórki dzieląc się, nie wytwarzają słoń komórkowych tworząc zespólnię-s yn cy 1 i u m. Natomiast kanarki warstwy wewnętrznej trofoblastu zachowują wyraźne granice. Warstwa pierwsza nosi nazwę syncytiotrofoblastu, druga:ytotrofoblastu. Ten ostatni wyścielą ściany jamy jaja płodowego.
Część jego komórek uwalnia się następnie ze swej warstwy macierzy rtej i przekształca się w gwiazdkowate i wrzecionowate komórki luźnej:kanki noszącej nazwę mezenchymy pierwotnej lub mezodernypozazarodkowej(ryc, 39), układającej się pod cytotro(obiadem(mesenchgmd-niezróżnicowana zarodkowa tkanka łączna). Tkanka ta, rozrastając się na grubość, zacieśnia jamę jaja płodowego*j, dawną jamę blastuli). Ta wysłana przez mezenchymę pierwotną ama nosi odtąd nazwę jamy pierwotnego pęcherzyka żółtkoaego. Jej dno i ściany boczne pokryte są teraz przez spłaszczone kanarki mezenchymy(ryć, 39), sklepienie natomiast tworzy tarcza za:odkowa(p. wyżej). Równocześnie z pojawieniem się pozazarodkowejnezodermy w ścianie pęcherzyka żółtkowego, nad tarczą zarodkową, i pod cytotrofoblastem, powstaje szczelina(ryc, 38, 39)stanowiąca zawiązek jamy owodni. Ściana i strop tej jamy stanowią błonę owodni(cmnion), a dno ektoderma tarczy zarodkowej(ryc. 39).
Leżąca pod ektodermą endodermalna warstwa tarczy rozrasta się następnie na boki i pokrywa wewnętrzną powierzchnię ścian pierwotnego pęcherzyka żółtkowego, przekształcając go w pęcherzyk żółtkowy ostateczny(ryc. 4 O).
Ryc.
40.
Przekrój przez jajo płodowe(Benecke):I-mezenchyma pierwotna kosmówki:2-jama owodni:3-ektoderma tarczy zarodkowej:4-szypuła brzuszna:5-endoderma tarczy zarodkowej:6-wysłany endodermą pęcherzyk żółtkowy ostateczny. Mikrofotografia z Mazaneca.
W Wm okresie rozwoju trofoblast, który pokrywa całość jaja płodoyego, tworzy wspólnie z przylegającą do niego od wewnątrz warstwą nezenchymy pierwotnej(pozazarodkowej)zawiązek błony płodowej, *wanej kosmówką(eh o ri on). Wewnątrz jaja płodowego między pę*herzykiemowodni i pęcherzykiem żółtkowym leży zawiązek ciała zaodkaw postaci okrągłej tarczy zarodkowej. Przestrzeń między tymi worami i błoną kosmówki zajmuje luźna siateczka mezenchymy pieryolnej. Wkrótce tkanka ta zagęszcza się na powierzchni kosmówki, Jęcherzyka żółtkowego i owodni oraz łączy szerokim pasmem zarówno.ęmą krawędź tarczy zarodkowej, jak i część owodni z kosmówką. Jest ą 3 tzw. szypuła brzuszna.
Reszta tej mezenchymy pierwotnej zajika, na skutek czego powstaje obszerna jama kosmówki, czyli po z a z aro dk owa j a m a ci a la(celoma eatnembrgondle). Dopiero w trzecim tygodniu życia zarodka na powierzchni wydłużonej, owalnej tarczy zarodkowej pojawiają się oznaki tworzenia się mezodermy śródzarodkowej. Patrząc na tę tarczę od strony jamy owodni p, ryc, 4 l), dostrzeżemy na jednym jej końcu(przyszłym tylnym końcu tarczy)rynienkowate zagłębienie, wydłużające się ku środkowi tarczy zarodkowej. Jest to tzw. smuga pierwotna.
Przedni koniec smugi zagłębia się, tworząc tzw. jamkę pierwotną, leżącą w obrębie zgrubienia zwanego węzłem Hensena, ten zaś z kolei przechodzi dalej ku przodowi w przedłużenie głowowe(ryć, 4 l). Wzdłuż smugi pierwotnej i węzła Hensena komórki ektodermy tarczy zarodkowej wnikają w głąb tarczy między zewnętrzny i wewnętrz.-Pęcherzyk żółtkowy.
-Odcięty brzeg owodni.
Przedłużenie głowowe.
-Jamka pierwotna w węźle Hensena.
Smuga pierwotna.
-Szypuła brzuszna Odcięte kosmki'kosmówki Kosmówka óóc 41. Rekonstrukcja IB-dniowego zarodka ludzkiego widziana od strony odciętej PWodni. Linie d-e oznaczają płaszczyzny przekrojów poprzecznych przedstawionych na ryc, 43:wg Heusera.


y listek zarodkowy, wytwarzając ś r o dk o wy li s 1 ek z aro dk o wy, jzyli mezodermę śródzarodkową. Smugę pierwotną, węzeł Hensena i rzedłużenie głowowe widzimy na ryc, 42, przedstawiającej rekonstruejęprawej połowy przeciętej w płaszczyźnie pośrodkowej tarczy zaioŻkowej. Na ryć, 43 przedstawiono 5 przekrojów poprzecznych przez ę tarczę:jeden(e)na wysokości smugi pierwotnej, następny(d)przez Ńyzeł Hensena i jamkę pierwotną i przekroje dalsze(c, b, a), wykonane nzez przedłużenie głowowe do przodu od jamki pierwotnej. Przekro.
Kanałstruny Dno kanału struny grzbietowej g@b 8488 ł. zł z(((z yZ ą, ł Ży j.
Owodnia Kosmówka.
Kosmki kosmówki.
t. , ć łvć ę 4 ł.
Przewó-d Naczynia.
OTOCZOI.
krwionośne.
Ryc.
42. Przekrój strzałkowy przez zarodek przedstawiony na ryc. 41, e przez smugę pierwotną wskazują, że komórki ektodermy wnikają tu v głąb tarczy, układają się między ektodermą i endodermą w linii osiovejtarczy i przesuwając się stąd na boki tworzą dwa skrzydełka mezolermalne. W obrębie węzła Hensena komórki wpuklające się do jamki iierwotnej przesuwają się dalej ku przodowi wzdłuż przedłużenia głovowego, wnikają między ektodermę i endodermę, tworząc pasmo kanarkowe stanowiące zawiązek pierwotnego szkieletu osiowego, tzwttrunęgrzbietową(chorda dorsdlis). Jest to twór charakterystyczaydla typu strunowe ów(charłała). Po obu bokach zawiązku sUuWw tę przednią część tarczy zarodkowej wrastają również obydwa krzydełka mezodermalne(ryć, 43 c, b). Warto tu jeszcze zauważyć, że iwiatło jamki pierwotnej wnika do zawiązku struny grzbietowej, twa:ząc w nim kanał struny grzbietowej. Dno tego kanału zrasta ńę z leżącą pod nim endodermą i następnie pęka, tak iż z jamki piervotnejmożna przedostać się wtedy do jamy pęcherzyka żółtkowego Bołączenie to jednak wkrótce zarasta. Wszystkie te złożone przemiaW orowadzą do utworzenia środkowego listka zarodkowego, na który.Owodnia.
Pęcherzyk żółtkowy.
Pęcherzyk żółtkowy TĘ(yĘ:WY.
-Ektoderma-Skrzydełko mezoderma Inc Mezenchym a pierwotna na powierzchni owodni.Sklepienie kanału struny-grzbietowej Endoderm a.
Kanał struny grzbietowej(odcinek tylny)Jamka pierwotna w węźle Hensena.-Smuga pierwotna.
968 W.
Przekroje poprzeczne zarodka przedstawionego na ryc, 41 i 42:d-mikroskopoAYWraz przekroju na wysokości przedniego odcinka przedłużenia głowowego, przez PW płytkę przedstrunową mezodermy:b-e-przekroje schematyczne tarczy zarod 899 ej. b, c-przez przedłużenie głowowe:d-przez węzeł Hensena, e-przez smugę pierwotną:modyfikacja z Heusera.


tądają się mezoderma osiowa smugi pierwotnej oraz węzła Hensenaprócz struny grzbietowej boczne skrzydełka rnezodermalne:zesnego zarodka ludzkiego.Somity.
Różnicowanie się listków zarodkowych Narządy pierwotne Po wytworzeniu się mezodermy i ukończeniu drugiej fazy gastrulacji rcza zarodkowa wydłuża się nadal, szczególnie w kierunku przed m. Położona w jej części tylnej smuga pierwotna skraca się znacznie, węzeł Hensena przesuwa się razem z nią ku tyłowi tarczy(ryc. 44), tym okresie rozpoczyna się różnicowanie listków zarodkowych i ztałtowanie się z nich pierwotnych narządów zarodka. Ektoderma tarczy zarodkowej, która w poprzednio omówionym aesie była blaszką zbudowaną z jednej warstwy nabłonka i na kraędziachtarczy przechodziła w płaski nabłonek wyściełający jamę rodni, obecnie rozrasta się bardzo na grubość w swych częściach odkowych, tworząc ponad struną grzbietową grubą nabłonkową tyte nerwową. Brzegi boczne i przednie tej płyty wznoszą się naępnieponad poziom bocznych cienszych części tarczy, tworząc na ich anicy tzw. grzebienie nerwowe(ryć, 44), zamieniając płytę w rynienkę nerwową. Krawędzie rynienki, wznosząc się dalej, zaginają się ku linii pośrodkowej, zrastają się z sobą i przemieniają rynienkę w cewę nerwową(ryć. 45, 46).
Zrastanie się brzegów rynienki nerwowej rozpoczyna się w części środkowej zarodka i następnie posuwa się ku przodowi i tyłowi, pozostawiając chwilowo, do końca pierwszego miesiąca życia zarodka, nie zamknięty przedni i tylny otworek nerwowy meuroporus anterior et posterior)(ryć. 46).
W miarę zamykania się rynienki w cewę nerwową oddziela się ona od bocznych części ektodermy, które zrastają się z sobą ponad cewą nerwową(ryć, 45 b), tworząc zawiązek nabłonka skórnego, który pokryje całą zewnętrzną powierzchnię zarodka. W późniejszym okresie rozwoju z tej części ektodermy.
Szmata-brzuszna.
wdy ogreniczaiecerynienkę nerkową mbienie nerwowej. Jamka pierwotna w węźle Hensena Smuga pierwotna-.
44.
Zarodek ludzki 3-tygodniowy w resie tworzenia rynienki nerwowej(strona grzbietowa):wg lngallsa.wytworzy się naskórek, włosy, paznokcie i gruczoły skórne oraz część elementów należących do narządów zmysłów. Cewa nerwowa jest zawiązkiem ośrodkowego układu nerwowego:mózgowia i rdzenia kręgowego, ą komórki grzebieni nerwowych utworzą zwoje mózgowe i rdzeniowe. Endoderma stanowi wewnętrzny listek tarczy zarodkowej oraz wyścielą od wewnątrz ścianę pęcherzyka żółtkowego. Część endodermy, która leży w obrębie tarczy zarodkowej, tworząc równocześnie strop jamy pęcherzyka żółtkowego, zagłębia się w linii pośrodkowej, przekształcając się w rynienkę jelitową. Części przednia i tylna rynienki silnie się rozrastają i tworzą głębokie wypuklenia ku obu końcom zarodka, przekształcające się następnie w:1)odcinek głowowy(jelito przednie), 2)w odcinek ogonowy(jelito tylne). Na swych końcach uwypuklenia te zetkną się z ektodermą pokrywającą zagłębienia tzw. zatoki ustne j(stomodeum)z przodu oraz zatoki.Ryn fenka nerwowa.
Cewa nerwowa.
Grzebień OTMOWy.
Grzebień nerwowy.
*mi*.
We.
45. Przekroje poprzeczne przez zarodek ludzki(7 par somitów):a-część głowowa b-część środkowa.Mikrofotografia wg Payrie'a.


Rynienka nerwowa(część przed n ja)Przedni otworek O 8 iWOWy.-Odcięty brzeg owodni.
Rynienka jelitowa.
Brzeg odciętego pęcherzyka żółtkowego.
Tylny otworek O TMMOWyRynienka nerwowa(część tylna)Jama piecom Szypuła brzuszna Szypuła brzuszna Smuga pierwotna Ryć. 46. Zarodek ludzki(Eternoda)-8 par somitów:a-od strony owodni:b-od strony pęcherzyka żółtkowego:wg modelu Zieglera., e k o w e j(proctodeum)z tyłu zarodka.
Część środkowa rynienki jeliwejstanowi zawiązek jelita środkowego, początkowo otwartego szejka do jamy pęcherzyka żółtkowego(ryć, 45 c i 46). Zarodek stopnioowzrasta, pęcherzyk żółtkowy przewęża, a połączenie między nim a litem środkowym przekształca się w wydłużający się p rz ewó d j et o w o-z o ł 1 k o w y(ductus mtestmomtellmus), czyli przewód pępkoo-żółtkowy. Przewód ten w końcu pierwszego miesiąca zarasta i naępniezanika. Czasem jednak jego część bliższa zachowuje się i twoytzw, uchyłek j elita krętego(dherticulum ileB), wychodzący jelita cienkiego. Endodermalny nabłonek wyściełać będzie odlędzewód pokarmowy i w dalszych okresach rozwoju utworzy gruczoły go przewodu. Mezoderma śródzarodkowa po ukończeniu drugiej fazy gastrulacji lada się z dwóch symetrycznych skrzydełek mezodermalnych, znajqącychsię po obu bokach struny grzbietowej-pierwotnego zawią:u osiowego szkieletu zarodka. Skrzydełka te rozrastają się bocznic's, diuerticulum Meckeli.śklemtom.
Stu na grzbietowa.
Jama ciała.
Endoderma.
Pierwotny zwój rdzeniowy.
Aorty grzbietowe.
Kanalik pranercza.
Jelito Przewód jelitowa-żółtkowy:.
Komórki grzebieni nerwowych.
Owodnia v Rynienka.
Z.
Z/eó.
Ze zzz Y sivA''z**z**cj.
i Pęcherzyk.
Aorty grzbietowe.
Kanał środkowy*i**i.
Pęcherzyk żółtkowy W.
Jama ciała śródzarod kawa.
Mezoderma-ścienna o woda i-Miotom.
-Fermatom.
**zo*m*'pozazarod kawa-Mezoderma trzewna pęcherzyka żółtkowego.Komórki grzebieni nerwowych.
M lotom.
Derm atom.
-Jama ciała śródza łódkowa.
Jama ciała-pozaza łódkowa.
868.
47. Schemat kształtowania się narządów pierwotnych zarodka:a-stadium rynienki nerwowej:b-stadium cewy nerwowej.


to przodu i na krawędziach tarczy zarodkowej zrastają się z mezormąpozazarodkową pokrywającą od zewnątrz pęcherzyk owodni sęcherzyk żółtkowy(ryć. 43).
Następnie przyśrodkowe części obu izydełek mezodermalnych oddzielają się od ich blaszek bocznych rostają podzielone przez poprzecznie ustawione szczeliny na tzw. aczłony, czyli somity(ryc, 45 b, 46). Pierwsze praczłony wyrębniająsię w tylnej części głowowej okolicy zarodka(ryć, 46), napnę po kolei coraz dalej do tyłu i układają się w dwa symetryczne, *gnące po obu bokach cewy nerwowej szeregi(ryc. 45, 46).
Układ ki nosi nazwę układu metamerycznego(p. dalej).
Równocześez wyodrębnieniem się somitów boczne części skrzydełek mezoderalnych, tzw. płyty mezodermalne, rozszczepiają się na dwie aszkL zewnętrzną, przylegającą do ektodermy blaszkę mez o dery ścienne j(mesoderma pmetalis siue somatopleurd:soma s ciało, cum-strona, bok)oraz na przylegającą do endodermy blaszkę nneidermytrzewne j\mesodermd msceralts sine splanchnopleaurc:lanchnd s trzewa). Utworzona między obiema blaszkami szczelina 1 zaczątkiem śródzarodkowej j amy ciała(celoma intrdemgondle:ryć. 47).
Po zrośnięciu się płyt mezodermalnych z mezodermą izazarodkową leżącą na obwodzie tarczy zarodkowej i po przedłużę u się do tego zrostu szczeliny jamy ciała(ryć, 47 d po stronie lewej)Cewa nerwowa.izodermatrzewna ja oderm a 8018008.
Aorta i Jelito Jama ciała Struna g rzbietowa.
I Ąęijjcj.
I ĄęijjgKomórki krwi.
-Zewnętrzny listek za łódkowy.
-Mezenchyme.
c.
48. Przekrój poprzeczny przez część grzbietową zarodka świnki morskiej.Tworzenie się mezenchymy z somitów oraz z mezodermy trzewnej:wg Maximowa.śródzarodkowa jama ciała połączy się z j amą ciała pozazarodko w ą(celomą eatrdembrgondle), czyli z jamą kosmówki(ryć, 47, c, b)Mezoderma ścienna śródzarodkowa przejdzie bezpośrednio w pozazarodkowąmezodermę pokrywającą owodnię, natomiast śródzarodkowamezoderma trzewna w mezodermę pozazarodkową pokrywającą pęcherzyk żółtkowy. W przebiegu dalszego różnicowania się somitów powstaną w nich jamki(ryc, 45, 40, po czym w każdym z nich można wyróżnić dwie części:zewnętrzną, tzw. dermatom(dermą s skóra), zwróconą ku ektodermie pokrywającej ciało zarodka, i przyśrodkową, tzw. sklerotom, zwróconą ku cewie nerwowej i strunie grzbietowej. Zwarty początkowo układ komórek części zewnętrznej ulegnie rozluźnieniu i utworzy luźną tkankę łączną(ryć, 48), która później pod ektodermą naskórka utworzy łącznotkankową warstwę skóry. W podobny sposób rozproszą się również komórki sklerotomu, tf. części'przyśrodkowej somitu, i utworzą mezenchymę, która otoczy strunę grzbietową i cewę nerwową jako mezenchymatyczne zawiązki kręgów. Skupienie grzbietowe mezodermalnych komórek w przyśrodkowejczęści somitów, tzw. miotom(gr, mgs s mysz, mięsień), da później początek metamerycznym zawiązkom mięśni szkieletowych zarodka. Wreszcie pasma komórek mezodermalnych łączące somityz płytą boczną mezodermy, tzw. nefro 1 omy(nefros s nerka), stanowią zawiązki narządów moczowych zarodka. Nie tylko mezoderma somitów, lecz również pokrywająca jelito blaszka trzewna mezodermy(ryc, 48)z części swoich komórek wytworzy mezenchymę, z której powstanie tkanka łączna i mięśnie gładkie otaczające przewód pokarmowy.Wczesny okres rozwoju serca i naczyń krwionośnych Szybkie wzrastanie zarodka, zarówno jego ciała, jak i błon płodowych, wymaga wczesnego rozwoju narządów układu krążenia(serca i naczyń krwionośnych)oraz wytworzenia krwi w celu odżywiania zarodka i umożliwienia wymiany materii między nim a ustrojem matki. Pierwsze zawiązki tego układu powstają w mezodermie pokrywającej pęcherzyk żółtkowy. Jej komórki tworzą tu liczne skupienia, zwane wyspami krwiotwórczymi. W skład każdej wyspy wchodzą pierwotne ciałka krwi:zwarte ich skupienia są otoczone przez komórki mezenehymy przekształcające się w płaskie komórki śródbłonka naczyniowego. Rozrastające się wyspy tworzą w krótkim czasie sieć cienkich cewek naczyń krwionośnych, w których gromadzi się płyn-osocze, i pierwotne krwinki, które przekształcają się w bardziej dojrzałe postacie morfotycznych elementów krwi zarodkowej. Równocześnie prawie z wyspami krwiotwórczymi pęcherzyka żółtKowego i niezależnie od nich w mezenchymie mezodermy pozazarod.


vet pokrywającej wewnętrzną powierzchnię kosmówki z jej elemen:mezenchymatycznych powstaje druga siateczka naczyń krwionośh, naczynia kosmówki, a nieco tylko później w zarodku organizuje zawiązek serca i sieć własnych naczyń krwionośnych zarodka, loro w etapie następnym z tych trzech niezależnych od siebie sieci naniowychtworzy się jeden wspólny, zamknięty układ naczyniowy odka i błon płodowych. terce zarodka ludzkiego zawiązuje się w końcu trzeciego tygodnia trzewnej blaszki mezodermalnej pokrywającej brzuszną porzchnięjelita głowowego. Z wychodzącej z tej blaszki mezenchymydałtują się dwie cewki śródbłonkowe, zrastające się w cewkę pojeiczą, rozdwojoną na przednim i tylnym swym końcu. Cewa ta wyorzyśródbłonek wyściełający serce.
Mezodermalna blaszka pokryjącaśródbłonkowy zawiązek cewy sercowej wytworzy pozostałe ści ściany serca:tkankę łączną w s i er d z i a(endocdrdium), w ar sęmięśniową(mgocdrdium)oraz nasierdzie(epicardhm), li błonę pokrywającą serce od strony otaczającego go przedniego*inka jamy ciała, czyli jamy osierdzia(cmitds pericardimis). zdwojone końce cewy sercowej, przedni i tylny, łączą się z siecią na*ńkrwionośnych utworzoną w zarodku, a za ich pośrednictwem*ieciami naczyniowymi na powierzchni pęcherzyka żółtkowego i w smówce(p. wyżej). Serce zaczyna kurczyć się rytmicznie i działać pompa ssąca-tłocząca, ssąca krew z naczyń krwionośnych, które łączyły się z tylnym końcem cewy sercowej, i tłocząca krew do nazńpołączonych z jego rozdwojonym końcem przednim. Krew zaczykrążyćw całym układzie krwionośnym, który różnicuje się na n aynia 1 ę tn i c z e(drteride), wyprowadzające krew z serca aż do sieci czyń włosowatych(tcsc cqpillarid), i na naczynia żylne mce), odprowadzające krew z tej sieci do serca. Naczynia krwionośne.
Z naczyń, które wyodrębniają się we wczesmokresie rozwoju układu krążenia zarodka, wymienimy tylko najiżniejsze. Przednia część cewy serca, czyli p leń tętni c z y(truncus:eriosus), rozwidlając się przechodzi w dwie pierwotne tętni ceówne, czyli dwie pierwotne aorty. Na ryc, 49 widać jedną uch, mianowicie lewą.
Początkowy krótki odcinek każdej z nich, nojcynazwę aorty brzusznej(aort tentmlis), przechodzi obuonniew pierwsze łuki tętnicze, które przebiegają w tzw. łukach żuwowychpod dolną krawędzią otworu ustnego, następnie zaginają:na grzbietową powierzchnię przewodu pokarmowego i wzdłuż nie biegną doogonowo jako parzysta aort a gr z b i etow a(aorta dor 9 s)równolegle do struny grzbietowej. Aorty grzbietowe w początko 7 chswych odcinkach oddają do głowy tętnice szyjne(crteridewides). Na powierzchnię pęcherzyka żółtkowego odchodzą 1 ę 1 n i żółtkowe(m. mtellmae), a przez szypułę brzuszną dwie tętnice jpkowe(cd. umóilicd(es)prowadzące do kosmówki krew żylną, órej tlen i substancje odżywcze zostały przez zarodek zużyte. Krew, już jako tętnicza, bogata w tlen i substancje odżywcze, powraca.Łuk tętniczy trzeci Żyła zasadnicza przednia.
Tętnica szyjnawgwnętrzna.
Aorta brzuszna.
Żyła zasadnicza wspólna.
Serce Wątroba.
Aorta Żyła grzbietowa żółtkowa.
Pęcherzyk żółtkowy.
-Tętnica żółtkowa-żyta pępkowa Żyła aasadnicza*tylna.Tętnica Kosmówka pępkowa.
Ryc.
49.
Schemat układu krwionośnego zarodka ludzkiego z końca pierwszego miesiąca rozwoju widziany od strony lewej:wg PaMena. z kosmówki do zarodka przez żyłę pępkową(rena umbilicclis), zdążającą do serca. Z pęcherzyka żółtkowego krew spływa również do serca przez żyły żółtkowe(m. mte(lince). Z głowy zarodka krew żylna odpływa przez żyły zasadnicze przednie(m. cdrdmd(es mćeriores), z tułowia i części tylnej ciała przez żyły zasadnicze tylne(m. curdmd(es posteriores). Obie te pary żył łączą się w dwie symetryczne żyły zasadnicze wspólne(m. ccrdindles communes), czyli dwa przewody Cuyi era(duchs Cumer), które-podobnie jak żyły pępkowe i żółtkowe-uchodzą do tylnej części serca, do tzw. zatoki żylne j(sinus tenosus).Błony płodowe Wwnocześnie z formowaniem się tarczy zarodkowej, a następnie 8 Kształtowaniem się z niej ciała zarodka następuje szybki rozwój błon PBdowych których zadaniem jest stworzenie dla zarodka warunków niezbędnych do jego rozwoju. Warunkami tymi są:1)dostarczanie za 884 kowisubstancji odżywczych i tlenu oraz usuwanie zbędnych pro 9 W 3 ówjego przemiany materii, ponadto 2)stworzenie mu wodnego Wlowiska. W słład błon płodowych wchodzą:kosmówka(chorion), owodnia Ownton), omoczńia(ulantois), pęcherzyk żółtkowy(sdccus mtel(mus). Ś P 9 W 1 ał 6 w poprzednich znamy już pierwsze stadia rozwoju tych.


ŃBhąwka(chorion)1 lina otaczająca całe jajo płodowe. Powstaje 999*hąjjjąstu który-w miarę jak wszczepia się w błonę śluzową 996+8 e wzrąstą się w ęmby pokład komórek i równocześnie różni Ę 989, ją zeępohię qnytiotrofoblastu i na leżący pod nim, ś 9 W'*wływiduald komórek cytotrofoblasJ Ten ostatni ć 99 P 9 ją ę iebie komirki mezenchymy(mezoderioy)pozazarodkowejć 9'Pejjąwj ściany pmy jaja płodowego. W warstwie syncytialneją 8 P 9 kąPP?9 wj-owate luki, tzw. I a k u n y, zyskujące łęczność z nadżerany ę??
Peyęąjnni krwionqmi macicy:w lakunach 18 h zaczyna wtedy łY 99 P jww matki dqp(pijąca do nich z naczyń macicy. W dalszym PPś 9 ąą jjąniawki entdoblast wnika w głąb przegód między laku 9998'ąąjząc w niłi wlumny cytotroToblasJączne, przeŻ 9 Kgjprzegrody w to sm ki p i e rwo tnę kosmówki. W ślad za ćy?996 ąjjMasten wrasta w nie również mezenchyina z najgłębszej waPPY Qwy kosmówki, z kolei z mezenchymą i naczynia krwionośne.Ń"wcytoiżoblastygXtniczV miralne"Ysó ś nowej?
Ataki żyhe P 8 P 86*********.
i*ę Ęląr*, ił.
Gruczoły błony śluzowej Jama kosmówki Kosmki Zarodek.Przestrzenie międzykosmkowe.
Doczesna*podstaw na.
ĆRyą-3 wu macicy??9 ąg pgekrój przez*-diwę lddzkie jajo płodowe zagnieżdżone w błonie śluzowej macicy:wg Ortmanna z AreyaYPąęXd.W ten spmt cała zewnętrzna powierzchnia kosmówki zo? 9-w jwryta kosmłmi ostatecznymi OiW charta(es:ryc.
50, 89, **idy taki k*m 8 pokryty jest cienką powłoczką syncytialną:(894 yj-leży jedna wailwa komórek cytolrofoblaslu(tzw. n a b ł o n e kBp ągwansa), w gięli zaś tkanka łączna i w niej coraz liczniejsze?? Ptswte naczynu rionośne, odgałęzienia tętnic pępkowych zaĘ 9 Ą:-ą, Xosrnki roznrjuc się równocześnie rozgałęziaj ą się, szczegół 89 e ęgjie na tej eęd kosmówki, która jest zwrócona ku warstwie? PRęęjjjwej macicy, tworząc tzw. kosmówkę kosmatą(chorion ŻPwŃgwam):natomiraa części zwróconej ku światłu macicy kosmki Bś-sęąęgją słabiej, lit obraz kosmówki widzimy na ryc, 50 przedstaYW ąjągj ZZ-dniow*lMlzkie jajo płodowe zagnieżdżone w całości w.Szypuła brzuszna\\\X V X\\.
Kosmki kosmówki.
Błona kosmówki(oderwanej*.
Owodnie.
Pach erzyk'żółtkowy.
Ryc, 51. 23-dniowy zarodek ludzki z błonami płodowymi:wg Oosteya. błonie śluzowej macicy.
Równocześnie z powyższymi zmianami w budowie kosmówki zmienia się także budowa stykającej się z nią błony śluzowej macicy ciężarnej, czyli b tony do c ze snę j(decidud). Część tej błony znajdująca się pod kosmówką, między nią a warstwą mięśniową macicy, rozrasta się mocno wraz ze swymi naczyniami krwionośnymi:nosi ona nazwę błony do czesne j p o ds tawne j(decidua bdsdhs). Błona ta zawiera kręte tętniczki i szerokie zatoki żylne macicy. Znacznie ciensza jest ta część błony śluzowej, która pokrywa jajo płodowe od strony światła macicy, jako do c ze s n a p okrywowa(decidudedpsularis). Ciensza jest również leżąca pod nią kosmówka:gdy jej słabo rozwijające się kosmki później zanikają, utworzy ona kosmówkę gładką(chorion lete). Między rozgałęziającymi się kosmkami powstają przestrzenie międzykosmkoweutworzone z dawnych lakun trofoblastu, szczególnie szerokie w sąsiedztwie doczesnej podstawnej. W przestrzeniach tych Krąży krew matki doprowadzana do nich przez tętniczki kręte macicy i odpływająca przez jej zatoki żylne. Doczesna podstawna razem ze zrośniętą z nią pokrytą dużymi kosmkami kosmówką utworzy narząd noszący nazwę łożyska(placentą). W narządzie tym dokonuje się cała wymiana materii pomiędzy matką a płodem. Owodnia(dmnion)jest błoną płodową otaczającą zarodek.
Powstaje 9 O@z komórek węzła zarodkowego, zwanych amnioblastamiprzezpowstającą w węźle jamkę i wzbierający się w niej płyn amnioWasJązostają rozsunięte na obwód, gdzie zostają otoczone mezenchy 84 pozazarodkową. Owodnia oddziela się później od kosmówki, obie ie 9 oak pozostają z sobą połączone pasmem mezenehymy przebiega 34 Ęwod tylnego brzegu tarczy zarodkowej wzdłuż owodni do kosmówłi 113.


-6 z-86 zó y-.
Część płodowa łożyska(kosmówka kosmata).
iko tzw. szypuła brzuszna(ryć, 42, 5 l).
W miarę jak zarodek rozastasię i odsznurowuje się od pęcherzyka żółtkowego, połączenie nędzy nimi przekształca się w długi przewód jelitowa-żółtkowy, rwodnia rozrasta się w duży pęcherz obejmujący zarodek(ryć, 52 j. Płyn wypełniający owodnię, tzw. wody płodowe, tworzy właściwe wodne środowisko dla zarodka. Pępowina(jtmiculus ambilicdhs).
Powiększenie się owodni powoduje zetknięcie się jej ścian z przewodem jelitowa-żółtkowym, a następnie przesunięcie tego przewodu do szypuły brzusznej, otoczenie obydwu tych tworów przez błonę owodni i utworzenie z nich pojedynczego sznura, zwanego pępowiną. Sznur ten łączy pępek zarodka z kosmówką(ryć.
52).
Jest on początkowo krótki, następnie wydłuża się i grubieje, a pod koniec ciąży dochodzi do 50 cm długości i 1, 5 cm grubości. Wewnątrz niego w tkance łącznej biegną dwie tętnice i jedna żyła pępkowa(drteride et uend umbiacd(esy, tętnice prowadzą krew z zaodkado kosmówki, żyła z kosmówki do zarodka. We wczesnym okreierozwoju wzdłuż przewodu jelitowa-żółtkowego biegną tętnice żółtawe do pęcherzyka żółtkowego, a żyły żółtkowe z tego pęcherzyka do arodka. W pępowinie znajduje się również przewód omoczni(cyc, 42 jOmocznia(dllmtois). U człowieka jest to narząd szczątkowy:wyralaz tylnego, górnego odcinka pęcherzyka żółtkowego w postaci wąkiegoprzewodu omoczni, wnika do szypoty brzusznej i z nią do ępowiny, w której szybko zanika. U ptaków i niższych ssaków błona a rozrasta się silnie w jamie kosmówki, zrasta się w niej z tą błonę, aczyniami swymi zaopatruje i odżywia kosmówkę, ponadto gromadzi*swej jamie wydaliny narządów moczowych zarodka. W dalszym rozwoju owodnia, rozrastając się, szybko wypełnia całą umę kosmówki(pozazarodkową jamę ciała)(ryć, 52)i zrasta się z jej Sanami. Rola owodni polega głównie na wytwarzaniu płynu, tzw, od płodowych, stanowiących wodne środowisko, w którym rozdjasię zarodek. Powiększając się coraz bardziej, jajo płodowe uwypula przed sobą do jamy macicy doczesną pokrywową, co powoduje w.łcjcją**.
I li Z.
Docześna podstaw na.
-Pępowina.
Doczesna SCITOB.
Jama owodnCzęść gładka'kosmówki Doczesna pokryw owa. TO BClCy.
yc.
52. Schemat ułożenia płodu macicy w końcu czwartego miesiąca ciąży.jastępslwie zrośnięcie się jej z błoną śluzową wyściełającą wolne dotąd części ściany macicy, czyli z do c ze sną i c lenną(decidua pdrieimis). Jajo płodowe wypełni w ten sposób całą jamę powiększającej się jnacicy prócz jej części dolnej, przechodzącej w szyjkę macicy (ryc. 52). Łożysko(placento). Kosmówka rozrasta się nierównomiernie na gruhość:najbardziej powiększa się grubość tej jej części, która jest zespo(ona z doczesną podstawną(ryć, 52):tu pokrywają ją silnie rozkrzewiające się kosmki. Reszta tej błony pozostaje cienka i gdy znikną jej kosmki, staje się gładka. Zgrubiała część kosmówki wraz z doczesną podstawną tworzy duży narząd kształtu krążka, o złożonej budowie, zwany łożyskiem.Żyła pępkowa, .
Tętnice pępkowe s.
Brzeg odciętej kos m ówki gła dk i ej*ną owodni(odcięta I.Żylna zatoka brzeżna łożyska Tętn ice********.
-Liścień.
Ryc. 53.
Łożysko ludzkie i jego naczynia, 'widziane od strony płodu i częściowo z boku:wg Hamiltona, Boyda i Mossmana. Do wewnętrznej jego powierzchni pokrytej przez błonę owodni przyszepiasię pępowina(ryc. 53). Pod błoną owodni leży błona kosmówki, o 4 niej zaś ku doczesnej podstawnej odchodzą duże rozgałęzione kos 881, zrastające się swymi wierzchołkami z doczesną i tworzące wraz ze swęymi rozgałęzieniami tzw. li ś c i e nie(cotgledones)łożyska. Lis Wenie tkwią w obszernych przestrzeniach międzykosmkoWyeh(spdtic interml(osm. Przestrzenie te są od siebie oddzielone nisWmiprzegrodami odchodzącymi od doczesnej, nie sięgającymi jednak 9 o błony kosmówki, i komunikują się z sobą ponad tymi przegrodami. Wosmówka wraz z liścieniami jest płodową częścią łożyska. W drugiej, J@a(czynel części łożyska, utworzonej z doczesnej podstawnej, rozgałęłają się naczynia maciczne. Końcowe odcinki tętniczek macicznych.


tworzą charakterystyczne spirale i otwierają się wprost do przestrzeni międzykosmkowych. Krew matki opłukuje w nich kosmki i odpływa żył macicznych, wychodzących z dna łych przestrzeni. Niezmiernie zne drobne rozgałęzienia kosmków, pokryte przez syncytialny trofoesti zawierające w swym łącznotkankowym zrębie włosowate rozgadeniatętnic pępkowych, nurzają się we krwi matczynej, powoli zepływającej przez międzykosmkowe przestrzenie łożyska. Z niej arpią kosmki dla płodu tlen i substancje odżywcze, a oddają do niej ędne produkty przemiany materii płodu, jak dwutlenek węgla, mouk i inne.Rozwój kształtów zarodka W rozdziale poprzednim omówiliśmy przekształcanie się tarczy za dkowej w okresie tworzenia się narządów pierwotnych zarodka, jej*dłużanie się i wznoszenie się na niej płyty, a następnie rynienki nerrwejoraz zamykanie się rynienki w cewę nerwową. Omówiliśmy najpnieodsznurowywanie się zarodka od pęcherzyka żółtkowego uzyjmowanie kształtu wałeczkowatego(re. 44, 46).
W tym okresie doczne już jest metameryczne układanie się somitów po obu strach cewy nerwowej. Dalsze wzrastanie poszczególnych narządów i ęści ciała zarodka postępuje nadal nierównomiernie, toteż wygląd łódka podlega nieustannym zmianom, szczególnie dużym w drugim esiącu rozwoju. 4-tygodniowy zarodek ludzki w wyniku tych przekształceń grzybie postać widoczną na ryć. 54.
Zarodek taki ma kształt silnie zagiętego Jca.
Głowowa część zarodka, zawierająca przedni szeroki koniec wy nerwowej, silnie się uwypukla i tworzy ponad zagłębieniem ustm, zamkniętym jeszcze od strony cewy pokarmowej błoną gardłową, ży spłaszczony wyrostek czołowy(ryć, 54 c). Boczne obramomiezagłębienia ustnego tworzą dwa symetryczne, niewielkie wystkiszczękowe, granicę dolną-wyrostki żuchwowe. zuszną powierzchnię zarodka uwypukla poniżej tych wyrostków isunkowo bardzo duży zawiązek serca. Na tym samym mniej więcej złomie na bocznych powierzchniach głowy zarodka(ryć, 54 b)przeegająłukowato w kierunku dogrzbietowym trzy wzniesienia:noszą e nazwę łuków skrzelowych, zaś rowkowate zagłębienia, kłomi są od siebie oddzielone, nazwę kieszonek skrzelowych. iki 1, utworzone przez wyrostki żuchwowe, nazwano łukami żu. w owymi, łuki U, leżące do tyłu od żuchwowych, noszą nazwę łuiwgnykowych:za łukami Ul wkrótce utworzą się łuki IV, a w dowie ścian jelita głowowego zaznaczą się jeszcze łuki dalsze:V*. Wewnątrz wszystkich tych łuków pojawiają się naczynia tętnicze, v, łuki tętnicze łączące aorty brzuszne z grzbietowymi(ryć, 49)oraz cząstki. Nazwę łuków skrzelowych nadano powyższym tworom dla(o, że u niższych kręgowców wodnych na łukach tych rozwijają się.*tona*a, kŁuk gnykOW-gl łuk skrzelowy.
-Pęcherzyk oczny@.
Wyrostek szczękowy--*i.
Wyrostek żuchwowy.
-Serce---Brzeg odciętej owodni.
Wejście do jamy ciała Przewód jelitowa--żółtkowy Brzeg.serPyePB-uszną, ę.
Błona stekowa.
cuk gnykowy li kieszonka skrze*owaIII łuk skrzelowy S-ornit.Ryc.
54.
Zarodek Zó-dniowy o 20 parach somitów:a-widziany od strony brzusznej:b-od strony lewej:wg Dayiesa. skrzela stanowiące narządy oddechowe tych zwierząt.
U ptaków, gadów i ssaków łuki i kieszonki skrzelowe są krótkimi, przejściowymi etapami w różnicowaniu się ścian głowowego odcinka przewodu pokarmowego. W omawianym obecnie 4-tygodniowym zarodku wytworzyło się już wzdłuż jego boczna-grzbietowych powierzchni 20 par somitów. Na brzusznej powierzchni zarodka widzimy przekrój przewodu jelitowa-żółtkowego, w nim otwór prowadzący do jelita środkowego. Między wewnętrzną powierzchnią odchylającej się błony owodni i przewodem jelitowa-żółtkowym zieje szczelinowate wejście do śródzarodkowejjamy ciała. Od brzusznej powierzchni zarodka w tylnej jego części odchodzi szypuła brzuszna:na jej przekroju poprzecznym widać przecięte:przewód omoczni i naczynia pępkowe. i-tygodniowy zarodek(ryć, 55), długości prawie dwukrotnie większej od 4-tygodniowego, ma już głowę bardzo wyraźnie odgraniczoną od tułowia. Na wysokości tylnej granicy mózgowia jest ona bardzo silnie zgięta(tzw. zgięcie karkowe). Na bocznych powierzchniach wyrostka czołowego twarzy widoczne są wyraźnie dołki nosowe albo węchowe. Nlieco dalej do boku widać zawiązki oczu.
W pobliżu 117.


Zgięcie ciemieniowe.
Dołek węchowy.
Pępowia a.
Resztki owad n i.
Fragment kosmówki, . cj.
Zwój nerwu X Zgięcie karkowe.
I I Zawiązek kończyny dolnej.
Zawiązek kończyny góro ej.
Ryć.
55. Zarodek ludzki 5-tygodniowy:wg Misa.
ich zarysowują się szczeliny zagłębiające się między guzek czołowy wyrostki szczękowe. Dalej do tyłu'widzimy łuki skrzelowe 1, 11.
Ul oraz zarysowany IV, ddzielone od siebie przez kieszonki skrzelowe 1. U i Dł.
Wzdłuż boczo-grzbietowych powierzchni zarodka można wyróżnić już 38 par soutów. Widoczne są ponadto zawiązki obu par kończyn:para przednia ja kształt łopatek, para tylna, rozwijająca się nieco później niż przędła, jest mniejsza i mniej spłaszczona. Brzuszną powierzchnię zarodka aż poniżej głowy uwypukla duży guz serca:opiera się on swą dolną iowierzchnią o grubą i krótką jeszcze pępowinę, dopiero co utworzoną szypoty brzusznej i przewodu jelitowa-żółtkowego i pokrytą błoną Wodni. W tylnym końcu ciała utworzył się dość długi wyrostek JĘOOOWV. ó-tygodniowy zarodek(ryc.
56, 57).
W ciągu szóstego tygodnia życia:arodka największe zmiany w jego wyglądzie powstają w głowie. Ważauejszeszczegóły tych przemian ilustrują ryć, 56, przedstawiająca:warz zarodka mniej więcej 4 O-dniowego, i ryc, 57, wyobrażająca cały:arodek z tego samego okresu rozwoju, w widoku z boku. Już widać na gyc, 56, dołki nosowe twarzy utworzyły głębokie szczeliny, które dzielą guzek czołowy na trzy części:część środkową, wyrostek czołowy środkowy, i na dwie symetryczne części boczne, wyrostki nosów e b o c z n e. Na środkowym wyrostku czołowym powstają dwie symetryczne wyniosłości, ograniczające przyśrodkowe dołki nosowe jako.Wyrostek nosowy przyśrodkowy'Dołek w. ehowyI n osow 4 Oko*no*b oćmy Wyrostek szcękowy-Szpara ustna-Wyrostek żuchwowy.Ryc, 5 b.
Twarz W-dniowego zarodka ludzkiego:wg Hamultona, Boyda i Mossmana. przyśrodkowe wyrostki nosowe, później powiększające się w wyro st ki g ale c z ko w a 1 e. Są one podzielone polem podnosowym.
Wyrostki szczękowe zbliżają się do wyrostków nosowych bocznych, a następnie do gałeczkowatych i kolejno zrastają się z nimi. W skład szczęki wejdą wtedy dwa pierwotne wyrostki szczękowe, prawy i lewy, oraz wyrostki nosowe przyśrodkowe. Wyrostki żuchwowe, prawy i lewy, łączą się wtedy w jednolity pojedynczy zawiązek żuchwy. Na bocznej powierzchni głowy na końcowych odcinkach I i li łuku skrzelowego(żuchwowego i gnykowego), po obu stronach I kieszonki skrzelowej pojawiają się po trzy drobne guzki. Kieszonka ta utworzy później otwór i przewód słuchowy zewnętrzny, wymienione zaś guzki rozrosną się w m ałżowiny uszne(ryc. 58, 59). W szóstym tygodniu zmuniejszyło się już uwypuklenie sercowe. Kończyny przyjrntu.
Ryć.
57. Zarodek ludzki W-dniowy(długości 11, 5 mm):wg Misa.Ryć.
58.
Głowa 7-tygodniowego zarodka ludzkiego(długości 18 run):wg StreeteTB.119.


kształt bardziej wałeczkowaty:na kończynie górnej występuje już jęcie łokciowe i płylka dłoniowa, a na niej promienisto ułożone zgruenia, zawiązki kości ręki. Na kończynie dolnej widzimy natomiast e zróżnicowaną jeszcze, gładką łopatkę stopy, osadzoną na wałeczrwatymzawiązku odnóża. 7-tygodniowy zarodek charakteryzuje jeszcze boczne położenie oczu ze, 58), zarysowują się już powieki, wyodrębniający się nos jest wdzo szeroki, jego nozdrza skierowane są ku przodowi i są chwilowo rośnięte czopami nabłonkowymi. Na bocznych powierzchniach głoywidać nisko położone zawiązki małżowin usznych, każdy z nich ożony z dwóch fałdów odpowiadających I i li łukowi skrzelowemu. alsze łuki wraz ze znajdującymi się między nimi kieszonkami skrzewymizostały już przykryte przez rozrastający się w postaci wieczka łuk li-gnykowy. Na granicy między głową a tułowiem widoczne jest już przewężenie szyjne. 8-tygodniowy zarodek ma już kształty wyraźnie ludzkie(ryć, 59), uderzają tylko swoiste proporcje między częściami jego ciała, gdyż np. długość głowy stanowi połowę całej długości zarodka. W jego twarzy zasługują na uwagę drobne rozmiary nosa oraz żuchwy, ponadto wąskość fałdów powiekowych, nie zasłaniających jeszcze oczu. Odtąd zmiany w kształtach zarodka będą polegać głównie na nierównomiernym wzrastaniu poszczególnych jego części i narządów oraz na dalszej stopniowej zmianie ich proporcji(p. dalej). W tych następnych fazach rozwoju zarodek będzie nosił nazwę p to d u(fetus).c.
59. Zarodek ludzki, 52-54 dni rozwoju:wg Misa.
Czynność narządów płodowych i ich losy Poprzednie rozdziały zaznajomiły nas z zasadniczymi zjawiskami w zwoju ustroju zarodka ludzkiego. Widzieliśmy, jak z zapłodnionego ja powstawały coraz liczniejsze komórki zarodkowe, jak grupowały:one w listki zarodkowe i jak te z kolei wytwarzały narządy pierwotne, których następnie rozwijały się narządy ostateczne. Część tych narządów bardzo wcześnie rozpoczyna swą charaktery yczną czynność. Do pierwszych pod tym względem należą:serce, tład naczyniowy i krew zarodka oraz błony płodowe, przede wszystmkosmówka, jako narząd pośredniczący w wymianie materii między rodkiem a matką. Inne, jak mięśnie szkieletowe i ośrodkowy układ vwowy zarodka, gruczoły dokrewne i gruczoły skórne, rozpoczynają ynność dość późno, jeszcze inne dopiero po urodzeniu, w pozapłodo.wym okresie rozwoju osobnika.
Bezpośrednio po urodzeniu zaczynają działać płuca, następnie przewód pokarmowy i jego gruczoły, zaś gruczoły płciowe dopiero w okresie dojrzewania płciowego. Niektóre narządy istnieją tylko-w życiu płodowym:do nich przede wszystkim należą błony płodowe, w których zarodek się rozwija i które w czasie porodu odrzuca. Inne narządy dochodzą w życiu płodowym do szczytu swego rozwoju, następnie albo zanikają, albo zostają zużyte w kształtowaniu się innych narządów, zmieniając przy tym rodzaj czynności. Na przykład pranercze jest częściowo zużyte w kształtowaniu męskich narządów płciowych:najądrza i nasieniowodu, częściowo zanika. Niektóre narządy zarodka ludzkiego, są przypuszczalnie narządami "szczątkowymi", jak gdyby pozostałością narządów, które odgrywały czynuną rolę u odległych przodków człowieka, następnie zaś zmieniły rodzaj czynności lub uległy zanikowi. Do pierwszych możemy zaliczyć pęcherzyk żółtkowy, łuki i kieszonki skrzelowe, do drugich przednercze i omocznię. Stanowią one tylko ograniczony i przejściowy wkład w kształtowanie się ustroju zarodka, są jednak przedmiotem szczególnego zainteresowania embriologii porównawczej, dostarczają bowiem cennych argumentów teorii ewolucyjnego kształtowania się świata istot żywych wraz z człowiekiem.TKANKI.
Różnicowanie(histogeneza)i podział tkanek W rozdziale poprzednim, poświęconym rozwojowi zarodka, wskazywaliśmy głównie na dwa czynniki, które powodują wzrastanie i kształtowanie się zarodka:1)stopniowe zwiększanie się liczby jego komórek i ogólnej ich masy oraz 2)ich przegrupowywanie się i przesunięcie ławic komórkowych. Wskazywaliśmy również w samych komórkach na przemiany ich kształtów, wielkości, budowy i właściwości fizjologicznych. Mówiliśmy np. o przekształceniu się komórek pierwotnego trofoblastuw trofoblast syncytialny i cytotrofoblast oraz o tworzeniu się z komórek cytotrofoblastu gwiazdkowatych komórek mezenchymy, zdolnych do ruchu pełzakowatego i fagocytozy. Strukturalne i fizjologiczne przemiany zachodzą podobnie również w komórkach samego zarodka, w jego listkach zarodkowych, narządach pierwotnych i ostatecznych. Przemiany te są istotą zjawiska różnicowania się pierwotnego zespołu komórek, obdarzonych początkowo zdolnością do zmian w wielu kierunkach, na zespoły o możliwościach ograniczonych, przystosowane natomiast do wykonywania poszczególnych czynności rozwijającego się zarodka. Jedne z tych zespołów stają się zdolne do objęcia zadania odżywiania płodu, inne do czynności ruchu:wyodrębnia się zespół komórek obdarzonych szczególną wrażliwością na różne bodźce itd. W przebiegu tego różnicowania wyodrębnia się pięć zasadniczych zespołów komórkowych, zwanych tkankami, mianowicie:tkanki.1 śY:1.


Błonkowej, łącznej, mięśniowej, nerwowej wraz z glejem i krwi. zły narząd jako jednostka anatomiczna i działająca zbudowany jest gąnki głównej, odpowiedzialnej za właściwą czynność narządu(np. mka mięśniowa w mieścin, nerwowa w układzie nerwowym, namkowaw gruczołach), oraz z tkanki pomocniczej, wiążącej poszczeneswoiste elementy w charakterystyczną dla narządów całość. To, amie zadanie spełnia tkanka łączna, a w ośrodkowym układzie rwowym-glej. Ponadto do każdego narządu wnikają naczynia ITWV.
Tkanka nabłonkowa Tkanka nabłonkowa(teatus epithelidlis), czyli n ab łon ek(epithem), powstaje z każdego z trzech listków zarodkowych:zachowuje zy tym pierwotny, charakteryzujący listki zarodkowe, zwarty układ morek.Nabłonki wchodzą w skład wielu narządów:pokrywają one wnętrzną powierzchnię skóry jako naskórek, wyścielają jamy ciała.Komórki.
Ryc.
60. Nabłonek jednowarstwowy płaski, wg Mollendorffa. to nabłonek surowiczy(mesothelium), wyścielają naczynia wionośne jako śródbłonek(endothelium), ponadto wyścielajązewody oraz tworzą narządy zwane gruczołami:pełnią w narządach gh różnorodne czynności i budową swoją są do tego przystosowane. Budowa ogólna i kształt komórki nabłonkowej uwarunkowane są jej ynnościami oraz przestrzenmym stosunkiem do komórek otaczają.'ł s:ręy ry y.
tła.
listewki QTTICZOB.
a Listewki g*cz*Tkanka łączna.
Ryc.
61. Nabłonek jednowarstwowy kostkowy:wg Móllendur.
Ryc.
61. Nabłonek jednowarstwowy kostkowy:wg MóllendurRyc.
62. Naułunck jcdnowarstworwy w ałcczkowaly z jelita.
*k*, 0)lQBWkowe.
Babek prążkowany.
z-Listewki-Szczelina m iędzykomórkowa-limfocyt.
8 Tkanka łączna.
cienkiego:wg Mollcndurffa.
eych.
Komórki nabłonkowe mogą się układać w jedną warstwę lub więcej warstw. W zależności od tego dzielimy nabłonki na:1.
Nabłonki jednowarstwowe(epithelid unistrdtifcdtc).
Rycina 60 przedstawia płaskie, wieloboczne elementy, ułożone w jedną warstwę leżącą na podłożu tkanki łącznej:jest to nabłonek jednowarstwowy płaski(epithelium simplea plenum). Rycina 61 wyobraża nabłonek jednowarstwowy kostkowy(epithelium simplea'.s listgęo(j gNhiczne.
i A BO(Borki kubkowe.
o-ROOjórki POOstawne.
Ryc.
63. Nabłonek wielorzędowy migawkowy:modyfikacja z Móllendorffa.1830.


ndeum), złożony z elementów kształtu mniej więcej równościenikostek:ryć, 62-nabłonek jednowarstwowy wałeczvaty(epithelium simplea cglmdrieim), w skład którego wchodzą iórki kształtu wysokich wałeczków lub graniastosłupów. Wreszcie ryc, 63 widzimy nabłonek o bardziej złożonej budowie:wszystkie iórki sękatą się tutaj z podłożem(z tkanką łączną), jednak część tylko, przeważnie komórki pokryte migawkami, dochodzi do wal przestrzeni nabłonka. Kształt tych komórek jest różny:część ma taft stożkowaty, inne przeważnie wrzecionowaty. Jądra ich układają w kilka poziomych rzędów i z tego względu jako całość nosi na*w aoło nk a w i efor z ęd o w e go(epithelium pseudomultistratijiwn).64. Nabłonek wielowarstwowy płaski:w głębi nabłonka komórki kolczyste. Z prastronyobraz desmosomu widzianego w mikroskopie elektronowym:wg Blooma i Fawcetta. Nabłonki wielowarstwowe(epithelia multistrdtińcdtc).
W nabłon:h lego typu kształt komórek w różnych warstwach jest różny:w ostwie podstawnej, leżącej na tkance łącznej, najczęściej spotykamy norki wałeczkowate, w warstwach środkowych-wielościenne, w rstwach powierzchownych natomiast kształt ich bywa różny. Jeżeli fslwa powierzchowna składa się z komórek płaskich, nabłonek nosi*wę wielowarstwowego płaskiego(ryc, 64)(epithelium mu(rdtifiedhon plenum), gdy z komórek wałeczkowatych-n a b to a wielowarstwowego wałeczkowatego(epithelium mul@uijicatumcglmdricun:ryć. W.
miejscach są jednak połączone dodatkowymi urządzeniami macniającymi. Na wolnej powierzchni nabłonka ponad liniami ze.
tknięcia się komórek można wybarwićtzw, listewki graniczne(ryć. 60-63), zamykające wejścia do głębszych przestrzeni międzykomórkowych, w których, przynajmniej przejściowo, znajduje się płyn śródtkankowy. Wzdłuż tych listewek cytoplazma krawędzi stykających się komórek ulega bardzo znacznenmuzagęszczeniu. Podobne twory mogą znajdować się również na bocznych powierzchniach stykających się komórek i noszą nazwę desmosomów(desmd s wiązanie). Sąsiadujące z sobą komórki głębokich warstw nabłonka mogą mieć takich wiązań dużo i wtedy robią wrażenie jakby pokrytych kolcami, połączonymi z podobnymi kolcami komórek sąsiednich i tworzącymi tzw. mostki protoplazmatyczne. Mówimy wtedy o komórkach kolczystych(ryć.
64).
Przez komórki nabłonka mogą przebiegać cienkie włókienka oporowe(tonofibryle), które zbiegają się i kończą w desmosomach. Na warstwie podstawowej, którą nabłonek sęka się z tkanką łączną, występuje cienka, bezpostaciowa lub delikatnie prążkowana błona p o d s 1 a w n a(membraną bdsclis), wytwór nabłonka. Nabłonki dzielimy na:1)nabłonki pokrywające powierzchnie zewnętrzne(epitheliumsuperjtcidle), 2)n a błonki gruc z o łowe(epithelium glanduldre), 3)na b tanki zmysłowe(epithelium sensorium). Czynność.
Tkanka nabłonkowa spełnia następujące czynności:a)ochronną(chroni głębsze warstwy ciała przed czynnikami szkodliwymi):b)wydzielniezą(wszystkie gruczoły są zbudowane z tkanki nabłonkowej):e)wchłaniającą(nabłonek jelita oraz cewek nerkowych spełnia ważną czynność wchłaniania):4)zmysłową(komórki nerwowo-zmysłowe mają zdolność swoistegoreagowania na bodźce i przekazywania otrzymanych bodźców elementom nerwowym). Jak z powyższego wynika, czynność tkanki nabłonkowej jest raźno.cjcjO!
Qęj@l 9 lĘl*****'*******'ajięy, je cj***.
i 8.
*'Słg 1.
Ryc.
65. Nabłonek wielowarstwowy wałeczkowaty.


na, Wsponunimy tutaj tylko o jej najważniejszych zadaniach:o nności ochronnej i o wydzielniczej. :zynność ochronną spełniają najczęściej nabłonki wielowarstwowe, ede wszystkim naskórek, pokrywający zewnętrzną powierzchnię:a. Zewnętrzne płaskie komórki naskórka zmieniają się w sposób nsty w cienkie, zrogowaciałe łuseczki, bardzo odporne na działanie nników mechanicznych i chemicznych. Gdy komórka nabłonka stysięswą wolną powierzchnią ze środowiskiem, które mogłoby przenąwszydo głębszych tkanek zadziałać na nie szkodliwie, to część powierzchownej protoplazmy może ulec zagęszczeniu i zmienić się zw. rąbek(limbus)gładki, odporny na wpływ środowiska, np. iłonek(przejściowy)pęcherza moczowego ma rąbek odporny na ałanie moczu. Gdy komórka nabłonka styka się ze środowiskiem, tórego ma wchłaniać jakieś substancje, wytwarza na swej porzchnirąbek prążkowany(limbus striuus), wykazujący delineprążkowanie poprzeczne, składające się z gęsto ułożonych bar cienkich wypustek protoplazmy, tzw. mikrokosmków, np. czek prążkowany nabłonka jelitowego lub grubszy rąbek szczo:z k o wy(lmbus strigillctus)cewki nerkowej. Często występują pome, lecz luźniej, mniej regularnie rozmieszczone mi kro kosmki cromlli)na powierzchni komórek gruczołowych. Czynną rolę ranną może spełniać nabłonek migawkowy(epithelium cilhdi), którego komórki mają rąbek złożony z ruchliwych migawek(ryć. *migawki(cillid)te poruszając się usuwają z powierzchni komo gromadzące się na nich substancje, zynność wydzielnicza(secretio)jest jednym z głównych zadań licz.Wydzielina gruczołowa.
Błonka płazm atyczna.
Wodr łezki Błon ki Ciałka.
Wewnętrzny aparat s ta tez kawy Goły jego.
Błonki cytoplazmy M itochond tła.
-Błona podstawna.
I Jądro komórki Ryć.
66. Schemat ultramikroskopowej struktury komórki gruczołowej:modyfikacja z Sjostranda.ąych odmian nabłonka.
W komórkach takich mogą odbywać się przejiianychemiczne, dzięki którym ich cytoplazma wytwarza substancje zwane wy d z i e lin ą, wydalaną następnie z tych komórek i zużywaną przez ustrój do różnych celów. Pojedyncze tego rodzaju elementy wygzielniczespotykamy np. wśród nabłonka wyściełającego przewód pokarmowy i drogi oddechowe(ryć, 66)jako tzw. komórki kubkowe jęlmdulocgti cdhciformes). Komórki te wytwarzają substancję białkową zwaną śluzem.
Złożonym czynnościom komórki gruczołowej towarzyszy również bardzo złożona jej budowa wewnętrzna. Komórka taka.
Pęcherzyki ta rczycy.
Naczyń ta krwionośne g-8\gż'\.
8 łC.
Ryć.
67. Gruczoł o wydzielaniu wewnętrznym:dwa pęcherzyki tarczycy. (Ęc, 66)ma liczne mitochondria wyposażone w enzymy, głównie oddechowe, ma silnie rozwinięty wewnętrzny siateczkowy aparat Golgiegoi mocno rozbudowaną siateczkę śródplazmatyczną szorstką pokrytą Ęybosomami-miejscem syntezy substancji białkowych. Powstającawydzielina gromadzi się w wodniczkach aparatu Golgiego, następnie pod wolną powierzchnią komórki, uwypukla ją, w końcu przerywa i wydobywa się na zewnątrz. Gruczoły(glmdulce).
Ustrój zużywa do swych czynności bardzo Jóżnorodne wydzieliny, niektóre z nich w dużych ilościach. Substancje Je są wytwarzane przez komórki gruczołowe zorganizowane w narządy zwane gruczołami. Są to narządy nabłonkowe, otoczone obficie unaczynioną tkanką łączną:istotnym, czynnym składnikiemi gruczołów są Komórki gruczołowe(glmdulocgti), wydzielrucze. Rozróżniamy dwa główne typy tych narządów:1)gruczoły dokrewne, czyli gruczoły o wydzielaniu wewnętrznym, i 2)gruczoły o wydzielaniu zewnętrznym.


Naczynie.
Naczynie.
I ł z r Komórki gruczołowe.
Ryc.
68. Gruczoł o wydzielaniu wewnętrznym:przysadka mózgowa. V gruczołach dokrewnych(glantdulae endocrince s. glanddlae sine**ibus)nabłonek wydzielniczy tworzy albo drobne, zwarte, bryłowa skupienia lub pasma między cienkościennymi włosowatymi naczymikrwionośnymi(ryć, 68), albo też układa się w zamknięte pęcheki(ryć, 67)lub cewki. W przypadku pierwszym wydzielina, która dobywa się z komórek gruczołowych, przedostaje się do sąsiednich.98 Schemat budowy gruczołów o wydzielaniu zewnętrznym:a, b, c-gruczoły ceowe:d, e, f g-gruczoły pęcherzykowe:a, d-gruczoły pojedyncze nierozgałęzione, b, e, f-pojedyncze rozgałęzione:c, g-złożone rozgałęzione.naczyń krwionośnych(ryć, 68), aby następnie rozejść się z krwią po ustrojv. W przypadku drugim gromadzi się ona w świetle pęcherzyków lub cewek i następnie dopiero jest wydalana przez komórki ich ścian do naczyń(ryć. 67).
Gruczoły o wy dzielaniu zewnętrzaym(glwdulde eaocrinae)powstają przez wpuklanie się nabłonka wydzielniczego do tkanki łącznej i tworzenie w niej nabłonkowych:1)cewek, 2)pęcherzyków, lub też 3)form pośrednich-cewkowa-pęcherzykowych, które w miejscu ich wpuklania otwierają się na powierzchnię narządu(ryć, 69 u g). Mogą to być gruczoły pęcherzykowe(gldndulce dheolcres), cewkowe(g(andu(de łubu(osde)lub cewkowa-pęcherzykowe(glmdaulae tubuloclreoldres\, p oj edy nc ze\simplicesj(a, da lub r o zga tę z i on e(rumzsce)(b, e, j):większe gruczoły tworzą rozgałęzienia na kształt konarów drzewa(c, g). W takich złożonych gruczołach właściwa czynuność wydzielnicza odbywa się przeważnie tylko w końcowych odcinkach ich rozgałęzień, noszących nazwę odcinków wydzielniczych(partio secretorid). Odcinki bliższe, przez które wydzielina odpływa do ujścia gruczołu, o różnej, nieraz złożonej budowie, nazywamy p rz e w o d a mi wy da I a j ącymi(duchs eacretorii). Mechanizm wydobywania się wydzieliny z komórek gruczołowych jest w różnych gruczołach różny:1)wydzielina może przesączać się przez powierzchnię komórki nie naruszając jej całości, mówimy wtedy o wydzielaniu cząsteczkowym lub mierokrynowym(secreziomerocrmd:meros s część, krmein s wydzielać):2)wydzielina może gromadzić się najpierw w wierzchołkowej części komórki, aby następnie oderwać się od niej i razem z tym wierzchołkiem w świetle gruczołu ulec przemianie w wydzielinę ostateczną:jest to typ wydzielania wierzchołkowy, czyli apokrynowy(secretio dpocrinc:qpea:s wierzchołek):wreszcie typ wydzielania całkowitego, czyli hol o krynowy(secretio holocrmu)(bolas s cały), polega na przemianie całej komórki wydzielniczej wraz z wytworzoną w niej wydzieliną na wydzielinę ostateczną gruczołu.Tkanki łączne Nazwą tkanki łącznej(teartus conjunctims)obejmujemy wiele tkanek różniących się znacznie budową i czynnością. Pochodzenie ich jest Jednak wspólne, paw stają bowiem z tkanki zarodkowej, czyli z mezenchymy(ryć. 7 O):łączy je ponadto wspólna im wszystkim zdolność wytwarzania włókien w istocie międzykomórkowe j(substm(id@(ercellulms). W licznym zespole tych tkanek wyróżniamy trzy główne grupy:1)grupę tkanki łącznej właściwej, 2)grupę tkanek wyspecjałzowanycho czynnościach swoistych i 3)grupę tkanek szkieletowych, 9 o klórej zaliczamy tkankę chrzęstną i tkankę kostną.1 K+fv.


mezon chymy.
-Komórka wędruj ąca.
Ryć.
70.
Komórki mezenchymy 9-dniowego zarodka królika:wg Maximowa. Tkanka łączna właściwa Tkanka łączna właściwa(teatus conjunctins sensu stricto)występu w różnych postaciach, główne z nich to tkanka łączna luźna i tkanka:zna zbita. Tkanka łączna zarodkowa, czyli mezenchyma, z której wszystkie ae postacie tkanki łącznej się wywodzą, ma komórki kształtu zmiengo, przeważnie gwiazdkowate(ryć. 7 O).
Komórki te są zdolne do rug pełzakowatego.
Już w okresie płodowym różnicują się one i przezlałcająw różnorodne postacie tkanki łącznej ostatecznej:część jedkzachowuje swe cechy pierwotne, mJn, zdolność do dalszego różniW(1118 SIĘ. W tkance łącznej zarodkowej między jej komórkami znajduje się zpostaciowa, półpłynna sub słane j a podstawowa(substdn(id 4 damentalis\. Substancja podstawowa jest to bezpostaciowa istota wypełniająca zestrzenie międzykomórkowe. Nazywają ją często istotą kiłową.
substancja ta jest rozpowszechniona w tkance łącznej i szkieletowej. spełnia ona zadanie mechaniczne, może także wiązać wodę. Jest ona zbudowana przede wszystkim z płynów międzykomórkowych i proteoglikanów(kwaśne mukopolisacharydy). Płyny międzykomórkowe zawierają elektrolity, hormony i inne substancje drobnocząsteczkowe, łąk:aminokwasy, cukry proste, peptydy. Są one transportowane w płynach międzykomórkowych, poza tym tą drogą wnikają z krwi do komórek substancje odżywcze i wydalane są produkty przemiany materii. Proteoglikany zbudowane są z łańcuchów proteinowych połączonych z glikozaminoglikanami(kwaśne mukopolisacharydy, np. siarczan chondroityny, siarczan heparyny). Proteoglikany są PAS-negatywne.
Tkanka łączna luźna albo wiotka(teatus conjunctims ńbrosus ldaus). Tkanka ta jest najmniej zróżnicowaną i zarazem najbardziej rozprzestrzenioną w ustroju odmianą tkanki łącznej. Nie tworzy odrębnych narządów, jest raczej materiałem pomocniczym w ich budowie:pokrywa ich powierzchnię, wnika w głąb, towarzysząc naczyniom i nerwom, wiąże między sobą twory zbudowane z innych tkanek, wreszcie łączy narządy. Tkanka ta, jak wszystkie odmiany tkanki łącznej, składa się z elementów komórkowych i z istoty międzykomórkowej:ta ostatnia zawiera galaretowatą istotę podstawową oraz trojakiego rodzaju włókna:kratkowe, klejodajne i sprężyste.Komórka-plazmatyczna.
Komórka tuczna.
Fibroblasty.
-86\\.
sWkkna klejodajne.
8 Komórka wędruj ąca.
Histiocyt Ryc.
71. Tkanka łączna luźna, komórki i włókna:modyfikacja z Maximowa.


Włókna tkanki łącznej luźnej.
Włókna kratkowe(ńbrdeżeulares)są niedojrzałą postacią włókien klejodajnych tkanki łączjsą bardzo cienkie(grubości ok. I urn)i mają zdolność wybarwiania*solami srebra, stąd druga ich nazwa-włókna srebro chłon*. Są one zbudowane z białkowej substancji, zwanej retykulmą. mikroskopie elektronowym wykazują charakterystyczne dla nich**a włókien klejodajnych)prążkowanie poprzeczne(ryć. 72). Włókna.
Ryc.
72. Włókienka kolagenu w mikroskopie elektronowym:z Blooma i Pawcetta. występują przeważnie w formie siateczki wśród większych skupień imórkowych, ponadto na powierzchni błon podstawnych, naczyń wionośnych, na włóknach nerwowych i mięśniowych, a równocześestanowią typ włókien charakterystycznych dla tkanki łącznej siatekowej, np. w węzłach chłonnych(ryć. 76).
Włókna kolagenowe, czyli klejodajne(fbrce collagende), wnież bardzo często występują w tkance łącznej:tworzą w niej dłue, często rozwidlające się pęczki, złożone ze znacznie cienszych włóenekpojedynczych. Budowa tych włókien oglądana w mikroskopie ykłym wydaje się jednorodna, mikroskop elektronowy wykazuje jeiak, że składają się one ze znacznie cienszych włókienek o takim saymjak włókienka kratkowe poprzecznym prążkowaniu(ryć. 721*ądane w mikroskopie polaryzacyjnym, w świetle spolaryzowanym awniają zdolność do podwójnego łamania światła. Zbudowane są oiałkowej substancji, zwanej k o I a g e n e m, pęcznieją w słabych Pozorach kwasów i zasad, rozpuszczają się w wodzie wrzącej, przemieającsię w bezpostaciową masę klejv. Są one giętkie, a zarazem baco mocne i prawie nie poddają się rozciągnięciu. Dzięki tym swoim:aściwościom fizycznym odgrywają ważną mechanicznie rolę w buiwieustroju. Synteza kolagnu zachodzi w fibroblastach wielostopniowa. Oslalmetapem tej syntezy jest egzocytoza jeszcze rozpuszczalnego prokoęenu. Pozakomórkowa prokolagen zostaje zmieniony w nierozpuszalny-kolagen(protokolagen), który zdolny jest do tworzenia włókien lagenowych.W siateczce śródplazmiatycznej szorstkiej są syntetyzowane jako prę kolagen łańcuchy alfa-polipeptydu. Po hydrolizie praliny i lizyny, do czego potrzebny jest jako koenzym witamina O, zachodzi już w obrębie aparatu Golgiego dołączanie galaktozy i glikozylgalaktozy. Te właśnie węglowodany dają dodatnią reakcję PAS.
Włókna sprężyste(fibrde elcsticde:ryc, 7 l), czyli elastyczne, są jednorodnymi rozgałęzionymi niteczkami łączącymi się w siateczkę. Zbudowane są z substancji białkowej e I a s tyny.
Rozpuszczają się one tylko we wrzących kwasach i zasadach. Charakteryzuje je duża sprężystość, dają się wydłużać przez rozciąganie do l 5(P%długości początkowej:gdy siła rozciągająca przestanie działać, wracają jak sprężyna do długości poprzedniej. Ich własna barwa żółta jest widoczna, gdy występują w większej ilości w zwartych układach. Komórki tkanki łącznej luźnej.
W tkance łącznej luźnej występuje kilka rodzajów komórek. Najwięcej jest 1)fi b r o cytów i ich mniej dojrzałych postaci-fibroblastów, którym przypisujemy zdolność wytwarzania włókien tkanki Wykazano, że w tej sieci filamentów aktywnych występują także filamenty mioZylly. Podczas skurczu komórki mięśni gładkich cała sieć mikrofilamentówmoże się kurczyć jednocześnie. Poza filamentami aktyny i miozyny występują w komórkach mięśni gładkich filamenty pośrednie o grubości 10 nm. Przebiegają one w po'przek cytoplazmy i krzyżują się ze sobą. Filamenty te przyczepiają się do błony komórkowej.
W miejscach ich przyczepo oraz w miejscach skrzyżowania tych filamentów występują zgrubienia służące prawdo podobnie do ufiksowania filamentów pośrednich. W tkance mięśniowej gładkiej jej wrzecionowate komórki układają się obok siebie w ten sposób, że między szersze środkowe części jednych wklmowują się cienkie końcowe części komórek sąsiednich. Tworzą one zwykle wiązki lub warstwy, a materiałem wiążącym komórki te w tkankę są siateczki cienkich włókienek kratkowych, oplatające komórki i tworzące na nich pochewki. W głąb większych skupień tej tkanki wnikają pasma i przegrody z tkanki łącznej luźnej z licznymi włóknami sprężystymi, naczynia krwionośne i nerwy, których najciensze gałązki kończą się w komórkach mięśniowych. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa(teatus mu sculdris trunstersostridtus sceleti)rozwija się w życiu zarodkowym z mioblastów, tj. elementów komórkowych miotomów(p. s. lO 7), albo w miejscu ich powstawania w somitach, albo-po wywędrowaniu somitóww miejscu ich późniejszego przeznaczenia. Z mioblastów różnicują się długie, wielojądrzaste twory, tzw włókna mięśniowe poprzecznie prążkowane(mgojibra tran stersostrimc). Ostateczna ich grubość wynosi 10-100 i więcej mikrometrów, długość waha się od I milimetra do kilkunastu centymetrów. Włókno to otacza cienka błona, zwana sarkalemą.
Składa się ona ze stałego składnika każdej komórki-blank plazmatycznej, z błony odpowiadają.Ryc.
84. Odcinki dwóch włókien mięśnia poprzecznie prążkowanego.


błonom podstawnym i z osłonki złożonej z siateczki włókienek krawych. W cytoplazmie(sarkoplazmie), przeważnie w powierzchowjjej warstwie, leżą liczne owalne jądra komórkowe(ryć, 84), poza n aparat Golgiego, mitochondria oraz siateczka śródplazmatyezna. tetrze włókna poza tym prawie całkowicie wypełniają charaktery*zne włókienka kurczliwe, tzw. miofibryle. Miofibryle te mają dowę bardzo złożoną(ryc, 84 i 85), oglądane w mikroskopie zwymskładają się z odcinków jaśniejszych i ciemniejszych, na przel.Jądro-.
i.
I.
jaj a.
Sarkomer.
c, 85, a-Część podłużnego przekroju przez włókno mięśniowe szkieletowe:widać lro i układ poprzecznie prążkowanych miolibrylq z prawej strony dwie miofibryle izovane. b-Schemat ułożenia prążków w miofibryle Z-błonka graniczna sarkomeru, -prążek środkowy. A-odcinek anizotropowy.
I-odcinek izotropowy, H-prążek jasny odcinka anizotropowego:wg Szymonowicza. tan ułożonych.
Jaśniejsze załamują światło pojedynczo, czyli są izoopowe, ciemuniejsze-łamią je podwójnie, tj. są anizotropowe. Ponieażmiofibryle ułożone są w prawie całym włóknie jedna przy drugiej, ich odcinki łzo-i anizotropowe leżą we wszystkich miofibrylach na eh samych poziomach, obrazy ich ciemnych i jasnych odcinków zleajęsię w ciemne i jasne prążki przechodzące w poprzek całego włóki mięśniowego(ryć, 84 i 85). W miofibrylach rozkurczonego włókna ięśniowego możemy dostrzec w silnym powiększeniu mikroskopoym, lepiej w mikroskopie elektronowym(ryc. Bój, cienkie prążki zebiegające poprzecznie przez środek odcinków izotropowych. Są Jow, błonki graniczne, czyli prążki Z(membrana telophngm@Jmed Z). Dzielą one całość każdej miofibryli na odcinki zwane s aro merami(ryc. 87).
Błonki graniczne równocześnie łączą między sobą sąsiednie mio@yle, przechodzą bowiem poprzez całe włókno mięśniowe i łączą się a jego obwodzie z sarkolemą. Poprzez odcinki anizotropowe prze.
gyc.
86.
Miofibryle mięśnia szkieletowego(krawieckiego)żaby w przegrało podłużnym, widziane w mijroskopieelektronowym:wg HodĘC'8 I WSjJ.Sarkomer.
P 4.
go:wg Hansona i Huxleya.
Oznaczenia jak na ryc. 85.


idzą delikatne prążki, zwane środkowymi(prążki M):po obu ich onach w odcinku anizotropowym znajdują się prążki jaśniejsze(H). żdy więc sarkomer składa się z dwóch symetrycznie zbudowanych*inków oddzielonych prążkiem IM:po każdej stronie tego prążka ą kolejne prążki H. A, J oraz na granicy sąsiedniego sarkomerunka 2.
Badania za pomocą mikroskopu elektronowego(ryć, 87)wyzałyrównocześnie, że muofibryla zbudowana jest z pęczka równole*hwłókienek elementarnych(miofilamentów)dwóch rodzajów:w*inku izotropowym są tylko włókienka cienkie, zaczynające się od jżka'Z i wnikające na zmienną głębokość do prążka. 4.
Przez cały*inek anizotropowy biegną włókienka grube:włókienka te mają nieodmienną budowę i skład. Miofibryle zbudowane są z białka, zwagoaktynomiozynem.
Włókienka aktynu wnikają między włókienka ozynowe.
Mechanizm skurczu mięśnia polega na tym, że w okresie nczu włókienka aktynowe skracają się, ponieważ wnikają głęboko amędzy włókienka miozynowe. W stanie rozkurczu włókienka te wy.
*'-Naczynia włosowate Rozwidlenie włókna Włókno mięśniowe STW Tkanka łączna.Jądro włókna m*ś*weg*.
-Wstawka.
Ryc.
88. Przekrój podłużny przez mięsień sercowy.
gtużają się, ponieważ wysuwają się one spomiędzy włókienek nniozygowych. W mięsniach szkieletowych włókna mięśniowe pojedyncze otoczone gp siateczką włókienek kratkowych i obficie unaczynioną tkanką lużgą, tworzącą tkankę śródmięśniową(endomgsium), wiążącą włókna w mięśniowe pęczki pierwotne. lkanka mięśniowa serca(teartus musculms cdrdiccus), tak jak mięśniowa lkanka szkieletowa, zbudowana jest z włókien mięśniowych również o przebiegu podłużnym(mgońbrd edrdidcd). W przeciwieństwie do włókien mięśnia szkieletowego tworzą one rozwidlenia, którymi łączą się z podobnymi rozwidleniami włókien sąsiednich i dalej położonych(ryć. 88).
Nie tworzą one jednak, jak do niedawna przypuszczano, zespólni(sgncgtium), lecz układy komórek mięśniowych s e re a(mgocgtus cdrdiccus), które w miejscach łączenia się ich rozwidleń z innymi komórkami są od nich oddzielone przez charakterystycznie zbudowane granice międzykomórkowe, występujące w postaci podwójnych poprzecznych błonek, zwanych w s 1 a w k a nn i(discimtercdlctią. Ten ich charakter został rozpoznany za pomocą mikroskopu elektronowego(ryc. 89).
We włóknach mięśniowych serca jądra umieszczone są pośrodku, wzdłuż długiej osi komórki sercowej, a nie na obwodzie jak we włóknie szkieletowym. W sarkoplazmie przebiegają pęczki mio.
Być.
89.
Przekrój podłużny przez mięsień sercowy oglądany w mikroskopie elektronowym. Widoczne miofibryle i ich prążki:Z-graniczny.
I-izotropowy Qasoy), Q-anizotropowy(ciemny):widać podwójne, grube, sfałdowane linie wstawek, tworzące poprzeczne granice między komórkami mięśniowymi włókien sercowych, i szczeliny podłużne między komórkami:V desmosomy:wg Mutra.


ryli, które są zbudowane podobnie jak we włóknach szkieletowych*arkomerów, te zaś z odcinków izotropowych i anizotropowych. wnież tu błonki graniczne(2)oddzielają sąsiednie sarkomery, prze gają w poprzek włókna i przyczepiają się do jego sarkolemy, która, błonką cienszą niż w mięsniach szkieletowych. Jdmiennie zbudowane są te włókna mięśniowe serca, które wchodzą skład tzw. układu przewodzącego przedsionkowa-koirow e go(sgstema ctriooentriculare condwcens), który omówmy w dziale o budowie szczegółowej serca(t. III).Tkanka nerwowa i glej Tkanka nerwowa*anka nerwowa(teatus nenosus)powstaje w okresie zarodkowym klodermalnego nabłonka płyty nerwowej(p. s. lO 4). W czasie przetałcaniasię powstającej z tej płyty rynienki nerwowej w cewę nerw 4 z brzegów rynienki, z tzw. grzebieni nerwowych(ryc, 47), węd 4 grupy komórek, które skupiają się potem w dwa symetryczne szeipierwotnych zwojów rdzeniowych, układających się po obu stro*hcewy nerwowej. Część tych komórek przesuwa się dalej na brzu 4 powierzchnię zawiązującego się kręgosłupa, aby utworzyć tam Xe współczulne układu autonomicznego. Elementy wszystkich poiszychzawiązków układu nerwowego różnicują się dalej w dwóch runkach:część, tzw. neuroblasty, przekształca się w komórki Wowe, część druga, spongioblasty, da początek komórkom 883 glejowej ośrodkowego układu nerwowego oraz komórkom powómwystępującym poza tym układem(np. komórki osłonkowe. I lemocyty, obwodowych włókien nerwowych).
iowórka nerwowa(neurocgtus).
Neuroblast cewy nerwowej, przełałsającsię w komórkę nerwową, tworzy wypustki, najpierw wypugosiową, tzw. neuryt lub akson(neuritum s. uroń). Może on*os 4 ać jedyną wypustką komórki nerwowej, która nosi wtedy nazwę@@ki j e dno b i e guń owe j(neurocgtus unipolaris). Najczęściej OaK wytwarza więcej wypustek:jeden neuryt oraz zmienną liczbę Wypustek protoplazmatycznych, czyli dendrytów. ?e i Oeurocgtus bipolaris)(ryc.
9 O), gdy dendrytów jest więcej, rnóWo komórkach w tel o b i egunowy eh(neurocgti multipolcres)ło@órkach dwubiegunowych początkowe odcinki obu wypustek 88 o łączą się w wypustkę pojedynczą:komórkę taką nazywamy wie pozornie j ednobiegunową(neurocgtus pseudounipolarisk@eOĘ takie występują w zwojach rdzeniowych i mózgowych. Ko 68 nerwowa składa się więc ostatecznie z zawierającego jej jądra WKo dwa lub więcej)ciała komórkowego, czyli perykarionu, wypustek nerwowych.gyc.
90.
Różne postacie komórek nerwowych i różne odmiany tych komórek:I-komórka ąwubiegunowa:2-komórka dwubiegunowa zmieniająca się pozornie w jednobiegunową(3)4 komórka wielobiegunowa:5-neuryt.W neuroblastach prócz różnicowania się ich pod względem liczby wypustek mają miejsce istotne przemiany budowy wewnętrznej. W cytoplazmie, czyli n e u r o p I a z m i e, pojawiają się wcześnie charakterystyczne włókienka, czyli neurofibryle(ryć, 9 l). Przebiegają one zgrupowane w wiązki lub, zdaniem innych, tworzą sieci poprzez ciało komórki i jego wypustki, dochodząc prawie do końca ich najcienszych rozgałęzień(p. dalej). Neurofibryle zbudowane są z neurofilamentu utworzonego z cienkich rureczek-neurotubuli. Z uwagi na rolę neu.
Być.
91. Komórka nerwowa wielobiegunowa z wybarwiorymi neuro fibrylami.


sryli uważa się je za rodzaj włókienek oporowych dla ciała komór jej wypustek.Biorą one udział w przewodzeniu stanów czynnych.
gim charakterystycznym składnikiem cytoplazmy komórki nerwoezylineuroplazmy, jest zasadochłonna substancja, zwana t. i gr crn, występ:ąca*postaci grudek substancj, z. . salto o nn e j(doćal:substantide bcsophilde:ryc. 92). Ciałka te są utwoie z błonę. . siateczki śródplazmatycznej pokrytych ziarenkami ry.Neuryt.
I I I I Dendryty I I I I I.
Ąłggsc, .
Ryc.
92.
Wielobiegunowa komórka nerwowa z wybarwionymigrudkami substancji zasadochłonnej. omów, zawierają więc kwas nukleinowy(rybonukleinowy)i odgryjąistotną rolę w przemianie materii komórki. Komórka nerwowa ponadto liczne mitochondria i dobrze rozwinięty aparat Golgiego 21)Wpustki nerwowe. Wskazaliśmy wyżej, że komórka nerwowa Iwo jeden tylko neuryt. Zadaniem tej wypustki jest przekazywanie staczynnego, wytworzonego w komórce przez działający na nią boec, z komórki do zakończeń neurytu, a więc odśrodkowo. Neuryt.
z 1\*\1\j\).
Ryć.
93. Komórka nerwowa z krótkim neurytem.
Neuryt.
jest więc wypustką osiową odśrodkową.
Różni się ona zwykle budową i kształtem od wypustek protoplazmatycznych, czyli dendrytów(doprowadzających bodźce do ciała komórki nerwowej, czyli dośrodkowo), Reuryt nie ma w swej protoplazmie(neuroplazmie)tigroidu, zawiera jednak, podobnie jak i dendryty, wiązkę neurofibryh. W komórkach należących do najczęstszego typu-komórek nerwowych wielobiegunowych z długim aksonem(neurocgti multipoldreslongidaonici)-neuryt jest znacznie dłuższy niż dendryty, długość jego może wynosić metr, a nawet więcej. W swym odcinku początkowym oddaje on nieliczne drobne odgałęzienia-bocznice P@6 t(kolaterale)i dopiero w swej części końcowej przechodzi w cienkie rozgałęzienia końcowe, czyli w telodendria. Znacznie rzadsze są komórki wicia biegunowe z krótkim aksonem\neaurocgti multipolaresbremcaconici:ryc, 93), które mają neuryt krótki, już w pobliżu swego odejścia od komórki rozkrzewiający się na liczne gałązki końcowe. Dendryty są przeważnie wypustkami krótkimi, wielokrotnie się rozgałęziającymi:w pońliżu komórki zawierają w swej neuroplazmietigroid. Wyjątkiem są komórki pozornie jednobiegunowe, których jedyny dendryt ma budowę podobną jak neuryt i jest wypustką należącą do najdłuższych, dochodzącą do kilkudziesięciu centymetrów długości. Nosi on również nazwę wypustki osiowej dośrodkowej.
Osłonki włókien nerwowych.
Długie wypustki komórek nerwowych, zwykle neuryty, rzadziej dendryty(dendryty komórek pozornie jednobiegunowych zwojów rdzeniowych), wkrótce po wyjściu z komórki otaczają się osłonkami:wypustka taka razem ze swymi osłonkami twoJzywłókno nerwowe(neurońbrd). W zależności od budowy tych osłonek odróżniamy dwa główne typy włókien:włókna rdzenne, czyli białe(neurońbrd mgelmma), i włókna bezrdzenne, czyli s z a re(neurońbm cmgelmma). Właściwa wypustka komórki nerwowej, stanowiąca w czynności przewodzenia czynny składnik włókna, nosi nazwę cylindra osiowego(cglmdrdais):jest ona zbudowana.


uroplazmy i neurofibryli i jest pokryta błonką-neurolemą, czyli dłużeniem neurolemy(błony plazmatycznej)ciała komórki. We mach rdzennych cylinder osiowy jest pokryty różnej grubości okprdzenną, która jest zbudowana z wielu warstw półpłynnej subcjizwanej mieliną, złożonej z białek i ciał tłuszczowych. We mach rdzennych nerwów obwodowych osłonka ta powstaje z najętej wielokrotnie na cylinder osiowy(podwójnej)błonki plazmatyjkomórek osłonkowych(lemocytów), których protoplaztworzyponadto zewnętrzną w stosunku do mielinowej osłonkę za:ającą jądro lemocytu. We włóknach rdzennych, znajdujących się środkowym układzie nerwowym, rdzeniu i mózgowiu, czynność łukowania osłonki mielinowej spełniają komórki oligodendrogleju, i gleju skąpowypustkowego(p. dalej). We włóknach rdzennych nka mielinowa wraz z lemocytem przerywa się co 50 urn-I run. uejscach tych tworzy się tzw. węz et włókna nerwowego(noneurońbrde). Przestrzeń między dwoma węzłami pokrywa cytoma jednego lemocytu(ryc. 94). Włókno nerwowe bezrdzenne, czyli.
Węzeł włókna OTWOWBQOI 1 i V\\\\.
łi Oson ka rdzeń ja.
\\\\łI ył indor OSłOWy.
Lernocyt.
94. Schemat budowy rdzennego włókna nerwowego w obrazie mikroskopu świetlnego:wg Clary.:e(ryc, 95), jest okryte tylko lemocytami, w gych cytoplazmę jest pogrążony cylinder wył. Tego typu włókna występują w ner:h węchowych i w układzie nerwowym iółczulnym. akończenia nerwowe(termmdtiones nemoi).
Zakończenia włókien nerwowych przy:ają postać bardzo różną, zależnie od rodzaiarządu, w którym występują, i od spełnianej Jm czynności. W ośrodkowym układzie ner.
'Jądro jem ocytu.
Jądra łBfOOCylu ę.
Ryć.
95.
Włókna nerwowe bezrdzenne oglądane w mikroskopie świetlnym.Ostatnie badania wykazują, że są to raczej włókna skąpomielinowe, których cienka@wa mielmy trudno się wybarwia.Włókno nerwowe 86.
Ryc.
96. Włókno nerwowe pnące kory móżdżku rozgałęziające się wzdłuż dendrytów komórki gruszkowatej.wowym, w którym zakończenia włókien nerwowych doprowadzają bodźce do innych komórek nerwowych, stosunki są proste. Włókno nerwowe(neuryt)dochodzące do drugiej komórki nerwowej traci swą osłonkę rdzenną i jako włókno nagie@oże się rozgałęziać na powierzchni komórki nerwowej i jej 4 endĘytów(ryc, 96), wreszcie na Końcach swych najcienszych ga 4 zek, w miejscu ich zetknięcia.686 Schemat budowy synapsy w ośódkowymukładzie nerwowym. W cienWejszyjce synapsy widać wiązkę neuroWĘli, w kolbce mitochondria i pęcheFykisynaptyczne. Błonka przedsynapBsznakolbki przylega do błonki zasyPBpJącznejdendrytu, oddzielona od niej szczeliną:wg Bargmanna.**gjgłłjggpgsccj.
-Osłonka lemocytarna.
We uroń bryty.
Synapsa.


z dendrytem lub powierzchnią ciała komórki, tworzy guziczkowateabienia:są to lzw, złącza czyli synapsy. udowe synapsy wyjaśniły badania z użyciem mikroskopu elektrozego. W najprostszej swej postaci synapsa ma kształt kolbki(ryć. jej szyjka jest końcowym odcinkiem gałązki nerwowej:w niej końsięneurofibryle. W szerokiej części kolbki znajdują się mitochonii bardzo liczne, drobne wodniczki, tzw. pęcherzyki synaptyczne. lstawą swoją kolbka opiera się o dendryt lub ciało sąsiedniej korki nerwowej. W miejscu ich zetknięcia błony cytoplazmatyczne urolema)grubieją i tworzą:1)na powierzchni synapsy błonę zedsynaptyczną(membrmd presgnqpticd), a na powierzchni norki nerwowej błonę za syn aptyczn ą(membrana postsgnqpi). Bodziec doprowadzony przez gałązkę nerwową do kolbki synapznejpowoduje przenikanie treści pęcherzyków synaptycznych koi przez obie błony synaptyczne do neurolemy komórki nerwowej. ajdujący się w tych pęcherzykach płyn zawiera tzw. mediator tylocholmę lub noradrenalinę, które działając na komórkę nerwową wolutą w niej stan czynny. Wyniki tych badań wyjaśniły ostatecz, że każda komórka nerwowa wraz ze wszystkimi swymi wypustka i ich rozgałęzieniami oraz synapsami tworzy odrębną jednostkę atomiczną i funkcjonalną. Jednostkę tę nazywamy n e u r o n e m.
Z a koń cz cni a włókien nerwowych obwodowych wchodzących w, ad nerwów dzielimy na dwa typy:c z u ci owe(termindtiones nermndtosensoride)i s u cnow e(termmationes nemi motoricde). Pierw:są zakończeniami dendrytów, drugie neurytów.
Zakończenia czu*we-wchodzą tu w grę głównie zakończenia dendrytów komórek ojów rdzeniowych i czaszkowych-przedstawiają największą róż.żsc.
8.
98.
Wolne obwodowe zakończenia ner-Ryc.
99.
Otorbione zakończenia obwo 4 ove wśród komórek nabłonka wielowar-we czuciowego włókna nerwowego, lzBstwowego, ciałko blaszkowate.norodność.
W najprostszej postaci są to tzw. zakończenia nerwu w o In e(termindtiones nern liberie). Za przykład może służyć zakończenie włókna czuciowego w nabłonku wielowarstwowym(ryc. 98).
Wókno to wchodząc do nabłonka, traci swoje osłonki, a jego nagie rozgałęzienia końcowe wnikają między komórki nabłonkowe. Zakończenia włókien czuciowych w tkance łącznej mogą tworzyć kłębki i sploty, otoczone ewentualnie torebkami zbudowanymi z cienkich blaszek łącznotkankowych. Jedną z odmian tego typu zakończeń jest tzw. ciałko blaszkowate(corpuscuhm ldmellosum), przedstawione na ryc. 992 akońc z cni a ruchowe(termmuiones neri motoricde), a więc przede wszystkim zakończenia neurytów komórek ruchowych(motorycznych)rdzenia i mózgowia, doprowadzające bodźce do włókien mięśniowej tkanki szkieletowej, tworzą na nich tzw. s 1 o p ki k o ń c owe(globuli s. pedes terminu(es:ryc. IOO).
Zakończenia te mają budowę Włókno bezrdzenne.
----Włókno rdzenne.
-Sarkolema.
'Jądra.
We.
100. Zakończenie ruchowego włókna mięśniowego:wg Boeckego. bardzo złożoną.
Dochodząc tutaj rdzenne włókno nerwowe traci swoją Osłonkę mielmową i licznymi końcowymi rozgałęzieniami wpukla się pod powierzchowną warstwę sarkolemy włókna mięśniowego. Wpuł 4 aJ 4 csię zachowuje jednak własną błonkę plazmatyczną i wtłacza Pczed sobą wewnętrzną błonkę sarkolemy. W ten sposób powstaje ro 9 zajzłożonej synapsy posiadającej, jak w opisanej wyżej kolbce synapócznej, mitochondria i liczne pęcherzyki synaptyczne, które również Bawierają acetylocholinę. Mechanizm działania stopki końcowej jest Biec w zasadzie ten sam co w synapsie utworzonej na komórce ner*ej, 4 Na podstawie czynności wyróżniamy dwa typy synaps:1)pobudza Wse, 2)hamujące(hamują bodźce wytwarzane przez komórkę). Można PKże dzielić rodzaje synaps zależnie od rodzaju wydzielanej substancji.


nnej(transmitera).
Są to:1)synapsy cholinergiczne, 2)synapsy adergicznei 3)synapsy peptidergiczne. Według budowy synaps i ich położenia można je podzielić na:D syisymiędzy komórkami nerwowymi, czyli synapsy akiodendrytyczne(sgndpses caodendriticae), 2)synapsy mięykomórką nerwową i włóknem mięśniowym(sgnqpsesmuscu(dres), 3)synapsy między komórkami czuciowymi endrytami, 4)synapsy między dendrytem i komórką inehtkanek, 5)synapsy między neurytem i gruczołami kr e w ny m i(sgncpses uroglmdu(dres), 6)mogą występować także iktury podobne do synaps między neurytem i komórką rjową oraz ependymą. Glej tlej, czyli n e u r o g I e j, tworzy zrąb tkanki nerwowej właściwej ośkowegoukładu nerwowego i pośredniczy w jej odżywianiu. Po:ale on ze spongioblastów, komórek cewy nerwowej.
Spongioblastytkają w głąb różnicującej się tkanki nerwowej i tam przekształcają w następujące rodzaje komórek gleju:Astrocyty w(okienkowe(dstrocgti ńbrosk ryc, 101)są to iazdkowate komórki o długich, słabo rozgałęzionych wypustkach, ńerające w swej cytoplazmie cienkie włókienka glejowe. Występują:głównie wśród włókien rdzennych istoty białej rdzenia i mózgoi. Część tych wypustek oplata naczynia krwionośne i pośredniczy ędzy nimi a właściwą tkanką nerwową w wymianie materii i odżylDlll. Astrocyty protoplazmatyczne(cstrocgti plasmmici)taiłem podobne są do poprzednich(ryc. IOI), lecz tworzą wypustek:cel i bardziej rozgałęzionych:zawierają liczne mitochondria. Korki te występują wśród komórek nerwowych istoty szarej ośrodkogoukładu nerwowego:wypustkami swymi oplatają komórki nerwoipośredniczą w wymianie materii między nimi a naczyniami krwioTyTll. Komórki gleju skąpowypustkowego, czyli oligodenogleju(oligodendrogliocgti), są mniejsze od poprzednich, mają tkie, cienkie wypustki(ryć, 101)i występują na powierzchni wioń rdzennych mózgowia i rdzenia, gdzie odgrywają rolę podobną do i komórek osłonkowych(lemocytów)w stosunku do włókien rdzeń:h obwodowych, tj. wytwarzają osłonki mielmowe włókien białych odkowego układu nerwowego. Ponadto w ośrodkowym układzie wowym występują liczne drobne komórki mikrogle j u, czyli z o gl e j u(microphcgi glin(es), o długich, cienkich wypustkach, gołych licznymi krótkimi wpustkami drugorzędnymi(ryć. IOI).
Korki te powstają w okresie płodowym z elementów mezenchymy wniącejdo tkanki nerwowej mózgowia i rdzenia wraz z naczyniami donośnymi. Z takim pochodzeniem wiąże się ich zdolność do znua.
Astrocyt włókien kawy.
Komórki ol i godend rogi ej u.
Astrocyt p roto pi a z ma tycz n y.
Komórki mezog leju.
Ryc.
101.
Komórki gleju:astrocyt włókienkowy, astrocyt protoplazmatyczny, komórka oligodendrogleju(gleju skąpowypustkowego)i komórka mezogleju:z Maziarskiego. oy kształtu na przypominający komórki żerne tkanki łącznej:mają one również zdolność do ruchu pełzakowatego i do fagocytozy. Odgrywają istotną rolę w procesach patologicznych w usuwaniu obumartych elementów tkanki nerwowej. Wyściółka(ependgmd).
Komórki wyściółki-ependymocyty, zwane także glejem nabłonkowym-wyścielają od wewnątrz światło Kanału środkowego w rdzeniu kręgowym oraz komór mózgu. Od strony Awiatła kanału, t. na swej wolnej powierzchni, mają drobne włoski i nazywają się komórkami wyściółki migawkowymi(ependgBocghscilimus). Sięgają one do płynu mózgowa-rdzeniowego.
Nato@4 asJze strony przeciwnej komórki te mają długie wypustki, które biegną w głąb utkania tkanki nerwowej. @nę postacią komórek wyściółki są tanycyty.
Mają one długie Bópustki-do 500 urn, odchodzące od podstawy tych komórek. Wypu 89 ite sięgają do przestrzeni przynaczyniowej.
Tanycyty w części w Pobliżu szczytu komórki są ze sobą połączone złączami zwartymi(tight*un**i***.


Krew i tkanka krwiotwórcza rew(smguis, hemu)jest tkanką płynną, nieprzezroczystą, barwy voczerwonej. W skład jej wchodzi płynne, prawie bezbarwne o s oekrwi(plcsmd sdnguinis:pldsmd s coś ukształtowanego)i tzw. menty morfotyczne, tzn. komórki krwi i twory pochodzenia komór jego, Morfotyczne elementy krwi powstają w pierwszym miesiącu ja zarodkowego w ścianie pęcherzyka żółtkowego, w wyspach motwórczych. Są to skupienia komórek mezenchymy, zwanych tu mangioblastami, które różnicują się w dwu kierunkach:korki wewnętrzne przekształcają się w pierwotne, macierzyste komór krwi-hem o cyt o b I a s ty, natomiast komórki ułożone obwodowa orzą śródbłonkową wyściółkę naczyń krwionośnych. Większość he cytoblastów natychmiast po powstaniu wytwarza hemoglobinę rzekształca się w p i erw o tn e ery tr o b I a s ty. Komórki przestają dzielić, zachowują jądro komórkowe, i takie postacie komórkowe zywamy krwinkami czerwonymi pierwotnymi. Reszta rwotnych komórek krwi pozostaje jako z a s a do eh to nne hem ot o b I a s ty. Podobne wyspy krwiotwórcze powstają także później w mych innych miejscach mezenchymy zarodka, a ich komórki różnią się na hemocytoblasty i śródbłonki naczyń. Dają więc początek ówno elementom komórkowym krwi, jak i naczyniom krwionośm. Proces ten zachodzi przejściowo również w zarodkowej wątrobie, ico później rozpoczyna się i trwa do końca życia płodowego w śle jonie:w trzecim miesiącu rozpoczyna tę czynność szpik kostny, już to narząd krwiotwórczy ostateczny. izpik kostny(medtlld ossium:p. dalej-budowa kości), który afera tkankę krwiotwórczą, nosi nazwę szpiku czerwonego edullv ossium rubrd). U noworodka jest on we wszystkich jamach iikowych kości, później ustępuje częściowo miejsca szpikowi ł 1 emu(medullc ossium fletu), w którym przeważają duże komórki szczawę. Szpik czerwony utrzymuje się w kości gąbczastej.
Jest on udawany z komórek tkanki łącznej siateczkowej, która ma szerokie, *nkościenne, bardzo liczne naczyniia krwionośne typu zatokowego. za tymi naczyniami, między gwiazdkowymi komórkami tkanki sia:zkowej skupiają się właściwe komórki krwiotwórcze. Najmniej zróicowanez nich i najmniej liczne to wspomniane wyżej hemocytoblakomórkiprzypominające niezróżnicowane, zdolne do ruchu pełkowategokomórki mezenchymy, oraz wolne komórki siateczki o słazasadochłonnejcytoplazmie(ryc. 102 I).
Niektórzy autorzy utożsaają wolne komórki siateczki z hennocytoblastanii.Dość krwi w ustroju człowieka wynosi ok, 5 litrów.
Krew wydobyła z naczyń krwionychzmienia się w galaretowaty skrzep. Zjawisko to powoduje przejście rozpuszcza(o w osoczu białka fibrynogenu w nierozpuszczalny włóknik, substancję tworzącą*krzepie delikatną siateczkę. Później, po oddzieleniu się włókna osocze zmienia się łynną, bezbarwną surowicę krwi(serom).Różnicowanie hemocytoblastów szpiku przebiega w kilku kierunkach:1. Różnicowanie krwinek czerwonych, czyli erytrocytów(ergthrocgyapoesis). Część hemocytoblastów przekształca się w macierzyste elementy krwinek czerwonych, czyli w erytroblasty. Najpierw po wstają erytroblasty zasadochłonne(ergthroblasti basophih), o silnie zasadochłonnej cytoplazmie(ryc. 102 Z).
W następnym stadium różnicowania zmniejsza się zasadochłonność ich cytoplazmy, natomiast pojawia się charakterystyczny barwnik krwi-zawierająca żelazo hemioglobina, która ma dla ustroju istotne znaczenie w czynności oddychania:w cytoplazmie równocześnie obok słabnącej zasadochłonności pojawia się kwasochłonność. W tym stadium pośrednim erytroblastynoszą nazwę wielobarwliwych(ergthroblasti polgehromdtophili:ryć. 1023, 4).
Gdy cytoplazma nasyci się hemoglobiną, traci swą zasadochłonność i staje się wybitnie kwasochłonna(ryć. 1025), komórka wchodzi w stadium erytroblastu kwasochłonnego(ergthrowcstus dcidopWlus)albo n o rm o b I a s tu. Po pewnym czasie komórki, które dotąd dzieliły się żywo kariokinetycznie, tracą zdolność do podziału, ich jądra kurczą się, mocno się barwią(ulegają pyknozie)i następnie znikają z komórki, która wtedy przekształca się w młodą bezjądrową krwinkę czerwoną, czyli młody erytrocyt(ryć. 102 Z).
Element ten zawiera jeszcze chwilowo nieznaczną ilość zasadochłonnejsubstancji barwiącej się specjalnymi metodami w formie niteczek i siateczki(jest to pozostałość kwasu rybonukleinowego):komórka nosi wtedy nazwę retykulocytu(ryć, 102 ó):następnie, po zaniku tej siateczki, komórka staje się krwinką czerwoną dojrzałą, erytrocytem. Erytrocyty te razem z niewielką liczbą retykudocytów przedostają się do naczyń krwionośnych szpiku, aby z ich krwią wejść do ogólnego krążenia krwi w ustroju. Erytrocyt ma kształt soczewki dwuwklęsłej, o średnicy przeciętnie 7-8 urn, grubości 2-5 urn na obwodzie i 1, 8 umw części środkowej. Drugim rodzajem ciałek krwi obwodowej wytwarzanych w narządach krwiotwórczych są krwinki białe(leukocyty). Wyróżnia@y dwa ich typy:krwinki białe ziarniste, czyli granulocyty, kloce zawierają w cytoplazmie ziarnistości, i krwinki białe b e z z i a rni s I e, czyli agr a n ul o cyty, które ziarnistości takich nie mają. 2.
Krwinki białe ziarniste, czyli granulocyty.
Część hemocytoblastówszpiku przybiera charakter elementów macierzystych krwinek białych ziarnistych. Są to podobne do hemocytoblastów tzw. mi elobl a sty.
Je z kolei różnicują się w trzech kierunkach:jedne, najliczniejsze, wytwarzające w cytoplazmie ziarnistości barwiące się barwnikami obojętnymi, to granulocyty obojętnochłonne albo neutrolilne:Qugie, mmiej liczne, produkujące większe ziarnistości kwasochłonne, barwiące się eozyną, to granulocyty kwasochłonne albo eozyno eh to nne, i trzecie, stosunkowo rzadkie, o dużych ziarnistościach zasadochłonnych-granulocyty z asadochłonne. Między hemocytoblastami i granulocytami dojrzałymi, przedostają.


'yij.
**c 102.
Morfotyczne składniki krwi i stadia ich rozwoju w szpiku:I-hernocytoblasł, erytroblast zasadochłorny:3, 4-erytroblasty wielobarwliwe(polichromatofilne), erytroblast kwasochłonny(normoblast):i-retykulocyt:7-erytrocyt:8, 9-proelocyt:10, 13. I i-mielocyty:obojętnochłonny(neutroflny), kwasochłonny(eozynony)i zasadochłonny(bazofilny), 11, 14. I 7-metamielocyty:obojętnochłonny, kwasołonnyi zasadochłonny:12, 15, 18-granulocyty segmentowe:obojętnochłonny, kwahłonrv i zasadochłonnv:19-limfocyt:20-monocyt:21-komórka plazmatyczna.eymi się do krwi obwodowej, w szpiku występują ich postacie niedojrzałe, przejściowe:najpierw stosunkowo duże, wytwarzające niedojrzałe ziarnistości barwiące się ażurem, tzw. promielocyty(promge-locgti)(ryc. 1028, 9).
W pokoleniach następnych zjawiają się dojrzałe ziarnistości swoiste:są to komórki o jądrach kulistych lub owalnych, zwane miel o cylami(mgelocgti), które zależnie od rodzaju ziarnistości w cytoplazmie noszą nazwę mielocytów obojętnochłonnych, kwasochłonnych lub zasadochłonnych(ryć, 10210, 13, łój. Komórki te następnie przestają się dzielić, a jądra ich przybierają najpierw kształt nerkowaty(ryć, 10211, 14, l 7). Te tzw. formy młode ąlbo met amiel o cyty(metdmgelocgti)następnie wydłużają się pałeczkowata(stadium granulocytów pałeczkowatych), aby w końcu, dojrzewając, ulec parokrotnemu przewężeniu w komórkach noszących nazwę granulo cytów s egm całowanych obojętnoch(ornych, kwasochłonnych i zasadochłonnych(ryc. 10212, 11, IB).
We krwi obwodowej spotykamy głównie te ostatnie dojrzałe postacie, znacznie mniej liczne są formy mniej dojrzałe pałeczkowate i rzadko występują jeszcze mniej dojrzałe o jądrach nerkowatych(metamielocyty). Z granulocytów szczególnie duże znaczenie mają liczne granulocyty obojętna chłonne, jako komórki zdolne do fagocytozy(stąd ich druga nazwa mikrofagi)i do ruchu pełzakowatego. Te łatwo przenikają do tkanek, w których mogą licznie gromadzić się i pełnić funkcję obronną przez fagocytowanie bakterii. 3.
Krwinki białe bezziamiste, czyli agranulocyty.
W szpiku powstają one w ilości niewielkiej z komórek siateczki, w dwóch postaciach:jako limfocyty i jako monocyty. Głównym miejscem ich powstawania jest jednak tkanka siateczkowata narządów limfatycznych:grudek(np. jeli)i węzłów chłonnych, grasicy i śledziony. I-imf o cyty(lgmphocgti:ryć, 10219)są komórkami kulistymi zdolqymido ruchu pełzakowatego. Dzielimy je na limfocyty małe i duże.
Średnica pierwszych waha się od 6 do 8 um, drugich dochodzi do 15@@Ciało takiej komórki jest prawie całkowicie wypełnione ciemno barwiącym się jądrem, a zasadochłonna cytoplazma otacza je wąskim J 4 bkiem. W postaciach młodych cytoplazmy jest więcej, a jądro barwi s**aśniej. Monocyty(monocgti)są znacznie większe(ryc.
102 ZW, średnica łeb wynosi do 18 urn, jądro ma często kształt zmienny, nerkowaty i Paói się jasno:zasadochłonna cytoplazma zawiera delikatne ziarniBlościazurochłonne. Komórki te poruszają się żywo ruchem pełzakoWaWmi mają wielką zdolność do fagocytozy, stąd ich nazwa druga:m a kr o f a g i kr w i. Obok limfocytów i monocytów w szpiku powstają łez nieliczne komórki plazmatyczne(plasmocgti):ich źródłem są BO(córki siateczki. Charakteryzuje je silna zasadochłonność cytoplaz@, związana z mocną rozbudową siateczki śródplazmatycznej pokrytej ybosomami. Komórki te do prawidłowej krwi obwodowej jednak nie przenikaj 4.


Płytki krwi(thrombocgti).
W szpiku występują w nieznacznej tło wielkie komórki, zwane megak ario cytami(megaedrgocgti). ą one bardzo przewężone, duże jądro i w cytoplazmie bardzo licz Barwiące się ażurem ziarnistości(azurochłonnek drobne, skupione ropy ziarenka(ryc. 10232).
Na obwodzie komórki odrywają się od małe bryłki cytoplazmy, zawierające w swej części centralnej poiszeazurochłonne ziarnistości. Z tych bryłek cytoplazmy megaka:ytów kształtują się liczne małe, długości 2-5 urn, owalne lub okrąpłytkikrwi, czyli tr om b o cy ty. Twory te mają duże znaczenie dla epnięcia krwi, stąd też ich nazwa(thrombus-skrzep). kład krwi obwodowej, krążącej w naczyniach krwionośnych. Najliiejszymmorfotycznym elementem są krwinki czerwone(erytrocywjednym mililitrze sześciennym jest ich przeciętnie u mężczyzn 5 tonów, u kobiet 4, 5 miliona. Na tę samą objętość krwi przypada zinek białych 6-8 tys. , w tym granulocytów obojętnochłonnych ok. ), kwasochłonnych Z-P%, zasadochłonnych 0, 3-0, 9%, limfocytów 25'%, monocytów 4-8'%, płytek krwi ok, 250 tysięcy. *an ten waha się u dorosłego zdrowego człowieka nieznacznie azymuje na tym poziomie, ponieważ liczba komórek pojawiających we krwi na skutek czynności narządów krwiotwórczych równowasięz liczbą elementów starzejących się i obumierających nieustanwustroju. A więc erytrocyt żyje we krwi ok, 120 dni, po czym ginie, :eważnie w śledzionie:granulocyt ginie po zaledwie 2-3 dniach żywe krwi. V czasie oddychania krwinki czerwone pobierają w płucach tlen, ążą go z hemoglobiną i następnie przenoszą do wszystkich tkanek roju:krwinki białe, z których większość ma zdolności żerne, ważne w walce ustroju z bakteriami:w czynności obrony ustroju są wspoganeprzez wytwarzane przez komórki plazmatyczne i limfocyty la odpornościowe.POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ.
Wzrastanie iózrastanie oznacza nie tylko rozwój długościowy i rozwój masy ciała, ale również ebudowę całego ustroju. Przebudowa ta, wywołana wpływami hormonalnymi, przeiasię w zmianach proporcji ciała, jak to zobaczymy niebawem, we wzrastającym*@ieniu, w przygotowaniu do czynności płciowych, w dalszym rozwoju narządów(np. ibienle, owłosienie), w rozwoju wstecznym(np. grasica)itd. Wzrastanie płodowe w stosunku do wzrastania po urodzeniu jest niesłychanie mtensye, zwłaszcza w pierwszych jego okresach. Jajo zapłodnione waży ok, 0, 005 mg, płód z ewiątego tygodnia-już LI g, czyli przyrost jest 220 OOO-krotny. Do chwili porodu 4 osiąga ok, 3200 g, co oznacza 29 OO-krotny dalszy przyrost, gdy tymczasem po uromiujest tylko ZO-krotny. oza tym zwraca uwagę naprzemienność przesunięć proporcji ciała, zarówno całych o części, jak i ich oddzielnych odcinków. Występują tu wyraźne okresy wzrastania, lobnie jak to zobaczymy niebawem w rozwoju pozamacicznym. .Wzrastanie po urodzeniu także nie postępuje równomiernie, lecz ma przebieg wybitnie fąlowy, choć wysokość Web fal jest tutaj znacznie mniejsza niż w rozwoju płodowym. Istnieje zupełnie prawidłowy rytm wzrastania, wykazujący wyraźnie cztery etapy. Po okresie silniejszego rozwoju długościowego następuje okres mniejszej energii wzrastania, po czym rozpoczyna się drugi okres przyspieszonego wzrostu i wreszcie czwarty-coraz bardziej zmniejszonego przyrostu. prudno jest ustalić sztywne granice wieku dla poszczególnych okresów wzrastania ponieważ czynniki dziedziczne(rasa, konstytucja)i środowisko mogą je dość znacznie przesuwać. Na ogół jednak dla dzieci europejskich możemy przyjąć podział wg Martina:Okres Wzrastanie Chłopcy Dziewczynki 1 szybkie do 5-óroku do 5-óroku 2 powolne lo-Iz, . . ją 3 przyspieszone 16-18514-154 zwolnione 25, fgeezgprzesunięcia, które stwierdzamy we wzroście długości, występują również w masie ciała i tu widzimy wyraźną prawidłowość:w okresach intensywnego rozwoju długości przyrost masy jest mały, natomiast w okresach słabego przyrostu długości zwiększa się bardzo znacznie. Możemy więc odróżniać okresy pełnienia i okresy bujania. Co się tyczy bezwzględnych wymiarów, to masa ciała noworodków europejskich wynosi przeciętnie 3, 2 kg(noworodków polskich wg Nowaka*-3420 g chłopców i 3340 gdziewczynek), w 5 miesiącu masa ta podwaja się, a w końcu I roku życia-potraja. Długość ciała, która u noworodków wynosi przeciętnie 50 cm(noworodki polskie m. 51, 1 cm, z, 50. 4 cm), wzrasta w końcu I roku życia o 5 O%i. Na ogół długość ciała 5-letniego dziecka wynosi ok, óO%, IO-letniego 75%, l 5-letniego 9 O'%i ZO-letniego człowieka 99'%wielkości ostatecznej. Ukończenie wzrastania przypada u Europejczyków dla mężczyzn przeciętnie na 25, dla kobiet na 18-20 rok życia. Bezwzględny przyrost długości ciała po tym okresie jest już bardzo nieznaczny i różny u różnych grup etnicznych. Po 55 roku życia wzrost zaczyna się zmniejszać, głównie z powodu zmian w kręgosłupie, i ubytek ten, osobnicza zmienny, dochodzi nieraz do kilku centymetrów(p. dalej). Wzrastanie chłopców i dziewcząt różni się nieznacznie do 10 roku życia:w następnym jednak okresie pod wpływem stopniowo dojrzewających gruczołów płciowych ciało przekształca się bardzo wyraźnie. Zaczyna się okres pokwitania(pubertds), który u dziewcząt występuje wcześniej niż u chłopców, co również znajduje swój wyraz w Krzywej wzrostu. Dziewczynki, które do 10 roku życia były niższe i lżejsze od chłopców, od li roku przewyższają chłopców pod względem długości ciała, a od 12 roku-pod Względem masy ciała. U chłopców przyspieszony okres dojrzewania rozpoczyna się po 12 roku:w rozwoju długościowym prześcigają oni dziewczynki dopiero w 15 roku, pod względem masy w 16 roku:u chłopców wzrastanie trwa także dłużej niż u dziewcząt. Bóżnice szybkości wzrastania w poszczególnych okresach przejawiają się u obu płci nie łóWo w długości ciała i masie, ale również prawie we wszystkich narządach i częściach ciała. Olpowiednio do dłuższego okresu wzrastania zmiany proporcji osób dojrzałych w poównaniuze stanem dziecięcym są silniej wyrażone u mężczyzn niż u kobiet. Kobieca Wdowa ciała jest bardziej zbliżona do dziecięcej niż męska. Nie należy jej jednak uwaŻBćza wynik po prostu wcześniejszego ukończenia wzrastania, ale przypuszczalnie jest W skutkiem swoistego rodzaju wzrastania. D o j rz a to ś ć p te i owa u dziewcząt objawia się pierwszym krwawieniem miesięczBBn(me@drcWe:men s miesiąc, arcWe s początek), które występuje na naszych terenach PGecięlnie w ciągu 13 roku życia u dziewcząt miejskich, a 14 u wiejskich, osobnicza 984 zo różnie. U chłopców okres ten przypada na 14-15 rok życia:możemy go ustalić 88 podstawie wielu cech, tzw. wtórnych cech płciowych, jak owłosienie łonowe czy zmia'Martin R. Lehrbuch der Anthropologie, wyd.
Il.
Jena 1928, ć Nowak S.
Propedeutyka pediatrii, wyd.
U.
PZWL.
Warszawa 1974.


na głosu, chociaż wg niektórych badaczy krzywa wzrastania już wyraźnie wykazuje okres dojrzewania płciowego. Rytm wzrastania, o którym była mowa, występuje u wszystkich ras, tylko poszczególne jego okresy mogą ulegać przesunięciu. U grup wysoko rosłych długość ciała noworodków jest większa, okres przyspieszonego wzrastania trwa dłużej, samo wzrastanie kończy się później niż u grup niskorosłyeh. Grupy żyjące w klimacie podzwrotnikowym rosną szybciej i wzrastanie kończy się u nich wcześniej niż u grup żyjących w klimacie umiarkowanym. Oprócz tych wielkich okresów wzrastania wieku dziecięcego i młodzieńczego występują również okresy krótsze, w granicach mniej więcej półrocznych. I tak widzimy, że przyrost masy ciała jest intensywniejszy późnym latem i jesienią, słabszy-na wiosnę i wczesnym latem. Również w tym rytmie na przemian zmienia się przyrost masy i długości. Późnym latem i jesienią przyrost długościowy, mniejszy, na wiosnę i wczesnym latem-większy, może wskutek wzrastającego naaecznienia. Również sprawność cielesna w okresie kwiecień-czerwiec(w naszym nacje)jest większa, sprawność intelektualna natomiast mniejsza. Ciepło i światło ałają tu może antagonistycznie.
Wzrost.
Skala wahań fizjologicznie prawidłowej długości ciała dorosłego człowieka dla ystkich ras ludzkich wynosi wg Martina 0928)od 121 do 200 cm. Przeciętny wzrost dla ego gatunku Homo sapiens wynosi dla mężczyzn 165 cm, dla kobiet 154 cm. Występuje:c wyraźna różnica płciowa, która przeciętnie wynosi 10-12 cm. Kobiety zatem są ok.
mniejsze od mężczyzn, wzrost ich stanowi więc ok, 93'%wzrostu mężczyzn. Jest to daoodziedziczona cecha ssaków, u których w znacznej większości samice są mniejsze absze od samców:znaczniejsza długość ciała samca została przypuszczalnie wyhodowaprzezdobór płciowy. Różnica płciowa wzrostu występuje prawie w tym samym stopniu*szystkich dziś żyjących, jak również i wymarłych ras ludzkich. Wród mieszkańców Zuropy odróżniamy zasadniczo dwie grupy dużego wzrostu. Jedz nich(typ rasowy nordyczny)zamieszkuje północny zachód naszego kontynentu iksymalry wzrost widzimy u Szkotów, przeciętnie 174, 6 cm), druga(typ rasowy dynai)ma swe jądro zagęszczenia w Dalmacji, Bośni, Serbii i Macedonii. L-umość polska ada się przeważnie z typów średniego wzrostu. Sądząc z wymiarów kości długich owiek przedhistoryczny i wczesnohistoryczny był raczej wzrostu średniego(ok. 165).
Najmniejszy wzrost mają Pigmeje, z których jedne grupy zamieszkują centralną Je, inne-wyspy Andamańskie na Oceanie Indyjskim, jeszcze inne-Filipiny. WegMartina(1928)nazwa.
Pigmejów"powinna być zastosowana do ras, których śreędługość ciała, nie osiąga 150 cm. Wzrost ciała jest regulowany czynnością gruczołów o wewnętrznym wydzielaniu, kloce dzielmy swe, tzw. hormony, oddają bezpośrednio do krwi. Jedne z gruczołów, jak grę 4, przysadka, tarczyca, przyspieszają wzrastanie, gdy tymczasem inne, np. gruczoły iowe, działają na nie hamująco. Gruczoły te w swym współdziałaniu i przeciwdziała, regulują wzrastanie. I tak np. kastracja dokonana przed osiągnięciem dojrzałości iowej prowadzi do nadmiernego wydłużenia kończyn dolnych. Toteż zaburzenie we.
O 24681012141618202224 Lata 103.
Krzywa wzrastania dzieci euroskich, średnie z kilku grup:-chłopcy, dziewczęta:wg Martina.ąęspółpracy gruczołów o wewnętrznym wydzielaniu powoduje zaburzenie w prawidło ęęm wzrastaniu. Czynność tych gruczołów jest uzależniona od wyższych ośrodków nerwowych, które wpływaj 4 z kolei na te gruczoły. Mamy więc korelację między ośrodkami jerwowymi i gruczołami o wewnętrznym wydzielaniu, które prawidłowo współpracując reguluj ą wzrastanie. Wzrost olbrzymi i karłowaty.
Wzrost prawidłowy dorosłego człowieka waha się w grajicach 121-200 cm. Spotykamy jednak osobników, których wzrost znacznie przekracza ąe wielkości w obu kierunkach. W przypadkach tych mówimy o karłach i olbrzymach.
większość znanych przypadków wzrostu karłowatego i olbrzymiego jest natury patologicznej. Na przykład wzrost karłowaty może być wynikiem zmian krzywiczych lub chongeodystroficznych(zaburzenia rozwojowe chrząstek fasadowych), może być powodowa ją przedwczesnym ograniczeniem czynności przysadki, czy też innymi przyczynami. Do chorobowych należy również zaliczyć te przypadki wzrostu karłowatego, w których tylko wzrost jest poniżej prawidłowego, a poza tym proporcje ciała i czynności narządów są normalne. W przeciwieństwie do karłowatego mamy liczniejsze przypadki wzrostu olbrzymiego, które można uznać za prawidłowe. Osobnicy ci pochodzą zwykle od rodziców dużego wzrostu i mają mniej więcej prawidłowe proporcje. Są natomiast przypadki wzrostu olbrzymiego spowodowane nadczynnością przedniego płata przysadki. Występuje wtedy równocześnie zjawisko tzw. akromegalii(ekran s szczyt, megds s wielki), czyli zgrubienie i powiększenie końcowych części ciała, jak:ręce, stopy, palce, żuchwa, nos itp. Trzecią odmianę przypadków wzrostu olbrzymiego stanowi tzw. postać e u n u c hoi dama, spowodowana brakiem lub niedostateczną czynnością gruczołów płciowych. Kończyny dolne wydłużają się wtedy bardzo znacznie.
Najwyższy stwierdzony wzrost u człowieka dorosłego wynosił 255 cm, najniższy zaś-67 cm. Wpływ dziedziczności i środowiska.
Wzrastanie, jak każde zjawisko rozwojowe, zależy od czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Do czynników natury wewnętrznej należy zaliczyć przede wszystkim cechy dziedziczące się. Wpływ środowiska, czyli czynników zewnętrznych, zaznacza się w ten sposób, że jednostki zupełnie podobne do siebie pod względem wyposażenia dziedzicznego nabierają odrębnego oblicza zewnętrznego dzięki różnym zewnętrznym warunkom. Co u człowieka jest spowodowane dziedziczeniem, a co wpływem środowiska, może wykryć dopiero badanie rodzin lub badanie bliźniaków. Wpływ środowiska na budowę człowieka został bezsprzecznie stwierdzony. Poprawa warunków życiowych, korzystne warunki odżywiania itd. powodują przyrost długości ciała. W ten sposób tłumaczy się przyrost przeciętnej długości ciała stwierdzony w wielu państwach w ciągu ostatnich lat. Przyrost ten dochodzi do 3 cm i więcej.
Czynniki środowiskowe mogą silnie wpływać zwłaszcza w okresie rozwoju dziecka. Dzieci miejskie rozwijają się szybciej niż dzieci wiejskie. Złe odżywianie, warunki niehigieniczne itd. powodują zwolnienie procesów rozwojowych. Te niekorzystne warunki w zasadzie jednak ólKo opóźniają wzrastanie:dzieci, których wzrost został tymi czynnikami powstrzyma W, przeważnie wyrównują później różnice. Przedłużenie okresu rozrodczości.
Z przyrostem długości ciała w ostatnich dziesiątBBchlat zmienił się również rytm wzrastania. Zarówno okres przyspieszonego wzrostu, 188 i występowanie dojrzałości płciowej uwcześniły się znacznie. Stwierdzone to zostało We tylko w wielu państwach europejskich, ale również w Afryce Południowej i Japonii. W(agonii córki miesiączkują jakoby przeciętnie o I rok i 4 miesiące wcześniej od swych P 88 ek, a młodsze siostry przeciętnie już o kilka miesięcy wcześniej od starszych. Już P(zed U wojną światową młodzież była o 5 cm i więcej wyższa od tych samych grup wieku sprzed 10 laWWwnieżmasa odpowiednio się zwiększyła:np. u IO-letnich dzieci przeciętnie wynosi 98 a obecnie o I kg więcej niż u IO-letnich dzieci sprzed 10 lat. Ludzie nie tylko dotrze 68)4 wcześniej i wcześniej osiągają wyższy wzrost, ale rzeczywiście są więksi, a tym sa@ymi bardziej ciężcy. Wnocześnie z uwcześnieniem pierwszej menstruacji nastąpiło znaczne opóźnienie Penopauzy(zaprzestanie krwawienia miesięcznego). W ciągu ostatnich 100 lał menoPBuza opóźniła się jakoby mniej więcej o 3 lata. Ulwcześniona dojrzałość płciowa oznacza.


ispieszenie wzrastania, a równocześnie opóźniona menopauza oznacza opóźnione zenie się i powiększenie czasu trwania życia rozrodczego.Backmanł oblicza że w u ostatniego IOO-legia czas ten zwiększył się o 6-8 lat.Proporcje ciała ludzkiego i ich zmiany w ciągu wzrastania. ozwój długości, szerokości i głębokości oddzielnych części ciała ludzkiego i ich wzanystosunek, czyli proporcje ciała, są dzisiaj przedmiotem badań antropologa:dawbyłato nauka uprawiana przez artystów. Artyści greccy starali się wynaleźć zasadiąwymiar, który pozwoliłby ustalić ogólne prawa proporcji. Według nich np. wysoigłowy powinna mieścić się ośmiokrotnie w długości ciała. Od tego czasu począwszy Ry przyrodnicy i artyści, jak Deonardo da Vinci, Michał Anioł, Durer i inni, na próżdaralisię wynaleźć taki zasadniczy wymiar(modulus s miara). roporcje ciała ludzkiego są bardzo zmienne zarówno osobnicza, jak i w zależności od ku, płci, rasy i typu konstytucjonalnego. 7 ciągu wzrastania proporcje ciała bardzo się zmieniają. Są one związane, zwłaszcza yciu płodowym i we wczesnych okresach po urodzeniu, z wewnętrznymi tendencjami astania, które w znacznym stopniu są uwarunkowane stadium rozwojowym poszczeiąchnarządów, różnym co do czasu ich występowania. Podczas wzrastania bardzo eniają się przede wszystkim proporcje głowy, tułowia i kończyn(ryc, lO 4-lOó). Jesz.
Płód 9 tyg.
139. 2%.
e*ód*ryg.
Noworodek 97, 5%.
-że:'*os**g**.
c.
104.
Zmiany długości stopy wyrażonej w%długości kości piszczelowej(s IOO):wg A. M.
Schultza.
:pod koniec drugiego miesiąca życia płodowego wysokość głowy stanowi mniej więcej lawę długości ciała. Począwszy od trzeciego miesiąca silniejszy w porównaniu z głową 4 wzrost tułowia, zwłaszcza zaś kończyn dolnych, których długość w ciągu trzeciego esiąca płodowego podwaja się. Rozwój głowy nie dorównuje rozwojowi tułowia, pozojecoraz bardziej w tyle, tak że długość ciała w końcu piątego miesiąca wynosi 3 Wsościgłowy, w końcu zaś życia płodowego-4. W ciągu całego życia płodowego Buśćkończyn górnych jest większa od długości kończyn dolnych i choć stopniowo różniła się zmniejsza, jednak jeszcze u noworodka kończyna dolna jest krótsza od kończBgórnej(ryc, lOó). W życiu pozamacicznym przesunięcia proporcji są znacznie mniejsze. O ile w życiu 3 dowym długość ciała wzrasta o wysokość głowy w ciągu 3-5 miesięcy, o tyle po uroBackmanG. , Die beschleunigte Entwicklung der Jugend.
Acta Anatomica IV, 48.
2 wg.
3 wg.
śjJ.
4 wg.
5 wg.
Płód Z-mies.
Płód 5-mies.
Noworodek 2 la 14.
6 wg.
6 lat.
7 wg.
1 z tar.
8 wg.
z**a*.
kye.
105. Zmiany proporcji ciała w ciągu wzrastania:ug-wysokości głowy:śr środkowy ciała:wzorowane na Stratzu.punkt.
Płód 9 Ytyg.
Płód 5%mies. płOdó%mies.
Noworodek Dorosły 8)9896.
Zmiany proporcji w ciągu wzrastania.
Wymiary długości obliczone w Ztułowia(s IOOĘ wg M.
Reiehera(Spraw.
Tow.
Przyjaciół Nauk w Wilnie, 19231.
9 ehiu taki sarn przyrost wymaga kolejno 2, 4, 6 i 8 lat. Człowiek dorosły osiąga wreszcie 98 kość ciała równą 7/, -8 wysokości głowy. Polega to na tym, że w życiu płodowym@9 gowie i narządy zmysłów wyprzedzają w swym rozwoju większość innych narządów, PPY tuż wcześnie po urodzeniu mogły służyć do przyjmowania i opracowywania wrażeń zewnętrznych. **iaW proporcji dają się stwierdzić również w rozwoju głowy. Część mózgowa czasz K@8 ęaT żucia jest jeszcze bardzo słabo rozwinięty. Dopiero z wykluciem się zębów i po Wantę uzębienia szczęki stają się mocniejsze i cała twarz powiększa się bardzo znacz 012.I 67.


jaw płodu ludzkiego ulega bardzo znacznemu skróceniu i zjawisko to trwa radzeniu. Stosunkowe zmniejszenie się długości tułowia powodowane jest znacz osłem kończyn dolnych. Wskutek silnego wzrostu kończyn dolnych przesuwa z punkt środkowy ciała. U Z-miesięcznego płodu jest on położony pod bródką, łka opuszcza się do punktu położonego nieco powyżej pępka, u dorosłych odnniejwięcej górnemu brzegowi spojenia łonowego. Na uwagę zasługuje rówieniepępka.
O ile u noworodka leży on poniżej połowy długości ciała, o tyle nym wydłużeniem się kończyn dolnych wznosi się znacznie ku górze, aby zająć go położenie powyżej środka ciała(ryc, lO 5).Różnice konstytucjonalne budowy ciała.
spomnieliśmy poprzednio, zmienność jest zasadniczą właściwością budowy Nie ma dwóch identycznych osób, przy czym różnice osobnicze nie ograniczają cznie do budowy fizycznej. Podobne różnice zachodzą w budowie psychicznej:a, w jego charakterze i temperamencie, w sposobie reakcji na różne bodźce, łomie uczy lekarza, że poszczególne jednostki różnie reagują na te same wpływy ska. Pod wpływem tych samych szkodliwych czynników niektóre osoby chorują, :ostają zdrowe. U poszczególnych osób przebieg choroby bywa różny:a więc rómogąbyć wywołane tylko wewnętrznymi przyczynami. Z dawna już starano się czy określona skłonność do pewnych chorób łączy się z określoną budową fizyzłaściwościamiczynnościowymi, oraz starano się ująć w pewne typy budowy niemą różnorodność właściwości indywidualnych. Zagadnieniami tymi zajmuje się o typach konstytucjonalnych, przy czym pojęcie to obejmuje zarówno określoną ę fizyczną, jak i budowę czynnościową oraz sposób reakcji ustroju. Były liczne iodziału na poszczególne typy z punktu widzenia budowy konstytucjonalnej ciała. tym z tych podziałów można było wyodrębnić dwa zasadnicze, biegunowo różne iatomiast inne zbliżone do nich zajmują miejsce pośrednie. Najbardziej znana ty+Kretschmera odróżnia trzy typy, dwa przeciwstawne sobie:leptosomiczny i pyk, i trzeci typ pośredni-atletyczny. i leptosomiczny(leptos-wąski, delikatny)w porównaniu z typem pykniczharakteryzujeniewielka zdolność do odkładania tłuszczu, zatem skłonność do obu Postawa wysmukła, kończyny cienkie, stosunkowo wydłużone, szyja długa, cienaszkastosunkowo długa, twarz wąska, długa, blada, nos wąski, wydatny, wargi e, odległość międzyoczodołowa mała i oczy głęboko osadzone. Klatka piersiowa, wąska i płytka, z ostrym kątem podmostkowym(typ wydechowy). Szerokość barnała, barki opadające.
Płuca długie, wąskie, płytkie:serce wydłużone, ustawione tej pionowo, wątroba mała, żołądek ustawiony bardziej podłużnie, nerki wydłużorąskie. ogół można powiedzieć, że rozwój długościowy panuje nad szerokościowym i głęiciowym. Nieraz ten typ nazywamy typem astenicznym(cstheneia-bezsil, na ogół jednak nazwę tę zachowujemy dla budowy, w której typowe właściwości somiczne są spotęgowane. p pykaj czny(pgknos s gruby, solidny)albo eurys o mi czny(eurgs s szeroki, sadzisty)występuje w swej charakterystycznej postaci zwykle później od poprzedgdyżdopiero po 30 roku życia. Ma on wielką skłonnośk do odkładania tłuszczu awa przysadzista, kończyny przeważnie grube, szyja krótka i gruba, głowa wielka. oka, skłonność do łysienia, potężny kark, twarz szeroka, okrągława, często czerwoBnos szeroki, płaski:duża odległość międzyoczodołowa i oczy osadzone płytko:klaJKasłowa szeroka, głęboka, stosunkowo krótka, kąt podmostkowy rozwarty(typ wdewy). Narządy wewnętrzne są u pykników położone nieco wyżej niż u leptosomikówZastosunkowo krótkie, szerokie i głębokie, serce duże, szerokie, ustawione bardziej iomo, wątroba duża, żołądek bardziej poprzecznie ustawiony, nerki krótkie i szeroRozwój szerokościowy i grubościowy panuje tutaj nad rozwojem długościowym.f 86 z 6 V.
ggjĄ.
Noworodek.
'Weidenreich P.
, Rasse u.
Kórperbau, 4827.
gę.
Dorosły.
Top a tle ty c z ny cechuje silny rozwój kośćca i warstwy mięśniowej:klatka piersio? F Bobrze rozbudowana.
Typ ten jest na ogół pośredni między obu krańcowymi.
OdrębP 96 lego typu polega wg Weidenreichał przede wszystkim na bardzo znacznym zwężeP 99*ułowia w kierunku od barków do miednicy. Nadaje to całej postaci charakteĘstyczBY 9 braz zbliżony do przyjętych przez nas klasycznych proporcji urody męskiej(ryc. Żyóóższym typom prawidłowej budowy ciała przeciwstawiamy typy w mniejszym czy?6 ł@zym stopniu patologiczne:jako takie nie będą one przedmiotem naszego opisu. HPśmujemy je ogólną nazwą typ ów dyspl a stycznych.
169.


Typ leptosomio-ny łyp afotyczny Typ eurysorniczny(asteniczny)lpr 868888 l.Ton lantrisnrri icZhM.
Tur statyczny.
Ryc.
108.
Leptoso mi k.
L-kss FY.
Pyknik.
Ryc.
110. Różnice typologiczne pod względem kształtu i położenia narządów wewnętrznych:wg Wenckebacha.Różnice płciowe.
Jak u wszystkich wyższych zwierząt, również u człowieka występuje zróżnicowanie płciowe. Widzimy je u człowieka każdej rasy i w każdym typie konstytucjonalnym. Mężczyzna i kobieta stanowią dwie swoiste i równorzędne sobie postacie, których różnice należy stale uwzględniać. Możemy mówić o różnicy między nimi, ponieważ budowa mężczyzny i kobiety jest zasadniczo różna od samego początku jej powstania. Wpływ hormonów płciowych promieniuje poprzez całe ciało i powoduje bardziej lub mniej wyraźne TOZIIICC. Najistotniejsze są różnice budowy gruczołów płciowych wraz z ich przewodami i części płciowych zewnętrznych(niektórzy doliczają tu jeszcze gruczoły sutkowe):różnice te stanowią pierwotne cechy płciowe w przeciwstawieniu do wtórnych cech płciowych. Te ostatnie dotyczą kształtu i budowy innych części ciała, np. różnicy w budowie miednicy, w proporcjach ciała, twarzy, w owłosieniu. Do tych różnic moglibyśwyjeszcze dodać właściwe danej płci cechy psychofizjologiczne. Rozwój właściwości płciowych rozpoczyna się przypuszczalnie bardzo wcześnie:pierwotne cechy płciowe zaczynają się jednak różnicować dopiero w drugim miesiącu płodowym, do tego czasu bowiem zewnętrznie nie wykazują różnic. Wtórne cechy płciowe w życiu płodowym jeszcze się nie zaznaczają, z wyjątkiem może Bugości ciała i masy, które w dwóch ostatnich miesiącach są już u płodów żeńskich nieco mniejsze niż u męskich. Dopiero po urodzeniu różnice te zaczynają się zaznaczać, z początku bardzo słabo, stopniowo wzrastają i wreszcie osiągają swój pełny rozwój Wraz z osiągnięciem dojrzałości płciowej. Jeszcze u 7-B-letniego dziecka, mimo wyraź Och cech płciowych pierwotnych, widzimy znaczne podobieństwo cielesne między oblewa płciami:tylko w dziedzinie psychicznej często zaznacza się już tutaj ogromna różnisaZ wieloma wtórnymi cechami płciowymi zapoznamy się omawiając budowę poszczególnych narządów, tutaj zaznaczymy ogólnikowo, co następuje. O z a s z k a wykazuje wielkie różnice pod względem budowy, wielkości, masy itp. , przy czym czaszka żeńska bardziej zbliżona jest do dziecięcej niż czaszka męska. W poszczególnych czaszkach jednak większość właściwości może wystąpić nietypowo dla danej płci. Są to typy, które i w życiu często nie wykazują charakteru ani wyraźnie męskiego, .


żeńskiego.
Poza czaszką najwyraźniejsze różnice płciowe w kośćeu występują w boje mi e dni cy. Zarówno kształtem, jak wielkością i proporcjami miednica kobieca g się bardzo od męskiej w dostosowaniu do czynności, która jej przypada podczas*y i porodu. Klatka piersiow a żeńska zbliżona jest bardziej do dziecięcej(typ*ehowy)niż klatka męska. Pro p o r c j e c i a ł a wykazują również charakterystyczne dce płciowe, widoczne np. w budowie czaszki. Nie wchodząc w szczegóły, zaznaczy tylko, że z powodu stosunkowo większej szerokości czaszki żeńskiej tzw. wskaźnik my(stosunek szerokości do długości)jest u kobiet większy niż u mężczyzn. Widzieiąjuż poprzednio, że tułów u kobiet jest stosunkowo dłuższy niż u mężczyzn, a końłykrótsze:szerokość barkowa stosunkowo większa u mężczyzn, natomiast szerokość dnicy stosunkowo większa u kobiet. wyższe różnice budowy i proporcji zaznaczają się oczywiście również w z ewnęnej postaci ciała, a silny rozwój tkanki mięśniowej u mężczyzny i tkanki tłuszxeju kobiety tym bardziej różnice te podkreśla(ryc. III).
U mężczyzn wzajemny stoekmasy kośćca do masy mięśni i tłuszczu wynosi 20:40:20, a u kobiet 15:36:30. Ustrój iecy ma poza tym nieco więcej wody(Z'%), co również przyczynia się do bardziej zaąglonychmiękkich kształtów ciała, charakterystycznych dla kobiet, gdy tymczasem o męskie ma bardziej suchą, twardą i kanciastą budowę.Ryc.
111. Przykład budowy męskiej i kobiecej wg Wesaliusza. m płci żeńskiej wyslępuje rozwój gruczołu sutkowego jako czynnego narządu:w nieyyęę-eh okolicach silniejszy, na ogół jednak słabszy u kobiet niż u mężczyzn rozwój owjj-lenia, mniejsza niż u wężczyzry grubość naskórka i mniejsza krtań, a w związku y ąąj jwtsze wargi głosowe i wyższy głos, wąska talia, natomiast silnie rozwinięte pogjggt. Okolica pośladkowa przechodzi w uda bardziej zaokrąglone i silniej do wewnątrz ęgterowane niż u mężczyzn Kończyny dolne mają też u kobiet częściej kształt X. Kobiea**ztałt ciała jest bezspornie bardziej zbliżony do dziecięcego niż męski. Nie należy wgąąk na tej podstawie wnioskować o różnej wartości obu płci. Obie postacie są w zupełności skoordynowane i mają swoistą wartość dla gatunku.Różnice związane z wiekiem.
pał względem wieku w życiu ludzkim odróżniamy kilka okresów, stopniowo i niewiłocznieprzechodzących jeden w drugi. Nadają one ustrojowi różny i charakterystyczny wygląd.
Po okresie życia zarodkowego i płodowego, który trwa 10 miesięcy księżycowych czyli 280 dni, następuje okres życia pozamacicznego. Pierwszą jego fazę charakteryzuje silny rozwój, a zmiany wsteczne są bardzo nieznaczne(cndpldsis:ma s w górę, plusa-tworzyć, albo etolutio-wzrastanie progresywne). W fazie następnej zmiany progresywne i regresywne mniej więcej równoważą się(metdplasis:meta-śród, między, albo rrmsoolutio-wzrastanie ustalone). Rozpoczyna się wreszcie ostatnia faza, w której zmiany wsteczne przeważają(kmcplasis:kuta-ku dołowi, albo imolutio-wzrastanie regresywne). Rozwój ciała wykazuje jednak w obrębie tych faz dalsze istotne zróżnicowanie, w związku z czym odróżniamy szereg okresów życia pozamacicznego. Dokładne odgraniczenie tych okresów wg lat nie jest możliwe ze względu na zmienność osobniczą, rasową czy konstytucjonalną. 1.
Wiek dziecięcy(infmtia)obejmuje okres od urodzenia do początku dojrzałości płciowej, która u dziewcząt występuje zawsze wcześniej niż u chłopców. Możemy w nim odróżnić trzy podokresy:a)wiek o s es ka(mfmtic 1)-od urodzenia do początku występowania uzębienia mlecznego(mniej więcej do 6-9 miesiąca):b)wi ek w c z e s n ego d z lec ińs twa(mfantic U)-od początku wyrzynania się uzębienia mlecznego do wyrzynania się uzębienia stałego, tzn. do wykłucia się pierwszych zębów trzonowych(mniej więcej do 6-7 roku):c)wiek późnego dzieciństwa(inycmtic 111)-od początku JBębienia stałego aż do ukończenia występowania uzębienia stałego(bez zębów mądrości), tzn. aż do początku dojrzałości płciowej(mniej więcej do 14-16 roku). Ważnym wydarzeniem wieku dziecięcego jest zdobycie pionowej postawy, kiedy dzie@ozaczyna stawać i biegać(koniec 1, początek 2 roku). Poszczególne narządy rozwijają Bę, choć bardzo nierównomiernie. Nadnercza, narządy zmysłów, wyrostek robaczkowy, Zasica, mózgowie osiągnęły już u noworodka stosunkowo znaczny rozwój i rosną w ołresie dzieciństwa już tylko w miernym stopniu:większość narządów szyi, klatki pier 4 jamy brzusznej i miednicy wzrasta ó-IZ-krotnic, jeszcze silniejsze jest wzrastanie jelit, kośćca i warstwy mięśniowej. TFzewa szyi są ustawione wysoko.
Klatka piersiowa jest krótka, okrągława i szeroko 9 P 8 a@a ku jamie brzusznej, w której w pierwszych okresach znacznie uwypukla się w 8 P 6 ej części bardzo wielka wątroba. U dobrze odżywianych dzieci podściółka tłuszczo 88 jesł silnie rozwinięta. Różnice płciowe uwidaczniają się coraz bardziej.
Wielka częsbśś 3@@a u noworodka(przeciętnie 134 uderzenia na minutę)bardzo zmniejsza się(w@roku przeciętnie 83 uderzenia na minutę), również częstość oddechów(która z 489 noworodka opada mniej więcej do połowy w 15 roku życia)i liczba jednostek wMwaFzanegociepła(od I do 15 lat prawie do 3/ą), natomiast oddawanie ciepła zmniejsza się Bacznie dzięki korzystniejszemu stosunkowi objętości do powierzchni ciała. 4 Wiek młodzieńczy juuenilitas)trwa od ukończonego wykłucia się uzębienia stałego Bez zębów mądrości)aż do ukończenia wzrastania długości(mniej więcej od 14-16 do 49-25 roku). Jest to okres pełnego rozwoju dojrzałości płciowej i dalszego wzrastania, 9 hoć na ogół w zwolnionym tempie. Niektóre narządy ustalają się w swym rozwoju(nad.


y wyrostek robaczkowy), lub nawet wykazują już wyraźne zmiany wsteczne(grasiigdałki). xeh okresach właściwego rozwoju następują lata pełni.
Jest to czas, który u kobiet ąda mniej więcej między 20 a 40, u mężczyzn między 25 a 55 rokiem życia. Możemy dzielić na dwa okresy:wiek dorosły i dojrzały.
Xiek dorosły(tirilitas)-od ukończenia wzrastania długości do początku pierwstabychobjawów starzenia się(rozpoczyna się zanik oddzielnych części szwówkij. Górna granica tego okresu życia może wahać się osobnicza o lat 10. W wieku tym człowiek jest na ogół u szczytu swego fizycznego i duchowego rozwoju. Jest on-Z, razy dłuższy i ok, 20 razy cięższy od noworodka. Wiek dojrzały(maturitcs)-od początku pierwszych słabych oznak starzenia się, net od zmian wstecznych jajników i zaprzestania miesiączkowania(climccterium:ikter s stopień), a wraz z tym do ukończenia rozrodczości i u obu płci do występoarzeczywiście starczych zmian(wypadanie włosów, silne zużycie i wypadanie ze posunięte kostnienie szwów czaszki). Odkładanie tłuszczu podskórnego i w jamie iznej może silnie występować, zwłaszcza u pykników. W tym okresie w drugiej polot dziesiątka lat zmniejsza się też zdolność akomodacyjna soczewki oka, człowiek się starczowzroczny. Wiek starości(senium).
Ostatni okres życia charakteryzuje się stopniowo nasilający je zmianami wstecznymi(imolutio)prawie wszystkich narządów, prowadzącymi zcie do śmierci fizjologicznej. Narządy starzeją się, czynność ich staje się coraz bar ograniczona:mniej używane i wadliwie odżywiane tracą na objętości(uwiąd starmdrasmussenilis). Starcze ciało staje się coraz chudsze i lżejsze z powodu osłabienia ni i ich ubytku, tak samo jak i z powodu ubytku tkanki tłuszczowej, lwżność tkanek je ustrojowi charakter bardziej wiotki:grzbiet pochyla się bardzo wyraźnie(wzmo:wypukłości grzbietowej), wskutek czego, jak również w wyniku spłaszczenia krąż międzykręgowych i niektórych innych, długość ciała zmniejsza się znacznie(aż do). Ogólny ubytek umięśnienia łączy się ze zmianami redukcyjnymi układu kostnego, y w znacznym stopniu traci swą odporność i staje się łamliwy:wypadanie zębów oduje zanikanie zębodołów i ubytek wyrostków zębodołowych obu szczęk. Luźna, *j sprężysta skóra tworzy liczne zmarszczki i fałdy z powodu zmniejszenia się objętołębiejleżących części:serce często przybiera na wielkości(hgpertrophid senilis), potaż praca starzejących się włókien mięśniowych serca nie wystarcza do przezwycięawzmożonego oporu stawianego przez zmienione naczynia(zwapnienie). Mózgowie azuje-w przeciwieństwie do narządów układu pokarmowego, oddechowego i wylniczego-nieznaczny tylko ubytek masy. Skóra staje się ciensza i bardziej blada, y siwieją i wypadają w coraz większym stopniu. wieku starości możemy odróżnić trzy stopnie:topień I starzenia się trwa mniej więcej od 60 do 70 roku życia. Włosy stają się e, twarz pomarszczona, nos wystający, tkanka tłuszczowa przeważnie zanika lub lada się nieregularnie, oczy nieco zapadają się. Napięcie skóry zmniejsza się.
Posła ciała może jeszcze pozostać prosta i sprężysta.
koło 70 roku życia następuje li stopień starzenia się, właściwa starość, u jednych eśniej, u innych później i trwa mniej więcej do 80 roku życia. U otyłych pykników łuĘ rysów twarzy rozpływają się, u chudych leptosomików policzki zapadają się, ta na policzkach zwisa. Włosy siwieją i wypadają, łysina powiększa się.
Ręce są zwygąbczastelub chude, pokryte zmarszczkami i wysokimi niebieskawymi żyłami. W i okresie występuje już wyraźne pochylenie tułowia, lub nawet silne wygięcie starcze wetowego odcinka kręgosłupa. Napięcie mięśni zmniejsza się, więzadła wiotczehrchpowodów w końcowych etapach tego okresu występuje niepewność stawów kolaióch. Również ręce zaczynają drżeć i stają się niepewne.
Żebra i łopatki są coraz wizniejsze, skóra brzucha opada fartuszkowato, piersi u kobiet zwisają. 'ostatnim, III stopniu starzenia się(najpóźniej 80-90 rok)zacierają się cechy ra*e. Typy rasowe, tak odmienne, jak mongoloidalny i europoidalry, upodabniają się w**znym stopniu. Występuje typ wybitnie starczy, w którym nieraz trudno doszukać pierwotnego obrazu rasowego. Również typy konstytucjonalne, dające się dotychczas.
**zeze odróżnić, leraz zatracają różnice.
Typ starczy zaczyna dominować nad wszelkim jajem ukształlowanie@8 e@uKcja tkanek i pofałdowanie skóry osiągają swój najwyższy@ąpień. Jest to rza 4 łO ęp późnego i najpóźniejszego wieku starczego:twarz pofałdowaąą*żWtoszara, resz 93 owłosienia, duży nos, zapadnięte policzki, małe szczęki z szeroką ęzpąrą ust i wąskimi war 2 a@i, oczy zapadajcie, z obojętnym, nieruchomym spojrzeniem. g. -ł to również obraz osób stuletnich, przebywających już poza czasem, w którym żyją czując się osamotnieni i spragnieni spoczynku(Cjbby. y tej stopniowej progresji zmian wstecznych, które dostrzegamy we wszystkich trzech ąwpniach wieku starości, najwcześniej rozpoczyna się zanik morfologiczny, następnie hgwogicznyi dopiero znacznie później-psychiczny. W li stopniu starości, kiedy już od jawna zanikła sprężystość tkanek, często występuje jeszcze zadziwiająca prężność j ąwieżość umysłu. Ale i ona zanika w ostatnim stadium.
Zanik budowy cielesnej prowa**do coraz wyrazistszych przemian psychicznych. Upór i słaba pamięć, a później zdziecinnienie i obojętność w 6 sJepui 4 coraz silniej. Wreszcie ostatnie zasoby zostają wyczerpąnei następuje śmierć, podobna do zaśnięcia. Okres trwania życia.
Powyższa chronologia lrzech stopni starzenia się odpowiada stosunkom ludności żjęcej w cywilizowanych warunkach, nie zaś człowiekowi pierwotne ąiu, u którego okresy te występowały o 10-20 lat wcześniej. Nie można by również okreęywtych stosować do człowieka prehistorycznego, u którego starzenie się występowało przypuszczalnie jeszcze wcześniej. W każdym razie przeciętny wiek człowieka w czasach prehistorycznych, a nawel histogyczrych aż do pełnego rozwoju cywilizacji, był krótszy niż człowieka dzisiejszego zapewne o kilka dziesiątków lat. Kultura wpływa na przedłużenie życia.
W starożytnym Rzymie panowały przypuszczalnie bardzo niehigieniczne warunki sanitarne, toteż w czasach cesarstwa przeciętny czas trwania życia wynosił 22 lata, w prowincjach zamożniejszych 37--47. Ten ostatni wiek osiągały w późnym średniowieczu zaledwie donny książęce, gdy tymczasem warstwy ludowe w znacznym stopniu odchylały się od tego poziomu, gdyż epidemie, umieralność noworodków i dzieci, gorączka połogowa i inne, dziś już niegroźne choroby grały wtedy niszczycielską rolę, przede wszystkim u kobiet. Przeciętny wiek obu płci podnosi się dziś, ale nie osiągnął jeszcze swego szczytowego punktu:obraz starzenia się występuje dzisiaj także później niż we wcześniejszych, mniej cywilizowanych epokach.Symetria i asymetria ustroju.
Ustrój ludzki zawiązuje się obustronnie symetrycznie:prawa połowa ciała jest zwierciadlanym odbiciem połowy lewej i ta obustronna symetria dotyczy zarówno zewnętrznych kształtów ciała, jak i narządów wewnętrznych. Podobieństwo strony prawej i lewej jest objawem bardzo częstym w świecie organicznym. Jest ono wyrazem ogólnego pława rozwojowego życia organicznego, które rozpoczyna się wraz z podziałem na dwie połowy zapłodnionej komórki jajowej, a znajduje swój ostateczny wyraz w podobieńsłwieprawej i lewej połowy ciała, w obustronnej symetrii rozwiniętego ustroju. Jednak Już bardzo wcześnie w rozwoju ontogenetycznym zaczynają stopniowo występować odchylenia od tej ogólnej zasady symetrii, które prowadzą wreszcie do tego, że obie poło 8)ciała wykazują silne i liczne asymetrię:niektóre z nich mają wielki wpływ na topografię poszczególnych części. A więc możemy mówić nie tylko o symetrii, ale i o asymeUiiustroju, typowej i normalnej dla człowieka. Narządy parzyste różnią się stale wielkością, często również kształtem i położeniem. Lewa półkula mózgu jest większa niż prawa, jak również obwód lewej połowy czaszki zWykle jest większy niż prawej. Oba płuca są nierówne pod względem pojemności.
Kształtu i położenia.
Również narządy nieparzyste, zawiązujące się symetrycznie, wyka*uJęnastępnie bardzo znaczną asymetrię. Żołądek np. wstępuje bardziej w lewą połowę tajny brzusznej, a dwunastnica w prawą. Z wielkich gruczołów przewodu pokarmowego'Gibb G.
D.
, Physical condition of centenarians.
J.
R.
Anlhrop.
Insi.
11, 1874.
175.


ś'g. ęyQ yce g są.
esęsż.
e.
112. Wenus z Milo.
Rekonstrukcja głowy Wenus na podstawie prawej(a)i lewej(b)połowy twarzy:wg Hassego i Brausa.sup, pulmonis sin.
runcus pulmonalisdriculus cordis sin.
s im. pulmonis sin.
Ventriculus cordisoexżerDiaphragmeŁobus hepets str.Zim'Ventricu(us.
Galon sigmoideum---.
eę-).
Fars sscendens a ortae.
-V, owa sup.
Lobus sup.
pulmonis dextri'Auricula dextra-Lobus rned, pulmonis dextri. -Lobus im. pul monis dextri.
--Lobus hepetis dexter.
--lntestinum.
Ccum.
c.
113. Nitus mscerum intersus.
Jako prawe i lewe oznaczone są te części, które w ym normalnym położeniu odpowiadała częściom prawym i lewym:wzorowane na.ąęgęoba przesuwa się zdecydowanie na stronę prawą, a trzustka w lewą. Poza przetnie-zezeniem na*z 4 dów w wielu przypadkach odbywa się również ich obrót. Tak np. serce ą-tepuje w lewą połowę klatki piersiowej, poza tym obraca się dokoła swej długiej osi ąą lewo i skierowuje do przodu swą powierzchnię prawą. Żołądek, odwrotnie, wykonuje jtrót na prawo, zwracaj 4 c do przodu swą lewą ścianę. Wszystko to wpływa oczywiście wwnież na nePy, kloce Wędy przebiegają asymelrycznie(np. nerw przeponowy, nerw błędny)zewnętrzne kształty ciała odzwierciedlają w znacznym stopniu asymetrię układu mięęniowegoi ło**ca, dostrzegamy np. skośne położenie mostka, pochylenie miednicy, boczne skrzywienie kręgosłupa, nos kostny odchyla się zwykle w lewo. Również części jątękkie twarzy wykazują pewną asymetrię, co oddaje nawet rzeźba Wenus Milońskiej. Wąściwość ta potęguje tylko estetyczne wrażenie, zbyt symetryczna twarz bowiem, naąęetładna, jest zimna i bezduszna, brak jej wdzięku i indywidualności. Prawa część twayzyjest w***przypadków szersza od lewej, szerokość nosa w 68'%z prawej strony większa niż z lewej. Prawa połowa ciała jest najczęściej nieco cięższa niż lewa:różnicę tę powoduje głównie, choć nie wyłącznie, większa masa kończyny górnej prawej(u praworęcznych). Kończyna ta jest przeciętnie o I cm, rzadko powyżej 2 cm, dłuższa niż lewa, natomiast kończyna dolna lewa jest zwykle dłuższa niż prawa(1-1, 3 cm). Większość ludzi jest praworęczna, a Jąlko ok, 3'%jest leworęcznych(przy czym kobiety jakoby rzadziej niż mężczyźni), natomiast większość ludzi jest lewonożna. W tej skrzyżowanej zgodności kończyn, jak również w skrzyżowaniu jednoznacznym ruchu(równoczesny ruch do przodu prawej ręki i lewej nogi), stosunki ludzkie przypominają stosunki zwierzęce. Praworęczność człowieka polega przypuszczalnie na jego lewomózgowości, gdyż wiąże się z większym wykształceniem lewej półkuli mózgu dla subtelniejszych ruchów. U leworęcznych(mańkutów)występują stosunki odwrotne.
Przyczyny tej asymetrii nie są ściśle ustalone.
Przypuszczalnie sprowadzają się one do nierównomierności rytmu wzrastania, a w każdym razie istotna przyczyna spoczywa w morfodynamice rozwoju ontogenetycznego. W rzadkich przypadkach to co normalnie leży w ustroju po stronie prawej, występuje po lewej, i na odwrót. Dziś u zarodków niższych kręgowców doświadczalnie wywołujemy odwrotne p otoż e nie tr zew(situs mscerum mtersus), aby badać warunki jego występowania. Zjawisko to jest o tyle wyjaśnione, że jednostkę, u której ono występuje, możemy uważać za jedno z dwóch jednojajowych bliźniąt, mianowicie prawe, w przypadku gdy lewe zaginęło już w najwcześniejszym okresie rozwojowym(może już w stadium dwukomórkowym:ryć. I 13).
PLAN BUDOWY CIAŁ-A LUDZKIEGO Człowiek, podobnie jak większość kręgowców, jest zbudowany symetrycznie:płasz 986 z@apośrodkowa dzieli ustrój na dwie symetryczne połowy, a n ty m e ry(cntg s przeBw, meros s część), prawą i lewą, które są przeważnie zwierciadlanym odbiciem jedna Jagieł. W 8 e 2 o rodzaju jest zróżnicowanie wzdłuż długiej, głównej osi ciała. Stwierdzamy tu P 98 wę segmentalną.
Występuje ona już wcześnie w rozwoju osobniczym zarodka w poęłacipraczłonów, pepo rodzaju jest zróżnicowanie kośćca(kręgów i żeber), mięśni, skóry, Baczyń i nerwów. W późniejszych okresach rozwojowych segmentacja ta do pewnego śWpnia zaciera się, np. mięśnie segmentalne łączą się w wyższe jednostki, segmenJalnePePy Tworzą sploty. To pierwotne rozczłonkowanie zachowane jest najlepiej w kręgośłPpiei klatce piersiowej(żebra, mięśnie, nerwy, tętnice i żyły międzyżebrowe). SegnienPBBeo 4 cinki ciała następujące po sobie wzdłuż osi nazywany m et a me r a m i(część po części:ryc. 114).


N. intercostalis.
M. intercostalisexć.
M. intercostalis Inc.
V, intercostalis 8, intercostalis.
Fars thoracica aortae.
*E***'.
V, herniazygos.
Vertebra.
V, azygos.
114.
Przykład budoW metamerycznej i antymerycznej.
Schemat my klatki piersiowej widziany od przodu.
Metamery:a-b-c i a, nnery:a-oj, b-b*, c-ci.
Osta.
Odcinek tylnej b-c:anty.
Układy narządów larządy ciała zbudowane z różnego rodzaju tkanek łączą się w jednostki wyższego du, w układy narządów, które anatomia rozpatruje systematycznie. Odróżniamy napująceukłady narządów:Układ szkieletowy(systemu skeletdle), zbudowany z kości, stawów i więzadeł, stayibierny układ ruchu, aparat poruszany, a poza tym służy za osłonę i podporę ści miękkich ciała. Nauka o kościach(osteologia), stawach(artrologia)i więdła c h(syndesmologia)stanowi pierwszy dział anatomii systematycznej. Układ mięśniowy(systemu musculorum)składa się z mięśni, które kurcząc się grzęźnie pod wpływem naszej woli powodują ruchy kośćca. Układ ten stanowi c zynunyara 1 ru c hu, aparat poruszający. Dalszym więc działem anatomii jest nauka o migach szkieletowych(miologia). Wkład trawienny(pokarmowy, sgstema digestorium)składa się z przewodu pokarwego(jama ustna, gardło, przełyk, , żołądek, jelita), wielkich gruczołów jamy brzusz(wątroba, trzustka)i innych narządów, jak język, zęby itd. Przerabia on pobrane povieniena substancje niezbędne do przemiany materii. Układ oddechowy(sgstema respirmorium)składa się z dróg oddechowych(jama nova, gardło, krtań, tchawica, oskrzela)i z właściwego narządu oddechowego-płuc. prowadzą on tlen do krwi i usuwa dwutlenek węgla, wytwór przemiany gazowej szkowydla ustroju. Układ moczowo-płciowy(sgstema urogenitdle).
Narządy moczowe i narządy płciowe lżę się z sobą swym pochodzeniem oraz niektórymi wspólnymi częściami i z tego ględo pomimo różnorodności czynnościowej możemy je połączyć w jeden układ. ZaJenarządu moczowego(nerki i drogi moczowe)polega na utrzymywaniu płynów łojowych w stałym składzie:fizjologicznym tego wyrazem jest usuwanie z ustroju:dnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Narządy płciowe(gruczoły płcioiich drogi odprowadzające), wytwarzając komórki płciowe męskie(plemniki)i żeńe(jajaj, służą do zachowania gatunku. Narządy płciowe są jedynym układem ustroju, .
jjXęę gtuży temu celowi, gdy tymczasem wszystkie inne narządy mają zadanie zachowania żyda osobniczego. g tjgtad wewnątrzwydzielniczy, czyli dokrewny(sgstema endocrmum:endon-wewjję-z krmo-wydzielam), składa się z gruczołów o wewnętrznym wydzielaniu, czyli dojjęęgych(tarczyca, przysadka, nadnercza i inne), które swą wydzielinę, hormony, odda*jezpośrednio do Krwi i chłonki. Z tego też powodu gruczoły te łączymy w jeden układ, 7 jw różnią się oOe 4 z:sobą powstaniem, budową i czynnością. Działanie ich wywiera jjwjgi wpływ na funkcjonowanie ustroju i jest ściśle skoordynowane. jęąukę o narządach układu pokarmowego, oddechowego, moczowo-płciowego i weąęągzwydzielniczegoobejmujemy wspólną nazwą n a u ki o 1 r z e w a c h(splanchnologia:splcnchna-trzewa). j Układ naczyniowy(systemu tdsorum)składa się z układu krwionośnego(serce i naązmiakrwionośne. Jęlnice, żyły, naczynia włosowate)i chłonnego(naczynia chłonne, gegziona i narzęó chłonne). Układ krwionośny rozprowadza krew, zawierającą skład alki odżywcze i Uen, po całym ustroju, doprowadzając ją do każdego narządu. Krew odpwwadzarównież z łych narządów wytwory przemiany materii. Układ chłonny drenuje ęąki tkankowe i odprowadza niektóre składniki odżywcze z układu pokarmowego do gem. Nauka o układzie naczyniowym z dawna nosi nazwę angiologii(mgeion s naczynie). k.
Układ nerwowy(systemu nemosum)składa się z układu nerw owego ośrodkowego(sgstema nertosum centrale), w którym odróżniamy mózgowie i rdzeń kręgowy, oraz uk la d u n erw owego o b w o do w ego(systemy nenostm periphericum), do którego zaliczamy nerwy czaszkowe, nerwy rdzeniowe i ich zwoje. Układ nerwowy mózgowa-rdzeniowy reguluje stosunek człowieka do świata zewnętrznego(np. pracę mięśni szkieletowych lub czucie powierzchniowe):z punktu widzenia czynnościowego możemy więc go nazwać układem s o matycznym, w przeciwieństwie do układu wegetatywnego, czyli autonomicznego, stanowiącego dalszą składową część układu nerwowego. Układ autonomiczny reguluje głównie czynność narządów wewnętrznych(np. wydzielanie gruczołów czy pracę mięśniówki gładkiej trzewi naczyń krwionośnych). W skład u kł a d u nerw owego aut oni om i c z n ego(systemu nertosum cutonomicum)wchodzi pień współczulny Ormcus sympmhicus)oraz nierwy obwodowe i ich zwoje, a poza tym komórki i włókna wegetatywne(podobnie jak komórki i włókna somatyczne)znajdujące się w mózgowiu i rdzeniu kręgowym oraz ich nerwach obwodowych. Układ autonomiczny dzielimy na część współczulną(pers sgmpcthicd)i część przywspółczulną(pers pardsgmpdthicc), przeważnie o przeciwnym działaniu. Naukę o układzie nerwowym nazywamy ne u ro logi ą(neuron-powrózek, ścięgno, nerw). 8 Narządy zmysłów(organu sensuum)i powłoka wspólna Ontenmenhm commune)9 Werają wrażenia i bodźce świata zewnętrznego, które drogą nerwów dochodzą do mó@9 i zostają w nim uświadomione:z obrazów tych wytwarza sie nasz świat pojęciowy. PW 8 ę o zmysłach nazywamy es 1 e z j o I o gią(disthesis-odczuwanie). P 968 oka wspólna-osłona pokrywająca całą powierzchnię ciała-składa się z p o wł 98 Jwłaściwej, czyli skóry(cuns s. dermą), i jej wytworów:włoscy(pih), pazP 98 sl(ngues)oraz gruczołów skóry(glmdulde cutis). Do nich należą głównie 8 P 9 szoły potowe(mi, sudoriferae), gruczoły łojowe(gil, sebdceae)oraz gru 994 sutkowy(gl, mcmmaria), czyli sutek(mdmmd)albo gruczoł mlekowy. 968 OOść skóry jest wielostronna.
Do jej najważniejszych zadań należą, 1)biologiczna ł BePhaniczna ochrona tkanek i narządów głębiej położonych, 2)odbieranie i przewo 9 ęe 8 bodźców ze środowiska zewnętrznego przez liczne receptory(narządy odbiorcze)ćY 84 ei zawarte, 3)współdziałanie w gospodarce cieplnej i wodnej ustroju, 4)czynność ćY 98.'Nerwy mózgowe.


Okolice ciała ludzkiego xlą powierzchni ciała odróżniamy poszczególne pola, które anatomia nazywa o k o I inni ci a la(regiones corporis). Granice ich określa głównie zrąb kostny, częściowo ró*ieżukład mięśniowy. Okolice te mają niemałe znaczenie praktyczne dla topografii poerzehniciała i narządów wewnętrznych nimi objętych, głównie zaś dla trzew(ryc. 1155, IIB).
zasadnicze zróżnicowanie ciała ludzkiego obejmuje głowę(cqput), s z y j ę(collum), łów(truncus)i dwie pary kończyn(membrd), górną i dolną. W skład tułowia hodżą:klatka piersiowa(thoma), grzbiet(dorsum), brzuch(cbdomen)ni edni c a(pelms)wraz z jej dnem, które na swej skórnej, zewnętrznej powierzchni nowi okolicę kro c z ową(regla permeahs). Xażda z powyższych części ciała na swej powierzchni dzieli się znowu na okolice li'jSZC. lutów dzielimy na pole przednie i tylne(grzbietowej:w przednim odróżniamy część mą, czyli okolice klatki piersiowej, i część dolną, czyli okolice brzucha. Jo okolic klatki piersiowej(regiones pectordles)zaliczamy:nieparzystą środkową, oli cę rn os tk ową(regla sterndlisS:symetryczne okolice:o bo j czykową(regla mcularisS, p o do b o j c z yk ową(regio infrdclmiculms), sutkową(regla mammd), pachową(regla cailldris)i podsutkową(regla mframammdriP)oraz o kolib oczną klatki piersiowe j(regla pectoris lmerdlis). żoza powyższym podziałem okolic klatki piersiowej wprowadzono kilka linii pionach, które razem z poziomo biegnącymi żebrami pozwalają na dokładne określenie po*emanarządów lub ich części w rzucie na klatkę piersiową(ryc, ll 5-III). Błonowe linie określające okolice klatki piersiowej:1)linia pośdkowaprzednia(lmed medianą mterior), biegnie w płaszczyźnie pośrodkowejla z przodu, nieparzysta, 2)linia rnostkowa(lince sternalis), wzdłuż bocznego:egu mostka, parzysta:3)linia przymostkowa(linea pcrdstemdlis), w połowie ległości między poprzednią i następną, równoległa do nich, parzysta:4)linia sutwaalbo środkowoobojczykowa(lince mdmmillms s. medioclmicularis), gnie przez brodawkę sutkową, parzysta:5)lini a p a c how a ś r o dków a(lince uilismedia), przez najwyższy punkt dołu pachowego, parzysta:5 a)lini a pa chowa ze dnia(lmea aaillaris anterior), przez przedni fałd pachowy:5 b)linia p a chowa In a(lmea caillcris posterior), przez tylny fałd pachowy:6)linia ł o p a tk owa(lince iąulms), biegnie przez dolny kąt łopatki, gdy ramię jest opuszczanie, parzysta:linia p ośrodkowa tylna(lince mediana posterior), biegnie w płaszczyźnie poidkowejciała z tyłu, nieparzysta. Niektórzy autorzy odróżniają poza tym parzyste 88)przykręgową(lince paratertebrdlis)oraz 9)międzyłopatkową(lince inscapularisł:ęęe, agą Jkolice brzucha(regiones abdommdles)dzielimy na trzy poprzeczne pasy, odgranicza od siebie dwiema poziomymi liniami granicznymi:górna linia poprzeczna zucha łączy najniższe punkty dziesiątych żeber, dolna linia poprzeczna z u c h a biegnie obustronnie przez najwyższe punkty grzebieni biodrowych. Każdy po:eczny pas zawiera po dwie symetryczne okolice boczne i jedną nieparzystą środkoWidbrzusze(epigcstrium)składa się z okolic podżebrowych(regiones hgpowdriacde)i okolicy nadpępcza(regio epigdstricd). Śródbrzusze(mesog@@mS-z okolic bocznych brzucha(regiones dbdominis lmerdles)i okolicy pko we j(regla umłilicdlis). Po dbrzus z e(hgpogdstriumS składa się z dwóch boóchokolic pachwinowych(regiones mnind(es)i środkowej okolicy łono:j(regla pubica). Wkolice grzbietu(regiones gorsi)dzielą się na o k o I i c ę krę go w ą(regio tertebmlis), wniej zwaną okolicą pośrodkową grzbietu, która ku dołowi przechodzi w okolicę.Gwiazdka przy nazwie łacińskiej oznacza, że nazwa ta nie występuje w Nominaatomica, Tokio 1975 r.Nie zamieszczamy jej przy mianach klinicznych, embriologiczch, typograficznych itp.Regio temporelisRegioorthalisRegionesalisRegiooralisRegio mentalisRegiosternodeidomestoidea. Recjio eolit post.
, *egio*g*, ***g*, TrigonumdeltoideopectorełeRegio infraclwicu larisRegiodehoideeRegioaxillarishegiomemmariahegiobrachialis lat. Rsgio trachielis art.
Regio brachielis med.
**io pe@oris lat.
Regio lntrarnernmariaRegiohypochqndriacaRegla cubitalis lat-Rejio cubita(is art. Regio cubitalis rned.
legio epigastricaRegio ibdominelis lat-Regio urnbilicalisRegla antebrachialis rned. Regio antebrechielis ant. .
Regio entebrachialis lat.
Regio onaePalma menusńąionespalrneresdigitorum 8 OiąPy 8-hgnie-ja yó vRegiosublinguioalis, *)Regio inguinelis Z Regio pobiec'y'.Regio pudendalisBeato fernorelis lat Regio femoralis ant. Regio femorelis med.
Regla genus anto Begio petellarisRegla surelisBeato crurelis rned. Regla cruralis ant-.
Begio melleoleris med.
Regio celcaneaD-orsurn pedis.
Begiones dorsales, digitalu m pedis.
Begio frontelis.
-Regla euricularis-Prominentia larmgea-Regio cerwcalis art.. Passa juguleris-Begio clewcularis.
Passa infeclwicularis-Rynienka mostkowa-Regio sternalis-Papilla mernrnae-fałd pachowy przede i Dolny brzeg m. piersiowego większego-Dołek nadbrzuszny-Zginacze ramienia-Arcus costalis.-Passa cubitalis-lntersectiones.
Gr, boczna lorzed-Gr, przedrialramieniaBrzeg boczny m. prostego brzucha Fałd biodrowy Kąt mięśniowy Spina Taca ant sup.-Melleołus lat.
reO@8@e mięśni.
Dołek udowy Przywodziciełe uda-Rzeźba m. krawieckiego Wyniosłość głowy przyśrodkowejm, czworogłowego uda-Patella-lig, patellae.s Malleolus med.
ż-Bruzda pachwi nowa.
96115.
Powierzchnia ciała widziana od strony przedniej, po prawej stronie ciała oznaczone okolice:wzorowane na Pernkopfie.1 jV:1.


Regio occipitalis.
Protuberanta occip, cd.
lertebra prorninens.
. . . . *cr*m*Spinascapulaeńosłośćmięśnia naramiennego Wargo medialisscąouee.Angulus jot.
fBQzwoto bocznego M. trójgłowy.
OlecrannGrupa boczna, przedramienia Śpi eondJusrned, bum. S-pina ilhca, post, wp.
ścąauee.
Proc. styloideusrad@.
sbloideusulice*ren**ni**.
S-ulcus glutealis-*g*na*e udaćpicondylusmed, łam.
-Fssa poplitea Caput fibulae.
Tendo calcaneus s.
Passa retrormlleołeris lat.
Melleous Igr.
Regla parietalisRegio temporalis-Regio mastoideaFoyea nuchaeBegio eolit posteriorRegio suprascapularis. Regio acromielis-Regla yertebralis-Regio deltoidea.
Regla scapularis-Regio interscapularis-Regla brachielis rned. -Regio brechialis post.
Regio brachialis lat.
-Regla pectoralis lat.
-Regla imrascapu laris-Regio hypochondriacaRegio cubitalis lat. Regio olecrani-Regla cubhalis post.
Regla lumbalis-Regla abdominalis lat.
-Regio entebrachielis med.
Regla antebrachialis post.
Regla entebrachialis lat.
-Regla coxae-Dorsum manusę Regio sacralisRegio trochanterica. Regiones dorselesdigitalu m-Regio gluteelisRegla perinealis-Regla femorelis med. -Regio femoralis post.
-Begio femoralis lat.
-Beato qenus bot.
-Regio suralis.
-fegio cruralis lat.
Regla cruralis post.
Regla retromalleołaris lat.
fegio malleoleris lat.
Regio calcanea Plama pedis.
449.
Powierzchnia-ciała widziana od strony tylnej po stronie prawej ciała oznaczone okolice:wzorowane na Pernkopfie.Ince m*a an*e*linea sternaliscineapgr*s*erna*is*ine*mam*s*inea*s an*. p*ic**s*.
pgp*mamm*eUneg azilleos media.
M. serratus anterior z śArcus costalłs-*bi*icus.
kye, li?.
Linie orientacyjne na klatce piersiowej:a-widok od przodu:b-od tyłu.Regio nasalis.
Regio infraorbitalisRegio zygomatcaRegiolabialis sup. Regla oralisRegio labialis im.
Begio buccalisfegio pa rotid co masset er i caRegio mentalisTrigonumsubmand i bul ale Regla su bmentalisRegiohyoideafegiosubhyoideaRegla laryngeaTrigonum caroti cum Regla thyroidea 8@o sternocle idom astat dea.8@io suprasternalis-cj:.
z 5 J ł z 1.
wzorowane na Pernkopfie.
Regla palpebralis sup.
Regla palpebralis im.
'. Regio orbitalis.
fi jugutans'Passa supraclavicularis minor.
-Vertebra prom mens.
-AcromionLince mediana posteriorUnea parwertebralis-Unea interscapulariss s linea scapularisLince adllaris posteriorlince axilleris media Angulus im. scapulae.-Regio frontalis.
Regio ternporal is-Regio parietalis-Regio auricularisRegio mastoideaPassa retrornandi bul a lis Regla occipitalisRegio trigonum)eolit lat. Passa supraclawcularisWDRAOF-Regla eolit posterior Regla acrornialis.i Passa infraclavicularis(trigon u m deltoideopectora lej.Trigonurn ornoclawculare i Regla infraclawcularis Regio clawcularis.


yżową(regla sdcrals), i parzyste okolice boczne grzbietu(regiones gorsi lrgesY). W skład okolicy bocznej, idąc od góry ku dołowi, wchodzą o k o li c e:n a dłogowa(regla supruscdpulcrisć), top a tk o w a(regla scdpularis), p o dł o p a tk owa to mjrascapweris)i 1:4 żw i o w a(regla lumbalis s. bmbaris). kolica kroczowa(regla periedlis)składa się z części przedniej-okoli cy m o c z o, płciowej(regla trogenitclis), w obrębie której otwiera się przewód moczowo łowy, oraz z części tylnej-okolicy o dbytowc j(regla dndlis), w obrębie której odbyt. Obie te części przedziela linia międzykulszowa łącząca guzy kulszowe. Część hcy moczowo-płciowej, która zawiera zewnętrzne części płciowe, ma nazwę o k o I i sromowej(regio pudendalis:t. 11, ryc, -4174 l 8). żyję dzielimy na okolicę przednią, czyli szyi właściwą(rena eolit), i tylną, i okolicę karkową(regio cenicdlis posterior s. regla nuchdlis). Skośnie przez, szyję przebiegająca okolica mostkowo-obojczykowa-sutkowa(regla nocleidomcstoided), prawa i lewa, dzieli okolicę szyi właściwą na:okolicę prze, ą szyi(regla cericulis amerior), nieparzystą, i okolicę boczną szyi(regla cerlislctemlis), parzystą, granice pierwszej tworzą obustronne mięśnie mostkowo-nczykowo-sutkowe i dolny brzeg żuchwy, granice drugiej-m. mostkowo-obojczyo-sutkowy, przedni brzeg m. czworobocznego i brzeg górny obojczyka. Okolice te ywamy również trójkątami szyi, przednim i bocznym. Okolica pośrodkowai(regla cermcdlis medidnP), nieparzysta, ograniczona jest z obu stron brzegami bomu mięśni mostkowo-gnykowych:stanowi ona część okolicy przedniej szyi i składa:kilku mniejszych okolic, jak to widzimy na ryc. 118.
Oprócz powyższych pośrodkopołożonychokolic odróżniamy:tró j kąt p o dż u chwowy(trigonum submdndibu), trójkąt tętnicy szyjnej(trigonum cdroticum), dół nadobojczykowy iejszy(fossc suprdclmiculcris minor)i trójkąt łopatkowo-obojczykowy ionum omoclmiculdre), zwany też d o ł em n a dobo j c z yk owym większym(fosupraclamcwlarismajor). a głowie odróżniamy trzy okolice(regiones cdpitis)położone pośrodkowo:o ko li cęławą(regla frontdlis), okolicę ciemieniową(regla pdrietdlis)i okolicę poiczną(regla occipitdlis)oraz położone bocznic cztery symetryczne okolice:oni ow ą(regla temporalts), p o dskr onaow ą(regla mjratemporaltsS, uszną(reauricularis)i s utka w ą(regla mastoideaS. warz dzieli się na nieparzyste okolice:nosową(regla ndsdlis), ustną(regio orał bró dk ową(regla mentdlis), oraz parzyste:o c z o dołową(regla orbitclis), p o do d ot ową(regla mfrdorbitdhs), j a rz mową(regla zggomdtica), p o I i c z k ową(rebuccdlis)i przyuszni cz o-żwacz ową(regla pcrotideomassetericcj. ończyna górna ma okolice(regiones):barkową Ocromtlis), naramienną toided), ramienia przednią, tylną, przyśrodkową i boczną(brdchidlis, post" med, et lat), łokciową przednią, tylną, przyśrodkową i boczną@Jis mt" post" med, et lat), przedramienia przednią, tylną, przyśrodvąi boczną(antebrachialis ant" post" med, et lat), grzbiet ręki(dorswm mai dłoń(palma manus)oraz okolice dłoniowe i grzbietowe palców(reesdigitorum pdlmdres et dorsdlesą. ińczynę dolną dzielimy na o kolie e(regiones):mi e dni c z ą(coaaeS, p o ślad ko(g(wedlis), po dp a chw in o w ą(submgumdlis:), kręt a rz ową Orochantericdć), i przednią, tylną, przyśrodkową i boczną(femordlis mt" post" med, e(, kolana przednią i tylną(genus ant, etpost), goleni przednią, tylną, ośrodkową i boczną(crurdlis ant" post" med, et lat), łydkową(surdlis'), lawą(cdlcmed), kostkową przyśrodkową i boczną(malleolaris med, et zakostkową przyśrodkową i boczną(retromdlleolms med, et Im. S, blef stopy(dorsum pedis)i podeszwę(plcnta pedis)oraz okolice palców*ones digitorumW.Określenia orientacyjne w przestrzeni pjęęęjmujemy, że ciało ludzkie do celów opisowych pozostaje w postawie stojącej y wy(czynami górnymi zwisającymi po obu stronach tułowia, z głową, wzrokiem i poąąeęzęhniądłoniow 4 t 4 K słierowanymi do przodu. W celu określenia wzajemnego połoęągąnarządów i Wh sz@8 posługujemy się kiltu umownymi osiami i płaszczyznami przeprowadzonymi przez ciało. Osie ciała są następujące:planowe lub długie(aaes terOcdles s. (ongi(udm@esS, różnobiegunowe, z których yąjdłuższą, przez szczyj głowy biegnącą, nazywamy osią główną:ją pyz e c z ne lub po z i o me(czes trmstersdles s. horizontdles), biegną prostopadle ąw poprzednich, ze strony prawej na lewą-łez alk owe Oaes scgittJesS, biegną, poziomo i prostopadle do obu poprzednich, w kierunku przednio-tylnym Płaszczyzny ciała są następujące:ę 1 r z a ł k o w e(plmd sdg@tdl@N, określone przez oś strzałkową i pionową, biegną piojawood przodu do Wu, jedna z płaszczyzn, biegnąca przez oś główną, stanowi płagzczyznępośro 4 KoW 4(pldwum medidnumć)albo płaszczyznę symetrii, dziejącą ciało na dwie połowy będące prawie zwierciadlanym odbiciem jedna drugiej czołowe(piana frontJidS, określone przez oś poprzeczną i pionową, biegnące więc prawie równolegle do czoła:pop rz e c z ne lub po z i o me(piane trdnstersd(ja s. horizonta(iP), określone przez oś poprzeczną i strzałkową, biegną poziomo i pod kątem prostym do obu poprzedni.Paw, tylna(grzbietowa I tow. przednia(brzuszna).
Kierunek boczny Kierunek*yśrodko*.
tow. zewnętrzna.
strzałkowe.
Płaszczyzna pośladkowa.
Kierunek tylny.
Powierzchnia boczna.
Powierzchnia przyśrodkowa.
Płaszczyzny czołowe.
Powierzchnia wewnętrzna.
Kierunek przedni 668119.
Przekrój poprzeczny ustroju:kierunki płaszczyzny, powierzchnie.Schemat.
ółerunek i położenie w przestrzeni.
Wzajemne położenie narządów i ich części określa PY 8 zależności od ich stosunku do wyżej wymienionych płaszczyzn. W stosunku do płaszczyzny pośrodkowej kierunek może być przyśrodkowy(me 94 s)lub b o c z ny(lmerulis). Z dwóch narządów jeden np. leży bardziej przyśrodkowo, 9921 bardziej bocznic i zgodnie z tym na każdym z nich możemy odróżnić poółerze hnię pr z yś r o dk ową(fccies mediahs)i b o c z n ą(ldterdlis)lub brzeg czy koniec przyśrodkowy i boczny. W stosunku do płaszczyzn czołowych określamy kierunek jako przedni(mterior).


)n ę josterior):na tułowiu określenia te zastępujemy nieraz nazwą kierunku b r z uegogentralis)i grzbietowego(dorsuhs). stosunku do płaszczyzn poziomych określamy kierunek jako górny(superior)i I ny(interior). Na tułowiu kierunki te możemy nazwać kierunkiem c z a s z k o wy miiahs)i ogonowym(cdudclis). Serce np. położone jest bardziej ku górze lub bart w kierunku czaszkowym niż żołądek, który w stosunku do serca leży niżej, czyli lziej ogonowa. iłożenie bliższe zewoęOznej powierzchni ciała nazywamy p o w i e r z c h o w ny m lub rnętr z nyrn(superficidlis s. eatemus), położenie dalsze-położeniem głę b o kim w ewn ę 1 r z nym(prońndus s. mterus). Twór leżący w płaszczyźnie pośrodkowejruje położenie po środkowe(medicnus). a kończynach kierunek zwrócony ku przyczepowi kończyny nazywamy b liż s z ymaimahs), ku końcowi-d a I s z ym(distdls). Brzegi przedramienia i ręki oraz goleni rpy mają nazwy:brzeg boczny(morgo ldteralis)i przyśrodkowy(medidlis), też od obu kości przedramienia czy goleni:b rzeg pro mieni o wy(rudidlts)i to kwy(ulnaris), piszczelowy Oibidis)i strzałkowy(fibuldris). Na ręku i stopie zimy o kierunku grzbietowym(dorsdls)w przeciwieństwie do kierunku dłowe go(pdlmdris)na ręku lub p o des z w owego(plmtms)na stopie.KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁA.
BUDOWA OGÓLNA KOŚCI Uwagi filogenetyczne i ontogenetyczne W pierwszym okresie rozwoju ustroju kościec ma charakter łącznotkankowy:stan ten nazywany też łącznotkankowym, czyli błoniastym. W tej formie występuje on u najniższych kręgowców.
Już u ryb chrzęstnoszkieletowych materiał błoniasty zastąpiony jest materiałem chrzęstnym, stanowiącym wyższy stopień, bardziej odporny na ciśnienie i rozciąganie, czy też zginanie. Szkielet, występujący w szeregu filogenetycznym od ryb kostnoszkieletowych do ssaków włącznie, osiąga trzecie i najwyższe stadium swego rozwoju, w którym chrząstkę zastępuje kość, materiał najbardziej trwały i odporny. Podobnie jak w rozwoju rodowym, również w rozwoju osobniczym człowieka kościec występuje najpierw w formie błoniastej(mezenchymatycznej). Już jednak w czwartym do szóstego tygodnia życia zarodka powstają na tym podłożu odrębne ogniska chrzęstne:wytwarza się szkielet zbudowany z chrząstki szklistej, stanowiący drugie, wyższe stadium rozwojowe, i wreszcie, poczynając od siódmego tygodnia, chrząstka zostaje stopniowo zastąyiona przez kość. Wytwarza się najwyższy stopień budowy, szkielet kostny.
Kość może również powstawać na podłożu łącznotkankowym:kostnienie następuje więc w niektórych przypadkach bezpośrednio po stadium błoniastym, omijając stan chrzęstny. W ten sposób powstaje dla ustroju i jego ruchów mocne i trwałe rusztowanie. Łącznotkankowe podłoże szkieletu, na którym powstają wpierw części chrzęstne, następnie zaś kostne, nie ginie jednak w całości, lecz zachowuje się częściowo jako błonka otaczająca kości(okostna, periosteum)i chrząstki(ochrzęstna, perichondrium)oraz jako połączenie kości z sobą(np. w postaci torebki stawowej).Czynność kości Kościec określa kształt i wielkość ciała. Jest on zrębem budowy całego ustroju.
Wiele kości służy za ochronę narządów, np. czaszka ochrania mózgowie, kręgi-rdzeń kręgowy, mostek i żebra do pewnego stopnia chronią serce i płuca. Inne kości są dostosowane do dźwiga.


masy ciała, np. kości udowe, które dźwigają ją w położeniu stoją, przy chodzeniu, czy też w biegu. Poza tym kości te, jak znaczna kszość wszystkich kości szkieletu, stanowią dźwignie i są istotiiskładnikami narządów ruchu. Kości łącząc się z sobą w eślony sposób są wprawiane w ruch przez narządy, którymi są mięgna swych końcach zaopatrzone są w specjalne narządy-stawy, re umożliwiają ruchy tych kości i poszczególnych odcinków ciała, i samym cały układ narządów ruchu możemy podzielić na dwie jej:część statyczną, składającą się z kości, więzadeł i stawów, częśoruszanych, stanowiących więc b i erne n a rz ądy ru chu, i część amiczną, składającą się z mięśni, części poruszających, które stają czynne narządy ruchu. oza tym czynność kości, ściślej mówiąc czynność specjalnej tkanki mej szpikiem, zawartej w kościach, polega m 3 n. na wytwarzaj czerwonych krwinek, erytrocytów, pewnego rodzaju łych krwinek, granulocytów i płytek krwi(trombocytów).Skład kości azwą kośćca obejmujemy składniki kostne i chrzęstne ustroju wraz czącymi je stawami i więzadłami. Koś c i(ossd)są to mocne i twartworybarwy białawej, przybierające w zależności od zawartości i kolor bardziej żółtawy lub czerwonawy. Kość składa się głównie tanki kostnej, nadającej kształt kości, i ze szpiku zawartego weprzkości:poza tym w jej budowie biorą udział inne składniki. k na powierzchniach łączących kość z sąsiednimi częściami kostny większość ich pokryta jest mniej lub bardziej cienką warstwą ząstki, inne znowu kości pokryte tu są łącznotkankową powłoką. ostała część powierzchni kości otoczona jest cienką i mocną błon tzw. o k o s tn ą(periosteum). Dłuższe części chrzęstne szkieletu łące się z częściami kostnymi, np. żebra chrzęstne, objęte są podobną nką, zwaną o chrzęstną(perichondrhm), która jest przedłużeń okostnej. Innymi składnikami kości są naczynia krwionośne, dania chłonne, nerwy i już wyżej wspomniany szpik, czerwony i żółty, iz z delikatną, włóknistą błonką, śródkościem, czyli wyściółką n szpik owych(endosteum:endon-wewnątrz), która obejmuje ik i jest odpowiednikiem okostnej. ości, którymi posługujemy się najczęściej w nauce anatomii, są*kle wpierw poddane maceracji, następnie zaś odtłuszczeniu. M aac j a kości polega na działaniu bakterii wywołujących gnicie. Rozdają one i niszczą wszystkie miękkie części kości, zarówno przylejcedo niej z zewnątrz, a więc:mięśnie, więzadła, chrząstki i okostjaki znajdujące się wewnątrz kości. Wymacerowana kość w przeciństwiedo kości świeżej pozbawiona jest więc komórek kostnych, ńdoczne są tylko jamki kostne, w których komórki spoczywały te pozbawiona jest również naczyń krwionośnych, chłonnych i ner.ę 3 w, a zachowane są tylko kanaliki, przez które one przebiegały. Po gęgnięciu tłuszczu zawartego w szpiku otrzymuje się kość czystą, suęjąi łatwą do manipulowania, która składa się teraz już tylko z istoty podstawowej osseiny)oraz soli mineralnych.Kształt kości.
kształt kości zależy od ich zastosowania w ustroju. Kości długie sługą do dźwigania mięśni, kości krótkie-tworzą sprężyste człony lub ęklepienia, kości płaskie budują mocne i trwałe puszki lub tworzą powierzchnie dla szerokich mięśni(np. łopatka). Czynniki dziedziczne kośćcu.
Pod względem kształtu odróżniamy:1.
Kości długie(ossc longc), w których jeden z trzech wymiarów przewyższa znacznie oba pozostałe. Do tej grupy należy wiele kości kończyn.
Składają się one z części środkowej, trzonu(eorpus s. dicphgsis), kształtu wydrążonego walca lub graniastosłupa, oraz z dwóch, zwykle nieco zgrubiałych, części końcowych:końca bliższego, czyli górnego(eartremitas proaimdhs s. superior)i końca dalszego, czyli dolnego(eatremitas distdlis s. interior). Trzon zawiera przestrzeń, tzw. j amę s z pikową(cmitds medullaris), wypełnioną szp i ki em k o stnym(medulla ossium). 2.
Kości płaskie(ossa piane), np. kości sklepienia czaszki, łopatka, kość biodrowa, są wydłużone w dwóch kierunkach, bardzo znacznie zaś spłaszczone w kierunku trzecim. 3.
K o ś c i kro 1 ki e(ossa bremd)występują przeważnie w tych okolicach kośćca, w których masywna i silna budowa łączy się z ograniczoną ruchomością, np. w nadgarstku czy kościach stepu. Są one mniej więcej równomiernie rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach. 4.
Ko ś ci ró z no ks zł a łtne(ossa multiformid'k miano to obejmuje wszystkie te kości, które nie dają się zaliczyć do żadnej z poprzednich grup. Występują one jako bryły najrozmaitszej postaci.
5 Ko ści p neum a tycz ne(ossd pneumdticd), jak kość sitowa, klinowa, szczęka czy inne, zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem. Pomimo że tkanka kostna jest znacznie odporniejsza od wszystkich Woych tkanek ustroju, to jednak na kształt kości wywierają wielki@8 yw nie tylko inne kości, ale i wszystkie prawie narządy przylegają 9 e w ustroju do kości. Kość jest więc w znacznym stopniu plastyczna, nawet już po ukończeniu swego rozwoju. Fizyczna twardość i biologiśznaplastyczność są to właściwości kości, które nie wyłączają się wzaieonie. Podobnie jak zwrócone do siebie powierzchnie dwóch kości Kształtują się jedna zależnie od drugiej, tak samo tętniące naczynia.'corpus jest mianem dotyczącym kości człowieka dorosłego, dicphgsis jest mianem TO zwo j owym.


folują na kości rowki:mózgowie modeluje nie tylko wewnętrzną, nawet w pewnym stopniu zewnętrzną powierzchnię czaszki. Ciśiiemięśni wywołuje wgłębienia.
Podzielone są natomiast zdania co wpływu pociągania mięśni i ścięgien na kształtowanie powierzchni ej. Większość autorów przyjmuje, że pociąganie wywołuje powstańewyrostków różnej wielkości i kształtu:inni przypuszczają, że iąganie, tak samo jak ciśnienie, może wywołać depresję, natomiast ńosłośei kości powstają dokoła przyczepo mięśni lub śródmięśniodlapowiększenia pola przyczepo mięśnia. Wiele przykładów przewiaza tą ostatnią hipotezą.
Zamieszczona ryc, 120 ilustruje te stoKlłRyc.
120.
Zmiany powierzchni kości czaszki pod wpływem działania mięśni a, b, c. Schemat.
Między c i b wyniosłość, której wierzchołek leży między mięsniami:w c-wyniosłość między poszczególnymi pęczkami mięśni:wg Augiera. Wyniosłości zależne od kształtu oznaczamy nazwą:wyrostków ocessus), kłykci(condgh), krętarzy(trochmteres), guzów(tud), guzków(tuberculc), kolców(spince), grzebieni(cristde, dines), kres lub linii chropawych(lmece csperde)itp. Zagłęnianazywamy:dołami(fossde), bruzdami lub rowkami(salo twór ami(forammd), kanał ami(edndles)itp. *eć powoduje charakterystyczne różnice wielkości i rzeźby kości. ści męskie są większe, masywniej zbudowane i z powodu silniej eh mięśni bardziej wymodelowane od żeńskich. Na podstawie ogół(o charakteru kości możemy na ogół wnioskować o wzroście, płci, :ku i konstytucji. Leptosomicy mają delikatniejsze, bardziej wysmukości, pyknicy-grubsze i masywniejsze. śewnętrznej budowie kości odpowiada określona budowa wewnęna, dostosowana do jej czynności. Kość żywa jest bardzo silnie unaniona, dlatego ma ważny udział w przemianie materii całego ustroWciągu całego życia trwa w kości zjawisko budowy i rozpadu, **czoły o wydzielaniu wewnętrznym(tarczyca, gruczoły płciowe)wpływają nie tylko na wzrastanie kości, ale również na zachowa:jej zdatności czynnościowej, przede wszystkim dzięki zawartości pnia i fosforu.Budowa wewnętrzna kości Badając przekrój którejkolwiek kości nawet gołym okiem jutż widzi wyraźnie, że budowa jej jest niejednolita.W jednych miejscach ść jest gęsta i zbita, w innych tworzy układy cienkich blaszek i bele.czek krzyżujących się ze sobą.
Warstwę kości o utkaniu ścisłym nazywamy i s 1 o 1 ą z b i tą(subs(dwie compactu), natomiast warstwę kości o utkaniu beleczkowatym nazywamy istotą gąbczastą(substcnticspongiosd). Trzon kości długich zbudowany jest prawie wyłącznie z mniej lub bardziej grubej warstwy istoty zbitej, oba końce natomiast składają się tylko z cienkiej powłoki istoty zbitej, całe wnętrze zaś z istoty gąbczastej. Na ogół, podobnie jak końce kości długich, zbudowane są wszystkie inne kości:na powierzchni cienka warstwa istoty zbitej, wewnątrz istota gąbczasta. Warstwę istoty gąbczastej w kościach płaskich czaszki, położoną między obu blaszkami istoty zbitej, nazywamy śródkościem(diploe). Liczne kości płaskie v cienkich miejscach nie mają w ogóle istoty gąbczastej i obie blaszki istoty zbitej zlewają się w nich, tworząc jedną całość. Pomimo że istota zbita i istota gąbczasta formalnie występują w tak odmiennych postaciach, zasadniczo ani budową, ani też czynunością nie różnią się od siebie. Kość jako narząd podpory jest zbudowana zarówno z istoty gąbczastej, jak i zbitej. Tam gdzie linie największego ciśnienia i rozciągania, tzw. główne linie napięcia lub trajektorie(p. dalej), rozstępują się, występuje delikatna budowa beleczkowa istoty gąbczastej, tam gdzie się obie skupia J 4 i zagęszczają-istota zbita. Z tego punktu widzenia istota zbita jest zagęszczoną istotą gąbczastą, lub też ta ostatnia jest rozrzedzoną istotą zbitą.Hyc, stel.
121.
Układ blaszek istoty gąbczad-w bliższym:b-w dalszym końcu kości udowej.Czynnościowa architektonika kości JsJoJa gąbczasta kości na pierwszy rzut oka robi wrażenie, że układ lei beleczek i blaszek jest zupełnie dowolny, że beleczki te krzyżują się 8 Babą bez żadnego planu. Dopiero dokładniejsze badanie uwidacznia śharak(erystyczną i stałą dla tych samych kości(w zwykłych warunPBh)prawidłowość budowy. Stwierdzono, że kierunek przebiegu blaBeki beleczek istoty gąbczastej podlega tym samym ścisłym prawi 9888. Koce obowiązują w mechanice przy budowie łuków i dźwigni 99 żoWch z cząstek. Poddawane większemu obciążeniu słup czy 4 żWWaniekoniecznie muszą być lite, aby mogły mu stawić opór, mog 49)9 zPu 4 owane tylko z rusztowania poszczególnych części ułożonych.


**e pewnych prawideł:zbudowane więc są ze znaczną oszczędnośymateriału, nic nie tracąc na wytrzymałości na ciśnienie, rozciąganie y zglńdDlć. iinie kierunkowe(linie sił, trajektorie), według których należy ukłacw takim słupie beleczki konstrukcji, działają najkorzystniej wtedy, y biegną równolegle do kierunku największego ciśnienia i rozciąga a. Kości zbudowane są według "zasady maksimum-minimum", zysjąeznacznie na lekkości przez zaoszczędzenie materiału, a nic nie acąc na wytrzymałości. lego rodzaju budowę kości stwierdzili w istocie gąbczastej anatom Meyer i inżynier Culmann'z Zurychu. Culmann graficznie zedstawił układ sił w dźwigni o kształcie podobnym do szyjki kości lawet. Zgodność między obiektem natury a obiektem technicznym*a daleko idąca. Parę uwag z dziedziny mechaniki ułatwi nam zrozuieniearchitektoniki kości. Jeżeli obciążymy jakieś ciało, powstają w m napięcia, które tworzą układ linii sił przebiegających w trzech klerkach przestrzeni. Linie największego ciśnienia i rozciągania nazyamygłównymi liniami napięcia lub trajektoriami:przecinają się one id kątem prostym. Gdy wygniemy spoczywającą na dwóch słupach lkę, cząstki strony wypukłej zaczynają oddalać się od siebie i portale napięcie o charakterze rozciągania, gdy tymczasem na stronie klęsłej cząstki zbliżają się do siebie i powstaje napięcie o charakterze iskania. Między nimi leży tzw. warstwa neutralna, w której nie ma d rozciągania, ani ściskania. W warstwie tej natomiast cząstki dążą i przesuwania się względem siebie w kierunku długości belki, portale napięcie o charakterze przesuwania:osiągają one swe maksiumw warstwie neutralnej i przecinają główne linie napięcia pod kąm 45'(ryć, 122 b). Istota gąbczasta jest zbudowana według tych zad, ma więc na ogół budowę trajektorialną. Nie oznacza to jednak, że szystkie układy gąbczaste są zbudowane w ten sposób:wszędzie tam łzie pasma gąbczaste nie przecinają się pod kątem prostym, budowa ajektorialna może nie występować, np. tam gdzie istota gąbczasta*orzy delikatną siatkę dla podpory szpiku. Nie tylko jednak istota gąbczasta wykazuje tę charakterystyczną ardtektonikę:widzimy ją również w istocie zbitej. Zaznaczyliśmy już iprzednio, że i jedna, i druga nie wykazują żadnych czynnościowych żnie:pasma istoty gąbczastej i pasma włókien istoty zbitej(osteony)7 orzą jeden związany z sobą układ. Jak wykazały badania B enn inaoffał, pasma istoty gąbczastej przedłużają się w pasma osteonówloĘ zbitej. Na kości odwapnionej możemy wykazać architektonikę loĘ zbitej przez nakłuwanie okrągłym szydłem(Benninghoffk poslająprzy tym szczelinki łączące się w linie-linie rozszczepiania lpowiadające na ogół liniom napięcia. W kościach płaskich ta tralek.
Meyer M.
, Arch, t.
Anatomie u.
Physiol.
1867.
Culmann, Die graphische Statik.
Zurych 1966.
'Benninghoff A.
, Anat.
Anzeiger, t. 63, 1927 i Verh, mat.
Ges.
1925.
Ryć.
122.
Konstrukcja minimum-maksimum:a-dźwig w kształcie szyjki kości udowej(wg Brausa):b-poziomo wmurowana belka z liniami rozciągania(wg Culmanna):cbelkapodparta na obu końcach obciążona w kierunku strzałki:powyżej środka materiał belki poddany ciśnieniu:poniżej poddany rozciąganiu:z-wycinek z belki c z zaznaczonymi schematycznie cząstkami.delfina:a-istota gąbczasta kreskowana, istota zbita biała, b-odcinki linii napięcia przebiegające w istocie zbitej uzupełnione liniami ciągłymi. Całkowita budowa trajektorialna:Roux i Benninghoffa.
Ńó', łów przekrój podlużąę(91-'szćsyS przez kość promieniowa PĘ 7 s.*, *, *z**, ***'******************.
lorialna architektonika istoty zbitej występuje wyraźnie, ponieważ istota gąbczasta jest tutaj bardzo słabo rozwinięta. Budowę tę możemy zobaczyć gołym okiem lub, lepiej, za pomocą szkła powiększającego. Cała kość więc składa się z określonych układów beleczek w zależności od jej wielkości, kształtu i czynności. Cały kościec rozpada się na wielką liczbę układów beleczek biegnących w różnych kierunkach.


Gdyby budowa kości obliczona była wyłącznie na wytrzymywanie statycznego, normalnego obciążenia z minimum materiału kostnego, nie mogłaby ona równocześnie sprostać obciążeniu dynamicznemu, większemu niż normalne które bywa np. w biegach czy skokach. Odporność kości jednak pozwala i na zwiększenie obciążenia, ponieważ wytrzymałość jej jest wielokrotnie większa dzięki użyciu materiału w nadwyżce. Mięśnie, ścięgna i tkanka łączna mają mniejsze zabezpieczenie, ich przeciętna odporność leży bliżej granicy wytrzymałości(Benninghoff). Jednak ten nadmiar materiału w kościach i chrząstkach nie jest wyłącznie rezerwą potrzebną w przypadkach zwiększonego obciążenia kości. Jest on róweżpotrzebny w tym celu, żeby kość, jako część całości, mogła się doosowaćswym kształtem do otoczenia, ponieważ nie zawsze może dągnąć statycznie najkorzystniejszą formę. Tak np. kość piszczelowa nosłego ma przekrój trójkątny, chociaż według, zasady mmimumnaksimum"powinna by upodobnić się do okrągłego słupa(Benninioff):trójkątny kształt powstał ze względu na przylegające mięśnie. ogólnym planie budowy kości i mięśnie dostosowują się wzajemnie. dy mięśnie są wcześnie porażone lub zupełnie nie występują, przexjkości staje się okrągły według zasad minimalnego zapotrzebowaiamateriału. Zatem rozpatrując kość należy traktować ją nie tylko ko całość, samodzielny układ, ale i jako ogniwo wyższego rzędu. Budowa i kształt kości są w swej istocie dziedziczne:czynuność jedakuzupełnia szczegóły rzeźby kości. Kości na swej powierzchni moelowane są przez mięśnie, ścięgna czy inne narządy. A**s ćv.
-86/86-86 eY.
je.
124.
Linie rozszczepiania na wierzchni grzbietowej łopatki:wg Bennmghoffa.Właściwości fizyczne kości Masa świeżego, nie macerowanego kośćca wynosi u mężczyzny okłkg, u kobiety ok, 10 kg wraz ze szpikiem, który waży ok, 2, 5 kg Podłoże organiczne daje kości duży stopień sprężystości, a dzięki zaartościsoli wapniowych kość jest również bardzo wytrzymała na ciueniei rozciąganie. Wytrzymałość istoty kostnej na rozciąganie jest łzy tym mniejsza od wytrzymałości na ciśnienie. Pierwsza(9-12 kG/nm)odpowiada mniej więcej wytrzymałości mosiądzu czy żelaza lęego, druga(12, 5-17 kG mm)zbliża się do wytrzymałości żelaza kuigo. Na zginanie kość jest znacznie mniej odporna.
Nadmierne obciąmie na zgięcie nieraz powoduje złamanie kości, przykładem rnog 4.jjęę-złamania dalszego końca kości promieniowej czy kostki bocznej gtrzdKl. Wytrzymałość osseiny jest znacznie mniejsza od wytrzymałości kośatco jest powodem, że składniki mineralne mają dla czynności kości ę(elkie znaczenie. Jeszcze mniejsza od wytrzymałości osseiny jest wyg-zymałość chrząstki. Na uwagę przy tym zasługuje różnica między jej jgąłą wytrzymałością na rozciąganie a znacznie większą(IO-krotnic)ęytrzymałością na ciśnienie. Widzimy więc, jak duże znaczenie ma odporna na ciśnienie chrząstka stawowa.Właściwości biologiczne kości Kość ma zdolność regeneracji. Mówią nam o tym przypadki wyzdrowienia złamań kości.
Okostna odgrywa tutaj główną rolę, jak wykazały doświadczenia na zwierzętach. Jeżeli wyłuszczymy psu całą łopatkę z i)okostnowej osłonki, to po dłuższym czasie powstanie nowa kość, odpowiadająca łopatce również pod względem kształtu. Okostna wytworzyła więc i materiał kostny, i równocześnie kształt kości(8. Heine).
Najłatwiej regenerują trzony kości długich, ubytki kości w żuchwie i żebrach również łatwo zostają wypełmone, natomiast kości czaszki i kości gąbczaste regenerują znacznie trudniej. Kość daje się również przeszczepiać, dzięki czemu można zapełniać większe ubytki kostne. Jest wątpliwe natomiast, czy kość przeszczepiona, nawet z tej samej jednostki(przeszczepy własnopochodne), zostaje zachowana. Przypuszczalnie służy ona tylko za pomost dla nowo wytwarzanej tkanki kostnej(Benninghoff). Nawet całe stawy były przeszczepiane z dobrym wynikiem(Leser). Kość jest plastyczna i w dużym stopniu ma zdolność do s to s o wywani a się do warunków. Grubość kości do pewnego stopnia rwże się Bostosować do swej czynności. Jeżeli młodemu psu usuniemy trzon ko 4@piszczelowej, tak że masa jego ciała będzie spoczywać wyłącznie na strzałce, drugiej kości goleni, to po pewnym czasie osiągnie ona tę Baję grubość co kość piszczelowa. Odwrotnie, w stanie spoczynku naBłgpujezanik materiału kostnego. Kość ma zdolność dostosowywania 8:ównież pod względem swego kształtu. W krzywo zrośniętych zła Wantach u dzieci czynnościowo nieważne wyrostki kostne stopniowo BOJkają, a inne, ważniejsze, wzmacniają się. W miejscach wzmożone 89 oD@ążenia może nastąpić przyrost kości, w miejscach małego obciąAeniakość zanika. Na kościach udowych zgiętych wskutek krzywicy@loJa zbita zdobywa podporę w postaci grubego słupa kostnego 88 uż bardziej obciążonej, wklęsłej strony kości. Występuje tutaj PPóBocześnie dostosowanie architektoniki wewnętrznej kości do no**hwarunków obciążenia. Kość pod względem fizycznym jest twoFe@twardym, chociaż pod względem biologicznym jest masą plasĘczP 4 ulegającą ustawicznej przemianie.


Okostna i ochrzęstna powierzchnia istoty kostnej nigdzie nie występuje, nago". Przeważ, część powierzchni kości pokryta jest o k o s tn ą(periosteum), błoną*óknistą, silnie unaczynioną i unerwioną, która bez większego trudu je się oddzielić od swego kostnego podłoża. Badanie mikroskopowe dozwala rozeznać w okostnej dwie warstwy:ustwę zewnętrzną, włóknistą, i warstwę wewnętrzną, rozrodczą. Od urstwy zewnętrznej włókna(Sharpeya)odgałęziają się łukowato znikają w kość. Dzięki temu okostna, jak również więzadła i ścięgna omieniujące w nią ściśle łączą się z kością. Włókna okostnej(a także hrzęstnej)nie przebiegają bezplanowo, przeciwnie-mają określony zebieg, który odpowiada architektonice przylegającej kości. Grubość*osmej jest różna w różnych miejscach w zależności od tego, czy ścięamięśni przyczepiają się do niej, czy też nie. Warstwa wewnęma, rozrodcza, jest bogatsza w składniki komórkowe od zewnęnej. W okresie rozwoju kości zawiera ona komórki kościoróre z e(osteoblasty). Tworzą one swoistą część okostnej, natomiast irstwa włóknista występuje również w innych osłonkach łącznotkanwych. Gdy kostnienie się kończy, komórki kościotwórcze giną, a wyjpująznowu tylko wtedy, kiedy(np. po złamaniu kości)wytwarza:nowa istota kostna. Między złamanymi końcami kości powstaje:edy kość w nadmiarze, tzw. kostnina, czyli guz kostninowyJhs). W okostnej przebiega wiele naczyń krwionośnych i chłonnych oraz rwów. Bogate czuciowe unerwienie okostnej powoduje wielką bolesśćw razie uderzenia o kość, np. o brzeg przedni kości piszczelowej. iększe naczynia krwionośne leżą w zewnętrznej, włóknistej warwie, delikatniejsze rozgałęzienia-w warstwie wewnętrznej. Naczyakrwionośne i chłonne okostnej łączą się z naczyniami biegnącymi kanałach odżywczych'i kanałach osteonu?. Widzimy więc, że rola ostnej jest wieloraka:służy ona za ochronę kości, do jej odżywiania vreszcie jest czynnikiem rozwoju i regeneracji kości. Części chrzęstne kośćca z wyjątkiem chrząstek stawowych pokrywa Ima, włóknista błona podobna pod względem budowy do okostnej, *ana o c brze s tn ą(perichondrium). Daje się ona również bez trudu dzielić od przylegającej chrząstki. Znaczenie ochrzęstnej dla chrząsijest takie samo jak okostnej dla kości. W czasie rozwoju kośćca w ejscach, w których chrząstka przekształca się w kość, ochrzęstna zaenia się w okostną.Volkmanna Hayers a.
Szpik kostny Wnętrze jam szpikowych w trzonach kości długich i licznych małych ąmek w istocie gąbczastej wypełnia miękka, silnie ukrwiona, gąbczamasa, szpik kostny(medulld ossium). Znajdujemy go nawet w większych kanałach osteonu.
Masa całego szpiku wynosi u dorosłego jąężczyzny ok, 2600 g, a więc więcej niż masa wątroby. Wraz z wiekiem wytwarza się szpik, wynosi u noworodka 67 cm, w wieku 20 lat zgt 5 cmA, w wieku 55 lat--4192 cm. Szpik występuje w dwóch postaciach:szpiku kostnego żółtego(medullc ossium jlmd mielos s szpik)i szpiku kostnego 8 z e rwo n e go(medullc ossium rubrd). Szpik żółty składa się przeważnie z komórek tłuszczowych i nielicznych tylko młodocianych postaci krwinek czerwonych. W przypadkach anemii może on być zastąpiony szpikiem czerwonym. U płodu i noworodka we wszystkich kościach występuje tylko szpik czerwony, ale już w dzieciństwie rozpoczyna się stopniowo stłuszczenie szpiku w trzonach kości długich. Po okresie pokwitania szpik żółty szybko rozprzestrzenia się w istocie gąbczastej końców kości długich, gdzie częściowo zastępuje szpik czerwony. U dorosłego szpik żółty jest już nie tylko w jamach szpikowych trzonów kości długich, ale ogniska szpiku stłuszczonego stwierdza się także w innych kościach. Szpik czerwony utrzymuje się jeszcze w kręgach, mostku, żebrach, kościach czaszki, w kości miednicznej i w łopatce oraz częściowo w końcach kości długich, sięgając nieraz głęboko w obręb trzonu. W warunkach prawidłowych ilość szpiku czerwonego i żółtego jest mniej więcej równa. U dorosłego szpik czerwony jest wyłącznym miejscem wytwarzania krwinek czerwonych(ery tr o cyt ów)i ziarnistych krwinek białych(granulocytów), natomiast bezziarniste, czyli agranulocyty(limfocyty i monocyty), powstają w narządach chłonnych i śledzionie. Zrąb szpiku czerwonego i żółtego tworzy siateczka komórek wezenchymatycznych(tkanka łączna siateczkowa). Zawieszone są tułał zatokowa poszerzone naczynia włosowate o cienkich ścianach, któJewłączone są między wnikające do istoty gąbczastej tętniczki a żyły 8 niej występujące. W oczkach siateczki są poza tym liczne elementy WOórkowe szpiku. Występują one w postaci 1)osteoblastów i 2)94 Jeokl a stów, komórek kościotwórczych i kościogubnych, służą E 8 h do wytwarzania lub niszczenia tkanki kostnej:w postaci składni 896 wytwarzających komórki krwi, a więc 3)erytrob la stów, ko@6 Fekzawierających jądro, z których powstają bezjądrowe e ryt r oFJą, 4)-mielocytów(mielos s szpik), komórek szpiku będących Pmórkami macierzystymi granulocytów. Poza tym spotykamy w szpi 899)komórki olbrzymie(megakariocyty)w niewielkiej ilości, 8 łlórych rozpadu mają powstawać płytki krwi(trombocyty), 'Wetzel G. Z, t. ges.
Anatomie, T. 82, 1827.
:1 FtFX.


*eszcie 6)komórki tłu s z cz owe.
Komórki siateczki mają zgjt:ć wchłaniania i magazynowania. I tak szpik czerwony oprócz wy arzania komórek kostnych i komórek krwi ma za zadanie magazyxanie lipidów, potrzebnych do budowy krwinek czerwonych. Przez Badanie się tłuszczu szpik czerwony przekształca się u dorosłego w gk żółty. Oprócz powyższych elemenlów komórkowych szpik zawieoczywiście również naczynia krwionośne, naczynia chłonne i nerwy"udzi starych lub schorowanych szpik staje się często przezroczysty sxy brunatnoczerwonej:mówimy wtedy o s z p i ku g a I a re to wam\medauQ osswm gelatmosd. łzpik, zwłaszcza czerwony, jest silnie unaczyniony:większe naezy. krwionośne(naczynia odżywcze, tdsd nutricid)wchodzą przez kayodżywcze do szpiku(p. dalej):mniejsze, liczne naczynka przenijąprzez kanały odżywcze istoty zbitej do istoty gąbczastej. Krwinki ire powstają w oczkach siateczki szpiku, muszą przeniknąć przez nką ścianę zatok żylnych, aby żyłami wyprowadzającymi ze szpiku rtać się do krwiobiegu. Na tej drodze krwinki czerwone tracą swe lra.
W krwiobiegu żyją ok, 100 dni i wreszcie następuje ich rozpad, wrue w śledzionie.Rozwój kości.
7 ostatecznej postaci kości występują najpóźniej ze wszystkich układów ciała. Rozwój odbywa się w zasadzie, wszędzie jednakowo dzięki komórkom kościotwór*(osteoblastom). Są to swoiste komórki mezenchymatyczne, które łącząc się mi wypustkami układają się w sieci i wydzielają dokoła siebie z początku nie zwaplą, włóknistą, zawierającą włókna klejodajne istotę podstawową(osteoid). Przez póższewydzielanie soli wapniowych ta włóknista istota podstawowa przekształca się w ipniałą istotę kostną. Część komórek kościotwórczych zostaje uwieziona w powstają w ten sposób istocie kostnej i staje się komórkami kostnymi(osteocyty). Tym samym:wszy etap wytwarzania kości(beleczki lub blaszki)kończy się. Wytwarzanie nowej siwy kości odbywa się przez pozostałą część osteoblastów, która zachowała się na ierzchni. Zjawisko kostnienia powtarza się i kość rośnie przez przywarstwianie. Zjakowytwarzania się tkanki kostnej jest równoczesne ze zjawiskiem niszczenia kości. zczenie to powodują wielojądrzaste komórki olbrzymie, czyli tzw. komórki ko śgubne(osteoklasty:klazein s łamać). Tworzą one zagłębienia w i ci, tzw. zatoki erozy jne(łacince erosionis)(Howshipa). Kość rozwija się czy Ja podłożu tkanki łącznej(mezenchymy), czy też chrząstki. Zależnie od podłoża mazystegoodróżniamy więc rozwój kości na podstawie tkanki łącznej i rozwój na podmechrzęstnej. os(cienie na podłożu łącznotkankowym(mezenchymaiącznym)rozpoczyna się żynrozmnażaniem się komórek i silnym unaczynieniem mezenchymy. Osteoblasty wyrzaJęw wyżej opisany sposób istotę kostną:powstają beleczki kostne i miejsce tkan 4 cznej, w której zjawisko to się odbywa, mętnieje, staje się nieprzezroczyste i dostrzeaegołym okiem jako punkt k o stni cni a(punchm oss(fcuionis). Część osteoblaPzostaje zamurowana w przepojonej solami istocie międzykomórkowej i przekształlgw Komórki kostne. Beleczki kostne rozchodzą się najczęściej promieniście od pum Kostnienia(np. w płaskich kościach sklepienia czaszki od guzów czołowych czy cieniowych)i wytwarzają w ten sposób delikatną siatkę:w jej okach naczynia krwionoikomórki mezenchymatyczne wytwarzają "pierwotny"szpik. Beleczki kostne zaczy)następnie wyrastać również w innych kierunkach i w ten sposób powstaje trójwy.Qjąrowy ukła 4 beleszek.
Na powierzchni powstaje wciąż nowa tkanka kostna, dzięki ą-ejiu kość grubieje, a równocześnie otaczająca ją tkanka łączna tworzy na jej powierz Qjjg błonę włóKoJsJ 4, okostną. Po osiągnięciu pewnej grubości wytwarza się na powierz@ąto ułożone beleczłi śródkościa 4 p(oe). Tak zbudowane np. kości płaskie czaszki odąytelonesą od siebie podczas wzrastania coraz węższymi pasmami łącznotkankowymi jjąęęm przypada rola podobija do tej, jaką odgrywa chrząstka nasadowa we wzrastaniu wąei długich, jak To zobaczymy niebawem. Dopóki tkanka łączna jest zachowana, dopiję wść ma możność obwodowego powiększania się:z chwilą jednak jej zaniku następuje zeępolenie się brzegów sąsiednich kości i Wmi samym zahamowanie dalszego ich wzraęłąnia. Przedwczesne skostnienie połączeń kości, zwłaszcza kości sklepienia"czaszki, jjwże wywoływać różne nieprawidłowości rozwojowe(np. deformacje czaszki, p. dalej). jxą podłożu łącznotkankowym(mezenchymatycznym)powstają tzw. kości okłaązinowe:należą do nich kości sklepienia i ścian bocznych czaszki, większość kości łwąrzy i obojczyk. W tym ostatnim jednak może wtórnie występować chrząstka. Nazwa wsei okładzinowych powstała stąd, że w pewnym stadium ich rozwoju filogenetycznego pwkrywają(okładają)one w postaci płytek kostnych, leżących w skórze, znajdujący się głębiej szkielet chrzęstny:widzimy to np. u jesiotra. Kostnienie kości na podłożu łącznotkąnkowymrozpoczyna się wcześniej niż na podłożu chrzęstnym. Kostnienie na podłożu chrzęstnym.
W rozwoju kości na podstawie chrzęstnej chrząstka służy za model, dokoła którego i wewnątrz którego występuje zjawisko rozbudowy kości i równoczesnego niszczenia chrząstki od wewnątrz:to ostatnie zadanie obejmują komórki mezenchymy, często zwane komórkami chrz ą st kog ub nymi(eh on droklasty), choć nie są one osobnym rodzajem komórek mezenchymatycznych. Tak powstającekości nazywamy k o ś ć mi z as tęp c z ymi. Nigdzie jednak nie występuje bezpośrednia przemiana tkanki chrzęstnej w tkankę kostną, lecz zawsze tylko chrząstka zostaje wpierw zniszczona, a następnie dopiero w tym miejscu wytwarza się istota kostna. Przed zanikiem chrząstki, uszkodzonej prawdopodobnie wskutek zmiany w jej odżywianiu, zostają złożone w niej sole wapniowe:powstaje to, co nazywamy punktem lub ogniskiem zwapnienia chrząstki. W ciągu rozwoju kości na podłożu chrzęstnym występują obok siebie dwa zjawiska, przy czym oba prowadzą do wytwarzania się kości. Jedno zjawisko rozpoczyna się z zewnątrz, od ochrzęstnej i nazywamy je też kostnieniem ochrzęstnym(ossińcdtiogerichondrdhs). W drugim zjawisku tkanka kostna występuje w miejsce stopniałej chrząstki wewnątrz kości, nazywamy je kos tajeniem śró d chrzęstnym(ossińcaBoendochondrdlis):rozpoczyna się ono tzw. p un kłem ko sini cni a(punchm ossifcwionis). W kościach krótkich zjawisko kostnienia zaczyna się śródchrzęstnie i trwa aż do zuży 98 całego materiału chrzęstnego:potem dopiero na powierzchni kości rozpoczyna się kostnienie od okostnej. W Kościach długich zjawisko kostnienia przebiega nieco inaczej. Rozwój ochFBgs lny kości występuje tu zwykle wcześniej niż rozwój śródchrzęstny:rozpoczyna się 98 w połowie wysokości trzonu kości długich, kiedy pierwsze ślady zwapnienią w 9 łW 4 s 1 ce są ledwo widoczne. Komórki wewnętrznej warstwy ochrzęstnej przylegaj 4 cej 999 hrz 4 stki ulegają przemianie w osteoblasty, a ochrzęstna w okostną. Osteoblasty wyPóFzaJęwpierw włóknistą ossemę, wśród której następnie odkładają się sole wapniowe. Ęf len-posób zostaje nałożony na chrząstkę mankiet kostny hamujący dalszy rozrost 99 O 4 lki, grubszy pośrodku, zaostrzony ku końcom. Ten mankiet koslW grubieje i wy 9 ł 9 Żasię przez przyrastanie ciągle nowych warstw. Kość rośnie na grubość, aż osiągnie 4 we prawidłowe wymlaM. 9986)śródchrzęstny kości rozpoczyna się wkrótce po utworzeniu mankietu ł 9@@e 2 o dokoła trzonu:teraz zwapniała środkowa część chrząstki jest dojrzała do zaniŻ 968 wewnętrznej powierzchni okostnej komórki zaczynają silnie bujać, powstają "pą 98 okostnowe", które wspólnie z pętlami naczyń włosowatych przechodzą przez ochłBWepowstałą kość w miejscu zbliżonym na ogół do środka kości długiej. Przez poPF'86 w ten sposób otwór w kości(ochrzęstnej), w późniejszym kanale odżywczym, p 49 K.


i niszczyć ją za pomocą komórek chrząslkogubrych.
Tkanka ta rozszerza pierwotną jamę szpikoriszczącz kolei od wewnątrz mankiet kostny. Równocześnie z tym zjawiskiem żąstkogubnym i kościogubnym odbywa się zjawisko kościotwórcze. Osteoblasty wyrzająwarstwy kostne dokoła rozszerzającej się jamy szpikowej na wewnętrznej gorzelni kości, jak również na ocalałych beleczkach międzykomórkowej substancji zęstnej(beleczkach kierunkowych)w głębi jamy szpikowej, tworząc w niej układ weętrznychbeleczek kostnych. racz rozrost, przez przywarstwianie tkanki kostnej(cppositio)na wewnętrznych beikachkostnych, z chwilą równoczesnego zaniku poprzednio utworzonych beleczek*orpto)rozszerza się obszar kostnienia, który wytwarza wewnętrzną, gąbczastą część ej w kierunku jej długości i grubości, i zastępuje chrząstkę. Ten odcinek kości długiej ywa się trzonem kości(corpus s. diaphgsis:fsein-rosnąć, dia-przez).Ryc.
125. Kostnienie kości długiej.
Przekroje podłużne kości w różnych okresach rozwoju.
Schemat:I-cała kość w stadium chrzęstnym, tylko na trzonie utworzony ochrzęstnie mankiet kostny(czarny):chrząstkę oznacza powierzchnia kropkowana:b-obie nasady jeszcze chrzęstne, w trzonie przez kostnienie śródchrzęstne powstała siateczka istoty kostnej gąbczastej:c-w obu nasadach powstały śródchrzęstne punkty kostnienia, w trzonie jama szpikowa. Między obiema nasadami a trzonem pozostaje chrząstka nasadowa:dpunkty kostne nasad rozrosły się:chrząstka pozostała tylko na powierzchni stawowej i na granicy trzonu i nasad. W trzonie jama szpikowapowiększa się.
***e końce kości długich utworzone są z odrębnych części kostnych, które powstają:dnego śródchrzęstnego punktu kostnienia, lub też kilku. Te części kości, zrastające później z trzonem kości długich, nazywamy nasadami(epiphgses). Poza tym w ębie trzonu można odróżnić jeszcze p r z yn a s a dy(metdphgses), stanowiące rozszejącesię ku nasadom części końcowe trzonu:znajdują się więc one między właściwym onem a nasadą. O ile trzon występuje przeważnie w postaci wydrążonego walca zbuvanegoz istoty kostnej zbitej, wewnątrz którego znajduje się jama szpikowa, o Jąle*asady zbudowane są z istoty gąbczastej, tak samo jak i nasady kości. Punkt kosę:nią nasady dzieli chrząstkę odcinków końcowych kości długich na dwie części:na 18:chrzęstną-c br z ą s tkę s 1 a w o w ą(cartilago articulms), skierowaną ku sąsiemkościom i pokrywającą tzw. powierzchnię stawową kości, oraz na płytkę chrzęs@4 eh rz ąstkę na s a do w ą(cartilago epiphgsialis), oddzielającą w kości rosnącej re@od trzonu bądź od przynasady. W kościach długich, w których nasady występuJ 4@a Końcach kości, mówimy o nasadzie bliższej(górnej)i dalszej(dolnej):na kościach dręczą czy śródstopia lub paliczkach marny zwykle po jednej nasadzie czy to bliższej. Jeż dalszej.
Chrząstka nasadowa umożliwia wzrastanie długościowe kości:kość roś 8 przez wiele lat i też przez wiele lat przedłuża się granica kostnienia trzonu-koś nie na długość. Gdy tylko mnożenie się komórek chrząstki nasadowej ustaje, chrz 4 s 4 stopniowo zanika, a istota kostna trzonu i nasady zlewają się w jedną całość i wzrcnie kości na długość ustaje. Odbywa się to u kobiet ok, 20, u mężczyzn ok, 25 roł 9 Ia. Jedynym śladem pierwotnej granicy między trzonem a nasadą po zaniku chrząsJ 84.jąsadowej jest występująca na jej miejscu podwójna blaszka kostna, kres a albo lini a jąs a dowa Omen epqwgswls), której ślady widoczne są na przekrojach podłużnych gwńców kości jeszcze nawet w późniejszym wieku. Niezliczone ilości małych jamek szpikowychmiędzy beleczkami istoty gąbczastej nasady i przynasady łączą się teraz z sobą i z jamą szpikową trzonu. Znaczna większość kości występuje na podłożu chrzęstnym, jak kości podstawy czaszki(chondroczmium), kosteczki słuchowe(bez wyrostka przedniego młoteczka), wyrostek ryleowatykości skroniowej, kość gnykowa, kręgi, żebra, mostek, łopatka, kość miedniczna i kości kończyn.kyc.
126.
Siateczka beleczek kostnych wychodzących z obu ośrodków kostnienia kości ciemieniowej 3-miesięcznego płodu ludzkiego:wg Fischla.Wzrastanie i liczba kości Z rozwoju kości wynika, że wzrastanie zarówno długości, jak i grubości kości we wszelkich rodzajach osteogenezy odbywa się wyłącznie przez p r z yw a r s 1 w i a n i e(appositio)dzięki działaniu komórek kościotwórczych. Wzrastanie śródmiąższowe nie jest możliwe, ponieważ tkanka kostna jest zbyt twarda, żeby mogła rosnąć przez rozstępowanie się swoich elementów. Jednak samo przywarstwianie kości nie wystarcza do osiągnięcia właściwych dorosłemu wymiarów i proporcji kości. Przekrój przez trzon kości udowej noworodka mieści się w przekroju jamy szpikowej kości udowej dorosłego. Zjawisko wytwarzania nowej kości odbywa się więc równolegle ze zjawiskiem jej niszczenia(resorptio)przez czynność komórek kościogubnych. Komórki kościogubne i kościotwórcze pracują więc antagonistycznie. Zarówno wewnątrz tkanki kostnej, jak i na powierz c@i wewnętrznej kości długich przez długi czas odbywa się stałe niszczenie już wytwoęzonejtkanki kostnej. O rozmiarach tego zjawiska możemy sądzić po przykładzie, który pJzylacza Kolliker, że np. kość udowa 3-letniego dziecka nie zawiera lub prawie nie zawiera tego materiału kostnego, z którego jest zbudowana kość udowa noworodka. Ale kości.
W 6 s@ym tygodniu życia płodowego trzony kości długich mają już punkty kostnienia. W Pzecim miesiącu występują one w większości pozostałych kości. Dla donoszonego no 8984 kacharakterystyczne jest kostnienie trzonów kości długich, jak również występo 8@4 ekostnienia w nasadzie dalszej kości udowej i nieraz w nasadzie bliższej kości pisz 9 ełowej. Widzimy więc, że występowanie punktów kostnienia pod względem czasu ł śółości wzrastania jest zupełnie prawidłowe i prawidłowość ta służy często do okreŚ 8 wieku, zdolności życiowej i dojrzałości płodu. Niektóre gruczoły o wydzielaniu gPóOęlrznym wpływają pobudzająco lub hamująco na wzrastanie i zwapnienie kości 89 e@działanie ich jest nieprawidłowe, np. w przypadku krzywicy czy zaburzeń wzraś'9 ćF Bzrastaniu długościowym kości(wzrost olbrzymi lub karłowaty). Dopiero w starości P'eWażają zmiany resorpcyjne:beleczki i warstewki kostne stają się rzadsze(zrze 8 ĘP 6@ieniekości, osreoporosis)i kość staje się łamliwa(np. złamanie szyjki kości 99 owej jest typowym złamaniem starości).


okresie względnego spokoju w zjawiskach ossyfikacyjnych występuje nowy rzut punwkostnienia, który u dziewcząt rozpoczynia się mniej więcej w 9 roku, u chłopców w roku życia. Mówimy o wtórnych lub dodatkowych punktach kostnienia, które przede ystkim powodują delikatniejszą rzeźbę poszczególnych kości. W 15-17 roku życia poczyna się zanik chrząstki fasadowej i kostnienie(sgnostosis)połączenia nasady zonem(kościozrost trzonowa-nasadowy). J płci żeńskiej punkW kostnienia, przede wszystkim w nasadach, występują ok, 2 lat ześniej:proces kostnienia kończy się też wcześniej niż u płci męskiej, co pozostaje w iązku z wcześniej występującą dojrzałością płciową u kobiet. Środowisko niewątpli*wpływa na zmiany kościotwórcze, toteż u dzieci miejskich, u których dojrzewanie iowe występuje wcześniej niż u dzieci wiejskich, również punkty kostnienia występu acześniej i wcześniej zrastają się. ak z powyższego wynika, liczba kości ustroju ludzkiego jest zmienna w zależności od iku. U noworodków wynosi ona ok.
270.
Wraz z występowaniem wtórnych punktów dnienia liczba ta wzrasta i np. u dziecka l 4-letniego wynosi ok. 356.
W wieku później m po połączeniu się nasad z trzonami liczba ta spada i wynosi u dorosłego 206, po*wraz ze zrastaniem się kości czaszki w wieku późniejszym w dalszym ciągu się llljSZB.Naczynia i nerwy kości.
4 a czyni a krwi ono śne kości są bardzo liczne:kość czerpie swoje ukrwienie grzęźnie z dwóch źródeł(ryc, l 27). i.
Z okostnej wnikają do kości liczne tętniczki przez drobne kanały odżywcze. Na poerzchnikości występują wszędzie bardzo liczne, drobne, a częściowo również duże wory na c z yni owe(forammc tasorumS. Duże otwory naczyniowe występują zamow przynasadach trzonów kości długich, jak i w samych nasadach(w miejscach ęczepu torebki stawowej)oraz w kościach krótkich i płaskich. Silne unaczynienieastnej występuje więc wszędzie tam, gdzie należy zaopatrzyć w krew obfitą istotę gąbistąwraz z zawartym w niej szpikiem czerwonym. Drugim źródłem zaopatrzenia są naczynia, które bezpośrednio wnikają do kości. gzimy je przede wszystkim w trzonach kości długich.
Zbitą istotę kości przenikają aj skośnie jeden lub dwa tzw. kanały odżywcze jedna(es nutricii), wysłane przeiżeniemokostnej:ich zewnętrzne otworki nazywamy o tw o r a m i o d z y w c z ymi(fo@ndnumcid), które w większości przypadków położone są w pobliżu środka lrzonu. sez nie wnikają naczynia odżywcze Ocsc nutricid), zaopatrujące szpik. Są one ykle odgałęzieniami jakiejś większej tętnicy i w jamie szpikowej dzielą się na gal 4 żlepującą i zstępującą, z których gałąź główna, zwykle biegnąca w przedłużeniu kanaa, jest nieco silniejsza niż druga. Jba źródła ukrwienia, jeszcze u noworodka ściśle odgraniczone, łączą się już po kilKuach życia przez zespolenia między naczyniami jamy szpikowej i istoty gąbczastej:ze 4 ająsię również naczynia układu okostnowego, biegnące w kanałach osteonu, z centami biegnącymi w kanałach odżywczych. Podobne jest unaczynienie większości Kopłaskichi wielu kości krótkich:i tutaj poza układem naczyniowym okostnej łych 89 jest jeden otworek lub więcej otworków, przez które biegną naczynia do szpiku czeFnego, odpowiadające większym tętnicom odżywczym. ślerunek przebiegu naczyń odżywczych w trzonach kości długich zmie@8 W@4 gu wzrastania. Otwory odżywcze są w tym miejscu trzonu, w którym w rozwoJBbitonalnym kościotwórcza mezenchyma dostaje się do trzonu chrzęstnego, a W@9 n, gdzie rozpoczyna się proces kostnienia. Z początku kanały odżywcze ustawione 84 istopadle do długiej osi kości. Wskutek nierównomiernego rozwoju długości obu o 4 łów końcowych kości, wraz z postępującym wzrastaniem kanały odżywcze skieruJ 4 coraz bardziej skośnie, mianowicie w kierunku nasady, która wcześniej traci 84 zęstkę fasadową:kanały odżywcze biegną więc w kierunku słabiej rosnącego końca lei. Tęlnice odżywcze kości ramienia i przedramienia skierowane są ku łokciowi, 08.Homer us.
li.
-Naczynia nasadowe. .
-Naczynia przynasadowe.
Tętnice odżywcze trzonu-.
Naczynia przynasadowe*.
Naczynia nasadowe-.
-Naczynia nasadowe.
'Naczynia przynasadowe--.
Tętnice odżywcze trzonu.
-Naczynia przynasadowe.
Naczynia nasadowe----.
44 W óemur.
99147 TęOuce kości długich noworodka.
Schemat.
Strzałki wskazują kierunek tętnic odżywczych:wzorowane na Uanzu i Wachsmuthcie. ś 99 Y Jego stawu zrastają się z trzonami przed zrośnięciemi się nasad z trzonami strony P'Aeciwnej. W kończynie dolnej tętnice odżywcze biegną w kierunku od kolana, zostało F Biwierdzone, że nasada bliższa kości udowej i nasady dalsze kości piszczelowej oraz 898883 łączą się wcześniej z trzonami od nasad przeciwnych końcowi kości. Jeżeli kość 9+9 ólko jedną nasadę, wtedy tętnica odżywcza biegnie w kierunku drugiego końca ko? 'ł p(zebieg tętnic kostnych nie jest obojętny dla leczenia złamań. Przez uszkodzenie WWFY o 4 żywczej zaopatrzenie okostnej może być ograniczone, a zaopatrzenie szpiku Wtesione:tym samym wytwarzanie się kostniny może być utrudnione ŚYQ powstają z naczyń włosowatych szpiku:z jamek istoty gąbczastej przedostają'9998 e do kanałów osteonu i kanałów odżywczych, w których biegną wraz z tętnicami.


chodzą do żył okostnej.
Inna część żył biegnie wraz z tętnicami odżywczymi w liczbie mej lut dwóch i uchodzi do większej żyły otoczenia. W kościach płaskich czaszki żyły duże i liczne i biegną krętymi Kanałami w śródkościu:ściany tych żył utworzone są łaszek kostnych. gąezynia limfatyczne są zarówno w okostnej, jak i w kanałach osteonu istoty sinej. xl e rwy w różnych kościach występują w różnej ilości.
Są to zarówno nerwy okostnej:też samej kości i szpiku kostnego.Streszczenie Kościec występuje zarówno w filogenezie, jak i w ontogenezie najpierw w formie błovstej(mezenchymatycznej):wyższe stadium rozwojowe stanowi forma chrzęstna, zaś ednej bądź z drugiej powstaje ostateczna forma-kostna. Z podłoża błoniastego, z którego powstaje każda kość, pozostaje tylko cienka błona aczającą ją, okostna(periosteum)lub ochrzęstna(perichondrium), a także torebka starwa. Jama szpikowa kości wysłana jest śródkościem, czyli wyściółką jam szpikowychidosteum). Czynność kości polega bądź na ochronie narządów głębiej leżących, bądź też stanowią e bierny narząd ruchu. Do funkcji kości zaliczamy też czynność istotnej jej składowej-szpiku(p. dalej). Pod względem kształtu wyróżniamy kości długie(ossd longc), kości płaskie(ossa pla), kości krótkie(ossd bretid), kości różnokształtne(ossd muł(formie)i kości pneumagzne(ossd pneumdticd). Zewnętrzna warstwa kości odznacza się utkaniem ścisłym, mówiącym istotę zbitą(substantic compactu), w odróżnieniu od warstwy wewnętrznej atkaniu beleczkowatym, którą nazywamy istotą gąbczastą(substcntia spongiosd), lstogąbczastąw płaskich kościach czaszki nazywamy śródkościem(diploe). Istota zbita rt zagęszczoną istotą gąbczastą.
Kości i otaczające je części miękkie dostosowują się wzajemnie pod względem kształtu wietrznego. Również budowa wewnętrzna nie jest bezładna, ale dostosowana do obążeńmechanicznych. W kierunkach ich najsilniejszego działania występują belki bar*iejzbite(budowa trajektorialna według, zasady maksimum-minimum"). Biologicznie kość odzniacza się mań, zdolnością regeneracji, przy czym dużą rolę odywazdolność kościotwórcza okostnej. Zdolności te zawdzięcza okostna zawartości koórekkościotwórczych(osteoblastów). Między końcami złamanej kości powstaje dzięki m nowa kość, często nawet w nadmiarze:powstaje wówczas tzw. guz kostninowy(ca(SI Kość można również przeszczepiać. Szpik kostny(nedulla ossium)czynny jest tzw. szpikiem czerwonym(medullc ossium 06)w odróżnieniu od nieczynnego, żółtego(medullc ossium fletu). W stanach charławawystępuje szpik galaretowaty(medul(a ossium geldtmosd). Szpik składa się ze zrębu, utworzonego z tkanki łącznej siateczkowej:w oczkach zrębu fałdują się elementy komórkowe, z których powstają erytrocyty, granulocyty(ziarniste wirki białe)i płytki krwi(trombocyty). Zawiera on też komórki kościotwórcze(osteoasWi liczne zatokowato rozszerzające się naczynia. Bozwój kości na podłożu łącznotkankowym(mezenchymatycznym)zaczyna się o 4 Jnłww kostnienia(puncta ossińcmonis)w nnezenchymie. Tak powstają mJn, kości ładzinowe czaszki, które składają się z dwóch blaszek istoty zbitej i zawartego mie 4 Ymi śródkościa. Posinienie na podłożu chrzęstnym, np. kości długich, odbywa się zarówno wewn@@@6 z 4 sJki(ossWcdtio endochondralis), jak i jednocześnie od ochrzęstnej(ossifccNo perć ło@rJis). Kość rośnie na grubość przez przywars(wianie(appositio)od okostnej 4 e 9 jcześnie występuje resorpcja(resorpto)kości od wewnątrz dzięki komórkom kościogWay@(osteoklastom). Powstaje jama szpikowa(cmitcs medullms)wypełniona szpikieóprzypadkukości długich ta środkowa część kości tworzy trzon(didphgsis, corpus)84 ou jej końcach z osobnych punktów kostnienia kostnieją nasady(epiphgses)bliższa.j ąą(sza, długo oddzielanie od trzonu chrząstką nasadową(cdrti(ago epiphgsialis). Rozę-eęzające się ku nasadom części końcowe trzonu nazywamy przynasadami(meraphg. , -j.
Chrząstka fasadowa jest miejscem wzrostu kości na długość. z ustaniem czynności chrząstki fasadowej ustaje wzrastanie osobnika. Chrząstki naęąąawekostnieją, pozostając jako widoczne na zdjęciach rtg linie nasadowe(lineae epiphgstdleslchrząstka utrzymuje się do końca życia tylko na powierzchni nasady zwróconej do jąąią stawowej jako chrząstka stawowa(cmi(ago articularis). gjąć czerpie swe ukrwienie z powierzchni, od okostnej, i z naczyń szpiku, dokąd do@ąjąsię one przez otwory i kanały odżywcze(fordmmd nutricid et cdndles nutricii). Wniąjjąprzez nie do jamy szpikowej naczynia odżywcze(fasa nutricid), które rozkrzewiają się w szpiku i tkance kostnej.nonowa ocóaa roŁączz:koser Rozwój połączeń kości.
Omawiając rozwój rodowy i osobniczy kośćca, wyróżniliśmy w obydwu trzy stadia rozwojowe:błoniaste, chrzęstne i kostne. Z chwilą kiedy miękki szkielet błoniasty jest zastąpiony bardziej odpornym szkieletem chrzęstnym, ruchy zostają zlokalizowane do poszczególnych miejsc szkieletu. Pasma mezenchymatyczne, pozostałość stadium błoniastego szkieletu, zarówno w filogenezie, jak i w ontogenezie, spełniają to zadanie łącząc oddzielne części szkieletu chrzęstnego(ryc, l 28 h w ten sposób powstaje pierwotna, ciągła forma połączeń kości, tzw. p o tą c z e ni e śc i s te(sgndrthrosis)lub nieruchome. Połączenie to może występować w różnych postaciach:wyżej opisaną formę, w której materiałem łączącym oddzielne części szkieletu jest powstała z mezenchymy tkanka łączna, nazywamy połączeniem włóknistym juncturd jibrosd)albo wie zo z ras 1 e m(sgndesmosis). Jeżeli warstwa tkanki łącznej między dwiema chrząstkami ulegającymi niastępnie skostnieniu przemieni się w chrząstkę, powstaje połączenie za pomocą.Stadium błoniaste.
Sy nart hrosis.
V V(**Irs'-.
/Per ichond li urn.
Stadium chrzęstne.
99128 Schemat rozwoju połączeń kości.
Stadium kostne.
alcowate części kości w przekroju podłuż.
nym:wzorowane na Brausie.
-Periosteum.
-Musculus.
CartilagoarticularisCiosu/a articu larisCayum articulare.


*ząstki, zwane p o tą c z e ni em chrz ę stnym(hncturd ccrtilagmea)albo eh rz ąstzr o s te m(sgnchondrosis). Materiał łączący oddzielne części szkieletu, czy to tkanka zną czy też chrząstka, może wreszcie z wiekiem kostnieć:mówimy wtedy o k o ś c i oyśe i e(sgnostosis). Więzozrost, chrząstkozrost i kościozrost są to trzy różne postacie*rwomego, ścisłego połączenia dwóch części szkieletu. ę tego rodzaju połączenia ścisłego rozwija się w charakterystycznej równoległości:woju rodowego i osobniczego wtórna, wyższa postać połączenia, połączenie stawowe, 4 i s 1 a w(crticulatto), zwane ostatnio połączeniem maziowym(nnctura sgnomahs). *t to połączenie ruchome w przeciwieństwie do połączeń ścisłych. W czwartym miesiążyciapłodowego w materiale łączącym części embrionalnego szkieletu powstają ierw małe, szczelinowate jamki. Mogą się one zachować w stanie embrionalnym i w i sposób mogą wytwarzać stadium pośrednie między połączeniem ścisłym, nieruchom, a wolnym, stawowym, np. w spojeniu między obiema kośćmi łonowymi. Jeżeli naniaststopień ruchomości ma być większy, szczelinki te stopniowo powiększają się vorzą j a me s 1 aw ową. Części zewnętrzne tego pierwotnego materiału łączącego zawująsię i tworzą torebkę stawową, łączącą oba końce stawowe kości. Dzięki tworzeniu się stawu zamiast połączenia ciągłego powstaje połączenie nieciągłe, a tym nym odpowiednie warunki dla większej ruchomości łączących się części szkieletu. Zrzemiany materiału łączącego końce stawowe kości bywają rożne w różnych stawach. jednych tkanka łączna zanika całkowicie z wyjątkiem materiału na obwodzie, z które powstaje torebka stawowa. W innych stawach poza torebką stawową w samej jamie wowej zachowuje się bardzo znaczna pozostałość materiału łączącego w postaci krąachrząstki włóknistej, powstałej z przekształconej tkanki łącznej. Ten krąż e k s łatwy, zwany także chrząstką śródstawową, dzieli jamę stawową na dwie odielneczęści. W niektórych stawach chrząstka śródstawowa zanika w środkowej części, :achowuje się tylko w częściach obwodowych, nie dzieląc jamy stawowej całkowicie:tą półksiężycowatą chrząstkę nazywamy ł ąk o tk ą s 1 a w o w ą(ryc, l 33).Połączenia ścisłe Z rysu rozwojowego połączeń kości wynika, że występują one w*troju w dwóch zasadniczych postaciach:jako połączenia ścisłe, czyli eruchome, i jako połączenia wolne, ruchome, czyli stawy. Połączenia iśłe(sgnarthroses:syn-z, drthron-człon:, sgnathroein s łączyć tony)są niezróżnicowane, ciągłe, bez szczeliny stawowej. Łączenie iszczególnych części szkieletu odbywa się tutaj przez tkanki i w zaleiościod ich budowy histologicznej, tzn. w zależności od tego czy mariałemspajającym jest tkanka łączna, chrząstka czy kość, odróżnia y:więzozrosty, chrząstkozrosty i kościozrosty. Więzozrost(sgndesmosis:sgndem-łączyć)albo p o tą c z e ni e włókn i s te junc(uóroso)jest pozostałością połączenia mezenchymatycznego zawiązków dwóch odcinkóysieletu. Występuje on w czterech postaciach, jako:1)wi ę z o z r o st włók ni s ty(sg 8 smosis ńbrosd), w którym połączenie tworzą krótsze lub dłuższe klejodajne pasma 34 noJKankowe, np. więzadło rylcowo-gnykowe lub błony międzykostne przedranuewBy goleni:2)więzozrost sprężysty(sgndesmosis elasticd), występuje w postaci sm łącznotkankowych, w których włókna sprężyste zastępują włókna klejodajne, 08)4 one tkance zabarwienie żółte(np. więzadła żółte między łukami kręgów czy apaiBł.'NAP mianem drticulmio(juncnrd ossium)określa wszystkie rodzaje połączeń ko 4 c 4 ag. jomts). Dawną nazwę "staw"zastąpiono nazwą połączenie maziówkowe junc(04@otiJis). Pozostajemy jednak przy dawnym podziale i dawnym mianownictwie poW eń kości, logicznym i przejrzystym.ętąządłowy w obrębie krtani), 3)szew(suturd):między obiema łączącymi się kośćmi yąąjduje się cienka(ot, 9. 5 mm grubości), ale bardzo mocna warstwa tkanki łącznej. y ząleżności od ksztalu l 4 cz 4 cych się brzegów kości odróżniamy:a)szew gładki ąjją prosty(stłum pluną s. letis), najprostsza postać szwu łącząca brzegi obu kości, jąy ęą one zupełnie lub prawie zupełnie proste, jak wyrostki podniebienne szczęk czy Qąęzki poziome kości podniebiennych:b)s z ew lu s k o wy(sutura squamosd), przebiegąnie prostopadle, lecz skośnie do powierzchni kości i brzegi kości nie leżą obok siebie, lecz zachodzą OaehOwKowaTo jeden na drugi, tak połączona jest np. część łuskowa kości geraniowej z kością ciemieniow*, c)szew piłowaty(suturd serrdtd), jest najbardziej gwżonym i najmocniejszym połączeniem tego rodzaju:z dwóch łączących się kości napęzemienniepołożone z 4 bki i zagłębienia brzegu jednej kości zachodzą między ząbki j zągłębienia brzegu drugiej:tego rodzaju szwy występują między większością kości gggepienia czaszki, 4)wklinow anie(gomphosis:gomphos-gwóźdź), jest to sposób umocowania korzeni zębów w ścianie zębodołu dzięki cienkiej warstwie tkanki łącznej gzębnej, czyli ok.Surura.
Surur SQ UB TOSB.
Sutura serrata.
Gomphosis.
Ryc.
129. Schemat szwów i wklino.
WBTIIB.
'FJsk R.
Handbuch der Anatomie u Mechanik der Gelenke.
Fischer.
Jena 1894.


Połączenia wolne, czyli stawy.
Połączenia wolne, czyli stawy(drticulctiones, s. diarthrosesYjar:hroein s dzielić na człony, rozkładać), obecnie zwane p o łącz cłami maziowymi(hncturde sgnomd(es), są najbardziej ruehoiąmpołączeniem kości. Budowa ich jest też bardziej złożona niż niełchonnychpołączeń ścisłych. Sprawy chorobowe mogą łatwo uszkozićaparat ruchowy stawów. Z tego też powodu znajomość ich ma dląrkarza wielkie znaczenie. We wszystkich stawach możemy odróżniać astępujące składniki główne:1)wolne, pokryte chrząstką porierzchniestawowe kości łączących się w stawie:2)torebkę ławową, która otacza cały staw, i 3)jamę stawową. Poza pogższymibywają jeszcze inne, niestałe występujące składniki, jak:nęzadła stawowe, krążki stawowe łąkotki i obrąbki stawowe. Powierzchnie i chrząstki stawowe(fcies er cdrti(cymes drriculares), owierzchnie stawowe pokryte są w zasadzie chrząstką szklistą. W iewielu tylko stawach chrząstki są włókniste, mianowicie w tych, w dórych równocześnie występuje krążek stawowy(staw skroniowa-żuhwowyi mostkowo-obojczykowy). Powierzchnie stawowe bywają płaskie, wypukłe lub wklęsłe, i to w różnym stopniu. owierzchnie wklęsłe stanowią p a new kę s 1 a w o w ą, zaś powierzchnie wypukłe głórkęstawową. Panewki wytwarzają się zwykle na końcach stawowych kości, które najdują się bliżej przyczepów mięśni, główki stawowe odwrotnie-powstają na kodach stawowych bardziej odległych od przyczepów mięśni. Główka stawowa występuje z różnej postaci, czy to bloczka, czy też wycinka kuli itp. , kształt panewki natomiast est przeważnie negatywem główki. Powierzchnia chrząstki jest lśniąca, gładka, a więc loskonale przystosowana do zmniejszania tarcia w czasie przesuwania się jednej pońerzchnipo drugiej. Chrząstka stawowa nie styka się bezpośrednio z kością:między łbie wciska się warstwa zwapniałej chrząstki. Jako składnik sprężysty chrząstka staworałatwo zmienia kształt pod uciskiem wywołanym ruchami stawów. Odkształcenie to istępuje jednak dzięki sprężystości chrząstki, z chwilą, kiedy ucisk przestaje działać. 'wiekiem chrząstka stawowa staje się mniej sprężysta, zmienia przy tym barwę, stajać je bardziej żółta. W późnej starości chrząstka stawowa zanika tylko wyjątkowo. Wtedy ednak stykają się czy to zwapniałe chrząstki, czy też powierzchnie stawowe kości, 968 adzającsię wzajemnie. Grubość chrząstki jest różna, i to nie tylko w różnych stawach, ale i w różnych niejscach tego samego stawu. Grubość chrząstki zależy przede wszystkim od tarcia 8 ławie:ciśnienie natomiast nie jest ani głównym, ani wyłącznym czynnikiem, jak to gier volcie przypuszczano. Najgrubsza warstwa chrzęstna(6 mm)występuje w strzałkowej isJewce rzepki:najmniejsza grubość wynosi ok, 0, 2 mm:średnia grubość waha slg 8(racicach 0, 5-2 mm. Chrząstki stawowe panewek są przeciętnie bardziej miękkie niŻ:hrząstki główek stawowych. Na tej zasadzie opiera się technika dodawania łożysKoWJeco miększego metalu:wiemy, że ciała tego samego stopnia twardości nie dopaso@Wje dobrze do siebie. Fizyczne i biologiczne właściwości chrząstki stawowej.
StwierdzoWłewytrzymałość chrząstki na ciśnienie i rozciąganie jest wielokrotnie mniejsza niż ko 44 Njewynika z tego jednak, że powierzchnie stawowe powinny być pokryte tkanką kosPW+@e chrząstką. Nie tym jednak właściwościom chrząstka stawowa zawdzięcza swoje 99 wstanie:zawdzięcza je ona swojej gładkości, swojej odporności na tarcie, głównej ceśJKanki chrzęstnej(Pick), dzięki której spełnia swe główne zadanie. Dlatego też chrz@4 stawowa pomimo stałego pod dużym ciśnieniem występującego tarcia w bardzo słaP 64 Wapniu ulega zużyciu. Przeciwnie, chrząstka najlepiej rozwija się i zachowuje tam, g 9966.ąąjtardziej jest, maltretowana":widzimy w tym, jak mówi Pick, , największy tryumf jj-gosowania się narządu do czynności". Uhrząstka stawowa jest więc prawdziwą waręęęąochronne dla końców stawowych kości. Poza tym przez swą znaczną podatność)zgolność do sprężystego odkształcania się chrząstka ma dla ustroju jeszcze i to wielkie jąezenie, że osłabia siłę urazów, na które kończyny i kręgosłup tak często są w życiu ąąrążone. Jeżeli sJopień ruchomości stawu jest bardzo znacznie ograniczony, grozi u-ztywnienie, na obwodzie powierzchni stawowych zaczyna silnie rozwijać się tkanka łąwząąktóra stopniowo zajmuje jamę stawową i wreszcie łączy oba końce stawów. Zachoęrąniesię stawu zależy od jego czynności.
Rzeczywista regeneracja chrząstki stawowej ale jest możliwa, może się Wko wytworzyć zastępcza tkanka włóknista-chrzęstna. gjęząstka stawowa nie ma bowiem ochrzęstnej, z której mogłaby postępować regeneraąją. Kształt powierzchni stawowych jest dziedziczny i zaczyna zaznaczać się już od ezwąrtego do szóstego ĘgoQua życia płodowego, choć jeszcze w surowej postaci, nim wzpoczynają się jakiekolwiek ruchy. Dopiero w ciągu życia jednostki pod wpływem ru@3 wzostaje wymodelowana subtelna, dokładna postać stawu, często w zależności od ząwodu poszczególnych osób. Pomimo Jo wrodzony kształt stawu i przezeń uwarunkowąnamechanika ruchów stanowią charakterystyczną właściwość postawy i chodu człowieka. W warunkach nietypowych nowe ukształtowanie powierzchni stawowych zależy od czynników funkcjonalnych, jak świadczą o lym wyraźnie przypadki chorobowe i doświadczenia na zwierzętach.669@9 d-Główka stawowa całkowicie objęta jamą stawową, panewka utworzona Pzgściowo przez nasadę częściowo przez trzon. Przekrój strzałkowy przez staw łokcioAY 9-Nasada głowy kości udowej całkowicie objęta jamą stawową. Przekrój czołowy Póez sław biodrowy, c-Końce stawowe utworzone przez nasady. Przekrój strzałkowy przez staw kolanowy:wzorowane na Tandlerze. V@a szyn i e ni e i unerwienie.
Wszystkie chrząstki stawowe dorosłego są w zasa 99 P Wpe(nie pozbawione naczyń i nerwów:odżywiają się one sokami tkanek przewkaWó? 84 z kości, które chrząstka pokrywa.
Ważne jest to, że chrząstki stawowe nie mają 96 P 89 w. ponieważ dzięki temu nie odczuwamy jako bólu ucisku, któremu podlegaJe one Ę Paasie wykonywanych czynności. Tylko w przypadku urazowego ucisku, np prze@k 9 B 88 aciał obcych itp. między powierzchnie stawowe, odczuwamy ból za pośre 4 nicJwe@8'biel leżących nerwów kości. Wóebka stawowa(cqpsula amculms).
Torebka stawowa łączy końP 9 Bławowe kości i odgranicza staw od otoczenia. Odróżniaiiią w niej ś 96 Oęlrzną, mocniejszą warstwę, błon ę wł óknis tą(membrmd 7964, i wewnętrzną, swoistą, delikatną, cienką błonę maziową.209.


membrana sgnotidlis).
Błona włóknista torebki stawowej w miejscu rzyczepu do kości przechodzi w okostną. Cały zatem szkielet-zarómokostny, jak i chrzęstny-objęty jest włóknistą osłonką, którą za-żnie od jej podłoża nazywamy:okostną, ochrzęstną czy torebką sta 7 OWĘMiejsce przyczepo torebki stawowej do kości może być różne. Błona maziowa przyczeiasię stale u brzegu chrząstki stawowej i dokoła niej, gdzie jej tkanka gubi się stopnioow chrząstce:błona włóknista może przyczepiać się podobnie(np. na panewkach sta**paliczków), może jednak sięgać dalej o kilka centymetrów od brzegu chrząstki*ączając wtedy część kości nie pokrytej chrząstką stawową w obręb jamy stawowej(np, a szyjce kości udowej). Często przyczep torebki leży w specjalnym rowku, na szyjce natomicznej kości ramiennej. Również stosunek przyczepo torebki do linii n as ad o*ej, tzn. do granicy między nasadą a trzonemi, może być różny, co ma duże znaczenie taktyczne w przypadkach oderwania się nasady od trzonu(epiphgsiolgsis). Stosunki te ustroje ryć.
130.
B łona w to knis ta, zwana też torebką włóknistą, która tworzy zewnętrzną włókni:ą warstwę torebki, zbudowana jest z mocnych pęczków włókien łącznotkankowych iągnących się od jednego końca stawowego kości do drugiego. Przebiegają one równolelelub krzyżują się, przechodząc w okostną w miejscu przyczepo. W różnych stawach, nawet w różnych miejscach tego samego stawu, błona ta ma różną grubość. W jednych uejscach bardzo gruba, tworzy mocne pasma, które nazywamy więzadłami stawoymi(hgcmentc drticulmP), w innych staje się bardzo cienka:przez takie cienkie uejsca mogą się uwypuklać kaletki maziowe. Wi ę z a dł a 1 o r e b k o w e(ligamenta capsulmd)przebiegają w ścianie torebki stawoejjako jej zgrubienia(np. więzadła poboczne stawów międzypaliczkowych. Więzadła z ewniątrz to rebkowe(hgdmentc eatrdcdpstldria)biegną w pewnej dległości od torebki stawowej, zwykle oddzielone od niej tylko luźną tkanką łączną. rzykładem może być więzadło poboczne strzałkowe stawu kolanowego. Więzadła wewnątrztorebkowe(ligdmentc intracdpsularic)są pasmami więzałowymiwpuklonymi w jamę stawową:wpychają one do stawu błonę maziową, np. więadłakrzyżowe stawu kolanowego. Torebki włókniste różnią się też znacznie stopniem napięcia:w jednych stawach torebajest bardziej luźna, dozwalając na znaczną ruchomość kości w stawie, w innych jest lnie napięta, tak że hamuje ruchy kości wchodzących w skład stawu. W normalnych achach stawu napinają się tylko poszczególne części torebki, natomiast inne równocześierozluźniają się. Na uwagę zasługuje stosunek torebki stawowej do mięśni.
Mięśnie rzebiegające nad stawem są częściowo tak ściśle złączone z torebką stawową, że po 4 zasskurczu pociągają torebkę, dzięki czemu chronią przed grożącym wpukleniem sJć)w obręb stawu. Również podczas "biernych"ruchów nie następuje wpuklenie torebi, przypuszczalnie już spoczynkowe napięcie mięśnia wystarczająco pociąga torebłę. broniąc ją przed dosłaniem się między powierzchnie stawowe(ryc, l 32). Niektóre mięśnie przez swe ścięgna są ściśle zrośnięte z torebką stawową, niekiedy@ił bardzo, że ścięgno staje się nierozdzielnym składnikiem torebki i nawet pomaga 8 Jgraniczeniu jamy stawowej. W takich miejscach ścięgno, wysłane tylko błonę mazio 844 strony jamy stawowej, zastępuje błonę włóknistą torebki(np. ścięgno prostowały(8 olana czy m. podłopatkowego). Wówczas ścięgna mięśni kończyn zawierają nieraArzesz c z ki(ossd sesamoided). Są to małe, okrągławe kostki występujące na obu 898 ynach i włączone albo w ścianę torebki stawowej, albo w odcinki końcowe ścię 2 O 4 uęśni, albo równocześnie i tu, i tam(p. dalej). 8 łona ma z i owa, zwana nieraz torebką maziową, jest miękką, przesuwalną błoWicznolkankową, zawierającą włókna sprężyste i komórki tłuszczowe. Na jej powiej ani wewnętrznej, skierowanej do jamy stawowej, brak jest warstwy śródbłonkowei. JeFierwotnie przypuszczano, natomiast wysłana jest ona warstwą komórek łącznotka 89 gych rozgałęzionych, leżących dość gęsto jedna obok drugiej. Błona maziowa może BY varzać różnego rodzaju twory.
I tak do wewnątrz jamy stawowej mogą wpuklać sJ?
81.
jaj ąy rn a z i owe(wiece sgnotidles), często wypełnione tkanką tłuszczową(plicae adiąj:ge), które zaDouJ 4 martwe przestrzenie jamy stawowej. Również drobne, nieraz siljjteunaczynione, b)Kosmki maziowe Oil(i sgnoma(es), które mogą zawierać odąztelnekomórki*h(zgslne, wpuklają się do jamy stawowej i powiększają wewnętrzną Xąwierzchnię wy 4 zie@icz 4 torebki. W miejscach, w których zewnętrzna błona włóknista jjęebki jest ba 64 zo cienka, błona maziowa może uwypuklać się na zewnątrz jamy stawoąejtworząc zachyłek, czyli tzw. c)kaletkę maziową(bursa sgnomdlis), komunikującą się z jamą stawową. Powierzchnia wewnętrzna kaletek jest gładka i wilgotna dzięki jjązi stawowej, które zawiera. Kaletki te ułatwiają ślizganie się ścięgien czy mięśni ą gaza tym grają rolę w mechanice stawów jako ważne części uzupełniające torebki. Błoąąmaziowa jest silnie unaczyniona i unerwiona.
Aż kilka nerwów może zaopatrywać jjęebkę.
Tak np. staw łokciowy unerwiony jest czterema nerwami:pośrodkowynn, lok Kaletka maziowa*w połączeniu z jamą stawową.Cartilago epiphysialis, membrana Kapsuła*synowalisertcularis\membrana ńórosaCawtas articularisM eniscus.9 ertlago epiphysialis.
Kaletka maziowa bez połączenia z jamą stawową.
-Patella.
Cartilago artcularis.
Willi synowales.
Plica synovialis.
-Meniscus.
Cartilago articularis.
CW ł 69 śshemat stawu.
Przekrój strzałkowy przez staw kolanowy młodego osobnika.


wym, promieniowym i mięśniowa-skórnym.
Również kosmki maziowe zaopatrzone są liczne nerwy.
Wrażliwość stawów wypływa z bogactwa nerwów torebki i kosmków, aziowych, które jak macki wnikają do stawu. Silne unaczynienie torebki maziowej skazuje na to, że związane jest ono z wydzielaniem mazi(sgnotid). W stawach nieynnych, nieruchomo ustalonych, zaopatrzenie naczyniowe jest mniejsze i kosmki maoweuwsteczniatą się. Mą z s 1 a w o w a(sgnomd), wydzielana przez błonę maziową, wypełnia jamę stawową webki. Jest to ciecz jasna, bladożółtawa i śliska, zawierająca mucynę:zawartość wody ynosi 95-97%:są w niej oddzielne komórki, ziarenka tłuszczu i oderwane kosmki. W, anach zapalnych błona maziowa może wydzielać duże ilości płynu surowiczego, przy tym jama stawowa może się znacznie powiększać, a torebka silnie napinać. Błona ma, owa ma nieznaczną tylko zdolność wchłaniania płynów stawowych i dlatego resorpcją dbywa się znacznie szybciej, kiedy torebka maziowa jest przerwana. Na tym zjawisku piera się zabieg, fenestracji", tj. wycięcia okienka w torebce stawowej w celu lepszego obłamania się wysięku w jamie stawowej. Jama stawowa(cmitcs crticulms).
Jama stawowa jest to szczelino zata przestrzeń wypełniona mazią. Końce stawowe są do siebie przy iskane głównie pod wpływem zewnętrznego ciśnienia powietrza i poiąganiamięśni(p. dalej). Z tych samych powodów torebka stawowa ermetycznie przylega do odpowiednich części kostnych, jak, mokra, oszula do ciała"według słów Pieką. *)y(S'-ijĄf.
Ęaiz.
siłśĘŻ***cj(****ŚŃyAjjĘ(:cj'@.
Ryć.
132. Stosunek torebki stawowej do mięśni.
Schemat.
Wypełniając staw możemy sobie zdać sprawę z istotnej wielkości jamy stawoWeJOelkośćta jest różna i waha się od paru mililitrów w najmniejszych stawach aż do pózeBo 300 mi w stawie kolanowym(wraz z kaletkami maziowymi). W stanach zapalo 84 ęzez silniejsze wydzielanie błony maziowej powiększona jama stawowa dużych sTaw 88 łoże zawierać ok, 1, 5 litra płynu. Na przekrojach szczelina stawowa występuje w posWi I in i i s 1 a w o w e t. Szczelina stawowa może być wyczuwalna, u chudych nawel w@9 Oa, np. w stawach paliczków czy w stawie kolanowym. Linię stawową należy o@4 Żlać od os i stawowe j, którą jako linię umowną przeprowadzamy zawsze przez głOWg slawową.Niestałe składniki stawu.
Do niestałych składników stawu zalicza jją:więzadła, obrąbki, krążki i łąkotki stawowe. j Więz a dł a s 1 a w owe(ligowemu crticulmdć).
S)to silniejsze pasma błony włókjtętejtorebki maziowej.
Zbudowane są one, podobnie jak ścięgna mięśni, z tkanki łączy(ej włóknistej zbitej. Bardzo często granice tych pasm więzadłowych nie są ostre i nie jej się wyodrębnić ze ściany torebki stawowej. W innych przypadkach pasma więzadło ąęe wyraźnie dają się izolować i przebiegają prawie zupełnie, lub nawet zupełnie nieją(eżnie od ściany torebki, nieraz oddzielone od niej warstwą luźnej tkanki łącznej:najeżą one jednak do aparatu stawowego, ponieważ ograniczają jego ruchy(np. więzadło jwoczne strzałkowe, więzadło rylcowo-żuchwowe). Więzadła, tak samo jak torebka staąwwa, nie we wszystkich położeniach stawu są napięte:w zasadzie z wyjątkiem tzw. ętęzadeł pobocznych wszystkie inne tylko w niektórych położeniach są napięte, poza tym zaś są luźne. mną grupę więzadeł stanowią tzw. w je z a dł a mię d z y kos tnę(hgcmentd mterosjeP). W niektórych kościach bowiem tylko część skierowanych do siebie powierzchni jeęt pokryta chrząstką, część druga połączona jest krótkimi pasmami więzadłowymi, gtóre pozornie znajdują się w samej jamie stawowej, w rzeczywistości jednak wpuklająw jamę stawową błonę maziową torebki, która oddziela je od jamy, np. więzadła międzykostne nadgarstka lub stepu. O z ynn o ś ć więzadeł jest wieloraka.
Wzmacniają one torebkę stawową, przytrzymują kości stawu w prawidłowym położeniu, a tym samym zabezpieczają kierunek ruchu stawu, hamują zbyt wydatne ruchy, chroniąc staw przed zwichnięciem w przypadku ruchów wykonywanych z nadmierną siłą:przeciwdziałają oddalaniu się końców stawowych od siebie.Chrząstka stawowa Krążek stawowy.
*a maz*owa.
Błona włóknista torebki stawowej.
**J 1 f I?
ł Z ł.
111(81 ł(ł(4 X 4 ł z ł ś.
ł z ł z ty.
r(I Łąkotka stawowa.
1 jł V ł V ł i 1(.
A Ą 1 y 1(.
6 jBłona włóko istaBłona fOBZlOMVdtorebki s*a wowei. 199 ł 99 Schemat budowy stawów.
Przekrój podłużny:u-staw z całkowitą przegrodą:ł 99'88 stawowy:b-staw z przegrodą niekompletną:łąkotka:c-staw bez śladu przegrody między obiema kośćmi. Z PP 964 bki stawowe(labrd glenoidahc:glene-płaski dołek stawowy, eides s poŚĘPPYlzbudowane są z chrząstki włóknistej. W postaci pasma pierścieniowatego, całko?
ĘS 9 Wb częściowego, tworzą one przedłużenie panewki stawowej, na której brzeg są ĘĘś 98 e(np. w stawie ramiennym lub biodrowym):są one na przekroju O 6 jłę@e, Ę? S+9984 c szeroką podstawą od brzegów chrząstki i kości, i zaostrzają się ku obwodowi. , ?'Póeciwieństwie do chrząstek stawowych obrąbki są unaczynione i unerwione. Czyn.


yść ich jest różnorodna:powiększają oraz pogłębiają panewkę i przyczyniają się dzięki mu do zabezpieczenia ruchów, a także służą jako sprężyste pierścienie ochronne przewuderzeniom główki stawowej(ryć, 3 l 3). ą, krążki stawowe i łąkotki są to twory włókniste, zbudowane ze zbitej tkanki cznej włóknistej lub chrząstki włóknistej. Zaopatrzone są w nerwy i naczynia, przynajniejw swych częściach obwodowych. Kr ęż ki s ta w o w e(disci articulares)znajdują ę między obiema powierzchniami stawowymi, złączone na obwodzie z torebką stawoąstanowią one jednolitą przegrodę, dzieląc jamę stawową na dwie komory(np. staw poniowo-żuchwowy, mostkowo-obojczykowy). Ł ą k o tk i s 1 a w o we(menisci articures:mene s księżyc)są to twory podobne do poprzednich:nie stanowią one jednak całswitejprzegrody jamy stawowej, lecz tylko częściową, wstępując od obwodu do jamy. ą one kształtu półksiężycowatego, o klinowatym przekroju(np. w stawie kolanowym). paczenie tych tworów polega na tym, że są jakby zderzakami, na których załamuje się la uderzenia:poza tym służą za przesuwalne powierzchnie stawowe, co nie jest bez iaczenia dla mechaniki stawów, i wreszcie przypuszczalnie wyrównują źle dostosowaedo siebie powierzchnie stawowe. Z ab ezp lecz cni e a p ar atu staw o w ego przed zwichnięciem(luadtio)jest różnoidne:gdy stawy zabezpieczone są przez kształt powierzchni stawowych, mówimy o z aezpleczeniu kostnym(np. staw ramienna-łokciowy):inne stawy zabezpieczone są ięzadłanu i takie zabezpieczenie nazywamy więz adłowym(np. staw kolanoy):są wreszcie stawy, np. staw ramienny, które chronione są głównie przez mięśnie:rst to zabezpieczenie mięśniowe. Uzynniki łączące kości w stawie.
Wiele czynników powoduje zwieranie powierzchni awowych, czyli łączenie kości w stawie, tak że powierzchnie stawowe slykają się sobą. Jedne z nich mają zasadnicze znaczenie, inne bardzo niewielkie. I tak:p o włoki ewnętrzne, jak powięzie i skóra, w stosunku do innych czynników mają minimalne Xko znaczenie. Przyleganie(adhesio)gra tylko nieznaczną rolę, ponieważ poierzchniestawowe ani nie są idealnie gładkie, ani też nie są całkowicie dostosowane do iebie. Czynnik ten np. w stawie biodrowym wynosi zaledwie 35 g:znaczy to, że poierzchniastawu biodrowego mioże utrzymać przez przyleganie tylko część głowy kości dowej masy 35 g, części cięższe natomiast odrywają się od niej. Więz a dla s 1 awo we dgrywają bardzo ważną rolę w znacznej liczbie stawów(np. więzadła poboczne w sta*achzawiasowych), tak że czynnik ten sam jeden tylko byłby całkowicie wystarczający o utrzymywania łączności kości i takie stawy nie rozeszłyby się, gdybyśny usunęli 7 szystkie inne środki spajające. W innych stawach natomiast, zwłaszcza w stawach kusWch, więzadła w położeniu średnim stawu są tak rozluźnione, że nie mogą przyjrzy Wwać powierzchni stawowych. Pociąganie mięśni stanowi ogromną siłę, która qływa na zwieranie kości w stawie. Prawie we wszystkich położeniach stawu mięśnie rzebiegające nad nim łączą końce stawowe i na tym polega znaczna część pracy mięśia, tzw. składowa stawowa. W niektórych tylko położeniach kości składowa stawowa est równa zeru lub bardzo nieznaczna, a większość pracy mięśnia w tych położeniach Kierowana jest na wykonanie ruchu(p. mechanika mięśni). Na ogół wielkość tego czó 88 JKa jest bardzo duża, ponieważ siła mięśnia wynosi ok, 10 kG/cm'przekroju fizjologiczjego Według Hultkranza czynnik ten w stawie łokciowym, gdy obciąża się dłoń mas 44 g, wynosi 20-21 kG/cm-. Mięśnie działają zresztą na łączenie powierzchni stawoW 88 de tylko wtedy, gdy się kurczą, ale i w stanie spoczynku wywierają podobne działanie kięki swemu stałemu napięciu. Ciśnienie powietrza, oprócz działania mięśni, o 4**a główną rolę w przytrzymywaniu końców stawowych. W zwykłych warunkach@nienia tego nie odczuwamy, ponieważ działa ono na naszą powierzchnię wszędzie z W amę siłą. Wynosi ono kG/cm-(ciśnienie 10, 1 kPa, tj. 760 run słupa rtęci lub ok W A ósokości słupa wody). Powierzchnia ciała wynosi średnio ok, 2 m.
Tym samym cWYja nas ciśnienie ok, 20000 kG.
W stawie kolanowym ciśnienie to wynosi 10-15 ł@8 ławach ręki ok, 5 kG, wielkości znacznie przewyższające w obu przypadkach masę 8 owco kończyny dolnej, jak i ręki. Tym samym ciśnienie powietrza utrzymuje kończ**Jolną w panewce stawu biodrowego bez udziału mięśni i więzadeł, jak zostało stwleólżone na preparatach. To samo dotyczy kończyny górnej.
W czasie sztucznego wyci 428 na kości w stawie, co w chirurgii ma miejsce dla różnych celów, należy przezwyclgŻYP.jw tylko czynnik napięcia otaczających mięśni, ale i czynnik ciśnienia powietrza. Wyciąjąątukości w stawie, np. paliczków, towarzyszy wyraźne trzeszczenie. Niektórzy autoję tłumaczą je wpukleniem się Torebki do stawu pod wpływem ciśnienia powietrza.Mechanika stawów.
gwłzaje ruchów w stawach.
Ruchy w stawach możemy podzielić na trzy kategorie:śliąąyie, toczenie i obracanie. Te różne rodzaje mogą występować w tym samym stawie j ęządko tylko w poszczególnym stawie może się odbywać jeden rodzaj ruchu. Wskutek getstego przylegania powierzchni stawowych wykonują one na ogół ruchy ślizgowe ę ętosunku do siebie. Jak jak piasta dokoła osi koła:tylko tutaj nie mamy oczywiście wą(kowitego okrążenia, lecz ruchy ograniczone w obydwie strony. Jest to ruch wspólny ęęzystkim stawom, ale tylko w niektórych(np. stawy nadgarstka czy stepu)jest wyłącz**rodzajem ruchu. Obok ruchów ślizgowych w niektórych stawach mamy rzeczywiste p e z er i e powierzchni stawowych, np. w początkowych stadiach zgięcia, w stawie ko(ąnowym lub w stawie skroniowa-żuchwowym, gdy otwiera się usta. Ruchy są tutaj poąwnedo ruchów koła u wozu poruszającego się po ziemi. Ruchy o br ot owe(ratafio)występują wtedy, kiedy dwie powierzchnie stawowe o kształcie odcinków kuli sękatą się w jednym punkcie i w Ęm punkcie stycznym jedna kość obraca się na drugiej w stosunku do swej długiej osi, tak jak bąk obraca się na swym podłożu. Tak np. obraca się głowa kości promieniowej na główce kości ramiennej w stawie ramienna-promieniowym. Wszystkie ruchy stawów są obustronne.
Kończyna górna np. może się poruszać w stosunku do tułowia, tułów zaś w stosunku do ustalonej kończyny górnej. W utworzeniu stawu mogą brać udział dwie, lub też więcej kości, tak że odróżniamy stawy proste(articulationes smnplices)i stawy złożone(articulationes compositae), np. staw łokciowylubstaw promieniowa-nadgarstkowy. Jeżeli składowe części stawu w stosunku do siebie są mało ruchome, to mechanizm nawet w sławie złożonym jest prosty. Jeżeli natomiast zakres ruchów poszczególnych części jest duży, wtedy w stawie złożonym mogą łączyć się fizjologicznie różne ruchy, np. w stawie łokciowym. Tutaj ruchy zgięcia i prostowania, ruchy nawracania i odwracania stanowią całkowicie niezależne od siebie mechanizmy. Poza tym anatomicznie oddzielone stawy mogą wykonywać jedną wspólną czynność, np. staw promieniowa-łokciowy bliższy i dalszy, obustronne stawy skroniowa-żuchwowe, czy też cztery stawy szczytowo-obrotowe. jak również odpowiedniego ćwiczenia woli.
Obwód główki stawowej jest zawsze@4 Kszy od obwodu panewki. Kość ramienna i kość udowa natomiast na obu 4888 Końcach dźwigają wypukłe powierzchnie stawowe, a obie kości przedramienia ł 89(cni na obu końcach-powierzchnie stawowe wklęsłe. W średnim położeniu stawów ł 9 P 9 Ka nie jest napięta.
Jest to położenie spoczynkowe, które przybierają stawy, kiedy J 9 P 8 stawowa w stanach chorobowych wypełniona jest krwią czy ropą lub wysiękiem ś 98 wiczym, lub też kiedy zostanie sztucznie wypełniona pbne@Ę 99 ajeukształtowania powierzchni stawowych. Odróżniamy kilka W 9 aJ 6 w stawów, biorąc pod uwagę ukształtowanie ich powierzchni śPóowych i wykonywane w nich ruchy. W stawach mogą być w 6 łoW**neruchy w jednej płaszczyźnie, dwóch czy kilku płaszczyznach w 8 F 6 nku do jednej osi dwóch czy wielu osi i odpowiednio do tego odWWBamystawy o jednym stopniu swobody ruchów, dwóch lub trzech 99 Doiacłi.


1, staw zawiasowy(gmglgmus:ginglgmos-zawias)jest starernjednoosiowym. Główka stawowa ma kształt bloczka, zwykle z roikiem, który jest rynienką kierunkową. Panewka stawowa, stanowią a negatyw główki, wyposażona jest w odpowiednią listewkę kierunowądopasowaną do rynienki. Stawowa oś ruchu ustawiona jest porzeczniedo długiej osi kości wchodzących w skład stawu. Staw pozzalana ruchy w jednej płaszczyźnie, ustawionej pod kątem prostym o osi stawu, mianowicie na zgięcie(ńeaio)i prostowanie(eaensio). Oba człony stawu podczas ruchu ustawiają się do siebie pod kątem. *oniec poruszanej części ciała, jak również każdy punkt poruszanych, ości, opisuje łuk. Charakterystyczną właściwością stawów zawiasozychsą stale występujące w i ę z a dł a p ob o c z ne(ligmentc collmealid), napięte w zasadzie we wszystkich położeniach stawu, a nie graniczające jego ruchów. Zadanie ich polega na prowadzeniu i umoowaniustawu i, wraz z listewką kierunkową, na zabezjieczeniu staro przed bocznym przesunięciem końców stawowych. Ściany torebki r stawach zawiasowych, przednia i tylna, są dostatecznie duże, żeby de krępować ruchów. W ruchach zgięcia jedna ściana rozluźnia się, lruga, przeciwległa-napina, w ruchach prostowania-odwrotnie ryć, l 32). Przykładem typowego stawu zawiasowego są stawy międzyialiczkowe. 2.
Staw obrotowy(art. trochoidec:trochos s koło), podobnie jak ioprzedni, jest stawem jednoosiowym. Cylindrycznie ukształtowana Bówka stawowa obraca się jak czop w łożysku. Oś stawu przebiega de prostopadle do długiej osi kości, jak w poprzednim stawie, lecz vzdłuż długiej osi kości, wzdłuż walca tworzącego główkę. Ruchy wytonywanew tym stawie są to ruchy obrotowe(ratafio)w obydwie strofy(np. staw promieniowa-łokciowy bliższy). 3.
Staw śrubowy(art. cochledris':aichlos-ślimak).
Cechą chaakterystycznąstawu śrubowego jest to, że ruch obrotowy dokoła osi iodłużnej łączy się w nim z równoczesnym ruchem wzdłuż tej osi. 5 obrotem łączy się więc przesuwanie podłużne, jak przy wkręcaniu iruby. Przykładem mogą być stawy zęba kręgu obrotowego, w których v ruchu obrotowym kręgu szczytowego dokoła zęba kręgu obrotowego idbywa się równocześnie ruch śrubowy wzdłuż zęba. 4 Staw elipsoidalny(art. ellipsoidea), czyli kłykciowy(er(:ondglaris), ma główkę stawową o przekroju eliptycznym, wypuk 34 w losunku do swej długiej osi, jak również do osi krótkiej, ustawionej orostopadle do pierwszej. Panewka stawowa jest odpowiednio wklęsła 5 ław ten ma dwie główne osie, w stosunku do których wykonywane*uchy odbywają się w dwóch prostopadłych do siebie płaszczyznach Brzykładem tego stawu jest staw promieniowa-nadgarstkowy. OdróBaiany tu zgięcie dłoniowe i grzbietowe jleaio pdlmdris e(Jorsdlis)oraz przywodzenie i odwodzenie(ddductio et dbd 8 io), tj. zbliżanie i oddalanie w stosunku do płaszczyzny symetrii ciałB Z połączenia obu ruchów powstaje ruch o b w o dz e ni a(circumdVc.zła)powoduje on obwodzenie danej części ciała na powierzchni stożgą. Dalszy koniec poruszającej się kości zakreśla podstawę stożka, koniec bliższy(jama stawowa)tworzy wierzchołek stożka. 5.
Staw siodełkowy Ort, sellms).
Obie powierzchnie stawowe jąąją kształt siodła, w kierunku jednej osi wypukłe, wklęsłe w kierungudrugiej, prostopadłej do pierwszej. Typowym stawem tego rodzaju jest staw nadgarstkowa-śródręczny kciuka. W stawie tym, jak w stawie elipsoidalnym, odróżniamy dwie główne osie. Wykonywane w nim ruchy nazywamy ruchami przywodzenia i odwodzenia, przeciwstawienia(oppositio)i odprowadzenia repositio). gawnież tutaj połączenie obu tych ruchów daje ruch obwodzenia. ń.
Staw kulisty wolny(art. spheroidec:sńjm-kula).
Powierzchnię stawową główki stanowi odcinek kuli, której odpowiada mała, wklęsła panewka, np. w stawie ramiennym. Ruchy mogą się tu odbywać w stosunku do nieskończonej liczby osi:z osi tych możemy wyróżnić trzy główne-w trzech kierunkach przestrzeni. W stosunku do osi ustawionej poprzecznie zachodzą ruchy zginania(podnoszeniajiprostowania(opuszczania), w stosunku do osi strzałkowej ruchy przywodzenia i odwodzenia, wreszcie do osi podłużnej odbywają się ruchy obrotowe(rotdtio):ruch obrotowy do wewnątrz, czyli n a wr a c ani e(prondtio), i ruch obrotowy na zewnątrz, czyli odwracanie(supmmio). Połączenie tych ruchów daje ruchy obwodzenia.
7.
Staw kulisty panewkowy(art. cotglicd)jest nieznaczną odmianą poprzedniego. Jak nazwa wskazuje, jest to również staw kulisty, jednak główka stawowa jest objęta tutaj panewką aż poza równik. A więc panewka jest znacznie większa i obejmuje też znacznie większą część główki niż w stawie wolnym. Z tego powodu również zakres ruchów, w zasadzie identycznych, jest tutaj bardziej ograniczony(np. staw biodrowy). 8 Stawy nieregularne mają powierzchnie, których nie można porównać ze zwykłymi ciałami rotacyjnymi, jak staw mostkowo-obojczykowy. W stawy te włączone są często krążki stawowe.
8 Sławy płaski e(art. piance)mają powierzchnie stawowe płasWelub prawie płaskie, równe lub guzkowate i mniej więcej tej samej Welkości. Z tego powodu ruchomość w tych stawach jest bardzo silnie 9@aniczona, w pewnym stopniu jednak zależna od napięcia aparatu óóęzadłowego. Gdy torebka stawowa jest wiotka i bardziej luźna(npó 84 awach kręgów), jedna kość względem drugiej może się jeszcze nie Bacznie przesuwać. Jeżeli natomiast więzadła są silnie napięte, ruchoPBŚćjest minimalna(np. w stawie krzyżowo-biodrowym, stawach koś 8 nadgarstka czy stepu). Pomimo tej minimalnej przesuwalności jedPPlKości w stosunku do drugiej stawy te odgrywają dużą rolę, ponie**Żpowodują większe dostosowanie się np. szkieletu ręki i stopy do Ż 8 zadania, w pewnych granicach umożliwiając lepsze przyleganie 9888 do uchwyconych przedmiotów, czy też wzmagając sprężystość PFP, gdy przylega do nierównego podłoża. Tego rodzaju stawy miały.


iwniej niezbyt szczęśliwą nazwę si awów p o li c i słych(cmphimroses:amń s dokoła), chociaż zasadniczo nie różnią się budową ognyeh rodzajów stawów. Fiok jeszcze i dlatego radzi unikać tej nazwy*różni autorzy(niemieccy, francuscy, angielscy i inni)przypisują jej iŻDC ZDBCZTIC. W ruchach jakiejś części ciała bierze udział kilka stawów, tworząc w, ł a ńc u eh s 1 a wowy. Ruchomość poszczególnych ogniw takiego ńeucha sumuje się, dzięki czemu koniec dalszy osiąga znacznie więkystopień ruchomości od końca bliższego. Możemy np. dotykać palcaiwiększej części własnej powierzchni ciała za pomocą łańcucha staowegokończyny górnej. Streszczenie Połączenia kości mogą stanowić Joiioę cl 4 gł 4 jako poleczenia ścisłe(sgndrthroses)lub ruchome:mogą one przybierać posłać poleczenia włóknistego(junctura ńbrosd), czyli ęzozrostu(sgndesmosis), połączenia chrzęstnego Utncturc cdrtżlagmea), czyli chrząs(zrostu(sgnchondrosis), czy kościozrostu(sgnostosis). Wyższą formą połączenia jest połączenie ruchome, stawowe, czyli staw(crticulatio), ane też połączeniem maziowym junchrd sgnoticlis). Więz o z ro st występuje jako:1)więzozrost włóknisty(sgndesmosis fibrosd), 2)spręsty(sgndesmosis elasnca), 3)szew(suturd), bądź jako 4)wklmowanie(gomphosis). go odmianą jest szew rozszczepiony lub rowkowy(schmdglesis). Szew może być:a)gładki lub prosty(suhra plena s. letis), b)łuskowy(suturc squamoi, c)piłowaty(sutura serratd). Chrz ąs tk o z r os 1 jest połączeniem dwóch kości warstwą chrząstki szklistej lub(w eku późniejszym)włóknistej. Kościozrost powstaje z wiekiem z więzozrostu lub ihrząstkozro stu. Ruchomość(przesuwalność)kości w połączeniach ścisłych jest mała lub w ogóle wyJCZ(08. S 1 a w(crticuldtio s. diarthrosis)lub połączenie maziowe juncturd sgnomalis)jest po:zeniem dwóch lub większej liczby końców kostnych, których powierzchnie stawowe kryte są chrząstkami stawowymi:otacza je torebka stawowa, która wraz z poerzchniamistawowymi obejmuje jamę stawową. Wymienione elementy stanowią tzw. rne lub stałe składniki stawowe. Powierzchnie stawowe jccies amen(dres)pokryte są chrząstkami stawowymi(cdrtildtesdrticulcres), najczęściej utworzonymi z tkanki chrzęstnej szklistej, rzadko włóknig. Powierzchnie stawowe często, choć nie zawsze, są z jednej strony wklęsłe(panew), z drugiej wypukłe(główka). Chrząstka stawowa, odporna na tarcie, cieńczeje z wie:m:pod wpływem ucisku odkształca się. Nie jest pokryta ochrzęstną, toteż nie może:regenerować:pozbawiona jest też naczyń i nerwów. Torebka stawowa(eqpsula drticuldris)zawiera warstwę zewnętrzną, błonę wlóknisJ 4 embrma fibrosd)i wewnętrzną błonę maziową(membraną sgwotidlis). Błona włóknista w niektórych miejscach grubieje, tworząc więzadła stawowe(lig@@@dr(iculcrid). Z błoną włóknistą często zrastają się włókna mięśniowe lub ścięgoaolicznych mięśni. Ścięgna zawierają niekiedy trzeszczki(ossc sesdmoided).
Błona maziowa wydziela do jamy stawowej maż stawową(sgnoaid). Do wnętrza jaOóiwowej mogą też wpuklać się jej fałdy wyrównujące nierówności powierzchni stawo*chSą to:a)fałdy maziowe(plicce sgnomd(es), b)fałdy tłuszczowe(plicce adiposde). Kosmki maziowe(mili sgnotid(es).
Uwypuklenia błony maziowej przez cienką błocę oleistą poza sław stanowią kaletki maziowe(bursce sgnomd(es). Jama stawowa(cdmtas amculms)wypełniona mazią stawową na przekrojach wysieje w postaci linii stawowej. Do niestałych stadników stawów zaliczamy:1)więzadła stawowe(ligdmentc mienią.ąjj ąiogą one a)pcze@egać jato zgrubienia błony włóknistej torebki stawowej, b)pozoągjęąćw pewnej o 4 le 2 lo*ci od sławo lub c)wpuklać się w jamę stawową i przebiegać jęąęnie przez ni 4 jaKo więzało międzykostne(ligdmentd interossea):2)obrąbki stawoąęgaórc glenoidd(@), pierścieniowate, chrzęstne przedłużenia panewki stawowej:gąy obwodzie z 1 oce@4 sTawow 4, lzielące całkowicie(krążki)lub częściowo(łąkotkijjąrnę stawową na dwie konnoęy. ayynnikanu łączącymi kości w stawie są:ciśnienie powietrza, pociąganie mięśni, więjąąłąstawowe, przyleganie, a także w niewielkim stopniu powłoki zewnętrzne. jeę(i w budowie stawu biorą udział tylko dwie kości, mówimy o stawie prostym(artiągmiosimplea), jeśD wJęKsza liczba kości-o stawie złożonym(drticulmio compositd). y ząleżności od liczby osi, w stosunku do których odbywają się ruchy w danym stawie, rozróżniamy sławy je 4 Oo-, dwu-i wieloosiowe. pa stawów jednoosiowych zaliczamy:1)staw zawiasowy(gmglgmus)-odbywa się tu ąęgę zgięcie(fleaio)i prostowanie(eztensio). Charakterystyczne dla stawów zawiasoęęehsą więzadła poboczne(ligdmentc colldteralia):2)staw obrotowy Ort, trochoidec), ę gtórym odbywają się ruchy obrotowe w obie strony(ratafio), i 3)staw śrubowy(art. eaehlems), w którym ruch obrotowy łączy się z ruchem wzdłuż osi stawu. śtąwy dwuosiowe to:4)staw elipsoidalny(art. ellipsoidec), czyli kłykciowy(art. conjglaris), w którym odbywa się zgięcie i prostowanie, przywodzenie i odwodzenie(adducgoer abductio)i wypadkowa ruchów poprzednich, obwodzenie(circumductio):5)staw siodełkowy(art. sellms)-odbywają się tu ruchy przywodzenia i odwodzenia, przeciwstawiania i odprowadzania(oppositio et repositio)i ich wypadkowa-ruch obwodzenia. Do stawów wieloosiowych zaliczamy 6)staw kulisty wolny(art. spheroidec)-odbywa się tu zginanie i prostowanie, przywodzenie i odwodzenie oraz ruchy obrotowe(ratafio)do wewnątrz, czyli nawracanie(pronatio), i na zewnątrz, czyli odwracanie(supmdtio). Połączenie tych ruchów daje ruchy obwodzenia.
O ile główka stawu kulistego wolnego tkwi w panewce płytko(mniej niż połowa główki), o tyle w 7)stawie kulistym panewkowym Ort, cotglicd)panewka obejmuje więcej niż połowę główki. Stawy nie składające się z główki i panewki, o niewielkiej ruchomości, o powierzchniach nieregularnych lub płaskich to 8)stawy nieregularne, zawierające często krążki stawowe, i 9)stawy płaskie(art. piance).PODZIAŁ KOŚĆCA Części, na które dzieli się nauka o kośćcu z punktu widzenia opisowego, są następujące:1.Kręgosłup i klatka piersiowa.
Il.
Uzaszka.
Ul.
Fościec kończyny górnej.
W.
Kościec kończyny dolnej.
KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁA KRĘGOSŁUPA.
I KLATKI PIERSIOWEJ.
KRĘGOSŁUP FJęgosłup(columnd oertebruhs)stanowi ruchomą oś tułowia i szyi, P(łożoną pośrodkowo po stronie grzbietowej ciała. Biegnie on od podśiBwyczaszki do dolnego końca tułowia i razem z żebrami i mostkiem Warzy ko ś ci e c os i o wy(skeleton dziale)ustroju. Kręgosłup składa.


ą z 11-34 nieparzystych, symetrycznie zbudowanych kręgów, poutądanychjeden na drugim. W zależności od okolicy, w której się znajują, dzielimy je na kręgi szyjne, czyli karkowe, w liczbie siemiu, kręgi piersiowe, czyli grzbietowe, w liczbie dwunastdręgi lędźwiowe i kręgi krzyżowe po pięć w obu odcinkach raz kręgi ogonowe, czyli guzie zne, w liczbie 4-5. Jako podgoi górnej części naszego ciała kręgosłup przybiera na mocy i odporna*i stopniowo ku dołowi wskutek coraz silniejszej budowy i coraz i*kszych rozmiarów tworzących go kręgów. Stąd też kręgi piersiowe y większe i silniej zbudowane niż szyjne, lędźwiowe odznaczają się iasywniejszą budową i większymi rozmiarami niż piersiowe, krzyżoezaś zrastają się w jedną kość krzyżową, która tym wydatniej ichnia zadanie dźwigania masy tułowia. Część ogonowa kręgosłupa te wchodzi tutaj w rachubę, gdyż u człowieka znajduje się w stanie iezątkowym i jest zbudowana z kręgów znacznie mniejszych, właściietylko z pozostałych po nich trzonów:podobnie do kości krzyżowej vorzy ona jedną k o ś ć guz i c z n ą, nieraz całkowicie skostniałą. Dlargoteż kręgi krzyżowe i kręgi guziczne nazywamy kręgami rzeomymi(rertebne spuride)w odróżnieniu od kręgów trzech góryehodcinków kręgosłupa, zwanych p r a w dz twymi(rertebrde reje)lub przedkrzyż owymi(nertebrde presacrdles), czy też kręamiruchomymi, z których każdy zachował swą samodzielniość. od względem morfologicznym jednak zarówno kręgi krzyżowe, jak guziczne, mimo że utraciły swą czynnościową samodzielność, są istoiąmikręgami. Kręgi guziczne stanowią odcinek ogonowy kręgosłupa, który u wielu wierząt ma znaczną długość.Uharak(erystyka kręgu Kręgi mają wspólną zasadniczą budowę, która jednak w poszczególychokolicach dość znacznie się różni. Jeszcze u noworodka różnorodośćoddzielnych kręgów jest o wiele mmiejsza niż u dorosłego. Każdy ypowy kręg składa się z dwóch zasadniczych części:z części przedniej, ilniejszej, grubszej, stanowiącej trzon kręgu(corpus tertebrde), z części tylnej, słabszej, cienszej, zwanej łuki em kręgu(drcus ter:br@e). Obie te części obejmują o twór kręgowy(forcmen oertebrd)Suma otworów wszystkich kręgów tworzy kanał kręgowy(c@@istertebrdhs), w którym znajduje się rdzeń kręgowy i jego opony 84 łuku każdego kręgu odchodzi siedem wyrostków:ku tyłowi skiero 7 anyjest wyrostek nieparzysty, zwany wyro s 1 kiem k o I czy s ty@arocessus spinosus), ku górze i ku dołowi odchodzą parzyste wyro ssistawowe górne i dolne(processus drticulares superiores e(tferiores), bocznic zaś również parzyste wyrostki poprzeczne wocessus trmstersi). Trzony kręgów dźwigają masę ciała, łuki ole zają i chronią rdzeń kręgowy, wyrostki częściowo stanowią ramiona.Processus erticulerisSUDTIOT J.
re.
-Processus transver sus.
%Processus erticulerisinterior Ryć.
134. Architektonika istoty zbitej kręgu lędźwiowego:wg Benninghoffa.ązwigni dla przyczepów mięśni, częściowo zaś służą stawowemu połączeniu kręgów między sobą, przon kręgu(corpus tertebrde)ma kształt niskiego walca. Jego powierzchnie, górna i dolna, są porowate i nieco chropawe, ograniczojjebardziej gładką, nieco wystającą listewką brzeżną paromilimetrowejszerokości. Powierzchnie te zrastają się z przylegającym do nich chrzęstnym krążkiem mięgzykręgowym. Przednia i boczne powierzchnie są nieco wklęsłe w kierunku pionowym i wypukłe w kierunku poziomym:powierzchnia tylna Ozonu, stanowiąca przednie ograniczenie otworu kręgowego, jest prawie równa i ma jeden otwór lub dwa stosunkowo duże otwory, przez które żyły trzonów kręgów, tzw. żyły podstawno-kręgowe(tendebdsitertebrules), wychodzą z trzonów, wlewając się do splotów żylnych kręgowych wewnętrznych w obrębie kanału kręgowego. Na powierzchni przedniej trzonu widzimy kilka małych otworów, stanowiących przejścia dla naczyń odżywczych. Łuk kręgu(crcus tertebrde)rozpoczyna się w górnej części powierzchni grzbietowej trzonu z prawej i z lewej strony na s a d ą(pediculusmens tertebme'), stanowiącą najwęższą część łuku. Na swym górnym i dolnym brzegu tworzy ona płytkie wcięcie kręgowe górne(mcisurc tertebrmis superior)i znacznie głębsze wcięcie kręgowe dola e(mcisurd aertebrdhs interior). Oba wcięcia dwóch sąsiaduRychkręgów(wraz z krążkiem międzykręgowym)ograniczają o Twór mi ędzy kręgowy(fordmen intenertebrdle). Między każdy@i przylegającymi kręgami mamy więc dwa takie otwory, po jednym 8 prawej i z lewej strony kręgosłupa. Przez otwory te, wiodące do ka 8 a*ukręgowego, przechodzą nerwy rdzeniowe i naczynia. Dalszą część 889 Jworzy szeroka blaszka łuku kręgu(lamina drcus terte(óe'), biegnąca w przedłużeniu nasady łuku i skierowana ku WowiPóz przyśrodkowo. Blaszki prawa i lewa łączą się z sobą, ograniczając od tyłu otwór kręgowy A 56 o stek kole zysty(processus spinosus)odchodzi od łuku ku ŻWwi w płaszczyźnie pośrodkowej. Końce wyrostków sięgają aż pod 8896:grzbietu, gdzie przeważnie są wyczuwalne, a u osób chudych na? P widoczne.
Służą one za miejsce przyczepo mięśni i więzadeł.
'radia drcts vertebrae'8649 laminektomia-operacyjne usunięcie tego odcinka kręgu w celu otwarcia Kanału kręgowego.


Pozostałe wyrostki odchodzą przeważnie również od łuku, mniej ięcej w przejściu nasady w blaszkę. Wyrostki stawowe(processus crticuldres s. zggdpophgsesY(wa górne(superiores)i dwa dolne(mferiores), krótkie, są zakończone owierzchnią stawową pokrytą chrząstką szklistą. Jedna para jest derowana ku górze i jej powierzchnie stawowe są zwrócone mniej i*cej ku tyłowi, druga para jest skierowana ku dołowi i jej poierzehniesą skierowane mniej więcej do przodu. Służą one do sławo ego połączenia kręgów między sobą.
Wyrostki poprzeczne(processus trmsrersi), parzyste, odchoząod łuków między wyrostkami stawowymi górnymi i dolnymi, kicając się bocznic. Służą one, jak i wyrostki kolczyste, do przyczepo dęśni i więzadeł. S fru ktur a kręgu.
Trzon jest zbudowany z tkanki gąbczastej porytej cienką warstwą istoty zbitej:jest ona uzupełmona i wzmocniona kostną i więzadłami podłużnymi kręgosłupa. Elementy składowe istoyzbitej trzonu, tak samo jak więzadeł, mają przebieg podłużny(ryć. 34).
W istocie gąbczastej, wypełnionej szpikiem czerwonym, znajdują je poziomo i promienisto ułożone kanały dla żył podstawno-kręgoych. Blaszki kostne istoty gąbczastej przebiegają prostopadle do gorej i dolnej powierzchni trzonu, odpowiednio do kierunku największe o obciążenia kości:są one wzmocnione beleczkami biegnącymi protopadledo nich w kierunku poziomym. Łuk i wyrostki kręgów mają*rubą warstwę istoty zbitej.
Oprócz wymienionych ogólnych cech budowy kręgi poszczególnych domków kręgosłupa, zwłaszcza zaś kręgi środkowe każdej grupy, idznaczają się tak wyraźnie pewnymi odrębnymi właściwościami, że lo określenia danej grupy wystarcza nawet część kręgu. Jednak ponunotej swoistej budowy kręgi położone na końcach poszczególnych odinkówprzybierają częściowo właściwości grupy sąsiedniej, wykazuąctym samym przejściowy charakter kręgu. Rozpatrzmy kolejno pozczegóme grupy.
Kręgi szyjne Kręgi szyjne(tertebrde cermcdles), w liczbie siedmiu, są najmniejsze:kręgów prawdziwych. Pierwszy, drugi i siódmy mają cechy szczegóęae i należy je omówić oddzielnie. Poniższa charakterystyka odnosi sJgwięc tylko do pozostałych czterech. Trzon jest niski, jego powierzchnie, górna i dolna, mają kształt pe 8 wzecznie ustawionego podłużnego czworoboku z zaokrąglonymi brzeBęami. Jest on z przodu i z tyłu mniej więcej tej samej wysokości. GóiO 8 oowierzehnia trzonu jest wklęsła w kierunku czołowym i słabo wyp 98 śa w kierunku strzałkowym:powierzchnia zaś dolna odwrotnie, słabe wypukła w kierunku czołowym i wklęsła w strzałkowym. Łuki krę.
jaw szyjnych, cienkie i pochylone lekko w dół, obejmują duże, trójką me otwory kręgowe. Wyrostek kole zys ty, niezbyt długi, nieznacznie pochylony ku ąątowi, aż do szóstego kręgu włącznie dzieli się na końcu na dwie, yęykle asymetryczne części, guzkowata zakończone. Ku dołowi kręgoęjupadługość wyrostków stopniowo wzrasta. Wyrostki stawowe górne i dolne dźwigają okrągłe, prawie jawne powierzchnie stawowe, położone skośnie od góry ku dołowi i od przodu ku tyłowi pod kąlem ok. 45'.
Na wyrostkach górnych powierzchnie stawowe są zwrócone ku górze i do tyłu, na dolnych-ku dołowi i do przodu. Jedną z najbardziej charakterystycznych właściwości kręgów szyjąychjest budowa ich wyrostków poprzecznych. Wyrostki poprzeczne są stosunkowo krótkie, skierowane bocznic i nieco ku dołowi:składają się one z dwóch listewek kostnych, przedniej i tylnej, łączących się na wolnym, bocznym końcu i zaopatrzonych tu w oddzielne guzki, przedni i tylny(tubercuhm mterhset posterius). Obie te listewki, z których przednia odchodzi od trzonu kręgu, a tylna od nasady łuku, obejmują otwór wyrostka pop rze c z n ego(fordmen tnnstersdrium). Otwór ten nierzadko jest podzielony na dwie części miostkiem łącznotkankowym lub kostnym(ryć, l 35):przez otwory te poczynając od szóstego kręgu biegną ku go.Tuberculum anterius-Sulcus nerw spinalis-.
, Tu berculum psterius.
processus trensversus.
-Poranień trensverserium.
Processus erticuleris sup.
foremce vertebrele.
Procssus spinoas.
Ryć.
135. Kręg szyjny widziany od góry.
We lęlniea i przeważnie dwie żyły kręgowe, a także splot nerwów BFP(łczulnyeh. Na swej powierzchni górnej wyrostek poprzeczny w 9986 m przedłużeniu otworu wyrostka poprzecznego ma glęboł 49 P@4 ę(sulcus nerm spinalis), w której biegnie gałąź przednia szyjnych 9966 ów rdzeniowych:bruzda ta(ryć, 135)oddziela guzek przedni od Ęuzka tylnego. 9989 llistewka przednia wraz z guzkiem przednim, bruzdą nerwu rdzeniowego z 8999 e@tylnym powstała z zawiązku żebra:z części tych może powstać żebro szyjne.


ye, 157 p. dalej).
Wolne końce wyrostków poprzecznych są wyczuwalne na bocznej po. ierzchni szyi.
Dolny brzeg trzeciego kręgu leży mniej więcej na poziomie górnego brze. i chrząstki tarczowatej, odpowiada więc wyniosłości krtaniowej, czyli tzw. jabłku Adą. ą.
Kręg szósty leży na poziomie chrząstki pierścieniowatej krtani. Guzek przedni wyro.
*ką poprzecznego tego kręgu jest nieco większy i nieco bardziej do przodu wysunięty oąszostałych, daje się więc z łatwością wymacać. Do przodu od tego guzka biegnie tętnicą tylna wspólna, stąd nazwa-guzek tęlnicy szyjnej(hberculum caroticum). W Izie zranienia tętnicy szyjnej wspólnej możemy czasowo zahamować krwotok, uciskając aczynie o ten guzek. Pierwszy kręg szyjny.
Uharak(erystyczną właściwością pierwszego ręgu szyjnego, czyli kręgu szczytowego(atlas), jest brak trzonu tory złączył się z powierzchnią górną trzonu następnego kręgu. Drugą ego odrębnością jest brak właściwego wyrostka kolczystego. Kręg ten ja kształt pierścieniowaty i składa się z łuku przedniego i tylnego oraz'wóch części bocznych. Ł-u k prz e dni(mens interior)stanowi jedyiąpozostałość trzonu:jest on znacznie krótszy niż łuk tylny, do przodu rypukły, pośrodkowo ma na swej powierzchni przedniej mały guz ekirzedni(tuberculum mterius), na powierzchni tylnej okrągłą pońerzchnięstawową, zwaną dołkiem z ęb owym(fotce dentis), dla iołączenia z zębem kręgu obrotowego. Właściwym łukiem kręgu jest uk tylny(mens posterior), który dźwiga szczątek wyrostka kolezytegow postaci małego guzka tylnego(tuberculum posteriusklzięki takiemu ukształtowaniu możemy swobodnie wykonywać ruchy igięcia głowy do tyłu, nie hamowane wyrostkiem kolczystym. Na powerzchnigórnej łuku tylnego, tuż u jego nasady, znajduje się dość glejaka bruzda, przez którą przebiega tętnica kręgowa(wraz z żyłą pierwszym nerwem szyjnymi), dążąc od otworu wyrostka poprzeczne(o pierwszego kręgu do otworu wielkiego kości potylicznej. Czasem nruzdę tę, zwaną bruzdą tętnicy kręgowej(sulcus drteriae terebrdlis), zamyka mostek kostny, tworząc krótki kanalik. Między obu ukami leżą c z ę ś c i b o czne(mcssae lmermes), najbardziej masywne idcinki kręgu szczytowego, przystosowane do dźwigania głowy. Właś*iwych wyrostków stawowych brak, natomiast na stronie górnej i dol.Wessę leterelis.
Processus trersversus.
Sulcus arteriee vertebralis.
Tuberculum posterius.
4 rcus*erior\8 x.
Tu berculumant er i usRyc.
136. Kręg szczytowy widziany od góry.
Fwea dentis.
Fws articularisSUDT 10(łółAhjen pNX%u 4 tranwers i. -Arcus posterior.
ąaą atu części bocznych spoczywają powierzchnie stawowe górne j ąjje. Obie powierzchnie górne, zwane dołkami stawowymi Xjąyrni(fote@e wticuleres superiores), służą do połączenia z po**erzchnianJsJawowynJ Kości potylicznej(kłykcie p otyli e zne, yjąggh occqitd(es)Mają one kształt owalny, ich długie osie zbiegają Q-ąo przodu:czasem są poprzecznie przedzielone:są one wklęsłe zająwnow kierunku strzałkowym, jak i czołowym, i znakomicie dostosoęągedo ruchów przytakiwania. D ot ki s 1 aw owe do In e(forcie argągaresinferiores), zwrócone do kręgu obrotowego, służą do stawoąąopołączenia z nim:są okrągławe, płaskie albo słabo wypukłe, szer-ze od górnych, tak że dźwigające je odcinki części bocznych wpuklająclę nieco w obręb olworu kręgowego, zaznaczając jego podział na część ąęjąą-znacznie większych rozmiarów-odpowiadającą właściwemu jtworowi kręgowemu i obejmującą rdzeń przedłużony mózgowia wraz z jego najbardziej żywotnymi ośrodkami nerwowymi, oraz część przedjtą, znacznie mniejszą, obejmującą ząb kręgu obrotowego. Granice ąiędzy obiema tymi częściami otworu kręgowego tworzy silne więzadło poprzeczne kręgu szczytowego(ligcmentum transfer sum mlcntis:ryć, l 7 l), biegnące od przyśrodkowego brzegu części bocznej jednej strony do drugiej. Obejmuje więc ono od tyłu ząb kręgu obrotowego, oddzielając go od kanału kręgowego i chroniąc tym samym rdzeń przedłużony przed uszkodzeniem. Jeżeli pomimo to w ciężkich uszkodzeniach więzadło to zostanie zerwane i ząb przesunie się ku tyłowi, następuje zmiażdżenie rdzenia przedłużonego i śmierć człowieka(, złamanie karku'). Wyrostki poprzeczne są dłuższe, mocniejsze i znacznie bardziej bocznic rozstawione niż innych kręgów szyjnych, ponieważ służą za miejsce przyczepo mięśni obracających głowę, stanowiąc długie ramię dźwigni tych mięśni. Wyrostki te nie maję bruzdy nerwu rdzeniowego, ani też-przeważnie-obu guzków. Wolny koniec wyrostka znajduje się nieco poniżej, przyśrodkowo i do przodu od koniuszka wyrostka sutkowatego kości skroniowej:z łatwo 4 cię wyczuwamy go w dołku do tyłu od małżowiny usznej. Drugi kręg szyjny.
Drugi kręg szyjny jest zwany kręgiem obrotowym(aris), ponieważ tworzy oś, dokoła której obraca się kręg Bzczytowy wraz z głową. O ile w kręgu szczytowym uderza brak trzonu, o tyle kręg obrotowy ma trzon wydatnie przedłużony ku górze. Po 8 a 4 wysokość trzonu, jaką spotyka się w innych kręgach szyjnych, F@9 oej powierzchni trzonu kręgu obrotowego wystaje wyrostek zwaPYBęb em(dens)kręgu obrotowego. Wyrostek ten jest trzonem kręgu 8@zytowego zrośniętym z kręgiem leżącym niżej. Jeszcze u noworodka P 8@4 zy trzonem kręgu obrotowego a jego zębem znajduje się taka sama óóęstwa chrząstki, jaką napotykamy między innymi kręgami. Zrost 999 Web części następuje dopiero znacznie później. Ząb kręgu obrało Beko kończy się tępym wierzchołkiem(cpea dentis'k na przedniej po 8 ma on owalną powierzchnię stawową przednią O@ep istr o pheus.


998.
Facies erticuleris interior--.
facie ertculeris superior-.
procssus Oenwersus--.
Procssus articuleris interior'.
. . Facies erticuleris posterior.
-Processus 49/09699.
Ryc.
137. Kręg obrotowy widziany od strony lewej.
cies drticulms mterior), służącą do połączenia go z łukiem przednim kręgu szczytowego, na stronie tylnej-powierzchnię stawową tył n ą(ńcies drticulms posterior), do połączenia stawowego z więzadłem poprzecznym kręgu szczytowego. Wyrostek kole zys ty jest stosunkowo długi, silny, na końcu rozdwojony. Właściwych wyrostków stawowych górnych brak, tak samo jak na kręgu szczytowym, a występują tu tylko okrągławe, słabo wypukłe powierzchnie stawowe górne:są one położone z prawej i z lewej strony zęba na części bocznej trzonu i skierowane skośnie ku dołowi i bocznic. Powierzchnie te pozwalają na rozległe ruchy obrotowe kręgu szczytowego, a wraz z nim i głowy, w stosunku do kręgu obrotowego. Wyrostek stawowy do In y wraz ze swą powierzchnią stawową nie wykazuje szczególnych właściwości. Podobnie jak na kręgu szczytowym, również tutaj wyrostek poprzeczny nie ma guzka przedniego i tylnego, ani też bruzdy nerwu rdzeniowego. Wcięcie kręgowe dolne występuje jak zwykle na kręgach szyjnych do przodu od wyrostków stawowych dolnych, natomiast wcięcia stawowego górnego brak, ponieważ kręg obrotowy nie ma wyrostków stawowych górnych. Nerw rdzeniowy drugi biegnie grzbietowa od powierzchni stawowej górnej, podobnie jak nerw rdzeniowy pierwszy i tętnica kręgowa na kręgu szczytowym. Siódmy kręg szyjny.
Ostatni, siódmy kręg szyjny, czyli tzw. kręg wy st a j ący Oertebn prommens), budową swą zbliża się do kręgów piersiowych. Jako kręg przejściowy między szyjnym a piersiowym odcinkiem kręgosłupa zatraca on niektóre właściwości kręgów szyjnych, a zyskuje inne-kręgów piersiowych. Trzon jego jest znacznie większy niż pozostałych kręgów szyjnych i czasami dźwiga bocznic na swym dolnym brzegu małą niekompletną powierzchnię stawową dla głowy pierwszego żebra. Wyrostek kolezysty jest nie podzielony i długi w.
Dens wis.
4 xis.
Byc.
138. Dwa górne kręgi szyjne widziane od przodu:schemat.jęaeiwieństwie 4 o dwudzielnych i krótkich wyrostków pozostałych jąą, ąw:wskutek tego, jak również wskutek swego położenia w przejśwjkrzywiznyszMDej w piersiową(p. dalej), koniec jego uwypukla się g-owato pod skórą grzbietu. Podczas wymacywania wyrostków kol%-ęętych od czaszki ku dołowi jest on przeważnie pierwszym wyraźnie ąjezuwalnym Wystaje on podczas zgięcia głowy do przodu, skąd też.Sulcus nery.
Tuberculurn posterius-Processus erticularis-SUDTIOF.Tubercu I um enterius.
Forernen processus**s*.
-Processus articuleris imecioc.
-Procssus spirosus.
Ryć.
139. Siódmy kręg szyjny widziany od góry.
pochodzi jego nazwa.
Wyro st ki pop rz ec z ne są znacznej wielkości:ich listewka tylna jest duża, natomiast przednia jest mała i słabo zaznaczona. Otwór wyrostków poprzecznych zwykle jest mniejszy od innych, choć może być i tej samej wielkości, często asymetryczny, nieraz podwójny, niekiedy w ogóle nie występuje. Tylko wyjątkowo jest on miejscem przejścia tętnicy kręgowej, częściej żyły(jeśli występuje podwójnie), zwykle natomiast i tętnica, i żyła kręgowa biegną do przo 4 uod wyrostka poprzecznego, a nie przez otwór. Czasem listewka PBzednia jest silnie rozwinięta, oddziela się od kręgu i występuje samo 4 ielniejako żebro szyjne(p. dalej). Streszczając nasze uwagi o kręgach szyjnych, należy powiedzieć, że Wzory ich od drugiego do siódmego przybierają na szerokości. Po Wierzchnie górne i dolne trzonów są tak zakrzywione, że powierzchnia 99@a każdego kręgu jest dostosowana do powierzchni górnej kręgu PBsJępnego. Wyrostki poprzeczne od siódmego kręgu skracają się stopPBwoku górze aż do drugiego, po czym następują długie, szeroko rozłóawionewyrostki kręgu szczytowego. Guzki przednie tych wyrostków 99 łuęgu trzeciego do szóstego stają się coraz większe:na siódmym są śłWo rozwinięte, na dwóch pierwszych kręgach przeważnie nie wystęPW 4 Wyrostki kolczyste od drugiego do, szóstego kręgu są krótkie, Póeważnie rozszczepione na końcach:ku dołowi wydłużają się nieco:*rostek kolczysty kręgu siódmego(czasem szóstego)jest nie podzielało i długi.


Kręgi piersiowe Kręgi piersiowe(tertebrde thordcicde), w liczbie dwunastu, są ruBhornopołączone z żebrami. Trzony ich zwiększają się stopniowo ku dołowi.
Kręg piersiowy pierwszy ma trzon wydłużony w osi poprzecznej:na trzonach kręgów dalszych wymiar poprzeczny staje się coraz krótszy:trzon kręgu szóstego lub siódmego ma wymiary poprzeczny i podłużny mniej więcej równe, zaś trzony kręgów leżących niżej znowu przybierają na szerokości i zbliżają się kształtem do trzonów kręgów lędźwiowych. Odpowiednio do krzywizny piersiowej kręgosłupa kształt trzonów jest klinowaty, wysokość ich nieco mniejsza z przodu niż z tyłu. Powierzchnie górna i dolna trzonów są płaskie:na górnych i dolnych kręgach piersiowego odcinka kręgosłupa są one kształtu ziarna fasoli, w odcinku środkowym mają kształt sercowaty. Charakterystyczną cechą trzonów kręgów piersiowych są tzw, dołki żebrowe(fotece costdles), służące do połączenia stawowego z głowami żeber. Dziewięć kręgów górnych ma po dwie powierzchnie stawowe położone bocznic po obu stronach trzonu. Uczą one na krawędzi górnej i dolnej trzonów tuż u nasady łuków, przy czym powierzchnia stawowa górna jest zawsze większa niż dolna.Camus.
Fwea costalis superiorPediculus ercus vertebraeForamen vertebrweProc, arfie, sup. Proc. transy.
Fwea costelisprocessustrensyersi Lamina ercus vertebree.Procsws s pi rousRyć.
140. Kręg piersiowy widziany od góry.
Sąsiednie powierzchnie, dolna i górna, wraz z krążkiem międzykręgowym tworzą jedną wspólną powierzchnię dla głowy żebra. Jedynie na pierwszym kręgu powierzchnia górna leży poniżej krawędzi górnej@zonu i zwykle sama, bez uzupełnienia tworzy połączenie stawowe z głową pierwszego żebra(p. wyżej). Kręgi jedenasty i dwunasty, a czasami i dziesiąty, mają również tylko jedną powierzchnię stawową, kW 8 ra na kręgu dziesiątym leży przy górnym brzegu trzonu, na jedenasW@zaś i na dwunastym-w środku powierzchni bocznej, 'vertebrae thoracales.yęro st ki p oprz e c z ne odchodzą od łuku kręgu między wyrostyjjgistawowymi górnymi a dolnymi. Są one bardzo mocno zbudowane j zgrubiałe na końcach, z wyjątkiem dwóch czy trzech ostatnich. Na jjągąch górnych są one skierowane bocznic, następnie zaś stopniowo ąjraz bardziej odchylaig się ku tyłowi. Na powierzchniach przednich wjeów wyrostków poprzecznych leżą małe, pokryte chrząstką d o ł k i ęesrowe wyrostka poprzecznego(fotele costd(es processus.lncisure yertebralis interior.
Processus erticularis SUDT 10(.
-Processus trersversus.
Lamina ercus yertebrae.
Processus spinosus.
Ryć.
1+1. Kręg piersiowy widziany od tyłu.
lncisure vertebralis superiorProcessus erticularisSUDT 10(Fwee costelisprocessus trensversiForamen interyertebraleFwee costelis interior et superior.Processus erticuleris interior.
Procssus spioous.
Ryc.
142.
Dwa przyległe kręgi piersiowe widziane od strony lewej.
łWstersi), służące do połączenia z guzkami żeber.
Dołki te nie wyslgĘWna kręgu jedenastym i dwunastym, na dziesiątym zaś wyslępuJ 4 P 9@łale. Wyrostki stawowe są ustawione w płaszczyźnie czoło g 4 Powierzchnie stawowe tych wyrostków są słabo zakrzywione i Y 6 Fz 4 wycinki powierzchni walca, którego oś przebiega do przodu od 8966 u kręgowego:powierzchnie wyrostków stawowych górnych s 4.


ikierowane ku tyłowi, dolnych-ku przodowi.
Wyrostki kolczyitekręgów górnych przybierają stopniowo na długości. Od kręgu nerwszego do ósmego są one spiczaste, silnie pochylone ku dołowi rają przekrój trójkątny i zachodzą na siebie daehówkowato. Od kręgu Ismego stają się znowu krótsze i przebiegają bardziej poziomo, przy.Fovea cstalis pr**sus*r***s*.
**s, . procssus trarsversi.
Foremce intervertebrełe--.
Procssus mamillar is*us*c*usProcessusrnarnillarisProcessus cosalis pr*s**t*.twej costalis superior.
. --Vertebre thoracica I.
X.
-Vertebre lurnbalis I.
-Processus articuleris interior.
kręg lędźwiowy.
Widok ze strony prawej.
ąęm stopniowo spłaszczają się i grubieją na końcu.
Wyrostek kolczyęę pierwszego kręgu daje się wyczuć tuż pod wyrostkiem siódmego kręgu szyjnego. Ęuki kręgów piersiowych są silnie zwężone u nasady, w odątnkutylnym naje kształt płaskich, szerokich listewek, pionowo ustawionych. O twór kręgowy jest okrągły i stosunkowo mały.
gęą dolni e kręgi p i er s i owe, a zwłaszcza dwunasty, mają wiele właściwości zbliąąjąeychje do OZów lędźwiowych. Kręg dwunasty jest jak gdyby przejściowym między ąąąmi piersiowymi i lędźwiowymi. Powierzchnie wyrostków stawowych górnych tego yXęg są ustawione prawie w płaszczyźnie czołowej, podobnie jak to się spotyka na inąęehkręgach piersiowych, natomiast powierzchnie wyrostków stawowych dolnych są ąętąwione prawie w płaszczyźnie strzałkowej, podobnie jak w lędźwiowych. Ta zmiana ustąwienia wyrostków stawowych może nastąpić już na kręgu jedenastym. Poza tym ej tąrdziej zaznaczone na dwunastym kręgu piersiowym, słabiej na dziesiątym i jedena-tym:na stronie bocznej wyrostków stawowych górnych mogą występować małe guzki, jg 3 re pod względem kształtu i położenia odpowiadają wyrostkom suteczkowatym lub dodatkowym kręgów lędźwiowych.Kręgi lędźwiowe Człowiek ma z reguły pięć kręgów lędźwiowych(tertebrue lumbdles), położonych między kręgami piersiowymi a kością krzyżową. Odróżniają się one od kręgów szyjnych przede wszystkim swą znaczną wielkością, od piersiowych poza tym-brakiem powierzchni stawowych dla żeber. Trzony kręgów lędźwiowych mają płaskie powierzchnie górną i dolną, o kształcie nerkowatym lub owalnym. Wysokość trzonów przednia i tylna jest mniej więcej równa, jedynie trzon piątego kręgu z przodu jest znacznie wyższy niż z tyłu, wskutek czego przybiera kształt klinowaty.y Processus erticularis superior(facis erticularis).-Processus eosalisp**us'Procssus mernillerisProcessus erticuleris interior Processus spirosus.Ryć.
144. Kręg lędźwiowy widziany od góry.


Wyrostki poprzeczne odchodzą od podstawy łuku i od trzonu ręgu. Składają się one głównie ze szczątkowych żeber lędźwiowych, r znacznie mniejszym stopniu z właściwych wyrostków poprzecznych. iowodzą tego stosunki rozwojowe, z których wynika, że obie te części kładowe wyrostka poprzecznego mają osobne zawiązki:dowodzą tego ównież przypadki, w których z jednej strony lub z obu stron występu e samodzielne żebro łączące się stawowa lub więzadłowo z trzonem:ręgu. Takie oddzielenie się wyrostka poprzecznego(żebro lędźwiowe, i, dalej)spotyka się najczęściej na pierwszym kręgu lędźwiowym. Poieważwyrostek ten jest właściwie szczątkowym żebrem, nazywają go eż wyro s 1 kiem z ebrowym(processus costdlis:ryc. IM).
Wyrost 1 poprzeczne kręgów lędźwiowych są zazwyczaj bardzo różnie rozwiięte:czasem są silniejsze niż na kręgach piersiowych, czasem słabsze:wykle od pierwszego aż po trzeci kręg lędźwiowy wzrastają, po czym nowo zmniejszają się. Są one na ogół wąskie i płaskie, nieco odgięte*u tyłowi. Właściwemu wyrostkowi poprzecznemu innych kręgów odowiadana kręgach lędźwiowych mały guzek, zwany wyrostkiem, o d a 1 k o w ym(processus aecessorius). Tworzy on mniej lub bardziej rdatną wyniosłość, nieraz tylko nieznaczną chropowatość lub kolec eżący z tyłu u nasady wyrostka żebrowego. Wyro s 1 k i s 1 a w o w e są ustawione pionowo:ich powierzchnie starawe leżą prawie w płaszczyźnie strzałkowej:górne są wklęsłe i skieowanedo tyłu i przyśrodkowo, dolne-wypukłe, zwrócone do przodu bocznic:powierzchnie górne obejmują powierzchnie dolne wyżej leącegokręgu. Na stronie bocznej wyrostków stawowych górnych znaj uje się zwykle tępy, owalny guzek kostny, zwany wyrostkiem suec zk o w a ty m(processws mcmillamsy. Wyrostki koi c z ys 1 e mają kształt płytek leżących w płaszczyźnie ośrodkowej. Odchodzą one od łuku prosto ku tyłowi, czasami bywają ieco zagięte ku dołowi, na końcu są zazwyczaj zgrubiałe. Łuki krę go w lędźwiowych są to mocne, u nasady zwężone, w tyle azszerzające się, płaskie, prawie pionowo ustawione listewki. Otwory ręgowe są spłaszczone w kierunku przednio-tylnym, zazwyczaj trójątne, czasem owalne. Piąty kręg lędźwiowy wyróżnia się spośród innych wielkością i kształtem trzou:wysokość trzonu bowiem jest z przodu większa niż z tyłu. Wyrostki poprzeczne są rótkie, silne, szerokie u podstawy, na końcu zgrubiałe. Odchodzą one od odcinka:zbietowego trzonu i podstawy łuku kręgu i są skierowane bocznic nieco ku tyłowi oraz u górze. Wyrostki stawowe górne są skierowane bardziej ku tyłowi niż w innych kręach, dolne zaś-bardziej do przodu.Kość krzyżowa Kość krzyżowa(os sacrum)powstaje ze zrośnięcia się pięciu kręgów rzyżowych, co następuje dopiero u dorosłych, w wieku 20-25 lat, ość krzyżowa dźwiga masę górnej części ciała i przenosi ją na koń.ązyny dolne za pośrednictwem obręczy kończyny dolnej. Jest ona jakby ęklmowana między kości miedniczne, z którymi tworzy silny pierścień wstny, zwany miednicą:ma też w rzeczywistości kształt zbliżony do gjna czy trójkąta skierowanego wierzchołkiem ku dołowi. Zgodnie z*s*s*s s*cr*.
Łineae.
trersversee.
Qenelis secrelis Tuberositas sacrelis-.
Fars lateralis.
fOAhiina Secrelia**e. . . krswia.
, J Bramina secralia pewna.
-Bbew ossis sacri.
Ryc.
1+5. Kość krzyżowa widziana od przodu(powierzchnia miedniczna).Processus erticuleris superior.
Pers leteralis.
, Crista secrelis Z'leteralis.
Facies auriculeris.
Crista secralisintermedia Criste secrelismediana Hiatus secralisQrnu sacralgApex osis secri Ryc.146. Kość krzyżowa widziana od tyłu(powierzchnia grzbietowa).


tym górna, poszerzona część kości nosi nazwę p o ds ta wy(bcsis ossissani), dolna zaś-wierzchołka(cpea ossis scen). Kształt ten jest spowodowany szybkim zmniejszaniem się wymiarów kręgów krzyżowych w kierunku ku dołowi. Oglądana z boku kość krzyżowa wykazuje silne wypuklenie skierowane ku tyłowi(kgphosisiacrdlis*:kyfos s krzywy), wskutek czego pojemność miednicy mniej:zet znacznie się powiększa. Cała kość w pionowej postawie ciała leży oochyło od przodu i góry ku tyłowi i dołowi. Ponieważ lędźwiowy odimekkręgosłupa jest wypukły do przodu, a kość krzyżowa do tyłu, na granicy piątego kręgu lędźwiowego i podstawy kości krzyżowej powstaje kąt skierowany wierzchołkiem do przodu, zwany kątem lęlżwiowo-krzyż owym(cngulus lumbosdcrdhsS:wynosi on 120-UO'(ryć. 347.
Wierzchołek tego kąta leży na tzw. wzgórku(pronontorium), utworzonym przez wpuklającą się do przodu krawędź uążka międzykręgowego położonego między piątym kręgiem lędżwiovyma kością krzyżową. Podstawa kości krzyżowej(bcsis ossis sdcri)ma wszystkie typowe izęści składowe kręgu. Część środkową podstawy zajmuje owalna pomerzchniagórna trzonu pierwszego kręgu krzyżowego, która za pośednictwemkrążka międzykręgowego łączy się z piątym kręgiem lędżviowym. Po bokach trzonu, nieco poniżej jego powierzchni górnej, idchodzą ku tyłowi od niego dwie symetryczne listewki kostne tworzą*e łuk kręgu, które łącząc się z tyłu, stanowią podstawę dla mniej lub iardziej wyniosłego guzka, odpowiadającego wyrostkowi kolczystemu. J nasady łuków tuż przy trzonie znajdują się symetryczne wy r o s 1 ki 1 aw owe górne(processus articulares superiores), służące do połązeniakości krzyżowej z ostatnim kręgiem lędźwiowym. Płaskie lub ieco wklęsłe powierzchnie stawowe tych wyrostków są skierowane ku yłowi i przyśrodkowo. Na powierzchni bocznej wyrostków stawowych najduje się mała, chropowata wyniosłość odpowiadająca wyrostkowi uteczkowatemu kręgów lędźwiowych. Łuk wraz z trzonem zamykają rójkątny otwór, który prowadzi do kanału krzyżowego(cmdisacrdhs). Wyrostki poprzeczne i żebra szczątkowe pierwszego kręgu lewają się z odpowiednimi częściami dalszych kręgów, tworząc tzwzęściboczne kości krzyżowej(pcrtes lmerdles ossis scen). zęść podstawy leżącą obustronnie do boku od trzonów kręgów krzyowychnazywamy skrzydłem k. krzyżowe j(cła sdcrdlis). Powierzchnia przednia, czyli miedniczna(ńcies pelrmd)jest na ogół ladka i wklęsła, w części środkowej utworzona przez zrośnięte trzony lęgów. Miejsca zrośnięte są zaznaczone wyraźnymi, chropawymi r e s a mi p o p r z e c z nymi(hneae transoersde), sięgającymi bocznic o otworów krzyżowych miednicznych(ńmmmc sccm(@eltm@). Cztery pary tych otworów odgraniczają część środkową kości rzyżowej od części bocznych(partes lmermes):prowadzą one ku tyłoii przyśrodkowo do kanału krzyżowego. Wielkość ich zmniejsza się?for, sacraltd anteriora.
yu dołowi.
Przez otwory te wychodzą gałęzie przednie nerwów krzyżoąyych, wchodzą zaś gałązki rdzeniowe tętnicy krzyżowej bocznej. Bocząieod otworów znajdują się przyczepy mięśnia gruszkowatego. Powierzchnia tylna, czyli grzbietowa(fccies dorschs), jest wypukła yu tyłowi i ma szereg nierówności. W linii pośrodkowej przebiega wrzeb leń krzyżowy po środkowy(crista sccrdlis mediana'), goj-stały ze zrośniętych wyrostków kolczystych czterech górnych kręgów yrzyżowych. Grzebień ten występuje zwykle w postaci czterech podłuyęychguzków. Ł-uki ostatniego kręgu, a często i czwartego, przeważnie jpzwijają się tylko szczątkowo, nie dochodząc do linii pośrodkowej. yskutek tego kanał kości krzyżowej jest w odcinku dolnym otwarty ad tyłu, a otwór dolny kanału krzyżowego silnie wydłużony ku górze. yyrostki stawowe kręgów krzyżowych zrastają się, tworząc na ogół ęgabo występujący tzw. grzebień krzyżowy pośredni(crista sdąrdlisintermedicĘ. Od góry grzebień ten jest zakończony wyrostkami-ławowymi górnymi pierwszego kręgu krzyżowego, od dołu-wyrażjąmiguzkami, tzw. r o z k a m i krzyż owym i(cornuc sdcrdhc), które ądpowiadają wyrostkom stawowym dolnym ostatniego kręgu krzyżowego i są skierowane ku odpowiednim rożkom kości guzicznej. Bocz.
Tu berositas sacralis.
Crista sacralis mediana.
Crista sacralis intermedia.
Qrista sacralis lateralis.
Cornu sacrale-, Cornu coccygeum.
-Os coccygis.
Processus articularis SU(TIOF.
Basis ossis sacri.
-Facies au licu laris.
-Foramina sacralia dorsalia.
Bęc.
147. Kość krzyżowa i kość guziczna widziane od strony prawej. ?crtstd socrolis me 9 W ć srista sacralis articailaris.


e od grzebieni krzyżowych pośrednich leżą otwory krzyżowe zbietowe(fordmmd sdcrdha dorsdia'), położone, jak i otwory iedniezne" na granicy między częścią środkową kości krzyżowej a jej ęśeiami bocznymi. Bocznic od tych otworów leży bardziej wydatny 1 poprzedniego grzebień krzyżowy boczny(cristd sdcrdhs lrralis), utworzony przez szczątkowe wyrostki poprzeczne. Cztery wory krzyżowe grzbietowe są nieco niniejsze oraz bardziej ostro zasowaneniż odpowiadające im otwory miedniczne i prowadzą do zadu oraz przyśrodkowo do kanału krzyżowego, bezpośrednio zaś do zadu-do otworów krzyżowych miednicznych. Przez otwory grzbiewewychodzą gałęzie tylne nerwów krzyżowych. Części boczne(pdrtes lmerd(es), powstałe ze zrośniętych wyrostków iprzecznych i szczątków żeber, zwężają się silnie ku dołowi i dźwigana swej wolnej, bocznej powierzchni odcinka górnego nierówną poierzchnięstawową, zwaną p owierz chni ą u c h o watą(fcies nndaris), dla połączenia z kością biodrową. Ku tyłowi od niej znajduje ę silnie guzkowata powierzchnia, tzw. guzowatość krzyżowa uberositcs sccrdlis), do której przyczepiają się więzadła krzyżowo dodrowe międzykostne. Wierzchołek(cpea ossis sam)jest skierowany ku dołowi i ma owal)powierzchnię dla połączenia z kością guziczną. Crista sacrats mediana Canalis sacrelisForemce intervertebraleForemce secrale dorsele, )Pers leterelis.foremce sacrale pehinumc.
148.
Przekrój poprzeczny kości krzyżowej na wysokości drugiej pary otworów krzywych miednicznych i grzbietowych. Połączenia kanału krzyżowego z otworami krzyZOWVTOI.
Kanał krzyżowy(cmdlis sacrclis)biegnie wzdłuż całej kości krzyżoej, rozpoczynając się u góry otworem górnym i kończąc u dołu otwomdolnym kanału krzyżowego, czyli rozworem krzyżowym@hs sdcrdlis). Bocznic ma on cztery pary krótkich kanałów, które lpowiadają otworom międzykręgowym i które u swych końców rozwalają się, przechodząc w otwory krzyżowe miedniczne i grzbietowe. Bóżnice płciowe kości krzyżowej.
Na kości krzyżowej występują znaczne różnice Sowę.
Kość krzyżowa męska jest stosunkowo węższa i dłuższa niż kość krzyżowa żeń?foramina sacrdlia posteriora.g. . (gzęść górna kości jest bardziej spłaszczona, a część dolna ostro zagina się ku przoąąąągdy tymczasem na kości żeńskiej krzywizna jest słabsza i bardziej równomiernie yj-łożona wzdłuż całej długości kości. U kobiet kość krzyżowa jest położona bardziej Xjztomo niż u mężczyzn i wskutek tego wzgórek bardziej zaznacza się u kobiet, poję-terzchnia uchowała na Kościach żeńskich jest stosunkowo krótsza niż na męskich i weygjjęniektórych autorów utworzona tylko przez dwa kręgi, natomiast u mężczyzn sięga jąą do połowy, albo nawet do dolnego brzegu kręgu trzeciego. Rozróżnienie typowych yjąei męskich i żeńskich nie przedstawia na ogół trudności. W przypadkach nietypowych ąąleży kierować się głównie stosunkiem długości do szerokości kości.-Cornu coccygeum.
-Processus trersversus.
Ryc.
149. Kość guziczna widziana od przodu.
Kość guzicznaRość guziczna(os coccggis), czyli ogonowa, składa się z czterech lub pięciu szczątkowych kręgów, z których głównie trzony zostały zachowane. Kość ma kształt zbliżony do trójkąta, którego podstawa jest zwrócona w kierunku kości krzyżowej, a wierzchołek stanowi zakończenie kręgosłupa. Podstawę tworzy powierzchnia górna pierwszego kręgu guzicznego, na którym rozróżniamy oprócz trzonu również szczątkowe wyrostki poprzeczne oraz wyrostki stawowe górne, tworzące rożki guziczne'(comud coccggem. Łączą się one z odpowiednimi rożkami kości krzyżowej.
Dalsze kręgi guziczne mają kształt spłaszczonych lub okrągłych kostek, stanowiących już tylko szczątkowe trzony kręgów. Czasami na kręgu drugim można spostrzec wyrostki poprzeczne, występujące w postaci niskich wzgórków położonych na powierzchniach bocznych kręgu. Górna powierzchnia podstawy kości guzicznej jest połączona z wierzchołkiem kości krzyżowej chrząstkozrostem:w podobny sposób@zą się również kręgi:pierwszy i drugi oraz drugi i trzeci:połączenia 9 alszych kręgów są skostniałe. W wieku późniejszym wszystkie połączenia kręgów między sobą, jak również z kością krzyżową, zazwyczaj 89 s@ieją. Ostatnie dwa kręgi mają dążność do asymetrycznego zrasta Ba się, wskutek czego kość guziczna może być wyraźnie skrzywiona w Dok lub ku przodowi, rzadziej do tyłu.Rozwój kręgosłupa V wszystkich kręgowców jako pierwotny składnik szkieletu osiowego występuje ś@9@a grzbiet owa(chorda dorsmis). Składa się ona z wielkich pęcherzykowatych ŻPW(rek spojonych osłonką włóknistą. U najniższych kręgowców, np. u krągłoustych W 88 s(omdtc), struna grzbietowa funkcjonuje przez całe życie jako jedyny narząd podP 9 G 9 s@oju, natomiast u wszystkich innych jest zastąpiona formą wyższą kośćca osio.


ego-kręgosłupem.
Kręgosłup powstaje z tkanki mezenchymatycznej otaczającej snu grzbietową. W szeregu kręgowców mezenchyma la coraz silniej się rozwija i stopnioącoraz bardziej przejmuje czynność struny grzbietowej, która staje się zbędna i zani. y.
U zarodków ssaków i człowieka struna grzbietowa jest słabo rozwinięta. Biegnie oną ł końca ogonowego zarodka przez zawiązki trzonów kręgów i krążków międzykręgoyehkończąc się w obrębie kości klinowej czaszki. Począwszy od trzeciego miesiącąeia płodowego u człowieka zanika, a zachowują się tylko jej ślady w postaci części odkowych krążków międzykręgowych(jądra miażdżyste)i więzadła wierzchołka zębąxgu obrotowego. Stadium mezenchymatyczne kręgosłupa.
Zawiązek kręgosłupa powstaje w ten sposób*struna grzbietowa zostaje otoczona mezenchymatycznymi masami komórkowymi wy pojącymi się ze sklerotomów(s. lO 7). Każdy ze sklerotomów zostaje następnie przedelonypoprzeczną szczeliną na połowę kranialną i kaudalną(ryc. 1511.
W połowie kranialnej komórki są ułożone luźno, w połowie kaudalnej natomiast barto zagęszczają się wskutek żywego rozmnażania. Trzon kręgu wytwarza się w ten spoib, że część kaudalna każdego sklerotomu łączy się z częścią kranialną sąsiedniego. :zon kręgu składa się więc z połów dwóch sąsiadujących ze sobą sklerotomów. Tym mym pierwotne rozczłonkowanie zanika i zostaje zastąpione nowym. Od trzonu kręgu lehodzą bardziej zagęszczone skupienia tkanki mezenchymatycznej:1)w kierunku zbietowym z prawej i z lewej strony obejmując rdzeń i łącząc się ze sobą tworzą łuk re g u:w miejscu połączenia się obu łuków w linii pośrodkowej ciała powstaje wystają ku tyłowi wyr os tek kole z ys ty:2)w kierunku brzusznym wrastając w ścianę bomątułowia i wytwarzając wyrostki żebrowe:wreszcie 3)w kierunku bocznym żarząc zawiązki wyro stk ów pop rz e c z ny eh, umocowując żebra i 4)mniejsze skueniaw kierunku kranialnym i kaudalnym, wytwarzające symetryczne zawiązki w yrstkówstawowych górnych i dolnych. Tkanka mezenchymatyczna między tymi pierwotnymi kręgami ulega również dalsze.Garglion spinale.
Rarnus dorsalisn, spinalisRamus ventralisn, spinalisChordadorsalisVertebra. Zawiązek narządów wydziel niczychMembrum'':.
Wyrostek brzu-. .
szny miotomu Jama ciała.
Medulla.
Praczłony(przeświecają.
Gnom smals Miotom Dermatom przez ektodermęl.
"Sklerotom Ektoderma.
Mezoderma ścienna Jel ho Mezoderma trzewna yc.
150. Odcinek tułowia zarodka pierwotnego kręgowca(rekin).Schemat.
Połowa praaryciny przedstawia stadium rozwojowe wcześniejsze niż lewa. W rzeczywistości obie połowy wykazują zawsze ten sam stopień rozwoju:wg Brausa.ąją zróżnicowaOW O 88@9 zó Tzona@l łsęgów przemienia się ona w chrząstkę włókni*jęęorząc zawi 4 zKl Krążków międzykręgowych, łączących trzony kręgów 2)ąjwązy łukami i WBosPanu kręgów przekształca się w tkankę łączną zbitą wytwarzają y ą sąsiadujących kręgów wytwarza 1 o reb kę stawową dla stawowego połączenia tych wyrostków. j(łętom i sklerolom(s. 190, powstałe z praczłonów(je, l 5 O), są pierwotnymi narząąąjątruchu zarodka Aparat len pochodzi z określonego odcinka mezodermy grzbietoąwgGskie sąsiedztwo ze struną grzbietową, pierwotnym narządem podpory ciała, jest gęezyną, że z tego właśnie materiału zostały zbudowane wyższe formy narządów rugaj. Włókna mięśniowe przebiegają w mio(omach równolegle do struny grzbietowej j ęęzez swój skurcz@aJ 4 możność zginania jej. Sukcesywny skurcz miotomów od przodu ąj(y:u i naprzemienny z prawej i lewej strony ujawnia się w wężowatych ruchach ciała. w-g to pierwotna forma funkcjonowania układu narządów ruchu, gdzie czynne są wyłącznie struna grzweJowa i Wolna mięśniowe. Tak poruszają się najniższe kręgowce, jak wwnież zarodki kręgowców wyższych. Nawę zróżnicowanie kręgosłupa jest konieczne, z chwilą gdy następuje zagęszczenie jąąteriału sklero(omów dokoła struny grzbietowej w postaci oddzielnych ośrodków(kręj%). Pierwotnie miotom i sklerotom były ułożone na tym samym poziomie i włókna ąięśniowe miotaniu przyczepiały się do granic tego samego sklerotomu. Teraz miotamy, .
Część przednia sklerotomuMiotom*'Ciarce dorsalis.
Ił.
Część tylna sklerotomu.
We 151.
Schemat powstawatiatrzonów kręgów z dwóch przylegających do siebie części sklerotomów:1. ', 448 lerotomy:i.
11, W-kręgi wzorowane na Grayu.
Ń 9152.
Schematyczny przeŻPPlpoprzeczny przez zwierzę@4 ce dla pokazania uKłaW Klatki piersiowej.ił I.
Process u s***'-'***.
Dscusinteryertebralis/*****************.
Kręg.
-Zebro.
łtit(nutu.
III.
Mięśnie grzbietowe.
Mięśnie brzuszne.


gtóre zachowały swe pierwotne położenie, układają się naprzemiennie z trzonami kręgów. Dzięki temu każdy segment mięśniowy za pomocą swego ścięgienka międzymięśŃowegoprzyczepia się do dwóch sąsiadujących z sobą kręgów i może teraz działać nąnie, umożliwiając ich wzajemną ruchomość(ryc, l 5 D. Stądium chrzęstne kręgosłupa.
W początkach drugiego miesiąca życia płodowego rozpoczyna się przekształcanie mezenchymatycznych zawiązków kręgów w chrzęstne. Już w drugim miesiącu kończy się chrzęstnienie trzonu, w czwartym łączą się obie połowy łuków kręgów i od tej chwili dopiero kanał kręgowy jest całkowicie zamknięty. Około połowy drugiego miesiąca powstają chrzęstne zawiązki wyrostków poprzecznych i stawowych, później powstają wyrostki kolczyste. W górnych kręgach szyjnych pasmo zagęszczonej tkanki mezenchymatycznej łączy przednie końce łuków kręgów, tworząc tzw. listewkę podstrunową(hipochordalną, ryć. t 53).
We wszystkich tych kręgach z wyjątkiem pierwszego pasma te tracą następnie swą samodzielność, biorąc udział w wytwarzaniu krążków międzykręgowych.Zwój rdzeniowy----.
Wotom--.
Dermatom-.
Z ćZ Jama ciała-Bęc-ć.
V\114.
Ryć.
153.
Rozwój mezenchymatycznyzawiązków kręgów.
Schemat wg Clary:nprocessus neurulis:eh processus chorddlis:cprocessus costdlis:strzałka przerywana-listewka podstrunowa.Jedynie w pierwszym kręgu cały łuk zachowuje się i ulega chrzęstnieniu:z niego powstaje łuk przedni kręgu szczytowego, natomiast chrząstka, która reprezentuje trzon tego kręgu, wytwarza ząb kręgu obrotowego, zrastający się z trzonem drugiego kręgu. Struna grzbietowa w obrębie trzonów kręgów maleje i wreszcie całkowicie zanika, natomiast w części środkowej krążków międzykręgowych(w jądrach miażdżystych)wyraźnie OQCZDICJC. Stadium kostne kręgosłupa.
Kostnienie kręgosłupa rozpoczyna się w początkach trzeciego miesiąca życia płodowego:w każdym kręgu z wyjątkiem kręgów guziczrych występują trzy punkty kostnienia, jeden w trzonie i po jednym w każdej połowie łuku. Pierwsze punkty kostnienia występują w łukach górnych kręgów szyjnych począwszy od drugiego(w ósmym tygodniu)i postępują stopniowo w kierunku ogonowym. W trzonach występują pierwsze punkty w dolnych kręgach piersiowych i w pierwszym lędźwiowym(mniej więcej w dziesiątym tygodniu), następne stopniowo w kierunku czaszkowóoi ogonowym. W piątym miesiącu życia płodowego punkty kostnienia są rozwinięte we wszystkich kręgach z wyjątkiem kręgów guzicznych. W chwili porodu te trzy pu@Wkostnienia kręgów przedzielone są jeszcze chrząstką:tym tłumaczy się giętkość k 62 Pęsłupa noworodka(ryć, l 54). Zrastanie się obu punktów łuków rozpoczyna się w pier 88 szym roku życia w kręgach lędźwiowych i postępuje szybko w kierunku czaszkowyw. wolniej-w kierunku ogonowym.
W 3-6 roku życia łączą się punkty łuków z punklaJ@trzonów, najpierw w okolicy piersiowej. W okresie pokwitania lub nieco później występują w kręgach wtórne punkty kostnie:nią(punkty nasadowe), mianowicie na wierzchołku wyrostków kolczystych i poprze(8 Wh, a poza tym dwa punkty kostnienia w kształcie cienkich płytek kostnych dla góóeii dolnej powierzchni trzonów. Ostateczne połączenie się tych wszystkich punktów Ko 8 ętych w jedną całość następuje w 20 roku życia lub później. Niektóre kręgi mają odrębny charakter kostnienia.
ŃĄA, .
gęe, 154.
Kostnienie kręgu.
Szósty ęęg piersiowy noworodka.
Wymiary nieco większe od naturalnych.
-Istota kostna Ryć.
156.
Kostnienie kości krzyżowej noworodka.
Widok z góry:wielkość naturalna.
ygy(I istota kostna.
Ryc.
155.
Kostnienie kości krzyżowej noworodka.
Widok z przodu:wielkość naturalna.
W-ręg szczytowy.
Ł, uk tylny i części boczne kostnieją z dwóch symetrycznych punłWw, które odpowiadają punktom łuków innych kręgów i występują w ósmym ęgodniu@o 4 owym. W łuku przednim występuje w pierwszym roku życia jeden punkt kostnienia(czasem dwa), który w 5-10 roku życia łączy się z obu pierwszymi. W kręgu obrotowym stosunki w dolnej części trzonu i obu łuków są podobne do@868 Gich innych kręgów:kostnienie następuje tu więc z trzech punktów. Górna część WO@u i większa część zęba rozwijają się z dwóch symetrycznych punktów, które właści@łenależą do zawiązku kręgu szczytowego:występują one od czwartego do pi 4 lego mieFi wkrótce zrastają się. Połączenie zęba z trzonem kręgu następuje dopiero w 4-6 PW życia. Płytka chrząstki między trzonem i zębem stopniowo kostnieje od obwodu, P 9 P 96 aJ 4 c chrzęstną w części środkowej aż do wieku późniejszego. Wierzchołek zęba poBF'@e jako odrębny punkt kostnienia(punkt nasadowy)w 2 roku i łączy się ok, 12 roku 8 częścią główną z 6 b 4 Pf 8 B 8 a*zaniu się s i o d me go krę g u s zy j n e go oprócz trzech typowych punktów Ę+śWe@ia bardzo często biorą udział jeszcze dwa, które u noworodka z prawej i z lewej 8999 w postaci wąskiego pasma kostnego ograniczają od przodu otwór wyrostków poPóecznych. Wyrostki suteczkowate kręgów lędźwiowych, dwunas(ego kręgu pł 9 P 9 owego i pierwszego krzyżowego mają na swych wierzchołkach odrębne pu 88 WŻPśWenia, które występują w okresie dojrzewania płciowego lub później i po 18 roKuł 98996 m z pięciu kręgów krzyżowych powstają, tak jak w każdym innym ęĄ:99'Bówne punkty kostnienia. Poza tym w trzech pierwszych kręgach bocznic od.
Y 999 óóslępują od piątego do siódmego miesiąca życia płodowego dodałkowe pVołJB.


jako zawiązki części bocznych Punkty te odpowiadają szczątkom żeber i zrastają się z punktami trzonów i łuków w 2-5 roku życia. W 16-17 roku życia występują na powierzchniach bocznych dodałkowe punkty nasadowe, po jednym z każdej strony na pwwierzehniachbocznych i po jednym-poniżej, wzdłuż brzegów bocznych kości. Kręgtkrzyżowe aż do okresu pokwitania są przedzielone tkanką chrzęstną, a trzony ich przez prawdziwe krążki międzykręgowe, po czym dopiero następuje zrastanie, które rozpoczyna się na kręgach dolnych i stopniowo postępuje ku górze. Mniej więcej w 25 roku żyeiązrastają się trzony pierwszego i drugiego kręgu, a więc dopiero w tym czasie kość krzyżowa staje się kością jednolitą. Szczątki krążków międzykręgowych przeważnie możną stwierdzić jeszcze u dorosłego. Kręgi guziczne kostnieją na podstawie jednego tylko punktu:występuje on w pierwszym kręgu w pierwszym roku życia, w innych znacznie później, częściowo dopiero w okresie dojrzewania płciowego. Trzy dolne kręgi łączą się zwykle z sobą ok, 30 roku ŻjClB.Zmienność kręgosłupa.
Uwagi filogenetyczne i ontogenetyczne.
W ciągu rozwoju rodowego kręgosłup ulega wielkim zmianom. . O ile u węży i niektórych gadów liczba kręgów powiększyła się bardzo znacznie, o tyle u ssaków nastąpiło znaczne ich zmniejszenie. Objaw ten jest widoczny również u Naczelnych.
Większość z nich, mianowicie wszystkie niższe Naczelne, dźwigają tułów przeważnie w położeniu poziomym(Primmes pronogrudes), natomiast małpy człekokształtne(Anthropomorphde)i człowiek zdobyli półprostą lub pionową postawę ciała(Primdtes arthogmdes). Ta zmiana położenia kręgosłupa doprowadziła do dalszego jego skrócenia. Zmianie tej ulega najpierw ogonowy odcinek kręgosłupa, a następnie i inne odcinki.Według Keitha przeciętna liczba kręgów wynosi:Orangutan Goryl Szympans Człowiek Gibb on Niższe małpy Starego Świata Ateles małpa Nowego Świata).Orangutan Goryl Szympans.
21, 123.
523. 9.
Człowiek Gibbon Makak.
33(32.
30.
831.
231.
535)33.
33-6060-62.
Z powodu wyprostowania tułowia połączenie kręgosłupa z miednicą staje się bardziej obciążone, wymaga więc silniejszego scementowania aniżeli u niższych Naczelnych z poziomo ustawionym tułowiem. U tych ostatnich zwykle od dwu do czterech kręgów zrasta się w kość krzyżową, a z nich jeden kręg lub dwa biorą udział w wytwarzaniu powierzchni stawowej dla kości biodrowej. Natomiast u człekokształtnych i u człowieka przeważnie pięć kręgów tworzy kość krzyżową, a dwa lub trzy biorą udział w wytwarzaniu powierzchni stawowej. Skrócenie kręgosłupa łączy się ściśle z innym objawem, mianowicie z przemieszczeniem się miednicy w kierunku czaszkowym, wskutek czego skraca się przedkrzyżowy oęcinek kręgosłupa. U większości małp niższych 27 kręg jest pierwszym kręgiem krzyże wym, u człekokształtnych i u człowieka miednica przesuwa się dalej w kierunku czasB łowym. Według Keitha przeciętna liczba kręgów przedkrzyżowych wynosi średnio.24.
024.
925. 6.
Wędrowanie"miednicy do przodu lub ku górze jest więc, jak powyższe liczby wykazują, u człekokształtnych, głównie u orangutana, znacznie bardziej posunięte niż u człowieka.Prawdopodobnie więc życie na drzewach, które wiodą małpy zwisające, przerz 98.Kręg szyjny.
Kręg lędźwiowy.
Trzony.
Łuki i wyrostki.
-Kręg piersiowy.
-Kręg krzyżowy.
Odcinki żeber.
Ryć.
157. Schemat ilustrujący homologiczne'części kręgów. cając się z gałęzi na gałąź na swych długich kończynach górnych, wywołało silniejszą redukcję kręgosłupa niż chód dwunożny. Zanik ogona nastąpił u człowieka bez wątpienia już bardzo wcześnie. Już praczłowiek z pewnością go nie miał, z chwilą gdy osiągnął chód dwunożny:człekokształtny przodek nie miał też ogona. Natomiast w życiu embrionalnym człowieka występuje wyraźnie ogon zewnętrzny, który jednak nie rośnie równomiernie z resztą ciała, lecz niebawem zostaje przerośnięty przez części sąsiednie, tak że staje się niewidoczny i u dorosłego wierzchołek ostatniego kręgu ogonowego leży powyżej odbytu. V młodych zarodków odcinek ogonowy kręgosłupa składa się z siedmiu do dziewięciu@@ązków kręgów(ryć, lóO), natomiast u dorosłego liczba ta redukuje się do czterech, P@@u. W rzadkich tylko przypadkach zachowuje się zewnętrzny przydatek ogonowy, 98 ogon miękki, gdyż nie zawiera on kręgów(ryc, l 59). Jest to twór embrionalny z re 8+'Y wcześnie zanikający, już w życiu płodowym, który zachowując się i po urodzeniu Boże dochodzić do znacznej długości(23 c@j 963 wiznalędźwiowa. Z wyprostowaniem tułowia wiąże się dalsza jeszcze właściwość RP 96 a Ba człowieka, mianowicie wygięcie lędźwiowego odcinka kręgosłupa do przodu łWówizna lędźwiowa(lordosis hmbclis S. O ile wygięcie szyjnego odcinka kręgosłup?
(88@os@cermcdlis')i piersiowego(kgphosis Worccicd':p. dalej)występuje również 89 P 9 P człekokształtnych, o tyle wygięcie lędźwiowego odcinka kręgosłupa jest wła 4@wo 4 ciąwyłącznie lu 9@4 ĘP 8 e@ośćliczby kręgów. W związku z wielkimi zmianami, które zachodzą w rozwoju:? Ś 98@i ł+ręgosłupa, często widzimy odchylenia liczbowe od stanu prawidłowego w je**PPP 9 ugim kierunku. Żeber może być lrzyoaśBa, ę*9@ci homologiczne są to części tego samego pochodzenia, analogiczne-części poPBe różnego pochodzenia.4343.


cle zamiast dwunastu.
Występowanie żebra szyjnego wskazywałoby na jeszcze bardziej odległe stadia rozwoju rodowego. Byłyby to przykłady wstecznych, regresywnych odmian.
W innych przypadkach kość krzyżowa składa się tylko z czterech kręgów, ponieważ jeden kręg(ostatni)nie połączył się z kością krzyżową, jak normalnie, lecz stał się nadliczbowym kręgiem guzicznym:liczba kręgów krzyżowych może się też zwiększyć przez przyłączenie się piątego kręgu lędźwiowego. Byłyby to odmiany postępowe, proZTCSyWDCJe.
Rdzeń kręgowy.
Ryc.
158.
Okolica ogonowa zarodka ludzkiego(14 mm):widoczny ogon zewnętrzny z włóknem ogonowym:wg Schultza. Ryć.
159.
Ogon zewnętrzny(miękki)długości 23 em u IZ-letniego chłopca:wg Seientific Arnerican 1889.Kręg XXIII.
Zarodek 6, 6 mm.
Kręg.
*le'\*.
ogonowy Człowiek dorosły.
dorosłego:wg Schultza.
--Kręg XXIII.
Poziom odbytu.
za(lenność liczby kręgów dotyczy poszczególnych odcinków kręgosłupa i w większości yąpądków następuje kosztem części sąsiedniej, nie wywierając przeważnie wpływu nąS-yąą liczbę kręgów. Jest bardzo wątpliwe, czy możliwa jest zmienność ogólnej liczby jęcz włączenie lub wyłączenie Kręgów wewnątrz szeregu. Natomiast zmienność ogólnej jją-ty kręgów może zachodzić u obu końców kręgosłupa:u końca dolnego zamiast czteyęąjkręgów guziczrych może ich występować więcej lub mniej(ó-3), albo granica czaęwwo-kręgosłupowa może ulec wahaniom i np. kręg szczytowy może być w większym ją%*niejszym stopniu włączony w obręb kości potylicznej, przez co ogólna liczba woljąehkręgów może być zmniejszona. zmienność ogonowego odcinka kręgosłupa.
Powiedzieliśmy już, że liczba praczłonóww-t większa od liczby występujących później kręgów:ostateczna liczba kręgów zależy Xą zmienności w rozwoju osobniczym. Jest ona uwarunkowana stopniem zaniku segmenjąwogonowych u danej jednostki. Jeżeli ogon u zarodka ulegnie mniejszemu uwstecznię ąjeżeli zanik ten będzie silniejszy, powstaje mniej kręgów:zmienność ma więc w tym przypadku charakter progresywny. asymilacja kręgu szczytowego w obręb czaszki.
Przednie trzy praczłony ogólnego szeyegutworzą materiał szkieletowy, który nie kształtuje się w samodzielne kręgi, lecz zoętąjewłączony w obręb kości potylicznej czaszki. Pilogenetycznie więc pierwszy kręg szyjny anatomii człowieka jest dopiero czwartymi kręgiem ogólnego szeregu. U wielu niższych kręgowców stan taki jest zachowany, u innych(np. u jesiotra)znacznie więcej kręgów zostaje włączonych do czaszki. U gadów, ptaków i ssaków liczba włączonych segmentów jest stała(3). Oczywiście, że włączenie to w rozwoju osobniczym odbywa się, nim kręg kostny został wytworzony, dotyczy więc materiału, a nie kręgów jako tworów morfologicznych. Występują czaszki ze zrośniętym kręgiem szczytowym:liczba wolnych kręgów szyjnych jest wtedy przeważnie zmniejszona(ryc. Id).
Tego rodzaju asymilacja kręgu szczytowego byłaby odmianą progresywną. W przeciwieństwie do niej inne przypadki są tłumaczone nie jako asymilacja, włączenie czwartego kręgu w obręb czaszki, lecz jako m anifestac j a, usamodzielnienie ostatniego(trzeciego), normalnie włączonego kręgu(p. dalej).88 c 161.
Asymilacja kręgu szczytowego.
Prawy łuk kręgu szczytowego ó 84 czony w kość polityczną, lewy Xrośnięty na małej przestrzeni:oba niekompletne i nie łączą się z sobą Ze Wiorów Zakładu Anatomii Prawidłowej w Gdańsku.łWra szyjne.
Najczęstszą odmianę poszczególnych odcinków kręgosłupa stanowi F 94 Kszenie liczby kręgów piersiowych przez nadliczbowe żebra. Przeciętnie wysłępuM 9999 ó'%ludzi.
Ponieważ szczątki żeber tkwią we wszystkich kręgach, ich ponowne 868? '-PBwanie stanowi odmianę regresywną(atawistyczną).
Zmniejszenie w stosunku do ĘWV prawidłowego rzadziej się zdarza. W pierwszym przypadku część piersiowa kręgoĘ 9 P 8 powiększa się, w drugim-zmniejsza. Liczba kręgów sąsiednich odcinków może śW P 8 zy tym zmniejszać lub zwiększać, lub też pozornie nawet nie ulegać zmianie, ponieP 5 granica kręgosłupa z czaszką, a przede wszystkim z miednicą, jest zmienna. Naj***Zastwierdzona liczba kręgów przedkrzyżowych u człowieka wynosiła 26 zamiast ŚŚi 8 liczby tej 15 kręgów(zamiast 12)miało żebra. Część szyjna miała o jeden kręg P 9 łei, część lędźwiowa normalną liczbę kręgów, które jednak odnowie 88889.


goń zamiast 20-24'(ryć.
1621.
Nadliczbowe żebro siódmego kręgu szyjnego(wg Toddąwystępuje w 1, 168)może być w różnym stopniu rozwinięte, może ono sięgać aż do mostką, może być połączone z nim tylko za pomocą pasma łącznotkankowego. Zebra szyjne ęęstpują zwykle, choć nie zawsze, obustronnie u tej samej jednostki, lecz często z prawej i z lewej strony w różnym stopniu rozwoju. Siódmy kręg szyjny wyposażony w żebro nazywamy kręgiem przejściowym szyjna-piersiowym. Również szósty kręg szyjny może być wyposażony w żebro szyjne:nawet na czwartym kręgu zostały stwierdzone samodzielne szczątki żebra, jako bardzo rzadka odmiana, natomiast nie stwierdzono ich na piątym. Pierwsze normalne żebro, a nawet i drugie, może być powstrzymane w rozwoju, *za*eżno*ci od*ugo*ci żebra si*d*ego k*gu sz*ego*ogą s*z*eniaćstosunki topograficzne sąsiadujących narządów. Jeśli długość żebra jest stosunkowo duża(powyżej 5, 5 cm), tętnica podobojczykowa i splot ramienny przebiegają nad że.Szczątek żebra szyjnego---.
Żebra lędźwiowe óć.
Puakt kostnienia 2 żeber krzyżowych".
C-1 Ę 33 G 3 KD.
z!cji Esścj:5 V 7's*****.
CO ć 7 j 6 ż@j*.
Sieglbauer T.
, Anat Anz, J W. 4844.
33-aa.
Żebro szyjne(zrośnięte z OtBTWSZyWżebrem piersiowym).widziane od przodu:wg Sieglbauera.
Os ilium.
Os znos.
-sQs ischii.
We 162.
Dwadzieścia sześć kręgów przedkrzyżowych.
Kręgosłup i miednica noworodka.
gęeąi, a wtedy ucisk ciężaru dźwiganego na barku(np. przez rzemień wyładowanego jjjęistra)może łatwo wywoływać zaburzenia krwiobiegu lub porażenia ł. żęMa lędźwiowe.
Na granicy między odcinkiem piersiowym a lędźwiowym kręgosłupa ypnież mogę Wslępować kręgi o charakterze przejściowym, tzw. kr ęgi p i er s i o w o, jąązwiowe. Zmiany mogą tu doprowadzić do zwiększenia liczby kręgów piersioąwąlub też idą w kierunku przeciwnym. Zmiany wiodące do zwiększenia liczby kręją%piersiowych łączą się z występowaniem wolnego żebra lędźwiowego:znane są nawet Qęąpadki występowania dwóch par żeber lędźwiowych(ryc. W).
Żebro lędźwiowe jest yąęgle krótkie, bo nie przekracza 3-4 cm. Występowanie jego łączy się przeważnie y ąjugim dwunastym żebrem, co ze względu na zmienione stosunki topograficzne nie jest jaz znaczenia w operacji nerek. Znacznie rzadsze są zmiany prowadzące do zmniejszenia jtezby kręgów piersiowych, wówczas ostatni kręg piersiowy przybiera cechy kręgu lędżętowegoi traci swe żebro. Żebra lędźwiowe, tak samo jak szyjne, są to twory regresywje natomiast redukcja żeber górnych lub dolnych jest objawem progresywnym.Żebro szyjne prawe.
VII kręg szyjny Żebro szyjne lewe.
988@.
Obustronne żebro szyjne(ze zbiorów Zakładu Anatomii Prawidłowej Akademii Medycznej w Warszawie). ł@4 enność kości krzyżowej.
Tylko ok, 92%wszystkich ludzi ma normalną liczbę 24 ł 98 M przedkrzyżowych. Jeżeli kręg lędźwiowy zostanie włączony w obręb kości krzyś(Bet, zmienia się odpowiednio jego pierwotny kształt. Mówimy o sakralizacji lub asyĘBPDłręgu lędźwiowego.
Występuje ona często połowicza, asymetrycznie:mamy wke**Fłgg przejściowy, lędźwiowa-krzyżowy(ryc. IM), który może być przyćP 4 PoczWch skrzywień kręgosłupa. Poza tym tego rodzaju asymilacja kręgu lędżwioćśemoże wywołać podwójny wzgórek, co nieraz sprawia trudności w pomiarach sprzęś@przekątnej u człowieka żywego 88 ba kręgów wchodzących w skład kości krzyżowej, jak zaznaczyliśmy poprzednio, 'śasiński W. Mielecki A.
, Chir.
Narz.
Ruchu Ortop Poi.
, XXX, 4, 1965.


gaże być zwiększona lub zmniejszona przez przyrost lub stratę u obu końców kości-zterokręgowa kość krzyżowa występuje znacznie rzadziej od sześciokręgowej. Jedno**onne powstrzymane rozwoju składnika żebrowego(części bocznych kości krzyżowej)pyoduje asymetryczne zwężenie miednicy. W obustronnym braku części bocznych zwężenie jest silniejsze, ale symetryczne.Streszczenie.
kręgosłup(columnd tertebrdlis)obejmuje 7 kręgów szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych oraz 4-5 kręgów guziczrych. Kręgi krzyżowe i guziczne, zrastające się w dwie oddzielne kości, zwane są kręgami rzekomymi w odróżnieniu od pozostałych, zwanych prawdziwymi lub przedkrzyżowynu. Iąpowy kręg składa się z trzonu(corpus tertebrde)i łuku(drcus tertebrae):obejmują one otwór kręgowy(fordmen uertebrale). Otwory wszystkich kręgów zamykają kanał kręgowy(candlis tertebrdlis). Od łuku każdego kręgu odchodzi 7 wyrostków:nieparzy:ty wyrostek kolczysty(processus spmosus), po jednej parze wyrostków stawowych górnych i dolnych(processus drticulares superiores et inńeriores)i para wyrostków poprzecznych(processus trmsaersi). Łuk kręgu łączy się obustronnie z trzonem nasadą(pedicuhsdrcus tertebrde), pozostałą część tworzą blaszki łuku kręgu(ldminde arcus tertebme). Nlasada na górnym brzegu ma wcięcie kręgowe górne(mcisura tertebralis superior), na dolnym-wcięcie kręgowe dolne(mcisura tertebrdlis interior). Wcięcia(górne i dolne)sąsiadujących ze sobą nasad kręgów wraz z krążkiem międzykręgowym ograniczają otwór międzykręgowy(fordmen mtemertebrdle). Kręgi szyjne(aertebrde cermcd(es)obejmują trójkątne otwory kręgowe. Ich wyrostki kolczyste, rozdwojone na końcu, zakończone są guzkowatymi zgrubieniami. Wyrostki poprzeczne składają się z dwóch listewek, przedniej i tylnej:łączą się one z sobą ku bokom i tu zaopatrzone są w dwa guzki, przedni i tylny(uberculum dnterius et posterius). Rozwojowa tylko listewka tylna jest wyrostkiem poprzecznym, podczas gdy przednia jest odpowiednikiem żebra odcinka piersiowego. Obie listewki obejmują otwór wyrostka poprzecznego(fordmen transtersarium). Na górnej powierzchni wyrostka poprzecznego przebiega bruzda nerwu rdzeniowego(sulcus nerm spmdlis). Kręg szczytowy(atlas)nie ma trzonu:w toku rozwoju trzon zrasta się z trzonem kręgu obrotowego, tworząc jego ząb. Pozostałość trzonu stanowi łuk przedni(arcus mterior), zaopatrzony na swej przedniej powierzchni w guzek przedni(tuberculum mterius). Łuk tylny, właściwy łuk kręgu, nosi szczątkowy wyrostek kolezysty w postaci guzka tylnego Ouberculum ąosterius). Po górnej powierzchni łuku tylnego przebiega bruzda tętnicy kręgowej(sulcus drteriae oertebrdlis). Bocznic między obu łukami znajdują się części boczne(massce latem(es), na których znajdują się dołki stawowe górne(fotele miculcres superiores)dla połączenia z kłykciami potylicznymi i dołki stawowe dolne(fotele drticulares iaferiores)dla połączenia stawowego z kręgiem obrotowym. Otwór kręgowy dzieli czołowo więzadło poprzeczne kręgu szczytowego(ligamentum tmnsrersumatlmtis)na dwie części:przednią dla zęba kręgu obrotowego i tylną, właściwy otwór kręgowy. Kręg o b r o 1 o wy(dais)wyróżnia się zębem(dens), wystającym z górnej powierzchni trzonu, zaopatrzonym w powierzchnie stawowe przednią i tylną(fcies articularis mćerioret posterior). Guzek przedni wyrostka poprzecznego VI kręgu, nieco większy od je rych, nazywamy guzkiem tętnicy szyjnej(tuberculum cdroticum). Siódmy kręg szyjny, kręg wys ta j ą cy(rertebrd prommens), charakteryzuje szczę-golnie długi wyrostek kolczysty. Listewka przednia wyrostka poprzecznego może sie usamodzielnić jako żebro szyjne. Kręgi p i er s i o we(oertebrae thordcicde)cechują dołki żebrowe(fooeae costd(es)po obu stronach trzonu:przeważnie(z wyjątkiem kręgu 1, XI i XII)dwa sąsiadujące z sob 4 kręgi wraz z krążkiem międzykręgowym tworzą powierzchnie stawowe dla połączenia z głowami żeber. Wyrostki poprzeczne mają dołki żebrowe wyrostka poprzecznego(fovedecostd(es processus transtersi)do połączenia z guzkami żeber. Wyrostki kolczyste, coraz dłuższe ku dołowi, są silnie pochylone. Otwór kręgowy jest okrągły.
yyęgi lędźwiowe(tertebrae lumbmes), masywne, nie mają powierzchni stawaj-ech dla żeber. Wyrostki poprzeczne, odpowiedniki rozwojowe żeber, nazywamy tu wyj-jętkami żebrowymi Qrocessus cos(d(es). Na kręgu pierwszym wyrostek poprzeczny jjaże się usamodzielniać tworząc żebro lędźwiowe. właściwym wyrostkiem poprzecznym jest miały wyrostek dodatkowy(processus dccesą-hs). Na bocznej sOonie wyrostków stawowych górnych znajduje się mały wyrostek ęuteczsoWaW(pro cessus mami(Idris). ja ś ć k r z yż o w ą(os sacrum)tworzą zrośnięte kręgi krzyżowe. Dolna część lędżętowegoodcinka luęgosłupa z podstawą k. krzyżowej tworzy kąt lędźwiowa-krzyżowy jjięuhs ltmbosdcrdlłs). Wierzchołek tego kąta leży na krążku międzykręgowym między y gręgiem lędźwiowym a podstawą k. krzyżowej, tj. na wzgórku(promontorium). Kość ząmyka trójkątny kanał krzyżowy(cdndlis sdcralis).
Wyrostki poprzeczne i żebra zlewają ęię tu w części boczne k. krzyżowej(partes ldterdles ossis sdcri). W tylnej części podęłąwysterczą wyrostki stawowe górne(processus drticulares superiores). Na powierz chi miednicznej(fcies peltmd)zaznaczają się miejsca zrostu poszczególnych kręgów jąka kresy poprzeczne(lmede Oawstersde), sięgające bocznic do otworów krzyżowych ągednicznych(forammd sacralid peltmd). Na powierzchni grzbietowej(fccies dorsdhs)w linii pośrodkowej zrośnięte wyrostki kolczyste tworzą grzebień krzyżowy pośrodkowy(erista sccrdlis medianą). Wyrostki stawowe wytwarzają słaby grzebień krzyżowy pośregni(cristd sdcrdlis mtermedw), zaś szczątkowe wyrostki poprzeczne'tworzą grzebień grzyżowy boczny(crista sdcrdlis ldterdhs). Bocznic od grzebieni krzyżowych pośrednich leżą otwory krzyżowe grzbietowe(fordmmd sccrdha dorsdlic). U dołu grzebień pośredni kończy się rożkami krzyżowymi(comua sacrdlid). Części boczne w odcinku górnym mają obustronnie stawową powierzchnię uchowają(fcies duriculeris)dla połączenia z k. biodrową. Ku tyłowi od każdej z nich zaznacza się guzowatość krzyżowa(hberositassdcrahs). Kanał krzyżowy kończy się u dołu rozwojem krzyżowym(hiatus sdcralis). Kość guziczna(os coccggis)stanowi szczątkową pozostałość trzonów kręgów. Pierwszy z nich wysyła ku górze rożki guziczne(comud coccggec), łączące się z rożkami krzyżowymi. Kręgosłup jako całość charakteryzują krzywizny:szyjna do przodu(lordosis cermcdWs), piersiowa do tyłu(kgphosis Wordcicd), lędźwiowa do przodu(lordosis lumbahs)oraz wspomniana krzyżowa do tyłu(kgphosis sdcrdlis).Połączenia kręgów przedkrzyżowychPołączenia kręgów należą zarówno do połączeń ścisłych(sgndrthro*esć), jak i do połączeń ruchomych, stawowych(drticulmiones), czyli maziowych(hnctune sgnommes). Do połączeń ścisłych zaliczamy śhrząstkozrosty(sgnchondroses)łączące trzony kręgów oraz więzozroBó(sgndesmoses)łączące trzony, łuki, wyrostki poprzeczne i kolczyłłe, 46 połączeń ruchomych-połączenia stawowe między wyrostkami Wawowymi kręgów Połączenia trzonów kręgów Wózki międzykręgowe(disci intenertebrc(es), czyli chrząstki mięPłOęgowe, są to płaskie płytki chrząstki włóknistej, leżące między Fóóconymi ku sobie powierzchniami trzonów kręgów, ściśle złączone ś P.


ąąsiadujących powierzchni trzonów kręgów, są jednak od nich nieco większe, tak że na brzegach cokolwiek wystają nad trzonami. Wysokość chrząstek wzrasta na ogół od góry ku dołowi(4-12 mm)wraz z przyrostem wysokości trzonów:w części szyjnej są więc one najniższe, w części lędźwiowej-najwyższe. Łączna wysokość wszystkich krążków międzykręgowych stanowi ok, /, długości kręgosłupa. W szyjnej i lędźwiowej części kręgosłupa są one wyższe z przodu niż z tyłu, w części piersiowej odwrotnie(brzeg przedni jest niższy):różnice te w znacznym stopniu kształtują krzywizny kręgosłupa(p. dalej). Krążki międzykręgowe, w liczbie 23, łączą kręgi prawdziwe:pierwszy znajduje się między drugim a trzecim kręgiem szyjnym, ostatni między piątym kręgiem lędźwiowym a kością krzyżową. W wieku młodym występują one również między kręgami krzyżowymi i między trzema pierwszymi kręgami guzicz.Processus*costalis.
Ryc.
164. Kręg przejściowy lędźwiowa-krzyżowy.
tymi.
Wraz z wiekiem połączenia kręgów krzyżowych i guzicznych ulegają skostnieniu. w wieku starszym kostnieje również połączenie między kością krzyżową a guziczr 4 NA łućgach szyjnych od trzeciego do siódmego obustronnie, zazwyczaj między wklęsłą, P 88 czn 4 częścią powierzchni górnej trzonu a odpowiadającą jej powierzchnią doln 4 wóżeileżącego kręgu lub krążka międzykręgowego, występuje mała jama stawowa, maJ 4 cawłasną torebkę stawową. Struktura krążka międzykręgowego.
Krążki międzykręgowe składają sWz części obwodowej, trwalszej, mocniejszej, i z części środkowej, tworzącej bardziej miękkie jądro. Obie te części bez wyraźnej granicy przechodzą jedna w drugą C@9 obwodowa, tzw. p i erś ci eń włó kni s ty(mnuhs ńbrosus), jest bardziej zbita:skła 9 Fsię z blaszek ułożonych koncentrycznie, równoległych do brzegu trzonu krę@CŻ? środkową chrząstki stanowi tzw. j ądro miażdżyste(nucleus pulposus), położone ekscentrycznie, bliżej brzegu tylnego chrząstki. Im bliżej środka, tym mniej zbita ie 8(tkanka jądra:u osób młodych środek jądra chrząstki jest galaretowaty, wodnisty 8 skład jądra miażdżystego wchodzą oprócz włókien, ku środkowi coraz mniej licznych.wmórki chrz:@e i wielkie komórki ąąarak(erystyczne Ba jądra. Komórki te ej pozostało 4 ci 4 s(runy grzbietowej:wy ą-pulą licznie w młodej chrząstce, z wie jgem stopniowo zanikają. Jądro miażązyste znajduje się pod silnym ciśnie wtem, wskuleł czego po przecięciu krążyą występuje poza płaszczyzną przekro.jUgzynność krążka międzykręgowego.
Dzięki swej sprężystości krąęekwydatnie zmniejsza wszelkie wstrzą-y kręgosłupa. Poza Wm obie części skłaąowekrążka@aJ 4 odrębne znaczenie. Pierścień włóknisty dzięki swej budowie i silnemu połączeniu z górną i dolną powierzchnią trzonów jest czynnikiem silnie hamu@gym ruchy kręgów:jądro miażdżyste natomiast, będąc bardziej ruchomą częścią krążka, z powodu swej budowy stanowi pewnego rodzaju kulistą poduszkę wodną, na której w równowadze chwiejnej spoczywa trzon wyżej leżącego kręgu. Podczas ruchów zgięcia kręgosłupa w jedną stronę jądro przesuwa się w stronę przeciwną.Więzadło podłużne przednie(ligmeuum(ongi(udmdle mterius)biegnie na przedniej powierzchni trzonów kręgów. Rozpoczyna się ono na guzku gardłowym części podstawnej kości potylicznej, rozszerza się ku dołowi, zachodząc na boczne powierzchnie trzonów, gdzie częściowo przykrywa więzadła promieniste głów żeber, i kończy się na powierzchni miednicznej kości krzyżowej.Verte brąą.
ł Annulus.
śaŁJQBDiehturnlongitudinale*er i u s.
Z/Nucleus yłwoosor.
krolu poziomym wielkość naturalna.
Fora mer i rteryertebrale I.
*men*u mJongitudi na le DOle ri u s.
*men*u m interspinale.
łJQBOientu rn We fum.
@9 TOehtu rn su pras*in**e.
Anno los fibro us.


Discus intervertebralis.
Pediculus arcus yertebree.
I I Ugamentum lorgitudinalepst er i usRyć.
167.
Trzony kręgów z więzadłami widziane od tyłu:wg Spalteholza(łuki kręgów odpiłowane).W swym przebiegu więzadło przybiera na grubości, zwłaszcza w obrębie lędźwiowego odcinka kręgosłupa gdzie jest wzmocnione ścięgnistym(włóknami przyczepów lędźwiowych przepony. Łączy się ono ściśle z krążkami międzykręgowymi.
Więzadło to składa się z kilku warstw włókien różnych pod względem długości. Włókna najbardziej powierzchowne ciągną się wzdłuż czterech-pięciu kręgów włókna najgłębszej warstwy biegną od jednego do następnego kręgu. Oprócz łączenia trzonów czynność więzadła polega na hamowaniu ruchu zgięcia kręgosłupa do tyłu.Więzadło podłużne tylne(hgcmentumlongitwdindle posterius)leży na tylnej powierzchni trzonów kręgów wewnątrz kanału kręgowego. Rozpoczyna się ono jako szerokie, cienkie pasmo na stoku kości potylicznej oraz na przednim brzegu otworu wielkiego kości potylicznej i biegnie wzdłuż kręgów prawdziwych, kończąc się w górnej części kanału krzyżowego.Więzadło to łączy się ściśle z krążkami międzykręgowymi, rozszerzając się na nich, a zwężając na trzonach kręgów. Również więzadło tylne, podobnie jak przednie, składa się z kilku warstw włókien różnych pod względem długości. Więzadło to napina się podczas ruchów zgięcia kręgosłupa do przodu. Połączenia wyrostków i łuków kręgów Połączenia między wyrostkami stawowymi kręgów są to połączenia stawowe, natomiast wyrostki kolczyste i poprzeczne, jak również łuki kręgów, są połączone więzadłami. Połączenia międzykręgowe(juncnrae zggdpophgsiales%.
Wyrostki stawowe górne i dolne tworzą 23 pary stawów międzykręgowych Torebki stawowe łączą wyrostki stawowe dolne każdego kręgu z wyrostkami stawowymi górnymi następnego, niżej leżącego kręgu. Są one cienkie, przyczepiają się do brzegów odpowiednich powierzchni stawowych i na kręgach szyjnych są bardziej luźne i nieco dłuższe niż na piersiowych i lędźwiowych. Więzadła żółte(ligmenta jlmd)albo międzyłukowe przylegają bez 8 pośrednio od tyłu do torebek stawów międzykręgowych, które wzmac?drticulctiones interuertebrdles.ąjjją.
Górne więzadło żółte leży między pierwszym a drugim kręgiem ę-yjnym, dolne-@Ję 4 zy piątym kręgiem lędźwiowym a kością krzyęjwą. Są to błony grubości ok, 2 mm, łączące zwrócone ku sobie brzegi ąąwęh sąsiadujących łuków kręgów. Tworzące je włókna przebiegają jamowa.
W płaszczyźnie pośrodkowej na ich powierzchni przedniej ąęzebiega mała rynienka, dzieląca je na dwie połowy. Więzadła te.
Kołowane z tkanki łącznej sprężystej, mają zabarwienie żółtawe, gęąd też pochodzi ich nazwa. ytązadła żółte zamykając szpary między łukami kręgów przyczyniają się do zamknięjąąkąnału kręgowego. Najsilniej rozwinięte są między kręgami lędźwiowymi:ku górze ągąą się słabsze:najsłabsze jest więzadło między pierwszym a drugim łukiem kręgu szyj jego. Z powodu swej sprężystości więzadła żółte mają duże znaczenie dla statyki i meeąąnikikręgosłupa. Vziałanie ich możnia porównać do działania taśmy gumowej:rozciąęąjącsię podczas zgięcia kręgosłupa do przodu, dążą do wyprostowania go i przez to oszczędzają pracy mięśniom prostującym kręgosłup.FoyeB costąlis!
DTOCBSSUS ć?trarsvers i.
Pediculus*rc***er*ebr*e.
Processusarticuleris superiorI I.
K ci.
Processus*a*ersus.
ligamentum ńavurrt.
Arcus yertebrae.
Proc essusarticularisinterior(faciesarticularis)Processus*SDIOOSUS.W 8168.
Luki kręgów piersiowych i więzadła żółte widziane od przody(łuki kręgów przepiłowane, trzony usuniętej.


Więzadła międzypoprzeczne(ligmentc intertrdnsoersmd)przebiegają między wyrostkami poprzecznymi sąsiednich kręgów. Są one zbudowane z tkanki łącznej włóknistej.
W okolicy lędźwiowej są cienkie i błoniaste, w części piersiowej kręgosłupa występują w postaci okrągłych pasemek łączących się z głęboką warstwą mięśniową grzbietu:w części karkowej są one najsłabsze lub w ogóle nie występują(czasami są podwójne). Więzadła te napinają się podczas zgięcia bocznego kręgosłupa w stronę przeciwną. Więzadła międzykolcowe(ligmentc mterspmclid)są to płaskie pasma więzadłowe rozciągające się między zwróconymi do siebie brzegami sąsiednich wyrostków kolczystych. Są one najlepiej rozwinięte na kręgach lędźwiowych, najsłabiej-na kręgach szyjnych. Włókna tych więzadeł przebiegają na ogół skośnie od góry i przodu ku dołowi i tyłowi. W obrębie szyi łączą się one z więzadłem karkowym, w innych odcinkach kręgosłupa-z więzadłem nadkolcowym. Więzadła te napinają się podczas zgięcia kręgosłupa do przodu, przyczyniają się więc do hamowania tego ruchu. Więzadło nadkolcowe(ligcmentum suprcspindle)jest to mocne, wąskie pasmo więzadłowe przebiegające wzdłuż kręgosłupa, począwszy od wyrostka kolczystego siódmego kręgu szyjnego do grzebienia pośrodkowegokości krzyżowej, i łączące końce wyrostków kolczystych. Najbardziej powierzchowne włókna tego więzadła ciągną się wzdłuż trzech, czterech kręgów, najgłębsze biegną od jednego wyrostka do następnego. Napina się ono podczas zgięcia kręgosłupa do przodu.
Między wyrostkami kolczystymi łączy się z więzadłem międzykolcowym, a ku górze, począwszy od wyrostka kolczystego siódmego kręgu piersiowego, z więzadłem karkowym. Więzadło karkowe Wgmenhm nuchce)jest rozpięte między kością potyliczną a wyrostkami kolczystymi kręgów szyjnych w płaszczyźnie pośrodkowej, jako nieparzysta, trójkątna błona włóknista. U góry przyczepia się ona do grzebienia potylicznego zewnętrznego:od przodu-do guzka tylnego kręgu szczytowego i do wierzchołków wyrostków kolczysbchod drugiego do siódmego kręgu szyjnego. Więzadło karkowe stanowi przegrodę, która oddziela symetryczne grupy mięśni karku. U człowieka jest ono słabą pozostałością mocnej, sprężystej przegrody, występującej u wielu niższych zwierząt, u których pomaga w dźwiganiu masy głowó.Połączenie przedkrzyżowego odcinka kręgosłupa z kością krzyżową. Połączenie między piątym kręgiem lędźwiowym a kością krzyżową(nnctun lumbo@cralir')nie różni się od innych połączeń między kręgami prawdziwymi. Widzimy w@9 Ju 1)włóknisty krążek międzykręgowy między trzonem piątego kręgu lędżwiowegea trzonem pierwszego kręgu kości krzyżowej:2)przedłużenie więzadła podłużnego przP 4 niego i tylnego:3)więzadło żółte łączące odpowiednie łuki kręgów:4)torebki stawoBełączące wyrostki stawowe, które tworzą obustronnie stawy międzykręgowe:5)więza(89 z junctura sacrovertebralia.yj, -ązykolcowe i nadkolcowe.
Poza tym dodatkowe, silne więz a dł o b i o dr owo-lęąyąjowe(ligamen(im iliolumbdle)łączy obustronnie miednicę z kręgosłupem(p. dalej).Połączenie kości krzyżowej z kością guziczną.
pjgączenie krzyżowo-guziczne junchm scczococcggec'), między owalną poąąwzchniąwierzchołka kości krzyżowej a podstawą kości guzicznej, jest homologiczne ją wotączeń między trzonami kręgów prawdziwych i wzmocnione przez podobne więzaygąOdróżniamy tu następujące połączenia:1)włóknisty krążek mię d z ykrę go wy, X-wzory między skierowanymi ku sobie powierzchniami kości krzyżowej i kości guzicząejjest on cienszy niż inne i w wieku późniejszym ulega zazwyczaj skostnieniu:2)w i ęyąątokrzyżowo-guziczne brzuszne albo przednie(ligmentum sacrococcgjągncentrale s. dnterius), odpowiadające więzadłu podłużnemu przedniemu, składa się. z wierzchołka kości krzyżowej do kręgów guzicznych:u dołu oba pasma krzyżują się:3)ętęzadło krzyżowo-guziczne grzbietowe głębokie(hgcmentum sccrococąyyeumdorsdle profndum), które biegnie w przedłużeniu więzadła podłużnego tylnego łąko cienkie pasmo na powierzchni tylnej trzonów kręgów krzyżowych i guzieznych:4)więzadło krzyżowo-guziczne grzbietowe powierzchowne(ligamentumsacrococcggeum dorsJe sapeWciJe)składa się z kilku pasm, które częściowo biegną z dolnego końca grzebienia krzyżowego pośrodkowego na powierzchnię tylną kości guzicznej, zamykając w ten sposób rozwór krzyżowy, częściowo zaś łączą rożki krzyżowe z rożkami guzicznymi:więzadło to odpowiada więzadłom żółtym i torebkom stawowym, przez szczeliny między jego pasmami obustronnie przechodzi nerw guziczny:5)w i ę z adłokr z y z o w o-guz i c z re b o c z ne(ligamentum sacrocoeeggeum laterale)łączy końce grzebieni krzyżowych bocznych z wyrostkami poprzecznymi pierwszego kręgu guzicznego, przyczyniając się do zamknięcia piątego otworu krzyżoweg.Połączenie kręgosłupa z czaszką agę'g???
ĘW?
I ógXWgYXgł%YĘXĄXWYX'WYóX??
:?'Ę'3 j""??
'%Wg??
, 8 Qótnymi kręgami bardzo różni się od pozostałych połączeń między R 8 P 8 ych. Odróżniamy, górny i dolny staw głowy, górny-między 9844 potyliczną a kręgiem szczytowym, dolny-między kręgiem Aczytowym a obrotowym.Górny staw głowy IWaw szczytowo-potyliczny, artculatio atlantooccipitalis)j óPWszenie szczytowo-potyliczne składa się z dwóch symetrycznych****łączących kłykcie potyliczne(condgli occipitdles)z dołkami.


Os occiphale s.
Prot uberantiaąceipitalis-e*er na.
Artńa vertbralis-.
*amen*u m nuchae'.
Ryc.
*gdmen*um imerspinale'.
Processus SDŻOOSOS.
Os temporełe.
ProcessusmestoideusProcessusytrensyersusaoanos 4 c tezie yertebralisProcessus trarsversus axis.ćąswaarticularisligament u m*lorgitudinale am.
Cavurn artculare.
Vertebra DTOOMOCOS.
169.
Czaszka i część szyjna kręgosłupa z więzadłami widziane ze strony prawej:wg Spalteholza.stawowymi górnymi kręgu szczytowego(fotede drticulares superioresmlmtis). W skład tego połączenia wchodzą:Torebki stawowe(eqpsulae miculares):są one cienkie i luźne, obejmują brzegi powierzchni stawowych obu kłykci potylicznych oraz obu dołków stawowych górnych na kręgu szczytowym. Przestrzenie między kością potyliczną a kręgiem szczytowym zamykają błony szczytowo-potyliczne. Błona szczytowo-potyliczna przednia(membraną nlcntooccipitdlsinterior)jest rozpięta jako płaskie, dość mocne pasmo między częścl 4 podstawną kości potylicznej a łukiem przednim kręgu szczytowego Pośrodku jest zrośnięta od przodu z więzadłem podłużnym przednio, bocznic-z torebką stawową. Wysokość jej wynosi ok.
I cm.
Błona szczytowo-potyliczna tylna(membrana ctlmtooccipitdlis po 8 sterior)jest wyższa i znacznie bardziej wiotka od przedniej, szczegółBnie w części środkowej. Biegnie ona od tylnego brzegu otworu wielk@8 go kości potylicznej do tylnego łuku kręgu szczytowego. Silniejsze pasma górna-boczne są skierowane skośnie ku dołowi i w bok, gdzie koję czą się łukiem włóknistym, czasem kostniejącym nad bruzdą tętnicy.Ąrżerwvertebralis'4 fes Werws.
suboccipitalis**'.
(igąrnehluT-Anurii.
Axis ss.
Membrana atlantooccipita lis posćerir.
Os occiphale.
pr*ce*us*s*ers usatlant isąosub articularis.
, Processus UBDSVG(SUS BXJS.
Ryć.
170. Kość potyliczna, kręg szczytowy i obrotowy z więzadłami. Widok z tyłu:wg Spalteholza.
kręgowej.
Łuk ten wraz z bruzdą tworzą krótki kanał, przez który biegną naczynia kręgowe i nerw podpotyliczny. Przez błonę szczytowo-potyliczną tylną rany kłute mogą dosięgać rdzenia przedłużonego:przez nią też kieruje się igła lekarza przy nakłuciach podpotylicznych.Dolny staw głowy(Staw szczytowo-obrotowy, articulatio atlantoaxialis)Połączenie między kręgiem szczytowym i obrotowym składa się 8 szlerech stawów:dwóch nieparzystych położonych do przodu i do 489 od zęba kręgu obrotowego-stawy szczytowo-obrotowe P 9 i 6 o dk o w e(articulationes mlmtoucid(es medimde), przedni i tylAoraz dwóch symetrycznych między powierzchniami stawowymi, 8 PW 8 u kręgu obrotowego a dołkami stawowymi dolnymi kręgu łPzytowego-stawy szczytowo-obrotowe boczne(drticuld'Wnes atlantoaaiales lateralesjłBwierzchniestawowe stawu pośrodkowego przedniego są położone)98 Bilonie przedniej zęba kręgu obrotowego jucies crticulms@@, den(91 i na stronie tylnej przedniego łuku kręgu szczytowego(forea denPP 9 Powierzchnie stawu tylnego są utworzone przez powierzchnię staĘ 984 Ęlną zęba(fcies drticularis post, dentis)i przez powierzchnię?'98 wą więzadła poprzecznego kręgu szczytowego. Powierzchnie staĘPBestawów szczytowo-obrotowych bocznych, zarówno górne, jak i g 9 W 8, są nieco wypukłe. Odpowiednie powierzchnie nie przylegają 699 o siebie w odcinkach przednich i tylnych, ale slykają się lylko.


wzdłuż osi poprzecznej.
Gdy człowiek ma wzrok skierowany przed siebie, oś ta jest ustawiona mniej więcej czołowo w średnim położeniu stawu(ryć. U 5).
Yorebki stawowe są cienkie i luźne, przyczepiają się do brzegów powierzchni stawowych i wszystkie cztery obejmują niewielkie jamy staSlAfNf:Więzadła i błony wzmacniające stawy szczytowo-obrotowe są nastęOUjĘCB. Więzadło krzyżowe kręgu szczytowego(ligdmenhm cruciformemlantis)składa się z dwóch części:poziomej i pionowej, ułożonych w kształcie krzyża. Część pozioma, silniejsza-więzadło poprzeczne kręgu szczytów ego Oigamentum transuersum atlantis)-jest to płaskie więzadło utrzymujące ząb w jego prawidłowym położeniu. Rozpoczyna się ono na powierzchni przyśrodkowej części bocznej kręgu szczytowego jednej strony i kończy się na odpowiedniej powierzchni strony drugiej. Więzadło to przylega do zęba od tyłu i ma małą powierzchnię stawową, pokrytą chrząstką. Powierzchnia ta wraz z powierzchnią stawową tylną na zębie tworzy wspomniany staw szczytowo-obrotowy pośrodkowy tylny. Od więzadła poprzecznego ku górze i ku dołowi w płaszczyźnie pośrodkowej odchodzą pasma więzadłowe, tworząc część pionową więzadła krzyżowego, tzw. pęczki p o d lu z n e(fsciculi longitudmd(es):pęczki górne przyczepiają się do przedniego brzegu otworu wielkiego kości potylicznej, dolne, słabsze do tylnej powierzchni trzonu kręgu obrotowego(ryc. 171, 1721.
Tuberculum enterius atlantisłI I.
Ders mis\\.
Capulee erticuleresUgernent urn Oerwersum Atlents Z. Ryc.
171.
Kręg szczytowo i obrotowy z więzadłami.
We dok z góry.
Więzadło wierzchołka zęba(ligcmentum dpicis dentis), cienkie okrągłe, leży w płaszczyźnie pośrodkowej ciała do przodu od więza 88 krzyżowego i łączy szczyt zęba z przednim brzegiem otworu wielkieZPkości potylicznej. Więzadło to, mechanicznie bez znaczenia, zasługuje na uwagę, ponieważ stanowi szczątek części górnej embrionalnej struny grzbietowej.*c*c**gi*udin**es*, .
lig, transeersurn g*s.
Arfie u latio atlantoaxia lis lat era lis.
articulareą':6.
fars besileris ossis occipitalis.
Ugamentum apicis dentis.
fłV I I pus*s.
Pers besilarisossis occipitalis Canalis hypogiossi.Canalis hypoglossi.
Canalis hypoglossiKanał kręgowy otwarty:wg Spalteholza.lig, alare-4 oasCapsula articularis/ećFescicu li*longhudineles.-4 xis.
Ligamentum alare.
Os occipitale.
4 ces.
4 xzś.


Więzadła skrzydłowate(ligmenta marta)są to silne pęczki więzałowerozpoczynające się na stronach bocznych zęba i biegnące z prareji z lewej strony skośnie ku górze i bocznic, a kończące się na stroje przyśrodkowej kłykci potylicznych. Również one są położone do rzodu od więzadła krzyżowego. Błona pokrywająca(membrana tectoria)leży do tyłu od więzadła rzyżowego:rozpoczyna się ona szeroko na wewnętrznej powierzchni zęści podstawnej kości potylicznej i zwężając się ku dołowi, kończy je na tylnej powierzchni trzonu kręgu obrotowego. Stanowi ona silnie ozwmiętą górną część przedniej warstwy więzadła podłużnego tylne to kręgosłupa, natomiast znacznie ciensza warstwa tylna tego więzalłaoddziela ją od opony twardej. Dzięki błonie pokrywającej prawi Iłowe ruchy zęba nie dają się odczuwać poza nią, chroni więc ona dzeń przed urazami ze strony zęba. Więzadła obu stawów głowy są ułożone jedno za drugim w następu ącej kolejności postępując od przodu ku tyłowi:więzadło podłużne ligament um.Membrana y.
lectoria, \Ugameo(um xcruciforrne v*an*is*(fasciculilorqitudinales)Ugament u mapicis dertis 4 zcusanterior etlentisDers exisCwitas wticularisUgament u mtransversurn atlantisUgament u mJongitudinale 77(9005 j 4 os, -ęś.Dścusim ervertebralisCmusyertebrae cerwcalis lit.
longitudinalepas(eros A j I ł I J J.
analshypoglos Os occipitaleZ fZ I Z I I I 1.
X\V Ligarnent u m lorgitudinale poster ius.
Membrana atlantoocc i pita lis poster tor-Arteria yertebralisArcus posterior atlantisNervus su facet pitalisFora mer im eryertebr ale Ligamentum flwum.ć%y(yjąjjg-pyyjcj.
żądłami:prawa połowa widziana ze strony lewej:wg Spalteholza.ęjaąate, błona szszóowo-potyliczna przednia, więzadło wierzchotką, gą ą więzadło skrzydłowale, więzadło krzyżowe, błona pokrywająca Qj, -ądło podłużne J 88@e i błona szczytowo-potyliczna tylna(ryć, (N. Połączenie głowy'jjąjj-:upem, jak wspomniano, stanowi sześć stawów i tego rodzaju budowa jest koąęyjązarówno dla utrwalenia policzenia głowy z kręgosłupem i wzmocnienia równo, ęjgi głowy, jak i dla precyzji wykonywanych ruchów. gąą%y w górnym stawie głowy.
Z punktu widzenia mechaniki powierzchnie stawowe jjj jjgykei potylicznych tworzą jedną główkę stawową złożoną z dwóch wycinków elip-j(ąu, powierzchnie te, wypukłe w dwóch prostopadłych względem siebie płaszczyznach, ęjzwąlają na wiele różnych ruchów. Praktyczne znaczenie mają jednak tylko dwa rodzajajgehów odbywające się dokoła osi poprzecznej i strzałkowej. Główne ruchy tego staęąruchy zgięcia głowy do przodu(mtefleaio)i ku tyłowi(retrońeaio), odbywają się ąąkota osi poprzecznej biegnącej poziomo w płaszczyźnie czołowej. Są to ruchy przytaggwąnia.
Zakres ich wynosi w sumie 306:gdy bierze w nich udział szyjny odcinek kręgołtupa, wzrasta do ok, l 25'. Obszerniejsze ruchy boczne, do g 5, odbywają się już ze współudziałem szyjnego odcinka kręgosłupa. Z powodu skośnego położenia osi ruch zgięcia bocznego łączy się z nieznacznym ruchem obrotowym głowy w stronę przeciwną. Ruchy w dolnym stawie głowy.
Głównym ruchem tego stawu jest ruch obrotowy głowy.
Odbywa się on w ten sposób, że kręg szczytowy razem z czaszką obraca się dokoła zęba kręgu obrotowego w stosunku do długiej osi zęba. Obrót w każdą stronę wynosi ok.
3 O'.
Silniejsze ruchy obrotowe głowy, do 9 O'w każdą stronę, odbywają się ze współudziałem szyjnego odcinka kręgosłupa. Ten ruch obrotowy, odbywający się w stawach szczytowo-obrotowych pośrodkowych, komplikuje się przez równocześnie odbywające się ruchy w stawach szczytowo-obrotowych bocznych. Jak już przedtem wspomniano, @eco wypukłe powierzchnie stawowe sękatą się w położeniu spoczynku stawu tylko Wzdłuż swych osi poprzecznych, zaś odstają od siebie do przodu i do tyłu od nich(ryc. W)W ruchach obrotowych w prawo lub w lewo odstające od siebie przednie lub tylne 94 c@ki powierzchni kręgu szczytowego ześlizgują się ku dołowi wzdłuż odpowiednich 99@nków powierzchni stawowych kręgu obrotowego. W ruchach tych opuszcza się więc 862 szczytowy wraz z głową, którą dźwiga, ku dołowi i to skrócenie odcinka szyjnego PBZosłupa lub długości ciała wynosi ok, 2, 5 mm. Mechanizm dolnego stawu głowy, skła 98 Rc*się z ruchu obrotowego dokoła osi podłużnej zęba z równoczesnym ruchem ł 88 uż tej osi, stanowi więc ruch śrubowy. W ruchach tych następuje jednocześnie po 968 eniegłowy w stronę przeciwną pod wpływem pociągania odpowiedniego więzadła 46688 owatego. Poza ruchami obrotowymi w dolnym stawie odbywają się bardzo nie 986 zneruchy zgięcia głowy do przodu i do tyłu które ustają z chwilą ze 9 nięcia się 8 sP 8 z przednim łukiem kręgu szczytowego lub z więzadłem poprzecznym.Mechanika kręgosłupa Ogólna charakterystyka kręgosłupa ŻPZesłup jako całość był porównywany dawniej do dwóch wąskich piramid zwróco 99 h 4 o siebie przylegającymi podstawami.Jedna piramida, której wierzchołek jest skie 98'A ku górze, składa się z 24 kręgów prawdziwych.Jest ona tak wysmukła, że nazwa.


piramidy nie bardzo jej odpowiada, należałoby raczej mówić o słupie lub kolumnie zwężającej się ku górze. Piramida druga stanowi ok, */s długości pierwszej i jest znacznie od niej szersza:jest skierowana wierzchołkiem ku dołowi i składa się z kości krzyżowej I ĘUZICZDCI. Wymiary kręgosłupa.
D lu gość mierzona wzdłuż krzywizn wynosi u dorosłego mężczyzny 70-75 cm, czyli 45'%długości ciała. Na długość tę składają się mniej więcej w 7-wysokości trzonów, a w 3/a wysokości krążków międzykręgowych. U kobiet długość kręgosłupa jest o 8-10 cm mniejsza niż u mężczyzn. Tak zwana wy s oko ś ć kręgosłupa, mierzona w linii prostej od szczytu zęba kręgu obrotowego do końca kości guzicznej, wynosi przeciętnie"Za długości ciała(ok. W%).
Oczywiście, że wymiary te są osobnicza bardzo zmienne i zależą od wzrostu. Największą długość osiąga kręgosłup w wieku między 20 a 30 rokiem życia. Często już po 50 roku długość ta może się zmniejszać z powodu zwiększenia się krzywizn i spłaszczenia krążków międzykręgowych. W wieku starczym zmniejszenie długości może dochodzić do 5-7 cm i więcej. W pozycji stojącej kręgosłup jest o 1, 5-3, 0 cm krótszy niż w leżącej. Również w ciągu dnia zachodzą różnice długości:kręgosłup mierzony rano jest ok, 1, 5 cm dłuższy niż wieczorem. Po wypoczynku nocnym wysokość krążków wraca do stanu pierwotnego. Z tych samych powodów rekonwalescenci po długiej chorobie obłożnej wydają się wyżsi. W ciągu dnia pod wpływem masy ciała ulegają spłaszczeniu nie tylko krążki międzykręgowe, ale również chrząstki stawowe kończyn, jak też obniża się sklepienie stopy:wskutek tego długość ciała zmniejsza się i różnica wzrostu mierzonego rano i wieczorem może dochodzić do 3 cm. Po długim słaniu lub marszu, zwłaszcza z obciążeniem, powiększają się również krzywizny kręgosłupa, co także wpływa na zmniejszenie wzrostu. Wraz z wiekiem różnice czynnościowe zmniejszają się w wyniku osłabienia sprężystości chrząstek. Wielka ś ć kręgów wzrasta na ogół stopniowo od kręgu szczytowego do wzgórka, po czym szybko i bardzo maleje w kierunku ostatniego kręgu guzicznego. Wysokość trzonów kręgów od trzeciego szyjnego do piątego lędźwiowego wzrasta dwukrotnie, wymiar strzałkowy-mniej więcej dwa i pół razy, poprzeczny-prawie trzykrotnie.Obrót głowy na lewo.
Położenie średnie.
Obrót głowy na prawo.
Ryc.
175. Schemat położenia powierzchni stawowych lewego stawu szczytowo-obroW wego bocznego.Widok ze strony lewej.
Wzorowane na Tandlerze.
pąaierzchnie kręgosłupa.
Część środkowa powierzchni przedniej kręgosłupa***utworzona przez lrzoW Kręgów Szerokość ich powiększa się od drugiego kręgu szyją-ją go pierwszego piersiowego, po czym występuje nieraz wyraźnie widoczne zwężenie ąy'gw czwartego lub piątego trzonu kręgu piersiowego, skąd dopiero ponownie wzrasta ąj ąą kości krzyżowej. Na kości krzyżowejnastępuje duże zmniejszenie szerokości, która ją ostatnim kręgu guziczrym osiąga zaledwie ok. I cm.
Zmniejszenie szerokości paru Xjąych kręgów piersiowych jest powodowane przypuszczalnie zwiększeniem się ich wyQstrzałkowego Od trzeciego kręgu piersiowego począwszy zaznacza się zwykle wyyyzniewidoczne spłaszczenie, które w górnej części kręgosłupa leży na powierzchni boa-wet trzonów po stronie lewej, a ku dołowi stopniowo przechodzi na ich powierzchnię jęzemią. Spłaszczenie to jest wywołane przez główne naczynie tętnicze ciała, aortę, stąd jeż nazwane wy c i s ki em a octowym(impressio aortica). gą(egłość między bocznymi końcami wyrostków poprzecznych jest duża na kręgu ę-ezytowym(ok, 7 cm), znacznie mniejsza na kręgu obrotowym, po czym zwiększa się aż ąą pierwszego kręgu piersiowego. Od pierwszego do dwunastego kręgu piersiowego wg(egość ta zmniejsza się, ponieważ wyrostki poprzeczne stopniowo coraz bardziej kiejgjąsię ku tyłowi, na kręgach lędźwiowych zaś znacznie wzrasta(ok, 10 cni). Ną powierz chni tylne j kręgosłupa wyrostki kolczyste tworzą w linii pośrodkowejgrzebień, na ogół wyraźnie wyczuwalny przez skórę, a nawet widoczny u osób ze słabo rozwiniętą podściółką tłuszczową. Jedynie wyrostki ko(czyste trzeciego, czwartego i piątego kręgu szyjnego nie są wyczuwalne, ponieważ są one bardzo krótkie i przykryte więzadłem karkowym. Po obu stronach wyrostków kolczystych biegnie rowek utworzony przez łuki w obrębie kręgów szyjnych i-lędźwiowych, a przez łuki i wyrostki poprzeczne w obrębie kręgów piersiowych. Oba te rowki, płytkie wzdłuż odcinka szyjnego i lędźwiowego kręgosłupa, głębokie i szerokie wzdłuż odcinka piersiowego kręgosłupa, mieszczą głębokie warstwy mięśni grzbietu. Czasami wyrostek kolczysty może odchylać się od płaszczyzny pośrodkowej:u człowieka żywego możemy omyłkowo przyjąć to odchylenie za objaw złamania wyrostka lub przemieszczenia kręgu. Przestrzenie między łukami kręgów są zamknięte, jak opisano wyżej, więzadłami żółtymi. Największa przestrzeń znajduje się między kością potyliczną a kręgiem szczytowym, druga z kolei pod względem wielkości-między nim a kręgiem obrotowym, trzecia-między piątym kręgiem lędźwiowym a kością krzyżową. Na ogół szpary te są niewielkie na odcinkach kręgosłupa szyjnym i górnym piersiowym, wyraźnie wzrastają zaś ku dołowi. Większe przestrzenie między łukami kręgów, z łatwością dostępne dla igły chióBga, wyzyskujemy podczas nakłuć podpotylicznych, czy też lędźwiowych(punctiouboccipitdlis et lunbdlis). Powierzchnie b o c z re krę go słup a odgraniczone są od powierzchni tylnej wyóslkamistawowymi w okolicy szyjnej i lędźwiowej oraz wyrostkami poprzecznymi w 9 KoBcy piersiowej. Z przodu znajdują się ściany boczne trzonów kręgów.
Do tyłu od P 8 h, utworzone przez przeciwległe wcięcia kręgowe, leżą owalne otwory nuędzykręgoóeSą one najmniejsze w górnej części kręgosłupa, zwiększają się stopniowo ku dołowi 94 o ostatniego kręgu lędźwiowego, po czym znowu zmniejszają się w obrębie kości Wóżowej. Przez otwory międzykręgowe przechodzą nerwy rdzeniowe i naczynia. ŻłśWszy otwór znajduje się między kością potyliczną i kręgiem szczytowym, wskutek Ęego odcinek szyjny kręgosłupa liczy osiem otworów zamiast siedmiu. Piąty otwór mięi 8 p 482 owykrzyżowy leży zwykle między piątym kręgiem krzyżowym a pierwszym kręy@WOtjuż lczgęygłĆ 99 s 183 poprzeczne położone są w okolicy szyjnej i lędźwiowej do przodu od wyrosż 98 ławowych, w odcinku piersiowym zaś-do tylu od@chśAY 8 s 9 i kolezyste widziane z boku wyraźnie wykazują różnice długości i kierunku*e 9 egu. W okolicy szyjnej(z wyjątkiem drugiego i siódmego kręgu)są one krótkie ę? P 98 Żone prawie poziomo, wydłużając się i pochylając nieco od góry ku dołowi W góęS 9@ci piersiowej zarówno ich długość, jak i pochylenie bardzo wzrastają udej wić(99(swego kręgu i wyrostki kolczyste charakterystycznie dachówkowato zachodzę 99 na drugi. W dolnej części piersiowej wyrostki te stają się stopniowo coraz krótsze, 9@hiej pochylone tak że w części lędźwiowej są stosunkowo krótkie i ustawione.9 R 9.


poziomo.
Obliczając kręgi przez wymacywanie wyrostków kolczystych należy brać pod uwagę, że ich wierzchołki, szczególnie kręgów piersiowych, leżą przeważnie znacznie niżej niż odpowiednie trzony. Różnice te dochodzą do wysokości dwóch kręgów(np. wierzchołek wyrostka kolczystego ósmego kręgu piersiowego sięga do poziomu dziesiątego kręgu). Patrząc z boku stwierdzamy poza tym, że kręgosłup nie jest prostym słupem, lecz ma podwójnie esowatą krzywiznę, o czym będzie mowa niżej. Kanał kręgowy dostosowuje się do krzywizn kręgosłupa.
Światło kanału jest największe w części szyjnej i lędźwiowej, tam więc gdzie wielkie nerwy kończyn odchodzą lub dochodzą do rdzenia i gdzie ruchomość kręgosłupa jest największa:ma ono tutaj kształt trójkątny. W części piersiowej jest na przekroju okrągłe lub sercowate i znacznie węższe. Kanał krzyżowy ma kształt sierpowaty, wklęsłością skierowany do przodu i zwężając się silnie ku dołowi kończy się ślepo na pierwszym kręgu guzicznym. Obszerne światło kanału kręgowego jest oczywiście czynnikiem bardzo istotnym w ochronie rdzenia. Dzięki temu pomimo bardzo znacznej ruchomości kręgosłupa nie następują zmiażdżenia ani ucisk rdzenia. Z tego też powodu mimo częstych wyrośli kostnych na kręgach tak rzadko stwierdzamy objawy porażenia. Czasami zrastanie się łuków kręgów jest niezupełne, w wyniku czego powstaje szczelina podłużna, przez którą wystają opony rdzenia(opona twarda i pajęczynówka), a nawet zwykle i sarn rdzeń. Tę wadę rozwojową nazywamy rozszczepieniem kręgosłupa lub łamią dwudzielną(spinu bifdd). Zdarza się ona najczęściej w okolicy krzyżowej i lędźwiowej, może jednak również występować w okolicy piersiowej i szyjnej lub ciągnąć się wzdłuż całego kręgosłupa. Krzywizny kręgosłupa.
Kręgosłup człowieka dorosłego nie jest słupem prostym, lecz w płaszczyźnie czołowej, a przede wszystkim w płaszczyźnie pośrodkowej, ma wężowate WyĘlĘClB. Krzywizny w płaszczyźnie pośrodkowej odpowiadają poszczególnym odcinkom kręgosłupa. Krzywizny części szyjnej i lędźwiowej skierowane są wypukłością do przodu(lordosis cermcdlis et lumbdlisS, natomiast krzywizny części piersiowej i krzyżowej zwrócone są wypukłością ku tyłowi(kgphosis thordcicd et sdcrdlis::kyfoskrzywyk krzywizna części krzyżowej kończy się na wierzchołku kości guzicznej. Części wypukłe do przodu są bardziej ruchome, części wypukłe do tyłu-bardziej sztywne. Krzywizny są bardzo zmienne osobnicza, a również u tego samego człowieka w zależności od położenia i postawy ciała(stojąca, leżąca, siedząca, zależna od obciążenia, od postawy, np. sztywnej wojskowej itd). Z tego względu analiza matematyczna krzywizn nie byłaby celowa:z dużym przybliżeniem możemy je porównać do odcinków koła:zresztą wszystkie cztery krzywizny kręgosłupa mają różne promienie krzywizn. Najsilniejsza jest krzywizna kości krzyżowej, następna z kolei jest krzywizna lędźwiowa:krzywizna szyjna jest słabsza niż lędźwiowa, najsłabsza zaś jest krzywizna piersiowa. Trzy górne krzywizny kręgosłupa znajdują się w bezpośrednim wzajemnym, jak mówimy, kompensacyjnym"stosunku do siebie, więc np. jeżeli krzywizna piersiowa silnie wzrasta, zwiększają się również krzywizny szyi i lędźwi, w przeciwnym bowiem razie równowaga ciała byłaby zachwiana. Tylko krzywizna krzyżowa jest zupełnie samodzielna.
Wężowata wygięty kształt kręgosłupa jest swoistą właściwością człowieka, związaWz jego pionową postawą ciała. Żaden inny ustrój nie spełnia tak trudnego zadania ulży mania równowagi jak organizm człowieka. Ptaki też są dwunożne, jednak ich punki cJgŻkości ciała leży poniżej punktów podpory stawów biodrowych, dlatego mają one rówBcwagę stałą i z tego też powodu mogą spać bez podpierania się. U niższych ssaków kręgosłup słabo kifotycznie wygięty, z wyjątkiem części szyjnej i ogonowej, podpiera się na kończynach:i tu więc widzimy równowagę stałą. Człekokształtne stanowią stopień po 4 redni.
Mają one postawę półprostą, chodzą niechętnie, podpierając się rękami. Krzyw@8 na lędźwiowa jeszcze prawie u nich nie występuje, wzgórek jest znacznie słabszy i ca@dolna część kręgosłupa nie jest tak silnie rozwinięta jak u człowieka:u człekokształwBPbowiem masę ciała dźwigają nie tylko kończyny dolne, ale również w pewnym stopn 9 ręce, nawet gdy zwierzęta te chodzą na dwóch nogach. U człowieka pionowa postaWdoprowadziła do przesunięcia się punktu ciężkości ciała powyżej punktu podpory(p 9 wyżej poprzecznej osi stawów biodrowych, łączącej punkty środkowe obu głów ko 46 udowych). Wraz z pionową postawą i dwunożnym chodem człowiek zdobył równowa 24 chwiejną. Wymaga ona szeregu specjalnych urządzeń aparatu więzadłowego i mięśnie.ąyąj konieczne s 4 więc przede wszystkim silne mięśnie grzbietu, które wraz z więzadła jaj żółtymi u**z@uJ 4 kręgosłup w stanie równowagi. ęwżowaty kształt kręgosłupa człowieka dorosłego jest bezpośrednim ontogenetycznym ggenn obciążenia oraz pociągania mięśni i z tego powodu brak go jeszcze u płodu j jjwworodka, KszIaB Jen zaczyna się rozwijać, z chwilą gdy dziecko zaczyna siadać. ggąęjeż u osób, które nie nauczyły się chodzić i skazane są na stałe leżenie, krzywizny jawie wcale nie są wókszlałcone, przede wszystkim krzywizna lędźwiowa. U płodu, ąąwet u noworodka ludzkiego, widzimy odziedziczony po niższych ssakach kifotycznie.ą-ęgęty kształt kręgosłupa:kształt ten wzmaga się jeszcze przez położenie i warunki przestrzenne płoąuw macicy. W okresie tym obok ągólnej kifozy(która występuje już u 3-tygodniowego zarodka), 'a tym samym i kifozy piersiowej łąko przypuszczalnie pierwszej zaznaczającej się krzywizny kręgosłupa, począwszy od piątego miesiąca życia płodowego jako druga z kolei wykształca się krzywizna krzyżowa. Swój ostateczny rozwój i ostateczne ustalenie osiąga ona jednak znacznie później pod wpływem warunków statycznych(obciążenie górnej części kości krzyżowej)i pociągania mięśni pośladków oraz więzadeł krzyżowo-guzowych(działających na część dolną do przodu). Jeszcze przed pierwszymi próbami siadania osesek uczy się dźwigać głowę(ok. czwartego miesiąca):główka dziecka z początku zwykle opada do przodu, gdyż punkt ciężkości gło@6 leży do przodu od punktów P 84 poĘy(stawu szczytowo-potylicznego). Ze względu na potrzebę 8@kszego i swobodnego pola wi 9 enia, a więc ze względów ortopósznych, główka dziecka powinna P 9@osić się, co się odbywa przez ABircz mięśni karku. Pod@hAPóWem następuje prostowanie BW zgięcie do tyłu szyjnego odcinŻ 9 łBęgosłupa i w ten sposób stop. Wewo powstaje lordoza szyi.
PoW 9 P@e, lecz znacznie później, Pśzna powstawać krzywizna 9 y 98 wiowa. Gdy dziecko zaczyna f 99 ać, głównie jednak podczas Pazenia(10-15 miesiąc), w fĘ 9 Awobodniejszego dźwigania***ia i zapobiegania przew 6 się do przodu pod wpływem BY Q(mej części tułowia i zgi:Piersiowego odcinka ług.Vert, cerwcales i.
Vert, thoracicae.
Vert, sacrales.
*er*, *c*g.
Promontorium.
Ryć.
176. Kręgosłup widziany ze strony prawej.


gosłupa, a więc ze względów statycznych, lędźwiowy odcinek kręgosłupa uwypukla się do przodu. Stopniowo wytwarza się, przypuszczalnie jako ostatnia, lordoza lędż*o*a. powyższe krzywizny są krzywiznami przejściowymi:ustalają się one stopniowo i osobnicza w różnym czasie. Na ogół przyjmujemy, że krzywizny szyjna i piersiowa zostają ustalone do 6-7 roku, życia, a lędźwiowa dopiero w okresie dojrzewania płciowego. Przebieg ustalania się krzywizn możemy wyobrazić sobie w ten sposób, że na wklęsłych ich częściach, może pod wpływem silniejszego ucisku, następuje pewien ubytek substancji kręgów i krążków międzykręgowych, wskutek czego przybierają one kształt nieco klinowaty. Przy czym na częściach kręgosłupa do przodu wklęsłych(kifozach), a więc na krzywiznach piersiowej i krzyżowej, kształt klinowaty przybierają głównie trzony kręgów, natomiast na częściach do przodu wypukłych(lordozach), a więc na krzywiznach szyjnej i lędźwiowej, kształt klinowaty przybierają głównie krążki. Krzywizny w płaszczyźnie czołowej.
Oprócz krzywizn pośrodkowych(strzałkowych), skierowanych do przodu lub do tyłu, występują zwykle(w 68%3 s krzy.Ryc.
177.
Kościec mężczyzny z zarysem konturu ciała.
Na obrazie b-zaznaczony jest pion postawy normalnej ciała:na obu obrazach widoczny poza tym-punkt ciężkości ciała(e), który znajduje się powyżej poziomu głów kości udowych i poniżej(ok, 2 cm)wzgórka. Wzorowane na Braune-Fischerze.
W A A.
--I kręg piersiowy.
I kręg lędżwioW.
si kręg krzyżowy.
Ryc 178.
Kręgosłup noworodłB*widziany ze strony lewej.
ją cni a b oczne kręg os łup a(skolioses:skolios s krzywy), krzywizny w płaszczyżjjeczołowej Występowanie ich ł 4 czy się przypuszczalnie z ogólną asymetrią ciała, któXjliczne obiawó w obrębie kośćca wszak dobrze nam są znane, np. asymetria podstawy, ąjszki, kości krzyżowej, poszczególnych kręgów czy wyrostków kolezystyeh. U normaląąęonoworoJKa i paroletnich dzieci brak jeszcze krzywizn czołowych:rozwijają się one ąjptero później, przeważnie w czasie gdy dziecko zaczyna uczęszczać do szkoły(między ę ą go rokiem życia). Z tego powodu niektórzy autorzy powątpiewają o istnieniu prawiągjwejfizjologicznej skoliozy. Najczęściej(w 52'%)występuje skrzywienie boczne części yąersiowej wypukłością skierowane na prawo, przeważnie na wysokości trzeciego-szóąągokręgu. Często łączy się ono ze skrzywieniem bocznym części lędźwiowej, wypukło ęąą skierowanym w stronę lewą. Krzywizna piersiowa lewostronna występuje tylko w jąę. . przyczyny tak częstej skoliozy piersiowej prawostronnej nie są ustalone. Niektórzy ąjgorzy tłumaczą ją większą masą lewej połowy czaszki i lewej półkuli mózgu, inni ąąąkszą długoście kończyny dolnej lewej i wskutek tego ukośnym ustawieniem miedni-. ą g 3 wnież ucisk tętnienia aorty po stronie lewej na trzeci-szósty kręg piersiowy(imjjęessioaorticP)uważany był za przyczynę prawostronnej skoliozy, choć w odwrotnym pwożeniu trzew(s@us imersus)prawostronna skolioza występuje prawie tak samo częąwjak lewostronna. Liczni autorzy(m 3 n.
Bichat)uważają, że praworęczność jest przyczyną występowania prawej skoliozy piersiowej:przemawiałoby za tym także to, że w przypadkach leworęczności stwierdzono skoliozę lewą. Również w skoliozach mogą występować kombinacje krzywizn, tak jak to stale widzimy w krzywiznach pośrodkowych. Widzieliśmy, że lewostronnie wypukła skolioza lędźwiowa(np. z powodu dłuższej kończyny dolnej lewej)łączy się najczęściej z prawostronniewypukłą skoliozą piersiową. Są to krzywizny kompensacyjne i kombinacja taka powstaje ze względów statycznych. Skolioza piersiowa może się też łączyć z kompensacyjną skoliozą drugostronną szyi. Tutaj jednak względy nie statyczne, ale ortooptyczne są przyczyną jej powstania. Nienormalnie silne pośrodkowe i czołowe krzywizny kręgosłupa mogą prowadzić do j wytworzenia garbu(kgphoskoliosis). Przyczyny powstania garbu są bardzo różnorodne, np. wrodzone czy w następstwie krzywicy i innych chorób, czy też wskutek wadliwej(pozycji siedzącej itp. Określenia kgphosis, lordosis w zasadzie odnoszą się do nienormalnie silnych skrzywień, jednak ze względu na ich wyrazistość anatomia prawidłowa zapoczyła je sobie dla określenia krzywizn prawidłowych.Czynność kręgosłupa Fęgosłup spełnia trzy główne zadania. Służy on jako narząd ochronny rdzenia, jako 844 podpory ciała i wreszcie jako narząd ruchu. To ostatnie zadanie przeciwstawia W pozornie obu pierwszym, a jednak naturze udało się tak zbudować kręgosłup, że nie 84 c na mocy i masywności ma on duży stopień ruchomości(Fiok). -8 śPZosłup jako narząd ochronny rdzenia.
Ukryte i głębokie położenie rdzenia w WD stwarza już samo przez się dobre warunki ochronne. Są one jednak niewspó(888 e zwiększone przez położenie rdzenia w kanale kręgowym. Od przodu chronią go P 9 P Kręgów, od tyłu-łuki i wyrostki kolezyste, po części dachówkowato zachodzące?9 e@e, bocznic-wyrostki poprzeczne, a poza tym mocne więzadła:wszystko lo znaĘBPBewzmaga ochronę rdzenia. -Oprócz mocy kręgosłupa dalszym czynnikiem 9 P 8 m jest jego s p r ę z y s 1 o ś ć. Kręgosłup nie jest sztywnym, litym pancerzem, lecz PPP(zem rozczłonkowanym, dzięki czemu sprężystość jego znacznie się wzmaga Naj 5 Ą 4 Korzyść daje sprężystość połączeń kręgów z sobą, przede wszystkim krążków Y 88! Zowych(głównie jąder miażdżystych).
Dzięki tym czynnikom wszelkie wstrzą******upazostają zniesione lub przynajmniej bardzo znacznie zmniejszone. Również 48 B@a@i.
Gdyby kręgosłup był prostym słupem, wszelki wstrząs przenosiłby się be 8 łP 98.śv r+FI.


Ryć.
179. Kręgosłup w położeniu krańcowego zgięcia do przodu i tyłu. W zgięciu do przodu kręgosłup tworzy łuk eliptycznie wygięty:w zgięciu do tyłu kręgosłup składa się z trzech części wyraźnie załamanych w stosunku do siebie. Widok ze strony lewej.
rdzenia jest stosunkowo duże światło kanału kręgowego, o czym mowa była poprzednio. 2.
Kręgosłup jako narząd podpory ciała.
U człowieka w związku z jego pionową postawą kręgosłup, dźwigając całą górną część ciała, odgrywa pod tym względem znacznie większą rolę niż u pozostałych kręgowców. U człowieka każda część kręgosłupa tym więcej dźwiga, im niżej jest położona, i temu odpowiada stopniowo coraz bardziej wzrastająca masywność kręgów, o czym już wspominaliśmy. U zwierząt z poziomo ustawionym kręgosłupem kręgi lędźwiowe są tylko nieznacznie grubsze niż pozostałe:nawet u człekokształtnych z ich półprostą postawą są one tylko nieco masywniejsze. Siła nośna kręgosłupa wynosi ok, 350 kg(Macahster).
Najsłabszym miejscem jest jakoby piąty kręg piersiowy:z tego też powodu tutaj najczęściej występują boczne skrzywienia. Poza tym narażone są na niebezpieczeństwo miejsca, w których części bardziej ruchomiegraniczą z bardziej sztywnymi, a więc dolna część odcinka szyjnego kręgosłupBoraz przejście piersiowego odcinka kręgosłupa w lędźwiowy, tzw. talia. 3.
Kręgosłup jako narząd ruchu.
Ruchomość poszczególnych kręgów w stosunku 8 siebie jest bardzo ograniczona:ograniczenie to powoduje głównie aparat więzaBoWa zwłaszcza krążki międzykręgowe, łączące kręgi. Mimo to nieznaczne ruchy 24 kręg 6@prawdziwych sumując się dają w wyniku bardzo znaczną ruchomość całego przedłcz? żowego odcinka kręgosłupa w przeciwieństwie do nieruchomej kości krzyżowej. Znaczę nie tej giętkości kręgosłupa poznajemy obserwując chorych ze sztywnym kręgosłupeAporuszają się oni z trudnością, jak gdyby, kij połknęli". Część przedkrzyżowa kręgosłupa stanowi łańcuch stawowy:ruchomość jego ko(98 dolnego wskutek obciążenia zmniejsza się, moc i odporność wzrastają, odwrotnie ÓW końca górnego, który wraz ze zmniejszeniem się trzonów kręgów staje się coraz bardziej ruchomy i razem ze stawami głowy umożliwia swobodne i ruchome dźwiganie jej i 98 lansowanie. Poszczególne odcinki kręgosłupa biorą w jego ruchach bardzo nier(909 mierny udział. Część piersiowa jest stosunkowo najmniej ruchoma zarówno z pow(94 swej budowy(np. długie i dachówkowato zachodzące na siebie wyrostki kolczyste), PF'i ze względu na swój udział w budowie klatki piersiowej(żebra i mostek hamują@chYF Największą rozległość osiągają ruchy części szyjnej dzięki małym wymiarom trzoo(66'.Kość krzyżowa 41 A Ryc.
180. IB-letni akrobata Michał Mozes.
V kręg lędźwiowy JXII kręg p*s*y.
981.
Zdjęcie rentgenowskie akrobaty 1998 Mozesa w położeniu ciała takim saJBkna ryć. 180.
(Zarysy trzonów kręBPwwzmocnione na negaJąwieJłóTenże akrobata, co na ryc, 180, w Woym położeniu ciała.


a znacznej wysokości krążków międzykręgowych w stosunku do swych powierzchnt.Również ruchomość części lędźwiowej jest znaczna mimo wielkich trzonów kręgów i du. żel powierzchni krążków, a to z powodu bardzo znacznej ich wysokości. Sprężystosękrążków bowiem jest wprost proporcjonalna do kwadratu ich wysokości i odwrotnie proporcjonalna do kwadratu ich przekroju poprzecznego. Zakres ruchów jest większy na zwłokach aniżeli u żywego człowieka i osobnicza wy-, bitnie zmienny. Ruchy kręgosłupa są możliwe we wszystkich kierunkach i wykonuje je cały odcinek przedkrzyżowy kręgosłupa, jak również poszczególne jego odcinki samodzielnie. Odróżniamy następujące główne ruchy:ruchy zgięcia i prostowania w płaszczyźnie pośrodkowej, ruchy zgięcia bocznego w płaszczyźnie czołowej, ruchy obrotowe i ruchy obwodzenia. a.
Ruchy zgięć i a i pro słowa ni a w płaszczyźnie pośrodkowej(fleaio et eatensio)albo zgięcia do przodu i zgięcia do tyłu(cnteńeaio et retrońeaio)są to ruchy symetryczne dokoła osi poprzecznej biegnącej poziomo z prawej strony na lewą, przeważnie przez środek jądra miażdżystego. Zakres tych ruchów u człowieka żywego wynosi w całości UO-25 O':na zwłokach dochodzą one do przeszło 3 OO'. Ruchy zgięcia i prostowania odbywają się najwydatniej w części szyjnej i lędźwiowej, przy czym zakres ruchu zgięcia.'V kręg I ędżwiowy.
Kość krzyżowa.
**\krąg.
DlBTSlOMy.
Byc.
183. Zdjęcie rentgenowskie akrobaty Michała Mozesa w położeniu ciała takim se mym jak na ryć.182. (Zarysy trzonów kręgów wzmocnione na negatywie).do przodu jest mniejszy niż do tyłu(9081, szczególnie w odcinku lędźwiowym, gdzie w 68 nosi niespełna jedną trzecią(ZĘ tego ostatniego. W części piersiowej ruch ten jest sw 8 sunkowo najmniejszy, przy czym o połowę większy do przodu(906)niż do tyłu(45)W ruchach do tyłu bardzo wzmaga się lordoza szyi i lędźwi, natomiast kifoza odcinka pie 8 siowego tylko spłaszcza się, całkowicie jednak nie zanika. Rycina 179 przedstawił kształt krzywizn kręgosłupa w krańcowym położeniu zgięcia do przodu i do tyłu. W 98 chach zgięcia do przodu rozluźniają się więzadła kręgosłupa, części pierścieni włókoę słych krążków międzykręgowych i części torebek stawowych położone do przodu od osi.gyą-gąy tymczasew części i więzadła położone'do tyłu od nich napinają się i hamują Ę, yfyuchach zgięcia do tyłu manny odwrotne stosunki. Jednak należy pamiętać, że G. ąjęw ezynnlł 3 e@h 8@uRĘ@ru(by jest również prężny opór mięśni antagonistyezĘ. j, ćąęzeciwstawiających się nadmienieniu ich rozciąganiu:w zgięciu do przodu roząjjjtu ulegała mRś@e grzbietu, w zgięciu do tyłu-mięśnie bezuchą. Ę'gwczne ruchy zgięcia w płaszczyźnie czołowej(fleaio lmerdlis)są to ruchy Ć aęyezne dokoła osi strzałkowej biegnącej przez jądro miażdżyste. U człowieka zyg%w-uch ten w calo*ci wynosi oK IIO', na zwłokach ok, l 65'. Ruch ten jest najobszer.
j, jęy w odcinku piersiowym W odcinku szyjnym wskutek skośnego położenia poąąŃ-zehni stawoWch ł 4 cz*sie on z ruchem obrotowym w tę samą stronę. W ruchach%ą, -clą bocznego czynnikami hamującymi, tak jak poprzednio, są więzadła, odpowiednie%-Żel pierścieni włóknistych i torebek stawowych, jak również mięśnie strony przeciw ją poza tym w zgięciu bocznymi piersiowego odcinka kręgosłupa hamująco działają też ęąetodzące na siebie żebra po stronie wykonywanego ruchu. ą guchy obrotowe w prawo i w lewo(ratafio s. torsio et retorsjo)są ruchami ąęęietrycznymi dokoła osi pionowej biegnącej przez środek jądra miażdżystego. U żyęegoczłowieka ruch len wynosi w każdą stronę ok.
BO', na zwłokach ok.
9 O'.
Jest on ją(obszerniejszy w odcinku szyjnym, w lędźwiowym nie występuje prawie, wcale wskug-ę położenia wyrostków stawowych i wielkości trzonów kręgów. Ruch ten więc wzrasta gg górze, rozpoczynając się właściwie dopiero powyżej pępka. Ruchy obrotowe są hamowąnegłównie przez krążki międzykręgowe i torebki stawowe, ale także przez opór antagonistycznych mięśni. d.
Ruchy obwodzenia(circumductio)występują przez kombinację wszystkich trzech wyżej wymienionych postaci ruchów. W ruchach tych biorą również udział stawy biodrowe.
Do powyższych ruchów dochodzi jeszcze ruchomość przedkrzyżowego odcinka kręgosłupa w stosunku do kości krzyżowej:i tutaj mogą odbywać się ruchy zgięcia i prostowania, zgięcia bocznego i ruchy obrotowe. Poza tym znaczna grubość ostatniego krążka międzykręgowego może powodować zmianę kąta lędźwiowa-krzyżowego(ryc. 347).
Jako czynne siły prostujące kręgosłup służą mięśnie grzbietu, jako zginacze-mięśnie brzucha. Siła prostowników(m. erector spince)jest bardzo duża, u atletów może dochodzić do 300 kG. Biernie działają więzadła żółte w sensie prostowania kręgosłupa zaoszczędzając pracy prostownikom. O wiele słabsze od prostowników są zginacze, ponieważ nie biorą one udziału w utrzymywaniu równowagi ciała. Tułów wyprowadzony ze swej Nwnowagi chwiejnej przewraca się do przodu bez udziału mięśni, pod wpływem własnej@asy. Jako mięśnie zginające bocznic kręgosłup służą brzuszne i grzbietowe pasma mię 4@owejednej strony. Wreszcie ruchy obrotowe kręgosłupa wykonują współdziałające 4 pirale mięśniowe(Braus), skonstruowane zarówno z mięśni grzbietu, jak i mięśni brzucha obu stron(p. daleJłBusby kręgosłup a człowieka żywego. Wspomnieliśmy poprzednio, że ruchy 9@owieka żywego mają mniejszy zakres niż ruchy na preparacie. Powodowane jest to 88, że u człowieka żywego poza czynnikami fizycznymi hamującymi ruchy, jak krążki@jak mięśnie, a nawet psychologicznej w zależności od naszej chęci wykonywania 68 hów czy wrażliwości na niewygody itp. Z tych wszystkich powodów ruchomość całe 89 Kęgosłupa, jak również oddzielnych jego części, jest osobnicza tak bardzo zmienna. Y 9@cBością charakterystyczną i ważną jest to, że zakres ruchów zgięcia różnych od. 9 Ww kręgosłupa jest naprzemiennie większy to do przodu, to do tyłu:kręgi lędźwiowe 88 aJ 4 się bardziej do tyłu, piersiowe do przodu, szyjne wraz z głową znowu do J 8 u:PPBJeż inne stawy, poniżej kręgosłupa, staw biodrowy zgina się bardzo znacznie do Póodu, staw kolanowy tylko do tyłu, stawy skokowe głównie do przodu, wreszcie stawy śP 998 łopho-paliczkowe zginają się silniej grzbietowa. Urządzenie to umożliwia skoki i 996@równocześnie rdzeń i mózgowie przed zbyt silnymi wstrząsami podczas zeskali Bania lub upadku na podeszwy sWpŻ@ziwiającowielką ruchomość kręgosłupa widzimy u akrobatów, tzw. ludzi-węży. ł 9 a odpowiednimi skłonnościami jest to wynik czynnego i biernego wyciągania oraz PBsowania torebek stawowych, więzadeł i mięśni już od wczesnej młodości, a także wy.


nik odpowiedniego ćwiczenia woli.
Należy podkreślić duże znaczenie rozciągania odpowiednich mięśni antagonistycznych, które w zwykłych warunkach u innych osób ogrom. nie hamują ruchy.
Wiele sztuk akrobatycznych lego rodzaju jest wykonywanych i wzmaganych nie tylko czynnie, lecz częściowo biernie, np. pod wpływem masy kończyn dolnych(ryc, 180)czy przez utrzymywanie danego położenia rękami Oyc. IBZ).
Oryginalne fotografie zwykłe i rentgenowskie(ryc.
180-183)IB-letniego polskiego akrobaty Micha.
la Mozesa uwidaczniają przegięcie kręgosłupa(retrońeaio)ku tyłowi. Na ryć, 180 widzimy, jak artysta wyzyskując masę kończyn dolnych wzmaga biernie czynne zgięcie ku tyłowi, zaś na ryć, 182 zachowuje on swoje przegięte położenie przytrzymując się rękami za nogi. Odpowiednie rentgenogramy ilustrują wyraźnie wielki zakres przegięcia kręgosłupa ku tyłowi oraz kształt krzywej utworzonej przez kręgi lędźwiowe i dwa dolne piersiowe. Widzimy, jak trzony kręgów rozchodzą się wyraźnie do przodu. Części tylne krążków międzykręgowych pod wpływem wzmiożonego ucisku ulegają bardzo silnemu ścieńczeniu, części przednie zaś rozprężają się i bardzo znacznie grubieją.Streszczenie.
Trzony kręgów łączą się z sobą chrząstkozrostami bądź więzozrostami. Zwrócone do siebie powierzchnie stawowe łączą chrzęstne krążki międzykręgowe(disci mteroertebra(es)w liczbie 23. Występujące w młodym wieku krążki między kręgami krzyżowymi i guzicznymi z wiekiem kostnieją. Krążek międzykręgowy składa się z zewnętrznego pierścienia włóknistego(mnulus ńbrosus), który obejmuje jądro miażdżyste(nucleuspulposus). Krążki zmniejszają wstrząsy kręgosłupa.
Trzony kręgów zespalają z sobą również więzozrosty:stanowią je:więzadło podłużne przednie(lig, longitudmdle mterius), biegnące po przedniej powierzchni trzonów kręgów, i więzadło podłużne tylne(lig, longitudmale posterius), przebiegające po tylnych powierzchniach kręgów, wewnątrz kanału kręgowego. Wyrostki stawowe górne i dolne tworzą 23 pary stawów międzykręgowych juncturdezggdpophgsid(es). Zwrócone ku sobie powierzchnie sąsiadujących z sobą łuków kręgów łączą więzadła żółte(ligg, fiata)lub międzyłukowe. Między wyrostkami poprzecznymi sąsiednich kręgów przebiegają więzadła międzypoprzeczne(ligg, mtertrmsterscrid), zaś między odpowiednimi wyrostkami kolczystymi-więzadła międzykolcowe(ligg, mterspindlid). Mocne pasmo więzadłowe łączące końce wyrostków kolczystych od O-do grzebienia pośrodkowego kości krzyżowej stanowi więzadło nadkolcowe(lig, suprdspmdle). Więzadło karkowe(lig, nuchce)rozpięte jest w płaszczyźnie pośrodkowej między kością potyliczną a wyrostkami kolczystymi kręgów szyjnych. Połączenie między piątym kręgiem lędźwiowym a kością krzyżową(hnctum lumbosdcralis)nie różni się od innych połączeń między kręgami prawdziwymi. Połączenie krzyżowo-guziczne(junctura sdcrococcgged)prócz krążka międzykręgowego zaopatrzone jest w więzadła:krzyżowo-guziczne brzuszne(lig, sdcrococcggeumtentrdle), krzyżowo-guziczne grzbietowe głębokie(lig, sdcrococcggeum dorsa(eproOwdtm), krzyżowo-guziczne grzbietowe powierzchowne(lig, sdcrococcggeum dors@le saperjiciale)i krzyżowo-guziczne boczne(lig, sacrococcggeum laterale). Staw szczytowo-potyliczny(crticulmio atlmtooccipitdis)prawy i lewy, zwaWłącznie górnym stawem głowy, utworzony jest obustronnie przez kłykieć potyliczny i do lek stawowy górny kręgu szczytowego. W skład tego połączenia wchodzą prócz torebeKstawowych błona szczytowo-potyliczna przednia(membrana mlantooccipitalis interior)i tylna(membrana atlantooccipitalis posteriom. S ta w s z czyta w o-o b r o to wy(crticulmio mlantodaidlis), czyli dolny staw głowYskłada się z czterech stawów:szczytowo-obrotowych pośrodkowych(art. mlantocaid(e 4 medimae)przedniego i tylnego oraz dwóch(prawego i lewego)stawów szczytowo-obco towycb boczrycn(art. atlantoaxiales lateralesą. Stawy te wzmacniają:1)więzadło krzyżowe kręgu szczytowego(lig, cruciforme dN@@fis):składa się ono z części poziomej-więzadła poprzecznego kręgu szczytowego(lfgtrunstersum atlmtis)i pęczków podłużnych(fcsciculi longitwdincles):2)więzadło wierz.@ołka zęba(lig, apicis dentis):3)więzadła skrzydłowe(ligg, gloria)i 4)błona pokrywająca(membrana teetorid, kuchy w górnym stawie głowy-to głównie ruch zgięcia głowy do przodu(mteńeaio)j ąo tyłu(re(raflezjo)(ruchy przytakiwania). W znacznie mniejszym stopniu odbywają ęą tu także ruchy boczne głowy. Jedne i drugie pogłębiają ruchy w stawach szyjnego odcinka kręgosłupa. W dolnym stawie głowy odbywa się głównie ruch obrotowy głowy ze współudziałem-żylnego odcinka kręgosłupa, a także nieznaczne ruchy zgięcia głowy do przodu i do tyłu. Długość kręgosłupa(mierzona wzdłuż krzywizm wynosi ok, 45'%długości ciała:jego ąęsokość(mierzona w linii prostej)ok. 40%.
Oba wymiary zmieniają się w zależności od wieku, pozycji człowieka, a nawet pory dnia. Na powierzchni przedniej i bocznej kręgosłupa po stronie lewej począwszy od Th" wy-tepuje spłaszczenie, wycisk aortowy(impressio dortica). Na powierzchni tylnej wyrostki kolczyste są na ogół wyczuwalne przez skórę. Na powierzchni bocznej znajdują się otwory międzykręgowe(w odcinku szyjnym 8, w pozostająeh-w liczbie kręgów danego odcinka)dla przejścia nerwów rdzeniowych i naczyń. Niezupełne zlanie się w toku rozwoju łuków kręgów powoduje różnego stopnia rozszczepienie kręgosłupa(spina bińda). Kanał kręgowy w odcinku szyjnym i lędźwiowym jest na przekroju trójkątny, w części piersiowej okrągły lub sercowaty:kanał krzyżowy ma kształt sierpowaty. Kręgosłup spełnia funkcję narządu ochronnego rdzenia, narządu podpory ciała, a także narządu ruchu. W tym ostatnim zakresie możliwe są:1)ruchy zgięcia i prostowania(ńeaio et eatensio)lub zgięcia do przodu i do tyłu(mteńeaio et retrońeaio). Zakres ruchów wynosi tu 17025 O':2)boczne ruchy zgięcia(feaio lmeralis)w płaszczyźnie czołowej, w zakresie ruchów ok. HO':3)ruchy obrotowe w prawo i w lewo(ratafio s. torsio et retorsjo)-ok. BO'w każdą stronę:4)ruchy obwodzenia(circumduetio)-kombinacja pierwszych trzech typów ruchów. Ruchy prostowania wykonywane są z większą siłą niż ruchy zgięcia. Prostowanie wykonują biernie więzadła żółte i czynnie zespół mięśni prostowników(m. erector spindekjako zginacze służą mięśnie brzucha. Bocznic zginają kręgosłup brzuszne i grzbietowe pasma mięśniowe jednej strony. Ruchy obrotowe kręgosłupa wykonują "spirale mięśniowe", w skład których wchodzą mięśnie grzbietu i brzucha obu stron.KLATKA PIERSIOWA Kościec klatki piersiowej ma budowę kostna-chrzęstną. Klatka pier 4 owazawiera i ochrania główne narządy oddechowe i narządy krążenia. W skład klatki piersiowej wchodzą kręgi piersiowe, żebra i moBłek, licznymi połączeniami związane z sobą w jedną całość.Zebra-ebra(costde)są to sprężyste listewki częściowo kostne, a częściowo 9@6 zęstne, które z tyłu obustronnie odchodzą od powierzchni bocznych ŻP 26 w piersiowych i następnie bocznic wypukłym łukiem ograniczają JWg klatki piersiowej. U człowieka występuje w zasadzie dwanaście 99 żeber:liczba ta może się jednak zwiększać z powodu wyslępowa 9 żeber szyjnych lub lędźwiowych:czasami następuje redukcja żeber ł Wzba ich zmniejsza się do jedenastu. Siedem górnych par żeber łączy.


się z przodu obustronnie z mostkiem:noszą one nazwę żeber prawdziwych(costde terce)w odróżnieniu od pięciu par żeb er rzekomy eh(costce spurice), które tylko pośrednio łączą się z mostkiem, los też kończą się swobodnie. Z żeber rzekomych połączone pośrednio z mostkiem ósme, dziewiąte i dziesiąte łączą się z wyżej położonym żebrem i razem z siódmym tworzą łuk z e b rowy(drcus costdlis)prawy i lewy, gdy tymczasem dwa ostatnie, a czasem i dziesiąte, nie łączą się ani z innymi żebrami, ani też z sobą i kończą się swobodnie między mięsniami brzucha, nosząc nazwę żeber wolnych(costde ńatmres%. Każde żebro składa się z dłuższej, tylnej części kostnej i z krótszej, przedniej części chrzęstnej. Długość części kostnej, tak samo jak i chrzęstnej, wzrasta od pierwszego do siódmego lub ósmego żebra, po czym stopniowo zmniejsza się, tak że dwunaste żebro jest mniej więcej tej samej długości co pierwsze. Pierwsze żebro jest najszersze, następne pod względem szerokości są żebra środkowe:najwęższe jest żebro dwunaste. Kość żebrowa(os costdle)albo z eb r o k o stn e.
Każde żebro kostne ma dwa końce:kręgosłupowy, czyli koniec tylny, i mostkowy, czyli przedni, oraz znajdujący się między nimi trzon. Koniec tylny.
Odróżniany tu głowę, szyjkę i guzek.
Głowa żebr a(cdput costde)tworzy częściowo pokryte chrząstką zgrubienie na tylnym końcu żebra. Od drugiego do dziesiątego żebra paw i erz eh n i a s 1 aw o w a(fcies drticularis cdpitis costce)podzielona jest poziomo przebiegającym grzebieniem głowy(cristc cdpitis)na dwie części odpowiadające powierzchniom stawowym trzonów kręgów piersiowych(fooece costdles). Powierzchnia górna jest mniejsza niż dolna.
Te powierzchnie stawowe łączą głowy z dołkami żebrowymi trzonów kręgów. Głowa osadzona jest na nieco węższej części, zwanej szy j ką żebra(colhm costde), wyraźniejszej na górnych żebrach niż na dolnych. Na górnej jej powierzchni biegnie podłużnie grzebień s z y j ki z eb r a(cristd eolit costde), do którego przyczepia się więzadło żebrowa-poprzeczne górne. Grzebień ten nie występuje na pierwszych i ostatnich żebrach. Na bocznym końcu szyjki, nieco ku tyłowi i dołeBwi, wystaje tzw. guzek że br a(tuberculum costde):ma on niewielkKpokrytą chrząstką powierzchnię stawową guzka żebra Oęcies drticuldris tuoerculi costde), która łączy żebra z powierzchnią się wową wyrostka poprzecznego odpowiedniego kręgu piersiowego N 4 guzku tym, bardziej bocznic od powierzchni stawowej, 'przyczepia s@więzadło żebrowa-poprzeczne boczne. Guzek żebra jest najwydatniej szy na pierwszych żebrach, brak go natomiast na żebrach jedenasOPBi dwunastym, a czasem również na dziesiątym. Trzon żebra(eorpus costae)jest cienki i spłaszczony, jego p(7. wierzchnia zewnętrzna jest wypukła oraz gładka i bocznic Pół guzka tworzy tępy k ą 1(mgulus costce), skierowany ku tyłowi i 4 o**wi. Leży on na pierwszym żebrze tuż przy guzku, na następnych Ż?costae jluctuantes.powierzchnia zewhęlrzna środkowych żeber na ogół ustawiona jest pionowo, zewnęjjęąa powierzchnia górnych żeber jest silnie skierowana ku górze, a dolnych-bardziej ją fałowi.Żebro jest w trzech kierunkach zakrzywione.
Biegnąc od kręgosłupa ku rnosP 9 P 9 ŃBY?
ĘPY łĘó?!
PĘPP?
'9 PY YYP 9 łP 989 Q j ąęęąapyaą, 7 j, gą. . gj:', g'?jg?óćg??? 'ĄYĘ Ęł ł 999 ePW O 8868 wizna płaszczy ne i śP 9988 We części żeber ustawiaąw-j jjjąXQgX. . . gąXcj, gg'gjcjącj'?. jggŻ 7'ćyóóXóhYBFXFó'gigg'gcjgggg%'g%g'**? WX WćóógXY 6 Ń 3 Z"?
ĘY 9 P 9 łPY 8 Płś 9699 YPB 8 eP 86 o Jest jeszbroułoPOe na płaszczyźnie wiaziwy ęw ą-wgw+G. wggŃjg'ggŚ'?, 'g"Ą? XX W'gę-żywizna brzegu).
Powierzchnia wewnętrzna jest wklęsła i gładka, w pobliżu jat ąolnego brzegu biegnie bru z d a z e br a(sulcus cos(cel dla naczyń i nerwów rniędzyĄcjĘóycjócjącj"'jĘ"'Y%?'g?ć'? Ę?
ĘŻgĘ', '. y"'Z X?
'ĘW'. ?
ĘĄęĘ'.
'XĘX''Ś?
WĘysłąbo zaznaczona Bruzda ta biegnie między przyczepami mięśni międzyżebrowych:óóócjcj", 75 cjcjWR%****cj'cjcjcj?. Ęącjjcjcjcj'cjcjX***ócjcj?, ***"'?. 'cjcj.
Xcj. ?cj óyĘcjcj?ygW?
wnętrzny.
Facies Collum Cristacolli.
articuleis costaes.
cąats's?
%csćaeS(299/796*pa**e.
Qista cepitisc*fcieserticular iscĄbŻsc*tae imerior. */ć śZ Z Z.
cosfae\V V.
Facies erticularis e tu berculi.
**e 116 Z.
Corpus costae.
Tu berculum.
c****.
Angulus costae.
Sulcus costae.
Bęc.
184. Prawe żebro siódme:kość żebrowa w widoku od lyłu. 9 FFek górny, gruby i zaokrąglony, ma dwie niezbyt wyraźne wargi, zewoęlrz@4 ĆŻćŃPĘ 99996 FY 98 P 8668 zepiaJ 4 się oba mięśnie międzyżebrowe. Brzeg ą o ląy**, żY?
PFAP 98 J kości żebrowej jest jąte.
-X jjęaągy, j Ć?-g. . gycyggĆggćgg'Y'*****stka żebrowa(cdrtilayo costahs)albo żebro chrzęstne W 8 Vi żebrowe stanowią przedłużenie żeber kostnych i w bardzo.


istotny sposób przyczyniają się do zwiększenia sprężystości ścian klął. ki piersiowej.
Zbudowane są z chrząstki szklistej i pokryte ochrzęstną. W wieku 16-20 lat występują w chrząstce składniki włókniste, które nadają jej żółtawe zabarwienie. Z wiekiem chrząstki żebrowe kostnieją:widać to najwcześniej na pierwszym żebrze bo już począwszy od 20 roku życia, lub nawet wcześniej, szczególnie w astenicznym typie budowy klatki piersiowej. Pozostałe żebra kostnieją później:nowo wytworzona kość pa. chwowato otacza chrząstkę:kostnienie śródchrzęstne występuje rzadziej. Kostnienie oczywiście bardzo znacznie zmniejsza sprężystość i ruchomość klatki piersiowej. Chrząstka żebrowa ma na ogół kształt żebra kostnego:z przodu łączy się z mostkiem(pierwsze-siódme żebro)lub przylega do chrząstki wyższego żebra(ósme-dziesiąte), lub też kończy się swobodnie jedenaste, dwunaste żebro). Długość chrząstki żebrowej, jąĘwspomniano, wzrasta od pierwszej do siódmej lub ósmej, po czym znowu skraca się chrząstki dwóch ostatnich żeber stanowią tylko krótkie zaostrzenie części. Kierunek przebiegu chrząstki jest oczywiście zmienny, tak sarno jak żebra kostnego w zależności od fazy oddechu. Na ogół przebieg ten jest skośny w odwrotnym kierunku niż przebieg i*żeber kostnych:im bardziej skośnie żebro kostne biegnie ku dołowi, tym bardziej stromo ku górze skierowana jest chrząstka żebrowa. Chrząstka pierwszego żebra nieznacznie zstępuje ku dołowi, druga położona jest mniej więcej poziomo, trzecia, czwarta i piątą stopniowo coraz bardziej kierują się ku górze, natomiast następne biegną początkowo na nieznacznej przestrzeni w przedłużeniu żebra kostnego, a dopiero później silnie wstępują, łącząc się z mostkiem lub następną chrząstką wyżej położoną. W ten sposób zawierają one kąt w obrębie samej chrząstki, natomiast żebra górne zawierają kąt między żebrem kostnym a chrzęstnym. Powierzchnia przednia jest wypukła i skierowana do przodu i ku górze:do powierzchni przedniej pierwszego żebra przyczepia się więzadło żebrowa-obojczykowe i mięsień podobojczykowy, do końców mostkowych pierwszych sześciu lub siedmiu żeber przyczepia się mięsień'piersiowy większy. Następne przykryte są mięsniami brzucha i są miejscem przyczepo tych mięśni. P o wi er z c hn i a tylna jest wklęsła, skierowana do tyłu i ku dołowi:do pierwszej chrząstki przyczepia się mięsień mostkowo-tarczowy, do drugiej i następnych aż do szóstej włącznie mięsień poprzeczny klatki piersiowej:do sześciu(czasem siedmiu)dolnych-mięsień poprzeczny brzucha I OTZCOODB. Dwa pierwsze i dwa ostatnie żebra mają niektóre odrębne właściwa ŚCI. Żebro pierwsze jest zwykle najbardziej wygięte, szerokie i płaskie, o powierzchniach zwróconych ku górze i ku dołowi oraz brzegach sile-rowanych na zewnątrz i do wewnątrz. Patrząc z boku stwierdzamy, że żebro biegnie skośnie od tyłu i g 4 Yku przodowi i dołowi, tak że jego koniec mostkowy leży na poziomW'drugiego lub trzeciego kręgu piersiowego. Gł o w a żebra jest mała, ze okrąglona i ma przeważnie nie podzieloną powierzchnię stawową, łWra łączy się tylko z trzonem pierwszego kręgu piersiowego. SzyJKi guzek żebra są wyraźnie rozwinięte.
Na powierzchni górnej nieco do przodu od środka żebra, uwypuklając brzeg wewnętrzny, leguzek mięśnia pochyłego przedniego(nbercuhm m. scd(e 8 mterioris), do którego przyczepia się mięsień pochyły przedni przodu od niego biegnie płytka bruzda żyły podobaj czykoW(sulcus tence subc(mice), do tyłu zaś-nieco głębsza bruzda łgłni cy p odo b o j czyk owe j(sulcus arteriae subclmice). Do tyłu o 4 ł bruzdy znajduje się chropowate pole, będące miejscem przyczepo@.*, *usgpSlTlOF guOTłOT.
jer scalenus.
M. serralus.
anrecior 84.
fuberositas z m, serrati gn*er*or*s.
z Z z.
Collum costae.
ł Tu hgpgu(urjcj.
4 ćoste.
A ąCaput eostae.
M. scalenusrnedi u sSulcus arteriaesubdawaeM, scalenusanteriorTu hercu lu mm, scaleni ant. Sulcus yenae'subclawae.
Cosra 7.
:M. subclawus.
Cosra A.
We.
185. Prawe żebra, pierwsze i drugie:kości żebrowe z przyczepami mięśni w widoku Z ĘOTy.ś@a pochyłego środkowego.
Powierzchnia dolna jest gładka, j Pozbawiona bruzdy żebra. B rze g zewnętrzny jest wypukły, gruby i 8 swej tylnej części służy za przyczep pierwszego zęba mięśnia zęba, Wgo przedniego. B r z e g we wnę tr z ny jest wklęsły, cienki oraz ostry ł(graniczą otwór górny klatki piersiowej. Koniec przedni jest@erszy i grubszy niż innych żeber:przyczepia się do niego mięsień odobo jczykowyŚBBodrugie jest znacznie dłuższe od pierwszego, lecz podobnie do niego w 6 gięleś 98 nie jest skręcony, tak że oba końce żebra znajdują się mniej więcej na Jej samej Pylaści. Powierzchnia zewnętrzna jest wypukła, skierowana ku górze i nieco Ę 89@serrdti mterioris)dla przyczepo dolnej części pierwszego i całego drugiego 89 PBęśnia zębatego przedniego. Do tyłu i nieco ku górze od tego miejsca leży przyczep óŚ 9@pochyłego tylnego. Powierzchni a we wnętrza a jest gładka, wklęsła, słieĘĘPFlu dołowi i nieco do wewnątrz:na jej tylnej części biegnie krótka bruzda żebra****jedenaste i dwunaste są to cienkie listewki kostne, na których odróżniamy z tyłu 89888:bez grzebienia, a więc mającą tylko jedną powierzchnię stawową:nie znająSYniemal wcale szyjki i guzka oraz kąta i bruzdy żebra. Oba żebra są prawie rówĘP 4 ewypukłe w kierunku bocznym i do tyłu:do przodu zaostrzają się nieco i koń 99(jatą chrząstką żebrową. Nie łączą się zazwyczaj z pozostałymi żebrami, lecz ćW się swobodnie między mięsniami brzucha. Żebro jedenaste skierowane jest rów.


Facies articulariscapitis costae sup.
Facies articulariscapitis eostae im.
'Facies articularis*ubercu*i c*ae.
capi*is*ae.
Facies articularis-86.
doku z tyłu.
**u*us c*e.
XI.
Mostek Mostek(sternum)jest nieparzystą, spłaszczoną kością i stare część środkową przedniej ściany klatki piersiowej. Jego górny konWdźwiga obojczyki, brzegi boczne łączą się z chrząstkami pierwszó'siedmiu, a czasem ośmiu par żeber. Mostek jest ustawiony nieco sW 8 nie, od góry ku dołowi oraz od tyłu do przodu i leży na wysokości.Manubrium-sćeznf.
(argus s żerni.
lncisura jugularis.
ąyugiego lub trzeciego do dziewiątego lub dziesiątego kręgu piersiowe ąj. Kształt mostka od dawna porównywano do krótkiego greckiego jjiecza, siad też trzy jego części składowe otrzymały swe nazwy:część garna, najszersza, nosi nazwę r ęk o j e ś c i, część środkowa, najdłuższa, jjązwę trzonu, a dolna, najsłabiej rozwiniętą, nazwę wyrostka jgieczykowatego. Te trzy części mostka łączą się warstwą chrząstki(p. dalej), wskutek czego zachowują w stosunku do siebie pewien stopień ruchomośClRękojeść mostka(mmubriumsteraj)jest mniej więcej kształtu czworokątnego, szersza i grubsza u góry, zwęża się ku dołowi. Powierzchnia przednia jest nieco wypukła, gładka i służy za miejsce przyczepo części mostkowejmięśnia piersiowego większego i mięśnia mostkowo-obol.9 O@ideus"''.
lncisur a.
6'clwicularis.
lncisura eostalis I.
lncisure costalis li.
lncisura 6'costalis III.
lncisure costalis IV.
lncisura'cotalis V lncisu ta costalis VI.
lncisu re ces fair.
Bęc.
187. Mostek widziany od przodu.
W(.
M. sternohyoideus.
M. sterno**h*ro*deus.
W. transversus 1 hora cis.
Di aphregm 4.
Ryc.
188. Mostek z przyczepami mięśni widziany od tyłu.


czykowo-sutkowego.
Powierzchnia tylna jest nieco wklęsłą i gładka, przyczepiają się do niej mięśnie mostkowo-gnykowy i mostkowo-tarczowy. Na brzegu górnym, najgrubszym, leży pośrodku płytkie wcięcie szyjne(mcisum jugularis), zaś bocznic od niego obustronnie znajduje się owalne zagłębienie mniej więcej siodełkowatą zakrzywione i pokryte chrząstką włóknistą. Zagłębienie to, tzw, w c i ę c i e o b o j c z yk owe(mcisurd clmiculms), służy do stawowego połączenia z końcem mostkowym obojczyka. Ku dołowi od niego na brzegach bocznych rękojeści, w najszerszym jej miejscu leży podługowate, chropawe pole-wcięcie żebrowe(mcisun cosmhs)do połączenia z chrząstką pierwszego żebra, a poniżej małe pólko, które z podobnym w górnym kącie trzonu tworzy wcięcie do połączenia z chrząstką drugiego żebra. Trzon mostka(corpus sterm)jest dłuższy, węższy i cienszy niż rękojeść. Na powierzchni przednie j widzimy trzy poprzecznie biegnące tępe kresy, ciągnące się od brzegu do brzegu kości na poziomie wcięć żebrowych trzeciego, czwartego i piątego, które dzielą trzon na cztery odcinki odpowiadające rozwojowa czterem segmentom(sternebme), jakie spostrzegamy u zwierząt. Bocznic, na powierzchni przedniej z obu stron przyczepia się, tak samo jak na rękojeści, część mostkowamięśnia piersiowego większego. Powierzchnia tylna jest równa:biegną po niej również trzy poprzeczne kresy, ale znacznie słabiej zaznaczone niż poprzednie. Do jej dolnej części z boku przyczepia się mięsień poprzeczny klatki piersiowej. B r z e g go rny łączy się z rękojeścią mostka.
W tym miejscu rękojeść i trzon ustawione są względem siebie pod kątem otwartym ku tyłowi, tzw. kątem mo s tka(mgulus steraj), który zaznacza się między rękojeścią a trzonem na powierzchni przedniej mostka jako tępa, poprzecznie biegnąca wyniosłość. U żywego jest ona przeważnie wyczuwalna, a często nawet widoczna i według niej określamy położenie drugiego żebra. Gdy zachowana jest chrząstka między rękojeścią a trzonem, k 4(mostka podczas wdechu spłaszcza się, a podczas wydechu zaostrza i staje się bardziej wyczuwalny(p. dalej). Brz eg dolny jest wąski i łączy się z wyrostkiem mieczykowaW@Br z eg b o c z ny w swym końcu górnym ma z obu stron powierzchnio, która z podobną powierzchnią na rękojeści, jak wspomniano, twór? wgłębienie dla chrząstki drugiego żebra.
Poniżej znajdują się dalsze cztery wcięcia żebrowe o powierzchniach gładkich i pokrytych chrz 48 lką szklistą do połączenia z chrząstkami trzeciego, czwartego, pięle 29 i szóstego żebra. Wcięcie dla żebra siódmego znajduje się przeważnie częściowo na trzonie mostka, częściowo na wyrostku mieczykowaWBWyrostekmieczykowaty(processus ziphoideus:ks(fos s miecz)słanowi najmniejszą część mostka. Jest cienki, wydłużony, bardzo zmienny pod względem wielkości i kształtu:często na końcu dwudzielny W przebity przez otwór. Do powierzchni przedniej z obu stron przyczepia się więzadło żebrowa-mieczykowe i mała część mięśoB prostego brzucha:powierzchnia tylna jest miejscem przyczepPł.ąąsci włókien przepony i mięśnia poprzecznego klatki piersiowej. Do ąjtnego końca przyczepia się kresa biała, gjęjttura.
Mostek zbudowany jest z istoty gąbczastej, która zawiera szpik czerwony j ąkryta jest cienię warstwę istoty zbitej. Jest ona najgrubsza w górnej części rękojeści.
pjtączenia.
Mostek łączy się z obu s@on z obojczykiem i z górnymi siedmioma lub, ęządziej, ośmioma chrząstkami żebrowymi, .Rozwój żeber i mostka.
Ryc.
189. Dwa stadia rozwojowe mostka:a-wcześniejsze:b-późniejsze.ząwiązki żeber rzadko są równomiernie rozłożone wzdłuż całego kręgosłupa(jak to ęjłzimy u wężyk w obrębie odcinków szyjnego, lędźwiowego i krzyżowego kręgosłupa ąęstępują przeważnie tylko szczątkowe listewki żebrowe, natomiast wyłącznie w okolicy piersiowej widzimy je w pełnym rozwoju. Zawiązki żeber powstają niezależnie od zaąąązkówkręgów, ale tylko w dwunastu odcinkach grzbietowych pozostają samodzielne. We wszystkich innych segmentach zlewają się z odpowiednimi zawiązkami kręgów. Na gęęgach szyjnych ograniczają one otwory wyrostków poprzecznych od przodu, na kręgąehlędźwiowych tworzą wyrostki żebrowe, na kości krzyżowej biorą udział w wytwarzaniu części bocznych. Wyrostek żebrowy siódmego kręgu szyjnego, który jeszcze w piątym miesiącu jest samodzielny, czasem rozwija się w dalszym ciągu, tworząc tzw. żebro szyjne(p. wyżej). W rozwoju żeber i mostka możemy również odróżniać stadium błoniaste(mezenchymatyczne), chrzęstne i kostne. Już w stadium błoniastym przednie końce siedmiu górnych zawiązków żeber łączą się po obu stronach skupieniem mezenchymy, tworząc tzw. listewkę mostkową. Obie listewki zbliżają się stopniowo ku płaszczyźnie pośrodkowej i w miarę zstępowania serca zlewają się naiiępniew kierunku ku dołowi w nieparzysty zawiązek mostka:parzyste powstanie mostka tłumaczy nam występu Rce tu czasem zaburzenia np. szczeliny mas tka. Vhrzęstnienie zawiązków żeber rozpoczyna się w części tylnej bez zlania się z trzonami Ż 626 w i wyrostkami poprzecznymi, które równocześnie chrzęstniętą:są one od nich od 99 elonewarstwą łącznotkankową, w której następnie powstaje jama stawowa. Chrzęst Penie żeber postępuje do przodu i dalej przenosi się na listewkę mosJkowąWs@ienieżeber rozpoczyna się nieco wcześniej niż kostnienie kręgów:występuje ono? 6 Bebrach od piątego do siódmego w końcu drugiego miesiąca życia płodowego i szybko Póenosi się na pozostałe żebra i stąd rozszerza się dalej. W czwartym miesiącu ustalony 88 ostateczny stosunek między żebrem kostnym a chrzęstnym. W okresie pokwitania?g 984 pują wtórne punkty kostnienia:jeden w głowie i dwa w guzku żebrowym, które po 49 óoku życia zlewają się z trzonem żebra. +496 łek ma szereg punktów kostnienia bardzo zmiennych pod względem czasu i miejs 89 Wóstępowania. Kostnienie rozpoczyna się w rękojeści(trzeci-szósty miesiąc życia pŻ 99 owego)jednym punktem:wkrótce potem występuje stopniowo w trzonie od pięciu 89 Bedmiu(lub więcej)częściowo parzystych, a częściowo nieparzystych punktów. Naj 99 eipołożone punkty występują dopiero po urodzeniu(w I roku). Poszczególne punkWY 5@lenia wzrastają w pierwszych latach życia mniej więcej do czworokątnych kosie Ęś 9 K złączonych chrząstkozrostami, które zachowują się do 15 roku życia i biegną po.


przecznic od jednego wcięcia żebrowego do drugiego. Trzon składa się więc przeważała z czterech części(stemebrde'wielu zwierząt). Punkty trzonu zlewają się nieregularątąw 6-25 roku życia, dolne często wcześniej od górnych. W obrębie wcięcia obojczykowe.
go z obu stron powstaje wtórny punkt kostnienia, który w 25-28 roku zlewa się z ręką. jeścią.
Wyrostek mieczykowaty otrzymuje u swej nasady jeden(lub dwa)punkt kostnie, ma, który przeważnie występuje dopiero w 6 roku życia lub później'.Zmienność żeber i mostka.
Ze względów klinicznych najważniejszą odmianę żeber stanowi żebro szyjne, o czyny była mowa w związku ze zmiennością liczbową kręgów:wspomniano również o dodał. kowych żebrach lędźwiowych.
Rzadziej natomiast występuje zmniejszenie liczby żeber.
Spostrzegamy wtedy brak dwunastego żebra:czasem pierwsze żebro jest w stanie szczątkowym, zachowane tylko w swej tylnej części, nieraz zrośnięte z żebrem drugim i-tworzące tzw. żebro dwudzielne(costa bicipitdlisS, zwane też żebrem rozdwojonym(eostc bińrca'). Niekiedy żebro dzieli się ku przodowi, tworząc gałąź górną i dolną które łączą się z jedną chrząstką albo z dwiema chrząstkami niezależnymi. Podział taki może się ograniczać tylko do chrząstki, a część kostna pozostaje nie podzielona. Czasami zdarza się, że dwie części podzielonego żebra znowu się łączą, powstaje wówczas otwór w żebrze kostnym lub chrząstce żebrowej(z eb r o p r z eb i 1 e, costc peyomta'). Czasami chrząstka siódmego żebra nie łączy się z mostkiem, występuje wtedy sześć żeber prawidłowych:częstszą odmianą(IO%)natomiast jest połączenie z mostkiem ósmej chrząstki żebrowej(osiem żeber prawidłowych):odmiana ta jakoby występuje częściej po stronie prawej niż lewej. Niektóre nieprawidłowe postacie mostka są wynikiem powstrzymania rozwoju. Obie połowy mostka mogą niezupełnie łączyć się w linii pośrodkowej:powstaje wówczas w dolnej części trzonu otwór lub, rzadziej, podłużna szczelina(fssun storni)różnej wielkości:niekiedy łączyć się ona może z nieprawidłowym położeniem serca(ectopia cordis), stanowiąc śmiertelną wadę rozwojową. Czasami w górnym końcu rękojeści spotykamy mniejszy lub większy wyrostek kostny. Stanowi on wierzchołek końca mostkowegoszczątkowego żebra, które odpowiadałoby albo pierwszemu żebru piersiowemu, albo ostatniemu żebru szyjnemu. Czasem rękojeść zawiera pierwszy segment trzonu i wtedy dźwiga zamiast dwóch trzy pary żeber, tak jak u gibbona:kąt mostkowy znajduje się wtedy na poziomie trzeciej pary chrząstek żebrowych. W więzadle mostkowo-obojczylw-wym znajdujemy niekiedy na górnym brzegu rękojeści po obu stronach wcięcia szyjnego dwie małe zaokrąglone chrząstki lub kości, zwane kośćmi nadmostkowymi(ossd stare stemdlic):odpowiadałyby one przypuszczalnie części przyśrodkowej "episternum"niż 8 szych kręgowców.Połączenia żeber i mostkaKlatka piersiowa jest bardzo sprężysta. Sprężystość tę zawdzięczBbudowie z poszczególnych pierścieni żebrowych, składających sWz części kostnych i chrzęstnych, oraz ruchomym połączeniom ich przednich i tylnych końców. Istnieje tu pięć grup połączeń:1)połączen@żeber z kręgosłupem, 2)połączenia żeber z mostkiem, 3)połączenia że ber kostnych z chrząstkami żebrowymi, 4)połączenia chrząstek żeb@wych z sobą, 5)połączenia poszczególnych części mostka z sobą.'Kozielec T.
, Polia Morph.
(Warsz), 1, 1973.
Połączenia żeber z kręgosłupem zera połączone są ruchomo z kręgami piersiowymi st aw ami z eyęęąwo-kręgowymi(articuldtiones costouertebralesj, przy czym yązłe żebro łączy się w dwóch punktach:głowa żebra porusza się w ąągąch żebrowych trzonów, a równocześnie guzek żebra obraca się w ąjjku żebrowym wyrostków poprzecznych. Pod względem mechaniczjęnoba połączenia każdego żebra tworzą jeden staw. stąwy głów żebrowych(drticulationes cqpihm costdrum).
W staęąchtych głowa żebra ze swymi dwiema powierzchniami stawowymi pyzylega do odpowiednich dołków żebrowych trzonów kręgów, np. jgwwa piątego żebra spoczywa w dołku żebrowym dolnym czwartego gwgu piersiowego, w dołku żebrowym górnym piątego kręgu piersiowego i we wgłębieniu krążka międzykręgowego leżącego między obu tymi kręgami. Powierzchnie stawowe pokryte są przeważnie chrząstką włóknistą, czasem szklistą. Żebro pierwsze łączy się przeważnie z jednym trzonem kręgu, dziesiąte czasem, a jedenaste i dwunaste stale tylko z jednym trzonem kręgu. Staw ten ma następujące więzadła:Więzadło promieniste głowy żebra(ligdmemum cdpitis costde mdimum), szerokie i płaskie, biegnie na powierzchni przedniej torebki stawowej, którą wzmacnia. Ciągnie się ono od głowy żebra do powierzchni bocznej odpowiednich trzonów kręgów i krążka międzykręgowego, włókna biegną rozbieżnie w kierunku przyśrodkowym i częściowo przykryte są więzadłem podłużnym przednim kręgosłupa.Łigamentumi ang iłu diraleAOler i usZscosirterverte-órals.liga ment u mc*s*eintraarticulare(odciętejv. . .
***it*t*tttt*ttFwea costalisinterior et SUOB(10(J I.CwumarticulareFwea costałisOT 008%8 US*ra*s i Processus*ans*ersus.8 Osta.
UgamentumcostotransverSTłUTOSUDB 6/229.
"Ys Ugamemum.
capitis eostae radiatum.
Ryc.
190. Więzadła połączeń żebrowa-kręgowych widziane ze strony lewej.


La mince.
yertebrae.
Lig supraspinale.
Z/Capu yertebrae.
Processus erticularis sup.
\Process us transversus.
Rye.
191. Więzadła połączeń żebrowa-kręgowych widziane od tyłu i ze, strony prawej.ŁJQB(DehturnceloOensyerseri ur@\\\\\\.
'żśęj 36 ćj:y g.
holza.
********t*t.
Ligarnent urn tu berculi c*e.
Ligarnent urn i ntertrarwerSBF łJTTt.
Ligernent u mtstotransyers*u*su*r i usliga meritum costotrenseersariurn laterałe.Cara.
Ligarnent urn ruberculi cstaeZ Z Z Z Z.
I I 4 fu ber cu lu m costae.
costae radiaturn.
Li gemem urn longitudinale anterws.
ej:. . yądło śró(stawowe głowy żebra Wgamentum cdpitis costde mtraarticuąyąąjduje się 8 ewO 4 Vz stawu, biegnie ono od grzebienia głowy do krążką nięązy. 'z'gą-ja i przeważnie dzieli staw na dwie komory, górną i dolną, z których każda ma ĘjQją jamę i JoęePBs s 3 awow 4 Sławy pierwszego, jedenastego i dwunastego zetrą ygp%, z również ĆziesJ@ego, nie@ają tego więzadła:w tych stawach manąy więc jętką Ę, y ątepodzielna lane stawową i jedną torebkę stawową. gj-wy żebrowa-poprzeczne(crticuldtiones costotrmsrersariae). Sta, yetrowo-poprzeczne istnieją tylko, na dziesięciu górnych żebrach:ąję żebra dolne nie tworzą stawu i połączone są z wyrostkiem pogrzej-jem jedynie luźnymi pasmami więzadłowymi. Stawy te utworzone ej przez przylegające do siebie powierzchnie stawowe guzka żebra j'jjtka żebrowego wyrostka poprzecznego odpowiedniego kręgu, j więc np. guzek piątego żebra przylega do wyrostka poprzecznego jjątego kręgu piersiowego. Brzegi powierzchni stawowych, pokrytych j-gjęząstką szklistą, złączone są w każdym stawie torebką stawową wzmocnioną kilkoma więzadłami żebrowa-poprzecznymi. -więzadła te łączą szyjkę żebra z wyrostkiem poprzecznym odpowiadającego mu kręgu, jak też następnego, wyżej położonego. Więz a dł o z eb r o w o-p o p r z e c z n e(ligdmenhm costo(rdnstersdrium)jest krótkie, ązerokie i poziomo rozpięte między tylną powierzchnią szyjki żebra a powierzchnią przednią wyrostka poprzecznego odpowiadającego mu kręgu. Włókna biegną od żebra skoś*eku tyłowi i przyśrodkowo.
Więzadło to wypełnia prawie całkowicie przestrzeń między szyjką żebra a wyrostkiem poprzecznym, pozostawiając tylko niewielkie otworki w pmednim i tylnym odcinku. Więzadło żebrów o-poprzeczne górne(ligamentum costotrmsversurium supmur')jest to silne czworokątne pasmo, biegnące od grzebienia szyjki żebra skośnie w, górę i bocznic do dolnego brzegu wyrostka poprzecznego wyżej położonego kręgu. Więzadło żebrowa-poprzeczne górne graniczy do przodu z naczyniami i nerwami mięłzyżebrowymi, zaś jego brzeg przyśrodkowy zamyka otwór między więzadłem a trzonem 86:8, przez który gałęzie tylne tych naczyń oraz gałęzie grzbietowe nerwów piersiowych kierują się ku tyłowi. Więzadło żebrowa-poprzeczne boczne(hgcmentum costotrdnsoersmum la(era(e 9 biegnie prawie prostopadle do poprzedniego i do tyłu od niego. Jest ono słabsze, PP 8 u trójkątnego:przeważnie dwoma pasmami ciągnie się z powierzchni tylnej szyjki łWóa skośnie w górę i przyśrodkowo, jedno pasmo do nasady wyrostka kolczystego, druWe 4 o nasady wyrostka poprzecznego, następnego, wyżej położonego kręgu. Niektórzy autorzy ćW 88 o to zaliczają do grupy więzadeł stawu żebrowa-poprzecznego. Stanowi ono jedĄF 9 z@ć górną blaszki głębokiej powięzi piersiowa-lędźwiowej i uwzględnione będzie 98 łei(ryc. 447).
Połączenia żeber z mostkiem, śedem górnych(prawdziwych)żeber łączy się z mostkiem. Końce P@e 4 de ich chrząstek przylegają bezpośrednio do wcięć żebrowych.W 8 a(Bo żebrowa-poprzeczne tylne(ligcmentum costotransterserium posterius).ORF.


mostka.
Chrząstka pierwszego żebra w większości przypadków zlewąsię z mostkiem, wytwarzając chrząstkozrost(sgnchondrosis sternocostaliscostce primdeS. Natomiast chrząstki od drugiego do siódmegą(czasem ósmego)żebra łączą się z mostkiem za pomocą prawdziwych stawów, z jamą i torebką stawową:są to stawy mostkowo-żebrowe(articulmiones sternocostd(es). Podobnie jak w stawach głów żebrowych, również tutaj cienka torebka stawowa wzmocniona jest więzadłem promienistym, a więzadło śródstawowewzmacnia połączenie obu końców stawowych:poza tym specjalne pasma łączą chrząstki żebrowe z wyrostkiem mieczykowatym jako wi ęzadła żebrowa-mieczykowe.Kt fi ról.
Lig sternoclwiculere*e*Clwicula.
estoclewculare'Coste I'Lig ster nocslałe radietum.
Costa li.
Costa 111--.
Lig interclwicu jare I I I.
ZMcusarticularisZ Z Z.
jg.
**ęićWg Ę 3 ąj.
ć:osą.
Synchondros is.
Lig sternocostałe intraerticulare.
Articuldio sternocostalis.
Ryć.
193. Więzadła połączeń mostkowo-żebrowych widziane od przodu:po stronie lewej przednia warstwa kości usunięta.Więz a dla promieniste nn o stk owo-żebrowe(ligamenta sternocostdlid rddięO), przednie i tylne. Więzadła te w postaci szerokich i cienkich pasm biegną rozbieżnie z powierzchni przedniej i tylnej mostkowych końców chrząstek żebrowych na mosJe 8 S 4 silniejsze po stronie przedniej niż tylnej, częściowo krzyżują się na mostku i splaJaWz więzadłami strony przeciwległej. W ten sposób mostek z obu stron jest pokryty błoWJzw błoną mostka(membrana steraj), przednią i tylną. Błona mostka tylna jet specjalnie mocna, tak że w przypadkach poprzecznych złamań mostka nie pęka fał DA przednia, lecz chroni przed niebezpiecznym przemieszczeniem złamanych końców 99 klatki piersiowej. Więzadło śródstawowe mostkowo-żebrowe(hgamentum sternocostdle W Or@rNculcre). Więzadło to znajdujemy stale tylko między drugą chrząstką żebro 84 a mostkiem. Jest to płytka chrząstki włóknistej, która biegnie od przyśrodkowego ko(98.ąąęjstki żebrowej do miejsca poł 4 czenia rękojeści z trzonem mostka i dzieli Ęjąęwwą na dwie o 99 zie@e ławo:y Podobne płytki chrząstki występują w ąąt. Ę. . +ąwąch mosJKo@ężeD 696 ch, częstość ich występowania zmniejsza się jednąkj, jj ąątowi:tutaj 6 W 8 Jeż dzielą one sław na dwie komory, jednak przeważnie ą ę(elkości, ko@6 Z te nieraz łączą się ze sąHą, yąątą żebrowa-@Jeczykowe(@gdmentc costoaiphoidea). Tworzą one pas?jjjąjee obustroonle z 4 o@ego końca Ozonu mostka i z powierzchni przednich szójęjXąąej chrz 4 s 93 żebrowej skośnie ku dołowi na powierzchnię przednią wyrostka yjąątego:łączą się one z blaszką przednią pochewki mięśnia prostego brzucha.pąłączenia kości żebrowych z chrząstkami żebrowymi Qj-ą kostne przechodzą bezpośrednio w chrząstki na swych przednich końcach. je końce żeber kostnych zakończone są owalnymi, pionowo ustawionymi wgłębieąporowatej powierzchni, z którymi łączą się ściśle chrząstki żebrowe. Połączenie g-ę tąrdzo mocne, ponieważ najmniejsze, mikroskopowe części powierzchni styczętkąjąjedne w drugie. Trwałość tego połączenia wzmaga się jeszcze dzięki temu, *kostna żebra kostnego przechodzi bezpośrednio w ochrzęstną chrząstki żebrowej, jt-go też oderwanie się chrząstki od kości zdarza się bardzo rzadko.Połączenia chrząstek żebrowych Przylegające do siebie brzegi chrząstek szóstego, siódmego i ósmego żebra z reguły łąsięstawami mię d z y chrząstkowymi(articulmiones interchondrdes). W powie przypadków również piąta chrząstka żebrowa łączy się stawowa z szóstą, a często****także chrząstka dziewiątego żebra z ósmym. Staw taki zawiera małą jamkę sławą, a ochrzęstna gra rolę torebki stawowej. Błony międzyżebrowe zewnętrzne, będące ścisłym związku z mięsniami międzyżebrowymi(p. dalej), mogą uchodzić za więzadła acniające stawy międzychrząstkowe. Koniec przedni dziesiątej chrząstki żebrowej ączony jest z dziewiątą chrząstką luźnymi pasmami więzadłowymi, a żebrom jedenamu i dwunastemu brak jest i tego połączenia.Połączenia poszczególnych części mostka*z 9 części mostka-rękojeść, trzon i wyrostek mieczykowalyteż u dorosłego przeważnie nie są połączone z sobą kostnie, lecz W 4 ei lub bardziej ruchomo za pomocą chrząstki. Są to chrząstko śP 9 s ty m o s tk o w e(sgnchondroses sternmes). Powierzchnie końcoeWzech łączących się z sobą części pokryte są warstwą chrząstki@@lej, a między nimi znajduje się płytka chrząstki włóknistej Ń 89 F 8 óm p o tą c z en i u m os tk o wym(sgnchondrosis s. sgmphgsis mmubriosterślPP@9 g rękojeścią a trzonem grubość całej masy chrzęstnej(obu warstw szklistych Zł óóółJsJej)wynosi ok, 6 mm. W starości masy chrzęstne nieraz rozpadają się 99 AY 4 ojeścią a trzonem wytwarza się połączenie zbliżone w większym lub mniej śF 4@u do połączenia stawowego. Rzadziej niż połączenie stawowe występuje tu ł 4988, @óry w starości nie zdarza się jakoby częściej niż w młodości. Nawet w przy 99 hskostnienia znajdujemy wewnątrz kościozrostu resztki chrząstki. ****e połączenie rnostkowe(sgnchondrosis aiphostemdlis)między trzonem*****iem mieczykowatym podobne jest na ogół do górnego. Tylko w przeciwieństwie z?
SP Kołciozrost występuje tu bardzo często, szczególnie od 50 lał wzwyż. Natomiast 9 Fzadko wytwarza się połączenie stawowe.
997.


Klatka piersiowa jako całość Ostatnie okresy rozwoju rodowego W związku z wyprostowaniem tułowia w rozwoju rodowym człowieka zachodzą rów. nież wielkie zmiany kształtu klatki piersiowej.
U małp niższych, jak też przeważnie rtz.
szych ssaków, klatka piersiowa zwisa pionowo ku dołowi, zawieszona na kręgosłupie pa. łożonym poziomo.
Jest ona zwężona w wymiarze poprzecznym i wydłużona w kierunęustrzałkowym. Po wyprostowaniu tułowia punkt ciężkości nie znajduje się, tak jak pa. przednio, poniżej kręgosłupa, lecz przed nim, w dość dużej odległości od linii podpąęę(ryć, l 94). Tendencji do opuszczenia klatki piersiowej i zgięcia kręgosłupa do przodu musiałaby przeciwdziałać stała praca mięśni międzyżebrowych i mięśni prostujących grzbiet. Te niekorzystne warunki statyczne ulegają zmianie dzięki temu, że kręgosłup wypukła się w obręb klatki piersiowej, a żebra w swych tylnych odcinkach silnie uwypu. klają się ku tyłowi.
Równocześnie klatka piersiowa spłaszcza się od przodu ku tyłowi jet wymiar strzałkowy skraca się, wymiar poprzeczny wydłuża. Zjawisko to występuje u tych wszystkich wyższych Naczelnych, które zdobyły pionowe lub półpionowe położenie tułowia, a więc u człowieka i małp człekokształtnych. Dzięki tym przekształceniom środek ciężkości klatki piersiowej zbliża się znacznie do kręgosłupa, lak że warunki statyczne tułowia bardzo poprawiają się, a wygięcie lędźwiowego odcinka kręgosłupa do przodu jeszcze zwiększa jego statyczność. Na specjalną uwagę zasługuje fakt, że we wczesnych okresach życia płodowego u wszystkich Naczelnych wymiar poprzeczny klatki piersiowej jest mniej więcej równy wymiarowi strzałkowemu. Dopiero po urodzeniu klatka piersiowa znacznie się poszerza u człowieka i u małp człekokształtnych, natomiast zwęża się u małp niższych i małpiatek. Ryc.
194.
Zmiana kształtu klatki piersiowej w związku z wyprostowaniem tułowia Schemat wzorowany na Mollisonie:c-We łów niższego Naczelnego:b-ten sarn tułów wyprostowany:c-wpuklenie się kręgoswBpa w obręb tułowia:d, e, f-przekroje pegrzeczne klatki piersiowej:niższy Naczelny, noworodek ludzki, człowiek dorosły.Budowa ogólna Klatka piersiowa(compdges thordcis s. thorur), zamknięta z 188 częścią piersiową kręgosłupa, z boków żebrami, a z przodu mostkie@4 ma kształt zbliżony do ściętego stożka spłaszczonego od przodu ku 86 łowi. Klatka piersiowa jest najwęższa u góry, gdzie znajduje sie lei wierzchołek, tzw. otwór górny klatki piersiowej, rozszerza-zaś z wolna ku dołowi ku swej podstawie, czyli otworowi dol@eIII U. Ś elany klatki piersiowej są na ogół nieco wypukłe i różnej długeś ci:najdłuższe są obie ściany boczne:ściana tylna jest krótsza, najmoei.g yąą utworzona przez łŃgosłup i tylne części żeber:ściana przeąąnajkrótsza i najbardziej ruchoma, spłaszczona, utworzona:%jąastek i sh 6 z 4 sJK żebrowe W stosunku do płaszczyzny czołowej ąąjją jest ona sKośnie. Jak że wcięcie szyjne rękojeści rnostka zbił, j, -1 bardziej 4 o łsęgoslupa niż wyrostek mieczykowaty. Zebra gj'je(one są przestrzeniami międzyżebrowymi szerokości mniej. . ąąagnego palca Szerokość ta jest jednak osobnicza bardzo różna. yestrzenie Olgdzyżebrowe(spctid intercostaha)są najjaąa granicy kości i chrząstki, zwężając się ku przodowi i tyłowi, **przestrzenie międzyżebrowe są większe niż dolne:trzecia przeąąjest największa W bocznym zgięciu tułowia powiększają się@-zenie strony przeciwległej, tworząc dogodne warunki do żabie operacyjnych, ątąna tylna jest nierówna, kręgosłup bowiem jest silnie wpuklony.*p*z*.
P 9'Wssirnus-.
M. subclwius.
2 M. obliquus internus a bdominis.
M, sternocleidomastoideusM, pectoralisgą 01006 Z.
s M. pectoralis.
M. rectus.
ięĄ%'abdorninis.
\\óv M. obliquus*e*ern lis abdominis.
ży 9 ł 669 Fla 9 a piersiowa z przyczepami mięśni:widok ze strony prawej.


w jamę klatki piersiowej, a tylne części żeber silnie wypuklają się ku tyłowi:dzięki temu klatka piersiowa człowieka w przekroju poprzecz. rym przybiera ksztaB nerkowaty.
Ściana tylna między tymi uwypu.
klonymi ku tyłowi częściami żeber tworzy głęboką bruzdę, przerwaną w płaszczyźnie pośrodkowej szeregiem wyrostków kolczystych:w tej bru z dz i e z ebrow o-krę go w e j(sulcus costooertebrdlis')spoczywają głębokie mięśnie grzbiety. Tym tylnym obustronnym wypukłe niom żeber odpowiada po stronie wewnętrznej klatki piersiowej bru z da płucn a(sulcus pulmonclis), położona po obu stronach kręgosłupa. Układa się w nią płuco.
Otwór górny klatki piersiowej(dperturu thordcis superior)ograniczony jest trzonem pierwszego kręgu piersiowego, pierwszymi żebrami i brzegiem rękojeści mostka. Płaszczyzna otworu górnego pochylona jest do przodu, tak że wcięcie szyjne rękojeści mostka leży mniej więcej na poziomie drugiego lub trzeciego kręgu piersiowego w zależności od wdechu czy wydechu(p. dalej). Otwór jest wypełniony osklepkami opłucnej otaczającymi szczyty płuc oraz przebiegającymi między nimi tworami:przełykiem, tchawicą, wielkimi naczyniami krwionośnymi, przewodem piersiowym(limfatycznym)i kilkoma nerwami(nerwy błędne, nerwy przeponowe, pnie współczulne).Granica kości i chrząstki, .
Syn chondr osi s sterralis.
Costa VII.
Tu berculurn c**ae*.
I I Costa XII.
, a Cgput coslae, lncisuraclewculer is-Costa I.
Ryc.
196. Klatka piersiowa widziana od przodu.
*s*n.
yę dolny klatki piersiowej(dperturd thordcis interior)Rjąeznie wJ@86 niż g 6@i@a kształt bardzo nieregularny, j-eony jest on dwunastym kręgiem piersiowym, brzegami domyąjąj-tych żeber, końcami żeber jedenastych, chrząstkami żeber j, -tątego do siódmego i wyrostkiem mieczykowatym. Chrząstki y%-ją tworz 4 z Każdej slrooy Tzw łuk żebrowy(drcus costahs:4)jąęąrty miedzo łuBami żeber nazywamy ketem p odmo stkowym(anndus mg-)wierzchołek kąta leży u podstawy wyrostka mieczykowatego i stanowi najjjgtotworu dolnego klatki piersiowej:znajduje się on na poziomie dziewiątego jjątego kręgu piersiowego. Wielkość kala podmostkowego jest bardzo zmienna ją wielu czynników, przeciętnie zbliża się do 9 O'. Okolica kąta podmostkowego%%-wyczaj nieco wpuklona i nosi nazwę dołu na dbrz usznego(fossa epipaszrijąjz o tą dk owego, ponieważ położeniem swym odpowiada położeniu części żojgytym samym mniej więcej poziomie ku tyłowi od żołądka znajduje się trzustka je trzewny, będ 4 cy ośrodkiem brzusznym autonomicznego układu nierwowego. Grawworudolnego klatki piersiowej są miejscem przyczepo przepony, mięśnia oddziejająmę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Przepona wypukła się ku górze mniej j ąa połowy wysokości klatki piersiowej jako ruchome jej dno. W ten sposób górna jgątki piersiowej zajęta jest przez j a me ki a tki piersiowe j(cmitas thordcis), ą zaś-przez j amę brzus zna(cmitds cbdommalis). Przez specjalne otwory w anie przechodzą:przełyk, naczynia i nerwy. lenność kształtu klatki piersiowej.
Kształt klatki piersiowej zależy od wielu czynw.
Przede wszystkim zmienia się w zależności od fazy oddechu. Podczas wdechu irmo)klatka piersiowa poszerza się i pogłębia, równocześnie unosząc się ku górze uklając:podczas wy d e c h u(easpirdtio)zwęża się, spłaszcza, równocześnie opującsię. Kształt klatki piersiowej zależy także od płci.
Klatka piersiowa męska ma tylko większą pojemność, ale w swej górnej części jest stosunkowo większa niż kobiełnatomiastdolny otwór klatki piersiowej u kobiet jest stosunkowo szerszy niż u męż. Na ogół klatka piersiowa męska jest nieco bardziej zbliżona do typu wydechowe Alż kobieca. Porównując klatkę piersiową dorosłej osoby i dziecka widzimy bardziej czne różnice kształtu. Klatka piersiowa dziecka pod względem kształtu i położenia jlżona jest do kształtu klatki piersiowej podczas wdechu:jest okrągława, silnie uwyona, otwór górny ustawiony jest prawie poziomo. Z wiekiem klatka piersiowa spłasięi poszerza, żebra coraz bardziej opuszczają się(descensus thomcis):klatka pierpóaprzybiera kształt typu wydechowego. Dlatego też klatkę piersiową dziecięcą mo)określić jako thorda mspirdtorius, klatkę piersiową zaś starego człowieka jako thoe@s@rdtorius. Kształt klatki piersiowej stanowi ważną i charakterystyczną właściĄóvu konstytucjonalnego:u leptosomików klatka piersiowa zbliżona jest do tyąpuŚggXWóYpY ś PĘ 99 P! :9?
-PP 999888989898, 9 euĘ'somików do typu wdeeho ego Ż 9 We procesy chorobowe wywołujące silniejsze lub słabsze zniekształcenia pa 9 ł 92 lc z n e mogą również wpływać na kształt klatki piersiowej. W krzywicy końce ndteko do ósmego żebra kostnego grubieją w miejscu połączenia się z chrząstkę, P(o**@w różaniec krzywiczy. Czasami te zgrubiałe i rozmiękczone końce wpuklaJ 4 śięg? Bewnątrz, wywołując bruzdę biegnącą ku dołowi i bocznic po obu stronach mosJkag? SśPK zostaje wysunięty do przodu iwyrniar przednio-tylny klatki piersiowej wzrasta. ***Bóiekształcenie, często asymetryczne, znane jest pod nazwą ki a 1 ki p i er s i o w e j 948 e t. Innym rodzajem zniekształcenia klatki piersiowej jest tzw. ki a tk a p i e rs le"9 lei k o w a 1 a. Przypuszczalnie jest ona wywołana również krzywicą, chociaż zapew*9+9 Że powstawać z innych przyczyn. Widzimy w tych przypadkach lejkowate zagłę 8 ł 99 w okolicy dolnej części mostka, które wpuklająe się pociąga oczywiście ku tyłowi'Polek sercowy(scrobiculus cordis).


Anguus*e VII/.
cen XII.
Costa I.
Prooessusarticułeris Processus*r*ns*e*s.
/Vertebra thoracica XII.
Processus*SDTSUS.
4 rcuseostalis cerce.
Ryc.
197. Klatka piersiowa widziana od tyłu.
również chrząstki żebrowe przyczepiające się do niej.
Klatka piersiowa as leni czna(gruźlicza)jest wydłużona, płaska i płytka, z opuszczonymi żebrami i czodstającymi łopatkami. Jest to typ budowy silnie zaakcentowanej formy leptosonucgRozedma płuc powoduje to powiększenie i silne uwypuklenie klatki piersiowej, li kształt w przekroju poprzecznym zbliża się do kolistego(thoru emphgsemmicuO z 4 żym kątem podmostkowym. Nieprawidłowe, silne i asymetryczne krzywizny kręgoswmogą wywoływać również daleko posunięte zniekształcenie klatki piersiowej GgphosWliosis), o czym mowa była poprzednio. Podobnie jak procesy chorobowe wpływają na budowę klatki piersiowej, tak określa budowa klatki piersiowej może wywoływać skłonność do pewnych chorób. Cho 4@przede wszystkim o zwężenie otworu górnego klatki piersiowej z przedwczesnym sKo**nieniem pierwszej chrząstki żebrowej, co jakoby stwarza skłonność do gruźlicy szczWpłuc(thora phthisic@. Kształt klatki piersiowej może podlegać nie tylko zniekształceniom patologicznznane są również bardzo znaczne zniekształcenia sztuczne klatki piersiowi I tak zbyt silne zaciskanie nawet paska może wywołać mniej lub bardziej głębokie zm@6 ny kształtu. W tych przypadkach pięć lub sześć dolnych żeber wpukla się do wewn 4 wskutek czego wymiar poprzeczny klatki piersiowej zmniejsza się stopniowo od ósme lub dziewiątego żebra do dwunastego. Klatka piersiowa zamiast kształtu stożkowal@przybiera kształt beczkowaty. Również kąt podmostkowy może bardzo zmniejszyć si lub nawet całkowicie zniknąć.jąry klatki piersiowej wynoszą przecięOue:długość z przodu 16-19 cm, z tyłu j', **em, z boku 32 cną wymiar poprzeczny otworu górnego klatki piersiowej 9-11 y wysokości nasady wyrostka mieczykowatego 20-23 cm, na wysokości dwunaste'ggjęa 18-29@, 96 miar przednio-ylny górnego otworu wynosi 5-6 em, dolnego gaj na wysokości nasady wyrostka mieczykowatego 15-19 cm(Rauber-Kopsch). Q-poprzeczny wyrażony w odsetkach wymiaru przednio-tylnego, czyli tzw. ęyzjik klatki piersiowej, zmienia się znacznie zarówno w rozwoju osobniąyki w rozwoju rodowym. U 4-tygodniowego zarodka wynosi ok, 60, u płodu w-łącznego ok 89, u noworodka wynosi on przeciętnie ok, 105, u dorosłego 139:ą, gęg późniejszym znowu się nieco zmniejsza(u osób ponad 70 lat wynosi ok, l 29). ąQet jest nieco mniejszy niż u mężczyzn.
Wśród Naczelnych wskaźnik ten wynosi:niższych 86(makak), u człekokształtnych ok. 112.
Mechanika klatki piersiowej.
parność.
Klatka piersiowa mimo swej lekkiej budowy i zmienności kształtu jest mo*odporna, stwarzając zawartym w niej narządom(sercu, przełykowi, płucom itd)warunki ochrony. Odporność mechaniczna klatki piersiowej polega na dużej spręscipierścieni żebrowych:każdy taki pierścień, składający się z jednej pary żeber ecznie złączonych mostkiem, stanowi do pewnego stopnia napiętą sprężynę, a mięt wdechowe wzmagają jeszcze stopień napięcia. Szczególnie korzystnie zbudowana*ciana przednia:za pośrednictwem mostka każdy ciężar i każde uderzenie rozkłada a niej na szereg obustronnych pierścieni żebrowych. Dzięki temu przeciętnie silny a leżąc na grzbiecie może dźwigać na klatce piersiowej bardzo znaczne ciężary, drugiego człowieka, bez żadnego niebezpieczeństwa, szczególnie przy głębokim wdeNapreparacie ścianę przednią klatki piersiowej dziecka obciążoną 90-100 kg możtknąćz kręgosłupem bez złamania jej(Fiok). Z tego powodu złamania ściany grzej klatki piersiowej są niesłychanie rzadkie. Częściej zdarzają się złamania ścian bojch, gdyż uderzenie trafia tu tylko na jedno żebro lub kilka żeber. Ściana tylna jest iejsza niż ściany boczne, ale mniej sprężysta i mniej giętka. chomość klatki piersiowej.
Mechanika żebra kostnego.
Ruchy żeber kost@bywająsię w obu stawach żebrowa-kręgowych z wyjątkiem dwóch dolnych, kto wiemy, nie mają stawów żebrowa-poprzecznych, ale tylko odpowiednie połączel:ozrostowe. W górnych dziesięciu żebrach ruchy nie odbywają się jednak idemtyWbudowie tych stawów widoczne są bowiem pewne odmiany, które sprawiają, że g nowszych badań(Warenskiold, Hayek-)-należy odróżniać trzy typy ruóPpierwszego żebra, typ drugiego-piątego żebra i typ szóstego-dziesiątego 89@6 ch żebrach z wyjątkiem pierwszego, a więc w drugim do piątego, odbywa się(9 Woła długiej osi szyjki żebra, biegnącej przez oba stawy żebrowa-kręgowe(ryć. +9 e 6 nek ich od góry ku dołowi jest coraz bardziej skośny, odpowiednio do kiePFzebieguwyrostków poprzecznych. Wyrostek poprzeczny pierwszego kręgu pier 9 Wstawiony jest prawie czołowo, gdy tymczasem wyrostki poprzeczne następnych 96 Jak zaznaczono poprzednio, coraz silniej odchylają się ku tyłowi od płaszczyzny 4 K Jego wynika, że szyjka żebra z płaszczyzną czołową tworzy kąt, tzw. czołowy ŻOwania(ryc, l 98). Przeciętnie wynosi on na pierwszym żebrze ok.
W'i wzra 9@owido 45'na żebrze dziesiątym(Felix).
W ruchach żebra dokoła osi szyjki**eshowy drugiego-piątego żebra odbywa się najsilniej ku górze, słabiej bocz 99 l@abiejdo przodu:ruch wydechowy odbywa się oczywiście w odwrotnym kieFTenski o Id 8, Bau und Funktion der Rippenhóckergelenke. Skrift Norsk.
Vi 88 ad.
Oslo Math, -naturwiss.
Kl.
7 J 8 W 9 YekM.
, Die Beweglichkeit der ersten Rippe.
Z, fAnat.
T.
114, 1950. Ś.


1 pierścień żebrowy.
\86 Z Xę 86\5 pierścień żebrowy.
Ryc.
198. Oś'szyjki żebra.
-X.
((i((iijąf óć.
**Ę'.
runku.
W ruchach tych każdy pumę bra kostnego zatacza łuk kolisty Igleży w płaszczyźnie ustawionej prostąądle do osi szyjki(ryc, 199 a). Ruchy od szóstego do dziesi 4 tego że nie odbywają się w stosunku 4 o osi ski. Z powodu odmiennie ukształtownych powierzchni sJawowóBh Web że w ruchu wdechowym guzek żebra wsudsię na wyrostek poprzeczny ku górze tyłowi(ryc, 199 b). W związku z tyąehem żebra te podczas wdechu najsBąporuszają się ku górze, słabiej bocznic poza tym nieco ku tyłowi. Również ruch pierwszego żebra odbwa się inaczej niż dalszych żeber. Tu budowa obu stawów żebrowa-kręg wych, a zwłaszcza stawu głowy żebjest nieco odmienna, jak również czół wy kąt skrzyżowania jest znać mniejszy. Wskutek tego "czysty"rudokoła szyjki nie dawałby tego odchyma, jakie w rzeczywistości następ Oprócz ruchu dokoła szyjki w obu swach żebrowa-kręgowych pierwsze żebra odbywa się również ruch ślizga ku górze(wdech)lub ku dołowi(wydw stosunku do wyrostka poprzeczne W wyniku tych ruchów przednia cz.By X\\.
z Ryc.
199.
Możliwość ruchu trzeciego(a)i ósmego(b)żebra w widoku od strony tylBcPcznej i górnej:po lewej-obrót dokoła osi szyjki żebra:po prawej-guzek żebra wsuW się na wyrostek poprzeczny.ę ąja żebra KosWeZo po(czas wdechu poruszać się może ku górze-najsilniej słąąjpyzodu i najsłabiej bocznic"', ęgchów poszczególnego punklu żebra kostnego jest tym mniejszy, im dalej ku ĘjŃę m położony. Jeżeli prześledzimy części żeber kostnych, to na zwłokach najĆjjąy worze unosi się żebro czwarte(mniej więcej o 35 mm), najsłabiej pierwsze*****e(o 25 mol Buch boczó jest najsilniejszy w dolnych żebrach(22 nrn)najsłąsą. ąerwszym żebze(W@@)Ruch żebra do przodu zmniejsza się stopniowo od ę-go do piętego żebra(z 15 mm mniej więcej do I mm), po czym przechodzi w G. (jawi, który zwiększa się od szóstego do dziesiątego żebra(z 2 do 8 mm). Ruchy y jęłąmich żeber, znacznie krótszych i luźniej związanych z kośćcem od wyżej leżąąwmają większego znaczenia dla mechaniki klatki piersiowej. Q-g. ąch żeber zmienia się również położenie ich powierzchni. Podczas podnoszenia yjjęeh żeber ich powierzchnie boczne kierują, się nieco ku górze, podczas podnoszeijwżeber dolnych odpowiednie powierzchnie, zwrócone bardziej ku dołowi, skierojasię teraz bocznic. weŃąnika chrz 4 stli żebrowe t.
Ruchy dwóch żeber poprzecznie złączonych ggeąi w stosunku do dwóch różnie skierowanych osi możliwe są tylko wtedy, kiedy pterścień żebrowy nie jest sztywny, lecz zawiera ruchome ogniwa, jakimi są chrząszetrowe. Równocześnie z ruchami żeber kostnych odbywają się więc zmiany położę chrząstek. Podczas podnoszenia się żebra kostnego i bocznego przesunięcia jego końjąsstkowego:1)następuje powiększenie kąta chrząstki:kąt ten, jak wiadomo, znajduęna żebrach od pierwszego do piątego, między żebrem kostnym a chrzęstnym, na żyeh-w obrębie samej chrząstki:2)odbywa się obrót w stawie mostkowo-żebro, wskutek czego powiększa się kąt między chrząstką żebrową a mostkiem:3)wreszdoobu powyższych ruchów dochodzi jeszcze obrót chrząstki w stosunku do osi czołojbiegnącej wzdłuż chrząstki, i to podłużne skręcenie chrząstki przenosi się również żebro kostne. Wskutek tego skręcenia brzeg górny chrząstki podczas podnoszenia się ra obraca się nieco do wewnątrz. Podczas opuszczania się żeber ruchy odbywają się iście w odwrotnym kierunku. Powyższe ruchy chrząstek wywołują w nich spręży'opór, z chwilą gdy zostaną wyprowadzone z położenia równowagi. Przyjmujemy, że zenie równowagi klatki piersiowej jest położeniem pośrednim między maksymalnym chem a wydechem, zbliżonym nieco bardziej do położenia wdechowego. Podczas b ratowania pozornie zmarłych uciskaniem dolnej części klatki piersiowej można 2 n 4 ć wydech, po zaprzestaniu ucisku-wdech:klatka piersiowa powraca więc do żenią równowagi bez pomocy mięśni. Znaczyłoby to, że klatka piersiowa w stanie łoju zbliżona jest bardziej do położenia wdechowego. Z mechanizmu chrząstek że 96 chi ich udziału w ruchach klatki piersiowej wynika wielkie znaczenie ich spręży 4 i szkodliwość kostnienia dla ruchów oddechowych. W przypadku całkowitego Puenta chrząstek żebrowych tzw. oddychanie piersiowe w ogóle nie jest możliwe, dalej). Weby most k a.
Ruchy mostka zależą od ruchów żeber, z którymi mostek jest połąA 4 ostek wykonuje w zasadzie tzw. przesunięcie równoległe:w chwili podnoszenia ł 9@Kl piersiowej porusza się ku górze i do przodu, zwiększając jej wymiar przednio ŻY po przesunięcie równoległe nie występuje jednak w zupełnie "czystej"postaci z 999 óżnej długości żeber:dolne części mostka przesuwają się silniej do przodu niż śPe Poza tymi zasadniczymi ruchami mostek wykonuje jeszcze nieznaczne ruchy w@9 ozroście górnym między rękojeścią a trzonem. Odbywać się tu może obrót ręko 9 łw stosunku do trzonu lub odwrotnie, dokoła poprzecznie biegnącej osi przez przyPYmosłkowe drugiej pary żeber, a więc-zmiana kąta mostka. Kąt ten w spokojnym 9989 wynosi przeciętnie u mężczyzny l 64', u kobiety IM'. W chwili maksymalnego 8989 łęt ten spłaszcza się bardzo znacznie. Różnica między wdechem a wydechem 99 u mężczyzn ok, l 4', u kobiet ok. IZ'(Rotschild).
Ruchy w chrząstkozroście dolP@44 zytrzonem a wyrostkiem mieczykowatym są mniej istotne. Więzadło mostko**ieczykowehamuje przesunięcie się wyrostka mieczykowatego ku tyłowi pod 9 pły 98 działania przepony. 999 hy klatki piersiowej jako całości.
Podnoszenie się żeber, będące podsta?
Wu wdechu, powoduje zwiększenie się jamy klatki piersiowej. Ruchy te wywołują.
295.


Ryc.
200. Model ruchów żeber.
Schemat wzorowany na Fioku i Brausie.
Na I i 2 zazna-*czone są pierścienie żebrowe pierwszy i siódmy:na 3-siódme żebro kostne:na 4-ęschematruchów mostka.zwiększenie wymiarów strzałkowych i poprzecznych klatki piersiowej, a równocześnie. prostowanie piersiowego odcinka kręgosłupa.
Wymiary wysokościowe jamy klatki gier-siowej zmieniają się głównie pod wpływem przepony, która kurcząc się i spłaszczając*podczas wdechu wpływa nią ich powiększenie. Podczas opuszczania się żeber, a więc 8 chwili wydechu, wymiary poprzeczny i strzałkowy zmniejszają się, a przepona unosząca się w czasie rozkurczu powoduje zmniejszenie wysokości klatki piersiowej. Równocze 48 nie zgina się piersiowy odcinek kręgosłupa.
W powiększonej klatce piersiowej pawi:88 szatą się również płuca, szczelnie objęte opłucną. Powietrze zostaje wessane przez droZł, .
oddechowe, następuje wdech.
Płuca dostosowują się również do zmniejszającej się ja@Yklatki piersiowej, powietrze zostaje wydalone-następuje wydech. W obu przypadka(4 płuco znajduje się w stanie sprężystego napięcia, które zwiększa się podczas wdechP, zmniejsza podczas wydechu.Streszczenie.
Wśród z eb er(cosme)wyróżniamy siedem par łączących się bezpośrednio z rnostlleWżebra prawdziwe(costde terce)w odróżnieniu od żeber rzekomych(costde spur@8 Mktóre łączą się z mostkiem pośrednio lub kończą się swobodnie. Te ostatnie(XI i 849 noszą nazwę żeber wolnych(costde jluitmtes). Żebra VIII, IX i X łączą się z mostkiem pośrednio przez żebro wyżej leżące i 8984 z żebrem VII tworzą obustronnie łuk żebrowy(arcus costdlis).Xjo dwa końce, łręgosłupowy i mostkowy, oraz odcinek środkowy-trzon. Na'ą, ąęgosłupoóoi wyióżnia się głowę(caput costae), szyjkę(collum costae)i guzek yą-ghm cosOeJ Goyó V-X żebra podzielone są na dwie powierzchnie stawowe y%-licu(dres cQw@s costde)przez grzebień głowy(crista cdpitis). Na pozostałych ąąh powierzchnia stawowa jest jednolitą, ąąęej powierzchni szyjki przebiega grzebień szyjki żebra(crista eolit costae). Na jjjetra znaJ 4 ui e się niewielka powierzchnia stawowa guzka żebra(facies articularisagi costde)Trzon żebra(corj@s cosJ@e)tworzy bocznic od guzka kąt żebra(angug%-gae):kala brak na dwóch osłalnich żebrach. Na powierzchni wewnętrznej żebra pęzebiega bruzda żebra(sulcus costae)dla naczyń i nerwów międzyżebrowych. gżeniem żeber kosMiąch do przodu są chrząstki żebrowe(cdrtilagmes costdles). jją pierwsze wyróżnia się mJn, guzkiem m. pochyłego przedniego(tuberculumą-jem mterioris). Do przodu od niego biegnie płytka bruzda żyły podobojczykowejjenie subcluiae), do tyłu zaś głębsza bruzda tętnicy podobojczykowej(sulcuse subclmiae). Żebro drugie ma guzowatość dla przyczepo dwóch głów m. zębatego tego(tuberositds m. serrdti mterioris). Żebra XI i XII, zaopatrzone na końcu w chrząstkę żebrową, kończą się wolno między mięsniami brzucha. w-1 e k(sterum)składa się z rękojeści, trzonu i wyrostka nnieczykowatego. Rękojeść gtrnm stemO na brzegu górnym ma płytkie wcięcie szyjne(mcisura jugulms), bowdniego obustronnie pokryte chrząstką wcięcie obojczykowe(mcisurc clmiculagrzegiboczne rękojeści zaopatrzone są obustronnie we wcięcie żebrowe(mcisurdłj do połączenia z chrząstką pierwszego żebra. Żebro U przyczepia się w miejscu ezenia rękojeści z trzonem. Trzon mostka(corpus steru)podzielony jest na cztery ojowe segmenty(stemebrde). Brzeg górny trzonu łączy się z rękojeścią, przy czym części tworzą kąt mostka(mgulus steraj). Brzeg dolny trzonu łączy się z wyrostmieczykowatym(pnrocessus aiphoideus). Na brzegach bocznych, prócz wcięcia dla D żebra, znajdują się cztery dalsze wcięcia żebrowe(dla żeber III-VI). Wcięcie bra VII znajduje się częściowo na trzonie, częściowo na wyrostku mieczykowatym. kiedy wyrostek żebrowy siódmego kręgu szyjnego rozwija się w "żebro szyjne". lenność żeber wyraża się niekiedy też w zmniejszonej ich liczbie(brak żebra XII). iedy występuje żebro dwudzielne(costd bicipitalis), czasem żebro przebite(costdrata). tek powstaje z parzystych listewek zlewających się w toku rozwoju. Mechanizm aczy powstawanie niekompletnego zrostu, szczeliny mostka(ńssurd stemi). kloym brzegu rękojeści występują niekiedy kości nadmostkowe(ossd suprdstemdczeniażeber z kręgosłupem, stawy żebro w o-kręgowe(drticulctiones costo(ó(es), składają się ze stawów głów żebrowych(drticuldtiones cdpitum costdrum)968 żebrowa-poprzecznych(drticulctiones costotrmstersarice):oba stawy tworzą całość funkcj oralną. Pławach głów żebrowych głowa żebra przylega do odpowiednich dołków żebrowych 96**gów i krążka międzykręgowego leżącego między obu kręgami. Każdy z łych 8*abezpieczają więzadła:1)więzadło promieniste głowy żebra(lig, cdpitis costdeWPB, wzmacniające przednią powierzchnię torebki stawowej, 2)więzadło śródstaB'966 żebra(lig, ccpitis costae intrudrticulcre), biegnące od grzebienia głowy do 4 Blędzykręgowego:dzieli ono staw na dwie komory. YY Żebrowa-poprzeczne(drticuldtiones costotrmstersaride)łączą powierzchnie. 9 Y*Web stawów wzmacniają więzadła:1)więzadło żebrowa-poprzeczne(lig, coP@ers@rium), 2)więzadło żebrowa-poprzeczne górne(lig, costotrmsrersdrium su? 8 Bięzadło żebrowa-poprzeczne boczne(lig, costotrmstersdrium Internie), 4)Ń 9@9 zka żebra(lig, tuberculi costde)i 5)więzadło lędźwiowa-żebrowe(lig, lumbo)Ś 99 cni a żeb r owo-m o stk owe tworzy siedem górnych żeber. Żebro pierwsze śW*Jękojeścią mostka chrząstkozrostem(sgnchondrosis sternocostdlis costde priiśeWali-VII tworzą stawy prawdziwe. Torebkę stawową każdego z nich wzmaćWaBa:1)więzadła promieniste mostkowo-żebrowe(ligg, sternocostdlic radiu.907.


taj przednie i tylne.
Tworzą one błonę mostka(membraną sterni)przednią i tylną:więzy dło śródstawowe mostkowo-żebrowe(lig, sternocostdle in(rddrticulere). Występuje ją stale tylko między drugą chrząstką żebrową i miejscem połączenia rękojeści z trzoąąrnostka:3)więzadła żebrowa-mieczykowe(ligg, costoaiphoidea), łączące trzon mosg-. żebra VI i VU oraz wyrostek mieczykowaty.
Ruchomość klatki piersiowej zapewniają również połączenia:1)kości żebrową-z chrząstkami żebrowymi, 2)połączenia chrząstek żebrowych VI-VIII(V-lXj, ezęstawy międzychrząstkowe(crticulationes interchondm(es)oraz 3)chrząstkozrosty mą-kowe(sgnchondroses stena(es)górny i dolny. Klatka piersiowa ograniczona jest z tyłu częścią piersiową kręgosłupa, z przodu rmąkiem, z boków żebrami oddzielonymi od siebie przestrzeniami międzyżebrowymi(spąęintercostdlic). Uwypuklone ku tyłowi tylne odcinki żeber i wyrostki kolczyste kręęątworzą bruzdę żebrowa-kręgową(sulcus costooertebrdlis)dla głębokich mięśni grabie(Wewnątrz klatki piersiowej po obu stronach kręgosłupa uwypukla się do tyłu brną płucna(sulcus pulmondlis). Otwór górny klatki piersiowej(apertum thoracis supeHąograniczony jest trzonem I kręgu piersiowego, pierwszymi żebrami i górnym brzegterękojeści nnostka. Znacznie większy otwór dolny klatki piersiowej(cperturd thoracis tą feriom jest ograniczony XII kręgiem piersiowym, dolnymi brzegami żeber XI i chrząstkami żeber X-VII oraz wyrostkiem mieczykowatym. Chrząstki żeber VII łącząc się tworzą obustronnie łuk żebrowy(crcus costdis), zaś kąt zawarty między łukgmi żeber nazywamy kątem podmostkowym(angulus infrdsterndlis). Okolica ta, ni wpuklona, nosi też nazwę dołu nadbrzusznego(fossa epigastried). Do dolnego otwoklatki piersiowej przyczepia się przepona, wpuklająca się ku górze do połowy wysokośklatki piersiowej. Część górna klatki piersiowej jest więc zajęta przez jamę klatki piersiowej(cmitas thordcis), część dolna-przez jamę brzuszną(cmitas cbdommalirKształt klatki piersiowej zależy od płci, wieku, fazy oddechu, typu konstytucjonalne i ew. zniekształceń patologicznych i sztucznych. Ruchomość poszczególnych żeber w stawach żebrowa-kręgowych, zresztą bardzo nicowana, ruchy i sprężystość chrząstek żebrowych oraz zależne od pierwszych dwóczynników bierne ruchy mostka zapewniają ruchomość klatki piersiowej. Mostek uno się ku górze i do przodu.
Może się też zmieniać(spłaszczać)kąt mostka.
Ogólnie dziobniżaniu się przepony i unoszeniu żeber i mostka podczas wdechu(mspirmio)pojemność klatki piersiowej zwiększa się. Wydech je:rspirdtio)charakteryzuje powrót przep ny i żeber do stanu wyjściowego.KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁ-A GŁOWY Uwagi wstępne(funkcja czaszki). Kości tułowia i kości kończyn, jak to niebawem zobaczymy, służą przede wszysłdo c e łów dyn a mi c z ny eh. Spełniają one swe zadanie kształtując odpowiednie@ciała, stanowią podporę urządzeń stawowych i ramiona dźwigni dla mięśni. Kości czli mają po części podobne zadanie.
Są one modelowane przez ciśnienie i pociąganie 884 śni żucia, karku i mięśni wyrazowych. Biorą one udział w budowie górnego stawu 89 i obu stawów skroniowa-żuchwowych. Ich specjalna praca jednak ma wybitnie 94 r a kter statyczny:kości czaszki ograniczają bowiem przestrzenie, które zaWePQróżne narządy lub służą do przyjmowania pożywienia lub powietrza. I tak:jama cza 4 jest zbudowana odpowiednio dla ochrony mózgowia, oczodół-dla ochrony oka, bWkostny otacza narządy słuchu i równowagi ciała, jama nosowa ze swymi zatokam 4 Krążeniu powietrza i ochronie zmysłu powonienia, jama ustna wreszcie służy do poDnią i rozdrabniania pożywienia. Dostosowanie do siebie tych wszystkich przestrzent Pwoduje, że poszczególne cegiełki budowy muszą spełniać często kilka zupełnie różPYczynności i wskutek tego mają skomplikowaną budowę, uwarunkowaną flogeneć rym i ontogenetycznym rozwojem całej czaszki.ąę ązaszce odróżniamy dwie główne części, które rozwojowa i czyny. . -lawo maJ 4 różne znaczenie:1)część mózgową czaszki albo yygzkę wóz gow 4 Oeurocrmiumć:neuron s ścięgno, nerw:lrrjąj-głowa), puszkę olaczającę mózgowie i 2)część twarzową yjęzki albo czaszkę twarzową lub trzewną(splmchnoeraQjP:spl@cW@@s Mzewa), służącą do przyjmowania pożywienia'jęietrza. Obie te części wzajemnie na siebie wpływają:rozwój szeyjąciowymózgowia np. warunkuje odległość od siebie obu stawów jajowa-żuchwowych, a ciśnienie mięśniówki żucia modeluje czawąiózgową. Harmonijny kształt czaszki jest więc wynikiem koordyąjmiędzy wielkością mózgowia a mocą aparatu żuchwowego i wielgeią jamy ustnej, jamy nosowej i jej zatok.Rys rozwoju rodowego czaszki.
yjtogenetyczny i ontogenetyczny rozwój części mózgowej czaszki wykazują wyraźną ęąoległość. U pierwotnych ryb(np. u rekina)przez całe życie zachowuje się c z a s z k a ąęz es tn a(chondrocrmium), u k o s tn o lu s ki eh(Gmoidei), np. u jesiotra, dochodzi znaczna liczba mozaikowatych skostnień skórnych pokrywających czaszkę na jej poierzehnigórnej:u ryb kostnoszkieletowych i wszystkich czworonożnych czaszka ęstna zostaje wreszcie zastąpiona kością. Podobnie we wczesnych okresach płodach ssaków i człowieka w mezenchymatycznej tkance łącznej mózgowie(stadium mechymatyczne)występuje wpierw czaszka chrzęstna(stadium chrzęstne), następnie czaszka kostna(stadium kostne). O ile jednak u ryb chrzęstnoszkieletowych, np. rekina, czaszka chrzęstna(c z a saka p i e rwo tn a, cranium primordidle)całkowicie cza małe jeszcze mózgowie, o tyle już u larw płazów w związku z powiększającym się ózgowiem w sklepieniu czaszki chrzęstnej występują znacznej wielkości ciemiączka twory zamknięte błoną łącznotkankową). U zarodków ssaków wraz z dalszym rozwora mózgowia nie wystarcza już materiału chrzęstnego do objęcia całego mózgowia:czaachrzęstna ogranicza się z konieczności do wklęsłej płyty podstawnej(chondrom@m), na której spoczywa mózgowie. Powstaje teraz nowe wysokie sklepienie czaszki wiązujące się łącznotkankowa(desmocrmium:desmos s więzadło), które wraz z z 4 s@ą podstawą uzupełnia puszkę mózgową, 'zaszka powiększa się również ku tyłoł. granica między czaszką a kręgosłupem przesuwa się kaudalnie, wskazują na to miejłwójścia nerwów. Gdy u minogów z gromady kręgoustyeh(Cge(osłomuła)ostatnim ew, który wychodzi z czaszki, jest nerw twarzowy i przedsionkowa-ślimakowy(VII 044 nerw czaszkowy), a u płazów-nerw błędny(X nerw czaszkowy), to u wszystkich 88 zych kręgowców wraz z człowiekiem granica czaszki przesunęła się jeszcze bardziej BBowi, obejmując nerw dodatkowy i podjęzykowy(XI i XII nerw czaszkowy). Czasz Pózedłużając się ku tyłowi, włącza więc w swój obręb zawiązki kręgów i tę tylną ś 9 Bożeny nazwać czaszką kręgową(spondglocranium:spondglos s 81'warzy ona nieznaczną tylko część czaszki i od przodu nie daje się ściśle odgrani? Największa część czaszki jest tworem autonomicznym, zbudowanym według własQeplanu 988 zKa trzewna jest niezależna od tych przesunięć na tylnej granicy i rozwojowa jest PPlbBższych stosunkach z przednim odcinkiem cewy pokarmowej, która u niższych R 8 P 6 c 6 w służy również do oddychania. Ten odcinek cewy jelitowej ma w ścianach bo 19 hszczelinowate otwory, tzw. szczeliny skrzelowe, wzmocnione chrzęstnymi łukami ś 986 mi, biegnącymi między tymi szczelinami. U wyższych kręgowców, u których 966 oddychania przejęły płuca i u których wskutek tego zanikają przeważnie szczę'WaJomowie używają kontrowersyjnego miana polskiego "mięśniówka"jako poFeshme stosowanego(przyp, red, naułJ.000.


liny skrzelowe, łuki skrzelowe ulegają częściowo uwstecznieniu, częściowo zaś obejąjąinne czynności.Ostatnie etapy antropogenezy W ciągu rozwoju rodowego czaszka ulega znacznym zmianom, dotyczącym zaróąyXczęści mózgowej, jak i twarzowej. Szczególnie w ostatnich stadiach filogenezy człowtejwystępuje na pierwszy plan wybitne powiększenie części mózgowej czaszki dzięki wtw, kiemu powiększeniu się mózgowia i wyraźne zmniejszenie części twarzowej cząęjjwskutek redukcji uzębienia. Przyrost objętościowy dotyczy przede wszystkim mózgu i wskutek lego powiększą sgłównie część jamy czaszki leżąca przed namiotem móżdżku. Namiotem móż dżĘją'gentorium cerebelli)nazywamy błoniastą, u niektórych zwierząt częściowo kostną pęę-c. 'grodę między mózgiem a móżdżkiem.
Na schematycznym przekroju pośrodkowym grzej czaszkę niższego ssaka(psa), małpy człekokształtnej(orangutana)i człowieka(ryc, zjg. 'możemy prześledzić zmiany czaszki.
Początkowo uwypukla się sklepienie czaszki i bioęjw tym udział głównie kości czołowe i ciemieniowe. Kość sitowa wskutek redukcji narzą.
du powonienia zmniejsza się i przesuwa do przodu, namiot móżdżku ku tyłowi i obie te części z położenia wybitnie stromego przechodzą w położenie coraz bardziej poziome. W Os pali ewe Ts odpitale Os homale.
y-ęgsęy.
OfłANGJTAN.
Pałał u m.
ę ł\łłI I Basis erami.
PIES.
Lamina cribrosi.
Basis erami.
*Poranej ooórurt.
Sinus phenoidelis.
:Tentorium cerebeTForamen magnum CbWlEK.
lyc.
201. Przekrój pośrodkowy czaszki:1, er, -lamina cribrosa, *c, -tentorium ceóó belli, t. -os, jrontale, p. -os pdrietale, o, -os occipitale.g-u z tym podstawa czaszki załamuje się.
Otwór wielki kości potylicznej przesuwa y, -wożenia pochylonego ku tyłowi w położenie skierowane bardziej ku dołowi. Przej.
-(e to u człowieka nastąpiło dlatego, że w większości przypadków brzeg tylny otwoąąwgjegopołożony jest niżej niż przedni(w poziomym położeniu czaszki, mianowicie ąą płaszczyźnie uszna-ocznej utworzonej przez punkty środkowe górnej krawędzi ą j(worów słuchowych zewnętrznych oraz najniżej leżący punkt na dolnej krawędzi ąj oczodołu), poza tym otwór ten przesunął się bardziej do przodu. Równocześnie ą, -skraca się coraz bardziej, kości nosowe ustawiają się bardziej stromo, podniebieją-ąrde wyraźnie skraca się wraz ze wzrastającą redukcją uzębienia. Jeżeli porówna Xąwierzchnię przekroju czaszki mózgowej z powierzchnią czaszki twarzowej, to zo**yże pierwsza stosunkowo zwiększa się, a druga zmniejsza, tak że ich wzajemny wnęk odwraca się. Na przykład:.
Neum er anium Splanchno oraniom.
Dzik Tf)(j pyyjZ óĄZóĄ pyyąZ.
Szympans Ęj/pyyąZ(fjój j-yyjZ.
Człowiek(QóĄ pyyjZ/zł pyyjZ.
g:w:unek powierzchni części mózgowej czaszki do powierzchni części twarzowej czawynosi:u dzika ok, 3 l'%, u szympansa ok, 73'%, u człowieka ok.261%(Mollison).
Qe nie tylko silny rozwój mózgowia i redukcja uzębienia wpływają na ukształtowanie i ludzkiej. Dalszym istotnym czynnikiem jest zdobycie przez człowieka pionowej gwy ciała. Ze wszystkich kości czaszki największe zmiany pod tym względem objęły potyliczną, 'zaszka ludzka podlega zupełnie innym warunkom statycznym niż czai niższych Naczelnych(ryc. ZOZ).
U pawiana np. punkt ciężkości leży znacznie niżej.
PAWI AN.
CZŁOWI EK.
89%@aWka czaszki wg Mollisona.
Zakreskuwauna część czaszki leży do tyłu od osi biegnącej przez kłykcie potyliczne. ł 9 W od osi podpory, która biegnie przez kłykcie potyliczne. Tylko nieznaczny uła 19 eiszaszki znajduje się do tyłu od punktu podpory. Głowa zagraża przewróceniem 9 Póodu i temu przeciwdziałać musi silnie pociąganie więzadła karkowego oraz 8 Wu i to silne umięśnienie wymaga dużego pola przyczepo na potylicy. Widzimy Ż 99 dorosłego pawiana przyczep mięśni karku zajmuje całą zewnętrzną poS 9 Włuski potylicznej. U człowieka natomiast kłykcie potyliczne przesunęły się 999 przodu na podstawie czaszki, punkt oparcia zbliżył się bardzo do pionu łSARcego przez punkt ciężkości. Wskutek tego czaszka ludzka balansuje na krę.
ś+r 6 v:1.


gosłupie prawie że w stanie równowagi i do jej zachowania wymaga tylko nieznacznegąpociągania do tyłu mięśni karku. Z tego też powodu mięśnie karku mogły ulec znaczne redukcji. Powierzchnia kości potylicznej znacznie się powiększyła wskutek zwiększenia pojemności czaszki. Oba te zjawiska spowodowały, że przyczep mięśni karku zajmuje tylko małą, dolną część powierzchni zewnętrznej łuski potylicznej. Rozwój ontogenetyczny czaszki Rozwój części mózgowej czaszki Czaszka pierwotna(crmium primordide). Podobnie do rozwoju rodowego, również i w rozwoju osobniczym tylny, mniejszy odcinek czaszki powstaje z przekształcenia się przedniego odcinka kręgosłupa. Zawiera on, tak samo jak cały kręgosłup, strunę grzbietową, która sięga aż do siodła tureckiego kości klinowej. Wraz z nią kończą się tu również obustronnie towarzyszące jej praczłony. Przednia, przedstrunowa", znacznie większa część kośćca czaszki powstaje natomiast, podobnie jak w rozwoju rodowym, niezależnie od kręgosłupa. W rozwoju osobniczym czaszki pierwotnej odróżniamy również stadium mezenchymatycznealbo błoniaste(desmocrmium), następnie chrzęstne(chondrocrmium), nim zostanie osiągnięte stadium kostne(osteoczanium). Rozwój mezenchymatyczne j czaszki pierwotnej(desmocranium). Mezoderma położona w osi głowy jest przedłużeniem osiowo położonej mezodermy tułowia:otacza ona strunę grzbietową aż do jej końca przedniego i ciągnie się dalej do przodu.Cosu/a rasa/is*Fora menhypophy**CąoswaorbitalisTrabecu lec CTBTU(Cazsu/aaud*a.jj**.
Parachordalia-ĄłĘSklerotomy(yj nerwu XII.
Sk I eroto my SZW 08.
Ćma/isz CTOUCUS*31, abducens 6?
N. trigeroO 8@N. facialis'N. vestibulo'coehlearisN, g lossophePyOQBUSsN, eagusN, hypoplossus.CYoroa*dorsalis.
888203.
Schemat rozwoju chrzęstnej czaszki pierwotnej:a-stadium wcześniejsze b-stadium późniejsze:wzorowane na Clarze.jato, mezoderma przedstrunowa".
Bacznie ta mezoderma przechodzi bez wyraźnej 28 nicy w części boczne mezodermy głowy, łącząc się z mezodermą łuków skrzelowych(498 zoderma głowy otacza całe mózgowie i wypełnia wszystkie zagłębienia między posz@ególnymi częściami mózgowia. Bozwó j chrzęstnej czaszki pierwotnej(chondrocrmium).
Tkanka chrzgsWBwystępuje w błoniastej czaszce pierwotnej w podobny sposób jak w obrębie kręgosłuPBópoczątkowo występuje ona po obu stronach przedniego odcinka struny grzbietowej f postaci pasm tkanki chrzęstnej, tzw. c h r z ą s 1 ek p r z ys fruń o wy eh(parachorde(88.jje chrząstki te zlewają się z sobą wentralnie od strony grzbietowej i tworzą jeszgĄ. -ą ukończeniem drugiego miesiąca płodowego część podstawną kości potylicznej Q ą ąo przodu aż do grzbietu siodła tureckiego kości klinowej. Druga para chrząstek gjw ąo przodu od poprzednich i te tzw. beleczki(chrzęstne)czaszki przed"ą%w e(mbecw@e crmii prechorda(es)zlewają się również z sobą, obejmując otwór gąęsądki. Wszys 93 e cztery blaszki chrzęstne łączą się następnie, tworząc płytkę tęgą. Ku przodowi płytka ta przedłuża się w chrzęstne, z początku parzyste puszki ya które następnie łączą się pośrodkowo położoną blaszką chrzęstną, będącą zayGjprzyszłej przegrody no s a. Dwie płytki nosowe stanowią boczne odgraniwg, wy nosowej od obu oczodołów. Nieparzysta już teraz puszka nosowa chrzęstna.
c*goventralisBTCUSbrerchialis I\.
Malleusmens Fora menjugulareósssubercuataCanals by poglossi.-Lamina wibrosa.
Ala minor Omal'sort cusAla major SelatuccicaCorsu mseleeCsnalsfeciels*s*e*p*ra/e.Fora mer fOBQOUOł.
-Squame occipitalis.
Bęc 204.
Podstawa czaszki 3-miesięcznego płodu widziana od wewnątrz:wg modelu 0.Hertwiga.
994(ku otwarta ku dołowi i ku górze:otwór górny, przez który przechodzą nerwy 98 a@iąka później chrząstka przekształcająca się w blaszkę sitową kości 81 VNózęstna puszka nosowa przekształca się tylko częściowo w kostną(kość PWowina nosowa dolna):część(chrząstki nosa)zostaje zachowana i stanowi FŻW pozostałość czaszki chrzęstnej, która nawet u dorosłego zachowuje się w*pozostałe części puszki nosowej zanikają, a z zachowanej tu mezenchymyW Póżriet kości okładzinowe. 4@Fzęstna nie otacza więc całego mózgowia:tworzy ona jedynie wypukłą ku P 998 ławę, a sklepienie i ściany boczne czaszki uzupełniane są przez błoniastą po'ŻŚPY rozwój czaszki chrzęstnej występuje w końcu trzeciego miesiąca. Wszystkie 9 łBwiązujące się części tworzą wspólną jednolitą masę przedziurawioną w łych Ęę 9 i 8 łWĘch przechodzą naczynia i nerwy, np. kanał dla nerwu podjęzykowego, 9***nicy szyjnej czy wiele jarych.


Rozwój czaszki kostnej(osteocrmium).
W obu pierwszych stadiach rozw-ąwych budowa czaszki była stosunkowo prosta, natomiast w trzecim i ostatnim eiąjąrozwoju budowa ta bardzo się komplikuje, ponieważ kości rozwijają się nie tyj:-jobrębie czaszki chrzęstnej, ale również w obrębie pozostałej, błoniastej części cząąNa czaszce dorosłego odróżnienie obu rodzajów kości nie jest możliwe" często bowtąkości zastępcze zrastają się z kośćmi okładzinowymi, tworząc jedna całość. Z całej cząęyki chrzęstnej zachowują się u dorosłego, jak widzieliśmy, tylko chrząstki nosa(pozą ąchrząstkozrosty na podstawie czaszki):reszta zastąpiona jest kością. Z chrzęstnej cząąjki pierwotnej powstają następujące kości:kość potyliczna bez górnej części łuski Ijjskroniowa bez części łuskowej i bębenkowej, kość klinowa bez blaszki przyśrodkwęwyrostka skrzydłowatego i bez wierzchołka skrzydła większego, kość sitowa i małżąęąna nosowa dolna. Uzaszka łącznotkankowa(dermdtocrmium).
Widzieliśmy poprzednio, że u wyższyekręgowców chrzęstna czaszka pierwotna nie wystarcza do objęcia całego mózgowia a(ogranicza się wyłącznie do podstawy chrzęstnej, natomiast całe sklepienie uzupełniaj jest łącznotkankową błoną. Na podłożu tym, jak wiemy, powstają łącznotkankowe kos okładzinowe, które tworzą wysokie sklepienie czaszki ludzkiej. Kostnienie rozpacz się tu w początkach trzeciego miesiąca życia płodowego. Powstają symetrycznie jako samodzielne kości parzyste:ciemieniowe, czołowe, nosowe, łzowe i nieparzysty lemiesObie kości czołowe przeważnie już po 2 roku życia zlewają się w jedną całość, kość nos wa i łzowa przylegają obustronnie do chrzęstnej puszki nosowej. Uemiesz z prawej i I wet strony przylega do chrzęstnej przegrody nosa:obie jego blaszki zlewają się późni z sobą, równocześnie z zanikiem położonej między nimi chrząstki. Ponieważ kości te powstają na podstawie tkanki łącznej, przedzielone są oczywiści błoniastymi pasmami łącznotkankowymi. Wielkość tych części błoniastych zmniejsza si ze wzrastaniem kości, ale jeszcze u dziecka w I-2 roku życia zachowują się w niekt rych miejscach jako tzw. ciemiączka(p. dalej).Rozwój części trzewnej czaszki Rozwój kośćca chrzęstnego. Część trzewna czaszki jest zupełnie innego pochodzę niż część mózgowa czaszki. Od pierwotnej czaszki mózgowej zarodka zwieszają się list wki chrzęstne odpowiadające łukom skrzelowym, które u ryb i wielu płazów w cię całego życia są podporą skrzeli. Te łuki skrzelowe u ryb otaczają jelito głowowe, poda nie jak żebra otaczają trzewa klatki piersiowej. W miejscu, w którym para takich lis wek wentralnie łączy się, znajduje się część środkowa, tzw. łącznik(capnie). Ści jelita głowowego jest przerwana między dworna łukami, a przez te szczeliny skrzela wypływa na zewnątrz woda oddechowa pobrana przez gębę, przepływając przez si@unaczynione skrzela. Każdy łuk skrzelowy ma swoją parę nerwów skrzelowych, łWzaliczamy do nerwów czaszkowych, mięśnie skrzelowe i naczynia skrzelowe. Pier 88 łuk skrzelowy, większy od innych, zaopatrzony jest w zęby i przekształca się w łuk 9 chwowy. Drugi łuk nazywamy łuki em gnykowym.
Następne są to łuki skrzele w ściślejszym znaczeniu.
Rekin ma siedem łuków skrzelowych, a pierwsza szczetiskrzelowa jest specjalnie położona i jako o 1 wór wył rys k o wy(spiracuhm)służ)doprowadzania wody, w przeciwieństwie do pozostałych szczelin skrzelowych, które prowadzają ją na zewnątrz. Tym samym przypuszczalnie jest zapoczątkowane dosWwantę się pierwszej szczeliny skrzelowej do jej nowego zadania, polegającego na prze 86 dzeniu fal dźwiękowych w związku z narządem słuchu. U płodu ludzkiego zewnętrznie widoczne są cztery łuki skrzelowe(gardłowe)i Płtzw, kieszonek skrzelowych(gardłowych). Kieszonki są to wewnętrzne, endoder@uwypuklenia w bocznej ścianie gardła, którym odpowiadają kieszonki zewnętrzne, klenia ektodermalne(ryc. 2 O 6).
U człowieka te kieszonki skrzelowe nie przerywaWna zewnątrz jak u niższych kręgowców. Z pierwszej zewnętrznej kieszonki powstaje ściowo przewód słuchowy zewnętrzny. Pierwsza kieszonka skrzelowa wewnętrzna Pkształcą się w ucho środkowe:z jej części przyśrodkowej, prowadzącej z gardła, po 84 je trąbka słuchowa(tuba cudithd), jej część boczna tworzy jamę bębenkową, 8.jgą ęgrielBlB.
Ą(g rD(00(ćanaŃ*c*s*g m*or*Pac ęcj uarOOSB**ąąnporalis.****i**is*.
Os tympenicu.
\X Procesu s styloi den s.
Ryc.
205. Czaszka 3-miesięcznego płodu widziana ze strony prawej:wg modelu 0.Hertwiga.
Otwór gębowy, -cj.
ZxćX Q.
QQ UJ.
\z V Endoderma.
Os homale.
Os nosale Os lecrimałe-MwlllaOs zygomatcumCartlago ventralis*rcus branchialis/sm.BMendibula.
Łuk żuchwowy.
tą od zewnątrz błoną bębenkową, powstałą ze ścianki granicznej między wewnętrzzewnętrznąkieszonką skrzelową. i skrzelowe ulegają bardzo znacznemu przekształceniu, które należy zaliczyć do ękmejszych przykładów, zmiany funkcji", jaką widzimy w historii rozwoju rado. Z mezenchymy łuku skrzelowego I łaje tzw. chrząstka brzuszna u skrzelowego 1, zwana dawniej Jką Meckela(car(flago tentrdlisJrmchialis 1, s. Meckel)i dwie koi słuchowe, mł o te c z e k(mdlleus)w a d e ł k o(mens). Chrząstka brzuszskrzelowegoI stanowi przedni od 8@ui występuje w postaci długiej W chrzęstnej biegnącej aż do płasz)pośrodkowej, gdzie łączy się z taką 9@z 4 stką strony przeciwnej. Wzdłuż 8 Tkance łącznej, a więc jako kość owa zacznie się rozwijać żuchwa. Fet chrząstka brzuszna łuku strzel iesl podłożem.
Młoteczek i kowaBużąceprzewodnictwu fal dżwię 9@.
przylegają do czaszki pierwotnej(998 m sąsiedztwie okolicy usznej. R one z górnego odcinka łuku lśózelowyU tworzy wyrostek ŻŚ 9 Fchematyczny przekrój poziołezjelito głowowe i prze 4 J 4 cz@ć*(wg Brausa):kropkowane mięśnie trzewne.Łuk gnykowy.
-Łuk skrzelowy III.
Ektoderma Inc kieszonki skrzelowe.
-Łuk skrzelowy V.
Jama ciała-Ektoderma Mezoderma ŚGITDB-Mezoderma trzewna.


rylcowaty kości skroniowej, rogi mniejsze kości gnykowej i więzadło ryj c o w o-gnykowe, rozpięte między nimi. Również trzecia kosteczka słuchowa, strz w mi ą c z k o(stqpes), powstaje przypuszczalnie z łuku Il. Wskutek wpuklenia się mezeąchymy łuków do pierwszej wewnętrznej kieszonki skrzelowej kosteczki słuchowe zostąQwłączone do jamy bębenkowej. W ten sposób kość okładzinowa, jaką jest kość bębenĘąwa, obejmuje części kośćca trzewnego i dołącza je jako łańcuch kosteczek słuchowe-ey do puszki usznej. Ten układ dźwigni przenosi drgania od błony bębenkowej do błędniją.N. facielisN.
glossophaPyOQGUS N. vagus.
R. lateralis O VBQI.
8, wsceralis 0.
V 8 Qł.
Ryc.
207. Schemat czaszki rekina.
W cjożitha/***W-V-W rnaxillarisW, k 4 rcus, znano żulnsW'rnandióu/ans W.V.
4 rcus-hyoideus 4 rcus-branchielisZ//4 rcus, branchalisZ V 4 rcusbranchia lis V 4 rcusbranchalisW 4 rcusbrenchialis W/.Z łuku skrzelowego Ul zachowuje się tylko część wentralna w postaci rogów wł 44 cszych k oś ci gnyk o w e j, a poza tym łącznik li i III łuku tworzy trzon kości gnMoBelbuki TV i V wytwarzają chrząstkę tarczowatą. Występujący w niej czasami otwór 086 men Wgroideum)wskazuje na pierwotną granicę między obu łukami. Chrząstka pcieniowała krtani odpowiada przypuszczalnie VI(lub VII)łukowi. Hipotetycznie 86 Tyadzamy pozostałe chrząstki krtani i chrząstki tchawicy od VII do IX łuku skrzeloBeKZ wyjątkiem rogów mniejszych kości gnykowej, niektórych chrząstek krtani i cNo@tchawicy, które przeważnie pozostają w stanie chrzęstnym, wszystkie inne 9 Wchrzęstne kośćca trzewnego kostnieją u człowieka w późniejszych okresach rozól? wych.
Tylko chrząstka brzuszna łuku skrzelowego I stopniowo zanika:zanik ten 6 czyna się jednak dopiero wtedy, gdy w jej otoczeniu rozwija się żuchwa jako ko 4 ś 99 dzinowa. Młoteczek i kowadełko otrzymują w drugim miesiącu życia płodowego p 9 I rym punkcie kostnienia. Równocześnie rozwija się na wyrostku długim młoteczka kostka okładzinowa, zlewająca się następnie z kbstnym młoteczkiem. Kostnienie 4 ł miączka rozpoczyna się nieco później i trwa do końca szóstego miesiąca. Rogi 884.
srąeproce!494*e*s.
jjągmentu 0(ery/oży@7 oeUWł(jeru htB(US j-gę hyoideł(jagnieniu 0(**ideuriż./ncus.
Malleus.
Card lago-yentralisTCUSbranchi ais/Cornu minus ossis hyoideiOs hyoideum-Cartlago thyroidea.QrOlego cli coideaRyc.
208.
Schemat rozwoju łuków skrzelowych u człowieka:oznaczenie łuków jak na ryć. 207, ykowej kostnieją każdy z jednego punktu kostnienia, a trzon kości gnykowej e z dwóch niebawem zlewających się punktów. j kości okładzinowych części trzewnej czaszki.
W kośćcu trzewnym, podobnie ce pierwotnej, obok kości powstających na podłożu chrzęstnym powstają rówcina podłożu łącznotkankowym:należą do nich:szczęka, kość podniebienna. Wata, jarzmowa, żuchwa i część młoteczka.
Szczęka jest największą kością twaipodniebienne i skrzydłowate powstają w sklepieniu i ścianach bocznych jamy rży czym kości skrzydłowate tworzą blaszkę przyśrodkową wyrostków skrzyshkości klinowej, z którą zrastają się w jedną całość. Żuchwa powstaje jako 4@owa na powierzchni chrząstki brzusznej łuku skrzelowego 1. Obie połowy 84 z początku złączone warstwą tkanki łącznej, która kostnieje w I roku życia. 4 Skład czaszki 9 e cłrzęstnej i łącznotkankowej powstające kości zastępcze i okładzinowe łą 9 życia płodowego w większe jednostki. To zmniejszenie liczby kości czasz We Iałże po urodzeniu. Kości powiązane szwami łącznotkankowymi i chrząs(Błwarzają dla rosnącego mózgowia puszkę kostną, która może się powiekę Wekiem następuje dalsze zrastanie się kości czaszki(sgnostosis senilis)J 9 Póoby starszej nie możemy rozsadzić czaszki mózgowej na oddzielne kości, 9 Wblełniej. Z przyczyn bliżej nam me znanych zrastanie kości części mózgo@8@ewystępować znacznie wcześniej niż normalnie, już podczas wzrastania@9 sis premuura), o czym będzie jeszcze mowa. 149 nasze uwagi rozwojowe widzimy, że w obrębie części mózgowej czaszki 99 Po(łożu chrzęstnym powstają:kość sitowa i małżowina nosowa dolna:wyP 98 eżutkanki łącznej:kość ciemieniowa, czołowa, nosowa, łzowa i lemiesz:4@eszanego są kości:potyliczna, skroniowa i klinowa. W obrębie kośćca 98 Po 4 łożu chrzęstnym powstają tylko:kowadełko, strzemiączko i kość gry.


kawa, wyłącznie na podłożu łącznotkankowym:szczęka, kość jarzmowa, podniebienąąi żuchwa:pochodzenia mieszanego jestmłoteczek. W budowie puszki mózgowej w węższym znaczeniu, tzn. w kostnej osłonie mózgo**nie biorą udziału:większa część kości sitowej, kości nosowe, łzowe, małżowiny nosąĆdolne i lemiesz. Z punktu widzenia opisowego podział czaszki na poszczególne kości u młodego ezjjwieka(np. ZO-letniego)przeprowadzamy następująco:Część mózgowa czaszki:kość potyliczna, klinowa, czołowa, sitowa, kości emieniowe, skroniowe, razem 8 kości. O z ęś ć trzewna czaszki:kości twarzy:nosowe, łzowe, małżowiny nosowe do(ją lemiesz, szczęki, kości jarzmowe, podniebienne, żuchwa, razem 14 kości:kosteczki sjąchowe:młoteczki, kowadełka, strzemiączka:kość gnykowa. Ogólna liczba kości czaszłjg w młodym wieku wynosi 25.
BUDOWA OGÓLNA CZASZKI Rozpatrując czaszkę jako całość można odróżnić jej ścianę górną i dolną, przednią i tylną oraz dwie ściany boczne. Ściana górna W skład ściany górnej czaszki, stanowiącej jej sklep lenie(calec-ric:edlms s łysy), wchodzą:łuska czołowa, obie kości ciemieniową i niewielka część łuski potylicznej. Łuska czołowa(śyudmajrontlis)stanowi płasko-wypukłą część kości tworzącej czoło i przedni część właściwego sklepienia głowy. Ko i ci ciernie ni owe(ossd prietdlic)są to dwie płasko-wypukłe, czworokątne kości leżące do ty od łuski czołowej. Obie kości łączą się w linii pośrodkowej.
Kość pĄtyli c z n a(os occipitcle)jest dużą, nieparzystą kością leżącą ku tyło od obu kości ciemieniowych:łuska tej kości(sgucma occipitdis)lwgrzy potylicę i górną częścią zachodzi nieco na sklepienie:patrząc góry widzimy tylko nieznaczną jej część. Sklepienie ciągnie się od łuk o w b rwi o wy c h(arcus superci(i@re 4 kości czołowej aż do prawej i lewej kresy karkowe j górnej 084 metce superior)kości potylicznej:z boku ograniczone jest kresa skroniowymi(lmece tempom(es). Powierzchnia sklepienia Je gładka i wypukła, a jej kształt-oglądany z góry-jest zmienny, cli Wcznie wydłużony i bardziej okrągły, przy czym w części tylnej, 88 mieniowej, jest szerszy niż z przodu, w części czołowej. Część 4(9 wa sklepienia tworzy najwyższy punkt czaszki, zwany szczyłej(tertea), część przednią, nieco spłaszczoną, nazywamy czośś(frans), tylną zaś, silniej opadającą-potylicą(ocean). 84 górna jest przecięta trzema szwami:1)s z ew wieńcowy(su(08 rondlis)biegnie poprzecznie między kością czołową i kośćmi cie@(niowymi:2)s z e w strz a łk o wy(suturu sanrtalis)jest położoo Prodkowomiędzy obiema kośćmi ciemieniowymi:jest on silnie za 49 ny, szczególnie w przednich dwóch trzecich częściach swego przePł.*u*u*lambda i de 8.
Squama ocet p*is.
*s.
Os perietaleFora men*perietale.
Ryc.
209. Sklepienie czaszki widziane z góry.
*eoronalis.
Swur sagirtals.
s z e w w ę g ł o wy(suturd lambdoided, w kształcie greckiej litery)biegnie między kośćmi ciemieniowymi a łuską potyliczną. w którym szew wieńcowy łączy się ze szwem strzałkowym, naj Oregmd(część czołowa głowy):punkt, w którym stykają się łzałkowy ze szwern węgłowym-lambda. Najbardziej do przo**i***punkt sklepienia czaszki(glcbellc)leży na wyniosłości net nazwy(glabella-gładzizna, nieowłosione miejsce między 9 h Po obu stronach szwu strzałkowego leżą otwory cie 99 eOordmma pdrietdhd), zaś bardziej bocznic-guzy ciel 9 W e Oubera parietaha). Przez otwór ciemieniowy biegnie drab(bonowa tętnicy potylicznej i leży w nim żyła wypustowa 984 o w a(cena emissaria pcrietdlis). Na kości czołowej powyżej PWowych znajdują się guzy c z o ł o we(łubem jrontdlic). 9888 epienia czaszki.
Sklepienie, jak również ściany boczne i potylica czaszki 8 We z kości płaskich. Składają się one z zewnętrznej(laminą eaternd)f 993(z ne j(lamina interna)blaszki istoty zbitej. Tę wewnętrzną blaszkę nazyBlP 4 aszką szklistą(lamina mtreaS, ponieważ przypuszczano, że jest ona bart niż blaszka zewnętrzna(p. mechanika czaszki). Między tymi podwójnymi P 99@Wy)warstwami istoty zbitej znajduje się różnej grubości warstwa Ś 9 Pij śró dk o ś c i e(diploe), wypełnione szpikiem i silnie unaczynione. Po.


Gińcie diptoici cĄ ossis parietalis''%.
i, e.
144 e Ć*.
Ryć.
210. Śródkoście i kanały śródkościa.
Gule dipład ossis frontelis.
dobnie do istoty gąbczastej kręgów śródkoście jest skanalizowane szerokimi i silnie rogałęzionymi kanałami śró dko ści a(emu(es diploici), zawierającymi żyły śróko ści a(tenae diploicde)o cienkich ścianach pozbawionych zastawek. Końce tych łączą się przez żyły wyg u s 1 o w e(tende emisscride)z żyłami biegnącymi na zewn 4 czaszki, jak również z zatokami żylnymi opory twardej mózgowia:w ten sposób wypustowe łączą krwiobieg wewnątrzczaszkowy z krwiobiegiem zewnątrzczaszkowyrównując ciśnienie krwi. Jakie znaczenie ma to bogactwo krwi sklepienia czaszki, jest wyjaśnione:może stanowi ono ochronę mózgowia przed zimnem. Sklepienie czaszki, tak jak każda kość, ma okostną zewnętrzną stanowiące@i cienką błonę, bogato unerwioną czuciowa, i okostną wewnętrzną, stanowi 4 c 4@cześnie mocną osłonę mózgowia, którą nazywamy oponą twardą(duru@a@Okostna zewnętrzna daje się u dzieci łatwo oddzielić od kości, tak że podczas po może nastąpić pod nią krwawy wylew(hdematoma neondtorum):opona twar 4 a 84 miast jest u dzieci silnie zrośnięta z kością i z trudem tylko można ją oddzielić V 99 słego, przeciwnie, opona jest przytwierdzona do podstawy czaszki tylko w okre 94 punktach. U noworodków i dzieci, u których sklepienie czaszki składa się jeszcze 44 zie@ych, przesuwalnych w stosunku do siebie części, opona twarda odgrywa 84 rolę i stanowi jak gdyby aparat więzadłowy szkieletu kostnego. Oba te skła 44@Pójeden układ mechaniczny, stanowiący dobrą ochronę mózgowia. Grubość ściany czaszki.
Grubość ściany czaszki jest najmniejsza w miejscach.
8 Ęch mięśnie przylegają do kości.
Dotyczy to przede wszystkim okolicy skroniowej łnet części okolicy potylicznej. Grubość sklepienia może podlegać bardzo znac 6@baniom osobniczym(2-8 mm). Najgrubsze czaszki mogą mieć trzy razy więłsz 4@P 9 ścian niż czaszki cienkie, choć pozostały kościec nie wykazuje szczególnie silnego PPtu. Te odrębne stosunki w sklepieniu czaszki są być może związane z tym, że cza mniejszym stopniu niż pozostały kościec podlega działaniu czynności mechant.yąłna inna Kość w czasie wzrastania nie dostraja się tak precyzyjnie do swego jęąąk puszka czaszki w stosunku do mózgowia. Może w tym procesie regulacyj':, jjjwość grubo 4@sklepienia odgrywa pewną rolę. W niektórych miejscach w ęąw ząnikiem istoty gąbczastej sklepienie może być cienkie i przeświecające, np g. -ę-ciemieniowej W Weku późniejszym, zapalenie kości(osŃtis)może wywołać. . jęęibienie sklepienia, dochodzące do 2 cm, i znaczny wzrost masy, nawet do.jję-prawidłowa masa waha się w granicach 125***ch zanika(crwio(dbes), mogą one stać się cienkie jak papier i na jetódem, lał W 984@6 w przypadkach krzywicy.200 g.
Gdy tkanka kostna kości.
wet uginać.
Ściana przednia(twarz kostna, Iacies osseaY)ąszka widziana od przodu(ryc, !11)ma mniej więcej kształt owalXągóry ogranicza ją łuska czołowa, od dołu trzon żuchwy, z boku jarzmowe i gałęzie żuchwy. Część górna, utworzona przez łuskę wą jest gładka i wypukła, część dolna, utworzona przez kości jest nieregularna. Poniżej części czołowej, ograniczonej od łukami brwiowymi i gładzizną, leżą bocznic oczodóły przedziela Ę DOSOWĘ. zodół(orbito:ryc, 271)ma kształt czwórściennego ostrosłupa m zwróconego do wewnątrz, do kanału wzrokowego(caoptcus'), a podstawą-ku powierzchni twarzowet czaszki. Przez ałprzebiega tętnica oczna(c, opWhd(mice)i nerw wzrokon. options).
Podstawa stanowi wejście do oczodołu(cditusdek jest ono mniej więcej czworokątne z zaokrąglonymi kątami. óoym brzegu wetścia, utworzonym przez kość czołową, nieco odkowo od połowy jego długości znajduje się o 1 wór lub we i ę@adocz o dołowe(farmer s. mcisurc suprdorbitclis)dla tętnicy nadoczodołowej(zwanych też naczyniami czołowymi bocznymi)i bocznet nerwu czołowego. Przyśrodkowo od otworu nadoczoekopołożone test wcięcie lub otwór czołowy(mcisurd s. @fon(cle)dla tętnicy i żyły nadbloczkowej i gałęzi przyśrodkoePBczołowego. Brzeg boczny wejścia do oczodołu stanowi wy Jarzmowy kości czołowej i wyrostek czołowy kości jarzmowej, 9 e się szwem czołowo-j a rzm owym(su(urdfrontozggomd(i*przedłużeniu bocznego brzegu wejścia do oczodołu ciągnie się 989 Ku górze i do tyłu kresa skroniowa Omeg tempom(s)9@@icza od przodu i od góry obszerny dół s kro ni o wy(fossdP@), znatdutąey się do tyłu od bocznego brzegu oczodołu na*(ocznej czaszki. Brzeg dolny wejścia do oczodołu tworzy kość**?
ĘY 9 ł 6999 FP@P 6 Y 98 twarzy między obu oczodołami zajmuje j a ma n o s o w a(cdłFłłada się ona z właściwej nieparzystej kostnej jamy nosoP 9 zie(onej przegrodą kostną nosa(septum nosi osseum)886 Bzrokowy qordmen opP 88@).


7 ióecfyęęyj gjgysSururaeoronelisLince temporalis Glabelle.4 rcussuperciliarisFarmer supreorbitele.
Wssioi.
*zygornatico-*sFora meninfraorbitele*u*pirifor mis.Suture intermaxllleris*.
Merdibula a.
Forarnen rnentale ć.
M. depressor sept-M. orbiculeris wis(m. incłswus sup). M. mentalis.
M. corrugator, supercilii 66 orbłcułgrięoculi(parą o*s*M. procerus.W Orłłcułariąoculi(pers 6 Zaczirrial'si('M. levator le-śW@LZAr 7 crycj***M. orbiculgrkóoculi(parą ćwó-tal'si M. levetor labiiSVDTIOTIS', M. zygorneticusOMĆóM, zygometicusOM 00(M. messeterM, lewar anguli orisM, ternporalis'Yh(.0)8686166*******.
asalr.
**tranwersaY-s Fars eleris, M depressorć argot oris'M. depressor lebii irferioris\M. orbiculeris oris(m. inciswus im. ).Ryć.
211. Czaszka z przyczepami mięśni widziana od przodu. na część prawą i lewą, oraz z parzystych jam dodatkowych, tzw. za:lok przynosowych(sinus pcrmdscles), które otaczają właśclójamę i obustronnie łączą się z nią(ryc. 273-275).
Od strony przedn 88-górnej w kości czołowej znajdują się z a 1 o ki c z o to we(sinus fro 84(es), od strony bocznej w kości sitowej-komórki sitowe(cel(8+ethmoidd(es)i w szczękach-zatoki szczękowe(sinus m@8 res). Wreszcie od garno-tylnej strony jamy nosowej znajdują się w 8 ści klinowej z a to ki klin owe(sinus sphenoidd(es). Obszerne weJ 4 do kostnej jamy nosowej jest skierowane do przodu:ze wzglęO 9 swój kształt zwężający się ku górze nazywamy je otworem grusA k o w a 1 y m(cpertun pir(formis). Otwór gruszkowaty jest ograniczoó.
ąąmym, wolnym brzegiem obu kości nosowych, zaś bocznic gjj-kośćmi szczęki. Kości nosowe(ossd ndsmia), wypukłe ją bok i wklęsło-wypukłe w kierunku strzałkowym, tworzą(Q ąosa, 8 ozpoczy@aJ 4 się u góry krótkim, poziomo biegnącym**czołowo-no s owym(stłum frontoncsalis), łączącym je po-'Qązizny z częścią nosową kości czołowej. Punkt środkowy tego jązywa się ndsion Bocznic w przedłużeniu szwu czołowo-nosoąjjniej więcej w Wm samym kierunku ciągnie się szew łączący@ęon kość czołow 4 z wyrostkiem czołowym szczęki, a dalej ku y kośćmi łzowymi(ryć. 2713.
Otwór-gruszkowaty jest ograniczony boa-óym brzegiem wcięcia nosowego szczęk, do którego przyezeętęchrząstki nosa zewnętrznego:ku dołowi brzegi te zaginają się alkowo i do przodu tworząc kolec nosowy przedni(spina antenom. Spoglądając od przodu przez otwór gruszkowaty do ęnosowej widzimy, że przegroda kostna nosa, dzieląca jamę nosoczęśćprawą i lewą, wykazuje z przodu znaczny ubytek mniej trójkątnego kształtu:w stanie świeżym jest on wypełniony tną przegrodą nosa(ryc. 272).
Ze ścian bocznych jamy nosowej a jest część przednia małżowiny nosowej dolnej, powyżej zaś wina nosowa środkowa:najmniejsza ze wszystkich trzech małżoaałżowinanosowa górna, położona najwyżej i najbardziej do tyłu te nosowej, nie jest widoczna, gdy jest oglądana od przodu. ierzchnię leżącą poniżej wejścia do oczodołów, a bocznic od gruszkowatego tworzy w przeważającej części szczęka, a tylko j części-kość jarzmowa. Widzimy tutaj tuż pod brzegiem dolejściado oczodołu otwór po daczo dołowy(fordmen inńd)dla nerwu i naczyń tej samej nazwy, a pod nim zagłębienie dołem na dkłowym(fossd cmmd). Cały dolny brzeg tej częarzystanowi wyrostek zębodołowy szczęki z umieszczonymi w bami. ś i a r z m o w a(os zggommicum)tworzy obustronnie wyniosłość 9684, dolną i boczną część wejścia do oczodołu i część przednią leómowego. Przyśrodkowo łączy się ze szczęką szwem j aó 8 o-szczękoowym(sutura zggomaticomaaillaris), do Vyw 93 em jarzmowym kości skroniowej, ku górze z wyrostkiem ja Kości czołowej i przyśrodkowo oraz do tyłu-ze skrzydłem kości klinowej łeęzchnia zewnętrzna trzonu żuchwy(corpus mmdibule)88 mym przodzie ślady pierwotnego szwu obu symetrycznych 94 a 4 owych żuchwy(mmdibula). Ślad ten, zaznaczający się ł 684 linią, kończy się w płaszczyźnie pośrodkowej na dolnym WBhwy guzowata ś ci ą bró dkową(protuberdntic men(@94 eodgraniczoną guz kam i b ró dk owymi(tuberculc men 9498)Poniżej drugiego zęba przedtrzonowego znajduje się na 9@4 zewnętrznej otwór bródkowy(fordmen mentdle)dla RIR.


nerwu i naczyń bródkowych.
Z tyłu trzon żuchwy przechodzi u jswych końców w stromo wstępujące g a tę z i e z u chwy(rdmi maąjj bułce).Ściana tylna Kształt czaszki oglądanej od tyłu jest również bardzo różny, wahąąsię od pięciokątnego do mniej więcej okrągławego. Widoczne tu kg stanowią części tylne obu kości ciemieniowych, łuskę p otyli czy(squdmc occipitdlis)i część sutkową kości skroniowej wraz z jej wyęstkiem sutkowatym, występującym w dolnym rogu po obu stroną czaszki. Opisane już części oglądane z góry, a widoczne również ątyłu, są to:guzy ciemieniowe, część tylna szwu strzałkowego i szewęgła wy(suhrd lcmbdoidec), występujący tu na całym swym prbiegu. Szew ten przedłuża się ku dołowi w szew po tyli c z no-sutkowy(suturd occipitomdstoidec), łączący kość potyliczną z części sutkową kości skroniowej. Szew węgłowy zawiera często małe kostce ki, tzw. kostki szwów(p. dalej). W linii pośrodkowej, mniej więcej połowie wysokości łuski potylicznej, wznosi się dość wydatna wyniołość, guzowatość potyliczna zewnętrzna(protubermtic ocpitdlis całemu), której dolny punkt końcowy nazywa się mion(tył głwy). Obustronnie od tej wyniosłości biegnie ku górze wypukła kres karkowa górna(lince nuchce superior:nuchd s kark), a powyżniej mniej stała i znacznie słabsza kresa karkowa n a j wyższa(lit nec nuchde suprema). Ku dołowi od guzowatości potylicznej zewnętnet do otworu wielkiego ciągnie się dla przyczepo więzadła karkowe grzebień potyliczny zewnętrzny(cristd occipitdlis eatemdOd niego, mniej więcej w połowie jego długości, obustronnie odchobocznic, uwypuklona ku górze kresa karkowa dolna(lince nchce interior). Pole położone powyżej guzowatości zewnętrznej i po żel kres karkowych najwyższych nazywamy p ł as z c z y z n ą p o ty@c z n ą(plenum occipitdle S. Leży ona tuż pod skórą z wyjątkiem czgędo której przyczepia się brzusiec potyliczny mięśnia potyliczna-czo'9(wego. Pole położone poniżej nazywamy płaszczyzną karkoW(plenum nuchdleS:służy ona do przyczepo licznych mięśni kar(mm, rectus capitis posterior major et minor, m. obliquus cdpitis suprior), grzbietu(mm, semispindlis cdpitis, splenius cdpitis, trdpeX 3 V szyi(m. sternocleidomdstoideus:ryc. 24.
Ściana boczna Gdy czaszka jest oglądana z boku, występują wyraźnie obie zasacze jej części:część większa, mózgowa, położona ku górze i ku i 8 P 8 i część mniejsza, twarzowa, położona ku dołowi i do przodu(ryc.ZJW:W skład ściany bocznej części mózgowej czaszki wchodzą kości:czoś.jgnoo 6 W@.
*c*.
*aparę(wstoi@e 4 śwżur 4*pęcjf(8(8 jsęuariMłCąou(***us, sndyleris I Prus ieus ext*. *rnstoideW 1 Procesw@.
SuturaietlsRamo i mendibulee.
lince temporalisinterior 41.
Lince iemporalis 28(09706\\\.
Sutura.
s perietle squernłsa.
//y//(Suwrtempero-zygometica.
Z Z z 2(///Cqw rnandlbul ee.
Suture coronelis.
Ryc.
212. Czaszka widziana ze strony prawej.
*s*e(smarni.
*c*sphenofronte lis*g m*jor*sis-sphenoidelisGlabelleSurura'sphenoquamoaOs nasale 9 s zygomaticum*u*ur**g*Ocornaxillerisn infraorbitaleSpina nesalis-*. Procssuseoronoideus'Mexille.
Forarner'rnentełe.
śemieniowa, potyliczna, skroniowa i skrzydło większe kości klinoF-ości te są połączone z sobą i z kością jarzmową następującymi i skroniowa-j arzmowym(suhrc temporozggomdticc)Y Wrostkiem jarzmowym kości skroniowej i wyrostkiem skro Kości jarzmowej, c z ot owo-j a r z m owym(suhrd frontozg(Póej, wspomnianym już przy opisie czaszki w widoku od przodu, 984 w otoczeniu skrzydła większego kości klinowej, mianowicie:9 m klinowo-jarzmowym(suturd sphenozggomdticd)do 9, klin owo-c z ot owym(suturd sphenqfrontdlis)i klin o w ośmieniowym(sutura sphenopcrietalis)ku górze oraz klinoł 98 k o wy m(sunra sphenosmcmosd)do tyłu, między skrzydłem 68 kości klinowej a częścią łuskową kości skroniowej. Szew kliF@emieniowybywa bardzo różny pod względem długości, może Rl 5.


go nawet brakować zupełnie i w tych przypadkach kość czołowa łąeysię bezpośrednio z częścią łuskową kości skroniowej. Ta okolica nąząż, wa się pterion(pterga s skrzydło).
Ku tyłowi od pterionu część łusąj, wa kości skroniowej łączy się z dolnym brzegiem kości ciemienioęąs z w em lu s k o wym(suturd sgudmosd):szew ten przedłuża się ku ęy, łowi w krótki, mniej więcej poziomo biegnący s z ew c i emieniową, -sutkowy(sutun pdrietomdstoided)między częścią sutkową kosej skroniowej a okolicą tylnego końca kości ciemieniowej. W części gąę, net czaszki widzimy znany już nam s zew wi eń co wy, położony bąydziej do przodu między kością czołową i ciemieniową, oraz s z ew wąągłowy-bardziej do tyłu między kością potyliczną i ciemieniową. Szew węgłowy przedłuża się ku dołowi w szew potyliczna-sutą kawy(sutun occipitomcstoided)między łuską potyliczną a częśetsutkową kości skroniowej. Zapoznaliśmy się już z nim w opisie czasz od tyłu.
Powyżej górnego brzegu wejścia do oczodołu biegnie lu brwiowy, a dalej ku tyłowi i ku górze znajduje się guz czołowy Mniej więcej w środku kości ciemieniowej leży guz c i emieniowyZ tyłu znajduje się guzowatość potyliczna zewnętrzna, od której biegną bocznic kresy karkowe górne. Wzdłuż bocznej ściany części mózgowej czaszki od przodu ku tyło ciągnie się wypukła kresa skroniowa(lince tempordhs:temp m s skronie:od tempus-czas:siwe włosy występujące najpierw nskroniach znamionują wiek człowieka):biegnie ona od wyrostka jaj rzmowego kości czołowej ku górze i ku tyłowi na kości czołowej i tuf odgranicza wyraźnie czoło od skroni, potem, kierując się w dalszciągu łukowato, przechodzi na kość ciemieniową, zstępując wreszcku dołowi, a następnie do przodu i kończy się na części łuskowej koś skroniowej jako wał ciągnący się w przedłużeniu wyrostka jarzmowe go kości skroniowej ku tyłowi. W części środkowej występuje ona postaci dwóch koncentrycznie i równolegle do siebie biegnących Dni słabszej kresy skroniowej górnej i silniejszej kresy skronio*wet dolnej. Kresa skroniowa odgranicza od przodu i od góry 44 skroniowy(fossd tempordhs):leży on w okolicy skroniowej czasz i zawiera mięsień skroniowy. Ku dołowi dół skroniowy sięga do łjarzmowego, gdzie łączy się z dołem podskroniowym(fosse i frdtempordis). Dół podskroniowy zawiera mięśnie skrzydłowe, z p@du sięga do szczęki, a bocznic ograniczony jest gałęzią żuchwy. buk j arz mowy(mens zggommieus)jest utworzony przez wyTstek jarzmowy kości skroniowej(processus zggomdticus Os tempordlis)i przez wyrostek skroniowy kości jarzmoW(processus tempordlis ossis zggomdtici), które łączą się skośnie póbiegającym s z w em s kro ni owo-j ar z mowy m(suturd tempoółgomdticc). Ścięgno mięśnia skroniowego przechodzi przyśrodkowełuku, dążąc do swego przyczepo na wyrostku dziobiasty@A c hwy(processus coronoideus mmdibulae). Wyrostek jarzmowó łWskroniowej(ryc, 212 i 226)rozpoczyna się dwiema odnogami:o 48 przednia ogranicza od przodu dół żu chwowy(fbssc rnandi(84.gąy do przo 4 u od niego guzek stawowy(nderculam artculać''. . 'zzój:odnoga tylna leży ku górze od dołu żuchwowego, a ku ąą powyżej otworu słuchowego zewnętrznego, przechodzi w znany jet kostny, będący częścią końcową kresy skroniowej. ją ęgu i poniżej Wnet odnogi łuku jarzmowego znajduje się eliptyXłwór słuchowy zewnętrzny(porus dcusticus eaternus), jąy od przodu, od dołu i od tyłu częścią bębenkową kości skrowdo jego zewnętrznego obwodu przyczepia się część chrzęstna ywgu słuchowego zewnęuznego. Między obiema odnogami wyrosąąrzmowegokości skroniowej znajduje się, jak wsponuniano, dół wowy, pokryły w swej przedniej części włóknistą chrząstką staj dół żuchwowy od przodu jest ograniczony guzkiem stawowym, ęn również chrząstką włóknistą, która jest przedłużeniem jsiki dołu żuchwowego. Zarówno dół żuchwowy, jak guzek sławo orzą powierzchnię stawową dla połączenia czaszki z wyrostkiem iowym żuchwy. Ku dołowi i do przodu od części bębenkowej kooniowejciągnie się zmiennej długości wyr o s 1 ek rył c o w a ty essus stgloideus), ku dołowi zaś i do tyłu-wyrostek sutko(processus mdstoideus)kości skroniowej. Pierwszy jest miejscem zepu licznych mięśni(m. stglohgoideus, m. stgloglossus, m. stgrmgeus)i więzadeł Oig, stglohgoideam, lig, stglomandibulm. owierzchni zewnętrznej wyrostka sutkowatego przyczepiają się mie:mostkowo-obojczykowa-sutkowy, płatowaty głowy i najdłużOWy.Ściana dolna(podstawa czaszki)Wierzchnia zewnętrzna podstawy czaszki(bdsis crmii eafbezżuchwy, która tworzy jej ścianę dolną, ograniczona jest od 9 wyrostkami zębodołowymi szczęki(processus Jteo@@Wce), od tyłu kresami karkowymi górnymi kości potylicznej, również wyrostkami zębodołowymi szczęki, dalej dolnym**Kości jarzmowej i łukiem jarzmowym:od łuku jarzmowego F toczna biegnie następnie do wyrostka sutkowatego kości skroi ł 96 końca bocznego kresy karkowej górnej kości potylicznej. FBNuę zewnętrzną albo dolną podstawy czaszki tworzą wy r oP 94 nieblenne(processus pdlmini)obu szczęk, blaszki p oś Kości podniebiennych(laminde horizontdles ossis paluj(ĘPBesz(oomer), wyrostki skrzydłowate kości klinowej, poŻPBedolne kości skroniowych oraz kości klinowej i potylicznej. *Pzęść podstawy czaszki należy do czaszki twarzowej, stano P 99 oiebienie kostne oraz lemiesz:część tylna należy do części twe)czaszki Oyc 68 F 984 p o dni eb i cni a kostnego(polatam osseum)są wyros.


Sutura palatina.
Sutura pałatce.
żrahsMGłSB.
Zamiar*ossis palatini 8*ur**crnatieorrieXlł-**ósseraorbita(bimeir's*SuturafrontalisFacies temporalisalce rnajoris ossissphenoidalisFosa rnandil 9 Ęlszis*ur*****Forarnen owiec torus acustic@ex(Forereó, s pirsom rrstoidauTO.Ansa inciswa.
Passa incisiva(Forarnen stylrsrnąs(oideuO(Processió. -stykidwBfesa(ugulads YCanelis caroticus':Condylus occipitalis.ć(***.
ProcessuspalatnusmexilleejJĘ:Ę.
M. uyulee.
**, 8'peletini.
-M buccinatoe M. messetrW mrnedialisW(W pćideus Jet M. tensxwił rnłidM lewar vel pa Wć bnv*M. rectaeapitis art. SfyW są 989 M. reetin**t**śW 7 Lś.
**śSńś oó**t*****rnestoidwM rectus**t.
*M. spłoniła i*M. sernispinelisc*i W occipitofrontelisv 1(venteroccipitelisl**r**i*.petrooccipitelis lecerumM, reetus cepitis*.
*Ryc.
213. Podstawa czaszki z przyczepami mięśni widziana od dołu.Oj podniebienne obu szczęk i ku tyłowi od nich położone blaszłsziome kości podniebiennych:są one obramowane z boku i od p@9 wyrostkami zębodołowymi szczęk z tkwiącymi w nich 16 zębami 6 ci podniebienia kostnego obu stron spotykają się w szwie podOłb lennym p o środkowym(summ pclatind mediana), dzieląc@dniebienie na dwie symetryczne części. Między wyrostkiem p 9 biernym szczęki a blaszką poziomą kości podniebiennej biegnie 8 stron szew podniebienny poprzeczny(sutura palmind OĘ nersd). W szwie pośrodkowym podniebienia, w jego przedniej v 4.
Q ęgu od siekaczy znajdujemy dół przysieczny(fossa inicisi. , jjey ku górze do krótkiego kanału przysiecznego(emdggus), rozdzielaięcego się na dwa ramiona. Ramiona te uchodzą w jąmy nosowej po obu stronach przegrody nosa otworami yj e e z rym i Oor@mm@mcisitd). Przez kanał przysieczny biegną jączyń podniebiennych większych i gałązka nerwu nosowo wiernego 04 strony jamy ustnej podniebienie kostne jest wklęąjąwnei szorsUie, po s(ronię jamy nosowej natomiast zupełnie w Na młodych czaszkach widoczny jest często szew(ryc. 246), ąę się od dołu przysiecznego łukowato do przodu, do granicy Mącznym siekaczem a kłem. U dorosłego zazwyczaj zanika częjjsow całości.
Szew ten(suturu incisitc)odcina część szczęki gością przysieczną(os mcisitum). Kość ta dźwiga zęby u większości kręgowców zachowuje swą niezależność, u czło*innych Naczelnych zrasta się natomiast zazwyczaj ze szczęką, e jedną całość. W tylna-bocznym kącie podniebienia kostnego je się obustronnie otwór podniebienny większy(fordlnmummqjus), a do lyłu od niego zwykle dwa mniejsze otwory ma pdlatmd minom). Otwór większy jest punktem wyjścia p o dni eb i ennyc h(sulci pclumi), biegnących do przodu na bieniu kostnym. Wraz z otworami mniejszymi stanowi on ujście ów po dnie b lennych(emu(es pclctmi)dla naczyń podnieeh(od naczyń szczękowych)oraz nerwów podniebiennych od skrzydłowa-podniebiennego(ryc. 252).
Wzdłuż szwu podnieopośrodkowego obustronnie biegnie czasem wał po dniej(torus pclmmus), bardzo zmienny pod względem wielkości ci występowania. Wąski odcinek pośrodkowy tylnego brzegu lenia kostnego jest wydłużony ku tyłowi i zaostrzony, tworząc nosowy tylny(spina nasdlis posteriom. Wrzegiem tylnym podniebienia kostnego znajdują się n o z d r z a*c@o@nde)łączące jamę nosową ze środkowym odcinkiem poi zewnętrznej podstawy czaszki, a przy zachowanych częśP@łł 3 chz górną częścią gardła:ich wysokość wynosi ok, 2, 5 cm. Każdego ok, 1. 25 cm.
Są one przedzielone lemieszem:ich anicę tworzy trzon kości klinowej, granicę dolną--brzegi@zek poziomych kości podniebiennych, bocznic zaś ogranicza@ami przyśrodkowymi wyrostków skrzydłowatych kości kli 4 ł 8 łlskrzydłowate(processus pterygoidei, ryc, 219 i 221)4 Wustronnie od miejsca połączenia trzonu i skrzydła więkśłBnowej ku dołowi i składają się z dwóch blaszek:krótszej 4 Ptaszki bo czne j(laminą ldterdlis processus pterggoidei)Bet i węższej blaszki przyśrodkowe j(lamina medidisPBeQgoidei). Obie blaszki łączą się ku przodowi i rozchodzą Wejmując głęboki dół skrzydłowy(fssc pterggoidec)999 mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego. Nasada wyrost ł 4 test strzałkowa biegnącym kanałem skrzydłowym.


(candlis pterggoideus)dla naczyń i nerwu tej samej nazwy, prowąjącym do dołu skrzydłowa-podniebiennego. Na dolnym końcu bląąprzyśrodkowej znajduje się wydatny wyrostek, ha c z y k s krzy ąjwy(hamulus pterggoideus), dokoła którego owija się ścięgno m. nąraczą podniebienia miękkiego. Powierzchnia boczna blaszki boewyrostka jest miejscem przyczepo mięśnia skrzydłowego bocznegą. Część tylną dolnej powierzchni podstawy czaszki tworzą, jak wg mniano, powierzchnie dolne skrzydeł większych kości klinowej, eztrzonu kości klinowej, powierzchnie dolne kości skroniowych i kjpotylicznej. Do tyłu od nozdrzy tylnych trzon kości klinowej łączy z częścią podstawną kości potylicznej. Jest to chrząstkozrost Ę(nowo-potyliczny(sgnchodrosis spWenooccipitJis), zbudowz warstwy chrząstki szklistej, która kostnieje mniej więcej ok, 20 wy życia. Na środku części podstawnej kości potylicznej znajduje się mguz ek gardłowy(tuberculum phdrgngeum)dla przyczepo więzapodłużnego przedniego kręgosłupa, powięzi gardłowo-podstawnjzwieracza górnego gardła. Bocznic od niego widzimy obustrowgłębienia dla przyczepo mięśni długiego głowy i prostego przedni głowy. Nasadę skrzydła większego kości klinowej przebijają od jpowierzchni mózgowej ku dołowi, do powierzchni podskroniowejpodstawie czaszki, większy, bardziej do przodu położony otwowalny(farmer occie)dla nerwu żuchwowego(VJ i mniejszy, bidziej bocznic i ku tyłowi położony o twór koi co wy(frdmen spisum)dla naczyń oponowych środkowych i gałęzi oponowej nerwu chwowego. Jeszcze bardziej bocznic i ku tyłowi skrzydło większe trzy ostry kolec kości klinowej(spina ossis sphenoiddlis)przyczepo więzadła klinowo-żuchwowego i napinacza podniebimiękkiego. Bocznic od końca kości klinowej na powierzchni dolnej ści skroniowej leży znany nam już dół żuchwowy dla sławo połączenia z głową wyrostka kłykciowego żuchwy, ograniczony z pdu guzkiem stawowym, przechodzącym dalej do przodu w stek jarzmowy. Dół żuchwowy jest podzielony na dwie części szclin ą skali sto-b ęb en kawą(ńssun petrotgmpmicd), prawa do jamy bębenkowej:przez nią wychodzi z czaszki struna bębeB(gałąź nerwu twarzowego, VII). Ku tyłowi od dołu żuchwowego o 4 wierzchni dolnej kości skroniowej odchodzi znany nam już w)stek rylcowaty(proc. stgloideus), u którego podstawy i 49 znajduje się o 1 w o r rył c o w o-s u tk o wy(fordmen stglomdstoiddla wyjścia nerwu twarzowego i wejścia tętnicy rylcowo-sutkowej cznie od niego leży wyrostek sutkowaty, ograniczony po 4 kprzyśrodkowej wcięciem sutkowym(mcisurd mdstoideWprzyczepi mięśnia dwubrzuścowego:przyśrodkowo od wcięcia biebruzda tętnicy potylicznej(sulcus a, occipitdlis). U poFblaszki przyśrodkowej wyrostka skrzydłowatego leży duży, mweJcel trójkątny otwór poszarpany(frmen lacerum), ograBod przodu skrzydłem większym kości klinowej, od tyłu-szczyie ramidy kości skroniowej i od strony przyśrodkowej-trzone@.ąęj i częścig podslawną kości potylicznej.
W przednim ograniezejąjruznajduje się ujście tylne kań atu skrzydłowego jednaj%-gęoideus), w lylrym-otwór wewnętrzny kanału łęty z y j n e t. Otwór poszarpany na świeżym preparacie zamknięty*ą ętrony dolnej płytką chrząstki włóknistej, tworząc ehrz ą stęąętklinowo-skalisty(sgnchondrosis sphenopetrosm, na Xjąej powierzchni biegnie tętnica szyjna wewnętrzna. Bocznic od jęroru ciągnie się bruzda trąbki słuchowej(sulcus tubce jgpre)między częścią skalistą kości skroniowej a skrzydłem więkwaciklinowej. Bruzda ta skierowana jest bocznic i ku tyłowi od*ąę flaszki przyśrodkowej wyrostka skrzydłowatego i mieści część yąą trąbki słuchowej:przedłuża się ona ku tyłowi w kanał w je kości skroniowej(semicmdlis tubce audithue), który tworzy kostną trąbki słuchowej Oyc, 229 i 2301. Powierzchnia dolna pijąkości skroniowej niedaleko szczytu ma mniej więcej czworaką ale, do części którego przyczepia się m. dźwigacz podniebienia ego. Bocznic i do tyłu od tej powierzchni znajduje się otwór nętrzny kanału tętnicy szyjnej. tyłowi od tego otworu leży obszerny otwór szyjny(foramenre), ograniczony częścią skalistą kości skroniowej i częścią bocz ści potylicznej. Przez otwór ten, zwykle niecałkowicie przedziela dwie części, biegną:przez część przyśrodkową(przednią)zatoka ta dolna i nerw językowo-gardłowy, przez część boczną(tylną)błędny, nerw dodatkowy, żyła szyjna wewnętrzna i tętnica twa tylna(od tętnicy gardłowej wstępującej). Do przodu od otwojnegoaż do otworu poszarpanego ciągnie się między piramidą skroniowej a kością potyliczną szczelina skali sto-p otyli Uissurd petrooccipitmis), która na świeżym preparacie jest wybnawarstwą chrząstki włóknistej(sgnchondrosis petrooccipitdóluod części podstawnej kości potylicznej leży o twó r wielki eł mdgnum), ograniczony bocznic kłykci ami p otyli c z nywdg(i occipita(es), owalnymi, wypukłymi tworami pokrytymi 884, służącymi do połączenia stawowego czaszki z kręgiem 986 m:ściany przyśrodkowe kłykci są chropowate i służą do lepu więzadeł skrzydłowatych. Bocznic od kłykcia znajduje się W 3 eł szyj ny(processus jugulms), do którego przyczepia się pęosią boczny głowy. Przez otwór wielki przechodzi rdzeń Bzeniowe oraz sploty żylne. Podstawę kłykci potylicznych(ryc.
żWl pęzebija skośnie do przodu i bocznic kanał nerwu p o dWóego(canalis hgpoylossP), do tyłu zaś w obszernym dole śł 9 Wym(fossa condglcris)przebiega kanał kłykciowy(od(P 98@g 4 is), zawierający żyłę wypustową kłykciową 064 condglaris), łączącą zatokę żylną esowatą opony twardej mó 9 P hgpoglossalis.


zgowia z żyłami śródkościa i żyłami powierzchownymi czaszki. Do tyją od otworu wielkiego ciągnie się w linii pośrodkowej ku górze znaąęnam już grzebień potyliczny zewnętrzny(crista occipitmyeaterna), kończący się guzowatością potyliczną zewnętrzną(protubermtic occipitahs eatemd). Bocznic od nich biegną kresy, oą.
graniczające płaszczyznę potyliczną i karkową.
Streszczenie W czaszce wyróżniany część mózgowe Oeuroczmhm)i część twarzową lub trzewąy(splmchnocranium):odróżniamy też w niej ściany:górną i 4 o@4, przednią i tylną arą-dwie ściany boczne. Ścianę górną, czyli sklepienie(cd(furie), tworzą:łuska czołowa(squama ńonrahsjdwie kości ciemieniowe(ossa parietd(je)i część łuski potylicznej(squdma occipirahsj. Sklepienie rozciąga się od łuków brwiowych(arcus svpercilicres)do obustronnyejkres karkowych górnych(lincze nuch@e superiores):bocznic ograniczają je kresy skro. niowe Omeae temporales).
Kość czołową z dwiema kośćmi ciemieniowymi łączy szew wieńcowy(sutura coronrlis), obie kości ciemieniowe-szew strzałkowy(suturd sagi((@@s), zaś między kośćmi ciemieniowymi a łuską potyliczną przebiega szew węgłowy(ruhm lcmbdoidea). Punkt zetknięcia się szwu strzałkowego ze szwem wieńcowym nazywamy-brenna, zaś szwu strzałkowego ze szwem węgłowym-(amb@@Po obu stronach szwu strzałkowego leżą otwory ciemieniowe(fordmina pdrietd(je)dla przejścia gałęzi oponowej t. potylicznej i z, wypustowej ciemieniowej. Płaskie kości sklepienia czaszki zbudowane są z dwóch blaszek istoty zbitej(lamina interna et lamina całemu), między którymi znajduje się śródkoście(diploe), wypełnione szpikiem. Przez śródkoście przebiegaJę kanały śródkościa(ang(es diploici), a w nich żż, śródkościa(cenne da(ojcze). Żyły te przez żż.
Wpustowe Oe@@e emissdriae)łączą się z żyłami powierzchownymi czaszki, jak również z zatokami żylnymi opony twardej IOOZĘOWIB. Kości sklepienia czaszki od zewnątrz i od wewnątrz wysłane są okostną:okostna wewnętrzna stanowi jednocześnie zewnęOzo 4 warstwę opory Twardej mózgowia. Ściana przednia, czyli twarz kostna(fe(es ossea), ograniczona jest u góry łuską czołową, od dołu trzonem żuchwy, z boku kośćmi jarzmowymi i gałęziami żuchwy. Poniżej łuków brwiowych leżą obustronnie oczodóły przedzielone jamą nosową. Oczodół jest jamą kształtu czworościennego ostrosłupa, zwróconego podstawą lub wejściem do oczodołu(aditus orb@@e)4 o przodu, zaś szczytem do kanału wzrokowego(canJis options)-kanału dla przejścia nerwu wzrokowego i t. ocznej. Brzeg górny wejścia do oczodołu utworzony jest przez kość czołową, brzeg boczny przez wyrostek jarzmowy k. czołowej i wyrostek czołowy k jarzmowej połączone szwem czołowo-jarzmowym(sutura frontozggomaticd). Brzeg dolo wejścia do oczodołu tworzą kość jarzmowa i szczęka, brzeg przyśrodkowy-wyrostek czołowy szczęki i k. czołowa. Kostna jama nosowa przedzielona jesl przegrodą kostną nosa(sepnm nasi osseumjZwłaściwą jamą nosową łączą się zatoki przynosowe(sinus pdranasmes):czołowe, szczękowe, klinowe i sitowe. Wejście do kostnej jamy nosowej stanowi otwór gruszkowaty(dąertun piriformis)otoczony przez wolne brzegi kości nosowych i wórosGi czołowe szczęk. Kości nosowe tworzą grzbiet nosa.
Dolne obramowanie oJwoJ 9 Zruszkowatego wyciąga się w kolec nosowy przedni(spina ncsdlis dnterior). Poniżej weJ 4 cia do każdego z oczodołów, a bocznic od otworu gruszkowatego leży otwór po 4 oczo 4 ołowy(for, mfmorbitJe)dla przejścia nerwów i naczyń o tej samej nazwie. Poniżej otworu podoczodołowego zagłębia się dół nadstawy(jossd eaninat. Wyniosłość policzkową tworzy obustronnie kość jarzmowa(os zgpomnicwm). Na trzonie żuchwy(corpus m@ndib 4@e)8 miejscu zrostu rozwojowych dwóch części zaznacza się guzowatość brOJKowa UroO@e 6@O@me@@s), ograniczona bocznic guz-.Qj tródkowywl O@e 6@4 me@@O@)Poniżej drugiego zęba przedtrżonowego uchodzi Q g-zonie oJwóę@648 o 96 Oor@e 8@e)dla nerwów i naczyń bródkowych. Z tyłu trzon"yGXr przechodzi w stromo wstępujące gałęzie żuchwy(ranu mmdibulae). g. -(ąnę tylną tworzy głównie łuska potyliczna, a także części tylne kości ciemieniowych%-ęści sulKowe 8 słconiowych W połowie wysokości łuski zaznacza się guzowatość'jej(ezna zewnętrzna(protuberduia occipitalis eaternd), której dolny punkt końcowy jjgją się w antropologii jako mion. Na łusce przebiegają poprzeczne trzy kresy karkoąwąąjwyższa, górna i Bolca Ote@e r@ch@e suprema, superior et interior), zaś strzałko ąą ee grzebień potyliczny zewnętrzny(cristd occipitalis eaternd). Powyżej kres karko@najwyższych leży płaszczyzna potyliczna(plenum occipitdle), poniżej płaszczyzna yj-gowa(plenum nuchd(e), miejsce przyczepo licznych mięśni karku i grzbietu. wą solanie bocznej uwidaczniają się szwy:czołowo-jarzmowy(sut, frontozggommica), yjjwowo-jarzmowy(st@, sphenozggomdticd), klinowo-czołowy(sur, sphenofrontalis), kliąjwo-ciemieniowy(sw sphenoparietdlis), klinowo-łuskowy(sur, sphenosęuamosa, ją(lenny, w okolicy zwanej pterion), łuskowy(sur, sguamosc), ciemieniowa-sutkowy(sur. paXetomastoidea)i potyliczna-sutkowy(st@, occipitomdstoidea). Widoczne są też, przewtegającegłównie przez sklepienie czaszki, szwy wieńcowy i węgłowy. wzdłuż bocznej ściany części mózgowej czaszki ciągnie się łukowata kresa skroniowa glaca rempomlis), w części środkowej podwójna(kresy skroniowe górna i dolna). Kresa jigoniowa ogranicza od przodu i góry dół skroniowy(fossa tempordlis), przechodzący In dołowi, na wysokości łuku jarzmowego w dół podskroniowy(fasad infrmempomlis). Wyrostek jarzmowy kości skroniowej(processus zggomdticus ossis temporalis)i wyrogtekskroniowy kości jarzmowej(processus tempordlis ossis zggomdtici)łączą się szwemskroniowa-jarzmowym(sut, jrontozggomcticd)w łuk jarzmowy(mens zggommicus). Odnoga przednia wyrostka jarzmowego kości skroniowej ogranicza od przodu dół żuchwowy(fossa mmdibularis)i tworzy do przodu od niego guzek stawowy(tuberculum articulare). Tworzą one powierzchnię stawową dla połączenia z wyrostkiem kłykciowym żuchwy. Do tyłu i poniżej tylnej odnogi łuku jarzmowego znajduje się otwór słuchowy zewnęyrrymorus acusticus eaterus). Ku dołowi i do przodu od otworu słuchowego zewnętrznego ciągnie się wyrostek rylcowaW(processus stgloideus), zaś ku tyłowi i dołowi wyrostek sutkowaty(processus mdrćoideus). Powierzchnia zewnętrzna podstawy czaszki(bdsis erami eaternd)bez żuchwy tworzy 44 o 4 ścianę czaszki. Od przodu ograniczają ją wyrostki zębodołowe szczęki(processus 4 eo(ares muillae), od tyłu kresy karkowe górne, z boków prócz wyrostków zębodołoFóh, dolne brzegi kości jarzmowych i łuki jarzmowe, od których granica biegnie obuAPonnieprzez wyrostki sutkowate do kresy karkowej górnej. Wzednią część podstawy czaszki stanowi podniebienie kostne(pcluum osseum), 9 P@orzone przez wyrostki podniebienne obu szczęk i ku tyłowi od nich blaszki poziome P@@podniebiennych. Łączą je szwy:podniebienny pośrodkowy(sut, palmma medianą)ł P 99 Jebienny poprzeczny(sur, palmind trmsrersd). W przedniej części szwu podnie 98@egopośrodkowego zaznacza się dół przysieczny(fossc incisitc), wiodący do kanału FBsiecznego(eanalis incisiuws). ŻWał ten ku górze rozdwaja się i uchodzi do jamy nosowej otworami przysieczrymilPW@nd mcisim po obu stronach przegrody nosa. Na czaszkach osób młodych w przeŚPBeiczęści podniebienia kostnego dwa szwy przysieczne oddzielają kość przysieczną(os WcishugPf Blno-bocznym kącie podniebienia kostnego znajduje się obustronnie otwór podnieyBWywiększy(for, pmaŃnum mqjus), a do tyłu od niego zwykle dwa otwory podnie 9 ł 9@emniejsze(foramma palmmc minom). Stanowią one ujścia kanałów podniebień 96 h(emales palmmi). Tylny brzeg podniebienia kostnego wyciąga się pośrodkowo w łWec nosowy tylny(spina nasalis posterior). Ż 94 brzegiem tylnym podniebienia kostnego znajdują się nozdrza tylne(chamce)pśe 4 zielone lemieszem. Ł-ączą one jamę nosową z podstawą czaszki, a w przypadku za 899 wanych części miękkich-z górną częścią gardła.


Boczne ograniczenie nozuay tylnych stanowi obustronnie blaszka przyśrodkową, rostka slrzyółowatego(lamina medialis processus pterygoidei. Dwie blaszki wyrostka skrzydłowatego k. klinowej, przyśrodkowa i boczna, obepją:(dół skrzydłowy(fossa pterggoidea). Nasada wyrostka przebiła jest biegnącym strząj:-j, )wo kanałem skrzydłowym(cmdis pterggoideus). Blaszka przyśrodkowa kończy się iąy, raźnym haczykiem skrzydłowym(hamulus pterggoideus). Część tylną podstawy czaszki tworzą powierzchnie dolne skrzydeł większych kości@j, nowej, część trzonu kości klinowej oraz powierzchnie dolne kości skroniowych i kgąpotylicznej. Trzon kości klinowej łączy się z częścią podstawną kości potylicznej chrzą-. tkozrostern klinowo-potylicznym(sgnchondrosis sphenooccipitdlis). Ze środka czyj podstawnej kości potylicznej uwypukla się guzek gardłowy(hberculum pharmgeungNasadę skrzydła większego kości klinowej przebija otwór owalny(for, occie-dlą y ji położony bocznic i do tyłu od niego otwór kolcowy(for, spmosum-dla t. oponowej środkowej i gałęzi oponowej n. żuchwowego). Jeszcze bardziej bocznic skrzydło więksjątworzy kolec kości klinowej(spina ossis sphenoiddOs). Na powierzchni dolnej kości skry.
niowej leży wspomniany już dół żuchwowy przecięy szczeliną skalista-bębenkową jjtj. sura petrotgmpmica-dla przejścia struny bębenkowej).
Bocznic od niego położony jesęwyrostek sutkowaty, odgraniczony przyśrodkowo wcięciem sutkowym(incisum mastoidemprzyśrodkowood wcięcia przebiega bruzda tę'nicy potylicznej(sulcus a, occipitdis). Ku tyłowi od dołu żuchwowego odchodzi zmiennej długości wyrostek rylcowaty(proces sus stgloideus):między nim a wyrostkiem sulkowalym przebija kość otwór rylcowo-sutką. wy(for, stglomastoideum)dla wyjścia n. twarzowego, a wejścia t. rylcowo-sutkowej. U podstawy blaszki przyśrodkowej wyrostka skrzydłowatego leży otwór poszarpany(for, lace rum), zamknięty na świeżym preparacie chrząstkozrostem klinowo-skalistym(sgnchondrosissphenopetrosd). W tylnym ograniczeniu otworu leży otwór wewnętrzny kanału tętnicy szyjnej. Bocznic od otworu poszarpanego przebiega bruzda trąbki słuchowej(suicie tubie mdititce), przechodząca ku tyłowi w jej kanał(semicmdlis tuóde audithce). Powierzchnia dolna piramidy kości skroniowej jest miejscem przyczepo m. dźwigacza podniebienia miękkiego:bocznic i do tyłu od pola jego przyczepo znajduje się otwór zewnętrzny kanału tętnicy szyjnej. Otwór szyjny(for, jundare)ograniczony jest częścią skalistą k. skroniowej i częścią boczną k. potylicznej. Przebiegają tędy nerwy 18, X i XI, z, szyjna wewnętrzna, zatoka skalista dolna i t. oponowa tylna. Między piramidą k. skroniowej a k. potyliczną przebiega szczelina skalista-potyliczna(jissvra petrooccipitalis), u żywego wypełniona chrząstką(sgnchondrosis petrooccipitdlis). Otwór wielki(for, magnum)kości potylicznej ograniczony jest bocznic kłykciami potylicznymi(condgh occipitales):bocznic od każdego z kłykci znajduje się wyrostek szyjny(processus jugularis). Podstawę kłykci potylicznych przebija kanał nerwu podjęzykowego(cmdlis hgpoglossalis), do tyłu zaś przebiega kanał kłykciowy(cmalis condglaris)dla z, wypustowej kłykciowej(t. emisscrid condglaris). Do tyłu od otworu wielkiego zaznaczają się wspomniane już grzebień potyliczny zewnętrzny i guzowatość potyliczna zewnętrzna.BUDOWA SZCZEGOŁXWA CZASZKI.
Kości części mózgowej czaszki Kość potyliczna Nieparzysta kość potyliczna(os occipitdle)ogranicza czaszkę od strony tylna-dolnej.Odróżniamy w niej cztery części, które u noworodka są jeszcze oddzielone od siebie:nieparzystą część podstawną.ją bosi(wis)i łuskę potyliczną(squdmd occipitalis), oraz paQeczęści boczne(pcrtes latem(es). Grupują się one dokoła tworu wielkiego(forumen mdgnum')łączącego jamę czaszki, yąjałem kręgowym w ten sposób, że część podstawna położona jest ją przodu, łuska ku tyłowi i ku górze, części boczne zaś bocznic od*eg**c, **z**.Plenum ocj(ale un*nuch*eSUjDTśunea nucheeSĘDŃfPlenum nucWa@.LW 9@nuchee'imerirSęoane ocet pitel@Y 6.
Canal'scondylarisCondylus*cip*sFTOcSUS 6 ypulens/hcisura Aguecis.Cista*se*\.
Fws lateralis zćTu berculum pharyngeurn.
For amen OlCĘiłUOł.
Bratu taranta oceipitalismierna Z.
Fars tasilaris'Y.
-M. trepeziusM, semispinelis capitsW eccipitofóotalis(yerter occipitelis)M. sternocleido-ooeusM, splenius cąoits.M. obłiquuscąotr 41)9796 M. rectusc*posteriorW@j 7/M. rectuseepitis leteralis-Proceswsintrajucjuleris*, **pi*is*min*M. rectuscapitis art.M. lorgus cąoor.
Ryc.
214. Kość potyliczna z przyczepami mięśni widziana od tyłu.śzęść podstawna(pers bcsilms)występuje w postaci klinowatej płytki kostnej:zbite PBłrze klina jest skierowane ku tyłowi i tworzy przednie ograniczenie otworu wielkiego. 96 ba podstawa klina jest gąbczasta i w młodych czaszkach warstwa chrząstki szklistej Żśz)Ją z trzonem kości klinowej-chrząstkozrost klinowo-potyliczny(sgn@o@drosissphenooccipitalis):na czaszkach wymacerowanych miejsce to występuje w P 9 słaci pustej szczeliny(ńssura sphenooccipitclisS, co łatwo pozwala na rozpoznanie@aszek poniżej 20 lat. W wieku 18-25 lat następuje kostnienie chrząstkozrostu i obie Ż@ci tworzą jedną całość. Brzeg boczny części podstawnej łączy się z piramidą kości Błroniowej wzdłuż jej tylnego brzegu chrząstkozrostem skalista-potylicz 9)o(sgnchondrosis petrooccqitdis). Na górnej powierzchni wzdłuż tego brzegu ciągnie'Otwór potyliczny wielki(foramen occipitcle mdgnuni).325.


Sulcus sinus saMtals SUDT łOf 18.
Sulcus sinus*s i Squama.
Mego rnestoideus.
Forerner.
rriBQOJTProcssusjiąwms Pers latereliseeó.
Sulcus sinusó petrosi inferioris.
g 7 gcj%'.
Ryc.
215. Kość potyliczna widziana od przodu.
Mapo e lambdoideus.
Prot u berandg-occipitelisinterna*s*occipitalis mewa.Sulcus si Y si gmoideiProcesy usjugwmrCmalrcordylerisTu ber cu tum**********Aguerir.irtrejugularis.
się bruzda zatoki skalistej dolnej(sulcus sinus petrosi inferions), utworzona przez obie sąsiadujące tu z sobą kości dla zatoki skalistej dolnej. Powierzchnie.
Na powierzchni dolnej, mniej więcej pośrodku podstawy, znajduje się niewielki guzek gardłowy(tuberculum pharmgeum), służący do przyczepo więzadła podłużnego przedniego kręgosłupa, powięzi gardłowo-podstawneji zwieracza górnego gardła. Do przodu od guzka występuje czasami nieznaczny dołek g ar dł o wy(fossula phargngeahs S, bardzo zmienny pod względem kształtu i częstości występowania:odpowiada on małej wypustce(bursa phcryngeclis), występującej często u dzieci w sklepieniu gardła. Bocznic od linii pośrodkowej przyczepiają się mięsień długi głowy(m. longus ccpitis)i mięsień prosty przedni głowy(m. rectus ccpitis mterior), a do przedniego brzegu otworu wielkiego błona szczytowo-potyliczna przednia(membranę atlanta o ccipitalis anterior). Po w i er z c hni a garn a skierowana do wnętrza czaszki jest gładka, w kierunku pegrzecznym lekko wklęsła:uzupełnia ona podobną powierzchnię trzonu kości klinowej, tworząc s tok(eliuus)jako podstawę dla rdzenia przedłużonego i mostu wraz z ich re czynianu(cd. tertebrdes, a, bcsilms). W pobliżu brzegu przedniego otworu wielkiego przyczepia się błona pokrywająca(membrana tectorid). Części boczne(pcrtes(afera(es)łączą część podstawną z łuską potyliczną i ograniczaMz prawej i z lewej strony otwór wielki. Powierzchnie.
Na powierzchni dolnej części bocznych położone są kłykcie p o tyli c z n e(condgli occipim(es)dla połączenia z dołkami stawowymi górnymi kręgBszczytowego. Mają one kształt owalny i pokryte są chrząstką.
W kierunku strzałkowyói poprzecznym są wypukłe, a długie osie prawego i lewego kłykcia zbiegają się do przeBdu. Do brzegów kłykci przyczepiają się torebki stawów szczytowo-potylicznych, a 44 przyśrodkowej strony każdego z nich-więzadła skrzydłowate. Podstawę każdego kłykBcła przebija krótki, czasem podwójny kanał nerwu podjęzykowego(canJis h 8 poglossalis), biegnący od otworu wielkiego skośnie do przodu i bocznic. Przez kanał ten.
:ąjodzi nerw po 4 Ńzko 86(@Wpog(ossus, XII nerw czaszkowy)i drobne sploty żył"gj tyłu od każdego kłykcia znajduje się wyraźne wgłębienie, d o ł kły k c i o wy(fos. . -jjglaris), w który zachodzi brzeg Giny dołka stawowego górnego kręgu szczytowe Ę'(jaąy głowa zgięta jest ku tyłowi:dno tego dołu jest zwykle przebite kanałem Ę"ywąwwym(canalis condglaris'):leży w nim żyła wypustowa kłykciowa(r. 'jagła condg(@i 8, s 21)Na p o wierz choi go rne j części bocznych nad kanałem gyąą, jadjęzykowego leży gładki, podługowaty g u z e k s z y j ny(hberculum nqndare). gyzegi.
Przyśro 4 kow 3 brzeg części bocznych ogranicza otwór wielki ze strony'ąę-ej i lewej 4 rz eg b o c z@y przedstawia głębokie we je c i e szyj re(incisurażum***-ograniczone od Jąłu wydajnym wyrostkiem szy j nym(processus jugularis). jjąą tępo ścięta powierzchnia wyrostka jest-szorstka i służy do przyczepo mięśnia praw tocznego głowy Od strony górnej i przyśrodkowej jest on okrążony głęboką g. -uzd ą z a 1 ok i es owa 1 e j(s@cus sinus sigmoidei)opony twardej mózgowia. Wcięcie je jest często przedzielone małym wyro s tk jem ś r o ds z y j nym(processus intrdgtris)na część większą, boczną Oylnę), i na część mniejszą, przyśrodkową(przednią), ye z odpowiednimi częściami piramidy kości skroniowej tworzą o 1 w o r s z y j ny(fojąąenjugulcre), podobnie przedzielony. Przez odcinek mniejszy, przyśrodkowy(przedjlego otworu przechodzi zatoka skalista dolna i nerw językowo-gardłowy(IX), przez ją, gć większą, boczną Oylną)-nerw błędny(X), nerw dodatkowy(XI), żyła szyjna weyrznai tętnica ogonowa tylna(od tętnicy gardłowej wstępującej). Na dolnej powierz ww wyrostka szyjnego występuje niejednokrotnie mniejszy lub większy wyrostek, zwaąywyrostkiem przysutk owym(processus pdrdmmoideus):jest on silnie rozwiaiętyu wielu zwierząt ssących. U człowieka wyjątkowo może łączyć się stawowa z wyro gidem poprzecznym pierwszego kręgu.+6 s!16. d-Zawiązek łuski kości potylicznej płodu ludzkiego 105 mm długości ciała(4 Bankego), b-Schemat punktów kostnienia łuski potylicznej(wg Rankego):1. JpteBszapara punktów kostnienia w dolnej części łuski.
Ub.
Ub i W.
W-druga i trze 94 Para w górnej części łuski.
Z punktów tych Ha.
Da stanowią uzupełniającą łącznotkankową część dolnego odcinka łuski. W@ba potyliczna(syucma oceqitdis)położona jest od tyłu i ku górze od otworu wie(8%9, jest ona wypukła ku tyłowi zarówno w kierunku strzałkowym, jak i poprzecznym. Żeóierzchnie.
Mniej więcej pośrodku powierzchni zewnętrznej wznosi się gP 9*akończona wyniosłość, guzowatość potyliczna zewnętrzna(protuberm? 9 Pśjpitdlis eaterna).
Od niej biegnie po obu stronach ku górze wypukła kres a karp 98 agórna(lince nuchae superior), a powyżej niej mniej silna i mniej stała kresa 19 łowa najwyższa(lince nuchde suprem@:do otworu wielkiego biegnie w linii PPW 9 dkowej grzebień potyliczny zewnętrzny(crista occipitclis eaternc), do'Ńssa condgloidea'śanclis eondgloideus óópust kłykciowy(emissdrium condg(oideuni).327.


którego przyczepia się więzadło karkowe.
Od grzebienia tego mniej więcej w śroąją.
długości odchodzi bocznic z każdej strony ku górze wypukła kres a karkowa ąą(lince nuchce interior). Pole położone powyżej guzowatości zewnętrznej i powyżeąkarkowej najwyższej nazywamy płaszczyzną potyliczną(pl@um occiptgleży ona tuż pod skórą z wyjątkiem części, do klórej przyczepia się brzusiec potygmięśnia potyliczna-czołowego. Pole położone poniżej nazywamy p łasz czyzrj yk ową(planum nuchdle):służy ono do przyczepo mięśni karku, grzbietu i szyi g ąPowierzchnia wewnętrzna jest wklęsła i podzielona na cztery doły dwierjąniosłościami krzyżującymi się pod kątem prostym-wyniosło ś ć krzyżową tą ją nentia cruciformis). Dwa górne doły, kształtu mniej więcej trójkątnego, mieszczą potyliczne mózgu:dolne dwa są bardziej czworokątne i mieszczą półkule móżdjąymiejscuprzecięcia się ramion krzyża znajduje się guzowatość polyliczna wą. nę tr z n a(protubermtia occipitdlis interno), która położeniem swym odpowiadąwięcej położeniu guzowatości potylicznej zewnętrznej:znajduje się na niej spływ-i przyczep sierpa mózgu i namiotu móżdżku. Od guzowatości potylicznej wewnąodchodzą trzy bruzdy:jedna w płaszczyźnie pośrodkowej ku górze-bruzda z ąęs 1 r z a ł k o w e j g órn e j(sulcus sinus scgit(dlis superioris)dla zatoki strzałkowej gąi dla przyczepo sierpa mózgu, a z boku po każdej stronie bru z d a z a to ki p oprze*net(sulcus sinus trmsoersi)dla zatoki poprzecznej i dla przyczepo namiotu móż W płaszczyźnie pośrodkowej od guzowatości do otworu wielkiego ciągnie się gr z e by po tyli c z ny wewnętrzny(cristc occipitclis interna):czasami towarzyszy mu z jnet strony lub obustronnie bruzda dla zatoki potylicznej opony twardej. Otwór wielki(formen mdgnum).
Otwór wielki ma kształt szerokiego owalu.
Prze dzi przezeń rdzeń przedłużony wraz ze swoimi oponami, nerwy dodatkowe, tętnice gowe ze splotem żylnym podstawnym, przednie i tylne tętnice rdzeniowe oraz gał oponowe tętnic kręgowych. Kąty.
Kąt górny kości potylicznej łączy się z kątami potylicznymi kości ciernie wych:na czaszce płodu kąt ten odpowiada ciemiączku tylnemu. Kąt dolny łączy z trzonem kości klinowej.
Ką ty b o c z n e położone są przy końcach bruzd zatok pop cznych między kątem sutkowym kości ciemieniowej a częścią sutkową kości skroniowB rzeg i. Brz egi górne, węgłowe(margines ldmbdoidei)ciągną się od kąta go go do kątów bocznych i łączą się szwem zębatym z brzegami potylicznymi kości cle niowych, tworząc szew węgłowy(sutura lambdoidec). B rzegi dolne ciągną się kątów bocznych do kąta dolnego, część górna każdego z nich(morgo mcstoideu)14 się z częścią sutkową odpowiedniej kości skroniowej szwem potyliczna-sułwym(sutura occipitomastoidea), część dolna łączy się z kością skalistą tejże kchrząstkozrostem skalista-potylicznym(sgnchondrosis petroocc(p@Obie części brzegu dolnego oddzielone są od siebie wyrostkiem szyjnym(processu fIdris). Struktura.
Kość potyliczna, tak jak inne płaskie kości czaszki, składa się z dwóch szek istoty zbitej(lamina interna et ezternd), między którymi mieści się warstwa g 4 Psta, czyli śró d koś ci e(diploe):kość jest gruba na kresach, guzowatościach, kłykci i w odcinku przednim części podstawnej, natomiast w dołach dolnych powierzch@6 nętrznej kość jest cienka, przeświecająca i pozbawiona śródkościa. Rozwój kości potylicznej.
Kość potyliczna powstaje z pięciu części:części pods@dwóch części bocznych oraz z dolnej i górnej części łuski. Górna część łuski po 88 jako kość łącznotkankowa, pozostałe śródchrzęstnie, jako kości zastępcze. W czćłsławnej występuje jeden punkt kostnienia w dziesiątym tygodniu życia płodowej każdej części bocznej po jednym w końcu ósmego tygodnia. Dolna część łuski po 84 z symetrycznej pary punktów, które występują w szóstym-siódmym tygodniu i zle@się w ósmym-dziewiątym tygodniu. Niebawem zjawia się dalsza symetryczOB Ppunktów w górnej części łuski, które wkrótce łączą się z sobą, następnie zaś z do@4 ścią łuski(trzeci miesiąc)wzdłuż jej górnego brzegu. W bocznych częściach 1884 zostaje klinowate pole wolne od tkanki kostnej:u noworodka zmniejsza się ono Bo@liny, później widoczne jest już tylko w postaci wcinającego się z prawej i z lewej Fszwu rzekomego(sunrd mendosc:mendosus-mylny, błędny). W rzadkich PB gadkach spotykają się te szwy z prawej i z lewej strony i wtedy odcinają góro 496.R 9 R.
ąęąci trW 4@e 2 o o 4 c@Ka.
Tzw ko ś c i mię d zy c i e mieni o we j(os interpr, 'g(y, ę o ś e i I nk a s o w, ponieważ na czaszkach peruwiańskich lnkasów występoyęjazególnie częsW W len sposób powstały szew nosi nazwę szwu po tyli cz. ąjąęzeczn ego(swO@occq@aOs trmstersu). Ponieważ część górna łuski goj y ęąwiązków p@z 9 sWc@.
Doszczególne części kości lnkasów mogą występować j, -gjge. U noworo 4 Ka kość potyliczna składa się z czterech oddzielnych części. W cyjj życia naslępuie zł 4 czenie się łuski z częściami bocznymi, a w 3-6 złączenie gj-zwych z częścią podstawią. W obrębie szwów, szczególnie szwu węgłowego yygę larnbdy, mog 4 powstawać z odrębnych punktów kostnienia oddzielne koste***ej wielkości, tzw ko s tki szwów(ossa supuralizrj.Squama occipitalis.
Pers lateralis Forernen rnegnurn.
eJers besilaris.
217.
Kość potyliczna noworodka widziana Ryc.
218. Potrójna kość lnkasów(os.
od tyłu.
Wielkość naturalna.
X x i.
moce tripdrtitium).
Czaszka widziana od tyłu.
lenność.
Powierzchnia zewnętrzna kości potylicznej w otoczeniu otworu wielkiego żuje nieraz liczne odmiany. Wyr o s 1 e k p r z y s u tk o wy(processus pdrdmcstoidewożebyć bardzo silny i wysoki, a nawet może się łączyć stawowa z wyrostkiem poztymkręgu szczytowego:na przednim brzegu otworu wielkiego czasami występuje lub powierzchnia stawowa(condglus tertius), która może łączyć się stawowa z lu przednim kręgu szczytowego:brzegi otworu wielkiego mogą być zgrubiałe i wynioł@ałnerwu podjęzykowego bywa często przedzielony przegrodą kostną. Jeżeli P 3 e te odmiany są silnie rozwinięte i występują w jednym preparacie, kość potyliBedługniektórych autorów, w widoku od dołu nabiera charakteru kręgu podobne 9 szczytowego. Mówimy o, manifestacji kręgu potylicznego", co wskazuje na pole kości potylicznej ze zlania się kręgów. Od manifestacji kręgu potylicznego nale 98 Jać, asymilację kręgu szczytowego", tzn. połączenie kręgu szczytowego z kośyBlcznąi częściowe włączenie go do czaszki, o czym była mowa poprzednio. 49 zeria.
Kość potyliczna łączy się z sześciu kośćmi:dwiema ciemieniowymi, 988 skroniowymi, z kością klinową i z kręgiem szczytowym. Kość klinowa łeparzysta kość klinowa(os sphenoidde:sten s klin, ejdes s podoWleży pośrodku podstawy czaszki, toteż łączy się z wieloma kośćmi. ł Bóględu na jej długie wyrostki dawni anatomowie nazywali ją os 99848488030101.


almmP lub w porównaniu do latającej osy os tesp(formę'. Opis tej kości opiera się na tym obrazie i odróżnia nieparzysty trzon kości i sześć wyrostków:po dwa skrzydła większe, skrzydła mniejsze i wyrostki skrzydłowate(ryc, 2 l 9-zz 11, .RSO.
Foramen rotundom.
Mamo frntalis Y.
są uernosus.
óssurr orbitalis.
Processus clinoideus posteńor.
Opus.
sUD-TIO(WY Prooeswsę Y elinoideus, *e**.
(ggęjgjjg/meógoideur o óiossa, , p**got**.
Ryc.
Canalr*c*sHamulus Ungula.
Ala minor.
'panetalisAla major/fciescerebmlis)5 Sulcus arteriae 1080103888 meoee-Fommen wie ĄĄ-Spina ossis sphenoidelises 8 Sulcus tubce audiO@e-fssA scaphoidee.X, '--lncisura pterygoidea.
ńarnulp*219.
Kość klinowa widziana od tyłu.
Trzon(corpus).
Trzon tworzy część środkową kości, jest mniej więcej kształtu sześciennego i zawiera wewnątrz dwie pneumatyczne jamy, prawą i lewą, wysłane błoną śluzową-są to zatoki klinowe(sinus sphenoidd(es), przedzielone przegrodą kostną. Powierzchnie.
Powierzchnia górna trzonu zwrócona jest do jamy czaszki:w jej części środkowej znajduje się głęboka, czołowo ustawiona rynienka, zwana s i o d te mtureckim(sellc turcicc). Spoczywa na nim pośrodkowo w specjalnym dole przysa dk i(fossa hgpophgsidlis)przysadka. Ku tyłowi siodło tureckie ograniczone jest czworokątną, blaszką kostną wystającą ku górze, tzw. grzb jetem s jodła(dorsum sellce), który zakończony jest w swych górnych kątach wyniosłymi guzkami, noszącymi nazwę wyrostków pochyłych tylnych(processus clmoidei posteriores:klme-łoże), dla przyczepo namiotu móżdżku. Powierzchnia tylna grzbietu siodła opada z wolna ku dole wi i przechodzi do tyłu w górną powierzchnię części podstawnej kości potylicznej. Obie razem tworzą pochyłą powierzchnię zwaną stokiem(clhus). W odcinku przednim górnej powierzchni trzonu znajdują się dwie symetryczne niewielkie wyniosłości, zwane wyrostkami pochyłymi środkowymi(processus clmoidei medii). Mają one postać bardzo zmienną.
Czasami wyrastają silnie i łączą się z wyrostkami pochyłymi prze-dnimi albo tylnymi, a niekiedy z jednymi i z drugimi. Do przodu od siodła leży niewielki guzek siodła Ouberculum sellce). Do przodu od guzka ciągnie się poprzecznie ku kenafom wzrokowym słaba bruzda p r z e ds krzyż o w ani a wz r o k owego(sulcus prechiasmmis), w której leży skrzyżowanie wzrokowe. Bruzda ta kończy się z obu stron kenafem wzrokowym(cmdlis option')dla przejścia tętnicy ocznej i nerwu wzrokowego(4 nerw czaszkowy). Bruzda skrzyżowania wzrokowego jest ograniczona od przodu wyrażB?otwór wzrokowy(foramen opticunW.Mapo rrontalrMamo**ie*s.
*g m*jor/zacier srebralis)Wtem są u ahMSUSProcessus*i noideus znad(us.Spina Sulcus*h*dg**Tuberculum).
seleeUngulew%Sulcus Dorsum sphenoidalis ceroticus:ellee.8 Processusclinoideus psterior.
Analis opticusSelle tulejce Fissura orbitalis SI(08006.Procesus clinoideus interior Forem er rotundom Foremce oveleForemce spina 2907 Spina ossis sphen ot dalis.Ryć.
220. Kość klinowa widziana od góry.
ną krawędź i ą klinową(limbus sphenoiddisS:do przodu od tej krawędzi leży zupełnie gładka część powierzchni górnej trzonu(plenum sphenoidde'). Brzeg przedni tego pola tworzy w części środkowej wydatny kole c sitowy(spina ethmoidahsS dla połączenia z blaszką kości sitowej. Powierzchnie boczne trzonu łączą się ze skrzydłami większymi i z blaszkami przyśrodkowymi wyrostków skrzydłowatych. Powyżej przyczepo każdego skrzydła większego ciągnie się ku dołowi b rozda tętni cy szy j re j(sulcus caroticus)dla tętnicy szyjnej wewnętrznej i otaczającego ją splotu nerwowego szyjna-tętniczego wewnętrznego. Bocznic od części tylnej tej bruzdy sterczy wyrostek kostny, zwany j ęzy czs 3 emklin o w y m Omgula sphenoidalis\. Powierz eh ni a ty In a, kształtu czworokątnego, łączy się z częścią podstawną kości potyliczne j. Powierzchnia przednia trzonu jest zwrócona do jamy nosowej:ma ona w linii pośrodkowej pionowy grzeb leń klinowy(crista sphenoidclis), który łączy się z bla@84 pionową kości sitowej, tworzącą część przegrody nosa. Po obu stronach grzebienia 84 aoę przednią trzonu tworzą cienkie, uwypuklone, parzyste blaszki kostne, zwane 8 a lż o w in a mi klinowym i(conchce sphenoiddles). Rozwojowa należą one do kości 4@e w łączności z nią, i dlatego też do niej są zaliczane i wraz z nią opisywane. W swej 898 ej części z obu stron mają one otwór z a to ki klinowe j(cperturd sinus sphenoł 9@@, o średnicy 2-5 mm, prowadzący do zatoki klinowej, a bocznic od niego małe 9994(fooeolae ethmoidales S, ograniczone listewkami, które tworzą zamknięcie tylne ł 8@órek sitowych W@8 h%a 4 o ki ki in o we(sinus sphenoidales), prawa i lewa, są to dwie nieregularne, pneu 9+9 Bczneprzestrzenie wysłane błoną śluzową, mieszczące się w trzonie kości klinowej**We przedzielone kostną p rz egr o d ą z a tok klinowych(sephm smuum sphenołŚ 9 rzadko ustawioną w płaszczyźnie pośrodkowej, przeważnie położoną skośnie, 9 ł 9688 prawie poziomo, tak że obie przestrzenie zwykle są wyraźnie asymetryczne. OsoŻ 9 ł 9 zosą również bardzo zmienne zarówno pod względem kształtu, jak i wielkości:śreŚPFpojemność każdej z nich wynosi ok, 3 cm, najmniejsze zaś nie przekraczają wielkoŚSlama grochu. Wielkie zatoki mogą sięgać do podstawy kości potylicznej prawie do?'86 wielkiego, wtedy stok bywa cienki i przeświecający. Tętnica szyjna wewnętrzna, 9968 wzrokowy i przysadka mogą żłobić cienkie ścianki trzonu kości klinowej, wpuklaW 9 się do jamy zatoki.SSI.


powierzchnia dolnia trzonu na granicy z powierzchnią przednią tworzy ępośrodkowej trójkątay kolec, d z i o b ki i n o wy(ras(rum sphenoidale), który przeeyw grzebień klinowy powierzchni przedniej. Dziób klinowy objęty jest z obu stron ądłami lemiesza.
Skrzydła większe(alce mqjores).
Skrzydła większe są największwyrostkami kości klinowej.
Przyczepiają się one do bocznych powtwchni trzonu tej kości za pomocą zwężonej części, zwanej nasadą yderYj i kierują się najpierw bocznic, następnie ku górze i ku dołowjCzęść tylna skrzydła w postaci trójkątnego wyrostka wnika do kąta między ezągłuskową a częścią śkalislą kości skroniowej i tworzy u swego wierzchołka skierowku dołowi wyrostek, tzw. kolec kości klinowej(spina ossis sphenoidahqprzyczepo więzadła klinowo-żuchwowego i części włókien m. napinacza podniettmiękkiego. Skrzydło większe ma powierzchnię wewnętrzną, czyli mozgą(ńrcies cerebrdlis), wklęsłą, skierowaną do środkowego dołu czaszki, i powierz cha zewnętrzną podzieloną na oddzielne części:oczodołową, skroniowa, podskroniąi szczękową. Powierzchnie.
Powierzchnia mózgowa stanowi część dołu środkowego pstawy czaszki:widać na niej wyciski palczaste(impressżones digitmce). W czprzedniej i przyśrodkowej skrzydło większe jest przebite u nasady otworem akr głym(farmer rotundum)dla nerwu szczękowego(VJ:nieco bardziej ku tyłowi I.332.
Ala minor Wanals.
On'sra sWeno.
frontalis\opticus Corpus idalis.
*pe**r*.
SWLśS.
spheno i dalis z:8 superior.
Fissu re orbitelń.
', , z'?. -ę**''fj. .
'. Qy?
Ą(gjąjgj.
Marga parietaljs Ą.
**''-Y**lfaciesAla major**Ą 1 gęg 7 yśą'7 f 7**(łąeies orbitalTsFsę'M Ifł?ę li. 17 Conche%Foramere-6--:)'g*-Ę 7'ąphenoidelisyryjjjjcjjjjjjt?sę j 7 y!f ff!g X-Ala major Kwrga rygomaticu-"':-gsl(fecies maxi Ile ćwła i ńfratemie(@@e*****li lcus peŃtwm. Ala major(feciess'**Ąf'**, ćYąR--ś 7--Wulcus pterygopalatiintraternpwWsl. 'Ą ąę jĄ?
*'***'Y-**inaossissphgncanalispterygoideu-'*Ą(R**ĄĄĄyRssirumProcessusvegipwesuspteryOołPePó-ó(ęĄ'***sphenoidale. ', (p clncisura@oł 9 e 94 Ą jjgwgtat, "***(hę's('*pterygoidea%u lcus hemu li\ugąutuspterygoBłePśYYc? 'Y s?pterygoideiSwcusyomerwaginalisRyć.
221. Kość klinowa widziana od przodu.
większy niż poprzedni otwór owalny(foramen ocalej dla nerwu żuchwowego(Ywreszcie jeszcze bardziej ku tyłowi i bocznic przez kolec kości klinowej przecbo 4 mniejszy o twór k o I c o wy(fordmen spmosum)dla gałęzi oponowej nerwu żuch 89 go i naczyń oponowych środkowych. Po w i er z c h ni a z e w nę tr zna.
Część czworokątna powierzchni zewnętrznej, Bł?
skierowana jest ku dołowi oraz przyśrodkowo i tworzy tylną część ściany bocznej 9?skrzydło wielkie(clde mcgnce)?kolec kątowy(spina cngularis).yj-****gtądki, wygięW i oBzieloW od skrzydła mniejszego szczeliną szeroką w swej ęęśrodkowei, 894 sł 4 w cz@ci bocznej, tzw. szczeliną oczodołową górgąjŃorbitdlis stqeóor), prowadzącą ze środkowego dołu czaszki do oczodołu. jj--ęą zawiera w swej części przyśrodkowej:gałązkę tętnicy oponowej środkowej, s. -ąą górną, (zęsW gĆ 4 ż żóŚ)ocznej do@ej, nerw okoruehowy(IT bloezkowy jBĄ***ę'żąmknięta jest błoną łącznotkankową. Brzeg dolny powierzchni oczodołowej, j. . yjtąłki, biegnie mniej więcej równolegle do tylnego brzegu powierzchni oczodojąękii oddzieloW test od niego szczeliną poszerzającą się bocznic, tzw. s z c z ej e z o do ł o w ą 4 o 104(@ss@r@orbOJis interior). Prowadzi ona z oczodołu bocznic Qj pwdskroniowego, przyśrodkowo do dołu skrzydłowa-podniebiennego i zawiera ąpodoczodołowe(od szczękowych), żyłę oczną dolną, gałęzie nerwu szczękowego ja-w jarzmowy i nerw podoczodołowy oraz gałęzie oczodołowe zwoju skrzydłowa ąiebienneg(ęterzchnia szczękowa(Icies mdai(Idris), trójkątna, leży ku dołowi od poejjnioczodołowej, zachodząc na wyrostek skrzydłowaty:tworzy ona ścianę tylną skrzydłowa-podniebiennego(p, dalej). wierzchnia skroniowa(fcies tempordlis)i podskroniowa(fcies mńa-ale), skierowane bocznic, są przedzielone grzebieniem po dskroniowymja mńmempordlis:ryc, 2761, biegnącym poziomo i ku tyłowi. Powierzchnia niow a, położona ku górze od powyższego grzebienia, ustawiona jest prawie pio. Wypukła od góry ku dołowi i wklęsła od przodu do tyłu stanowi część ściany dołu owego i służy za pole przyczepo mięśnia skroniowego. Powierzchnia po dni owa, położona poziomo i ku dołowi od grzebienia podskroniowego, mniejsza od dniej, wklęsła, tworzy część ściany dołu podskroniowego. Przyczepia się do niej ebienia podskroniowego mięsień skrzydłowy zewnętrzny. zegi.
Poczynając od tyłu, część obwodu skrzydła większego, która ciągnie się od u do kolca kości klinowej, jest nieregularna. Odcinek przyśrodkowy tej części twoedniągranicę otworu poszarpanego:odcinek boczny łączy się c h r z ą s tk o z roklino w o-s k a I i s tym(sgnchondrosis sphenopetrosa)z piramidą kości skroniośmiędzy obiema tymi kośćmi na powierzchni dolnej podstawy czaszki biegnie 4 a trąbki słuchowe j(sulcus tubce dudithae)dla części chrzęstnej trąbki słuejDo przodu od kolca obwód skrzydła większego tworzy szew klinowo-łus)(st(urn sphenosqumosd), łączący skrzydło większe z częścią łuskową kości skroi Oyc. ZIZ).
Dalej ku górze i do przodu brzeg skrzydła większego łączy się krótkim 8 klinowo-cierni cni owym(summ sphenopcrietahs)z kątem klinowym kośieniowej. Następnie biegnie on do przodu i ku dołowi, tworząc szew klin ow oBWwy(sutura sphenofrontalis)w połączeniu z kością czołową i wreszcie ku dołowi Klinowo-j a rz mowy(sutura sphenozggommicd)z kością jarzmową. 3 dla mniejsze(alce minoresQ występują w postaci symetryczsienkich, trójkątnych płytek, mniej więcej poziomo położonych:Wzynają się one przyśrodkowo dwoma korzeniami na górna-przeiczęści trzonu, biegną bocznic, zwężając się stopniowo i kończą Wonymi wierzchołkami. Oba korzenie obejmują kanał wzro)(cmdhs options)dla nerwu wzrokowego(11)i tętnicy ocznej. 'BFzydła mniejsze łączą się zwykle ze sobą pośrodku nieco wyniołgKiemskrzydłowym(klinowym)junm sphenoidcle). ?łerzchnie, powierzchnia górna jest gładka i bierze udział w utworzeniu(pśśe 9@lego czaszki.68 a małe(mac punce).


Brzegi.
Brzeg przedni łączy się szwem zębatym z brzegiem tylnym części oeyłowej kości czołowej(suturc sphenofron(dis:ryc. 27 O).
Brzeg tylny, wolny, jest ki, wklęsły i biegnąc przyśrodkowo i do tylu tworzy wyrostek pochyły przwą(processus clmoideus anterior), do którego przyczepia się namiot móżdżku. Czasaąąstek kostny może go łączyć z wyrostkiem pochyłym środkowym, zamykając część pnią bruzdy tętnicy szyjnej w otwór. Poza tym brzeg ten oddziela dół przedni eząszjdołu środkowego czaszki. Wyrostki skrzydłowate(processus pterggoidei)odchodzą obustęnie ku dołowi w miejscu połączenia trzonu i skrzydła większego, gdy wyrostek składa się z blaszki przyśrodkowej i bocznej. Łączą one z przodu wzdłuż swych przednich brzegów, tworzą wydąbruzdę skrzydłowa-podniebienną(sulcus pterogoplmmciągnącą się pionowo od góry ku dołowi. Ku tyłowi obie blaszki rchodzą się, obejmując głęboki dół skrzydłowy(fossd pterygoiddla przyczepo mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego. U dołu obie blaszki rozdziela w cię c i e skrzydłowe(incisurd pterygoided), szeu dołu, a ostro zakończone ku górze. We wcięcie to wchodzi wyrostek piramidowy kpodniebiennej. Powyżej dołu skrzydłowego po stronie tylnej leży do ł to dk owa ty gsd scqhoidec:skałę-łódź)dla przyczepo napinacza podniebienia miękkiego. wierzchnia przednia wyrostka skrzydłowatego jest u nasady szeroka, kształtu mniej cel trójkątnego i tworzy tu ścianę tylną dołu skrzydłowa-podniebiennego. Nasadę stka skrzydłowatego przebija strzałkowa k a n a ł s kr z y d ł o wy(cmdis pterygoiddla przejścia tętnicy, żyły i nerwu tej samej nazwy:tylny otwór tego kanału prowadzi dołowi od języczka klinowego do otworu poszarpanego:otwór przedni leży na pawi chni szczękowej skrzydła większego, ku dołowi i przyśrodkowo od otworu okrągłprowadząc do dołu skrzydłowa-podniebiennego. Blaszka boczna wyrostka skrzydłowatego(lamina lmeralis proc. pterydei)jest szeroka i cienka:jej powierzchnia boczna tworzy część ściany przyśrodkodołu podskroniowego i do niej przyczepia się mięsień skrzydłowy boczny, jej wierzchnia przyśrodkowa bierze udział w tworzeniu dołu skrzydłowego i do niej pczepia się mięsień skrzydłowy przyśrodkowy. Blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowatego(lamina medid(@pterygoidei)jest węższa i dłuższa od blaszki bocznej:jej dolny koniec przechodzi w dłużenie haczykowato zagięte w kierunku bocznym, zwane haczykiem s krzy 64 wym(hdmulus pterygoideus). Na stronie bocznej haczyka jest wyżłobiona bruzhaczyka skrzydłowego(sulcus hdmuli pterygoidei), pokryta chrząstką, wzktórej owija się ścięgno m. napinacza podniebienia. Powierzchnia boczna Jej@tworzy część ściany dołu skrzydłowego, powierzchnia przyśrodkowa-granicę b@nozdrzy tylnych. Od nasady blaszki przyśrodkowej odgina się przyśrodkowo mab 86 rostek pochwowy(processus tcgindlis), na którego dolnej powierzchni leż? bruzda po dni eb lenno-p o chw owa(sulcus palctovcginalis), zamknięta w 84 podniebienna-p o chwowy(canalis pclmoodnndlis:zawartość:gałązka tęl@ĘYnowo-podniebiennej, gałązki nosowe tylne boczne zwoju skrzydłowa-podniebieWeuzupełnia ją wyrostek klinowy kości podniebiennej. Między trzonem a wyrostkiem pochwowym znajduje się bruzda lemiesz ow(BP chwowa(sulcus tomeroocgindlis):skrzydło lemiesza zamyka bruzdę w kana 4 m i e s z o w o-p o c h w o wy(cmdlis oomeroocgmdis), również dla gałązek noso 8689 nych bocznych zwoju skrzydłowa-podniebiennego. Struktura.
Kość klinowa jest zbudowana prawie wyłącznie z istoty zbitej. Ślad gąbczastej znajdujemy w części tylnej trzonu, u podstawy wyrostków skrzydłowa? grubszych częściach skrzydeł większych i wzdłuż brzegu tylnego skrzydeł mrJejs 699 trzonie kości wyżłobione są zatoki klinowe opisane wyżej. Rozwój kości klinowej.
Kość klinowa powstaje z siedmiu parzystych punktów ł(4 ma, przeważnie na podłożu chrzęstnym, w nieznacznej części na podłożu łącznoPB.ę Xęnym tygodriu życia płodowego powstaje:1)punkt kostnienia między otw*ęąjgęm a owalnym dla skrzydła większego(alisphenoidale)i blaszki bocznej wyg-gęzydłowatego:w dziewiątym tygodniu powstaje 2)punkt na brzegu bocznym 7 Q wzrokowego dla skrzydła mniejszego(orbitosphenoiddle). Trzon kostnieje yą, pąr punktów położonych jedna za drugą:3)para tylna tworzy tzw. łdsisphenojjjęstaje w trzecim miesiącu na dnie siodła tureckiego:4)para przednia tworzy Xąphenoidd(e i występuje nieco później. Bocznic od bcsisphenoiddle powstaje w śąjęm czasie nab 5)punkt kostnienia dla języczka klinowego i części sąsiedniej ą ąwicy szyjnej, klóry wkrótce zlewa się z busisphenoiddle. Punkty kostnienia baąatłalełączą sŃ z sobą w czwartym miesiącu. W tym samym czasie zrasta się obuj-punkt kostnienia skrzydła mniejszego z presphenoidale, natomiast oba punkty ąegoidale łącz!sie z sob 4, jak również z punktami kostnienia bdsisphenoidale dowósmym miesiącu, Qwązy basi-i presphenoiddle czasami bywa zachowany pionowy kanał lub jego ąjwsci(canalis crmiowdrmges), który prowadzi z dołu przysadki na powjiędolną trzonu kości klinowej. Zawiera on we wczesnym życiu płodowym ekto-gją zachyłek przysadki, odszczepiony od pierwotnej jamy ustnej. Blaszka przywwąwyrostka skrzydłowatego otrzymuje 6)odrębny punkt kostnienia w drugim eu(kość skrzydłowata, os werygoidetm)i w czwartym miesiącu zlewa się z punjg:zydla większego. Ten punkt kostnienia blaszki przyśrodkowej wyrostka skrzygtegopowstaje na podłożu łącznotkankowym, jak również mały odrębny 7)punkt lenia u wierzchołka skrzydła większego:wszystkie pozostałe punkty powstają na żu chrzęstnym. U noworodka kość składa się z trzech części:prawej i lewej, utwoyehze skrzydła większego i z całego wyrostka skrzydłowatego, oraz z części środka powstałej z pozostałych, złączonych już z sobą punktów kostnienia:te trzy części, .Lamina rnedielis.
Ala minor.
*merygoideus.
Bc 222.
Kość klinowa noworodka widziana od tyłu.
Wielkość na.
turalna.
-ąeą Ala major.
Lamina lateralis.
Processus.
Fe Warstwą chrzęstną, zrastają się w I roku życia.
Małżowiny klinowe powsJaJ 4 Pteóotnej z kilku punktów kostnienia począwszy od piątego miesiąca życia płoŻ 89@klinowe u noworodka są wielkości główki szpilki, począwszy od 4 roku 9994 silniej, od 9 roku rozprzestrzeniają się w całym trzonie kości klinowej(Ęc 9 śśW obrębie kości klinowej występują nieraz różnego rodzaju odmiany. @8 y poprzednio o kanale czaszkowa-gardłowym:odmiana ta występuje bary 94 orosłego, bo tylko u O, 3'%:u płodów i noworodków widzimy ją mniej więŻtPóópadków:znacznie częściej jest zachowana u człekokształtnych(u szymPóeszło 6 O 8). Widzieliśmy również, że wyrostki pochyłe środkowe mogą się 1 P(P 9 oimi, tworząc otwór, przez który przechodzi tętnica szyjna wewnętrzna, 9 Ś*wyrostkami pochyłymi tylnymi. Otwór owalny i otwór kolcowy mogą się.


czasem zlewać, a nawet mogą być nie domknięte u swych tylnych brzegów. Przyśrywo od otworu owalnego większy otwór żylny(for, tenosum)może przebijać nąęąskrzydła większego. Przechodzi przezeń wypustka zatoki jamistej.
Między otworem ąymym a otworem kolcowym występuje niekiedy otwór skalisty(faz, petrosingprzejścia n. skalistego mniejszego. W rzadkich przypadkach szczelina oczodołowa ją może się łączyć z kanałem wzrokowym lub z otworem okrągłym. Bardzo rzadką odrą stanowi podwójny kanał wzrokowy:wtedy przez jeden z nich przechodzi tętnica oeprzez drugi-nerw wzrokowy. Niekiedy od brzegu tylnego blaszki bocznej wywąskrzydłowatego odchodzi listewka kostna(lamino pterggospmosd)do kolca kości kija wej:w ten sposób powstaje otwór(fordmen pterggospmosum), przez który grzech nerw skrzydłowy przyśrodkowy:wspomniana listewka występuje normalnie w posła pasma więzadłowego(ligdmentum pterygospinosum). Kolec kostny, wyrosłą skrzydłowa-kolcowy(processus pterggospmosus), często zaznacza to miejsc U większości lNaczelnych otwór skrzydłowa-kolcowy jest tworem normalnie występują cym. Drugi, sąsiedni otwór, otwór skroniowa-policzkowy(farmer crotdphiKebuccmdtorium:krotqfoi-skronie), powstaje w podobny sposób:tutaj cienka listew kostna odchodząca wyżej od blaszki bocznej przyczepia się do powierzchni dolnej slądla większego:i ona również występuje normalnie w postaci pasma więzadłowegOtwór ten służy do przejścia części nerwu trójdzielnego. Obie te blaszki kostne są to twry atawistyczne, które z reguły widzimy u wielu niższych ssaków. Połączenia.
Kość klinowa łączy się z dwunastu kośćmi:czterema kośćmi nieparzystymi-lemieszem, kością sitową, czołową oraz potyliczną, i czterema kośćmi parzysty mi-ciemieniową, skroniową, jarzmową i podniebienną. Nieraz brzeg przedni wyrost skrzydłowatego przylega do powierzchni po(skroniowej szczęki, a wtedy kość klinów łączy się aż z czternasta kośćmi.Kość czołowa Kość czołowa(os frontdle)tworzy przednią część sklepienia czaszką składa się ona z czterech części:nieparzystej części wstępującej, łuski czołowej(squdmd frontdlis), która odpowiada okolicy czoła, dwóch symetrycznych poziomych częś ci oczodołowych(pmesorbita(es), które tworzą prawie całe sklepienie oczodołów, i z nieparzystej c z ęś ci no s owe j(pers ncsmis), leżącej między obiema częściami oczodołowymi i biorącej udział w wytwarzaniu sklepienia jamy nosa wet(ryc. 223, 224).
Ł-uska czołowa(squdnu jrontdlis).
Powierzchnie.
Powierzchnia'zewnętrzna(fcies eaternd)jest gładka i wypukła:bocznic od linii pośrodkowej znajdują sJ 4 dwasymetryczne wypuklenia, guzy czołowe(tubera jronmlid), zmienne osobnicze pod względem wielkości:są one silniej zaznaczone na czaszkach kobiet niż mężczyzn. wybitnie na czaszkach dziecięcych.
Powyżej nich powierzchnia kości jest pokryta czep cem ścięgnistym(p. dalej). Poniżej guzów czołowych, zwykle przedzielone od nich pła 8 kinu poziomymi wgłębieniami, biegną z prawej i z lewej strony łukowate wypukłośctłuki brwiowe(mens supercihares), bardziej uwypuklone w części przyśrodkoweiniższe w części bocznej:są one silniej rozwinięte na czaszkach męskich niż na czaszkach kobiecych, na których nieraz prawie ich brak, tak jak na czaszkach dziecięcych. Mię 4 Yprzyśrodkowymi końcami łuków znajduje się nieco spłaszczone, wyraźne wypukleniegładzizna(glabella), u mężczyzn silniej, u kobiet słabiej rozwinięta. Poniżej fule brwiowego znajduje się silna krawędź, b r z e g n a do c z o dołowy(morgo supnorbiaWs), który tworzy granicę górną wejścia do oczodołu i oddziela łuskę od części oczodole wet kości. Część boczna tego brzegu jest ostra i wydatna, stwarzając dogodne waru@9 ochrony gałki ocznej:część przyśrodkowa jest zaokrąglona. Na granicy między wewO 4 trzną i środkową trzecią częścią tego brzegu znajduje się otwór lub wcięcie na 4.jgzie(804.
Arcus superciliaris.
lncisure suDBorbBeTs Z lncisura frontelis Wargo nesalis.Squema frontalis.
Ryć.
223. Kość czołowa widziana od przodu.
Facies externe.
-Tuber homale.
lince ternporelis.
Fecies temporalis.
Glabella.
-Processus*y*om*cusForamer Mergo supraorbitalissupraorbitele Spina nasalis.czo dobo w e Uoramen suprdorbitale resp, mcisvra supraorbitalts)dla naczyń i nerwów j samej nazwy, odchodzących od tętnicy, żyły i nerwu ocznego. Wcięcie to jest wyczualneu osób żywych, natomiast otworu nie wyczuwa się. Przyśrodkowo od tego otworu@bo wcięcia często znajduje się drugie-wcięcie czołowe(mcisurd frontalis)lub 9 lwór c z o łowy(formen frontule)dla naczyń i nerwów tej samej nazwy, pochodzą eh z tychże pni co poprzednie. Oba powyższe wcięcia mogą się czasami zlewać w jedno 6@sze. Brzeg nadoczodołowy kończy się bocznic wydatnym i silnym, lecz krótkim w y 49 s(ki em j a r z m o w ym(processus zggomaticus), który łączy się z wyrostkiem czołoBYmkości jarzmowej. Łukowato ku górze i do tyłu od wyrostka jarzmowego przebiega*48 części bocznej powierzchni zewnętrznej łuski wydatna kres a skroniowa(lmeaP@@ordhs):rozdwaja się ona i następnie przedłuża w kresę skroniową górną i dolną koółciemieniowej. Pole do tyłu i poniżej kresy skroniowej, p ow i er z chni a skroni oćY 8 Oacies temporahs), tworzy część przednią dołu skroniowego(fossu tempordlis)ł 9@ży za miejsce przyczepo mięśnia skroniowego. F 9 Wl erz chni a wewnętrzna(facies interną)łuski jest wklęsła i tworzy część poć 9 P 6 chnimózgowej kości czołowej skierowanej do przedniego dołu czaszki. W płaszczy ŻPe pośrodkowej w części górnej biegnie płytka bruzda zatoki strzałkowej BP(Bej(sulcus sinus sagittalis superioris)dla zatoki strzałkowej górnej i dla sierpa y 99 Q, z jej dolnego końca rozwija się węższy, zazwyczaj silnie wystający, ostry gra e 9 leń c z o ł o wy(crista ńontalis), do którego również przyczepia się sierp mózgu, a któ 96 W dołowi sięga do otworu ślepego(fordmen cecum). Otwór ten jest całkowicie 88 ł@Jczony przez kość czołową, albo też czasem przez kość, czołową i sitową. Prowadzi 99 zwężając się stopniowo, w obręb kolca nosowego, w którym ślepo się kończy:zawiera 98 wypustkę opony twardej. Jeśli otwór ten jest drożny, przebiega przezeń mała żyłka 8 l 8@y nosowej do zatoki strzałkowej górnej. Po obu stronach linii pośrodkowej widzimy ć 84 ski zakrętów i bruzd mózgowych:bruzdom odpowiadają wyniosłości, łęki móz.QQ 67.


gowe(hga cerebrdliP), zakrętom-wyciski palczaste(impressiones diet:jąprócz tego gałązki tętnicy oponowej środkowej i przedniej żłobią tu b ruz dy tętąjw(sulci arteriosi). Wzdłuż bruzdy zatoki strzałkowej górnej po obu jej stronach wtjąskupienia małych tzw. do te czka w z i aren k owych(foteolde gronu(dres)dlą ę-ęąstek opony pajęczej mózgowia(ziarna pajęczynówki). B rzeg i.
Najdłuższy, tylny, zazębiony brzeg łuski, b rz eg c i emi e nit o wy(morw rierahs), łączy się z prawej i z lewej strony z brzegiem czołowym kości ciemiertą(ryc, 212, 223), tworząc szew wieńcowy(suhrd corondlis). Krótki brzeg bocząywierzchni skroniowej łuski łączy się obustronnie z brzegiem czołowym skrzydła wtęjjągo kości klinowej w szwie klinowo-czołowym(sutura sphenofrontdhs), Dęyczenie dolne łuski jest atworzone pośrodku przez część nosową kości czołowej. Kocę zaś obustronnie przez brzeg nadoczodołowy:brzeg ten dalej przechodzi w wyrosteĘrzmowy, który łączy się szwem c z o ławo-j a rz m owym(suturd frontozggomgz wyrostkiem czołowym kości jarzmowej. Część nosowa(pers ndsdlis).
Częścią nosową nazywamy małą, nieco do przodu wyg pojącą część kości czołowej, położoną na dolnym brzegu łuski między obiema ezęsetoczodołowymi(ryc. ZZA).
Do przodu część nosowa jest ograniczona brzegiem noąSulcus sinus segittelis 6 superioris.Mamo.
Mamo.
SwcżerteriosiMarga Criste frontalisPassa glanduleelecrirnelis'-86 FweoleeethrnoidelesForemce supraorbitale Apertura sinus frontalis.Facies interna(squa.
Facies orbitalisFwea trochlearisProcessus zygometiMarga supreorbitolis'j Parsorbitalislncisura supraorbitalisisura frontelis Pers nasalis.Ryć.
224. Kość czołowa widziana od tyłu i od dołu.
'ncisure eth.
Siana.
wy m(@rgo ndschs), do którego przylegają k o ś c i n o s o w e(sutura jronton@s 4 Mcznie zaś przylegają wyrostki czołowe szczęki. Tylny, wolny brzeg części nosowej 4 wi przednie ograniczenie we tę ci a sitowego(mcisuru ethmoidalis)i łączy slg 8 Płgiem przednim blaszki sitowej kości sitowej. Z dolnej, nierównej powierzchB ęłĘłskośnie ku dołowi i do przodu ostry ko I e c nos o wy(spina nasalis). Służy on za P 9 re kości nosowych.
Na jego powierzchni górnej znajduje się wejście do otworu 9 ePCzęść oczodołowa(pers orbitdis). Część oczodołowa składa się z dwóch cienłBWkątnych płytek kostnych, prawej i lewej, które tworzą sklepienie oczodołów i są o 9 śł oddzielone czworokątną obszerną szczeliną, w c i ę c i ern s i 1 o w ym(incisurd e@@9.jjąjącym się od Wu.
Części oczodołowe odchodzą pod kątem prostym ku tyłowi ygj(ego brzegu łuski czołowej. ąyąerzchnie Powieęzchnia dolna, oczodołowa(fcies orbitahs), każdej**zodołowei ie 84-8 a 9 Ka i włlgsła, w swej części bocznej tuż pod wyrostkiem ją'jją ona płytkie wgłębienie, do ł gro c z o lu łzo w ego(fossd glmdulce łam''ąją gruczołu łzowego:na stronie przeciwległej, przyśrodkowej znajduje się znaczpą-zy do lek b I o c z k o wy(fbssa trocWems)i czasami bocznic od niego niewielj. , -tłocz kawy(sw@trochledris)dla bloczka mięśnia skośnego górnego gałki pawi erzchnia górna, mózgowa, tworzy dno dołu przedniego czaszki:ma w wyciski palczaste i łęki mózgowe oraz słabe bruzdy dla gałązek tętnicy oponoęzednieji środkowej. aj t.
Granice przednie części oczodołowych są utworzone przez brzegi nadoczodoyjezne-przez wyrostki jarzmowe. Brzeg tylny jest przyśrodkowo słabo zazębiaj-ją cię ze skrzydłami mniejszymi kości klinowej i rozciąga się bocznic w kierunku gjąw jarzmowych w Trójkątną, nierówną powierzchnię dla połączenia z brzegiem ją skrzydła większego kości klinowej(sutura sphenofrontalis). Brzeg przyśrodjęęąniczającywcięcie sitowe, łączy się z brzegiem bocznym blaszki sitowej kości ąą tworząc odcinek szwu czołowo-sitowego(sutura frontoethmoidahs:jaj. Równolegle do tego brzegu biegnie bocznic nierównia listewka, do której przypyzodukość łzowa, tworząc szew czołowo-łzowy(suturd frontolacrimahs), ząś-blaszka oczodołowa kości sitowej, tworząc drugi odcinek szwu c z o łowów e go(sutura frontoethmoidalis:ryc, 21 ty. jięcie sitowe O@cisura eWmoiddis)przedziela obie części oczodołowe:jest ono kątne, a wypełnia je blaszka sitowa kości sitowej. Brzegi wcięcia tworzą szereg órek(semicellu(aeS albo dołków(foteulce'), które łącząc się z odpowiednimi orkanu powierzchni górnej kości sitow ej uzupełniają komórki sitowe. Dwa czoło wionę rowki wraz z odpowiednimi rowkami błędnika sitowego tworzą z prawej j strony kanaliki:przedni i tylny, biegnące poprzecznie między komórkami sito Rozpoczynają się one w ścianie przyśrodkowej oczodołu otworem sitowym nim(fordmer ethmoidale anterius)i ty\rym(foramen ethmoidale posterius)czyń i nerwów tejże nazwy(gałęzie naczyń ocznych i nerwu nosowo-rzęskowego j). Otwór przedni prowadzi z oczodołu przez dół przedni czaszki i blaszkę sitową y nosowej, tylny-z oczodołu do zatoki klinowej i komórek sitowych tylnych 1)Ki czołowe(sinus frontu(es). W miejscu, w którym część oczodołowa graniczy czołową, znajdują się obustronnie zatoki czołowe. Są to pneumatyczne przestrze 8@ebłoną śluzową, sięgające osobnicza bardzo zmiennic ku górze, bocznic i ku JB:Czy blaszki części oczodołowej i łuski czołowej. Ku tyłowi zatoka czołowa ł 8 ać aż w obręb skrzydła mniejszego. Pojemność jej waha się w granicach?
Przegroda zatok czołowych(septum smuum frontdlium)jest zwykle asymek 86 ż odchyla się od płaszczyzny pośrodkowej:oddziela ona prawą zatokę od@Wa ma mniej więcej kształt tró(ściennej piramidy, podstawą skierowanej ku 4 Wierzchołkiem ku górze. Wejście do niej, o twó r z a to ki c z o to we j(dpertuPW 4 is), przez który ma łączność z jamą nosową, leży w przednio-środkowym@4 oczodołowej kości. U noworodka brak jeszcze zatok, w wieku 7-8 lał są 99 BBznaczone i dopiero po zdobyciu dojrzałości płciowej osiągają swój pełW**i***owo może nie być zatoki czołowej po jednej stronie lub po obu stronach. 9 Tak samo jak inne kości płaskie sklepienia czaszki, również kość czołowa 99 P(zeważnie z dwóch blaszek istoty zbitej, między którymi znajduje się waół'Y@4 bczastej. Zanika ona w części zawierającej zatoki czołowe.
Budowa gąbPBPKajarzmowego jest szczególnie gęsta.
Część oczodołowa jest cienka, prze 98 i Blada się wyłącznie z istoty zbitej:z tego powodu narzędzie chirurga może 94 przeniknąć przez nią do jamy czaszki. ł łWprawego i lewego.
Występują one w końcu drugiego miesiąca życia płoP 4@cy późniejszych guzów czołowych. Od tych punktów rozcho 4 z 4 się pro**P 9 wijające się beleczki kostne i z nich powstaje zarówno łuska, jak i inne czę.


ści kości czołowej.
Z początku granica między nimi jest mało wyraźna, dopiero pa podział ten zaczyna się zaznaczać przez wytworzenie się brzegu nadoczodołoweęjgięcie się części oczodołowych itp. Prócz tych głównych punktów kostnienia wygą'jeszcze przed urodzeniem punkty dodatkowe, mniejsze, dla wyrostków jarzmonw. . . kolca nosowego i inne, które wkrótce zlewają się z punk 3 a@J głównymi. U nową-ją kość składa się z dwóch części przedzielonych szwem czołowym(sutura Aąys, metopicd:metopon s czoło). Między I a 2 rokiem obie płodowe kości czołowe zęąysię w obrębie łuski. Zrastanie to postępuje od okolicy nosowej Ku szczytowi czaszjg 8 roku życia szew czołowy zanika zwykle bez śladu z wyjątkiem części dolnej, ktąąsto zostaje tu zachowana. Mniej więcej w B'%cały szew czołowy jest zachowany.
Zmienność.
Najczęściej występującą odmianę stanowi zachowany szew czaj o czym już mówiliśmy. Nie jest on właściwością pierwotną, atawistyczną, lecz grzej czalnie formą progresywną, będącą w związku z silnym rozwojem płatów czołowyeązgu. O niektórych innych odmianach, jak o zmienności wcięcia lub otworu nadocząąwego itp. , wspominaliśmy poprzednio. Połączenia.
Kość czołowa łączy się z d w un a s J u kośćmi, klinową, sitową, obiemąmieniowymi, obiema nosowymi, obiema szczękami, obiema kośćmi łzowymi i objemy TZTYlOWyTTll.Kość skroniowa Parzysta kość skroniowa(os temporde)jest położona między kośrpotyliczną a klinową i bierze udział w wytwarzaniu częściowo podstwy, częściowo zaś ściany bocznej czaszki. Różnorodność zadań, jak kość skroniowa ma do spełnienia, powoduje jej złożoną budowę. Kość skroniowa jest przede wszystkim kością narządu zmysłu, pnieważ zawiera błędnik z jego nabłonkami zmysłowymi odbierając bodźce dźwiękowe oraz równowagi ciała. Drugą zasadniczą właściwścią kości jest jej daleko posunięta pneumatyzacja. Poza tym kość je przebita przez wiele dróg naczyniowych i nerwowych, które w czarozwoju stopniowo są otaczane istotą kostną, a tym samym włącza w obręb kości skroniowej. Mięśnie modelują kość skroniową w znał rym stopniu, ponieważ przyczepia się do niej nie tylko jeden z najsniejszych mięśni poruszających głowę, mięsień mostkowo-obojczyk wo-sutkowy, ale i mięśnie żwaczowe. Kość skroniowa dźwiga panew stawu skroniowa-żuchwowego połączonego z czaszką:łuk jarzmo łączy ją z częścią twarzową czaszki. Dzięki temu przypada kości sniowej bardzo istotne zadanie przenoszenia na czaszkę ciśnienia wołanego w czasie żucia. Obie kości skroniowe dzięki swym wyro kam rylcowatym, podobnie jak żuchwa, dźwigają aparat, na kWjest zawieszona kość gnykowa, tym samym dźwigają one trzewa szU osoby dorosłej kość skroniowa stanowi zespół kilku złączonz sobą kości, których rozwój zarówno w ontogenezie, jak i w fJogezłe postępuje różnymi drogami. Odróżniamy cztery części kości':ł 9 kawą, sutkową, bębenkową i część skalistą, zwaną leż ramidą. 'Według Mianownictwa anatomicznego pod red.
R.
Aleksandrowicza(PZW W 9 łkości skroniowej wyróżnia się 3 części:skalistą, bębenkową i łuskową. W sk 3 a 49 skalistej wchodzi część sutkowa.
Ze względu na postać ostateczną zachowujemy 44 podział na 4 części.g. tu sk owa składa się głównie ze strzałkowa ustawionej płyy-y tworzy ścianę boczną czaszki:c z ęś ć sutko w a stanowi bo*jąą część kości, położoną do tyłu od przewodu słuchowego zej-aego i w*sWp@4 c 4 u dorosłego głównie w postaci grubego wyyezęś ć bębenkowa tworzy większą część przewodu słuchojawnętrznegoi wreszcie część skalista występuje w postaci ąennego ostrosłupa wchodzącego w skład podstawy czaszki, poda-kierowanego bocznic i ku tyłowi, szczytem do przodu i przy*ęęgęoniowa obejmuje narząd, zwany dawniej statyczna-słuchowym, obecnie n a-ją prze ds i o nł owo-śli makowym(org@i@m testibulocochledre):poszczejgądnikitego narządu w różnym stopniu i w różny sposób biorą udział w nnodelogeiąnkości. Sł 3 a 4 a się on z trzech części:ucha zewnętrznego, ucha środąęwi ucha wewnętrznego, czyli błędnika(RbgrmWs). Część łuskowa wenkowa biorą udział w wytwarzaniu ścian kostnych ucha zewnętrznego:czę(worzą również*amę dla błony bębenkowej(membrmd tgmpani). Błona ta oddzieęódsłuchowy zewnętrzny od części ucha środkowego, j a my b ęb enk owe j(carnpmicc), która przez trąbkę słuchową(tubo dudititd)łączy się z gardłennt. e bębenkowej znajdują się kosteczki słuchowe(ossiculc cuditusc młoteypnalleus), kowadełko(mens)i strzemiączko(stcpes), stanowiące układ odzący dźwięki(drgania błony bębenkowej). W ograniczeniu jamy bębenkowej(biorą:część łuskowa, część bębenkowa i część skalista kości skroniowej. Ściana dkowa jamy bębenkowej odgranicza ją od ucha wewnętrznego. W ścianie tej ją się dwa otwory, okienko prze ds i on k a(fenestru testibuh), które zamyka wa strzemiączka, i o ki enk o ś I imak a(fenestrd cochlede), zamknięte włóknistą ą bęb enkow ą w farną(membrana tgmpani secundcria).*Część łuskowa.
Webo zewnętrzne Tmeetus acusticus ext.
I.
Laby rinthus.
Laby rinthusOssjcwe*udi*us i śjł 7 ł 1.
Część bębenkowa.
Ucho.
Część skalista.
wewnętrzne.
Ucho śród kawę.
N, yesti hu lococ hi earis.
We.
225. Przekrój czołowy kości skroniowej prawej.
Schemat.
A, cerots i nterna.


Ucho wewnętrzne mieści się w części skalistej kości skroniowej. Składa się ono z syęą, mu jam i kanałów w kości, tzw. błędnika kostnego i zawartego w nim błędntybłonia s tego, którego kształt na ogół odtwarza. Błędnik błoniasty, wypełniony cieey'limfatyczną, en d o li m I ą(cieczą błędnikową wewnęlrzną), przyrasta Iąlko w pewnyąymiejscach do błędnika kostnego i jest od niego oddzielony przestrzenią przychłonkąęęktórą wypełnia p r z y c h ł o n k a(ciecz błędnikowa zewnętrzna). Błędnik kostny jest tej, łrem wydłużonym w kierunku osi piramidy(największa długość ok, 20 mm). Jego slgąą.
1)część środkowa, p r z e d s i o n ek(restibulum), obejmujący dwa pęcherzyki, woreczeyi łagiewkę błędnika błoniastego:ku dołowi, do przodu i przyśrodkowo łączy się z przeą, słonkiem 2)narząd słuchu, ślim a k(cochled), zawierający błoniasty przewód ślimaka. wy:ku górze, do tyłu i bocznic natomiast łączy się z przedsionkiem 3)kanały p ółky. lis 1 e(candles semicircu(dres), przedni, boczny i tylny, zawierające jednourienne prze. wody błędnika błoniastego.
Kanały półkoliste i oba pęcherzyki(woreczek i łagiewkąjstanowią narząd równowagi ciała. Przewód słuchowy wewnętrzny odpraw zdza z uchą wewnętrznego przynależny nerw czaszkowy(n. przedsionków o-ślimakowy, VIII). Pozą tym kość skroniowa jest przebita przez nerw twarzowy(VII)i przez tętnicę szyjną we-wnętrza ą. Część łuskowa(pers squdmosc').
Część łuskowa tworzy górna-przed-.
ni odcinek kości skroniowej.
Składa się ona głównie ze strzałkowa ustawionej płyty kostnej, cienkiej i przeświecającej(łuska skroniowa), która tworzy znaczny odcinek ściany bocznej czaszki:pozostały, prze-. dni odcinek części łuskowej leży do przodu od części bębenkowej:ma on mocniejszą budowę i dostosowany jest do połączenia stawowego. z żuchwą.
Powierzchnie.
Powierzchnia skroniowa(fcies temporuhs), czyli zewnę-uzna, gładka, nieco wypukła, jest miejscem przyczepo mięśnia skroniowego i tworzy część ściany dołu skroniowego. W tylnej części biegnie pionowo bruzda tętnicy skroniowej środkowej(sulcus drteride tempordlis medide). Od jej dolnej części odchodzi do przodu, ku górze od otworu słuchowego zewnętrznego wyrostek jarz m o wy(processus zygomaticus):biegnie on poziomo, wpierw nieco bocznic, następnie zaś do przodu:kończy się linią zębatą i łączy z wyrostkiem skroniowym kości jarzmowej(sutun temporozggomdticd). Brzeg górny wyrostka, długi, cienki i ostry, jest miejscem przyczepo powięzi skroniowej:do brzegu dolnego, krótkiego i grubego, przyczepia się'więzadło boczne stawu skroniowa-żuchwowego i mięsień żwacz. Wyrostek jarzmowórozpoczyna się dwiema odnogami.
Odnoga przednia zagina się przyśrodkowo i twarz?
wyraźny, czołowo ustawiony g u z e k s 1 a w o wy(tuberculum articulcre), pokryty chrz 4 stką włóknistą. Do tyłu od guzka na dolnym odcinku części łuskowej leży głęboki d 8, żuchwowy(fossa mmdibularis), kształtu owalnego, którego długa oś również jest ustawiona czołowo. Odnoga tylna wyrostka jarzmowego biegnie poziomo ku tyłowi na 4 przewodem słuchowym zewnętrznym, tworząc wydatny wał kostny, dochodzący do 18 net granicy części łuskowej, gdzie przedłuża się w kresę skroniową dolną kości ciemleBniowej(ryc. ZIZ).
Poniżej tego wału, na tylna-górnej części obwodu otworu słuchoweZPzewnętrznego, widzimy często mały ko lec na dprzew o do wy(spina supmmdeOcWniewielkie pole od tyłu od niego(fossa mcstoideP)jest zwykle wklęśnięte i ma liczne otworki odżywcze:tędy może być wprowadzone narzędzie chirurga do jamy sutkoWela kolec nadprzewodowy ma znaczenie jako praktyczna wskazówka topograficzna 6 niektórych zabiegach operacyjnych. Dół żuchwowy, ograniczony od przodu przez guzeFstawowy, od tyłu przez część bębenkową kości, która go oddziela od przewodu słuchewego zewnętrznego, podzielony jest na dwie części wąską s z c z eliną sk a listo-b 4 b e okową(ńssurd petrotgmpmicd). Część przednia, utworzona przez część łusko 84 r jest gładka, pokryta chrząstką włóknistą i wraz z guzkiem stawowym łączy się stawowe.'łuska skroniowa(squamc temporalis).
jawą wyrostka kłykciowego żuchwy.
Do tylu od tej części dołu znajduje się mała stożjgjątawyniosłość Oubercwum retrodrticulcre'):jest ona pozostałością guzka, który ą ątelu ssaków wósJgpuje do tylu od wyrostka kłykciowego żuchwy, zapobiegając przejjtęciusię lei 4 o Wlu. Odcinek WW dołu żuchwowego, utworzony przez część bębenęąąjkości, nie tworzy powierzchni stawowej i niekiedy może zawierać część ślinianki ąęgsznej. Szczelina skalista-bębenkowa prowadzi do jamy bębenkowej:o szczelinę tę%jeęa się wyrostek przedni młoteczka i przez nią biegną:więzadło przednie młoteczka, gytea bębenkowa przednia(od Jęlnicy szczękowej), żyły bębenkowe i struna bębenkoąyą(chordo(g@@@8, gałąź n. Jwarzowego).
Cienka krawędź kostna, stanowiąca dolny Q-zeg pokrywki jamy bębenkowej(processus interior tegmmis tgmpmi), jest zwykle ąąąwczna w części przyśrodkowej szczeliny, dzieląc ją na dwie szczelinki:tylną, właściąjgzczelinę skalista-bębenkową(fssurdpetrotgmpcnicd)i przednią szczeliąw:k a I i sto-łuskową(ńssurd petrosgudmosd), nie zawierającą ani naczyń, ani nerwów, zwykle kostniejącą(ryc, zza.Sulcus arteriee wnporalis mediaef'.
lncisura perietalis.
Mamo perietalis.
Lince temporalis-Pers Djsżoideańfayoessipitalis?
-86 oitoideu w Sutur 4 uemosimestoid@(pozostałości jine supramegteg----i Frocessus mastoideus--Fisiu ra tympenomestoideePorus ecustcus externusVegine processus styloidei Processus styloideus.8-Pers squamosa.
, f'X-e M 89 o sphenoidglis.
Passa mendi hu laris.
Proc. zygometicus.
Tu bercu I um erticularefiswra peOoq uamos 4 Proc. interior tegminis tympani. I 11 ł 4141 I Fissu re petmtym panice.
Ryc.
226. Kość skroniowa prawa widziana od strony bocznej.Powierzchnia mózgowa(fcies cerebmlis), czyli wewnętrzna, jest skierowana 99 Irodkowego dołu czaszki:jest ona wklęsła i ma wyraźnie zaznaczone wyciski palczaśłei łęki mózgowe oraz głęboki rowek dla naczyń oponowych środkowych. 9 c z e g i.
B rz e g górny(morgo pdrietalis)jest cienki i łączy się z brzegiem łuskowym Ż 96 si ciemieniowej s z w em łuskowym(sutura squdmosc:ryc. ZIZ).
Z tyłu brzeg gór 9 YTworzy wybitny kąt z częścią sutkową kości, w cię ci e c i emi cni owe(mcisurc paóe(dis), wypełnione przez kąt sutkowy kości ciemieniowej. B r z eg p r z e dn i o-d o I ny, .


czyli klinowy(marga swenoiddis), jest gruby, zazębiony i łączy się ze skrzyąjąwiększym kości klinowej(supurd sphenosqudmosd). Część sutkowa(pers mcstoidec').
Część sutkowa tworzy odcinek tyLny kości, wyraźnie występujący dopiero u dorosłego i położony do tyją od przewodu słuchowego zewnętrznego. Rozwija się ona jako wtórjęwyrostekczęści bocznej i tylnej kości:część mniejsza, przednią, -górna, powstaje z części łuskowej kości skroniowej, większa zą(ty In o-d o In a, z części skalistej:miejsce połączenia obu tych składał. . ków występuje w postaci szwu łuskowa-sutkowego(sunjsquamosomcstoidec). Biegnie on od wcięcia ciemieniowego ku dołów(i do przodu, kończąc się na przednim brzegu wyrostka sutkowategoudorosłego zachowuje się częściowo mniej więcej w jednej trzeciej czy, ści przypadków.Pers squernosa Fecies cerebrelis.
Marga-86 spłeooidalis.
I mpressio**rigem*n**.
Apex pertis-, cj.
Facies posterior y.
Processus intrat uguleris(Passa subarcueta lncisura jugul.OS.
Sulcus arteriosus.
Marga perietalis.
Fissura petrosquemosa.
/Facies interior z'(perts petrosae).
-ąę-es lr@sura parletglls.
-Eminentia arcueta.
8 Sulcus sinus sigmoidei.
Foramen mastoideum.
x Mergo occipitelis\Sulcus sinus petrosi superioris Apertura externa aqueductus vestibuli.Ryc.
227.
Prawa kość skroniowa widziana od strony przyśrodkowej:wg Spalteho(za Powierzchnie. Powierzchnia zewnętrzna jest wypukła i nieco szorstka:je**ona miejscem przyczepo brzuśca potylicznego mięśnia potyliczna-czołowego i uszneZPtylnego. W części tylnej ma ona zwykle jeden otwór lub parę otworów sutkowych? Według NAP 1975 należy ona do części skalistej.
ąąmd@sJo@e@).
Kloce prowa 4 z 4 na powierzchnię wewnętrzną kości do zatoki esoyaprzebiega 34 w nich:gałąź sutkowa tętnicy potylicznej do opony twardej i żyła***owa sutkowa(t. emissdrid mdstoided'), łącząca zatokę esowatą z żyłami po(:, ąehowrymi czaszki. Liczba, wielkość i położenie otworów sutkowych są bardzo Ęg jąne:czasa@J są one położone na kości potylicznej lub w szwie między kością skro*wąi po*y*z*jwsć sutkowa przedłuża się ku dołowi w stożkowaty wyr os tek s utka waty(proyągsm@sto@e 8 s), zwenry pod względem kształtu i wielkości. U noworodka jeszcze go jąy w-yna silniej się rozwijać, począwszy od połowy I roku. Poza tym służy on za miejsce"yąę-czepu mięśnia płatowego głowy i mięśnia najdłuższego głowy(ryc, 2 l 3). Na stronie, 'ąęęrodkowej wyrostka znajduje się dość głębokie w c je ci e s u tk owe mcisura mrQjjąaa)dla przyczepo mięśnia dwubrzuścowego, a przyśrodkowo od niego-bruz d a j, -lnicy potylicznej(su(cus d, occipitmis). P jęą powierzchni wewnętrznej części sutkowej znajduje się głęboka bruzda****k i e s o w a 1 e j(sulcus sinus sigmoidei), która zawiera zatokę esowatą opony twar**ejmózgowia. grz e g i.
B r z e g g o rny części sutkowej, zazębiony, łączy się z kątem sutkowym kości Igemieniowej(st(od parte(omcstoided). Brzeg tylny, również zazębiony, łączy się z brzejjemsutkowym kości potylicznej(suuru occiwtomdstoidec). Do przodu i ku górze część utkowa przechodzi w część łuskową, poniżej łączy się z częścią bębenkową kości(ryc. 12).
Przekrój przez wyrostek sutkowaly wykazuje, że jest on wydrążony i zawiera jamki, go mó r k i s u tk o w e(cellulde mdstoidede), które charakteryzuje duża zmienność osób-pieza co do wielkości i liczby. W górnej i przedniej części wyrostka są one duże, niereguQame, zawierają powietrze i są wysłane cienką błoną śluzową. Ku dołowi zmniejszają**, a na wierzchołku wyrostka są zwykle bardzo małe i wypełnione szpikiem kostnym. Poza tymi komórkami sutkowymi w górna-przednim odcinku części sutkowej znajduje jię duża nieregularna przestrzeń(u dorosłego mniej więcej wielkości ziarna fasoli), zwana j amą sutkową(mtrum mdstoideum):ma ona łączność z komórkami sutko'Mymi i, podobnie jak one, wypełniona jest powietrzem i wysłana błoną śluzową będącą, przedłużeniem błony śluzowej jamy bębenkowej, z którą jest połączona. Część sutkowa*hości skroniowej ma więc wyraźnie charakter kości pneumatycznej. Jama sutkowa jest Pokryta od góry cienką płytką kostną, p okryw ką j amy bęb enko we j(tegmen tgmP@@), która oddziela ją od dołu środkowego czaszki. Prowadzi ona do górnej części jamy 9@benkowej, zwanej zachyłkiem nadbębenkowym(recessus epitgmpdnicus). ł+ma sutkowa jest przestrzenią już u noworodka stosunkowo dużą:komórki sutkowe'P@eży uważać za jej zachyłki, które zaczynają się wytwarzać przed urodzeniem lub*Błólce potem. W 5 roku życia są one już dobrze zaznaczone, pełny swój rozwój osiągają ie 9@ak dopiero w okresie dojrzałości płciowej. Vzęść skalista(pers petrosd).
Część skalista albo piramida ł 86 ci skroniowej ma kształt tró(ściennego ostrosłupa szczytem skieroóóoegoprzyśrodkowo i do przodu, podstawą zaś bocznic. Zbudowana 184 ona z twardej, grubowłóknistej kości i stąd też pochodzi nazwa koś 4 skalistej. Długie osie obu piramid są ustawione skośnie do przodu ł Tczyśrodkowo, tak że każda z nich tworzy z płaszczyzną pośrodkowąW'otwarty ku tyłowi, wynoszący ok, 45':w związku z asymetrią cza 5@3 kąt ten jest często różny po stronie prawej i lewej. W części skali.
*óópust sutkowy(emissdrium maśtoideum)bruzda esowata(sulcus sigmoideus).Q W X.


stel możemy odróżnić podstawę, szczyt, trzy powierzchnie i trzy jąwędzie. Po ds 1 aw a(bdsis S.
Podstawa części skalistej jest zrośnięta z powierzchnią weęątrzną części łuskowej i części sutkowej kości. Szczyt(dpear).
Szczyt, szorstki i nierówny, wnika do kąta utworzonego przez bez tylny skrzydła większego kości klinowej, część podstawną kości potylicznej i trzon wyj klinowej(ryc, 213 i 27 O). Wnimleży otwór wewnętrzny kanału tętnicy szy:n e j(formen cdroticum mternum S:tworzy on tylne ograniczenie olworu poszarpaneęj:Powierzchnie. Powierzchnia przednia(facies anterior)tworzy część tyjąędołu środkowego czaszki, do niej przylega płat skroniowy mózgu:bocznic graniczy oąyzpowierzchnią mózgową części łuskowej. Część łuskowa łączy się z nią szczeliąęskali sto-łuskową(fissurd petrosqudmosd), której ślady są często widoczne nawet ępóźniejszym wieku. Pośrodku powierzchni, już przy górnej krawędzi piramidy, widać gwyni o sto ś ć łukował ą(eminentic drcudta), utworzoną szczytem kanału półkolisteęyprzedniego:do przodu i nieco bocznic od tej wyniosłości nieznaczne wgłębienie przy(ą. gająee do części łuskowej wskazuje na położenie jamy bębenkowej:tutaj 2)cienka waę. stwa kostna oddziela jamę bębenkową od jamy czaszki, nosi ona, jak już wspomnianą nazwę p okryw ki j a my b ęb enk owe j(tegmen tgmpmi). Pokrywka zawiera zwykle niewielkie pneumatyczne jamki kostne, k o m o rk i p o k ry w k o w e(cellulce tegmema(es), które w późniejszym wieku mogą w znacznym stopniu osłabiać samą pokrywkę, łąk że błona śluzowa jamy bębenkowej może tu graniczyć z oponą twardą płata skroniowego*mózgu:stąd niebezpieczeństwo przeniesienia procesów zapalnych z ucha środkowego na mózgowie. Bocznic od otworu wewnętrznego kanału tętnicy szyjnej leży do przodu i przyśrodkowo skierowany otwór 3)kanału mięśniowa-trąbkowego(canalirmusculotubdrius), wiodący z jamy bębenkowej:blaszka kostna-p r z e g r o d a k a na lu mięśni owo-trąbkowego(septum eanalis musculotubcrii)przedziela go, choć przeważnie niecałkowicie, na część mniejszą, górną-półkanał m. naprężającego błonę bębenkową(semicmdlis m. tensoris tgmpdni)dla tego mięśnia i część większą, dolną-p ot kań ał trąbki słuchowe j(semicmdlis tubce dudithde), która stanowi częśk kostną trąbki:ściana części kostnej trąbki słuchowej zawiera drobne pneumatyczne przestrzenie, tzw. komórki trąbkowe(cellulae tubariae). Powyżej i do tyłu od otworu kanału mięśniowa-trąbkowego widzimy 4)dwa otworki i dwa rowki, które biegną od wewnątrz do przodu:otwór przyśrodkowy-rozwór kań atu nerwu skaliste g o w i ę ks ze g o(hiatus candlis n. petrosi majoris)prowadzi w głąb przez krótki kanał do kolanka kanału nerwu twarzowego(penicuhm emdis jaeialis)i zawie-ra gałąź skalistą tętnicy oponowej środkowej i nerw skalisty większy, będący gałęzią nerwu twarzowego, który przebiega w rowku przyśrodkowym-bruździe nerwu skalistego więks z ego(sulcus n. petrosi majoris)i kieruje się dalej do przodu. Przez otwór boczny, mniejszy-rozwór kanału nerwu skalistego mniejszego(hię(us, cdnalis n. petrosi minoris), czasem zlewający się z otworem przyśrodkowym, przeBchodzi tętnica bębenkowa górna od tętnicy oponowej środkowej i nerw skalisty mniej szy, które następnie biegną w rowku bocznym-bruździe nerwu skalistegemni e j s z ego(sulcus n. petrosi minoris). Nerw skalisty mniejszy stanowi w większośctswych włókien przedłużenie nerwu bębenkowego, gałęzi nerwu językowo-gardłowege(IX). W pobliżu szczytu piramidy na powierzchni przedniej leży 5)wgłębienie, wy c i s 8 nerwu tró j dzielnego(impressio mgemmi)dla zwoju trójdzielnego. Poza tym pe 8 wierzchnia przednia ma łęki mózgowe i wyciski palczaste.'Wielu autorów mówi o czterościennej piramidzie i odróżnia cztery powierzchnie za miast trzech. Stosunki te są wyraźne u noworodków, u dorosłych powierzchnia czwarta stanowiąca część przednią powierzchni dolnej, jest niewidoczna, zakryta przez część 14 benkową i na powierzchni ukazuje się dopiero po oddłutowaniu części bębenkowej. Pe 8 wierzchnia ta stanowi ścianę przyśrodkową jamy bębenkowej i u noworodka jest widoczna przez pierścień bębenkowy. NAP wymieniają trzy powierzchnie kości skalistej.
ąyąerzchnia J 9 Oa O@cies posłerior)jest ustawiona prawie pionowo i tworzy ęzednią dołu tylnego czaszki.Do niej przylega półkula móżdżku.
Mniej więcej Ę:jgu tej powieizchni znajduje się sporych rozmiarów otwór słuchowy we. . yyyąy(poms acusticus mtemus), zmienny pod względem wielkości i położenia, jęw, zaokrąglonych brzegach:prowadzi on do krótkiego kanału, ok. I cm długości, aego bocznic, zwanego przewodem słuchowym wewnętrznym(medtusg, -gs intem@s)Zawiera on nerw lwa 3 rzowy(n. fciclis, VII), nerw prze dsi ongą. . ślimakowy(@PesObt(ocochledós, VIII), nerw pośredni(n. intermedius)ją-ttędnikową(g. ldbgrmthP), gałąź tętnicy podstawnej, wraz z odpowiadającymi*jjąj. Koniec boczny tego kanału, tzw. dno przewodu słuchowego wewjjjjeg o(ńndus mea(us acustici mtemu), kształtu owalnego, jest widoczny dopiero jąjjięciu ściany Wnet przewodu. Dno to jest zamknięte płytką kostną, która tworzy w przyśrodkową przedsionka i ślimaka. Poziomy grz eb leń poprzeczny(cristd. . rsa)dzieli dno na dwa wgłębione, nierówne pola, górne mniejsze i dolne większe:ja z nich jest z kolei podzielone pionowym pasmem na część przednią i tylną. W od przednim pola górnego leży otwór prowadzący do kanału nerwu twarzowego, tzw. ją jer w u 1 w a r z o w e go drea n. ńcidis. W odcinku tylnym części górnej znajduje jejkowato wgłębione pole przedsionkowe górne(dren testibularis superior)eęegiem otworków, klóre prowadzą gałązki górnej części nerwu przedsionka od tajg oraz od przedniego i bocznego kanału półkolistego. Dolne, większe pole ma w ku przednim okrągłe zagłębienie, pole ślimaka(drea cochlede):tutaj drobne orki są ułożone w pa sm o spir a in e dziurko w a 1 e Orachs spimlisfordmmosus), ez które biegną od ślimaka gałązki nerwu ślimaka. W części tylnej dolnego pola, tuż grzebieniem poprzecznym, znajduje się pole przedsionkowe dolne(aren reulansinterior), usiane małymi otworkami dla gałązek dolnej części nerwu przedsionunerwiającychworeczek. Poniżej i do tyłu tego pola znajduje się nieco większy ór pojedynczy(foramen smgulare), również dla gałązek dolnej części nerwu dsionka, unerwiających kanał półkolisty tylny. Bocznic od otworu słuchowego wewnętrznego i nieco ku górze na powierzchni tylnej nudy(ryc, 227)leży zagłębienie bardzo wyraźne u noworodka, słabo zaznaczone orosłego:kończąc się ślepo prowadzi ono pod kanał półkolisty przedni błędnika i nosi ę dołu po d łukowego(fossa subcrcudtc), zawierającego wypustkę opony twarJeszczebardziej bocznic i ku dołowi widzimy szczelinowaty, skierowany ku dołowi cznle o twa r zewnętrzny(dperturd całemu), wiodący do kanału-w o do c i ą guZedsionka(aqueductus testibuli), który zawiera przewód błędnika błoniastego ewód endolimfatyczny)wraz z drobną tętniczką i żyłą. Przewód ten, wypełniony cie 464 błędnikową(endolimfą), łączy woreczek i łagiewkę przedsionka błędnika z przeeniąpodoponową. p 9 wi erz c hni a do In a(fccies interior)jest nierówna i nieregularna:ustawiona jest poziomo i tworzy część powierzchni zewnętrznej podstawy czaszki(ryć. 229).
Na 9@9 tylnym tej powierzchni widzimy 1)w c i ę c i e s z y j n e(mcisurd jugularis), nieraz 99 zaznaczone, często przedzielone małym wyrostkiem(processus iuruhgulcris)na 9@ększą boczną i część mniejszą przyśrodkową. Wcięcie to wraz z odpowiadającym Bcięciem szyjnym kości potylicznej tworzy o 1 w o r s z y j ny(foramen jugulare), po 94 przedzielony na dwie części. Do przodu od części bocznej wcięcia szyjnego i nieco do Ś 994 niej leży 2)duży i głęboki dół s z y j ny(fossa jugulms)dla górnego, poszerza 9 tańca-opuszki żyły szyjnej wewnętrznej. Dół ten może być tak głęboki, że dno Y Psbenkowej(solum tgmpani:solum s dno)staje się bardzo cienkie i prześwieca Bszególnie gdy zawiera nieraz głębokie, pneumatyczne jamki, k o mó r ki b ęb e n**(cel(Jae tgmpmieae). W dole szyjnym drobna rynienka prowadzi do małego 3)998 k a s u 1 k o w e go(cmaliculus mastoideus), który doprowadza gałąź uszną nerłŚWBegodo s z c ze I lny b ęben k owo-s u 1 k owe j(frsum tgmpmomdstidec), pot B(uchowa wewnętrzna(a, cuditioc interna).Q zł F 7.


łożonej między wyrostkiem sutkowym a odnogą tylną(p. dalej)części bębenkowej kośetskroniowej(cyc, 226):gał 4 zka ta unerwia przewód słuchowy zewnętrzny i małżowiną uszną.Przyśrodkowo od dołu szyjnego, tuż przy odcinku przyśrodkowym wcięcia szyjne. go, widzimy trójkątne lejkowate wgłębienie, w którego dnie znajduje się 4)o twór ze. wnętrzny kanalika ślimaka(cperhrd całemu cdndliculi cochlede). Kanalik ten zawiera przewód przychłonkowy i żyłkę biegnącą od ślimaka do żyły szyjnej wewnętrznej. Przewód przychłonkowy wypełniony przychłonką łączy przestrzenie przychłonkoweślimaka z przestrzenią podpajęczynówkową opon mózgowych. Dokładnie do przodu od dołu szyjnego okrągławy, duży 5)otwór zewnętrzny kanału tętnicy szyj net(ecnalis cdroticus)tworzy wejście do kanału tętnicy szyjnej wewnętrznej, splotu żylnego szyjna-tętniczego i splotu współczulnego szyjna-tętniczego:kanał ten jest zagięty i biegnie wpierw pionowo, następnie poprzecznie i skośnie do przodu i przyśrodkowo przez część skalistą i kończy się na szczycie piramidy otworem wewnętrznym kanału tętnicy szyjnej. W pobliżu otworu zewnętrznego kanału tętnicy szyjnej widzimy w kanale 6)małe otworki wiodące do jamy bębenkowej przez kanaliki szyjna-bębenkowe(cmahculi cdroticotgmpanici)dla gałązki szyjna-bębenkowej tętnicy szyjnej wewnętrznej i dla nerwów szyjna-bębenkowych, będących gałązkami nerwu bębenkowego(gałąź nerwu językowo-gardłowego, IX). Między otworem zewnętrznym kanału tętnicy szyjnej a dołem szyjnym i otworem zewnętrznym kanalika ślimaka leży małe wgłębienie, 7)do lek sk a lis ty(fossulc petrosd)dla zwoju dolnego nerwu językowo-gardłowego:w dnie dołka znajduje się mały otwór dolny kanalika bębenkowego(cpertum interior cmaliculi tgmpmici)dla tętnicy bębenkowej dolnej(gałązki tętnicy gardłowej wstępującej, od tętnicy szyjnej zewnętrznej)i dla nerwu bębenkowego(gałęzi nerwu językowo-gardłowego). Bocznic od dołka skalistego sterczy różnej długości 8)wyr os tek rył c o w a ty(processus stg(oideus:stg(os-rylec), będący miejscem przyczepo więzadła rylcowo-żuchwowego oraz rylcowo-gnykowego i mięśni:rylcowo-gnykowego, rylcowo-językowego i rylcowo-gardłowego. Nasada tego wyrostka jest objęta od przodu blaszką kostną, tzw. pochwą wyrostka rylcowatego(odgina proc. stgloidei). Wyrostek.
Arce n. facielis.
Arce vestibuleris superior.
Odsta transversa.
foramen si ngulareArce cochleaeer tractus spiralis forami nosus.Arce vesti hu laris interior.
Ryć.
228. Dno przewodu słuchowego wewnętrznego kości skroniowej prawej widziane od strony przyśrodkowej.Ściana tylnio-przyśrodkowa przewodu usunięta(5 X).
jąwstaje w ehrz 4 sJce Bugiego luku skrzelowego(yc, 208)z paru punktów kostnieją część blższa(Dębe@owa), objęła pochwą, kostnieje w siódmym miesiącu po urój. . ąjju i zrasla się z piramidą, część druga, dalsza(rylcowa), kostnieje znacznie później Ęy jjtodych czaszkach odpada w czasie maceracji)i tylko w starszym wieku łączy się 7%ąścią pieJ'wsz 4 WTeW Bugość wyrostka wynosi 4-5 cm. Przez kostnienie więzadła', j-jwo-gnykowego, które łączy wierzchołek wyrostka rylcowatego z rogiem mniejszym Ęą-.pr**s**gom**ic*.
fuberculum, articulere.
forsa mendibularisPers tyrnpenicastyloideusForernenstyiomestoideumśłyęęgggjąg-86 rnestoideuslncisura mastoidee'Swcus'a, occipitalis.Pers są uamosaFiss u re petrotympenicaProcessus interior tegminis tympeniCanalis musculotuberiusCaneliscarotcus Pers petrose.z.
-Fecies interior(pertispetrosae I-Canalis carotcusCanalic u lus caroticotympenicusFasole retrosaApertura externa ceneliculi cochleeelncisura juguleris(aA:przyśrodkowa)Processus irtrejug u Jer is-Fosa juguleris.lncisura juguleris(aAt boczrat.
Canalicuhs rnastoideus.
Pers rnestoideeRyć.
229. Kość skroniowa prawa widziana od dołu:wg Spalteholza. 89 wy(fordmen stglomastoideum), średnicy ok, 2 mm, przez który nerw twarzowy opuśWzakań a ł nerwu tw ar z owego(cmdlis ńcialis)i przez który wchodzi tętnica ryl 89 o-sutkowa(gałąź tętnicy usznej tylnej, od tętnicy szyjnej zewnętrznej). W pobliżu ś 8 y 8 u piramidy znajduje się na powierzchni dolnej 10)nierówne, mniej więcej czworo P 99 zne pole, które służy częściowo do przyczepo m. dźwigacza podniebienia miękkiego ł Pzęści chrzęstnej trąbki słuchowej, częściowo zaś do połączenia z częścią podstawce ł 96 ci potylicznej za pośrednictwem chrząstkozrostu skalista-potylicznego(4@@hondrosis petrooccipitclis, ryc. 213).
Brzegi części skalistej.
Brzeg górny(marga superior), najdłuższy, ciągnie się@-bruz dę z ataki s k a lis te j górne j(sulcus sinus petrosi superiorisł), w któKYmleży zatoka skalista górna. Do brzegu tego przyczepia się namiot móżdżku.
B rz eg'sulcus petrosus superior.
940.


tylny(marga posterior)jest pośredniej długości między górnym a przednim:łączy son z brzegiem bocznym części bocznej i części podstawnej kości potylicznej(fissura eysgnchondrosis petrooccipitalis). W odcinku przyśrodkowym brzeg ten tworzy rowek bruzdę zatoki skalistej dolnej(sulcus sinus petrosi inferioris), która razem yodpowiednią bruzdą na kości potylicznej obejmuje zatokę skalistą dolną. Odcinek bocz.
ny tworzy wcięcie(mcisum jugulcris), które z odpowiednim wcięciem na kości potylicz. net daje o twór s z y j ny(fordnen jugulare).
Niewielki wyr os tek ś ró ds z y j ny(proc, mtrqjugalaris)dzieli otwór na dwie części. B r z e g p r z e dn i(marga interior), położony.
Pers squemose-.
Processuszygomaticus.
Tu hercu I um*nicu*e.
Pers tympanica.
Wgina jMOCóSSUSsry/oioeiI I Processus mestoideus.
//6 y/z F 7 I I****(76'.
Pmcessus styl oideus.
Facies cerebralis.
lncisu re perietalisFacies interior(pertis petmsael-Fissura petrosquamosaEminenta ercuataTegmen tympeniHiatus cenalis n. petmsi majorisHiatus canalis n. petrosi minorisS-ulcus n. petrosi minorisSulcus n. petrosi rneioris-lmpressio mgemini.*Y-Semicanatis.
Apex pertis petms-Canelis carotcus.
i m. tensorisy tyrnparńF---SeptumcanalsmusculotuberiiSemicanalistuóee a u ditNae.Omal'r musculotuberius.
Ryć.
230. Kość skroniowa prawa widziana od przodu:wg Spalteholza. między powierzchnią przednią a dolną, w swej części tylnej łączy piramidę z częścią łuskową kości skroniowej szczeliną skalista-łuskową(ńssum petrosguamosd), której pozostałości są widoczne u dorosłego w większym lub mniejszym stopniu. W czćści przedniej łączy się on z kością'klinową(sgnchondzosis et ńssum sphenopetosd). Kanały części skalistej.
Kość skroniowa, jak wspomniano, jest kością wybitnie pneęmatyczną dzięki dużym skupieniom jamek pneumatycznych(celhlae mastoideae, tgrępmicae, tegmentcles, tubmae), położonych dokoła jamy bębenkowej i łączących sićz nią. Kość ta jest przebita prócz tego wieloma naczyniami i nerwami, których przerw@8 nie ułatwia rozpoznanie złamań podstawy czaszki, ?sulcus petrosus interior.j X a na ł tętni cy szyj n ej(cmdlis cdroticus), który opisaliśmy poprzednio(s. 348)ąą najobszerniejszy ze wszystkich:mierzy on ok, 5 mm w przekroju poprzecznym i jest'jąeznie szerszy od biegncej w nim***nicy szyjnej wewnętrznej. Poza tym leżą w nim, :-półczulny splot nierwowy, oplatający tętnicę, i splot żylny szyjna-tętniczy, który chrojjścianę Kos@4 kanału przed uciskiem pulsującej tętnicy. z Kanał nerwu tw a r z owego(cmdlis fcidls), w którym przebiegają:nerw twaąwy(VII)i nerw pośredni, naczynia rylcowo-sutkowe(od naczyń usznych tylnych), gaj ę gkalista tętnicy oponowej środkowej, jest najdłuższym kanałem piramidy. Rozpoczyą-się on na dnie przewodu słuchowego wewnętrznego w polu nerwu twarzowego(ryc. g@i kieruje się wpierw bocznic, następnie po krótkim przebiegu zagina pod kątem proąymtworząc kolanko kanału nerwu twarzowego(geniculum cmdlis Zacidhs)j ętągnie stąd z początku ku tyłowi i bocznic, następnie zaś ku dołowi. Przylega on ściśle ją ściany tylnej jamy bębenkowej, wytwarzając tu wyniosłość kanału nerwu pęąrzowego(prommentid cmdlis fcidhs). Z początku biegnie pod powierzchnią jęzednią piramidy, następnie między okienkiem przedsionka a wyni o sto ścią kanału półkolistego bocznego(prominenta cmdhs semicirculdris lmerdhs):obie te wyniosłości leżą w ścianie przyśrodkowej zachyłku na db oberkowego(recessusąphgmpmicus)jamy bębenkowej, stanowiącego jej część górną. W dalszym swym przejiegukanał nerwu twarzowego kieruje się do tyłu od wyniosłości pir amidowej Gnmenria pąrumiddis)ściany tylnej jamy bębenkowej, aby wreszcie zakończyć się wtwo rem ryle owo-sutkowym(fordmen stglomdstoideum). Od kolanka kanału nerwu twarzowego, który u noworodka leży swobodnie na powierzchni przedniej piramidy, odchodzi krótki kanalik przyśrodkowo i do przodu do rozworo kanału nerwu skali s tego w ięks z ego(hiatus candlis n. petrosi mcjoris:zawartość kanalika:rdmuspetrosus a, menmgeae medide:n. petrosus major n. facialis), jak również bardzo drobny kanalik do górnej części kanalika bębenkowego(zawartość:mmus mcstomoticus cum pieza tgmpmico S. Obok wyniosłości piramidowej oddziela się od kanału nerwu twarzowego małe odgałęzienie(zawartość:n. stdpedius nerm facialis), a na krótko przed końcem kanału odchodzi wstecznie ku górze do jamy bębenkowej delikatny kanalik struny bębenkowej(canalicwus chordae tgmpani:zawartość:a, tgmpanica posterior od a, stglomastoideci chorda tgmpcni). Tą drogą struna bębenkowa osiąga jamę bębenkową, biegnie w niej między rękojeścią młoteczka a odnogą długą kowadełka i opuszcza ją przez szczelinę skalista-bębenkową. W przebiegu kanału nerwu twarzowego możemy więc odróżnić trzy części. Odcinek pierwszy do kolanka leży między ślimakiem a przedsionkiem ucha wewnętrznego i nad nimi. Odcinek drugi należy do ucha środkowego i biegnie między okienkiem przedsionka a wyniosłością kanału półkolistego bocznego. Odcinek Jrzeci przebiega prostopadle ku dołowi, równolegle do ściany tylnej jamy bębenkowej, nieznacznie tylko od niej oddalony. 4 K a na lik b ę b enk o wy(cmaliculus tgmpdnicus)zawiera tętnicę bębenkową dol 84(gałąź tętnicy gardłowej wstępującej)i nerw bębenkowy(gałąź nerwu językowo-gar-Wowego):rozpoczyna się on w głębi dołka skalistego na dolnej ścianie piramidy i prawa 94 do jamy bębenkowej. W jamie bębenkowej nerw biegnie przez b ru z dę bęb enk o 84(sulcus tgmpanicus)położonią na wzgórku(promontorium). Jego bezpośrednim P(zedłużeniem jest nerw skalisty mniejszy, który w kanaliku kostnym przebija ścianę 89(04 jamy bębenkowej i biegnie dalej na powierzchni przedniej piramidy w bruździe lei samej nazwy. Wraz z nerwem przebiega tętnica bębenkowa górna(gałąź tętnicy oponowej środkowej*4 Kanaliki szyjna-bębenkowe(ccnaliculi cdroticotgmpanici:zawartość:rdPWscdroticotgmpanicus a, edrotis mternae:nn, caroticotumpanici od n. tgmpanicws), śóKle dwa, kierują się z odcinka początkowego ściany tylnej kanału tętnicy szyjnej do Wm 8 bębenkowej, prowadzą one naczynia i nerwy dla błony śluzowej jamy bębenkowej Jw. eeą. 9 Kanalik s utka wy(candliculus mdstoideus)zawiera gałąź usznią nerwu błędne 89 Rozpoczyna się w dole szyjnym, przebija kanał nerwu twarzowego w jego najniższej 9:5:1 i kończy się w szczelinie bębenkowa-sutkowej(ńssurd tgmpanomdstoidea). 9 Wo do c i ąg prz e ds i orka(cqueduchs testibuli)zawiera przewód błędnika bło@astego(endolimfatyczny):prowadzi on z przedsionka błędnika do przestrzeni podopo.


Prominenta canalissernicircularis lateralis łł I Tegmentympani'Antrum mestoideum\.-fenestre vestibuli-Canalis fecialis-Processus cochleeriformis-Geniculum n. facialis-Septum canelis musculotubarii, -Apertura superior caneliculi tympeniei.Canalis ceroticus.
(lmpressiotrigemini.
Cenelicułustym penicus(zgłębnik).
Semicenalis m. tersoris tmpeniSemicenalis tubce auditwaeEminentiapyramidalis:t Fenestra cochleae j:Canaliculus tympenicus aj?orMtPromontorium fosa juguladsCeli u lae mestoideeeRyc.231. Kość skroniowa prawa w przekroju.
Widok od zewnątrz i z przodu:wg Spalte-holza.
nowej i kończy się otworem zewnętrznym wodociągu przedsionka(aąerturacałemu aqueductus testibuli)na powierzchni tylnej piramidy(ryc. 227).
7. Kanalik ślimaka(cmaliculus coch(eae)zawiera przewód przychłonkowy. Łączy on przestrzenie przychłonkowe ślimaka z jamą podpajęczynówkową opon mózgowia, kończąc się otworem zewnętrznym kanalika ślimaka(apertura eaterna canaliculicochlede)na powierzchni dolnej piramidy(ryc. 229).
Jama bębenkowa, kosteczki słuchowe i ucho wewnętrzne uwzględnione są łącznie z opisem narządu przedsionkowa-ślimakowego(T. V).
Część bębenkowa(pers tgmpmicd).
Część bębenkowa kości skroniowej położona jest do przodu od wyrostka sutkowatego, a poniżej odcinka tylnego części łuskowej:tworzy ona większy odcinek przewodu słuchowego zewnętrznego. Jeszcze u noworodka występuje w postaci podkowiastej rynienki kostnej otwartej W górze i nieco ku tyłowi, zwanej p i erś cieniem b ęb enk owym(cnnulus tgmpmicuskDo rowka biegnącego dokoła pierścienia bębenkowego-b r u z dy b ęb enk o w e j(swe cus rąmpanicus)-przyczepia się błona bębenkowa. Oba wolne górne końce tej podkowiastej rynienki kostnej, koniec przedni, tzw. kolec bębenkowy większy(spina tgmpcniea major), i koniec tylny, tzw. kolec bębenkowy mniej szy(spina tgmpanice mmoz), przylegają do dolnego brzegu części łuskowej i obejmują jej nieznaczne wcięcie bębenkowe(mcisura tgmpanicd), gdzie brak jest bruzdy bębenkowej. a gdzie przyczepia się mały, górny odcinek błony bębenkowej, tzw. część wiotka(pers ńaccida). Ten pierścieniowaty kształt części bębenkowej ulega w dalszym rozwoJBznacznym zmianom, wydłużając się zarówno do wewnątrz, przyśrodkowo, jak i bocznic pierścień bębenkowy przekształca się więc po urodzeniu w cewkowatą blaszkę kostną, .ja ąomk@el 4 w swej górnej części.
Tworzy ona całą przednią, dolną i część tylnej ściany'yy-ew o d u s lu eh owego z ewnętr z n ego(meahs dcusticus eaternus), jak również'jworu s fuch owego zewnętrznego(porus dcusticus eaternus), do którego przy**piasię część chrzęstna przewodu słuchowego zewnętrznego:natomiast ściana górna jąęna część ściany tylnej są utworzone przez część łuskową kości skroniowej. Część, jąą tej cewkowatej blaszki przylega do przedniej powierzchni wyrostka sutkowatego'ęwrzy tu często szczelinę bębenkowa-sutkową(ryc, 226), w której znajduje się koniec y ją kanalika sutkowego. Część przednia cewki przylega do brzegu dolnego części łusjjwejbezpośrednio do tyłu od dołu żuchwowego:bocznic zrasta się z nim na krótkiej yęestrzeni, natomiast przyśrodkowo wciska się między obie mała płytka kostna(procesjj:interior tegminis tgmpcni:s. 343), która z częścią bębenkową tworzy szczelinę skalięw-bębenkową. Ku dołowi skierowany wyrostek części bębenkowej kończy się ostrym jęzebieniem kostnym(cristc tgmpcnicP)i obejmuje od przodu nasadę wyrostka rylcoąątego, tworząc tzw. p o chwę Odgina proc. stgloidei). przewód słuchowy zewnętrzny mierzy ok, 2 cm długości i jest skierowany do wewnątrz i nieco do przodu. W przekroju strzałkowym ma kształt owalu, którego długa ją skierowana jest ku dołowi i nieco ku tyłowi. Ściany przewodu są utworzone, jak wspomniano, w większości przez część bębenkową, tylko ściana górna i część górna ściajątylnej są utworzone przez część łuskowatą kości skroniowej. Na nie macerowanej kogel koniec wewnętrzny jest zamknięty błoną bębenkową. Do końca zewnętrznego otworu słuchowego zewnętrznego przyczepia się część chrzęstna przewodu:granicę górną otworu zewnętrznego tworzy odnoga tylna wyrostka jarzmowego. Struktura.
Kość skroniową charakteryzuje szczególnie twarda budowa części skalistej, zawierającej błędnik kostny, a w nim delikatne narządy słuchu i równowagi. Najsłabsza część kości odpowiada linii łączącej oba przewody słuchowe, zewnętrzny i wewnętrzny, przedzielone tylko jamą bębenkową i ślimakiem. Złamania kości występują zwykle w tej właśnie płaszczyźnie. Struktura części łuskowej odpowiada budowie innych płaskich kości czaszki, struktura części sutkowej jest gąbczasta i pneumatyczna. Rozwój.
Kość skroniowa jeszcze u noworodka uwidacznia swe powstanie z trzech zasadniczych części składowych, które odpowiadają części łuskowej, części bębenkowej i części skalistej:brak jeszcze właściwego wyrostka sutkowatego:poza tym otacza ona kosteczki słuchowe i łączy się z wyrostkiem rylcowatym. Część łuskowa i część bębenkowa powstają jako kości okładzinowe na podłożu łącznotkankowym, pozostałe natomiast Kostnieją na podłożu chrzęstnym(kości zastępcze). Kość skroniowa kostnieje z ośmiu p@nktów, nie wliczając w to punktów dla ucha wewnętrznego i kosteczek słuchowych, mianowicie:z jednego punktu kostnieje część łuskowa wraz z wyrostkiem jarzmowym, *Jednego część bębenkowa, z czterech część skalista i sutkowa i z dwóch wyrostek rylcoBaW. O z ęś ć łus k owa otrzymuje jeden punkt kostnienia w końcu drugiego miesiąca Gcia płodowego w pobliżu nasady wyrostka jarzmowego. O z ę ś ć b ę b en k o w a rozwija 9:z jednego punktu kostnienia, który występuje w ciągu trzeciego miesiąca życia płodoóegow tkance łącznej otaczającej brzeg błony bębenkowej:tworzy on z początku prawie F 9 pemie zamknięty pierścień, otwarty tylko u góry(cnnuhs tgmpanicus), do którego P(zyczepia się błona bębenkowa. Wolne końce pierścienia zrastają się z częścią łuskową 99@ero u noworodka. O z ę ś ć s k a li s 1 a powstaje z czterech punktów przez skostnienie ŻWzęstnej puszki otaczającej zawiązek błędnika. Punkty te występują w czwartym mie 94 cużycia płodowego:w ciągu szóstego miesiąca błędnik jest całkowicie otoczony koś 9 Pokrywka jamy bębenkowej Yegmen tgmpani)kostnieje częściowo jako kość zastęp 98, częściowo jako kość okładzinowa. Wyr os tek ryle owa ty powstaje z części górPeichrząstki drugiego łuku skrzelowego i kostnieje z dwóch punktów, z których górny? Yslępuje na krótko przed urodzeniem, dolny dopiero po urodzeniu. Punkt górny zlewa 98 szybko z częścią skalistą i bębenkową, natomiast z punktem dolnym dopiero w wieku 99 Dzałym. K o s teczki słuchowe zaczynają kostnieć w czwartym miesiącu. Młote 9 ek(z wyjątkiem wyrostka przedniego, który powstaje na podłożu łącznotkankowym), ł Bowadełko powstają każde z jednego punktu, z części górnej chrząstki pierwszego łuku śłVzelowego:strzemiączko również z jednego punktu, z części górnej chrząstki drugiego łWu skrzelowego.OSO.


Pneunnatyzacja kości rozpoczyna się przed urodzeniem, począwszy od jamy sutkąy(antrvm mastoideuną. Kość skroniowa noworodka składa się z 4 wóch lub Ozesh oddzielnych częęejzależnie od tego, czy część łuskowa i część bębenkowa są od siebie oddzielone, czy jaj już zrośnięte. Dopiero w końcu I roku życia wszystkie trzy części zlewają się. Cząąj 1 ęb enk o w a u noworodka, jak wspomniano, występuje w postaci pierścienia(mmąęrgmpmicus)otwartego u góry:nie ma więc jeszcze przewodu słuchowego zewnętrzneęjpowstaje on stopniowo dzięki temu, że pierścień bębenkowy wyrasta głównie w kierujjąjbocznym, mniej wydatnie w kierunku przyśrodkowym. U noworodka brak jeszcze wtągeiwego wyrostka sutkowatego. Otwór rylcowo-sutkowy leży na powieęzchni bocznej późniejszej części sutkowej. Wyro s tek rył co w a Ty jest jeszcze przewą.
żnie chrzęstny.
Dół po dłukowy(fossd subdrcuatd), położony na powierzchni tyhj*piramidy, jest bardzo duży. Kolanko kanału nerwu twarzowego na powierz, chni przedniej piramidy nie jest jeszcze pokryte istotą kostną.Pers petosa.
Pers squerncse.
I Pers tympenkaRyc.
232. Trzy części składowe kości skroniowej płodu.
Zmienność.
Znamy wiele odmian występujących w budowie kości.
Wymiemmy z nich niektóre.
I tak:1)proces pneumatyzacji może objąć część łuskową, sięgając ku górze, aż do kości ciemieniowej:2)część łuskowa może być oddzielona u dorosłego od reszty koś-ci:3)część łuskowa może być podzielona szwem poprzecznym na dwie części:wyrostek jarzmowy może być oddzielony od części łuskowej szwem położonym w pobliżu nasady Czasami część łuskowa łączy się z kością czołową, tak jak to normalnie występuje u maQczłekokształtnych. Połączenia.
Kość skroniowa łączy się z piec i u kośćmi:potyliczną, ciemieniową, klinową, żuchwą i kością jarzmową.Kość ciemieniowa Parzyste kości ciemieniowe(ossd parietdlid), łącząc się z sobą, bior 4 udział w utworzeniu sklepienia i ścian bocznych czaszki. Są to kości płaskie:każda z nich jest nieregularnie czworokątna, wysklepiona, ma dwie powierzchnie, cztery brzegi i cztery kąty(ryc. 233, 234).
Powierzchnie.
Powierzchnia zewnętrzna(fccies eaterna)jest wypulsBi gładka:mniej więcej w środku kości znajduje się wypuklenie, zwane g u z em c i e m i eniowym(fiber parietdle):w obrębie guza kość jest ciensza:tutaj też rozpoczyna sigproces kostnienia. Poniżej guza biegną dwie ku górze wypukłe, prawie równoległe k re sy skroniowe(lmede tempom(es), górna słabsza i dolna silniejsza. Obie przedłużaj 4.
Ggulus occipitalis.
zeciotalr.
zeciotalrAngulus(m*s*oid**.
ForarnenparieraleI ł.
Marga segittalis.
Marga squemosus 1.
Sutura squenxsa Tuber perietele.
Argulus frontalis.
-Facies externa.
Wargo frortalis.
lince temporalisSVDTIOF-lince temporalis Intel tor. Ang u lus sphenoidalis.
Ryć.
233. Kość ciemieniowa prawa widziana od zewnątrz.
się do przodu w odnośne kresy kości czołowej:ku tyłowi kresa górna stopniowo zanika dolna przedłuża się na kość skroniową:do kresy górnej przyczepia się powięź skroniowa, kresa dolna stanowi granicę przyczepo samego mięśnia skroniowego. Powyżej tych linii Kość pokryta jest czepcem ścięgnistym, poniżej mięśniem skroniowym. Tuż przy brzegu górnym kości ciemieniowej w jej części tylnej znajduje się zwykle mały otwór ciemieniowy(foramen parietale:zawartość:ramus meningeaus a, occipitalis et t. emissaridparietulis). Powierzchnia wewnętrzna(fcies interna), zwrócona do jamy czaszki, jest wklęsła:w przednio-dolnej części tej powierzchni znajduje się głęboka bru z da 1 ętnieza(sulcus drteriosus), biegnąca ku górze i rozgałęziająca się drzewkowalo:w pobliżu ł 4 la tylna-dolnego znajduje się druga bruzda, mniej silnie rozgałęziona:obie bruzdy przeznaczone są dla przedniej i tylnej gałęzi tętnicy oponowej środkowej. Wzdłuż całego brzegu górnego biegnie płytka bruzda, która wspólnie z podobną bruzdą kości przeciwległej tworzy bruzdę zatoki strzałkowej górne j(sulcus sinus sdgittmis superioós):do jej brzegów przyczepia się sierp mózgu. Mniej stała, zwykle znacznie krótsza i szersza, jest bruzda zatoki esowatej(sulcus sinus sigmoidei)dla zatoki esowatej i dla przyczepo namiotu móżdżku, występująca w okolicy kąta tylna-dolnego. Bocznic 94 bruzdy zatoki strzałkowej gómej znajdujemy często w niewielkiej od niej odległości Bzereg dołeczków zł arenkowych Uoteo(@e grunt(dres)dla ziarnistości pajęczy Oówki mózgowia, znacznie silniej zaznaczających się na czaszkach osób starych. Poza Wm powierzchnia wewnętrzna@a wyciski palczaste(impressiones digitdtae)i łęki mózgowe(hga cerebralia), wytworzone zakręlami i bruzdami mózgu. Odpowiednio do guza ciemieniowego znajdujemy na powierzchni wewnętrznej wyraźne wgłębienie(fossa parietahsS, gdzie ściana czaszki jest znacznie ciensza. Od kąta przednio-dolnego kości ku dolnemu brzegowi powyższego Jolu skierowane jest, nieraz żebrowate, zgrubienie kości, .Q IX IX.


Sulcus sinus segittalis superioris Fweoła grenularis.Angulusfrontalis.
Marga--frontalis.
I 4 rgu/os spłenoidelis.
Marga segittelis Foremce parietele.
Z Z Z Z Z ćs 6?z Swcż arterioi.
Argulus occipitalisI I.
--Marga occipitalis.
-Facies interna.
**Sulcus sinus sigmołdei.
I I I Angulus mestoideus.
Marga squemosus Ryc.
234. Kość ciemieniowa prawa widziana od wewnątrz.
którego przebieg pokrywa się z częścią bruzdy bocznej mózgu, oddzielającej płat czołowy i ciemieniowy od płata skroniowego mózgu. B rzegi.
Górny, silnie zazębiony i prosty brzeg s trz alkowy(morgo sagittalis)jest najdłuższy i łączy się z odpowiednim brzegiem strony przeciwległej, wytwarzając s z e w s trz alkowy(suhrd sdgittalis). B rz eg dolny składa się z trzech części.
Część przednia, krótka i cienka, łączy się ze szczytem skrzydła większego kości klinowej(ryc. ZIZ), wytwarzający szew klinowo-ciemieniowy(su(urn sphenopdrietdhs):część tylna, gruba i silnie zazębiona(marga mdstoideus)łączy się z częścią sutkową kości skroniowej s z ew cierni cni owo-s u 1 kawy(suturd parietomdstoideu), wreszcie najdłuższa część środkowa brzegu dolnego jest wklęsła i zaostrzona i łączy się z brzegiem ciemieniowym części łuskowej kości skroniowej, tworząc szew łuskowy(sutura syuamosd). Przedni, słabo wklęsły brzeg czołowy(morgo frontclis)jest zazębiony i łączy się z brzegiem ciemieniowym kości czołowej, tworząc s z e w w i eń c o wy(suturd corondlis). Wreszcie tylny, wypukły b r z eg p o tyli c z ny(morgo occipitdlis)jest również silnie zazębiony i łączy się z brzegiem węgłowym kości potylicznej-s z ew węgłowy(suturdlambdoide a). Kąty.
Przedni górny kąt czołowy(mgulus frontdis)jest prawie prosty i leży w punkcie zetknięcia się szwu strzałkowego i wieńcowego:punkt ten nazywamy bregma(bregmc s część czołowa głowy). Przedni dolny kąt klinowy(mgulus sphenoiddis), cienki i zaostrzony, wciska się między kość czołową i skrzydło większe kości klinowej Tylny górny kąt po tyli c z ny(anndus oeeipitdis)jest zaokrąglony i odpowiada punktowi połączenia szwu strzałkowego i węgłowego:punkt ten nazywamy lambda(gr, litera i). Tylny dolny, rozwarty kąt sutkowy(dngulus mdstoideus)leży we wcięciu ciemieniowym kości skroniowej. We wszystkich czterech kątach kości ciemieniowej znajdo.ąę-u noworoJKa nie skostniałe pozostałości czaszki błoniastej, tzw. ciemiączka jęjęteuh):zapoznamy się z nimi przy omawianiu połączeń kości czaszki. gjęąktura.
Kość ciemieniowa jako kość płaska zbudowana jest z dwóch warstw istoty ją(ej i z warstwy śodkościa położonej między nimi. Kość staje się ciensza w kierunku ją, ąwowi, grubsza zaś wzdłuż brzegu strzałkowego. Jako objaw zaniku starczego może ęąpować bardzo znaczne ścieńczenie kości w okolicy guzów ciemieniowych:grubość yjgei może Ju dochodzić zaledwie do grubości kartki papieru. gwzwój.
Kość ciemieniowa powstaje jako kość łącznotkankowa przeważnie z dwóch jjgtów kostnienia, górnego i dolnego, które występują w końcu drugiego miesiąca żyj-ją płodowego i bardzo wcześnie zlewają się z sobą. Od tych punktów, położonych w ąwgcy późniejszych guzów ciemieniowych, promieniście rozrastają się listewki kostne yu brzegom kości, kąty są częściami najpóźniej kostniejącymi, i dlatego też w tych miejęcachzachowują się ciemiączka. zmienność.
Podobnie jak na kości potylicznej, również na kości ciemieniowej może ąęętępować podział. Najważniejszy jest podział na dwie części przez poziomy szew nnięązyciemieniowy(suturd pdrietdlis horizontmis s. mterpdrietalis'). Ciągnie się on od szwu wieńcowego do węgłowego, oddzielając część goreją szerszą(pdrietdle superius)od dolnej węższej(pdrietale inferius). Z innych odmian wspomnimy jeszcze o wielkiej zmienności mworów ciemieniowych pod względem ich położenia, a zwłaszcza pod względem wielkości. Otwory te są pozostałością ciemiączka(fonticulus obelicus:obelos s lanca, dzida)łączącego się z ciemiączkiem tylnym. W związku z tym wielkość otworów ciemieniowych jest bardzo zmienna, wahając się w granicach 1-35 mm:otwory te mogą być symetrycznie położone, mogą występować tylko jednostronnie, lub nawet może ich obustronnie brakować. Połączenia.
Kości ciemieniowe łączą się z p i ę c i u kośćmi:z kością ciemieniową strony przeciwległej, z kością potyliczną, skroniową, klinową i czołową. Kość sitowa Nieparzysta kość sitowa(os ethnoidde:ethmos s sito)jest bardzo lekka, kształtu mmiej więcej sześciennego. Tworzy ona dolne zamknięcie przedniego odcinka części mózgowej czaszki, jej główna część jednak sięga głęboko w obręb części twarzowej czaszki między oba oczodóły i bierze udział w wytwarzaniu zarów.Concha---V nasals SUDTIOT.
Lamina cribrosa.
fj).
Crista goili Ala cristae galli.
Lamina orbitalis.
Labyr im hus et hmoidalis.
Processus unciretusQncha nesalis media Lamina perperdiculerisRyć.235. Przekrój czołowy kości sitowej.
Po(schemat, 'sutura intrqpcrietalis(Marciniak).


no oczodołów, jak i jamy nosowej.
Jest ona kością wybitnie pneumaty.
ezną, a także kością narządu powonienia, ponieważ leżą na niej rózgą. lezienia nerwów węchowych wraz z przynależnym nabłonkiem węchy. wym.
Kość sitowa składa się z czterech części:blaszki sitowej tworzącej odcinek podstawy czaszki, blaszki pionowe j, tworzącej część przegrody nosa, i dwóch części bocznych, b tę dnik ów, do których rozwojowa należą również małżowiny klinowe(ryć. 235, 236). Foremce ethmoidele ent.
foremce ethrnoidele pot.
I I I I I.
Lamina orbitelisCellulec ethmoidalesBulle ethmoidalisConcha nesalis meoe.Ryc.
, 23 b.
Crista goili.
-Ala cristae goili.
--Laminę perpenidicularis-proceśsus uncinatus.
Kość sitowa widziana ze strony prawej.
Blaszka sitowa(lamina cribrosd).
Blaszka sitowa leży poziomo, wypełnia ona całkowicie wcięcie sitowe kości czołowej(ryc. 27 O), wytwarzając wzdłuż przedniego brzegu i wzdłuż obu brzegów bocznych wcięcia część szwu czołowo-sitowego(suturafrontoethmoidalis). Blaszka sitowa na swej powierzchni górnej, skierowanej do dołu przedniego czaszki, w płaszczyźnie pośrodkowej ma wyrostek, który do przodu wyraźnie się unosi, tworząc tzw. grzebień koguci(cristd galli). Grzebień ten stopniowo opada ku tyłowi i zbudowany jest albo całkowicie z istoty zbitej, albo też może zawierać pneumatyczne jamki kostne. Długi i cienki tylny brzeg grzebienia koguciego służy do przyczepy sierpa mózgu opony twardej. Brzeg przedni, krótki i gruby, łączy się z częścią nosową kości czołowej przeważnie za pośrednictwem dwóch małych, bocznic skierowanych s krzy d et grzeb lenia koguciego(alce cristae gdllP)i uzupełnia wejście do otworu ślepego kości czołowej w tych przypadkach, gdy nie jest ono całkowicie wytworzone przez kość czołową(s. 337).
Po obu stronach grzebienia koguciego na blaszce sitowej leży opuszka węchowa. Blaszka sitowa jest przebita przez liczne otworki różnej wielkości, w liczbie 3 O--40, zwykle ułożone w dwa szeregi, przyśrodkowy i boczny z każdej strony Otworki te prowadzą do małych rowków położonych na blaszce pionowej i na powierzchni przyśrodkowej błędnika(na ścianie bocznej jamy nosowej)i służą do przejścia ner-wów węchowych:przez otworki szeregu przyśrodkowego biegną nerwy do okolicy węchowej przegrody nosa:przez otworki szeregu bocznego-do okolicy węchowej ściany bocznej jamy nosowej. W części przedniej blaszki sitowej znajduje się obustronnie większy otworek dla przejścia nerwu i naczyń sitowych przednich. Powierzchnia dolna blaszki sitowej tworzy część ściany górnej jamy nosowej. Blaszka pionowa(lamina perpendiculms).
Blaszka pionowa stanowi cienką, płaską płytkę kształtu nieregularnie czworokątnego. Opuszcza się ona z powierzchni dolnej bla?wyrostki skrzydłowate(processus d(dres).ej-ąy-grane praW 4 lub lew 4, tworzy ona część kostnej przegrody nosa(ryć. 272).
W części yjąej na obu swych powierzchniach jest pokryta szeregiem rowków i kanalików dla Ęą-wów węchoWch 8*z eg prz e dni łączy się z kolcem nosowym kości czołowej(sną%-:jrontoe(hmoidalis). Brzeg tylny łączy się w części górnej z grzebieniem klmoąąjkości klinowej, zaś w części dolnej z lemieszem. Brzeg dolny jest grubszy od jąąego:do niego przyczepia się przegroda chrzęstna jamy nosowej. gtędnik sitowy(lcbgrmWus ethmoidJis).
Błędnik sitowy, prawy i lewy, stanowi główąączęść kości:ma on kształt wydłużonego sześcianu i łączy się w swych górnych częśjąąehprzyśrodkowo z brzegiem bocznym blaszki sitowej. Błędnik składa się z szeregu ąjjgek kostnych o cienkich ściankach, komunikujących się z sobą i wysłanych błoną ślugwą, tzw. komórek sitowych(ce(lulce ethmoida(es), ułożonych w dwie grupy:jęzednią i tylną'. Komórki sitowe są zamknięte od strony bocznej i przyśrodkowej dwiejąąstrzałkowa ustawionymi blaszkami kostnymi. Boczna b I a s z k a o c z o dołowa(dawniej zwana papierowatą)tworzy część ściany przyśrodkowej oczodołu, blaszka przyęęodkowa-część ściany bocznej jamy nosowej. Poza tym na izolowanej kości komórki altowe są przeważnie otwarte, tworząc dołki lub półkomórki sitowe, a zamykają się dopiero przez przyleganie do odpowiednich dołków(półkomórek)sąsiednich kości, mianowicie do kości czołowej, łzowej, podniebiennej, szczęki i do trzonu kości klinowej. Pojemność całego błędnika sitowego wynosi ok, 10 cnn.
po w i erz eh ni e.
Po wi er z c hni a go rn a błędnika przedstawia szereg półkornórekgemicelluldeć), czyli dołeczków sitowych(foteolde ethmoida(esS, które łączą się z odnośnymi półkomórkami leżącymi na brzegu wcięcia sitowego kości czołowej i uzupełniają komórki sitowe(s. 339).
Dwa czołowo położone rowki wraz z odpowiednimi rowkami kości czołowej tworzą kanaliki, przedni i tylny, biegnące poprzecznie między komórkami sitowymi. Rozpoczynają się one w ścianie przyśrodkowej oczodołu o 1 w o re msitowym p r z e dn im(foramen ethmoiddle dnterius)i tylnym(posterius)dla naczyń i nerwów tej samej nazwy(ryc, 27 l). Powierzchnia tylna wykazuje duże, nieregularne dołki kostne zamknięte przez małżowiny klinowe(s. 331)i przez wyrostki oczodołowe kości podniebiennej. Powierzchnia boczna jest utworzona przez wspomnianą już bardzo cienką, gładką, wydłużoną płytkę nieregularnie czworokątną(ok. 2, 5 cm 1, 5 cm)-blaszkę oczodołową(lamina orbitclis').
Łączy się ona ku górze z częścią oczodołową kości czołowej(sutura frontoethmoidalis), ku dołowi z trzonem szczęki(satura ethmoidomaaillaris), do przodu z kością łzową(sutilra lacrmnoethmoidaWs), do tyłu z wyrostkiem oczodołowym kości podniebiennej(suturd pdluoethmoiddlis)i z trzonem kości klinowej(stłum sphenoethmoidqhs). Powierzchnia przednia błędnika jest przykryta kością łzową i częścią górną wyrostka czołowego szczęki, które zamykają komórki sitowe przednie. Powierz chn i a d o In a przylega do szczęki i kości podniebiennej, które też zamykają komórki sitowe ściany dolnej. Powierzchnia przyśr o dk o w a błędnika stanowi ścianę boczną jamy nosowej. Ustawiona pionowo.
Jest ona nierówna i podziurkowana:w części górnej ma prostopadle biegnące małe rowki Ba nerwów węchowych. Jej brzeg przedni przylega do powierzchni tylnej kolca nosowego kości czołowej, brzeg tylny do powierzchni przedniej małżowiny klinowej:poza tym Wozy się ona z przodu z grzebieniem sitowym szczęki, z tyłu z grzebieniem sitowym kości Polniebiennej. Dolny, zgrubiały brzeg ściany przyśrodkowej zwisa swobodnie ku dołoW, zagina się nieco bocznic, i tworzy w ten sposób małżowinę nosową środkową(conchd nasdlis media):poniżej, między małżowiną nosową środkową a dolną, znajduje 9:podłużna, głęboka szczelina, prz ew o d nos o wy śr o dk o wy(meuus nosi medius), P(wyżej zaś, w części tylnej, jest również głębokie podłużne wcięcie, przewód no soWygo rny(medhs nosi superior), i nad nim podobna blaszka, również zagięta bocznic, 4 wypukła przyśrodkowo, m a lż o wina n o s owa go rn a(conchd ndsalis superiork da'Niektórzy odróżniają trzy grupy komórek sitowych-przednią, środkową i tylną. W niniejszym podręczniku grupa przednia odpowiada grupie przedniej i środkowej(p. t. Q ze względu na ich ujścia.
Komórki przednie i środkowe uchodzą w lejku sitowym pod małżowiną nosową środkową, podczas gdy tylne-pod górną, 'blaszka papierowata(lamina pcpgrdcecj).


lej ku tyłowi i ku górze często występuje krótka małżowina nosowa najwyższą(conchd ncsdlis suprema), oddzielona od poprzedniej rowkiem, przewodem nogą, wym n a j wyższym. Bocznic od małżowiny środkowej i przez nią zakryta znajduje ej duża komórka sitowa, bańkowalo uwypuklona, tzw. p u s z k a s i 1 o w a(bulla ethmoigj, lis):do przodu i poniżej puszki zwisa sierpowato ku tyłowi skierowany wyro stek ha, c z yk o w a 1 y(processus uncmdhs):wyrostek ten odchodzi bocznic od przedniego korcą małżowiny środkowej, krzyżując rozwór szczękowy(p. szczęka), i łączy się z wyrostkieąjsitowym małżowiny dolnej. Między wklęsłym brzegiem wyrostka haczykowatego a puęz.
ką sitową znajduje się sierpowato zagięta szczelina ok, 2 mm szerokości, r o z wór poą. księżyc owa ty(hidhs semilundris).
Prowadzi on do I e j k a s ił owego(mńndibu(i, e.
ethmoidale), szerokiej, lejkowatej szczeliny, do której otwiera się część komórek siłą. wych przednich, zatoka szczękowa i w połowie przypadków również zatoka czołowa. W drugiej połowie przypadków zatoka czołowa łączy się do przodu od rozworo półksięży. cowatego bezpośrednio z przewodem nosowym środkowym.
Lejek sitowy jest utworzony przez błonę śluzową, i dlatego też nie występuje na preparacie kostnym. Do przewodu nosowego górnego otwierają się komórki sitowe tylne, a zatoka klinowa prowadzi dytzw, zachyłku klinowo-sitowego(recessus sphenoethmoiddhs)-niewielkiej przestrzeni położonej do przodu od trzonu kości klinowej nad małżowiną górną lub najwyższą, między nią a sklepieniem jamy nosowej. Struktura.
Kość sitowa ukształtowana jest prawie w całości z istoty zbitej. Istnieją tylko ślady istoty gąbczastej w grzebieniu kogucim oraz w części górnej i dolnej blaszki pionowej. Poza tym cała kość jest wybitnie wydrążona, a zwłaszcza błędnik, w którym pneumatyzacja występuje w postaci omówionych wyżej komórek sitowych. Rozwój.
Kostnienie kości sitowej jako kości zastępczej odbywa się na podłożu chrząstki puszki nosowej i postępuje z trzech punktów, jednego dla blaszki pionowej i po jednym dla każdego błędnika. Wpierw kostnieją błędniki:proces ten rozpoczyna się w blaszkach oczodołowych między czwartym a piątym miesiącem życiz płodowego i stąd przenosi się na małżowiny. U noworodka kość składa się z dwóch małych i jeszcze słabo rozwiniętych błędników. W ciągu I roku życia zaczynają kostnieć z jednego punktu blaszka pionowa i grzebień koguci, które łączą się z błędnikiem ok, początku 2 roku. Kostnienie blaszki sitowej postępuje częściowo od blaszki pionowej, częściowo od błędnika. Rozwój komórek sitowych rozpoczyna się w ciągu życia płodowego. Kostnienie kości sitowej ukończone jest w 16 roku życia. Zmienność.
Blaszka oczodołowa jest zmienna pod względem wielkości i kształtu. Niska, wydłużona forma uważana jest za cechę pierwotną, ponieważ zbliżona jest do stosunków występujących u małp człekokształtnych. W braku kości łzowej blaszka oczodołowa może się łączyć bezpośrednio z wyrostkiem czołowym szczęki:w innych przypadkach między blaszką oczodołową a kością łzową występuje połączenie kości czołowej z powierzchnią oczodołową szczęki(suturd orbitomaaillofrontdlis), jak to ma miejsce u goryla i szympansa. Czasami prostopadły szew dzieli blaszkę oczodołową na część przednią i tylną, czasami może się ona rozpadać na kilka części. Liczba małżowin nosowych może wzrastać do czterech(cecha pierwotna)lub może być zredukowana do jednej Połączenia. Kość sitowa łączy się z piętnastu kośćmi:z czterema kośćmi czaszki mózgowej-czołową, klinową, i z dwiema małżowinami klinowymi, oraz z jedenastomBkośćmi części twarzowej czaszki-dwiema nosowymi, szczękami, łzowymi, podniebiennymi, małżowinami nosowymi dolnymi i z lemieszem.Kości części trzewnej czaszki Małżowina nosowa dolna Małżowina nosowa dolna(eonchd ncsdlis interior)jest kością parzystą:leży obustronnie w dolnej części bocznej jamy nosowej, swą długą osią ustawiona strzałkowa.Kształtu podłużnego, silnie porowata, wy.
akta w kierunku przyśrodkowym, zwisa swobodnie ku dołowi.Na ko.
ząk z 73).
P rocessuslacri melis ProcessusRyć.
237. Małżowina nosowa dolna prawa widziana od strony przyśrodkowej.Processuset hrnoidalisProcessusI Process us maxillaris.Ryć.
238. Małżowina nosowa dolnia prawa widziana od strony bocznej.powierzchnia przyśrodkowa jest wypukła, pokryta w dolnej części dołkami i rowkami, w których leżą gruczoły, naczynia i nerwy. Powierzchnia boczna jest wklęsła i przyczynia się do utworzenia przewodu nosowego dolnego. Jest on najdłuższym przewodem nosowym i biegnie między małżowiną dolną a dnem jamy nosowej. Brzeg dolny jest wolny, grubszy i zagina się nieco bocznic. Brzeg'górny jest cienszy, nieregularny i łączy się z szeregiem kości wzdłuż ściany bocznej jamy nosowej. Możemy go podzielić na trzy odcinki:część przednia łączy się z grzebieniem małżowinowym szczęki, część tylna z grzebieniem małżowinowym kości podniebiennej:część środkowa ma trzy wyrostki bardzo zmienne co do kształtu i wielkości. Przedni z nich, wyro stek ł z owy(processus lccrimdlis), skierowany jest skośnie ku górze i do przodu łączy się z brzegiem dolnym kości łzowej(suturd lccrimoconchahs)i częściowo uzupełnia bruzdę łzową szczęki, tworząc kanał nosowo-łzowy. Bardziej do tyłu odchyla się bocznic i ku dołowi drugi, szeroki wyro st ek szczękowy(processus mdaillms):przylega on do dolnego obwodu rozworo zatoki szczękowej, zamykając go częściowo. Trzeci, węższy i nieregularny wy r o s 1 e k s i 1 o wy(processus ethmoidchs)odchodzi od brzegu górnego małżowiny dolnej do tyłu od poprzedniego:kieruje się on ku górze i łączy z wyrostkiem haczykowatzm kości sitowej. Oba końce małżowiny dolnej są mniej lub bardziej zaostrzone, przy czym koniec tylny zazwyczaj znacznie bardziej od przedniego. Struktura.
Małżowina nosowa dolna jest zbudowana całkowicie z istoty zbitej. Rozwój.
Małżowina dolna powstaje na podłożu chrzęstnym z jednego punktu kostnienia, który występuje mniej więcej w piątym miesiącu życia płodowego w ścianie bocznej shrzęstnej puszki nosowej. Połączenia, lMałżowina dolna łączy się z czterema kośćmi:sitową, łzową, podniebienną i szczęką.Kość nosowa Kość nosowa(os nosale)jest kością parzystą i z kością strony przeciwległej tworzy nasadę i część górną grzbietu nosa. Jest to kość mała, wydłużona, czworokątna, u góry grubsza i węższa, u dołu ciensza i szersza. Każda kość ma dwie powierzchnie i cztery brzegi(ryc.
239).
Powierzchnie.
Powierzchnia przednia jest siodełkowata, wklęsła w płaszszyżniestrzałkowej i wypukła w płaszczyźnie poprzecznej:jest ona pokryta mięsniem Podłużnym nosa i często ma jeden otworek lub kilka otworków(fordmmd ndsdlic)dla Białych naczyń krwionośnych. Powierzchnia tylna jest wklęsła, w części górnej przylega do powierzchni przedniej kolca nosowego kości czołowej:w odcinku dolnym.RRI.


Brzeg-boczny.
Brzeg górny.
Brzeg-przyśrodkowy'-Foremce nasele.
Brzeg dolny Ryc.
239. Kość nosowa prawa widziana od góry i z przodu.nosowym kości czołowej, poniżej zaś z blaszką pionową kości sitowej(ryc.211, Złą z.
bierze udział w wytwarzaniu części ką-przedniej ściany jamy nosowej, tutaj też ąnie podłużna b ru z da s iłowa(sulcus eiądchs)dla nerwu sitowego przedniego ją nerwu nosowo-rzęskowego). Brzegi.
Brzeg górny jest wąski, gęjzazębiony i łączy się z brzegiem nosowyąści nosowej kości czołowej(s@rd fromoąlis). Brzeg dolny jest cienki, nieregufązębaty i łączy się z chrząs 94 boczną nosączaszcewymacerowanej ogranicza od w otwór gruszkowaty. Brzeg toczny, rzaostrzony, łączy się z brzegiem przemiń(rostka czołowego szczęki(su(urn nasomeęris). Brzeg przyśrodkowy łączy się z ścią strony drugiej szwem międzynosowym(tura interncsdlis), poza tym u góry z, koi.276).
Struktura.
Kości nosowe są zbudowane wyłącznie z istoty zbitej.
Rozwój.
Kość nosowa rozwija się jako kość okładzinowa na przedniej części chrzęspuszki nosowej. Każda powstaje z jednego punktu kostnienia, który występuje w po tkach trzeciego miesiąca życia płodowego. Zmienność.
Kości nosowe wykazują wielką zmienność osobniczą i rasową. U człoka białego są one duże i silnie do przodu występujące, u Murzynów są małe i spłaszcz u rasy mongolskiej również małe i bardzo charakterystycznie wzdęte. Szew czołowo sowy(sunra jromondsalis)może przebiegać bardzo różnie:albo wstępuje stromo ku rze od strony bocznej ku przyśrodkowej, albo jest ku górze wypukły, albo też przebiwyraźnie poziomo. Szew ten nie zanika wraz z wiekiem i widoczny jest nawet w, wistarczym. Szew międzynosowy(suturu mtemcsdlis)rzadko tylko przebiega symeuycw płaszczyźnie pośrodkowej, zwykle odchyla się od niej to w jedną, to w drugą stszczególnie często w odcinku górnym. Szew ten czasami wcześnie zanika, wykazując sunki, jakie z reguły występują u szeregu niższych Naczelnych. W rzadkich przypakość nosowa może być dwudzielna(os ndsdle bqdrtihm). Połączenia.
Kość nosowa łączy się z czterema kośćmi:czołową, sitową, szc i drugostronną kością nosową.Lemiesz Lemiesz(tomer)jest kością nieparzystą, płaską, w kształcie wy żonego czworoboku:leży on w płaszczyźnie pośrodkowej i lw 9 część tylną przegrody nosa. Przeważnie jest on w swej przedniej cAnieco bocznic odchylony w prawo lub w lewo:ma dwie powierzy i cztery brzegi. Powierzchnie wykazują drobne bruzdy dla naczyń krwionośnych, a poza 4 każdej z nich biegnie skośnie do przodu i ku dołowi br uz da no sowo-po dni ceł na(sulcus ndsopd(minus)dla nerwu tej samej nazwy(od zwoju skrzydłowvPbiernego). B r z eg g o rny, skierowany ku górze i do tyłu, jest najgrubszy i rozszczepiony 88 Z bocznic skierowane blaszki, skrzydła lemiesza(alce tomeris), z k 3 ó 8@Ęswym wolnym brzegiem przylega do wyrostka pochwowego podstawy wyrostKa 4 dłowatego kości klinowej i do wyrostka klinowego kości podniebiennej. Oba 4 wytwarzają między sobą bruzdę, w którą wsuwa się dziób klinowy kości klinoBQ wstaje tu tzw. połączenie rozszczepione lub szew rowkowy(schBGł.Ala'.
Rynienka, do której przylega blaszka pionowa kości sitowej i chrząstka przegrody nosa Sulcus nasopalatinus.Ryć.
240. Lemiesz widziany od przodu.
Ryc.
241. Uemiesz widziany od strony lewej.
eg tylny, skierowany do tyłu i ku wi, jest gładki, wklęsły i swobodnieńczony:przedziela nozdrza tylne:jest bszy i rozdwojony u góry, cienki u Brzeg dolny jest ostry i zazębia łączy się z grzebieniem nosowym złąąychkości podniebiennych i szczęk, eg przedni, równocześnie ku go.Ale Z VOfOTłS.
Ryc.
242. Lemiesz dziecka:wg Graya(281.
egiem dolnym blaszki pionowej kości sitowej, w odcinku zaś dolnym z chrząstką.ody nosa(ryc.
272), ura.
Lemiesz u osoby dorosłej zbudowany jest z pojedynczej blaszki istoty zbitej. woj.
We wczesnym okresie życia płodowego przegroda nosa utworzona jest z płytki sinej. Górna część tej chrząstki kostnieje, tworząc blaszkę pionową kości sitowej:przednio-dolna pozostaje w dalszym ciągu jako chrząstka przegrody, natomiast Jąlno-dolna, późniejszy lemiesz, kostnieje na podłożu łącznotkankowym. Mniej i w ósmym tygodniu życia płodowego powstają tu dwa punkty kostnienia, po jedna każdej stronie płaszczyzny pośrodkowej, i od tej chwili lemiesz składa się pierttez dwóch blaszek, obejmujących warstwę chrzęstną. Około trzeciego miesiąca obie 843 zlewają się w części dolnej. Wraz ze wzrastaniem kości połączenie obu blaszek łP 4 e ku górze, a równocześnie warstwa chrząstki położona między nimi ulega zaniWokresie osiągnięcia dojrzałości płciowej obie blaszki są prawie całkowicie złąAsobą, wytwarzając płytkę kostną, położoną w płaszczyźnie pośrodkowej, a do'Żeblaszkowego powstania lemiesza jest widoczny w rozstawionych skrzydłach A 9 brzegu i w rowku na brzegu przednim kości. P 88 ość.
Czasami lemiesz wykazuje u dorosłych budowę dwublaszkową:wtedy Blaszkami na świeżym preparacie zachowuje się warstwa chrząstki:w obu tych 9 P 8 h zatoka klinowa może wysyłać mały zachyłek do przodu między obie blaszki 28994 enia. Uemiesz łączy się z sześciu kośćmi:dwiema części mózgowej czaszki 9 ł 88-ową, i czterema części twarzowej czaszki-dwiema szczękami i dwiema P 94 Jebiennymi:łączy się również z chrząstką przegrody nosa. Kość łzowa**łzowa(os lacrimme)jest kością parzystą, kształtu wydłużonego ś 9 ł 4 la:stanowi ona cienką blaszkę kostną, położoną w części.SRR.


, Crista lecrirnalis posrerior-Sulcus lacrimalis.
Passa sacci lacrimalis-Harnulus lacrirnalis.
przedniej ściany przyśrodkowej oczodołu.
Jest to najmniejsza kjątwarzy:ma ona dwie powierzchnie i cztery brzegi. Powierzchnie.
Powierzchnia boczna lub oczodołowa jest podzielona pjąnowym grzebieniem łzowym tylnym(cristd ldcrimdlis posterior)na dwie częę-yOdcinek położony do tyłu jest gładki i tworzy część ściany przyśrodkowej oczodołu, jĆprzodu od grzebienia znajduje się pionowo biegnąca bruzda łzowa(sulcus lacnąęlis), która wraz z podobną bruzdą wyrostka czołowego szczęki tworzy dół w o re cz)-ął z owego(fossa sdcci ldcrimdlis). Część górna dołu mieści woreczek łzowy, część dojj-początek przewodu nosowo-łzowego. Od grzebienia łzowego tylnego odchodzi częąęłzowa mięśnia okrężnego oka. Ku dołowi grzebień łzowy tylny przechodzi w ha czyyłzowy(hamulus lacrimdis), który kieruje się do przodu, wciska się we wcięcie łzo%-położone na wyrostku czołowym szczęki i uzu. pełnia otwór górny kanału nosowo-łzowego.
Powierzchnia przyśrodkowa jest stą.
sunkowo równa, przylega bezpośrednio do ezę.
ści przedniej ściany bocznej błędnika kości si.
towej i tworzy ścianę boczną przednich korną.
rek sitowych.
Brzegi.
Z czterech brzegów kości łzowej(ryc, 243)brzeg przedni łączy się z wyrostkiem czołowym szczęki(suturd lacrimomuillaris):brz eg ty lnią z blaszką oczodołową kości sitowej(suturd lacrimoethnoidalis):brzeg górny z częścią oczodołową kości czołowej(stłum frontolacrimdis):brzeg dolny jest podzielony dolnym końcem grzebienia łzowego tylnego na dwie części:odcinek tylny, który łączy się z częścią oczodołową szczęki(suhrd ldcrmomcaillms), i odcinek przedni, który przedłuża się ku dołowi i łączy z wyrostkiem łzowym małżowiny nosowej dolnej(suturc ldcrimoconchdlis), biorąc udział w wytwarzaniu kanału nosowo-łzowego. Struktura.
Kość łzowa zbudowana jest wyłącznie z istoty zbitej.
Rozwój.
Kość łzowa powstaje na podłożu łącznotkankowym, zwykle z jednego punktu. kostnienia na powierzchni chrzęstnej puszki nosowej w końcu trzeciego lub na początku czwartego miesiąca życia płodowego. Zmienność.
Kość łzowa jest bardzo zmienna pod względem kształtu i położenia w oczodole. Haczyk łzowy może być bardzo mały, może czasem rozwinąć się bardzo silnie i zachodzić ku przodowi, biorąc nawet udział w wytwarzaniu kośćca twarzy, np. u lem 98 rów. W rzadkich przypadkach kość łzowa może zupełnie nie występować. Połączenia.
Kość łzowa łączy się z c z terem a kośćmi:czołową, sitową, szczęką i maęzawiną nosową dolną. Szczęka Szczęka(mdailla)jest kością parzystą i po żuchwie największą koś 8 clą, części twarzowej czaszki. Bierze ona udział w wytwarzaniu skleBpienia jamy ustnej, dna i ścian bocznych jamy nosowej oraz dna oczoBdołu, a poza tym ogranicza częściowo dwa doły:dół podskroniowói dół skrzydłowa-podniebienny. Jej centralne położenie na twarzy i deleko posunięte zróżnicowanie tłumaczą też jej różnorodną i wielorak 4 czynność. Szczęka przenosi ciśnienie, wytwarzane podczas żucia, na część mózgową czaszki poprzez kość czołową i łuk jarzmowy:wytwerza częściowo odprowadzające drogi łzowe:budując przegrodę między jamą nosową i ustną(podniebienie twarde)stwarza podporę dla języB.Ryć.
243. Kość łzowa prawa widziana ze strony bocznej.
yzyczmiając się do kształtowania kęsów oraz do wytwarzania.*se**c z**.
gazda z obu szczęk składa się z trzonu i czterech wyrostków:jajwego, czołowego, zębodołowego i podniebiennego., 5 y, -zon(corpus mcailloe).
Trzon, kształtu mniej więcej tró(ściennej piąąąypołożonej poziomo, zawiera największą z pneumatycznych ąestrzeni jawy nosowej, zatokę szczękową(sinus murillaris). y zna cztery powierzchnie, z których trzy stanowią ściany boczne, ąęąrta podstawę piramidy. Powierzchnia przednia jest skierowana policzkowi(powierzchnia przednia albo policzkowa), tylna-ku Qwwi podskroniowemu(powierzchnia tylna albo podskroniowa), Ęęe:zcie powierzchnia górna, która stanowi większą część dna oczodoQjest skierowana ku górze(powierzchnia górna albo oczodołowa). jąyzy te powierzchnie łączą się bocznic w skośnie ściętym wierzchołku tramidy-wyrostku jarzmowym. Powierzchnia czwarta, stanowiąca wąłstawę piramidy, tworzy część dolną ściany bocznej jamy nosowej jpowierzchnia przyśrodkowa albo nosowa). powierzchnie i brzegi.
Powierzchnia przednia(ńcies dnterior)albo po*i*zkowa jest skierowana do przodu i bocznic. Na niej poniżej oczodołu znajduje się iwtwór p o d o c z o d o ł o wy(fordmen infrdorbitcle), stanowiący koniec kanału podoczodołowego, przez który przechodzą nerw i naczynia podoczodołowe. Poniżej otworu znajdujemy małe wgłębienie, dół nadkłowy(fossd cmind), do którego przyczepia się dźwigacz kąta ust. B r z e g p r z y śr o d k o wy powierzchni przedniej występuje w postagigłębokiego w cię ci a nosowego(mcisura nasclis), które stanowi znaczny odcinek granicy otworu grusz kaw a tego(apertura piriformis):wcięcie to kończy się ku dołowi ostrym wyrostkiem, kolcem nosowym przednim(spina nasalis interior). Brzeg górny, czyli po do czodołowy(morgo mmorbitalis), stanowi granicę dolną wejścia do oczodołu:do brzegu tego przyczepia się dźwigacz wargi górnej. Brz eg bo:szny w części górnej przechodzi na wyrostek jarzmowy, a w części dolnej w ścianę tylną:IFzonu. Tutaj powierzchnia przednia jest odgraniczona od powierzchni tylnej słupem boslnym-grz eb i cni em j a rz mowo-z ęb o dołowym(cristd zggomdticodlteolaó'), biegnącym od wyrostka jarzmowego ku dołowi w kierunku pierwszego zęba trzo*Bowego:słup ten jest wyraźnie wyczuwalny przez błonę śluzową z przedsionka jamy 9@@ej. W cienkiej ścianie zatoki szczękowej stanowi on silną podporę dla przenoszenia 9 Je ścianę. Ku dołowi powierzchnia przednia łączy się bez wyraźnej granicy z wyósłdemzębodołowym szczęki. Powierzchnia tylna albo po dskroniowa(fcies infrdtemporulis)jest skiero**ado dołu podskroniowego i skrzydłowa-podniebiennego:jest ona nieco chropowata, 9@ło uwypuklona(nber maaillaeS i w odcinku przyśrodkowym jest miejscem przyczePPWa części mięśnia skrzydłowego bocznego i przyśrodkowego. Na swym tylnym i'dol**brzegu przylega bezpośrednio do blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego kości BWowej, często jednak jest od niej oddzielona wyrostkiem piramidowym(stożkowatym)Ż@4 podniebiennej. Na środkowej części powierzchni tylnej widzimy parę małych PPBorków(fornnmc aheolaria):prowadzą one do drobnych kanałów zawierających na**iazębodołowe górne tylne(od naczyń szczękowych)i gałęzie zębodołowe górne tylne**Berwu szczękowego, VJ do górnych zębów tylnych i do zatoki szczękowej. Odcinek płółrodkowy tej powierzchni tworzy ścianę przednią dołu skrzydłowa-podniebiennego. F(wierzchnia górna, czyli oczodołowa(fcies orbimlis), jest gładka, mniej P 9@9 ej trójkątna, pochylona w stronę przednią i boczną(ryć, 27 l). Brzeg przyśrodkowyPyóóerzchni górnej graniczy od przodu do tyłu:z kością łzową(stłum lacrimomcaillaPśl, blaszką oczodołową kości sitowej(suturd ethmoidomcaillms), wreszcie w tylnym.41 rł O.


kącie tego brzegu z wyrostkiem oczodołowym kości podniebiennej(suturc pclmomąglaris). Brzeg przedni w swej części przyśrodkowej jest gładki i łączy się tułaj z brzegtągórnym powierzchni przedniej(morgo mfrdorbitalis), bocznic zaś jest zazębiony i pęęgchodziw wyrostek jarzmowy. Brzeg tylny jest przeważnie gładki:ogranicza on wy z brzegiem dolnym powierzchni oczodołowej skrzydła większego kości klinowej s z c zwę linę oczodołową dolną(fssurd orbitalis interior):zawartość:d, infrdorbitalis ąophthalmica interior, n. zggomaticus et n, injraorbitalts). Z, e szczeliny tej na powierzejjgórnej biegnie do przodu bruzda po do cz o dołowa(salcus mfrdorbitdis), zamkntyęokostną, która stopniowo coraz bardziej zagłębia się i przedłuża wreszcie w kanąyp o d o c z o d o ł o wy(cmdlis infrdorbitclis, zawartość:a, , t. et n. infrdorbi(dis). Od kaąą, lu tego odgałęziają się delikatne kanały zęba dołowe(c@@d(es dlteo(dres), które ąyścianie przedniej trzonu prowadzą naczynia i nerwy do przednich zębów szczęki(aa, jgueolares superiores mteriores:rr, daeoldres superiores medius et dnteriores n. mjrdową. tdhs).
W przyśrodkowo-przednim kącie powierzchni oczodołowej znajduje się mąją wgłębienie, w którym przyczepia się mięsień skośny dolny gałki ocznej.Crista lacrirnelis, **lncisura lacrirnelisFacies orbhalis-SucusinfraorbłtalisProcessuszygomaticusFecies infratemporalisForarnina aheołerieTuber rnaxillaePassa cenineCistazygometicoeweoleris M. buccinetor.M. lewtor engulP.
DZ(S.
7 Z(S 86.
Processus frontalisM, orbicularis oculi-M. levetor lebii superioris eleeque 76 S/M. lewtor labii superiorisFacies enterior-Foramen infraorbitalelncisure neselisProcessus pelatinus Spina nasalis enterior.Fars alaris.
pers t. ąnwer ę 8 hasani.
M. depressor septiM, orbiculeris oris(m. inciswus labii sup)8 Joga eweoleria.Ryc.
244. Szczęka prawa z przyczepami mięśni.
Widok od strony bocznej.
Powierzchnia przyśrodkowa, czyli nosowa(facies ncsahs), trzonu szczęki jest ustawiona strzałkowa i bierze udział w utworzeniu ściany bocznej jamy nosowej. Na.
powierzchni tej znajduje się znacznej wielkości otwór, rozwór szczękowy(hi@h@marillms), prowadzący do za to ki s z c z ęk owe j(sinus mcaillaris). Nieco chropowate pole'położone do tyłu od rozworo przylega do blaszki pionowej kości podniebiennej. NP polu tym ku dołowi i nieco do przodu biegnie bruzda podniebienna większB(sulcus pu(minus major), do której przylega odpowiadająca jej bruzda blaszki pionowej kości podniebiennej, wytwarzając kanał podniebienny większy(cmalis po(W nus major). Często kanał ten utworzony jest nie tylko przez dwie powyższe bruzó(szczęki i kości podniebiennej), lecz również przez bruzdę skrzydłowa-podniebienną wórostka skrzydłowatego kości klinowej. Wówczas dla kanału podniebiennego większegeusprawiedliwiona jest nazwa kanału skrzydłowa-podniebiennego(emdlis p(erygopclctmus). Do tyłu od bruzdy podniebiennej większej przylega wyrostek piramido wy(czyli stożkowaty)kości podniebiennej. Do przodu od rozworo szczękowego w góioeiczęści powierzchni przyśrodkowej biegnie stromo ku dołowi wzdłuż tylnego brzegu Wrostka czołowego szczęki b ru zda łzowa(sulcus ldcrimdlis). Kość łzowa u góry, a Wrostek łzowy małżowiny nosowej dolnej u dołu zamykają tę bruzdę, tworząc k a n a ł n o s owo-ł z o wy(cmdlis nasolacrimdlis). Kanał ten prowadzi do przewodu nosowego dol.
ą, -go i zawiera przewód nosowo-łzowy.
Bardziej do przodu biegnie poziomo grz eb i eńy-ąłż o wino wy(cristd conchdlis), który jest miejscem przyczepo małżowiny nosowej ąalnei. z a 1 o k a s z c z ęko w a(sinus mdai(Idris)jest to wielka przestrzeń kształtu piramidy, **ożona w trzonie szczęki. Ściany jej są cienkie i odpowiadają na ogół czterem poąierzchniomtrzonu. W jej ś c i anie nos owe j widzimy duży nieregularny otwór, ro zwórszczękowy(hidhs mazi(Idris), przez który zatoka łączy się z jamą nosową. W ęząszce otwór ten jest bardzo zmniejszony przez otaczające kości(ryc, ?), mianowicie:jęzez wyrostek haczykowaty kości sitowej w części przednio-górnej, wyrostek szczękowy małżowiny nosowej dolnej w części dolnej, blaszkę pionową kości podniebiennej w jzęści tylnej i przez wyrostek sitowy małżowiny dolnej w części środkowej. Zatoka łączy ęę z pizewodem nosowym środkowym zwykle dwoma małymi otworami pozostałymi jiędzy powyższymi kośćmi(p. jama nosowa). Często występuje tylko jeden mały otwór.
Processus frontalisCrista ethrnoidelis.
Crista conchelis.
Fecies neselis.
S-pina nesalisanterioranaćśIOCISNUSProcessusaweolar is.Ryc.
245.
S-ulcus lacrirnelis.
W W ĘjŃ(OŃ.
Passa incisha.
Szczęka prawa.
Hiatus maxillaris.
I I Processus palatinus.
Crista nasalis.
--Sulcus palatinus W 7@A 76.
dok od strony przyśrodkowej.
W części górnej rozworo, drugi bowiem jest zwykle zamknięty błoną śluzową. W ś ci anie tylnej, jak wspomniano, biegną kanały z ęb o dołowe, które zawierają naczynia i gałęzie zębodołowe górne tylne dla zębów trzonowych. D no z a to ki jest utworzone przez wyrostek zębodołowy szczęki:jeżeli zatoka jest przeciętnej wielkości, dno sięga 9 o poziomu dna jamy nosowej:natomiast jeżeli zatoka jest duża, może sięgać poniżej lego poziomu. Dnia zatoki jest wklęsłe i najniższe jej miejsce odpowiada korzeniom Pierwszego zęba trzonowego. Zębodół kła leży zwykle przed zatoką:zęby położone ku B 9 owi, a więc przedtrzonowe i trzonowe, wpuklają się szczytami swych zębodołów w łBeęunku dna zatoki. Jeżeli zanika cienka pokrywa kostna, wtedy wierzchołki korzeni B 8 h zębów mogą bezpośrednio stykać się z błoną śluzową zatoki szczękowej. Pojemność@oki szczękowej wynosi u dorosłego z każdej strony ok, 24 cm?. Powstaje ona w piątym miesiącu życia płodowego i u noworodka ma mniej więcej wielkość ziarnia grochu. DoPBerowraz ze zdobyciem uzębienia stałego osiąga swą ostateczną wielkość. Wyrostek jarzmowy(processus zggomdticus).
Wyrostek jarzmowy stanowi trójkątną wyniosłość położoną w miejscu, w którym zbiegają Bię powierzchnie:przednia, podskroniowa i oczodołowa trzonu szczęki.O z 2 F 7.


Z prz o d u bierze on udział w wytworzeniu powierzchni przedniej:z tyłu jest w@sły i ogranicza część dołu podskroniowego:ku górze jest chropowaty i łączy się z kos jarzmową(suturd zggomuicomdaillms):ku dołowi biegnie grzebień j a rzmow-zęba dołowy(cristc zggomd(icodlteolms), który oddziela powierzchnię przed trzonu od podskroniowej(s. 3651.
W obręb wyrostka jarzmowego wnika wypustka zatąszczękowej. Wyrostek czołowy(processus fontdis).
Wyrostek czołowy stano mocną blaszkę kostną biegnącą ku górze, nieco ku tyłowi i przyśrodkwo w przedłużeniu ściany przedniej i przyśrodkowej szczęki. Powierzchnia boczna wyrostka czołowego jest gładka i jest miejscem przyczemięśnia okrężnego oka, dźwigacza wargi górnej i skrzydła nosa oraz więzadła powiek wego przyśrodkowego. Po w i erz eh ni a p rzyśr o d k o w a tworzy część ściany boczą jamy nosowej, na niej biegnie poziomo od tyłu do przodu powyżej grzebienia małżowin wego grzebień sitowy(cristd ethmoidalis). Koniec tylny tego grzebienia łączy sz małżowiną nosową środkową, gdy tymczasem część przednia grzebienia tworzy tzgroblę n os a(dgger nasi), wyniosłość, która ogranicza od góry część przednią przewdu nosowego środkowego(przedsionek, atrium memus medii:p. dalej). Brze górny wyrostka łączy się z częścią nosową kości czołowej(sutum frontomarillarirbrz eg p rz e dni, ostry-z kością nosową(suturd ndsomcaillms):brz eg tylny, szroki, zawiera bruzdę ł z ową(sulcus lacrimdlis), która bierze udział w utworzeniu knału nosowo-łzowego. Brzeg przyśrodkowy tej bruzdy łączy się z brzegiem przednim kści łzowej(sutun lccrimomcai(Idris), brzeg boczny natomiast tworzy gr z eb i eń łzo wy prz e dni(cristd lacrimdlis anterior), który ku dołowi i bocznic przechodzi w brzpodoczodołowy. Do tyłu od tego przejścia znajduje się bardzo różnie rozwinięte wciec i e ł z o w e(mcisurd lacrimdlis), do którego wnika haczyk kości łzowej. Do tyłu od wet cia, na granicy powierzchni oczodołowej trzonu kości, występuje zwykle nieznaczny guzek(tuberculum lacrimaleS, wskazujący na położenie woreczka łzowego. Wyrostek zębodołowy(processus Jteolms).
Wyrostek zębodołostanowi najgrubszą, gąbczastą część kości. Rozwój jego zależy od stan uzębienia.
Wypukły do przodu i bocznic, wklęsły ku tyłowi i przyśrodkowo, stanowi on wraz z wyrostkiem zębodołowym kości strony przeciwległej odcinek krzywej eliptycznej lub parabolicznej. Tworzy o szeroki, dolny, wolny brzeg, łuk zębodołowy(drcus Jreolms)który zawiera obszerne ujścia ośmiu z ęb o dołów(cheoli deztales)przedzielonych przegrodami rniędzyzębodołowyrni(septd in teraloeolarw). Każdy zębodół jest dokładnym odlewem odnośnego korzenia zęba:zębodół kła jeŚnajgłębszy, zębodoły trzonowców są najobszerniejsze, siekaczy-głębokie i wąski W zębodołach trzonowców i niektórych przedtrzonowców występują mniejsze przegrody, oddzielające poszczególne korzenie tego samego zęba-prze gro dy międzykor z e n i o w e(septc interradiculmc). Na zewnętrznej powierzchni wyrostka zębodołów go w miejscach odpowiadających pierwszym pięciu zębodołom znajdują się podłuż@wyniosłości, łęki zębodołowe jaga cheolaria):przyczepia się tutaj kilka mieś twarzy. I tak łęk zębodołowy kła i siekacza bocznego służy za miejsce przyczepo częśepoprzecznej i części skrzydłowej mięśnia nosowego oraz okrężnego ust(m. przysieczngo wargi górnej):z tyłu, na powierzchni bocznej wyrostka zębodołowego znajduje si przyczep górny mięśnia policzkowego, który sięga aż do pierwszego zęba trzonoweś(cyc. 244).
U noworodka brak jeszcze wyrostka zębodołowego i wskutek tego wysokość twarjest mała w stosunku do szerokości:wyrostek ten zaczyna się rozwijać dopiero wrz wytwarzaniem się korzeni zębów mlecznych i twarz zaczyna przybierać na wysokośót Kiedy w wieku późniejszym zaczynają wypadać zęby, wtedy zanika również wyrosłe.*e*g\.
ProceSSUS*s yng***e.
Poram eri*WDRŻS.
ForaminapabtiiaIOIOOTB.
-Aheoli dentales----.
Sutura pałatce mediana.
Su/cipabthf.
Procesus aheołaris.
*incisi**.
Passa inciswa--**ncisi*um.
--Sutura incisiva.
---Sutura pahtlna mediana.
Processus aheoleris-Sulci palatini Sutura palatina trenwersa.-Lamina borizontalis ossis palcom.
Spinanasalis j M. tersoryelipalatmposter i ot M. uvulae Ryć.246. Podniebienie kostne z przyczepami mięśni.
Widok od dołu.
-ę---Septa interaheołarie.
-Os incishum-Sutura inciswe.
-e-Sepie interradicu lada-Wargo aheołaris.
Ryć.
247. Obie szczęki prawa i lewa w widoku od dołu po usunięciu zębów.


zębodołowy.
Powierzchnia zewnętrzna szczęki przechodzi wówczas bezpośrednią w wierzchnie podniebienną. Utrata zębów i wyrostka zębołołowego powoduje obntętwarzy u starca oraz zapadanie się policzków i warg. Proporcje twarzy starca z-jaj się więc pod niektórymi względami do tych proporcji u dziecka. Wyrostek podniebienny(processus pdlctinus).
Wyrostek podniebtąny stanowi poziomo ułożoną grubą i mocną blaszkę kostną. Bocz wyrasta on z trzonu szczęki, przyśrodkowo łączy się z wyrostĘąszczęki przeciwległej za pomocą szwu podniebiennego pąęr o d k o w e g o(sutun pdlmmd medianą). Wyrostek ten tworzy znacz część dna jamy nosowej i sklepienia jamy ustnej:jest on znacznie gęjąszy z przodu niż z tyłu. P o w i er z c hn i a do In a jest wklęsła, chropowata orąz nierówna i tworzy wraz z rostkiem podniebiennym strony przeciwległej przednie trzy czwarte części podniebiekostnego. Powierzchnia ta jest przebita licznymi małymi otworkami dla przejścia naeodżywczych kości:w części tylnej widzimy przeważnie dwie podłużnie biegnące brną(sulci palatini)dla naczyń podniebiennych(od naczyń szczękowych)i dla nerwu połą biernego większego(od zwoju skrzydłowa-podniebiennego). Poza tym na powierzę tej występują nieraz wyraźnie widoczne małe zagłębienia dla gruczołów podniebiennyeKiedy obie szczęki są złączone, w linii pośrodkowej widzimy do tyłu od zębów sieczny nieparzysty dół przysieczny(fossd mcisita):odchodzi od-niego ku górze karą przysieczny(canalis mcishus:zawartość:gałązki t. i z, podniebiennej większi n. nosowo-podniebiennego), który rozdwaja się symetrycznie i kończy na powierzę górnej obu wyrostków o tworami przys lecz nymi(fordmma mcisitd). Czasami powierzchni dolnej zachowuje się w całości lub częściowo delikatny szew(suhm met od), dobrze jeszcze widoczny na młodych czaszkach, , który od dołu przysiecznego ciągaj się obustronnie do przodu oraz bocznic i kończy się między siekaczem bocznym a kle Część kości objęta tym szwem, w której są osadzone oba siekacze, stanowi tzw. koś przy s i e c z n ą(os mcisimmĘ:u większości kręgowców jest ona kością samodzielną, dpiero u Naczelnych zrasta się ze szczęką w jedną całość:u człowieka następuje to zwykł już wkrótce po urodzeniu, u większości małp natomiast znacznie później. Powierz chni a górna wyrostka podniebiennego jest gładka, rynienkowata wklęsłi tworzy większą część dna jamy nosowej. B rzeg b oczny wyrostka zrasta się z pozostałą kością.
Brz eg przyśrodko wy las czy się z drugostronnym i, jak wyżej wspomniano, tworzy szew podniebienny pośrodkswy. Powyżej tego szwu biegnie na każdej szczęce grzeb leń no s owy(cristd ncsdlis)wraz z grzebieniem strony przeciwległej wytwarza on rowek dla połączenia z lemieszewęCzęść przednia grzebienia w obrębie kości przysiecznych przybiera na wysokości i ł 4 cYsię z chrząstką przegrody nosa. Do przodu grzebień ten wydłuża się w ostry wyrosIeKkolec nos owy przedni(spina nasdlis interior). Brzeg tylny jest zazębiony i ł 4 cYsię z blaszką poziomą kości podniebiennej(suturd pdluind trmsoersd). Struktura.
Część przednia wyrostka podniebiennego, podstawa wyrostka czołoweZei wyrostek zębodołowy zawierają niewiele istoty gąbczastej. Wszystkie inne kości W'utworzone z istoty zbitej.
Trzon kości, jak widzieliśmy, jest wydrążony przez wielł 4 przestrzeń-zatokę szczękową. Rozwój.
Szczęka powstaje jako kość okładzinowa z dwóch części:przyśrodkoweiz której wytwarza się kość przysieczna, i bocznej, z której powstaje właściwa szczęłBKośćprzysieczna rozwija się z trzech punktów kostnienia, które występują w szósiWtygodniu życia płodu i niebawem łączą się:w tym samym czasie powstaje punkt kostnie nią dla pozostałej części kości. Obie części łączą się w końcu drugiego miesiąca, lecz sze@między nimi zachowuje się jeszcze długo po urodzeniu. Zatoka szczękowa powstaje Bpostacipłytkiej rynienki na powierzchni nosowej kości ok, czwartego miesiąca życia pWdowego, jednak swój pełny rozwój osiąga dopiero po wystąpieniu uzębienia stałego, ?kość międzyszczękowa los mter-s. premazilldre).g-jenie kości pJ 684 ecznej u człowieka by(o przedmiotem wielowiekowych sporów******ii. Galen pTzypuszczał, że występuje ona samodzielnie u człowieka:twierdze gQena sprzeciwił się jednak WesaDusz, w dalszym ciągu zajmował się tą sprawą'ą yyr, Goethe i Ueuckart. Sprawa kości przysiecznej ma większe znaczenie prak**ez tego powału, że jej samodzielne śSĘXćó?g'Vgygg?gggS'ggXXggg'jgggggg?'ęąąyjąąąyą-ją jjjijąXęQw niekwĘ?eh zAburzeń rozwojowych*, w*czej paszczy. ywtenność.
Wielkiej zmienności zarówwsobniczej, jak i grupowej podlega jąg otworu gruszkowatego. Na nazwę ząsługuje on właściwie tylko u osób wąwosych, u szerokonosych bowiem wcięwto jest stosunkowo bardzo szerokie, ęokość może nawet przekraczać wysoę. Również wielką zmienność wykazuje ztałtowanie dolnego brzegu otworu zkowatego wraz z kolcem nosowynamim. Ostatni jest uważany za właścić swoiście ludzką, chociaż u różnych.ą szczególnie u człekokształtnych, występują mniej lub bardziej wyraźne jego ślady. gą(silniejszy kolec nosowy przedni, tzn. najbardziej do przodu wystający, widzimy u Eupejczyków, najsłabszy u Mongołów i Murzynów. Różnice w rozwoju tego kolca wskająna związek z budową nosa zewnętrznego i ustawieniem części zębodołowej szczęki. Im bardziej stromo(pionowo)ustawiona jest szczęka(ortognatyzm), a zwłaszcza jej część gębodołowa, i im bardziej wydatny jest nos zewnętrzny, tym silniej rozwinięty jest kolec**edni, i odwrotnie, im bardziej szczęka wysunięta jest do przodu(prognatyzm), zwłamczaw swej części zębodołowej, i im słabiej rozwinięty jest nos zewnętrzny(szeroki, Ńiiski, tępy), tym słabiej też rozwinięty jest kolec. Widzieliśmy poprzednio, że dolny brzeg otworu gruszkowatego przedłuża się przyś'rdkowo(najczęściej na czaszkach ortognatycznych)w kolec nosowy przedni. Stosunki Jkie panują począwszy od 7 do 8 roku życia.
Jeszcze u noworodka jednak dolny brzeg Wworu gruszkowatego biegnie ku dołowi, zagina się następnie przyśrodkowo i kończy'@ę do przodu oraz bocznic do kolca nosowego przedniego. Powstają w ten sposób dwa*@zegi dolne otworu gruszkowatego:brzeg tylny, wytworzony przedłużeniem ku bokom wica nosowego przedniego, i brzeg przedni, wytworzony przedłużeniem przyśrodkoBómbrzegów bocznych otworu gruszkowatego. Jest to właściwa forma dziecięca W 8?49), która jednak czasami zachować się może również u dorosłego. Jeżeli jednak Póczące się brzegi boczne otworu gruszkowatego jeszcze silniej zaginają się przyśrodł 9 woi dochodzą do kolca nosowego przedniego, wtedy między obu brzegami dolnymi, P(ednim i tylnym, powstaje dołek występujący u Europejczyków rzadziej(5. 0-12, O'%), 9@ych grup etnicznych częściej(do 43'%).
Od tego poprzecznie położonego dołka.
Forma dz iecięca.
prenesalis.
Processus frontalis.
i Processus peletirusRyć.
4. Szczęka prawa noworodka widziana ze strony przyśrodkowej.Forma*o ludzka.
Swcis prenaselis.
We.
249. Schemat ukształtowania brzegu dolnego otworu gruszkowatego:wg Hoyorka i Martina(l 928).


przednosowego(fossa prendsalis)należy odróżniać prawie strzałkowa biega bruzdę prze dnos ową(sulcus prendsclis), czyli tzw. bruzdę małpią, którą ąjg-powstać tylko w przypadku braku kolca nosowego przedniego i wtedy tylko, kiedy tjągi boczne otworu gruszkowatego, słabo zaginając się przyśrodkowo, wybiegają na ej zębodołową:forma ta jest charakterystyczna dla większości małp, przede wszystkhąmałp człekokształtnych. Twór podobny, choć w stopniu znacznie słabszym, może w meż występować u człowieka, szczególnie przy silnym prognatyzmie. Niektóre odmiany podniebienia kostnego opiszemy po zapoznaniu się z kością podaj bierną. Połączenia.
Szczęka łączy się z d z i ewi ę c i u kośćmi:dwiema kośćmi części mózgoęczaszki-czołową oraz sitową, i siedmioma kośćmi twarzy-nosową, jarzmową, łząęmałżowiną nosową dolną, podniebienną, lemieszem i szczęką strony przeciwległej. Cz sto łączy się poza tym z wyrostkiem skrzydłowatym kości klinowej.Kość podniebienna Parzysta kość podniebienna(os pdlatinum)leży w tylnym odcinki(jamy nosowej między szczęką a wyrostkiem skrzydłowatym kości kije nowej. Przyczynia się ona do utworzenia ścian trzech jam:dna i ścian bocznej jamy nosowej, sklepienia jamy ustnej i w nieznacznym stopni dna oczodołu:bierze również udział w uformowaniu szczeliny oczodo(łowej dolnej i trzech dołów:skrzydłowa-podniebiennego, skrzydłowe-ęgo i podskroniowego. Kość podniebienna składa się z dwóch blaszeĘpołączonych pod kątem prostym, blaszki poziome j(lamina bort-zontdlis)i b I as z ki pionowe j(lamina perpendiculms), oraz trzech wyrostków:wyrostka piramidowego, czyli stożkowategdł(processus pgrdmiddlis), skierowanego ku tyłowi i bocznic od brzegu tylnego połączenia obu blaszek, wyrostka oczodołowego(pro-cessus orbitdis)i klinowego(processus sphenoidmis), odchodzących ku górze od górnego brzegu blaszki pionowej, przedzielonych głębokim wcięciem klinowo-podniebiennym(incisura sphenopalatina). Blaszka pozioma(lamina horizontdlis').
Blaszka pozioma jest podobna do wyrostka podniebiennego szczęki, tylko krótsza:kształtu mniej więcej czworokątnego, ma dwie powierzchnie i cztery brzegi(ryc 25 O-252). Powierzchnie.
Powierzchnia nosowa(facies ncsdlis), górna, gładka i wklęsła w kierunku z prawa na lewo, tworzy część tylną dna jamy nosowej. P owierzchniBpodniebienna(fcies pclatmd), dolna, nieco chropowata, tworzy z kością stro@Y. przeciwległej tylną czwartą część podniebienia kostnego. W pobliżu jej brzegu tylneZPwidoczna jest mała, sierpowata wyniosłość, służąca za miejsce przyczepo napinacza podniebienia miękkiego(ryć. 246).
Brzegi.
Brzeg przedni, słabo zazębiony, łączy się z brzegiem tylnym wyrostka p 9 dniebiennego szczęki, tworząc szew po dnie b lenny p o prz cez ny(sutura pcla(04 trmstersa). B r z e g tylny jest wklęsły, wolny i służy za miejsce przyczepo podniebienWmiękkiego. Brzeg boczny łączy się z dolnym brzegiem blaszki pionowej. Brześprzy ś r o dk o wy łączy się z odpowiadającym mu brzegiem przeciwległej kości podniebiennej, tworząc odcinek tylny szwu podniebiennego pośrodkowego(su(84 widmo medianą). Wzdłuż górnej strony tego brzegu wystaje ku górze gr z eb leń@9?część pozioma(pers horizontalis).jwistc n@s@@s)dla połączenia z lemieszem, będący przedłużeniem podobnego****ia na 868 os 3 W po 4@e@enoym szczęki. Grzebień ten kończy się z tyłu ostrym, Ęąj-to załO 9 o@m łolce@nosowym tylnym(spina ndsalis posrenor)służąąmiejsce przyczepo mięśnia języczka podniebienia miękkiego. :jgj-zka pionowa(lamina perpendiculms).
Blaszka pionowa jest jąjga, wyBużona, ma dwie powierzchnie i cztery brzegi, p. -wierzchnie. Powierzchnia nosowa(fcies ndsdlis), przyśrodkowa, wyka. . ę-swej części dolnej szerokie, płytkie wgłębienie, stanowiące tylną część przewodu Ęjjwego do@e 2 o@ezpoś 6 e 4 uo powyżej występuje wyraźnie widoczny poziomy g r z ej-X małżowinowy(cris(@conchdlis)dla połączenia z małżowiną nosową dolną:poją leży drugie, szerokie, płytkie wgłębienie, stanowięce część tylną przewodu nosoĘ. -ja słodkawego:wgłgbienie to ograniczone jest od góry poziomym grzebieniem, mniej**ąłnym od poprzedniego, grzebieniem sitowym(cristd ethmoidahs)dla połąyeąiaz małżowiną nosową środkową. Powyżej tego grzebienia znajduje się wąski pozioąęęowek, który tworzy część tylną przewodu nosowego górnego. pąwierzchni a szczękowa(facies@a@4 is), boczna, przylegając do powierz wat nosowej szczęki, jest w znacznej przestrzeni chropowata. Zamyka ona swym przed, jją odcinkiem część rozworo szczękowego. Jej gładki odcinek tylny i górny bierze udział*ę ograniczeniu dołu skrzydłowa-podniebiennego, a dalej ku dołowi na powierzchni bo'gnej biegnie głęboka pionowa bruzda podniebienna większa(sulcus pdmmusmajor), która przez połączenie z podobną bruzdą szczęki, a często również i wyrostka óozydłowatego kości klinowej, przekształca się w kań a ł po dnie b i enny większy(emalis paldtints major:zawartość:a, palatma descendens od d, mazillaris:nn, paldtinii rr, nosa(es posteriores gangi, pterggopc(dNni od VJ. Ku dołowi, już w obrębie wyrostka:stożkowatego, kanał ten oddaje zwykle dwa kanały podniebienne mnie j s ze(cdndlespJutmi mmores). Brzegi.
Brzeg przedni, cienki i nierówny, zasłania swą silnie do przodu występującą częścią dolny tylny odcinek rozworo szczękowego:b rzeg tylny jest wklęsły i łączy się z blaszką przyśrodkową wyrostka skrzydłowatego kości klinowej. B rzeg górny dźwiga z przodu wyrostek oczodołowy, a z tyłu wyrostek klinowy. Oba te wyrostki oddzielone są wcięciem klinowo-podniebiennym(mcisurd sphenopdlatindcj.Processus sphenoidalis.
Cis ta conchalis Crista nesalis.
Spina naselis poster tor.
lncisu re sohenopelatinaProcessus orbitalisSulcus pehtinus major Lamina perperdic u lerisProcessus pyramidal is-Powierzchnia uzupełniająca dołu skrzydłowego wyrostka skrzydłowatego.Facies naselis Lamina horizontalisRyć.
250. Kość podniebienna prawa widziana od tyłu, 'część pionowa(pars perpendicwaris).6)F?
6).


Fecies neselis c.
Łam ineperperdicular is.
Ryc.
251. Kość podniebienna prawa widziana od strony przy środkowej.powierzchnia dolna trzonu kości klinowej zamyka to wcięcie, tworząc otwór klinojwo-ąpodniebienny(foramen sphenopaldtmum:zawartość:d, sphenopalatmd o a, mczillaris:rr, ncsales posteriores superiores od gangi, pterggopalatmum), który dołu skrzydłowa-podniebiennego prowadzi do przewodu nosowo-gardłowego jamy nosowej(ryc.273). B rzeg dolny zrasta się z brzegiem bocznym blaszki poziomej kości. Wyrostek piramidowy(processus pgrdmiddlis), czyli sto żk o w a ty, jest skierowań ku tyłowi i bocznic od tylnego końca miejsca połączenia blaszki poziomej i pionowe Wchodzi on swą tylną stroną od przodu we wcięcie skrzydłowe kości klinowej i dziętemu uzupełnia część dolną dołu skrzydłowego. Jego nierówna p o w i e r z c h ni a b o czśn a łączy się z przodu z guzem trzonu szczęki, z tyłu uzupełnia u dołu ścianę przyśrodkośwą dołu podskroniowego(ryc. 2761.
Powierzchnia przyśrodkowa jest skieroważna do jamy nosowej. Powierzchnia dolna, czyli p o ds 1 aw a wyrostka stożkowate-go, tworzy tylna-boczny koniec podniebienia kostnego i zawiera zwykle trzy otwory, z których otwór podniebienny większy(fordmen pclatinum mqjus)leży najbar-dziej do przodu, pozostałe zaś otwory podniebienne mnie j s ze(foraminc p@@ęna minom)ku tyłowi(ryc. ZW).
Otwory te stanowią ujścia kanałów podniebienny c h większego i mniejszych.lncis u re sphenopelatire.
Process us sphenoidelis.
Su/ces pelatinus major.
Cęść powierzchni dołu skrzydłowego.
Crista ethrnoidalis\k.
Ąv.
lamina horizontalis.
Processus orbitalis 1 I I.
, lncisura sphenopalatna.
z Processus sphenoidelis.
, c-Crista conchelis.
Spina nasalis posterior.
Processus pyrernidalis.
Processus orbitalis.
-Facies mexillaris.
'Processus pyrarnidalis.
Byc.
252.
Kość podniebienna prawa widziana od strony bocznej.
yąek oczodołowy(processus orb@Jis).
Wyrostek oczodołowy odchodzi od części ggjąą brzegu górnego blaszki pionowej. Rozróżnić na nim maj, -w powierzchni, z których trzy łączą ten wyrostek z sąsiednimi kośćmi, a dwie są Ęj-ęzchnia@wo@w O powierzchnia przednia(szczękowa)skierowana ąjąu, ku dołowi i bocznic łączy się ze szczęką:2)powierzchnia tylna(klinofĘą%-e mieć ołwóó Ko@6 ł 3 powietrznej zawartej w wyrostku, komunikującej się z zatojgjąową:3)powierzchnia przyśrodkowa(sitowa)skierowana przyśrodko. j ąw przodu łączy się z błędnikiem kości sitowej.
Również ta powierzchnia może zagą-je otwór, przez flory powyższa jamka kostna zawarta w wyrostku(cellula palmina)y%gę z tylnymi komórkami siłowymi. Rzadko komórka ta otwiera się i na jednej, i na jg-j z zatoką klinową. Z powierzchni wolnych:4)garn a(o c z o dołowa), skierowana ją-ze i bocznic, ksztaUu trójkątnego, stanowi mały, najbardziej do tyłu położony odwg-ma oczodołu:5)boczna jest skierowana do dołu skrzydłowa-podniebiennego, ąętelona od powierzchni oczodołowej zaokrąglonym brzegiem, który przyczynia się do warzenia szczeliny oczodołowej dolnej(ryc. 2711, yy-ostek klinowy(processus sphenoiddis).
Wyrostek klinowy odchodzi od części tyljbrzegu górnego blaszki pionowej kości:jest on znacznie mniejszy od wyrostka oczojj:owego i występuje w postaci cienkiej blaszki skierowanej ku górze, przyśrodkowojieco ku tyłowi. Ma on trzy powierzchnie i dwa brzegi.
Powierzchnia górna wyrojękąłączy się z trzonem kości klinowej oraz ze skrzydłami lemiesza i może się przyczynić w zamknięcia bruzdy podniebienna-pochwowej w kanał podniebienna-pochwowy*, 334). Powierzchnia przyśrodkowa jest wklęsła i tworzy część ściany bocznej jamy nosowej. Powierzchnia boczna w swym odcinku tylnym łączy się z blaszką przyśrodkową wyrostka skrzydłowatego, a jej odcinek przedni tworzy część dołu skrzydłowa-podniebiennego. Brzeg przedni ogranicza od tyłu wcięcie klinowo-podniebienne. B r z eg tył ny łączy się z blaszką przyśrodkową wyrostka skrzydłowatego. Struktura.
Kość podniebienna zbudowana jest prawie w całości z istoty zbitej, jedynie, wyrostek piramidowy zawiera istotę gąbczastą. Rozwój.
Kość podniebienna powstaje jako kość okładzinowa na podłożu łącznotkanbowymz jednego punktu kostnienia. Występuje on w ósmym tygodniu życia płodowego w kącie połączenia obu części kości. Z tego punktu kostnienia postępuje przyśrodkowoW blaszce poziomej, ku dołowi-w obręb wyrostka piranudowego i ku górze-w obrę@eblaszki pionowej. Według niektórych autorów kość podniebienna kostnieje z czterech P@któw. U noworodka wysokość blaszki pionowej jest jeszcze bardzo mała, równa Wlej więcej szerokości blaszki poziomej, gdy tymczasem u dorosłego pierwsza jest dwu 9 o@iewiększa'od szerokości drugiej. łwienność.
Ukształtowanie podniebienia kostnego wykazuje wiele ciekawych odmian, F Wgych wymienimy ważniejsze. Co się tyczy szwów, to przebieg s z w u p o dn i e b i e nPe 2 o p o p r z e c z n e go(suturd palminc trmstersa)może przybierać różne formy. Może 981)przebiegać w linii prostej ściśle poprzecznie, 2)swym odcinkiem przyśrodkowymj 4 loać się do przodu lub 3)wyginać ku tyłowi, wskutek czego kształt blaszki poziomej ł 96 i podniebiennej może być bardzo różny. U człowieka szew ten najczęściej skierowuje śW 4 o przodu, najrzadziej ku tyłowi:zbliżone na ogół stosunki widzimy u małp człekokształtnych Póczqtki szwu przy siecznego(suturd mcisita)występują z reguły na czaszkach Śtecięcych, jednak jeszcze stosunkowo często zachowują się u dorosłych(ok. W%).
99 orosłego orangutana szczątki tego szwu występują w 58'%. Fewierzchnię podniebienia kostnego modeluje wał podniebienny(torus pdl@@****Jest to wyniosłość kostna położona wzdłuż przyśrodkowej części podniebienia Ż 98@ego, zwykle, choć nie zawsze, symetryczna, różnej wysokości i formy. Wał ten po?
Baje w znacznej większości przypadków dopiero po urodzeniu w związku z silniejszym 99 astaniem istoty zbitej brzegów szwu pośrodkowego. Ku tyłowi wał podniebienny Ż 9 ńczy się klinowato, stopniowo obniżając się ku kolcowi nosowemu tylnemu. Długość 9@ie rozwiniętego wału może wynosić ok, 42 mm, szerokość 15 mm, grubość może do.375.


chodzić do 12 mm.
U człekokształtnych wał podniebienny nie występuje:u ezjjąąwystępowanie jego waha się w granicach 14-50%. Znacznej zmienności podlega łuk zębodołowy.
U człowieka najczęściej występug-ma paraboidalna, gdy brzegi boczne biegną rozbieżnie ku tyłowi, rzadziej podnprzybiera kształt litery U, gdy brzegi boczne biegną równolegle, i najrzadziej wyg forma elipsoidalna, gdy brzegi boczne biegną zbieżnie ku Wowi. U niższych Naez-g. przeważają formy elipsoidalne, natomiast małpy człekokszta**ne mają prawie bez tku wydłużoną formę łuku zębodołowego w kształcie litery U. Kształt podniebienia kostnego wykazuje również wielką zmienność nie tyłw-względem długości i szerokości, ale również pod względem wysokości. Zaburzenia rozwojowe(rozszczepienie podniebienia)uwzględnione są przy ją jamy ustnej(t. T.
Połączenia.
Kość podniebienna łączy się z s ze ś cłu kośćmi:klinową, sitową, szeęąmałżowiną nosową dolną, lemieszem i kością podniebienną strony przeciwległej. Kość jarzmowa Parzysta kość jarzmowa(os zggomdticum'), kształtu czworokątne położona jest w bocznej części twarzy:tworzy ona odcinek ściany Kcznej i dna oczodołu, część dołu skroniowego i podskroniowego o wyniosłość policzkową. Położenie tej kości wpływa w znacznym sto mu na ukształtowanie twarzy:jeżeli kości jarzmowe ustawione są b dziej czołowo, wtedy występują one silnie do przodu, nadając twar.Fora men zygometeofaciełe, .
FTOC!
SSUS ć ternporalis.
Processus frontelisI 1.
Facies orbitalis.
Farmer zygometicoorbitale.
Brzeg szczękowy.
Fecies malerisRyc.
253. Kość jarzmowa prawa widziana ze strony bocznej. szeroki wygląd(typ mongoloidalny), natomiast jeżeli są ustawioOśbardziej strzałkowa, twarz jest wąska i bardziej wydłużona(ryc. Wć 284).
Na kości jarzmowej odróżniamy trzon, dwa wyrostki:skronioi czołowy oraz cztery brzegi. Trzon ma trzy powierzchnie.
Powierz chni a b oczna(fcies lmerulis), czyli poił c z k o w a(fcies malaris), widoczna i wyczuwalna przez skórę twarzy, jest dosyć gła 4 ł 8?kość policzkowa(os mdlare:mdła-szczęka, policzek).Foramina.
yygorneOcoor bitalig.
Facies orbitalis.
Powierzchnia*'dla połączenia z wyrostkiem(8 fZTTQVyTO szczęki.Processus frontalis.
----Foremce.
Fecies ternporelis.
zygomaticotemporale.
Processus ternporalis.
Ryc.
254. Kośćjarzmowa prawa widziana ze strony przyśrodkowej.e wypukła i ma mały o twó r j a rz mowo-twarzowy Uordmew zggomaticofcidle)nerwu tej samej nazwy. Poniżej tego otworu znajduje się wyniosłość osobnicza w róstopniurozwinięta, która jest miejscem przyczepo mięśnia jarzmowego większego lBjSZCgO. owierzchnia tylna, czyli skroniowa(fccies temporalis), skierowana do tyłu rzyśrodkowo, jest wklęsła:przyśrodkowo ma ona chropowate, trójkątne pole, którym się ze szczęką, bocznic-gładką i wklęsłą powierzchnię, której górny odcinek twa przednie ograniczenie dołu skroniowego, odcinek dolny natomiast stanowi część lany dołu podskroniowego. Na powierzchni tej znajduje się otwór j arzmowokroni o wy(fordmen zgpomnicotempordle)dla nerwu tej samej nazwy. yPowierzchni a oczodołowa(fccies orbitalis)jest skierowana ku tyłowi i przyśowo:łączy się ona z powierzchnią oczodołową szczęki(suturu zggomdticomaillc)i ze skrzydłem większym kości klinowej(suturd sphenozggomdtica), stanowiąc część i ściany bocznej oczodołu. Na powierzchni tej jest widoczny pojedynczy lub podwój Bwór j a rz mowo-oczodołowy(farmer zggomuicowbita(e), prowadzący do Bwajającego się, lub też do podwójnego kanału przebijającego kość:kanał ten kończy na powierzchni policzkowej otworem jarzmowa-twarzowym i na powierzchni skro 881 olworem jarzmowa-skroniowym(zawartość:r. zggomdticońcidis et r. zggomdti(@@orJis n. zggommici). B r z eg p r z e dn i tej powierzchni jest gładki i zaokrąglony, 968 znaczną część granicy wejścia do oczodołu, brzeg górny jest szorstki, pozioPB(ozory i łączy się z kością czołową do tyłu od wyrostka jarzmowego. Brzeg tylieBzazębiony i łączy się ze skrzydłem większym kości klinowej i z powierzchnią ł 99 o(ową szczęki. W połowie przypadków powierzchnia oczodołowa kości jarzmowej 9@brzeg przedni szczeliny oczodołowej dolnej, a wtedy powierzchnia oczodołowa łsł 9 nie sęka się ze skrzydłem większym kości klinowej na dnie oczodołu(ryc, 27 l). PQPBłek czołowy(processus jrontchs)odchodzi z górnego kąta trzonu kości, łącząc 99 pęzodu z wyrostkiem jarzmowym kości czołowej(suturd frontozggomd(icd)i do 89*e skrzydłem większym kości klinowej(suturu sphenozggomdticd). Łącząc się z obu Kośćmi, oddziela on u człowieka, jak również u małp wyższych, oczodół od dołu Podołow 44 oW 4 gPŃ 64 ekskroniowy(processus tempordlis)odchodzi od kąta tylnego trzonu kości:łąśWon z wyrostkiem jarzmowym kości skroniowej szwem zębatym(suturc temporoĘ@9@@Ncd), tworząc łuk j ar zmowy(drcus zggomdticus), do którego przyczepiają się 98 e@żwacz i powięź skroniowa. Nierówne, trójkątne pole trzonu kości jarzmowej, le.


żące między powierzchnią policzkową a skroniową, jak wspomniano, łączy się przyśąą'kawo z wyrostkiem jarzmowym szczęki. Brzegi.
Brzeg przednio-górny albo oczodołowy jest gładki, wklęsły i ogrąągcza wejście do oczodołu od strony bocznej i na znacznej przestrzeni od dołu(morgo inj-j, . orbitalis).
Brzeg przednio-dolny albo szczękowy łączy się ze szczęką(suturi-, *gommicomuillms). Brzeg tylna-górny albo skroniowy przedłuża się ku goją. . w początek kresy skroniowej, ku tyłowi-w łuk jarzmowy:do niego przyczepia się pac więź skroniowa. B rz eg tylna-dolny albo j arz mowy służy za przyczep dla mięśją:ż*dcza. Struktura.
Kość jarzmowa zbudowana jest z istoty zbitej z małą tylko domieszką istąęy. gąbczastej.
Stanowi ona pomost, który służy do przenoszenia ciśnienia, wytworzoneęą. podczas żucia w obrębie pierwszego zęba trzonowego, z grzebienia jarzmowa-zębodoły. wego(s. 365)przez kość jarzmową na wyrostek jarzmowy kości czołowej i na łuk jarzmąewy, a tym samym na część mózgową czaszki. R o z w o j.
Kość jarzmowa rozwija się jako koić okładzinowa z jednego punktu kostnie. nią, który pojawia się w ósmym tygodniu życia płodowego. Uzasami mogą powstawąędwa lub trzy punkty kostnienia, które przeważnie zrastają się, a w rzadkich przypaą. kach mogą rozwijać się samodzielnie.
Zmienność.
Na tylnym brzegu części środkowej wyrostka czołowego może występowąęmniej lub bardziej wydatny guzek(tubercuhm mdrgindle), skierowany ku tyłowi. Wysokość jego waha się w granicach 7-18 mm:występuje on mniej więcej w połowie przy-padków. Kość jarzmowa może być czasami podzielona przez szew poprzeczny lub pionowy na dwie, lub nawet na trzy części:mówimy wtedy o kości jarzmowej dwudzielnej lub trójdzielnej(os mdlare bipcrtitum s. tripdrtihm). Ta ostatnia forma jest bardzo rzadka i zapewne pochodzenia patologicznego. Czy występowanie kości jarzmowej dwudzielnej i trójdzielnej łączy się z rozwojem dwóch lub trzech punktów kostnienia, nie jest rozstrzygnięte. Może nie należy doszukiwać się przyczyny podziału kości w zawiązku pierwotnym, raczej natomiast w pewnych modyfikacjach wtórnego nawarstwiania kości. S z e w p o p rz e c z ny(suhrd trmsaezsd), dzielący całkowicie kość na część górną i dol-ną, występuje w różnych grupach ludzkich w różnym odsetku, który waha się od 3 do 0, 1:u Kuropejezyków występuje bardzo rzadko(O%%. Połączenia.
Kość jarzmowa łączy się z c z 1 e re m a kośćmi:czołową, klinową, skroniową i szczęką.Żuchwa Żuchwa(mmdibula:mmdere s żuć)jest największą i najmocniejszą kością twarzy:jest to kość nieparzysta, która stanowi dolny odcinek części twarzowej czaszki. Ze wszystkich kości czaszki jest ona jedyną kością ruchomą. Składa się z podkowiasta wygiętej części poziomej, czyli trzonu, i dwóch symetrycznych części pionowych, gałęzi, które łączą się z końcami trzonu mniej więcej pod kątem prosty@(ryc. 255-259).
Trzon(corpus mmdibulde).
Trzon, kształtu podkowiastego, na dwie powierzchnie i dwa brzegi. Powierzchnie.
Powierzchnia zewnętrzna w linii pośrodkowej wykazuje słabą bruzdę lub chropowatą kresę, ślad s po j cni a bró dk owego(sgmphgsis mentdls)czyli linii połączenia obu symetrycznych części, z których składa się żuchwa we wcze 4 dych okresach rozwojowych. Kresa ta rozdwaja się ku dołowi i obejmuje trójkątną wóniosłość-guz o w a łoś ć bró dk ową(protubermtic mentalis), której podstawa jesknieco wpuklona w części środkowej, uwypuklona zaś bocznic, tworząc po obu slronaceguzek bródkowy(tuberculum mentdle, ryc. 259). Poniżej zębów siecznych po ob 8 stronach spojenia znajduje się nieznaczne wgłębienie(fossc mcisitP), które jest miejs.yj, przyczepo mięśnia bródkowego-bardziej przyśrodkowo, i okrężnego ust(mięśnia'yęsiecznego wargi dolnej)-bardziej bocznic. Poniżej drugiego zęba przedtrzonowego, 'ją więcej pośrodku między brzegiem górnym i dolnym trzonu, znajduje się obustron**otwór bródko wy Oonmen me@ł@e)dla przejścia nerwu i naczyń bródkowych. Xą-tworu tego lub nieco dalej ku tyłowi biegnie skośnie do tyłu i ku górze wpierw słaba, j-tąpnie wzmacniająca się kresa skośna(lmed obijana), przeważnie wyczuwalna ąez błonę śluzową przedsionka jamy ustnej, przechodząca w brzeg przedni gałęzi żuchBYy przedłużeniu kresy skośnej do przodu od otworu bródkowego przyczepia się obniąąezwargi dolnej, poniżej i nieco ku tyłowi obniżacz kąta ust, a jeszcze niżej, wzdłuż ąjjąego brzegu trzonu, znajduje się długi i wąski przyczep mięśnia szerokiego szyi. po w i er z c hn i a w e w nę tr z n a trzonu w linii pośrodkowej wykazuje również ślady gąnia się żuchwy z dwóch części, w postaci słabej kresy. W dolnej części spojenia widziąykolec bró dk o wy(spina mentalis)dla przyczepo mięśni. W tych przypadkach, w ygrych wyniosłość ta jest silnie rozwinięta, widzimy tu wyraźnie dwie pary kolców lub jgzków symetrycznie ułożonych:dwa silniejsze górne dla przyczepo mięśni bródkowojęzykowychi dwa słabsze dolne dla przyczepo mięśni bródkowo-gnykowych. Bocznic(poniżej guzków dolnych napotykamy symetryczne, owalne, podłużnie położone wgłętienia-doły dwubrzuścowe(fossde digdstricde), do których przyczepiają się trzuśce przednie mięśni dwubrzuścowych. Powyżej tego wgłębienia ciągnie się z każdej-trony od spojenia żuchwy ku tyłowi i ku górze kresa żuchwowa-gnykowa(lince mglohgoidea)wyczuwalna przez błonę śluzową dna jamy ustnej, do której przyczepia gę mięsień żuchwowa-gnykowy, a w tylnym odcinku c z ęś ć z u eh w o w o-g ar d to w a m. zw i er acz a górne go gar dla(pars mglophargnged m. constrictoris phargngis swperioris). Wałowała wyniosłość przebiegająca powyżej kresy żuchwowa-gnykowej na wysokości zębów przedtrzonowych nosi nazwę wału żuchwowego(torus mcndibulms). Choć występuje niestałe, jego obecność może stanowić przeszkodę przy protezo wanto. Powyżej części przedniej kresy żuchwowa-gnykowej znajduje się przeważnie wyraźne wgłębienie-dołek pod j ęzykowy(fotce sublmgudlis), w którym spoczywa gruczoł podjęzykowy, zaś poniżej części tylnej leży osobnicza różnie rozwinięty dołek podżuchwowy(fotce submmdibulms)dla gruczołu podżuchwowego. Pod tylnym odcinkiem kresy żuchwowa-gnykowej i równolegle do niej biegnie br uz d a z u chwowo-gry kaw a(swcas mglohgoideus:zawartość:r. mglohgoideus a, dlneolaris mferioris, n. mglohgoideus):rozpoczyna się ona na gałęzi żuchwy, ciągnąc się od otworu żuchwy(p. niżej)do przodu i ku dołowi. Brz eg i.
Cz ęś ć górna trzonu-z ę b o dol owa(pers dloeolms), zależna w swym ro*wojuod stanu zębów-ograniczona jest szerokim łukiem zęba dołowym(crcus@teolaris'). Zawiera ona obszerne ujścia szesnastu(z każdej strony ośmiu)z ęb o d o ł o w(@teoli dentales), pooddzielanych od siebie cienkimi przegrodami między zęb o 9 oto wymi(sejfu mterdheolarid):podobnie jak w szczęce, każdy zębodół stanowi do@adnyodlew odpowiedniego korzenia zęba, a w zębach dwukorzeniowych przedzielony Jest dodatkowo prz egr o d a m i m i ę dzyk orz en i owym i(sepie mtermdiculczic). Na Fewnętrznej powierzchni żuchwy przeważnie tylko zębodoły trzech przednich zębów zaWaczająsię wyniosłościami, łękami z ęb o dołowymi(hyc dlteolmd), które jednak 8 cnej wydatne niż na szczęce. Wzdłuż krawędzi zewnętrznej brzegu górnego biegnie 9@ć przyczepo mięśnia policzkowego, sięgając od tylnego końca tego brzegu do pierwszego zęba trzonowego Pęzeg dolny jest zaokrąglony, dłuższy od górnego i grubszy z przodu niż z tyłu:PFzeg ten stanowi p o d s 1 a w ę z u c h wy(bcsis mcndibulae). W miejscu, w którym prze 9@94 zion w brzeg dolny gałęzi żuchwy, zaznacza się często płytki rowek dla tętnicy twarzowe jGałąź(rmus mmdibulce). Gałąź żuchwy występuje w postaci czwołokątnej blaszki kostnej, która z tylnego końca trzonu obustronnie.'krawędź zębodołowa(limbus dlteolaris).
979.


wstępuje ku górze prawie prostopadle lub nieco skośnie ku tyłowi:nQona dwie powierzchnie, cztery brzegi i dwa wyrostki. powierzchnie.
Powierzchnia boczna w dolnej części jest nierówna, zaznaczą się tu guzowatość żwaczowa(uberositds mdsseterica), która jest miejscem pręw, czepu mięśnia żwacza. Pawi erze hni a przyś rod kawa mniej więcej pośrodku Ń-o 1 wór z u eh wy(farmer mmdibulre), ograniczony do strony przedniej małą blaszjąkostną, języczkiem żuchwy(lmgula mmdióulae), do którego i obok którego p**, czepia się więzadło klinowo-żuchwowe. Języczek żuchwy jest wyczuwalny z jamy ustnej przez błonę śluzową i wskazuje drogę, którą kierować się powinna igła strzykawki Jcelu znieczulenia nerwu zębów dolnych. Otworem żuchwy rozpoczyna się kanał żucbwy(emalis mmdibulae:zawartość:a, et u, alueolaris interior, n. abeolms interior(który w istocie gąbczastej kości biegnie łukowato do przodu aż do zębodołu siekacząprzyśrodkowego:do otworu bródkowego, @órym kanał ten otwiera się na zewnątrz, jest on szeroki, natomiast dalej przyśrodkowo bardzo wąski. Przy otworze żuchwy rozpaczy.
na się również bruzda żuchwowa-gnykowa(p. wyżej).
Do tyłu od tej bruzdy na gałą żuchwy powierzchnia jest chropowata, wytwarzając g u z o w a to ś ć s kra y d to w ą(Ńberositdspterygoided), miejsce przyczepo mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego. Brzegi.
Brzeg dolny gałęzi jest gruby, prosty i przechodzi w dolny brzeg trzonu. Łącząc się z brzegiem tylnym tworzy on kąt żuchwy(angulus mmdibulae), wyraźnie chropowaty po obu stronach, służący za miejsce przyczepo mięśnia żwacza na powierz-chni bocznej i mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego na powierzchni przyśrodkowej. Do kąta żuchwy między obu tymi mięsniami przyczepia się więzadło rylcowo-żuchwowe(ryc. 267). W kraniometrii najbardziej do boku wysunięty punkt kąta żuchwy nazywamy gon i on(gonion).lncisura mendibulae***.
condylaris.
M. messeter(tuberosits masseterical.
Angulusrnandi bułce.
Z z/eć Z/6 Z/Z 6 Z Z M. buccinator Basis mendibu lec.Processus cororoideus.
M. ternporalis.
Corpus mendibulae.
Ramus mendibulae.
-Foramen merte@, Arcus aweołarisZ.
Joga aweołarieZ)M. orbicularisz oris(m. incisNuB'labiiinf). -M. mentalis.
eę Protu taranta.
mentelis.
labii inferioris.
M. depressor anguli oris 1 PlatyśrnaI Urea obliqua.?otwór żuchwowy(fordmen mandibulare).
Brzeg przedni rozpoczyna się dwiema odnogami:bocznic w przedłużeniu kresy-kośnej ostrą cienką krawędzią, bardziej przyśrodkowo zaś małym trójkątnym polem grigonum retromolareS, położonym do tyłu od ostatniego zębodołu. Trójkąt ten jest ągraniczony od strony przyśrodkowej często widocznym, wstępującym ku górze gr z et i en i em p o I i c z k owym(cristc buccindtorid'), do którego przyczepia się mięsień po*tez*y. B r z e g ty lny gałęzi jest gruby, zaokrąglony i przykryty ślinianką przyuszną. Cienki brz e g górny gałęzi dźwiga dwa wyrostki, wyro stek dziob i a sty położogydo przodu i wyrostek kłykciowy położony ku tyłowi:przedzielone są one w c i ę ci em żu cnwy(incisurd mmdibulae). Wyrostek dziobiasty(processus coronoideus)stanowi cienką, trójkątną wyniosłość, z boków wybitnie spłaszczoną i bardzo zmienną pod względem wielkości i kształtu:często jest on haczykowato zagięty ku tyłowi. Obustronnie obejmuje go przyczep mięśnia skroniowego.
Brzeg przedni wyrostka jest wypukły i przedłuża się ku dołowi w ostrą krawędź brzegu przedniego gałęzi, brzeg tylny jest wklęsły i stanowi granicę przednią wcięcia żuchwy. Wyrostek kłykciowy(processus condglms)jest większy od poprzedniego i służy do stawowego połączenia żuchwy z podstawą czaszki:ma ón zbudowaną w kształcie bloczka gło we żuchwy(edput mmdibulare'), która na swej przedniej części pokryta jest chrząstką włóknistą. Długie osie obu głów położone są poprzecznie i skierowane nieco ku tyłowi:zbiegają się one w części przedniej otworu wielkiego kości potylicznej. W stosunku do płaszczyzny gałęzi głowa występuje znacznie silniej w kierunku przyśrodkowym niż bocznym. Z brzegiem górnym gałęzi łączy się ona zwężoną częścią kości, tzw. szyjką żuchwy(colhm mcndibulce), do boczna-tylnej strony szyjki przyczepia się więzadło boczne stawu skroniowa-żuchwowego(ryć. Zóó), do przednio-przyśrodkowej zaś, tworzącej wyraźny dole k s krzydł o wy(fonecpterggoided), przyczepia się mięsień skrzydłowy boczny(ryc. 256).
We i ę c i e z u c h wy(mcisurd mmdibulae), które przedziela oba wyrostki, stanowi głębokie półksiężycowate wgłębienie, osobnicza bardzo Jóżnie rozwinięte:przez wcięcie to biegnie nerw i naczynia żwaczowe 4 o mięśnia żwacza. Struktura.
Żuchwa ma budowę kości płaskich.
Składa się ona z gęstej istoty gąbczaBej, ośrodkowa położonej, którą otacza dokoła gruba i odporna warstwa-zbita. Trzon*uchwy jest grubszy od gałęzi:najgrubszy jest w pobliżu gałęzi na poziomie kresy skoś Bej i żuchwowa-gnykowej, w tej okolicy bowiem żuchwa podlega największemu obciążeBu, w czasie gdy mięśnie unosząc ją, przyciskają do szczęki. Budowa istoty zbitej jest Bólęlkowo ścisła, a blaszki zewnętrzna i wewnętrzna są specjalnie grube w miejscu póWszeniasię ich na podstawie żuchwy. Ściany wewnętrzne(językowe)zębodołów są zna 9@egrubsze niż ściany zewnętrzne(policzkowe i wargowe), z wyjątkiem zębodołu@ze 8 egozęba trzonowego, gdzie ściana policzkowa jest grubsza. Bozwói.
Żuchwa zaczyna kostnieć przed wszystkimi innymi kośćmi ustroju z wyj 4 lFobojczyka. Większa część kości powstaje jako kość łącznotkankowa na bocznej śP'anie chrząstki brzusznej pierwszego łuku skrzelowego. Powstaje ona z jednego punkwfes(cienia dla każdej połowy żuchwy, który występuje w szóstym-siódmym tygodniuŻócia płodowego i z którego rozwija się główna część trzonu i gałęzi. Poza tym nieco'główka żuchwy(capitulum mandibulae).
381.


S-ulcus mylohyoideus.
Trigon u m retromolere.
M. buccinator, (crista bucdnatorielFars aweołariss, Fwea-. sublingualis XęM, geniogiossus-, cJj'(spina mentelis)M, geniohyoideus(spina mentalis)M. digastricus(fossa digastrical.M, temporalis(processus coronoideus).
M, rnylołyołdeus Oinei mykhyokeel.
-Caput(processus eordylar is).
-ją, pterygoideus'WerwK.
(fovee pterygoidea).
-Ungula mendibulae.
Foramen mandi bułce.
M. pterygoideus medialh(tu berosits pterygoi dn).
Fovea submandibularis.
Ryc.
256. Połowa prawa żuchwy z przyczepami mięśni.
Widok ze strony przyśrodkowej.
później w kilku miejscach w tkance łącznej powstają punkty chrzęstne niezależnie od chrząstki brzusznej pierwszego łuku skrzelowego, które przemieniają się w kość. Punkty takie powstają:1)na szczycie wyrostka dziobiastego i 2)kłykciowego, 3)w kącie żuchwy, 4)na przednich końcach obu połów żuchwy i wreszcie 5)na łuku zębodołowym. Wszystkie te dodatkowe punkty zlewają się wkrótce z główną kością. W tkance łącznej między obiema połowami żuchwy występują na krótko przed urodzeniem jedna kosteczka lub parę małych kosteczek(ossiculc mentclic), które wkrótce po urodzeniu zrastają się z żuchwą:biorą one udział w wytwarzaniu bródki(p. dalej). U noworodka żuchwa składa się jeszcze z dwóch połów, złączonych włóknistym spojeniem, które u człowieka, podobnie jak u wyższych Naczelnych, kostnieją w I roku życia. Chrz ąs tka brzuszna łuku skrzelowego I(chrząstka Meckela)jest chrząstką pierwszego, czyli żuchwowego, łuku skrzelowego zarodka. Jej tylny koniec łączy się z okolicą ucha:koniec przedni jednej strony sęka się niemal z końcem przednim strony drugiej Koniec tylny kostnieje tworząc, jak wiemy, dwie kosteczki słuchowe, młoteczek i kowadełko:część jej przedniego końca zostaje włączona w żuchwę, natomiast cała reszta chrząstki zanika. Bruzda żuchwowa-gnykowa jest pozostałością bruzdy, w której chrz 48 stka ta częściowo spoczywała, a więzadło klinowo-żuchwowe(p. dalej)ma pochodzić z włóknistej osłonki otaczającej chrząstkę. Wzrastanie.
Kształt żuchwy po urodzeniu bardzo się zmienia.
U noworodka trzon że chwy zawiera zębodoły obu siekaczy, kła i dwóch mlecznych zębów trzonowych, jeszcze niezupełnie oddzielonych jeden od drugiego. Kanał żuchwy jest duży i biegnie w pobliżu dolnego brzegu. Otwór bródkowy położony jest nisko i stosunkowo daleko ku tyłowi p(8 niżej zawiązku pierwszego zęba trzonowego. Kąt gałęzi żuchwy jest rozwarty(159-1601, wyrostek kłykciowy mały, natomiast wyrostek dziobiasty jest duży i wyżej położę ny od kłykciowego. Po u r o d z en i u obie połowy łączą się w spojeniu żuchwy:proces zrastania postępuJ 49 od dołu ku górze zakończony jest w I roku życia, choć ślady tego połączenia zachowuRsię i w późniejszym wieku. Trzon wydłuża się specjalnie silnie w części tylnej, do tyłu o 4 otworu bródkowego, stwarzając dogodne warunki przestrzenne dla trzech dodatkowych zębów rozwijających się w tej części żuchwy. Wraz z częścią zębodołową wzrasta wysękość trzonu, w której przecież muszą się zmieścić wydłużające się korzenie zębów. Fe wystąpieniu uzębienia stałego kanał żuchwy znajduje się tuż nad kresą żuchwowa-gry.ąy a otwór bródkowy przesuwa się do przodu, osiągając swe ostateczne położenie na', ąwnie drugiego z**a prze 4 Mzonowego. Kei żuchwy staje się mniej rozwarty:w wieku*w*os*on ok*jr ą o ro s lego część zębodołowa i podstawa żuchwy są mniej więcej tej samej wysoągei. Otwór bódkowy wędruje ku górze i leży teraz w środku wysokości trzonu. Kanał ąwęy biegnie mniej więcej równolegle do kresy żuchwowa-gnykowej. Gałąź żuchwy w jX-mku do trzonu przybiera położenie bardziej pionowe, kąt zmniejsza się i wynosi jzn-I 3 O'. ę wieku st ar czym wielkość żuchwy zmniejsza się bardzo wraz z zanikiem części ąjodołowej po ulracie zębów. Wskutek tego główna część trzonu leży teraz poniżej kreą-kośnej, a kanał żuchwy wraz z otworem bródkowym wędruje pozornie ku górze, bie'je w bliskości łuku zębodołowego. Gałąź żuchwy znowu wyraźnie pochyla się ku tyło.
-86.
Noworodek.
4-letnie dziecko.
Dorosły.
Starzec.
Ryć.
257. Żuchwa w różnych okresach wieku.


wi, jak w wieku młodym, i kąt żuchwy wzrasta, osiągając ok, 1406:szyjka wyrostka lgęyciowego pochyla się ku tyłowi. Uwagi antropologiczne.
Na szczególna uwagę zasługuje bródka, występująca w pracą, nim odcinku żuchwy. Jej stopniowy rozwój możemy prześledzić od człowieka pierwotąc. go(Neandertalczyka)aż do współczesnego Europejczyka, u którego występuje w najęg, niejszej formie. Tylko nieliczne żuchwy przedhistoryczne, np. żuchwa z Mauer(HoąQ*Heidelbergenr:), są całkowicie pozbawione bródki(Homo amentalis), podobnie jąy. u'małp człekokształtnych, choć w słabszym stopniu:wśród dziś żyjących ras łodzią-g. najsłabiej jest ona rozwinięta u Australijczyków. Brak bródki(bródka ujemna)stan**u człowieka rzadką osobniczą odmianę, natomiast bródka występująca(dodatnia), cajg w bardzo różnym stopniu rozwoju, jest typową cechą człowieka(Homo mentalis).Człowiek współczesny.
Neandertalczyk.
Człowiek z Majer.
Goryl.
Goryl Ryć.
258. Kształt bródki.
Przyczyny powstawania bródki należy doszukiwać się przypuszczalnie w pewnej nie zależności i różnej intensywności wzrastania części zębodołowej i podstawy trzonu ż 9 chwy. Do chwili porodu intensywność wzrastania części zębodołowej jest większa i cz@9 ta sięga dalej do przodu od dolnego brzegu żuchwy:począwszy jednak od drugiego 189 trzeciego miesiąca życia część zębodołowa pozostaje w tyle, a część podstawna ro@szybciej i wskutek tego wysuwa się silniej do przodu. Jest to specyficznie ludzką właśctwaścią, ponieważ u ssaków wzrastanie podstawy ustępuje części zębodołowej. Powstanie bródki byłoby więc częściowym objawem ogólnego filogenetycznego procesu przeksz 34 tania czaszki. Wraz z nasileniem bodźców, które wpływały na wzrastanie części mozgę wet czaszki specjalnie w kierunku do przodu i ku górze, zmniejszyła się intensywnołś wzrastania części dolnej czaszki, a twarz coraz bardziej zmniejszała się i przesuwała c 9.jjęłziej pod część mózgowe czaszki.
Wraz z tym narząd żucia przesunął się stopnia*'--e swego położenia do przo 4 u o 4 czoła-w położenie poniżej czoła. Powiększeniu"w jełnego narz 4 du odpowiada z@uuejszenie drugiego. W lej redukcji części pokarmoi***jŃ korzyść narz 4 du@69 enia Oależy dopaVywać się u człowieka, jako u mózgowca"'***nowej, korzystnej zdobyczy i uszlachetnienia, nie zaś objawu degeneracyjnego. pj-zerzenie czćści mózgowej czaszłi w wyniku ogólnego filogenetycznego przekształ:ąją głowy, specia@ie zaś tej szgści przedniej, wpłynęło w konsekwencji na zmianę szeywgcikości łwaęz*, łzn szczgł(i podniebienia, do których żuchwa musiała się odpo***io dostosować. Łączy sie z Wm bardzo znaczne poszerzenie języka w związku ze yjjjęeiem mowy. Wskutek tego poszerzenia żuchwy obie jej części boczne zbiegają się, ąj czadu stosunkowo słabo w poPOwnaniu do ssaków, tworząc z przodu łukowate zaoęąjenie. Dla wzmocnienia powstałego w ten sposób napięcia poprzecznego w okolicy g-yąki konieczne było wzmocnienie, masy kostnet. Temu celowi służą kosteczki gyągk owe(ossicula meudliP). Są to twory swoiście ludzkie.
Występują one w zbitej jąjące łącznej spojenia żuchwy(p wyżej)w zmiennej liczbie i układzie, zazwyczaj na y-yko przed urodzeniem, i tworzą istotny składnik typowej budowy żuchwy człowieka. **iw.
I-miesięczne dziecko Ossicula mertalia, .
Protuteram ja mentalisTuberculum, rnentale Ryc.
rama.
6, 5-miesięczne dziecko.
3-letnie dziecko.
Wsleczki bródkowe stopniowo zlewają się z sobą i z częściami bocznymi żuchwy. W ten 8 p 989996 pe@4 aJ 4 one spojenie żuchwy, poszerzające się ku dołowi, a zwężające ku gójwg. Ę, ggWŚ 3 ŃŃ'?
'9 Ń 9 Y 9999 P 69 PW W 68 guz owa łoś ci bry ągŃęaą a. . . Fa uwagę zasługuje również okolica pośrodkowa powierzchni tylnej żuchwy. PrzyczePPięsię tu jak opisano, mięśnie bródkowo-językowe i bródkowo-gnykowe do kolca 9 P 94 kowego występującego w bardzo zmiennet formie pod względem wielkości i kszta(98 West to twór typowo ludzki. Właściwa budowa kolca może być czasem zupełnie zatar 89 wożę go zupełnie brakować, lub nawet zamiast niego występować wyraźne wgłębiePBe(łassi yenioglossP). Wgłębienie to jest borem wybitnie pierwotnym, charaktery śG'cznym dla żuchwy z Mauer, widoczne jeszcze Ownież jako stadium rozwojowe u ro.


cznego dziecka.
Także u małp mięśnie te przyczepiają się do wgłębienia. Przypuszczaljją, całe to przekształcenie podstawy żuchwy należy łączyć ze zdobyciem pionowej postąęęgdy połączenie głowy w stosunku do szyi ulega zasadniczej zmianie(Gorjanowić-Krąą, berger), nie ma natomiasł-nic wspólnego z powstaniem mowy ludzkiej, jak pierwotjją. *z*puszcz ano.
Dużej zmienności osobniczej podlega wyrostek dziobiasty:kształtuje go mięsień siej, :mowy, który się dań przyczepia. Szeroki i niski wyrostek jest oznaką silnego rozwąąmięśnia skroniowego, wysoki i spiczasty-oznaką słabego mięśnia. Połączenia.
Żuchwa łączy się z o b i ema kośćmi skroniowymi.
Kość gnykowa Kość gnykowa(os hgoideum:kość podobna do greckiej litery ypsilon(u)jest wyczuwalna przez skórę w fałdzie między powierzchnią dolną głowy(żuchwy)a powierzchnią przednią szyi. Jest to kość nieparzystą podkowiasta zagięta, nie mająca bezpośredniego połączenia z innymi kośćmi. Składa się ona z części środkowej, trzonu, z pary rogów większych i pary rogów mniejszych. Trzon(corpus ossis hgoidei)jest blaszką kostną wydłużoną w kierunku poprzecznym i wypukłą od strony przedniej, a wklęsłą od strony tylnej. Jej powierzchnia przednia jest chropowata i bogato wyrzeźbiona przez przyczepy mięśni(mm, geniohgoideus, mglohgoideus, sternohgoideus, genioglossus, hgoglossus). Powierzchnia tylna jest gładka.
Na bocznych końcach trzonu leżą małe dołki dla połączenia u dołu z rogami większymi, u góry z rogami mniejszymi.Garno meius-.
Cornu minus.
ćoywB.
hyołdeus M. genioglssus.
z Z z W. constric(06*pharyncjis rń 6 lłU 4, . *. ****s*.. . M. stylohyoideus.
--M. thyrohyoideus--M. omohyoideus--hń sternohybłdeUS. . M. rnylołryoi'w@.
Ryc.
260. Kość gnykowa z przyczepami mięśni.
Widok od góry(/+x).
Rogi większe(corua majora)są to cienkie, bocznic spłaszczone listewki kostne, dłu 18 sze od trzonu:biegną one z końców bocznych trzonu ku tyłowi i nieco ku górze:na swych końcach są one guzkowa(o zgrubiałe. Przyczepiają się do nich mięśnie:gnykowa-językowy, zwieracz środkowy gardła i tarczowa-gnykowy. Rogi większe są połączone z trzonem za pośrednictwem chrząsłkozrostu, który w późniejszym wieku często prze.ąą w kościozęosł O 4 seJeK Kostnienia wzrasta wraz z wiekiem, jednak nawet w wieją-łąrczyO)nie przekraczą gptż*****mniejsze(co 68@mioó)są to dwie małe, stożkowate wyniosłości chrzęstne, Ęąjęane ku góęze i nieco Ku Wowi:swymi podstawami odchodzą one od miejsca po"'yXąjja trzonu i rogów większych. W stanie chrzęstnym pozostają zwykle do wieku śre-'ąąj po czym dopiero kostnieją. Do rogów mniejszych przyczepia się więzadło rylca'yęjjąkowe, bie@4 ce od wyrostka rylcowatego kości skroniowej, oraz część środkowe*zwieracza ga 68 a i mięsień chrząstkowa-językowy. gjąyktura.
Kość gnykowa jest zbudowana prawie wyłącznie z istoty zbitejŚlady istoty Q-ząstej spolKa@6 Wlko w najgrubszych częściach trzonu i rogów większych. ją-woj.
Kość gnykowa powsTaje z chrzęstnego szkieletu trzewnego, mianowicie:rogi'ąąj, -j-ze z drugiej pary, rogi większe z trzeciej pary łuków skrzelowych, trzon zaś-ze yąąwnej części ł 4 cz 4 cej te łuki(cow(a). Każda z części składowych kości gnykowej**ija się z osołoego punktu kostnienia. Ogółem kość gnykowa powstaje z pięciu punęjąę-, punkt kostnienia dla trzonu i oba punkty dla rogów większych występują tuż jęeą urodzeniem Oba punkty kostne dla rogów mniejszych mogą pojawiać się dopiero ją urodzeniu, jeżeli w ogóle występują. Więzadła rylcowo-gnykowe mogą na mniejszej jut większej przestrzeni ulec skostnieniu.Streszczenie Kości części mózgowej czaszki.
Kość potyliczna(os occipitd(e)składa się z części podstawnej(pers bdsildris), łuski potylicznej(syuamc occipi(dis)oraz parzystych części bocznych(pdrtes lmezmes), otaczających otwór wielki(for, mcgnum). Cz ęś ć p o d s 1 a wn a na czaszkach osób młodych łączy się z otoczeniem chrząstkozrostami klinowo-potylicznym(sgnchondrosis śphenooccipitalis)i skalista-potylicznym(sgnchondrosis petrooccqitchs). Wzdłuż górnej powierzchni tego ostatniego ciągnie się bruzda zatoki skalistej dolnej(sulcus sinus petrosi inferioris). Pośrodku powierzchni dolnej części podstawnej uwypukla się guzek gardłowy Ouberculum phcrgngeum). Zarówno guzek gardłowy, jak i cała pozostała płaszczyzna dolnej powierzchni części pod sławnej są miejscem przyczepo licznych mięśni, więzadeł i błon łącznotkankowych. Powierzchnia górna części podstawnej wraz z odpowiednią powierzchnią trzonu ł Klinowej tworzy stok(clims), na którym spoczywa rdzeń przedłużony i most. Części b o c z ne.
Na powierzchni dolnej uwypuklają się obustronnie kłykcie potyliśzne(condgli occipitales), pokryte chrząstką stawową. Podstawę każdego z nich przebija ł@ał n. podjęzykowego(ecndlis hgpoglossi), do przodu zaś leży dół kłykciowy(fossaPwdglcris), którego dno przebite jest kanałem kłykciowym(cmdlis condglcris)dla przebiegu z, wypustowej. Na powierzchni górnej nad kanałem n. podjęzykowego uwypukla się guzek szyjny(tu(elenium jugulare). Brzeg boczny części bocznej odznacza się obustronnie głębokim BOęciem szyjnym(mcisura jugulms), które z odpowiednią częścią piramidy k. skronioYeiWarzy otwór szyjny(for, jugulare)dla przejścia z, szyjnej wewnętrznej, nerwów IX, 6 i XI oraz t. oponowej tylnej. Wosk a p otyli c zna(squamd occipitalis)na powierzchni zewnętrznej nosi guzowa ł 96 Ć potyliczną zewnętrzną(protuberdntic occipitclis eat, ), od której na boki biegnie w 9@e strony kresa karkowa górna(lmea nuchce sup, ), zaś do otworu wielkiego-grzeyłeńpotyliczny zewnętrzny(crista occipitalis eat):od grzebienia ku bokom ciągnie się ŻóeAa karkowa dolna(lince nuchde inf). Niestała kresa karkowa najwyższa oddziela płaś 9 yznępotyliczną(plenum occipitdle)od płaszczyzny karkowej(wdmm@uc 8@e). Fywierzchnia wewnętrzna łuski podzielona jest wyniosłością krzyżowatą(eminentia.'Stołyhw Jropjj jgżg.
*Bywał, cxr, r.
E.
, Charakterystyka amtropologiczna kości gnykowej, uch. Nauk An.
Kość gnykowa i jej połączenia z krtanią u Naczelnych. Prac.
Komisji.
VI, Zesz.
11, 1962.
D 3 FI.


cruciformis)na cztery doły dla płatów potylicznych mózgu i półkul móżdżku. W mteąprzecięcia-się ramion krzyża znajduje się guzowatość potyliczna wewnętrzna(pro:ąramia occipitdis int), na której położony jest spływzatok. Od guzowatości wewnyku górze ciągnie się bruzda zatoki strzałkowej górnej(sulcus sinus sdgittalis supąbokomobustronnie bruzda zatoki poprzecznej(sulcus sinus trmstersi), a w kle otworu wielkiego-grzebień potyliczny wewnętrzny(cristd occipitclis mt. Kość potyliczna połączona jest z otoczeniem szwami:węgłowym(sut, lambdoii potyliczna-sutkowym(sut, o ccipitomcstoidec)oraz chrząstkozrostem skalista-potyąrym(sgrchondrosis petrooceipitalis). Występujący stale w toku rozwoju obustronnie szew rzekomy(sut, mendosc)może zarastać i gdy prawy i lewy łączą się z sobą, może odcinać tzw. kość międzyciemienio(os mterparietdle). W przypadkach gdy oba szwy rzekome łączą się ze sobą, powstąszew potyliczny poprzeczny(sut, occipitdlis trmstersa). W szwach, zwłaszcza w okotąlambdy, mogą powstawać z odrębnych punktów kostnienia kostki szwów(ossd sum lic)Kość klinowa(os sphenoidale)składa się z trzonu i sześciu wyrostków, po dwa:sdla większe, skrzydła mniejsze i wyrostki skrzydłowate. Trz on(corpus)zawiera dwie(prawą i lewą)zatoki klinowe(sinus sphenoidues). CK na powierzchnia trzonu ma zagłębienie, siodło tureckie(sellc turcica), a w nim dół prąLsadki(fossc hgpophgsidlis). Siodło tureckie ogranicza od tyłu grzbiet siodła(dorsum seŁlae), zakończony po bokach wyrostkami pochyłymi tylnymi(processus clinoidei poste res). Dalej ku tyłowi położona część trzonu stanowi wraz z częścią podstawną k. potyĘJcznej stok(elims). Do przodu od siodła wznosi się niewielki guzek siodła(hberculumsellae), a jeszcze bardziej do przodu przebiega słaba bruzda skrzyżowania wzrokowcy(sulcus chiasmdtis), kończąca się z obu stron kanałem wzrokowym(cdndlłs options). Najbardziej do przodu wysuniętą część powierzchni górnej tworzy kolec sitowy(spindethmoidalis)dla połączenia z blaszką sitową k. sitowej. Po powierzchni bocznej trzonu, powyżej przyczepo skrzydła większego, biegnie bda t. szyjnej(sulcua ccroticus), zaś bocznic od tylnego odcinka bruzdy wystaje do Gig języczek klinowy(lmgulc sphenoidalis). Po powierzchni przedniej trzonu przebiega pionowo grzebień klinowy(crista sphenoiędalis), łączący się z blaszką pionową k. sitowej. Po jego obu stronach małżowiny klinowe.
(ćonchae sphenoiddles)ograniczają otwory zatok klinowych(dperturde sinuum sphenoi-dalium). Trzon k. klinowej zawiera zatoki klinowe(sinus sphenoida(es)prawą i lewą, przędzie-*lane przegrodą zatok klinowych(septym sinuum sphenoidalium). Powierzchnia dolna trzonu tworzy dziób klinowy(rostrum sphenoidde), objęty skrzyądłami lemiesza. S kr z y dł a wi ęks z e(alce mqjores)w części tylnej wyciągają się w kolec k. klinowi*(spinu ossis sphenoidalis), przebity otworem kolcowym(for, spmosum). Powierzchni.
mózgowa(fccies cerebralis)skrzydła większego stanowi obustronnie część dołu środk+wego podstawy czaszki. Skrzydło większe przebite jest również otworem okrągłym 086-rotundom)i otworem owalnym(for, ouale). Powierzchnia zewnętrzna skrzydła większego dzieli się na części:oczodołową, skór mową, podskroniową i szczękową. Powierzchnia oczodołowa oddzielona jest od skrzy 44 a.
mniejszego szczeliną oczodołową górną(fssurd orbitalis sup, ), zaś od powierzchni ocwdołowej szczęki-szczeliną oczodołową dolną(fssura orbitdis inf). Powierzchnia szczękowa tworzy ścianę tylną dołu skrzydłowa-podniebiennego. Powierzchnię skroniową oddziela od podskroniowej grzebień podskroniowy(cris@@jratemporalu). Chrząstkozrost klinowo-skalisty(sgnchondrosis sphenopetrosa)łączy skrzydło wigKsze z piramidą k. skroniowej. Na jego powierzchni dolnej przebiega bruzda trąbki s@gbowej(sulevs tubce auditiuae). Skrzy dł a mn i e j s z e(alce minores)odchodzą od trzonu dwiema odnogami, mię 4 Yktórymi przebiega kanał wzrokowy(cmclis options). Brzeg tylny skrzydła mniejszego wyciąga się do tyłu i przyśrodkowo, tworząc wyrosłeK pochyły przedni(proc. clmoideus ant).j ąy yjstki skrzydłowate(proc. pterygoidei)składają się obustronnie z blaszki Ę-jąkowej i bocznej. W miejscu połączenia wytwarzają one bruzdę skrzydłowa-podĘjąenną(s@(c@s@eQgop@a(mus), ku tyłowi rozchodzą się, obejmując dół skrzydłowy*sa p*e*g g o*de*ją j-ązdzielajęce u dołu obie blaszki wcięcie skrzydłowe(mcisurd pterygoidea)wsuwa ąąwstek piramidowy k. podniebiennej. Powyżej dołu skrzydłowego leży dół łódko**ossd scqhoided). Nasadę wyrostka skrzydłowatego przebija strzałkowa kanał jgwwy(cmalis pterygoideus), łączący podstawę czaszki z dołem skrzydłowa-podebieDOóWPłgjjezka przyśrodkowa wyrostka skrżydłowatego(lamina medialis proc. pterygoidei)(yyezy się u dołu haczykiem skrzydłowym(wmulus pterygoideus)z bruzdą haczyka głowego(sulcus hdmuli pterggoidei), wzdłuż której owija się ścięgno m. napinacza iebienia miękkiego. Od nasady blaszki przyśrodkowej odchodzi przyśrodkowo wyggpochwowy(processus tdgmdlis), na którego powierzchni przebiega bruzda podwienno-pochwowa, przykryta przez wyrostek klinowy k. podniebiennej, dzięki czemu*wstaje kanał podniebienna-pochwowy(cmdlis palmoocginahs). j(tędzy trzonem k. klinowej i wyrostkiem pochwowym biegnie bruzda lemieszowa-po-jwowa, którą skrzydło lemiesza zamyka w kanał lemieszowa-pochwowy(canalis ronię'ęoanndlis). Kość czołowa(os tomu(e), tworząca przednią część sklepienia czaszki, składa się ę łuski czołowej, dwóch części oczodołowych i nieparzystej części nosowej. Lu s k a c z o ł o w a(squcmd frontdis)na powierzchni zewnętrznej uwypukla się obugronniew dwa guzy czołowe(łubem frontdlid):poniżej nich przebiegają łuki brwiowe(arns supercilicres), a między nimi rozciąga się spłaszczona gładzizna(glabella). Poniżej mków brwiowych ostre krawędzie brzegów nadoczodołowych(margines suprdorbitdles)oddzielają łuskę od części oczodołowych kości. Brzegi te obustronnie przecięte są otworem lub wcięciem nadoczodołowym(fonmenresp, mcisurd suprdorbitclis). Przyśrodkowo od każdego z nich znajduje się wcięcie lub otwór czołowy(mcisurd resp, farmer famule). Brzeg nadoczodołowy kończy się bocznic silnym wyrostkiem jarzmowym(proc. zggomdticus). Ku górze i do tyłu od wyrostka jarzmowego po powierzchni zewnętrznej łuski ciągnie się kresa skroniowa, przechodząca na k. ciemieniową. Poniżej kresy rozciąga się powierzchnia skroniowa(fcies tempami), stanowiąca część dołu skroniowego(fossd tempordlts). Po powierzchni wewnętrznej łuski w płaszczyźnie pośrodkowej przebiega bruzda zatoOstrzałkowej górnej(sulcus sinus scgittdlis superioris), przechodząca ku dołowi w grze@eńczołowy(crista jrontdlis), ciągnący się do otworu ślepego(for, cecum). Po obu stro 84 chlinii pośrodkowej zaznaczają się łęki mózgowe(juga cerebrdlia)i wyciski palczaste WBwessiones digitdtae). Przebiegają tu również bruzdy tętnicze(sulci drteriosi), a także@obi 4 powierzchnię skupienia dołeczków ziarenkowych(foteolae gronu(dres). Łuska łą 98 się z sąsiednimi kośćmi szwamc wieńcowym(sut, corondlis), klinowo-czołowym(sut. Fphenojrontclts)i czołowo-jarzmowym(sut, jrontozggomaticą. V z ę ś ć n o s o w a(pars ncsalis)k. czołowej ma z przodu brzeg nosowy(morgo ndschs), F k 8 u-wcięcie sitowe(mcisura ethmoidalis). Z powierzchni dolnej sterczy kolec noso 86 Wpina ncsa@ą. Pwie części oczodołowe(pdrtes orbita(es)oddziela od siebie wspomniane wcięcie Altowe. Każda z nich w swej części bocznej ma płytki dół gruczołu łzowego(fossa glanduóe(@crimchs), w części przyśrodkowej dołek(lub kolec)bloczkowy(fotce resp, spinu Pro chlemsjFB:ść oczodołowa łączy się z otoczeniem szwamc klinowo-czołowym(sut, spWenofronP 8@), czołowo-sitowym(sut, jrontoethmoidaltsj i czołowo-łzowym(sut, jrontolacrimalicjWzegi wcięcia sitowego pokryte są półkomórkami(semicu(lulce), które, uzupełnione 99 powiednimi półkomórkami k. sitowej, tworzą komórki sitowe. Podobnie dwa czołowo P 4 awione rowki uzupełnione rowkami k. sitowej tworzą dwa kanały sitowe, rozpaczy 9@Rce się na przyśrodkowej ścianie oczodołu otworem sitowym przednim i tylnym(fordPWd etbmoidalia anterius et posterws).SRQ.


W miejscu przejścia łuski czołowej w części oczodołowe kość zawiera dwie zataił ąłowe(sinus fro@td(es)przedzielone przegrodę zatok czołowych(septym smuum ńąjlmm). Wejście do każdej z nich(qertura sinus Jrontdis)znajduje się w przednio-pyjodkowym kącie części oczodołowej kości. Kość czołowa noworodka składa się z dwóch symetrycznych części przedzielają szwem czołowym(sut, fo@@s), który koło 8 roku życia zanika:pozostaje jednąjstałe w ok. Kość skroniowa(os tempom(e)składa się z części:łuskowej, sutkowej, bębenka i skalistej. Mieści się w niej narząd przedsionkowa-ślimakowy, złożony z trzech ezągucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego. O z ę ś ć ł u s k o w a(pdrs squdmosd)tworzy znaczny odcinek ściany bocznej czaszki, jej dolnej części odchodzi wyrostek jarzmowy(proc. zggomdticts), łączący się z wyra kiem skroniowym k. jarzmowej. U jego nasady mieści się powierzchnia stawowa stąskroniowa-żuchwowego, składająca się z przedniej, wypukłej części, guzka stawowe gubercuhm drNculcre), i z tylnej, wklęsłej, dołu żuchwowego(fossd mmdibularisj. :7 tylna-górnej części obwodu otworu słuchowego zewnętrznego zaznacza się często mgkolec nadprzewodowy(spinu stprameatica), szczegół orientacyjny przy zabiegach na te okolicy. Przez dół żuchwowy przebiega czołowo szczelina skalista-bębenkowa(ńssgpetrotgmpcnica). Część przyśrodkową szczeliny dzieli zwykle dolny brzeg pokrywą jąmy bębenkowej(proc. interior tegminis tgmpmi)na tylną, właściwą szczelinę skalistu*-bębenkową i przednią szczelinę skalista-łuskową(fissurc petrosqudmosa), która zwykłą kostnieje. Łuska skroniowa ma powierzchnię zewnętrzną lub skroniową(facies tempom-hsj i wewnętrzną, czyli mózgową(fcies cerebrdhs). Brzeg górny łuski łączy się z k. cis mieniową szwem łuskowym(sut, squdmosa). Brzeg przednio-dolny(morgo sphenoidali)łączy się ze skrzydłem większym k. klinowej(sut, sphenosqucmosd). Cześ ć sutkowa(pers mdstoidec), położona ku tyłowi od przewodu słuchowego ze-wnętrznego, uwydatniająca się dopiero u dorosłego, tworzy wyrostek sutkowaty(pzoc. mastoideus).
Często przecięta jest ona szwem łuskowa-sutkowym(sur, squdmosomcstoi-dea)na dwie części, z których powstaje. W części tylnej ma jeden otwór lub kilka otwo-rów sutkowych(fordmmd mdstoided), prowadzących do wnęuza czaszki, do zatoki esowatej. Na przyśrodkowej stronie wyrostka sutkowatego przebiega głębokie wcięcie sutkowe Oncisurd mdstoideą. Na powierzchni wewnętrznej przebiega głęboka bruzda zatoki esowatej(sulcus sinus sigmoidei). Brzeg górny części sutkowej łączy się z k. ciemieniową(sut, pdrietomcstoidec)oraz k. potyliczną(sut, occipitomdstoided). Wyrostek sutkowaty zawiera komórki sutkowe(cel(nice mdstoidede):zarówno większa z nich, jama sutkowa(dntrum mcstoideum), jak i pozostałe łączą się z jamą bębenkową i wysłane są błoną śluzową stanowiącą ciągłość błony śluzowej ucha środkowego. Jama sutkowa pokryła jest od góry pokrywką jamy bębenkowej(tegmen tgmpmi). Jama suękawa łączy się z górną częścią jamy bębenkowej zachyłkiem nadbębenkowyrn(recesst@epitgmp anicwW. Część skalista(pers je(rosą)albo piramida ma podstawę, szczyt, trzy po wierzchnie i trzy krawędzie. W szczycie leży otwór wewnętrzny kanału tętnicy szyjnej(for, cdroticum in. P 9 wierzchnia przednia stanowi część tylną środkowego dołu czaszki. Od części łuskowej oddzielona jest szczeliną skalista-łuskową(fissurd petrosqudmosd), zwykle zarastającBPrzykrawędzi górnej uwypukla się wyniosłość łukowata(emmentic drewna), wywoła@przez kanał półkolisty przedni błędnika kostnego. Cienka ściana górna jamy bębenkowej, pokrywka jamy bębenkowej Oegmen tgmpani), zawiera zwykle jamki kostne, łwmorki pokrywkowe(ce(lulce tegmentd(es). Uchodzący w pobliżu otworu wewnętrznegekanału t. szyjnej kanał mięśniowa-trąbkowy(cmdlis musculotubarius)przedzielony je**przegrodą(sephm cmdlis musculotubdrii)na dwa półkanały:m. napinacza błony bgbenkowej(semicmdlis m. tensoris tgmpam)i trąbki słuchowej(semicdndlis tubce mdl moce). Ściany tego ostatniego zawierają często komórki trąbkowe(cellulae tubdride). Po wyżej i do tyłu od otworu kanału mięśniowa-trąbkowego znajdują się dwa otworki, o 4 których biorą początek dwa rowki. Są to rozwór n. skalistego większego(hiatus n. petro.
ąjżaris), od którego zaczyna się bruzda tego nerwu(sulcus n. petrosi mqjoris). Od**r*n. skalisłego mniejszego(hiatus n. petrosi minoris)rozpoczyna się bruzda Q, -ąHstego mniejszego(st(cus n. petrosi minoris). 'ąę jjtliżu szczytu piramidy na ścianie przedniej leży wycisk n. trójdzielnego(irnpres**ge*. p. -wierzchnia tylna ma znacznych rozmiarów otwór słuchowy wewnętrzny(porus ceną, -gs inL), ujście p+zeWo 9 u słuchowego wewnętrznego(memus ccusticus im. Koniec Ęwjąy tego kanału tworzy dno przewodu słuchowego wewnętrznego(ńndus meatus*yąjwici i@). Dno przedzielone jest grzebieniem poprzecznym(cristc transrersa)na yjąg:e górną i dolną. Część górna zawiera pole n. twarzowego(dren n. fceialis)i pole ąjedsionkowe górne(dren testibuldris sup. Część dolna, poniżej grzebienia, obejmuje'we ślimaka(dred coch(ede), a w nim pasmo spiralne dziurkowate(trdctus spirulis ford-Qjjosus), pole przedsionkowe dolne(dren testibularis inf)oraz otwór pojedynczy(for. yęjęulare).
Na Wnet powierzchni piramidy znajdujemy jeszcze dół podłukowy(fossd sujjweudta)i otwór zewnętrzny wodociągu przedsionka(apertura czł. aqueductus restibul)powierzchnia dolna na brzegu tylnym ma wcięcie szyjne(mcisurd jugulms), które gęąz z odpowiednim wcięciem k. potylicznej tworzy otwór szyjny(for, jugu(arek do pyzodu od niego leży głęboki dół szyjny(fossd jugularis). Dno tego dołu stanowi jednocześnie dno jamy bębenkowej(solum tgmpuni):jego ściana zawiera często komórki bętenkowe(cellulae tgmpmicaej. Dół szyjny łączy ze szczeliną bębenkowa-sutkową kanalik sutkowy(candliculus masłoideus). Przyśrodkowo od dołu szyjnego znajduje się otwór zewnętrzny kanalika ślimaka(cpertum czł. canaliculi cochlede), zaś do przodu od niego otwór zewnętrzny kanału 1, szyjnej. W kanale, w pobliżu otworu zewnętrznego, widoczne są początki kanalików wiodących do jamy bębenkowej(candliculi cdroticotgmpanici). Między otworem zewnętrznym kanału t. szyjnej a dołem szyjnym leży mały dołek skalisty(fossulc petrosd), a w nim otwór dolny kanalika bębenkowego(cpertum inf, cmaliculi tgmpmici). Bocznic od niego wystaje wyrostek rylcowaty(processus stgloideus), objęty u nasady pochwą wyrostka rylcowatego(tagmd proc. stgloidei). Pomiędzy wyrostkami rylcowatym a sulkowatym znajduje się otwór rylcowo-sutkowy(for, stglomastoideum), zakończenie kanału n. twarzowego(canalis fccialis). Szczyt piramidy łączy się z częścią podstawną kości potylicznej chrząstkozrostem skalista-potylicztym(sgnchondrosis petrooccipitalis). Wzdłuż brzegu górnego(morgo superior)części skalistej przebiega bruzda zatoki skalistej górnej(sulcus sinus petrosi sup. Brzeg tylny(marga posterior)łączy się z k. potyliczną chrząstkozrostem(sgnchondrosispetrooceipitalis). W miejscu połączenia tych dwóch kości przebiega bruzda zatoki 9 alistej dolnej(sulcus sinus petrosi inf. Odcinek boczny tworzy znane już wcięcie szyj DC.
Brzeg przedni(marga mterior)w części tylnej oddzielony jest od części łuskowej k. Błęoniowej szczeliną skalista-łuskową(ńsstrd petrosyudmosd), zaś w części przedniej łą 988 się z kością klinową(sgnchondrosis et jissaurd sphenopetrosa\. Vzęść skalistą k. skroniowej przebijają następujące kanały:1)tętnicy szyjnej(cmdlisPPoOcus), 2)nerwu twarzowego(cmahs jccidhs), 3)kanalik bębenkowy(edndlctlusW@p@nicus), 4)kanaliki szyjna-bębenkowe jednolicili caroticotgmpdnici), 5)kanalik suPWwy(candlicalus mcstoideus), 6)wodociąg przedsionka(cqueductus testibuli), 7)kanalik ślimaka(cmdliculus cochlede). V z ę ś ć b ęb e n k o w a(pers tgmpmicd)o kształcie rynienki tworzy przyśrodkowy od 9 przewodu słuchowego zewnętrznego(memus acusticus eat. Do okrężnej bruzdy P@benkowej(sulcus tgmpmicus)przyczepia się błona bębenkowa. Jąu górze kończy się ona kolcami bębenkowymi większym i mniejszym(spince tgmp@88@emajor et minor), obejmującymi wcięcie bębenkowe(mcisum tgmwnicc)dla części 88 otkiej błony bębenkowej. Część bębenkowa kończy się ku dołowi grzebieniem bębenłowym(cnsm rgmpmicc), który obejmując od przodu nasadę wyrostka rylcowatego tworzy jego pochwę.


Kość ciemieniowa(os pmetdle)bierze obustronnie udział w budowie sklepienią(cznych ścian czaszki. Czworoboczna kość ma'brzegi:strzałkowy, dolny, czołowy i pa liczny oraz cztery kąty, czołowy, klinowy, potyliczny i sutkowy. Jej powierzchnia za nętrzna uwypukla się w guz ciemieniowy O(ber parietd(e). Poniżej guza biegną dwtekowate kresy skroniowe(lmece tempordles). W części tylnej, tuż przy brzegu górnym, położony jest otwór ciemieniowy(for, paraj lej Na powierzchni wewnętrznej zaznaczają się bruzdy tętnicze(su(ci arteriosi), brqjzatoki strzałkowej górnej(sulcus sinus sdgittdlis sup, ), bruzda zatoki esowatej(sigsinus sigmoidei), dołeczki ziarenkowe(foteolae grdnuldres)i wyciski palczaste(imp, ąsiones digitatae). Kość sitowa(os ethmoidale)składa się z blaszki sitowej i dwóch błędników. Blaszka sitowa(lamina cribrosa)tworzy część ściany przedniego dołu czasz Szwem czołowo-sitowym(sur, frontoethmoiddlis)łączy się z brzegami wcięcia sitowe k. czołowej. Na powierzchni górnej uwypukla się do przedniego dołu czaszki grzestkoguci(crista gdlh). Z częścią nosową k. czołowej grzebień koguci łączy się dwoma skrzydłami grzebień(koguciego(alce cristde galli). Blaszka sitowa, tworząca część górnej ściany jamy nos wet, przebita jest licznymi otworkami wiodącymi do jamy nosowej, w której przedłużąjgsię rowki ciągnące się po jej przyśrodkowej i bocznej ścianie. 81 a s z k a p i o nowa(lamina perpendicularis)położona w płaszczyźnie pośrodkowtworzy część kostnej przegrody nosa. Jej brzeg przedni łączy się szwem(sut, frontoezh, moidahs)z kolcem nosowym k. czołowej, brzeg tylny z grzebieniem klinowym k. klina wet, a w części dolnej z lemieszem. Jej brzeg dolny przechodzi w część chrzęstną prze-grody. B tę dni k sitowy(ldbgrmthus ethmoidJs)zwisa obustronnie z brzegów bocznych blaszki sitowej. Zawiera on szereg jamek kostnych(cellulce ethmoidales), wysłanych błoną śluzową. Jego boczna ściana, blaszka oczodołowa(lamina orbitdlis), tworzy część przyśrodkowej ściany oczodołu, ściana przyśrodkowa-część ściany bocznej jamy nosa-wet. Komórki sitowe powstają przeważnie przez połączenie półkomórek k. sitowej z od-powiednimi półkomórkami sąsiednich kości. Na powierzchni górnej błędnika przebiega-ją dwa rowki, które przez kość czołową zamknięte są w kanalik przedni i tylny, zaczyna-łące się na ścianie przyśrodkowej oczodołu otworami sitowymi przednim i tylnym(fordmmdethmoidalia mterius et posterws). Blaszka oczodołowa łączy się szwami z sąsiednimi kośćmi:czołową, szczękową, łzową, podniebienną i klinową. Powierzchnia przyśrodkowa błędnika stanowi ścianę boczną jamy nosowej. Jej uwypuklenia tworzą małżowiny nosowe środkową i górną(conchaendsmes media ep superior), oddzielone przewodem nosowym górnym(memus nasi superior). Przewód najwyższy oddziela małżowinę nosową górną od niestałe występującej małżowiny nosowej najwyższej(conchd ncsdlis staremu). Małżowina środkowa zakrWuwypuklającą się większą komórkę sitową, puszkę sitową(bulla ethmoidalis):do przoQi poniżej puszki zwisa ku tyłowi wyrostek haczykowaty(proc. tncmdtus), łącząc slgz wyrostkiem sitowym małżowiny dolnej. Między brzegiem wyrostka haczykowalegea puszką sitową znajduje się rozwór półksiężycowaty(hiatus semilundris)prowadząc? do lejka sitowego(mfmdibuhm ethmoiddle), do którego otwierają się zatoki przynosowe:szczękowa, część komórek sitowych przednich i w połowie przypadków zatoka czołowa. Komórki sitowe tylne otwierają się do przewodu nosowego górnego, zaś zatoka klinowa do zachyłku klinowo-sitowego(recessus sphenoethmoiddlis). Z kości części trzewnej czaszki małżowina nosowa dolna(conchd ndsdhs interior)@4 trzy wyrostki:szczękowy(proc. mczillcris), łzowy(proc. lacrimalis)i sitowy(proc. eWmoidahs), łączące się z jednoimiennymi kośćmi. Kość nosowa(os nosale)tworzy nasadę i część górną grzbietu nosa. Po jej tylnej(wewnętrznej)powierzchni przebiega bruzda sitowa(sulcus ethmoidalis)dla n. sitowegeprzedniego. Lemiesz(tomem tworzy część tylną przegrody nosa.
Po jego obu powierzchniach prze biega ukośnie bruzda nosowo-podniebienna(sulcus ndsopclatmus)dla nerwu tej samej.-ją.
Brzeg górny rozszczepia się na dwa skrzydła lemiesza(dlde tomeris), przylegają g. to k. łl@9 Wej i k. podniebiennej. gjęę łzowa(os ldcrimde)położona jest w części przedniej ściany przyśrodkowej oczojjtworzy jednocześnie część bocznej ściany jamy nosowej. Grzebień łzowy tylny(cną GerimWs post)dzieli 34 na dwie części. Do przodu od grzebienia przebiega bruzda jąąą(sulcus(ecrimdlis), stanowiąca część dołu woreczka łzowego(fossd sacci lacrimdgjGrzebień łzowy przechodzi ku dołowi w haczyk łzowy(hdmulus ldcrimdlis), uzu**iającyotwór górny kanału nosowo-łzowego. gzezęka(mdaWa)składa się obustronnie z trzonu i wyrostków, jarzmowego, czołowe%zębodołowego i podniebiennego. Trzon(corpus muillce), pneumatyczny, zawiera jjgkę szczękową(sinus m@iQris). Powierzchnia przednia trzonu mieści poniżej oczoyQuotwór podoczodołowy(for, mfraorbitale), wiodący do jednoimiennego kanału:parują otworu zaznacza się zagłębienie, dół nadkłowy(fossa canind). grzeg przyśrodkowy tej powierzchni jest głęboko wcięły, stanowiąc wcięcie nosowe jąeisun ndsalis), część krawędzi otworu gruszkowatego(dąerturd piriformis), zakon%-one u dołu ostrym kolcem nosowym przednim(spinu ndsdlis interior). Brzeg górny, jąłoczodołowy(marga mfruorbitdis), stanowi dolną granicę wejścia do oczodołu. Pojjrzchnięprzednią oddziela od tylnej silny poziomy grzebień jarzmowa-zębodołowy(ęństa zg g omaticoalueolarisj. powierzchnia tylna, podskroniowa(fcies infratempordlis), guzowata wypukła(tubernazillae), ma kilka małych otworków Oordmma dlteolarid)wiodących do kanalików dla nerwów i naczyń zaopatrujących zęby tylne i zatokę szczękową. Powierzchnia górna, oczodołowa(fcies orbitalis), łączy się szwami z sąsiednimi kośćmi:łzową, sitową i podniebienną. Jej brzeg tylny stanowi przednie ograniczenie szczeliny oczodołowej dolnej(fssurd orbitdlis mf). Od szczeliny tej przebiega ku przodowi bruzda podoczodołowa(sulcus infdorbitdis), przechodząca w kanał kończący się otworem podoczodołowym. Od kanału podoczodołowego odgałęziają się drobne kanaliki zębodołowe(cand(es dheolares)dla nerwów i naczyń zębów przednich szczęki. Powierzchnia przyśrodkowa, nosowa(facies ndsdlis), bierze udział w utworzeniu bocznej ściany jamy nosowej. Otwór w tej powierzchni, rozwór szczękowy(hiatus mazillaris), prowądzi do zatoki szczękowej. Ku tyłowi od rozworo przebiegu ku dołowi bruzda podniebienna większa(sulcus pa(minus major), którą przylegająca k. podniebienna zamyka w kanał o tej samej nazwie. Do przodu od rozworo szczękowego w części górnej powierzchni przyśrodkowej przebiega bruzda łzowa(sulcus lacrimdlis), którą kość łzowa i miałżowina nosowa dolna zamykają w kanał nosowo-łzowy(cmdlis nasolacrimdlis), łączący jamę oczodołu z jamą nosową. Jeszcze bardziej do przodu przebiega poziomo grzebień małżowinowy(cristdeonchclis)dla przyczepo małżowiny nosowej dolnej. Zatoka szczękowa(hiatus mcaillms)osiąga swą ostateczną wielkość(pojemność ok. 44 cm')dopiero w okresie wykłucia się uzębienia stałego. Z przewodem nosowym środWóymłączy się rozworem szczękowym, zacieśnionym u żywego przez sąsiednie kości ł częściowo zakrytym błoną śluzową. Praktycznie istotny jest stosunek zębodołów i ko@eniposzczególnych zębów do dna zatoki. Wyr os tek j a ramowy(proc. zggomdticus)łączy się szwem z k. jarzmową:ku doło 8 od nasady wyrostka biegnie wspomniany grzebień jarzmowa-zębodołowy. Wyro stek c z o łowy(proc. frontalis)tworzy część ściany bocznej jamy nosowej. Po 82 o powierzchni przyśrodkowej przebiega poziomo powyżej grzebienia małżowinowego śóebień sitowy(cristd ethmoidahs):łączy się on z małżowiną nosową środkową, a jego 9@ć przednia wytwarza groblę nosa(dgger nasi). Brzeg tylny wyrostka zawiera bruzdę 99 w 4(sulcus lacrimdlis), która bierze udział w utworzeniu kanału nosowo-łzowego. Od Póegu bocznego wyrostka czołowego odchodzi grzebień łzowy przedni(cristd lacrimdlis 883. Nieco poniżej nasady grzebienia znajduje się wcięcie łzowe(mcisurd ldcrimdls)9@haczyka k. łzowej. Położony do tyłu od wcięcia guzek łzowy(tuberculum lccrimdle)ś'@owi punkt orientacyjny wskazujący położenie woreczka łzowego. Wyro s 1 e k z ęb o d o ł o wy(proc. dlteolaris)tworzy na swym wolnym dolnym brzegu ŻK zębodołowy(drcus dlreolaris), który zawiera ujścia ośmiu zębodołów(dheoli gema.Q 3 ćX.


les), przedzielonych przegrodami międzydołowymi(septc interdlteoldrid). W zęboąąyzębów trzonowych i niektórych przedtrzonowych poszczególne korzenie tego sąjązęba oddzielają przegrody międzykorzeniowe(sejf iuemdictlarid). Na powierzą przedniej wyrostka pięć pierwszych zębów wytwarza pionowe wyniosłości, łęki zęjjłowe(pga aloeolaria). Wyrostek podniebienny(proc. pdldtmus)tworzy znaczną część podniettąkostnego. Z podobnym wyrostkiem strony przeciwległej łączy się szwem podniebiejąpośrodkowym(sutm pdldtmd mediana). Na jego powierzchni dolnej przebiegają pa żre bruzdy podniebienne(sulci palatmi). W miejscu połączenia obu wyrostków poją:biennych do tyłu od zębów siecznych zagłębia się nieparzysty dół przysieczry(fossa tą siec):odchodzi z niego ku górze kanał przysieczry(c@i@lis mcisitus). Kanał ten rozgęja się ku górze i kończy na powierzchni górnej obu wyrostków otworami przysieczą(foramma mcisitd). Na czaszkach młodych dwa szwy przysieczne(suturde mcishrejdzielają k. przysieczną(os mcisimm):może ona niekiedy przetrwać i u dorosłych, pa żel szwu podniebiennego pośrodkowego każdy wyrostek podniebienny tworzy grzeKnosowy(cristd ndsdlis), który wraz z grzebieniem strony przeciwnej jest miejscem paczenia z lemieszem. Do przodu grzebień ten wyciąga się w kolec nosowy przedni(spnasdlis ant). Brzeg tylny wyrostka podniebiennego łączy się z blaszką poziomą k, pniebiennej szwem podniebiennym poprzecznym(stłum pdldtmd trmstersd). Kość podniebienna(os pdlatmum)bierze udział w budowie szkieletu jamy nosów podniebienia i dna oczodołu. Składa się z blaszek poziomej i pionowej(ldmmde horiztdhs et perpendicularis)oraz trzech wyrostków:piramidowego(proc. pgrdmiddis), acz dołowego(proc. orbitdhs)i klinowego(proc. sphenoiddlis):dwa ostatnie oddzielone od siebie głębokim wcięciem klinowo-podniebiennym(mcisurd sphenopclmmd). Blaszka pozioma ma powierzchnię nosową(fccies ndsdlis)i podniebienną(fccipulatmd). Z wyrostkiem podniebiennym szczęki łączy się szwem podniebiennym paprz cznym, z jednoimienną blaszką strony przeciwległej-szwem podniebiennym pośrodkwym. Wzdłuż górnej krawędzi brzegu przyśrodkowego wystaje ku górze grzebień nos wy(cristc ncsalis), kończący się ku tyłowi kolcem nosowym tylnym(spina ndsdlis psterior). Blaszka pionowa na powierzchni nosowej ma poziomy grzebień małżowino(crista conchdlis), nieco powyżej grzebień sitowy(cristc ethmoiduis):oba grzebienie łączą się z małżowinami nosowymi dolną i środkową. Powierzchnia szczękowa(fcies mdaillms)bierze udział w ograniczeniu dołu skrzy dłowo-podniebiennego. Przebiega po niej bruzda podniebienna większa(stlcus palWnus major):sąsiadujące kości zamykają ją w kanał podniebienny większy, od któregodgałęziają się kanały podniebienne mniejsze. Wcięcie klinowo-podniebienne zamyka trzon kości klinowej w otwór klinowo-po 44 bierny(for, sphenopalatiwną. Wyrostek picami dowy(proc. pgrdmidahs)na swej podstawie ma trzy otwo? otwór podniebienny większy(for, pdldtmum mcjus)i dwa otwory podniebienne nnniejsś(forammc pcldtmd minom), stanowiące ujścia kanałów podniebiennych. Wyrostek oczodołowy(proc. orbitdis)swą powierzchnią przednią łączy się W szczęką, powierzchnią tylną z k. klinową, powierzchnią przyśrodkową z błędnikie@4 sitowej. Powierzchnia górna stanowi tylny odcinek dna oczodołu, powierzchnia boc 44 skierowana jest do dołu skrzydłowa-podniebiennego. Wyrostek klinowy(proc. sphenoidahs)swą powierzchnią górną łączy się z 098 nem k. klinowej i skrzydłami lemiesza:powierzchnia przyśrodkowa tworzy część ściaB(bocznej jamy nosowej, zaś powierzchnia boczna łączy się z blaszką przyśrodkową 9699 sika skrzydłowatego i tworzy część dołu skrzydłowa-podniebiennego. Kość jarzmowa(os zggomdticum)składa się z trzonu i dwóch wyrostków, skronioweś? i czołowego.
Powierzchnię boczną(policzkową)trzonu przebija mały otwór jarzmowa-twarzoBY(for, zggomaticofacidle):na powierzchni tylnej(skroniowej)znajduje się otwór jarz@9 wo-skroniowy(for, zggomdticotempordle), zaś na powierzchni oczodołowej-otwór 38 rzmowo-oczodołowy(for, zggomaticoorbitde)-wszystkie dla jednoimiennych nerw(96.jręyostek czołowy(proc.
Jrontdis)łączy się szwami z k. czołową i skrzydłem wiszym K. klinowej. ęręęos tek skroniowy(proc. tempordlis)łączy się(szwem)z k. skroniową, stanoąwczęść łuku jarzmowego(arcus zggomdticus). zjehwa(mmdibu(@)jest jedyną ruchomą kością czaszki.
Składa się z trzonu i dwóch yąwej i lewej)gałęzi.
pyz on(corpus mdndibulce)w linii pośrodkowej powierzchni przedniej wykazuje ślad ajenta(sgqhgsis)dwóch części, z których powstaje w toku swego rozwoju. W części je(ej uwypukla się trójkątna wyniosłość, guzowatość bródkowa(protubermtic mentajj. jej podstawa obustronnie uwypukla się mocniej jako guzek bródkowy(tuberculum, . j-gale). Nieznaczne wgłębienie po obu stronach spojenia stanowi dół przysieczny(łassi.ągale).
Od otworu tego ku tyłowi i ku górze biegnie kresa skośna(lince obijane)i przewdziw przedni brzeg gałęzi żuchwy. jx!ą powierzchni wewnętrznej trzonu, w dolnej części spojenia, wystaje kolec bródkowyjąętna mentdhs), składający się często z dwóch par guzków lub kolców. Bocznic od niego yjznacza się obustronnie dołek dwubrzuścowy(fossa digdstricd). Od spojenia ku tyłowi j gu górze ciągnie się kresa żuchwowa-gnykowa(lmec mglohgoidec):nad nią znajduje submandibwlaris). (Od tylnego odcinka kresy żuchwowa-gnykowej ciągnie się ku górze, po gałęzi żuchwy igdnoimienna bruzda(svlcus mglohgoideus), która dochodzi do otworu żuchwy. Część zębodołową(pars dlteolms)trzonu ogranicza od góry łuk zębodołowy(mens pheolaris):zawiera on ujścia szesnastu zębodołów(dlteoli dentdles), podzielonych przegrodami muędzyzębodołowymi i międzykorzeniowymi analogicznie do wyrostka zębodołowegoszczęki. Brzeg dolny trzonu stanowi podstawę żuchwy(bdsis mandibulae). G a ł ą z z u c h wy(rdmus mcndibulce)w dolnej części powierzchni bocznej ma nierówność, guzowatość żwaczową(tuberositds mdsseterica), na powierzchni przyśrodkowejpodobną guzowatość skrzydłową(tuberositcs pterggoided). W połowie wysokości powierzchni przyśrodkowej znajduje się otwór żuchwy(for, mmdibulae), ograniczony od*@rony przedniej języczkiem żuchwy(lmgalc mmdibulae). Otworem żuchwy rozpoczyna iię kanał żuchwy(emalis mcndibulae). Brzeg dolny trzonu przechodząc w gałąź tworzy kąt żuchwy(mgulus mmdibulde). Ku@zodowi od brzegu przedniego gałęzi, do tyłu od ostatniego zębodołu, znajduje się małe i Wlkątne pole, trójkąt zatrzonowy(trigonum retromolare), ograniczony od strony przyśodkowejgrzebieniem policzkowym(cristc buccmdtoria). Wzeg górny gałęzi przechodzi ku górze w dwa wyrostki, przedni dziobiasty i tylny łókc łowy. W 5 rostek dziobiasty(proc. coronoideus)jest miejscem przyczepo m. skroniowego. **rostek kłykciowy(proc. condglms)zakończony jest głową żuchwy(caput mdndibuŻel, osadzoną na szyjce(collum mdndibulce), na której zaznacza się dołek skrzydłowy lPBea pterggoidea). Wyrostek kłykciowy łączy się stawowa z k. skroniową.
***ostek dziobiasty i kłykciowy oddziela głębokie wcięcie żuchwy(mcisurd mandibu(dejŻWhwa powstaje na podłożu chrząstki brzusznej pierwszego łuku skrzelowego(Mec? 9 Ś@W miejscu późniejszego połączenia obu zawiązków żuchwy przejściowo powstają Ż 98 eczki bródkowe(ossicula mentalia). Z kosteczek rozwija się guzowatość bródkowaWPWberantid mentdlis), twór filogenetycznie progresywny, charakterystyczny dla człołieka óóć gnykowa(os hgoideum)nie ma bezpośredniego połączenia z pozostałymi kośćmi 9 ś 8 szki. Składa się z trzonu(corpus ossis hgoidei)i dwóch par rogów, większych(comud PWord)i mniejszych(cornud mmor@).


Połączenia kości czaszki Poszczsególne kości czaszki ściśle i nieruchomo łączą się z swą to za pornocą chrząstkozrostów, czy też więzozrostóężuchwa jest zawieszona ruchomo na czaszce za pomocą połą eys*ąw*ego. Połączenia ścisłe Chrząstkozrosty(sgnchondroses).
Nie skostniałe pozostchrzęstnej podstawy czaszki zachowują się i po urodzeniu w pjchrząstkozrostów w miejscach, w których kości się łączą. W miejjtych pierwotna chrząstka szklista przekształca się z wiekiem w estkę wić-knistą. Piramida kości skroniowej łączy się z jednej stroąchrząs tkozrostem skalista-potylicznym(sgnchondrostrooccipżtdlis)z częścią podstawną kości potylicznej, z drugiej chrząs tkozrostem klinowo-skalistym(sgnchondrosisnopetrosu)z kolcem kości klinowej i trzonem kości klinowej. O stkozrost ten wypełnia również otwór poszarpany.
Na czaszce występuje poza tym kilka niestałych, przejściowych, szklistych stkozrostów, a więc 3)chrząstkozrost klinowo-potylic(sgnchondrosis sphenooccipitclis)między trzonem kości kim a częścią podstawną kości potylicznej, który kostnieje, przekształsię w kcxściozrost(sgnostosis)po 20 roku życia, oraz 4)cztery ckozrosty między czterema częściami kości potylicznej, które kast mniej więcej do 6 roku życia. Są to dwa chrząstkozrosty śpp otyli czne przednie i dwa tylne(sgnchondroses intruoccipśanterior:es et posterioresS. Więzo-zrosty(sgndesmoses).
Kości sklepienia i ścian bocznych ki powstają na podłożu łącznotkankowym. Z określonych pproces kostnienia beleczek kostnych postępuje promieniście, doswując się do kierunku głównych linii napięcia(trajektorii)czTym samym czaszka noworodka w widoku od góry ma kształt pi kątny, odpowiednio do położenia guzów czołowych, ciemienioii guzowatości potylicznej zewnętrznej. Ten, pentagonoid"(Ser ciera się:następnie w mniejszym lub większym stopniu, zachowM)na ogół wyraźniej na czaszkach żeńskich niż na czaszkach męsKZ błoniastej(łącznotkankowej)puszki czaszki zachowują się i u noworodka nie skostniałe pozostałości w miejscach, w których się stylają. Występują one w dwóch postaciach:jako wąskie 9 tkanki łącznej na granicach kości, wzdłuż późniejszych s z wó W s z k i(suhrde crmii)i jako większe miejsca tam, gdzie kilka ko 4 łka się. Miejsca te nazywamy ciemiączkami(fomiculi cnW.
źródło, ponieważ u noworodka ciemiączka ulegają ruchom i oddecnuk leżą one w kątach obu kości ciemieniowych w liczbie Clił.jęjgarde).
Na sklepieniu czaszki Oyc, 209)widzimy s z e w str z a ł k o wy(sunĘjąęktóry biegnie w linii pośrodkowej, łącząc obie kości ciemieniowe. U pło***k 3 wszew len prze 8@a się do przodu, dzieląc kość czołową na dwie symetryąjJest to s z ew czołowy(suturd frontdlis), który zazwyczaj zanika między I***życia, czasami jednak(ok. IO%)zachowuje się jeszcze u dorosłego.
S-zew ąąy(sutura coro 4+s)przebiega mniej więcej prostopadle do szwu strzałkowe ąąwąnie między kością ciemieniową a czołową, rozpoczynając się na przednim ąją strzałkowego. Szew węgłowy(sutum lambdoidea)odchodzi od tylnego ąąg strzałkowego i biegnie obustronnie między kością ciemieniową a łuską potyj%gąej ścianie części mózgowej czaszki(ryc. ZIZ), idąc od przodu do tyłu, znajdują yjąw klinowo-czołowy(swum swenofontalis)między kością czołową ygeąi większym kości klinowej, krótki szew klinowo-ciemieniowy(suturdj 4 eralis)między kością ciemieniową a skrzydłem większym i szew łuskowy jąunnosc)między kością ciemieniową a częścią łuskową kości skroniowej. Szew jggzi do przodu i ku dołowi w s z e w ki in owo-łus k o wy(sutum sphenosqudąjąą:y częścią łuskową kości skroniowej a skrzydłem większym, ku tyłowi zaś jw c jem i e ni o w o-s u Ił o wy(stdurd parietomdstoided)między kością ciemieączęścią sutkow 4 kości skroniowej. Wreszcie w przedłużeniu szwu węgłowego e ku dołowi szew p otyli c z no-sutkowy(suturd occipitomcstoidec)między potyliczną a częścią sutkową kości skroniowej. ęści przedniej dołu skroniowego należy jeszcze wymienić szew c z oto wo-j awy(suturc jronłozggomdticd), biegnący między wyrostkiem jarzmowym kości ej a wyrostkiem czołowym kości jarzmowej, i s z e w kij n o w o-j ar z m o wy(suhenozggommicd)między kością jarzmową a skrzydłem większym kości klinowej. jarzmowym biegnie krótki s z e w s kron i owo-j a rzm o wy(suhod temąoroticc)między wyrostkiem skroniowym kości jarzmowej a wyrostkiem jarzmowym frontowe j. łezęści twarzowej czaszki(ryc, 211)znajduje się poprzeczny szew u nasady nosa przedłużenie, szew czołowo-nosowy(suturd frontoncsdlts)i szew czoło czekowy(suhm frontomcaillaris). Ze środka szwu poprzecznego nosa biegnie owo szew między obu kośćmi nosowymi, s-zew międzyńosowy(suhrd mWs), bocznic zaś od niego szew nos owo-s z czekowy(suturd ndsomcaillaris). więcej pośrodku brzegu podoczodołowego rozpoczyna się szew j arzmowogłowy(suturd zggommicomaillaris). Na podniebieniu(ryc, 246)biegną:s z e w lebienny pośrodkowy(sutura pd(mina mediana), szew podniebienny ecżny(suturd pa(mina trmstersd)i często szczątki szwu przys lec zn ego*@@@tc). O sżwach oczodołu i jamy nosowej będzie mowa dalej.
Wmkowy materiał szwów wnika licznymi włóknami Sharpeya w brzegi przyśhdo siebie kości i łączy je mocno. Znaczna większość kości czaszki połączona a@i piłowatymi(suturae serratae). Im bardziej szwy te są zazębione i rozgaPKw szwie strzałkowym lub węgłowym, tym mocniej kości są związane z sobą. yVznej powierzchni kości szwy są słabiej zazębione niż na powierzchni zewśF 9 e@czne tylko szwy mają odmienny charakter od szwów zębatych, np. s z ew(98)(swum squamosd)między częścią łuskową kości skroniowej a kością ciernie***szew gładki(suturc piana)na podniebieniu(ryć. 129, 2461+84 c z k a(fonticuli).
Z liczby sześciu dwa ciemiączka są nieparzyste i dwa parzy**1 o kształcie porównywanym zwykle do latawca, ostrym kątem skierowane****u:leży ono na skrzyżowaniu'szwu wieńcowego, strzałkowego i czołowego 89 to, 3-5, 5 cm długości-i 2-5 cm szerokości, wyczuwalne w czasie badania?! Pgo, stanowi ważną wskazówkę podczas porodu co do położenia czaszki płodu Q Przez nie można wyczuwać tętno naczyń mózgowych, a w warunkach choWPko wielkie albo czołowe(fonticulus major s. jrontdhs).ś 3 rt lż.


iłowych zmiany ciśnienia śródczaszkowego.
Drugim nieparzystym ciemiączkieąjj ciemiączko tylne OonNcu(us posterior'), znacznie mniejsze od poprzedntąsztąłtu trójkątnego. Leży ono w miejscu zetknięcia się szwu strzałkowego ze szwem Qjawym u szczytu łuski potylicznej. Z ciemiączek parzystych położonych na boezjjlianie czaszki przednie, podłużne 3)ci e mi acz k o przednio-bo c zne, czyli kitą:e(fouiculus posterolmerdlis s. sphenoiddlis), znajduje się u wierzchołka skrzę*i*kszego kości klinowej w okolicy pterionu, w miejscu zbliżenia się do siebie kości ąnieniowej, klinowej, skroniowej i czołowej. Tylne, bardziej nieregularne 4)c i em i ąw:o ty In o-b o c z ne, czyli s u 1 k o w e(fonticulus posterolaterdlis s. mastoideus), leży iiżej kąta sutkowego kości ciemieniowej między kośćmi:ciemieniową, potyliczną i się iłową. Tylko trzy pierwsze ciemiączka są natury błoniastej, łącznotkankowej, natomtąostatnie jest zamknięte warstwą chrząstki szklistej. Kostki szwów(ossa'suturulicĘ, czyli wstawki kostne.
W obrębie szwów, jrównież w obrębie ciemiączek, mogą występować oddzielne punkty kostnienia i mogą wytwarzać większe lub mniejsze kosteczki. Specjalnie licznie występują one w obrwQszwu węgłowego i ciemiączka tylnego. W obrębie ciemiączka przedniego może się wytwarzać czworokątna wstawka kostna dość dużych rozmiarów(kość bregma), obrębie ciemiączka klinowego może powstawać wstawka zwana n a s kra y dł em, czyjjpterionem. Zanik szwów i ciemiączek.
Wraz z postępującym wzrastaniem kości czaszkpasma łącznotkankowe między nimi położone stopniowo coraz bardziej zwężają się, ciemiączka zamykają, a wreszcie zamykają się i szwy. Pasma te w czasie porodu umożliwiaśją nasuwanie się brzegów kości na siebie i wzmagają do pewnego stopnia zdolność adapJtacyjną główki płodu podczas przeciskania się przez kanał miednicy. Znaczna szerokośętych przestrzeni międzykostnych, jak również dłuższe niż zazwyczaj ich przetrwanie jer często wskaźnikiem wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego, a także jest charakterysty-cznym objawem procesów chorobowych(wodogłowie). Ciemiączko tylne i ciemiączka położone na bocznej ścianie czaszki zamykają się nor-mamie w ciągu I roku życia, zazwyczaj niedługo po porodzie. Ciemiączko przednie za-myka się dopiero w 2 roku, choć nieraz już pod koniec pierwszego(Ehrlichówna). Znacznie później zaczyna się zanik szwów.
Podobnie jak zanikają chrząstkozrosty między trzonem a nasada kości długich i są, zastąpione kościozrostami, również w póżąęniejszym wieku zanika tkanka łączna szwów i na jej miejsce występuje koś cio zrósł(sgnostosis'). Tylko okres między wystąpieniem pierwszego kościozrostu szwów na czas szce a zupełnym ich zanikiem jest znacznie dłuższy niż w chrząstkozrostach. O ile szew czołowy zanika już w 2 roku, o tyle większość szwów sklepienia czaszki kostnieje dopiero między 40 a 50 rokiem życia(sgnostosis senihs'). U człowieka kostnienie rozpoczyna się wpierw na powierzchni wewnętrznej, natomiast u wszystkich innych Naczelnych, jat i u ssaków w ogóle-na blaszce zewnętrznej. Poza szwem czołowym zanik rozpoczy@się w szwie strzałkowym w 20-30 roku. Później, między 30 a 40 rokiem, rozpoczyna s@zanik szwu wieńcowego i klinowo-czołowego:w latach 40-50 kostnieje szew węgłoBYJ 8 od względem czasu zarastania szwów widzimy duże różnice osobnicze. Niektóre kości twarzy, np. szczęki, kości podniebienne, nosowe, łzowe, stale pozostają samodzieBeprawdopodobniew związku ze stałym przekształcaniem się kośćca szczęk wraz ze zrJanami uzębienia i zmniejszającym się działaniem mięśni żwaczowych. Deformacje czaszki.
Płaskie kości czaszki rosną w trzech kierunkach.
Wzrastanie 29 bościowe postępuje od okostnej wewnętrznej, gdy tymczasem wzrastanie powierzchoewe w kierunku długościowym i szerokościowym-od brzegów kości ograniczającyBAszwy. Brzegi kości są to miejsca wzrastania i powodują wzrastanie szerokościowe 8 szwach strzałkowa położonych, a długościowe-w szwach położonych poprzecznie Kostnienie szwów może jednak występować przedwcześnie, przed ukończeniem wz@słania czaszki(sgnostosis memuaru). Kostnienie przedwczesne odróżnia się od koswenią starczego tym, że występuje w określonym miejscu szwu, przenika przez całą jeśłgrubość, nieprzerwanie postępuje w obu kierunkach i wszelki ślad szwu zanika. T 4'ciemiączko małe albo potyliczne Oonticulus minor s. occipitdlis)?kostki Worma(ossiculc Barmana).Forticulus, , *eci*.
Fonticulusenbmhtnlis\.
Fonticałusć*tor.
Fomiculus interior.
Ryc.
261. Czaszka noworodka widziana od góry F/a nat, wielkości).Farni culus****.
Fontculus potamletamlłs.
Bc.
262. Czaszka noworodka widziana ze strony lewej P/a nat, wielkości).399.


Ryc.
263. Czaszka stożkowata.
Oaycephalus.
Zanik szwu wieńcowego.
zanik szwu, hamujący wzrastanie czaszki w kierunku prostopadłym do jego przebiegnę przyczynia się do występowania wielu deformacji czaszki, zaliczanych do tzw. ścieśoieńczaszki(crmiostenoses)ze względu na jej zmniejszoną pojemność w tych przypadkach I tak widzimy, że przedwczesny zanik szwu wieńcowego łączy się z występow@ie@cz a szkl s toż k owa te j(oagceąhdlus). Tutaj wzrastanie czaszki zahamowane jesł 8 kierunku długościowym i kompensacyjnie postępuje w kierunku wysokościowym i szemskościowym. Deformację tę znajdujemy nieraz u eunuchoidów i schizotymików, co b? 48 wodziło że czynniki wewnątrzwydzielnicze biorą udział w kształtowaniu czaszki, 8 o 8 wól szerokościowy czaszki zahamowany test przedwczesnym zanikiem szwu slrzałkoWego:powstaje wtedy czaszka łódkowata(scaphocephalus:skqye s łódź), b 44(8 przeciwieństwem czaszki stożkowatet. Tułał łączy się nienormalnie mała szerokość c 88 cszli z nadmiernie wielką długośclę, p(Yczym okolica czołowa jest bardzo u**klona do przodu, zaś potylica silnie wy 89 żona ku tyłowi. Przedwczesny zanik sz 99 czołowego, występujący już w życiu pło@wym, wywołuje klinową formę czoła, 1(91 K 43 ro gł o w i e, (trigonocephalia). Weze 88 zanik szwu klinowo-ciemieniowego W 9 Ysię z siodełkowatym wgłębieniem ołw 9 Ybregma, mówimy wtedy o czaszce sW 4 elków a te j(clmocephdlus:kline-łożelNiecoodmiennego rodzaju jest skoś@9 głów i e(pldgiocephalid:plagios s 9 Ko**Deformacjata jest powodowana rozwojoBPwrodzoną asymetrią obu półkul rnózgoBYŚalbo obu połów czaszki. Skośna czaszka rWó gowa może występować w łączności z póPł.400.
Ryć.
264. Skośnogłowie.
Pił giocephdlus.
Zanik szwu strzał-kowego i lewej połowy sz*eń*owego.
88 c 255.
Dłeformacja sztuczna.
Czaszłęprzedhistoryczna z Argentyny.
RekonsJ 84 cja części miękkich wg lmbelloni.
'yęmym zanikiem szwów, lub też z innych przyczyn.
Przeważnie sklepienie czaszki jest Ęąjetryczne, ale również podstawa może być "skoliotycznie"wygięta:wtedy np. szew Śjebienny pośrodkowy przebiega asymetrycznie, odchylając się od linii pośrodkowej. *py-zedwczesne skostnienie szwów, którego przyczyn należy dopatrywać się w proce g. patologicznych, rozpoczyna się często już w życiu płodowym, nieraz dopiero po gro. Ćjju:im później proces ten jest ukończony, tym w słabszym stopniu występuje zmiana*z*a*czasz*. reformację puszki mózgowej mogą być spowodowane i innymi przyczynami, przede:yystkim krzywicą:miękkie kości czaszki mogą ulec stałemu zniekształceniu, w przy'', jen gdy dziecko leży po jednej stronie. Na twardym podłożu nawet normalna czaszka kaka może ulec deformacji, jak to widzimy u ludów koczujących Patagonii. Z tego:ąyąju pierwotnie przypadkowych deformacji rozwinął się u różnych ludów(Ameryki Ńmocnej, Ameryki Południowej, Celebesu, Europy)zwyczaj s z 1 u c z ny c h de f o rm ajzamierzonych. Powstają one czy to wskutek silnego bandażowania głowy dziecka, '%też nakładania mocno sznurowanych czepków lub silnego związywania dwóch deszwuekprzyłożonych jedna do czoła, druga do potylicy. W tego rodzaju deformacjach, jjwet bardzo silnych, mózgowie nie zostaje uszkodzone, chociaż wyraźnie zmienia swą yętałt, dostosowując się do formy czaszki. Połączenia stawowe.
Staw skroniowa-żuchwowy(artculatio temporomandibularis)Żuchwę i czaszkę łączą ruchomo dwa symetryczne stawy, prawy i leią, w ruchach swych stale użytkowane równocześnie. Krążek stawowy dzieli staw skroniowa-żuchwowy na dwie części, ściśle od siebie oddzielone. W skład stawu wchodzą:powierzchnie stawowe kości skroniowej i głowy żuchwy, krążek stawowy, torebka i więzadła stawowe. Powierzchnie stawowe.
Powierzchnię stawową na kości skroniowej tworzy przedni odcinek dołu żuchwowego(fossa mandibuldris)i do przodu od niego położony guz ek st aw owy(tuberculum crticulre). Z dołu żuchwowego, położonego do przodu od przewodu słucho*wego zewnętrznego, tylko odcinek przedni, dołek stawowy(fotce BOculms'), który jest położony do przodu od szczeliny skalista-bębenłowej, stanowi powierzchnię stawową, pokrytą chrząstką włóknistą. Odcinek tylny dołu żuchwowego, ograniczony przez część bębenka 84 kości, nie tworzy powierzchni stawowej:przestrzeń ta, położona(Wdzy głową żuchwy a przewodem słuchowym zewnętrznym, zawiera PBhkę łączną i tkankę tłuszczową, czasami może w nią wnikać część ślinianki przyusznej. Odcinek przedni powierzchni stawowej na kości skroniowej stanowi PWrzeezny wał-guzek stawowy, również na swym tylnym stoku poŻWchrząstką włóknistą. Położona na kości skroniowej powierzchnia 9 wowa stawu skroniowa-żuchwowego składa się więc z wklęsłego Whego i z przedniego wypukłego odcinka. Długa oś dołka stawowego, 8 cynie nie ściśle poprzecznie, lecz przyśrodkowo i ku tyłowi:osie obu'9 wów krzyżują się mniej więcej na przednim brzegu otworu wielkie 49 Tak samo skierowana jest oś guzka stawowego, powierzchnię stawową na żuchwie tworzy głów a żuchwy(edput.'staw żucbwowy(articulatio mandibwaris).


Ciosała articularis.
masło ideo s.
Ligamentumf.
bterale.
Qgamentumć stylomandibulare.
Processus zygornaticus.
-Processus coronoideus.
Ryć.
266. Staw skroniowa-żuchwowy prawy widziany ze strony bocznej. mandibulae), kształtu podłużnie elipsoidalnego.
Długie osie obu głzbiegają się ku tyłowi i przyśrodkowo oraz tworzą otwarty do przkąt rozwarty(l 5 O-lóO'). Powierzchnia stawowa głowy jest skiewana ku górze i do przodu:jest więc zwrócona do guzka stawów i tylko ta część powierzchni głowy służy do połączenia stawowego i ypokryta włóknistą chrząstką stawową. Krążek stawowy(discus articulms), zbudowany z chrząstki wio stel, występuje w postaci owalnej płytki, cienkiej pośrodku, grubsna obwodzie(3-4 mm), zrośniętej dokoła z torebką stawową. Na sapowierzchni górnej jest ona wiernym odbiciem powierzchni sławo na kości skroniowej, a więc w części odpowiadającej powierzchni Jnet guzka stawowego jest wklęsła, w części zaś przylegającej do do stawowego wypukła. Powierzchnia dolna krążka stawowego jest w sła, dostosowana do wypukłej głowy żuchwy. Gdy szczęki są zwą przylega ona do dołka stawowego i jest ustawiona prawie piane(ryć, 268 c). Chrząstka ta dzieli jamę stawową na dwie całkowicie 9 dzielone od siebie i nad sobą położone komory stawowe. Stanowi 9 przenośną panewkę, którą w chwili otwierania ust mięsień skrzydle boczny wraz z głową żuchwy przesuwa do przodu z dołka na gWstawowy(ryć, 268 b). Torebka stawowa(eqpsula artieularis)stanowi lejkowaty woTskierowany wierzchołkiem ku dołowi, u góry obejmujący guzek i 4(8 stawowy aż do szczeliny skalista-bębenkowej, na dole zaś szyjkę 6 chwy:tutaj torebka schodzi z tyłu niżej niż z przodu, ponieważ 0(8.ąjowy żuchwy, służący za miejsce przyczepo mięśnia skrzydłowe g. -wznego, nie może być objęty torebką. Obie komory jamy stawowej ą addzielną błonę maziową, która wyścielą od wewnątrz błonę Q, 'yjistą, ale nie pokĘwa krążka stawowego. Torebka stawowa jest Ęjąą i dzięki lemu pozwala w czasie otwierania ust na wysuwanie się%%ąę żuchwy do przodu z dołka na guzek stawowy. Ruch ten wyezu'ąję na sobie, przykładając opuszkę palca przed skrawkiem małża, ąąję usznej poniżej łuku jarzmowego. Wkładając palec do przewodu Qąwowego zewnętrznego, wyczuwamy przy zwieraniu szczęk głowę ąwęy wsuwającą się z powrotem do panewki stawowej. yjwzadła stawowe.
Odróżniamy trzy więzadła.
Wi ę z a d to b o c z n e'g%:nentum lnem(e), mocne, trójkątne, wzmacnia torebkę stawową 1(-legnie skośnie od przodu i góry do tyłu i ku dołowi(ryć. Zóó).
Inne pasmo wzmacniające torebkę biegnie przyśrodkowoz okolicy szczeliny skalista-bębenkowej kości skroniowej również do ązyjki żuchwyB(lig, medide:ryć. 267).
Więzadło klinowo-żucKwow e Oigamentun sphenomandibuldre)biegnie po strome przy środkowej w pewnej odległości od torebki stawowej od tyłu i góry ku przodowi i do dołu. Rozpoczyna się ono na kolcu kości klinowej i szczelinie skalista-bębenkowej kości skroniowej i szeroko przyczepia się na powierzchni wewnętrznej gałęzi żuchwy do języczka żuchwy i obok niego, obejmując początek bruzdy żuchwowa-gnykowej. To cienkie pasmo więzadłowe rozwojowa pochodzi z osłonki chrząstki brzusznej pierwszego łuku skrzelowego. W przestrzeni między nim a wyrostkiem kłykciowym żuchwy biegną naczynia szczękowe do dołu podskroniowego i nerw uszna-skroniowy z tegoż dołu w kierunku otworu słuchowego zewnętrznego. Wi ę z a d to rył c owo-z u eh w owe(ligamentum stglomandibuldre)rozpoczyna się wspólnie z więzaBemrylcowo-gnykowym na wyrostku rylcowatym:biegnie ono skośnie 4 o przodu i ku dołowi:przyczepia się do kąta i brzegu tylnego gałęzi Żuchwy między mięsniem żwaczem a mięsniem skrzydłowym przyśrodBowym. Więzadło to stanowi pasmo powięzi policzkowa-gardłowej, Bzdłuż którego biegnie po stronie bocznej tętnica szyjna zewnętrzna:Ba ono więc znaczenie dla topografii tej tętnicy. Poza tym więzadło 48 eowo-żuchwowe oddziela śliniankę przyuszną od podżuchwowej. Naczynia i nerwy.
Unaczynienie tętnicze stawu skroniowa-żuchwowego pochodzi 8 Wku gałązek tętnicy szyjnej zewnętrznej, głównie skroniowej powierzchownej:uner 8-od nerwu żwaczowego i uszna-skroniowego-gałęzi nerwu żuchwowego(Vj). PBzynia chłonne prowadzą do głębokich węzłów szyjnych góqych. 'więzadło skroniowa-żuchwowe(lig, temporommdibu(4 re)Tę część więzadła bocznego określano dawniej jako więzadło poboczne przyśrodko? 'e Oig, collmerdle medidle).
NAP wymieniają tylko to ostatnie jako więzadło poboczne W 9 luerdle)dla określenia wzmocnienia bocznej ściany torebki stawowej, gdyż wystęP 9 leono stale. Wyraźne zgrubienie przyśrodkowej ściany torebki(lig, collmerdle medicłel jest zjawiskiem niestałym.


Mechanika stawu skroniowa-żuchwowego.
Ruchy stawu skroniowa-żuchwowegą yzależne od budowy stawu, od współpracy mięśni i od obu szeregów zębów. Ruchy w ęQ, wach prawym i lewym, odbywają się zawsze równocześnie, przy czym cztery komory ją stawów tworzą jeden zamknięty łańcuch stawowy. Człowiek, jako wszystkożerny, ją-wielostronną możliwość ruchów w swych sławach skroniowa-żuchwowych, gdy tymezą, sem większość ssaków ma o wiele prościej i bardziej jednostronnie zbudowany apąyąjżucia. U człowieka odróżniamy trzy kierunki ruchów:1)wysuwanie i cofanie zuch. (ruchy saneczkowe albo ślizgowe), 2)opuszczanie i podnoszenie żuchwy(ruchy otwieąj, nią i zamykania ust:ruchy zawiasowe), 3)ruchy boczne, czyli ruchy żucia(albo mie(e, ma). U ssaków z wyjątkiem człowieka i człekokształtnych występują formy, w któręyjeden z tych rodzajw wyspecjalizował się w jednostronny mechanizm. Gryzonie ąpmają typ pierwszy:główka stawowa tworzy u nich walec ustawiony strzałkowa, korzyąeny zwłaszcza dla ruchów saneczkowych. U drapieżnych widzimy staw zawiasowy ęyktórym bloczek stawowy główki ustawiony ściśle poprzecznie jest objęty panewką stą. , wową.
Przeżuwające wreszcie rozdrabniają swe pożywienie przez wydatne ruchy żuctą*U człowieka w stanie spoczynku żuchwy szeregi zębów nie są całkowicie zamknięte. zęby górne i dolne nieściśle przylegają do siebie, głowa żuchwy nie spoczywa w głgt dołka stawowego, lecz przylega do tylnej powierzchni guzka stawowego, oddzielona og*niego tylko przednią częścią krążka stawowego, a sam dołek jest wypełniony tylną gruK. szą częścią krążka.
Jeżeli głowa jest przechylona ku tyłowi, jak to często bywa np. we*śnie, wtedy głowa żuchwy głębiej opuszcza się do dołka stawowego.Ligamenturn laterale.
A, meningea media A, rnaxillarisN, lirgualisN, aweolaris interior N. mylohyoideus X.Cąoswe articularis.
-A, temporalissuperfcialis A, aheolaris interior.
Liga memu msphenomandibulareLigementumstylomandi hu lare A, carotis externa.Ryć.
267. Staw skroniowa-żuchwowy prawy widziany ze strony przy środkowej.W ruchach pierwszego rodzaju, w czasie wysuwania żuchwy, głowa jej wraAz krążkiem stawowym ześlizguje się z dołka stawowego wzdłuż tylnej powierzchni guzłBstawowego do przodu i ku dołowi, ustawiając się na szczycie guzka(ryć, 268 b). Dzię 84 temuzachodzące między siebie guzki zębowe oddalają się od siebie i wreszcie dolne sie kacze ustawiają się przed górne. W czasie cofania żuchwy ruch odbywa się oczyWłście w odwrotnym kierunku. U osób chudych ześlizgiwanie się głowy z dołka na guzeBjest widoczne z zewnątrz wskutek wytwarzania się dołka między głową żuchwy a małże WITIĘ USZIIĘ. W drugim rodzaju ruchów, w czasie o 1 w i er ani a u s 1, opisany ruch ślizgowy w 206 net komorze łączy się z ruchem zawiasowym w komorze dolnej stawu, przy czym oP 4 rodzaje ruchów odbywają się synchronicznie, tzn. głowa żuchwy wraz z krążkiem ześW.jje się z OołKa na guzeł, a Ownocześnie obraca się na dolnej powierzchni krążka. yjjj-yt ten odbywa się w stosunku do poprzecznie biegnącej osi przez głowę żuchwy, jest ąąwe ruchem zawiasowym. W ruchu Wm oba szeregi zębów oddalają się od siebie, usta yjęierają się W ehwQ z w i e r a n i a szczęk odbywa się To sanno, tylko w odwrotnym kiep((Illity trzecim rodzaju ruchów, w ruchach żucia(mielenia), żuchwa przesuwa się jjeznie. Ruch Jen odbywa się w ten sposób, że żuchwa obraca się w stosunku do osi jajowej biegnącej przez głowę jednego stawu skroniowa-żuchwowego. Bródka przesuQąsię w sOoOę lej głowy, która pozostaje w dołku stawowym i wykonuje obrót. W staą-te strony przeciwległej krążek stawowy wraz z głową wędruje na guzek stawowy:dzieją temu oba szeregi zębów oddalają się od siebie(o wysokość guzka)po tejże stronie j ges zostaje wsunięty między oba szeregi zębów. W następnym momencie głowa żuchwy ewa się do dołka stawowego, a wysuwa się głowa strony przeciwległej. plastyczność stawu skroniowa-żuchwowego.
Ukształtowanie stawu skraj(lawo-żuchwowego jest osobnicza bardzo zmienne i związane z budową uzębienia i roąząjemzwarcia(p. t. U, uzębienie).
Zęby nie mają zdolności dostosowywania się, a więc wla ta musi przypadać stawowi skroniowa-żuchwowemu:stanowi on też tę najbardziej pjąstyczną część układu, która przez przebudowę dostosowuje się do warunków. Stosuj(ek między uzębieniem i stawem skroniowa-żuchwowym widoczny jest już podczas rozwoju. U noworodka brak jeszcze guzka stawowego, a dół żuchwowy jest płaski i dopiero Discus artcularis.óveaarticularisV s.
cez.
Tu berculurn articulare.
Ryc.
268. Staw skroniowa-żuchwowy prawy w przekroju strzałkowym:a-szczęki zwarte:'b-szczęki rozwarte.Schemat.
8 Faz z rozwojem zębów guzek uwypukla się.
Odwrotnie jest u starca:po dłuższym określę bezzębności guzek i dołek stawowy spłaszczają się, a nawet może zaniknąć krążek Aławowy. Głowa opada wtedy do panewki.
W czasie otwierania szczęk odbywa się tylko Web zawiasowy, bez ześlizgiwania się głowy do przodu. Woźne formy zwarcia powodują różne ukształtowanie się stawu. I tak np. zwarcie ob**gowate, w którym brzegi sieczne dolnych i górnych siekaczy padają na siebie prosto P+4 le, jak brzegi sieczne w obcęgach, wywołuje płaską formę stawu, w której guzek sta.405.


wowy jest słabo rozwinięty.
Staw przybiera charakter stawu ślizgowego(saneczkoęąOdwrotnie bywa w zwarcia, w którym górnie zęby przednie wysuwają się silnie Qdolne(zwarcie wybitnie nożycowate), tak że w znacznym stopniu je zasłaniają. W ją uzębieniu spotykamy staw z wydatnym i stromo pochylonym guzkiem. Przeważają rdchy zawiasowe.
Obok normalnej budowy stawu skroniowa-żuchwowego może występować staw o charakterze stawu ślizgowego(saneczkowego)w zwarciu obcęgjwtym i staw o charakterze stawu zawiasowego w zwarciu wybitnie nożycowatym, gąnież wskutek niekompletnego uzębienia może nastąpić przebudowa stawu skronią-żuchwowego, którą również należy uważać za wynik dostosowania. Według gninghoffa uzębienie, żuchwa, staw i mięśnie żwaczowe stanowią ogniwa jednego czsetowego i ściśle z sobą związanego układu. Uwagi ogólne.
Przestrzeń zażuchwowa(fossd retromdndibulcrisć), leżąca do tyłu gałęzi żuchwy, w której spoczywa część ślinianki przyusznej, powiększa się nieco w s:górnej części w czasie otwierania ust, natomiast kąt żuchwy zwęża ją w części do)(Jest kwestią sporną, czy to masowanie gruczołu przez kąt żuchwy podczas jej ruch wpływa na wydajniejsze wydzielanie ślinianki. Przyjmujemy, że najspokojniejszym i najmniej ruchomym punkiem żuchwy jest oko(ca otworu żuchwy-tutaj też leży miejsce wejścia naczyń i nerwów. Wskutek nadmiernego otwarcia ust, np. w czasie ziewania, wymiotowania itp. , główĘstawowa może przekroczyć do przodu najniższy punkt guzka stawowego i zatrzymać pod wpływem działania mięśni na przedniej powierzchni guzka. Temu jednostronnemlub obustronnemu zwichnięciu żuchwy niekoniecznie musi towarzyszyć zerwanie toreki stawowej, gdyż torebka jest dostatecznie luźna. W tym zwichnięciu chory nie mózamknąć ust.
Nastawianie polega na pociąganiu żuchwy wpierw ku dołowi, a następ skierowaniu jej do tyłu.Streszczenie Połączenia ścisłe kości czaszki występują bądź jako chrząstkozrosty(sgnchondroseWbądź też jako więzozrosty(sgndesmoses). Do pierwszych należą chrząstkozrosty:skatisto-potyliczny(s. petrooccipitclis), klinowo-skalisty(s. sphenopetrosd)oraz cztechrząstkozrosty śródpotyliczne, dwa przednie i dwa tylne(sgnchondroses intrdoccipia(les mteriores et posteriores)-te ostatnie kostnieją już do 6 roku życia. Więzozrosty występują jako szwy(suturae)lub jako ciemiączka(fonticuli). Na sile pieniu czaszki widoczne są szwy:strzałkowy(sut, sdgittdlis), czołowy(sut, frontalirzanika do 2 rż), wieńcowy(sut, corondhs)i szew węgłowy(sut, lmbdoided). Na ścianie bocznej części mózgowej czaszki występują szwy:klinowo-czołowy(s 96 sphenofrontalis), klinowo-ciemieniowy(sut, sphenoparietalis), łuskowy(sut, squamose). klinowo-łuskowy(sut, sphenosquamosa), ciemieniowa-sutkowy(sut, pcrietomcs(oi@@łi potyliczna-sutkowy(sut, occipitomdstoided). Na części twarzowej czaszki przebiegają szwy:czołowo-nosowy(sut, fronton@s@Wczobowo-szczękowy(sid, jrontomazillaris), rwędzynosowy(sut, mternasalts), nosowy-szczękowy(sut, ndsomazillmsj i jarzmowa-szczękowy(std, zggomaticomcail(aris\84 podniebieniu przebiegają szwy:podniebienny pośrodkowy(sut, palatma mediana), pWniebienny poprzeczny(sut, pdlminc trmstersc)i często szczątki szwu przysieczneQP(sut, incisitc). Wspomniane szwy mają najczęściej charakter szwów piłowatych(su(@@serrdtce), rzadziej łuskowych(suhrae squdmosde)bądź gładkich(suturde pRnaeJZsześciu c i e m i ą c z e k dwa są parzyste, dwa nieparzyste. Nieparzyste są:ciemiącz 89 przednie(fonticulus mterior)i tylne(fonticulus posterior), zwane też wielkim(cz(896 wym)i małym(potylicznym). Na bocznej ścianie czaszki leżą parzyste ciemiączka prze 9 nw-boczne(foruje, anterolateralts)i tylna-boczne(jontic, posterolateralis). Na przebiegu szwów mogą występować kostki szwów(ossc suturdlia). W obrębie ciemiączka przedniego może występować kość-bregma, w ciemiączku klinowym-pWTIOII. Przedwczesne skostnienie szwów czaszki prowadzi do różnych form ścieśnienia czaSę ki(cruriostenosis).gaje staWOwe s@O 9 wJ JeWTBe s ław skroni owo-żuchwowy(arfie, łenpojągj 4 s). Jego powie'zchnie stawowe stanowi przedni odcinek dołu żuchwowego ąągularłs), dołek s@wowy(fotce crNculdris)i tylny stok guzka stawowego(mĆąj-geulare). PowieJ'zchnlę slawową na żuchwie tworzy głowa żuchwy(capigją-j Powierzchnie slawowe pokryte są chrząstką włóknistą. ąjąęową dzieli na 4 wie oddzielne komory krążek stawowy(discus drticularis), ggąe grubszy i zrośnięly z torebką stawową. Torebka stawowa(cdpsulc articulaywjją, dzięki czemu nie hamuje obszernych ruchów w stawie. Wzmacniają ją yąąęą:boczne(lig, la(er@e), klinowo-żuchwowe(lig, sphenomdndibulare)i rylcojęwowe(Itd, stglomandibu(are*. yąąe skroniowa-żuchwowym odbywają się ruchy w trzech kierunkach:1)wysuj ąjąnie, 2)opuszczanie i podnoszenie i 3)ruchy boczne, czyli ruchy żucia.Jamy i doły czaszki-twierdziliśmy, zarówno część mózgowa, jak i twarzowa czaszki ują szereg jam i dołów ograniczonych poszczególnymi kośćmi. się z nimi kolejno zapoznać.
Jama części mózgowej czaszki tany jamy czaszki mózgowej(cmum crcnii s. neurocraniP)warzone przez wszystkie osiem kości części mózgowej czaszki. żniamy sklepienie czaszki(cahcric)oraz jej podstawę isk granicę między nimi tworzy umowna płaszczyzna pozioma, ąca przez gładziznę i przez kresy karkowe górne. wierzchnia wewnętrzna sklepienia.
Powierzchnia wewnętrzna lenia jest wklęsła i ma różnego rodzaju wgłębienia i wyniosłości:yciski palczaste(impressiones digitdtde)i łęki mózgowe 4 cerebrdliP), wywołane przez zakręty i bruzdy mózgowe:wystęłuone również, choć mniej silnie niż na powierzchni wewnętrznej Jawy czaszki:2)liczne, stosunkowo głębokie i wąskie bruzdy i c z e(sulci arteriosi), mieszczące rozgałęzienia tętnic oponowych:Fuzdę zatoki strzałkowej górnej(sulcus sinus sdgittdliseóoris):węższą z przodu, rozszerzającą się ku tyłowi:biegnie ona z linii pośrodkowej jako podłużna bruzda i kończy się przy guBościpotylicznej wewnętrznej(protubermtic occipitdPBemd):w części przedniej idąc ku dołowi bruzda ta przechodzi w 869 a@y grzebień czołowy(cristd frontdlis), który sięga aż 9 Poru ślepego jormnen cecum):w omawianej bruździe mieści się 88 strzałkowa górna, a do jej brzegów przyczepia się wypustka Q twardej mózgowia, sierp mózgu:4)szereg małych, okrągłych***zk ów z i ar enkowych(foreolae granulcres)dla ziarnistości Ęęówwki, któr.


strzałkowego, w tylnej części sklepienia, znajdują się otwąQmieni owe(fordmind pcrietdhd:ryć. 233, 269).
Powierzchnia wewnętrzna podstawy czaszki(bdsis crmit ej Powierzchnię wewnętrzną podstawy czaszki dzielą dwie krawędzie kostne na trzy doły:przedni, środkowy i tylny, Ięjjskrzydeł mniejszych i przedni brzeg bruzdy skrzyżowania wzwkości klinowej oddzielają dół przedni czaszki od doją:kowego, ten zaś od dołu tylnego czaszki odgranicząjbrzegi części skalistej kości skroniowej i brzeg grzbietu sioąjkiego(ryć. 27 O).
Dół przedni czaszki(fossd crdndlis dnterior')jest połą wyżej:dno jego jest utworzone przez części oczodołowe kości eblaszkę sitową kości sitowej i przez skrzydła mniejsze oraz pczęść trzonu kości klinowej. Części boczne dna tworzą sklepie dołów:na nich leżą płaty czołowe mózgu. Są one wypukłe, z zaznaczonymi bruzdami tętniczymi(dla tętnic oponowych śroi przednich). Część środkowa dołu odpowiada sklepieniu tan(wet:utworzona jest ona w swym przednim odcinku przez blaswą kości sitowej. W linii pośrodkowej wystaje grzebień ń Qista fmntalis.
Suto ra eomnalis, .
Sutura sagittalis.
Lamina interna Do/oś.
Lamina edernaSulcus sinus wgitalis superioris Sutura lambdoidea.Byc.
269. Sklepienie czaszki widziane od wewnątrz?fossae crmii anterior, media et posterior.400.
Os perietale.
Os perietalezóeó.
Są garna.
"Kno 8.
ją jgh), do którego przyczepia się sierp mózgu.
Do przodu między Qąghienn koguci@a kością czołową znajduje się o twór ślepy goąjeenm), 836 Ę czgslo prowadzi niewielką żyłkę z jamy nosowej yjjgi strzałkowej góinej. Po obu stronach grzebienia koguciego yą sitowa tworzy wyraźny, strzałkowa położony rowek, w którym, jpuszka węchowa i kiery jest przebity licznymi otworkami dla yję węchowych(1)i dla nerwu sitowego przedniego(gałąź nerwu wo-rzęskowego od V), Xj grodkowy czaszki(fossd crdnidis media)jest głębszy niż yegi i niżej odeń położony. Składa się on z dwóch szerokich odę tocznych i wąskiego odcinka środkowego. Części boczne, na eh leżą płaty skroniowe mózgu, tworzą skrzydła większe kości wet, część łuskowa i powierzchnia przednia piramidy kości skroej. Odcinek środkowy tworzy trzon kości klinowej, na którym żywa przysadka. ęść środkowa dołu zawiera z przodu bruzdę przedskrzyżoiawzrokowego(sulcus prechidsmdtis')i guzek siodła(mhnnsellae). Bruzda skrzyżowania kończy się obustronnie k a n awzro k owym(cmdlis options)dla nerwu wzrokowego i tętnicy ej. Ku tyłowi od kanału wzrokowego leży wyrostek pochyły edni(processus clmoideus dnterior), skierowany przyśrodkowo tyłowi:przyczepia się do niego namiot móżdżku(ryć. 219, ZZO).
Sutura frontoethmoidelis.
**is ossis tantal is.
**ts'@łenoidalis**is 8 noidetsW 4 orbitalis.
s*9 ren etat eP 8 v@ossisnoidells*u*W(Oborał isWŃs ossis'[e-mail]ą--. . . . a'.
Forarnen cecum Odsta galli.
-Lamina cli brosa ossis ethrnoidalis.
-Suto ra sphenofrontalis.
-Canalis opticus.
Swurasphenope li etal i sForamen rotundom Suturasphenosq u emosaForamen omie Foramen spinosum.'Fissura petooccipitalisSulcus sinus sigmoideiSururaper etomestoideaSumm occipitornestoidee Sulcus sinus tranwersi.Byc.
270. Podstawa czaszki widziana od wewnątrz.
99 Bszyżowaraa(sulcus chiasmctis, sulcus prechidsmcticus).409.


Pośrodku tej części znajduje się zagłębienie, siodło tureckie(se 7 ą. tarcica), zawierające dół przysadki(fossa hgpophgsialis), w kła, rym spoczywa przysadka. W ścianie przedniej dołu przysadki leżą by.
cznie dwa niewielkie wyrostki pochyłe środkowe(processiqclmoidei medii). Siodło tureckie jest ograniczone od tyłu czworokątną blaszką kostną-grzbietem siodła(dorsum sellae), na któregągórnych kątach znajdują się wyrostki pochyłe tylne(processnąclmoidei posteriores):tutaj przyczepia się również namiot móżdżku Po obu stronach siodła tureckiego leży płytka i szeroka bruz da łęt. ni cy szyj ne j(sulcus cdroticus).
Rozpoczyna się ona z tyłu otworen(poszarpanym, a kończy po stronie przyśrodkowej wyrostków pachy. łych przednich.
W części tylnej jest bocznic ograniczona przez j ęzy.
czek klinowy(lmgulc sphenoidclis).
Bruzda ta zawiera zatokę jamistą i tętnicę szyjną wewnętrzną, otoczoną splotem nerwów współczulnych. Oprócz tętnicy i splotu przez zatokę jamistą przebiegają te wszystkie nerwy, które następnie opuszczają czaszkę przez szczelinę oczodołową górną(p. dalej), oraz nerw szczękowy(W. Części boczne dołu środkowego mają znaczną głębokość.
Widzimy tu wyciski palczaste i łęki mózgowe, jak również bruzdy dla przednich i tylnych gałęzi tętnicy oponowej środkowej. Bruzdy te rozpoczynają się w pobliżu otworu kolcowego, skąd przednie biegną do przodu i ku górze, w kierunku kąta klinowego kości ciemieniowej, tylne zaś-bocznic i ku górze ku tylnej części ciemieniowej. Widzimy tu następujące otwory:w części przedniej s z c z elinę o c z o dolo w ą górną(ńssurdorbitdis superior), wiodącą do oczodołu i ograniczoną od góry skrzydłami mniejszymi, od dołu-skrzydłami większymi, od strony przyśrodkowejzaś-trzonem kości klinowej. Przez otwór ten biegną nerwy okoruchowy(III), bloczkowy(W), oczny(V, ), i odwodzący(VI), włókna współczulne splotu jamistego, gałązka tętnicy oponowej środkowej zespalająca się w oczodole z tętnicą łzową(od tętnicy ocznej), żyła oczna górna i gałąź żyły ocznej dolnej. Ku tyłowi od końca przyśrodkowegoszczeliny oczodołowej górnej leży otwór okrągły(formen rotundami, przez który do dołu skrzydłowa-podniebiennego przechodzi nerw szczękowy(VJ. Do tyłu i nieco bocznic od otworu okrąłego znajduje się otwór owalny(fordmen occie), który łączy dół środkowy czaszki z dołem podskroniowym i przez który biegnie nerw żuchwowóó(V-). Bocznic od otworu owalnego znajduje się znacznie mniejszóo 1 w o r k o I c o wy(fordmen spinosum)dla naczyń oponowych środkv:wych i dla gałęzi oponowej nerwu żuchwowego, która prowadzi wiolę na czuciowe do opony twardej. Przyśrodkowo od otworu owalnego leż?
o 1 w ór p o s z ar p a ny(formen lacerum).
Otwór ten, położony międzYskrzydłem większym kości klinowej a częścią skalistą kości skroniowej jest zamknięty od dołu w kości nie macerowanej warstwą chrząsOswłóknistej, zwanej chrząstką podstawną(fbrocmilago bcsdhsS. W chrząstce przebiega nerw skalisty głęboki i nerw skalisty większy. Tćtnica szyjna wewnętrzna(a, edrotis interna), otoczona splotem nerwóW współczulnych, przechodząc przez otwór leży powyżej i do wewnątrz.:ą chrząstki, zaś trąbka słuchowa-na zewnątrz od niej. Z otworem śj-zaćpanym tęczy się bocznic szczelina klinowo-skalista(fis-'ar sphenopetrosd), położona między kolcem kości klinowej a piramiąkości skroniowej:w kości nie macerowanej jest ona wypełniona**ząstk 4 Włóknistą(sgnchondrosis sphenopetrosc). Przez chrząstkę tę yzechodzi nerw skalisty niniejszy, gałąź końcowa nerwu bębenka jego od nerwu językowo-gardłowego(IX. Na powierzchni przedniej, j-amidy kości skroniowej w pobliżu jej szczytu widzimy wgłębienie Qawodowane zwojem trójdzielnym-wyci s k n erwu tró j dziel, %g o(impressio(rigemini). Bocznic od niego znajduje się szczelinowa Hę rozwór kanału nerwu skalistego większego(hiatus cdąahsn, pe(rosi mqjoris), miejsce wyjścia nerwu skalistego większego j kanału nerwu twarzowego, i bruzda dla tegoż nerwu(sulcus n. petrojmdżoris), a dalet bocznic biegnie munietsza bruzda dla nerwu skaliste w mniejszego(sulcus n. petrosi mmoris:ryc. 33 O).
Na powierzchni*przedniej piramidy, bocznic od otworu wewnętrznego kanału tętnicy ęyjnej leży do przodu i przyśrodkowo skierowany otwór kanału mięśniowa-trąb kowego(emclis musculotubmus), wiodący do jamy bębenkowej:blaszka kostna przedziela go, choć przeważnie nie'całkowicie, na część mniejszą, górną-p alkan ał m. naprężacza błony bębenkowej(semicmclis m. tewsoris tgmpdu), i na część większą, dolną-półkanał trąbki słuchowet(semicdndlis tubce cuditime). Pośrodku powierzchni przedniej, tuż przy brzegu górnym piramidy, widać wyniosłość łukowatą(emmentia drcudtd), wywołaną kanałem półkolistym przednim błędnika. Do przodu i nieco bocznic od tej wyniosłości nieznaczne wgłębienie, przylegające do części łuskowej kości skroniowej, wskazuje na położenie jamy bębenkowej:tutaj cienka warstwa kostna oddziela jamę bębenkową od jamy czaszki, tworząc pokrywkę jamy bębenkowej(tegmen tgmpcm:ryć. 227, 23 O).
D o ł tylny c z a s z ki(fośsd crmidlis posterior)jest największy, najWębszyi najniżej położony. Utworzony on jest przez grzbiet siodła i siak kości klinowej, kość potyliczną, część skalistą i sutkową kości Woniowej i przez kąt sutkowy kości ciemieniowej. Mieści on móż 9 ek, most i rdzeń przedłużony.
Od dołu środkowego jest on oddziela 8 w części pośrodkowej grzbietem siodła kości klinowej, bocznic zaś 9@egiem górnym piramidy kości skroniowej. Do brzegu tego przycze@asię namiot móżdżku, a wzdłuż niego biegnie bruzda zatoki 9 ali s tej górne j(sulcus sinus petrosi superioris), która obejmuje 88 okę żylną opony twardej mózgowia. Dół ograniczony jest z lyłu?
Wstronnie szeroką i płytką bruzdą dla zatoki poprzecznej. W środku***otwór wielki(fordmen mdgnum:zawartość p. s. 32 l), a na obu 9@egach bocznych zatoki, na stronie przyśrodkowej kłykci potyliczQPh, znajduje się niewielki chropowaty guzek dla przyczepo więzadła ĘPózydłowatego(ligdmemum Jare:s. ZŃ). Powyżej tego guzka znaj Śle się kanał nerwu podjęzykowego(cmdis hgpoylossclis'), canalis hgpoglossi.411.


przez który przechodzi nerw podjęzykowy i drobne sploty żylną przodu od otworu wielkiego część podstawna kości potylicznej i we tylna trzonu kości klinowej wytwarzają nieco poprzecznie wgłęąpowierzchnię, na której spoczywa rdzeń przedłużony i most, wierzchnie tę oddziela z obu stron od piramidy kości skrontjszczelina skalista-potyliczna, wypełniona na preparacie sżym chrząstką włóknistą(sgnchondrosis petrooccipitdlis). Ku tyją szczelina ta łączy się z otworem żyły szyjnej wewnętrznej, a wyżłwnejej brzegi(sulcus sinus petrosi inferioris)obejmują zatokę ską(dolną. Ot wó r s zy j ny(farmer hgulare)jest położony między ezmami bocznymi kości potylicznej a piramidą kości skroniowej, ją wyro stek ś ró ds zy j ny kości potylicznej(processus intrujugulądzieli otwór na część przyśrodkową(zawartość:sinus petrosus inńn, glossophdrgngeus)i na część boczną(zawartość:n. tdgus, n. dcceąmus, a, jugularis interna, a, menmgec posterior od a, phdrgnged asedens). Powyżej tego otworu na powierzchni tylnej piramidy części slistej znajduje się otwór słuchowy wewnętrzny(porus accus internus), który prowadzi do przewodu słuchowego we nętrznego(meatus acusticus mternus:zawartość:a, et ut, labgrthi, nn, :jacidlis, mtermedius, uestibulocochlems). Do tyłu i bocznic tego otworu na powierzchni tylnej piramidy znajduje się szczelinowotwór wiodący do w o do c i ągu p rzed sionka(aqueductus nestili), który zawiera przewód śródchłonki. Na tej samej powierzchni dzy wymienionym otworem a otworem słuchowym wewnętrznym, z żonę do brzegu górnego leży zagłębienie, dół podłukowy(łoi subdrcudtd), u dorosłego słabo zaznaczony, który kończąc się ślprowadzi pod kanał półkolisty przedni błędnika i zawiera wypusopony twardej. Do tyłu od otworu wielkiego znajdują się doły potyline dolne, na których spoczywają półkule móżdżku:są one od siebie dzielone grzebieniem potylicznym wewnętrznym(cristdcipitclis interna), do którego przyczepia się sierp móżdżku i który ści zatokę potyliczną. Doły potyliczne dolne ograniczone są od gszeroką, niezbyt głęboką bruzdą zatoki poprzeczne j(suicie. nus trmstersi)dla zatoki poprzecznej.
Każda z tych bruzd na sdrodze ku otworowi szyjnemu, poza kością potyliczną, żłobi kąt sułwy kości ciemieniowej oraz część sutkową kości skroniowej i ko 8 się na tylnym brzegu otworu szyjnego. W części sutkowej bruzdy, z 8 net bruzdą za to ki e s owa te j(sulcus sinus sigmoidei), widzioóden otworek lub parę otworków(zawartość:rdmus mdstoideus d, oćpitdlis, t. emissdrid mdstoided), otwierających się na zewnętrznej wierzchni czaszki, a tuż przy końcu tej bruzdy często znajduje sie 9 cle kanału kłykciowego(cmalis condglaris)dla żyły wypusw kłykciowej(t. emissaria condglaris). Podstawy ich skierowane są do przodu j, 3 bocznic, szczyty-ku tyłowi i przyśrodkowo, tak że długie osie ąwów zbiegają się ku tyłowi powyżej siodła tureckiego, do przodu Xpądają nieco ku dołowi. Ściany oczodołu przechodzą jedna w drugą j ążnie zaokrąglonymi brzegami i są wysłane cienką okostną(periorjq. W każdym oczodole odróżniamy ścianę górną(strop), dolną(dno), ęrodkową i boczną, podstawę, czyli wejście do oczodołu, i szczyt. elana górna(pdries superior), strop oczodołu, jest nieco wklęsła jąka, ustawiono poziomo:jest ona utworzona przez 1)część oczojjwąkości czołowej i 2)przez skrzydło mniejsze kości klinowej. Mięabiematymi kośćmi jest widoczna część szwu klinowo-czoęego(suturd sphenofrontdlis). W części przednio-bocznej, silmtejęśniętej, znajduje się dół gruczołu łzowego(fossa glmdulaeimchs)dla gruczołu łzowego, a w części przednio-przyśrodkuwejopu-dołek bloczkowy(fotce trochlems), rzadziej-kolec oczkowy(spinu trochledris), służący do przyczepo chrzęstnego oczka, dokoła którego owija się ścięgno mięśnia skośnego górnego ki ocznej. Brzeg nadoczodołowy(morgo suprdorbitdhs)leży ieco niżej od stropu, wskutek czego narzędzie chirurga, które należy owadzie wzdłuż ściany górnej, musi brzeg ten wyminąć. 'Ściana dolna pdrtes myenor), dno oczodołu, jest nieco skośnie sktewanado przodu, bocznic i ku dołowi. Jest ona utworzona głównie zez 1)powierzchnię oczodołową trzonu szczęki, poza tym 2)bocznic z przodu przez część powierzchni oczodołowej kości jarzmowej, przyśrodkowo z tyłu, na bardzo małym odcinku, przez 3)wyrostek zodołowy kości podniebiennej. W kącie przyśrodkowym z przodu ajduje się górny otwór kanału nosowo-łzowego, który biegnie do my nosowej, a nieco bocznic leży małe wgłębienie dla przyczepo mięta skośnego dolnego gałki ocznej. Z przodu widzimy szew między ko 44 jarzmową a szczęką(suturc zggomdticomuillms), drugi zaś B 8 u między szczęką a wyrostkiem oczodołowym kości podniebiennej l@ura palatomaxillaris). W części tylnej ściany dolnej rozpoczyna się bruzda podoczoPBowa(sulcus inńaorbimlis), zamknięta okostną oczodołu. OdchoŚ 9 ona od szczeliny oczodołowej dolnej i biegnie ku przodowi, stop 4 zagłębiając się w kości i przekształcając w kanał(cmdlis infrdĘóBdlis). Kończy się on otworem podoezodołowym(formenPP@orbitme)na powierzchni twarzy, poniżej brzegu podoczodoloweł? Bruzda ta i kanał zawierają naczynia podoczodołowe(od naczyń***zękowych i nerw podoczodołowy(od nerwu szczękowego, VJ@ianaprzyśrodkowa(pdries mediclis)jest ustawiona prawie strzał 98 o. Składa się ona, idąc od przodu do tyłu:1)z tylnego odcinka wyy 98 kaczołowego szczęki, 2)z kości łzowej, 3)z blaszki oczodołowej Ś 9 Ś@sitowej i 4)z małej części powierzchni bocznej trzonu kości kij.


nowej położonej do przodu od kanału wzrokowego.
Między tynjćmi przebiegają pionowo trzy szwy(suturde:ldcrimomdaillarismoethmoidalis et sphenoethmoidalis), a na granicy ściany i przyśrodkowej trzy szwy poziome:między kością czołową i łzoęjrura jrontoldcrimdlis), między kością czołową a blaszką oczoąjkości sitowej(sutura frontoethmoidalis), wreszcie między kością w wą a klinową(suturd sphenofron(dlis). W szwie czołowo-sitowęęęotwór sitowy przedni i tylny(farmer ethmoidale anąęposterhs), przez które biegną naczynia i nerwy tej samej nazwy, ydu widzimy dół woreczka łzowego Oossc sccci lacrimah:*tyłu od niego biegnie grz eh i e ń ł z o wy tylnią(crist lacnmalinor), do którego przyczepia się część łzowa mięśnia okrężnego oką i Ala minor ossis sphenoidelis.Facies orbitalisossis frontalis.
Facies orbitalis ossis zygomatici.
Fissure 86 orbitalis im.
Sutura zygomaticomaxillaris.
414.
Foramen supraorbitale.
Facies orbitalis, alce rnejorisGSS?
S spheroidalis'.
\lncisura frontalis/zó 6 Z r s.
X i XFzóVó.
S-ulcus infraorbitalis.
-tarnina orbłulkossis ethrrołCriste lacrirnał-Crista lacrirnalkFissura orbitalis******'Passa secci I.\o óe.
Canelis qłticus*Foramen ethpost.
Foramen et, am.
Ss lacrimele.
-Facies wthalłs maxlllee.
-processus e 88 ossis pelellOł.
Foramen infraorbhaleByc.
271.
Oczodół prawy widziany od przodu(A/+nat, wielkości)Ściana boczna(pcries laterahs)jest ustawiona pionowo i skieWskośnie bocznic i do przodu:jest ona utworzona przez powieióoczodołowe 1)kości jarzmowej i 2)skrzydła większego kości klP? Obie te części połączone są s z w em klinowo-j a rzmowyw(8 Ęsphenozggommicd), który u dołu kończy się na przednim końcu@liny oczodołowej dolnej. I(a granicy ściany bocznej i górnej 9466.
g. . . w z ołów o-j arz@o wy(s@@r@frontozggomdticd)i klinowo t. %jwy(suturd s@e@fo 8@s), a dalej ku tyłowi, w pobliżu**ąezodołu, znajduje się szczelina oczodołowa górna(ńsjąjrahs stperior)Jest ona położona w obrębie kości klinowej, ąjezona bocznic sK 3 zy 88 em większym, od góry skrzydłem mniej y przyśrodkowo i od dołu trzonem kości. Szczelina oczodołowa ą jąezy oczodół ze środkowym dołem czaszki(zawartość p. s. HO), ąjjaicy ściany bocznej i dolnej na znacznej przestrzeni między jgem większym kości klinowej a szczęką leży s z c z e lin a o c z o ją ą d o In a Wssuru orbitdis interior):bocznic jest ona ogranicza ąj-a małym wyrostkiem jednej z obu tych kości, albo też kością ja jęą. Z oczodołu prowadzi ona bocznic do dołu podskroniowego, ęęodkowo do dołu skrzydłowa-podniebiennego:w większości swej, **ąmo jak szczelina oczodołowa górna, zamknięta jest tkanką łączą ąkostną(zawartość p. s. 333).
Na powierzchni oczodołowej kości jiowej jest widoczny pojedynczy lub podwójny otwór j a rzrn o oczodołowy Uorcmen zggomaticoorbitale), drążący na poyzehniępoliczkową twarzy oraz do dołu skroniowego i zawierający ązki nerwu jarzmowego(VJ. ejście do oczodołu(cdins orbitce)jest czworobokiem o zaokrągla eh kątach. Brzeg górny, nadoczodołowy(morgo supmorbitd, jest utworzony przez kość czołową:w części przyśrodkowej tego ego znajdują się otwór lub wcięcie nadoczodołowe(foruresp. mcisurd suprdorbitdlis), a bardziej przyśrodkowo otwór w cięcie c z oto w e(forumen resp, mcisuru jrontalis). B r z e g dolpodo cz o dołowy(morgo mfdorbitclis)tworzą kość jarzmowa zczęka, połączone szwem jarzmowa-szczękowym(sutun zggommidaillms). Brzeg boczny jest utworzony przez kość jarzmową i wyłekjarzmowy kości czołowej, między którymi biegnie krótki s z e w otawo-j arzmowy(suturd frontozggomdticd), i wreszcie brzeg środkowy tworzą kość czołowa i wyrostek czołowy szczęki, połąweszw em c z ołów o-s z czekowym(sutura jrontonncai(laris\. Wzczyt(qpea orbirdeS, położony w tyle oczodołu, odpowiada k a n aBlwz r ok o we mu(cmdlis options). Kanał ten, ograniczony skrzy@@niejszym kości klinowej, stanowi krótki przewód, przez który We z jamy czaszki do oczodołu nerw wzrokowy i tętnica oczna. 'P@ewięć kanałów czy otworów łączy się z każdym oczodołem, miaP 69@e:kanał wzrokowy, szczeliny oczodołowe górna i dolna, otwór 99 szodołowy i podoczodołowy, otwory sitowe przedni i tylny, otwór Pwwo-oczodołowy oraz kanał nosowo-łzowy. Jama nosowa yŃeparzysta jama nosowa(cmitas ncsP)jest podzielona pionową STodą nosa na dwie symetryczne części. Ciągnie się ona od podstaY 9 V 3 Yrt r. r(gj.


Sinus frontalis.
Os nasale Spina nasalis.
Maxilla(processusfranta lis)Owcza nasalis interior. Os nasale.
Os lacrimaleSwuralacri mo conchalis.
żćł.
Crista galli.
1 j 7 j'8 jąg-pgakcj.
Passa inciswaProcessus palatirus maxillae.
Processus uncinatus.
Processus uncinatus*w"59 s 888 e tećXe, -cj*.
Van er Crista nasalis.
Ryć.
272. Przegroda kostna nosa widziana od strony lewej. -Lamina perpendiculerisossis et hmoidalis-Lamina cribrosa ossisethrnoidelis-Sinus sphenoidalis-Sella tulejce.Spina nasalis post.
Lamina horizontalis ossis palatini.
W części przedniej rycinj.
widoczny przedni odcinek ściany bocznej.
Hiatus semilunaris.
Processus et hrnoidalis conchae nasalis inferioris. rZ z Z Z Z Z.
9 Y 4 Q 4.
?o.
-Dorsum sellae.
Bulla ethmoidalis.
Bulla ethmoidalisI I I I Lamina medialis processus pterygoidei.Miejsce właściwego otworu zatoki szczękowej.
Sinus sphenoida lis.
For amen sphenopalatinumLamina perpendic u laris ossis palatini.Ryć.
273. Jama nosowa:ściana boczna prawa widziana ze strony lewej.ę-i środkowy części twarzowej czaszki.
Składa się z właściwej jj-owej i jam 4 o 4 alKowych, tzw. zatok przynosowych(si%-mdsdles), z Klw'jol łączy się i które otaczają ją od góry, od j-e stron bocznych:są to:zatoka czołowa(sinus fromalis), ąjją u gwy i z przodu, zatoka szczękowa(sinus maaillaris)jarki sitowe jcel(ulec eWmoidd(es), położone bocznic, i z a*I-(in owa(sius sphenoiddis), położona u góry i do tyłu. Jama ą-ą otwiera się lo przodu na części twarzowej czaszki o tworem yękowatym(qerOrd pirOomus), do tyłu zaś tzw. nozdrza a ehoande)prowadzą do części nosowej gardła. Jama nosowa jest jąym odcinku znacznie węższa niż w dolnym. W każdej połowie zjiamy cztery ściany:górną, dolną, przyśrodkową i boczną. ąąna górna(sklepienie), najwyższa, jest ustawiona na ogół poziojestona utworzona z przodu przez kości nosowe i kolec nosowy łętu przez trzon kości klinowej i małżowiny klinowe. W blaszce ej kości sitowej znajdują się otworki dla nerwów węchowych, części tylnej sklepienia-otwór zatoki klinowej. lana dolna(dno), położona poziomo, jest wklęsła w płaszczyźnie lewej:utworzona jest przez wyrostek podniebienny szczęki i blaszoziomąkości podniebiennej. W przedniej części dna znajduje się bu stronach przegrody nosa otwór przysieczny. elana przyśrodkowa stanowi prz e gro dę kostni ą no s a(septumi osseum), położoną w płaszczyźnie pośrodkowej, która dzieli jamę iową na dwie symetryczne połowy. Często jest ona wygięta w jedną w drugą stronę, co nie dotyczy jednak tylnego jej brzegu. Przegra.
ÓD)(g 7 cj.
88 hasała.
F(OessusŻFDhćgĘgWexillge Wcrirngle.
DBsaŃg.
Wferor.
Concha naselis media.
Wenus nasi medius.
Conche nasalisSUDTIOTMeatus nasi SU(800(Recessus sphenoethmoidelis.Strzałka w otworze zatoki klinowej Fora men sphenopelati num.Meatusnasopheryngeuslamina medialisDTOCCSSUS ptery goi dei.Y śPł Jama nosowa:ściana boczna prawa widziana ze strony lewej(małżowina środkowa częściowo usunięta).417.


da rozpoczyna się od przodu głębokim wcięciem, które na czą-świeżej jest wypełnione chrząstką przegrody nosa, z tyłu zaś kąysię wolno na granicy jamy nosowej i gardła. Część górna przegrody jest utworzona przez blaszkę pionową:-sitowej, część dolna przez lemiesz. U góry łączy się z przodu z koją nosowym kości czołowej i z blaszką sitową kości sitowej, z ty(u z grzebieniem klinowym i dziobem klinowym, u dołu zaś przylega grzebienia nosowego utworzonego przez wyrostek podniebienny szeki oraz przez blaszkę poziomą kości podniebiennej. W górnym ode przegrody widzimy liczne drobne bruzdy dla naczyń i nerwów, w ąnym zaś wzdłuż lemiesza biegnie zwykle bruzda dla nerwu nosowodruebiernego(n. nasopclatmus od gangi, pterggopalatmum). Ściana boczna jest ustawiona prawie strzałkowa, nieznacznie ty pochylając się od góry i strony przyśrodkowej ku dołowi i bocz Utworzona jest głównie przez:1)przyśrodkową ścianę błędnika siwego. Prócz tego uzupełniają ją:z przodu 2)powierzchnia przyśrodwa wyrostka czołowego szczęki, 3)trzon szczęki i 4)kość łzowa:w eści środkowej poza błędnikiem 5)małżowina nosowa dolna, z tyłu 6)blaszka pionowa kości podniebiennej i 7)blaszka przyśrodkowarostka skrzydłowatego kości klinowej. Ze ściany tej zwisają swobotrzy, a często cztery małżowiny nosowe, z których środkowa, górna, jrównież najwyższa, stanowią wyrostki błędnika, dolna zaś-sadzielną kość. Małżowiny te zakrywają częściowo od strony przyśrkowej trzy podłużne wgłębienia, przewody nosowe. Pr z e w o d n o s o wy d o lny(memus nosi interior), położony międolną i boczną ścianą jamy nosowej a małżowiną nosową dolną, jnajdłuższy i najobszerniejszy. Przewód nosowy środkowy(mectus nasi medhs), położomiędzy małżowiną dolną a środkową, sięga od brzegu przedniego mżowiny środkowej aż do okolicy otworu klinowo-podniebiennego. Prz ewó d nos owy górny(nedtus nasi superior), między małż winą środkową a górną, jest najkrótszy oraz najwęższy i występuje ty ko w części tylnej jamy nosowej. Tylne końce wszystkich trzech małż 4 win leżą mniej więcej pionowo nad sobą. Ku górze od małżowiny nos wet górnej(lub najwyższej), między nią a sklepieniem jamy nosów znajduje się z a chyl ek klinowo-sitowy(recessus sphenoetmw(dJis):jest to niewielka przestrzeń położona do przodu od trzonu koś(klinowej. Między małżowinami a przegrodą nosa leży przestrzeń ciągnąca 9(przez całą wysokość jamy nosowej, tzw. pr z ew o d n o s o wy w sp Bny(medtus nasi communisS. W przypadku silnie rozwiniętych małŻwin występuje on w postaci wąskiej szczeliny. Ku tyłowi właściwe W przewody nosowe prowadzą do wspólnego odcinka jamy nosowej, 9(przewodu nosowo-gardłowego(memus ndsophdrgngeus). Prwód nosowo-gardłowy przez no z dr z a tylne(chamce)prowadzi 9(części nosowej gardła. Jest on ograniczony tak samo jak nozdrza tylW od góry trzonem kości klinowej i wyrostkami klinowymi kości podnJP.ąw bocznic-blaszką pionową kości podniebiennej i blaszką ą-alkowę wóBrostka skrzydłowatego kości klinowej, od dołu yyj poziomą kości podniebiennej i przyśrodkowo-lemieszem. jęzewodzie nosowym dolnym w pobliżu jego przedniego ąj znajduje się 4 olny otwór kanału no s owo-ł z o w ego(cmalisjGerimJs). Wychodzi on z dołu woreczka łzowego i ograniczony Qjeznie i od przodu bruzdą łzową wyrostka czołowego i trzonem wg przyśrodkowo i od tyłu bruzdą łzową kości łzowej i wyrastaj łzowym małżowiny nosowej dolnej:kanał ten zawiera przewód jjęo-łzowy i skierowany jest ku dołowi i nieco ku tyłowi. j przewodu nosowego środkowego prowadzą:zatoka yągowa, zatoka czołowa i komórki sitowe przednie(s. 359).
Otwór jjgi szczękowej nie odpowiada całemu rozwojowi szczękowemu jggs mcai(Idris):jest on bowiem bardzo wyraźnie zwężony przez esiegające sąsiednie kości, mianowicie:przez blaszkę pionową kopwdniebiennejod tyłu, przez wyrostek szczękowy małżowiny dolnej ąołu, przez wyrostek sitowy małżowiny nosowej dolnej i wyrostek językowaty kości sitowej w części środkowej i przednio-górnej. Wyłekhaczykowaty kieruje się z przedniej części błędnika kości sitojłukowato, jak szabla turecka, do wyrostka sitowego małżowiny ej. Tym samym dzieli on rozwór szczękowy na dwie części.
Równoledo wyrostka haczykowatego i nad nim leży wielka-komórka sito-puszka si 1 owa(bulla ethmoidchs). Między nią a wyrostkiem czykowatym znajduje się sierpowata szczelina, rozwór półksięco w a ty(hiatus semilundris). Na preparacie świeżym jest to często my drożny otwór prowadzący do zatoki szczękowej. Rozwór półiężycowatystanowi ujście nosowe lejkowatego przewodu(inńndilumethmoidale), do którego otwiera się część komórek sitowych zednich, zatoka szczękowa i w połowie przypadków zatoka czołowa:pozostałej połowie łączy się ona bezpośrednio z przewodem nosa środkowym do przodu od rozworo półksiężycowatego. Lejek sito nie jest widoczny na preparacie kostnym, ponieważ jest utworzony zez błonę śluzową. Po przewodu nosowego górnego prowadzą komórki sitowe We, zaś do zachyłku klinowo-sitowego-zatoka klinowa. pO@żej i ku tyłowi od zachyłku klinowo-sitowego(recessus 8 e@oe(hmoiddlis)znajduje się otwór klinowo-p o dni eb lenny PBamen sphenopdlminum). Ograniczony jest on wyrostkiemt oczodo**i klinowym kości podniebiennej oraz trzonem kości klinowej**lawy nosowej prowadzi z dołu skrzydłowa-podniebiennego(fossdPMopd(miną). Otwór ten służy do przejścia naczyń i nerwów(s. 3741 świeżym preparacie jest zamknięty błoną śluzową. ł@@a nosowa kostna komumikuje się z jamą czaszki przez otworki ł 9@i sitowej kości sitowej, z oczodołem przez kanał nosowo-łzowy***oĘy sitowe przedni i tylny, z jamą ustną przez kanał przysiecznyF 9 ołem skrzydłowa-podniebiennym przez otwór klinowo-godnie lenny.419.


Małżowiny nosowe.
Narząd powonienia u większości ssą(z wyjątkiem form anosmatycznych, np. delfin), tak jak w ogóle ącznej większości kręgowców, ma tendencję do powiększania swoją wierzchni węchowej. U form żyjących w wodzie jama nosową-wyłącznie zmysłowi powonienia, a konieczność wytworzenia możjQdużej powierzchni dla rozgałęzień nerwu węchowego wywołała sĘpiłkowane ukształtowanie się jej w postaci wyniosłości, fałdów i są lin. U form oddychających powietrzem jama nosowa służy pozą do oddychania:przepływające tu powietrze zostaje przefiltrowzwilżone i ogrzane. Również ta druga funkcja wpływa na powiększejjamy nosowej, a poza tym wilgotne i ciepłe powietrze wzmaga zdoła węchową. Celi ulae et hmoidales post.
Sinus sphenoidalis.
Concha nasalis suprema.
Concha nasalis sup.
(erhmoturbinale 11)Corcha nasalis med.
(ethrnoturbinale 1)Bulla ethmoidalis-.
Processus u ncinatus.
Sinus maxillaris.
Concha nasalis im. (maxilloturbinale).
V.
Ethmoturbinale 111.
(zawiązek zanikający)Ethmoturbinale li(concha nasalis superi.Cellulae ethmoidalesEthmoturbinale I(concha nasalis media)-Bulla ethmoidalis. J, , swus frontalis, celluPBa*ethmoidales aWProcessus u ncinatus@ję, -s-Sinus maxillaris.--Maxilloturbinale(concna nasalis interiorl.
Septum nasi Ryć.
275. Małżowiny nosowe główne i dodatkowe.
Przekrój czołowo-skośny.
Strona pJ 4 wa podaje stosunki pierwotne, strona lewa-ostateczne. Małżowiny główne-J@8 małżowiny dodatkowe-czarne:wg Petersa i Brausa. Schemat.
U zarodka ludzkiego na bocznej ścianie jamy nosowej występują Jdy oddzielone szczelinami. Anatomia porównawcza nazywa je turb@88 lic, a odróżniamy je w zależności od kości, na których lub w pobBŻktórych powstają. U człowieka(ustrój mikrosmatyczny)zawiązuje 9 z każdej strony po jednym mmrilloturbindle, po jednym ndsoturói 4 i dwa, trzy ethmoturbmclic, z których zachowują się przeważnie WPĘdwa. U większości innych ssaków(formy makrosmatyczne)występWod trzech do pięciu ethmoturbindlic. U człowieka ncsoturbmme zanPB całkowicie lub często zachowuje się tylko w postaci słabej wyniosłaś.gwj ą no s a, dgger nasi), biegnącej łukowato do przodu w przedłuąjmałżowiny nosowej środkowej. Nazwa "grobla"powstała z poją że twór ten hamuje prąd powietrza i odpowiednio nim kieruje. jgarurbmdle i ndsohrbmde z samego początku powstają na ściagjeznejjamy nosowej, natomiast eWmoturbindlic powstają wpierw yzegrodzie nosa, po czym dopiero przesuwają się na ścianę boczną. jjątomii człowieki małżowina nosowa dolna odpowiada mcailloąęnaleanatomii porównawczej, małżowina nosowa środkowa ąwurbinale 1, małżowina zaś rasowa górna-ethmoturbmdle Il. ąztowieka w związku ze skróceniem się części twarzowej czaszki jajkiem ryja, jak leż z poziomym ustawieniem blaszki sitowej, małętnynosowe środkowa i górna przesunęły się nad małżowinę nosodolnąątżowiny dodatkowe. Wyżej opisane małżowiny nazywamy małżowinami Xęnymi, w odróżnieniu od małżowin dodatkowych. Ostatnie powstają jako jętki małżowin głównych i u większości ssaków odgrywają dużą rolę:mogą się one wiem silnie rozwijać, skręcać spiralnie lub rozgałęziać, dzięki czemu wydatnie pojkszająpowierzchnię jamy nosowej. U człowieka małżowiny dodatkowe mają mewie(znaczenie.
U noworodka występuje stale m a łzo win a na j wyższa(concA nasmisrema), jako wyrostek boczny małżowiny górnej(pierwotnie przypuszczano, że jest odpowiednikiem ethmoturbindle 111):u dorosłego często zanika. Poza tym występują owiny dodatkowe jako tzw. małżowiny pośrednie(conchae mtermediae)przewodzie nosowym górnym i środkowym:przesuwają się one z małżowin głównych ścianę boczną. Specjalne znaczenie mają:puszka sitowa(bulla ethmoidalis)wyrostek haczykowaty(processus uncmatus)-małżowiny dodatkowe, które ajdują się w przewodzie nosowym środkowym. Za to ki p czyn o s owe(sinus pdrmcsdes), z którymi zapoznaliśmy je przy opisie odnośnych kości, powstają w odwrotnym kierunku niż ałżowiny, tzn. jako wpuklenia błony śluzowej, które od jamy nosowej astają w otaczające kości. Od kości tych wzięły też swą nazwę.
Poemnośćwszystkich zatok przynosowych razem wzięta jest większa niż Baściwej jamy nosowej. Jak stwierdziliśmy, wszystkie one łączą się Jamą nosową i są wysłane podobną błoną śluzową, ale niezwykle ienką. W warunkach normalnych, tak jak jama nosowa właściwa, zalecają one powietrze. Na temat znaczenia zatok przynosowych było wiele wypowiedzi. 9 licznych ssaków zamiast właściwych przestrzeni pneumatycznych śP 9 Wkamy wielkie przestrzenie gąbczaste. U niektórych zwierząt, np.
9 Wielorybów, zupełnie brak zatok:u innych poszczególne przestrzenie 8+bardzo wielkie, np. zatoki czołowe u wielu przeżuwających i u wielu BYzoni, u których sięgają one aż do kości potylicznej. Jeżeli weźmiemy 899 uwagę, że czaszka zbudowana jest z różnorodnych części, jak:puśśłamózgowa, puszka uszna i nosowa, oczodół i narząd żucia, i jeżeli j**zględnimy, jak okolice te w ciągu rozwoju przesuwały się w stosun**Co siebie, to jest zrozumiałe, że przy wytwarzaniu całości granice 99 h okolic nie dopasowały się do siebie i między nimi mogły powstać*ariwe przestrzenie"(Benninghofi). Należy przypuszczać, że zatoki pWmosowe odpowiadają tym martwym przestrzeniom. Poza tym dzię.


ki wysłaniu błoną śluzową ogrzewają one czaszkę, a dzięki swej matycznej budowie grają rolę rezonatorów podczas mowy czy ęjjNatomiast bardzo nieznacznie zmniejszają masę czaszki u ezłygdyby bowiem zatoki wypełnione były istotą g 4 bczasJ 4, to masa eki wzrosłaby tylko o Z%. Z tego wynika, że powstanie zatok odpjda wielu warunkom, i tym też możemy tłumaczyć ich wielką z ność.Jama ustna Ze wszystkich jam czaszki jama ustna(cmitas orisj jest w nąjszym stopniu ograniczona częściami kostnymi. Ś c i a ny b o c z neściwej jamy ustnej są ograniczone przez wyrostki zębodołowe szezczęść zębodołową żuchwy i osadzone w nich zęby. Sklepienie utworzone przez podniebienie kostne, natomiast ruchome dno-pDIIĘSDIB. Na podniebieniu kostnym znajdują się następujące otwory:w czjprzedniej d o ł p r z ys i e c z ny(fossd incisitd), ujście kanału przysienego:w części tylnej, w obrębie wyrostka piramidowego kości po biennej, z każdej strony otwór podniebienny większy(ford pdlminum mqjus), do tyłu zaś od niego-zwykle dwa otwory po*niebienne mniejsze(fordmmd pdlctmd minom). Są one pukłem wyjścia bruzd podniebiennych, biegnących do przodu na po bieniu kostnym, jak również stanowią ujście kanałów podniebienndla naczyń podniebiennych większych i mniejszych(gałęzie nać szczękowych)i dla nerwów podniebiennych(zwoju skrzydłowa-p niebiennego).Dół skroniowy Dół skroniowy(fossd tempordhs), ograniczony od góry, od tyłu i c 4 ściowo od przodu kresą skroniową, leży obustronnie na powierzę bocznej czaszki. Granicę dolną stanowi grzebień podskroniowy i br@dolny łuku jarzmowego:w tych miejscach dół skroniowy jest w znał net części otwarty. Ściana przyśrodkowa dołu(plenum(emP 8 miej jest utworzona przez kość ciemieniową, część łuskową kości skćniowej, powierzchnię skroniową kości czołowej i skrzydło większe Kści klinowej:ściana przednia, która oddziela go od oczodołu. Je utworzona przez powierzchnie skroniowe kości czołowej i kości JĄ rzmowej:ś ci anę b o czną stanowi łuk jarzmowy. Dół skroniowy zawiera mięsień skroniowy, naczynia skronwóóśrodkowei głębokie, nerwy skroniowe głębokie(od V), gałązk*JA'rzmowo-skroniową nerwu jarzmowego(od VJ i pewną ilość 3 Ka 8 tłuszczowej:wszystko to jest pokryte powięzią skroniową. Z ważniej.
COUUOł ONS.
Qus sphenoidelis ossis perietalis.
tgmporałłs'*.
jąęparals.
CiMąjąnporal isRssaąwnpora lis foramen*u mZbsspwrieósur talis interior.Xe-a ee we.
I Facies temporalis ossis frontalis.
y---Suto re frontonasalis-Os lacrirnele-Sutura nasornaxilleris--Os nastie.Os zygometcum.
Foramen infraorbitele.
e, 276.
Prawy dół skroniowy widziany od strony bocznej.
Łuk jarzmowy usunięty.
eh tworów biegnących na powięzi należy wymienić:naczynia skroiwepowierzchowne, nerw uszna-skroniowy(od VJ oraz gałązki oniowe i jarzmowe nerwu twarzowego.Dół podskroniowy***podskroniowy(fossc mfrdtempordhs)leży z obu stron poniżej Drzyśrodkowo od łuku jarzmowego:ku górze przedłuża się w dół oniowy, ku tyłowi w dół zażuchwowy, ku dołowi przechodzi w łeslrzeń przygardłową. Ściana górna jest utworzona przyśrodPóoprzez powierzchnię podskroniową skrzydła większego kości kliWejQqcies mjrdtempordlis alae mdjoris ossis sphenoiddlis), ś ci an a F e dn i a-przez powierzchnię podskroniową szczęki(fcies infrdFPordlismcaillce), ś ci a n a b o czn a-przez gałąź żuchwy(rdmus 88 bulce), wreszcie ściana przyśrodkowa-przez blaszkę boW 9 yrosYa skrzyółowatego(lamina lateralis processws pterggoił)98 podskroniowy zawiera oba mięśnie skrzydłowe, splot żylny@88 owy, tętnicę szczękową wraz z niektórymi jej gałęziami, nerw 9 h 8 owy(Vę)z jego gałęziami i strunę bębenkową. Łączy się on:1)z 9 łe@i skrzydłowa-podniebiennym przez szczelinę skrzydłowa-podnieĘłenną(zawartość:a, maaillms), 2)z oczodołem przez szczelinę oczoPBwądolną, 3)z dołem środkowym czaszki przez otwór owalny i ojS 9 ę kolcowy. Z dołu podskroniowego wychodzą lub wchodzą dań:1).


przez wcięcie żuchwy nerw i naczynia żwaczowe dla mięśnia żwacz 2)przez dół żuchwowy-nerw uszna-skroniowy i naczynia szczęków 3)przez otwór żuchwy-nerw i naczynia zębodołowe dolne. Dół skrzydłowa-podniebienny Dół skrzydłowa-podniebienny(fossd pterggopulctind)leży głęboĘukryty między kośćmi, przyśrodkowo od dołu podskroniowego. Jest(wysoka, tró(ścienna szczelina, położona między szczęką a wyrostkie skrzydłowatym k. klinowej.Foramina ethmoidalia(ant, et post).
Processus orbitalis ossis palatini.
Foramen rotundom'.
Lamina orbitalis ossis ethmoidalisł 1.
Poram er sphenopelatinum/ossapterygopalatinaLamina lateralisprocessus pterygoideiI Processus pytam idalis ossis palatni.Sinus frontalis.
:-Os lacrirnale.
es Bfosse SAcci lecrirnalisr.
Lamina perpendicularis ossis palatni.
Processus uncinatus ossis ethmoidalis.
Processus ethmoidel.
eon chce nasalis interior is.
-Processus maxillariseon chae nasalis inferioris.
Ryc.
277. Prawy dół skrzydłowa-podniebienny widziany od strony bocznej. Zatoszczękowa otwarta na wylot.
Dół ten od góry jest ograniczony przez trzon kości klinowej:je ś c lane prz e dni ą stanowi wyrostek oczodołowy kości podniebiennej i trzon szczęki, ścianę tylną-wyrostek skrzydłowaty i pwierzchnia szczękowa skrzydła większego kości klinowej, ścian p r z y ś r o d k o w ą tworzy blaszka pionowa kości podniebiennej. Bo(nie łączy się on u góry szeroką, u dołu wąską sz czeliną skrzydle wo-podniebienną(ńssurd pterggopalatmd)z dołem podskronewym:u góry obszerniejszy zwęża się ku dołowi, przechodząc w k a n 8 po dni eb lenny wi ększy(cmdlis pd(minus major). Dół skrzydłowa-podniebienny zawiera zwój skrzydłowa-godni bienny, nerw szczękowy(V, )oraz jego gałęzie i końcowe rozgałęzienś.jątcy szczękowej.
Szereg otworów łączy go z sąsiednimi częściami, **ąnowicie 1)w ścianie przyśrodkowej otwór klinowo-podniebienny uą-amen:phevopalaOwm), prowadzący naczynia i nerwy(a, spheno'jjjtind:rr, nusules posteriores superiores)do jamy nosowej:2)szczejjjąoczodołowa dolna(zawartość p. s. 333), łącząca dół skrzydłowa jgniebienny z oczodołem:3)otwór okrągły, prowadzący n. szczęko ąąyj%, mdaillms)z dołu środkowego czaszki do dołu skrzydłowa-podaj, -biennego, 4)kanał skrzydłowy(cmdlis pterggoideus), który przebi*podstawę wyrostka skrzydłowatego, prowadzi z powierzchni weąęętrzneji zewnętrznej podstawy czaszki naczynia i nerwy(a" r. , n, yąnahs p(erggoidei)do dołu skrzydłowa-podniebiennego lub w odąęotnymkierunku:5)kanał podniebienna-pochwowy(cdnclis pclmojąęinclis), który biegnie z tylnej ściany dołu ku tyłowi na dolną poąierzchniępodstawy czaszki i zawiera drobne gałązki od zwoju skrzy Wowo-podniebiennego i naczyń skrzydłowa-podniebiennych:6)w przedłużeniu kanału podniebiennego większego ciągną ku dołowi ka.Dół zażuchwowyDół zażuchwowy(fossd retrommdibulms)jest to przestrzeń zawarta między gałęzią żuchwy a wyrostkiem sutkowatym. W głąb sięga aż 4 o wyrostka rylcowatego i do bocznej ściany gardła. Zawiera on część ślinianki przyusznej:w przestrzeni tej nerw twarzowy dzieli się na obie swe gałęzie końcowe, a tętnica szyjna zewnętrzna oddaje swe trzy yslatnie gałęzie:t. uszną tylną, t. skroniową powierzchowną i t. szczęłową. Przez część górną dołu przebiega nerw uszna-skroniowy.
Wyczuwalność kości czaszki 69 ogół powierzchnia głowy jest pokryta cienkimi tylko warstwami miękkimi:w zwiąŚP 9 z Ęm można wyczuć dotykiem większe części jej powierzchni. Całe sklepienie, do płodu aż do łuków brwiowych, do tyłu aż do kresy karkowej górnej, daje się z łatwością?ymacać. Również ściany boczne są wyczuwalne.
Ku tyłowi od małżowiny usznej jest?96 uwalny wyrostek sutkowaty, w linii pośrodkowej-guzowatość potyliczna zewBWoa, położona w obrębie owłosionej skóry. Poniżej położona część łuski potylicznej F 8 pokryta mięsniami karku i wskutek tego trudno wyczuwalna. Póegi oczodołów, gładzizna, kości nosowe, kości jarzmowe i łuki jarzmowe oraz poY+9(zchnia przednia szczęki są wyraźnie wyczuwalne przez skórę. +9 żuchwie wyczuwamy trzon, część zębodołową, kąt żuchwy i głowę leżącą do przoY 994 małżowiny usznej. Wyrostka dziobiastego nie można wyczuć, ponieważ jest ukryty 9 jukiem jarzmowym i objęty przyczepem mięśnia skroniowego, 6 przedsionka jamy ustnej dostępne są wymacywaniu:dół nadkłowy, otwór podoczo.


dołowy i grzebień jarzmowa-zębodołowy, a z właściwej jamy ustnej-całe godniej(kostne, haczyk skrzydłowy położony ku tyłowi od ostatniego zęba trzonowego i ąą cznej przestrzeni powierzchnia wewnętrzna żuchwy.Mechanika czaszki Wytrzymałość czaszki.
Czaszka ma znaczną zdolność sprężystego odkształcania Wiele doświadczeń przemawia za tym zupełnie wyraźnie. Jeżeli poddamy czaszkę Qnemu uciskowi, jej wymiar poprzeczny zmniejszy się o 3-4 mm, a po ustaniu ue(powraca do normy. Kiedy okopconą czaszkę rzucimy na białą płytę, wtedy poezerąpowierzchnia styczna jest znacznie większa, niż gdybyśmy położyli na nią czaszką użycia siły(Benninghoff). A więc spadająca czaszka spłaszcza się dzięki swej sprężyjści. Sprężystość czaszki jest ważnym czynnikiem ochronnym mózgowia. Formy zły występujące pod wpływem ucisku zależne są od wielkości powierzchni, na jaką dgsiła. Jeżeli powierzchnia działania urazu jest mała, np. w przypadkach uderzenia ągkiem lub postrzału karabinowego, to w otoczeniu miejsca urazu występują objgwgniecenia. Niekiedy blaszka wewnętrzna istoty zbitej pęka łatwiej niż blaszka z nętrzna, a nawet znane są przypadki, kiedy blaszka wewnętrzna ulega rozstrzaskgdy tymczasem blaszka zewnętrzna nie wykazuje uszkodzenia. Pierwotnie myślano zjawisko to polega na większej łamliwości słabszej blaszki wewnętrznej. Mechantych złamań należy jednak tłumaczyć tym, że w miejscu urazu następuje wygięcie, ktprowadzi do spłaszczenia wypukłej powierzchni kości:w ten sposób powierzchnia z nętrzna zostaje uciśnięta, a powierzchnia wewnętrzna wpuklona przez uraz zostaje pdana rozciąganiu. Słup czołowy w przekroju poprzecznym.
SłupWfZTOOMy w przekroju.
Słup skrzydłowa-podniebienny w przekroju Sławo skroniowa, -yi'-żuchwowy.gssśFy-ą.
s--Bal kaDODfZ 8 CZO@przednie.
8.
Belka pośród kawa podłaź na.
***pop*cz*tył na.
Belka podłużna Ryć.
278. Podstawa czaszki widziana od wewnątrz z zaznaczonymi belkami wzmacniającymi:wg Benninghoffa.w(jednak@ś@enie działa na czaszkę na szerokiej przestrzeni, powstają pęknięcią****ania doWcz 4 ce główcie wrażliwej podsławy czaszki. Jeżeli siła działa w kierun**yzeczrym, powstaje złamanie poprzeczne w środkowym dole czaszki:są to najĘgjazłamania podstawy czaszłi Jeżeli siła uderzenia działa w kierunku strzałko ąą-tepuje złamanie podłużne, jeżeli w kierunku skośnym-złamanie skośne. Więją-łamań podslawy następuje wskutek uszkodzenia sklepienia czaszki. j-Sieg linii złamań zależy od grubości poszczególnych miejsc podstawy czaszki. ęu miejsca cienkie, częściowo nawet przeświecające, natomiast inne są bardzo ńg:e i niezwykle odporne. Części wzmocnione łączą się, tworząc wyraźne układy.
gęgamy belkę pośrodkową podłużną, która od siodła tureckiego biegnie ąz stoku ku dołowi, obejmuje otwór wielki kości potylicznej i wznosi się znowu w ązte zatoki strzałkowej górnej:stąd możemy ją prześledzić na sklepieniu czaszki aż yetienia koguciego jako wzmocniony łuk strzałkowy. Ł, uk ten nie zamyka się-gę całkowicie, ponieważ dół przysadki i blaszka sitowa są słabymi miejscami podAY.c.
279.
Czaszka z liniami zszczepienia w widoku z boku:wg Benningholfa.j.
Belka p o przecz na prz e dni a podstawy czaszki biegnie mniej więcej wzdłuż graĘmiędzy przednim a środkowym dołem czaszki, skręcając jednak częściowo do odo. PelKa p o prz e c z n a tylna jest utworzona przez piramidy kości skroniowych. Pira**nie mają jednak we wszystkich swych częściach tej samej wytrzymałości, mogą 99 powstawać złamania poprzeczne, które zagrażają nerwowi twarzowemu i przed f 98 Kowo-ślimakowemu. Podstawy piramid łączą się z poprzecznymi beleczkami bruzdy BO poprzecznej, tak że powstaje poziome obramowanie otaczające dół tylny czaszki. PeFamowaniu tym rozpięty jest namiot móżdżku.
Pod względem mechanicznym two 9@wraz z kością jedną funkcjonalną całość, podobnie jak sierp mózgu z kostnym jem s trzałko 868@Ż 9@9 zóWmi usztywnionymi pasmami podstawy czaszki ułożonymi na krzyż leżą w 59 ł 9 ołów słabe miejsca, w których złamania występują najczęściej. W przednim dole 983 złamania zazwyczaj biegną przez blaszkę sitową lub bocznic przez wyciski pal 96 e, kierując się często ku kanałowi wzrokowemu. Siodło tureckie łamie się najczęśSPoprzecznie w okolicy grzbietu. Boczne złamania biegną przez otwory na podstawie 9@i.
Również dół żuchwowy stanowi słabe miejsce.
Przy upadku na bródkę z otwartVstami wyrostek kłykciowy żuchwy, w rzadkich co prawda przypadkach, może spoP 99 wać złamanie podstawy czaszki. Części skaliste łamią się najczęściej w kierunku.


poprzecznym.
Jako oznaki złamań podslawy czaszki wysłępu@zwyłle krwawieygprzypadkach złamań sklepienia oczodołu krew płynie wzdłuż mięśni gałki ocznej ąąjówki i do powiek, wywołuj 4 c krwiak w kształcie okularów Ur. en luzette). Krwąz nosa mogą występować wskutek złamiania blaszki siłowej. W złamaniach śroąjjjdołu czaszki i piramidy częstym objawem jest krwawienie z ucha. Budowa funkcjonalna czaszki.
Konstrukcja czaszki musi odpowia 4 ać przede wy kim wymaganiom mięśni żwaczowych, jako czynnikom pracującym z największą Działanie innych mięśni poruszających głowę i działanie masy głowy mają mniejsze czenie. Poznaliśmy poprzednio wzmocnione pasma podstawy czaszki:zapoznąąjobecnie w ogólnych zarysach z architektoniką czaszki na podstawie przebiegu te(kostnych istoty gąbczastej oraz linii rozszczepienia istoty zbitej, które jako linie nąpgmówią nam o kierunku działania największego ciśnienia i rozciągania. Co się tyczy ar chi 1 e kto nikt s ze z ę ki, to z szeregu zębów występują linie nąpąprostopadle ku górze:szczególnie silne pasma kierują się z kła ku kości nosowej i ewet, tworząc słup nosowo-czołowy. W części tylnej szczęki grzebień j arzwo-z ęb o dołowy prowadzi przez kość jarzmową pionowo ku górze, jako gałąź pojąca na kość czołową do kresy skroniowej, a poza tym jako gałąź pozioma przez jarzmową i łuk jarzmowy do tylnego końca kresy skroniowej. Tym samym okolica ąmowa jest objęta architektonicznie skonstruowaną ramę kostną. Układ linii rozszczema tworzy również ramę kostną dokoła oczodołów. W architektonice zuch stwierdzono, że pasma istoty zbitej(osteory), ciągnące się na ogół równolegle do bląistoty gąbczastej, biegną wzdłuż łuku podstawnego, który kieruje się od wyrostka ciowego do bródki. W obrębie zębów przednich żuchwy linie napięcia biegną w prze żeniu przegród międzyzębodołowych pionowo ku dołowi, gdzie na trzonie żuchwy ł wato przechodzą w linie rozszczepienia łuku podstawnego.Różnice czaszki związane z wiekiem.
N o w o r o d e k ma stosunkowo bardzo wielką część mózgową czaszki i bardzo małą część twarzową. Guzy czołowe i ciemieniowe są wydatne(największa szerokość czas leży na poziomie guzów ciemieniowych), natomiast wszystkie inne wyniosłości kojak:gładzizna, łuki brwiowe, wyrostki sutkowate, są ledwie zaznaczone. U noworokostnienie kości czaszki nie jest ukończone i wiele z nich(kości:potyliczna, skronioiklinowa, czołowa, żuchwa)składa się z więcej niż jednej części. Nie skostniałe, błonidmiejsca między kośćmi, tzw. c i e mi ą c z k a(fonticuli), o których już była mowa, wy:V pulą w kątach kości ciemieniowych w liczbie sześciu. Kostnieją one zazwyczaj w pieszej połowie I roku życia, z wyjątkiem największego ciemiączka przedniego, które pważnie zanika w pierwszej połowie 2 roku. Mała twarz noworodka spowodowana jest głównie małymi wymiarami szczęki i chwy, brakiem zębów oraz bardzo nieznaczną zatoką szczękową i jamą nosową. U no@rodka jama nosowa mieści się prawie w całości między oczodołami, a dolny brzeg oWgruszkowatego sięga tylko nieznacznie poniżej poziomu dna oczodołów. Dopiero z wykłuciem się zębów mlecznych następuje wydatne powiększenie twarzy i żuch 9 YPo urodzeniu możemy odróżnić dwa okresy przyspieszonego wzrastania czaAPierwszy trwa mniej więcej od 4 do 7 roku życia, po czym następuje bardzo znaczne zónieme intensywności wzrastania. Drugi przypada na pierwsze okresy dojrzeBpłciowego-u chłopców na lata mniej więcej od 13 do 16, u dziewcząt od li do 14 rżycia, po czym znowu następuje stopniowe zwolnienie aż do całkowitego zahamoWwzrastania. W okresie pierwszym zaokrąglają się okolice ciemieniowa i potylęOtwór wielki kości potylicznej i piramida kości skroniowej osiągają swą definWwielkość, a oczodóły są tylko nieznacznie mniejsze niż u dorosłego. W drugim oł@Pwzmożonego wzrastania następuje znaczne wydłużenie podstawy czaszki, silny rokości czołowej i wysokości twarzy oraz pogłębienie i poszerzenie twarzy, co łącz? z rozwojem zatok przynosowych.
Co do czasu zarastania szwów dane są bardzo różne.
Według Martina proces ten PP.
Qą zwykle w 4-99 óoKu z:cła na szWie strzałkowym, później na szwie wieńco****zeze później 88 Bwie wgiowM@Wy:lgpują tu bardzo silne wahania osobni'j-normalny zanik szwów nie rozpoczyna się później niż w 40 roku(s. 39@j. j, -+szwy z@W 68 W sW później niż u mężczyzn.
Ę, ęesorpcji stanowię charakterystyczne właściwości starej czaszki. Kości j'-teńsze, ba 64 ziej ła@JWe i kruche, sklepienie nieco się spłaszcza.łożnice płciowe czaszki.
ąjegu pokwitania różnice między czaszką żeńską a męską są nieznaczne:występu a wyraźnie dopiero u osób dorosłych. Czaszka dorosłej kobiety jest na ogół delikat-ą od męskiej, jest ona lżejsza i mniejsza:jej pojemność jest mniej więcej o HPXąj-zą od męskiej. Ściany są ciensze, przyczepy mięśni znacznie słabiej zaznaczone tzna, łuki brwiowe, wyrostki sutkowate są mniej wydatne, zatoki przynosowe j, -j-ze. Czoło na czaszce żeńskiej jest bardziej pionowo ustawione i bardziej wypukłe, czołowe i ciemieniowe wydajniejsze. Kontur twarzy jest bardziej zaokrąglony ąka i żuchwa wraz z zębami są mniejsze. jpowyższego widzimy, że czaszka dorosłej kobiety zbliża się bardziej do formy dziej niż czaszka dorosłego mężczyzny. Zazwyczaj czaszkę męską lub żeńską z łatwością my odróżnić:czasami jednak cechy płciowe są tak niewyraźne, że określenie płci trudne, lub nawet niemożliwe.Uwagi kraniologiczne.


wyrn:opiszhokranion(op), punkt na kości potylicznej w płaszczyźnie pośroąjjądalej od glabelli położony:boston(b@), punkt położony na przednim brzegu oęęąkiego w płaszczyźnie pośrodkowej, eurion(eu), punkt na bocznej powierzeąjjpołożony najbardziej bocznic od płaszczyzny pośrodkowej(u człowieka wspąyznajduje się on na kości ciemieniowej lub na części łuskowej kości skronioęęg. pij, punkt położony na szwie czołowo-nosowym w płaszczyźnie pośrodkowej:ją(le(ns), najniżej leżący punkt krawędzi dolnej otworu gruszkowatego w płaszczę rodkoweg zggion jag), najbardziej bocznic położony punki na łuku jarzmoąęgbłon(gn), najniższy w płaszczyźnie pośrodkowej punkt na dolnym brzegu żueąprzy pomiarach ką łów, mających na celu stwierdzenie stopnia nachylentągólnych elementów kostnych czaszki, np. kości czołowej, szczęki itd. , obliczany ją sorku do wspomnianej wyżej płaszczyzny frankfurckiej lub do jakiegoś innegą j kostnego(np. kąt między gałęzią a trzonem żuchwy).Ryc.
280. Czaszka.
osobnika długogło-Ryc.
281. Czaszka mongolska osób.
wego.
Australijczyk P/a nat, wielkości).
kogłowego.
Telenget F/a nat, wie.
Do przeprowadzenia pomiarów kraniometrycznych służy wiele skons@uo@tym celu narzędzi w postaci przede wszystkim aparatów do ustawiania czaszeKczyznach orientacyjnych(kraniostaty, kraniofory), poza tym cyrkli(suwało? kowych)dla pomiarów długościowych linijnych lub taśm do mierzenia ob 8 o 94 mierzy(goniometry)itd. Pojemność czaszki ustalamy albo bezpośrednio(p 8 eFnianie jej jakimś sypkim drobnym materiałem, np. nasionami prosa, śrWeJB BP stu wodą, przy czym objętość wypełniającego czaszkę materiału mierzy s+4 W kalibrowanego cylindra szklanego), albo też obliczamy ją(w przybliżeniu)nA 9, specjalnych wzorów, w których są uwzględniane pomiary długości, szeroko 4@ści części mózgowej czaszki. Dane dotyczące masy całej czaszki lub poszveQPelementów, np. żuchwy, zębów, ustalamy za pomocą zwykłej wagi. Metody kraniograficzne polegają na wykreślaniu narysów czaszki(lub pe@@jej części)ustawionej w rozmaitych płaszczyznach orientacyjnych. Na zarBWBzna dokonywać szeregu pomiarów linijnych lub kątowych na czaszkach i s@4 się na nie elementach. Na przykład wymiar największej długości czaszki, ł 4 P 4.ę j%szczęki można ustalić równie dobrze na narysie czaszki w płaszczyźnie po*'ąk i zmierzyć je za pomocą odpowiednich przyrządów bezpośrednio na ją zaznaczyć, że wyniki badań kraniometrycznych czy kraniografeznych, w gygjgądnych danych dotyczących wielkości poszczególnych wymiarów czaszki ąąjtów składowych, mogą być użyte do obliczenia stosunków, w jakich pozostają ją jaszczególne w**iaĘy, co daje nam@ożność wytworzenia sobie pewnego przyg'. . 'j-jęcia o ogólnym kształcie czaszki, albo też o kształcie którejkolwiek z jej I.Z yW.
yf jęcj.
z.
Wykresy czaszek w płaszczyźnie pośrodkowej:goryla, praczłowieka, człowieka alskiego(Spg)i człowieka współczesnego:wzorowane na Lothcie-Pithecanthropus, -------Sinanthropus. --------Homo neanderlensis(Spgy.
-Homo recens:gl-glabella, op-opisthokranion.
antropologii bowiem operujemy zazwyczaj nie tylko wymiarami bezpośredni rzede wszystkim wymiarami stosunkowymi. Jeden wymiar wyrażamy w odsetigiegoi stosunek taki nazywamy wskaż n i kiem. Na przykład dla uzyskania o stopniu wydłużenia czaszki obliczamy wskaźnik szerokościowo-długościowy flory uzyskujemy mnożąc ułamek wyrażający stosunek szerokości czaszki do Xci przez 101. Im wskaźnik będzie wyższy, tym większa w stosunku do długości 3 tyć szerokość badanej czaszki, a zatem kształt jej jest mniej wydłużony niż)kó wskaźnik badanej czaszki jest niski, co występuje bądź w przypadku nieJ@8 eiszerokości czaszki, bądź niezwykle dużej jej długości ABnioskopowe, opisowe, stanowią trzecią i ostatnią grupę metod kraniologiPWBjenyje do badań takich cech, które trudno ująć za pomocą jakichkolwiek 96 Io bezpośrednich, kraniometrycznych, czy też pośrednich, na narysach Bqych. Jako przykład tego rodzaju cech mogą służyć:charakter szwów cza 644 e 4 ich zaniku:ogólny zarys konturu czaszki oglądanej z góry, który można 8 Póz:bliżeniu do tej czy innej figury geometrycznej(ukośnik, koło, pięciołsQ, 968@aCu jaja itd. :stopień wydajności kości potylicznej, jak również rozwoju 14 PBwierzchni lub obecność wału potylicznego:ukształtowanie nadoczodołoł 9 ś 4 czołowej, specjalnie gładzizny(glabella), oraz mniejszego lub większego@e 4 a łuków brwiowych aż do utworzenia wałów nadoczodołowych włączi 89 eWość i wzajemne ustawienie kości nosowych, zarys ich profilu, wy 4 aJśWWdo kości twarzy:kształt łuku zębodołowego:stopień wysunięcia ku(Ęś 8 Warzy(szczęki i żuchwy)(prognatyzm twarzowy lub zębodołowyk stoł 99 P 99 ki na żuchwie lub jej brak:kształt poszczególnych zębów, rodzaj zgĘy(88996 łraniologicznych, otrzymane trzema wyżej wymienionymi metodami, ł pśśBe wszystkim na uchwycenie zasadniczych różnic między budową czaszłi? 9 W 8 h form zoologicznych, szczególnie zaś przedstawicieli rzędu Naczel.491.


Ryc.
283. Czaszka wąskotwarzowa P/a Ryc.
284. Czaszka szerokotwarzowa(Za.
rych.
Uhnożliwiają nam one także precyzyjne ujęcie zależności budowy czaszki człoka od takich czynników, jak wiek, płeć oraz przynależność rasowa. Swoiście ludzką cechą w budowie czaszki człowieka jest jej pojemuność w równaniu do panujących pod tym względem stosunków u podobnych do człowieka to zwierzęcych, co uwarunkowane jest rozbudową, specjalnie wzwyż, jej części mozgo(w związku z wybitnym rozwojem mózgowia). Wobec znacznego zmniejszenia kotwarzy w stosunku do części mózgowej czaszki występuje u człowieka-i to ĘIKniego-znaczna przewaga części mózgowej czaszki nad częścią twarzową. Wyslęponie bródki, której nie spotykamy u zwierząt, wydajność kości nosowych, łuk zębodo? w kształcie paraboli-byłyby obok wielu innych cech swoiście ludzkimi właściwości w budowie czaszki człowieka. Różnice rasowe.
Różnice rasowe zaznaczają się bodaj najsilniej w zakresie cech D 84 pojących:1. Stopień wydłużenia czaszki, ustalony za pomocą wspomnianego BY wskaźnika szerokościowo-długościowego, jest cechą charakterystyczną dla szeregu rasowych. U niektórych z nich wskaźnik ten jest bardzo niski, nie przekracza często 38 Grupy takie(Murzyni, Eskimosi, a przede wszystkim Australijczycy i Melanezy)(Ynazywamy długogłowymi, ściślej aługoczaszkowymi(dohchocephal, ściślej dohcAoWWGrupy o wskaźniku bardzo wysokim, od 80 wzwyż(Lapończycy, część ludności ś 8 woeuropejskiej, szczególnie podalpejskiej, grupy mongolskie środkowej Azji, 1088 Ameryki Środkowej oraz częściowo Północnej i Południowej), określamy natomiasJ 8+nem krótkogłowych, ściślej krótkoczaszkowych(brdchgcephdl-brdchgkrm)p 9 pośrednie-pośredniogłowcy(mesocephdl-mezokran), o wskaźniku 75-79, 9, 9 YFpulą u wielu grup południowej i północno-zachodniej Europy, północno-wschodnie)oraz w obu Amerykach. Wśród grup ras kopalnych spotykamy się prawie wyl 49.
ąąmi długogłowymi, a co najmniej pośredniogłowymi, przy czym formy krótkogło', -tepują dopiero w przejściu do okresu współczesnego. jąyg ok ość cz a szkl na ogół jest duża u współczesnych ras ludzkich(szczególnie jjjrych grup krótkogłowych na terenach europejskich)w przeciwstawieniu do form ej-h kopalnych, odznaczających się bardzo niskim sklepieniem czaszki. g-ero k oś ć n os a w odniesieniu do jego wysokości(wskaźnik nosowy)jest niekieąęąmna(np. u Murzynów. Pigmejów, wymiarłych Tasmańczyków wskaźnik ten prze, -ą często W 9), niekiedy zaś niezwykle mała, opadając we wskaźniku do liczby ok. jg-dmosi, niektóre formy europetste).
gtezwykle duża szerokość nosa wiąże się najczęściej z bardzo znaczną szerokością yyy która ujmowana jest przez tzw. wskaźnik twarzowy całkowity(całko-zerokość twarzy:zggion-zggion-wyrażania w odsetkach całkowitej jej wysokojasion-gndthion). Najszersze twarze spotykamy u Pigmejów afrykańskich:wystęjtyone również u wymarłej ludności wyspy Tasmanii. stosunkowa wy s o koś ć o c z o dołów, wyrażona odpowiednim wskaźnikiem, yyzuje również zróżnicowanie rasowe. Cecha ta jednak ma poza tym specjalne znaj(te przy porównywaniu budowy oczodołów ludzkich do oczodołów małp człekoąłtnych, u których wysokość oczodołów w stosunku do ich szerokości jest ogromna:wloty ich są niekiedy wyższe niż szerokie, czego u grup ludzkich się nie spotyka. , aharakterystyczną właściwością niektórych ras jest wielkość żuchwy(bardzo dużej u Eskimoscy, niezwykle małej u Pigmejów), szczególnie zaś s 1 o p i eń wyk s z 1 a lwia bródki. Dobrze wykształcona bródka jest charakterystyczna na ogół dla ras eh i niektórych form monogoloidalnych, najsłabiej występuje ona u Murzynów, ecjalnie u Austrajczyków, u których jest ona niekiedy tak słabo zaznaczona, że móyo cofniętej lub ujemnej bródce. Stopień wy datnioś ci twarzy, a przede wszystkim szczęk ku przodowi(proaty z m), odróżnia formy człowieka kopalnego od form współczesnych, przy czym wymość szczęk występuje dziś jednak u niektórych grup, jak:Australijczycy, Melanezycy. Murzyni, natomiast brak zazwyczaj tej wydajności byłby charakterystyczny dla ego form europejskich oraz mongolskich(o r 1 o gn a ty z m). Spośród cech opisowych zróżnicowanych rasowo należy wspomnieć o u ks z 1 a łtoniułuków brwiowych. Silne łuki brwiowe(mus superciliares)występują ustralijczyków i u niektórych grup melanezyjskich, gdy tymczasem dziecinna niemal Ilość czoła charakterystyczna jest dla większości form Murzynów afrykańskich oraz ych grup rasy żółtej. Nadzwyczaj silne łuki brwiowe, tworzące niekiedy wielki wał supnorbitahs)ponad obu oczodołami, a łączące się poprzez wydatną gładzmę, są ególnie charakterystyczne dla wymarłych form praludzkich oraz form człowieka koego grupy neandertalskiej.Streszczenie PPana jamy części mózgowej czaszki(camtcs crmidlis)składa się ze sklepienia(cdltd)i podstawy(ocsis). 9 P(wierzchni wewnętrznej sklepienia zaznaczają się wyciski palczaste(impressio 998@de)i łęki mózgowe(jaga cerebrdlic'), stanowiące negatyw powierzchni móz*pBnice oponowe wywołują tu swe bruzdy tętnicze(sulci meriosi). Bruzda zatoki 989 wej górnej(sulcus sinus sunttalis superioris), biegnąca w linii pośrodkowej, 96 je przy guzowatości potylicznej wewnętrznej(protubermtid occipitdlis mt). Ku 96 i przodowi bruzda przechodzi w grzebień czołowy(cristc fronmlis), odchodz 4 cyPPwu ślepego(for, cecum). Po obu stronach bruzdy zagłębiają się liczne dołeczki P 89 we(foteolae granulares)dla ziarnistości pajęczynówki. Na sklepieniu widzimy ó 9 eńcowy(sur, corondlis), węgłowy(sut, lcmbdoided)i strzałkowy(su(, sdgW 4 s). '@4 Glnej sklepienie przebijają otwory ciemieniowe(fordmind pdrietdlia). P?óeęzchnia wewnętrzna podstawy czaszki(bdsis crmii mter@)dzieli się na trzy Paszki:przedni, środkowy i WWŚł Przedni czaszki(fossd crmidlis anterior), ku przodowi od tylnego brzegu.4 O O.


skrzydeł mniejszych, pokrywa oczodóły i jamę nosową. W linii pośrodkowet.
z niego grzebień koguci(cristd galli):do przodu od niego znajduje się otwór gj. .cecurn).
Dół środkowy czaszki(fossd crdnidlis medw)między skrzydłami mntąk. klinowej a górnymi bruzdami obustronnymi części skalistych k. skroniowej ęśrodkowej z przodu zawiera bruzdę skrzyżowania wzrokowego(sulcus chidsmajjązek siodła-(tuberculum sellce). Bruzda skrzyżowania przechodzi obustronnie ęywzrokowy(cmdlis options). Ku dołowi od kanału wzrokowego leży po każdej ywyrostek pochyły przedni(processus clinoideus mterior). Siodło tureckie(sella ej zawiera dół przysadki(ńssd hgpophgsidhs), po którego bokach wystają wyrostkt ej te środkowe(processus clmoidei med@). Siodło tureckie ogranicza od tyłu grzbiet(dorsum sellae), na którego bokach wystają wyrostki pochyłe tylne(processus egposteriores). Po obu stronach siodła tureckiego przebiega strzałkowa bruzda 1, ę(saletr ccróticu). W części tylnej bruzda ograniczona jest przez języczek klinowy gla sphenoidalis). W dole środkowym widzimy otwory:szczelinę oczodołową górną ra orbitalis sap, ), otwór okrągły(for, rotwndtm\, otwór owalny(for, ocalej, otwór wy(for, spmosum)i otwór poszarpany(for, lacerum), zamknięty u żywego chrzpodstawną(ńbroccrtilago bcsdlis). Z otworem poszarpanym łączy się bocznic szeklinowo-skalista(ńssurd sphenopetrosd), zarośnięta chrząstką(sgnchondrosis sphtrasa). Na powierzchni przedniej piramidy k. skroniowej znajduje się zagłębienie, n. trójdzielnego(impressio mgemmi). Bocznic od niego znajduje się szczelinowaty.
wór kanału n. skalistego większego(hiatus cmdis n. petrosi mcjoris):od niego bibocznic bruzda n. skalistego większego(su(cus n. pe(rosi mcjoris). Bocznic i równał od niej przebiega bruzda n. skalistego mniejszego(sulcus n. petrosi mmoris). Nąwierzchni przedniej piramidy otwór kanału mięśniowa-trąbkowego(ccnalis mus barius)wiedzie do jamy bębenkowej. Blaszka kostna dzieli ten kanał na dwa półkm, naprężacza błony bębenkowej(semicanalis m. tensoris tgmpmi)i trąbki słuch(semicandlis tubce cudititde). Pośrodku powierzchni przedniej piramidy widać łość łukowatą(emmentid drcumc), wywołaną kanałem półkolistym przednim błęDo przodu od wyniosłości cienka blaszka kostna, pokrywka jamy bębenkowej(te tgmpmi), oddziela jamę bębenkową od jamy czaszki. Dół tylny czaszki(fossd crmidis posterior)położony jest ku tyłowi od brzgórnych piramid k. skroniowej. Po brzegach tych biegnie obustronnie bruzda zatoki lisiej górnej(su(cus sinus peprosi superioris). W środku dołu leży otwór wielki(for, magnum).
Od otworu wielkiego ku przód i bocznic podstawę kłykcia potylicznego przebija kanał n. podjęzykowego(candlis W glossolisy. Część podstawna k. potylicznej łączy się z trzonem k. klinowej. Okolicę tę oddziepiramidy k. skroniowej szczelina skalista-potyliczna, wypełniona chrząstką(sgncdrosis petroocipitahs). Po chrząstce tej przebiega bruzda zatoki skalistej dolnej(s@sinus petrosi inferioris), która ku tyłowi kończy się w otworze szyjnym(for, jugweOtwór ten podzielony jest przez wyrostek śródszyjny(proc. mtrajugulms)na część P 9 ną i część przyśrodkową. Otwór słuchowy wewnętrzny(porus dcusticus int)na powierzchni tylnej pirawiedzie do przewodu słuchowego wewnętrznego(meuus acusticus inż. Do tylu i 9 nie od otworu słuchowego wewnętrznego leży otwór wiodący do wodociągu przedsW(aqueductus oestibuli):w jego pobliżu znajduje się zagłębienie, dół podłukowy OF subdrcudtc). Uczące ku tyłowi i ku bokowi od otworu wielkiego doły potyliczne 4 oddziela grzebień potyliczny wewnętrzny(crista occipitalis im. Od góry doły te o 26 czone są przez bruzdę zatoki poprzecznej(sulcus sinus transrersi). Bruzda ta w o 49 bocznym nosi nazwę bruzdy zatoki esowatej(sulcus sinus sigmoidei). Kanalik suP 9 łączy tę bruzdę z zewnętrzną powierzchnią czaszki. Tuż przy końcu tej bruzdy zoOłsię ujście kanału kłykciowego(cmdlis condglms). Oczodół(orbita)ma kształt czworościennego ostrosłupa skierowanego podsta 84 przodu, szczytem ku tyłowi i przyśrodkowo. Ścianę górną(pmes superior)oczodołu tworzą:1)część oczodołowa k. czołowej ł'skrzydło mniejsze k. klinowej, połączone szwem klinowo-czołowym. W części prze(88.
**-tropu znajduje się dół gruczołu łzowego(fossd glandulce lccrimdlis), w części ąjgowej-dołek bloczkowy(fotce trochledris), rzadziej kolec bloczkowy(spina jgrgEWłą przedni ściany górnej tworzy wystający brzeg oczodołowy(morgo suprcorbitayj-dolną(paries interior)tworzą:1)powierzchnia oczodołowa trzonu szczęki, 2)yąęehnia oczodołowa k. jarzmowej i 3)wyrostek oczodołowy k. podniebiennej, połą. . -zwanu.W ścianie Jej znajduje się górny otwór kanału nosowo-łzowego. Biegnąca jj gu przodowi bruzda podoczodołowa(sulcus mfrdorbitalis)przechodzi w kanał je infrdorbi(dis), który kończy się na twarzy otworem podoczodołówym(forumenjjbitd(e). jagę przyśrodkową(pdries medidis)tworzą:1)wyrostek czołowy szczęki, 2)k. łzogjlaszka oczodołowa k. sitowej i 4)trzon k. klinowej, połączone szwami. g:et posterius).
W części przedniej ściany przyśrodkowej leży dół woreczka łzowe Ńj-sa sacci lacrimdlis)ograniczony od tyłu grzebieniem łzowym tylnym(cristd lacriisposterior(. (ąna boczna(pcries laterdlis)utworzona jest przez powierzchnie oczodołowe 1)k. owej i 2)skrzydła większego k. klinowej. Kości te połączone są szwami z kośćmi jtemimi.
W pobliżu szczytu znajduje się szczelina oczodołowa górna(ńssum orbitmisj wiodąca do środkowego dołu czaszki. Na granicy ściany bocznej i dolnej leży elina oczodołowa dolna(fissurd orbitJis mQ, prowadząca do dołu skrzydłowa-pod lennego. Na powierzchni oczodołowej k. jarzmowej widoczny jest otwór jarzmowoodołowy(for, zggomaticoorbitale). ejście do oczodołu(aditus orbitae)ma kształt czworoboku. Brzeg górny, nadoczodo(marga suprdorbitalis), w części przyśrodkowej ma otwór lub wcięcie nadoczodoło, gar, resp, mcisurd suprdorbimhs), a przyśrodkowo od niego leży podobny otwór lub ęde czołowe(for, resp, mcisaura jrontalts). zczyt(cpea orbitce)przedłuża się w kanał wzrokowy(cmalis options), wiodący do owego dołu czaszki. ama nosowa(cmi(ds nasi)składa się z jamy nosowej właściwej i zatok przynosowych je pcrandsd(es):czołowych, szczękowych, klinowych i komórek sitowych. Do przodu iera się otworem gruszkowatym(cperturd piriformis), do tyłu niozdrzami tylnymi odnce)ej ściana górna utworzona jest przez kości nosowe, kolec nosowy k. czołowej, blaszkę w 4 k. sitowej oraz trzon k. klinowej z małżowinami sitowymi. @anę dolną budują wyrostki podniebienne szczęk i blaszki poziome kości podnieych. Ścianę przyśrodkową(przegrodę nosa)tworzy blaszka pionowa k. sitowej miesz. Ż@ana boczna utworzona jest przez:1)przyśrodkową ścianę błędnika k. sitowej, 2)9 s 1 ek czołowy szczęki, 3)trzon szczęki, 4)k. łzową, 5)małżowinę nosową dolną, 6)88:pionową k. podniebiennej i 7)blaszkę przyśrodkową wyrostka skrzydłowategoł 9@owej. Między dolną ścianą jamy nosowej a małżowiną nosową dolną znajduje się P 88 d nosowy dolny(means nasi inf), między małżowiną dolną a środkową-prze 9 P(sowy środkowy(medtus nasi med, ), zaś między małżowinami nosowymi środkową 984-przewód nosowy górny(medtus nasi sup. Między małżowiną nosową górną j 9+BBowi od niej a sklepieniem jamy nosowej znajduje się zachyłek klinowo-sitowy śessus spheno ethmo ida@sjŻ 9 y 9 zymałżowinami nosowymi a przegrodą nosa ciągnie się przewód nosowy wspólny W 8 s@si communis). Trzy przewody nosowe(dolny, środkowy i górny)prowadzą ku Ż 89 Wa tylne prowadzi do części nosowej jamy gardła. W przewodzie nosowym dolnym 999 kanał nosowo-łzowy(cmdlis adsolaćrimdlis). Do przewodu nosowego środka 89 pęowadzą:zatoka szczękowa, zatoka czołowa i komórki sitowe przednie. Rozwór***owy(hiatus mcaillaris)przedzielony jest wyrostkiem haczykowatym k. sitowej 998 między jego górną krawędzią a puszką sitową(bulla ethmoiddis)znajduje się 9@ego połączenie między jamą nosową a zatoką szczękową. Stanowi ono sierpowatą.
4 QX.


szczelinę, rozwór półksiężycowaią(hid(us semi(ui@ris). Utworzony przez sjj-lejek sitowy(mńmdibulum ethmoiddle)stanowi ujście nosowe lejkowategą pyyktórego otwiera się część komórek sitowych przednich, zatoka szczękową j ą. przypadków zatoka czołowa.
Do przewodu nosowego górnego prowa 4 z 4 Ko@6 tKi slowe Wne, zaś ząq-wa-do zachyłku klinowo-sitowego. Poniżej zachyłku klinowo-sitowego za otwór klinowo-podniebienny(for, swenopdlumum), stanowiący połączenie ądłowo-podniebiennego z jamą nosową. Grobla nosa(cggez nasi)jest niestałą, jedyną pozostałością po ndsonrżiwystępuje u innych ssaków w liczbie 3-5. Jama ustna częściowo tylko ograniczona jest częściami kostnymi. Na pa kostnym w części przedniej widzimy dół przysieczny(fossa mcisitd), ujście Ięąjjsiecznego, w jego części tylnej po każdej stronie-otwór podniebienny wiek:zęglatmum mqjus)i otwory podniebienne mniejsze(for, pdlatmd minom). Dół skroniowy(fossa tempordlts), sięgający na bocznej powierzchni czaszk(skroniowej do grzebienia podskroniowego i łuku skroniowego, zawiera m. ąnaczynia i nerwy. Dół podskroniowy(fossc mfrdtemporalis)leży poniżej i przyśrodkowo od twego:ku dołowi przechodzi w przestrzeń przygardłową. Zawiera oba mm, snaczynia i nerwy.
Dół skrzydłowa-podniebienny(fossd pterggopulatmd)leży przyśrodkowo. podskroniowego.
Ma połączenia:1)z jamą nosową przez otwór klinowo-po 2)z oczodołem przez szczelinę oczodołową dolną, 3)z jamą czaszki przez otwór 4)i 5)z podstawą czaszki przez kanał skrzydłowy i kanał podniebienna-pach z dolną powierzchnią podniebienia twardego przez kanały podniebienne i 7). podskromowym przez szczelinę skrzydłowa-podniebienną.
Dół zażuchwowy(fossd retromdndibuldris)leży między gałęzią żuchwy a sutkowatym. Jako mechaniczne wzmocnienie czaszki, istotne dla jej mechaniki, wyróżni na podstawie czaszki belkę przyśrodkową podłużną, belki poprzeczne prze pionowy słup jarzmowy i skrzydłowa-podniebienny, a na sklepieniu czaszki kawy. W architektonice szczęki wyróżniamy słup nosowo-czołowy i grzebień j-zębodołowy. W żuchwie takie zagęszczenie struktury kości kieruje się od kłykciowego do bródki. Istnieją też bardzo znaczne różnice w budowie czaszki zależne od wieku i ptworodka duże znaczenie mają ciemiączka. Po urodzeniu wyróżniamy dwa okresy przyspieszonego wzrostu czaszki(i I 1-16*ż). Charakterystycznymi cechami czaszki człowieka starego są obła cli oraz skostnienie szwów.KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁ-A KOŃCZYNY GÓ@Kościec kończyny górnej(membran superius)i kościec 89 dolnej(membrum mńrius)są zbudowane homologicznie. Każóóskłada się z podstawy łączącej ją z tułowiem i z części wolnej Ęwe kończyny tworzy obustronnie obręcz kończyny górnej, zb 94 z obojczyka i łopatki, albo obręcz kończyny dolnej, w słsa 9 wchodzi parzysta kość miedniczna. Część wolną możemy po@trzy zasadnicze odcinki:odcinek bliższy, utworzony przez 8 mierną albo kość udową:odcinek środkowy, w skład którego 9 dwie kości przedramienia albo goleni, i odcinek dalszy, ręka 4 pa. Różnice budowy między kończyną górną i dolną są spowe różną ich czynnością. Kończyna górna człowieka wobec plono.
ą-tuzy za narz 4 d chwytny, kończyna dolna-za narząd pod**ocji. Ta różna funkcja nadaje całości swoisty charakter, jak, jwiada się w budowie każdej poszczególnej części. Kończyjjąkonstrukcję WbTnie dynamiczną, kończyna dolna-w ęwpniu staWczn 4 O ile kończyna dolna jest ściśle połączona jęiowym, o Jąle kończyna górna łączy się z tułowiem niezwyjąobręczą:kości kończyny dolnej, które dźwigają masę ciała, ąwo większe, grubsze i masywniejsze niż odpowiadające im, -ęgy górnej. O ile kości przedramienia, kość łokciowa i proąęą w stosunku do siebie bardzo ruchome, o tyle kości goleni, wzelowa i strzałka, s 4 z sobą sztywno połączone. Różnice te, jako ąjteko idącego dostosowania, widzimy również między ręką gą jako narząd chwytny może przybierać kształt kleszczy:stoąsię, stwarzając odpowiednią podporę, a równocześnie zdobyśeiwą formę do łatwego odrywania się od podłoża.Rozwój kości kończyny górnej.
e kości kończyn rozwijają się na podłożu chrzęstnym, jedyny wyjątek stanowi owa obojczyka, która powstaje jako kość okładzinowa. Kości kończyn wyka stadium chrzęstnym swą późniejszą postać, choć przeważnie w formie jeszcze ztałtnej. u mezenchymatycznego w ciągu szóstego i siódmego tygodnia życia płodojezawiązek chrzęstny szkieletu kończyny górnej:w okresie tym tylko palnie osiągnęły jeszcze stadium chrzęstnego. Kostnienie kończyny górnej rozęw końcu szóstego tygodnia przez wytworzenie punktu kostnienia w części obojczyka:jest to pierwszy punkt kostnienia w kościach szkieletu człowieka:Wem występuje punkt kostnienia w trzonie kości ramiennej, łokciowej i proaw ciągu ósmego tygodnia-w łopatce. Kostnienie kości długich rozpoczyna trzonach(w 7-12 tygodniu życia płodowego), w nasadach zaś-jako drugi lenia-znacznie później(w 1-3 roku życia). Kości nadgarstka kostnieją P 88 Ku dla każdej kości:punkty te zaczynają występować po urodzeniu do W Me w tym okresie kości nie są jeszcze ostatecznie wymodelowane. Dalsze te następuje głównie przez występowanie dodatkowych punktów kostnie P 8 ch kostnych-byłby to trzeci okres kostnienia:zjawisko to rozpoczyna Końcu kości ramiennej w 1-5 roku życia, w okolicy stawu łokciowego mię 8 obtęczy kończyny górnej między 10 a 20 rokiem życia. Kości śródręczaP 968 łaJ 4 z trzonu i jednej nasady:na kościach śródręcza znajduje się ona na na paliczkach na końcach bliższych. Wyjątek stanowi tylko kość śródrę(w. ani.
9 e@e ma okres kostnienia nasad z trzonami, a więc czas zaniku chrząstek e@W znaczenie zarówno ze względu na ukończenie prawidłowego wzrał 98 łamliwość kości osób młodych. Zrastanie jest zależne od czyunoAci giuPAYBZjawisko zrastania wykazuje pod względem czasu znaczne różnice ł 94 płci, budowy konstytucjonalnej, środowiska Bp. 9@zyć, że w kościach długich naczynia odżywcze, które pierwotnie wnikają 9998 giej osi kości, wraz z postępującym wzrastaniem przybierają kierunek ś 998 l 4 c się ku tej nasadzie, która wcześniej zlewa się z trzonem. W okolicy SW 4 stek nasadowych następuje wcześniej(w 14-18 roku życia), a w prze 96+8 kości-znacznie później(w 20-25 roku życia). Kostnienie wyrostków 9 W.


(15-19 rok).
Wyjątek stanowią oba końce kości ramiennej.
Punkty kostnienia wąązlewają się tutaj w całości lub częściowo we wczesnym dzieciństwie, wytwarzając wtórna(p. dalej).kości onaączr xoxczrsr cóuserU wyższych ssaków prawa i lewa obręcz kończyny górnej)guhm membri superioris), czyli obręcz barkowa, składa się i ogół z o b o j czyk a i ł op a 1 ki. Chociaż w rozwoju rodowym wyją je ona duże różnice budowy, zawsze jednak koniec bliższy obojezjjest jedynym miejscem, w którym obręcz ta łączy się stawowa z jjćcem tułowia. Wszystkie inne połączenia z tułowiem są natury emięśniowej. W przeciwieństwie więc do obręczy kończyny dolnej ra wraz z kością krzyżową tworzy sztywny i mocny zamknięty pic cień, obręcz kończyny górnej, przylegając z zewnątrz do klatki gier wet, jest ruchoma we wszystkich kierunkach i stanowi pierścień kompletny, otwarty z przodu i z tyłu. Otwór przedni wypełnia rękojmostka, otwór tylny położony między łopatkami pozostaje nie mory(ryć, 3 l 3). Obojczyk Obojczyk(clmiculq clmis, k(eis s klucz)jest mocną, w kształć litery S wygiętą kością długą, położoną bezpośrednio pod skórą:stawi ona wyraźną granicę między szyją a klatką piersiową. Oboje biegnie obustronnie od górnego końca mostka, gdy ramię zwisa, więcej poziomo, w kierunku poprzecznym i nieco ku tyłowi, przpierwszym żebrem i ponad nim, przylegając swym końcem bocznym wyrostka barkowego łopatki. IJ osób z silnie rozbudowanym kośćcklatki piersiowej i mocnym umięśnieniem koniec boczny obojczyunosi się nieco ku górze:w przypadkach słabego umięśnienia i astetcznej klatki piersiowej koniec ten opada ku dołowi. W widoku od go obojczyk i górny brzeg łopatki zawierają kąt wierzchołkiem skierowny bocznic, który gdy ramię jest opuszczone, wynosi ok, óO'. WielKkąta zależy w znacznym stopniu od rozwoju i uwypuklenia klatki pic siowej i od napięcia mięśniowego. Na obojczyku odróżniamy część środkową i dwa końce:przyśro 4 Kwy, skierowany do mostka, i boczny, skierowany ku łopatce. Uzęść środkowa obojczyka w odcinku przyśrodkowym jest wyZWdo przodu, w bocznym-ku tyłowi:odcinek przyśrodkowy ma kszłtró(ścienny, z zaokrąglonymi brzegami, odcinek boczny stopnia spłaszcza się w kierunku od góry ku dołowi. Powierz ehni a góWczęści środkowej obojczyka leży pod skórą i pod mięsniem szeroWszyi:między kością a mięsniem biegnie kilka gałązek skórnych spWszyjnego(nn, suprdclmicu(dres). Do powierzchni górnej kości przy 88 piątą się przyśrodkowo mięśnie:mostkowo-obojczykowa-sutko.g jągpezius Tuberculum conoideum.
M, sternocleidomastoideus\A.
Z z Z.
ggremitas acromialis.
Ryc.
285. Obojczyk prawy z przyczepami mięśni.
Widok od góry.
jersiowy większy, bocznic-mięsień naramienny i czworoboczny. zy przyczepami obu tych grup kość jest zwykle najcieńsza i tutaj gajczęściej następuje złamanie obojczyka. Po w i erz chni a dol wypukła, ma 1)przy końcu mostkowym miejsce chropowate, wyękwięzadła żebrowa-obojczykowego(impressio lig, cojelnnculms'), do którego przyczepia się więzadło żebrowa-obojczyjwe 2)dalej bocznic biegnie podłużna, nieraz bardzo słabo zaznacza bruzda(sulcus subcldiusŚ, w której leży przyczep mięśnia podjęzykowego:3)bocznic od tego rowka znajduje się znowu pole opowate, skośnie wydłużone, w którym wyróżniamy przyśrodkowoo tyłu położony guzek stożkowaty(tuóerculum conoideum)z bocznic i do przodu kresę c z w o r o b o c z ną(lmed trdpezoided). uzek stożkowaty i kresa czworoboczna, objęte dawniej wspólną nazguzowatościkruczej(tuberositzs coracoided), są miejscem czepu więzadła krucza-obojczykowego:pierwszy-jego części żkowatej, druga-czworobocznej. W części środkowej powierzchni mej znajduje się zwykle otwór odżywczy skierowany skośnie ku ińcowi barkowemu kości.Rs erticularisAcłomta lis I I.
Z/68 wfas**s W trapez ług.
I I M. dełtoideus.
lince trapezoideaM, dehoideusI I.
M. pectorolis major.
M. pectoralis major ł I.
Strona przednia.
I I 1 I Foramen nutrietom I Tubercu I um conoideurn. I Strona tylna I I I M. subclavius.
ćsExtrernhas sternalis.
lrerniles sterna Te.
"lrnpressiolig, costoclaviculeris\\Facies articularissternalis rnohyoideus.Ryć.
286. Obojczyk prawy z przyczepami mięśni.
Widok od dołu.
ZVzowatość żebrowa(tuberositds costdlis).
439.


Koniec mostkowy(eactremitds stemdlis)jest zgrubiały i)-ąąmniej więcej trójkątną i nieco siodełkowalo zakrzywjąjQwierzchnią stawową mostkową(Icies drticulms ją pokrytą chrząstką włóknistą, która przylega do wcięcia oboje go mostka. Do powierzchni dolnej końca moslkowego przyczwczęść obojczykowa mięśnia mostkowo-gnykowego. Koniec barkowy(eatremitcs ccromiclis)jest spłaszczony w kod góry do dołu i zakończony bocznic małą, owalną i słabo powierzchnią stawową, pokrytą chrząstkę włóknistą. Powierzę(fccies drticulms dcromidlis)łączy się z powierzchnią stawową tka barkowego łopatki. Wyczuwalność.
Część przyśrodkowa obojczyka jest wyraźnie widoczna, szeągdy obręcz kończyny górnej jest podniesiona, ponieważ wtedy dół nadobojczyk znacznie pogłębiony. Pozostały odcinek kości wraz z końcem barkowym jest ęwyczuwalny, u osób chudych również ten odcinek jest widoczny. Struktura.
Obojczyk, pomimo że jest kością długą, nie ma jamy szpikowej lub tylko bardzo niewielką. W większości jest on zbudowany z istoty gąbczastej, pwarstwą istoty zbitej, szczególnie grubej w części środkowej kości. Rozwój.
Część środkowa obojczyka rozwija się na podłożu tkanki łącznej jak okładzinowa, natomiast oba końce zawiązują się na podłożu chrzęstnym. Obojczyk ży do kości, które najwcześniej kostnieją:już w końcu szóstego tygodnia życia płogo w części środkowej obojczyka pojawiają się dwa punkty kostnienia, jeden prkawy i jeden boczny, które wkrótce zlewają się. Poza tym w końcowym okresie wznią(w 17-20 roku)w końcu mostkowym obojczyka występuje dodatkowy punkt niema w postaci blaszki nasadowej, która zrasta się z trzonem kości w 20-24 roku Zmienność. Obojczyk wykazuje dużą zmienność osobniczą pod względem wie masywności i kształtu. Krzywizny są nieraz bardzo wyraźne, a czasem bardzo słaznaczone. Różnice w wielkości i kształcie obu stron i różnice w zależności od płci pulą tutaj, jak w innych kościach, wyraźnie. Niekiedy obojczyk jest przebity jedną łązek nerwów nadobojczykowych. W rzadkich przypadkach może być powstrzymrozwoju, lub może go nawet brakować. Człowiek ma obojczyk średniej wielkości.
U toperzy w związku z dużym ciśnieniem skrzydeł na obojczyki jest on stosunkowo nie grubszy. U niektórych ssaków(koń, bydło)obojczyk nie występuje i obręcz koń@górnej składa się wyłącznie z łopatki. W związku z tym, że cała część środkowa obol ka powstaje na podłożu łącznotkankowym, tak jak kości pokrywowe czaszki, to W wrodzone tych kości mogą występować jednocześnie z brakiem obojczyka(crdniocB dgsosto sis\.Łopatka Łopatka(sccpula)jest płaską, cienką, trójkątną kością, która przłga do ściany grzbietowej klatki piersiowej. Łopatka stanowi więc cz(tylną obręczy:kąt boczny wystaje nad klatkę piersiową, brzeg pYrodkowy ciągnie się od drugiego lub trzeciego do siódmego lub ós@eżebra, biegnąc mmiej więcej równolegle do płaszczyzny pośrodkoBoddalony od niej o 5-10 cm. Łopatka jest zawieszona swobodnie@dzy mięśniami, tylko bocznic połączona stawowa z obojczykiem i 89 clą ramienną. Odróżniamy na niej dwie powierzchnie, trzy brzegi i W kąty.zlzlfY.
gyzchnie Na ptzedniej powierzchni żebrowej(fcciesj-gko wklęsłej, przebiega kilka linii chropowatych, tzw. ***n i o wyć h Omede muscu(dres), utworzonych przez przyąęgścięgnisWch(śródmięśniowych)mięśnia podłopatkowego:. . gerunek zbieżny ku bocznemuu kątowi łopatki. Zagłębienie wterzchni żebrowej nazywamy dołem p o dłop atkowyrnjgwipuleris). Boczna górna część dołu jest gładka.
Wzdłdż%-zyśrodkowego ciągną się dwa wąskie i wydłużone trójkąty, jąęy, drugi u dołu, do karych przyczepiają się włókna mięśnia o przedniego. ąerzchnia grzbietowa(fcies dorsdis), czyli tylna, jest ą silnie wystający grzebień łopatki dzieli ją na dwa zagłębie jęe, mniejsze i głębsze, zwane dołem nadgrzebieniowym, oraz ząacznie większe i płytsze, zwane dołem podgrzebieniowym. jadgrzeb ten łowy(fossd suprdspindtd)jest przeznaczony ęśnia nadgrzebieniowego.erticuleris acrornii.
:s 799'96:.
glenoidalis.
lateralis)rcąoube.
Tu bero u I urn edlenoi dale rcW*Anyum/.
go lateralis.
4 ulscepu leris.
M. biceps brachii(caput breve).
M. coracobrachialisM, pectoralis minor, lncisura scapulaeWargo superior.---Angulus superior-M. serratus interior.
-Passa subscapularis.
-Wargo medielis.
Uneae musculares.
-Facies costalis.
M-serratus, ee. .
Anter jar I Angulus interior Ryć.
287. Ł, opałka prawa z przyczepami mięśni.
Widok od przodu.
441.


D ot p odgrzeb i e ni o wy(fossd infrdspinuc)mieści mię:(grzebieniowy. Wzdłuż brzegu bocznego łopatki ciągnie się wąydłużne pole chropowate, do którego przyczepiają się:u goję obły mniejszy, u dołu mięsień obły większy. Grzebień łopatki(spinu sccpulce)rozpoczyna się na poją grzbietowej małym, trójkątnym, płaskim polem na brzegu przyąwym(trigonum spince')i wstępując nieznacznie ku kątowi byestaje się stopniowo coraz wyższy i przekształca się w silną płytę kostną o powierzchniach górnej i dolnej oraz wolnym ębrzegu. Brzeg ten przedłuża się wpierw bocznic, a następnie w w silny wyrostek barkowy. Trójkątne pole, którym rozpoczyna się grzebień łopatki, jest na nim ślizga się dolna część ścięgna końcowego mięśnia czwoęnego. Szeroki, wolny brzeg grzebienia ma dwie wargi.
Wzdłuż wargi przyczepia się mięsień czworoboczny, wzdłuż dolnej naramienny. Lekko wklęsła podstawa grzebienia, będąca leg ciem bocznym, stanowi przyśrodkową granicę szerokiego wcięcii.lncisura scapulae-----Wargo superior---M. omobyoideus. Angulus.
S UDTIOFM, levetorscąoulee 6 ssasupr*spin***(m. supraspinetus)M. trapezius.M. dehoideus.
M. rhomboideus'.
OM 00(.
Wargo medialis.
M. infraspiratus'.
M. rhomboideus'77 ćŃ 76.
Spina scapulae.
A V\\?8 e 8-.
TI Angulus interior.
M. bicepv***pu**on*.
-Processusz WLtrapeziuaZ i z, i.
Angulus lateralh.
-Tuberculurn inf:Y--Collum scapulis---M. rriceps brachii. (caput loncjum)*, *er*m*nor.
Wargo lat eralisPassa infraspinata*, *er*ma**r.
Ryc.
288. Łopatka prawa z przyczepami mięśni.
Widok od lyłu.
ą 3 ł nadgrzebieniowy z dołem podgrzebieniowym.
Granicę bo, -jęcia stanowi szyjka łopatki(collum scapulae), leżąca Qjęznegó. ą-lek barkowy(dcromion:dkros s punkt końcowy, omos-ę wystaje nad boczny kąt łopatki. Na jego brzegu przyśrodkoągąszczonymw kierunku od góry ku dołowi, znajduje się mała amia stawowa dla połączenia z obojczykiem(fcies mtcularisjgjis), na brzegu bocznym przyczepiają się włókna mięśnia narażą, a na przednim więzadło krucza-barkowe. jj.
Jeden z trzech brzegów łopatki jest skierowany przyśrodkojwgosłupa, drugi-bocznic do dołu pachowego, trzeci-ku grz eg przy śr o dk o wy(morgo medidis)albo kręgosłupowyątuższy, cienki, zwykle lekko uwypuklony w miejscu, w którymtżyna się grzebień łopatki. Możemy na nim odróżnić dwie podłutegnącewargi, przednią i tylną, oraz wąską przestrzeń między o jego wargi tylnej przyczepiają się:mięsień nadgrzebieniowyzebieniowy:do wargi przedniej-mięsień zębaty przedni:mielenia wargami u góry-dźwigacz łopatki, a na pozostałej prze mięsień równoległoboczny. B r z e g go rny(morgo superior)nki i ostry:bocznic kończy się małym wcięciem łopatki(in'scqpulce):krótkie więzadło poprzeczne łopatki(ligom trmstersum scdpulde')zamyka je od góry, tworząc otwór, tory przechodzi nerw nadłopatkowy. Na brzegu tym, przyśroddwcięcia, przyczepia się mięsień łopatkowo-gnykowy. B r z egy(morgo ldterdlis)albo pachowy rozpoczyna się u góry od dolnego wydrążenia stawowego(emitcs glenoidalis), orzy panewkę stawu ramiennego:ciągnie się on skośnie ku dokątadolnego. Bezpośrednio poniżej panewki stawowej znaj duale pólko chropowate, guzek podpanewkowy(tuberculumoidale)dla przyczepo głowy długiej mięśnia trójgłowego. Fe 1 g o rny(cnguhs sqerior')znajduje się u zbiegu brzegów i przyśrodkowego:jest on bardzo zmienny pod względem i rozwoju:przyczepia się dań dźwigacz łopatki. Kąt dolny@ferior)jest utworzony przez zetknięcie się brzegu przyśrodibocznego. Przyczepiają się dań mięśnie:podłopatkowy, obły i zębaty przedni. Kąt b o czny(mgulus lmerdhs)jest ścięty:99 ż 4 powierzchnię, wydrążenie lub panewkę stawową Benoiddis), nieco wklęsłą i pokrytą chrząstką szklistą:panejKształtu owalnego, jest u dołu trochę poszerzona, u góry jej e@i jest nieco wcięty. Niewielka guzowatość tuż nad panewePKnadpanewkowy(nbercuhm suprcglenoiddleż)jest PBzyczepu głowy długiej mięśnia dwugłowego. Wydrążenie Wozy się z trzonem łopatki nieco zwężoną częścią, tzw. s z y j 9 Poprzeczne górne łopatki(ligamentum trmstersum scdpulae superius)8866 podpanewkowa(tuberositas infrdglenoidalis)@o 4 kowy(angulus medidlis)8866 hadpanewkow a(tuberositas supraglenoidalis).4 zł ćX.


Acromion--.
óssa supraspinata'-.
Passa--, " infraspineta.
Angulus superior.
Tu ber cu I urn s u preglenoidaleI J(Processus*coracoideus.-Cwitas gleroidalis.
Tu berculum irfraglenoidale.
Marga leteralis.
--Angulus interior Ryć.
289. Łopatka prawa.
Widok od strony bocznej.
ką łopatki(colhm sccpulce).
Kąt parkowy(dngulus Śicromidleży w przejściu brzegu bocznego wyrostka barkowego w grzebień:patki. Służy jako punkt orientacyjny i pomiarowy.
Wyrostek kruczy(processus corucoideus:koreks s kruk)rozpocsię na brzegu górnym między panewką stawową a wcięciem łapa jest on gruby, okrągławy i biegnie wpierw do przodu i ku górze, na pnie zakrzywia się silnie haczykowato i kieruje bocznic, kończąc tępym wierzchołkiem. Do wyrostka kruczego przyczepiają się trzy więzadła:krucza-o czykowe, krucza-ramienne i krucza-barkowe, oraz trzy mięśnie:p+słowy muniejszy, krucza-ramienny i głowa krótka mięśnia dwugłoyBTBDIITIB. Wyczuwalność.
Brzeg przyśrodkowy i boczny wraz z dolnym kątem łopatki są nie wyczuwalne. Gdy ramię jest podniesione powyżej poziomu, kąt ten jest nawet czny. Wyraźnie wyczuwalny jest również brzeg grzebienia łopatki wraz z wyrost barkowym:w mniejszym stopniu wyrostek kruczy tuż poniżej obojczyka. Od stroWpachowego jest wyczuwalna szyjka łopatki.
Struktura.
Łopatka jest zbudowana prawie wyłącznie z istoty zbitej. Istotę gąbcA znajdujemy tylko w grubszych częściach kości, np. w kącie bocznym, w wyrostku.gyywwym, na poziomie grzebienia, wzdłuż brzegu bocznego. Część środkowa ją yetieniowego i część górna dołu podgrzebieniowego są często tak cienkie, że ja prześwieca 34, czasami w miejscach tych brak jest tkanki kostnej, a zachojęjgo okostna przedzielająca przylegające mięśnie. Otwory odżywcze łopatki g. jjezbie situ, rza 4 ziej jeden)leżą zwykle poniżej bocznego końca grzebienia ją obu powierzchniach kości. j ywpątka kostnieje z siedmiu lub większej liczby punktów:jednego dla trzonu, jją wyrostka kruczego, dwóch dla wyrostka barkowego, jednego dla brzegu jwego i je@ego dla kęla dolnego. Kostnienie trzonu rozpoczyna się mniej więQjęmtygodniu życia płodowego i z tego punktu powstaje główna część kości wyżetieniem(w trzecim miesiącu). U noworodka większa część kości jest już Q w stanie chrzęstnym pozostają tylko:wydrążenie stawowe, wyrostki kruczy brzeg przyśrodkowy i kąt dolny. Od piętnastego do osiemnastego miesiąca po u rozpoczyna się kostnienie części środkowej wyrostka kruczego, który z pozoetąłączy się*niej więcej w 15 roku. Między 14 a 20 rokiem kostnieją pozostałe*sei w szybki@po sobie następstwie. Podstawę wyrostka barkowego kształtuje enie grzebienia:dwa oddzielne punkty kostnienia wyrostka barkowego łączą się ą następnie z przedłużeniem grzebienia. Górna trzecia część wydrążenia stawał:miele z oddzielnego ośrodka(os subcoracoideum), który zjawia się między 10 jem i łączy się z otoczeniem między rokiem:poza tym płytka nasadowawierzchołek wyrostka ma często oddzielny punkt kosteróżne punkty nasadowe łączą się j mniej więcej w 25 roku życia. ość.
Cechą charakterystyczną łozłowiekajest jej znaczna długość. postawa ciała i duża ruchomość y górnej doprowadziły do silnego mięśni obrotowych stawu ramienrez kolei wywołały wydłużenie łownieżznaczna wysokość grzebie Id jest wynikiem silnego rozwoju Aadgrzebieniowego i podgrzebieniotkostny wyrostka barkowego te łączy się z grzebieniem, lecz poci niego oddzielony czy to warstwą i, czy też prawdziwym stawem. i z wyrostkiem kruczym, lecz zna 4 ziej.
Zwykle brzeg przyśrodkowyieW wypukły w kierunku do łsęgeJęsto jednak jest on prosty, lub na 9 óklęsły w swej dolnej części ponielenia. Taką formę łopatki nazwano Fcaphoides(skaphe-ciało 964+-1, jest ona wynikiem funkcjonał osowaniał, nie zaś oznaką degenePK pierwotnie uważano.żśYśXRyc.
290.
Ys':ss 8 ć%-'as.
:, ygg''''ęyjó.
Punkty kostnienia łopatki.
Streszczenie ŻP(Bry górnej(cinndum membri superioris)składa się z obojczyka i łopaUiśYł(@@ticula)składa się z części środkowej i dwóch końców, przyśrodkowego BP 9.Anatomie Entw.
Gesch, t. 74.
*a*.


i bocznego.
Część środkowa swą powierzchaię 2004 służy za miejsce przyejąmiędzy nimi kość jest ciensza. Powierzchnia dolna ma wycisk więzadłą zw. czykowego(impressio lig, costoclaticuleris), bocznic od niego bruzdę pąąą(sulcus subclnius). Jeszcze bardziej bocznic od bruzdy uwypukla się guze:-ą(tuberculum conoideum)i kresa czworoboczna(lmea trapezoided). Gu-e:-yi kresa czworoboczna łącznie noszą nazwę guzowatości kruczej Ouberosira, -jKoniec mostkowy(eatremitas sternalis)przylega do wcięcia obojczykoęąysię powierzchnią stawową rnostkową(fcies drticularis sterndlis). Koniec barkowy(eatremi(ds dcromidlis)łączy się z wyrostkiem barkowej(ywierzchnią stawową barkową(fcies drticularis acromidlis). u o p a tk a(scapula)na powierzchni żebrowej(fcies cos(@Os)ma chropąęąśniowe(lineae musculcres). Zagłębienie całej powierzchni żebrowej nązęępodłopatkowym(fssd suósccpulms). Na powierzchni grzbietowej przebiega silny grzebień łopaIKi(spina scqputaątę powierzchnię na dół nadgrzebieniowy(fossc suprdspiwła)i dół podgrzebiesd mjraspmdtą. Grzebień łopatki rozpoczyna się na brzegu przyśrodkowym trójkątnym pwnam spinae):ku bokowi przedłuża się w wystający wyrostek barkowy(aerąbokie wcięcie u podstawy wyrostka łączy oba doły, nadgrzebieniowy i podgzGranicę boczną stanowi szyjka łopatki(colhm scupulce). Wyrostek barkowy łączy się stawowa z obojczykiem:służy do tego powie wrwa Uacies drticuldris dcromW. Z trzech brzegów łopatki, przyśrodkowego, górnego i bocznego, górny(nor)kończy się wcięciem łopatki(mcisura scdpulae). Zamyka je w otwór wigrzeczne łopatki(lig, trmstersum scdpulae). Brzeg boczny kończy się u przyśrodkowym zaopatrzonym w wydrążenie stawowe(cmitds glenoidalis), spanewkę stawu ramiennego. Tuż poniżej panewki leży guzek podpanewkowyhm infdglenoidcle). Tuż nad panewką leży niewielki guzek nadpanewkowybm swpraglenoidale). Wydrążenie stawowe oddzielone jest od trzonu łopatki przewężeniem, s(collum s capuldeą. Prócz trzech kątów-górnego, dolnego i bocznego-dla celów pomiaromamy też kąt barkowy(angulus acromialis), leżący w przejściu brzegu boczntka barkowego w grzebień łopatki. Od brzegu górnego, między panewką stawową a wcięciem łopatki odeho 4@wi silny wyrostek kruczy(processus cordcoideus), do którego przyczepiają szadła:krucza-obojczykowe, krucza-ramienne i krucza-barkowe, oraz trzy w słowy mniejszy, krucza-ramienny i głowa krótka mięśnia dwugłowego rani.kości cząścr wouau xoxczrsr cóaxiJKość ramienna Kość ramienna(humerus)jest najdłuższą i największą łw? czyny górnej.
Składa się ona z części środkowej, czyli trzoWkońeów.
Zarówno koniec bliższy, jak i dalszy tworzą głóWPwów ramiennego i łokciowego. Trzon kości ramiennej(corpuś humeri).
Trzon w górnej 9 prawie walcowaty, w dolnej-wyraźnie trójgraniasty V trzy powierzchnie:jedną tylną i dwie przednie, przyśrodko 84 czną:są one odgraniczone od powierzchni tylnej brzegiem pP wym oraz bocznym.M, supraspinatusTuberculum minus.
Tu hercu luro maj us-Sulcus intertubercularis'Goiło m chirurgicum Crista tuberculi minoris.Crista tuberculi rnajoris.
Facies anterior lateralis.
Wargo lateralis--.
Passa coronoidea.
M. extensor carpi radialis breyis.
Mm, extensores's et m. supinatorsc.
Passa radi@llS.
Epicondylus lateralis.
141 ćs.
Cepitulum humeri Trochlea humeri.
Caput humeri.
ćZ W.
:Goiło m anatom tego.
'M. subscapularis.
-M. latissimus dalsi.
-M. reres major.
M. pectoralis major.
M, dełtoideus(tuberositasdeltoidea)M, eoracobrachialisFacies anterior medialisForamen nutrietom M. brachialis.-Wargo medialis.
M, brachioradialis.
M. edensor carpiradialis longusM, pronetor teres-Mm, fexoreset m. palmeris bngus.Epicondylus medialis.
949 Kość ramienna prawa z przyczepami mięśni.
Widok od przodu.
łśęzchnie.
Powierzchnia przednia boczna(ńciesłBerdhs')nieco powyżej środka ma wyraźną guz o w a łoś ćlenną(nberosircs deltoidea):do jej górnego brzegu przycze**ieńnaramienny, do dolnego-mięsień ramienny. Ku dołoeóatościnaramiennej powierzchnia jest gładka i połuytaPyszną mięśnia ramiennego 98 teroldter@@s.*a*.


Caput humeri--.
Collum chirurgicum----.
Sulcus n. radialis-------.
Facie posterior-------.
Wargo medialis-.
Passa olecreni.
M. fexor carpiuli ans Epicondylus medialis.
Sulcus n.
I ł alians.
-Collum enatomicum-M. infraspinatus.
-Tu berculum meius.
'M. teres minor.
M. triceps brachii(caput laterale).
M. deltoideus.
Foramen nutrietom.
M. brechialis.
M. brachioradialis.
M. triceps brachii(caput rnediale)Facies posteriorWargo lateralisEpicondylus laterelis M. anconeus.Trochlea hu mełł.
Ryc.
292. Kość ramienna prawa z przyczepami mięśni.
Widok od tyłu.
Powierzchnia przednia przyśrodkowa(fccies dn(eódidis?
W części środkowej tej powierzchni leży zwykle więlsYodżywczy, który prowadzi do kanału odżywczego, skierowanegenie ku dołowi. Powyżej otworu jest przyczep końcowy mięśnia ramiennego, poniżej-pole przyczepo dla części przyśrodkoweinią ramiennego, ?jdcies anteromedialis.ąwhnia tylOB U@cłes Des(erłor).
Powierzchnia tylną jest ą ąą dwie części bóuzdą nerwu promieniowego j ągialis'), która w kształcie wydłużonej spirali rozpoczyjąąąęuprzyśrodkowy@nieco powyżej środka kości i ciągnie Qęj Żo brzegu bocznego Do powierzchni tylnej kości powyjęzyczepiasię głowa boczna, poniżej zaś-głowa przyśrołjjątrójgłowego Mędzy obu tymi mięśniami w bruździe ją(eniowego biegał naczynia głębokie ramienia i nerw progrzegprzyśrodkowy(morgo medidlis)i brzeg boa%lnerdlis)zaznaczają się tym silniej, im bardziej zbliżają ą dalszego kości. Tu uwydatniają się jako grzebienie eiowe, przyśrodkowy i boczny(cristde supracondgHser laterdlis). Do obu brzegów przyczepiają się ścięgnistegę mię d z yrn i ę i n i o w e(sept intermuscularia), które odedniągrupę mięśni ramienia od grupy tylnej. Nliższy.
Koniec bliższy kości ramiennej w stosunku do trzonu zony i zakończony głową kości ramiennej(capur hutą chrząstką szklistą. Głowa stanowi nieco mniej niż poło graniczenie jej powierzchni nie tworzy przeważnie koła, lecz ozora jest skośnie ku górze i przyśrodkowo, tak że linia proopłaszczyzny jej podstawy tworzy kąt ok, l 3 O'z długą osią i ramiennej. Głowę oddziela od reszty kości okrężny rowek, tka anatomiczna(colhm mdtomicum), wzdłuż której się torebka stawowa. Bocznic i do przodu od głowy kości e guzki.
Guz ek wi ększy(tuberculun mqjus)jest skieroie:ma on trzy wyraźnie odgraniczone powierzchnie przyęśoi:powierzchnię górną przeznaczoną dla przyczepo mięśebieniowego, powierzchnię środkową, do której przyczepia podgrzebieniowy, powierzchnię dolną, do której dochodzi Ę mniejszy. Guzek mniejszy(tuberculum minus)jest 4 o przodu i do niego przyczepia się mięsień podłopatkowy. 9 guzkami pionowo ku dołowi biegnie bruzda między(s 8(cts intertuberculms), w której leży ścięgno głowy dłu*4 wug(owego ramienia. Bruzda ta przedłuża się na poPBzedniąprzyśrodkową trzonu kości mniej więcej do jednej Bósokości:jest ona ograniczona obustronnie listewkami P 8 e 2 O 4 cymi ku dołowi do obu guzków i przeznaczonymi dla 8 iięśniowych. Listewkę boczną nazywamy grzebie PKB większego(cristc tuberculi mqjoris):służy ona do 8842 oa mięśnia piersiowego większego. Listewkę przyśrodWgrzebieniem guzka mniejszego(cristd tuberĘlpęzyczepia się do niego mięsień najszerszy grzbietu PPBY większy. Nieco zwężony odcinek kości ramiennej połoł 4 Obu guzków, łączący koniec bliższy z trzonem, w przeciłfd(ją.440.


wieństwie do szyjki anatomicznej, nazywamy s z y j ką chirurgiwyną(colhm chirurgicum).Kość łamie się częściej w dolnej niż w go szyjce, ponieważ ma tu mniejszy przekrój:stąd też powstała jej nazęy.Koniec dalszy.
Kość ramienna u swego końca dolnego poszerza si poprzecznie, spłaszcza w kierunku przednio-tylnym, a równocześnieco wygina się do przodu w stosunku do długiej osi trzonu. Część nosi nazwę kłykcia kości ramiennej(condglus humeri). Po o stronach kłykcia znajduje się chropawy, silnie występujący gazel nadkłykieć przyśrodkowy i nadkłykieć boczny:oba one leżą w przdłużeniu brzegu przyśrodkowego oraz bocznego. Nadkłykieprzyś ro dko wy(epicondglus medidis)stanowi dużą, silnie wystpojącą wyniosłość. Przyczepiają się do niego:więzadło poboczne łokciowe stawu łokciowego, mięsień nawrotny obły i większość mieś zginających rękę. Na jego stronie tylnej znajduje się płytka bruz(sulcus nerm ulndris), w której tuż pod skórą i powięzią biegnie nełokciowy:uderzenie w to miejsce wywołuje bóle promieniujące do mat lego palca(kostka muuzykantów). Nadkłykieć bo czny(epico@@lus lcterdlis), mniejszy niż poprzedni, stanowi guzkowatą wyniosło 4 nieco wygiętą do przodu:przyczepiają się do niego:więzadło poboczn.lateralis.
*, *eres m*Cwn@O@TOOUGUTł'sTuberculum mejusM, suprespinatus.Strona tylna.
Swcusintertubercular isTu berculum minus M. subscapularisStrona przednia Ryć.293. Koniec bliższy kości ramiennej prawej z przyczepami mięśni.Widok od góry.
Cpłtulurn hurrerii.
Strona przednia cł.
Strona tylna.
Trochlea humeri.
Epicondylus rnedialis.
Sulcus nerw ulnaris.
--Giaur Wumerż.
Ryć.
294.
Koniec dalszYkości ramiennej prawej Widok od dołu.
Qteniowe stawu łokciowego, odwracacz przedramienia i mięśnie*s*u*ą*e*yQ gtykciu między obu nadkłykciami znajduje się powierzchnia stajęą, pokryła chrząstkę szklistą, dla połączenia z kośćmi przedramię*powierzchnia ta składa się z dwóch części:łokciowej i promienia. . gzęść łokciowa jest zbudowana w kształcie bloczka(trochleajjeri)i służy do połączenia z wcięciem bloczkowym kości łokciowej:Qgdzi ona na stronę grzbietową końca dalszego. Część promieniowa ą jniejsza niż poprzednia:stanowi ona wycinek kuli, główkę(cdjąjjamhumeri), i nie przechodzi na stronę grzbietową:łączy się ona ąjtkiem głowy kości promieniowej. Oś stawu łokciowego, stanowiąca Moczka i główki, nie biegnie pod kątem prostym do długiej osi trzokośeiramiennej, lecz nieco skośnie ku stronie przyśrodkowej i ku wowi. Nad bloczkiem, zarówno po stronie przedniej, jak i tylnej koś znajduje się wyraźne wgłębienie. Wgłębienie przednie nazywamy wtem dziobiastym(fossd coronoidec), tylne-dołem wyrost ją to k c i o we g o(fossc olecrmi). Kość między obu dołami jest bardzo erka i nieraz przerwana(farmer suprdtrochledre'). Nad główką koi ramiennej na stronie przedniej znajduje się niewielki dół projieniowy(fossa rudidlis). Wszystkie te trzy doły nie są pokryte ząstką.
Gdy przedramię jest wyprostowane w stawie łokciowym, do płu wyrostka łokciowego wchodzi wierzchołek wyrostka łokciowego ści łokciowej, gdy jest zgięte, z dołem dziobiastym styńa się wyrok dziobiasty kości łokciowej, z dołem promieniowym-brzeg przeigłowy kości promieniowej. :Wrczuwalność.
W dole pachowym wyczuwamy część głowy kości ramiennej.
Obwód Brany głowy wraz z obu guzkami jest tylko niewyraźnie wyczuwalny przez mięsień amienny. Trzon kości ramiennej nigdzie nie leży bezpośrednio pod skórą. Mięśnie rajenia tworzą grubą powłokę dokoła niego.
Z tego powodu nie jest on dostępny badaniu pośredniemu:tylko brzeg boczny i w nieco większym stopniu brzeg przyśrodkowy są 4@owo wyczuwalne. Z końca dalszego kości wyczuwalne są oba nadkłykcie, a nadWećprzyśrodkowy jest wyraźnie widoczny. W 8 k(gra.
Struktura kości ramiennej jest typowa dla kości długich. Oba końce są zbuWanez istoty gąbczastej, pokrytej cienką warstwą istoty zbitej:trzon składa się z istoPBej, grubszej w części środkowej niż na obu końcach, i zawiera dużą jamę szpikową. -99 zw 6 i.
Kość ramienna kostnieje z ośmiu punktów, po jednym dla następujących częłWzonu, głowy, guzka większego, guzka mniejszego, główki, bloczka i obu nadkłykci. Ws@ienie rozpoczyna się mniej więcej w środku trzonu w siódmym tygodniu życia 98 wego i szybko posuwa się ku obu końcom. U noworodka kość ramienna jest skostŚFprawie na całej swej długości z wyjątkiem obu końców, pozostających jeszcze w te shrzęstnym. W ciągu I roku życia, czasami przed urodzeniem, rozpoczyna się łW 4 enie głowy kości:punkt kostnienia dla guzka większego występuje w 2-3. Ba 88 mniejszego w 3 ee 4 roku życia.
W ciągu 5-6 roku wszystkie trzy punkty końca łBzego zlewają się w jednolitą nasadę wtórną, która zrasta się z trzonem w 18-25 Ż 9 Żócia. Rychło potem łączą się z sobą główka z bloczkiem(13-16 rot)i z Ś 98@em bocznym(punkt kostnienia w 8-13 roku), wytwarzając jednolitą nasadę PPW Zrośnięcie tej nasady z trzonem odbywa się w 14-16 roku życia. Oddzielnie od Ń PBnktów występuje punkt kostnienia w nadkłykciu przyśrodkowym, w 5-9 roku:ś 964 aje on samodzielny aż do czasu zrośnięcia się z trzonem w 14-18 roku.


cj.
Qł ę.
gye, z 95.
Punkty kostnienia kości ramiennej.
WPPĘPPP:'Na%-ą. . %ęyęą ąjęęąę ęąęguguje skręcenie części bliższej W 9 ś 9 ł FFmienn-Ńą 7)%qjąjąaŃy ar stosunku@o os 9996:986@óiŃj ą, gyyą-ją ęXą**cbwieka, lał i osób 9 YPP Ę P 98 h łają, -ją, gj Ńjjjgą ją ęgowy kości ramleOOe)W 4888699999 błocą Ćgjąjęąjwsł ęGŻej więej po 4***eP 89686(gło 8698 ł 9 erowan, jg j Q wŃw-ąwŃzy do przodu)W szełóe 4 F 8? Ty(688889169 z 88(9 PPPPB częśą QĆ%-ęy pęęy Ńeyieie że w tycio sa(6698986966+888 PŚPĘł 69 Bowa ęyy. . ąąą ąwgęęysędkowc i do pPz(8989989 P 8686 Y 9 ł 69 Ś 9 obławy ąw ąy i, :a(jjgu strząBd zegarka P 9 ś 89@9 Al 998 ł 6-9 PP l 9 ł zwiąąąwy jgąjęąąją ęgwwią i ze spłaszcze@eP 8 ł 888 pierS'968 ei od p:ag. . ągą**g'j-gę jemu bpatka z 4 oP 68889 P 889 Ż 9 PĘ 9 tle u jję, , -gj ęęyęyw jąk rówmeż u niż-zóPP 8998699699%99:oąą ą%'V. . gwęęę-ny strzałkowej, o 1899 PPPŚP Ę+ł 8 łP 6'99 P 99 h i u-ąę-ąj, -g. . jj(jg:ąaęt pilona znacznie 986 czoW 69(KYP 29 i w. . %. g. jaga pąwierzdna sJa 8 o 969 ł 9 P 9 P 9 Ko 898 ł F 9 PP 968 ej u ajgąą, -ąąy ąją jet zwrócona ściśle 991869994 u cz 99 P 9 P 9 Wth Ćw. . ĆQ, -j-w-jjjku tcnyw W se@99@9 ki tswowej głowa kości.
występuje więc wyraźny 0966 PI głoą r Q, yj(wętu u nish N 88 PW 6'Ę ć 9 Yok, IOO', u gibbona-lJ 4'99 P+8@lta-j, ąęjjjąsą-IZO', u ęYW z łŚ%:RŃ%głowy kości ramiennej po 839689:roją. . ą, gXwąą ą-jtnicm.F 4 ł 3 e 89 YP 9?
1+1, u dorosłego lóO-W 96 WPĘ 96 óóęlęę'gęeęowany bocz@4 Ośbloczka kości ramieOPPl 849 test ągąągyy. . g. . jjęągw ąo dtgiej osi ło 84 F 96 Ęórży z nią k 4 l osi', ponie 69%9 łP 68 ek pa Qyą, -w jąęęęĆąkwwej yst usJa@P 8 Y PŻS PYstronie bocznej. U człoy 8 e 88 P 86994 stoąwą. . .
%QX%-eg tezy prawie pP@sern u dziś żyi 4 g 8 h g 64 p J 99@ł 99 h silnoPłY 9 pĘ 9 Ęy 8 żŃYżYyŃ. . Ćjgż Ćg p'ć%', ć', jąęgąęj-zyśrodsoYWŻ?
%Qę ąXŃysŃk, tzw. wyTo-396 PĘĘĆ j, -w jawy(processu sWPP 9 P 98 Ż@arij. Wyrostek 1 e@ł 9 PPP 98 ĘhŃ ŃgógŃg*Cgg:%jje*y ć z w. -. (ąerzehołka s.yę(ary KDŚGł.
Strona tylna.
Tu herc, rnajus.
ej, -yemajusTuberc@@@us.
TubercminusStrona przednia, ę, -za?, 7 orsio humeri.
Koniec bliższy(linia ciągła)i koniec dalszy(linia kropkowana)ygei ramiennej prawej w widoku od góry:a-8-9 tyg, płód ludzki, b-31 tyg, płód gaj-gi, c--Neandertalczyk, d-człowiek współczesny. Strzałki wskazują kierunek Qąyeenia.
Wszystkie cztery obiekty sprowadzone są mniej więcej do tej samej wielkości:wzorowane na Gambetcie i Martinie(l 928). jemalis entewcu@(zl@r@), przez który biegnie nerw pośrodkowy i tętnica ramienna. Jeżeli ęęrostek ten występuje u człowieka(1-2, 5%3, nerw pośrodkowy biegnie zwykle do tyłu ął niego, a następnie przez otwór ograniczony wyrostkiem i wspomnianym pasmem więzagłowym:towarzyszy mu zwykle tętnica ramienna. Głowa kości ramiennej u człowieka współczesnego jest przeważnie ograniczona linią eliptyczną(stosunek szerokości do długości wynosi średnio 9 O-95'%), natomiast u małp człekokształtnych linia ta ma kształt koła. Stosunek szerokości do długości podlega oczywiście, 'znacznym wahaniom osobniczym(88-98). U człowieka przedhistorycznego wymiar poprzeczny równa się wymiarowi przednio-tylnemu(La Uhapelle-aux-Saints), lub nawet nice go przewyższa(o 0, 5 mm u Neandertalczyka). Przedziurawienie dołu wyrostka łokciowego(foramen supmtrochleare), o którym była poprzednio mowa, spotykane jest omal u wszystkich grup ludzkich, jednak w bardzo zmiennym odsetku(4 e 58'%). U kobiet i po stronie lewej występuje ono jakoby częściej niż u mężczyzn i po stronie prawej, częściej więc na słabiej rozwiniętych kościach. Na uwagę zasługuje wyraźna róż n i c a w z ależ no ś c i od p te i pod względem wielkości i masywności kości, zwłaszcza w odniesieniu do wielkości głowy kości ramiennej 8 określeniu płci na podstawie kości ramiennej wielkość ta uważana jest nawet za cechę diagnostyczną.Streszczenie Kość ramienna(humerus)składa się z trzonu i dwóch końców. Tr z o n(corpus humeri)na powierzchni przedniej bocznej nosi guzowatość narannuen 84 Wuberositds deltoideW. Na powierzchni przedniej przyśrodkowej znajduje się zwykle większy otwór odżyw*zyBa powierzchni tylnej przebiega bruzda nerwu promieniowego(sulcus neri rudidhs). przy powierzchnie trzonu oddzielają dwa brzegi, przyśrodkowy i boczny. Przyczepiają śW 4 o nich przegrody międzymięśniowe(septc intermusculmd), oddzielające przednią 8 P 9 pę mięśni ramienia od tylnej. Fon i ec bliższy kości zakończony jest głową k. ramiennej(cqput humeri). Oddziela 8 ł 99 reszty kości szyjka anatomiczna(colhm mdtomicum), do której przyczepia się toęebkastawowa Pocznie i do przodu od głowy uwydatniają się dwa silne guzki, większy i mniejszy(tuPBóculummqjus et tubercuhn minus), oddzielone bruzdą międzyguzkową(sulcus interŚ+9 erculms). Bruzda ta przedłuża się ku dołowi i w części dolnej ograniczają ją dwa 8@ebienie, grzebień guzka większego i grzebień guzka mniejszego(crista tuberculi mqjoP et cristd tuberculi minoris).


Poniżej obu guzków trzon cieńczeje, tworząc szyjkę chirurgiczną(collum chirgy jcum)Koniec dalszy k. ramiennej rozszerza się w kłykieć k. ramiennej(condglus hiąjri). Po obu stronach kłykcia znajdują się nadkłykcie, przyśrodkowy i boczny(epieojj'las medidlis et epicondglus ldterdlis). Po tylnej stronie niadkłykcia przyśrodkowego pjąbiega bruzda n. łokciowego(sulcus n. ulnms). Kłykcie k. ramiennej stanowią dwie powierzchnie stawowe, dla k. łokciowej i k. pymieniowej. Część łokciowa zbudowana jest w kształcie bloczka(trochled humeri). Wyęj, kła część promieniowa stanowi główkę k. ramiennej(cdpitulum humeri). Nad bloczkiem po stronie przedniej znajduje się zagłębienie, dół dziobiasty(fossd coąjnoidea), po stronie tylnej-dół wyrostka łokciowego(fossd olecrmi). Jeśli oba doły trąądzielącą je przegrodę kostną, powstaje otwór nadbloczkowy(foramen supmtrochleareyPo stronie przedniej nad główką k. ramiennej znajduje się płytki dół promieniowy(ńą. sd rddidis).
Skręcenie części bliższej k. ramiennej w stosunku do osi bloczka nazywany skręceniem k. ramiennej(torsio humeri).Ryc.
298. Kąt łokciowy.
Kości przedramienia.
Oś kości 180318008(.
Oś stawu łokciowego.
Kościec przedramienia jest utworzony przez dwie wysrmukłe, lekką łukowato od siebie odgięte, długie kości:promieniową, leżącą po stro-nie kciuka, i łokciową, położoną po stronie małego palca. Kości te łczą się ruchomo, tak górnymi, jak i dolnymi swymi końcami i obejmujidość znaczną, wydłużoną elipsoidalną przestrzeń(spctium interosseuncntebrdchiP), którą zamyka błona międzykostna przedramienia(membrd-na mterossed antebrachiit. W położeni naturalnym obie kości nie leżą na tym sa-mym poziomie:kość promieniowa u swego dolnego końca sięga niżej od kości łokci wet, u górnego-odwrotnie, kość łokciowsięga wyżej od promieniowej:z obu tych kości łokciowa jest dłuższa od promienia WOJ.Oś kości łokciowej.
Obie kości biegną albo mniej więcej rów 8 nolegle do siebie i wtedy ręka swą po 8 wierzchnią dłoniową jest skierowana dgprzodu(położenie odwrócone ręki:o 48 wracanie, supmdtio:supmo s obracWku górze), albo kość promieniowa krzyżuJ@skośnie kość łokciową od przodu, a wteUręka swą powierzchnią dłoniową jest sk 88 rowana do tyłu(położenie nawrócone ręłKrawrac an 3 e, pronatio, pronus-zwie eony powierzchnią grzbietową do przodulWpołożeniu pośrednim w przypadku opWszczonej kończyny powierzchnia dłoniowe jest zwrócona ku płaszczyźnie pośrodłPł.w.
W położeniu Ęm obie kości najbardziej oddalone są od siebie gestrzeń wlgdzykostna jest największa, pQwżenie nawrócone ręki jest cechą odziedziczoną po naszych czworonożnych przodyjjw położenie Jo układa się ręka wtedy, gdy ramię swobodnie zwisa ku dołowi. Odgyąeąnieręłi odbywa się pod wpływem działania mięśni odwracających i jest zdobyczą***zą, o 4 zie 4 ziczoO 4 po niższych Naczelnych. Ramię i przedramię nie leżą w jednej*. . -j-tej linii pęz*wyprostowanym sławie łokciowym, lecz tworzą kąt otwarty w kierun:ją, ęęomieniowym, kei Jen, tzw. całkowity kąt łokciowy, zwłaszcza dobrze wido*yąję w położeniu odwróconymi ręki, wynosi przeciętnie l 65-UO'. Jeżeli kąt jest mały, ąą, -ąy, fizjologiczne odwiedzenie przedramienia"występuje bardzo wyraźnie, możemy ąXwić o ramieniu Koślawym(ramieniu X)(cubi(us t@gus), podobnie do nogi X. Kąt ten.
Qjgąga się z części ramiennej, zawartej między długą osią kości ramiennej a osią stawu gj-e(owego, i z części przedramiennej-między tą osią a osią długą kości łokciowej. *g-ą te składniki całkowitego kąta łokciowego mogą być tej samej lub różnej wielkości j w zależności o 4 Jego przedramię zgięte w stawie łokciowym pokrywa ramię w widoku ją przodu lub tyłu, czy też odchyla się w stronę przyśrodkową lub boczną. Kość łokciowa Kość łokciowa(ulnd)jest grubsza u swego końca bliższego niż u dalszego. Jak na każdej kości długiej, odróżniamy na niej trzon i dwa*końce. Trzon kości łokciowej(corpus fince).
Trzon jest kształtu trójgraniastego, nieco wypukły ku stronie palca małego. Ma on trzy powierzchnie i trzy brzegi, tak jak przeważnie trzon każdej kości długiej. Brzegi.
Brzeg przedni(morgo mterior)jest wyraźnie zaznacza*ny w górnych trzech czwartych częściach, natomiast u dołu jest zaokrąglony:oddziela on powierzchnię przyśrodkową od przedniej. Brz eg tylny(morgo posterior), wygięty nieco w kształcie litery S, w swej górnej części występuje silniej, u dołu jest gładki i zaokrąglony:oddziela on powierzchnię przyśrodkową od tylnej. Brzeg międzykostny(morgo mterosseus'), czyli brzeg boczny, @enki i ostry, przedziela powierzchnię przednią i tylną:wzdłuż niego**zyczepia się błona międzykostna. U samej góry rozdwaja się, obeji@9 i 4 c trójkątne, chropowate pole, leżące poniżej wcięcia promienia*Bego końca górnego kości, do którego przyczepia się część odwracaczabrzedramienia. powierzchnie.
Powierzchnia przednia(fcies interior).
Bacznie szersza u góry niż u dołu, w swych górnych trzech czwartych(9:ściach jest wklęsła. Tutaj przyczepia się zginacz głęboki palców.
Jej 99@a czwarta część, spłaszczona, jest miejscem przyczepo mięśnia na Polnego czworobocznego. Na powierzchni tej powyżej połowy długo**?6+4 zi do kanału odżywczego, skierowanego skośnie ku górze. Powierzchnia tylna(fccies posterior), skierowana ku tyłowi Póaz bocznic, jest szeroka i wklęsła u góry:ku dołowi stopniowo zwęża. BW, wygładza i zaokrągla.
U samej góry widzimy trójkątne, chropowakęzebień międzykostny(cristd interossecj).


procesls(OOńói deus sForce capitis mdli scQrumferente ertculeńs sCeput radiiCollum radli.Tu bemitas rdiiM, biceps brachiiM opinatrWeous***M. ńexor digimrumw perńcialis Foramen nutrietom.Wargo ioterseus.
Mego antńor.
M. fexor pollicis lorgus.
Facies antenat.
M. pmnatr quadnts.
M bechioredieł is.
Procews śyloideus rdii'.
OiecrnonI I.
4 A?
V?\ś\.
lnasm txhlearisM, ńexor cami ulnarisM, fetor digitrurnsiperficielis*, p**Tu bemitas u Ince M. brchielisM, wpnabr. M fexor digimrumw perfcialis boa.
Wargo anteriorFommen n oficjum.
M. fexor digitorum pmfundus.
Memo intemseus.
-Fecis anterior.
-Caput ulneePrcews syloideus.
ulice Circumferenta erdculańs.
Ryc.
299. Kości przedramienia prawego z przyczepami mięśni.Widok od przodu.
M. tricep brachii. . .
j(, łlexor cerpi ulneris.
M. anconeus.
M. extersor cerpi ulneris.
M. fexor digitalom.
prof u rdusbnaM, flexor carpi ulnaris.
M. extensor indicis---?
Caput ulnae.
pócessus styloideus ulnee.
M. extensor pollicis lorgus--.
OlecranonI I.
@1 i 1 ł 1(ł 1 ł(.
Tuberosites redli M. supinatorWargo interosseus 88 RggjQgM, abductor pollicis longus M. pronator teres.Z Z W Sulcus musculorumextersoris digitalu m et extensoris indicis.Processus coronoideus.
Caput radli Circum(eremie arfie gier is Collum radli.Facies psterior.
Wargo posterior.
-M. extensor pollicis brews.
M. pronetor quedratus.
Sulcus mm, extensorumcarpi radialiumSulcus m. extensoris pollicisongi'Processus styloideus radli.Byc.
300. Prawe kości przedramienia z przyczepami mięśni. Widok od tyłu.


te'pole dla przyczepo mięśnia łokciowego, które do przodu ągraniczy z polem przyczepo odwracacza przedramienia. Pwjjwierzchnia tylna jest podzielona słabą, podwżn:kresą na dwjąprzyśrodkową i boczną:pierwsza jest gładka i pokryta prosty łokciowym nadgarstka, do drugiej, szerszej i chropowatej, grzyw się od góry ku dołowi mięśnie:odwodziciel długi kciuka, prą-długi kciuka i prostownik wskazieiela. Powierzchnia przyśrodkowa(fcies medidlis)jest ęJi wklęsła u góry, wąska i wypukła u dołu. Do jej górnych, trzech tych części przyczepia się zginacz głęboki palców, dolna ozwą podskórnie. Koniec bliższy.
Koniec bliższy kości łokciowej składa się z silnych wyrostków, wyrostka łokciowego i wyrostkąb i as tego, oraz dwóch wklęsłych powierzchni stawowych, we bloczkowego i wcięcia promieniowego. Wyro stek lok c i o wy(olecrmon:olene-łokieć, krmon-głowa łokcia). Wyrostek łokciowy stanowi dużą, grubą, zakrzwyniosłość, położoną na górnej i tylnej części kości łokciowej. chałek jego, zagięty do przodu, w przypadku wyprostowanego ramienia styka się z dołem wyrostka łokciowego kości ramiennpowierzchnia tylna, kształtu trójkątnego, gładka, leży podskómpokryta kaletką maziową. Powierzchnia ta jest wyraźnie wyczuzwłaszczagdy przedramię jest zgięte, i w życiu codziennym, łokciem". Powierzchnia górna, mniej więcej czworokątna, cłu ta, jest miejscem przyczepo ścięgna mięśnia trójgłowego ramie wierzchnia przednia jest gładka, wklęsła i tworzy część górną bloczkowego. Podstawa wyrostka jest zwężona i łączy się z górną trzonu. Wyro stek d z i o b i a s ty(processus coronoideus:corond-albo kruk, eoronoides-haczykowato zakrzywiony)widziany o du ma kształt trójkątny, jest skierowany do przodu od górnej i niej części kości łokciowej:dawni anatomowie dopatrywali slgpodobieństwa do dzioba kruka, skąd też pochodzi jego nazwana podstawa wyrostka łączy się z trzonem kości. Wierzcho(eK i ostrzony, nieco ku górze skierowany i w zgiętym położeniu 9 mienia wchodzi do dołu dziobiastego kości ramiennej. Powiej górna wyrostka jest gładka, wklęsła i tworzy część dolną wc 1@9 czkowego. Powierzchnia przednio-dolna jest wklęsła, nieódołowi łączy się z wyraźną guzowatością-guzowata ś(14 ł o k c i o w e j(tuberositas ulnde)dla przyczepo ścięgna rnięśo 4 aDCĘO. Na powierzchni bocznej wyrostka dziobiastego znajduje 84 podługowata powierzchnia stawowa-wcięcie pro@Peł(mcisurd rudidlis), do powierzchni zaś przyśrodkowej przy 8 eP 8 częściowo:zginacz powierzchowny palców, poniżej mięsień 8 obły i jeszcze niżej zginacz głęboki palców.***c r**.
lncisura trochlearisProcessuscoronoideus, lrcisura redialis.'--Tubersitas ulne:.
Koniec bliższy kości łokciowej prawej idziany od strony promieniowej.Ryc.
302. Punkty kostnienia kości przedramienia.
je b I o c z k owe(mcisurd trochledris).
Między wyrostkiem łokciowym a dzioajduje się wielkie wcięcie bloczkowe, pokryte chrząstką szklistą, w którym ę bloczek kości ramiennej. Często wcięcie to jest podzielone poprzecznie bieg kiem, nie pokrytym chrząstką na część tylną, ustawioną pionowo, i część położoną poziomo. Poza tym jest ono podzielone na część przyśrodkową i bocz, 'BBołrągloną, lecz z dobrze zaznaczającą się krawędzią, ciągnącą się od wierz 96! Ka łokciowego do wierzchołka wyrostka dziobiastego.
Część przyśrodkowa 4 i wklęsła, część boczna jest wypukła w odcinku górnym, nieco zaś wklęsła e promieniowe(mcisurc rddiahs), znacznie mniejsze od poprzedniego, 84, podługowatą, wklęsłą powierzchnię, pokrytą chrząstką szklistą, dla staBeniaz głową kości promieniowej. Od jego końca tylnego biegnie ku dołowi ostra listewka kostna pola przyczepo odwracacza przedramienia. ś 94 szy.
Koniec dalszy kości łokciowej jest znacznie mniejszy 99 Końca bliższego:tworzy on dwie wyniosłości. Wyniosłość Wacznie większa i zaokrąglona, stanowi głowę kości łokcia RW i nieco przyśrodkowo od niej znajduje się wyniosłość drute Juuejsza, tzw. wyrostek rylcowaty. Głowa koś ci lok W 4 p@t ulnae)ma dwie zaokrąglone powierzchnie stawowe, łW 4 slką włóknistą:jedna z nich, dolna, łączy się z trójkąt 89 ś@łokciowej(edpitulum ulnae).


nym krążkiem stawowym oddzielającym kość łokciową od kośeągarstka:druga, położona na obwodzie głowy, tzw. o bwó d staęgłów y(circumferentia drticulcris capitis ulnde'\, służy do staęąpołączenia z wcięciem łokciowym kości promieniowej. Wyrą-ryle owaty(processus stgloideus), mały, cylindryczny, tępo ząezony, skierowany jest ku dołowi i sięga niżej od głowy. Po stronie(no-bocznej jest on oddzielony od głowy wyraźnym wgłębieniem, Wyczuwalność. Na kości łokciowej wyraźnie wyczuwalne są:wyrostek łjj-i brzeg tylny kości, jak również głowa, wyrostek rylcowaty i dolna trzecia część pa chni przyśrodkowej trzonu. W położeniu nawróconym przedramienia głowa kości ją wet nie tylko jest wyczuwalna, ale nawet dobrze widoczna. Kość łokciowa leży są powierzchownie od kości promieniowej. Z tego też powodu kość łokciowa częśetełamie niż kość promieniowa wskutek urazu bezpośredniego, natomiast kość promtwa może łatwiej ulec złamaniu pośrednio, np. przy upadku na rękę(p. dalej). Struktura.
Trzon kości łokciowej jest utworzony przez istotę zbitą, natomiast obące-przez istotę gąbczastą. Jama szpikowa trzonu, otoczona silną warstwą istoty zł sięga ku górze daleko, gdyż zwykle tylko do trzech czwartych długości kości. Kbliższy jest utworzony przez gęstą istotę gąbczastą w obrębie wyrostka łokcia i dziobiastego. W siąsiedztwie trzonu kości blaszki istoty gąbczastej przebiegaj. kształcie łuków gotyckich nad jamą szpikową.
W końcu dalszym kości istota gąbczjjest bardzo gęsta.
Tutaj beleczki kostne biegną przeważnie pionowo, kierując się jku głowie kości łokciowej, inne ku wyrostkowi rylcowatemu. Rozwój.
Kość łokciowa powstaje na podłożu chrzęstnym z trzech lub czterech pkostnienia. Punkt kostnienia trzonu kości łokciowej, tak samo jak kości promieni i ramiennej, powstaje w siódmym tygodniu życia zarodka. Proces kostnienia rozpocsię w pobliżu środka trzonu i szybko postępuje w obu kierunkach. Z punktu kostniitrzonu kości łokciowej kostnieje znaczna część obu końców kości:wyrostek dziobidolne dwie trzecie wyrostka łokciowego i połowa górna głowy kości łokciowej. U no rodka oba końce kości są jeszcze chrzęstne.
W 5-8 roku życia powstaje dodatkpunkt kostnienia dla dolnej części głowy, z którego kostnieje również wyrostek rylca ty. Czasami wyrostek ten może mieć odrębny punkt kostnienia. Jeden punkt lub cdwa punkty wytwarzają część górną wyrostka łokciowego:występują anie w wieku lat. Zrastanie się wierzchołka wyrostka łokciowego z trzonem następuje w wieku I lat, nasady zaś dalszej z trzonem dopiero w 20-24 roku życia*. Zmienność.
Wielka zmienność obu kości przedramienia zaznacza się przede wszy%pod względem stopnia ich wysmukłości i zakrzywienia. Zarówno kość łokciowa, i promieniowa są u człowieka pierwotnego(Homo nemdertdlensis)bardziej wys@i bardziej zakrzywione niż u współczesnych ras ludzkich, przypominając stosunki pojące u małp człekokształtnych. Na szczególną uwagę zasługuje zmienność wysewierzchołka wyrostka łokciowego, który u Neandertalczyka jest bardzo wysoki, 84 wiąc dłuższe ramię dźwigni dla mięśnia prostującego przedramię(m. trójgłowy 68 nią). W rzadkich przypadkach kość łokciowa bywa powstrzymana w rozwoju, lub 04 może jej brakować. Niejednokrotnie stwierdzono wrodzone, a nawet dziedziczne 4 Fnienie obu kości przedramienia. W jednym opisanym przypadku wyrostek łokcioBY nowił odrębną kość.b obwód stawowy głórwki(eircumjerentid crticuldris ecpitwli ulnde\'Według badań G. Mi a ś ki ew i c z a(Folia Mediea Cracoviensia t. VI, 1964)zra 44 nasady dalszej kości łokciowej z trzonem u męskiej młodzieży krakowskiej odby 9 Aprzeciętnie w 19 roku życia przy zmienności osobniczej od 17 do 20 roku:u ko@8 ł przeszło rok wcześniej.Kość promieniowa ąy promieniowa(rudius)jest kością długą, położoną po stronie j koniec górny kości jest znacznie cienszy od dolnego:bierze on Qjty udział w utworzeniu stawu łokciowego:koniec dolny stanoęąęączęść stawu promieniowa-nadgarstkowego, a oba są ruchoĘ-fasunku do kości łokciowej. Odróżniamy część środkową, czyli jj kości, i dwa końce, ją kości promieniowej(corpus rudii). Trzon ma kształt trójgrajęwygięty nieco w kierunku bocznym:w części górnej jest on-ze, u dołu znacznie się poszerza. Odróżniamy trzy brzegi i trzy poyychDl?
yzegi.
Brzeg przedni(morgo mterior)oddziela powierzchnię ąjią od bocznej:u dołu, powyżej wyrostka rylcowatego, kończy się guzkiem, do którego przyczepia się ścięgno mięśnia ramiennomieniowego. Brzeg tylny(morgo posterior)oddziela potylną od bocznej:u góry i u dołu jest słabo zaznaczony, wyiienatomiast w części środkowej. Brz eg mię d z yko stny(mdrmrerosseus), czyli brzeg przyśrodkowy, jest zaokrąglony jezbyt wyraźny w górnej części, zstępując staje się ostry i wystający, szeie w części dolnej rozdwaja się i kończy u przedniego oraz tylne brzegu wcięcia łokciowego. Do tylnego odgałęzienia przyczepia się a część błony międzykostnej, natomiast trójkątne pole położone dzy obu odgałęzieniami jest miejscem częściowego przyczepo mieś nawrotnego czworobocznego. Brzeg międzykostny oddziela porzchnięprzednią od tylnej:przyczepia się dań błona międzykostna. Powierzchnie.
Powierzchnia przednia(fcies mterior)jest lęsła w górnych trzech czwartych częściach i tam przyczepia się zgiczdługi kciuka:w dolnej czwartej części jest szeroka, płaska i tutaj czepia się mięsień nawrotny czworoboczny. Otwór odżywczy zwyjestwidoczny na powierzchni przedniej nieco powyżej połowy dłu 4@kości:jest więc położony podobnie jak na kości łokciowej. I tutaj ał odżywczy jest skierowany skośnie ku górze.
:powierzchnia tylna(fqcies posterior)albo grzbietowa jest ukła i gładka w górnej trzeciej części, gdzie pokrywa ją odwracaczedramienia. Środkowa trzecia część jest wklęsła i tam ma swój Sęp odwodzieiel długi kciuka u góry, prostownik krótki kciuka***u. Dolna trzecia część jest wypukła, szeroka i pokryta ścięgnami*Śni, które następnie biegną we własnych rowkach na końcu da(kości. Powierzchnia boczna(fccies lmerdlis)jest wypukła na całej Ę Bugości. Do jej górnej połowy przyczepia się odwracacz przedraehia. Mniej więcej pośrodku znajduje się niewielkie guzowate pole, Wórego przyczepia się mięsień nawrotny obły. Część dolna jest wężBzebień międzykostny(cristd interossecj).


Facies pasteli ot Wargo posteriur.
Facies lateralis.
Waous.
Wargo anterior:'.
facies anterior Wargo interosseus.
Strona tylna.
Facies posterior Wargo posterior.
\V Kcies a nterior.
, Facies mPOialią.
Strona przednia Hyc.
303. Przekrój poprzeczny przez środek prawych kości przedramienia.Po, 8 łożenie odwrócone.
sza i pokryta ścięgnami odwodziciela długiego kciuka oraz prosto ka krótkiego kciuka. Koniec bliższy.
Na końcu bliższym kości promieniowej odróżni głowę, szyjkę i guzowatość. Głowa kości promieniowej(cajmdiP), w większej części pokryta chrząstką szklistą, jest kształtu cowatego:na powierzchni górnej znajduje się płytkie wgłębienie dołek głowy(fotce ccpitisS dla połączenia z główką kości ramii net. Obwód stawowy głowy(circumferentia miculms capi jest szerszy po stronie łokciowej i tutaj w położeniu odwróconym przylega do wcięcia promieniowego kości łokciowej:węższa, pozosuczęść obwodu jest objęta więzadłem obrączkowym kości promienia Głowa osadzona jest na zwężonej, gładkiej, również walcowatej czkości, zwanej szyj ką kości promieniowej(colhm rudii), a po żel szyjki po stronie łokciowej znajdujemy wybitną guzowata kości promieniowej(tuberositcs rddii):do tylnej, chropawa części guzowatości przyczepia się ścięgno mięśnia dwugłowego ranią, na części przedniej, gładkiej, leży kaletka maziowa. Koniec dalszy.
Koniec dalszy kości promieniowej jest szeroki, czwboczny:z dwóch jego powierzchni stawowych jedna jest skierowku dołowi dla połączenia z nadgarstkiem, druga, położona po slro(łokciowej, łączy się z kością łokciową. Powierzchnia sławo na dg ar stko w a(ńcies drticulms cdrped), pokryta chrząstką szstą, jest lekko wklęsła i podzielona na dwie części:część boczna, Jkątna, łączy się z kością łódeczkowatą nadgarstka, część przyśro 4 Kwa, czworokątna, z kością księżycowatą. Powierzchnię stawow 4 kości łokciowej, również pokrytą chrząstką szklistą, nazywamy w c 4 ciem lok c i owym(mcisurd ulndris):jest ona wąska, wklęsła i 144 się z głową kości łokciowej. Obie te powierzchnie stawowe przedziel ne są wyraźną krawędzią, do której przyczepia się podstawa kr 44 stawowego, ?główka kości promieniowej(cdpitulum rudii).Processus.
ętyloideus ulnae.
Ulna cec.
bija.
M. extensor digitalom et m. extensor indicis M extensor carpi ulnaris.Strona tylna Facies articuleris carpea.
Processus.
, *styloideus radli.
*****Caput ulnae Facies interior radli Strona przednia Ryć. 304. Koniec dalszy prawych kości przedramienia.
Widok od dołu.
iprócz wymienionych powierzchni stawowych na końcu dalszym*ei odróżniamy trzy powierzchnie nie wchodzące w skład stawów. ierzchnia przednia jest chropowata, nieregularna, do jej ego brzegu przyczepia się więzadło promieniowa-nadgarstkowe iowe. Powierzchnia boczna przedłuża się skośnie ku dołowi ótki, tępy, stożkowaty wyrostek rylcowaty(processus stgloi). Do jego wierzchołka przyczepia się więzadło poboczne promieenadgarstka. Na powierzchni bocznej wyrostka biegnie płytki ro, nieraz podwójny, dla ścięgien odwodziciela długiego kciuka jrostownika krótkiego kciuka. Powierzchni a tylna jest wypu:do niej wzdłuż brzegu dolnego przyczepia się więzadło promienia nadgarstkowe grzbietowe, a powyżej biegną trzy podłużne rowki c. 3 O 5).
Licząc od strony promieniowej pierwszy rowek, szeroki łaski, jest podzielony niezbyt silną kresą na dwie części:w części znej biegnie ścięgno prostownika promieniowego długiego nad sika, w części przyśrodkowej-prostownika promieniowego, krat.Waous.
M. abducrorpollicis longusM, extensorpollićis brewsM, extensor carpiradialis brevisM, extensor carpi radialis lorgus.z M. extersor pollicis longusByc.
305. Koniec dalszy prawych kości przedramienia.
Widok od tyłu.
Zaznaczony przebieg ścięgien mięśni(strzałki).


kiego nadgarstka.
Rowek drugi jest wąski, lecz głęboki, skierowąjęgóry ku dołowi i bocznic:biegnie w nim ścięgno prostownika dłqęjkciuka. Kresa oddzielająca rowek pierwszy od drugiego wyciąga, często w macamy przez skórę guzek grzbietowy(tuberculnnsale). Rowek trzeci jest szeroki i służy do przejścia ścięgien prosty ka wskaziciela oraz prostownika palców. Wyczuwalność.
Z kości promieniowej wyczuwalne są tylna i boczna część obwoąuwy, część środkowa i dolna powierzchni bocznej trzonu oraz wyrostek rylcowatyu osób chudych może być nawet widoczny. Struktura.
Kość promieniowa, podobnie do kości łokciowej, jest zbudowana w w trzonu z istoty zbitej, w obrębie obu końców głównie z istoty gąbczastej. Istota zbitą najgrubsza wzdłuż brzegu międzykostnego, a najciensza na obu końcach kości z kiem dołka głowy, gdzie znowu staje się grubsza. Trzon zawiera jamę szpikowąku górze sięga aż do szyjki, ku dołowi kończy się mniej więcej na granicy trzech etych górnych i dolnej jednej czwartej długości kości. W obu końcach kości beleczki ją gąbczastej przebiegają głównie w kierunku pionowym. Chociaż najbardziej wysmczęścią kości promieniowej jest szyjka, to jednak złamania kości najczęściej wystw okolicy końca dolnego w związku z upadkiem na rękę. Rozwój.
Rozwój kości promieniowej wykazuje duże podobieństwo do rozwoju kg łokciowej. Punkt kostnienia dla trzonu występuje mniej więcej w środku kości w mym tygodniu życia zarodka. Stąd proces kostnienia szybko przenosi się dalej, obejląc nie tylko trzon, ale również części obu końców. Punkt kostnienia w końcu da kości występuje od ósmego do osiemnastego miesiąca po urodzeniu, w końcu blBwystępuje on w głowie między 4 a 7 rokiem życia. Zlanie się nasad z trzonem odbsię wpierw w końcu górnym kości w 14-18, następnie w końcu dolnym w 21-25+życia. Czasami w wieku 10-12 lat występuje odrębny punkt kostnienia wyrostka rywatego i guzowatości kości promieniowej. Zmienność.
O niektórych formach zmienności kości promieniowej wspominaliśmy przednio, omawiając kość łokciową. Niejednokrotnie stwierdzono brak kości gromi wet, przy czym w niektórych z tych przypadków brak ten łączył się z brakiem kei.Streszczenie Kościec przedramienia tworzą dwie kości, promieniowa i łokciowa, połączone międzykostną przedramienia. W położeniu odwróconym(supinmio)obie kości przgają równolegle do siebie, podczas gdy w nawróconym(pronatio)są skrzyżowane. 8 i przedramię łączą się z sobą w stawie łokciowym pod kątem zwanym całkowitym 848 łokciowym(I 65-17 T)Kość łokciowa(ulnd)składa się z trzonu i dwóch końców. Trójgraniasty trzon@8 brzegi:przedni, tylny i międzykostny(margines anterior, posterior et interosseus), trzy powierzchnie:przednią, tylną i przyśrodkową(facies interior, posterior et me 8 Koniec bliższy składa się ze skierowanego do tyłu i góry wyrostka łokciowego(ole non), skierowanego do przodu wyrostka dziobiastego(processus coronoideus)oraz 8 cła bloczkowego(mcisura trochlems)i wcięcia promieniowego(mcisuru rddiJ@)Wyrostek łokciowy przy wyprostowanym stawie styka się z dołem wyrostka łokctgo k. ramiennej. Wyrostek dziobiasty przy zgiętym stawie wchodzi do dołu dziobia 4 k. ramiennej. Podstawa wyrostka łączy się ku dołowi z wyraźną guzowatością k WFĘwet(tuberositas ulnae)dla przyczepo ścięgna m. ramiennego. Na powierzchni bocznej wyrostka widać wklęsłą powierzchnię stawową, wcięcie mieniowe(mcisurd rddidis)dla połączenia z głową k. promieniowej. Według Miaśkiewicza(p. s. 460)u męskiej młodzieży krakowskiej w 18-21 PP średnio w 20 roku:u kobiet o przeszło rok wcześniej.jacie bloczkowe pokryte chrząstką stanowi powierzchnię stawową dla bloczką k. *gQecdalszy 8 ło 8@owei składa się z kulistej głowy(cqut ulnae)i wydłużonego wyg ęęleowatego(processus stgloideus). Głowa łączy się pośrednio(przez krążek staj ę kośćmi nadgarstka. Przebiegający po głowie obwód stawowy głowy(circumfegjjrłicularis cdpitis fince)służy do stawowego połączenia z wcięciem łokciowym k. jem owe). g promieniowa(mdius)leży po stronie kciuka.
Składa się z trzonu idwóch końjąąkości promieniowej(corpus r@d@), trójgraniasty, ma trzy brzegi:przedni, tylny j ąęękostny(margines dnterior, posterior et mterosseus), i trzy powierzchnie:przedęGąi boczną jacies anterior, posterior et lateralisy. jjiec bliższy ma'głowę, szyjkę i guzowatość.
Głowa(cdput rddii)ma na powierzchni ej dołek głowy(fotce ccpitis)i jest miejscem połączenia z główką k. ramiennej. ąył stawowy głowy(circumferen(id articuldris cdpitis), przylega do wcięcia pronueąąegok, łokciowej. Głowa osadzona jest na szyjce k. promieniowej(collum rddii). Po.
szyjki zaznacza się wydatna guzowatość k. promieniowej(tuberositas rddii)dla czepu ścięgna m. 'dwugłowego ramienia. wiec dalszy ma dwie powierzchnie, z których jedna łączy się z kośćmi nadgarstka, ją służy do połączenia z kością łokciową. Powierzchnia stawowa nadgarstkowa(fas aricularis cdrpec)łączy się z kośćmi łódeczkowatą i księżycowatą nadgarstka. Dnu powierzchnia stawowa, wcięcie łokciowe(mcisurd ulnaris), łączy się stawowa z głową**keiowej. Boczna powierzchnia końca dalszego k. łokciowej przedłuża się ku dołowi stożkowaty wyrostek rylcowaty(processus stgloideus). Powierzchnia grzbietowa koń dalszego pożłobiona jest rowkami dla ścięgien prostowników nadgarstka, kciuka. kazieiela i prostownika palców.
Uwypukla się z niej guzek grzbietowy(tuberculum sale).
Kości ręki.
Na ręce, w skład której wchodzi zwykle dwadzieścia siedem kości ssd mmus), odróżniamy trzy odcinki:nadgarstek(cdrpus). Podrę c ze(metccdrpus i p alce(digiti).
Kości nadgarstka Nadgarstek(ccrpus)składa się z ośmiu kości(ossd empi), ułożonych 4 wa szeregi po cztery kości, jeden bliższy i jeden dalszy. W skład eęegu bliższego, licząc od strony kości promieniowej do łokciowej, Phodzą kości:łódeczkowata, księżycowata, trójgraniaHBi gro chowała. Szereg dalszy nadgarstka, licząc w tym samym 96 z 4 dku, stanowią kości:czworoboczna większa, czworobo*namniejsza, główkowała i haczykowata. Fechy wspólne kości nadgarstka.
Każda z kości nadgarstka z wyjątP@kości grochowatej jest nieregularnie sześcienna, ma więc sześć Póierzchni. Z nich powierzchnia dłoniowa i grzbietowa są chropowajBłużąc za pole przyczepo dla więzadeł i mięśni. Powierzchnie górne łtższe)i dolne(dalsze)są to powierzchnie stawowe pokryte chrząst 9 górne, zwykle wypukłe, dolne-wklęsłe. Powierzchnie boczne Fomieniowe)i przyśrodkowe(łokciowe)są również powierzchniami.


stawowymi, jeżeli łączą się z przylegającymi kośćmi, w przeetrazie są chropowate i guzkowate. Kość łódeczkowata(os sccphoideumP.
Kość łódeczkowata jest największą koęjregu bliższego.
Nazwę otrzymała w związku ze swym względnym podobieństwen(matury łodzi. Powierzchnia, bliższa jest wypukła, gładka i łączy się słąz dalszym końcem kości promieniowej. P o wi er z c hn i a d ais z a, również gła*jpukla, łączy się stawowa z kością czworoboczną większą oraz czworoboczną P o wi er z c br i a to k c i owa w swym mniejszym sierpowatym odcinku górnej się stawowa z kością księżycowatą, w swym większym wklęsłym odcinku dolnwą jclą główkowatą. Powierzchnia promieniowa jest chropowata i wąska:ąąjprzyczepia się więzadło poboczne promieniowe nadgarstka Na powierzę grz b i et owe j znajduje się wąski, chropowaty rowek, do którego przyczepiają szadła. Powierzchnia dłoniowa jest u góry wklęsła, u dołu i bocznic wypDgjtwarzając tu g u z ek k o ś c i to d cez k o w a te j(tubercJum ossis scdphoidei), do go przyczepiają się troczek zginaczy i odwodziciel krótki kciuka.Tu bercu I umssis scapłoideł\\.
Tuberculum osis trąpszTs.
Ds trapeziurn-.
Os ssiłołdoum Os lunetom Os triguetrum.
86 Jś:.
y-X""""""""", , , **i Et*ą.
I *i Os trpzoidwm Os eapłtnun Os lamnom Ryć.
306. Kości nadgarstka prawego.
Widok od strony dłoniowej.
Połączenia. .
Kość łódeczkowata łączy się stawowa z p je c i u kośćmi:od góry z ko 4 łpromieniową, od dołu z kością czworoboczną większą i mniejszą, od strony łokcie z kością księżycowatą i główkowatą. Kość księżycowata'(os lundtum).
Kość księżycowata jest położona pośrodku s 8 bliższego, między kością łódeczkowatą a trójgraniastą. Cechą charakterystyczną jet. .
głęboka wklęsłość i półksiężycowaty zarys.
Po wi erz c h ni a b liż s z a jest silnie kła oraz gładka i łączy się stawowa z końcem dalszym kości promieniowej i kr 4@stawowym połączenia promieniowa-nadgarstkowego. Powierzchnia dals z 8 i bardzo wklęsła:łączy się ona stawowa z głową kości główkowatej i wąską, podługoópowierzchnią z kością haczykowatą. Powierz chnie grzbietowa oraz dł o 89@są chropowate i służą do przyczepy więzadeł:powierzchnia dłoniowa jest nieco W od grzbietowej. Powierzchnia promieniowa, mała, sierpowata, prawie równa, ł 4 Ystawowa z kością łódeczkowatą, zaś powierzchnia łokciowa, również mała i@@4 z kością trójgraniastą. Połączenia.
Kość księżycowata tak samo jak kość łódeczkowata łączy się z p 39.'kość łódkowata(os namculcre)8 kose półksiężycowata.Os pslfr.
Hamulus osis.
Wanto.
j od góry z kością promieniową, od dołu z kością główkowatą i haczykowatą, od ąw promieniowej z kością łódeczkowatą i od strony łokciowej z kością trójgraniastą. , :trójgraniasta(os triquetrum).
Cechą charakterystyczną kości trójgraniastej jest j%-łąłt podobny do piramidy podstawą skierowanej ku górze i bocznic. Znajduje się ą stronie łokciowej u góry nadgarstka.
Powierzchnia bliższa łączy się w swej ą bocznej z krążkiem stawowym, a p o w i erz eh ni a d a I s z a, duża, śrubowało wyg, -z kością haczykowatą. Powierzchnia promieni o wa, stanowiąca podstaą-amidy, służy do połączenia stawowego z kością księżycowatą. Do powierzchni lokaj która tworzy wierzchołek piramidy, przyczepia się więzadło poboczne łokciowe garstka. Powierzchnie grzbietowa i dłoniowa są chropowate, służąc do czepu więzadeł, z wyjątkiem okrągławej przyśrodkowej części powierzchni dłoniojIgora łączy się stawowa z kością grochowatą. pwgczenia.
Kość trójgraniasta łączy się z trzema kośćmi:z kością księżycowatą od wy promieniowej, z kością grochowatą od przodu i z kością haczykowatą od dołu. -ą tym łączy się ona z krążkiem stawowym, który oddziela ją od końca dalszego kości gcioweJ****grochowata(os pisiforme). Kość grochowata różni się od innych kości nadgarstka i nieznacznymi rozmiarami oraz tym, że ma tylko jedną powierzchnię stawową. g ta, kształtu jajowatego, znajduje się w płaszczyźnie bardziej dłoniowa położonej pozostałych kości nadgarstka. Powierzchnia grzbietów a jest gładka, owalna jjzy się stawowa z kością trójgraniastą. Po w i erz eh n i a dłoni o w a jest chropowaido niej przyczepiają się:troczek zginaczy, więzadła kości grochowatej oraz mięśnie:acz łokciowy nadgarstka i odwodziciel palca małego. W płytkim rowku po stronie mieniowej kości biegnie gałąź dłoniowa nerwu łokciowego. Połączenia.
Kość grochowata łączy się stawowa z jedną tylko kością trójgraniastą. Kośćczworoboczna większa(os trmezium).
Z szeregu dalszego kości nadgarstka kość oroboczna większa położona jest po stronie kości promieniowej między kością łóeczkowatąa I kością śródręcza. Odróżnić ją możemy po głębokiej bruździe na powierz i dłoniowej. Powierzchnia bliższa, skierowana ku górze i przyśrodkowo, jest ieco wklęsła i łączy się stawowa z kością łódeczkowatą. Powierz chni a dalsz a ma iiodełkowatą powierzchnię stawową dla połączenia z I kością śródręcza. Poierzchniagrzbietowa jest chropowata.
Na powierzchni dłoniowej znajduyw górnej części głęboką bruzdę dla ścięgna, zginacza promieniowego nadgarstka, a bocznic od niej niezbyt silny guzek(tuberculum ossis rrapezii), do którego przyczepia@ę troczek zginaczy. Do powierzchni dłoniowej poza tym przyczepiają się trzy mięśnie:@@e@wstawiacz kciuka, odwodziciel i zginacz krótki kciuka. Powierzchnia pro@leniowajest szeroka i nierówna.
Powierzchnia łokciowa składa się z dwóch***cL część górna, szersza i wklęsła, łączy się stawowa z kością czworoboczną mniejszą 88:6 dolna, mniejsza, owalna-z podstawą U kości śródręcza. połączenia.
Kość czworoboczna większa łączy się z czterema kośćmi:z kością łó 98 zkowatąod góry, z I kością śródręcza od dołu, od strony zaś łokciowej z kością czwołbocznąmniejszą i z U kością śródręcza. Pość czworoboczna mniejsza(os trdpezoideum).
Kość czworoboczna mniejsza jest I 94@uejszą kością szeregu dalszego. Odróżnić ją możemy po jej klinowatym, kształcie:'PP 9 sJawa klina skierowana jest grzbietowa, ostrze stanowi powierzchnię dłoniową kości. P'Fałdują się na niej cztery powierzchnie stawowe, odgraniczone od siebie ostrymi kra'8 s 9 iami. Powierzchnia b liż sz a, czworoboczna i nieco wklęsła, łączy się z kością Płeszkowatą. Powierzchnia dalsza, ukształtowana nieco siodełkowata, łączy się 4 P 84 stawą li kości śródręcza. Powierzchnie grzbietowa i dłoniowa są merów 99 wskutek przyczepo więzadeł:do powierzchni dłoniowej, znacznie mniejszej od@@etowej, przyczepia się poza tym zginacz krótki kciuka. Powierzchnia gromi e 9 łowa, nieco wypukła, łączy się z kością czworoboczną większą, powierzchnia ł 98 c i o w a, słabo wklęsła, z kością główkowała.'kość wielokątna większa(os multmgulum mens)*kość wielokątna mniejsza(os multangulum minus).4 R 7.


Połączenia.
Kość czworoboczna mniejsza łączy się z czterema kośćmi:z kogey ądeczkowatą od góry, z U kością śródręcza od dołu, z kością czworoboczną więkąą. strony promieniowej i z kością główkowatą od strony łokciowej. Kość główkowała(os cdpitdhm).
Kość główkowała jest największą kością nade i zajmuje w nim środkowe położenie. Część górna tworzy zaokrągloną głowę(eąktóra spoczywa w wyraźnym wgłębieniu, utworzonym przez kość łódeczkowatą i ją cowatą:część dolna(corpusS, znacznych rozmiarów, łączy się z głową uiałą, niecą żoną częścią pośrednią-szyjką(collumS. Powierzchnia b liż s z a, okrągła, gąłączy się stawowa z kością księżycowatą. Powierz chni a dal s z a składa się z(części, które łączą się z U. Ul i IV kością śródręcza:powierzchnia stawowa dla koąą, jest największa. Powierzchnia grzbietowa jest szeroka i chropowatą, pwierz eh ni a dłoniowa jest węższa od poprzedniej, również nierówna:do niej pyczepia się przywodziciel kciuka. Paw ierzchnia promieniowa, wypukła, łąeęęstawowa w odcinku górnym, większym, z kością-łódeczkowatą, w odcinku doją mniejszym, z kością czworoboczną mniejszą. P o w i er z eh n i a ł o k c i o w a, równą sem przedzielona, łączy się z kością haczykowatą. Połączenia.
Kość główkowa łączy się z s i e dm i u kośćmi:u góry z kością łódeczkogtą i księżycowatą, u dołu z 11. Ul i IV kością śródręcza, ze strony promieniowej z kgjczworoboczną mniejszą i ze strony łokciowej z kością haczykowatą. Kość haczykowata(os hamatum).
Kość haczykowata jest kształtu klinowatego, psława klina jest skierowana ku dołowi, wierzchołek ku górze i bocznic. Oprócz ksztklinowatego cechą charakterystyczną kości jest haczykowaty wyrostek, odchoz powierzchni dłoniowej. Powierzchnia bliższa, wierzchołek klina, jest wąska, pukla, gładka:łączy się ona z kością księżycowatą. Powierzchnia dalsza ni wklęsłymi powierzchniami łączy się z TV i V kością śródręcza. Powierzchngrzbietowa jest trójkątna i nierówna z powodu przyczepów więzadeł. Pi w i er z c h n i a d łon i owa w swej dolnej części ma wyraźny, haczykowato zakrzywi wyrostek-h a c z y k(hcmulus ossis hmati). Do wyrostka tego przyczepiają się:trozginaczy nadgarstka, zginacz krótki palca małego i przeciwstawiacz palca małego. Pwierzchnia łokciowa łączy się z kością trójgraniastą, a powierzchnia pr(mieni owa z kością główkowatą. Połączenia.
Kość haczykowata łączy się z p i ę c i u kośćmi:u góry z kością księżyca tą, u dołu z IV i V kością śródręcza, z kością główkowatą-od strony promienia i z kością trójgraniastą od strony łokciowej. Kościec nadgarstka jako całość(ryc.
328).
Rozpatrywany w swej ćłości nadgarstek ma kształt mniej więcej czworokątny:jego wymiapoprzeczne są znacznie większe od wymiarów pionowych. Szer(bliższy kości nadgarstka ma u góry jajowatą, silnie wypułpowierzchnię stawową, utworzoną głównie przez kości łódeczkowai księżycowatą, w mniejszym stopniu przez kość trójgraniastą. Kość 8 deczkowata i część promieniowa kości księżycowatej łączą się z p(wierzchnią stawową nadgarstkową kości promieniowej:część łok@wa kości księżycowatej i kość trójgraniasta-z krążkiem sławo stawu promieniowa-nadgarstkowego, położonym między nimi a g@kości łokciowej. Kość grochowata nie łączy się ani z kośćmi przeWmienia, ani też z szeregiem dalszym kości nadgarstka, lecz tylko z PĘwierzchnią dłoniową kości trójgraniastej. Od dołu szereg bliższy i ograniczony wyraźnie esowato zakrzywioną powierzchnią:jej cApromieniowa, utworzona przez część kości łódeczkowatej, jest s 8 wypukła i znacznie występuje ku dołowi:część łokciowa, utworzWprzez kości łódeczkowatą, księżycowatą i trójgraniastą, wytwarza BY raźnie ku górze wpuklone wgłębienie.**ereg dalszy kości nadgarstka ma u góry silnie zakrzywtojwierzchnię, będącą na ogół odciskiem powierzchni dolnej szeregu jj-zego:część promieniowa szeregu dalszego, utworzona przez kości jęoboczne większą i mniejszą, jest wklęsła, część łokciowa, utwojjąprzez kości główkowatą i haczykowatą, jest bardzo ku górze wyą. Dolne ograniczenie szeregu dalszego wytwarza powierzchnię wówną, JaBsJą, do klórej przylegają kości śródręcza. Najbardziej yjjieniowo znajduje się powierzchnia siodełkowata kości czworoboąejwiększej dla I kości śródręcza:następnie druga, powierzchnia gei czworobocznej mniejszej, łączy się z U kością śródręcza, która zą tym przylega do kości czworobocznej większej i główkowatej. zecia z kolei, powierzchnia kości główkowatej, łączy się z III kością Xłręcza. Wreszcie odpowiednie powierzchnie kości haczykowatej, j(bardziej łokciowa położonej, przylegają do IV i V kości śródręcza:kość śródręcza poza tym przylega również do kości główkowatej. 'po stronie grzbietowej nadgarstek jest wypukły i pokryty ścięgnami ostowników ręki. Powierzchnia dłoniowa jest wklęsła i wytwarza iruz dę na dg a rs tka(sulcus empi), która tym bardziej się pogłębia, brzegi promieniowy i łokciowy unoszą się w kierunku dłoniowym. Jąniosłość promieniowa nadgarstka(emmentic empi rudidyjest utworzona przez guzek kości łódeczkowatej oraz guzek kości zworobocznej większej. Po stronie łokciowej wznosi się kość grochoatai haczyk kości haczykowatej, które wspólnie tworzą wyniosośćłokciową nadgarstka(emmentic empi ulndrisS. Między bierna tymi wyniosłościami rozpięty jest troczek zginaczy, który uzuemiabruzdę nadgarstka w kanał(cmdis ccrpi). Przez kanał ten legną ścięgna zginaczy palców i nerw pośrodkowy. Wyczuwamość.
Z kości nadgarstka wyraźnie wyczuwalne są obie wyniosłości i poierzchniegrzbietowe, zwłaszcza powierzchnia grzbietowa kości główkowatej. BOubtura.
Każda kość nadgarstka jest utworzona z istoty gąbczastej, którą otacza@Ka warstwa istoty zbitej. Beleczki istoty gąbczastej przebiegają głównie równolegle Osi kończyny. 99 zwói.
Rozwój kości nadgarstka jest bardzo opóźniony w porównaniu do wszystkich J 8 h kości kończyny górnej. Kostnienie chrząstek rozpoczyna się tu dopiero po uronili:rzadko kiedy punkt kostnienia dla kości główkowatej i haczykowatej występuje ś 9 noworodka. Zazwyczaj nadgarstek kostnieje z ośmiu punktów, po jednym dla kazi Płci(ryc, 3 l 2). Mniej więcej w pierwszej połowie I roku życia powstaje punkt kostdla kości główkowatej i haczykowatej, przy czym pierwsza nieco wyprzedza druóastępniemiędzy P/e a 3 rokiem występuje punkt w kości trójgraniastej, między 3 Ś Fokiem-w kości księżycowatej, między'P/e a 6 rozpoczyna się kostnienie kości 9(obocznych większej i mniejszej, a między P/:a 6-kości łódeczkowatej. Ostatnia śWeje kość grochowata między 8 a 12 rokiem.
Nieraz w poszczególnych kościach 84 Powstawać dwa punkty kostnienia. Czasami wyrostek rylcowaty Ul kości śródręPBorzyoddzielną dodatkową kostkę, która wchodzi wtedy w skład kości nadgarstka. ŚPBemość.
Dodatkowe kości nadgarstka.
Kościec nadgarstka człowieka przypomina ś 9@i, jakie spotykamy u naszych bardzo odległych przodków, mianowicie u niektóŚ+@azówi gadów, u których w szeregu bliższym występują trzy kości nazwane przez 8@bauera kością promieniową, pośrednią i łokciową nadgarstka, w szeregu dalszym Ś P 8 gć kości nadgarstka, z których każda łączy się z odpowiadającą jej kością śródręó-ości nadgarstka czwarta i piąta zlewają się z sobą, wytwarzając kość haczykowatą, .


Hypołunatum.
Wacweextern u m Paratrapezi u m.
Pretrapezi u m.
**m*umentebrachi i Pisiforme, secunderium.
Ulnare edernum.
Vsali ja.
Capitat u m secunderium.
S u bcapitet u m.
I ntermedium eMeNechii-Pisiforme secunderiumUlnere edernumWeseli usi fFęV *shemuli proprium-Hamulere bi@leOssiculum Gruber Epipy ram is, Epilunatum'yCentrele-Redlcie externum, Epltrapezoid, Paratrapezi u m-Trapezi u m secunderium.Z I MetestyloidSryoiłż W.
Parastyl o id.
'Trapezoides secunderium.
Ryć.
307. Położenie dodatkowych kości nadgarstka prawego:a-strona dłoniowa, 4 strona grzbietowa:wzorowane na Luzu i Wachsmuthcie.lub też kość nadgarstka piąta zanika, a kość nadgarstka czwarta powiększa się odpedając kości haczykowatej. Podział kości czwartej nadgarstka zaznacza się czase@równo u'człowieka, jak i u niższych ssaków. Między obu szeregami kości nadgars 98 stepuje szereg trzeci, składający się z jednej lub większej liczby kości, tzw. kości 4 wych(ossa centrdlim. Kości środkowe występują u wielu gadów.
U zarodka'lu 49 występuje jeden typowy składnik tego rodzaju, który zawiązuje się w początkach go miesiąca życia płodowego jako samodzielna chrząstka. Niebawem jednak albo 4 się ona z chrząstką kości łódeczkowatej(radiocentruleS, albo też całkowicie zani*rzadkich tylko przypadkach(I%)chrząstka ta zachowuje się u człowieka aż, do 9 dojrzewania i następnie kostnieje, wytwarzając koś ć środkową(os cenm(e). położona jest po stronie grzbietowej nadgarstka, zwykle między kośćmi łódeczkoógłówkowatą i czworoboczną mniejszą, łącząc się z nimi stawowa. Również u 29 i szympansa brak jest kości środkowej, natomiast występuje ona jeszcze stale u wFlich niższych Naczelnych i u orangutana. Kość grochowata w rozwoju rodowym występuje począwszy od gadów. Starano 4.
g jądgarstka.
U ssaków i goryla składnik ten jest wydłużony tak jak kości śródręczay jąsadę dalsz 4(p 4 alel JeQak przypuszczenie Jo jest wątpliwe, ponieważ nie znaąępadku, gdzie by u pierwotnych zwierząt naziemnych występowało więcej'niż Ćwidtowo rozwiniętych palców czy to na ręku, czy na stopie. jj j-ąwym przypadku stwierdzono na obu rękach w nadgarstku po siedem kości wskujjjiasię kości księżycowatej z trójgraniastą. W przeciwieństwie do tego może wyęąćrównież zwiększenie liczby kości. Gę jjrębie nadgarstka bowiem występują czasem'po stronie dłoniowej i grzbietowej ąjtk o w e K o ś c i:kości te należy uwzględniać dla uniknięcia błędów w ocenie zdjęć gwologiczrych. Jedne z nich, np. os centrale:, stgloid', os pisiforme seeundarhnPj-ąpezoides secundmumć, należą do kategorii właściwych, filogenetycznie wyjaśQęchdodatkowych elementów kostnych, natomiast inne są uważane za odłamki wyjfgostnych Rycina 307 orientuje nas co do położenia tych kostek.Kości śródręczaśródręcze(metdcdrpus)składa się z pięciu kości(ossd metdcdrpdąj'j które oznaczamy liczbami poczynając od strony promieniowej. zedstawiają one typ kości długich i każda składa się z trzonu, końca tiższego, czyli podstawy, i końca dalszego, czyli głowy. Cechy wspólne kości śródręcza.
Trz oń(corpus), lekko wypukły po tronie grzbietowej, występuje w kształcie graniastosłupa trójścienneoo jednej powierzchni zwróconej ku stronie grzbietowej i o dwóch ych, promieniowej i łokciowej, zwróconych'ku dłoni:te ostatnie kają się wzdłuż krawędzi skierowanej dłoniowa. Powierzchnia żbietowa, lekko wypukła i gładka, jest pokryta ścięgnami prostowmów. palców.
Powierzchnie promieniowa i łokciowa są lekko wklęsłe:o nich przyczepiają się mięśnie międzykostne. Koniec bliższy, czyli podstawa(bmis), kształtu mniej więcej eściennego, łączy się stawowa z nadgarstkiem i sąsiednimi kośćmi śódręcza. Powierzchnie dłoniowa i grzbietowa są chropowate i służą*o przyczepo więzadeł. Koniec dalszy, czyli głowa(ccput), ma powierzchnię stawową Alisto zakrzywioną, która jest szersza i zachodzi dalej po stronie dło-@owej niż po stronie grzbietowej:łączy się ona z podstawą paliczkaPBerwszego, czyli bliższego. Powierzchnie boczne głowy śą spłaszczone*mają obustronnie wgłębienie dla przyczepo więzadła pobocznego sta? 9 śródręczno-paliczkowego.
Powierzchnia grzbietowa jest płaska:na@ei spoczywają ścięgna prostowników. Powierzchnia dłoniowa w linii P 9@odkowej jest nieco wyżłobiona dla przebiegu ścięgien zginaczy. Fęzestrzenie międzykostne śródręcza(spdtic interossedg+e@ccrpi), w liczbie czterech, położone są między kośćmi śródręczag Bópemione mięśniami międzykostnymi. Przestrzeń pierwsza, położoPBmiędzy kciukiem a wskazicielem, jest największa. 9966*śródręcza(os metacarpdle, 1)jest ze wszystkich najkrótsza i najgrubsza. T r z o nZł-płaszczony w kierunku grzbietowa-dłoniowym:powierzchnia dłoniowa jest wklęsła Ył@Ay ku dołowi. Do brzegu promieniowego przyczepia się m. przeciwstawiacz kciuka, ossd metacarpi 471.


do łokciowego-głowa boczna I mięśnia międzykostnego grzbietowego. P o d s 1 ąąypowierzchnię stawową siodełkowatą dla połączenia z kością czworoboczną wieją. ma powierzchni stawowych bocznych, natomiast-guzek po stronie promienio**przyczepo odwodziciela długiego kciuka. Głowa jest mniej wypukła od głów kości śódręcza i spłaszczona w kierunku od przodu do tyłu. Na jej powierzchni gą'wet znajdują się dwa małe pólka dla dwóch małych okrągławych kostek, tzw. tr-ąe z e k(ossa sesamoidea, p. dalej), objętych ścięgnem zginacza krótkiego kciuka i py dzieiela kciuka.4 FXKt.
Os capitaturnOsscaphoideu mTuberculum ossisscaphoideiOs hamatum. Os trapezoideumOs trapezi urn.
ggggjąjęjję(gęy.
Phalanx proxirnalis.
Phalanx media digiti.
Phalanx distalis digiti.
Ryc.
TI ł I.
-Os lunetom-Os triquetrum y 9 s pisiforme.
Hamulus ossis hamad.
308.
Kościec ręki prawej.
Strona dłoniowa.
rnetecarpalia, f.
**digitalu m 0380 US.
Kość li śródręcza(os metacarpdle 11)jest ze wszystkich najdłuższa. Podstawa cztery powierzchnie stawowe:jedna z nich, położona po stronie łokciowej, ląc? z trzecią kością śródręcza, pozostałe zaś kierują się ku nadgarstkowi:z powierzcł@@środkowa, największa, łączy się z kością czworoboczną mniejszą, boczna-z łwśczworoboczną większą, przyśrodkowa-z kością główkowatą. Do powierzchni 804 wet podstawy przyczepia się m. zginacz promieniowy nadgarstka i zginacz krótki ł 8 ka, do powierzchni grzbietowej prostownik promieniowy długi nadgarstka. Kość Ul śródręcza(os metacarpue IT jest zwykle nieco krótsza od drugiej P:wierzchnia grzbietowa p o d s 1 a wy po stronie promieniowej wydłuża się ku nadgamPwiw dość znaczny wyro s 1 ek rył c o w a ty(processus stgloideus), do którego prz 84 pia się m. prostownik promieniowy krótki nadgarstka. Ku górze podstawa łączy się Pó.
, w z koś@4 główkowała, a po obu bokach z kośćmi śródręcza li i IV, przy czym pojąęehniastawowa tego ostatniego połączenia dzieli się zwykle na dwie części, jagą YV śródręcza(os metaccrpale IV)jest mniejsza i ciensza od trzeciej. Po ds ława yą się u góy z Ko 4@4 haczykowatą, a poza tym ma małą powierzchnię stawową dla ą:glówkowatej. Po stronie promieniowej znajdują się dwie małe powierzchnie dla poąeniaz Ko 4 ci 494 śródręcza, po stronie zaś łokciowej pojedyncza powierzchnia dla ko***d*czd. jjąć V śródręcza(os metdccrpdle V).
Na jej podstawie znajduje się jedna poęj.
yzehnia stawowa bliższa, nieco siodełkowata ukształtowana, dla połączenia z kością 8.*c*rpi.
Ossa metacarpalia.
ś 2 S@digitalu m 0380 US.
Os triquetrumOs hamatumI Os lunetom.
Os capitaturnOs scaphoideumOs trapezi u m-Os trapezoideum-Os metacarpałe polcis.Phalanxproximalis oolcis.
-PhalanxmstalrpoWcis Phalanx płozi melis digiti.
Phalanx media digiti.
Phalanx distalis digitiTu berositas phalangis distalisRyc.309. Kościec ręki prawej.
Strona grzbietowa.
BBgkowatą, i druga na stronie promieniowej dla połączenia z kością IV śródręcza. Po śWńie łokciowej podstawy leży guzek, do którego przyczepia się ścięgno prostownika:4 owego nadgarstka. Na powierzchni grzbietowej trzonu przyczepia się IV mięsień'SWzykostny grzbietowy oraz leżą ścięgna mięśni:prostownika palców i prostownika**Ż 84 czenia. Poza połączeniami z paliczkami palców kości śródręcza łączą się, jak na*****je:kość I śródręcza-wyłącznie z kością czworoboczną większą:kość li śródręcza? A@ćmc czworoboczną większą, czworoboczną mniejszą i główkowatą, a poza tym j?łością III śródręcza:kość III śródręcza łączy się z kością główkowatą oraz z li i IV 1944 śródręcza:kość IV śródręcza z kością główkowatą, haczykowatą, kością IT i V YP 9 ęcza:wreszcie V z kością haczykowatą i IV śródręcza(ryc. 328).
4 ł 7 Q.


M, opponens pollieis.
M. abductor pollicisżrewsM, flexor pollics órews.
M. abductor pollicis.
M. fexor pollicisbngus.
M. fexor dighorumsuperfcialis.
M. fexor digitorum płotu ndus.
4 lż a.
Wlhi, lOlóiOSóf-pal mares.
M. fetor carpi radielis.
/z z-z---Z.
M. fetor cerpi uloeris.
Be-.
\\A ls\?
X*W\X i Yy i I\.
--M. abduets-*--**woers.
M. flexor*W. qq ŃIQIŃ rrńrjj.
Ryć.
310. Kościec ręki prawej z przyczepami mięśni.
Widok od strony dłoniowej.
Wyczuwalność.
Wyczuwalne są powierzchnie grzbietowe wszystkich kości śo 44 widoczne zaś głowy, zwłaszcza gdy stawy śródręczno-paliczkowe są zgięte. Po sP 9 dłoniowej wyczuwalne są głowy.
Struktura.
Jak wszystkie kości długie, również kości śródręcza zbudowane są z@Pzbitej w obrębie trzonu i z istoty gąbczastej w obrębie obu końców. Trzon zawiera i szpikową.
Po stronie dłoniowej kości znajduje się bardzo zmienny pod względem p@9 nią otwór odżywczy, prowadzący do kanału odżywczego, który na kościach 4 skierowany jest w górę ku nadgarstkowi, zaś na kości I śródręcza ku dołowi:tułał ma kierunek taki sam jak na wszystkich paticzkach(ryć, 3 lQ. Rozwój.
Kości śródręcza w stadium chrzęstnym są stosunkowo duże i szeroko 684 wionę:zbliżają się do siebie swymi końcami bliższymi. Każda kość śródręcza koBPłz dwóch punktów:jednego dla trzonu i jednego dla końca dalszego kości śródręcza 4 a dla końca bliższego dla kości I śródręcza(ryc, 3 l 2). Kość I śródręcza kostnieje 8 łw ten sam sposób co paticzki, jak to podamy dalej:na tej podstawie niektórzy w 8 P 9 wie wzorem Galena uważają, że kciuk składa się z trzech paticzków, a nie z dwóch 6 dług tego poglądu kość I śródręcza reprezentowana byłaby przez kość czworobewiększą nadgarstka, a ta z kolei odpowiadałaby trzeszczce, która niejednokrotnie 8)4 pule na brzegu promieniowym nadgarstka między kością czworoboczną większ 48.M. adensor cerpi radialis brews*prooessus styloideus ossis metacarpalis 111).M. extensot--carpi ulnaris.
-M. edensor cerpi radialis longus.
Bss'-M. . abductor pollicisbigos M Adductor pollicis. -M. extensor poOicis Zrews.
-M. extensor pollicis bngur.
s--Mm interosseł 4 o@@@.
**-M. extensor digitalom.
88311.
Kościec ręki prawej z przyczepami mięśni.
Widok od strony grzbietowej.
Strzałki oznaczają kierunek kanału odżywczego.
98 zkowatą.
Przeciw temu-poglądowi przemawia jednak stosunek kości do mięśni:poza 88 u wielu ssaków na wszystkich kościach śródręcza wytwarzają się dwie nasady, bliż-4+i dalsza:tym samym kość I śródręcza nie stanowiłaby pod tym względem odrębności PPwo j owej. F 8 kt kostnienia trzonów występuje w dziewiątym tygodniu wpierw w kości U i 111, 9884 pnie w IV i V, najpóźniej w trzonie kości 1. W końcach dalszych kości śródręcza od'Ś 99 V występują fasadowe punkty kostnienia w okresie od I roku do Pół, w nasadzie 49 bliższej kości I śródręcza od P/s do Zł/z lat. Zlanie się nasady z trzonem odbywa się.
**wa poza tym również nasadę dalszą:nieco rzadziej występują nasady bliższe na kościach śródręcza V-Yłwienność. Wspomnieliśmy poprzednio, że wyrostek rylcowaty kości III śródręczaę'Bem rozwija się z odrębnego punktu kostnienia, wchodzi on wtedy w skład nadgarstŻFalbo jako samodzielna kostka, albo też zlewa się z kością główkowatą. Odmiana ta?984 puje zresztą bardzo rzadko(OJ%).
4 ł 7 f 4.


Kości palców ręki Kości palców ręki(ossd digitorum mdnus)składają się z ją kaw(phalanges:gr, :flmks-okrągły Kloc)CzleĘy palce strój ciowej mają po trzy paliczki:bliższy, środkowy i dalsęęlana:proaimclis, media et distdlis), pierwszy zaś palec, kciu)-ma ich tylko dwa-bliższy i dalszy. Bliższe i środkowe paliezsiebie na ogół podobne, tylko że środkowe są znacznie mnieybliższe. Na każdym, jako na kości długiej, rozróżniamy trawą końce. Trz ony zwężają się ku dołowi:na stronie grzbietowe(łukowato wypukłe:ich powierzchnie dłoniowe są spłaszczone w nku poprzecznym i wklęsłe w kierunku podłużnym:do ich ostry ezonych brzegów bocznych przyczepiają się pochewki włóknistą gien zginaczy palców. Koniec bliższy, czyli podstawą paliczka bliższego, ma dołek poprzecznie wydłużony, który ląc głową kości śródręcza:końce bliższe(podstawy)paliczków śrogo i dalszego mają duże, wklęsłe powierzchnie, przedzielone w wzniesieniem. Koniec dalszy, czyli głowa(cdpur)bli środkowych paliczków, jest mniejszy niż koniec bliższy:każdy składa się z dwóch małych kłykci, oddzielonych od siebie rowki stosowanym do odpowiednich powierzchni podstawy, z którą jłączony stawowa. Powierzchnia stawowa zachodzi dalej po dłoniowej niż po stronie grzbietowej. Na bocznych powierzę znajdują się małe dołki dla przyczepów więzadeł. Koniec dalą liczka dalszego, czyli tzw. guzowatość paliczka dalszegberositas phdlmgis distdlisB, jest spłaszczony i rozszerza się po cowato. Guzowatość ta, silnie chropowata na stronie dłoniowej i net oraz zupełnie gładka po stronie grzbietowej, stanowi twarde że dla opuszki palców. Paliczki bliższe są najdłuższe, dalsze-najkrótsze.
Powierzchnie stawowe ptak samo jak kości śródręcza, są pokryte chrząstką szklistą. Liczne mięśnie prz?
się do paliczków palców, jak to widzimy na ryć, 310 i 311. Prócz liczb porządkowych oznaczających palce mają one jeszcze inne z dawO 4 nazwy, mianowicie:palec I(digitus 1)nazywamy kciukiem(policz), palec V(4 wskazicielem albo palcem wskazującym(mdeaĄ, palec III(digitus 111)-pak kowym(digitus medius), palec IV(dinns H)-palcernserdecznym, obrączbepierściennym(dinrus annulms), palec V(digins 1)-palcem małym(dig@@@Wrczuwalność. Podobnie do kości śródręcza również dobrze wyczu 8@8 wierzchnie grzbietowe paliczków. Po stronie dłoniowej są wyczuwalne po 4 ęPwy, jak również brzegi boczne kości. Poza tym dają się wyczuwać trzeszc@3 W stawach śródręczno-paliczkowych kciuka i palca U. Suubwra.
Trzony paliezków są utworzone z tkanki zbitej, końce-z isJoO W Jama szpikowa w obrębie trzonu jeszcze występuje, ale jest słabo zaznacz(88 wierzchni dłoniowej większy otwór odżywczy prowadzi do kanału odżywcze 29 wszystkich paliczkach jest skierowany ku końcowi dalszemu palca(ryc 84 Jwzwói. Rozwój paliczków, podobnie do rozwoju I kości śródręcza, 999 zdwóch punktów kostnienia:jednego, pierwotnego punktu dla trzonu i koW 4'guzowatość paznokciowa(tuberositas unnicularis).yąągo, nasadowego, dla końca bliższego.
Kostnienie trzonów szeregu bliższego'Q się w dziewiątym tygodniu życia płodowego, nieco później-szeregu środĘ"jp. . (z tydzień), najwcześniej zaś szeregu dalszego(7-8 tydzień):kostnienie'nie ą się tutaj jak zwykle pośrodku trzojwbrębie guzowatości paliczka dalszeąwszystkich Ptęciu palcach równocześjąjiastw szeregu bliższym i środkowym ęęprzedza inne, a V pozostaje w tyle. gęstnienia w końcach bliższych paliczęzeregubBższ**występują w czasie od jaku, nieznacznie później w szeregu gk 7+-3 lat)i jeszcze nieco, później ąąlszyrn(PA-3 lat). Nasady bliższe się z trzonami w wieku od 17 do zo ląt.
wsć.
Czasami paliczek bywa bardzo łub nawet go brakuje.
Paliczek dalszy e rozdwojony.
Kciuk może składać się paliezków.
Z budową kośćca ręki, jak i stopy, łączą się nieraz różne zaburzeojowe, które należą do dziedziny anatologicznej i teratologii.2.
Rozwój kości ręki.
Punkty kostnienia adgarstka i nasad ciemno kropkowane.Streszczenie.
ad kośćca ręki(ossa minus)wchodzi 27 kości, które dzielimy na kości nadgarstęczai palców. nadgarstka(ossd empi)stanowi osiem kości ułożonych w dwa szeregi, bliższy po cztery kości. od strony promieniowej ku łokciowej, stanowią kości:łódeczkowatałbs, księżycowata(os lunmum), trójgraniasta(os triąuetrum)i grochowata(os e)S-zereg dalszy-w tym samym porządku-stanowią kości:czworoboczna Os(rdpeztum), czworoboczna mniejsza(os trqpezoideum), główkowała(os cap(haczykowata(os hdmdtum). ł 99 e czk owa ta łączy się z kośćmi:promieniową, czworobocznymi większą W łsigżycowatą i główkowatą. Na powierzchni dłoniowej wytwarza guzek k.
98 Ve*(tuberculum ossis s cdphoi 4 eWł 8 Watą i IrójgraniasląłF 9 i gę a n i a s 1 a łączy się z kośćmi:księżycowatą, grochowatą i haczykowatą. 8 P 99 h o w a 1 a spoczywa na dłoniowej powierzchni k. trójgraniastej. Cztery po 96 citworzą szereg dalszy. .
9 A 8 orob oczna większa łączy się z kośćmi:łódeczkowatą. I k. śródręcza, 8994@uuejszą i li k. śródręeza.
Na powierzchni dłoniowej ma głęboką bruzOę 8 Fginacza promieniowego nadgarstka, a bocznic od niej niezbyt silny guzek@9 sśis frenezji)dla przyczepo troczka zginaczy. ś@9 c o b o c z n a mni e j s z a łączy się z kośćmi:łódeczkowatą, li k. śródręcza 94 większą i główkowała.467 łóż.


Kość główkowała, położona centralnie wśród kości nadgarstka, składa się yi trzonu oddzielonych szyjką. Łączy się ona z kośćmi:łódeczkowatą, księżycowąłąi IV k. śródręcza, czworoboczną mniejszą i haczykowatą. Kość haczykowata, kształtu klinowatego, ma na powierzchni dłoniowej(hamulus ossis hamuj). Łączy się ona z kośćmi:księżycowatą.
W i V k. śródręeząkowatą i trójgraniastą.
Szereg bliższy kości nadgarstka łączy się ku górze z kośćmi przedramienia. Rwę czkowata i część promieniowa k. księżycowatej łączą się z powierzchnią stawoągarstkowąk, promieniowej, część łokciowa k. księżycowatej i k. trójgraniasta z Ęstawowym stawu promieniowa-nadgarstkowego, położonym między nim a k. łoĘKości szeregu dalszego łączą się ku dołowi z pięcioma kośćmi śródręcza. Wklęsła powierzchnia dłoniowa nadgarstka wytwarza bruzdę nadgarstką(sulsypi), pogłębioną przez wyniosłość promieniową(emmentia cdrpi mdialu)i wyąjłokciową(emmentia empi ulnms). Pierwsza z nich utworzona jest przez guzegdeczkowatej i guzek k. czworobocznej większej, druga przez k. grochowatą i ha haczykowatej. Rozpięty między obiema wyniosłościami troczek zginaczy uzupełnią dę zginaczy w kanał(cmalis empi), przez który przebiegają ścięgna zginaczy palca pośrodkowy. Prócz typowych kości nadgarstka nierzadko występują kości dodatkowe, jak oąny wyrostek rylcowaty Ul k. śródręcza(stgloid), położona po stronie grzbietowej środkowa(os centrale), wtórna k. grochowata(os gis(formę secundmum), wtórną k, lokątna większa(trdpezoides secundarium). Rzadko spotyka się zmniejszoną liczbę Ęnadgarstka, np. przez zlanie się k. księżycowatej z trójgraniastą. Kości śródręcza(ossa metdedrpalia)w liczbie pięciu, składają'się każda z trzonu(pus), końca bliższego, czyli podstawy(basu), i końca dalszego, czyli głowy(capu). czarny je liczbami począwszy od strony promieniowej.
Każda z'nich podstawą łączy się stawowa z kośćmi dalszego szeregu nadgarstka, wą-z podstawą pierwszego paliczka odpowiedniego palca. Przestrzenie międzykostne śródręcza(spdtic interossed metdcdrpi), w liczbie cztwypełnione są mięsniami międzykostnymi. Kość śródręcza I na powierzchm dłoniowej głowyma zwykle dwie trzeszczki(osrajsmoidec), objęte ścięgnem zginacza kciuka i przywodziciela kciuka. Kość śródręcza III wyróżnia się znacznym wyrostkiem rylcowatym(processus są us), odchodzącym od jej podstawy w kierunku nadgarstka. Kości śródręcza łączą się głowami z paliczkami bliższymi palców, ich podstawy się:kość I-z k. czworoboczną większą, kość U-również z k. czworoboczną wie czworoboczną mniejszą, główkowatą i k. III śródręcza, kość III-z k. główkowała U i W k. śródręcza, kość IV-z k. główkowatą, haczykowatą oraz k. Ul i V śrókość-V-z k. haczykowatą i W k. śródręcza.
Kościec palców ręki(ossc digitorum memu)tworzą paliczki(phdlmges). Palce 4:mają po trzy paliczki, bliższy, środkowy i dalszy(phdlma proaimdlis, media et dijedynie palec I(kciuk-policz)ma ich dwa, bliższy i dalszy. Na każdym paliczWróżniamy trzon i dwa końce.
Koniec bliższy stanowi podstawę(bosi:), koniec dals 3 we(ccpuQ. Koniec dalszy paticzka dalszego spłaszcza się i rozszerza tworząc guzoBFpaliczka dalszego(tuberositcs phdlmgis distalis). Palec li zwany jest też wskaziciOndea).
Ul-palcem środkowym(digitus medius), IV-serdecznym, obrączkowóPB(pierścienrym(digitur annularis), V-palcem małym(digitur minimus).STAWY KOŃCZYNY GÓRNEJ Ruchy kończyny górnej umożliwiają różnego rodzaju p o tą c zen kości(hncturde ossium), mianowicie:'stawy i więzozrosty obi 4 kończyny górnej, staw ramienny, staw łokciowy, połączenia łW przedramienia i stawy ręki.Stawy i więzozrosty obręczy kończyny górnej jtu kości kończyny górnej obojczyk łączy się stawowa jednym końcem z mostkiem, drugim z wyrostkiem barkowym łopatki. ązniamy więc tu dwa stawy:staw obojczykowy przyśrodkowy, g staw m o s Jk owo-o b o j czy k o wy(drticuluio sternoclmiculat(staw obojczykowy boczny albo staw b arkowo-ob o j czyk o(articulctio dcromioclmicularis). Staw mostkowo-obol czykowyłąw mostkowo-obojczykowy(drticulmio sternoclmicularis:ryc. g 113)łączy obojczyk z klatką piersiową.
wwierzchnie stawowe(fcies drticu(dres).
Powierzchnie stawowe wu mostkowo-obojczykowego są utworzone przez koniec mostkowyjąjeyka i wcięcie obojczykowe mostka wraz z przylegającą, dań częąchrząstki pierwszego żebra. Ukształtowanie powierzchni stawach jest osobnicza ogromnie zmienne:również obustronnie jest ono me, przy czym u osób praworęcznych po stronie prawej zwykle sitjwymodelowane. Obie powierzchnie są zazwyczaj siodełkowate:wka stawowa obojczyka jest bardzo wypukła w płaszczyźnie czołoji niezbyt silnie wklęsła w płaszczyźnie strzałkowej, udowa siodełkowata na obojczyku często w ogóle nie jest zaznaczona lub tylko bar słabo. Panewka stawowa na mostku częściej i wyraźniej wykazuje budowę siodełko tą:tutaj wypukłość leży w płaszczyźnie strzałkowej, zaś wklęsłość w płaszczyźnie owej. Obie powierzchnie nie są więc do siebie dokładnie dostosowane:są one pokryte arką włóknistą, w różnych miejscach bardzo różnej grubości(0, 5-3 run). Główka wowa jest znacznie większych rozmiarów niż panewka i przekracza ją nie tylko ku Mi, zwężając tym samym górny otwór klatki piersiowej, ale również do przodu i ku e:dlatego też pod wpływem ciśnienia powietrza skóra zostaje wpuklona między oba ce mostkowe obojczyków powyżej wcięcia szyjnego mostka i wytwarza d o ł s z y j nysa jugularis). Prążek stawowy(discus artculms).
Między obiema powierzchniami Bowymi znajduje się krążek stawowy, który jest pozostałością, epimumniższych zwierząt. Poprzez torebkę stawową przyczepia się on By do obojczyka, u dołu-do mostka i do chrząstki pierwszego bra. 1 Ń 48 ek ten, tak samo jak chrząstka powierzchni stawowych, jest zbudowany z chrząóóóknistej, w różnych miejscach różnej grubości(3-6 mm). Między obiema kostny P 9@erzchmami stawowymi, panewką mostka i główką obojczyka, jest więc włączona 4 chrzęstna ok, centymetrowej grubości. Wraz z wiekiem występuje często zanik 4893 w większym lub mniejszym stopniu. Krążek stawowy dzieli jamę stawową na*94 rębne komory, część górna-boczną i dolna-przyśrodkową. Zadanie jego polega 99 Wosowamu do siebie obu powierzchni stawowych:dzięki swej sprężystości bardzo 994 on poza tym siłę uderzenia w okolicy stawu ramiennego Ż 98 bha stawowa(capsula micularu). Torebka stawowa jest luźna, ąle bardzo gruba P 9@a na rozerwanie. Jest ona dokoła silnie wzmocniona przez więzadła z wyjątkiem 89 przednio-dolnego. Torebka przyczepia się do kości wzdłuż granic powierzchni sta? Ych.
Błona maziowa torebki, przedzielona krążkiem stawowym, tak samo jak jama.


rtąwowa występuje w dwóch odcinkach:część górna-boczna worka mazioęąwiększa niż część dolna-przyśrodkowa. Więzadła.
Więzadła stawu mostkowo-obojczykowego są tak gwywichnięcia mostkowego końca obojczyka są bardzo rzadkie sunku do częstych złamań tej kości. Odróżniamy następujące wiej Więzadło mostkowo-obojczykowe'przednie i ty(jjgamentum sternoclamculare mterius et posterius)biegnie w ęsilnych pasm nieco rozbieżnie na przedniej i tylnej powierzchni ijąstawowej od końca mostkowego obojczyka ku dołowi i przyśrodo górnej części rękojeści mostka. Więzadło mostkowo-obojczyprzednie, jest przykryte częścią mostkową mięśnia mostkowo-oba kawo-sutkowego, tylne-mięsniem mostkowo-gnykowym i mą wo-tarczowym. Więzadła te wzmacniają torebkę stawową i hnadmierne ruchy obojczyka do przodu i do tyłu. Więzadło międzyobo j czykowe(ligdmentum mterclmicwraz z kośćmi nadmostkowymi odpowiada części episternum:je*więzadło nieparzyste, od góry wklęsłe, rozpięte między przyśrodkmi końcami obu obojczyków:biegnie ono poprzecznie przez wet szyjne, łącząc się luźną tkanką łączną z jego brzegiem:włókna częściowo przyczepiają się również do krążka stawowego. Więzależy bliżej powierzchni tylnej mostka:od przodu jest ono pokryte si mięśniem mostkowo-obojczykowa-sutkowym, od tyłu mięśniemtkowo-tarczowym. Hamuje ono ruchy obojczyka ku dołowi i w połą niu tym jest szczególnie wyraźnie wyczuwalne. Więzadło z e brawo-o b o j czyk owe(ligdmentum costoclamJare), kształtu równoległobocznego, biegnie jako bardzo silne pa składające się z dwóch warstw od górnego brzegu pierwszej chrzążebrowej skośnie ku górze i bocznic do wycisku więzadła żebro obojczykowego na powierzchni dolnej obojczyka:między obiema w stwami znajduje się kaletka maziowa. Więzadło to od przodu pokrywa ścięgno mięśnia podobojczykowego, od tyłu goĄz żyłą podobojczykową. Wzmacnia ono ścianę boczną torebki stawowej i hamuje obojczyka ku górze, do przodu i do tyłu. Wraz z podnoszeniem obręczy kończyny 2 więzadło żebrowa-obojczykowe powoduje równoczesny ruch pierwszego pierście@4 browegoka górze, , a tym samym i całej klatki piersiowej. Mechanika stawu mostkowo-obojczykowego.
Ruchy w stawie mostkowo-oboJBYwym, praktycznie biorąc, są podobne do ruchów stawu kulistego. Wyrostek bał opisuje ruch kolisty na powierzchni stożka, którego wierzchołek leży przy mosJWśrednica podstawy wynosi 10-12 cm. W ruchach tych, oprócz ruchów do przoO+tyłu, ku dołowi i ku górze, odbywa się równocześnie obrót obojczyka dokoła jego osi. Obojczyk porusza się dokoła trzech prostopadle do siebie ustawionych osi. Z PBŚnią spoczynku, gdy ramię swobodrue zwisa, obojczyk w stawie mostkowo-obojczyWmoże tylko bardzo nieznacznie poruszać się ku dołowi(51, silniej do przodu(20 ł 9 dzo wydatnie ku tyłowi(351 oraz ku górze(5 Oj. Ruch ku dołowi zostaje zahan(86 przez pierwsze żebro i przez pasma przyśrodkowe więzadła mostkowo-obojczył(8 Pociągając ramię silnie ku dołowi i do tyłu zbliżamy obojczyk ku pierwszemu Jśi uciskamy tętnicę podobojczykową między obojczykiem a pierwszym żebrem, wsWczego zanika tętno w tętnicy promieniowej. W tym samym ruchu może być ucl@ł splot ramienny.
a**.
Staw barkowa-obol czykowyjaw barkowa-obojczykowy(drticulmio acromioclmicularis)łączy*zyk z łopatką. Jest on łatwo dostępny badaniu i ruchy stawu mo'gobrze prześledzić zarówno okiem, jak i przez wyczucie(ryc. 3136), -wierzchnie stawowe.
Powierzchnie stawowe są położone na końcu wwym obojczyka i na brzegu przyśrodkowym wyrostka barkowego j(ki. Główkę stawową tworzy mała, jajowata, wypukła poyzchniaslawowa obojczyka, pokryta chrząstką włóknistą:łączy się z panewką stawową wyrostka barkowego, podobnie ukształtowajiecowklęsłą, również pokrytą chrząstką włóknistą. Powierzchnie wowe są ustawione nie pionowo, lecz pochyło:powierzchnia obojgąjest skierowana nieco ku dołowi, powierzchnia wyrostka barkoęo-ku górze:koniec barkowy obojczyka spoczywa więc na wyrobarkowymt. mebka stawowa.
Torebka stawowa jest luźna, z przodu grubsza niż lu, wzmocniona więzadłami:przyczepia się do kości wzdłaż granic poierzchnistawowych, . ążek stawowy.
W stawie barkowa-obojczykowym często występuje ążek stawowy:zbudowany jest on z chrząstki włóknistej:nieraz go braije, często jest'niezupełny, a wtedy niecałkowicie przedziela jamę sławo. Nieraz wypełnia on całą jamę stawową i przekształca staw w połączenie rząstkozrostowe. Więzadła.
Więzadło barkowa-obojczykowe(hgcmentumxomioclmiculcre)jest rozpięte między powierzchnią górną końca rkowego obojczyka a przylegającą częścią wyrostka barkowego lotki. Jest to więzadło szerokie, bardzo silne i odporne, wzmacniające wierzchnie górną torebki stawowej. Jego włókna przeplatają się włóknami ścięgnistymi mięśni naramiennego i czworobocznego. Nie powierzchnia dolna torebki stawowej jest również wzmocniona arstwą więzadłową:mówimy wtedy o więzadle barkowa-obojczyka dolnym w przeciwieństwie do powyższego-górnego. Więz a dł o krucz o-o b o j czyko we(ligdmentum cordcoclmicułóe)biegnie od guzka stożkowatego obojczyka(s. 439)do powierzchni 98 ej wyrostka kruczego łopatki:choć ściśle biorąc, nie należy ono+9 stawu barkowa-obojczykowego, jednak w znacznym stopniu przy@4 asię do ustalenia położenia obojczyka w stosunku do wyrostka(Płowego. Więzadło to składa'się z dwóch silnych pasm:więz a dla 89 br ob o czne go Oigamentum trdpezoideum)stanowiącego część Wednio-boczną, odchodzącą od kresy czworobocznej obojczyka, i łg z a dł a s 1 o z k o w a te g o(ligamentum conoideum), stanowiącego 1@ć tylna-przyśrodkową, odchodzącą od guzka stożkowatego obojćśła:między obu leży często kaletka maziowa(bursa liącmeui comP 9@@mcularisS. Od przodu więzadło to jest przykryte mięsniem nara 94 ennym, od tyłu-mięsniem czworobocznym, dRl.


lig, celom ioclwiculareLig*crom*e**La bru m glenoidale-.Unia nasadowa.
Wgina synoweljsc*intertuberculadsTendo m. bicipms*(cap, long).Capsula erticularis(recessus axillansl.
j 9 y***.
łz***.
lig, trapezoideum.
Lig, ęąąątaąąją(99 corecoŚwcutgKy.
tęt'j***"'i.
ę-cip, 8'eóoslwisg, lig, inlercł 8 W@ularą I.
X Ęę(Fig%.
As gjjTcj:.
Ryc.
313.
Więzadła stawów obojczyka i przekrój czołowy przez staw ramienny widziane od przodu. Po stronie lewej odpiłowana jest powierzchnia przednia częś nych. Schemat wzorowany na Benninghoffie.
Mechanika ruchów.
Ruchy w stawie barkowa-obojczykowym.
Róstaw, podobnie jak staw mostkowo-obojczykowy, pod względem ruchomości odpoistawowi kulistemu:zakres ruchów jest w nim jednak mniejszy, ograniczony po sąsiedztwem klatki piersiowej. Jeżeli wyłuszczymy koniec mostkowy obojczyka ze mostkowo-obojczykowego, obojczyk może wówczas opisać ruch kolisty po pawi stożka, którego wierzchołek znajduje się przy końcu barkowym. Ruchy w stawie wo-obojczykowym w stosunku do trzech prostopadłych do siebie osi powoduJ 4 nie i obniżanie łopatki, wysuwanie top-atki do przodu i cofanie się jej oraz ruch)towe. R u c by ł o p a 1 ki.
Większość ruchów w stawie obojczykowym bocznym i prz@wym-wykonywana jest wspólnie i główne ich zadanie polega na przesuwaniu 4 i całej obręczy kończyny'górnej na klatce piersiowej w związku z ruchami ramle 4 patka jest zawieszona na klatce piersiowej za pomocą pętli mięśniowych. Je 4@unosi łopatkę(część górna m. czworobocznego, m. dźwigacz łopatki, m. równolegle ny)i opuszcza ją(masa łopatki, część dolna m. czworobocznego, m. piersiowy 084 m. zębaty przedni, m. piersiowy większy, m. najszerszy grzbietu), druga przesuWBdo przodu(m. zębaty przedni, m. piersiowy mniejszy i większy)i ku tyłowi(mboczny, m. równoległoboczny, m. najszerszy grzbietu), trzecia pętla mięśniowa 8)4 ruchy obrotowe łopatki(p. dalej). W stawie ramiennym możemy podnosić ramJg 66 poziomu.
Dalsze podnoszenie ramienia, prawie aż do pionu, jest możliwe przez położenia łopatki wraz ze stawem, w położeniu tym panewka stawowa skieroWfegórze, kąt dolny do przodu i nieco bocznic:działają tu mięśnie zębaty przedni i 9 boczny. Panewka stawowa powraca do swego zwykłego położenia w spoczj 889 wpływem masy i pętli mięśniowej utworzonej przez mięsień piersiowy mniejszy W nie obu stawów obojczykowych jest wyraźnie widoczne w przypadku usztywnle@4 wu ramiennego. Kość ramienna zrośnięta z łopatką zachowuje wtedy jednak W stopień ruchomości, ponieważ ruchy odbywają się w stawach obojczyka Czynwśś stawów zwiększa więc wydatnie ruchomość ramienia.Więzozrosty łopatki jjjątce znajduje się kilka więzadeł, które morfologicznie i czynąjróżnię się od prawdziwych więzadeł stawowych, ponieważ jje różne kości, lecz różne części tej samej kości"-ądło krucz o-b arkowe(ligmentum cordcodcromidle)jest ezerokim, podłużnym, czworokątnym pasmem rozpiętym nad ramiennym. Biegnie ono z powierzchni tylnej wyrostka kruąjbrzegu przedniego wyrostka barkowego. Więzadło to zwiękj-upemia do pewnego stopnia panewkę dla głowy kości ramienwarzającwraz z wyrostkiem kruczym i barkowym, a także popodnaramiennązespół kostna-włóknisty, tzw. sklepienie uramienn ego(fom@WmerP). Chroni ono staw ramienny urazami i kość ramienną przed wywichnięciem ku górze.*inor--.
Fornb humeri(ecromion, lig, ooracoecromiwe, procesus corecoideus)W.--M. dehoideus.
--Lig, eoracohumerale.
--Capsule ertculeris.
-M. subscapularis 88@um m. tricipitis brechii 8 łabezpieczenie stawu ramiennego(wzorowane na Lanzu i Wachsmuthciek-4-słabe miejsca torebki stawowej. Padło poprzeczne łopatki górne(ligmentum transfer 99 ąulde superius), cienkie i płaskie, jest rozpięte nad wcięciem przekształcając je w otwór, przez który biegnie żyła nadłopat'i nerw nadłopatkowy, gdy tymczasem towarzysząca im tętnica 4 poprzeczna łopa 94.


nadłopatkowa przechodzi zazwyczaj nad tym więzadłem. Czaąwięzadło to jest skostniałe.
Więzadło poprzeczne dolne łopatki(ligdmenrum transtersum sccpulae grhs)jest utworzone przez mocniejsze pasma łącznotkankowe. Biegnie ono nad słopatki od bocznego brzegu grzebienia łopatki do tylnego brzegu panewki stawy Między więzadłem a kością naczynia nadłopatkowe i nerw nadłopatkowy przecho dołu nadgrzebieniowego do dołu podgrzebieniowego. Więzadło to nie występuje stąj.
Staw ramienny Staw ramienny(crticuluio humeri)łączy kość ramienną z łapą(ryc, 3 l 6). Powierzchnie stawowe.
Powierzchnie stawowe są utworzone pgłowę kości ramiennej i wydrążenie, czyli panewkę stawową łapa Panewka stawowa jest kształtu jajowatego, zwężonym końcskierowana ku górze, poszerzonym-ku dołowi:jest ona pak chrząstką szklistą, która na obwodzie jest grubsza niż pośrodku, brzeg panewki jest nałożony dokoła pierścień włóknisty-o b rąb s 1 a w o wy(labrum glenoidde), 4-6 mm gruby, zbudowany z chrząki włóknistej:w przekroju jest on trójkątny, swą podstawą przyledo brzegów chrząstki oraz kości i zaostrza się ku obwodowi. Obcą stawowy powiększa powierzchnię panewki, a tym samym utrwala chy w stawie. U górnego, zwężonego końca pwki łączy się on ze ścięgnem głowy długiej mieś dwugłowego, które tuż nad nim przyczepia się guzka nadpanewkowego. Na brzegu przednim newki obrąbek przekracza niewielkie wcięcie! podobny sposób jak obrąbek panewkowy stabiodrowego.
Panewka jest ustawiona prostopado płaszczyzny łopatki:w stosunku do brzegu cznego jest skierowana ku górze, bocznic i przodu.Ryc.
315. Koniec bliższy kości ramiennej prawej widziany. przodu:---ea przebieg linii nasadowej:-:przebilinii przyczepo torebki stawowej. Gł o w k a s 1 aw o w a, pokryta chrząstką szklistą, stanowi prawie kuli o promieniu ok, 2, 5 cm. Brzeg jej powierzchni stawowej nie twa przeważnie koła, lecz elipsę, której długa oś biegnie od góry ku dole w płaszczyźnie łopatki. Stosunek powierzchni główki stawowej do newki wynosi mniej więcej 4:-I i tylko'/j powierzchni główki styka i z panewką wraz z obrąbkiem. Granicę główki stawowej tworzy szył anatomiczna i do tej też granicy sięga pokrycie chrząstką:jedynieobrębie bruzdy międzyguzkowej linia ta zostaje przekroczona.'tętnica poprzeczna łopatki.
ą ąąwowa.
W związku z ogromną różnicą między wielkością główki oraz pane', 'jąą ęuchomością stawu torebka stawowa tworzy luźny, długi i obszerny worek, '. . yeparacie główkę od panewki możemy oddalić na odległość 1-2 em. Wskutek jaz gdy ramię jest opuszczone, dolna część torebki skierowana do jamy pachoąęzącharaklerystyczny fałd(recesrus caillcris':ryc, 3 l 3):w najbliższym, jego w tiegnie nerw pachowy. Gdy ramię jest odwiedzione, fałd ten ginie, obejmuywętąwową. Mięśnie obracające ramię(mm, podłopatkowy, nadgrzebieniowy, Qyteniowy, obb@Jeisz 5)o 1 aczaJ 4 dokoła torebkę i przyczepiają się do niej ąjjąm wydatnie Ją ochraniają i wzmacniają, tak że ściana torebki może być baryjjgylko stosunkowo wąskie pasmo dolnej części ściany torebki nie jest pokryte ją(. W tych miejscach też najczęściej następuje przerwanie torebki w razie wywigkości ramiennej, Qęą stawowa przyczepia się dokoła powierzchni zewnętrznej obrąbka stawojąewld:jedynie w odcinku górnym poniżej guzka nadpanewkowego, do którego ęepia się ścięgno pocz 4 O+owe głowy długiej mięśnia dwugłowego, linia przyczepo ją przesuwając się na podstawę wyrostka kruczego i obejmując ścięgno, które łanu zostaje włączone w obręb stawu(je, 3 l 7). Na kości ramiennej torebka staw pęąyczepia się dokoła szyjki anatomicznej, tak że oba guzki pozostają poza jamą wjg przyczep ten przebiega nad górnym końcem bruzdy międzyguzkowej, pozostaeotwór dla ś@Zaa głowy długiej mięśnia dwugłowego, które w tym miejscu wchoęobręb stawu V zarodka ludzkiego ścięgno to leży pierwotnie na zewnątrz torebki. ero w trzecim miesiącu życia płodowego stopniowo wpukla się w obręb jamy stawał wreszcie całkowicie oddziela się od ściany torebki(ryc, 3 l 7). U wielu niższych ssajniecałkowicie wwędrowuje ono w obręb stawu, u innych przez całe życie biegnie na trz(np. u konia, tapira). Włókna zewnętrzne torebki biegną przeważnie skośnie podłużnie w kierunku przylegających ścięgien, włókna wewnętrzne natomiast tej okrężnie. la nasadowa końca bliższego kości ramiennej, stanowiąca granicę między nasadą nem, nie biegnie skośnie w stosunku do długiej osi kości, lecz mniej więcej prosto do niej. Tylko na małej przestrzeni po stronie przyśrodkowej leży ona wewnątrz ki stawowej, poza tym na zewnątrz od niej(ryć, 3 l 5). ięzadła.
Ścięgna mięśni zrośnięte z torebką stawową możemy do ego stopnia uważać za, więzadła czynne", wzmacniające torebkę, żrm wspominaliśmy wyżej. Prócz nich torebka stawowa ma jeszcze ściwe, biernie działające więzadła wzmacniające. łOęz adło krucz o-ramienne(ligdmentum cordcohumerdle)jest 68, płaskim, czworobocznym pasmem, które rozpoczyna się na Jawie i brzegu bocznym wyrostka kruczego poniżej więzadła kruearkowego:jest ono tutaj oddzielone od torebki luźną tkanką łącz Biegnąc w kierunku bocznym, stopniowo łączy się ze ścianą torebki Wozy na obu guzkach kości ramiennej. lĘW 88 o to wzmacnia górną ścianę torebki na przstrzeni między ścięgnami mięśnia PBWowego i nadgrzebieniowego:położenie więzadła odpowiada przebiegowi ścięg***niadwugłowego wewnątrz stawu. Więzadło krucza-ramienne hamuje ruchy 94 enia i dźwiga ramię w normalnym, opuszczonym położeniu, przeciwdziałając@4 u się głowy kości ramiennej z panewki Wadia obrąb kawo-ramienne(ligamenta glenohumerdlic)dają się uwidocz. 94 e, lak jak torebka, do szyjki anatomicznej kości ramiennej i do brzegu obrąbka 998 ego panewki. Zazwyczaj odróżniamy trzy niezbyt silne pasma więzadłowe:gćrŚPBkowei dolne. Między więzadłem górnym i środkowym torebka jest cienka i tędy PWa się kaletka maziowa podścięgnowa mięśnia podłopatkowego. Również nie 984 one miejsce ściany torebki znajduje się między więzadłem środkowym i dolnym.


me.
3 I ó).
Więzadła obrąbkowo-ramienne ograniczają głównie ruchy obrotowe yna zewnątrz. Tylna ściana torebki nie ma silniejszych pasm więzadłowych. Błona maziowa i kaletki, maziowe.
W bezpośrednim sąsiedztwie stawu rąąąznajduje się kilka kaletek maziowych:niektóre z nich stale łączą się z jamą ąinne miewają połączenie, lub też nie. 1.
Ścięgno głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia biegnie w bruździe ąą zkowej me, 3 l 3). Błona maziowa torebki stawowej wysyła cewkowatą wypąęy.
lig, corecoecrornieleProcessuscoracoideusLig, corecohumerete ligg, jhnohurnełalia.Wgina syrwialis intertuberculeris.
Terdo cepitis longi m. b*c*pi*is.
Tendo Peritendineum.
Membrana ńóros.
4 OC.
Membrana synwialis.
Qwi cola.
lig, trepezo 889 m Ą jcj.
L(Z J(z Z z.
, sonoideum I 9@lig, trerwersumscepulae suportu 7.
Capsula erticuleris.
Ryc.
316. Staw ramienny prawy widziany od przodu.
Ryc.
317. Włączenie ścięgna głowy długiej mięśnia dwugłowego do jamy stawu r nego.Przekroje poprzeczne.
Schemat.
wwkę(albo kaletkę)maziową międzyguz kawą Odgina sgnomalis mtertuberXsĘ, która otacza ścięgno na przestrzeni 2-5 cm i zmniejsza tarcie podczas przesuąsię ścięgna w bruździe. U swego bliższego końca otwiera się ona do jamy stawoukońca dalszego kończy się ślepo, przechodząc na ścięgno, ponieważ w przeciwnym je ciecz maziowa musiałaby wypływać ze stawu. Stosunek błony włóknistej do ścięgjbłony maziowej do pochewki międzyguzkowej ilustruje ryc. 317, j Na górnym brzegu przyczepo mięśnia podłopatkowego znajduje'się zazwyczaj poęowatakaletka podścięgnowa mięśnia podłopatkowego(bursa subtenjjeam, subscapularis):w połowie przypadków łączy się ona z jamą stawową. y.
W miejscu, w którym mięsień podłopatkowy przesuwa się pod nasadę wyrostka krujgo, znajduje się kaletka(bursa subcordcoidedS, która zazwyczaj łączy się z jamą stawwą, a często również z poprzednio wspomnianą. Występuje ona w'Z, przypadków.
ą.
Między więzadłem krucza-barkowym i mięsniem naramiennym a torebką stawową jąięzadłem krucza-ramiennym leży duża kaletka po d barkowa(bursa subacromidjjjnie łącząca się z jamą stawową:często dzieli się ona na dwie odrębne części. s.
Pod wierzchołkiem wyrostka kruczego i leżącym tu przyczepem mięśnia krucza-raj-jennego znajduje się mała kaletka mięśnia krucza-ramiennego(bursa m. cojęeobnchiclis), która przylega do ścięgna mięśnia podłopatkowego od przodu. Nieraz*etka ta łączy się z kaletką-mięśnia podłopatkowego, a przez nią pośrednio z jamą stalową. Poza tym w okolicy tej mogą występować inne jeszcze, mniejsze kaletki, choć nie uk często. lęmice.
Staw ramienny unaczyniony jest przez gałązki stawowe tętnicy nadłopatkollej(od tętnicy podobojczykowej), tętnicy przedniej i tylnej okalającej ramię oraz tętnicy podłopatkowej(od tęlnicy pachowej). Tętnice okalające zespalają się z sobą, tworząc pierścień dokoła szyjki chirurgicznej kości ramiennej, z którego liczne gałązki wstępują*e zaopatrują część dolną stawu. Jedna z nich biegnie w bruździe międzyguzkowej razem je ścięgnem długiej głowy mięśnia dwugłowego. Nerwy.
Unerwienie stawu ramiennego pochodzi z nerwu nadłopatkowego, podłopatkowegoi pachowego, odchodzących od splotu ramiennego. Są to te same nerwy, które taopatrują mięśnie barku.
Mechanika stawu ramiennego.
Staw ramienny jest stawem kulistym wolnym(mienicie spheroidea). Znaczna ruchomość stawów kulistych w tym przypadku szczególnie jest Mększona dzięki temu, że 1)panewka jest stosunkowo mała w porównaniu z dużą Zówką stawową, 2)torebka stawowa jest bardzo obszerna i luźna. Wielostronne ruchy w stawie ramiennym możemy sprowadzić do czterech następują Och ruchów zasadniczych:1)odwodzenia i przywodzenia ramienia:2)unoszenia ramienia do przodu, czyli zginania, i unoszenia ku tyłowi, czyli prostowania:3)obwodzenia@az 4)ruchów obrotowych do wewnątrz, czyli ruchów nawracania ramienia, i ruchów vbrotowych na zewnątrz albo ruchów odwracania ramienia. 4 Ruch odwodzenia i grzywo dz cni a jest najwydajniejszy, jeżeli wykonujemy@w płaszczyźnie łopatki w stosunku do osi poziomej ustawionej prostopadle do tej pła@zyzny. W tym położeniu ruch odwodzenia ramienia jest możliwy do poziomu(901, @ymczasem ten sam ruch wykonany w płaszczyźnie, czołowej ciała dokoła osi strzał lewej wynosi mniej więcej 7 O', a to wskutek napięcia włókien torebki. W ruchu odwo 98 eniadół pachowy otwiera się, w ruchu przywodzenia-zamyka:w pierwszym działa. W głównie:część środkowa mięśnia naramiennego, mięsień nadgrzebieniowy i głowa 9@ga mięśnia dwugłowego, w drugim-masa ramienia, mięsień piersiowy większy, głoFadługa mięśnia trójgłowego i mięsień najszerszy grzbietu. Dalsze przywodzenie ramieAąnie jest wykonalne.
Wnoszenie ramienia w stawie ramiennym powyżej poziomu nie jest możliwe z powodu 98 pięcia mięśni przywodzących i dolnej ściany torebki, wreszcie z powodu oparcia się@9 ka większego kości ramiennej o sklepienie stawu ramiennego. Dalsze unoszenie ra!
tlenia odbywa się w stawach obojczyka.
Ruchy te osiągają jednak uniesienie ramienia jĄMyżej do-l 5 O-lóT:'dalszy ruch ramienia aż do pionu obejmuje klatka piersiowa, ł 9 Va przez prostowanie kręgosłupa przechyla się ku tyłowi. 2 Ruchy zginania i prostowania, czyli ruchy unoszenia do przodu i do tyłu. W(o ruchy wahadłowe.
Najwydatniej wykonujemy je prostopadle do płaszczyzny łopat.487.


ki w stosunku do osi poziomej leżącej w tej płaszczyźnie. W ruchach tych ranjjąszatą się skośnie do przodu i w kieruniku przyśrodkowym lub do tyłu i bocznic, ęwynoszą one ok, ll 5', gdy tymczasem wykonywane w płaszczyźnie strzałkoęąsunku do osi czołowej wynoszą do przodu ok, óO', do tyłu zaś z położenia wąQw ogóle nie są możliwe. Unoszenie ramienia do przodu powodują głównie:częs*jkawa mięśnia naramiennego i mięśnia piersiowego większego, mięsień dwugjjezo-ramienny. Ruch powrotny i unoszenie do tyłu odbywa się pod wpływem mąę 7 nią i pracy głowy długiej mięśnia trójgłowego, części tylnej mięśnia naramienąąyśnią obłego większego i najszerszego grzbietu. 3.
Ruchy obwodzenia w stawie ramiennym powstają przez połącz chów zgięcia i prostowania z odwodzeniem i przywodzeniem. Wolny koniec:-miennej na swej drodze ruchu zatacza elipsę poprzecznie owalną. Ruchy obwąstawie ramiennym łączą się z odpowiednimi ruchami w stawach obojczykązwiększając ich zakres. 4.
Ruchy obrotowe.
W stosunku do długiej osi kości ramiennej odbywają sobrotowe do wewnątrz, czyli ruchy nawracania ramienia i ruchy obrotowe na zeęalbo ruchy odwracania ramienia. Ruchy te są wyraźnie widoczne w czasie ot przedramienia zgiętego pod kątem prostym w stosunku do powyższej osi. Ruch całości wynosi ok.
9 O'.
Jeżeli do niego dodamy ruchy obrotowe, które odbywąjąobu stawach promieniowa-łokciowych(ok, 1206)i ruchy w obu stawach obojczykątdy w sumie ten łańcuch stawowy może wykonać obrót ręki prawie o 36 O'. Ruchy we na zewnątrz wykonują głównie mięśnie:podgrzebieniowy, obły mniejszy, nąbieniowy(bardzo nieznacznie)i część tylna naramiennego. Masa ramienia i mięśnhdłopatkowy, piersiowy większy, najszerszy grzbietu, obły większy, dwugłowy-i przednia mięśnia naramiennego-obracają ramię do wewnątrz.Streszczenie Staw mostkowo-obojczykowy Orticuldio stemoclcmculms)łączy obojczyk z piersiową. Powierzchnie stawowe tworzy koniec mostkowy obojczyka i wcięcie o kowe mostka wraz z przylegającą dań częścią chrząstki pierwszego żebra. Między ką stawową obojczyka a panewką mostka znajduje się krążek stawowy(discur a ris), dzielący jamę stawową na dwie odrębne komory, garno-boczną i dolna-przy wą. Torebka stawowa jest luźna, lecz gruba i odporna.
Wzmacniają ją silne więzadła:mostkowo-obojczykowe przednie i tylne Wg, stemculare cnterius et posterius), międzyobojczykowe(lig, interclaoiculare)i żeb-obojczykowe(lig, costoclauiculare). Ruchy w stawie mostkowo-obojczykowym odbywają się jak w stawach kullsĘBhrostekbarkowy obojczyka opisuje ruchy na powierzchni stożka, którego pods@8 średnicę 10-12 cm. Ruchy te odbywają się do przodu i do tyłu ku dołowi i ku goje ruchy obrotowe wzdłuż długiej osi obojczyka. Staw barkowa-obojczybowy Orticuldio ccromioclamculms)łączy koniec b 86 obojczyka(główka stawowa)z wyrostkiem barkowym łopatki(panewka stawowej sto w stawie położony jest krążek stawowy całkowity lub niezupełny. Nieraz on całą jamę stawową, przekształcając staw w połączenie chrząstkozrostowe. Luźną torebkę stawową przyczepiającą się wzdłuż granic powierzchni steM 9 wzmacniają więzadła:barkowa-obojczykowe(lig, ccrormoclmiculare)i kruczeyPWkowe Gig, comcoclmiculare):to ostatnie składa się z dwóch silnych pasm:4 czworobocznego(lig, mpezoideum)i stożkowego(lig, conoideum). Między obie@4 cłami leży często kaletka maziowa(bursa ligcmenti cordcoclcticulm:)Ruchy w tym stawie odbywają się w stosunku do trzech głównych osi:unoszenie łŚnizanie łopatki, wysuwanie łopatki do przodu i cofanie jej do tyłu, oraz ruchy ob@89 Więzozrosty łopatki zespalają z sobą różne jej części i ochraniają staw ramleA(:to:więzadło krucza-barkowe(lig, cordcoacromidle)i poprzeczne łopatki góoetranmersum sccpulae stperius), a także niestałe więzadło poprzeczne łopatki 4889 tranwersum acapulae inferiuą.ąy yąrnienó(aWc@(Wo humeri)łączy kość ramienną z łopatką"jgą stawowa(wy 464 żenie)łopatki pogłębiona jest obrąbkiem stawowym(labrum****e). Główkę stawową stanowi głowa k. ramiennej, stanowiąca prawie:/y kuli jpyjjti 2. 0 OTO***ą stawowa przyczepia się do obrąbka stawowego panewki. Jedynie w górnym Q jtejmuje ścięgno głowy długiej m. dwugłowego ramienia i przesuwa się do poda%-ostka kruczego. Ścięgno przebiega wewnątrzstawowo.
Na kości ramiennej ąąpia się dookoła szyjki anatomicznej. Nad górnym końcem bruzdy międzyguzkojąęetkama otwór dla ścięgna długiej głowy m. dwugłowego ramienia. Torebka stayęorzy luźny worek, który gdy ramię jest opuszczone, wytwarza zachyłek pachoąeessusdaj(4 is), skierowaryku jamie pachowej. Przy unoszeniu ramienia zachyąząnika.
Torebkę wzmacniaię liczne mięśnie obręczy kończyny górnej, przyczepia, ęię do niej. A także więzadła.
w wasadowa końca bliższego 1, ramiennej przebiega przeważnie pozastawowo:jej, ąą małej przestrzeni po stronie przyśrodkowej przebiega wewnątrzstawowo. X-z czynnych"więzadeł, które stanowią ścięgna mięśni, torebkę wzmacniają właśęięzadła:krucza-ramienne(lig, cordcohumerale), od podstawy wyrostka kruczego ww k. ramiennej. Więzadła obrąbkowo-ramienne(ligmentd glenohumerdlia)w Igej warstwie torebki stawowej biegną od obrąbka stawowego do dolnego przyczerebki(szyjki anatomicznej). stawem łączą się zwykle kaletki maziowe:1)wzdłuż ścięgna długiej głowy m. dwuegoramienia w bruździe międzyguzkowej-pochewka maziowa międzyguzkowana sgnomdis iuemberculms), 2)kaletka podścięgnowa m. podłopatkowego(bursa endmea m. subscdpu(aris), 3)kaletka wsuwająca się pod nasadę wyrostka kruczego ra subcordcoidec), 4)kaletka podbarkowa(bursa subccromialis)i 5)kaletka m. krur-miernego(bursa m. coracobrachialis). es ruchów jest znaczny, jako że jest to staw kulisty wolny(art. spheroidec), paka stosunkowo płytka, główka stawowa duża, a torebka stawowa luźna. Są to:1.
odwodzenia i przywodzenia.
Ruch odwodzenia odbywa się w stawie tylko do pou(9 O).
2.
Ruchy zginania i prostowania(unoszenia do przodu i do tyłu, czyli ruchy dtowe)-łącznie około ll 5'-ze znaczną przewagą kierunku do przodu. 3.
Ruchy odzenia wynikające z połączenia ruchów zginania i prostowania z ruchami odwoła i przywodzenia. 4. Ruchy obrotowe długiej osi k. ramiennej.
Dla tych ruchów ramienny jest składową łańcucha stawowego, w którym łącznie obrót ręki może odzić do 36 O'.Staw łokciowy ław łokciowy(articulmio cubit)jest stawem złożonym. Składa się 8 trzech stawów anatomicznie złączonych z sobą i objętych wspólną 9984 Dwa z nich, jeden staw zawiasowy i jeden kulisty, współgrał 96 konując zgięcie i prostowanie w stawie łokciowym:są to stawy@e@o-łokciowy i ramienna-promieniowy. Staw trzeci, obrotowy, ościowo niezależny od poprzednich, staw promieniowa-łokciowy P 9?, wspólnie ze stawem promieniowa-łokciowym dalszym, oddaIPod niego o długość kości przedramienia, umożliwia ruchy naAcaniai odwracania przedramienia wraz z ręką(Ęyc 44 ss 4)949 on opisany wraz z połączeniami kości przedramienia. Staw ramienna-łokciowy i ramienna-promieniowy Póierzchnie stawowe. Główka stawu ramienna-łokcia 89(emculatio humeroulnaris)utworzona jest przez bloczek 4 RQ.


kości ramiennej.
Składa się on z większego stożka ją i mniejszego promieniowego, które łączą się z sobą ściętyną ąąkarni. Oba stożki wraz z główką kości ramiennej mają te ęstanowią one wspólną oś bloczka dla ruchów zginania i prą-biegnącą poprzecznie tuż poniżej obu nadkłykci. Z przodu j(nieco węższy(OAee 4 mm)niż z tyłu.
Chrząstka stawowa z przodu sięga wyżej po stronie łokciowej niż promieą(odwrotnie. W najwęższej, środkowej części bloczka chrząstka z przodu i z ęytej samej wysokości stanowiąc ok. Wobwodu bloczka.
Do pełnego obwodu tę małej części, niespełna 2-3 run grubości, którą zajmuje ściana kostna ąąwyrostka łokciowego a dołem dziobiasWm. Grubość chrząstki wynosi prą mm, wzrastając od przyśrodkowego do bocznego brzegu bloczka od La ąw gciensza jest chrząstka po stronie tylnej poniżej dołu wyrostka łokciowego. Panewka stawu ramienna-łokciowego jest u przez wcięcie bloczkowe kości łokciowej, ogranicza wyrostek łokciowy i wyrostek dziobiasty. Obejmuje ono obćbloczek kości ramiennej, stanowiąc w przekroju strzałko mniej niż połowę obwodu bloczka:panewka więc odpada od po przecięciu na preparacie więzadłowym torebki stawowej i Tylko w bardzo rzadkich przypadkach obejmuje ona więcej ni obwodu bloczka. Zazwyczaj więc staw ten nie ma zabezpieczejDBĘO.
Wcięcie bloczkowe składa się z dwóch odcinków, przedzielonych poziobruzdą nie pokrytą chrząstką. Odcinek tylny, przynależny do wyrostka łokci ustawiony w pionowo zwisającym ramieniu:odcinek przedni, należący do dziobiastego, jest ustawiony mniej więcej poziomo. Pierwszy jest większy niż połowy mają strzałkowa ustawioną listewkę, biegnącą od wierzchołka wyroswego do wierzchołka wyrostka dziobiastego:stanowi ona listewkę ki jest dopasowana do zwężonej części bloczka. Grubość chrząstki jest nieco na główce:najgrubsze miejsce chrząstki(ok, 2 run)znajduje się na listewce 13 Główkę stawu ramienna-promieniowego(cr@merorddialis)tworzy główka kości ramienne t. Jest one prawie kulistego, ale tylko jej powierzchnia przednia i dolna, wierzchnie stawowe, są pokryte chrząstką. Chrząstka więc si znacznie niżej aniżeli na bloczku kości ramiennej. Patrząc e 4 dzinyna główce tylko wąski rąbek chrzęstny.
Punkt środkowy krzywizny główki leży w osi bloczka, promień wynosJGłówka jest nieco słabiej zakrzywiona w kierunku poprzecznym. W kieruoWkrzywizna zmniejsza się nieco od przodu ku dołowi. W ruchu prostow@8 mień krzywizny przesuwa też kość promieniową w stosunku do kości'94 bardziej ku dołowi. Panewka stawu ramienna-promieniowego jes 19 przez dołek głowy kości promieniowej. Jej promJeBny odpowiada promieniowi główki kości ramiennej. Stosunkowo ostry brzeg dołka po stronie łokciowej jest skośnie ścl 466 półksiężycowatą, skośną powierzchnię, zwaną obłączkiem s kośnOB.4 rsfv.
jąąej(lun@@o 47 a'capi(i r@d@), którą styka się z odpowiadającym jej ją-, -ętern pro@leniowym bloczka(ryć 3 l 8). Do pewnego stopnia stanowi ona ąj(e przeciw ześlizgiwaniu się główki z panewki. ąąwowa.
Torebka sławowa jesł napięta i wzmocniona więzadłami z obu boa, -ęę obszerna i cienka z przodu oraz z tyłu. Wskutek tego w chwili zginania y getana rozlużoia się i fałduje, a biegnący nad nią mięsień ramienny pociąga Ę:. . . Qję i chroni 34 przed wpuklaniem się w obręb stawu.
W położeniu wyprostojjj uwypukla się z tyłu po obu, stronach wyrostka łokciowego. Głowa przy.
Obłączek skośny ci promieniowej koniec bliższy koślawej widziany:b-staw łokcia widziany od przolęciutorebki staWOW 8)., **a Jójgłowego przez pociąganie zapobiega tutaj wpuklaniu się torebki Do aej torebka przyczepia się z przodu i z tyłu wzdłuż linii wypukłych ku gó*p(odo biegną wzdłuż górnych granic dołów dziobiastego i promieniowego, 98986@ostka łokciowego. Bocznic torebka stawowa przyczepia, się poniżej 4 Na kości łokciowej przyczep torebki biegnie wzdłuż całego obwodu w@ę-Zo i wcięcia promieniowego, z wyjątkiem wierzchołków wyrostków łok@októre są objęte torebką, leżą więc wewnątrz jamy stawowej i mogą Wpowiednich dołów. Na kości promieniowej torebka przyczepia się dokoła@l@ej pośrodku między brzegiem dalszym głowy a guzowatością kości pro 868 torebki. Powierzchnie kości objęte błoną włóknistą torebki, a nie pe 8496 słane gładką, błyszczącą'błoną maziową. Ciągnie się ona od brzeBaBowychkości ramiennej i wyścielą doły:dziobiasty, promieniowy Ę(998 ego:przerzuca się następnie na powierzchnię wewnYrzo 4@o 8***@@ciela, i obejmuje szyjkę kości promieniowej. Na kości łokciowej 8888 z błoną włóknistą wzdłuż brzegów wcięcia bloczkowego. AOe 4 zó****kości łokciowej a obwodem stawowym głowy kości promienia 9984 skie, ku dołowi skierowane uwypuklenie torebki, zwane z a s h 9 PĘ 4 Ęm(recessus sacciformis:ryc. 325).
Między błoną maziową a włókoiĘWW 84 często skupienia tkanki tłuszczowej, natwiększe z nich w otocześBWwego. W ruchu zgięcia mięsień trójgłowy wpycha je do dołu wyros(969 P 8 enia drugie i trzecie znajdują się przed dołami przednimi, promie 8 ł 9 B@i, w ruchu prostowania mięsień ramienny wciska je do odpowied. 4 O 1

j.
Ryc. 319.
Przebieg linii nasadowej(--ee 4)i linii przyczepo tore 6@a-koniec dalszy kości ramiennej widziany od przodu:b-kameę ści łokciowej od strony promieniowej:c-koniec bliższy kości promieniową(.Capaula ertculoris-, .
Ępicondylui hterwis.
lig, eollaterole cecelr.
Lig, ennulere redli.
Terdo m.
jł).
**Q(?.
bat', żcół.
Radka są.
JĄ.
-Hurnerus.
Wir.
ki.
2--Ępicondyl.
e-Ug, ocliło.
Chorda oNiquo.
Membrana internaeł ontorechll.
Ryć.
320. Staw łokciowy prawy widziany od przodu.
ą Q, -oplenia tłuszczowe wypełniają więc wolne przestrzenie, które powstają*e*a*p*s*wa*a*e*zzQją jęąziowe, które znajdują się w otoczeniu stawu, zazwyczaj nie łączą się W 4 g(ona włóknista torebki stawowej po stronie przedniej ągęt przez pęczki włókien przebiegających w kierunku pojwśnym:często daje się tu stwierdzić silniejsze pasmo, któąsię powyżej nadkłykcia przyśrodkowego i biegnie w kiejieniowywi ku 4 ołowi Na ogół jednak ściany przednia ąwią słabe miejsca torebki, natomiast ściany boczne są baręzmocnionewięzadłami biegnącymi po obu stronach bocz*Stanowią one silną ochronę przed zwichnięciem. jjw poboczne łokciowe(ligdmentum collcterdle ulncreje płaskie, trójkątne pasmo więzadłowe biegnące po stronie torebki. Ciągnie się ono od nadkłykcia przyśrodkowego silgie do brzegu łokciowego wcięcia b(oczkowego:na jego czę.rticu la ris.
lig, collaterale radiale.
6 lig, annulare radli.
WaousI i I.
O/na"9441 Staw łokciowy prawy widziany ze strony bocznej. i Boajduje się powierzchowny silny i gruby pęczek, który W 9 podstawy wyrostka dziobiastego. Więzadło poboczne 9@ega przesuwaniu się kości łokciowej w kierunku pro 9 poboczne promieniowe(ligcmenhm collmerdlete po stronie promieniowej torebki. Rozpoczyna się ono ś@o na nadkłykeiu bocznym, dzieląc się następnie na dwa*na:jedno biegnie do przodu, drugie do tyłu głowy koś.


ej promieniowej:przyczepiają się one na kości łokciowej ąyprzodu, częściowo do tyłu od wcięcia promieniowego, ąęądzy obu ramionami tego więzadła jest wypełniona wjąrozpoczynają się na nadkłykciu i łączą z włóknami więżą niowatego kości promieniowej(s. 497).
Więzadło poboczne Qnie przyczepia się więc do kości promieniowej, a tym sąą(nicza jej ruchów obrotowych. Natomiast zapobiega ona jsię kości promieniowej w kierunku łokciowym, a przeąewzmacnia więzadło pierścieniowate. Tętnice zaopatrujące staw łokciowy pochodzą z sieci stawowej, ktąęą ąona utworzona z gałązek tętnicy głębokiej ramienia, górnej i dolnej łają łokciowej(od tętnicy ramiennej)oraz tętnic wstecznych odchodzących ąą'wet i promieniowej.sW**\.
Ot LI*'(S(r lik*.
A 7 ęjj.
Yjjłł?
*Ż*'ijjj(Ś ęf.
Ryć, 32 z.
Staw lok kroju strzałkowym a(zgięte:b-położenie łfre:z przodu i z tylu pienie tkanki tłu mat.Nerwy.
Wszystkie wielkie pnie nerwowe ramienia w okolicy stawu ło@8(do niego gałązki. Ściana przednia otrzymuje włókna od nerwu pośrodko@wo-skórnego. Ściana tylna jest unerwiona przez drobne gałązki nerwu łeKDMTIOWCĘOMechanika stawu łokciowego. Oś stawu łokciowego(ramienna-łok@o 6-promieniowego)przechodzi przez środek bloczka i główki kości rw@e 88 śMponiżej obu nadkłykci. W stawach tych odbywają się ruchy zgięcia i p 94 rych udział biorą wspólnie obie kości przedramienia:więzadło pierś@84(p. dalej)przywiązuje do kości łokciowej kość promieniową, która z@nywać jej ruchy. Oś stawu łokciowego nie jest stała.
W rzeczywistości chy w stosunku do wielu osi chwilowych, które wahają się dokoła osi 4 ry pozostawia jakiś punkt kości łokciowej w jej ruchu, nie twarz tinzakowatą. Te odchylenia od czystego ruchu zawiasowego są je 4 o@P 4 praktycznie me odgrywają roli:powodowane są one układem mięś@. (4 wiem, z wyjątkiem mięśnia ramiennego, nie jest ściśle i wyłącznie rJ@8 ĘZ tego powodu staw łokciowy(ramienna-łokciowy)należy uważać za 444 wy z różnymi osiami chwilowymi, które wahają się w stosunku do osi.ą-ęprostowaróm ramię i przedramię u mężczyzny tworzą kąt l 75', u koągj:. Nadmierne prostowanie występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn, j jgeci, u łW 8 h wórosłeł 4 ziobiasW i łokciowy są słabiej rozwinięte. ja jwoenych wórostd te są silnie rozwinięte imogą powodować ograniczę i ąww. W położeniu maksymalnego zgięcia ramię i przedramię tworzą kąt jawnie ruchu prostowania nasłępuje ostatecznie przez oparcie się wyąąegoo@o 888 teko 9@osO+a W chwili zginania hamowanie odbywa się jję przez napięcie tylnej ściany torebki stawowej i mięśni prostujących, y wzące między ramieniem i przedramieniem zginacze, ostatecznie przez ąąęostka dziobiastego z dołem tego wyrostka.ołożenie wyrostka w stosunku do obu idok od tyłu:czgięte o 9 O':b wyprostowane.enno-promieniowy ze względu na budowę powierzchni stawowych jest sta, wykonuje jednak tylko dwa rodzaje ruchów:zginanie i prostowanie oraz we Pierwsze wykonuje wspólnie z ruchami w stawie ramienna-łokciowym. ruchy obrotowe głowy kości promieniowej na główce kości ramiennej. Webami obrotowymi w stawie promieniowa-łokciowym bliższym. Ruch u nie występuje, ruchy odwodzenia kości promieniowej są bowiem nieWowakości promieniowej nie we wszystkich położeniach stawu styka się ś'9884 Bości ramiennej. Powierzchnie stawowe stykają się w ruchach zgięPósWm.
Jest to położenie największej stabilizacji stawu łokciowego i jest nawralnym, w którym staw znajduje się w czasie wykonywania subtelWpołożeniu wyprostowanym głowa kości promieniowej tylko z przodu ł 884 o 4 olnego końca kości ramiennej. Z boków obie kości nieco odstają od A promieniowej wyraźnie się wyczuwa szczelinę stawową miedz)g@@4 et a głową kości promieniowej 946 wne połączenia kostne w stawie łokciowym ulegają łatwiej uszkodzełśl 8@lKie połączenia ręki, z tego też powodu zwichnięcia nie są tak rząd 99966 z jego wielką ruchomością najtrudniej może być zastąpiony inrymiś'968 łokciowego dają się najlepiej stwierdzić w widoku od tyłu NajbarP 9 P 98 kly kostne, wyrostek łokciowy i oba nadkłykcie, w położeniu wópro(9+44 się na jednej linii, w położeniu zgiętym zaś tworzą trójkąt równoraó'(ĘĘ 9?49)4 na shorobowe przesunięcia końców kości(ryć, Iza), ABęśnie, które działają na staw łokciowy, możemy podzielić na dwie-P(łożonych na powierzchni przedniej stawu, i prostowników, znajdują 9 P@e tylnet. Głównymi zginaczami są mięśnie:dwugłowy ramienia i ra 89 śP@oneprzez nerw mięśniowa-skórny:są one wydalcie wspomagane BWenno-promieniowy, w mniejszym stopniu-przez nawrotny obły oraz.


prostownik promieniowy długi nadgarstka.
W porównaniu do nich działanie pozostąjęzginaczy(zginacz promieniowy nadgarstka, prostownik promieniowy króOi nadgarsjym, dłoniowy długi)jest nieznaczne. Głównymi prostownikami są obie królic głowy śnią trójgłowego, które działają wyłącznie na staw łokciowy:również głowa długą silne działanie, choć mniejsze od poprzednich. Z mięśni pomocniczych najsilniej d(mięsień łokciowy.
Zginacze są znacznie silniejsze niż prostowniki i ich napięcie ynus)powoduje też położenie lekkiego zgięcia, w którym zwykle znajduje się sław fokę wy w stanie spoczynku.Streszczenie Staw łokciowy(art. cubiti)jest stawem złożonym z trzech stawów objętych wspWtorebką stawową. Jego składowymi są stawy ramienna-łokciowy, o typie zawiasowym, ramienna-pa mieniowy-kulisty i promieniowa-łokciowy bliższy, obrotowy. Ten ostatni wraz ze swem promieniowa-łokciowym dalszym umożliwia ruchy nawracania i odwracprzedramienia wraz z ręką. Główkę stawu ramienna-łokciowego(art. humeroulnaris)tworzy bloczek k. ramiennpanewkę-wcięcie'b(oczkowe k. łokciowej, między wyrostkiem łokciowym a wyr kiem dziobiastym. Główkę stawu ramienna-promieniowego(art. humeromdidis)twoągłówka k. ramiennej, jego panewkę-dołek głowy k. promieniowej na k. ramiennej. Panewka ma po stronie łokciowej wydajniejszy brzeg, obłączek skośny(lunula o ma), stanowiący pewne zabezpieczenie przed ześlizgiwaniem się główki z panewki. Wkleszczeniu się torebki stawowej między powierzchnie stawowe zapobiega w prpadku stawu zgiętego pociąganie przez m. ramienny, w przypadku wyprostowanego przez głowę przyśrodkową m. trójgłowego. Uwypuklenie torebki stawowej ku dołowi między obiema kośćmi przedramienia rnowi zachyłek workowaty(recessus sdccifrmis). Więzadła stawu łokciowego wzmacniają ten staw od strony łokciowej i promienia Są to więzadło poboczne łokciowe(lig, collmerdle ulnare)i więzadło poboczne pro niowe(lig, collmerdle radiole). Tętnice zaopatrujące staw łokciowy tworzą sieć sławo łokcia. Nerwy zaopatrujące staw pochodzą od wszystkich nerwów biegnących w okolicy wu łokciowego(nerw pośrodkowy, mięśniowa-skórny, łokciowy i promieniowy). Staw łokciowy jest stawem w zasadzie zawiasowym.
Jego oś przebiega poniżej nadkłykci k. ramiennej, przez środek bloczka i środek główki k. ramiennej. W położeniu wyprostowanymi ramię i przedramię tworzą kąt U 5-IBO', w połaź maksymalnego zgięcia ok. 4 O'.
Staw ramienna-promieniowy jest stawem kulistym.
Zakres ruchów nie odpowiada drak w pełni zakresowi w typowym stawie kulistym. Ruchy w nim to jednak tylko z nie i prostowanie oraz rrchy obrotowe. Brak w nim typowych dla stawu kulistego 1 mego rodzaju ruchów, w tym przypadku ruchów odwodzenia k. promieniowej. Najbardziej wystające i macalne punkty kostne, węyrostek łokciowy i oba nadkbw położeniu wyprostowanym znajdują się na jednej linii. W położeniu zgiętym twe trójkąt równoramienny.
Odchylenia od tej zasady wskazują na chorobowe przeswW końców kości.Połączenia kości przedramienia Kość łokciowa i promieniowa łączy się w trzech miejscach:ko 4 bliższe kości tworzą staw promieniowa-łokciowy bliższy, końce 44 sze-staw promieniowa-łokciowy dalszy, wreszcie trzony łączą się łpomocą rozległego więzozrostu, tzw. 'błony międzykostnej(ryc.324-327).
Staw promieniowa-łokciowy bliższy ąjerzchnie stawowe. Staw promieniowa-łokciowy bliższy(articujjgioulndrisproaimdlis)jest stawem obrotowym. Głów k a s 1 aSąjest utworzona przez obwód stawowy głowy kości promieniojąne w k a zaś przez wcięcie promieniowe kości łokciowej i więjpierścieniowale. Obwód stawowy głowy kości promieąej *części skierowanej do kości łokciowej jest nieco wyższy od j-fąfel, przeznaczonej dla więzadła pierścieniowatego, które go jjuje. Obwód len, , kształtu stożkowatego, wierzchołkiem skierowajjętku dołowi. Po stronie promieniowej wyrostka dziobiastego kośjgeiowejznajduje się panewka stawowa w postaci wcięcia ąieniowego kości łokciowej:pokrywa ona około jednej ąrtej obwodu głowy kości promieniowej.324 Prawy staw ieniowo-łokciowy otwarty przez cięcie więzadła pieruowatego. Głowa promieniowej odłaku dołowi.
Uwijane powierzchnie we i więzadło Poboczne.
Widok ze)bocznej:wzoroe na Rouwerze.
Olecranon.
lncisura radialis.
sę--Lig, ennulere radli(przeciętej.
**Ćg*u*um.
--Radius.
8 za 8 o pierścieniowate kości promieniowej(ligdmentum mnuldreW uzupełnia panewkę kostną. Więzadło to przyczepia się do przed 9 i tylnego brzegu wcięcia promieniowego kości łokciowej i obejśobwód stawowy głowy kości promieniowej:na stronie wewnęśtest ono często pokryte chrząstką. Więzadło pierścieniowate jest 9 mocne, kształtem dostosowane do stożkowatego obwodu głowy, @lu dołowi lejkowato zwężone. Z tego powodu głowa kości u do 88 ejedynie z trudem daje się wyciągnąć z więzadła. U dziecka jest leszcze znacznie słabsze, stąd duża możliwość zwichnięcia główki 9 wej przez pociąganie dziecka za rękę.


Więzadło czworokątne(ligdmentum a(4400.
Oprócz więzadła pierścieniową jeszcze drugie, więzadło czworokątne, łączy obie kości przedramienia w stawie prą mowo-łokciowym bliższym. Jest to pasmo włókniste, poziomo rozpięte między da brzegiem wcięcia promieniowego kości łokciowej a odpowiadającą mu częścią szyjją ści promieniowej. Więzadło to jest rozluźnione w położeniu spoczynku kończyny g-.4 ty jY.
Ugamentumernulare redli Przyczep torebki stawowej 8 ecessus secciforrnis.Processus styloideus rao 7.
Oś ruchów obrotowych.


ej.
Ryć.
319.
Przebieg linii nasadowej(--ee 4)i linii przyczepo tore 6@a-koniec dalszy kości ramiennej widziany od przodu:b-kameę ści łokciowej od strony promieniowej:c-koniec bliższy kości promieniową(.Capaula ertculoris-, .
Ępicondylui hterwis.
lig, eollaterole cecelr.
Lig, ennulere redli.
Terdo m.
jł).
**Q(?.
bat', żcół.
Radka są.
JĄ.
-Hurnerus.
Wir.
ki.
2--Ępicondyl.
e-Ug, ocliło.
Chorda oNiquo.
Membrana internaeł ontorechll.
Ryć.
320. Staw łokciowy prawy widziany od przodu.
ą Q, -oplenia tłuszczowe wypełniają więc wolne przestrzenie, które powstają*e*a*p*s*wa*a*e*zzQją jęąziowe, które znajdują się w otoczeniu stawu, zazwyczaj nie łączą się W 4 g(ona włóknista torebki stawowej po stronie przedniej ągęt przez pęczki włókien przebiegających w kierunku pojwśnym:często daje się tu stwierdzić silniejsze pasmo, któąsię powyżej nadkłykcia przyśrodkowego i biegnie w kiejieniowywi ku 4 ołowi Na ogół jednak ściany przednia ąwią słabe miejsca torebki, natomiast ściany boczne są baręzmocnionewięzadłami biegnącymi po obu stronach bocz*Stanowią one silną ochronę przed zwichnięciem. jjw poboczne łokciowe(ligdmentum collcterdle ulncreje płaskie, trójkątne pasmo więzadłowe biegnące po stronie torebki. Ciągnie się ono od nadkłykcia przyśrodkowego silgie do brzegu łokciowego wcięcia b(oczkowego:na jego czę.rticu la ris.
lig, collaterale radiale.
6 lig, annulare radli.
WaousI i I.
O/na"9441 Staw łokciowy prawy widziany ze strony bocznej. i Boajduje się powierzchowny silny i gruby pęczek, który W 9 podstawy wyrostka dziobiastego. Więzadło poboczne 9@ega przesuwaniu się kości łokciowej w kierunku pro 9 poboczne promieniowe(ligcmenhm collmerdlete po stronie promieniowej torebki. Rozpoczyna się ono ś@o na nadkłykeiu bocznym, dzieląc się następnie na dwa*na:jedno biegnie do przodu, drugie do tyłu głowy koś.


ej promieniowej:przyczepiają się one na kości łokciowej ąyprzodu, częściowo do tyłu od wcięcia promieniowego, ąęądzy obu ramionami tego więzadła jest wypełniona wjąrozpoczynają się na nadkłykciu i łączą z włóknami więżą niowatego kości promieniowej(s. 497).
Więzadło poboczne Qnie przyczepia się więc do kości promieniowej, a tym sąą(nicza jej ruchów obrotowych. Natomiast zapobiega ona jsię kości promieniowej w kierunku łokciowym, a przeąewzmacnia więzadło pierścieniowate. Tętnice zaopatrujące staw łokciowy pochodzą z sieci stawowej, ktąęą ąona utworzona z gałązek tętnicy głębokiej ramienia, górnej i dolnej łają łokciowej(od tętnicy ramiennej)oraz tętnic wstecznych odchodzących ąą'wet i promieniowej.sW**\.
Ot LI*'(S(r lik*.
A 7 ęjj.
Yjjłł?
*Ż*'ijjj(Ś ęf.
Ryć, 32 z.
Staw lok kroju strzałkowym a(zgięte:b-położenie łfre:z przodu i z tylu pienie tkanki tłu mat.Nerwy.
Wszystkie wielkie pnie nerwowe ramienia w okolicy stawu ło@8(do niego gałązki. Ściana przednia otrzymuje włókna od nerwu pośrodko@wo-skórnego. Ściana tylna jest unerwiona przez drobne gałązki nerwu łeKDMTIOWCĘOMechanika stawu łokciowego. Oś stawu łokciowego(ramienna-łok@o 6-promieniowego)przechodzi przez środek bloczka i główki kości rw@e 88 śMponiżej obu nadkłykci. W stawach tych odbywają się ruchy zgięcia i p 94 rych udział biorą wspólnie obie kości przedramienia:więzadło pierś@84(p. dalej)przywiązuje do kości łokciowej kość promieniową, która z@nywać jej ruchy. Oś stawu łokciowego nie jest stała.
W rzeczywistości chy w stosunku do wielu osi chwilowych, które wahają się dokoła osi 4 ry pozostawia jakiś punkt kości łokciowej w jej ruchu, nie twarz tinzakowatą. Te odchylenia od czystego ruchu zawiasowego są je 4 o@P 4 praktycznie me odgrywają roli:powodowane są one układem mięś@. (4 wiem, z wyjątkiem mięśnia ramiennego, nie jest ściśle i wyłącznie rJ@8 ĘZ tego powodu staw łokciowy(ramienna-łokciowy)należy uważać za 444 wy z różnymi osiami chwilowymi, które wahają się w stosunku do osi.ą-ęprostowaróm ramię i przedramię u mężczyzny tworzą kąt l 75', u koągj:. Nadmierne prostowanie występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn, j jgeci, u łW 8 h wórosłeł 4 ziobiasW i łokciowy są słabiej rozwinięte. ja jwoenych wórostd te są silnie rozwinięte imogą powodować ograniczę i ąww. W położeniu maksymalnego zgięcia ramię i przedramię tworzą kąt jawnie ruchu prostowania nasłępuje ostatecznie przez oparcie się wyąąegoo@o 888 teko 9@osO+a W chwili zginania hamowanie odbywa się jję przez napięcie tylnej ściany torebki stawowej i mięśni prostujących, y wzące między ramieniem i przedramieniem zginacze, ostatecznie przez ąąęostka dziobiastego z dołem tego wyrostka.ołożenie wyrostka w stosunku do obu idok od tyłu:czgięte o 9 O':b wyprostowane.enno-promieniowy ze względu na budowę powierzchni stawowych jest sta, wykonuje jednak tylko dwa rodzaje ruchów:zginanie i prostowanie oraz we Pierwsze wykonuje wspólnie z ruchami w stawie ramienna-łokciowym. ruchy obrotowe głowy kości promieniowej na główce kości ramiennej. Webami obrotowymi w stawie promieniowa-łokciowym bliższym. Ruch u nie występuje, ruchy odwodzenia kości promieniowej są bowiem nieWowakości promieniowej nie we wszystkich położeniach stawu styka się ś'9884 Bości ramiennej. Powierzchnie stawowe stykają się w ruchach zgięPósWm.
Jest to położenie największej stabilizacji stawu łokciowego i jest nawralnym, w którym staw znajduje się w czasie wykonywania subtelWpołożeniu wyprostowanym głowa kości promieniowej tylko z przodu ł 884 o 4 olnego końca kości ramiennej. Z boków obie kości nieco odstają od A promieniowej wyraźnie się wyczuwa szczelinę stawową miedz)g@@4 et a głową kości promieniowej 946 wne połączenia kostne w stawie łokciowym ulegają łatwiej uszkodzełśl 8@lKie połączenia ręki, z tego też powodu zwichnięcia nie są tak rząd 99966 z jego wielką ruchomością najtrudniej może być zastąpiony inrymiś'968 łokciowego dają się najlepiej stwierdzić w widoku od tyłu NajbarP 9 P 98 kly kostne, wyrostek łokciowy i oba nadkłykcie, w położeniu wópro(9+44 się na jednej linii, w położeniu zgiętym zaś tworzą trójkąt równoraó'(ĘĘ 9?49)4 na shorobowe przesunięcia końców kości(ryć, Iza), ABęśnie, które działają na staw łokciowy, możemy podzielić na dwie-P(łożonych na powierzchni przedniej stawu, i prostowników, znajdują 9 P@e tylnet. Głównymi zginaczami są mięśnie:dwugłowy ramienia i ra 89 śP@oneprzez nerw mięśniowa-skórny:są one wydalcie wspomagane BWenno-promieniowy, w mniejszym stopniu-przez nawrotny obły oraz.


prostownik promieniowy długi nadgarstka.
W porównaniu do nich działanie pozostąjęzginaczy(zginacz promieniowy nadgarstka, prostownik promieniowy króOi nadgarsjym, dłoniowy długi)jest nieznaczne. Głównymi prostownikami są obie królic głowy śnią trójgłowego, które działają wyłącznie na staw łokciowy:również głowa długą silne działanie, choć mniejsze od poprzednich. Z mięśni pomocniczych najsilniej d(mięsień łokciowy.
Zginacze są znacznie silniejsze niż prostowniki i ich napięcie ynus)powoduje też położenie lekkiego zgięcia, w którym zwykle znajduje się sław fokę wy w stanie spoczynku.Streszczenie Staw łokciowy(art. cubiti)jest stawem złożonym z trzech stawów objętych wspWtorebką stawową. Jego składowymi są stawy ramienna-łokciowy, o typie zawiasowym, ramienna-pa mieniowy-kulisty i promieniowa-łokciowy bliższy, obrotowy. Ten ostatni wraz ze swem promieniowa-łokciowym dalszym umożliwia ruchy nawracania i odwracprzedramienia wraz z ręką. Główkę stawu ramienna-łokciowego(art. humeroulnaris)tworzy bloczek k. ramiennpanewkę-wcięcie'b(oczkowe k. łokciowej, między wyrostkiem łokciowym a wyr kiem dziobiastym. Główkę stawu ramienna-promieniowego(art. humeromdidis)twoągłówka k. ramiennej, jego panewkę-dołek głowy k. promieniowej na k. ramiennej. Panewka ma po stronie łokciowej wydajniejszy brzeg, obłączek skośny(lunula o ma), stanowiący pewne zabezpieczenie przed ześlizgiwaniem się główki z panewki. Wkleszczeniu się torebki stawowej między powierzchnie stawowe zapobiega w prpadku stawu zgiętego pociąganie przez m. ramienny, w przypadku wyprostowanego przez głowę przyśrodkową m. trójgłowego. Uwypuklenie torebki stawowej ku dołowi między obiema kośćmi przedramienia rnowi zachyłek workowaty(recessus sdccifrmis). Więzadła stawu łokciowego wzmacniają ten staw od strony łokciowej i promienia Są to więzadło poboczne łokciowe(lig, collmerdle ulnare)i więzadło poboczne pro niowe(lig, collmerdle radiole). Tętnice zaopatrujące staw łokciowy tworzą sieć sławo łokcia. Nerwy zaopatrujące staw pochodzą od wszystkich nerwów biegnących w okolicy wu łokciowego(nerw pośrodkowy, mięśniowa-skórny, łokciowy i promieniowy). Staw łokciowy jest stawem w zasadzie zawiasowym.
Jego oś przebiega poniżej nadkłykci k. ramiennej, przez środek bloczka i środek główki k. ramiennej. W położeniu wyprostowanymi ramię i przedramię tworzą kąt U 5-IBO', w połaź maksymalnego zgięcia ok. 4 O'.
Staw ramienna-promieniowy jest stawem kulistym.
Zakres ruchów nie odpowiada drak w pełni zakresowi w typowym stawie kulistym. Ruchy w nim to jednak tylko z nie i prostowanie oraz rrchy obrotowe. Brak w nim typowych dla stawu kulistego 1 mego rodzaju ruchów, w tym przypadku ruchów odwodzenia k. promieniowej. Najbardziej wystające i macalne punkty kostne, węyrostek łokciowy i oba nadkbw położeniu wyprostowanym znajdują się na jednej linii. W położeniu zgiętym twe trójkąt równoramienny.
Odchylenia od tej zasady wskazują na chorobowe przeswW końców kości.Połączenia kości przedramienia Kość łokciowa i promieniowa łączy się w trzech miejscach:ko 4 bliższe kości tworzą staw promieniowa-łokciowy bliższy, końce 44 sze-staw promieniowa-łokciowy dalszy, wreszcie trzony łączą się łpomocą rozległego więzozrostu, tzw. 'błony międzykostnej(ryc.324-327).
Staw promieniowa-łokciowy bliższy ąjerzchnie stawowe. Staw promieniowa-łokciowy bliższy(articujjgioulndrisproaimdlis)jest stawem obrotowym. Głów k a s 1 aSąjest utworzona przez obwód stawowy głowy kości promieniojąne w k a zaś przez wcięcie promieniowe kości łokciowej i więjpierścieniowale. Obwód stawowy głowy kości promieąej *części skierowanej do kości łokciowej jest nieco wyższy od j-fąfel, przeznaczonej dla więzadła pierścieniowatego, które go jjuje. Obwód len, , kształtu stożkowatego, wierzchołkiem skierowajjętku dołowi. Po stronie promieniowej wyrostka dziobiastego kośjgeiowejznajduje się panewka stawowa w postaci wcięcia ąieniowego kości łokciowej:pokrywa ona około jednej ąrtej obwodu głowy kości promieniowej.324 Prawy staw ieniowo-łokciowy otwarty przez cięcie więzadła pieruowatego. Głowa promieniowej odłaku dołowi.
Uwijane powierzchnie we i więzadło Poboczne.
Widok ze)bocznej:wzoroe na Rouwerze.
Olecranon.
lncisura radialis.
sę--Lig, ennulere radli(przeciętej.
**Ćg*u*um.
--Radius.
8 za 8 o pierścieniowate kości promieniowej(ligdmentum mnuldreW uzupełnia panewkę kostną. Więzadło to przyczepia się do przed 9 i tylnego brzegu wcięcia promieniowego kości łokciowej i obejśobwód stawowy głowy kości promieniowej:na stronie wewnęśtest ono często pokryte chrząstką. Więzadło pierścieniowate jest 9 mocne, kształtem dostosowane do stożkowatego obwodu głowy, @lu dołowi lejkowato zwężone. Z tego powodu głowa kości u do 88 ejedynie z trudem daje się wyciągnąć z więzadła. U dziecka jest leszcze znacznie słabsze, stąd duża możliwość zwichnięcia główki 9 wej przez pociąganie dziecka za rękę.


Więzadło czworokątne(ligdmentum a(4400.
Oprócz więzadła pierścieniową jeszcze drugie, więzadło czworokątne, łączy obie kości przedramienia w stawie prą mowo-łokciowym bliższym. Jest to pasmo włókniste, poziomo rozpięte między da brzegiem wcięcia promieniowego kości łokciowej a odpowiadającą mu częścią szyjją ści promieniowej. Więzadło to jest rozluźnione w położeniu spoczynku kończyny g-.4 ty jY.
Ugamentumernulare redli Przyczep torebki stawowej 8 ecessus secciforrnis.Processus styloideus rao 7.
Oś ruchów obrotowych.
Marga interossetiscaoW.
Oś ruchów obrotowych.
-Chorda obliqua.
Membrana inrerossea*ertebrechii.
--Wargo interosseus ulnae.
-Recessus sacciformrs.
Caput ulnaeDiscus erticularisProcessus sryloideus wnae.Ryć.
325. Połączenia kości przedramienia widziane od przodu:częściowo wg Lanza i Wachsmutha.yąę do przodu), napicie zaś zarówno w ruchach pronacji, jak i supinacji, kiedy a jokoła szyjki kości promieniowej, przyczyniając się do ograniczenia powyżęąjcliOóMóStaw promieniowa-łokciowy dalszy ąąjerzchnie stawowe Powierzchnie stawu promieniowa-łokciowe-. ąjgzego(articwatio radiownaris distalisj są analogiczne do poyąwnistawu bliższego, tylko kości promieniowa i łokciowa zamieęjęrolami:u góry panewka jest utworzona przez kość łokciową, c-przez kość promieniową. Obejmuje ona główkę stawową, którą jyzy głowa kości łokciowej. Otacza ją obwód stawowy:w%-eiwieństwie do obwodu kości promieniowej nie biegnie on jednak jją głowy, lecz zajmuje jedynie około jej połowy. Z przodu wysoywwodu wynosi ok.
I cm, ku obu bokom stopniowo opada, w całojeętwięc kształtu sierpowatego. Panewkę stawową tworzy w c i ęąłokciowe kości promieniowej, które obejmuje**-/yiwodu główki(ryc, 204 Izy(ążek stawowy(discus drticulms). Do stawu promieniowa-łokciogodalszego należy krążek stawowy, który przylega do dolnej, nieejpowierzchni głowy kości łokciowej, pokrytej chrząstką włókniK 3 rążekten, kształtu trójkątnego, jest zbudowany przeważnie włókien łącznotkankowych. Przyczepia się on z jednej strony do wymkarylcowatego kości łokciowej, z drugiej-do krawędzi między dęciem łokciowym a powierzchnią nadgarstkową kości promieniał. Jest on dwuwklęsły:na obwodzie ma grubość ok, 5 mm.
Poierzchniagórna krążka jest zwrócona do głowy kości łokciowej, dolzaś-ku kościom nadgarstka:w ten sposób krążek oddziela jamę Mu promieniowa-łokciowego dalszego od jamy stawu promieniowa dgarstkowego. , 8@o 4 ku przyczepo krążka do kości promieniowej często znajduje się mała szczelina, ?oba wymienione stawy łączą się. U, ludzi starych ma on czasem pośrodku otwór@Bu jajowatego. Znaczenie morfologiczne krążka nie jest wyjaśnione.
Nie wiadomo.
Pojawia się on w związku z występowaniem tzw. kości pośredniej przedramienia(os e 8@edium mtebraehiP), która zjawia się u zarodków ludzkich pod krążkiem stawo**w postaci grudki chrzęstnej i następnie zanika. r PBebka stawowa.
Torebka stawowa, luźna, lecz mocna, jest najgrubsza po stronie Jyl-ŻS Pózy kości promieniowej. Przyczep torebki biegnie prawie wszędzie ściśle wzdłuż ś 929 w chrząstki stawowej albo krążka. Tylko w przestrzeni międzykostnej powyżej Ń'989 w chrząstki stawowej znajduje się wypustka torebki wysokości ok. I cm, wysłana:Ń 94 maziową:tworzy tu ona zachyłek workowaty(recessus sdcciformis). Jama'***wa nie stanowi przestrzeni jednokształtnej, lecz załamana jest pod kątem prostym:Ś 9 W sześć znajduje się między obiema kośćmi przedramienia, druga-między kością??89 międzykostna przedramienia Wzestrzeń między obiema kośćmi przedramienia jest wypełniona*płóie całkowicie błoną międzykostną przedramienia(membmnc mterŚ 9 ed cntebrachii). Ta mocna blaszka włóknista jest rozpięta między.


brzegiem międzykostnym kości łokciowej i promieniowej(sgndeąąmdioulnms). W części środkowej jest ona najsilniejsza:tutaj pąJwłókien biegną równolegle do siebie i przeważnie skośnie od kośet'mieniowej ku dołowi do kości łokciowej W części górnej, a zwłaęjw części dolnej, traci ona ten jednolity przebieg, wysyła włókna, wszystkich kierunkach i może naweJ układać się w kilka warstw, .ił.
jj.
Ryć.
326.
Przebieg linii nasadowej(i linii przyczepo torebki stawowej(d-koniec dalszy kości łokciowej pr(widziany od strony bocznej:b-koniec szy kości promieniowej prawej od prz.U obu końców błona zawiera otwory.
Przez otwór górny przechodzą naczynia mjykostne tylne, przez dolny gałązki końcowe naczyń międzykostnych przednich przdzą na stronę grzbietową ręki, przykryte przez mięsień nawrotny czworoboczny. Ufbłona międzykostna styka się bezpośrednio'z zachyłkiem workowatym stawu promie wo-łokciowego dalszego i łączy się z torebkę tego stawu. Ku górze błona międzykosięga aż do guzowatości kości promieniowej i kończy się silnym, okrągławym pas włóknistym, tzw. struną skośną(chorda obOqw). Struna ta biegnie od guzowa kości łokciowej skośnie ku dołowi do okolicy położonej nieco poniżej guzowatości kpromieniowej. Między struną skośną a końcem bliższym kości promieniowej pozo dość znaczny otwór, przez który w ruchach nawracania guzowatość kości promienia wraz z owijającym się dokoła niej ścięgnem mięśnia dwugłowego może uwypuklać si stronę grzbietową.Mechanika stawów promieniowa-łokciowych Oba stawy promieniowa-łokciowe, bliższy i dalszy, są stawami czynnościowo sprz? nymi:ruchy odbywają się w nich zawsze równocześnie.
Są to st a wy o b rot owe(culationes trochoideae)kości przedramienia i ruchy odbywają się dokoła osi biega przez środek głowy kości promieniowej, skośnie przez przestrzeń międzykostną, róległe lub prawie równolegle(pod kątem 206)do kierunku włókien części środkowej bhmiędzykostnej oraz przez głowę kości łokciowej. Gdy ręka jest odwrócona, obie łprzedramienia leżą równolegle zwrócone do siebie brzegami międzykostnymi. Gdy jest nawrócona, kość promieniowa krzyżuje od przodu kość łokciową. W stawie pro mowo-łokciowym bliższym głowa kości promieniowej w obrębie pierścienia utwór go przez więzadło pierścieniowate i wcięcie promieniowe kości łokciowej wyłPobrót do wewniątrz, czyli nawracanie, i obrót na zewnątrz, czyli odwracanie. W sWpromieniowa-łokciowym dalszym koniec dalszy kości promieniowej wraz z ręką BY nuje dokoła kości łokciowej obrót do wewnątrz, czyli ruch nawracania:w przecikierunku-ruch obrotowy na zewnątrz, czyli ruch odwracania. Gdy sław łokciowy jest wyprostowany, przedłużenie osi ruchów obrotowych prze mienia ku górze biegnie przez środek głowy kości ramiennej. Wskutek tego może@6 koła tej samej osi wykonywać nie tylko ruchyobrotowe kości promieniowej w sta@promieniowa-łokciowych, lecz również-kości ramiennej w stawie ramiennym. W saJącyw ramieniu oś taka odpowiada mniej więcej, linii ciężkości"ramienia. Załes ruchów obrotowych przedramienia waha się w granicach IZO-HO', przy 9.yjmowany przede wszystkim przez n a p i ę c i e(tonus)mięśni nawrotnych i odą-Po wyłączeniu tego napięcia zakres ruchów może wzrosnąć o 4 O-5 O', nnaksiyęęgł 5-l 9 O'. W obu położeniach krańcowych obie torebki stawowe są napięte, jąęeniu odwróconym napina się również struna skośna. Iygjąie blon)wRdz 3 kosinej.
Błona międzykostna jest silnie napięta w średnim po*węzedramienia(między ruchem nawracania i odwracania). W położeniu tym Qju kości odchylają się najbardziej od siebie. We wszystkich innych położeniach y jub mniejsza liczba pasm włóknistych błony traci swe napięcie. Błona między Q ale gra więc większej roli w hamowaniu ruchów nawracania i odwracania. Natojąąona duże znaczenie hamując podłużne przesuwanie się kości promieniowej w yj to kości łokciowej, co w nieznacznym stopniu odbywa się w czasie wyprosto(ą stawu łokciowego. Tymi samym błona międzykostna stanowi ważne zabezpiej.
Ucisk działający na kość ąeniową przenosi ona poprzez kość łokciową jy ramienne. Błona międzykostna uzupełnia*ym w znacznym stopniu pole przyczepo rnię*zed*a*ienią. głanie mięśni.
W porównaniu z mięsniami wymi ramienia działanie analogicznych przedramienia jest znacznie słabsze, przy odwracacze przedramienia są silniejsze niż e nawrotne. Z tego powodu wiele narzędzi, bokręty, świdry itp. , jest przystosowanych chów odwracania dla osób praworęcznych. :ramię swobodnie zwisa, ręka ustawia-się w ieniu pronacji, natomiast w położeniu supinatylkopod wpływem działania mięśni. Moc mięsniami nawrotnymi są mięśnie krzyżują owierzchnię przednią kości przedramienia. iejszy jest mięsień nawrotny obły, szczegół dy staw łokciowy jest zgięty:znacznie słabszy jesień nawrotny czworoboczny, zginacz proiowynadgarstka i prostownik promieniowy i nadgarstka. Najsilniejszym odwracaczem(z enia nawróconego)jest mięsień dwugłowy ś@a. Wspomagany jest on przez mięśnie, odśzprzedramienia, odwodziciel i prostownik tłuka, prostownik krótki kciuka i prostowkaziciela. Mięsień ramienna-promieniowy twej głównej czynności zginania może rówP(wodować nawracanie lub odwracanie amienia w zależności od swego położenia.647 Kościec części wolnej kończyny górnej 4 Przedramię i ręka:a-w położeniu od 9 corym:b-w położeniu nawróconym. 8 promieniowa-łokciowy bliższy(art. radioulnaris proaimalis)jest stawem obrotoŃBwkęstawową tworzy obwód stawowy głowy k. promieniowej, panewkę F promieniowe k. łokciowej i więzadło pierścieniowate, ś 98 o pierścieniowate(lig, mnulare rddii)obejmuje obwód stawowy głowy k. pro.


mieniowej, przyczepiając się do przedniego i tylnego brzegu wcięcia pronueniyyłokciowej. Więzadło czworokątne(lig, quadrdtum)jest silnym pasmem wjąwzmacniającym staw promieniowa-łokciowy bliższy, rozpiętym między doląęągiern wcięcia promieniowego k. łokciowej a szyjką k. promieniowej. Ogranicza oąjnawracania i odwracania owijając się koło szyjki k. promieniowej. Staw promieniowa-łokciowy dalszy(art. rddioulnms distdis)tworzy głowa-, ją wet z jej obwodem stawowym i panewka, którą jest wcięcie łokciowe k. promteąjąDo dolnej powierzchni głowy k. łokciowej przylega trójkątny krążek stawowy ją anicularis). Jego dalsza powierzchnia przylega do kości nadgarstka.
Oddziela oj stawu promieniowa-łokciowego dalszego od jamy stawu promieniowa-nadgarstka Torebka stawowa luźna, lecz mocna, w przestrzeni międzykostnej tworzy zachyjeykawały(recessus sccciformis)-podobnie jak w stawie promieniowa-łokciowej S/yDl. Błona międzykostna przedramienia(membrana interossed antebmchii), rozpiętą dzy brzegami międzykostnymi obu kości, jest najsilniejsza w części *rodkowej, g, końców ma otwory dla przejścia naczyń. Ku górze kończy się silną struną skośną(eobijana), biegnącą od guzowatości k. łokciowej do okolicy poniżej guzowatości ĘOMTIOWC). Oba stawy promieniowa-łokciowe są sprzężone z sobą stawami obrotowymi, godbywają się tu dookoła osi biegnącej przez środek głowy k. promieniowej, skośnie błonę międzykostną i przez środek głowy k. łokciowej. Odbywa się tu nawracanie wracanie.
W położeniu odwróconym obie kości przedramienia biegną równolegle ąbie, w nawróconym k. promieniowa krzyżuje od przodu k. łokciową. Uzupełnieni chów obrotowych w obu stawach promieniowa-łokciowych są ruchy obrotowe k 3 miernej w stawie ramiennym-wobec osi będącej przedłużeniem osi stawów pro wo-łokciowych, a biegnącej przez głowę k. ramiennej. Błona międzykostna nie hamuje ruchów obrotowych, a zapobiega podłużnemu pwanto się k. promieniowej wobec łokciowej(np. przy upadku na wyciągniętą Uzupełnia też ona pole przyczepo mięśni przedramienia.Stawy ręki Ręka zawdzięcza swą ruchomość wielu stawom, do których rai 1)staw promieniowa-nadgarstkowy, 2)staw śródnadgarstkowy, 3)łączenia stawowe szeregu bliższego kości nadgarstka, 4)połącz stawowe szeregu dalszego kości nadgarstka, 5)stawy między szeredalszym kości nadgarstka i kośćmi śródręcza, 6)stawy między ko 4 śródręcza hyc.328-33 I).
Staw promieniowa-nadgarstkowy Staw promieniowa-nadgarstkowy(drticulmio rddioecrped), staw-b liż szy ręki jest stawem elipsoidalnym z poprzecznie wioną osią długą. Ł, ączy on wyłącznie kość promieniową z szerebliższym kości nadgarstka, głowa kości łokciowej nie dosięga bo nadgarstka. Zamiast niej łączy się z nadgarstkiem krążek stawoBYPowierzchnie stawowe. Panewka stawowa utworzona jet trzech czwartych przez powierzchnię nadgarstkową kości promie wet i w jednej czwartej przez krążek stawowy. Panewka nie jest W wioną ściśle prostopadle do długiej osi przedramienia, lecz jest pochylona ku stronie łokciowej i do przodu:dlatego też zwiększa zakres ruchów stawu w obu tych kierunkach. Powierzchnia staw.
ą promieniowej ma dwa pola:promieniowe, trójkątne, które w poątuspoczynkowym, czyli średnim, łączy się z kością łódeczkowatą, yeiowe, czworokątne, łączące się z kością księżycowatą. Oba pola jyłzielone niezbyt silną krawędzią chrzęstną.
Krążek stawowy w-zeniu spoczynkowym przylega głównie do kości księżycowatejy 104 i 328). Główka stawowa jest kształtu jajowatego.
Z wyjąąjkości grochowatej jest ona utworzona przez wszystkie kości szejliższegonadgarstka:łódeczkowatą, księżycowatą i trójgraniastą. ąądła międzykostne łączą te kości w jedną całość:są one pokryte jstką, uzupełniającą powierzchnię stawową główki. Główka sławą odpowiada panewce pod względem kształtu, pod względem jgości jednak jest znacznie od niej większa, zwłaszcza w kierunku jiowo-grzbietowym, choć również w kierunku poprzecznym. jabka stawowa.
Torebka stawowa jest obszerna i luźna.
Przyczepia się wszędzie do ę 3 w powierzchni stawowych kości promieniowej, krążka stawowego i kości nadgą. Jest ona wzmocniona więzadłami, które przeważnie przerzucają się nie tylko staw bliższy ręki, ale również przez dalszy. Bardzo często j a ma stawowa łączy z jednym stawem, lub nawet z kilkoma stawami sąsiednimi:ma to znaczenie w sze(u się stanów zapalnych stawów ręki. Szczelina stawowa biegnie poprzecznie mniej ej wzdłuż linii łączącej końce dalsze kości promieniowej i łokciowej. Linia ta pokrydęz bruzdą bliższą zgięcia skóry ręki(restrictP), która biegnie powyżej bruzdy dalj ręki(rascetta':ryc. 5 O 8).
Staw śródnadgarstkowyław śródnadgarstkowy(drticulctio mediocdrped)albo st aw dały ręki jest utworzony przez oba szeregi kości nadgarstka. Kształt ierzchni stawowych jest znacznie bardziej złożony niż stawu poelniego:tutaj kości nadgarstka nie leżą w jednej płaszczyźnie:elina stawowa przebiega mniej więcej w kształcie poziomo ułożoliteryS, owierzchme stawowe. Zarówno szereg bliższy, jak i dalszy kości garstka tworzą i główkę, i panewkę stawową. Szereg bliższy Barza główkę po stronie promieniowej:składa się ona z części graniowej kości łódeczkowatej. Panewka znajduje się po stronie łokóei, jest ona utworzona z odcinka łokciowego kości łódeczkowatej 8 całej powierzchni stawowej kości księżycowatej i trójgraniastej. 4 er e gu d a I s z ym główka i panewka są ustawione odwrotnie. Po@e łokciowej jest ustawiona główka, utworzona przez kość baczy 64 i głowę kości główkowatej:po stronie promieniowej znajduje PWewka, ukształtowana przez powierzchnie stawowe kości czwoBcznejwiększej i mniejszej. *lawo śródnadgarstkowego odpowiada bruździe dalszej zgięcia skóry, która bie 98 Poziomie kości grochowatej i guzka kości łódeczkowatej(rdscettP). O ile kości**Wższego zachowują pewną ruchomość w stosunku do siebie, o tyle kości szeregu SP są ściśle złączone więzadłami między sobą i z kością śródręcza. Śródręcze i szeŚ 99 ykości nadgarstka, z wyjątkiem pierwszego promienia, tworzą jedną czynnoś*ca*os*.


*us s*cci*or*is.
articuwionisradioulnaris distalis*us a*ieu*ulnae*s*ri*ue*rum*cu*a*io o*spsŃDzWlBŚ*s pisi*ar*e.504.
Ona.
*s*ama*um.
(jąąrnentumi n*ercarpeu m i nteró%898 ł.
*s capi*a*um.
*s capi*a*um żrś 76.
Ę y ł 8.
J(z, -geulatio*drpome*carpe*.
-Radius, tigg, intercarpea*ero*e*-Articulatio radl. -Os lunetom.
-Os scaphoi.
Articuletiom ediocarpaa*s*p**s*p*iuArticu lato car p*e*poWcis-Articu(etiocarpomet'Os meta.*i gam en*u m me***.
intero*u PPł.
grzbietowe j(powierzchnie koś.
ta po stronie dłoniowej, luźna ą ąyęgą ęgywowa.
To*eP 88 F'BY?łg"WĘggX Ę.
ĆąŃ.
Q stawowych oP 9 g*zb*e*o*e*, p*z*czep*a s*ona*c*e do g*a*c pJawa 846988:Y 9 Ę? XWWgĘ''ggggygj. . . ***u, stale również 08198 Ż 96 YĘPŃh Yh ĆWy? 'ĄĘYŚógĘ'.
Ęg'g. . 'jgyĘyę, :gwy y ąa-a ęąwew promieni garstkowyn(ryc. 328).
BY ĘŃŚóWXg"óęXgĆ':', '. . wły ąąęąją i trójgWWęĘ XWŃYWggg Vęywjję((artic@88 łdnak pewną nieznaczną swobodę ruchów. YY?ć%Ę, ćN, 997 YXę 6 cjócj', 9%6. 6666667%óóćg.
XgóyógcjcjcjŚgcj'g. .
Y?'%-'. gggŃjXP?
TYYYŻ?
ŚŃĄPBłg 9%666, 77 gcjj, g. . . . jggw%ąX gswnież więzaPBa ó 89 PPł 99 P 98 łgócjygŚ'? Ą'ggyęg, . ag. . g. ęę Ięęytkie i urnożJ 68 P 8 l 9'PĘ'ĘĘ YĘR'? ĘgXcjggjyĘggXyjg%, ą ąęąwawatej(@r@c 88 P 9 PśĄ'F?
ĘYóóŃYgĘg', ć"gĘĆyj. . jXwa.
(uzna.
Szczelina stawowa jest ustawiona prawie prostopadle do mmych stawów nadwąrstkai czasem 34 czy się z jamą stawu promieniowa-nadgarstkowego. Silne pasma więjądłoweOigame@um pisohdmatum et pisometdcdrpeum)łączą kość grochowatą z Kawzykiemkości haczykowatej oraz ze stroną dłoniową podstawy V kości śródręcza. Więzaąjąte stanowią przedłużenie ścięgna zginacza łokciowego nadgarstka, które przyczepia ęię do kości grochowatej. Kość grochowatą można z łatwością wymacać i przesuwać po k. trójgraniastej, zwłaszęzagdy nadgarstek jest zgięty łokciowa. Połączenia stawowe kości szeregu dalszego nadgarstka Szczeliny stawowe wszystkich trzech połączeń między kośćmi szeregu dalszego nadgarstka-s ta wy mi ę dzyń a dg a rs tk o w e(articujmonesinterccrpece)są ustawione w kierunku długości przedramienia. Ku górze łączą się zazwyczaj z poprzeczną szczeliną stawu śród nadgarstkowego, ku dołowi również z poprzecznie biegnącą szczeliną stawu nadgarstkowa-śródręcznego. Od strony dłoniowej i grzbietowej są one zamknięte torebkami stawowymi. Krótkie i mocne więzadła torebek stawowych oraz więzadła międzykostne tak ściśle'łączą kości szeregu dalszego, że ruchy ich praktycznie nie odgrywają żadnej roli. Równocześnie wzmacniają one poprzeczne wypuklenie nadgarstka. Więzadła międzynadgarstkowe międzykostne(ligmentd mtercdrped mterossed), w liczbie trzech, łączą skierowane ku sobie powierzchnie stawowe wszystkich czterech kości szeregu dalszego. Położenie ich nie jest tak regularne jak górnych.
Nie stanowią one też całkowitej przegrody szczelin stawowych. Stawy nadgarstkowa-śródręczne i międzyśródręczneStawy nadgarstkowa-śródręczne(articulmiones cdrpometdcarpece)są utworzone przez powierzchnie stawowe dalsze kości drugiego szeregu nadgarstka oraz przez powierzchnie stawowe bliższe kości śródręCZB. Stawy międzyśródręczne(drticulationes intermetdcdrpede), w liczbie Jrzech, powstają przez styk podstaw li-V kości śródręcza. Wspólna, poprzecznie położona szczelina stawów nadgarstkowa soódręcznych łączy się z trzema krótkimi, podłużnymi szczelinami Bawów międzyśródręcznych:poza tym łączy się ona również ze szcze@amistawowymi w obrębie szeregu dalszego nadgarstka, tym samym Bęc pośrednio ze szczeliną stawu śródnadgarstkowego. Staw nadgarstkowa-śródręczny kciuka(crticulctio cdrpometaedrpedBWcis)stanowi staw całkowicie odrębny, nie łączący się z innymi. Żfależy on do stawów siodełkowatych, które w tak czystej formie nig 9@eindziej w ustroju nie występują. Miejsce największej ruchomości ŻBuka zostało przesunięte o jedno ogniwo wstecz:nie leży ono między śódręczem a palcem, tak jak w innych promieniach, lecz między nad 8+(stkiem a śródręczem. Powierzchnie stawowe kości czworobocznej A 9@kszej i podstawy kości I śródręcza są ukształtowane siodełkowata Postosowane do siebie:powierzchnia stawowa kości czworobocznej.


większej jest wypukła w kierunku dłoniowa-grzbietowym i wklęy. . kierunku promieniowa-łokciowym.
Na kości śródręcza jest uksz+ąwana odwrotnie.
Chrząstki stawowe są cienkie, grubość ich waha się od 9, 5 do I mm Torebka stąwjest obszerna i luźna, ale mocna, szczególnie po stronie grzbietowej:przyczepią ęQ przeważnie u brzegów chrząstki stawowej.Więzadła stawów ręki Bardzo mocna i odporna budowa ręki polega przede wszystkiątym, że między przedramię i rękę włączony jest ruchomy człon w staci szeregu bliższego kości nadgarstka, który zapewnia ręce dostKczny stopień ruchomości. Poza tym ręka zawdzięcza swoją silną buwe specjalnym więzadłom wzmacniającym i wreszcie czynnej ochry licznych ścięgien, które zstępując na rękę pokrywają i otaczają stąDlatego też uszkodzenia ręki w stosunku do jej wielkiej używam nie są częste. Pasma więzadłowe łączące poszczególne kości nie dają się na o ściśle odgraniczyć, tylko sztucznie można je od siebie oddzielić. Wie dla bliższego i dalszego stawu ręki są przeważnie wspólne, częścioprzedłużają się na stawy nadgarstkowa-śródręczne:potraktujemy jednak dla każdego stawu oddzielnie. Więzadła stawu promieniowa-nadgarstkowego.
Najsilniejsze więrdla biegną od kości promieniowej do nadgarstka. Przenoszą one przwszystkim ruchy obrotowe z przedramienia na rękę. Poza tym pas idące od kości promieniowej wydatnie hamują ruchy odwodzenia to ciowego. Od kości łokciowej analogiczne pasma nie odchodzą lub.
bardzo słabe:z tego też powodu ruchy odwodzenia promieniowego. mniej hamowane niż ruchy odwodzenia łokciowego.
Na powierzę dłoniowej więzadła są równomierniej i bardziej powierzchownie raz żonę niż na grzbietowej, wskutek czego ruchy zgięcia grzbietowe w stawie bliższym ręki są silniej hamowane niż zgięcia dłoniowg(ryc. 329, 33 O).
1.
Więzadło poboczne promieniowe nadgarstka(ligamenhm co((8 e@rw mdide), krótkie i mocne, biegnie od wyrostka rylcowatego kości promienioBeikości łódeczkowatej:hamuje ono ruchy odwodzenia łokciowego ręki. Więz a 89 Pboczne łokciowe nadgarstka(ligamentum collaterdle carpi ulnare), i słabsze od poprzedniego, przyczepia się do wyrostka rylcowatego kości łokciowej ł'kości, grochowatej oraz trójgraniastej:hamuje ono ruchy odwodzenia promie@886 ręki. Oba te więzadła, jak już wspomniano, , z przedramienia przenoszą na r:84 PPodwracania i nawracania. Nadmierne odwodzenie ręki w kierunku łokciowyo 9 Ypromieniowym może doprowadzić do oderwania wyrostka rylcowatego kości pro@8 wet albo łokciowej. 2 Więzadło dłoniowe promieniowa-nadgarstkowe(ligme@@8 cdrpeum pdlmare), szerokie i bardzo mocne, rozpoczyna się na wyrostku ĘlcP 88 oraz na brzegu dłoniowym powierzchni stawowej nadgarstkowej kości pro@4 eP 89(i biegnie kilkoma mniej lub bardziej skośnymi pasmami do kości łódeczkowałei łśł?lig, radiocarpeum tolare.506.
ąątej, sjęeąniastej i główkowałej.
Napina się ono w ruchach zgięcia grzbietowego ĘĆŚ.
W jg'ycjągaą, -ąęą jyęąąąi cni owo-n ad garstk owe(@g@@e@W 8 P 869@****. ĘRĘĘ%Żggggg, . ***"'jggggy jg'ĘgĘ'gg, ggggg?'. 'gŚĘW'W%'?? W ĘWWgV Q-zchni grzbietowej kości szeregu bliższego nadgarstka. Napina się ono w ruchach.
**owego*ndwracan*a.
**ą*o*ukowa*e d*oniowe nadgars*ka*g*e*u***arp*GanS wwstaje przez połączenie się części włókien więzadła dłoniowego promienioj. aadgstkowego z analogicznymi włóknami biegnącymi od wyrostka rylcowategoęei łok*wej-więzadłem dłoniowym łokciowa-nadgarstkowym(lipamentam ulnoąeun:jjiare%. Wi ę z a dł o łuk oj-te gnbietowe nad g a rs łka Ótgamenfum crcuctum empi dorsdeł)biegnie wywniemidzy kośćmi nadgarstka od kości łódeczkowatej do trójgraniastej, przeskakuekość kiiężycowatą i nie przyczepiając się do kości przedramienia jak poprzednie:poowigbyć zaliczone do następnej grupy więzadeł:napina się ono w ruchach zgięcia mioweg i odwodzenia. Iięzadh stawu śródnadgarstkowego i stawów międzynadgarstkowych łączą poszczelne koki nadgarstka. Występują one w postaci:.
Radius.
**a*um.
Gig, r*d*m*wnare@falisto carpiwlweTubareullrł śślśąnóo'e(**m*cąrgj 1:118190(.znculatio 86'serporneOB(64 jxMc'r.
Membrana interossea*ebr*ch*, bm Articuletio radioulneris.Processus styloideusnoce, lig, ulnocarpeumpamacelig, collaterale carpiwnareTendo m. fexoris carpiwnacisOs pisifrme-Lig, pisohametums lig, pisometacarpeumHamulus ossis harnatiaee Ligamertgcarpornelecerpeepamecie'?sUgamenta metacarpee za/mace., *ig, me*c*rpeum 86 transversum profundum.
-Zagina fbrosa.
digitalom manna.
(odcięta).
****888.
329. Więzadła ręki prawej widziane od strony dłoniowej.'Gy, QuBretm uolare.


5.
Więzadeł międzynadgarstkowych dłoniowych, grzbietowe, ąi między k o stny er Cigamenta intercarpea palmaria, dorsdlia et mterosseat. Wij.
międzynadgarstkowe dłoniowe są to krótkie, płaskie, przeważnie poprzecznie lub ąąskośnie przebiegające pasma:te z nich, które biegnę promieniście od kości główk%. do otaczających ją kości, noszą nazwę więzadła promienistego nadgarąą(liganentum cdrpi rudidh(@). Część włókien tego więzadła, która przyczepia się ąjniosłości promieniowej nadgarstka(emmentw cdrpi radichs), zamyka bruzdę yączworobocznej większej, przekształcając ją w kanał koslno-włóknisty dla ścięgna zycza promieniowego nadgarstka. Więzadła międzyuadgarstkowe grzbietowe są tą ypasma przebiegające przeważnie poprzecznie lub skośnie od jednej kości do dęupasma te wytwarzają więzadło łukowate grzbietowe, o którym była już przedtem nnjjąDo tej grupy więzadeł należy również zaliczyć więzaBa międzykostne, z którymi ząnaliśmy się poprzednio. Więzadła stawów nadgarstkowa-śródręcznych i międzyśródręcznych. Trzecią ęęjywięzadeł stanowią krótkie i napięte pasma więzadłowe stawów płaskich(p. dalej)pbiegają one skośnie lub podłużnie na stronie dłoniowej i grzbietowej:są to:6, 7. Więzadła nadgarstkowa-śródręczne dłoniowe i grzbietowe gmenta ccrpometacazpea pdlmdrid et dorsdlt), które z wyjątkiem więzadeł pierwszpromienia wzmacniają stawy nadgarstkowa-śródręczne w jedną prawie nieruchomą łość. Więzadła te łączą szereg dalszy kości nadgarstka z podstawami kości śródręcząV. W szczelinie stawowej między zwróconymi ku sobie powierzchniami podstaw i IV kości śródręcza odchodzi więzadło nadgarstkowa-śródręczne miedz k o s 1 n e(ligdmentum cdrpometdcdrpeum interosseumć), które przyczepia się do zwrónych do siebie powierzchni kości haczykowatej i główkowatej:nie łączy się ono z wie dłem międzynadgarstkowym międzykostnym obu łych kości nadgarstka. Więzadło nągarstkowo-śródręczne międzykostne bardzo istotnie przyczynia się do wzmocnienia Membrana interossea antebrachii.Articulatio-cradioulnaris distalisProcessus styloideus-u/naelig, collaterale carpi-wiarę Os triquetrumlig. arcuarum carpi, oorsae.
Os hamaturnLigg.
car pometacar peadorsali a Ugg, metacarpea dorsalia.
Radius.
p Ug, radiocar-?'dorsalelig, collaterelcarpi radialeOs scaphoideuLigę, intr 4 dorsalia.Os trapeaium.
Articulatiocar porne(899 poWcis**s traoeeł.
. Os caphaturń.
Ryc.
330. Więzadła ręki prawej widziane od strony grzbietowej.y wzenia między śródręczem a szeregiem dalszym kości nadgarstka. W podobny sposób, połączone z sobą i prawie unieruchomione podstawy kości śródręcza:są to:g Więzadła śródręczne dłoniowe, grzbietowe i międzykostne(ligcyjranetucdrped pdlmdria, dorsd(id et mterossedĘ. Występują one w liczbie czterech j-tronie grzbietowej, w liczbie trzech-w głębi stawów i po stronie dłoniowej, gdzie jyąguje ich między I a li kością śródręcza. Wzmacniają one torebki stawów rniędzyśród*czn*ch*ye, *zg*silnym utrwaleniem sklepienia ręki, które wytwarzają kości nad, garstka, jest g. Troczek zginaczy(retmccuhm ńeaorum), dawniej zwany*****stersum). Więzadło to, rozpięte między wyniosłością promieniową ąłgarstka a łokciową, przemienia bruzdę w kanał nadgarstka eana*s ca*pt*c, *Naczynia i nerwy stawów ręki Unaczynienie stawów nadgarstka stanowią sieci nadgarstka dłoniowa i grzbietowa, me leżą na torebkach stawowych. Sieć dłoniowa jest przeważnie słabsza:jest ona tworzona przez drobne gałązki nadgarstkowe tęlnicy promieniowej i łokciowej, łuku oniowego głębokiego oraz tętnicy międzykostnej przedniej. Sieć grzbietowa jest utwoionaprzez gałązki tętnic promieniowej, łokciowej, międzykostnej przedniej i tylnej:jej ówne unaczynienie daje tętnica promieniowa. Unerwienie stawów ręki pochodzi po stronie dłoniowej z nerwu międzykostnego przeiego(gałęzi nerwu pośrodkowego):po stronie grzbietowej głownie od nerwu między sinego tylnego(od nerwu promieniowego)i od gałęzi grzbietowej ręki nerwu łokcia 820. Mechanika stawów ręki Wuchy w stawie promieniowa-nadgarstkowym i śródnadgarstkowym. W położeniu ałomicznym normalnym ręki osie palca Ul, kości główkowatej i przedramienia leżą na ej prostej. W położeniu tym torebki stawowe na całym swym obwodzie są równomieisłabo napięte. W ruchach ręki odróżniamy:1)ruchy obrotowe, już przedtem opisał 94 bywają się one w obu stawach promieniowa-łokciowych(ruchy nawracania i odP@aniaprzedramienia)i potęgują się w stawie ramiennym(ruchy nawracania i odwraWramienia):2)zgięcie dłoniowe i grzbietowe, 3)odwodzenie łokciowe i promieniał 41 ruchy obwodzenia, stanowiące kombinację ruchów zgięcia i odwodzenia. Gdy łąóruchy obwodzenia z ruchami obrotowymi, ręka może wykonywać ruchy jak w staehkulistych. ślecie dłoniowe i grzbietowe.
W ruchach zgięcia biorą udział zarówno staw FBeniowo-nadgarstkowy, jak i śródnadgarstkowy. Tylko stopień ich udziału jest róż)66 ęuehach zgięcia grzbietowego ręki zakres ruchu stawu bliższego jest mniejszy(ok. @ż dalszego(4 Ę.
W ruchach zgięcia dłoniowego stosunek jest odwrotny:ruch staPVższegoręki wynosi ok. 5 O', dalszego-ok.
3 O'.
Na ogół zgięcie grzbietowe jest 98@iejsze niż dłoniowe z powodu położenia panewki kości promieniowej, która nie śOerowana ściśle ku dołowi, lecz również nieco do przodu. Osie obu stawów ręki 4 poprzecznie do długiej osi ręki:oś stawu bliższego-poprzecznie przez kość sowatą, oś stawu dalszego-przez głowę kości główkowatej. W ruchu zgięcia łśowego guzek kości łódeczkowatej silnie występuje po stronie dłoniowej, w zgięciu 966 m w tym miejscu zaznacza się dołek. Ytkzadła podstaw kości śródręcza, dłoniowe, grzbietowe i międzykostne(ligamenta?88 ossium metdcarpaltum to(aria, dorsalia et mterosseaą.


Odwodzenie promieniowe i łokciowe Ruchy odwodzenia rgąąnieważ obrót obu szeregów kości nadgarstka nie o 4 bywa się dokoła ostowej, lecz każdy szereg obraca się dokoła osi przewegaJ 4 cej skośntą ągtrzech głównych kierunków. W ruchu o dw o dz cni a p r o mieniwęąwięc przesuwanie szeregu bliższego nie Wlko w kierunku łokciowym, lecę jnie dłoniowe i słabe nawracanie. Kość łódeczkowata przesuwa się w jwym, kość trójgraniasta-w kierunku grzbietowym. Jat że na-grzbiecteżnie wyczuwalna.
W ruchu tym kość czworoboczna większa zbliża się ąj ąkości promieniowej, kość grochowata oddala od kości łokciowej(rye, ygjyli III IV I li y 86%ę-ces O I.Odwiedzeń i e promie n i owe.
Odwiedzenie łokciowe.
Ryć.
331. Położenie kości nadgarstka w ruchach odwodzenia:schemat wg mów(tabl. XII i XIII).Kości szeregu bliższego gęsto liniowane.
W celu umożliwienia takiego położenia kość łódeczkowata obraca się 8 sposób, że między kością promieniową a czworoboczną większą ustawia 9 szym wymiarem poprzecznym. W tym położeniu odwiedzenia pronue@8 promieniowy(fooeola radialis:p. s. 824), położony na stronie grzbietow(8 ręki poniżej wyrostka rylcowatego kości promieniowej, bardzo pogł@@64 odwodzenia łokciowego przesunięcia te i przekształcenia odby 98 Wrym kierunku. Odległość między kością czworoboczną większą a ko 9 zwiększa się, między kością grochowatą a łokciową-zmniejsza J 88 e 4 wypełnia się prawie całkowicie przesuwającą się w kierunku grzbieW@kowal 4. Skośna oś ruchu stawu bliższego ręki biegnie od strony grz@eB(ku dłoniowym przez wyrostek rylcowaty kości promieniowej, głowę łw 4 i przez kość grochowatą. Szereg dalszy nie może oczywiście poruszać się dokoła tej samej osi, P 9 wykonywałaby w ruchu odwodzenia promieniowego również zgięcie 89 Ąsanie:szereg dalszy w ruchu odwodzenia promieniowego wykonuje 689 samym kierunku oraz zgięcie grzbietowe i odwracanie:tym samym 4@łniowego oraz nawracanie szeregu bliższego zostaje zniesione i ręka y 6 ł 9 Ę sie odwodzenie promieniowe. Ruchy szeregu dalszego odbywają się 888998.
ąąaej oWo@Je niż poprzednia.
Co się Wozy wielkości ruchów odwodzenia" jąwierzchnia stawowa nadgarstkowa kości promieniowej jest skierowana ą-jy do przodu, lecz i w kierunku łokciowymi, ruchy odwodzenią łokciowego Ę, ątększe niż odwodzenia promieniowego:z położenia pośredniego ręki pierwzą*k. *, drug*e*z*yęww o d z en i a r ę k i. Ruchy obwodzenia są kombinacją ruchów zgięcia i odyąąe m i ę śni. Na ruchy stawów nadgarstka najsilniej działają zginacze:praca ęęte równa pracy zginaczy w stawie łokciowym, gdy tymczasem działanie projwgwynosi tylko dwie piąte pracy zginaczy. Mięśnie odwodzące w stronę ąą ę-tmiejszymi zginaczami dłoniowymi ręki są oba zginacze palców, znacznie jQęą zginacz długi kciuka i oba zginacze nadgarstka:najsłabiej zgina dłonioąeieldługi kciuka. Zgięcie grzbietowe ręki najsilniej wykonuje prostownik g. jGej pracuJ 4 wszystkie trzy prostowniki nadgarstka, najsłabiej zaś prostowteielai długi kciuka. Odwodzenie łokciowe jest spowodowane współdziała ławnika łokciowego nadgarstka i zginacza łokciowego nadgarstka. Odwodzejteniowewykonuje głównie prostownik promieniowy długi nadgarstka. Jest on ąąy przez następujące mięśnie:prostownik promieniowy krótki nadgarstka, tel długi kciuka, prostownik długi kciuka, prostownik wskaziciela i zginacz wy nadgarstka. Działanie trzech ostatnich mięśni jest nieznaczne.
w stawach nadgarstkowa-śródręcznych i międzyśródręcznych palców li-V. dgarstkowo-śródręczne i międzyśródręczne z wyjątkiem stawu nadgarstkowa ego kciuka są to stawy płaskie z bardzo, napiętymi torebkami stawowymi i. Z tego względu kości szeregu dalszego nadgarstka i kości śródręcza czyn tworzą jedną całość o minimalnej ruchomości:porusza się ona w stosunku do iszego i do przedramienia. Najmniejszą ruchomość ma kość śródręcza palca go, nieznacznie tylko większą-kość li śródręcza, gdy tymczasem IV, a szczenięco luźniej łączą się z nadgarstkiem. Podstawa V kości śródręcza jest poza ej niż inne(z wyjątkiem pierwszej)wklmowana w nadgarstek, dzięki czemu może wykonywać nieznaczne ruchy przeciwstawne. w stawie nadgarstkowa-śródręcznym kciuka.
Ruchy kciuka w stawie nadgarstęcznymodbywają się w dwóch głównych kierunkach:oś jednego ruchu ustał w kierunku grzbietowa-dłoniowym:w stosunku do niej odbywają się r u c by enia i przywodzenia kciuka(abductio et adductio). Oś druga biegnie w promieniowa-łokciowym:dokoła tej osi odbywa się ruch p rz ec iws ta wi eWa(oppositio)i powrotu do normalnego położenia, czyli o dpro w a dz cni a I-akces ruchów odwodzenia wynosi 35 ee 4 O', przeciwstawienia zaś 45-óO'. BA ruchów odwodzenia i przywodzenia z ruchami przeciwstawienia i odprawa 8 a 4 zi do ruchów o b w o d z en i a(circumductio). W ruchu tym kciuk zakreśla 88@ej podstawie.
W stawie nadgarstkowa-śródręcznym można biernie wyko@8 eżruchy obrotowe(ratafio)dokoła długiej osi, przytrzymując drugą 9 FeK dalszy kciuka. Widzimy więc, że ruchy kciuka są wielostronne:ruch prze*Wnożliwia współpracę z pozostałymi palcami. W tej czynności chwytnej Y P@ec nie może zastąpić kciuka. W te mi ę ś n i.
Staw siodełkowaty kciuka jest objęty ze wszystkich stron pier****ni. Działają nań przy tym nie tylko mięśnie przyczepiające się do kości i 99 Pośrednio również te, które kończą się na pierwszym i drugim paliczkuBĘY odróżniać cztery grupy mięśni współdziałających, które wywołują cztery SY 9 okoła dwóch głównych osi. Dla ruchu odwodzenia stanowią ją:oba od?
Grupę przeciwstawiającą kciuk tworzą 99 Zlnaeze kciuka, długi i krótki, przywodziciel i przeciwstawiacz kciuka. ćóWzenia wykonują:oba prostowniki kciuka, długi i krótki oraz odwodziciel 8.


Stawy palców ręki śtąwy palców ręki(drticulctiones digitorum mmus)łączą pągmiędzy sobą i z kośćmi śródręcza. Odróżniamy więc u podstąęęeów stawy śródręczno-paliczkowe, a w długości palca stawy jją. paliczkowe.
W czterech palcach trój członowych strony łokciowe Żują się więc po dwa stawy międzypaliczkowe, zaś jeden tylko ęczłonowym kciuku, który w zamian ma silnie ruchomy staw nąąykawo-śródręczny. Ogółem więc bardzo znaczna ruchomość pale.
:uwarunkowana przez piętnaście stawów(ryć.
332, 333).
Stawy śródręczno-paliczkoweStawy śródręczno-paliczkowe li-V(drticuluiones metaearpMngeae li-V)albo stawy podstawne czterech palców strony łoketczynnościowo są stawami kulistymi. Powierzchnie stawowe.
Główka stawowa jest utwoprzez głowę kości śródręcza, panewka-przez dołek położopodstawie paliczka bliższego. G ł o w k a stanowi wycinek powierzchni kuli z obu boków spłaszczonej, upodabsię więc do bloczka. Poszerza się ona znacznie w części dłoniowej.
Tylko w położeni cła główka odpowiada panewce w wymiarze szerokościowym, w położeniu wyprost natomiast jest znacznie od niej węższa. P a n e w k a na swym obwodzie dłoniowym jpełniona czworokątną blaszką chrząstki włóknistej(lamina ńbroccrtilagmed pal ściśle złączoną z torebką stawową i zrośniętą z podstawą pierwszego paliczka:w pot wyprostowanym chrząstka ta obejmuje od strony dłoniowej główkę stawową, a róśnie stanowi podłoże dla ślizgających się po niej ścięgien zginaczy. porebka stawowa jest luźna i cienka, szczególnie po stronie grzbietoweCbardzo obszerna, tak że możemy odciągnąć palec od kości śródręcza. Według nie autorów ciśnienie powietrza wpukla wtedy torebkę do jamy stawowej i słychać CZTlBTrzes z c z ki(ossc sesdmoidec). W ścianę dłoniową torebek swych mogą być włączone trzeszczki na wszystkich palcach obusnie. W stawie śródręczno-paliczkowym kciuka i V palca występu)prawie regularnie(80-100%1, na pozostałych palcach--znaczndziej:na li palcu jednostronnie)mniej więcej w 5 lP%" na inna, 5-o, t'%, (p. dalej). Wi ę z a dla.
Po stronie promieniowej i łokciowej torebki stawowej przebiegAWsilne więzadłowe pasma wzmacniające-więzadła poboczne(ligamen(@(9 lia), które kierują głównym ruchem stawu, zgięciem i prostowaniem. Rozpocone u góry na powierzchniach bocznych głów kości śródręcza. Położone p@grzbietowa w stosunku do osi poprzecznej zgięcia i prostowania stawu, biegw 89 oraz w kierunku dłoniowym i kończą się na brzegach bocznych podstawy bDż 9 Yczków. Ponieważ początek ich jest położony grzbietowa od osi zgięcia, więzaP 84 ne napinają się silnie, gdy staw jest zgięty i w położeniu tym hamują ruch 9 Pbardziej staw zbliża się do położenia wyprostowanego, tym bardziej one*ozkPo stronie promieniowej i łokciowej na głowie kości śródręcza dłoniowa od wWbocznego rozpoczynają się obustronnie więz a dł a dłoniowe(ligcmen(4 PC?więzadła dodatkowe dłoniowe(ligdmentc cccessoric tolarid).*ga*en*u**a*azeCapsula articu larislJg Amentu rn collaterale.Phalanx proximalis.
Phalanx media----.
Qs metacarpale.
Łigam emu mmetacarpeumOansyersu m płotu ndurn.
Z aminą fi brocertil agi nea palrnaris.
Phalanx distalisRyć.
332. Stawy śródręczno-paliczkowe imuędzypaliczkowe:a-widziane od strony promieniowej:b-od strony dłoniowej.4 one łukowato na powierzchnię dłoniową torebki stawowej i przyczepiają się do Włóknistej blaszki chrzęstnej:wzmacniają one powierzchnię dłoniową tocebkiBet Cztery blaszki włóknista-chrzęstne dłoniowe są połączone trzema i i silnymi pasmami włóknistymi, które tworzą w i ęz a dł a po prz cez ne głę 9166 dręcz a(ligmentd metdcdrpec trmsaersd prońndd). Przebiegają one pole między głowami od drygłej do piątej kości śródręcza w końcach dalszych przemi**zykostnych. Więzadła te przedzielają odcinki dalsze mięśni międzykosOych 9 ś 8 po stronie dłoniowej. Więzadła poprzeczne głębokie śródręcza silnie związują 8866 kości śródręcza strony łokciowej i pozwalają palcom na nieznaczny tylko P(zeciwstawiania się. ***ika.
Stawy śródręczno-paliczkowe są to ograniczone stawy kuliste, w łJOĘych 8 P 98 hy obrotowe nie dają się wykonywać. Ruchy główne są to ruchy zgięcia dło 9 i grzbietowego dokoła osi poprzecznej i ruchy odwodzenia promieniowego oraz?82 o dokoła osi grzbietowa-dłoniowej biegnącej przez głowę kości śródręcza@ruchów zgięcia dłoniowego i grzbietowego wynosi ok. IIO', óWele**Że czynnie bardzo znacznie przeginać palce w kierunku grzbietowym:bierne Wie osiąga nieraz tak duży stopień, że palce ustawia się prostopadle do śiódrę?nawet jeszcze silniej załamuje się grzbietowa, szczególnie u osób młodych, .


wskutek odpowiednich ćwiczeń.
U dzieci jajońskich częste są przypalił grzbietowewprzeginania palców pod wpływem ucisku aż do zetknięcia się palca z przedramienie(Adachi). Tak wielki zakres ruchów polega jednak przypuszczalnie na chorobowym oijąbieniu czy podatności i rozciągliwości aparatu więzad(owego. Ruchy odwodzenia i przywodzenia są możliwe, gdy palce s 4 wyprostowaą-Zakres tych ruchów zmniejsza się tym silniej, im silniej zginamy palce w kierunku d(niowym i wreszcie ruch odwodzenia ustaje całkowicie, kiedy palce są ustawione pod Ęątem prostym. Palec środkowy w stosunku do długiej osi ręki może być odwiedziony kierunku promieniowym i łokciowym:zakres ruchu w każdą stronę wynosi ok. ZO', pzastałe palce mogą być do niego zbliżone lub oddalone. Palec wskazujący ma najwięksruchomość(601, nieco mniejszą palec V(5 O 6), najmniejszą palec Ul i W(401. R u eh y o b w o d z en i a powstają z kombinacji zgięcia dłoniowego i grzbietowego orruchów odwodzenia. Czynne ruchy obrotowe nie są możliwe, możemy natomiast w stawie śródręczno-pczkowym wykonywać je biernie, przytrzymując drugą ręką dalszy paliczek palca. 7 z i a łanie mi ęś ni.
Stawy śródręczno-paliczkowe są poruszane przeważnie ty biernie, ponieważ prawie wszystkie mięśnie kończą się dopiero na środkowych lub dszych paliczkach. Jednak mięśnie przebiegające wzdłuż stawów śródręczno-paliczkwych łączą się z nimi czy przez pochewki ścięgien, czy przez rozcięgna grzbietowe. grupy zginaczy należą:oba długie zginacze palców, mięśnie międzykostne i glistowado grupy prostowników:prostownik palców, prostownik wskaziciela i palca małego. Ci wodzenie wykonują mięśnie międzykostne grzbietowe, odwodziciel palca małego i psłownik palców:przywodzenie palców-mięśnie międzykostne dłoniowe, oba dług zginacze palców oraz prostowniki wskaziciela i palca małego. Staw śródręczno-paliczkowy kciuka(articulmio metccdrpophalagea pollicis). Staw śródręczno-paliczkowy albo podstawy kciuka przeciwieństwie do pozostałych palców jest czystym stawem zawias wym. Staw ten ze swą silnie spłaszczoną główką jest podobny pwzględem budowy do stawów międzypaliczkowych palców. Torebka s ławowa po stronie grzbietowej jest odporniejsza niż po stronie dłoni(wej:po obu bokach jest ona wzmocniona szerokimi więzadłami pobocznymi. , część dłoniową torebki stawowej są włączone zwykle dwie trzeszczki, wyczuwalne pskórę. Zwichnięcia kciuka występują stosunkowo często(stanowią 5-10%wszystkizwichnięć kończyny górnej)w razie upadku na rękę, kiedy odstający kciuk jest przegigrzbietowa. Ruchy dokoła osi grzbietowa-dłoniowej, jak również ruchy obrotowe nie występu zachowane są tylko ruchy zawiasowe dokoła osi poprzecznej, przy czym są one w mniejsze niż na pozostałych palcach(50-7061. Stawy międzypaliczkowe ręki Stawy międzypaliczkowe ręki(articuluiones interphdlmgedenus)powstają przez połączenie podstawy każdego paliczka środka go palców z głową każdego paliczka bliższego, jak również podslakażdego paliczka dalszego z głową każdego paliczka środkowego lec I ma więc jeden staw tego rodzaju, palce li-V dwa stawy(bDż 4 i dalszy). Torebki s ławowe po stronie grzbietowej są cienkie i I ne, i łączą brzegi powierzchni stawowych, pokrytych chrząstką:są wzmocnione silnymi więz a dłam i pob o c z nymi(lipcmenta cołterdlic), które przebiegają po stronie łokciowej i promieniowej, po 4 nie jak na stawach śródręczno-paliczkowych:w każdym położeniu 4 wu zabezpieczają one ruchy paliczków Po stronie dłoniowej, tak i.51-4.
ą stawach śródręczno-paliczkowych, znajdują się małe blaszki włóknista-chrzęstne dłoniowe(Rmmdeńbrocdrtildgmecepdąares), włączone w ścianę torebki stawowej, które gdy prostują się'ąlee, obejmują główkę stawową:poza tym ślizgają się po nich ścięgna zginACWjtechanika. Staw bliższy i staw dalszy czterech palców strony łokciowej są podobnie j-udawane. Są to stawy czysto zawiasowe:główka stawowa tworzy bloczek, który po-zerza sia po stronie dłoniowej. W sławach tych są możliwe ruchy zgięcia i prostowania:jjektórzy mają zdolność przeginania do tyłu paliczków poza płaszczyznę grzbietu ręki, ąezególnie w stawie dalszym. Zakres ruchów w stawie bliższym wynosi ok.
IZO', w dalami-ok.
7 O'.
Wyłączne zginanie w stawie dalszym wymaga szczególnego wyćwiczenia jinacza głębokiego palców. szczelina stawów śródręczno-paliczkowych i międzypaliezkowych wszystkich pięciu jęomieni znajduje się znacznie niżej od uwypuklających się grzbietowa głów kości śród-jęczą i paliczków(ryć. 33 S).
Ryć.
333.
Palec wskazujący w położeniu zgiętym.
Strzałki wskazują na położenie szczelin stawowych.
Wzorowane na Lanzu.
Prostowanie środkowego i dalszego paliczka palców U-V wykonują głównie mięśnie Zistowate i międzykostne:działanie długich prostowników palców jest nieznaczne. W 8@hu zgięcia jest odwrotnie:długie zginacze są głównymi mięśniami ruchu, przy czym łZhacz powierzchowny palców obsługuje wyłącznie staw bliższy, zaś zginacz głęboki Piców-staw bliższy i dalszy wspólnie. Zginacze są znacznie silniejsze niż prostowniki 6 palce strony łokciowej są we wszystkich trzech stawach z lekka zgięte i skierowane@eso ku małemu palcowi, natomiast kciuk, który nie ma tej przewagi, jest prawie wypTOSlowągyPław międzypaliczkowy kciuka(drticulcho mterphdlmgea polhcis)nie różni się od ś'óów pozostałych palców:jest to również staw czysto-zawiasowy, w którym są możli. **weby zgięcia i prostowania.
Zakres ruchów wynosi ok.
9 O'.
Torebka stawowa i wie, ***poboczne nie pozwalają na przegięcie ku tyłowi. Zginanie, tak sarno jak na pozoĘ 96 chpalcach, jest wykonywane zarówno w stawie śródręczno-paliczkowym, jak i miej?śPaliczkowym przez dwa mięśnie:zginacz kciuka długi i krótki. Prostowanie kciuka, ?99 e odbywać się dla każdego stawu oddzielnie w przeciwieństwie do stawów pozosta***Falców. Staw śródręczno-paliczkowy prostuje prostownik krótki kciuka, staw mię*aliczkowy-prostownik długi kciuka.Streszczenie ŚPw promieniowa-nadgarstkowy(art. rddiocdrped), albo też staw bliższy ręki, łączy PFomieniową z szeregiem bliższym kości nadgarstka.Jest stawem elipsoidalnym:oś 9 óchów przebiega poprzecznie do długiej osi przedramienia i ręki.


Panewka stawowa utworzona jest przez powierzchnię nadgarstkową yoraz przez krążek stawowy, oddzielający koniec dalszy K loKciowej od Ęjgj-ą(k. księżycowate:). Powierzchnia stawowa k. promieniowej ma dwa pa(ą ąjkowatej i dla k. księżycowatej. Główka stawowa jest uJworzona przez ęyszeregu bliższego nadgarstka z wyjątkiem k. grochowatej, połączone w żądłami międzykostnymi. Główka jest znacznie większa od panewki.
Obszerna i luźna torebka stawową obejmuje jam:stawową, która częąąma z sąsiednimi jamami stawowymi. Staw śródnadgarstkowy(art. mediocdrpea), albo też staw dalszy ręki tej regi kości nadgarstka. Szczelina stawowa ma kształt poziomo ułożonej Ił:ąa.
Oba szeregi kości nadgarstka stanowią zarówno główkę, jak i panewkę ęąjreg bliższy tworzy główkę po stronie promieniowej, po stronie łokciowej c. szereg dalszy jest ukształtowany odwrotnie.
Jama stawowa łączy się z jąjąsąsiednich.
Połączenia stawowe kości szeregu bliższego nadgarstka łączą kości jaj księżycowatą i trójgraniastą jako stawy międzynadgarsłkowe(crticulniaąpece). Poszczególne kości łączą więzadła międzynadgarstkowe nniędzyko!tąemtercdrped interosseat. Staw k. grochowatej(art. ossis pisiformis), niezwykle ruchomy, wzmocniony mi więzadłami łączącymi k. grochowatą z haczykiem k. haczykowatej i z pa śródręcza(lig, pisohamdtum et pisometacdrpeum). Więzadła te są przedłużeń(zginacza łokciowego nadgarstka, które przyczepia się do k. grochowatej. Połączenia stawowe kości szeregu dalszego nadgarstka-podobnie jak w szszym-tworzą stawy międzynadgarstkowe. Poszczególne kości łączą również międzynadgarstkowe międzykostne. Stawy nadgarstkowa-śródręczne(drticulctiones cdrpometdcarpece)łączą kgu dalszego nadgarstka z powierzchniami stawowymi bliższymi kości śróstawy międzyśródręczne(articuldtiones intermetdcdrpede)powstają przez z sobą podstaw li-V kości śródręcza. Staw nadgarstkowa-śródręczny kciuka(art. carpometacdrpec pollicis)dełkowatym-nie łączy się z innymi stawami. Ruchomością odpowiada śródręczno-paliczkowym innych promieni. Łączy k. czworoboczną większą z k. śródręcza.
Staw promieniowa-nadgarstkowy wzmacniają:1)więzadła poboczne pri poboczne łokciowe nadgarstka(lig, collaterdle empi radiole et ulncre)-ha odwodzenia łokciowego i promieniowego ręki:2, 3)więzadła dłoniowe i grabi mieniowo-nadgarstkowe(lig, radiocarpeum palmare et dorsale)-napma 34 chach zgięcia grzbietowego i odwracania ręki bądź zgięcia dłoniowego i na więzadła łukowate dłoniowe i grzbietowe nadgarstka Gig, drcumum c@q 8 dorsdle)-hamują ruchy zgięcia grzbietowego(dłoniowe)bądź zgięcia dłoni wodzenia(grzbietowe). Do więzadeł stawu śródradgarstkowego i stawów międzynadgarsłkowóóe 5)więzadła międzynadgarstkowe dłoniowe, grzbietowe i międzykostne(@g@8 Ęcdrpec pdlmdrid, dorsdic et mterossea). Jedno z nich, biegnące promienl@e 9 kowatej do sąsiednich kości, nosi nazwę więzadła promienistego nadga@P 8(radiatum). Do więzadeł stawów nadgarstkowa-śródręeznych i międzyśródręczrych 7)więzadła nadgarstkowa-śródręczne dłoniowe i grzbietowe(ligamen(@c 4 pea pdlmdrio et dorsalid), głównie wzmacniające stawy nadgarstkowa-4@zadło nadgarstkowa-śródręczne międzykostne(lip, carpometacarpeum i@e 4 gnie od szczeliny stawowej zwróconych do siebie powierzchni podstaw@+cza do zwróconych do siebie powierzchni k. haczykowatej i k. główkoWPlpołączenie pomiędzy śródręczem a szeregiem dalszym kości nadgarsPB Śśródręczne dłoniowe, grzbietowe i międzykostne(hgamentc metdcdrpee ąełWa et interossed), cztery grzbietowe, a trzy dłoniowe i trzy międzykosle OF kośćmi śródręcza I i U), wzmacniają torebki stawów międzyśródręcznBh W paczy(retmdculum jleaorum)utrwala sklepienie ręki i biegnąc od wyo 88 ł.yągarstka 4 o wyniosłości łokciowej zamyka bruzdę w kanał nadgarstka(canclisQgc 1)obrotowe-nawracanie i odwracanie przedramienia-odbywają się w Qąeh promieniowa-łokciowych. Ich zakres zwiększa ruch obrotowy w stawie rag zgięcie dłoniowe i zgięcie grzbietowe:3)odwodzenie łokciowe i promienioygjwodzenie--Kombinacja ruchów zgięcia i odwodzenia. jętęcia grzwelowego ręki odbywa się w większym stopniu w stawie śródnadąąęjpodczas gdy zgięcia dłoniowego-w stawie promieniowa-nadgarstkowym, ąju ruchach oba stawy biorą udział. Ruchy odwodzenia promieniowego odbywaj-zez przesuwanie szeregu bliższego kości nadgarstka w kierunku łokciowym ąjesnym lekkim zginaniem dłoniowym i słabym nawracaniem. W ruchu odwodzę%-lewego przesunięcia te odbywają się w kierunku odwrotnym. jądgarstkowo-śródręczne i międzyśródręczne-z wyjątkiem stawu nadgarstyąhęcznegokciuka-są stawami płaskimi o nieznacznej ruchomości. Ruchy od-tę łącznie z dalszym szeregiem kości nadgarstka wobec szeregu bliższego i woędrarńleDlRwie nadgarstkowa-śródręcznym kciuka odbywają się ruchy odwodzenia i przyjttąkciuka oraz przeciwstawiania(oppositio)i odprowadzania(repositio). Kombi eh ruchów prowadzi do obwodzenia(circtmductio).
Możliwe są również bierne obrotowe wzdłuż długiej osi promienia pierwszego. palców ręki(crticulationes digitorum mcnus)łączą paliczki z sobą i z kośćmi 28 y śródręczno-paliczkowe li-V(drticuldtiowes metdccrpophclmgedeczyli stawy podstawne, czynnościowo są stawami kulistymi:w każdym z nich głowową stanowi głowa k. śródręcza, a panewkę-dołek na podstawie paliczkao odpowiedniego palca. Panewka uzupełniona jest po stronie dłoniowej blaszką i włóknistej(lamina ńbrocartilagmec pclmms). W luźnych i cienkich torebkach eh po stronie dłoniowej mogą występować trzeszczki(ossa sescmoided), najeżę palcach I i V. Po stronie łokciowej i promieniowej torebki stawowej przebiegają ięzadła poboczne(ligcmenta collcterdlid):powierzchnię dłoniową torebki wzmawięzadładłoniowe(ligdmentu pdlmdrid). Cztery blaszki włóknista-chrzęstne są ne z sobą więzadłami poprzecznymi głębokimi śródręcza(ligdmenta metdcdrpedsa profundat. Iiódręczno-paliczkowe są stawami kulistymi o niepełnym dla tego typu stawu e óchów. Czynne ruchy obrotowe są niewykonalne.
Odbywa się tu zgięcie dłonioWeJowewobec osi poprzecznej o zakresie ruchów ok. IIO'.
Drugi typ ruchów, e@la promieniowego i łokciowego, wobec osi grzbietowa-dłoniowej przebiegają ś głowę k. śródręcza jest największy w przypadku palców wyprostowanych(dla Bazującego o zakresie ruchomości WJ. Wa@a ruchów zgięcia dłoniowego i grzbietowego z odwodzeniem daje w wyniku Wwodzenia ś 84 ręczno-paliczkowy kciuka(art. metacdrpophdlmgec pollicis), czyli podstaPP. test stawem zawiasowym, podobnym do stawów międzypaliczkowych. Jego Amacniają szerokie więzadła poboczne.
Torebka po stronie dłoniowej zawiera Wie trzeszczktYmJędzyp alt czkowe ręki(crticulmiones mterphdlmgece mmus), jeden 9****bliższego z podstawą dalszego. Torebki stawowe wzmocnione są silnymi ł Pybocznymi(ligmentd colldteralid). Podobnie jak w stawach śródręczno?
Bh, po stronie dłoniowej każdego stawu międzypaliczkowego znajdują się w ć 9 Fe 9 ł 3 stawowej małe blaszki włóknista-chrzęstne dłoniowe(lammce ńbroc@rOP 9@ares). Są to stawy czysto zawiasowe.
Zakres ruchów w stawie bliższym wyłśW.
w dalszym ok.
79'99@9 zypaliczkowy kciuka(art. interphalmgea pollicis), również zawiasowy, ma śhów ok, co.


KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁ-A KONCZYNY DOLNgyKończyny górna i dolna pod względem budowy są tworami homwjggicznyrm, jednak w związku z odrębną lunkcJ 4 s 4 zasadniczo różjjgukształtowane. Kończyna górna ze swą chwytną ręką ma konstrujjw'wybitnie dynamiczną, gdy tymczasem kończyna dolna, jako narzjjpodpory, w swych zasadniczych częściach ma budowę o charakterz-statycznym.Rozwój kości kończyny dolnej.
Wszystkie kości kończyny dolnej kostnieją na podłożu chrzęstnym, przy czym kasłają, nie trzonów kości długich rozpoczyna się ochrzęstnie, innych składników-śródchrzęęĆnie. Przekształcenie szkieletu chrzęstnego w szkielet kostny, tak samo jak na końćzyąjągórnej, odbywa się w zasadzie w trzech różnych po sobie następujących okresach:kos(, nieme trzonów, kostnienie nasad i kostnienie wyrostków. Kostnienie rozpoczyna s(najwcześniej w częściach szkieletu najbardziej czynnych i odwrotnie, mniejsze użnwLwantę opóźnia proces kostnienia. W pierwszym okresie kostnieją trzony kości długich i trzony trzech odcinków kos miednicznej. Zjawisko to rozpoczyna się począwszy od siódmego tygodnia życia płodśwego w trzonie kości udowej, a najpóźniej w piątym miesiącu życia płodowego w trzonie kości łonowej. Ze wszystkich kości długich z wyjątkiem obojczyka kość udowa jet pierwsza, w której rozpoczyna się proces kostnienia. W drugim okresie występują pkostnienia w nasadach kości długich. Okres ten rozpoczyna się od urodzenia i trwa W 3-6 roku życia. W trzecim okresie występują dodatkowe punkty kostnienia wyrostków, które modelują kość, nadając jej ostateczny wygląd. Na ogół ten okres występuje w druegimdziesiątku lat.
Typową cechą donoszonego noworodka jest skostnienie trzonów kości długich. Z kośdkrótkichpunkty kostnienia mają:kość skokowa, piętowa i często kość sześcienna. Pun-kły kostne w nasadach występują u noworodka tylko w dalszym końcu kości udowej a nieraz również w końcu bliższym kości piszczelowej.KOŚCI OBRĘCZY KOŃCZYNY DOLNEJ Obręcz kończyny dolnej(cingulum membri mferioris)albo obręcz miedniczna obustronnie składa się z kości miednicz:ne j(os coade). O ile obręcz kończyny górnej jest zbudowana z dwóc@części, łopatki i obojczyka, które przylegają do kośćca tułowia i tylł 9 z przodu łączą się obustronnie z rękojeścią mostka, o tyle obie kośłmiedniczne obejmują szkielet osiowy i wraz z kością krzyżową twot 34 silry pierścień kostny, zwany m i e dn i c ą(peltis:ryc. 334-3391.
Kość miedniczna Kość miedniczna(os coaae):prawa i lewa, jest największą i najszerszą kością szkieletu. Jest to szeroka, spłaszczona, nieregularna koWzwężona w części środkowej, a poszerzona ku górze i ku dołowi. Każ 44 kość miedniczna składa się z trzech części, które dopiero u dorosłege.jęzą je 4 n 4 całość, a w dzieciństwie do okresu pokwitania są od siebie amie oddzielone warstwą chrząstki. Są to:k o ś ć b i o drow a, skieą-ąna ku górze i do tylu, kość kulszowa, skierowana ku dołowi i ę jytu, oraz k o ś ć łono w a, skierowana ku dołowi i do przodu. WszyQywte trzy składniki łączą się mniej więcej w środku kości miednicznej. g. -tronie zewnętrznej leży tu duży, głęboki dół-p a n e w k a(acetabująą-miseczka do octu, dcehm s ocet), objęta wysokim ostrym wałem ej-mym, zwanym r ąb ki em p a n e w ki(limbus ccetdbuli). U dołu jest**przerwany szerokim wcięciem(mcisurd ccetdbuli). W utworzeniu panewki biorą udział wszy***ietrzy składniki kości miednicznej:prócz tego kość kulszowa i kość***owa w, dolnej części miednicy ograniczają z każdej strony duży**wór, zwany otworem zasłonionym(formen obturaturn).Kość biodrowa Kość biodrowa(os ilium, kość skrętu kiszek:eileos s skręt kiszek)*stanowi największy odcinek kości miednicznej:składa się ona z dwóch części:trzonu i talerza:granica między nimi jest zaznaczona na stronie wewnętrznej kres ą łuk o wat ą(lince drcuctc). Trzon kości biodrowej(corpus ossis iliP)stanowi mniejszą, zgrubiałą, dolną część kości:wytwarza on górny odcinek panewki(ok, dwóch'piątych). Na powierzchni wewnętrzne j trzonu przyczepiają się*górne włókna zasłaniacza wewnętrznego, na powierzchni zew'nętrz n e j powyżej panewki-część mięśnia prostego dda. Talerz kości biodrowej(da ossis tlij)stanowi większą, spłaszczoną, górną część kości, która ogranicza bocznic miednicę większą. Odróż@4 amyna nim dwie powierzchnie:pośladkową i krzyżowo-miedniczną, 'śzebień stanowiący granicę górną talerza oraz dwa brzegi-przedni i tylny. Powierzchnia pośladkowa(fcies gluten), zewnętrzna, jest fał@ła, z przodu lekko wypukła, z tyłu wklęsła, przeważnie gładka. PoBBerzchniata służy za miejsce przyczepo trzech mięśni pośladkowych ł Bzy niezbyt silnie zaznaczone, chropowate kresy pośladkowe W 8 e@e glutede:gloutos s pośladek)odgraniczają ich pola przyczepo. Żóesa pośladkowa tylna(lince gluten posterior), najkrótsza ze? Kresa pośladkowa przednia(lmed@98 e@mterior)biegnie skośnie w poprzek talerza w kierunku od góry? PBzodu do tyłu i ku dołowi:między nią a kresą tylną i grzebieniem 9 B 4 rowym leży przyczep mięśnia pośladkowego średniego. Kresa 89 ił ad k o w a do In a(hnea puree interior), najsłabiej ze wszystkich corpus ossis iliuni.


Foramen nutrietom Ala ossis tlij(facies gluree)Unea gluteaanteriorlince glurea, poster i o r.Crista iliaca.
Spina iliacaposteriorsuperiorSpina iliacaposteriorinterior lncisura ischiadica major.lrcisura ischiadica minor z*.
Os ischii Tuber ischiadicurn.
Ryc.
334. Kość miedniczna prawa widziana od strony bocznej.Spina iliaca enterior SUDTIOF.
Spina Taca enteriorinterior lince arcuata-e, Eminenta iliopubica-----ąSulcus obturatorius e. Pecten ossis pubisTuberculumpubicum*Ramus superior.
ossis pubis Facies symphysialis'.
Ramus interior ossis pubis.
Os iliurn.
Foramen obturatum.
Labium internurnkoce intermejjy kśóstą'ł 88 um eegejj(88.Spina Tece interior SUDTIOF.
lince glutee interior Spina iliaca interior interior Facies I gnata Eminentia Topu bicaPossą acetabuliTu bercu lu m obło retort um*an*, e*pos*. Crista obturatoria'Tuberculum pubicum Ramus interior ossis pubis'.'Crista pubica, lncisura acetabuliv Foramen obturatum Ramus ossis ischii. Passa Taca(facies sacropeMnelCrista Taca.
Su/cus perag I enoidelis.
Fecies auricularis.
-Tuberositas iliece*.
Spina Taca post, su 5 ęś-----Spina Taca post, inflncisuraischiadica major*-Spina ischiedicłlncisura ischiadica minor ćY*'Corpus ossis ischiiTu ber ischiadicurn\hąjąus ossis isch 8.Ryc.
335. Kość miedniczna prawa widziana od strony przyśrodkowej.-ąznaczona, biegnie łukowato powyżej panewki od przedniego do tylj-ego brzegu kości, w miejscu, w którym kość jest najwęższa. Między ąpowierzchnia krzyżowo-miedniczna(fcies sdcropehmd), -wewnętrzna, jest u dołu odgraniczona od trzonu kości wymienioną wyżej kresą łukowatą. Powierzchnia ta jest gładka i wklęsła, tworzy do łw i o dr o wy(fossc ilidcd), który jest miejscem przyczepo mięśnia biodyowego. Ku tyłowi od dołu znajduje się nierówne pole, na którym możemy odróżnić dwa odcinki:odcinek przednio-dolny, uchowało wygięły, pokryty chrząstką, przeważnie włóknistą-powierzchnia uchowała(fcies duriculms), która łączy się stawowa z powierzchnią uchowają kości krzyżowej, i odcinek tylna-górny, silnie chropowaty-guzowatość biodrowa(tuberositcs iliacd), która służy przeważnie do przyczepo więzadeł krzyżowo-biodrowych międzykostnych oraz mięśnia najdłuższego, mięśnia biodrowa-żebrowego lędźwi oraz mięśnia wielodzietnego. Powierzchnia uchowała jest często otoczona od przodu i dołu bruzdą przypanewkową(sulcus pdrdglenoidchs), do której przyczepiają się głębokie włókna więzadła krzyżowo-biodrowego brzusznego(przedniego). Grzebień biodrowy(cristd ihccd)stanowi górny, zgrubiały brzeg talerza. Jest on wypukły ku górze i wygięty w kształcie litery S:rozpoczyna się wystającym ku przodowi, tępym kolcem biodrowym górnym prz ednim(spinu ilidcd mterior superior), a kończy się również tępym kolcem biodrowym tylnym górnym(spina ilidcdposterior superior). Na grzebieniu możemy rozróżnić trzy równoległe listewki:wargę zewnętrzną(ldbium eaternum), wargę wewnętrzną(Rbium mternum), między nimi zaś najsłabiej zaznaczoną kresę pośrednią(lined intermedia). Do pierwszej przyczepia się mięsień skośny zewnętrzny brzucha, mięsień najszerszy grzbietu i powięź szeroka uda:do kresy pośredniej-mięsień skośny wewnętrzny brzucha, a do wargi wewnętrznej--mięsień najdłuższy, mięsień biolrowo-żebrowy lędźwi, czworoboczny lędźwi, powięź biodrowa oraz mięsień poprzeczny brzucha. Z wargi zewnętrznej koło 5 cm od kolca łiodrowego przedniego górnego uwypukla się, macamy przez skórę, kwa ek oj o dr owy(aberculum iaacum\. B r z eg p rz e dn i talerza kości biodrowej jest wklęsły. Na jego końcach widzimy dwie wyniosłości przedzielone wcięciem. Wyniosłość Z(ma jest to opisany już kolec biodrowy przedni górny(spinu W@cc cnterior superior), stanowiący przednie zakończenie grzebienia Biodrowego:wyniosłość dolną stanowi tępy, guzowaty kolec bio 9 Jowyprzedni dolny(spinu ilidcd mterior interior). Dalej ku dołowi brzeg przedni przechodzi w trzon kości łonowej, tworząc wraz 8 oim wyni o s to ś ć b i o dr owo-łon ową(eminentic iliopubicd'). Do Blrony zewnętrznej kolca przedniego górnego przyczepia się mięsień'emmentia iliop ectmea.


naprężacz powięzi szerokiej i powięź szeroka uda, od strony ętrznej-mięsień biodrowy, a do wierzchołka-więzadło pach i mięsień krawiecki. Do kolca biodrowego przedniego dolnego pypia się mięsień prosty uda i więzadło biodrowa-udowe stawu ąWCĘO. Brzeg tylny talerza, krótszy niż brzeg przedni, ma również wyniosłości przedzielone wcięciem. Wyniosłość górna jest to 1-biodrowy tylny górny(spinu iliccd posterior superior), da go przyczepia się więzadło krzyżowo-biodrowe tylne:wyniosłośęstanowi kolec biodrowy tylny dolny(spina iliaed poste feriom. Dalej ku dołowi brzeg tylny przechodzi w głębokie we(kulszowe większe(incisurc ischiadicd major). Kość kulszowa Kość kulszowa(os ischii, ischion s biodro, pośladek)tworzy i dolny odcinek kości miednicznej. Odróżniamy w niej trzon oraz Trzon kości kulszowej(corpus ossis ischii)tworzy nieco więc dwie piąte panewki. Na swym brzegu przednio-dolnym, pod wet panewki, na górnym brzegu otworu zasłonionego znajduje się mały guzek zasłonowy tylny(tuberculum obturutorium*i*s). Z brzegu tylnego trzonu sterczy ku tyłowi wydatny kolec s z o wy(spina ischiadicc). Powyżej kolca znajduje się, jak wyżej mniano, we jęcie kulszowe wie ks z e(incisurd ischiddicdponiżej zaś, między nim a guzem kulszowym(tuber ischiadwcięcie kulszowe mnie j sze(mcisuru ischiadica mino powierzchni zewnętrznej kolca kulszowego przyczepia się miesi żniaczy górny, do powierzchni wewnętrznej-mięsień guziczrtomiast do wierzchołka kolca jest przytwierdzone więzadło krz-kolcowe. Więzadło to zamyka wcięcie kulszowe większe, 4 otwór tej samej nazwy-otwór kulszowy większy U ischiddicum mqjus:ryc, 3411, przez który przechodzą:mięsień kawały, tętnice, żyły i nerwy pośladkowe górne i dolne, nerw wy, nerw skórny tylny uda, tętnica i żyły sromowe wewnętrzWnerw sromowy. Z otworów tych nerw i naczynia pośladkowe g 4 gną nad mięsniem gruszkowatym, reszta zaś-pod nim. Wcięci szowe mniejsze, bardziej płytkie niż poprzednie, pokryte jest cwłóknistą, jest ono zamknięte więzadłem krzyżowo-kolcowy@4 żowo-guzowym, które tworzą otwór kulszowy mniej sYmer ischiadicum minus):przez otwór ten biegnie ścięgno za**wewnętrznego, nerw sromowy i naczynia sromowe wewnętrzne'Poniżej wcięcia kulszowego mniejszego gruby odcinek trzoWtu tró(ściennego ostrosłupa zbiega prawie pionowo ku dołowi JPowierzchnie zewnętrzna i wewnętrzna tego odcinka są gławierzchnia'tylna natomiast jest chropowata, wyniosła i twe kul s z o wy(tuber ischiadicum), wysłany tkanką tłuszczow 4 P ną:w pozycji siedzącej miednica opiera się na tych guzach o P 9.yggxłr)u S.
W.
M, gemelłus sup.
, jrnarnbhOOSUS', biceps femoris', sernitendirosusedratus femorisildu efor mag n u s.c.
336.
M, latssirnus dorsi.
jjg 7 j 3 ĘGł 4\sę.
M. obliquus externus abdominis.
\M, obturatorius externus.
z M. tersor fasciae latae.
s, fj ąęąyjyjyj yjgs.
s--M. gluteus minirnus.
-M. rectus femoris.
-M. pectneus.
-M. rectus abdominis.
M. pyramidelisć:M, adductor longus--M. adductor breyis-M. gracilis.Kość miedniczna prawa z przyczepami mięśni.
Widok od strony bocznej(schemat).
kulszowego przyczepia się więzadło krzyżowo-guzowe i kilka ółścięgnisty, półbłoniasty, dwugłowy uda, bliźniaczy dolny, czny uda i przywodziciel wielki). Ao 4 ci kulszowej(remis ossis ischii)stanowi spłaszczoną, 'cienłeiKości, która odchodzi od dolnej części trzonu prawie pod FosWm i biegnie przyśrodkowo oraz do przodu łącząc się z ga 4 Kości łonowej. Powierzchnia zewnętrzna gałęzi jest 8 i służy za pole przyczepo dla części zasłaniacza zewnętrzne 9 włókien mięśnia przywodziciela wielkiego:do p o w i e rz 96 Oę 1 r z n e j przyczepia się zasłaniacz wewnętrzny i mięsień J głęboki krocza.Kość łonowa 989 wa(os pubis)stanowi przednią część kości miednicznej i łonowej(corpus ossis ąubis)tworzy mniej więcej jedną 9 [e-mail]środkowo i nieco do przodu od panewki znajćYY@i o sto ś ć b i o drow o-łonowa(eminenŃc iliopubiccj), .


M, obliquus internus a bdominisM, transversis-a bdo*n*. M. iliacus-.
M. srtoriusó.
ectus femoris.
*, pec*eus.
M. levator ani.
W.
iŻył'1.
***, śó'V 386 cj.
M. quadratus lumborum.
łVł TBClpr gęg.
-M. obturatorius ioternus.
-M. coccygeus.
M. gemellus im.
-M, transyersus perineipłotu ndusM, ischiocayernosusRyc.337. Kość miednicznia prawa z przyczepami mięśni.
Widok od strony przyśrodkowej(schemat).
utworzona wspólnie przez kość łonową i biodrową.
Na powierzę wewnętrznej trzonu leży część przyczepo zasłaniacza wewnętrznego Gałąź górna kości łonowej(rdmus superior ossis pubis)odchodzi trzonu i kieruje się do przodu, ku dołowi i przyśrodkowo, gdzie w pśszczyżnie pośrodkowej łączy się z kością strony przeciwległej:ma@kształt mniej więcej trójściennego ostrosłupa, który ku przyśrodł(zwęża się i spłaszcza. Powierzchnia tylna jest gładka i J@wklęsła.
Powierzchnia górna, z lekka siodełkowata wyZWĘzwęża się ku przyśrodkowi. B r ze g tylny tej powierzchni wyslępWw postaci ostrego grzebienia(pecten ossis pubis), który ku 189 przedłuża się w kresę łukowatą:grzebień kości łonowej, kresa łu@8 ta wraz z linią biegnącą między powierzchnią miedniczną a pods@kości krzyżowej(w jej częściach bocznych)i wzgórek wytwaioĄlkresę gr anie z rą(lince termmdlis), która oddziela miednicę WWĘszą od miednicy mniejszej(ryc. 345).
B rzeg p r ze dni powierzchni górnej ciągnie się od wcięcia panefki:jest on słabo zaokrąglony, wklęsły i kończy się w pobliżu płaszsfzny pośrodkowej małym, ale wyraźnym guzki em łonowym(8(86.y ą pubicuO, do którego przyczepia się więzadło pachwinowe:ggjąjowyjest punktem orientacyjnym dla miejsca wyjścia przepuąehwinowychi udowych:pierwsze znajdują się powyżej i przyjjwwo, drugie poniżej i bocznic od tego guzka, ąęierzchnia dolna przechodzi bocznic w bruzdę zasłono-jjgeus ob(urdtorius), która biegnie skośnie w kierunku bocznym, 7, 'ją oraz ku górze i kończy się na powierzchni wewnętrznej kości. y'jrzeg między powierzchnią dolną i tylną skierowany ku dołowi, grzebień zasłonowy(cristd ob(ur@orid), ma mały guzek%jarowy przedni(uberculum obturdtorium mterhs). Gałąź ą kończy się przyśrodkowo owalną, chropowatą p o w i er z eh ni ąjjjeniową(fcies sgmphgsidlis)dla połączenia z kością łonową tony przeciwległej, X gałęzi górnej przyczepia się kilka mięśni. Ra powierzchni dolnej gacie górna-przyśrodkowym przyczepia się mięsień przywodzieielet bardziej bocznic od niego-część zasłaniacza zewnętrznego. Na wierzchni górnej i na grzebieniu kości łonowej przyczepia się tnie grzebieniowy, a bardziej przyśrodkowo od niego na tej samej porzchni-mięsień prosty brzucha i mięsień piramidowy. Na poerzchnitylnej znajduje się pole przyczepo dla części zasłaniacza weętrznegoi dźwigacza odbytu. *ałąż dolna kości łonowej(rdmus interior ossis pubis)stanowi wąsipłaską część kości, która biegnie od przyśrodkowego końca gałęzi mej ku dołowi oraz bocznic i łączy się z gałęzią kości kulszowej. izeg przyśrodkowy tej gałęzi jest odchylony nieco bocznic w kształcie:zebienia zwanego kresą łonową(cristc pubicd), do której przyepiasię odnoga prącia czy łechtaczki i mięsień kulszowa-jamisty. Do wierz chn i z ewnętrzne j gałęzi w pobliżu jej brzegu przyśrodOwegoprzyczepiają się mięśnie:smukły, przywodziciel krótki i przy:odziciel wielki, dalej zaś na tej samej powierzchni część zasłaniaczawnętrznego. Na powierzchni wewnętrznej znajduje się pole oczepu części zasłaniacza wewnętrznego i mięśnia poprzecznego gbokiego krocza. Panewka panewka(acetmuhm)leży na zewnętrznej powierzchni kości nuedłtsznej:jest to głęboki dół kształtu kulistego, utworzony w części łóóśrodkowej przez kość łonową, w części górnej przez kość biodrową 8 części dolnej przez kość kulszową. Wgłębienie to objęte jest wysowałemkostnym, u dołu przerwanym szerokim wcięciem p ane**i(mcisurc acetabuli). Do wolnego brzegu panewki jest przytwierŚ 9@ychrzęstna-włóknisty pierścień, obrąbek panewkowy(la***deetatulare), który w przebiegu nad wcięciem panewki nosi naśswięzadła poprzecznego panewki(ligdmenhm transfer'obrąbek stawowy(labrum glenoidedle).KOK.


sum dcetcbuli), przekształcając je w otwór.
Wcięcie panewki pydo okrężnego, chropowatego dołu panewki(fossd dcetabujdojącego się na dnie panewki. Dół ten o bardzo cienkiej śmąotoczony od strony przedniej, górnej i tylnej podkowiastą, wkjąwierzchnią stawową, tzw. powierzchnią księżycowatąluneta). Panewka służy do połączenia stawowego z kością uda Otwór zasłoniony Otwór zasłoniony(fórdmen obhrmum), dużych stosunkowo ęrów, kształtu trójkątnego lub owalnego jest ograniczony kością wą i łonową. Brzegi jego są ostre z wyjątkiem górna-boczneggdzie przebiega bruzda zasłonowa:do brzegów tych przyczecienka, lecz mocna błona zasłonowa(membraną obturGórne pasma tej błony nie dosięgają górna-bocznego brzegu lecz rozpięte są między guzkiem zasłonowym przednim, położoągrzebieniu zasłonowym kości łonowej, a guzkiem zasłonowym położonym na brzegu przednio-tylnym trzonu kości kulszo wcięciem panewki. W ten sposób górna-boczny kąt otworu zasłogo nie jest zamknięty przez błonę:tworzy on k an a ł z a słono ndlis obturmorius), ograniczony bruzdą zasłonową i opisanymi mi włókien błony zasłonowej. Przez kanał ten wychodzą z mi naczynia i nerw tej samej nazwy. Struktura.
Kość miedniczna składa się z warstwy istoty gąbczastej, zawartej dwiema warstwami istoty zbitej. Tylko w zagłębionej części dołu biodrowego dnie panewki brak jest istoty gąbczastej i miejsca te wskutek tego są cienkie i pCBjĘCC. Masy kostne na granicy miednicy większej i mniejszej są najsilniej rozwinięte:no też tę część głównym słupem oporu(ryc. 330.
Oprócz tego brzegi talerzy kdrowych, tak sarno jak brześrów zasłonionych, są bardzo nione. Pasma osteonów bienolegle do brzegów kości i w ku podłużnym głównego sługi pola, objęte ramami kostndo przyczepów mięśni. Bwgżywcze są rozrzucone po całe kości.
Rozwój kości miednicznej nie obręczy miednicznej o 4 na podstawie trójpromieniochrzęstnej, która z przodu włóknistą łączy się z pbWstromą, a do tyłu obejmuje kości krzyżowej. Na 188 chrzęstnym występują trY punkty kostnienia:dla koścł.***słup oporu\\.
Xór łX.
Ryć.
338.
Przebieg linii opor 9 miednicznej prawej.
Wi 4 oK przyśrodkowej:wg Hennie.
j asmym Wgodniu, kości kulszowej-w czwartym miesiącu i kości łonowej-w jjtesiącu życia płodowego. Te trzy punkty rozrastają się bardzo i wytwarzają też ęa w której aż do okresu pokwitania są oddzielone warstwę chrząstki w kształcie*w trzech ramionach tej warstwy wytwarzają się, u dziewcząt wcześniej(ok. 10'j ęhłopców później(w 12-13 roku), odrębne punkty kostnienia:między kością ąj ą kością łonową powstaje tzw. k o ś ć p ane w ki(os ccetabuli), w dwóch pozoyęąmionach liteĘ Y powstaję tzw. punkty kostnienia nasad panewki(epiphgsesQjg. Zlanie się trzech głównych składników i powyższych dodatkowych punktów jaga odbywa się wpierw(w 4-6 roku)między gałęzią kości kulszowej i gałęzią yjsci łonowej, a następnie w panewce(w 12-18 roku). Na uwagę zasługuje, że w gtóre opiera się na głowie kości udowej podczas słania czy chodzenia, ulega całjąjuskostnieniu dopiero w końcu okresu pokwitania. Tym samym miednica w tym jw może jeszcze wzrastać i powiększać się. Obie części kości miednicznej, górna jgogą mieć różną tendencję rozwojową. Tym się tłumaczy, że u kobiety z wąskimi jet a więc z bardziej męskim ustaemtalerzy kości biodrowych, miednica ąza może mieć wymiary prawidłowe. gL-15 roku życia powstają dalsze, dowepunkty kostnienia, które modelują zny kszJaB kości. I tak powstają punąkolca przedniego dolnego, kolca kulguza kulszowego, dla grzebienia wego(epiphgsis mdrgmalis), wreszcie 20 roku życia punkty kostnienia w podłonowym(p. dalej)i dla guzka łoi. Dla wszystkich tych punktów kostmożnazastosować regułę, że im późne występują, tym krócej pozostają saielne. Najdłużej zachowuje swą sanno ość punkt kostnienia dla grzebienia nwego, bo aż do 21-25 roku życia. zawiązki kości miednicznych wskuiedorozwojumogą nie łączyć się z u w płaszczyźnie pośrodkowej. Obie łonowe są wtedy przedzielone szeroką 4, wypełnioną tkanką łączną, przyJóącstosunki u niektórych ssaków. ozwój ten łączy się z wadami rozwal pęcherza i przedniej ściany brzucha.yyy ócj.
Ryć.
339. Punkty kostnienia kości miedlllCZOCj.
Miednica Połączenia miednicy 44 wchodzące w skład miednicy, tj. kość krzyżowa i obie kości@zne, łączą się w jeden mocny i sprężysty pierścień kostny:wy@4 one z tyłu dwa stawy płaskie-krzyżowo-biodrowe, z przołpojeniełonowe. Dochodzi do tego szereg połączeń więzozrostołlóresłużą czy to do wzmocnienia stawów, czy do zamknięcia łów i wcięć kości miednicznej. lenie łonowe(sgmphgsis pubicc').
Powierzchnie spój eniowe kości eh, pokryte cienką warstwą chrząstki szklistej, łączą się z płytPBVgsis ossium pubis.X Fi F 7.


ką chrząstkiwló-knistej-krążkiem międzyłonowyą ąterpubicus'), **ubość jego na stronie zewnętrznej(ok, j gwiększa niż na-stronie wewnętrznej, gdzie brzegi kości barąąsiebie zbliżają:tym samym przekrój poprzeczny tej płytkt wjma w płaszczyżmie poziomej kształt trójkątny. Krążek na swej pCiwierzchni zewnętrznej jest pokryły warstwą krzyżująąękleń, które zrastają ssie z włóknami ścięgnisWmi przyczepo obu mięśni proęęwco wydatnie wzmacrua spojenie łonowe. Spojenie łonowe wewnątrz krążgąwego zawiera prawi e stale małą, szczelinowatą, podłużnie ustawioną jąnjj-yczalnie powstaje ona przez rozpuszczenie i wchłonięcie chrząstki włóknistet Qzywałaby ta okoliczmość, że występuje ona po 1, a często nawet po 2 roku żyw wysłana błoną nnaziciwą. To występowanie jamy stawowej wewnątrz spojeąją.
przemawiałoby za Ęzm, że mamy tu formę pośrednią między połączeniem estowym a połączeniem maziowym. Kąt zawarty nuędzy gałęziami dolnymi kości łonowych-kęł o n o wy(angulŁs subpubicus)u mężczyzn jest ostry, a spoję kle:u kobiet spajenie jest niskie i dolny brzeg jego jest luko krąglony. Zbieżeiy przebieg gałęzi kulszowych i gałęzi dolny łonowych wytwarza łuk ł on o wy(mens pubis). Spojenie łonowe wzmacniają dwa więzadła.
Więzadło łgórne(ligamen tum pubieum superius)stanowi górną warstw ma, rozpiętą między guzkami łonowymi. Wi ę z a dł o łon oww a 1 e(ligdmentzam drcumum pubis)jest utworzone przez pasrżniste biegnące wzdłuż dolnego brzegu spojenia od gałęzi dolne kości łonowej des drugiej i zrośnięte z krążkiem mlędzyłonoStaw krzyżów o-biodrowy. S 1 aw krzyż owo-b i o drowy'lufo sdcroilidcc)jest stawem płaskim, utworzonym między stapowierzchniami uchowatymi kości krzyżowej i kości biodrowChrząstka stawów a jest znacznie grubsza na powierzchni uchowatej kości niż biodrowej. Na k***i biodrowej występuje przeważnie chrząstka wlókJsJBkrzyżowej tylko wacstwa powierzchowna jest zbudowana z chrząstki w 84 tymczasem warstwyó głębokie tworzy chrząstka szklista. Jama stawowa szczelinowata.
Silnie napięta i krótka torebka stawowa przyczepia się 4 o 9 wierzchni stawowycAL jest ona, wzmocniona silnymi więzadłami krzyżo 988@brzusznymi, grzbietowymi i międzykostnymi. Dzięki nim ruchomość sla@9 i ograniczona i z tego powodu w wieku starczym może nastąpić zrost ko 4 ci 8 sztywnienie stawu, cnkglosis). Pomimo tej nieznacznej ruchomości spojeoe 4 krzyżowo-biodrowe stanowią ważną ochronę pierścienia miednicy:osłab@Wwstrząs w czasie cha-dzenia, biegu czy skoków. Więzozrosty miednicy(ryć.
340-3431.
I Więzadła wzmacniające staw krzyżowo-biol Więzadła krzyżowo-biodrowe brzuszne(lig@@e 86 licea teatralia)występują w postaci licznych, cienkich p 84 gych powierzchrcię miedniczną części bocznej kości krzyżoBlgiem przednim p-owierzchni uchowatej kości biodrowej?lamina fibro carti-lag inea unterpubica?angulus pubis?ligamenta sacroićiacd anteriora.K 9 R.
i ie 4.
*WQV 4 naje k 79 żMŃ/.
ale**ŻC@.
W sacroiliaca posteriork.
Ugamentum i li ol u mbele.
z.
i I I Membrana obturetoria Tuber ischiadicum.
lig, lorgitudfrale enterius.
Ligą, sacroiliesca.
yertralia.
promontori urn.
promontori urn-lig, sacrotubsrale-e-lig, sacrospiriale.
Symphysis pe biec.
We 340.
Więzadła prawej połowy miednicy widziane od przodu. Ba krzyżowo-biodrowe grzbietowe(ligdmentc sdF@ors@(id')tworzą szereg pasm, niezbyt ściśle od siebie odd*ieie 2 o 4 cychpo stronie tylnej stawu z okolicy grzebienia krszyAedniegoi bocznego skośnie ku górze do talerza kości bimdieprzyczepiają się na przestrzeni od górnego do dolnego kolwegotylnego. 9688 pasm, biegnąca głębiej i bardziej skośnie, nosi nazwę więza siła**eć), część dolna, biegnąca bardziej powierzchownie i bardziej suoniałFżowo-biodrowego grzbietowego długiego(ligdmenhm sarsalelongum'\9(8 Krzyżowo-biodrowe międzykostne(ligcmerud 9.


Ugarnemum-iliol u miele.
ligarnenta sacroilieca doralie.
Fora men ischiadicum rnejus.
li genem u msacrospinałeForemce, ischiadicum minus liga memu m sec lotu borcie.X-X-e.
Processus felciforrnis.
Zona orbiculeris.
8 Śp(DA iliąęą.
-ŚDOM ilhęą'Dół, irf, .
Lig arnentojjiliofemoriUgarnemu zścńb.
Ryć.
341. Więzadła prawej połowy miednicy widziane od tyłu. zowatością krzyżową i biodrową.
Występują one w postaci króti mocnych pasm łącznotkankowych, które krzyżując się stwarzają bdzo mocne połączenie ściany miednicy. Więzadła te są całkowicie pękryte więzadłami krzyżowo-biodrowymi grzbietowymi i są z nimi śnięte. Więzadło biodrowa-lędźwiowe(ligdmentum iliolumbd(elf wnież wzmacnia staw krzyżowo-biodrowy. Stanowi ono mocne, p(kle pasmo włókniste rozpoczynające się na wyrostkach poprzecznczwartego i piątego kręgu lędźwiowego:część włókien kieruje sić 8 do tylnej części grzebienia biodrowego:część druga, większa, przóKpia się na powierzchni wewnętrznej talerza kości biodrowej i 08 wierzchni górnej części bocznych kości krzyżowej. 2.
Więzadła łączące kość krzyżową z kością kulsze W ięz a oto kr zy żow o-guz ow e(ligamentum sacrotuberal)poczyna się wachlarzowato i biegnie od kolca biodrowego tylne@P 8 nego i dolnego, od brzegu bocznego kości krzyżowej i od dwóch nych kręgów guzicznych:przeważnie w górnej części jest ono 86 złączone z więzadłami krzyżowo-biodrowymi grzbietowymi. W?jego zdążają zbieżnie ku dołowi, do przodu oraz bocznic i pocę.ForamenąBhiadicum rnejus.
liga memu msacrospineleLiga memu msac lotu bera I eóramen ichiadicum minus.La bru rn acetabu lace.
Passa acetabuliAceta bułom Oacies luneta).
Liga meritum ITBOSMTSJOY aceta buli.
8-ją Jg-.
ą 4 sś 1 łYĄil. . ć***8 ę K 8.
bxęsc.
Ryć.
4. Lewa połowa miednicy z więzadłami.
Widok od strony prawej.
Spina Taca enterior interior.
Canalis obturatori us Tuberculurn pu bieg m.
Promontorium.
Ugementa sacmiliaca ventralia.
Ugarnentum irg ujecie.
Canelis obturatorius.
Facies symphysielis.
Membrana obturatoria.
Ligamenturn pubicum superius.
-Discus interpubicus.
Tuber)Membrana Ligamentumischiadicum obturatoria arcuatum pubisRyc.343. Prawa połowa miednicy z więzadłami.
Widok od strony prawej i od dołu.


poszerzając się przyczepiają się do brzegu przyśrodkowego guza ku(szowego. Wąskie pasmo zdąża dalej wzdłuż przyśrodkowego brze gałęzi kości kulszowej tworząc tzw. wyrostek sierpowaty(prąc cessus fdciformis):między nim a kością kulszową znajduje się roweĘw którym biegną:nerw sromowy i naczynia sromowe wewnętrzne ąswej drodze przez otwór kulszowy mniejszy do dołu kulszowa-odbył niczego. Więzadło krzyżowo-guzowe jest przebite kilkoma gałązka tętnicy pośladkowej dolnej:jego powierzchnia tylna jest miejsce przyczepo mięśnia pośladkowego wielkiego. Więzadło krzyżowo-koi co we(ligmenhm sdcrospmdle)leg znacznie ciensze niż poprzednie. Rozpoczyna się ono na brzegu bocz rym części dolnej kości krzyżowej i na górnych kręgach guzicznycbiegnie bocznic do przodu od więzadła krzyżowo-guzowego i zwężają(się przyczepia się do kolca kulszowego. Powierzchnia wewnętrzna tegwięzadła przylega do mięśnia guzicznego, z którym jest ściśle zwiążą. na.
Tym samym więzadło to wraz z kością guziczną i kolcem kulsz wym bierze udział w utworzeniu dna miednicy. Oba te bardzo silne więzadła, stanowiące przypuszczalnie pozostłość mięśni ogona, zamykają miednicę i przekształcają wcięcia kulsz we w otwór kulszowy większy(foramen ischiadicum maj i otwór kulszowy mnie j szy(formen ischicdicum minus). Przoba przechodzą mięśnie, naczynia i nerwy(s.
864). 3. Błona zasłonowa i więzadło pachwinowe.
Błona zasłonowa(membraną obturdtorid)stanowi przegrodę łcznotkankową, powstałą przypuszczalnie z powięzi mięśniowych:zmyka ona otwór zasłoniony i wraz z jego kostnymi brzegami służy pole przyczepo dla zasłaniacza zewnętrznego i wewnętrznego(ryć. 34343).
Więzadło pachwinowe(ligdmentum mgumdle)występuje postaci mocnego, okrągławego pasma łącznotkankowego, które bieod kolca biodrowego przedniego górnego do guzka łonowego. Daje ono wyczuć poprzez skórę jako twarda listewka i widoczne jest z ze nątrz jako tzw. bruzda p achwinowa(sulcus mguindlisS. Nie jto więzadło samodzielne, lecz utworzone przez włókna ścięgniste br gu dolnego mięśni bocznych brzucha(mm, skośny zewnętrzny i we(nętrzny brzucha, m. poprzeczny brzucha). Do dolnego brzegu więzaprzyczepia się powięź szeroka uda, która powoduje wypukleniewięzadła ku dołowi. Od końca przyśrodkowego więzadła odchodzą włókna rozbieżnie(grzebienia kości łonowej wytwarzając małe, trójkątne pasmo, w i ę(dło rozstępowe(hgcmentum lacuncre). Więzadło pachwino wraz z brzegiem przednim miednicy(wcięcie biodrowa-łonowe, m@4 ru iliopubicdć)ograniczają przestrzeń(lccund communis)stanoWwrota dla przejścia mięśni, naczyń i nerwów z jamy brzusznej na W czynę dolną(ryć, śIO).Budowa miednicy pierścień kostny utworzony przez kość krzyżową, guziczną i obie koą:miedniczne obejmujemy wspólną nazwą mi e dn i c y(pehis). Pierśjeńten jest wł 4 czony między kręgi ruchome kręgosłupa, które dźwiga ąęaz z masą całego ciała, a kończyny dolne, na których spoczywa:jest ją mocniejszy i masywniej zbudowany niż ściany czaszki czy klatki jersiowej. Miednicę dzieli kresa graniczna na dwa odcinki:górny, jjjższy i szerszy, zwany miednicą większą(pehis major), i dolny, węższy i węższy, zwany miednicą mnie j szą(pehis minor). Miejjjeawiększa jest szeroko otwarta ku górze i do przodu:jej ścianę tylyjtworzy lędźwiowy odcinek kręgosłupa, ściany boczne-oba talerze wści biodrowych. Bierze ona udział w wytwarzaniu ścian jamy brzusznej Miednica niniejsza jest ograniczona od tyłu kością krzyżową i guzięzną, z boków-kośćmi kulszowymi i częścią kości biodrowych, od przodu-spojeniem i kośćmi łonowymi. Tylna ściana miednicy niniejszej jest zatem najdłuższa, przednia-najkrótsza. Miednica niniejsza stanowi właściwą j amę miednicy(cmitcs pelmsS lub, lepiej, kanał miednicy(cmmis pelmsS. Otwór górny miednicy mniejszej, ograniczony kresą graniczną, nazywamy we j ś c i em albo w c ho demmiednicy(dditus pelms), albo otworem górnym miednicy(cperturd peltis superior). Wy j ś c i e lub wy c ho d mi e dni cy(eacituspelms), czyli otwór dolny miednicy(cperturd pelms interior)jest ograniczony dolnymi gałęziami kości łonowych, gałęziami kości kulszowych, więzadłami krzyżowo-guzowymi i wierzchołkiem kości guzicznej. U obu płci jama miednicy niniejszej ma kształt odcinka stożka:u kobiet odciętego bliżej podstawy, u mężczyzn zaś bliżej wierz, chałka. U kobiet zatem miednica niniejsza jest większa, szersza i praóecylindryczna, u mężczyzn wąska i lejkowata. Oczuwalność.
Miednica kostna jest otoczona mięsniami i tkanką tłuszczową, tak że:VWo niektóre jej części są wyczuwalne przez skórę. Jednym z ważniejszych punktów(jóWacyjnych miednicy na żywym jest kolec biodrowy przedni górny:jest on**o często widoczny, stale zaś wyczuwalny. Idąc wzdłuż grzebienia biodrowego ku W 88 i natrafiamy z tyłu na niewielkie wpuklenie(dołek lędźwiowy dolny boczny), gdzie***we wyczuć kolec biodrowy tylny górny. Dołek ten jest często widoczny:?
@@Ższyzn, prawie stale u kobiet:leży on na wysokości stawu krzyżowo-biodrowego. jP 9 Wm punktem kostnym jest również guz kulszowy, który można wymacać po 9 więsień pośladkowy wielki. Na kości łonowej daje się wyczuć poprzez mniej lub 9?óe go. Granica górna owłosienia łonowego sięga u kobiet zazwyczaj nieco powyżej 9 Wzegu. Podskórne skupienie tłuszczu wytwarza w tej okolicy wz górek łon owy 88@bis), ograniczony od góry poprzeczną bruzdą skórną. Od spojenia ku dołowi F 9:wyczuć k ąt p o d łonowy lub łuk ł o nowy. Punktem orientacyjnym jest wre 89 Kolec kulszowy, który daje się wymacać przez odbytnicę i pochwę. Poza Wm?9@8 zyzny przez odbytnicę, u kobiety przez pochwę możemy wyczuć prawie wszystkie 9 kładniki kanału miednicy. ł 9 zczyzny i wymiary-miednicy.
Wyczuwalne punkty kostne miednicy pozwalają na 9@e wymiarów, które u kobiet mają wielkie znaczenie. Na ich podstawie bowiem 9 W wnioskować, czy jama miednicy jest dostatecznie wielka dla przejścia główki pło.


Promontorium s.
Spina Taca am. sup.
Spina iliaca ant, im.
Conjugata aratomicaConjugataveta Conjugata diagonalis.
lnclinatio pewis.
Z Z yO 5.
***, t**6 jcj(??!
Ącję'syY, ?łzŚs!óŻsQ::.
******sĘą, eć-Bss-.
g-, co-8.
y zł.
-Płaszczyzna pr.
Płaszczyzna ci.
Płaszczyzna.
Oś miednicy.
Ryć.
344. Miednica żeńska, połowa prawa widziana od strony lewej:zaznaczone wym ry proste.du podczas porodu.
Szczególne znaczenie ma przy tym wielkość i kształt miedmniejszej. Odróżniamy następujące płaszczyzny i wymiary(ryc, 344 i 346 c 1. Płaszczyzna wejścia albo wchodu miednicy(planum aditus pelms)binie przez kresę graniczną, oddzielając miednicę większą od niniejszej. Odróżniamy 1 otworze górnym miednicy(dperturd pelms superior):1)sprzężną anatoc z n ą(conjuguc muomica), odległość wzgórka(promontorium)od górnego brzegu lenia łonowego w płaszczyźnie pośrodkowej:2)wymiar poprzeczny(didmnstersd), największa odległość między dwoma punktami kresy granicznej w płaszżnie czołowej:3)wym i a r s k o sny(diameter obijana), odległość stawu krzyżowo-birowego od wyniosłości biodrowa-łonowej strony przeciwległej. Odróżniamy pierwszy, skośny prawy, rozpoczynający się od prawego stawu(przebiega jak fr, dcgrme-dccentus gratis), i wymiar drugi, skośny lewy, rozpoczynający się od lestawu i krzyżujący wymiar pierwszy(przebiega jak docent aigu-dccentus ccuhs), on przeważnie nieco mniejszy niż pierwszy. Oprócz sprzężnej anatomicznej odróżniamy wymiar prosty(diameter recto)sprzężną wejścia(conjugm teru s. obstetricd:obstetria-akuszerka), najkrćodległość wzgórka od spojenia:wymiar ten osiąga spojenie nieco poniżej poprze wymiaru. Na osobie żywej wymiary te nie mogą być bezpośrednio mierzone, dlalegebieramywymiar przekątny(dicmeter dicgondlis)lub sprzężną przek 4(conjugatd didgonclis), odległość wzgórka od dolnego brzegu spojenia w płaszcz pośrodkowej:pomiaru tego dokonujemy przez pochwę, wprowadzając do niej Pśrodkowy i wskazujący(badanie ginekologiczne). Il.
Płaszczyzna próżni miednicy(plenum cmplitudmis pehis)biegnie Ppołowę wysokości spojenia łonowego, przez środek panewki stawu biodrowego oraAdzy drugim i trzecim kręgiem kości krzyżowej. Ul.
Płaszczyzna c leśni miednicy(plenum mgustide pehis)biegnie przeWniższy punkt spojenia, przez końce kolców kulszowych oraz przez wierzchołek 8(krzyżowej.pjąszczyzna wyjścia albo wychodu miednicy(plenum eains pelris), 1. . jata i WWB, pjzecho 9 zi przez dolny brzeg spojenia łonowego, przez guzy kulszowe%-z wierzcholeK łości guzlcznej:obie płaszczyzny przecinają się dachowato wzdłuż(gŃ-lęgnącej@g 4'guzami Kulszowymi. W obrębie obu tych płaszczyzn albo w'ją-arze do lOóm miednicy(Qerhrd peltis interior)odróżniamy:wymiar pro'?7 ą', ':wymiar paprz eczay(@@we(er trunsaersd), odległość między guzami kulszo ęyęmljąyeeiętnewielkości powyż:zych wymiarów miednicy są u mężczyzn o 1-1, 5 mniejsze Q j kobiet, u których wynosą około:wymiar poprzeczny wejścia 13, 5 cnnęĄęzyżnawejścia llJłeO węyrniarskośnywejścia l 25 ernĆj-ęążnaprzekąlna lOcm wymiarprostywyjścia 95-IZ, 5 eą(wymiar poprzeczny wyjścia I I. O cmpązą powyższymi wymiarami miednicy mniejszej stosujemy również niektóre wymiary egnicy większej, z których najważniejsze są:j Nąj większa szerokość miednicy(distantid cristarumS:bezpośrednia odlejąćmiędzy obu najbardziej bocznic położonymi punktami grzebieni biodrowych:wysiona przeciętnie 28-29 cm. *, z.
Szerokość międzykolcowa miednicy(distmtid spmarumS:bezpośrednia egłość między kolcami biodrowymi przednimi górnymi. Wymiar ten wynosi przeciętge 25-26 cm.
*3, S zer ok o ś ć mię d z y krę 1 ar z o w a(dżstdntid trochdnutericdS:bezpośrednia odleźć między obu najbardziej bocznic położonymi punktami krętarzy większych. Przemy wymiar wynosi ok, 31 cm.
4.
Sprzęże a zewnętrzna(conjugma eartezndc bezpośrednia odległość krawędzi edniej górnego brzegu spojenia od wierzchołka wyrostka kolczystego piątego kręgu iowego. Wielkość przecięna wynosi 18-2 I cm.
oza wymienionymi wymiarami zwracamy również uwagę na linię łączącą punkty owe wszystkich wymiarów prostych. Linia ta stanowi o ś m i e d n i cy(aais pehis).
to linia biegnąca mniej więcej równolegle do krzywizny kości krzyżowej, do przodu@ła, wzdłuż której przez kanał miednicy przesuwa się część przodująca rodzącego płodu. W większości porodów częścią przodującą jest główka.
Na 100 porodów 968 położeniu główkowym.
Wymiary miednicy kobiecej są dostosowane do wymiarów 8 płodu. Najwi*ksza długość czaszki noworodka od bródki do potylicy(dicmeterBoccipitchs)wynosi przdętnie ok, 13, 5 crn:czaszka płodu przed urodzeniem jest tle wydłużona, najwi*kszy wymiar poprzeczny między guzami ciemieniowymi eter biparietalis)wynosi 9, 5 cm:do tych wielkości dostosowane są wymiary miedBBażniejszymwymiarem miednicy mniej szej jest sprzężna wejścia, która, jak wspoW 9. przeciętnie wynosi u kobiety ok, li cni.
Jeżeli wymiar ten jest mniejszy niż 9 czasie porodu mogą występować trudności:wymiar poniżej 6 cm stanowi już Bl:lną przeszkodę dla porodu. Główka płodu przechodząc przez kanał miednicy Wie obrót o 9 O', ustawiając się swym najdłuższym wymiarem strzałkowym zawsze Bajwiększego wymiary miednicy mniejszej. W płaszczyźnie wejścia jest to wyP 9 p*zeczny, w płaszczyźnie wyjścia-wymiar prosty(strzałkowy). Z chwilą łOeW 89 Awą częścią najgłębszą dosięga dna miednicy, obraca się poprzez pierwszy(lewy)P 9'skośny ustawiając się wzdłuż wymiaru prostego. eOia i zwężenie miednicy.
Podobnie jak cały ustrój, również miednica wykazuje Fale stosunki asymetryczne. Dostrzegamy je czy to obserwując wejście miednicy, Póienie spojenia w stosunku do płaszczyzny czołowej, czy położenie kości guziczH 9 Aełłonowy jednej stroW jest zazwyczaj położony bardziej do przodu niż drugi. 9 Q skośne są różnej długości.
Jama miednicy po jednej stronie bywa większa niż Stel Połowicza sakralizacja ostatniego kręgu lędźwiowego(kręg lędźwiowa-krzyż Aóołuje zwykle asymdię miednicy. Obustronna sakralizacja może wytwarzać fŚW?wzgórek:jeden mię 4 zy kością krzyżową a zasymilowanym kręgiem i drugi.


między nim a ostatnim kręgiem lędźwiowym.
W tych przypadkach określenie sprzężąprzekątnej może natrafiać na trudności. Kończyna dolna lewa jest przeważnie mniej więcej o I cm dłuższa niż prawa i z te. względu lędźwiowy odcinek kręgosłupa wykazuje lekkie wyrównawcze skrzywienie yczne(scohosis). Jeżeli jedna kończyna jest znacznie krótsza niż druga, miednica jest je nostronnie silniej obciążona i może powstać skoliotyczna, asymetryczna miednica, tą dzo skrzywiona. Również patologicznie skrzywienie boczne kręgosłupa może łączyć-ze skrzywieniem miednicy. Powstrzymanie prawidłowego rozwoju miednicy czy niektóre zaburzenia wzrastąkości mogą wywoływać zmiany miednicy, które występują przeważnie w postaci miecy zwężonej:czy to np. w postaci zwężenia bocznego, skośnego, formy sercowatej, e też wielu innych. Tego rodzaju zmiany miednicy mają dla porodu ogromne znaczenie, .Różnice płciowe miednicy.
Różnice płciowe miednicy możemy stwierdzić już u pło 4 i-miesięcznego. Występują one oczywiście również u noworodka.
Spojenie łonowe@worodka męskiego jest wyższe niż żeńskiego:najmniej silnie zaznaczone są różnice obrębie wejścia miednicy, natomiast zbieżność ścian bocznych jamy miednicy ku dolo występuje silniej u męskiego noworodka niż u żeńskiego. Również kąt podlano u pierwszego jest mniejszy niż u drugiego. Jednak wyraźne i typowe różnice płciowe stepują dopiero u osoby dojrzałej. Tak sanno jak inne różnice płciowe, są one i tu zależ od prawidłowej wewnątrzwydzielniczej czynności gruczołów płciowych. Pod ich W wem w okresie pokwitania następuje dostosowanie miednicy żeńskiej do jej czynnośpodczas porodu. W miednicy żeńskiej talerze kości biodrowych są silnie bocznic rozstawione, u 04 czyzn skierowane bardziej stromo. Wzgórek jest bardziej płaski, u mężczyzn silniej w 8 pule w obręb jamy miednicy:spojenie u kobiet jest niższe, a kąt podłonowy większy, i również większa jest u kobiet odległość guzów kulszowych. Kość krzyżowa jest u koel stosunkowo szersza i bardziej płaska niż a mężczyzn:kanał miednicy jest u kobiet wszystkich kierunkach pojemniejszy niż u mężczyzn. Jego ściany boczne są u koel bardziej równolegle ustawione, u mężczyzn biegną zbieżnie ku dołowi. Ta równoległe.
Ryć.
345. Miednica męska widziana od przodu.
Gont ugataDiameter obliqua li Diemeter obliqua I Ryć. 346. Miednica żeńska widziana od przodu.
\*er*e**.
ścian bocznych u kobiet odpowiada większemu wymiarowi poprzecznemu wyjścia miednicy. Płaszczyzna wejścia miednicy, u kobiet większa niż u mężczyzn, ma też u nich wyraźny kształt poprzecznie owalny, u mężczyzn zaś-sercowaty. Pochylenie miednicy.
Pierwotnie panował pogląd, że płaszczyzna wejścia miednicy w pionowej postawie ciała ustawiona jest poziomo. Jeszcze na rycinach w dziele Wesatjuszamiednica ma to poziome położenie, chociaż przypuszczalnie Leonardo da Vinci@Ochał Anioł znali już położenie właściwe, które jednak dopiero później zostało stwierłonena podstawie badań naukowych. Miednica jest pochylona w stosunku do poziomu:W p o c by leni a mi e dnie y(Inc(mafio peluis:ryc, 344, 347), który tworzy płaszczyzAwejścia z płaszczyzną poziomą w pionowej postawie ciała, wynosi przeciętnie 65'lłF-WQ. W tego rodzaju prawidłowym położeniu wcięcie panewki jest skierowane ku ABowi, a kolec biodrowy przedni górny i guzek łonowy obu stron leżą mniej więcej F ie 4 nej płaszczyźnie czołowej. Pochylenie miednicy jest bardzo zmienne i zależne od, **elu czynników. U kobiet kąt pochylenia jest większy niż u mężczyzn:przede wszystĘłiesl on zależny od postawy ciała. Jeżeli miednica w pionowej postawie ciała ustawia śW Fardziej s 1 r o m o(przy czym kości łonowe opadają), kąt pochylenia wzrasta, miedni? 9 óókonuje obrót do przodu w stosunku do osi czołowej(poprzecznej). W położeniu tym?996 musiałby przechylić się do przodu, gdyby nie zwiększenie krzywizny odcinka lędżp 996 egokręgosłupa(ryc. 347).
:H 98 Fo(nie, kiedy miednica ustawia się bardziej poziomo i kości łonowe podnoszą się. ??'PPBhylenia zmniejsza się i miednica wykonuje obrót do tyłu. W tym położeniu tułów?
9 F?
89 Kręgosłupa.
Widzimy więc, że giętki kręgosłup koryguje pionową postawę ciała:j 9 B(ach obrotowych miednicy dokoła osi czołowej. Zwiększenie pochylenia, a więc?999 ej strome położenie miednicy stwarza dostęp do narządów miednicy od strony ĘŃ 9 PBzusznej:zmniejszenie pochylenia, czyli bardziej płaskie(poziome)położenie daje Ę?'yP do narządów miednicy poprzez pochwę. W pozycji siedzącej kąt pochylenia łeisza się, płaszczyzna wejścia miednicy zbliża się do poziomej, guzy kulszowe skie**ne są ku dołowi.


Ryć.
347. Zmienność pochylenia miednicy:a-pochylenie miednicy do przodu:tyłu.Zaznaczony kąt pochylenia miednicy i kąt lędźwiowa-krzyżowy.Uw a g i fil o gen e ty c z ne.
Wyprostowanie ciała i pionowy chód człowieka, stląc nowe warunki statyczne, spowodowały wyraźne różnice w budowie miedniwieka w porównaniu do innych Naczelnych. Miednica małp, zwłaszcza niższych, fsunkowo wąska, wydłużona ze stromo ustawionymi talerzami kości biodrowycbiodrowy jest skierowany do przodu. U człekokształtnych budowa ta, na ogół ze na, zmienia się przede wszystkim o tyle, że talerze kości biodrowych są silnie rozstawione i ustawione prawie że w płaszczyźnie czołowej. Wejście do miedriu małp owalne w kierunku przednio-tylnym i kształt ten łączy się z wąską, wy formą kości krzyżowej. Te ważne różnice w ogólnym ukształtowaniu miednicy dają się ściśle ująć. Z patrole się wzajemny kierunek osi wszystkich trzech składników kości mie.Ryc.
c 3 Z I I.
Oś kości biodrowej.
Oś kości łonowej i.
Oś kości kulszowej.
ś*z****.
(ĄIZOĆV*.
808.
Kąt pochylenia.
Lemur mong.
Orangutan.
**Y cj'Z'Kósf łć f.
Homo.
Kąt lędźwiowa.
348.
Kości miedniczne prawe.
Widok od strony przyśrodkowej:wg Wejdę.
j ąj oś kości łonowej jest ustawiona poziomo, to oś kości biodrowej biegnie ąj, -g i małp niż-zósh prawie pęosłopadle, a oś kości kulszowej-prawie w ją jej kości@o 9(owe). U gibbona i orangutana ta ostatnia pochyla się nieco 7.
Q człowieka wreszcie skierowuje się tak silnie ku tyłowi, że leży prawie w XQ wści@O 9 Wei F 4 l między osl 4 kości biodrowej i łonowej wynosi u małpiąąąęmpaO@8496. 9 Wogulana l@', u goryla l 45', w miednicy dziecięcej l 46', g XjęężczyzW JW'Liczby te mówią nam, jak silnie przekształca się miednica 7 ąęju rodowyw w miarę tego, jak przystosowuje się do dźwigania masy ciała. yjyjtem części W 8 ei kości biodrowej ku tyłowi i ku dołowi wytwarza się rówgw wcięcie Kulszowe większe, kloce u małpiatek nie jest jeszcze rozwinięte. jĘj, -e kulszowy, u@ałp ledwie zaznaczony, osiąga swój silny rozwój dopiero ją gąrdzo różne jest ukształtowanie guza kulszowego. U małp występuje on w jąjęjgkowo małego, ku dołowi skierowanego poszerzenia kości kulszowej, gj jeży on wysoło i Jest silnie zwrócony ku tyłowi i na zewnątrz od odcinka*rzonu koś**u*szowej.Streszczenie gjąezyny dolnej(cigvlum membri mferioris)obustronnie stanowi kość mied-eoaae):dwie Kości miedniczne wraz z kością krzyżową tworzą miednicę(peląiednicznaskłada si:z kości biodrowej, łonowej i kulszowej, które u dorosłe ą gę w jedną całość.Łączą się one w okolicy panewki(dcetcbulum).
Brzeg paęwejdolnej części ma szerokie wcięcie(mcisura ucetdbuh). Kość kulszowa swa ograniczają położony w dolnej części miednicy otwór zasłoniony(forcmeri)biodrowa(os ihum)składa się z trzonu(corpus ossis tlij)i talerza(ale ossisoddziela kresa łukowata(lince drcudta). Po zewnętrznej powierzchni talerza, i pośladkowej(f@cies glutea), przebiegają trzy kresy pośladkowe, tylna, przeaOmea glutea postenor, anterior et interior). przednia część powierzchni wewnętrznej, powierzchnia krzyżowo-miedniczriaropeltmd), tworzy dół biodrowy(fossc ilidca). Bardzo nierówne pole ku dołowi dołu dzieli się na część przednią, guzowatość uchowają(tuberositcs curiculdią, guzowatość biodrową(nberositas ilidca). zgrubiały brzeg talerza k. biodrowej stanowi grzebień biodrowy(cristc iliccd), lg do tyłu od kolca biodrowego przedniego górnego(spinu ilidcu anterior sił grzebieniu wyróżniamy trzy wargi, zewnętrzną, pośrednią i wewnętrzną Oatm, intermedium et internum). Brzeg przedni talerza poniżej kolca biodro tego górnego ma kolec biodrowy przedni dolny(spinu ihacd mterior mfeśeniżej, przy przejeiu w trzon kości łonowej-wyniosłość biodrowa-łono 8@iliopubicd). Brzeg tylny talerza, poniżej kolca biodrowego tylnego górnie(e 9 biodrowy tylny dolny(spina ihcca posterior interior), a dalej ku dołowi glęPłeKulszowe większe(mcisurd ischiddicd major)oddzielające kość biodrową Bzowej. P 8 s z owa(os ischii)składa się z trzonu i gałęzi.
Trzon(corpus ossis ischt)Bm panewki tworzy mały guzek zasłonowy tylny(tuberculum obturutum po 968 egutylnego trzonu sterczy ku tyłowi wydatny kolec kulszowy(spinu r 99 Jzielory od najniżej położonego guza kulszowego(tuber ischi 4 cOQJNŚBzowym mniejszym(mcisurc ischiadicc minor). Wcięcia kulszowe większe śWykają więzadła w otwór kulszowy większy i mniejszy(fordmen ischiadiBminus). Gałąź kości kulszowej(ramus ossis ischii)łączy się do przodu 9 Wą kości łonowej 99 w a(os pubis)skhda się z trzonu, gałęzi górnej i gałęzi dolnej. Trzon(cor 89), łącząc się z kością biodrową tworzy wspomnianą wyniosłość biodrowa 199(rdmus superior ossis pubis)na brzegu tylnym powierzchni górnej ma ć 9(pecten ossis pubi), który ku tyłowi przedłuża się w kresę łukowatą. Mie.


dnicę większą od mniejszej oddziela kresa graniczna(lince termindlis).Stanowi ją gezą. .
bied kości łonowej, kresa łukowata oraz linia biegnąca między podstawą a powierzcąjgmiedniczną kości krzyżowej. Brzeg przedni gałęzi górnej w pobliżu płaszczyzny pośryą'kowej ma mały guzek łonowy(hbercuhm pubicum), punkt orientacyjny przy bagjąQprzepuklin tej okolicy. Powierzchnia dolna gałęzi górnej przechodzi w bruzdę zasłonąąą. (sulcus obrurnozius):jej dolny brzeg tworzy ostry grzebień zasłonowy(cristd obturaj)rid)z małym guzkiem zasłonowym przednim(tuberculum obturdtorium dnterius). Gąjąągórna kończy się przyśrodkowo powierzchnią spojeniową(ńcies sgmphgsialis). Bęęąprzyśrodkowy gałęzi dolnej kości łonowej(ramus interior ossis pubis)zaopatrzony jest ągrzebień łonowy(crista pubicd). P a re w k ę(acetabuhm)tworzą zagłębienia wszystkich trzech składowych kości mdnicznej. Wspomniane wcięcie panewki zamyka w otwór więzadło poprzeczne panew Cigamentum transuersim acetabuli):jest ono częścią obrąbka panewkowego(librą dcetclulcm), pogłębiającego panewkę. Wcięcie panewki prowadzi ku górze, do dołu panewki(fossd acetabuli), otoczonego powierzchnią księżycowatą(facies lunatd). Otwór zasłoniony zamyka mocna błona zasłonowa(membrana obturdtoriaj, jwłókna otaczają kanał zasłonowy(canchs obturmozhs). Połączenia miednicy.
Trzy kości składające się na kość miedniczną zrastają się z sof w okresie pokwitania. W spojeniu łonowym(sgmphgsis pubica)powierzchnie spojenia łączą się krążkiem międzyłonowym(discus interpubicus). Kąt zawarty miedzy gałęzią dolnymi kości łonowych stanowi kąt podłonowy(angulus subpubicus), zaś zbieżny prżibieg gałęzi kulszowych i gałęzi dolnych kości łonowych tworzy łuk łonowy(drcus pubirPo górnej powierzchni spojenia łonowego przebiega więzadło łonowe górne(ligamenrupubicmi ruperius), a wzdłuż dolnego brzegu spojenia więzadło łonowe łukowate(lig menhm crcudtum pubis). Staw krzyżowo-biodrowy(articulatio sacroiliacd)tworzą pęwierzchnie uchowate k. krzyżowej i k. biodrowej. Więzadła umacniające staw krzyżowo-biodrowy:1)więzadła krzyżowo-biodro brzuszne(liyamenm sccroihacd teatralia)i 3)więzadła krzyżowo-biodrowe grzbietoy(ligmenta sacroiliaca dorsalia), 3)więzadła krzyżowo-biodrowe międzykostne(ligdme@sdcroiliaca interossea)wypełniają szczelinę między guzowatością krzyżową i guza toście biodrową, 4)więzadło biodrowa-lędźwiowe(hgamentum iliohmbale)łączy stki poprzeczne TV i V kręgu lędźwiowego z grzebieniem biodrowym, talerzem k. biowet i k. krzyżową. Więzadła, łączące k. krzyżową z k. kulszową:1)więzadło krzyżowo-guzowe(ligom tum accmuberdle)od obu kolców biodrowych tylnych, k. krzyżowej i górnych**g(guzicznych do brzegu przyśrodkowego guza kulszowego. Tworzy ono przyśrodkowobrzegu gałęzi kulszowej wyrostek sierpowaty(processus ńlciformis):2)więzadło K 6 wo-kolcowe(ligdmennm sacrospmdle)od k. krzyżowej i kręgów guzicznych do łw(kulszowego. Więzadła te(1, 2)przekształcają oba wcięcia kulszowe w otwór kulsWwiększy i mniejszy(foramen ischiadicum majus et minus):3)więzadło pachwinowe Ogmen(um mgumme)łączy kolec biodeowy przedni górny z guzkiem łonowym. 88 wierzchni ciała zaznacza się jako bruzda pachwinowa(sulcus ingumdlis). WięzaBechwinowe i brzeg przedni miednicy ograniczają rozstęp wspólny(lacimd commuBs)końca przyśrodkowego więzadła pachwinowego odchodzi małe, trójkątne więzadle P@stgpowe(lig amentum lacunare). JPednicę(pelms)dzieli kresa graniczna na miednicę większą(pehis major)i nue@@ejszą(pehns minor). Miednica mniejsza ogranicza kanał miednicy(candis pe@Pl Ęja@g miednicy(caritas pelris). Otwór górny miednicy mniejszej, ograniczony kreWniczną, jest wchodem(wejściem)miednicy(aditus pehis)lub otworem górnyO 88 Oąeóum pehis superior). Wyjście miednicy(earins pehns)lub otwór dolny miednic*14@@pelis interior)ograniczają dolne gałęzie kości łonowych, gałęzie kości kulsPszczowej nad spojeniem łonowym zaznacza się jako wzgórek łonowy(mors p@b@lF(aszczyzny i wymiary miednicy. 1.
Płaszczyzna wejścia(wchodu)me(pl@@m aditus pelms)oddziela miednicę większą od mniejszej. Z wymiarów wyP?
@6 lu:a)sprzężną anatomiczną(conjugma mmomica), b)wymiar poprzeczny(d@trwstersa), c)wymiar skośny(dimeter obijaną). W położnictwie mierzy się jato.
wwszy-Wwla*sło 96 pławy, a jako drugi-skośny lewy, d)wymiar prosty(diaS, -er zec(a)albo sprzężOa Wejścia(cowżugdłd teru s. obsre(ricd), ej wymiar przekątnyąj%rneter dicgo@@s)lub sprz:zna przekątna(conjugatc didgondlis).Il.
Płaszczyzna pro jat miednicy U 8 a 8 O@@@ą(84@s pe(fis). Ul.
Płaszczyzna cieśni miednicy(plenum any-nae pe(fis)IV Płaszczyzna wyjścia miednicy(plenum eaitus pelms), łamana, w kto**istoloy jest W 8@JaJ prosW 4@meter rec(d)i wymiar poprzeczny(dicmerer trans pg 7 S@? położnik mierzy iównież, 1)szerokość miednicy między grzebieniami biodrowymi(dijjnria crisOrVm), 2)szerokość międzykolcową(distantia spinarum), 3)szerokość rnięyyygrętarzową(dis(@n(id(rochmtericd)oraz 4)sprzężną zewnętrzną(conjugd(d eawm@grównoległą do krzywizny kości krzyżowej łączącą punkty środkowe wszystkich**iarów prostych nazywamy osią miednicy(cais pe(fis). Wzdłuż niej przesuwa się ą czasie porodu przo 4 uJ 4 ca część płodu. Kształt, a więc i wymiary miednicy wykazują ąąyażne różnice płciowe. Pochylenie miednicy(mclmcNo pe(fis)mierzymy kątem nuęjjy płaszczyzną wejścia a płaszczyzną poziomą. KOŚCI CZĘŚCI WOLNEJ KOŃCZYNY DOLNEJ Kość udowa Kość udowa(os femoris s. femur)jest najdłuższą i najmocniejszą ko. śeią szkieletu.
Położenie jej w pionowej postawie ciała jest nieco skośne, gdyż górne końce obu kości, łącząc się z panewkami miednicy, są od siebie bardziej oddalone niż końce dolne które w stawach kolano**h znacznie zbliżają się do siebie. Stopień odchylenia od pionu jest osobnicza bardzo zmienny i większy u kobiet niż u mężczyzn w związku ze stosunkowo większą szerokością miednicy kobiecej. Kość udowa, jak każda kość długa, składa się z trzonu i dwóch końców(ryć. 349*-357).
Trzon kości udowej(corpus ossis femoris).
Trzon jest muniej lub bar 4 ziejwypukły do przodu, o kształcie trójściennego pryzmatu. Po*ierzchniaprzednia w przekroju poprzecznym jest silnie wypukła 4 przechodzi bez ostrej granicy w obie powierzchnie boczne skierowane ównocześnie ku tyłowi. Powierzchnie.
Powierzchnie boczne stykają się z tyłu w 9:ści środkowej trzonu wzdłuż wydatnej linii, tzw. krę sy chrap aeiOmen asperd), na której można rozróżnić dwie wargi, przyś 99 sową(labium mediale)i o o czną(lcbium laterale). Kresa cmo 46 agra rolę słupa oporu usztywniającego kość udową w jej uwypueniudo przodu. W krzywicy z powodu niedostatecznego uwapnienia 8@ępuje rozmiękczenie kości:wtedy uwypuklenie kości udowej do Fodu może niezwykle wzrosnąć pod wpływem obciążenia, kość spłaBzasię do boku, a kresa chropawa przekształca się w wysoki grzejPOObie wargi kresy chropawej rozchodzą się ku dołowi i ku górze 94 olnej części trzonu, bardzo spłaszczonej w kierunku przednio-ĘlYm, obie te wargi ograniczają gładkie, trójkątne pole, polecz chn i ę p o d kolanową(ńcies poplited'), na której biegnie tę Płaszczyzna podkolanowa(plenum popliteuni).*a*.


tniea podkolanowa.
Warga przyśrodkowa kończy się u dołu pa nadkłykcia przyśrodkowego małym guzkiem, do którego przyeząścięgno przywodziciela wielkiego-guzkiem przywodzą(nbercuhm adductorium). Ku górze warga przyśrodkowa rąsię i biegnie częściowo w kierunku krętarza mniejszego, tworzy przeważnie słabo wydatną linię, tzw. kresę grzebieniową pectmed), do której przyczepia się mięsień grzebieniowy, cząązaś, nie dochodząc do krętarza mniejszego, skręca przyśryi przedłuża się w kresę międzykrętarzową(lince intertrochaąp, niżej):warga boczna, biegnąc ku górze, przechodzi w pychropowate pole, guzowatość pośladkową(tuberositas ą do której przyczepia się część mięśnia pośladkowego wielkiegy.M. piriformisTrochantermajor M. gluteus minimus.
M. vastus lateralis-.
M. vastus intermedius.
M. articularis gerius-, e.
M. gastrocnemius(caput laterale), .
Epieondylus lateralis.
Condylus lateralis.
Facies patellaris.
-Foyea capitsKaput ossis femorisCollum ossis femoris-lince intertrochanterica *Trochanter minor M. psoas major s M. vastus rnedialis.-Epicondylus medielis-Condylus medialis.
Ryć.
349. Kość udowa prawa z przyczepami mięśni.
Widok od pP 9 ł.
ęjąje w częś 81 góoej tej guzowatości występuje silny guzek ę(ogniu rozwinięty, tzw. krętarz trzeci(trochmter terjąprzyśrodkowa ogranicza pole przyczepów mięśni przywoGąrgaboczna zaś przyczep mięśnia obszernego bocznego(ęykiej mięśnia dwugłowego uda, Qęzchnia przednia trzonu w swych górnych trzech ezwarwąchsłuży za pole przyczepo dla mięśnia obszernego pośredąąąjedna czwarta oddzielona jest od tego mięśnia kaletką ą ąądrzepkowę stawu kolanowego, powyżej zaś przyczepia się stawowy kolana, palącej pośrodku kresy chropawej leży zwykle jeden duży lub.Fwea capitisCaput ossis femoris*umossis femorisOjra intertrocha melice Trochanter minor unea pectmea M. iliacus.Tuberositas glutea.
M. vastus rnedialis*.
M. adductor magnus.
M. vastus rnedialis.
Forarnen nutrietom.
M. vastus laterelis.
Facies popliteaM.
gastrocnemiusMedductor magnus(tu berculum.
Adductorium I FpBondyl u s medialis Kordylus medialis.
Passa trochanterica.
V 3 y ł\I\.
M. obturatorius externus-M. gluteus medius-Trochanter major M. quadratus fernorisM, psoas major-M. pectneusM, vastus lateralisM, gluteus rnaximusM, adductor brewsM, vastus intermedius-M. adductor magnus-M. adductor longusM, biceps femoris(caput breye)tąbium me 9! PF'circa*ab*um*a*era*e*asperaM, plantarisEpicondyl u s lateralisM, popliteus-Condylus lateralis Unea intercondylaris.Passa inrercondylaris 8989 Kość udowa prawa z przyczepami mięśni.Widok od tyłu.
K zł ćX.


parę mniejszych otworów odżywczych, które prowadzą do kań odżywczych, biegnących skośnie ku górze. Koniec bliższy.
Na końcu bliższym kości udowej odróżniamy głyszyjkę, krętarz większy i krętarz mniejszy. Głowa ko ś ci u do we j(cqut ossisfmoris), która obejmuje o trzech czwartych powierzchni kuli, jest pokryta chrząstką szkltJest ona skierowana skośnie przyśrodkowo i ku górze:na części prjodkowej ma chropowate wgłębienie, dołek głowy(fotce eqpdo którego przyczepia się więzadło głowy kości udowej. Szyjka kości udowe j(collum ossis femoris)łączy głowę z 1 nem. Jest ona spłaszczona w kierunku od przodu ku tyłowi i nachy(w stosunku do trzonu:jej długa oś tworzy z osią trzonu kąt(kąt szyj wo-trzonowy), który przeciętnie wynosi u dorosłego l 35', a skala bań H 5-l 5 O'. W miejscu połączenia szyjki z trzonem odchodzą z wierzchni tylnej dwa wydatne guzy, krętarz większy i krętarz szy, które służą za ramiona dźwigni dla mięśni obracających udo. Krętarz większy(trochmter major)jest dużą, nieregulaczterościenną wyniosłością, skierowaną ku górze w przedłużeniu trnu i położoną ku tyłowi i bocznic. Tępy wierzchołek znajduje się więcej na poziomie środka głowy kości udowej:dzięki temu krę większy orientuje nas co do położenia głowy kości udowej. Poprze oś bioder, łącząca środki obu stawów biodrowych, biegnie mniej wiprzez wierzchołki obu krętarzy:krętarz jest wyczuwalny przez po ki zewnętrzne. Strona zewnętrzna i przednia krętarza wykazuje, podobnie jak zek większy kości ramiennej, wyraźne powierzchnie dla przyczemięśni. Na stronie przedniej widzimy czworoboczne wgłębienie przyczepo mięśnia pośladkowego małego(poniżej rozpoczyna się pćczep mięśnia obszernego bocznego), na stronie bocznej, sięgając aż wierzchołka, wyżłobione jest trójkątne pole przyczepo mięśnia pośVkowego średniego. Z polem tym łączy się do przodu, na górnym br krętarza większego, okrągłe pólko przyczepa mięśnia groszkował Powierzchnia przyśrodkowa krętarza, znacznie krótsza od pawi chni bocznej, ma u swej podstawy silne wgłębienie, dół krętarwy(fossd trochmtericd):służy on za pole przyczepy dla zasłani zewnętrznego:powyżej i do przodu, na granicy tego dołu i brzegu nego krętarza, znajduje się przyczep zasłaniacza wewnętrznego i mięśni bliźniaczych(na rycinach niewidoczne). Kręt arz mni e j szy(trochanter minor)występuje w postaci 4 kowatej wyniosłości:położony niżej od krętarza większego i odchood tylnej powierzchni kości jest skierowany przyśrodkowo. Do rza mniejszego i nieco poniżej przyczepia się mięsień biodrowa-4 WVNTj. Oba krętarze są połączone na tylnej powierzchni wyraźnie wysłcym grzebieniem międzykrętarzowym(cristc intertrochericd):znacznie słabsza kres a mi ędzykręt arz owa(lince iOł chmteried)biegnie na powierzchni przedniej skośnie od krę.jago ku Bolowi i ł@zy sie z wargą przyśrodkową kresy ehropajęjgużkresy mlędzykręlarzowej przyczepia się więzadło biodro'ąjęe, zaś na części środkowej grzebienia międzykrętarzowego*obocznego u*yąjae dalszy Koniec dalszy kości udowej jest wydatnie zgrubiały ąj ąwa kłykcie(cwdgO ossis femoris), przyśrodkowy większy i ąę mniejszy. Są one silnie wypukłe w płaszczyźnie strzałkowej gj wypukłe w płaszczyźnie czołowej:służą do stawowego połączejwseią piszczelową i częściowo są pokryte chrząstką. Oba kłykcie w występują ku tyłowi i tutaj przedzielone są głębokim dołem ąyykłykciowym(fossd intercondglms'). Dół ten, w którym jjują się więzadła krzyżowe stawu kolanowego, odgranicza u góry wwierzchni podkolanowej wyraźna, poprzecznie biegnąca kr e s a jzykłyk c i owa(lince mtercondglms). wierzchnie wewnętrzne kłykci, nieco wklęsłe, skierowane ku doło*i*dzykłykciowemu, są miejscem udowego przyczepo więzadeł yżowych. Więzadło krzyżowe przednie przyczepia się do powierz j wewnętrznej(piszczelowej)kłykcia bocznego, więzadło krzyżowe-do powierzchni wewnętrznej(strzałkowej)kłykcia przyśrodiego. Kłykieć przyśrodkowy odpowiednio do skośnego położenia mu jest wyższy od kłykcia bocznego i wskutek tego oba są ustawia tej samej płaszczyźnie poziomej. Poza tym kłykieć boczny wystęsilniejdo przodu od kłykcia przyśrodkowego. W przeciwieństwie osunków, jakie widzimy u człekokształtnych, u człowieka wymiar dnia-tylny kłykcia bocznego jest znacznie większy od takiego saowymiaru kłykcia przyśrodkowego. wierzchnie stawowe obu kłykci, oddzielone od siebie z tyłu dołem zykłykciowym, zlewają się z przodu, tworząc tzw. porzchnięrzepkową(fcies pmellms). Jest ona pośrodku ryjkowata wklęsła:w przypadku wyprostowanego lub mało zgiętego a przylega do niej rzepka. Powierzchnia rzepkowa sięga bocznic et niż przyśrodkowo i też jej cała część boczna jest większa od częP(zyśrodkowej. Na powierzchni przedniej trzonu nad powierzchnią Wwą znajduje się nieco wklęsłe, nierówne pole(fossd suprdpdte(1, 4 o którego przylega rzepka przy silnie wyprostowanym kolanie. Wierzchnie boczne kłykci są chropowate, na każdej z nich wystęBlnyguzek, zwany nadkłykciem:na kłykciu przyśrodkowyml 99 je się nadkłykieć przyśrodkowy(epieondglus medicŃs), oleju bocznym-nadkłykieć boczny(epicondglus luerdlis). ł 969 cia przyśrodkowego przyczepia się więzadło poboczne piszczelowe, powyżej RWo przywodziciela wielkiego, a do tyłu od kłykcia przyśrodkowego, już na poSWBpodkolanowej-głowa przyśrodkowa mięśnia brzuchatego łydki. NadkłykiećY Jest mniejszy od przyśrodkowego.
Do niego przyczepia się więzadło poboczne Póe.
Powyżej znajduje się przyczep głowy bocznej mięśnia brzuchatego łydki, sięJKu górze i przyśrodkowo na powierzchnię podkolanową, jeszcze zaś wyżej 9 ssu inutercondyloidea.


K 4 O.
Epicordylus laterelis e.
Cordylus lateralis---6.
Przyczep głowy bocznej m. brzuchatego łydkis.
Epicondylus lateralislrcisura popliteańerozeSulcus popliteusPrzyczep m. podkolanowegolncisura poplhea extensoria'.Strona przednia Facies patellarisłI I.
Passa intercordylaris Strona tylaa.
Epicondylus mP 4 ialis i.
*Condylus melielis.
Ryc.
351. Koniec dalszy kości udowej prawej.
Widok od dołu.
przyczep mięśnia podeszwowego.
Poniżej nadkłykcia bocznego leży wgłębienie, jsłuży za pole przyczepo dla mięśnia podkolanowego:od wgłębienia tego wcina się wierzchnie skórną(strzałkową)kłykcia bocznego bruzda, biegnąca ku tyłowi i ntgórze(sulcus popliteus'), w której układa się ścięgno mięśnia podkolanowego w zgpołożeniu stawu kolanowego. W miejscu, w którym bruzda ta dochodzi do kłykcia, znajduje się płaski odcinek brzegu lub wcięcie(mcisurd pophted ńeaopołożeniu wyprostowanym natomiast ścięgno to biegnie pionowo ku dołowi, żłobi tką, głębszą rynienkę w dolnym końcu bruzdy podkolanowej(mcisurd poplited eriP, ryć. 352). Rowki te pokryte są chrząstką.
Wyczuwalność.
Krętarz większy jest u mężczyzn zazwyczaj widoczny i wyr czuwamy. U kobiet okolica ta jest przeważnie silnie pokryta tłuszczem. Trzon jest(wicie otoczony przez mięśnie, natomiast oba kłykcie dają się z łatwością strony przedniej i stron bocznych. Struktura.
Tak sanno jak w innych kościach długich, również końce kości ud utworzone z istoty gąbczastej, otoczonej warstwą istoty zbitej. Trzon stanowi gruistoty zbitej otaczającą jamę szpikową:ściany jamy są najgrubsze powyżej śro 4 kości kości i wzdłuż kresy chropawej. Układ beleczek istoty gąbczastej w góokości udowej jest klasycznym przykładem budowy architektonicznej przysloso(funkcji. Masa ciała przenosi sit dnicy na głowę kości udowej'beleczek istoty gąbczastej 18(kierunku największego clśęgłowy kości udowej na strośrodkową szyjki. Tutaj złe wytwarzając na stronie włWki silną warstwę istoty zbiteJYwkę nośną, która ku dołowi się w istotę zbitą trzonu(Listewka nośna chroni szłamaniem. Te przyśrodKoistoty gąbczastej krzyżuJ 4 sztywnione w głowie Ko 4 przez pasma, które z obwoPł.Re.
352 Koniec dalszy wet prawej.
Widok od s 118).
Calcer fernorale.
Trochanter minor.
353.
Ostroga udowa.
Kość lewa widziana ud struny bocznej.
Powierzchnia boczna kości odpiłowana, istota gąbczasta usunięta.Ze zbiorów Z.
A.
Praw.
AMG.
Stronaprednia.
*r*chan**r. . .
*Ca/car remoraA listewka nośna Strona tylna Ś Pęt'oka udowa. Szyjka i głowa kości udowej w przekroju podłużnym, równole 4 V 9899 osi szyjki, przez krętarz mniejszy. Ze zbiorów 2.
A.
Praw.
439 P 8 e@ą ku górze wzdłuż górnego brzegu szyjki i promieniują w obręb głowy. Ś 98 łi n o śne j wnika w istotę gąbczastą górnego końca kości czołowo ustawiał 899 el 4 c się na poszczególne blaszki, promieniuje w obręb istoty gąbczastej. 999 wa oddziela krętarz mniejszy od trzonu i obejmuje funkcję podpory, która 998 osłabiona z powodu odchylenia się istoty zbitej w miejscu wytworzenia ś 9*iejszego. Ostroga udowa, listewka nośna i od niej w obręb głowy wni.


f%((13('Śj 7 z ę-, '(.
ćsćs 8 e's ćs.
kające beleczki kostne tworzą wspólnie jedną czynnościową całość-sług ostro j u. W przeciwieństwie do złożonego układu beleczek góinego końca kości, w koąągrym widzimy układ bardzo prosty, kiery odpowiednio do kierunku obciążenią ęępionowy przebieg beleczek, usztywniony przez blaszki poziome(ryc, tą 1 ó). Rozwój.
Kość udowa powstaje z pięciu punklów kostnienia Ze wszystkich kgągleb z wyjątkiem obojczyka kość udowa jest pierwszą, kloca wykazuje ślady kąRozpoczyna się ono pośrodku trzonu mniej więcej w siódąęgodniu życia zarodka i szybko postępuje ku obu końcom punktu wytwarza się również szyjka kości udowej. Drąg kostnienia występuje w nasadzie dalszej w dziesiątym rążycia płodowego, na krótko przed urodzeniem:z niego kszsię oba kłykcie i nadkłykcie. Ma on znaczenie praktyczne waż punkt ten, wielkości mniej więcej ziarna grochu, jest Kdojrzałości noworodka. Pozostałe pu@3 y występują po gro mianowicie:trzeci punkt-w głowie kości-w końcu I rcła(5-11 miesiąca), czwarty punkt w krętarzu większym 6 roku, piąty punkt-w krętarzu mniejszym od 10 do 1 Kolejność zrastania się nasad z Jrzonem jest na ogół odwrkolejności występowania punktów kostnienia:łączą się on ro w okresie dojrzałości płciowej. Pierwszy zrasta się z krętarz mniejszy(15-20 rok życia), następnie krętarz(U-20 rok), później głowa(17-21 rok). Najpóźniej zrassada dalsza z trzonem(17-24 rok).
Zmienność.
Kąt utworzony przez oś szyjki kości udowej wykazuje, jak wspomnianio, wielką zmienność osobniczą:we przypadki sięgają granic ll 5-HO'. Kąt ten zmienia sgu życia:u noworodka wynosi ok.
IM', wraz ze statyczny żenieni zaczyna się zmniejszać, u osoby li-letniej wynosi'w wieku starszym IZO'. W przypadkach chorobowych, sz(wskutek krzywicy i zmiękczenia kości, może się zmruejsZmienność tego kąta zależy przypuszczalnie od obciążę łania mięśni. Jeżeli działanie mięśni ustaje, np. w przypaĄżenią mięśni odwodzących, w związku z czym również stawowa tych mięśni, która uciska staw, przestaje@zwiększa się, szyjka jest ustawiona stromo i powstaje*koślawe(coad felga). Odwrotnie, bardzo mały ł 4 łszpotawe(coad rura)łączy się często z silnie rozwi 44 smarni(ryć. 357).
*z z*.
Ryc.
355.
Punkty kostnienia kości udowej.
Kość udowa wykazuje podobne skręcenie(torsio femoris*:ryć, 356)jat 8889(Skięcenie to mierzymy kątem zawartym między płaszczyzną szyjki i głoW'8 styczną do powierzchni tylnej obu kłykci. Kąt ten wykazuje dużą zmie@9 słych oś szyjki odchyla się do przodu od płaszczyzny kłykci o 4-ZO', p(89 W przypadkach krańcowych odchylenie do przodu może dochodzić 49 Wr 25'U człowieka te ujemne wartości kąta są jednak rzadkie w przeci@eJ 4 człekokształtnych, u których występują bardzo często(u oranigułana 8***to, że u małp skręcenie do przodu jest znacznie mniejsze niż, u człoWeBB. u człowieka skręcenie wzrasta:u noworodka jest równe zeru. Ta wiel 88 bnicza u człowieka ma duże znaczenie dla mechaniki słania i chodzenia W+wanta zwichnięć i złamań szyjki kości udowej. W przypadku złączor 68@8 Mcych brzegów przyśrodkowych stóp u większości ludzi osie poprzeczce 4 P 4 wycb skierowane są do tyłu i przyśrodkowo, krzyżując się:osie szF 84 ustawione są mniej więcej czołowo. Jeżeli kąt skręcenia szyjki je**P 86+udowa znajduje się w położeniu nawróconym, jeżeli jest zmniejszały s:Yówróconym. Osoby o dużym skręceniu kości udowej starają się wyrO@8?dłowe ustawienie stóp przez stały obrót do wewnątrz stawu biodroweBPó? 8.
Z 46 Z.
erka skali wahań.
WllŚlny j uż.
koniec bliższy:.
Średnia(ok.
13581.
koniec dalszy.
Z ć 4 łó.
Dolna granica skali wahań.
+Q 7 o.
******łYś 9 A 8 PPP 9 l 9888886 e 6 Phropawej występuje nieraz krę 1 a rz 1 rz e. ygąggy, cjggcj?'óyg"6.
'ŻX', jć'gXg"%%óyggg?
'XX'?76%"óWęWYX?86. 6. gćW:'.
"'ĆQgjyggMgggĘóX. ?
%, Ń?
%Y YYYyĘWPP 89899:91 PPFW?'ł W 4 zaWm z tym sil.
Rzepka**988980 iesl Jo Kość spłaszczona, trójkątna, z zaokrąglonymi Węczona w ścięgno mięśnia czworogłowego uda i położona 999 o 4 dolnego końca kości udowej(cyc. X'Ć'YĘYłĘ 99**999 PPfłPtz chni a prz e dni a(ńzcies interior)jest nierówna, pokyĘ 99 Ś@ami równoległymi do przebiegu włókien cięgna BOęśnia 896 ego uda. Część tych włókien przyczepia się do kości, część.


Basis petellae.
Facies erticuleris(medielis)łBósis patellaa.
Fecies Artculeris Weteralś/.
Apexpatellge M auedriceps 8""""AbexpetellagWmorsRyć. 358. Rzepka prawa Hyc.
@9.
Nzcpka p*awa z przyczepami z przyczepami mięśni, mięśni. Widok od tyłu.
Widok od przodu.
zaś biegnie nad powierzchnią przednią ku dołowi, gdzie przyczedo guzowatości piszczeli jako tzw. więzadło rzepki. Więzadło jczuwalne, a nawet widoczne przez skórę, od której oddzielone ja rebką maziową. Powierzchnia stawowa(fcies drticulms), czyli tylna, pwierzchołka pokryta jest grubą warstwą chrząstki szklistej:ona na dwa pola, z których pole boczne jest większe od przyśmgo:obie te części przedzielone są podłużnie biegnącym wzniesiOdpowiada ono podłużnemu rowkowi na powierzchni czepków udowej, a oba pola-części bocznej i przyśrodkowej tejże pdchni. Więzadło rzepki łączy ją z kością piszczelową:w ruchach zgięcia i prostowagkolanowego rzepka porusza się razem z kością piszczelową. W przypadku wyg nego kolana i napiętych mięśni prostujących część dolna powierzchni sławo spoczywa na powierzchni rzepkowej kości udowej, część górna leży powyżej, @jest zgięte, rzepka przesuwa się ku dołowi i do tyłu, układa się w rowku kłykciami kości udowej i jest unieruchomiona. Gdy kolano jest wyprostowane rozkurczone, rzepka może być przesuwana na boki. Poniżej powierzchni sła@doje się wypukłe chropawe pole, którego dolna część służy za przyczep więzaBBrzeg górny, czyli tzw. podstawa rzepki(bdsis J(skierowana ku górze, jak również oba brzegi, przyśrodkowó które zbiegają się ku wierzchołkowi, są miejscem przyczepBczworogłowego uda. Wi erz eh ot ek rz ep ki(qpea pctellee)wany ku dołowi, jest nieco zaostrzony:do niego przyczepia 8 dło rzepki. Co do pochodzenia rzepki zdania są podzielone.
Jedni autorzy uznaję 98 że rzepka jest wielką trzeszczką, na co wskazywałby jej stosunek do ściZPmiast uważają ją za zwykłą kość szkieleta:według tego poglądu byłaby Io 898 Wcznie stara, o charakterze wybitnie wstecznym, za czym przemawiaJ 4 b 4 logiczna-porównawcze. Wyczuwalność.
Obwód rzepki i powierzchnia przednia są wyraż@e i przeważnie widoczne.gjepka jest zbudowana z 9 aoł 3 g 4 bczaslej pokrytej warstwą istoty zbitej?'gyjjyubsza na powierzchni przelOJej i wzdłuż podłużnej wyniosłości na poąąwoWeJy ęąajgą rozwija się na podłożu chrzgslnyw, jedyny punkt kostnienia występu ąęu życia, rzadko zOazaJ 4 się 9 wa pu@W ułożone jeden obok drugiego. Q jgończone jest mniej więcej w wieku pokwitania.
-z gzepka może nie występować i wrodzony brak rzepki jest jakoby właściyą-tę dziedziczy. Czasami mała część boczna górna rzepki może być całkowi Qjjją(pctel(@Oq@688'). W niełJVch przypadkach powierzchnia stawów a jgjgowana bardzo sKompDKowa@e, @ekMrzy autorzy odróżniają tu aż od pięłmiu różnych pólek.Streszczenie ąwwą(femur)jak każda kość Boga składa się z Ozonu i dwóch końców. Na jjjt tylnej trzonu zaznacza się wyda@a kresa chropawa(lince csperd), złożona jrąęg, przyśrodkowej(labium medw(e)i bocznej(ldbium Internie). Ku dołowi rozchodząc się ograniczają powieizchwę podkolanową(fcies poplitea). War alkowa kończy się u dołu guzkiem przywodziciela(uberculum cdductorium). rozdwaja się:jedno jej odgałęzienie tworzy kresę grzebieniową(lince peetmea), eehodzi w kresę międzykrętarzową Umea mtertrochcntericd). Warga boczna i ku górze w guzowatość pośladkowe(hberositds gluten):niekiedy jej górna y krętarz trzeci(trochdnter tertius). dowa wykazuje skręcenie trzonu(orsio femoris), mierzone kątem zawartym aszczyzną szyjki i głowy a płaszczyzną styczną do powierzchni tylnej obu kłykieto zwiększa się z wiekiem. cu bliższym wyróżniamy głowę(cqput femoris), szyjkę(colhm femoris), krętarz(trochanter major)i krętarz mniejszy Orochun(er minor). Głowa zaopatrzona ek głowy(fotce cdpitis).
Szyjka w stosunku do trzonu ustawiona jest pod kąlZO'.
Kąt ten zmniejsza się z wiekiem.
Strome ustawienie szyjki, o zwiększouzonowo-szyjkowym cechuje biodro koślawe(coaa miga), odwrotnie, mały Gro szpotawe(cara tura). Krętarz większy, wymacywalny przez skórę, ma na@@przyśrodkowej dół krętarzowy(fossd trochmtericd). Oba krętarze połączopowierzchnitylnej silnym grzebieniem międzykrętarzowym(cristc intertro), na powierzchni przedniej słabo zaznaczoną kresą międzykrętarzową(lmedBericd). Kresa międzykrętarzowa ku tyłowi łączy się z wargą przyśrodkową(WWCj. 98@z*odznacza się dworna wydatnymi zgrubieniami, kłykciami(condgli femoielooymidołem nniędzykłykciowym(fossc intercondglms). Dół ten odgrani 99 powierzchni podkolanówce kresa międzykłykciowa(lince mtercondgldris). 999 Bólcie tworzą z przodu powierzchnię rzepkową(Icies pdte(Idris), nad te 8:nierówne pole radrzepkowe(fossa suprdpdte(Idris). Na bocznych po**hoPu kłykci uwypuklają się nadkłykcie, przyśrodkowy i boczny(epicowdgiśet epicondglus ldteralis). ńBŻshni bocznej kłykcia bocznego ku tyłowi i ku górze przebiega bruzda pod(sulcus popliteus). 8 BeBOęlrzna górnego końca kości udowej dostosowana jest do funkcji kości Ęł? 'Y 84 Pczastej tworzą zbite pasma biegnące w kierunku największego obcięPPBoego. Jednym z nich jest czołowo ustawiona ostroga udowa(c@c@Je 8 ołelającakrętarz mniejszy od trzonu 189(880, spłaszczona, trójkątna kość z zaokrąglonymi brzegami, @a poóP'e 4@ą i tylną, czyli stawową jacies articularis). Powierzchnia stawowa 59899 h pól(większego przyśrodkowego), odpowiadających powierzchni rzeż 994 owej. Brzeg górny stanowi podstawę rzepki(bcsis pctellce), zbiegające 8.


Kości goleni Kościec goleni albo podudzia(crus składa się z dwóch długich kąkości piszczelowej i strzałki, które swymi bliższymi i dalszymi komi łączą się. Podobnie do kości przedramienia ograniczają one szeprzestrzeń międzykostną goleni(swuium mterosseumris). Kość piszczelowa jest znacznie silniej zbudowana od strona też stanowi słup oporowy, który dźwiga masę ciała, i ona tyłka czy się stawowa z kością udową. W porównaniu z kośćmi przedrma kość piszczelowa odpowiada kości promieniowej, strzałka zaś kjłokciowej(ryć. 36 O-367).
Kość piszczelowa Kość piszczelowa albo piszczel(tibid)znajduje się po stronie prśrodkowej goleni i po kości udowej jest najdłuższą kością szkielet przekroju poprzecznym ma kształt trójkątny. U góry, gdzie biudział w wytwarzaniu stawu kolanowego, kość dość znacznie grubku dołowi zwęża się, a następnie znowu poszerza, choć w mniejsstopniu niż u góry. Jak każda kość długa, składa się ona z tri dwóch końców. Trzon kości piszczelowej(corpus tibice).
Trzon ma trzy brzegi i powierzchnie.
Brzegi.
Brzeg przedni(morgo anterior)jest najbardziej my:rozpoczyna się u góry od guzowatości piszczeli i kończy u kierując się ku kostce przyśrodkowej. Przebiega w kształcie 96 net litery S.
W górnych dwóch trzecich częściach ostro zaznacza pod skórą, tak że upadek nań może spowodować przecięcie sk(wewnątrz:ku dołowi brzeg wygładza się i zaokrągla. Brzeg przyśrodkowy(marga medimis)jest gładki i zaoK 4 u góry i u dołu, tylko w części środkowej bardziej wydatny. Brzeg boczny, czyli brzeg międzykostny(marga i@e 6 usĘ, jest cienki i wydatny, szczególnie w części środkowej:do nie 29 czepia się błona międzykostna goleni(membrana interossed cmó), . Powierzchnie.
Powierzchnia przyśrodkowa(fcie*@wOs)jest gładka, szersza u góry niż u dołu:w swej górnej trzeciej ści nieco poniżej i przyśrodkowo od guzowatości piszczeli je:I p@ta ścięgnami mięśni:krawieckiego, smukłego i półścięgnislego. się tu przyczepiają.
Poza tym cała powierzchnia leży podskónle twością jest wyczuwalna. Powierzchnia boczna(fccies lmeruhs)jest węższa odpJYkowej:jej górne dwie trzecie części tworzą płytki rowek, do 84 przyczepia się mięsień piszczelowy przedni:dolna trzecia cz 9 gładka, nieco wypukła i stopniowo kieruje się do przodu. Jel oO 4.
'grzebień przedni(crista cnterior)*grzebień międzykostny(cristd interossecj).g peroneus longus.
pndylus lateral isyyąz capitis fbulaeg, biceps femorisCaput fi bułce M. extensor, " digitalom longus.Fecies lateralis.
Fecies rnedielis.
M. peroneus breyisMamo anteriorFibula M extensorhellucis longus Marga interosseus.Marga posterioło-8.
Qista rnedialis.
*, e*ens**P@itorum longus.
ręwnus wtereus--s s 8.
dok od przodu.
Wargo infraglenoidelis-Dordylus medialisM, quedriceps femoris'(tuberositas tibiee)-M. grecilis 8 M. sartorius M, semitendirosus.-Fecies medielis.
Wargo interior.
M. tbielis interior.
Facies leterelis.
Woje.
-Wargo inierosseus-Marga medialis.
Wlleołus medielis.
ł Ę-BOami mięśni:piszczelowego przedniego prostownika dłd 99 hai prostownika długiego palców, ułożonymi w wyżej wy Porządku poczynając od slrony przyśrodkowej. 9 Fzchnia tylna(fcies posterior).
Na powierzchni tylnej Weciej części przebiega od strony bocznej i od góry skośnie 9 Pczyśrodkowej i ku dołowi chropowata kresa mięśnia.569.


W. semimembrenows.
Marga infraglenoidalis.
Condylus medialis-8'.
U, ee musculi solei.
Foramen nutrietom.
facies posterior-.
Wargo interosseus.
Marga medielis.
Wilie.
Sulcus rnelleołeris.
Malleołus medielis ę.
M. tbialis posterior.
M. flexor digitalom longus e e---.
M. fexor hallucis longus.
W, popliteus.
I I I Re.
Ondyłus leterwgApex capitis fitut-ą.
Caput fi bułce M. biceps femorisM, soleusM, tibielis bosteriorM, peroreus longWargo posteriorM, fexor digitorum Foramen nutriciu.Fecies posterkr i.
Crisre rnedieOs.
-Wbule.
M. flexor hallucł:ł.
Passa malleoli lit eózó-686-Malleołus later 4 Sulcus malleoł. W peroreV 4 W. perorW 4 arfie, malleoli.
ęąąątego(lince muscdi so(et).
Oddziela ona pole przyczepą Ę jąkolanowego, leż 4 cego od niej ku górze, i mięśnia piszczeloj'ą-ąo i zginacza długiego palców, leżących od niej ku dołowi. . . geesy przyczepia się część mięśnia płaszczkowatego.
Przyśj%j dolnego końca kresy mięśnia płaszczkowatego, na granicy j ęęodkowej trzeciej części, leży duży otwór odżywczy, który ą go kanału odżywczego, skierowanego ku dołowi. ąą Miższy.
Koniec bliższy kości piszczelowej jest znacznie:!ą jego powierzchni górnej znajdują się dwie wklęsłe poąestawowe górne U@cies articulares superiores), pokryte jj ęzklistą, które spoczywają na dwóch wydatnych i szerokich jąch, przyśrodkowym i bocznym(condglus medialis et ą, powierzchnia stawowa na kłykciu przyśrodkowym jest y giębsza, owalna:powierzchnia stawowa położona na kłykciu Strona przednia Tuberositas li biec.*lens.
ielrwers jary.
wnAire łaje i 4 rerWnr 776.
-Area intercondylaris interior.
Wargo infraglenoidelis.
Condylus lateralis(facies ertcularis s u period.
Tu bercu lu m intercondylere leterele.
Strona tylna(We.
362. Kość piszczelowa prawa widziana od góĘy.
Je 84@oiejsza, bardziej płytka, o kształcie trójkątnym, nieco Ba nad tylnym brzegiem kłykcia. Między obu powierzchnia i Jeży wgłębione, chropowate pole, które w części środkoWecznewzniesienie, wyniosłość między kłykciową łBercondglaris). Wzniesienie to ograniczają z obu slron*89 zek międzykłykciowy przyśrodkowy O@er****gl@remediale)i guzek międzykłykciowy bo 9@@mmtercondglare lmerdle). Zagłębienie znajdujące się 84 osłości międzykłykciowej nazywamy p o I e m m i ę 9? 9 a pr ze dnim(arce mtercondglaris anterior), za 8 ęW 9 esię do tyłu-polem międzykłykciowym Tylywa Oinea poplitee).


Meniscus laterelisćs ćs.
Tu bercu(umintercondylere rned fale.
Facies articularis*mai leoli.
Fibule.
Malleołus lateralis.
óssa malleoli lateralis-.
Strona przednia.
*BłI I liga memu m cruciaturn posterius.
Meniscus medialis.
Stora tylna.
Meniscus rnedielis.
Facies articularis interior Stroną tylna.
Ł/j 7973 gyyzjy WOŻ 9 hDcj.
-Meniscuą t.
Tu bero u tu*e*****.
Ryc.
363. Kość piszczelowa prawa z przyczepami więzadeł i łąkotek.Wid.
nym(aren mtercondglms posterior).
Do pola przedniego się więzadło krzyżowe przednie, do tylnego-więzadło krzne. Powierzchnie stawowe, pokryte chrząstką, przedłużają stronnie na wyniosłość międzykłykciową. lXa zewnętrznym obwodzie powierzchni stawowej górnej mo opada ku dołowi tworząc brzeg podpanewkowy(mglenoiddisS. Pod nim, w przedłużeniu brzegu przedniego, widoczna jest szeroka, chropowata wyniosłość, guz owatocze*i*be*os*s*ibi*e*, do k*ej p*zyczepia s**zastanowiące odcinek końcowy ścięgna mięśnia czworogłoKłykieć przyśrodkowy ma na swej powierzchni tylnej paprz gnący rowek, który jest miejscem przyczepo ścięgna mięś@niastego. Powierzchnia przyśrodkowa kłykcia jest wypukła Strona przednia.-Tli.
*ci*grtjcul 8 O 4.
Qą częściowo więzadło poboczne piszczelowe.
Kłykieć bo**ją i z boku płaską, owalną powierzchnię stawową ąą jGeies drticuldris ńbulcris), skierowaną ku dołowi, ku węgie, dla poł 4(zenia slawowego z głową strzałki. Nieco po-zadu od lej powierzchni leży niewielki guzek, który służy**u pasma biodrowa-piszczelowego powięzi szerokiej uda. **(ego guzka przyczepia się część prostownika długiego ąąjgzy. Na końcu dalszym kości piszczelowej, czterościenzjiemniejszy@od Końca bliższego, możemy odróżnić pięć I yzehnie. Powierzchnia boczna jest wklęsła, o kształgjyyądolna jej część łączy się ze strzałką wcięciem wy m(mcistrd Jib(Idris). Do jej wyniosłych brzegów, przedhego, przyczepiają się więzadła piszczelowa-strzałkowe, tylne(ryć. 396), zehnia przednia końca dalszego jest gładka, pokryta*prostowników:na jej dolnym brzegu widzimy poprzecznie wek dla przyczepo torebki stawu skokowego górnego. łrzchnia przyśrodkowa przedłuża się ku dołowi, twa stożkowaty wyrostek, k o s 1 k ę p rzyś r o d k ową(mdleois). Od strony przyśrodkowej kostka jest wypukła i położona:jest ona widoczna i łatwo wyczuwalna. Powierzchnia bo stawowa kostki(fcies drticuldris mdlleoh)jest nieco wkleję ona z kością skokową. Ma powierzchni tylnej kostki bieg rowek, bru z da k o stko w a(sulcus malleolaris), skierowakudołowi i przyśrodkowo:w rowku tym biegną ścięgna czelowego tylnego i zginacza długiego palców(ryć, 36 l). zchnia tylna ma płytki rowek skierowany skośnie ku*zyśrodkowo, który przedłuża się w podobny rowek na poólaejkości skokowej. W rowku tym biegnie ścięgno zgina palucha.
**hnia dolna dalszego końca kości piszczelowej tworzy Ć@@lę stawową dolną(fccies crticulms interior), która, 9:na powierzchnię przyśrodkową kostki. Obie te poWchylonedo siebie pod kątem nuniej więcej prostym, hale skokowego górnego. Ś 988 kości piszczelowej z łatwością wyczuwamy guzowatość piszczeli Wet ciągnący się brzeg przedni. Poza tym wyczuwamy brzeg podpanewBY P@e 4 oiej i bocznych, powierzchnię przyśrodkową i kosUę przyśro 4 P 996 awewnętrzna kości piszczelowej na ogół jest podobna do budowM 8 ł 9@Warstwa istoty zbitej części środkowej trzonu jest szczególnie gruś 984 oJyczy to powierzchni przyśrodkowej, leżącej podskórnie, i brze 499 eskupienie pasm istoty zbitej jest omal największe z całego kośćca ł 989 blaszek gąbczastych w obu końcach kości dostosowany jest do kie 9 PĄciała, podobnie jak w dalszym końcu kości udowej:beleczki istoty 88964 układ pionowy i są usztywnione blaszkami poziomymi.


Rozwój.
Kość piszczelowa kostnieje z trzech punklów ie 98 ego dla trzoją ądla każdej nasady, lostnienie rozpoczyna się pośrodku trzonu w siódnnyją yeia zarodka, o kilka dni później niż w trzonie kości udowej, i stopniową, ęobu końcom. Punkt kostnienia nasady bliższej występuje przed urodzenieąjjjpo nim:wytwarza on do przodu płaski wyrostek, z klótego kształtuje-tą piszczeli. Punkt kostnienia nasady dalszej występuje w ciągu I roku żyetąsza zrasta się z trzonem w 17-18 roku:nasada bliższa nieco później. Guęjąyczcij kostnieje w 10-14 roku:jak zwykle, proces zra**ania odbywa się u:-ąniej niż u mężczyzn. Zmienność.
Na szczególną uwagę zasługuje kszlaU bliższego końca kaset pąęU niższych małp i małp człekokształtnych widoczne jesl wyraźne przechywchni stawowej górnej ku tyłowi-tyłopo chylenie piszczeli(retKjWystępuje ono również u człowieka pierwotnego(homo primigenius), ęąęu dziś żyjących ras ludzkich na ogół powierzchnia stawowa górna jest połażą poziomo, a więc bardziej prostopadle do długiej osi trzonu. Tyłopochylenie yspotykamy również u ludów, które często i z upodobaniem przybierają posty mielibyśmy więc tu cechę rozwoju rodowego, która może się wzmagać przez cania. We wczesnych okresach życia zarodka reuowersja nie jest większa ntągo. Dopiero wraz ze wzrastającymi ograniczeniem przestrzeni w łonie matki się zginają, kąt retrowersji wzrasta i u noworodka osiąga swój punkt szpierwszych latach po urodzeniu kąt ten stopniowo zmniejsza się. Dlatego też i oseski nie mogą wyprostować nóżek.
Silna retrowersja kości piszczelowej łPochylenie powierzchni sta wowej QOTTTC(.Strona przednia.
Bęc.
365. Tyłopochylenie kości piszczelowej(retrorersio tibide)88 sprowadzone mniej więcej do tej samej wielkości.Oś stawu sskokowego QÓTOBQO.
Noworodek.
By YJ Z.
Ryc.
366. Skręcenie piszczeli(torsio tibiae).
K.
koniec dalszy.
Dorosó**s dłu.
Ść piszczelowa prawB.
od góry:linia gruba ciągła oznacza koniec bliższy kości, linia p@e.ęjgerystyczW@powJgKszenieB poWeFzchni stawowej dolnej, która przechj. (Ćąag przedni kości piszczelowej.
PoWeęzchnia ta łączy się stawowa z szyjką lej.
Ęjggy%j ptgzczelowej jest nieraz silnie bocznic spłaszczony:mówimy o pla 1 y**jąjjrgs-płaski, kneme-piszczel). W przeciwieństwie do euryknemjjg. . ęjjąki), o ba 4 ziej szerokim u 6 jł 4 cie przekroju trzonu. Przyczyna wytwarzą.
Qęęęjemii nie jest wyjaśniona, pczypuszczalrie jest ona pochodzenia czynny. ąę-ezelowa również wyłazuje sktęceJe(orsio tibice)podobne do skręcenia lej. Q s(ąrowi ono charaklerystyczn)cechę człowieka w odróżnieniu od małp człe. Q ej.
U człowieka koniec dalszy Kości piszczelowej skręcony jest nieco na zeę. ją'ęgu dokoła długiej osi kości, w ten sposób poprzeczna oś stawowa górną(ęgzą razem kei 4 o 4 a@l(ĘB. 0)V człekokształtnych skręcenie odbywa spyzeeiwną, tzn. do wewnęlrz i Bo tyłu, w stosunku do człowieka jest to lej(tj człowieka ujemne skręcenie występuje tylko w przypadkach chorobowyeąęjj płaskostopiu. Kąt skręcenia u człowieka przeciętnie wynosi 23', średnią wg(O-3 O', krańcowe przypadki O-W'. U noworodka skręcenie jeszcze nie e rozwija się dopiero wraz z wiełJe@. Jak jak na kości udowej.
Skręcenie kości ęej wpływa na ustawienie stóp na podłożu. Prawidłowo ustawione stopy twa, g 5':przepisy wojskowe wielu pańsłw wymagają ustawienia stóp pod kątem usza do wykonywania w stawie biodrowym obrotu na zewnątrz. Postawa girą.
wymaga równoległego ustabp, a więc obrotu do wewnątrz.
enia kości udowej i piszczelorasięwtę samą stronę.
W czotawieniupoprzecznej osi stawu o zarówno stopa, jak i szyjka ej kierują się więc do boku. te trzonów kości udowej i pinie pokrywają się z sobą, lecz, *o łokcia koślawego kończyny bitws talgas), tworzą kąt anie(l 74-l 45'), fizjologiczkoślawe(genu od(gum). Skłakęta, który tworzy oś trzonu ej z poprzeczną osią stawu o i który wyraża skośne poło udowej oraz kąta(ok. 951 o przez oś trzonu kości pilą samą osią kolana.
Linia k stawu biodrowego i śrocimiędzy obiema kostkami iia nośna kończyny dolnej środek stawu kolanowego i Sę włowia na stopę. Kolanowy przesuwa się beli, mamy nogi w kształcie Kolano szpotawe(genu 4 e na zewnątrz):w przeci 4 Kunogi w kształcie X'Akawe(genu talgum, 9984 Pz). Staje się ono wyrażJBa.
U kobiet wskutek sw 89@ei miednicy uda biegn 4 Fe lu dołowi niż u męż-Y@nogi X u kobiet zalet. U noworodków i.
Długa oś kości udowej.
Oś stawu es kolanowego.
-Unia nośna.
Długa oś Kości piszczelowej.
Oś stawu Ąss skokowecjs g*rne**.
Ryc.
367. Kąt boczny kolana.


dzieci w pierwszych latach życia występuje kształt 0, który następnie zanika. może bardzo silnie zwiększyć skrzywienie fizjologiczne i powodować wyBtażną ją Nogi 0, tak samo jak biodro szpotawe, łączą się przeważnie z silnie rozwmiętśniami, natomiast nogi X, tak sarno jak biodro koślawe, spotykamy u osób z na słabymi. Strzałka Strzałka(fibula)położona jest wzdłuż bocznej strony kości pij lawet, z którą łączy się u góry i u dołu. Jest ona znacznie cieńsgkości piszczelowej, a w stosunku do swej długości jest najbardziej i smukła ze wszystkich kości długich. U góry, łącząc się z kością piąlawą, nie bierze udziału w bvdowie stawu kolanowego:u dołu poniżej piszczeli, łączy się z nią i tworzy część boczną stawu skale go górnego. Odróżniamy na strzałce trzon, koniec bliższy, czyli g(i koniec dalszy, czyli kostkę boczną. Trzon strzałki(corpus ńbulce).
Trzon, podobnie jak trzon kości czelowej, w przekroju poprzecznym jest mniej więcej trójkątny:o mamy w nim trzy powierzchnie, odgraniczone od siebie trzema brze mi. Poza tym wzdłuż jednej z tych powierzchni, mianowicie wzdłuż wierzchni tylnej skierowanej przyśrodkowo i do tyłu, biegnie grzeb przyśrodkowy(cristc mediclis). Brzegi.
Brzeg przedni(morgo dnterior)jest najdłuższy i i ostrzejszy. Do niego przyczepia się przegroda międzymięśniowa prma, która oddziela grupę prostowników, położonych bardziej pśrodkowa od mięśni strzałkowych(długiego i krótkiego), biegnąć na powierzchni bocznej. Brze g tylny(morgo posterior)w części dolnej przechodzi w 1 brzeg kostki bocznej. Do niego przyczepia się przegroda miedz mowa tylna, która oddziela mięśnie strzałkowe położone bocznic grupy zginaczy na powierzchni tylnej. Brzeg międzykostny(marga mterosseus)leży przyśrodkowebrzegu przedniego, do którego w górze może się znacznie przybBBrzeg ten służy do przyczepo błony międzykostnej goleni, która dzieła grupę prostowników z przodu od grupy zginaczy leżących z 4 Powierzchnie. Powierzchnia przyśrodkowa(fqciesdidis), skierowana przyśrodkowo i do przodu, leży między brze przednim a międzykostnym. Jest ona wąska i rynienkowata wyżle na w kierunku podłużnym:przyczepiają się do niej trzy mięśnie słownik długi palców, prostownik długi palucha i mięsień strzaWtrzeci. Powierzchnia boczna(fccies lmermis), skierowana do p@ibocznic, jest miejscem przyczepo mięśnia strzałkowego 898+i krótkiego. Powierz chni a tyln a(Mcies posterior), największa z trzeehłożonajest między brzegiem tylnym a międzykostnym. W jej gó@dwóch trzecich częściach występuje ostry i wydatny grzePł p r z y ś r o dk o wy(cristd medidlis), który dzieli powierzchnię 18989.560.
wzęści:węższą przyśrodkową, dochodzącą di brzegu międzykost**jraz szerszą boczną, właściwą powierzchnię tylną, od strony bo'jgraniczoną brzegiem tylnym. W połowie długości tej części leży Ę-ądżywczy, który prowadzi do kanału odżpczego skierowanego ąygwwi. Do grzebienia przyśrodkowego przyepia się blaszka pojGwa, kloca oddziela mięsień piszczelowy tlny(leżący na części gwdkowej powierzchni tylnej)od mięśnia płszczkowatego i zgiĘjdługiego palucha, położonych na części tocznej powierzchni*e*gjjtec bliższy tworzy zgrubienie zwane głową strzałki(eqputQjje(). Ku górze głowa przedłuża się w tępy wierzchołek(cpeajzchnia stawowa O@cies dr(icJ@is capi(is ńulae)dla połączenia S-ąpowiednią powierzchnią na kłykciu bocznym kości piszczelowej. jęjtka nie bierze więc udziału w budowie staw*kolanowego, jak to ązimy u niższych kręgowców. pa strony bocznej głowy przyczepia się mięsień dwugłowy uda i więpgwpoboczne strzałkowe:do strony przedniej-orne włókna mięśąstrzałkowego długiego i prostownika długieg*palców, a do strony jjej-górne włókna mięśnia płaszczkowalego, ławę od trzonu odielazwęykle przewężenie, szy j ka s tr z a ł ki(mhm ńbulae). Koniec dalszy, czyli kostka boczna(mdlleolus lznahs), poszerza się grubieje, sięga bardziej ku dołowi od kostki prrodkowej i zakońonyjest tępym wierzchołkiem, do którego prqtzepia się więzadło iętowo-strzałkowe(ryc. 396).
Na stronie prztrodkowej ma poierzchnięstawową(fcies drtculms mulico()la kości skokowej, powyżej tej powierzchni przylega do wcięcia siatkowego kości piczelowej. Do brzegu przedniego przyczepia si:więzadło piszczela o-strzałkowe przednie, a poniżej więzadło skokowo-strzałkowe przeje. Na brzegu tylnym biegnie płytka bruzda(slas mclleolarisS dla**i*gien mięśnia strzałkowego długiego i krótkieg, a poza tym przyczepia się do niego więzadło piszczelowa-strzałkowe tylne(ryc. 369), Drzyśrodkowo zaś znajduje się dół kostki boczę j(fssd mdlleoli 8@erdhs), gdzie przyczepia się więzadło skokowo-irzałkowe tylne. Wrczuwalność.
Głowa strzałki jest wyczuwalna i widoczna pqmrzez skórę, którą uwy:P 9@a Wyczuwalna jest również dolna trzecia część powierzchń bocznej strzałki i cała kostka boczna. śPuktura.
Strzałka jest zbudowana według typu kości Bugid.
Trzon jest zbudowany ś tsloty zbitej i zawiera wąską jamę szpikową, szerszą ku kołem bliższemu, węższą ku Pócowi dalszemu. Oba końce kości składają się z istoty gąbcnej, pokrytej warstwą. Póoę zbitej.
Blaszki kostne biegną przeważnie w kierunku plonym:w końcu bliższym W one bardziej zagęszczone niż w końcu dalszym. Bzwój.
Strzałka powstaje z trzech punktów kostnienia:jedsgo dla trzonu i po jed 9 j@dla każdego końca. Kostnienie rozpoczyna się w trzonie mij więcej w ósmym ty 899 iużycia płodowego i rozprzestrzenia się ku obu końcom. Tioworodka oba końce W leszcze chrzęstne.
W końcu dalszym kosJrienie rozpoczyna skw I roku życia, w koń?9 bliższym w 3-5 roku:proces kostnienia kończy się zazwzj(17-18 rok)nieco**ześniej u dołu niż u góry, choć różnice są nieznaczne, 'główka strzałki(capirulum fibulee).


Zmienność.
Wskutek zmniejszenia się strzałki w rozwoju płodowym, jąywskutek działania licznych mięśni otaczających ją i przyczepiaiacych się do ąąi rzeźba kości podlegają wielkiej zmienności osobniczej. Ta różnorodność ty nętrznia się wyraźnie na przekrojach poprzecznych. Mają one kształt okrągłąę-Jmy, czworokątny lub litery T:występują nawet formy spłaszczone jak nóż, gjkierunku podłużnym zaznacza się silna zmienność, strzałka może być zupeĘygęjak również silnie wygięta, wklęsłością skierowana do przodu. W zależności yąstrzałki i retrowersji kości piszczelowej położenie obu kości wobec siebie K(ąQMogą one być ustawione równolegle do siebie, lub też strzałka może przebiega prostej od góry i od tyłu do dołu i do przodu, przecinając długą oś kości piszezejkątem ostrym. Streszczenie Kościec goleni albo podudzia(crus)składa się z dwóch kości, kości pięi strzałki, ograniczających przestrzeń międzykostną goleni(spdtium interosseuąKość piszczelowa(tibic)jest położona przyśrodkowo w stosunku do strzałki, (corpus tibide)ma trzy brzegi, przedni, przyśrodkowy i boczny, czyli międzykoggmes anterior, medidlis et iuerosseus). Do tego ostatniego przyczepia się błoną.
kostna goleni(membrano mterossea cruris).
Z trzech powierzchni, przyśrodkonet i tylnej(fcies medidlis, ldterdlis et posterior), tylna ma w górnej części skobiegającą kresę mięśnia płaszczkowatego(lince muscuh solei). Koniec bliższy na powierzchni górnej ma dwie powierzchnie stawowe górne ticulares superiores):spoczywają one na kłykciach przyśrodkowym i bocznym(ęmedidis et ldterdlis). Powierzchnia na kłykciu przyśrodkowym jest większaę.
Między obiema powierzchniami stawowymi znajduje się wyniosłość między(emmentic mtercondglms), ograniczona z obu stron guzkiem nuędzykłykciośrodkowym(tuberculum intercondglare medidle)i guzkiem międzykłykciowym(nberculum mtercondgldre Internie). Do przodu od wyniosłości nuędzykłykcjzagłębienie, pole międzykłykciowe przednie(arce intercondglaris mterior), niej pole międzykłykciowe tylne(drea mtercondglms posterior). Obwód po stawowej górnej stanowi brzeg podpanewkowy(marga infrdglenoiddisk pprzedłużeniu brzegu przedniego uwypukla się guzowatość piszczeli Ouberos@Kłykieć boczny z tyłu i z boku ma powierzchnię stawową strzałkową(faciesjibulms). Koniec dalszy na powierzchni bocznej ma wcięcie strzałkowe(incisurd fbwwierzchnia przyśrodkowa przedłuża się w kostkę przyśrodkową(mulico(@Kostka przyśrodkowa na swej bocznej powierzchni zaopatrzona jest w powierz wową kostki(fcies drticulcris mdlleoli), na powierzchni tylnej-w bruzO 4(sulcus malleolamsj. Powierzchnia kości piszczelowej tworzy powierzchnię stawową dolną(facie 4 ris interior). Pochylenie powierzchni stawowej górnej ku tyłowi nazywanó 88 niem piszczeli(retrooersio tibiae). Skręcenie kości piszczelowej(torsio Nb 8 edalszym na zewnątrz waha się od 10 do 3 O'. Kąt zawarty między długą osią trzonu kości udowej wobec trzonu kości PWrozwarty bocznic wynosi U 4-l 45':jest to fizjologiczne kolano koślawe(ge 88 przeciwieństwo tego stanu(nogi w kształcie litery 0)stanowi kolano szP 9@forum), rStrzałka(fibula)położona jest po bocznej stronie kości piszczelowej. Jet W ńbu(ae)ma, podobnie jak kość piszczelowa, trzy brzegi:przedni, tylny i 88(marga anterior, marga posterior et marga mterosseusj, i trzy powierzcbNe 9 wą, boczną i tylną(fqcies medidlts, facies ldterdlis et fcies posterior)689 powierzchni tylnej przedzielony jest na dwie części przez grzebień przyśro(89 medialis). Koniec bliższy strzałki tworzy głowę strzałki(caput ńbulae), zakończoO 4 kiem(dpea cdpitis ńbulce):jej powierzchnia przyśrodkowa zaopatrzoOB I wierzchnie stawową(facies articularis cdpitis jibulae).y je-y strzałO sJanowi KosJBę boczną(mdlleolus laterdlis), mającą na py. 'g. ąęęrodkowej powierzchnię stawową kostki(facies drticularis malleohj.Kości stopy.
jjje.
Budowa stopy jest swoistą dla człowieka w związku z jego pionową po. Wszystkie małpy człekokształtne.
-Gęgną, z przeciwstawnym paluchem, ustawionym pod kątem do osi długiej ją też znacznie krótszy od pozostałych palców. Połączenie więzadłowe i staj etapy jest u nich luźniejsze i umożliwia wskutek tego wydajniejszą ruchoęąeh. Dotyczy to szczególnie ruchu obrotowego stopy w stosunku do jej dłujwgtczemu powierzchnia podeszwowa może być zwrócona do wewnątrz(kraąetapy do dołu)(supmuio). Dla człowieka poruszającego się na ziemi funkąetapy byłaby zupełnie bezwartościowa:odwiedziony paluch byłby przeszkotszymbiegu nawet wielkim utrudnieniem. ęnąniu do stopy czworonożnych ssaków stopa ludzka w pionowej postawie się przede wszystkim swym ustawieniem pod kątem prostym do podudzia, żny rozwój promienia piszczelowego i guza piętowego, wreszcie przez ustapyna podłożu wzdłuż całej jej długości od palców do pięty. Promień pierwszy ąjsilniejszy i przejmuje główną masę ciała. W związku z tym promienie strony ej uwsteczniają się i największą długość osiąga promień pierwszy(lub drugi)i. W związku z czynnością stopy jako narządu podpory silniej rozwijają się ości stepu. , podobnie jak ręka, składa się z trzech większych odcinków, środkowego i przedniego:s tęp u(tdrsus), śró ds top i a(met)i palców(digiti). W porównaniu do chwytnej ręki stopa człowieka wykazuje silniejszy rozwój stepu w stosunku do ka, osiągający połowę długości całej stopy, słabszy zaś rozwój w. Jako całość tworzy stopa mocne i sprężyste sklepienie, doe do dźwigania masy ciała(ryć. 368-383).
Kości stepu 4 stepu(tdrsus:tarsos-oznaczał pierwotnie cały kościec sto 94 zisiedem kości. Są one ułożone w ten sposób, że z dwóch Kości skokowej i piętowej, pierwsza położona jest nie obok lecz na drugiej, a cztery przednie, kość sześcienna i trzy kości te, leżą obok siebie w jednym rzędzie przed obiema kośćmi Ęl 89 makość stepu, kość łódkowata, wsuwa się między kości klif Kość skokową. Obie tylne kościrozwojowo odpowiadają czte 8 o@szeregu bliższego nadgarstka, cztery przednie zaś, które 9'4 czą się z pięcioma kośćmi śródstopia i tworzą szereg dalłsJępu, rozwojowa odpowiadają szeregowi dalszemu kości 4 Kość łódkowata stepu znajduje swój odpowiednik w nadBWowe wczesnych stadiach rozwojowych, w postaci chrzęstł Bodkowej nadgarstka(os centrale cdrpi), która zlewa się naś shrzęstnym zawiązkiem kości łódeczkowatej nadgarstka, lub.KQQ.


też zanika.
Kość skokowa stepu odpowiada kości łódeczkowatej(życowatej nadgarstka, kość piętowa-kości trójgraniastej i groejją. tej nadgarstka.
Kość skokowa(tdlus).
Kość skokowa jest drugą z kolei kością gpod względem wielkości. Zajmuje ona część środkową i górną ęQKu górze dźwiga na sobie kość piszczelową, ku dołowi-spoczyęjkości piętowej:łączy się stawowa z obu stron z kostkami kości ęQdo przodu z kością łódkowatą. Składa się z trzonu, położonego da szyjki, stanowiącej część środkową, i głowy, leżącej do przodu, Tr z on(corpus fali). Powierzchnia górna(ńcies superior)trzoąuści skokowej dźwiga szeroki bloczek Orochled tuli)dla połączestawowegoz obu kośćmi goleni. Część środkowa bloczka, pa chrząstką zwęża się ku tyłowi. W kierunku długiej osi jest ona swypukła, w kierunku poprzecznym nieco wklęsła. Po stronie boebloczek ma większą, trójkątną, nieco wklęsłą p o wi e r z c hni ę kąk ową bo c z n ą(fccies mdleolaris lcterdlis), pokrytą chrząstką pżoną na trójkątnym, bocznic skierowanym wyrostku boczą(processus ldterdlis tuli):powierzchnia ta służy do stawowego połąema z kostką boczną. Na powierzchni przyśrodkowej bloczka znaj się w części górnej wąska, przecinkowata p owierz chni a kast w a p r z y śr o dk o w a(fcies mdlleoldris mediclis), pokryta chrząsdla stawowego połączenia z kostką przyśrodkową. Poniżej tej pawi chni po stronie przyśrodkowej trzonu leży chropawe wgłębienie przyczepo więzadła trójgraniastego stawu skokowego górnego(395). Powierzchnia tylna trzonu poniżej powierzchni sławo ma tępy wyrostek tylny(processus posterior fali), podziekbruzdą ścięgna zginacza długiego palucha(sulcus tendim, jleaoris hdllucis(ongi)na dwa guzki, przy śr o dk o wy(tuberlum mediale), mniejszy, i boczny(tuberculum laterale), wie ostatni występuje czasami w postaci samodzielnej kosteczki(os*num)i wtedy połączony jest tkanką łączną z pozostałą kością. Powierzchnia dolna trzonu ma jedną z trzech powierzy stawowych, którymi kość skokowa opiera się na kości piętowej:je mianowicie powierzchnia stawowa piętowa tylna(fciesticulms cdlcmec posterior), największa, o kształcie owalny@czysię ona z odnośnym polem na powierzchni górnej kości pięło jest bardzo wklęsła w kierunku swej długiej osi, która biegnie do pdu i bocznic. Powierzchnie stawowe piętowe środK 9 i pr ze dnia(jccies articuldres cdlemeae media et mterior), znak mniejsze od tylnej, o płaszczyznach prawie równych, często zlewaWz sobą. Uczą one na powierzchni dolnej szyjki kości(przednia zachnieco na głowę), łącząc się z odnośnymi powierzchniami sławo kości piętowej:między powierzchnią tylną a środkową znajduje głęboka bru z da koś c i skokowe j(sulcus fali), biegnąca skośnie przodu i bocznic. Bruzda ta leży powyżej odpowiedniego rowka na wierzchni górnej kości piętowej, z którym tworzy kanał, z a 1 o kę 4.i**cu*s. *gn*eriorćąouf(91(**cu*sganee medigśulcus taiła--us lat, fali hs artcularisjag posteri ot Ieus tendinis m. oris hellucis lagi.Facies artcularis pro lig.
Trochlea fali calceneonwiculere plentare(facies malleolaris med.facies erticularis newculeris\.
I Processus post, fali(tu berculum laterele).
Proc essus*a**a*Trochlea fali Zł ciesmalleołaris lat. )Trach lea ta li Yaciessqoezoyj'%Processus post, fali Sulcus tendinis m. (tuberculum laterale)flexoris hellucis longi.Processus post, fali(tuberculum mediale).
Facies erticuleris nawculeris.
Caput fali.
-Collurn fali.
e, 368.
Kość skokowa prawa.
Widok od Ryć.
369. Kość skokowa prawa.
Widok od strony podeszwy, strony grzbietu stopy.
(sinus tdrsi), wypełnioną więzadłem skokowo-piętowym międzystnym(ryc. 395), zy j k a k o ś c i s k o k owe j(colhm tuli)jest skierowana do przodu rzyśrodkowo:stanowi ona część zwężoną kości położoną między onem a głową. Jej powierzchnia górna i przyśrodkowa jest chropoatai służy do przyczepo więzadeł:powierzchnia boczna jest wklęsła rzedłuża się w bruzdę kości skokowej. Głowa kości skokowej(ccpur tuli)jest skierowana do przodu rzyśrodkowo. Na przodzie znajduje się powierz chni a stawał to dk o w a(fccies crticulms ndmculms), duża, owalna i wypukła:śzy się ona z kością łódkowatą. Powierzchnia dolna ma dwie poJeJzchniestawowe.
Z nich boczna jest to znana nam już poterzchniastawowa piętowa przednia(fccies drticulms 8@nec mterior). Przyśrodkowa, położona do przodu od powierzchni Bawet piętowej środkowej, jest wypukła, mniej więcej trójkątna śP(ozywa na więzadle piętowa-łódkowym podeszwowym albo na 4 sJce włóknistej, która uzupełnia panewkę stawu skokowego dol 89 między kością piętową a łódkowatą ŻWen mięsień nie przyczepia się do kości skokowej. *****ura.
Blaszki obfitej istoty gąbczastej kości skokowej biegną w przedłużeniu beĘó 94 szego końca kości piszczelowej:tym samym przenoszą one ciśnienie masy ciała 9 lepienie stopy Oys BW? 99 ewość.
Cechą charakterystyczną dla człowieka, bezpośrednio związaną z dwuno 9 o 4 em. jest sklepienie kośćca stopy zarówno w kierunku podłużnym, jak i poĘ 98 Mm. Podłużne uwypuklenie stopy łączy się z budową i położeniem kości piętowej, 89 P? Izie opisane niebawem:uwypuklenie stopy poprzeczne widoczne jest w skręcę.


niu gorsio)głowy kości skokowej.
Długa oś głowy tworzy z podłożem kei, który za-w się zwiększa wraz ze wzrastaniem sklepienia slopy U noworo 9 ka K 4 J Jen jest jąęymały(ok, 161, u dorosłego waha się średnio od 35 do W'. Zmienność kości skokąęązależności od stopnia uwypuklenia stopy przejawia się poza tym w wielu innych ąąywaściach, np. pod względem stopnia uwypuklenia bloczka czy zwężenia się jego jej wi, czy też odchylenia szyjki od osi kości skokowej. Na szczególne uwzględnienie ygule położenie powierzchni górnej bloczka. U noworodka jest ona pochylona ku ąyprzyśrodkowej, brzeg boczny jest położony wyżej od przyśrodkowego:pod tym ęydem przypomina ona stosunki, jakie występują u człekokształtnych w związku z sujjcyjnym położeniem stopy. U dorosłego powierzchnia górna bloczka ustawiona jest Qważnie poziomo. Połączenia.
Kość skokowa łączy się stawowa z czterema kośćmi:piszczewstrzałką, kością piętową i łódkowatą. Kość piętowa(edlemeus s. os cmcis).
Kość piętowa jest najwiykością stepu.
Położona jest ona w dolnej i tylnej części stopy i służy przenoszenia masy ciała na podłoże oraz jako ramię dźwigni dla mig łydki. Jest ona kształtu nieregularnego, wydłużonego sześcianu z Qosią skierowaną do przodu i bocznic. Kość piętowa znajduje się kością skokową, sięgając jednak znacznie dalej ku tyłowi. Powierzchnie.
Powierzchnia górna w swej części tylnej wypukła w kierunku poprzecznym i nieco wklęsła w kierunku prnio-tylnym. Na jej części przedniej leżą trzy powierzchnie stawowe kości skokowej:mniej więcej pośrodku kości największa, silnie kła powierzchnia stawowa skokowa tylna(fccies mieni talaris posterior), do przodu i przyśrodkowo, oddzielone od niej ci powałą bruzdą kości piętowej(suleus cuconej), leżą mniejsze powierzchnie, wydłużone, prawie równe, p owierzchstawowe skokowa środkowa i przednia(fcies drticulcr lares media et anterior):często zlewają się one w jedną. Powierzę.
Fecies articularistaleris interior.
Fecies erticuleris taleris media.
Sulcus celcenei.
Sustentacu I um fali.
Tuber calcenei-.
--Facies artcularis c uboi dea.
Fecies articularis--talaris posterior-Trochlea peroneelis.Ryć.
370. Kość piętowa prawa widziana od góry.
-ławowa środkowa położona jest na wyraźnym podłużnym wyrostku-kierowanym przyśrodkowo, zwanym podpórką kości skokowej ggstentcculum tuli). Powierzchnia stawowa przednia spoczywa na jęzednim końcu kości. Wszystkie te trzy powierzchnie łączą się z odpowiadającymi im powierzchniami kości skokowej, l(a przednim odcinku wwierzchni górnej, do przodu od bruzdy kości piętowej i bocznic od jawierzchni stawowej przedniej, znajduje się chropowate pole służące ąo przyczepo więzadeł i prostownika krótkiego palców(ryć. 382).
Facies Artcularis taleris posterior Facies ertculeris taleris media.Facies articuleris-taleris enterior.
Facies artculariscuboidea.
-Futer calcenei.
Sustentaculum fali łSulcus tend.
Processus medielism, fexoris hellucis longi tuberis calceneiRyc. 371. Kość piętowa prawa widziana od strony przyśrodkowej. Powierzchnia tylna, wypukła, tworzy guz piętowy(tuóermiodnej), który w przedłużeniu na powierzchnię dolną kończy się woma wyrostkami, przyśrodkowym i bocznym. Dolna, chropowata część powierzchni tylnej pokryta jest tkanką tłuszczową i włóknistą Nęy:do części środkowej, również chropowatej, przyczepia się ścięginomięśnia trójgłowego łydki:część górna jest gładka, kaletka maziowa oddziela ją od ścięgna tego mięśnia(ryc. 382).
Powierz chni a dolna jest nierówna i nieregularna.
W części tylejlej powierzchni, w przedłużeniu guza piętowego występują, jak spomniano, dwa chropowate, szerokie wyrostki:wyr o s te k b o c zĘ(processus lmerdlis tuberis cdlcmei), mniejszy, wydatny, zaokrąBW-do niego przyczepia się część odwodziciela palca małego. Wyrostek przy śro dk o wy(processus medidlis tuberis cdlcdnei), **szy i szerszy, służący za pole przyczepo dla odwodziciela palucha, tnacza krótkiego palców i rozcięgna podeszwowego(ryc. 383).
W Pednim odcinku powierzchni dolnej uwypukla się guzek p igłowy 99 ercuhm calcmei). Od niego bierze początek więzadło piętowa-szełBennepodeszwowe, 99 wgłębienia między obu wyrostkami przyczepia się pozostała część odwodzicielaP małego. Do chropowatej powierzchni leżącej do przodu od obu wyrostków przy 8 Psię więzadło podeszwowe długie i głowa boczna mięśnia czworobocznego pode natomiast do wydatnego guzka położonego na przedniej części powierzchni dolnej 89 rowka biegnącego poprzecznie do przodu od guzka przyczepia się więzadło piętowa@cienne podeszwowe.KRN.


Powierzchnia przednia kości piętowej, skierowana równy. cześnie nieco przyśrodkowo, kształtu trójkątnego o zaokrąglonych ką. fach, siodełkowata wyżłobiona, jest pokryta chrząstką i służy do stą, wowego połączenia z kością sześcienną(fcies articularis cuboidecj), .Dla głowy kości skokowej Tu berositasX!
S(S neeiculeris.
?wyrostek bloczkowaty(processus trochlearis).
56 R.
Dla kości klinowatych łoś red 081 Przysadkowej.
Bocz n ej.
Tuberosits o-ą rwie u laris.
Ryc.
372. Kość łódkowata prawa widzia-Ryc.
373.
Kość łódkowata prawa widzianą na od tyłu, od przodu(oznaczone powierzchnie stawowe). Powierzchnia przyśrodkowa jest silnie wklęsła:tędy naczy-ma i nerwy kierują się z goleni na stronę podeszwową stopy:do niej'przyczepia się u dołu pasmo przyśrodkowe mięśnia czworobocznegqpodeszwy. W części górnej i przedniej znajduje się podpórka kości skoękowej. Ra jej powierzchni dolnej biegnie bruzda ścięgna zgina cz a długiego p aluera(sulcus tewdinis m. jlezoris hcllucis longiga wzdłuż wolnego przyśrodkowego brzegu podpórki ślizga się ścięgnzginacza długiego palców w przebiegu na podeszwę stopy. Od prze(niego, a częściowo i od przyśrodkowego brzegu podpórki odchowięzadło piętowa-łódkowe podeszwowe(ryc. 397).
Powierzchnia boczna jest szeroka z tyłu i wąska z przodu:pobliżu środka powierzchni leży mały guzek dla przyczepo więzapiętowa-strzałkowego, a do przodu od niego znajduje się osobnicbardzo zmienny wyrostek, tzw. b lo c z ek strz alkowy(trochlee Pronealis s. ńbulms):w bruździe pod bloczkiem biegnie ścięgno@8 nią strzałkowego długiego, w słabiej wyżłobionej bruździe nad blośkiem przebiega ścięgno mięśnia strzałkowego krótkiego. Obie obeJ@jemy nazwą bruzdy ścięgien mięśni strzałkowych(s 4 teadinum musculorum peroneorum:rye. 396).
Struktura.
Kość piętowa, jak wszystkie kości stepu, zbudowana jest prawie w 6 W 96 z istoty gąbczastej. Cienka istota zbita ma duże otwory odżywcze.
Przebieg beWistoty gąbczastej pozwala na odróżnienie trzech zasadniczych układów. Dwa z nPFchodzą z powierzchni obciążenia i kierują się:jeden do tyłu do powierzchni:'Y 9 guza piętowego z podłożem, drugi do przodu w kierunku powierzchni stawowej 4 sześciennej:pod względem statycznym stanowi on przednie przedłużenie kości W P 9 żu. Trzeci układ blaszek test wypukły ku dołowi i biegnie od guza piętowege 99.wierzchni stawowej kości sześciennej.
Oba pierwsze układy biegną w kierunku najwięk.
-zego ciśnienia, trzeci-w kierunku największego rozciągania(ryc. 4 O 2).
Zmienność.
Wysklepienie stopy w kierunku podłużnym jest w ścisłym związku z poty. yeniem kości piętowej.
U człowieka długa oś kości piętowej nie biegnie poziomo, lec-ggerowana jest do przodu i ku górze:im sklepienie stopy jest wydajniejsze, tym bardziej gość piętowa, której guz piętowy opiera się o podłoże, kieruje się ku górze. W związku y tym widzimy też różne nachylenie do podłoża powierzchni sJawowej dla kości sześcierne*Na uwagę zasługuje również zmienność kierunku długiej osi powierzchni tylnej kaset wętowej. U noworodka, a jeszcze w silniejszym stopniu u płodu, oś ta jest silnie pochyło jj ą, biegnąc od góry i bocznic ku dołowi i przyśrodkowo, z wiekiem to odwrócone położejgekości stopniowo zmienia się i przechodzi w położenie nawrócone, z osią skierowaną prawie pionowo. Połączenia.
Kość piętowa łączy się stawowa z kością skokow)i z kością sześcienną. Kość łódkowata(os nmiculare).
Kość łódkowata jest spłaszczona w kierunku od przodu ku tyłowi i znajduje się po stronie przyśrodkowejstepu między kością skokową a kośćmi klinowatymi. W związku z poprzecznym sklepieniem stopy długa oś kości biegnie skośnie od dołu i przyśrodkowo ku górze i bocznic. Powierzchnie.
Powierzchnia przednia, wypukła, pokryta chrząstką, dzieli*się na trzy pola odpowiadające trzem kościom klinowatym, z którymi łączy się stawowa. Po w i e r z c h n i a tyln a, wklęsła, pokryta chrząstką, przylega do głowy kości skokowej. Powierzchnie górna, dolna i boczna są silnie chropowate i służą za miejsce przyczepo więzadeł:na ostatniej występuje nieraz powierzchnia stawowa dla połączenia z kością sześcienną, rzadko-mała powierzchnia stawowa dla połączenia z kością pięto p. W tym przypadku kość łódkowata łączy się z wszystkimi kośćmi stepu jako kość odkowa stepu(os centrale tdrsi). Powierzchnia przyśrodkowa ma wydatną guz o w a 1 o ś ć(tuberositas ossis nmicularis), do której przyczepia się od dołu część ściga mięśnia piszczelowego tylnego:jest ona wyraźnie wyczuwalna poprzez skórę. GuzoBośóta jest punktem orientacyjnym przy otwieraniu stawu poprzecznego stepu(Ęyc. ł@8 enność.
Guzowatość kości łódkowatej może tworzyć samodzielną kosteczkę złąOąłącznotkankowa z pozostałą kością. F 84 czenia.
Kość łódkowata łączy się z czterem a kośćmi:kością skokową i trzema śśmi klinowatymi:czasem z piątą, kością sześcienną, rzadko-z kością piętową. Wo 4 ci klinowate(ossa cuneiformia).
Kości klinowate, w liczbie Fesh, przyśrodkowa, pośrednia i boczna, położone są do przodu od 984 łódkowatej:jak nazwa wskazuje, są one kształtu klinowatego Ń? BWowata przyśrodkowa(os cwneijorme mediale)jest największa ze wszystkich 96 P 88 sJawą klina skierowana jest podeszwowa, krawędzią-ku górze i bocznic. @O@a jest ona po stronie przyśrodkowej stopy, między kością łódkowatą z Jyłu a poę 84(kości śródstopia z przodu. PFłerzchnie.
Powierzchnia przyśrodkowa leży podskórnie, jest szeroka Wboczna. Powierzchnia boczna tworzy w tylnej części powierzchnię stawow 4 Ba S@@owatej pośredniej, do przodu zaś od niej-mniejszą powierzchnię stawową Ś 896 ci śródstopia(ryc. 380, 3811.
Powierzchnia przednia jest z lekka wypuŻFaWunerkowatego, pokryta chrząstką:łączy się ona stawowa z podstawą I kości ł 9 Ppowierzchnia dolna, czyli podeszwowa, jest chropowata:tutaj przy?9996 ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego i przedniego, jak również strzałkowe':?? 9 Wnowa pierwsza(os cuneqorme primum s. os tarsale primunn).


Os caneiformeintermedium Dla kości lód kowatei.
Os cuneiforme-, med fale.
Ryc.
374. Kości klinowate prawe widziane Ryc.
375. Kości klinów ale prawe wtąą.
go długiego, i tutaj też rozpoczyna się krótki zginacz palucha. P o w i er z e h nią ęączyli grz b i et owa, jest wąska i chropowata. Połączenia.
Kość klinowata przyśrodkowa łączy się z c z te rem a kośćmi:kością kowatą, klinowatą pośrednią oraz I i li kością śródstopia. Kość klinowata pośrednia(os cuneiforme intermedium')jest najmniejsza i naj z kości klinowatych i wskutek tego wraz z obiema pozostałymi ogranicza pewną strzeń otwartą do przodu, w którą wsuwa się druga, najdłuższa kość śródstopia, krawędź klina zwrócona jest ku dołowi, a podstawa ku grzbietowi stopy. Powierzchnie.
Powierzchnia przednia, trójkątna, pokryta chrząstką się z podstawą U kości śródstopia, ty In a zaś, nieco wklęsła-z powierzchnią stakości łódkowatej. Na powierzchni przyśrodkowej i bocznej znajdują siei powierzchnie stawowe dla połączenia z sąsiednimi kośćmi klinowatymi. P o w ierini a grzb i et o w-a jest chropowata, p o des zw owa zaś, która stanowi krawędź służy za pole przyczepu dla więzadeł, a poza tym kończy się tutaj pasmo ścięgna mi piszczelowego tylnego. Połączenia.
Kość klinowata pośrednia łączy się z c zł e r em a kośćmi:łódkowatą, nowatymi przyśrodkową i boczną oraz z li kością śródstopia. Kość klinowata boczna(os cuneiforme lmterJeĘ kształtem i ułożeniem podobna jkości klinowatej pośredniej, jednak nieco większa od niej. Powierzchnie.
Powierzchnia przednia, trójkątna, pokryta chrząstką, pga do podstawy Ul kości śródstopia, tylna-łączy się stawowa z kością łódkoyPowierz chni a przy środkowa ma z przodu jedną powierzchnię lub dwie mAle wierzchnie stawowe łączące się z drugą kością śródstopia i większą tylną dla poł 4 c.Dla kściki i nowej bocznej Dla kości Wś ródstopiaDla kości V śródstopia.Os cuneiorme sześciennej**e*/e.
od tyłu.
Tu berositas ossis cuboidei.
Ryc.
376. Kość sześcienna prawa widziana od przodu.
Os cuneiforme leterele.
od przodu(oznaczone powierzchnie s we).
Dla kości W śródstopia.
Dla kości.
Dla kości klinowatej bocznej(Dla kości łódk.
-*k*ci*i*.
Nc.
377.
Kość sześcienna prawa will od strony przyśrodkowej(oznaczone wierzchnie stawowe).?kość klinowata druga los cuneiforme secundum s. os tarsale secundum)'kość klinowata trzecia(os cune(formę tertium s. os tarsdle tertiuni).ęęgeią klinowała pośrednią.
Powierz chni a b o c z n a ma małą, do przodu położoną jterzchnię stawową dla IV kości śródstopia, i większą, tylną-dla kości sześciennej. jwierz eh ni a ęrzb i e 1 owa jest chropowata, jej Ęlno-boczny kąt wcina się między ąw tłkowatą i sześcienną(ryc. 38 O).
Powierzchnia podeszwowa służy za pole ąęezepu dla ko 4 d ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego i części przyczepo początkoągozginacza łotkiego palucha(ryc, 3 iłS). pwlączenia.
Koś klinowata boczna łączy się z s z eś c i u kośćmi:łódkowatą, klinowatą ęęednią, sześcienną i kośćmi śródstopia 11, III i IV.Os łbie'e extemumOs cuboideums*und*mOs intetuneiformePan peroneelis ossis rnetatarsalis I.tli.
-Os peroneum.
-Os Weseli u s.
z s 8 Os sustentacull.
Os trigonum.
. Talus securderius.
Os tibiale externumo Ryć 378, położenie właściwych dodatkowych kości stepu:a-strona podeszwowa, b-strona przyśrodkowa.


Kość sześcienna(os cuboideum.
Kość sześcienna ma kszłągjnorniernego sześcianu i leży do przodu od kości piętowej ąąbrzegu stepu. Jej powierzchnia przyśrodkowa jest dłuższą ją powierzchnie. Powierzchnia tylna, pokryła ch*z 4 slką, siodełwąywioną, łączy się z kością piętową. Powierzchnia przednia ma dwte ją stawowe dla połączenia z czwartą i piętą kością śródstopia PowierzejjQś r o d k o w a ma większą powierzchnię stawową dla kości filcowatej boczącą często małą powierzchnię dla kości łódkowatej. Po wi erz chnie górną fchropowate.
Powierzchnia dolnia ma podłużną guzowatość kose(ęnet(tuberositds ossis cuboidei), przed k 1 ór 4 biegnie bruzda ściągaj strzałkowego długiego(sulcus tendmis m. geronci(ongi). Odchog-rostek piętowy(proc. cdlcmeus)podpiera 3@y K pięlow 4. Do powierzę przyczepia się więzadło piętowa-sześcienne podeszwowe, część włókieą X palucha i pasmo ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego. Połączenia.
Kość sześcienna łączy się zazwyczaj z c z 1 e r e m a kośćmi:pwatą boczną oraz z kośćmi śródstopia IV i V:nieraz również z kością łódkoęRozwój kości stepu. Kości stepu kostnieją każda z jednego punktu z kości piętowej, która ma dodatkowy, nasadowy punkt kos(cienia dla swego ty ea. Punkty kostnienia występują w następującym porządku:wpierw w kośH jpiątym-szóstym miesiącu życia płodowego, następnie w kości skokowej Calcaneus secunderius Os intercuneiforme.*s*onum**.
Os intermetaańZ Z Z.
Os peroneum OsVesiliusRyc.
379. Położenie właściwych dodatkowych kości stepu wzorowane na Lanzu i Wachsmuthcie.Strona b 4.
miesiącu:przed samym urodzeniem w kości sześciennej w dzieW 4 WP 8 miesiącu. Po urodzeniu występuje wpierw punkt kostnienia w kości 1888 w I roku:następnie w kości klinowatej przyśrodkowej i pośredniej w 3889 łódkowatej w 4 roku. Punkt fasadowy dla guza kości piętowej wyslćpWe 8 i zrasta się z trzonem w 13-20 roku. Proces kostnienia kończy się w W?
Dodatkowe kości stepu.
Zwykła liczba siedmiu kości stepu może cz@Wyslępowanie dodatkowych kosteczek, bardzo zmiennych pod wzg?e@8 ści i kształtu, w niczym nie ogranicza prawidłowej czynności stopy. Po 88 P(dłożu chrzęstnym przeważnie samodzielnie, nie zaś przez odszczepieniestale występujących i wykazują nawet skłonność do zrastania się z 888 Pz nimi w całym świecie zwierzęcym:należy więc uważać je za 80689+odziedziczone. Wyliczymy tylko niektóre z nich.
Kość trójkątna(os trQPbeczęstszą kością nadliczbową(l 3%), położoną u tylnego brzegu kości s 8989 szczelowa zewnętrzna(os tibidle eatemumS, występująca w UPXo, prz 9 eś tości kości łódkowatej:wielkość jej wynosi 10-12 rnrn. Strzałka(fibu(461.
jjy, leży u dolnego, tylnego brzegu kości sześciennej często Bósłępuie obu-jwść jej inoŻe 9 ochodz 8 do W mm. Kość międzyśródstopna(os@erme(u-typuje w 9'%, leży między podstawami I i li kości srodstopia Kość Wesaąąjimum), opt-ana Już przez Wesaliusza na brzegu przednio-bocznym kości***kość na 4 Bczbowa stepu, w nowszych czasach nie była opisana jako y wąci oraz ł 8 Ka innych ilustrują ryć, 378 i 379. Wszystkie one należą do kaąwychdo 4 a 9 o 968 h Kości slępu w odróżnieniu od tzw. rzekowych Do 4 ałjyzekome sJęp 984 o 4 łai@ami wyrośli kostnych, które ehoz zachowuję typowe**ąk nie odpowiadają warunkom właściwych części szkieleP 4.Kości śródstopia ad śródstopia(metdtdrsus)wchodzi pięć kości 3 ss@metdtdrsdokości długie, niewielkich rozmiarów:na każdej z nich odróżemy po ds lawę, zwróconą do kości stepu trz on, mniej wie.Phwam distalis.
****n*proximalis.
Os metetersale ł.
Jforme medieleOs cuneiformeimermediumOs rwiculere.
gę.
Fhalanx distalis.
phahnx media.
Phahnx proximats.
e-Cgput ogsiS metatarselis Ił.
Os cuneifcioóe leterale*u*s*smetatarsg Wis Qs cjuhcjicjeOOł**nus**rs*.Processus leterelis tgti.
Celcaneus.
9988 Pociec stopy prawej.
Widok od strony grzbieto-881.


cel tró(ścienny, i g to w ę z powierzchnią stawową dla bliższego paliey, ka.Tak samo jak kości śródręcza są one nieco wypukłe ku górze. RjąąI śródstopia jest najkrótsza i znacznie grubsza od innych. U jest na, dłuższa, następne stopniowo coraz krótsze.
trzony kości śródstopia(corpord ossium metdtdrsdlium)w przekroju poprzecznyąj ytrójkątne:odróżniamy powierzchnię górną, skierowaną grzbietowa, powierzchnię pęęęą, jodkową i boczną:te ostatnie łączą się wzdłuż krawędzi podeszwowej. W porównąwjjdo kości śródręcza są one dłuższe i bardziej wysmukłe. Po stronie podeszwowej trząąjznajduje się otwór odżywczy, który-podobnie jak na ręce-prowadzi do kanału ogęę, wczego, biegnącego w kierunku dalszym na I kości, zaś w kierunku bliższym na kośeiąejj. li-V.
Podstawy(bdses)są grubsze od trzonów:łączą się one z trzema kośćmi klmowątęęgi z kością sześcienną, jak również między sobą. Podstawa kości I łączy się stawowyzkością klinowatą przyśrodkową, a czasem i z U kością śródstopia, podstawa li kogę(śródstopia łączy się z trzema kośćmi klinowatymi i z Ul kością śródstopia, a czasem rów, .Phelenx distalis, ćsPhalenx media Phelenx proximelis.Os rnetatarsale V.
Tu berosits ossis-rnetaterselis V YOs cuboideum(sulcus terdlnism, perorei lorgi)Tu berasites ossis cuboidei.Calceneus.
Processus lateralis tuberis caicanei.
Tu ber calcanei.
Hyc.
381.
Hyc.
381 F.
Kościec stopy prawej.
\\\\, , ś Osse sesamoidee.
-Tu berositas ossis metatarselis I.
Ossa cuneiformia.
Os nwiculare Tuberositas ossis nwiculeri.
Te/usSulcus tendinis m. fex.
hall, longiSustentaculum fali Processus posterior taił.
ć:Processus rnedialis tube 64 calcenei.
Widok od strony podeszwowej.
e*ens**hallucis lorguse*bre*sM, ebductor.
Wavcs.
śs.
towej.
JW, es(ensoresz*digitorum longus, **'et breus(epooeurosis oors-Al.-M abductor digiti.
Hóm irterossei dorsales.
-M. peroneus tertius.
M peroneus brevis.
-M. esiensor digitorum brevis.
, -Pends m. tricipitis.
9'A 4, podstawa kości III śródstopia z kością klinowatą boczną j z kośćmi 4848 PP 888 BY P 94 sJawa kości IV śródstopia z kością sześcienną a czasem W', RY 99 ŚPPPFFPW 94 ł V, 8 o 8 ć V śródstopia łączy się z kością eześcienną i z ko 4 cWĘ 68 ława I kości śródstopia na stronie podeszwowej ma bocznic g u z o w a i 9*9 WBPF"9 ossis metmarsdlis 1)dla przyczepo ścięgna mięśnia strzałkoęego d(92829 PłśYF'P 9@od niej znajduje się przyczep części ścięgna mię:nią piszczelowego P 86 P 9 P 8989**P 99 oym brzegu podstawy V kości śródstopia znajduje się sija ku iy 8 o 88898 o w a 1 o ś ć(tuberositas ossis metatarsclis V), wyraźnie węczuwa@8 p 99 ę 69 P 9 ĘWstanowi ona samodzielną kostkę(os tesaliananj Guzowętość ta ie 8 P 69 PYP+Żł 9 P Piedacyjnym przy wyszukiwaniu szczeliny stawowej rnięęzy stępe@i 9 P 98 P 9 ć 9 Pw linii Lisfranea:ponieważ li najdłuższa kość środstopią wciska sć?9 ĄY Wworzone przez wszystkie trzy kości klinowate linia Lisęranca 389688'Pł 569 silne załamanie ku tyłowi.Na podstawie kości V śródstopią po stronie 26 P 8 PWł.


M. flexor digitalom-.
**n****.
M. ebductor@igit ę.
M. tlexor digiti ęĄ*b*e*j***?
Y opponens diągj.
-8.
0310101(.
M. tibialis posterior--.
M. quadratus pan tac.
M. abductor d(git.
0310103 I.
\I 1 ą\\.
A J\J V.
-M. flexor hallucis łonqui.
M. fexor hallucis brewset m. adductor hallucis-M. fexor hellucis brewset m. abductor hellucis-Ossa sesamoidea eMm, interossei plentares.M. adductor hallucis.
-M. tibialis anterior.
M. peroneus longus.
M. ebductor hallućts**, fexor hellucis breyis.
-M. fexor digitalom brwis-M. abductor hallucis.
Ryc.
383. Kościec stopy prawej z przyczepami mięśni.
Widok od strony podeszwowwet przyczepiają się:mięsień strzałkowy krótki i mięsień strzałkowy trzeci, po sie podeszwowej-odwodzićiel i zginacz krótki palca małego(ryc. 382, 3831.
Głowy(odpite)kości śródstopia są bocznic spłaszczone i mają powierzchnię staw uwypukloną w płaszczyźnie strzałkowej:sięgają one po stronie podeszwowej dalettyłowi niż po stronie grzbietowej i-podobnie jak kości śródręcza-kończą się pszwowo dwiema oddzielnymi odnogami. Na powierzchniach bocznych znajdują się dołki dla przyczepi więzadeł pobocznych. Powierzchnie stawowe głów pokryte są c(stką szklistą.
Głowa I kości śródstopia jest nieco spłaszczona w kierunku grzbietowa-podeswym:na jej powierzchni dolnej znajdują się obustronnie dwa dołki dla dwóch 4 trzeszczek. Trzeszczki są włączone w torebkę stawu śródstopia-paliczkowego i prę watą się przy ruchach stawu:podczas chodzenia lub w pozycji stojącej opieramy s 4 nich. Służą one za pole przyczepo dla podeszwowych mięśni palucha. Połączenia.
Podstawy kości śródstopia łączą się z jedną kością lub kilku kośćmi sł i między sobą(p. wyżej), a głowy z paliczkanu bliższymi.jęąjąą kość śródstopia kostnieje z dwóch punktów.
Kostnienie rozpoczyna się pas''ąąu w dziewi 4 Wm Wgodniu życia płodowego, wpierw w li kości śródstopia. gyęęęmują punł 3 kosJJenia w 38-4 roku i zrastają się z trzonem w 15-22 roku Ij. . -pro kości śódslopia, jak i śródręcza mają więc tylko jedną nasadę. Kości palców stopy ąw palców stopy(ossd digitorum pedis)pod względem liczby, poąww i kanałów odżywczych jest identyczny. Różnica polega na, ze na stopie paliczki palców U i V są mniejsze i bardziej wysmuąątyczyto zwłaszcza środkowych i dalszych paliczków, które na eu często są z sobą zrośnięte:zrośnięcie odbywa się już we wczeąstadiach rozwojowych. Oba paliczki wielkiego palca-palujhalha)są krótkie, ale grube i bardziej masywne w stosunku do stałych w związku ze znaczeniem palucha, jako najsilniejszej pod stopyij, Paliezki palców stopy, tak jak kości śródstopia, kostnieją podobnie do odnoś części na ręce(ryć, 3 l 2). Każdy paliczek kostnieje z dwóch punktów:jednego dla u i jednego dla podstawy(nasady bliższej). Końce dalsze paliczków są utworzone trzony.
Proces kostnienia rozpoczyna się na trzonach w szeregu bliższym wpierw U palca w trzecim-czwartym miesiącu życia płodowego, w szeregu środkowym palców li-V)najpóźniej, gdyż w czwartym-dziesiątym miesiącu, i w szeregu dal najwcześniej, gdyż w dziesiątym tygodniu życia płodowego. Na podstawach punkt lenia zjawia się w szeregu bliższym w 2 lub 3 roku, w szeregu środkowym nieco ej(w 2-5 roku), najwcześniej w szeregu dalszym na podstawie palucha(1-2 rok):pozostałych palców punkt kostnienia podstawy szeregu dalszego występuje w 2 ee 4 Skostnienie podstawy(nasady bliższej)z trzonem odbywa się w tym samym czasie w kościach śródstopia, przy czym proces ten ukończony jest najwcześniej w szeregu zm, najpóźniej w szeregu bliższym.TrzeszczkiTęzeszczki(ossd sesdmoided:sezamon s owoc strączkowęy, rośliny:Pawu pochodzącej z Egiptu i Półwyspu Arabskiego)są to przeważnie ł(e, okrągławe kostki, występujące na obu kończynach. Są one albo PWszone w ścianę torebki stawowej, albo w odcinki końcowe ścięgna(+WŚnia, albo i w jedno, i w drugie. Wówczas jedna powierzchnia BFeszczki jest zwykle wolna, gładka i skierowana do jamy stawowej. Ńóslają one na podłożu chrząstki szklistej i są tworami regresywny?9 odziedziczonymi po niższych ssakach. W stosunku do nich**eszczki spotykane u małp i u człowieka są cofnięte w rozwoju lub śWzątkowe. U płodów są liczniejsze niż u dorosłego ŻVBkcja trzeszczek nie jest całkowicie wyjaśniona:być może polega 89+na zmianie kierunku działania mięśni i na zmniejszeniu tarcia. tła kończynie górnej(s. 512)występują one prawie wyłącznie na po? 9 eęzchni dłoniowej ręki, w liczbie pięciu, mianowicie dwie przy sta? Y 8 h śródręczno-paliezkowych kciuka, jedna przy stawie międzypali.


z e*******i kończyny góuej wyż-e awugłową, gą:'?1+czasami widzimy trzesz mieniowej. **""'YeniawpobliżuguzowatościNa końcżyriie doleci spotyka Ćg. . g"g', . jWWW?f+Y FPóą. W ĘXWóW?
'%"ŻgXWóWĘprz*84 awach sródstopn" yyĆg 798 paliczkowyrn Jego pale@6'na 84 opie tzzeszczli**********h li i V palca Pozę 1 cj", "?'g'%'gY?, óRŃ? YŚS 9 P 98 łeĆg"żX?
X?
', 6%89%6. 96%6%Wg.
czasami zOAjdujePó Poałą Irzg(8884889181 w głowie boeĘ, :g. 'ókę(fbellv', z 9683 oitł 6 ł@a PBBznegłoi kości ud. Ćj g"ś 8@brzuehaleZe 698-śJa 4 łow@wielłdrn, lędzą. . ą'g. ?ł 8 w ścięgnach jarych mrzepłvę należy zaliczyć do i(w. . . . . . ?:9 sKszyrn). Jest kwesłicj s********s*nienie*rzesz*ze**n*ćYYĘŚĘ Y YP'Ęp'%966699 ł 9 ń(zynjegŃjgŚWei występuje w 11-15 roKu, J 998(8 sosOuejeę ją jgj? %I PBoeĆs kostnienia rozpoczóóa 1**re*en**YĘŻX ć?
XcjXgcj'X"**?ćYK"óygWŚ"??
'888:991?YĘ Ą 969 A 8 Oltzsj ę:-Qąggyg"ó?"'?9999 ł pa 88 w 4 giii). wierzchni góóei ma fioczek(trochleą jąjyy Ć'Bójki i głowy. Trzon lcPBPPęśóXgcjggY Ęgcjygggg'gg'Żgóy'?'jyŚ'%?.
YŚ'96 ł 5 gg 7 g W. YX%ygggggg. . ":':g'yygćęgg)**s laterulis(cli). Po stroriie przysęąąĆ-Xgyj**ajduw ja ją wyrostku boczBprzyśro 98 o 8 a O@cies 8@Zeoldris mediacją ć pXg 9 W znsjąuje się powierzshPPBy(processts posłerfor leźli)-podzieją. . gę, 'łePzehn(a tylna lrzoW PW(sulcus łendinis@fleaoris hdllucis lonąŃV. . ąg 894 ścięgna zcjinacB 9 P 946 ĘhĘ? 8 Ę óóĘXĆĘ Ę'?
Y 98?
'P 98 ł 9 P 68 e)Cqwę Ć 9 Qzk(ęrzyśrodkowy i by ŻW 96'Pś 9 P 999 olna trzoyąą yyę Y'? AW 968 yiicies drOc@@is c@c@@e@ysosterior), poęwy. . . g. PBwierzchnię sta 9866 W P?
'ławowe plBowe 4 ęo 9 Kowa i przednia(fa, -ęą ąąĘ W 94 ce się nieraz*8999 pYuż na dolne)powierzchni sesyjki i głowy*?@@ris eą(eanea medwe(98 raz z odpowied@4 Dęu 94 ło 4 ci pJęłowej tworzą Głowę ło@o 4 VzOW oddąiela szyjka(, %g. . . . . gy 98 a zatokę stepu(988 łĘswym prze 4 nim odcinku ma powierzchnj y gg 9)Głowa kości skoł 969 PBis), zaś na powierzchni dolnej wspornąĆyęyXcjcjcjcjg'Mą łódwąęą jaeies artic 8 ł 4?%ę?*****ćgggg'jXy':ĘjggXóĄ%"'. ?? 'YYPW(99 sXóćgYYP 9 Ę????.
Wpg'?.
Xąąk piętowa(c 8 c@he 8 s zs, os cBcłsl ha powie yowe:największ 4 powierzcćmię stawową ągjgę y, '88 hni górnej ma PY pYfor)i od 4 zielone od niej bruzdą kości pjwgąy, -:klnąjaeies drticBłP? 'zchnie sławowe skokowe ścodkową i prswĆj jŻ 88(cus calcanei)9689 ćPĘ 9 łes ortieularis talar@PP?j ękokowej(sustentaeulum ratą, jęjwa wyciąga się w 964 a@6 guz P 8@o 96(Oóer e@c@ei), który ną pa. ęzechodzi w dwa wyrosVi, boczW i płóóśrodkowy(ąrocessus larermsą-jtahs tuberis c@cweO Powierzchnia przednia kości stanowi pa. yąąjwą szeście 8 o 4 O@cies 4 r@cW@6 s c 8 o 8(e@)Na powierzchni przyśŃg. j jąpórką kości skokowej, przebiega bruzda ścięgna zginacza długiego yjy*endinis m feaoós hWueis(o 8 gO FoWerzchnia boczna ma wyrostek jąąąea perowe@s)Nad i pod bloczłiem przebiega bruzda ścięgien rnięsnijgtcus tewWwn musculorum peroneorum. ją%%ąta(os@icu@re)na powierzchni przśrodkowej ma wydatną guza j-gą powierzchni przedniej ma Jrzy pola Ba połączenia z trzema kośćmi kij***jerzehnia boczna ma niestał 4 powierzchnię stawową dla kości sześcienGierzchnia Wica-dla kości skokowej. gwsci klinowate, przyśrodkowa, pośrelnia i boczna(ossd cuneiformia, meałiumet lcterdle)położone są do przodu od kości łódkowatej. Kość klieznatworzy powierzchnie stawowe:do Jyłu z kością łódkowatą, przyśrodkojklinowatą pośrednią i U kościd śOdsłopia, bocznic z kością sześcienną i podśkościśródstopia, do przodu z Ul kością śródstopia. sześcienna(os ctboidetm)leży na boczny@brzegu slępu.
Jej powierzchnia ąęzy guzowatość kości sześciennej Ouberositds ossis cuboidei), przed którą bieg ścięgna mięśnia strzałkowego długiego(s@cus(endmis m. peronei lonn). ścienna łączy się do tyłu z kością piętową, do przodu z W i V kością śródstopia, owo z kością klinowatą boczną i kością łódkowatą. o występują dodatkowe kości stepu, jak kość ł 6 jł 4 lna, kość piszczelowa we, strzałka, kość międzyśródstopna i in. d śródstopia(metctursus)wchodzi pięć kości(ossd metdtarsuia). W każdej óżniamy trzon, podstawę i głowę.
Podstawy Oeses), grubsze od trzonów, łączą owo z trzema kośćmi klinowatymi i kością sześcienną. wa I kości śródstopia od strony podeszwowej ma ku bokowi guzowatość(mbeossismetmarsalis i). Również boczny brzeg podstawy kości śródstopia V wyciąga łowi w guzowatość(nberositcs ossis me(@drs@is V), punkt orientacyjny przy linii stawowej Lisfranca. Niekiedy guzowatość ta stanowi oddzielną kość esaliusza(os Vesd(tanim). (odpita)łączą się stawowa z kośćmi odpowiednich palców stopy(ossa digitorumWrę pod względem liczby, położenia i ksztaBu odpowiadają palcom ręki. Na paliczek środkowy i dalszy często są z sobą zrośoięle Paliczki palucha(hdlher)9 Zóbe, masywne. Wcy stawów, zwłaszcza śródręczno-paliczkowego 1.
U i V oraz śródstopno-pali 894.
U i V palca, spotykamy trzeszczki(oss@se:@moi@e@), występujące w niektółeiscachstale. W brzuscach mięśni(np. m. brzuchatego bdki)Jakże spotyka się Y Pzeszczki(, fasolki"-fbellee)STAWY KOŃCZYNY DOLNEJ P 9 połączeń kości kończyny dolnej odróżniamy połączenia 9 y(hncturae cmguh)i połączenia kończyny dolnej 9)wncturde membri inferioris liberi). Pierwsze opisaliśmy P 9@o.
Drugie stanowią:1)staw biodrowy, 2)staw kolanowy, ł 99 zenia kości goleni i 4)stawy stopy, .


Staw biodrowy stąw biodrowy łączy kość miedniczną z kością udową. Zbudowjąjest podobnie do stawu ramiennego.
O ile jednak ruchy ramienia wą-nywane są w trzech stawach kulistych, o tyle ruchy uda odbywają gw jednym tylko stawie kulistym, w stawie biodrowym(crtieulągjcoade:ryć, 340, 341, 343, 3!łQ. Powierzchnie stawowe.
Powierzchnie stawowe stawu biodrowe mają najbardziej regularne krzywizny spośród wszystkich sławą ustroju ludzkiego. Odpowiadają one bardziej od innych figurom ją*e*cz*, z k**e p*w*u*e*. Pan ewk a st aw o w a, utworzona przez kość miedniczną, położą jest na bocznej stronie kości i skierowana do przodu i bocznic. Panekę znacznie pogłębia wysoki o b rąb ek p a n ewk o wy(Rbrum aceqbulare), trójkątny w przekroju poprzecznym, który-podobnie jak stawie ramiennym-występuje w postaci pierścienia włóknis-chrzęstnego. Dzięki niemu panewka otacza główkę stawową poza równik.
Ten pierścień włóknisty'przylega z obu stron do wolnego bgu panewki, obejmując ją dokoła. Jedynie w miejscu wcięcia panew nie sęka się z podłożem, przekracza wcięcie jako więzadło pgrzeczne panewki Oigamentum transuersum acetabuli)i w sposób przekształca je w otwór. Przez otwór ten przechodzi do dna newki gałąź panewkowa tętnicy zasłonowej, unaczyniając tkankę szczawą i więzadło głowy kości udowej(p. dalej). Tylko odcinek obdowy panewki, z wyjątkiem części położonej powyżej wcięcia, jest kryty chrząstką:ma on kształt półksiężycowaty, toteż nosi nazwę pwierz chni księżyc owate j(fccies luneta:ryc. 343).
Odcinek śrkawy, nie pokryty chrząstką, zagłębia się poniżej poziomu otaczają go chrząstki jako dół panewki. D o ł p a re wk i(fossa dcetdbuli)wypełniony jest skupieniem tkanki tłuszczowe), mkami maziowymi i więzadłem głowy kości udowej. Podściółka tłuszczowa, p 4 błoną maziową, osłabia ucisk między głową a panewką. W zależności od tego, c?
nątrz stawu panuje ciśnienie większe czy mniejsze od zewnętrznego, jest ona wc 4 pod więzadłem poprzecznym panewki do wypustek błony maziowej torebki sJa 8 lub też wessana z powrotem do dołu panewki. Powierzchnia księżwowata w 6@9816 cm':tym samym ciśnienie atmosferyczne działa na staw biodrowy z siłę 9689 ok W kg. Ponieważ masa kończyny dolnej wynosi ok, 10 kg, ciśnienie powietrzA 9 mule głowę w panewce po przecięciu mięśni i usunięciu więzadeł. U płodu i@8 szczę w I roku życia, do czasu aż dziecko nauczy się chodzić, panewka jest znaczoBsza, obejmuje więc stosunkowo mniejszą część głowy kości udowej niż u dorosłeśPGłówka stawowa, utworzona przez głowę kości udowej. kształt kulisty:promień jej wynosi ok, 2, 5 cm i tylko bardzo nie 4(nie przewyższa promień głowy kości ramiennej. Jest ona 09 chrząstką szklistą i stanowi ok, trzech czwartych powierzchni WĄ'niżej środka powierzchni stawowej znajduje się okrągławe w 84 PĘdołek głowy kości udowej(fotce capitis femoris), nie p 9 chrząstką, do którego przyczepia się więzadło głowy kości udo 884.580.
jgęubość chrząstki stawowej na główce jest nieco większa niż na panewce, przy czyją y ge na panewce grubość jej wzrasta ku obwodowi(0, 8-3. 0 run), o tyle na główce od. ąęjtnie, na obwodzie mierzy tylko 1, 0-1, 9 mnn, natomiast największą grubość(Z, ag 1 mm)osiąga nieco poniżej środka, w miejscu, w którym głowa przy słaniu i chodzę'jju podlega największemu uciskowi, jwrebka stawowa. Torebka stawowa w porównaniu do torebki stawu ramiennego staąjwiciasny i kołki worek:jednak w położeniu pośrednim stawu(p. dalej)powierzchnie ąjwowe daję się od siebie o 4 daBć o 1-2 cm. W postawie wyprostowanej ciała torebka yg skręcona i silnie napięta. Pod względem wielkości ustępuje ona tylko torebce stawu jwąnowego. Pod względem grubości i mocy żaden inny staw ustroju ludzkiego jej nie j(ęęóWDUj 8.id.
cj.
Ryc.
384.
Przegieg linii fasadowej(-4++)i linii przyczepy torebki stawowej(---a)na końcu bliższym kości udowej:d-widzianej od przodu, b-od tyłu. 4(ona włóknista torebki przyczepia się do brzegu panewki na zewnątrz od 4@a panewkowego, tak że ten ostatni znajduje się wewnątrz jamy stawowej. Tylko yP 8:bie wcięcia panewki nie odchodzi ona od kości, lecz od więzadła poprzecznego. 'Ż@ci udowej torebka przyczepia się z przodu powyżej kresy międzykrętarzowej, sięśKu dołowi prawie do krętarza mniejszego. Na stronie tylnej przyczepia się do szyjki 894 owej przyśrodkowo od grzebienia międzykrętarzowego:torebka stawowa obejś@ęc więcej niż połowę szyjki Ś 98 a maziowa torebki pokrywa szyjkę kości udowej począwszy od brzegu po 9 ł 84 stawowej głowy aż do połowy długości szyjki zarówno z przodu, jak i z tyłu 39999@nki przedniej i tylnej powierzchni szyjki mniej więcej tej samej wielkości ob:torebką stawową. Błona maziowa tworzy fałdy w tych miejscach, w których prze 9 Baszmia krwionośne(gałęzie obu tętnic okalających udo)odżywiające szyjkę Yy ł(ści udowej. Na stronie tylnej szyjki przyczepy błony włóknistej i maziowej sWśWtutaj błona włóknista jest bardzo cienka. Na stronie przedniej natomiast błona**a test bardzo gruba ponieważ wzmacnia tą tu więzadło biodrowa-udowe, tak 9969 przyczepo zajmuje przestrzeń od kresy międzykrętarzowej aż do połowy dłu? 9184 Tutaj dopiero blaszka wewnętrzna " trzewna"błony maziowej, pokrywająca 9 Póechodzi w blaszkę zewnętrzną, ścienną", wyścielającą od wewnątrz błonę jyó"XhYgYĘ PBPY?? P!?ś 9 P PŚPPY Baziowej przebiega doko:ąKŃąQu%X 9*****i od tego, czy linia złamania przebiega na zewnątrz czy do wewnątrz od przyYFebki. Pierwsze są znacznie częstsze od drugich.


Więzadła.
Kończyna dolna jako narząd podpory i ruchu ustroją IQgzkiego wymaga szczególnie silnego aparatu więzad(owego wzmaeąąjjącego torebkę. Widzimy też, że torebka stawu biodrowego wrąz gswymi więzadłami może dźwigać do 500 kg. Odróżniamy cztery wigęgta wzmacniające, z których trzy mają podłużny układ włókien(wiązać dla:biodrowa-udowe, łonowa-udowe i kulszowa-udowe)oraz jegąyo przebiegu włókien okrężnym(warstwa okrężna). Jako piąte dochoąywewnątrztorebkowe więzadło głowy kości udowej(ryć. 340, 34 D, Wi ę z a dł o b i o dr o w o-u d o w e(ligdmentum iliqfemordle')rozpjezyna się w okolicy kolca biodrowego przedniego dolnego oraz łączą z początkiem ścięgnistym mięśnia prostego uda na brzegu panew stawowej. Biegnie ono rozbieżnie dwoma pasmiami, przyczepiając s(do kresy międzykrętarzowej wzdłuż całej jej długości. Pasmo góry krótsze, poprzeczne, kieruje się wzdłuż szyjki i hamuje ruchy obrotów uda na zewnątrz, a poza tym ogranicza przeginanie do tyłu i ruch przywodzenia. Pasmo przednie, podłużne, hamuje głównie prostowanie uda(zgięcie do tyłu), a poza tym obrót uda do wewnątrz:pod 1 względem jest więc ono antagonistą poprzedniego. Pasmo poprzecznjest najsilniejszym więzadłem ustroju ludzkiego:przyczepia się do czy ści górnej kresy międzykrętarzowej, która w tym miejscu wytwarzdość silny, tępy guzek. Pasmo podłużne więzadła biodrowa-udowegjest nieco słabsze. Pasmo to wzmacnia ścianę przednią torebki.
W wy prostowanej postawie ciała włókna jego przebiegają prawie pionów w kierunku osi obciążenia uda. Przyczepia się ono do kresy międzykrętarzowej w jej odcinku dolnym, sięgając aż do krętarza mniejszego Całe więzadło biodrowa-udowe jest niezmiernie mocne. W pobliżu pczątku grubość części poprzecznej wynosi do 15 run:część podłuża jest muniej gruba(do 5 mm). Więzadło to może dźwigać do 350 kg i jeśtak mocne, że w przypadku zwichnięcia stawu biodrowego nigdy si 111:ZTyWB. W ięz a dł o łon ow o-ud ow e(ligamentum pubojemorale)leży stronie przyśrodkowo-dolnej stawu:rozpoczyna się ono na trzon i gałęzi górnej kości łonowej i biegnie częściowo do górnego brze krętarza mniejszego, częściowo splata się z włóknami warstwy oŁgnet. Więzadło to przede wszystkim ogranicza odwodzenie uda W nież ruchy obrotowe na zewnątrz napinają więzadło. Przy odwodzeni uda znaczna część główki stawowej występuje z panewki i więza 9 łłonowa-udowe dźwiga głowę kości udowej:głowa opiera, się o wlgAdło. Jest to najsłabsze więzadło torebki.
Więzadło kulszowa-udowe(ligamentum ischiofemorBewzmacnia ścianę tylną torebki. Jest to grube więzadło, rozpoczynaWsię szeroko na tylnym brzegu panewki w obrębie trzonu kości kul@wej:włókna jego biegną dalej zbieżnie i kierują się skośnie ku 29.*****więzadło łonowa-torebkowe(ligcmentum pubocdpswdre)'więzadło kulszowa-torebkowe(ligmentum ischiocdpsuldre)582.gąjąte, splaJ 8 l 498 W Z'(wO 8 e z włóknami warstwy okrężnej toreH(g'ągąjwo zaś pTzMPWeJ 9 z 8 l 4(Co brzegu przedniego krętarza większe. yęqj, -ądło to h@juje obrót uda do wewnątrz, głównie w położeniu j ąą ą poza Ę'@ru 9 hó przywodzenia. Jest ono silniejsze od łonowa-udoweg(maj-)ęęąętrznej łO(eP 88 WWłWsJei w postaci okrężnego pasma włókien jjjQ yąjwęższego@łejsca szyjki, mniej więcej w połowie jej dłagośjw jag ona całkowicie zasyła pozostałymi więzadłami, ale od każdego, j jw. łochodzą lo nici włółoa, największa ilość od więzadła łonowa udowego i kulszowa-udowego, pjjjęg jej włókien krzyżuje przebieg więzadeł podłużnych. Warstwa okrężna jest jggjwtejza i najbardziej wytażna u goły i z Wu, przyśrodkowo i u góry część jej włójŃjęzę się z kością w okolicy kolca biodrowego przedniego dolnego. Wskutek tego jg j występuje w postaci pętli, która od przyczepo kostnego zstępuje bocznic, otacza, gjj ją ętu do przodu i znowu wstępuje do miejsca wyjścia:główna jednak masa włógw**stwy okrężnej biegnie ściśle okrężnie, jako zamknięty pierścień, najwyraźniej łjiwmy na brzegu bocznym. Wskutek swego połączenia z więzadłami podłużnymi wargą ojrężna przesuwa się wraz z nimi w ruchach stawu biodrowego. Prostowanie uda gkęą spiralnie więzadła podłużne i przesuwa warstwę okrężną do brzegu panewki. Poi meaż jest ona znacznie węższa od równika głowy kości udowej, obejmuje ją jak wentyl I wzmacnia jej położenie w panewce. Ttęzaóto głowy kości wdów e j(ligamentum ccpitis femoris)jest ukryte wewnątrz stawu. Występuje ono w postaci spłaszczonego pnrózka, który rozpoczyna się szeroko w otoczeniu wcięcia panewki*wi*a odnogami od obu końców powierzchni księżycowatej i na wię***poprzecznym panewki, zwęża się ku górze i przyczepia do dołka ty kości udowej. Leży ono w dole panewki między jego dnem wyitanmtłuszczem a chrząstką stawową powierzchni przyśrodkowejBoy kości udowej:w postawie wyprostowanej ciała ustawia się więc tonowa. Więzadło głowy objęte jest błoną maziową torebki.
, 8@4 więzadła i jego wytrzymałość są bardzo zmienne:czasami może ono dźwigać W łZ, czasami może go zupełnie brakować. Do więzadła wnika tętnica więzadła gło(F**a@ewi capitP), odnoga gałęzi panewkowej(od t. zasłonowej), i dochodzi do(D?ł@ci udowej. Znaczenie więzadła głowy jest sporne.
Może ono działać jako dodawś@4 zadło, hamując ruchy przywodzenia i ruchy obrotowe na zewnątrz. Brak wieś 88 Boiejsza jednak ochrony stawu.
Dzięki ruchom więzadła głowa kości udowej ł@P 8 że@u mazią stawową. Pierwotnie w rozwoju rodowym więzadło głowy leży na 64 F 8@w 9 Dopiero u ptaków i ssaków wraz ze zmianą położenia kości udowej z P@P 8 e@9 na strzałkowe zostaje ono włączone w obręb stawu. U niekwych ssałów 9999986 zlewa się z brzegiem powierzchni stawowej, u innych więzadło to jest jlabelW zupełnie nie występuje, np. u orangutana 9849 PBeisca torebki. W trzech miejscach między więzadłami podłużny@l Jore@8 P 8@4 ie@niezwykle cienka miejsca te odpowiadają punktom, w których ło**i w? 8 WWP 9 PWewkę zlewają się.
Pole trójkątne, położone do przodu stawu@i:Izy wJg 9449 Ę 96 owo-udowym i łonowa-udowym jest szczególnie cienkie, na jego powierz ł****i leży kaletka biodrowa-łonowa, która czasami może komunikować się z wFeberi'889699 Obłe kości udowej(hyanenrum teres Jewors)'**łwlszowo-torebkowe(liyanentum ischioc@s@@reł.


o w jucz aeuue jest puae u aotu StBWU DuĘUZy WlęZBUeDt formę wym i kulszowa-udowym. Trzecie cienkie miejsce znajduje się na stronie tylnej toreKdzy więzadłem kulszowa-udowym a pasmem poprzecznym więzadła biodrowa-uwWszystkie te trzy słabe miejsca torebki są bezpośrednio przykryte mlęśniąąąbiodrowy bowiem otoczony jest silnymi warstwami mięśniowymi. Najgłębszą ąęwnika w błonę włóknistą torebki, jednak nie pociąga jej w tym stopniu co w stąDllTDyTl. Szczególnie wzmocnione jest więzadło biodrowa-udowe, sanno przez się%-gsilne, mięsniami biodrowa-lędźwiowymi, prostym uda, pośladkowym małym i pogąwym średnim. Położenie główki stawowej w panewce, bardzo znaczna odporność torebki ochrona mięśni otaczających staw tłumaczą rzadkość zwichnięć zdrowego stawi Qwego. Stanowią one ok, 5%wszystkich zwichnięć i występują tylko wskutek bąjęgnych urazów. Tętnice.
W zaopatrzeniu stawu biodrowego biorą udział tętnice wszystkich+przylegających okolic biodra. Od przodu, z trójkąta udowego dochodzą gałązki stąobu tętnic okalających udo, przyśrodkowej i bocznej(od t. udowej głębokiej):stąąjone główne źródło krwi. Obie tętnice zespalają się, wytwarzając dokoła szyjki kose(wet pierścień tętniczy podobny do pierścienia dokoła kości ramiennej. Od piersejtego na kości udowej biegną do stawu liczne gałązki wstępujące. Okolica przyśrodĘstawu zaopatrzona jest w bardzo zmiennym stopniu przez gałąź panewkową, stano odnogę gałęzi tylnej tętnicy zasłonowej(od t. biodrowej wewnętrznej). Gałąź parę wa biegnie przez wcięcie panewki do jej dna i zaopatruje podściółkę tłuszczową i wdło głowy odgałęzienie jej-tętnica więzadła głowy-jak już wiemy, wnika do te wierzchołka i dochodzi do głowy kości udowej. Od tyłu wreszcie, z okolicy pośladka biegną do stawu słabe gałązki tętnicy pośladkowej dolnej i górnej(od t. biodrowej w nętrzne)). Naczynia chłonne.
Naczynia chłonne stawu biodrowego towarzyszą naczyniom nośnym i kierują się, tak jak one, do okolic biodra. Chłonka strony przedniej stawu drowego zdąża do węzłów chłonnych pachwinowych głębokich, strony przyśrodko(przez kanał zasłonowy)i tylnej-do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych Nerwy. Nerwy zaopatrujące staw biodrowy pochodzą z gałązek nerwów udowego, słonawego i, kulszowego. Powierzchnię przednią stawu zaopatruje nerw udowy, wierzchnie przyśrodkową-nerw zasłonowy, powierzchnię tylną-nerw kulszowy. Mechanika stawu biodrowego.
Położenie prawidłowe i położenie pośren i e s 1 a w u.
Dla stawu biodrowego prawidłowa, pionowa postawa ciała stanowi połaź nie krańcowe. W położeniu pośrednim natomiast, w którym wszystkie włókna Joregstawowej są odprężone, udo znajduje się w położeniu miernego zgięcia, odwiedzę i obrotu na zewnątrz. W położeniu tym torebka stawowa jest najbardziej pojemna 8 pienie płynów, np. pochodzenia zapalnego, zmusza staw do ustawienia się w tym poło mu odprężonym. W położeniu pośrednim wierzchołek głowy kości udowej odpow@najgłębszemu miejscu panewki, a obrąbek panewkowy przylega dokoła brzegu chrz 4 nogo głowy. W prawidłowej, pionowej postawie ciała panewka obejmuje głowę W udowej tylko po stronie tylnej i górnej. Na stronie przedniej natomiast część gło 96 jest pokryta panewką:tutaj głowa przylega do więzadła biodrowa-udowego. Z akres ruchów.
Staw biodrowy jest stawem kulistym panewkowym:ruchy o 9 Pwać się w nim mogą dokoła nieskończonej liczby osi, z których możemy wyróżnić 4 główne:oś poprzeczna(czołowa)łączy punkty środkowe obu głów kości udowej, 44 niej wykonywane są ruchy umoszenia, czyli zgięcia, i prostowania uda, lub też-w póXpadku ustalonego uda-ruchy zgięcia i prostowania miednicy. Druga oś biegnie w PĘrunku strzałkowym przez środek głowy:dokoła niej mogą się odbywać ruchy odwo 96 nią i przywodzenia, lub też-gdy udo jest ustalone-pochylenie boczne miednicy 96 clą oś stanowi oś obrotu biegnąca przez środek głowy oraz środek stawu kolanoBeKDokoła tej osi odbywają się ruchy obrotowe do wewnątrz(nawracanie)i na zewO@(odwracanie), lub też w przypadku ustalonego uda-obroty miednicy. Zakres ru 8?
możemy najlepiej prześledzić na powierzchni kuli.
Środkowy punkt obrotu stawu et drowego ustawiamy w punkcie środkowymi kuli. Oś obu biegunów kuli biegnie pion(86.
584.
ą, -g. południk zerowy ustawiony jest czołowo.
Na powierzchni tak ustawia.
Ę-z ąąowa zakreśla prawie symetryczne owalne pole(ryc.
385).
Wynika z tego. . . -ja-tą i prostowania s 4 Wn baóJziej ograniczone, im większe równocześnie są G. %ważenia i o 4 wo 4 zenia, o 4 wro@ie, zakres ruchów odwodzenia i przywodzę:j, je-ą się wraz ze wzras 1 a 34 cymi ruchami zgięcia i prostowania. ***ęłąwie biodroW@prawie bez wyjątku łączą się z ruchami kręgosłupa:mogą**jj-zez nie uzupełnione i częściowo zastąpione.Oś strzałkowa.
Oś czołowa.
c 385.
Zakres ruchów stawu biodrowego.
Widok od przodu i od dołu.
Droga ruchu, zaznaczona białym pasmem na powierzchni kuli.Wrysowana prawa kość udowa.
Juchy zgięcia i prostowania.
Największy rozmiar ruchów zgięcia i prostowa@nie leży w płaszczyźnie strzałkowej, lecz w położeniu lekkiego odwiedzenia. W płasz@iestrzałkowej ruch zgięcia dochodzi do IZO', przy przywodzeniu ruch ten zmniejPsię. W udzie odwiedzionym do 4 O'ruch prostowania wynosi ok, 45', w płaszczyźnie aWowej możliwy jest tylko do l 5'. Umoszenie uda do tyłu lub zgięcie tułowia do tyłu 9 Woie tylko odbywa się wyłącznie w stawie biodrowym. Zakres ruchów zgięcia i prostowania w całości wynosi w płaszczyżłś!rzałkowej Ć 5', w położeniu lekkiego odwiedzenia dochodzi do l 65'. Te obszerne IZY wożliwe są tylko w przypadku zgiętego kolana:kiedy kolano jest wyprostowane, e 8 ruchów zmniejsza się bardzo znacznie(do ok, 806)z powodu działania hamujące 9 mięśni antagonistycznych'óeO w obu stawach biodrowych ruch odbywa się w tym samym kierunku i w tym Ym stopniu przy ustalonych udach, miednica pochyla się do przodu lub do tyłu. W Ż 9 P 8 szym przypadku płaszczyzna wejścia jest ustawiona bardziej stromo, w drugim Białej poziomo 0848 O 9 Wowanieruchów zgięcia i prostowania odbywa się przez więzadła i mięśnie. Ruch*****owania hamują przede wszystkim oba pasma więzadła biodrowa-udowego:zarówóŃ 8 We pasmo, poprzeczne, jak i przednie, podłużne(s. 582), chociaż również pozostałe Ć@88 a wzmacniające torebkę ograniczają te ruchy. W przeciwieństwie do tego w ruó 89'zgięcia brak jest działania więzadeł jako czynnika hamującego. Hamowanie tych.


ruchów odbywa się wyłącznie przez rozciąganie antagonistycznych mięśni prostującą-g. (półścięgmstego, półbłoniastego i głowy długiej mięśnia dwugłowego), szczególnie stjąąw położeniu wyprostowanym kolana. Ruchy odwodzenia i przywodzenia.
W wyprostowanej postawie ciała ruw.
odwodzenia i przywodzenia dokoła osi strzałkowej wyniosz)do W'w każdą sMonę, kjykrok obu nóg możliwy jest więc do BO'. Zgięcie, które rozluźnia więzadło biodrowa-ąąąwe, zwiększa rozległość ruchów odwodzenia. Ruch odwodzenia osiąga największy ęąjpień(ok.
HĘ, przy udzie zgiętym ok, óT:w ruchu tym przywodzenie wynosi ok, są odwodzenie ok. 9 O'.
W stawie biodrowym nogi podporowej miednica może się pochylać bocznic. Pochyłą nie boczne miednicy i odwodzenie uda są to identyczne ruchy stawów. Ruchy odwodzenia hamowane są przez więzadło łonowa-udowe, przywodzeniąprzez pasmo poprzeczne więzadła biodrowa-udowego, a gezy uniesionym udzie równteyprzez więzadło głowy kości udowej. R u c by o b r o 1 o w e.
Dokoła osi pionowej(podłużnej), która równocześnie odpowiąąąlinii nośnej kończyny dolnej łączącej punkty środkowe stawów biodrowego, kolanoweęj. i skokowego, można wykonywać ruchy obrotowe uda.
W postawie prawidłowej rueą, obrotowy na zewnątrz(odwracanie uda)ogranicza się do 17, ruch obrotowy do wewnątrz(nawracanie uda)może wynosić 35'. W położeniu zgięcia i odwiedzenia stąwjbiodrowego aparat więzadłowy rozluźnia się i wtedy ruchy obrotowe wzrastają do 10)MO'na zewnątrz, óO'do wewnątrz). O ruchach obrotowych na żywym człowieku możeni przekonać się najlepiej przy zgiętym kolanie:wtedy goleń, jak wskazówka, podaje na rozmiar ruchów obrotowych. Przy wyprostowanym stawie kolanowym wierzchołek stpy może również być wskazówką do tych ruchów. Jeżeli ruch obrotowy odbywa się w ten sposób, że nie udo porusza się w stosunku dmiednicy, lecz odwrotnie-miednica w stosunku do uda, wtedy przy obrocie miednina zewnątrz(odwracanie miednicy)kolec biodrowy przedni górny tej samej strony przsuwa się do tyłu, odpowiedni zaś kolec strony przeciwległej do przodu:w ruchach obrtowych miednicy do wewnątrz(nawracanie miednicy)proces ten odbywa się odwrotnie O ruchach tych możemy się przekonać na sobie samym, kiedy stojąc na jednej nodze konujemy obrót tułowia dokoła osi podłużnej tejże nogi. Obrót do wewnątrz hamowany jest przez więzadło kulszowa-udowe, obrót na zewnątrz przez więzadło biodrowa-udowe, przy zgiętym biodrze również przez więzagłowy kości udowej. Ruchy obwo dz cni a.
Przez kombinację ruchów dokoła osi czołowej i strzałkow(powstaje ruch obwodzenia. Ruch ten zatacza na powierzchni kuli elipsę, która swą dosią ustawiona jest pionowo. Rozmiar tych ruchów nieznacznie tylko ustępuje odpowidnim ruchom stawu ramiennego. Dzi ał anie mięśni stawu biodrowego.
Nlajsilniejszym zginaczem jest mięs@prosty uda:mniej więcej o jedną czwartą mniejszą siłę ma mięsień biodrowa-lędżwionastępnym z kolei jest mięsień napinający powięź szeroką i mięsień krawiecki. Szepomocniczych mięśni w ruchach zginania bierze już tylko udział drugorzędny. Z wici pracy prostowników w stawie biodrowym prawie połowę wykonuje mięsień poślaWPwielki(63, 5 kGm):poza nim głównymi prostownikami są mięśnie:przywodziciel wie półbłoniasty i pośladkowy średni. Dzięki sile mięśnia pośladkowego wielkiego prosWnikt stawu biodrowego przewyższają znacznie siłę zginaczy(140, 8 i 50, 9 kGm). 84 niejszym przywodzicielem uda jest przywodziciel wielki:wykonuje on przeszło te czwartą pracy wszystkich mięśni przywodzących. Głównymi przywodzicielami po 88 są:część mięśnia pośladkowego wielkiego, przywodziciel długi, przywodzicieli mięsień półbłoniasty. Praca mięśni odwodzących jest znacznie mniejsza niż przy 889 cych(66:100 kGm). Głównymi odwodzicielami są mięśnie pośladkowe wraz z@@napinającym powięź szeroką i mięsniem prostym uda. Ruchy obrotowe na zewWPĄwykonywane ze znaczną siłą(40, 5 kGm)w porównaniu do obrotu do wewnęl 98 nym obracaczem na zewnątrz jest mięsień pośladkowy wielki, który wykonuje 19 trzecią całej pracy. Jest on głównie wspomagany przez części tylne obu pozostabPeśni pośladkowych, przez zasłaniaez wewnętrzny i mięsień biodeowo-lędżwiow)P do wewnątrz jest najsłabszym ruchem w stawie biodrowym:tłumaczy się to po 9.y ją że ruch ten prawie nigdy nie występuje samodzielnie, lecz zwykle wspomagany jest*zez inne czynniki, np. przez siłę ciężkości, która obraca kończynę do wewnątrz. Naj**uteczniejszymnuęśniem obracającym udo do wewnątrz jest część przywodziciela wieljjego i czść przednia mięśnia pośladkowego małego.Streszczenie stąw biodrowy(crticulmio coace)łączy kość miedniczną z kością udową. Panewkę ąąwową(@cetdb 4 m)kości miednicznej pogłębia wysoki obrąbek stawowy(labrum dcejjglare). We wcięciu panewki tworzy on więzadło poprzeczne panewki(ligcmentumjąmsrerstm dcetd buli). Właściwą powierzchnię stawową stanowi tylko pokryta chrząstyjstawową powierzchnia księżycowata(fvcies ltndta), podczas gdy dół panewki(fossdęeerabul)Wpełniony jest tkanką tłuszczową, kosmkami mtaziowymi i więzadłem głowy węei udowej. Druga składowa stawu, głowa kości udowej(cdput femoris), pokryta jest ęjrząstką szklistJ z wyjątkiem dołka głowy kości udowej(fotce cdpitis femoris), do któ-ego przyczepia się więzadło głowy kości udowej. Torebka stawowa obejmująca obrąbek gąwowy, głowę kości udowej i większą część szyjki wzmocniona jest więzadłami:1)ytodrowo-udowym(ligamentum iliofemorale), 2)łonowa-udowym(lig amentum pibofejgorale), 3)kulszowa-udowym Oigdmentum ischiofemordle), 4)warstwą okrężną(eona jrłncularis). Wewnątrzstawowo przebiega 5)więzadło głowy kości udowej(ligdmentumamitis femoris). W więzadle głowy kości udowej przebiega tętnica więzadła głowy(odnoga gałęzi panewkowej tętnicy zasłonowej). Zaopatrzenie stawu biodrowego w krew pochodzi głównie od:1)t. okalającej udo przyśrodkowej i 2)bocznej, lecz także od 3)gałęzi panewkowej t. zasłonowej oraz 4)t. pośladkowej górnej i 5)dolnej. W pionowej postawie ciała staw biodrowy znajduje się w położeniu krańcowym. Położenie pośrednie stawu(rozluźniona torebka stawowa)polega na lekkim zgięciu, odwiedzeniu i obrocie na zewnątrz. Ponieważ jest to staw kulisty panewkowy, ruchy odbywają się tu w stosunku do nie, skończonej liczby osi. Główne z nich to oś poprzeczna, czołowa(dla ruchów zgięcia i prostowania), oś strzałkowa(dla odwodzenia i przywodzenia)i oś obrotu biegnąca:przez środek głowy i środek stawu kolanowego(dla ruchów obrotowych, nawracania, i odwracania). Przez połączenie ruchów dokoła osi czołowej i strzałkowej powstaje ruch Obwodzeni ą.Staw kolanowy*Bław kolanowy(mticulmio genus)jest największym stawem ustroju ł 94 zkiego, a równocześnie jednym z najbardziej wrażliwych i ulegają**h uszkodzeniom.Łączy on udo z golenią.
V niższych kręgowców p 9 ł 4 szym kości udowej V człowieka w związku ze znacznym rozwojem kości piszczelowej, 89+tylko łączy się z kością udową:strzałka, silnie zredukowana, jest Wczona ze stawu. Staw kolanowy jest więc stawem udowa-piszczę**m(jeżeli nie brać pod uwagę udziału rzepki)i pod tym względem PW 4 się zasadniczo od swego homologicznego odpowiednika, od stałokciowego. W obu tych stawach odbywają się ruchy zgięcia i pro**ania, jak również ruchy obrotowe ręki czy stopy:jednak ich me 8 W 4 karuchu jest zupełnie różna. Ruchy obrotowe ręki odbywają się ęóależnie od położenia kości w stawie łokciowym, gdy tymczasem P 8 w stawie kolanowym może być wykonany tylko wtedy, gdy kola 5 R 7.


no jest zgięte.
Stopa zgięta pod kątem prostym w stawie skokoęęę, wskazuje zakres ruchów obrotowych odbywaJ 4 cych si:w kolarjąStaw kolanowy ma silne zabezpieczenie więzadłowe, poza Ęm ochęĆniajągo liczne ścięgna:wskutek tego zwichnięcia stawu kolanowejąsą bardzo rzadkie(ryć. 386-393).
Powierzchnie stawowe.
Połączenie kości w stawie kolanowym ogję, wa się w ten sposób, że oba wypukłe kłykcie kości udowej, kloce staną. wią główkę stawową, poruszają się na wklęsłych powierzchniach kyj-, ci kości piszczelowej, stanowiących panewkę. G ł ów k a s 1 aw o w a.
Powierzchnie stawowe obu kłykci są lekko wypukłe w kle czołowym, silnie natomiast, lecz nierównomiernie w kierunku strzałkowym. W płaszeążnie strzałkowej promień krzywizny zmniejsza się od przodu do tyłu:krzywa nie załącz(łuku kolistego, lecz zbliżona jest do spirali. Wskutek tego część przednia powierz wydaje się spłaszczona:części tylne, silniej zakrzywione, stanowią prawie odcinek Ę(ryc. 386). Na nich też przy zgiętym kolanie odbywa się ruch obrotowy kości piszczelwej. Powierzchnie stawowe obu kłykci są połączone powierzchnią rzepkową:cała w(powierzchnia stawowa kości udowej ma kształt podkowiasty.Strona przednia.
Strona tylna.
Ryc.
386.
Przekrój strzałkwy przez kłykieć przyśrokawy kości udowej z za czonymi promieniami krwian. Widok ze stro przyśrodkowej:wg FYcka.
P a n e w k a s 1 a w o w a.
Panewka stawu kolanowego jest utworzona przez oba sKkości piszczelowej i przez rzepkę. Powierzchnia stawowa, która spoczywa na kbłprzyśrodkowym, jest większa, głębsza, owalna:powierzchnia stawowa leżąca na kbKĆbocznym jest mniejsza, bardziej płytka, o kształcie trójkątnym, nieco przewieszona 8 tylnym brzegiem kłykcia. Obie przedłużają się na wyniosłość międzykłykciową Gl'@stawowa kości udowej jest mniej więcej trzykrotnie większa od panewki kości piszcz wej:ta ostatnia uzupełniona jest powierzchnią stawową rzepki. Powierzchnie stawowe pokrywa gruba(3-4 mm)chrząstka:największą grubo 4 ś 9 śłga ona na powierzchni stawowej rzepki, gdzie na wyniosłym pasmie podłużnym o 88 łającym część przyśrodkową od części bocznej może dochodzić do 6, 5 mm. WskuJeKwzmaga się sprężystość stawu i wstrząsy powstające podczas chodzenia, skoków Włstająbardzo zmniejszone. W położeniu wyprostowanym kolana na panewkach kości piszczelowej spoczjBĘmniej zakrzywione, bardziej płaskie, przednie części kłykci kości udowej. Podczas 4 z wyprostowanymi kolanami powierzchnia styczna między kością udową i piszczeł? jest więc największa.
Masa przenosi się na możliwie największą powierzchnię W 8 śwzrastającym zgięciem stykają się coraz bardziej zakrzywione części kłykci koel 98 wych z panewkami kości piszczelowych:powierzchnie styczne są coraz mniejsze wierzchnie stawowe coraz mniej do siebie dostosowane:coraz bardziej umożliwioPś ruchy obrotowe.jną zabezpieczenia ruchów panewki mają ruchome uzupełnienie w j-gaci dwóch przesuwalnych, półksiężycowatych pierścieni włóknigo-chrzęstnych, tzw. łąkotek, Gjkotki(menisci). Łąkotki pogłębiają powierzchnię stawową kości jęzczelowej Znajdują się one w obrębie torebki stawowej między kojwąudową i piszczelową. Na obu swych końcach-zwykle zwanych yjgami comud memscP)-obie są silnie złączone z kością piszczę:yjwą za pomocą pasm łącznotkankowych. W przekroju poprzecznym Qąją kształt klinowaty:podstawa klina zwrócona na zewnątrz zrośjjętajest z lorebką stawową:powierzchnia dolna jest równa, górna ąklęsła, przylega do kłykci kości udowej. gąkotka boczna(meniscus lmerdhs)jest nieco krótsza, silniej ęąkrzywiona, bardziej pierścieniowata:rozpoczyna się nieznacznie do przodu od guzka nuędzykłykciowego bocznego:koniec tylny przycze, pią się od tyłu do guzka międzykłykciowego bocznego, częściowo do guzka międzykłykciowego przyśrodkowego(ryc. 363).
Przyczep przedni łąkotki przyś rodkowei\.
Meniscus rnedialis.
Ugamentum tranwersum genus.
Ligarnentum ga-8%QTUCWIUTO WOŻTŻUS.
Weniscus leterelis.
*g*m*u mrneniscofemoraleposteriusI 1 Ugementum cruciatum posterius Ryc.387. Dalsza część stawu kolanowego prawego widziana od góry. 64 Kotk a przy śr o dków a(meniscus medialis)jest dłuższa, szerF 9 Babiej zakrzywiona, bardziej sierpowata:rozpoczyna się z przodu(łW polem międzykłykciowym przednim i kończy się z tyłu w polu****kłykciowym tylnym. ŚłP**kotki dzielą części obwodowe jamy stawowej na dwa piętra:górne, położone óŚ 9'4 Ko(karni a kością udową, i dolne, między łąkotkami a kością piszczelową. W 9896@odbywają się głównie ruchy zgięcia i prostowania, w drugim ruchy obrotowe. ***ach stawu kolanowego łąkotki przesuwają się na panewkach kości piszczelowej, 9@@e przy prostowaniu przesuwają się do przodu, przy zgięciu-do tyłu. Droga Ń 39 óóhosi co najmniej I er:przesuwalność łąkotki bocznej, bardziej ruchomej, jest ŃSB niż łąkotki przyśrodkowej. Również ruchy obrotowe w przypadku zgiętej goleni 9 Wwają łąkotki na kości piszczelowej ŃŚ@@e od ciśnienia, jakiego doznają ze strony powierzchni stawowych, łąkotki gruł? 6 W spłaszczają się oraz zakrzywiają silniej lub słabiej. Dzięki temu mogą się lepiej.


dostosować do kształtu stykającego się z nimi w danym ruchu odcinka powierzchnt gwowej.W stawie wyprostowanym łąkotki wydłużają się i zwężaj 4. Podczas zgięcia ęąąsię krótsze i szersze.
Uszkodzenia dotyczą najczęściej łąkotki przyśrodkowej, męeyjprzytwierdzonej i mniej ruchomej:zdarzają się one wskutek gwałtownego obrotu:-ąpiszczelowej przy zgiętym kolanie. Usunięcie łąkotek nie wywołuje większego uęjądzenia ruchów:utrudnione jest natomiast prostowanie kolana, np. przy chodzentągórach lub po schodach. Więzadła stawu kolanowego.
Torebka stawowa prawie na eąąswym obwodzie jest silnie wzmocniona. Pasmia wzmacniające pąefydzą głównie z powięzi szerokiej uda i od ścięgien otaczających stąŚciana przednia torebki jest wzmocniona ścięgnem mięśnia czwowęwego uda, ściana tylna i obie boczne-ścięgnami mięśni:półśeięstego, brzuchatego łydki i podkolanowego(ryć. 387-39 O).
Wi ę z a d to rz ep ki(hgamentum pdtellae)stanowi część środkwęwspólnego ścięgna mięśnia czworogłowego uda, które biegnie od rac ki do kości piszczelowej. Jest to bardzo mocne, płaskie pasmo więz dłowe długości 5-8 cm, które u góry przyczepia się do dolnego brzeji do powierzchni przedniej rzepki, zwęża się nieco ku dołowi i przycżpia się do guzowatości piszczeli. Grube skupienie tkanki tłuszczo oddziela powierzchnię tylną więzadła od błony maziowej torebki suwowej:poniżej między kością a więzadłem znajduje się kalet maziowa po drzepkow a głęb oka(bursa infrdpdtellaris ąrojuda). Więzadło rzepki jest wyraźnie widoczne podczas skurczu mięśriczworogłowego. Tr o c z ki rz ep ki(retindcula pmellae).
Część włókien ścięgnistwgłowy przyśrodkowej i bocznej mięśnia czworogłowego biegnie o rzepki ku dołowi do powierzchni przedniej kłykci kości piszczela i tworzy tzw. troczki rzepki:przyśrodkowy(retincculumtellae mediale)i b o c zry(retmaculum patellae ldterdlej. Przyśrodwy jest szerszy, wyraźniejszy i sięga do więzadła pobocznego pisze lowego. Do troczka bocznego dochodzą włókna pasma biodrowa-pi czelowego powięzi szerokiej uda. Większość włókien obu troczków utkanie pionowe(retinaculum oertieme), część górna, powyżej szcliny stawowej, wykazuje przeważnie poziomy przebieg włókien 06 nacubm horizmtale', ryc. 526, 52 T\.
Więzadła p ob o czne(hgamentc collmerdhc).
Więzadła pot ne, piszczelowe i strzałkowe, wzmacniają ściany boczne torebki s@wet. Są one silnie napięte w kolanie wyprostowanym i w położenWwydatnie ustalają staw:na tym głównie polega ich znaczenie. W Pżeniu zgiętym rozluźniają się i umożliwiają ruchy obrotowe. Więzadło poboczne strzałkowe(lipamenrum collcter@@bulcre)występuje w postaci okrągłego powrózka włóknistego. Frozpięty jest między nadkłykciem bocznym kości udowej 8 wierzchnią boczną głowy strzałki. Więzadło to nie jest bezpośóezrośnięte z torebką stawową, lecz oddzielone od niej tkanką Uu 9 wą. Również ścięgno mięśnia podkolanowego i kaletka maziowe mięśnia oddzielają więzadło od łąkotki bocznej.590.
6 tez aóło p oba czre piszcze\ow e Oigdmentum collaterale tijąjle)jest spłaszczone i szersze od poprzedniego. Biegnie ono od nadjjękciaprzyśrodkowego kości udowej do części przyśrodkowej brzegu jąpanewkowego i stąd dalej ku dołowi do kości piszczelowej. Łączy ją ono ze ścianą torebki stawowej, przyczepiając się również do łąkoggprzyśrodkowej. Poniżej kłykcia przykrywa ono ścięgno mięśnia j(błoniastego i tętnicę dolną przyśrodkową kolana, która biegnie bezpośrednio na kości. więzadło p o dko łanowe sko śne(ligmentum popliteum obhjjgmi)wzmacnia ścianę tylną torebki stawowej. Jest to mocne, płaskie ątęzadło biegnące z okolicy kłykcia bocznego kości udowej skośnie ku ąjtowi i przyśrodkowo:jego włókna częściowo gubią się w torebce stawowej i w powięzi mięśnia podkolanowego, częściowo przechodzą w ęeięgno mięśnia półbłoniastego. Tworzy ono część dna dołu podkolano*wego:na nim leży tętnica podkolanowa. Więzadło to hamuje nadmierne prostowanie stawu i ruchy obrotowe. Więzadło podkolanowe łukowate(ligmenhm popliteumwcuanm)jest to zmienne pasmo włókniste, kształtu podkowiastego, ku górze wklęsłe, które rozpoczyna się w okolicy kłykcia bocznego kości udowej i gubi się w części środkowej ściany tylnej torebki pod więzadłem podkolanowym skośnym. Od więzadła tego dwiema zbieżnymi odnogami odchodzi pasmo, które przyczepia się do głowy strzałki:nosi, ono nazwę troczka więzadła łukowatego(retmcculum ligdmentidrcudti'):od niego odchodzi część mięśnia podkolanowego. Ścianę tylną torebki wzmacniają też obie głowy mięśnia brzuchatego*dki, które przylegają do torebki. W ścięgnie początkowym głowy bocznej tego mięśnia znajduje się nieraz(ok. IO'%)trzeszczka Oqbelld)kształtu fasoli, wyraźnie widoczna na rentgenogramach. Więz a dla krzyż o we ko lana(hgmentc cruciua genus), przediei tylne, stanowią aparat więzadłowy, który w toku rozwoju od tyłu Jknął w obręb stawu, wpuklając błonę maziową. Leżą więc wew@zstawu objęte błoną włóknistą torebki, a równocześnie na zew 4 P'z jamy stawowej, ponieważ pokryte są błoną maziową. Tworzą one Pełompletną strzałkowa ustawioną przegrodę(p. dalej), która dzieli@@owo staw na połowę prawą i lewą. Silna tętnica środkowa kolał+gałąź tętnicy podkolanowej, rozgałęzia się głównie w więzadłach Wyżowych i zaopatruje je. Więzadło krzyżowe przednie(ligdmentum crucidtum mteBl.
dłuższe od tylnego, odchodzi szerokim pasmem od powierzchni 9@ętrznej kłykcia bocznego kości udowej w pobliżu jego brzegu Żego:stąd biegnie skośnie do przodu, ku dołowi i przyśrodkowo, 9 Żając się i spłaszczając, i kończy się w polu międzykłykciowyme 4 nim kości piszczelowej. Ś kgzaóto**zy żow e tylne Otgamentum crucwam posterius), P@ze i mocniejsze od przedniego, stromo ustawione, krzyżuje je od 69 Odchodzi ono od powierzchni wewnętrznej kłykcia przyśrodkoSP kości udowej, w pobliżu jego brzegu przedniego, zwęża się, spła.


Condylus-lateralis femorisEpicondyluslateratsfernorisUgamentumcrucietum*er i usMeniscus lateraliscigamentumcolkterale łbu lereUgamentumcaphisfi bułce*eri us.ligarnentum crucieturn pasteli us.
Epicondylus medielis żemons.
-Condylus rnedialis żemoris.
Men iscus medielis.
łkam emu m collaterale tibiale.
-Ligamentum petellee*.
Corpus fibulee------.
Patella(feciesarticularis)Ryć.
388. Staw kolanowy prawy widziany od przodu.
Kolana zgięte pod kątem(prostym.
Torebka stawowa usunięta.
szczą i biegnie nieco skośnie ku dołowi, do tyłu i bocznic, przyczląc się do pola międzykłykciowego tylnego kości piszczelowej. Oba więzadła krzyżowe bardzo silnie łączą kość udową z pisze wą oraz wspólnie z więzadłami pobocznymi kierują kłykciami sJwymi w ruchach stawu:układając się w kształcie litery X są one czone z sobą i z tylną ścianą torebki luźną tkanką łączną i tłuszc(Są one tak ułożone, że poszczególne ich pasma we wszystkich płpołożeniach stawu są napięte:dzięki temu stanowią one bardzo@zabezpieczenie stawu, szczególnie w położeniu zgięcia. W przypadku oderwania się więzadeł krzyżowych, co zwykle odbywa się razeW ęmantem części kostnej, np. guzka międzykłykeiowego obie kości mogą się prześstosunku do siebie do przodu i do tyłu(objaw szufladkowy). W ruchu prosVoóĄnaje się pasma przednie więzadła krzyżowego przedniego i pasma tylne wigzaP 88 wego tylnego, przy zgięciu zaś pasma tylne obu więzadeł. W ruchach obroVowóóĘdo wewnątrz więzadła krzyżowe owijają się dokoła siebie:w położeniu tyw 8 BQtylnego pasma więzadła przedniego oba są napięte i hamują ruch, natomiast 9 zewnątrz jest jedynym ruchem, w którym więzadła krzyżowe odwijając się nie 89 napięte.Ligamentu m*collaterale stóia/a Tendo m. seme mem branosi.Ligamentumpopliteum obligu urn.
*i*.
-Fern u r.
Jigamenturnz popliteuma rcua*u m*gamen*u mcollateralefibu jare-Betinaculum lig. arcu a*Caput fibulae.
Bóiwa.
Ryc.
. 389. Staw kolanowy prawy widziany od tyłu.
ięzadło poprzeczne kolana(ligdmentum trmstersum ge)rozpięte jest między najbardziej do przodu położonymi punktami łąkotek, łącząc je. Jest to więzadło cienkie, okrągławe, często slrzymane w rozwoju:nieraz może go całkowicie brakować. Nagi*i*ono podczas ruchów obrotowych stawu na zewnątrz.
łga dla tą kotkowa-udowe Oigcmentd meniscofemora(ja).
W pobliżu przyczeego łękotki bocznej oddziela się od niej niewielkie silne pasmo-wi ęz a dł o ł ąWo-udowe tyln e(hgamennm meniscofemordle posterius'), które kierując się te W górze i przyśrodkowo, biegnie na tylnej stronie więzadła krzyżowego Wnego 981 leczy się z nim i tak jak ono przyczepia się do powierzchni wewnętrznej kbkłcodkowego(ryć. 8 W 9@łczne-więz a dł o tą kotkowa-udowe przednie(ligdmentum mei@sco 8 FW(erius')odchodzi również z końca tylnego łąkotki bocznej, dalej biegnie na 9 P@e 4 dej więzadła krzyżowego tylnego i razem z nim, tak jak iylnie, przyczepia łe*4 o powierzchni wewnętrznej kłykcia przyśrodkowego kości udowej(na ĘcifWlOpgzjjgWłś 9 teko wynika, że więzadło krzyżowe tylne zwykle leży między obu tymi wJęzaQ 889 pasmami wzmacniającymi, jednym z przodu, drugim z Wu. 899 FPwowa.
Wzajemny stosunek błony maziowej do błony włóknistej torebki w ĘłWBwym jest bardzo różny. Linie ich przyczepo przeważnie znacznie się roz 9 ł 98 a wio kn i s ta znajduje się tylko z przodu i po bokach, z przodu zastępuje 9 P 8@oia czworogłowego uda, a właściwa torebka składa się tylko z błony ma.


594.
Ugamenł u m cruciaturn posterius'*.
Condwus medialisfemoris.
Meniscus medialis.
Li gamentum collaterale tibiale.
Ligamentummen iscofemorale Dosł.
Corpus tibiae---.
Ligamemoją z crueAUOn gąjąjjus.
CoOY(98 leterelisz'fernorisyUgemeotumeollateó(e fibulere-Meniscus later@l@NI. DODlRe:us'-Ligamentum capitisłbu lae Pósterius'Caput Obulee.-Corpus fibulee.
Ryć.
390. Staw kolanowy prawy widziany od tyłu.
Torebka stawowa usunięta.
B ł o n a m a z i o w a.
Linia przyczepo błony maziowej przebiega bardzo sko@ptik@nie. Nla kości udowej z przodu błona maziowa przechodzi mniej więcej na szerokość ca powyżej górnego brzegu powierzchni rzepkowej z kostnego podłoża na pP 98 erĆwewnętrzną błony włóknistej. Miejsce przejścia leży już w obrębie trzow.
P 896 łeprzednia dolnego odcinka trzonu kości udowej jest więc skierowana do J@Y P@w tym miejscu chrząstka nasadowa znajduje się w obrębie torebki staw(Bel(Gę Dalej linia przejścia błony maziowej obustronnie stromo opada i krzyżuje**W wą:począwszy więc od tego punktu torebka przyczepia się nie do trzonB łP 9 Ą 994 kości udowej. Poniżej obu nadkłykci torebka maziowa, tutaj ściśle po 8 OP 9(Ś 9 P 9. 'nistą, przechodzi na stronę tylną.
W dole międzykłykciowym obie błon?
(9 P'96+łają się znowu od siebie.
Błona włóknista przebiega nad dołem, za 9 PP 999"gęg'?
"?ĘgóWWóógĄX'YX'?
YĘW??
YYYYYĄ?
YĄ?
'?%9 ĘĘł ć?
:ĘgVjęjjmuje oba więzadła krzyżowe z boków i od przodu.
Na kości piszczelowej błona maziowa torebki stawowej przyczepia sie Fsady kości, nie zachodząc na trzon. Linia przyczepo biegnie mniej wię@przyśrodkowym biegną one ściśle dokoła brzegu chrząstki:z przodu PP?łprzyczep przedni łąkotki przyśrodkowej, idzie wzdłuż brzegu przyśrodpĘF chni stawowej ku tyłowi, dochodzi do tylnego przyczepo łąkotki przyśr?jb.
ętąwowej(.
Meniscus rnedialis.
Condylus medialis.
Meniscus medialis-.
lig, cruciaturn enterius.
g. -ggXj 7 Ę 7 i Pł', w':-:'y z.
j**Lig, crucieturn posrerius.
łjłffj.
łjł(1(W***Q Ąij'(.
/*/*Z.
Przebieg linii nasadowej(4+4)i limi przyczepo warstwy maziowej torebki.)na końcu dalszym kości udowej:a-widzianej od przodu.i 6-odtyłu oraz c-na końcach bliższych kości goleni widzianych od przodu.-Condylus leteralis.
-Meniscus lateralis.
9482.
Przebieg linii przyczepo błony maziowej torebki stawowej.Kość piszczelowa prawa widziana od góry:wg Tandlera.elegie do przodu między nią a brzegiem chrząstki i dochodzi do punktu wyjścia. 9 ep błony maziowej do kłykcia bocznego kości piszczelowej biegnie również dokoła 98 ptzemiego kąta powierzchni stawowej bocznej, nieco oddalony od brzegu@uzę 8 się bocznic, następnie ku tyłowi i wzdłuż powierzchni tylnej kości piszczela 984 o tylnego kąta powierzchni stawowej:stąd zawraca do przodu, bocznic od obu 9 ep(w łąkotki bocznej i więzadła krzyżowego przedniego do miejsca wyjścia*. 8999(Błotkach błona maziowa przyczepia się do ich brzegów bocznych zarówno PBwierzchni górnej, jak i dolnej. WePce przyczep błony maziowej biegnie wzdłuż brzegu chrząstki s 1 awowej 8 ł 9 tłuszczowe po drzepk owe(corpus cdiposum infdpuelldre). Błona ma?
P(ebłi wyścielą z przodu nad rzepką powierzchnię tylną wspólnego ścięgna mięłĘśBóBogłowegouda które odgrywa tu rolę błony włóknistej torebki. Błona maziowa 998 na rzepkę wzdłuż jej brzegów, tak że cała jej powierzchnia stawowa jest skie 99386 stawowej. Z brzegu przyśrodkowego i bocznego powierzchni stawowej 9 P 96 z 4 się dwa duże fałdy błony maziowej, wypełnione tłuszczem i często pokryte.


kosmkami-fałdy skrzydłowe(plicae clczes):biegną one zbieżnie ku dąyWzdłuż linii łączącej oba te fałdy odchodzi w kierunku strzałkowym trzeci fałd ęąąmaziowy p o drzepkowy(pRca sgnorialis infrupctel(aris), wypełniony tłuszczą fałd ten przyczepia się do przedniego brzegu dołu międzykłykciowego kości udowet, cj*o wie*kie*ia**szczo*e*wa*a*d*skrz*d*o*e i*d*d podrzepko**ie*ci si***oną w*knis*ą*orebk**, *c*e**a czwo*og*owego*a b*oną*azio*ą*uwypukla w kierunku stawu, pało podJzepkowy stanowi brzeg przedn przegrody Qąmaziowej ustawionej strzałkowa, która jeszcze u płodu całkowicie jest zachowaną gnie od strony tylnej torebki, obejmując więzadła krzyżowe(p. wyżej), aż do wierzeKjrzepki.Dzieli ona jamę stawową na dwie połowy, prawą i lewą, które łączą się do pjęj od fałdu podrzepkowego.Ten stan płodowy, który odzMerctedla wcześniejsze stąjtą.Condylus lateralis.
liga meritum collaterale fi bulare.
(corpus adiposumeć j*V i.
596.
Plicae alares.
infrapatellare).
/7 u/a.
s-Femur Bursa suprapatellaris.
, , -*ame*cruciata genusCo ndylus mediali.
ńmorisPlica synovialis-Facies articularis*a*e*ae.
Tóia.
ą-łyezne, może być zachowaW w całości lub częściowo, zwykle jednak część tylną Ęją ęjj od fałdu podrzepkowego. Xą wlano jest zgięte, powierzchnie stawowe silnie odstają od siebie:w położeniu tym*ją-ąywern ciśnienia powietrza fałdy skrzydłowe zostają wpuklone w szczelinę stawu. Qwa też-w p*zypaOKu zgięlego kolana-skóra zapada się z obu stron wzdłuż więjją%-zepki. Kiedy kolano jest wyprostowane, ciało tłuszczowe pod naciskiem kłykci y, -ą ułowej przesuwa się bocznic, wytwarzając po obu stronach więzadła rzepki fałdy, *e uwypuk*ają sk*. jąjyą stawowa.
Jama stawowa nie jest przestrzenią jednolitą.
Wyżej wspomniana jąyoda strzałKowa dzieli niekompleOJe jamę stawową na połowy prawą i lewą. Obie wjąęci dzielą się raz jeszcze przez łąkotki w kierunku poprzecznym, a ponieważ nie ąjawią one całkowici p*zegrody, więc i ten podział nie jest zupełny. Wskunek tego jwę części jamy stawowej łączą się pośrednio lub bezpośrednio. gjtetki maziowe.
W otoczeniu stawu kolanowego znajduje się kilka kaletek maziow(niektóre z nich mają stałe połączenie z jamą stawową, inne łączą się z nią niereguielub też nie łączą się wcale. j z ą chyl ek po dkolanowy(recessus subpopliteus)łączy się stale z jamą stawoą. Jest on kształtu cewkowatego:znajduje się na stronie bocznej stawu, przykryty więjgempobocznym strzałkowym, do przodu i poniżej ścięgna początkowego mięśnia ągolanowego, sięgając nieraz aż do stawu piszczelowa-strzałkowego:czasami łączy również z tym stawem. z.
Kaletki przedrzepkowe, w liczbie trzech, znajdują się do przodu od rzepki. giętka podskórna przedrzepkowa(bursą subcttmec prepme(Idris)leży w ce łącznej podskórnej do przodu od powięzi szerokiej uda:kaletka podpowie Iowa prz e d rz epk owa(bursa subfqsciclis pzepmellms)znajduje się do tyłu od poięziszerokiej uda, między nią a ścięgnem mięśnia czworogłowego uda, i wreszcie kątka podścięgnowa przedrzepkowa(btrsd subtendmec prepctellaris)leży jędzy ścięgnem mięśnia czworog(owego a powierzchnią przednią rzepki. Te kaletki edrzepkowe występują prawie stale:czasami łączą się z sobą:wielkość ich jest bardzo zna. Z jamą stawową nigdy się nie łączą.
3.
Kale tka p o drze p k o w a g tę b o k a(bursy mfrdputellcris prońnda)znajduje się jędzy powierzchnią tylną więzadła rzepki a powierzchnią kości piszczelowej. Ciało tłuzoweoddziela ją od jamy stawowej, z którą łączy się niekiedy. 4 Kaletka nadrzepkowa(bvrsd suprapatellaris).
Jama stawowa u dorosłego e 4 łuża się ku górze bezpośrednio w kaletkę nadrzepkową:tylko pierścieniowaty fałd Wlaj 4 cy się do wewniątrz wskazuje na granicę między torebką a kaletką. Jest to wie(Kaletka maziowa, której brzeg górny przy wyprostowanym kolanie sięga kilka centy łów ponad górny brzeg rzepki:leży ona między ścięgnem mięśnia czworog(owego P(wierzchnią przednią uda, wysłaną warstwą tłuszczu. U płodu jest ona całkowicie@8 ęla mniej więcej do piątego miesiąca, po czym dopiero otwiera się do jamy stawośV dorosłego zarówno wielkość kaletki, jak i jej połączenie z jamą stawową ulegają Aćznym wahaniom 968 a stawowa łączy się często również z kaletkami maziowymi mięśni położonymi BWej stronie torebki, mianowicie z kaletką mięśni a po(błoniastego(barsaFePBmembranosi)oraz z kaletką podścięgnową przyśrodkową mięśnia ł 9 chat e go łydki(bursa subtendined m. gastrocnemii medialis'), lub też z kale tP 94 cięgnowąboczną mięśnia brzuchatego łydki(bursa sabtendined 99 sJro cnemii lot eruWsW. 88 ce.
Stosunkowo duże i liczne tętnice zaopatrują staw kolanowy:mianowicie. 1:19 Błępująca kolana, gałąź tętnicy udowej:gałąź zstępująca tętnicy bocznej okalającej 9194 letnicy głębokiej uda):pięć tętnic kolana od tętnicy podkolanowej, dwie tętnice 8 P 98 oe piszczelowe od tętnicy piszczelowej przedniej oraz gałąź okalająca strzałkę od 2 P 9 eJka mięśnia podkolanowego(burso m. powitej)ŻBeJka przyśrodkowa mięśnia brzuchatego łydki(bursa m. gcstrocnemii mediclis)Ż 9 e 9 a boczna mięśnia brzuchatego łydki(Oursd m. gdstrocnemii ldterdlis).


tętnicy piszczelowej tylnej.
Wszystkie te n 89 YPW*WŻ 4 lKen letnicy środkąęą ywytwarzają w okolicy kolana sieć stawowóW O 896 T 89 w 4 KolAOA i sieć rzepki j-ąę, -ąluregenus et rete pctclldre, p. t. Tlą.
Naczynia chłonne.
Naczynia chłonne steWW łŃ 4 Wego wyBhodzą ze ściany ęyy-kowej, tylnej i bocznej torebki stawowej:998994 We Co węzłów chłonnych pjjy ąwych i stąd biegną dalej wzdłuż naczyń k 3 W 9 P 9 ŚTW 9 h do węzłów paehwinoąę-ęg ykich. Nerwy.
Nerwy stawu koląnowego biegrW J 8 e@z OAczyrĆami krwionośnyjęj pdzą one z czterech różnych źródeł:nerwu 9996 Ye 29. PBszczeloWego, slrzałkowegj ąynego oraz zasłonowego.
Mechanika stawu kolanowego.
Staw 8@W 89 Y test oÓ@aO 4 sławo zawjąęją.
(" staw zawiasowy zmodyfikowany j.
JegO POT'e@e@prawidłowym jest pozyeQstawana:wówczas części tylne torebki sS OBPWłe Ń 8 l 6@ej napięła jest oną ę. -pośredniej, przy kolanie zgiętym o**'kię 96'W 98 zó 8 We części torebki stawoęeą y'wnomiernie rozluźnione. Chory z wysiękiśP 98986868)usJawia kolano w położejjjwkiego zgięcia. Ruchy w stawie kolanowym odbywają 8 do siebie pod kątem prostym. Jeden rucO leś'W 9 heT zglęclA i prostowania jjąjąpoprzecznej:ruch drugi-to ruch obroto 9 Y 998888 Osi podłużnej goleni. Ruchy Kybyć wykonywane dowolnie w kążdym połOŻeOW s@wu doKoła podłużnej osi gojeąt yjątkiem położenia krańcowego zgięeią a 2 W 88 zcz 4 łuańcowego prostowąniąR uchy z gię c i a i p re słowa ni ą. RtWh?21:8 i prostowania odbywający-tą ęywie kolanowym jest kombinącją toezenW J ŚBzZAOW. W pierwszych stadiąeh ze(mniej więcej do ZO', kość udowa toczy si? P 989 śPł piszczelowej podobnie jak wjypo ziemi.
Dalszemu ruchowi toczenia prze 88 W 9 z@4 Jednał więzadła krzyżowe rueczenia przechodzi w ruch ślizganią przy 968834 Će inne punkty kości udowej ęsię stale z tymi samymi punktami kości pW 9'eWwe)*zy łąkotek. Przy zginaniu ją przesuwają się do tyłu, jak wyżej wępojnr 8 W 9, pTzy prostowaniu zaś do przodu. W ruchu zgięcia rzepka ślizga się wzłłuż p(wierzchni rzepkowej kości udowej ku łpodczas prostowania-ku górze droga, 88864 oĆówa, wynosi 5-7 cnn. W poło wyprostowanym kolana, przy rozlużnionyTT O 8 Ś@u śzworogłowyrn rzepka dąje się ni*prze*wać, na*as*po*wp*y*e**e**mos*e*znego jes**a p*zyc*do swego podłoża, tak że nie można jej u 8 e 9 Żakresruchów zgięcia w stawie koląnO 96 T Jest Większy niż w każdym innym sWynosi on lóO-l 7 O', przy czym mięśnie WłonuJ 4 zgięcie mniej więcej tylko do dalsze-odbywa się wskutek dziąląniB 88 zeMćlTznych, aż do zetknięcia się z pośladkiem. Maksymalne prostowąnie 8 p 69 wa@za udo i goleń do jednej prostej zawsze jednak prostowanie może dochod 8 powierzchni stawowych kości piszczeW? 'Y 9 h(p wyżej).
U niektórych osób maż słępować nadmierne prostowanie(do 20961, 881808 s 4 wtedy przegięte do tyłu(gen(cum atum). Zginanie hamowane jest przez napięciP P 89 ow@86 w i wpuklanie zginaczy do o podkolanowej. Poza tym hamują ruchy z 2 Prostowanie hamowane jest przez nąpiccie zginaczy, przez części tylne torebki swet, więzadła podkolanów e jak również P(zez pasma przednie więzadła krzyż przedniego i tylne-krzyżowego tylnego, wlWBejszym jednak czynnikiem hamPRprostowanie są więzadła poboczne. Buc by o b rot owe.
Ruchy obrotowe 99 P 6'waJ 4 sŃ w każdym położeniu stawWnowego z wyjątkiem krańcowego pwstoWBWa i zgięcia. Wyłączenie składnika obie go w krańcowym położeniu wyprustowWW wzwaga statyczność wyprostowa@eipodporowej i zabezpiecza ją w chwili naJW:Kszego obciążenia. Zakres ruchów obrotowych osobnicza Je 8(Pa 4 zo zmienny. Na ogół wzrasta z P 9 ma wyprostowanego aż do krańcowego położenia zgięcia, przy czym obrót gełzewnątrz jest wi, ększy od obrotu do wewO@(z, odwrotnie niż w stawie biodrowyAzgięciu o 3 O'całkowity ruch obrotowy WW 9 si ot 3 ł'(do wewnątrz 5-IO', na ze 32'), przy zgięciu o IZO'wynosi on W'(99 wewnątrz 5-IO', na zewnątrz 521. W obrotowym do wewnątrz kłykieć przyśro 98 oW kości piszczelowej kieruje się k 9.ją, -ą óoczny-4 o przo 4 u W obrocie na zewnątrz droga kłykci jest odwrotna. Kłykieć'je ma zawsze W 88 sz 4982:9 o(Obycia.
Z Jego powodu również łąkotka boczna jaj przytwierdzona, przesuwa się wydajniej od przyśrodkowej. W ruchu obrotowym*aŃątrz łakoGa pęzyśrodkowa przesuwa się do przodu, boczna do tyłu:w obrocie ąęgątrz droga'@o 3 eK jes*o 4 wro@a. Oś podłużna ruchu obrotowego nie pokrywa.
X-tą długą goleni Dlego 4 c 4 przez środek stawu kolanowego, lecz leży bardziej przyśyjęąw obrębie sykcia przyśrodkowego kości piszczelowej. Ruch obrotowy w stay.
jwąnowym może się ównież oBywać odwrotnie.
Przy ustalonej goleni udo może jjęąeać dokoła osi obrotu kości piszczelowej i wykonywać obrót do wewnątrz i na jęz. O ile ruchy obrotowe ramienia i przedramienia przy wyprostowanym łokciu jją ęię o tyle nie zachodzi to w stawie biodrowym i kolanowym, ponieważ oba obrcjątywająsię 4 okoła różnych osi. jehy obrotowe na zewnątrz są hamowane przez oba więzadła poboczne. Gdy kolanu j ąęprostowane, zahamowanie ruchu następuje natychmiast:gdy zgięte-stopniowo jjjąw zmniejszania się zgięcia i proporcjonalnie do stanu napięcia więzadeł. Szersze yągto poboczne piszczelowe bierze większy udział w hamowaniu obrotu niż więzadło ąezne strzałkowe. Ruchy obrotowe do wewnątrz hamowane są przez więzadła krzyeWięzadła krzyżowe hamutą ruch obrotu do wewnątrz owitatąc się dokoła siebie. ęgehach obrotowych na zewnątrz odwijają się one, przy czym następuje ich rozluźnię Przecięcie na preparacie jednego więzadła, np. przedniego, umożliwia, gdy kolano wyprostowane, obrót do wewnątrz o 4'. ąńcowe ruchy obrotowe.
Końcowe ruchy w skrajnym zgięciu i prostowaniu*d*ą s**zesn*e z n*ezndcz*, prz*us**uchd**b*o*w*. *cowym ruchu zgięcia odbywa się nieznaczny ruch obrotowy goleni do wewnątrz:w cowym stadium prostowania ruch obrotowy goleni na zewnątrz, który wynosi ok. 5'ierne ruchy obrotowe powodowane są przez aparat więzadłowy. W wyproście pasmo dnie więzadła krzyżowego przedniego zbliża do siebie kłykieć boczny kości udowej kleć przyśrodkowy kości piszczelowej. Więzadło to przypuszczalnie w ostatniej fazie u prostowania powoduje obrót goleni na zewnątrz albo uda do wewnątrz. ział anie mi ę ś ni.
Staw kolanowy ma tylko jeden istotny mięsień prostujący, nuęczworogłowyuda, natomiast cały szereg mięśni zginających. Pomimo to może on onać pracę trzykrotnie większą od pracy zginaczy(142, 8:45, 7 kGm). Przewaga ta akleystyczna dla ustroju ludzkiego, tłumaczy się tym, że w przejściu z położenia ze 8@sławami kolanowymi w wyprostowane, jak również odwrotnie, prostowniki 4 żwlgają prawie całą masę ciała. Przy podnoszeniu ciała z pozycji klęczącej czy kul sław kolanowy i biodrowy prostują się przeciw sile ciężkości. Dodatkowy prostowJ 9 l@jest mięsień napinający powięź szeroką, w porównaniu do mięśnia czworogłoeóókonuje pracę bardzo nieznaczną. Porażenie mięśnia czworogłowego uniemożli 98 Oqeprostowanie kolana. Chory z tym porażeniem może jednak siać na no 4 ze poeci Pzymając się v ten sposób, żeby pion ciężkości ciała przebiegał do przodu od Fzecznej osi stawu kolanowego. PóWmi zginaczami stawu kolanowego są mięśnie:półbłoniasly, półścięgnisW 8888)uda:wykonutą one ok, ośmiu dziewiątych całej pracy, gdy tymczasem dział WgY"89 Ż 8 PP 99 Y WP@8 P 9 e 86 aż ruchy obrztowe goleni mogą być wykonywane tylko przy zgiętym kolanie 988 BOęśnie obracające ją(z wyjątkiem mięśnia napinającego powięź sze*okJ s 4 PóeŚnie zginaczami. Słabym@lęś 89 P(owym jest również mięsień brzuchaty łydki, przy czym jego głowa przyśro 4996 ca na zewnątrz głowa boczna do wewnątrz.


Streszczenie Staw kolanowy(crticulctio genus)łączy kość udową z k. piszczelowy gywą tworzą kłykcie kości udowej, panewkę-góne powierzchnie kjyą-ąpowierzchnię stawową kości piszczelowej pogłębiają łąkotki boczną(rneniscus ldterdlts et mentscus medwas), snyc\rogi(cornud menięeąsilnymi pasmami łącznotkankowymi z kością piszczelową. Między kłyketjyąweja łąkotkami odbywają się głównie ruchy zgięcia i prostowania:mtwjkością piszczelową głównie ruchy obrotowe. W pierwszym typie ruchów jąywatą się ku przodowi i ku tyłowi po kłykciach kości piszczelowej. Ze wzjwą.
sze umocowanie znacznie częstsze są uszkodzenia łąkotki przyśrodkowetStaw kolanowy wzmacniają więzadła:1)więzadło rzepki(ligdmenmądzielone w dolnym odcinku od kości kaletką(maziową)podrzepkową gjyjyrqpmellaris prqńmdc):2)troczki rzepki:przyśrolkowy i boczny(rennaeąmedidle et Internie):3)więzadło poboczne strzałkowe(ligdmentum collmey 4)więzadło poboczne piszczelowe(ligdmentum colldterdle tibimeg tyjąywzmocnieniem torebki stawowej, podczas gdy pierwsze biegnie oddalone są zadło podkolanowe skośne(ligdmentum popliteum obliquum):6)więzadła łukowate(ligdmentim popliteum drcudOm), przyczepiające się do głowy ąkiem więzadła łukowatego(retindculum ligamenti drcudti):7)więzadła kg nie i tylne(ligamentum cruciatum cnterius et posterius):8)więzadło pop(ligcmentum transtersum genus). Łąkotki umocowują 9)więzadła łąkottylne i przednie(lig amentum meniscofemorale posterius et anterius), łączącą dłem krzyżowym tylnym. Błona maziowa torebki stawowej wytwarza uwypuklenia:1)ciało tłuszcpkowe(corpus ddiposum infrupatellare), 2)fałdy skrzydłowe(pltcde dlarer)zjawy podrzepkowy(plica sgnomalts mjrapateUamsX.


ej.
Ryć.
319.
Przebieg linii nasadowej(--ee 4)i linii przyczepo tore 6@a-koniec dalszy kości ramiennej widziany od przodu:b-kameę ści łokciowej od strony promieniowej:c-koniec bliższy kości promieniową(.Capaula ertculoris-, .
Ępicondylui hterwis.
lig, eollaterole cecelr.
Lig, ennulere redli.
Terdo m.
jł).
**Q(?.
bat', żcół.
Radka są.
JĄ.
-Hurnerus.
Wir.
ki.
2--Ępicondyl.
e-Ug, ocliło.
Chorda oNiquo.
Membrana internaeł ontorechll.
Ryć.
320. Staw łokciowy prawy widziany od przodu.
ą Q, -oplenia tłuszczowe wypełniają więc wolne przestrzenie, które powstają*e*a*p*s*wa*a*e*zzQją jęąziowe, które znajdują się w otoczeniu stawu, zazwyczaj nie łączą się W 4 g(ona włóknista torebki stawowej po stronie przedniej ągęt przez pęczki włókien przebiegających w kierunku pojwśnym:często daje się tu stwierdzić silniejsze pasmo, któąsię powyżej nadkłykcia przyśrodkowego i biegnie w kiejieniowywi ku 4 ołowi Na ogół jednak ściany przednia ąwią słabe miejsca torebki, natomiast ściany boczne są baręzmocnionewięzadłami biegnącymi po obu stronach bocz*Stanowią one silną ochronę przed zwichnięciem. jjw poboczne łokciowe(ligdmentum collcterdle ulncreje płaskie, trójkątne pasmo więzadłowe biegnące po stronie torebki. Ciągnie się ono od nadkłykcia przyśrodkowego silgie do brzegu łokciowego wcięcia b(oczkowego:na jego czę.rticu la ris.
lig, collaterale radiale.
6 lig, annulare radli.
WaousI i I.
O/na"9441 Staw łokciowy prawy widziany ze strony bocznej. i Boajduje się powierzchowny silny i gruby pęczek, który W 9 podstawy wyrostka dziobiastego. Więzadło poboczne 9@ega przesuwaniu się kości łokciowej w kierunku pro 9 poboczne promieniowe(ligcmenhm collmerdlete po stronie promieniowej torebki. Rozpoczyna się ono ś@o na nadkłykeiu bocznym, dzieląc się następnie na dwa*na:jedno biegnie do przodu, drugie do tyłu głowy koś.


ej promieniowej:przyczepiają się one na kości łokciowej ąyprzodu, częściowo do tyłu od wcięcia promieniowego, ąęądzy obu ramionami tego więzadła jest wypełniona wjąrozpoczynają się na nadkłykciu i łączą z włóknami więżą niowatego kości promieniowej(s. 497).
Więzadło poboczne Qnie przyczepia się więc do kości promieniowej, a tym sąą(nicza jej ruchów obrotowych. Natomiast zapobiega ona jsię kości promieniowej w kierunku łokciowym, a przeąewzmacnia więzadło pierścieniowate. Tętnice zaopatrujące staw łokciowy pochodzą z sieci stawowej, ktąęą ąona utworzona z gałązek tętnicy głębokiej ramienia, górnej i dolnej łają łokciowej(od tętnicy ramiennej)oraz tętnic wstecznych odchodzących ąą'wet i promieniowej.sW**\.
Ot LI*'(S(r lik*.
A 7 ęjj.
Yjjłł?
*Ż*'ijjj(Ś ęf.
Ryć, 32 z.
Staw lok kroju strzałkowym a(zgięte:b-położenie łfre:z przodu i z tylu pienie tkanki tłu mat.Nerwy.
Wszystkie wielkie pnie nerwowe ramienia w okolicy stawu ło@8(do niego gałązki. Ściana przednia otrzymuje włókna od nerwu pośrodko@wo-skórnego. Ściana tylna jest unerwiona przez drobne gałązki nerwu łeKDMTIOWCĘOMechanika stawu łokciowego. Oś stawu łokciowego(ramienna-łok@o 6-promieniowego)przechodzi przez środek bloczka i główki kości rw@e 88 śMponiżej obu nadkłykci. W stawach tych odbywają się ruchy zgięcia i p 94 rych udział biorą wspólnie obie kości przedramienia:więzadło pierś@84(p. dalej)przywiązuje do kości łokciowej kość promieniową, która z@nywać jej ruchy. Oś stawu łokciowego nie jest stała.
W rzeczywistości chy w stosunku do wielu osi chwilowych, które wahają się dokoła osi 4 ry pozostawia jakiś punkt kości łokciowej w jej ruchu, nie twarz tinzakowatą. Te odchylenia od czystego ruchu zawiasowego są je 4 o@P 4 praktycznie me odgrywają roli:powodowane są one układem mięś@. (4 wiem, z wyjątkiem mięśnia ramiennego, nie jest ściśle i wyłącznie rJ@8 ĘZ tego powodu staw łokciowy(ramienna-łokciowy)należy uważać za 444 wy z różnymi osiami chwilowymi, które wahają się w stosunku do osi.ą-ęprostowaróm ramię i przedramię u mężczyzny tworzą kąt l 75', u koągj:. Nadmierne prostowanie występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn, j jgeci, u łW 8 h wórosłeł 4 ziobiasW i łokciowy są słabiej rozwinięte. ja jwoenych wórostd te są silnie rozwinięte imogą powodować ograniczę i ąww. W położeniu maksymalnego zgięcia ramię i przedramię tworzą kąt jawnie ruchu prostowania nasłępuje ostatecznie przez oparcie się wyąąegoo@o 888 teko 9@osO+a W chwili zginania hamowanie odbywa się jję przez napięcie tylnej ściany torebki stawowej i mięśni prostujących, y wzące między ramieniem i przedramieniem zginacze, ostatecznie przez ąąęostka dziobiastego z dołem tego wyrostka.ołożenie wyrostka w stosunku do obu idok od tyłu:czgięte o 9 O':b wyprostowane.enno-promieniowy ze względu na budowę powierzchni stawowych jest sta, wykonuje jednak tylko dwa rodzaje ruchów:zginanie i prostowanie oraz we Pierwsze wykonuje wspólnie z ruchami w stawie ramienna-łokciowym. ruchy obrotowe głowy kości promieniowej na główce kości ramiennej. Webami obrotowymi w stawie promieniowa-łokciowym bliższym. Ruch u nie występuje, ruchy odwodzenia kości promieniowej są bowiem nieWowakości promieniowej nie we wszystkich położeniach stawu styka się ś'9884 Bości ramiennej. Powierzchnie stawowe stykają się w ruchach zgięPósWm.
Jest to położenie największej stabilizacji stawu łokciowego i jest nawralnym, w którym staw znajduje się w czasie wykonywania subtelWpołożeniu wyprostowanym głowa kości promieniowej tylko z przodu ł 884 o 4 olnego końca kości ramiennej. Z boków obie kości nieco odstają od A promieniowej wyraźnie się wyczuwa szczelinę stawową miedz)g@@4 et a głową kości promieniowej 946 wne połączenia kostne w stawie łokciowym ulegają łatwiej uszkodzełśl 8@lKie połączenia ręki, z tego też powodu zwichnięcia nie są tak rząd 99966 z jego wielką ruchomością najtrudniej może być zastąpiony inrymiś'968 łokciowego dają się najlepiej stwierdzić w widoku od tyłu NajbarP 9 P 98 kly kostne, wyrostek łokciowy i oba nadkłykcie, w położeniu wópro(9+44 się na jednej linii, w położeniu zgiętym zaś tworzą trójkąt równoraó'(ĘĘ 9?49)4 na shorobowe przesunięcia końców kości(ryć, Iza), ABęśnie, które działają na staw łokciowy, możemy podzielić na dwie-P(łożonych na powierzchni przedniej stawu, i prostowników, znajdują 9 P@e tylnet. Głównymi zginaczami są mięśnie:dwugłowy ramienia i ra 89 śP@oneprzez nerw mięśniowa-skórny:są one wydalcie wspomagane BWenno-promieniowy, w mniejszym stopniu-przez nawrotny obły oraz.


prostownik promieniowy długi nadgarstka.
W porównaniu do nich działanie pozostąjęzginaczy(zginacz promieniowy nadgarstka, prostownik promieniowy króOi nadgarsjym, dłoniowy długi)jest nieznaczne. Głównymi prostownikami są obie królic głowy śnią trójgłowego, które działają wyłącznie na staw łokciowy:również głowa długą silne działanie, choć mniejsze od poprzednich. Z mięśni pomocniczych najsilniej d(mięsień łokciowy.
Zginacze są znacznie silniejsze niż prostowniki i ich napięcie ynus)powoduje też położenie lekkiego zgięcia, w którym zwykle znajduje się sław fokę wy w stanie spoczynku.Streszczenie Staw łokciowy(art. cubiti)jest stawem złożonym z trzech stawów objętych wspWtorebką stawową. Jego składowymi są stawy ramienna-łokciowy, o typie zawiasowym, ramienna-pa mieniowy-kulisty i promieniowa-łokciowy bliższy, obrotowy. Ten ostatni wraz ze swem promieniowa-łokciowym dalszym umożliwia ruchy nawracania i odwracprzedramienia wraz z ręką. Główkę stawu ramienna-łokciowego(art. humeroulnaris)tworzy bloczek k. ramiennpanewkę-wcięcie'b(oczkowe k. łokciowej, między wyrostkiem łokciowym a wyr kiem dziobiastym. Główkę stawu ramienna-promieniowego(art. humeromdidis)twoągłówka k. ramiennej, jego panewkę-dołek głowy k. promieniowej na k. ramiennej. Panewka ma po stronie łokciowej wydajniejszy brzeg, obłączek skośny(lunula o ma), stanowiący pewne zabezpieczenie przed ześlizgiwaniem się główki z panewki. Wkleszczeniu się torebki stawowej między powierzchnie stawowe zapobiega w prpadku stawu zgiętego pociąganie przez m. ramienny, w przypadku wyprostowanego przez głowę przyśrodkową m. trójgłowego. Uwypuklenie torebki stawowej ku dołowi między obiema kośćmi przedramienia rnowi zachyłek workowaty(recessus sdccifrmis). Więzadła stawu łokciowego wzmacniają ten staw od strony łokciowej i promienia Są to więzadło poboczne łokciowe(lig, collmerdle ulnare)i więzadło poboczne pro niowe(lig, collmerdle radiole). Tętnice zaopatrujące staw łokciowy tworzą sieć sławo łokcia. Nerwy zaopatrujące staw pochodzą od wszystkich nerwów biegnących w okolicy wu łokciowego(nerw pośrodkowy, mięśniowa-skórny, łokciowy i promieniowy). Staw łokciowy jest stawem w zasadzie zawiasowym.
Jego oś przebiega poniżej nadkłykci k. ramiennej, przez środek bloczka i środek główki k. ramiennej. W położeniu wyprostowanymi ramię i przedramię tworzą kąt U 5-IBO', w połaź maksymalnego zgięcia ok. 4 O'.
Staw ramienna-promieniowy jest stawem kulistym.
Zakres ruchów nie odpowiada drak w pełni zakresowi w typowym stawie kulistym. Ruchy w nim to jednak tylko z nie i prostowanie oraz rrchy obrotowe. Brak w nim typowych dla stawu kulistego 1 mego rodzaju ruchów, w tym przypadku ruchów odwodzenia k. promieniowej. Najbardziej wystające i macalne punkty kostne, węyrostek łokciowy i oba nadkbw położeniu wyprostowanym znajdują się na jednej linii. W położeniu zgiętym twe trójkąt równoramienny.
Odchylenia od tej zasady wskazują na chorobowe przeswW końców kości.Połączenia kości przedramienia Kość łokciowa i promieniowa łączy się w trzech miejscach:ko 4 bliższe kości tworzą staw promieniowa-łokciowy bliższy, końce 44 sze-staw promieniowa-łokciowy dalszy, wreszcie trzony łączą się łpomocą rozległego więzozrostu, tzw. 'błony międzykostnej(ryc.324-327).
Staw promieniowa-łokciowy bliższy ąjerzchnie stawowe. Staw promieniowa-łokciowy bliższy(articujjgioulndrisproaimdlis)jest stawem obrotowym. Głów k a s 1 aSąjest utworzona przez obwód stawowy głowy kości promieniojąne w k a zaś przez wcięcie promieniowe kości łokciowej i więjpierścieniowale. Obwód stawowy głowy kości promieąej *części skierowanej do kości łokciowej jest nieco wyższy od j-fąfel, przeznaczonej dla więzadła pierścieniowatego, które go jjuje. Obwód len, , kształtu stożkowatego, wierzchołkiem skierowajjętku dołowi. Po stronie promieniowej wyrostka dziobiastego kośjgeiowejznajduje się panewka stawowa w postaci wcięcia ąieniowego kości łokciowej:pokrywa ona około jednej ąrtej obwodu głowy kości promieniowej.324 Prawy staw ieniowo-łokciowy otwarty przez cięcie więzadła pieruowatego. Głowa promieniowej odłaku dołowi.
Uwijane powierzchnie we i więzadło Poboczne.
Widok ze)bocznej:wzoroe na Rouwerze.
Olecranon.
lncisura radialis.
sę--Lig, ennulere radli(przeciętej.
**Ćg*u*um.
--Radius.
8 za 8 o pierścieniowate kości promieniowej(ligdmentum mnuldreW uzupełnia panewkę kostną. Więzadło to przyczepia się do przed 9 i tylnego brzegu wcięcia promieniowego kości łokciowej i obejśobwód stawowy głowy kości promieniowej:na stronie wewnęśtest ono często pokryte chrząstką. Więzadło pierścieniowate jest 9 mocne, kształtem dostosowane do stożkowatego obwodu głowy, @lu dołowi lejkowato zwężone. Z tego powodu głowa kości u do 88 ejedynie z trudem daje się wyciągnąć z więzadła. U dziecka jest leszcze znacznie słabsze, stąd duża możliwość zwichnięcia główki 9 wej przez pociąganie dziecka za rękę.


Więzadło czworokątne(ligdmentum a(4400.
Oprócz więzadła pierścieniową jeszcze drugie, więzadło czworokątne, łączy obie kości przedramienia w stawie prą mowo-łokciowym bliższym. Jest to pasmo włókniste, poziomo rozpięte między da brzegiem wcięcia promieniowego kości łokciowej a odpowiadającą mu częścią szyjją ści promieniowej. Więzadło to jest rozluźnione w położeniu spoczynku kończyny g-.4 ty jY.
Ugamentumernulare redli Przyczep torebki stawowej 8 ecessus secciforrnis.Processus styloideus rao 7.
Oś ruchów obrotowych.
Marga interossetiscaoW.
Oś ruchów obrotowych.
-Chorda obliqua.
Membrana inrerossea*ertebrechii.
--Wargo interosseus ulnae.
-Recessus sacciformrs.
Caput ulnaeDiscus erticularisProcessus sryloideus wnae.Ryć.
325. Połączenia kości przedramienia widziane od przodu:częściowo wg Lanza i Wachsmutha.yąę do przodu), napicie zaś zarówno w ruchach pronacji, jak i supinacji, kiedy a jokoła szyjki kości promieniowej, przyczyniając się do ograniczenia powyżęąjcliOóMóStaw promieniowa-łokciowy dalszy ąąjerzchnie stawowe Powierzchnie stawu promieniowa-łokciowe-. ąjgzego(articwatio radiownaris distalisj są analogiczne do poyąwnistawu bliższego, tylko kości promieniowa i łokciowa zamieęjęrolami:u góry panewka jest utworzona przez kość łokciową, c-przez kość promieniową. Obejmuje ona główkę stawową, którą jyzy głowa kości łokciowej. Otacza ją obwód stawowy:w%-eiwieństwie do obwodu kości promieniowej nie biegnie on jednak jją głowy, lecz zajmuje jedynie około jej połowy. Z przodu wysoywwodu wynosi ok.
I cm, ku obu bokom stopniowo opada, w całojeętwięc kształtu sierpowatego. Panewkę stawową tworzy w c i ęąłokciowe kości promieniowej, które obejmuje**-/yiwodu główki(ryc, 204 Izy(ążek stawowy(discus drticulms). Do stawu promieniowa-łokciogodalszego należy krążek stawowy, który przylega do dolnej, nieejpowierzchni głowy kości łokciowej, pokrytej chrząstką włókniK 3 rążekten, kształtu trójkątnego, jest zbudowany przeważnie włókien łącznotkankowych. Przyczepia się on z jednej strony do wymkarylcowatego kości łokciowej, z drugiej-do krawędzi między dęciem łokciowym a powierzchnią nadgarstkową kości promieniał. Jest on dwuwklęsły:na obwodzie ma grubość ok, 5 mm.
Poierzchniagórna krążka jest zwrócona do głowy kości łokciowej, dolzaś-ku kościom nadgarstka:w ten sposób krążek oddziela jamę Mu promieniowa-łokciowego dalszego od jamy stawu promieniowa dgarstkowego. , 8@o 4 ku przyczepo krążka do kości promieniowej często znajduje się mała szczelina, ?oba wymienione stawy łączą się. U, ludzi starych ma on czasem pośrodku otwór@Bu jajowatego. Znaczenie morfologiczne krążka nie jest wyjaśnione.
Nie wiadomo.
Pojawia się on w związku z występowaniem tzw. kości pośredniej przedramienia(os e 8@edium mtebraehiP), która zjawia się u zarodków ludzkich pod krążkiem stawo**w postaci grudki chrzęstnej i następnie zanika. r PBebka stawowa.
Torebka stawowa, luźna, lecz mocna, jest najgrubsza po stronie Jyl-ŻS Pózy kości promieniowej. Przyczep torebki biegnie prawie wszędzie ściśle wzdłuż ś 929 w chrząstki stawowej albo krążka. Tylko w przestrzeni międzykostnej powyżej Ń'989 w chrząstki stawowej znajduje się wypustka torebki wysokości ok. I cm, wysłana:Ń 94 maziową:tworzy tu ona zachyłek workowaty(recessus sdcciformis). Jama'***wa nie stanowi przestrzeni jednokształtnej, lecz załamana jest pod kątem prostym:Ś 9 W sześć znajduje się między obiema kośćmi przedramienia, druga-między kością??89 międzykostna przedramienia Wzestrzeń między obiema kośćmi przedramienia jest wypełniona*płóie całkowicie błoną międzykostną przedramienia(membmnc mterŚ 9 ed cntebrachii). Ta mocna blaszka włóknista jest rozpięta między.


brzegiem międzykostnym kości łokciowej i promieniowej(sgndeąąmdioulnms). W części środkowej jest ona najsilniejsza:tutaj pąJwłókien biegną równolegle do siebie i przeważnie skośnie od kośet'mieniowej ku dołowi do kości łokciowej W części górnej, a zwłaęjw części dolnej, traci ona ten jednolity przebieg, wysyła włókna, wszystkich kierunkach i może naweJ układać się w kilka warstw, .ił.
jj.
Ryć.
326.
Przebieg linii nasadowej(i linii przyczepo torebki stawowej(d-koniec dalszy kości łokciowej pr(widziany od strony bocznej:b-koniec szy kości promieniowej prawej od prz.U obu końców błona zawiera otwory.
Przez otwór górny przechodzą naczynia mjykostne tylne, przez dolny gałązki końcowe naczyń międzykostnych przednich przdzą na stronę grzbietową ręki, przykryte przez mięsień nawrotny czworoboczny. Ufbłona międzykostna styka się bezpośrednio'z zachyłkiem workowatym stawu promie wo-łokciowego dalszego i łączy się z torebkę tego stawu. Ku górze błona międzykosięga aż do guzowatości kości promieniowej i kończy się silnym, okrągławym pas włóknistym, tzw. struną skośną(chorda obOqw). Struna ta biegnie od guzowa kości łokciowej skośnie ku dołowi do okolicy położonej nieco poniżej guzowatości kpromieniowej. Między struną skośną a końcem bliższym kości promieniowej pozo dość znaczny otwór, przez który w ruchach nawracania guzowatość kości promienia wraz z owijającym się dokoła niej ścięgnem mięśnia dwugłowego może uwypuklać si stronę grzbietową.Mechanika stawów promieniowa-łokciowych Oba stawy promieniowa-łokciowe, bliższy i dalszy, są stawami czynnościowo sprz? nymi:ruchy odbywają się w nich zawsze równocześnie.
Są to st a wy o b rot owe(culationes trochoideae)kości przedramienia i ruchy odbywają się dokoła osi biega przez środek głowy kości promieniowej, skośnie przez przestrzeń międzykostną, róległe lub prawie równolegle(pod kątem 206)do kierunku włókien części środkowej bhmiędzykostnej oraz przez głowę kości łokciowej. Gdy ręka jest odwrócona, obie łprzedramienia leżą równolegle zwrócone do siebie brzegami międzykostnymi. Gdy jest nawrócona, kość promieniowa krzyżuje od przodu kość łokciową. W stawie pro mowo-łokciowym bliższym głowa kości promieniowej w obrębie pierścienia utwór go przez więzadło pierścieniowate i wcięcie promieniowe kości łokciowej wyłPobrót do wewniątrz, czyli nawracanie, i obrót na zewnątrz, czyli odwracanie. W sWpromieniowa-łokciowym dalszym koniec dalszy kości promieniowej wraz z ręką BY nuje dokoła kości łokciowej obrót do wewnątrz, czyli ruch nawracania:w przecikierunku-ruch obrotowy na zewnątrz, czyli ruch odwracania. Gdy sław łokciowy jest wyprostowany, przedłużenie osi ruchów obrotowych prze mienia ku górze biegnie przez środek głowy kości ramiennej. Wskutek tego może@6 koła tej samej osi wykonywać nie tylko ruchyobrotowe kości promieniowej w sta@promieniowa-łokciowych, lecz również-kości ramiennej w stawie ramiennym. W saJącyw ramieniu oś taka odpowiada mniej więcej, linii ciężkości"ramienia. Załes ruchów obrotowych przedramienia waha się w granicach IZO-HO', przy 9.yjmowany przede wszystkim przez n a p i ę c i e(tonus)mięśni nawrotnych i odą-Po wyłączeniu tego napięcia zakres ruchów może wzrosnąć o 4 O-5 O', nnaksiyęęgł 5-l 9 O'. W obu położeniach krańcowych obie torebki stawowe są napięte, jąęeniu odwróconym napina się również struna skośna. Iygjąie blon)wRdz 3 kosinej.
Błona międzykostna jest silnie napięta w średnim po*węzedramienia(między ruchem nawracania i odwracania). W położeniu tym Qju kości odchylają się najbardziej od siebie. We wszystkich innych położeniach y jub mniejsza liczba pasm włóknistych błony traci swe napięcie. Błona między Q ale gra więc większej roli w hamowaniu ruchów nawracania i odwracania. Natojąąona duże znaczenie hamując podłużne przesuwanie się kości promieniowej w yj to kości łokciowej, co w nieznacznym stopniu odbywa się w czasie wyprosto(ą stawu łokciowego. Tymi samym błona międzykostna stanowi ważne zabezpiej.
Ucisk działający na kość ąeniową przenosi ona poprzez kość łokciową jy ramienne. Błona międzykostna uzupełnia*ym w znacznym stopniu pole przyczepo rnię*zed*a*ienią. głanie mięśni.
W porównaniu z mięsniami wymi ramienia działanie analogicznych przedramienia jest znacznie słabsze, przy odwracacze przedramienia są silniejsze niż e nawrotne. Z tego powodu wiele narzędzi, bokręty, świdry itp. , jest przystosowanych chów odwracania dla osób praworęcznych. :ramię swobodnie zwisa, ręka ustawia-się w ieniu pronacji, natomiast w położeniu supinatylkopod wpływem działania mięśni. Moc mięsniami nawrotnymi są mięśnie krzyżują owierzchnię przednią kości przedramienia. iejszy jest mięsień nawrotny obły, szczegół dy staw łokciowy jest zgięty:znacznie słabszy jesień nawrotny czworoboczny, zginacz proiowynadgarstka i prostownik promieniowy i nadgarstka. Najsilniejszym odwracaczem(z enia nawróconego)jest mięsień dwugłowy ś@a. Wspomagany jest on przez mięśnie, odśzprzedramienia, odwodziciel i prostownik tłuka, prostownik krótki kciuka i prostowkaziciela. Mięsień ramienna-promieniowy twej głównej czynności zginania może rówP(wodować nawracanie lub odwracanie amienia w zależności od swego położenia.647 Kościec części wolnej kończyny górnej 4 Przedramię i ręka:a-w położeniu od 9 corym:b-w położeniu nawróconym. 8 promieniowa-łokciowy bliższy(art. radioulnaris proaimalis)jest stawem obrotoŃBwkęstawową tworzy obwód stawowy głowy k. promieniowej, panewkę F promieniowe k. łokciowej i więzadło pierścieniowate, ś 98 o pierścieniowate(lig, mnulare rddii)obejmuje obwód stawowy głowy k. pro.


mieniowej, przyczepiając się do przedniego i tylnego brzegu wcięcia pronueniyyłokciowej. Więzadło czworokątne(lig, quadrdtum)jest silnym pasmem wjąwzmacniającym staw promieniowa-łokciowy bliższy, rozpiętym między doląęągiern wcięcia promieniowego k. łokciowej a szyjką k. promieniowej. Ogranicza oąjnawracania i odwracania owijając się koło szyjki k. promieniowej. Staw promieniowa-łokciowy dalszy(art. rddioulnms distdis)tworzy głowa-, ją wet z jej obwodem stawowym i panewka, którą jest wcięcie łokciowe k. promteąjąDo dolnej powierzchni głowy k. łokciowej przylega trójkątny krążek stawowy ją anicularis). Jego dalsza powierzchnia przylega do kości nadgarstka.
Oddziela oj stawu promieniowa-łokciowego dalszego od jamy stawu promieniowa-nadgarstka Torebka stawowa luźna, lecz mocna, w przestrzeni międzykostnej tworzy zachyjeykawały(recessus sccciformis)-podobnie jak w stawie promieniowa-łokciowej S/yDl. Błona międzykostna przedramienia(membrana interossed antebmchii), rozpiętą dzy brzegami międzykostnymi obu kości, jest najsilniejsza w części *rodkowej, g, końców ma otwory dla przejścia naczyń. Ku górze kończy się silną struną skośną(eobijana), biegnącą od guzowatości k. łokciowej do okolicy poniżej guzowatości ĘOMTIOWC). Oba stawy promieniowa-łokciowe są sprzężone z sobą stawami obrotowymi, godbywają się tu dookoła osi biegnącej przez środek głowy k. promieniowej, skośnie błonę międzykostną i przez środek głowy k. łokciowej. Odbywa się tu nawracanie wracanie.
W położeniu odwróconym obie kości przedramienia biegną równolegle ąbie, w nawróconym k. promieniowa krzyżuje od przodu k. łokciową. Uzupełnieni chów obrotowych w obu stawach promieniowa-łokciowych są ruchy obrotowe k 3 miernej w stawie ramiennym-wobec osi będącej przedłużeniem osi stawów pro wo-łokciowych, a biegnącej przez głowę k. ramiennej. Błona międzykostna nie hamuje ruchów obrotowych, a zapobiega podłużnemu pwanto się k. promieniowej wobec łokciowej(np. przy upadku na wyciągniętą Uzupełnia też ona pole przyczepo mięśni przedramienia.Stawy ręki Ręka zawdzięcza swą ruchomość wielu stawom, do których rai 1)staw promieniowa-nadgarstkowy, 2)staw śródnadgarstkowy, 3)łączenia stawowe szeregu bliższego kości nadgarstka, 4)połącz stawowe szeregu dalszego kości nadgarstka, 5)stawy między szeredalszym kości nadgarstka i kośćmi śródręcza, 6)stawy między ko 4 śródręcza hyc.328-33 I).
Staw promieniowa-nadgarstkowy Staw promieniowa-nadgarstkowy(drticulmio rddioecrped), staw-b liż szy ręki jest stawem elipsoidalnym z poprzecznie wioną osią długą. Ł, ączy on wyłącznie kość promieniową z szerebliższym kości nadgarstka, głowa kości łokciowej nie dosięga bo nadgarstka. Zamiast niej łączy się z nadgarstkiem krążek stawoBYPowierzchnie stawowe. Panewka stawowa utworzona jet trzech czwartych przez powierzchnię nadgarstkową kości promie wet i w jednej czwartej przez krążek stawowy. Panewka nie jest W wioną ściśle prostopadle do długiej osi przedramienia, lecz jest pochylona ku stronie łokciowej i do przodu:dlatego też zwiększa zakres ruchów stawu w obu tych kierunkach. Powierzchnia staw.
ą promieniowej ma dwa pola:promieniowe, trójkątne, które w poątuspoczynkowym, czyli średnim, łączy się z kością łódeczkowatą, yeiowe, czworokątne, łączące się z kością księżycowatą. Oba pola jyłzielone niezbyt silną krawędzią chrzęstną.
Krążek stawowy w-zeniu spoczynkowym przylega głównie do kości księżycowatejy 104 i 328). Główka stawowa jest kształtu jajowatego.
Z wyjąąjkości grochowatej jest ona utworzona przez wszystkie kości szejliższegonadgarstka:łódeczkowatą, księżycowatą i trójgraniastą. ąądła międzykostne łączą te kości w jedną całość:są one pokryte jstką, uzupełniającą powierzchnię stawową główki. Główka sławą odpowiada panewce pod względem kształtu, pod względem jgości jednak jest znacznie od niej większa, zwłaszcza w kierunku jiowo-grzbietowym, choć również w kierunku poprzecznym. jabka stawowa.
Torebka stawowa jest obszerna i luźna.
Przyczepia się wszędzie do ę 3 w powierzchni stawowych kości promieniowej, krążka stawowego i kości nadgą. Jest ona wzmocniona więzadłami, które przeważnie przerzucają się nie tylko staw bliższy ręki, ale również przez dalszy. Bardzo często j a ma stawowa łączy z jednym stawem, lub nawet z kilkoma stawami sąsiednimi:ma to znaczenie w sze(u się stanów zapalnych stawów ręki. Szczelina stawowa biegnie poprzecznie mniej ej wzdłuż linii łączącej końce dalsze kości promieniowej i łokciowej. Linia ta pokrydęz bruzdą bliższą zgięcia skóry ręki(restrictP), która biegnie powyżej bruzdy dalj ręki(rascetta':ryc. 5 O 8).
Staw śródnadgarstkowyław śródnadgarstkowy(drticulctio mediocdrped)albo st aw dały ręki jest utworzony przez oba szeregi kości nadgarstka. Kształt ierzchni stawowych jest znacznie bardziej złożony niż stawu poelniego:tutaj kości nadgarstka nie leżą w jednej płaszczyźnie:elina stawowa przebiega mniej więcej w kształcie poziomo ułożoliteryS, owierzchme stawowe. Zarówno szereg bliższy, jak i dalszy kości garstka tworzą i główkę, i panewkę stawową. Szereg bliższy Barza główkę po stronie promieniowej:składa się ona z części graniowej kości łódeczkowatej. Panewka znajduje się po stronie łokóei, jest ona utworzona z odcinka łokciowego kości łódeczkowatej 8 całej powierzchni stawowej kości księżycowatej i trójgraniastej. 4 er e gu d a I s z ym główka i panewka są ustawione odwrotnie. Po@e łokciowej jest ustawiona główka, utworzona przez kość baczy 64 i głowę kości główkowatej:po stronie promieniowej znajduje PWewka, ukształtowana przez powierzchnie stawowe kości czwoBcznejwiększej i mniejszej. *lawo śródnadgarstkowego odpowiada bruździe dalszej zgięcia skóry, która bie 98 Poziomie kości grochowatej i guzka kości łódeczkowatej(rdscettP). O ile kości**Wższego zachowują pewną ruchomość w stosunku do siebie, o tyle kości szeregu SP są ściśle złączone więzadłami między sobą i z kością śródręcza. Śródręcze i szeŚ 99 ykości nadgarstka, z wyjątkiem pierwszego promienia, tworzą jedną czynnoś*ca*os*.


*us s*cci*or*is.
articuwionisradioulnaris distalis*us a*ieu*ulnae*s*ri*ue*rum*cu*a*io o*spsŃDzWlBŚ*s pisi*ar*e.504.
Ona.
*s*ama*um.
(jąąrnentumi n*ercarpeu m i nteró%898 ł.
*s capi*a*um.
*s capi*a*um żrś 76.
Ę y ł 8.
J(z, -geulatio*drpome*carpe*.
-Radius, tigg, intercarpea*ero*e*-Articulatio radl. -Os lunetom.
-Os scaphoi.
Articuletiom ediocarpaa*s*p**s*p*iuArticu lato car p*e*poWcis-Articu(etiocarpomet'Os meta.*i gam en*u m me***.
intero*u PPł.
grzbietowe j(powierzchnie koś.
ta po stronie dłoniowej, luźna ą ąyęgą ęgywowa.
To*eP 88 F'BY?łg"WĘggX Ę.
ĆąŃ.
Q stawowych oP 9 g*zb*e*o*e*, p*z*czep*a s*ona*c*e do g*a*c pJawa 846988:Y 9 Ę? XWWgĘ''ggggygj. . . ***u, stale również 08198 Ż 96 YĘPŃh Yh ĆWy? 'ĄĘYŚógĘ'.
Ęg'g. . 'jgyĘyę, :gwy y ąa-a ęąwew promieni garstkowyn(ryc. 328).
BY ĘŃŚóWXg"óęXgĆ':', '. . wły ąąęąją i trójgWWęĘ XWŃYWggg Vęywjję((artic@88 łdnak pewną nieznaczną swobodę ruchów. YY?ć%Ę, ćN, 997 YXę 6 cjócj', 9%6. 6666667%óóćg.
XgóyógcjcjcjŚgcj'g. .
Y?'%-'. gggŃjXP?
TYYYŻ?
ŚŃĄPBłg 9%666, 77 gcjj, g. . . . jggw%ąX gswnież więzaPBa ó 89 PPł 99 P 98 łgócjygŚ'? Ą'ggyęg, . ag. . g. ęę Ięęytkie i urnożJ 68 P 8 l 9'PĘ'ĘĘ YĘR'? ĘgXcjggjyĘggXyjg%, ą ąęąwawatej(@r@c 88 P 9 PśĄ'F?
ĘYóóŃYgĘg', ć"gĘĆyj. . jXwa.
(uzna.
Szczelina stawowa jest ustawiona prawie prostopadle do mmych stawów nadwąrstkai czasem 34 czy się z jamą stawu promieniowa-nadgarstkowego. Silne pasma więjądłoweOigame@um pisohdmatum et pisometdcdrpeum)łączą kość grochowatą z Kawzykiemkości haczykowatej oraz ze stroną dłoniową podstawy V kości śródręcza. Więzaąjąte stanowią przedłużenie ścięgna zginacza łokciowego nadgarstka, które przyczepia ęię do kości grochowatej. Kość grochowatą można z łatwością wymacać i przesuwać po k. trójgraniastej, zwłaszęzagdy nadgarstek jest zgięty łokciowa. Połączenia stawowe kości szeregu dalszego nadgarstka Szczeliny stawowe wszystkich trzech połączeń między kośćmi szeregu dalszego nadgarstka-s ta wy mi ę dzyń a dg a rs tk o w e(articujmonesinterccrpece)są ustawione w kierunku długości przedramienia. Ku górze łączą się zazwyczaj z poprzeczną szczeliną stawu śród nadgarstkowego, ku dołowi również z poprzecznie biegnącą szczeliną stawu nadgarstkowa-śródręcznego. Od strony dłoniowej i grzbietowej są one zamknięte torebkami stawowymi. Krótkie i mocne więzadła torebek stawowych oraz więzadła międzykostne tak ściśle'łączą kości szeregu dalszego, że ruchy ich praktycznie nie odgrywają żadnej roli. Równocześnie wzmacniają one poprzeczne wypuklenie nadgarstka. Więzadła międzynadgarstkowe międzykostne(ligmentd mtercdrped mterossed), w liczbie trzech, łączą skierowane ku sobie powierzchnie stawowe wszystkich czterech kości szeregu dalszego. Położenie ich nie jest tak regularne jak górnych.
Nie stanowią one też całkowitej przegrody szczelin stawowych. Stawy nadgarstkowa-śródręczne i międzyśródręczneStawy nadgarstkowa-śródręczne(articulmiones cdrpometdcarpece)są utworzone przez powierzchnie stawowe dalsze kości drugiego szeregu nadgarstka oraz przez powierzchnie stawowe bliższe kości śródręCZB. Stawy międzyśródręczne(drticulationes intermetdcdrpede), w liczbie Jrzech, powstają przez styk podstaw li-V kości śródręcza. Wspólna, poprzecznie położona szczelina stawów nadgarstkowa soódręcznych łączy się z trzema krótkimi, podłużnymi szczelinami Bawów międzyśródręcznych:poza tym łączy się ona również ze szcze@amistawowymi w obrębie szeregu dalszego nadgarstka, tym samym Bęc pośrednio ze szczeliną stawu śródnadgarstkowego. Staw nadgarstkowa-śródręczny kciuka(crticulctio cdrpometaedrpedBWcis)stanowi staw całkowicie odrębny, nie łączący się z innymi. Żfależy on do stawów siodełkowatych, które w tak czystej formie nig 9@eindziej w ustroju nie występują. Miejsce największej ruchomości ŻBuka zostało przesunięte o jedno ogniwo wstecz:nie leży ono między śódręczem a palcem, tak jak w innych promieniach, lecz między nad 8+(stkiem a śródręczem. Powierzchnie stawowe kości czworobocznej A 9@kszej i podstawy kości I śródręcza są ukształtowane siodełkowata Postosowane do siebie:powierzchnia stawowa kości czworobocznej.


większej jest wypukła w kierunku dłoniowa-grzbietowym i wklęy. . kierunku promieniowa-łokciowym.
Na kości śródręcza jest uksz+ąwana odwrotnie.
Chrząstki stawowe są cienkie, grubość ich waha się od 9, 5 do I mm Torebka stąwjest obszerna i luźna, ale mocna, szczególnie po stronie grzbietowej:przyczepią ęQ przeważnie u brzegów chrząstki stawowej.Więzadła stawów ręki Bardzo mocna i odporna budowa ręki polega przede wszystkiątym, że między przedramię i rękę włączony jest ruchomy człon w staci szeregu bliższego kości nadgarstka, który zapewnia ręce dostKczny stopień ruchomości. Poza tym ręka zawdzięcza swoją silną buwe specjalnym więzadłom wzmacniającym i wreszcie czynnej ochry licznych ścięgien, które zstępując na rękę pokrywają i otaczają stąDlatego też uszkodzenia ręki w stosunku do jej wielkiej używam nie są częste. Pasma więzadłowe łączące poszczególne kości nie dają się na o ściśle odgraniczyć, tylko sztucznie można je od siebie oddzielić. Wie dla bliższego i dalszego stawu ręki są przeważnie wspólne, częścioprzedłużają się na stawy nadgarstkowa-śródręczne:potraktujemy jednak dla każdego stawu oddzielnie. Więzadła stawu promieniowa-nadgarstkowego.
Najsilniejsze więrdla biegną od kości promieniowej do nadgarstka. Przenoszą one przwszystkim ruchy obrotowe z przedramienia na rękę. Poza tym pas idące od kości promieniowej wydatnie hamują ruchy odwodzenia to ciowego. Od kości łokciowej analogiczne pasma nie odchodzą lub.
bardzo słabe:z tego też powodu ruchy odwodzenia promieniowego. mniej hamowane niż ruchy odwodzenia łokciowego.
Na powierzę dłoniowej więzadła są równomierniej i bardziej powierzchownie raz żonę niż na grzbietowej, wskutek czego ruchy zgięcia grzbietowe w stawie bliższym ręki są silniej hamowane niż zgięcia dłoniowg(ryc. 329, 33 O).
1.
Więzadło poboczne promieniowe nadgarstka(ligamenhm co((8 e@rw mdide), krótkie i mocne, biegnie od wyrostka rylcowatego kości promienioBeikości łódeczkowatej:hamuje ono ruchy odwodzenia łokciowego ręki. Więz a 89 Pboczne łokciowe nadgarstka(ligamentum collaterdle carpi ulnare), i słabsze od poprzedniego, przyczepia się do wyrostka rylcowatego kości łokciowej ł'kości, grochowatej oraz trójgraniastej:hamuje ono ruchy odwodzenia promie@886 ręki. Oba te więzadła, jak już wspomniano, , z przedramienia przenoszą na r:84 PPodwracania i nawracania. Nadmierne odwodzenie ręki w kierunku łokciowyo 9 Ypromieniowym może doprowadzić do oderwania wyrostka rylcowatego kości pro@8 wet albo łokciowej. 2 Więzadło dłoniowe promieniowa-nadgarstkowe(ligme@@8 cdrpeum pdlmare), szerokie i bardzo mocne, rozpoczyna się na wyrostku ĘlcP 88 oraz na brzegu dłoniowym powierzchni stawowej nadgarstkowej kości pro@4 eP 89(i biegnie kilkoma mniej lub bardziej skośnymi pasmami do kości łódeczkowałei łśł?lig, radiocarpeum tolare.506.
ąątej, sjęeąniastej i główkowałej.
Napina się ono w ruchach zgięcia grzbietowego ĘĆŚ.
W jg'ycjągaą, -ąęą jyęąąąi cni owo-n ad garstk owe(@g@@e@W 8 P 869@****. ĘRĘĘ%Żggggg, . ***"'jggggy jg'ĘgĘ'gg, ggggg?'. 'gŚĘW'W%'?? W ĘWWgV Q-zchni grzbietowej kości szeregu bliższego nadgarstka. Napina się ono w ruchach.
**owego*ndwracan*a.
**ą*o*ukowa*e d*oniowe nadgars*ka*g*e*u***arp*GanS wwstaje przez połączenie się części włókien więzadła dłoniowego promienioj. aadgstkowego z analogicznymi włóknami biegnącymi od wyrostka rylcowategoęei łok*wej-więzadłem dłoniowym łokciowa-nadgarstkowym(lipamentam ulnoąeun:jjiare%. Wi ę z a dł o łuk oj-te gnbietowe nad g a rs łka Ótgamenfum crcuctum empi dorsdeł)biegnie wywniemidzy kośćmi nadgarstka od kości łódeczkowatej do trójgraniastej, przeskakuekość kiiężycowatą i nie przyczepiając się do kości przedramienia jak poprzednie:poowigbyć zaliczone do następnej grupy więzadeł:napina się ono w ruchach zgięcia mioweg i odwodzenia. Iięzadh stawu śródnadgarstkowego i stawów międzynadgarstkowych łączą poszczelne koki nadgarstka. Występują one w postaci:.
Radius.
**a*um.
Gig, r*d*m*wnare@falisto carpiwlweTubareullrł śślśąnóo'e(**m*cąrgj 1:118190(.znculatio 86'serporneOB(64 jxMc'r.
Membrana interossea*ebr*ch*, bm Articuletio radioulneris.Processus styloideusnoce, lig, ulnocarpeumpamacelig, collaterale carpiwnareTendo m. fexoris carpiwnacisOs pisifrme-Lig, pisohametums lig, pisometacarpeumHamulus ossis harnatiaee Ligamertgcarpornelecerpeepamecie'?sUgamenta metacarpee za/mace., *ig, me*c*rpeum 86 transversum profundum.
-Zagina fbrosa.
digitalom manna.
(odcięta).
****888.
329. Więzadła ręki prawej widziane od strony dłoniowej.'Gy, QuBretm uolare.


5.
Więzadeł międzynadgarstkowych dłoniowych, grzbietowe, ąi między k o stny er Cigamenta intercarpea palmaria, dorsdlia et mterosseat. Wij.
międzynadgarstkowe dłoniowe są to krótkie, płaskie, przeważnie poprzecznie lub ąąskośnie przebiegające pasma:te z nich, które biegnę promieniście od kości główk%. do otaczających ją kości, noszą nazwę więzadła promienistego nadgarąą(liganentum cdrpi rudidh(@). Część włókien tego więzadła, która przyczepia się ąjniosłości promieniowej nadgarstka(emmentw cdrpi radichs), zamyka bruzdę yączworobocznej większej, przekształcając ją w kanał koslno-włóknisty dla ścięgna zycza promieniowego nadgarstka. Więzadła międzyuadgarstkowe grzbietowe są tą ypasma przebiegające przeważnie poprzecznie lub skośnie od jednej kości do dęupasma te wytwarzają więzadło łukowate grzbietowe, o którym była już przedtem nnjjąDo tej grupy więzadeł należy również zaliczyć więzaBa międzykostne, z którymi ząnaliśmy się poprzednio. Więzadła stawów nadgarstkowa-śródręcznych i międzyśródręcznych. Trzecią ęęjywięzadeł stanowią krótkie i napięte pasma więzadłowe stawów płaskich(p. dalej)pbiegają one skośnie lub podłużnie na stronie dłoniowej i grzbietowej:są to:6, 7. Więzadła nadgarstkowa-śródręczne dłoniowe i grzbietowe gmenta ccrpometacazpea pdlmdrid et dorsdlt), które z wyjątkiem więzadeł pierwszpromienia wzmacniają stawy nadgarstkowa-śródręczne w jedną prawie nieruchomą łość. Więzadła te łączą szereg dalszy kości nadgarstka z podstawami kości śródręcząV. W szczelinie stawowej między zwróconymi ku sobie powierzchniami podstaw i IV kości śródręcza odchodzi więzadło nadgarstkowa-śródręczne miedz k o s 1 n e(ligdmentum cdrpometdcdrpeum interosseumć), które przyczepia się do zwrónych do siebie powierzchni kości haczykowatej i główkowatej:nie łączy się ono z wie dłem międzynadgarstkowym międzykostnym obu łych kości nadgarstka. Więzadło nągarstkowo-śródręczne międzykostne bardzo istotnie przyczynia się do wzmocnienia Membrana interossea antebrachii.Articulatio-cradioulnaris distalisProcessus styloideus-u/naelig, collaterale carpi-wiarę Os triquetrumlig. arcuarum carpi, oorsae.
Os hamaturnLigg.
car pometacar peadorsali a Ugg, metacarpea dorsalia.
Radius.
p Ug, radiocar-?'dorsalelig, collaterelcarpi radialeOs scaphoideuLigę, intr 4 dorsalia.Os trapeaium.
Articulatiocar porne(899 poWcis**s traoeeł.
. Os caphaturń.
Ryc.
330. Więzadła ręki prawej widziane od strony grzbietowej.y wzenia między śródręczem a szeregiem dalszym kości nadgarstka. W podobny sposób, połączone z sobą i prawie unieruchomione podstawy kości śródręcza:są to:g Więzadła śródręczne dłoniowe, grzbietowe i międzykostne(ligcyjranetucdrped pdlmdria, dorsd(id et mterossedĘ. Występują one w liczbie czterech j-tronie grzbietowej, w liczbie trzech-w głębi stawów i po stronie dłoniowej, gdzie jyąguje ich między I a li kością śródręcza. Wzmacniają one torebki stawów rniędzyśród*czn*ch*ye, *zg*silnym utrwaleniem sklepienia ręki, które wytwarzają kości nad, garstka, jest g. Troczek zginaczy(retmccuhm ńeaorum), dawniej zwany*****stersum). Więzadło to, rozpięte między wyniosłością promieniową ąłgarstka a łokciową, przemienia bruzdę w kanał nadgarstka eana*s ca*pt*c, *Naczynia i nerwy stawów ręki Unaczynienie stawów nadgarstka stanowią sieci nadgarstka dłoniowa i grzbietowa, me leżą na torebkach stawowych. Sieć dłoniowa jest przeważnie słabsza:jest ona tworzona przez drobne gałązki nadgarstkowe tęlnicy promieniowej i łokciowej, łuku oniowego głębokiego oraz tętnicy międzykostnej przedniej. Sieć grzbietowa jest utwoionaprzez gałązki tętnic promieniowej, łokciowej, międzykostnej przedniej i tylnej:jej ówne unaczynienie daje tętnica promieniowa. Unerwienie stawów ręki pochodzi po stronie dłoniowej z nerwu międzykostnego przeiego(gałęzi nerwu pośrodkowego):po stronie grzbietowej głownie od nerwu między sinego tylnego(od nerwu promieniowego)i od gałęzi grzbietowej ręki nerwu łokcia 820. Mechanika stawów ręki Wuchy w stawie promieniowa-nadgarstkowym i śródnadgarstkowym. W położeniu ałomicznym normalnym ręki osie palca Ul, kości główkowatej i przedramienia leżą na ej prostej. W położeniu tym torebki stawowe na całym swym obwodzie są równomieisłabo napięte. W ruchach ręki odróżniamy:1)ruchy obrotowe, już przedtem opisał 94 bywają się one w obu stawach promieniowa-łokciowych(ruchy nawracania i odP@aniaprzedramienia)i potęgują się w stawie ramiennym(ruchy nawracania i odwraWramienia):2)zgięcie dłoniowe i grzbietowe, 3)odwodzenie łokciowe i promieniał 41 ruchy obwodzenia, stanowiące kombinację ruchów zgięcia i odwodzenia. Gdy łąóruchy obwodzenia z ruchami obrotowymi, ręka może wykonywać ruchy jak w staehkulistych. ślecie dłoniowe i grzbietowe.
W ruchach zgięcia biorą udział zarówno staw FBeniowo-nadgarstkowy, jak i śródnadgarstkowy. Tylko stopień ich udziału jest róż)66 ęuehach zgięcia grzbietowego ręki zakres ruchu stawu bliższego jest mniejszy(ok. @ż dalszego(4 Ę.
W ruchach zgięcia dłoniowego stosunek jest odwrotny:ruch staPVższegoręki wynosi ok. 5 O', dalszego-ok.
3 O'.
Na ogół zgięcie grzbietowe jest 98@iejsze niż dłoniowe z powodu położenia panewki kości promieniowej, która nie śOerowana ściśle ku dołowi, lecz również nieco do przodu. Osie obu stawów ręki 4 poprzecznie do długiej osi ręki:oś stawu bliższego-poprzecznie przez kość sowatą, oś stawu dalszego-przez głowę kości główkowatej. W ruchu zgięcia łśowego guzek kości łódeczkowatej silnie występuje po stronie dłoniowej, w zgięciu 966 m w tym miejscu zaznacza się dołek. Ytkzadła podstaw kości śródręcza, dłoniowe, grzbietowe i międzykostne(ligamenta?88 ossium metdcarpaltum to(aria, dorsalia et mterosseaą.


Odwodzenie promieniowe i łokciowe Ruchy odwodzenia rgąąnieważ obrót obu szeregów kości nadgarstka nie o 4 bywa się dokoła ostowej, lecz każdy szereg obraca się dokoła osi przewegaJ 4 cej skośntą ągtrzech głównych kierunków. W ruchu o dw o dz cni a p r o mieniwęąwięc przesuwanie szeregu bliższego nie Wlko w kierunku łokciowym, lecę jnie dłoniowe i słabe nawracanie. Kość łódeczkowata przesuwa się w jwym, kość trójgraniasta-w kierunku grzbietowym. Jat że na-grzbiecteżnie wyczuwalna.
W ruchu tym kość czworoboczna większa zbliża się ąj ąkości promieniowej, kość grochowata oddala od kości łokciowej(rye, ygjyli III IV I li y 86%ę-ces O I.Odwiedzeń i e promie n i owe.
Odwiedzenie łokciowe.
Ryć.
331. Położenie kości nadgarstka w ruchach odwodzenia:schemat wg mów(tabl. XII i XIII).Kości szeregu bliższego gęsto liniowane.
W celu umożliwienia takiego położenia kość łódeczkowata obraca się 8 sposób, że między kością promieniową a czworoboczną większą ustawia 9 szym wymiarem poprzecznym. W tym położeniu odwiedzenia pronue@8 promieniowy(fooeola radialis:p. s. 824), położony na stronie grzbietow(8 ręki poniżej wyrostka rylcowatego kości promieniowej, bardzo pogł@@64 odwodzenia łokciowego przesunięcia te i przekształcenia odby 98 Wrym kierunku. Odległość między kością czworoboczną większą a ko 9 zwiększa się, między kością grochowatą a łokciową-zmniejsza J 88 e 4 wypełnia się prawie całkowicie przesuwającą się w kierunku grzbieW@kowal 4. Skośna oś ruchu stawu bliższego ręki biegnie od strony grz@eB(ku dłoniowym przez wyrostek rylcowaty kości promieniowej, głowę łw 4 i przez kość grochowatą. Szereg dalszy nie może oczywiście poruszać się dokoła tej samej osi, P 9 wykonywałaby w ruchu odwodzenia promieniowego również zgięcie 89 Ąsanie:szereg dalszy w ruchu odwodzenia promieniowego wykonuje 689 samym kierunku oraz zgięcie grzbietowe i odwracanie:tym samym 4@łniowego oraz nawracanie szeregu bliższego zostaje zniesione i ręka y 6 ł 9 Ę sie odwodzenie promieniowe. Ruchy szeregu dalszego odbywają się 888998.
ąąaej oWo@Je niż poprzednia.
Co się Wozy wielkości ruchów odwodzenia" jąwierzchnia stawowa nadgarstkowa kości promieniowej jest skierowana ą-jy do przodu, lecz i w kierunku łokciowymi, ruchy odwodzenią łokciowego Ę, ątększe niż odwodzenia promieniowego:z położenia pośredniego ręki pierwzą*k. *, drug*e*z*yęww o d z en i a r ę k i. Ruchy obwodzenia są kombinacją ruchów zgięcia i odyąąe m i ę śni. Na ruchy stawów nadgarstka najsilniej działają zginacze:praca ęęte równa pracy zginaczy w stawie łokciowym, gdy tymczasem działanie projwgwynosi tylko dwie piąte pracy zginaczy. Mięśnie odwodzące w stronę ąą ę-tmiejszymi zginaczami dłoniowymi ręki są oba zginacze palców, znacznie jQęą zginacz długi kciuka i oba zginacze nadgarstka:najsłabiej zgina dłonioąeieldługi kciuka. Zgięcie grzbietowe ręki najsilniej wykonuje prostownik g. jGej pracuJ 4 wszystkie trzy prostowniki nadgarstka, najsłabiej zaś prostowteielai długi kciuka. Odwodzenie łokciowe jest spowodowane współdziała ławnika łokciowego nadgarstka i zginacza łokciowego nadgarstka. Odwodzejteniowewykonuje głównie prostownik promieniowy długi nadgarstka. Jest on ąąy przez następujące mięśnie:prostownik promieniowy krótki nadgarstka, tel długi kciuka, prostownik długi kciuka, prostownik wskaziciela i zginacz wy nadgarstka. Działanie trzech ostatnich mięśni jest nieznaczne.
w stawach nadgarstkowa-śródręcznych i międzyśródręcznych palców li-V. dgarstkowo-śródręczne i międzyśródręczne z wyjątkiem stawu nadgarstkowa ego kciuka są to stawy płaskie z bardzo, napiętymi torebkami stawowymi i. Z tego względu kości szeregu dalszego nadgarstka i kości śródręcza czyn tworzą jedną całość o minimalnej ruchomości:porusza się ona w stosunku do iszego i do przedramienia. Najmniejszą ruchomość ma kość śródręcza palca go, nieznacznie tylko większą-kość li śródręcza, gdy tymczasem IV, a szczenięco luźniej łączą się z nadgarstkiem. Podstawa V kości śródręcza jest poza ej niż inne(z wyjątkiem pierwszej)wklmowana w nadgarstek, dzięki czemu może wykonywać nieznaczne ruchy przeciwstawne. w stawie nadgarstkowa-śródręcznym kciuka.
Ruchy kciuka w stawie nadgarstęcznymodbywają się w dwóch głównych kierunkach:oś jednego ruchu ustał w kierunku grzbietowa-dłoniowym:w stosunku do niej odbywają się r u c by enia i przywodzenia kciuka(abductio et adductio). Oś druga biegnie w promieniowa-łokciowym:dokoła tej osi odbywa się ruch p rz ec iws ta wi eWa(oppositio)i powrotu do normalnego położenia, czyli o dpro w a dz cni a I-akces ruchów odwodzenia wynosi 35 ee 4 O', przeciwstawienia zaś 45-óO'. BA ruchów odwodzenia i przywodzenia z ruchami przeciwstawienia i odprawa 8 a 4 zi do ruchów o b w o d z en i a(circumductio). W ruchu tym kciuk zakreśla 88@ej podstawie.
W stawie nadgarstkowa-śródręcznym można biernie wyko@8 eżruchy obrotowe(ratafio)dokoła długiej osi, przytrzymując drugą 9 FeK dalszy kciuka. Widzimy więc, że ruchy kciuka są wielostronne:ruch prze*Wnożliwia współpracę z pozostałymi palcami. W tej czynności chwytnej Y P@ec nie może zastąpić kciuka. W te mi ę ś n i.
Staw siodełkowaty kciuka jest objęty ze wszystkich stron pier****ni. Działają nań przy tym nie tylko mięśnie przyczepiające się do kości i 99 Pośrednio również te, które kończą się na pierwszym i drugim paliczkuBĘY odróżniać cztery grupy mięśni współdziałających, które wywołują cztery SY 9 okoła dwóch głównych osi. Dla ruchu odwodzenia stanowią ją:oba od?
Grupę przeciwstawiającą kciuk tworzą 99 Zlnaeze kciuka, długi i krótki, przywodziciel i przeciwstawiacz kciuka. ćóWzenia wykonują:oba prostowniki kciuka, długi i krótki oraz odwodziciel 8.


Stawy palców ręki śtąwy palców ręki(drticulctiones digitorum mmus)łączą pągmiędzy sobą i z kośćmi śródręcza. Odróżniamy więc u podstąęęeów stawy śródręczno-paliczkowe, a w długości palca stawy jją. paliczkowe.
W czterech palcach trój członowych strony łokciowe Żują się więc po dwa stawy międzypaliczkowe, zaś jeden tylko ęczłonowym kciuku, który w zamian ma silnie ruchomy staw nąąykawo-śródręczny. Ogółem więc bardzo znaczna ruchomość pale.
:uwarunkowana przez piętnaście stawów(ryć.
332, 333).
Stawy śródręczno-paliczkoweStawy śródręczno-paliczkowe li-V(drticuluiones metaearpMngeae li-V)albo stawy podstawne czterech palców strony łoketczynnościowo są stawami kulistymi. Powierzchnie stawowe.
Główka stawowa jest utwoprzez głowę kości śródręcza, panewka-przez dołek położopodstawie paliczka bliższego. G ł o w k a stanowi wycinek powierzchni kuli z obu boków spłaszczonej, upodabsię więc do bloczka. Poszerza się ona znacznie w części dłoniowej.
Tylko w położeni cła główka odpowiada panewce w wymiarze szerokościowym, w położeniu wyprost natomiast jest znacznie od niej węższa. P a n e w k a na swym obwodzie dłoniowym jpełniona czworokątną blaszką chrząstki włóknistej(lamina ńbroccrtilagmed pal ściśle złączoną z torebką stawową i zrośniętą z podstawą pierwszego paliczka:w pot wyprostowanym chrząstka ta obejmuje od strony dłoniowej główkę stawową, a róśnie stanowi podłoże dla ślizgających się po niej ścięgien zginaczy. porebka stawowa jest luźna i cienka, szczególnie po stronie grzbietoweCbardzo obszerna, tak że możemy odciągnąć palec od kości śródręcza. Według nie autorów ciśnienie powietrza wpukla wtedy torebkę do jamy stawowej i słychać CZTlBTrzes z c z ki(ossc sesdmoidec). W ścianę dłoniową torebek swych mogą być włączone trzeszczki na wszystkich palcach obusnie. W stawie śródręczno-paliczkowym kciuka i V palca występu)prawie regularnie(80-100%1, na pozostałych palcach--znaczndziej:na li palcu jednostronnie)mniej więcej w 5 lP%" na inna, 5-o, t'%, (p. dalej). Wi ę z a dla.
Po stronie promieniowej i łokciowej torebki stawowej przebiegAWsilne więzadłowe pasma wzmacniające-więzadła poboczne(ligamen(@(9 lia), które kierują głównym ruchem stawu, zgięciem i prostowaniem. Rozpocone u góry na powierzchniach bocznych głów kości śródręcza. Położone p@grzbietowa w stosunku do osi poprzecznej zgięcia i prostowania stawu, biegw 89 oraz w kierunku dłoniowym i kończą się na brzegach bocznych podstawy bDż 9 Yczków. Ponieważ początek ich jest położony grzbietowa od osi zgięcia, więzaP 84 ne napinają się silnie, gdy staw jest zgięty i w położeniu tym hamują ruch 9 Pbardziej staw zbliża się do położenia wyprostowanego, tym bardziej one*ozkPo stronie promieniowej i łokciowej na głowie kości śródręcza dłoniowa od wWbocznego rozpoczynają się obustronnie więz a dł a dłoniowe(ligcmen(4 PC?więzadła dodatkowe dłoniowe(ligdmentc cccessoric tolarid).*ga*en*u**a*azeCapsula articu larislJg Amentu rn collaterale.Phalanx proximalis.
Phalanx media----.
Qs metacarpale.
Łigam emu mmetacarpeumOansyersu m płotu ndurn.
Z aminą fi brocertil agi nea palrnaris.
Phalanx distalisRyć.
332. Stawy śródręczno-paliczkowe imuędzypaliczkowe:a-widziane od strony promieniowej:b-od strony dłoniowej.4 one łukowato na powierzchnię dłoniową torebki stawowej i przyczepiają się do Włóknistej blaszki chrzęstnej:wzmacniają one powierzchnię dłoniową tocebkiBet Cztery blaszki włóknista-chrzęstne dłoniowe są połączone trzema i i silnymi pasmami włóknistymi, które tworzą w i ęz a dł a po prz cez ne głę 9166 dręcz a(ligmentd metdcdrpec trmsaersd prońndd). Przebiegają one pole między głowami od drygłej do piątej kości śródręcza w końcach dalszych przemi**zykostnych. Więzadła te przedzielają odcinki dalsze mięśni międzykosOych 9 ś 8 po stronie dłoniowej. Więzadła poprzeczne głębokie śródręcza silnie związują 8866 kości śródręcza strony łokciowej i pozwalają palcom na nieznaczny tylko P(zeciwstawiania się. ***ika.
Stawy śródręczno-paliczkowe są to ograniczone stawy kuliste, w łJOĘych 8 P 98 hy obrotowe nie dają się wykonywać. Ruchy główne są to ruchy zgięcia dło 9 i grzbietowego dokoła osi poprzecznej i ruchy odwodzenia promieniowego oraz?82 o dokoła osi grzbietowa-dłoniowej biegnącej przez głowę kości śródręcza@ruchów zgięcia dłoniowego i grzbietowego wynosi ok. IIO', óWele**Że czynnie bardzo znacznie przeginać palce w kierunku grzbietowym:bierne Wie osiąga nieraz tak duży stopień, że palce ustawia się prostopadle do śiódrę?nawet jeszcze silniej załamuje się grzbietowa, szczególnie u osób młodych, .


wskutek odpowiednich ćwiczeń.
U dzieci jajońskich częste są przypalił grzbietowewprzeginania palców pod wpływem ucisku aż do zetknięcia się palca z przedramienie(Adachi). Tak wielki zakres ruchów polega jednak przypuszczalnie na chorobowym oijąbieniu czy podatności i rozciągliwości aparatu więzad(owego. Ruchy odwodzenia i przywodzenia są możliwe, gdy palce s 4 wyprostowaą-Zakres tych ruchów zmniejsza się tym silniej, im silniej zginamy palce w kierunku d(niowym i wreszcie ruch odwodzenia ustaje całkowicie, kiedy palce są ustawione pod Ęątem prostym. Palec środkowy w stosunku do długiej osi ręki może być odwiedziony kierunku promieniowym i łokciowym:zakres ruchu w każdą stronę wynosi ok. ZO', pzastałe palce mogą być do niego zbliżone lub oddalone. Palec wskazujący ma najwięksruchomość(601, nieco mniejszą palec V(5 O 6), najmniejszą palec Ul i W(401. R u eh y o b w o d z en i a powstają z kombinacji zgięcia dłoniowego i grzbietowego orruchów odwodzenia. Czynne ruchy obrotowe nie są możliwe, możemy natomiast w stawie śródręczno-pczkowym wykonywać je biernie, przytrzymując drugą ręką dalszy paliczek palca. 7 z i a łanie mi ęś ni.
Stawy śródręczno-paliczkowe są poruszane przeważnie ty biernie, ponieważ prawie wszystkie mięśnie kończą się dopiero na środkowych lub dszych paliczkach. Jednak mięśnie przebiegające wzdłuż stawów śródręczno-paliczkwych łączą się z nimi czy przez pochewki ścięgien, czy przez rozcięgna grzbietowe. grupy zginaczy należą:oba długie zginacze palców, mięśnie międzykostne i glistowado grupy prostowników:prostownik palców, prostownik wskaziciela i palca małego. Ci wodzenie wykonują mięśnie międzykostne grzbietowe, odwodziciel palca małego i psłownik palców:przywodzenie palców-mięśnie międzykostne dłoniowe, oba dług zginacze palców oraz prostowniki wskaziciela i palca małego. Staw śródręczno-paliczkowy kciuka(articulmio metccdrpophalagea pollicis). Staw śródręczno-paliczkowy albo podstawy kciuka przeciwieństwie do pozostałych palców jest czystym stawem zawias wym. Staw ten ze swą silnie spłaszczoną główką jest podobny pwzględem budowy do stawów międzypaliczkowych palców. Torebka s ławowa po stronie grzbietowej jest odporniejsza niż po stronie dłoni(wej:po obu bokach jest ona wzmocniona szerokimi więzadłami pobocznymi. , część dłoniową torebki stawowej są włączone zwykle dwie trzeszczki, wyczuwalne pskórę. Zwichnięcia kciuka występują stosunkowo często(stanowią 5-10%wszystkizwichnięć kończyny górnej)w razie upadku na rękę, kiedy odstający kciuk jest przegigrzbietowa. Ruchy dokoła osi grzbietowa-dłoniowej, jak również ruchy obrotowe nie występu zachowane są tylko ruchy zawiasowe dokoła osi poprzecznej, przy czym są one w mniejsze niż na pozostałych palcach(50-7061. Stawy międzypaliczkowe ręki Stawy międzypaliczkowe ręki(articuluiones interphdlmgedenus)powstają przez połączenie podstawy każdego paliczka środka go palców z głową każdego paliczka bliższego, jak również podslakażdego paliczka dalszego z głową każdego paliczka środkowego lec I ma więc jeden staw tego rodzaju, palce li-V dwa stawy(bDż 4 i dalszy). Torebki s ławowe po stronie grzbietowej są cienkie i I ne, i łączą brzegi powierzchni stawowych, pokrytych chrząstką:są wzmocnione silnymi więz a dłam i pob o c z nymi(lipcmenta cołterdlic), które przebiegają po stronie łokciowej i promieniowej, po 4 nie jak na stawach śródręczno-paliczkowych:w każdym położeniu 4 wu zabezpieczają one ruchy paliczków Po stronie dłoniowej, tak i.51-4.
ą stawach śródręczno-paliczkowych, znajdują się małe blaszki włóknista-chrzęstne dłoniowe(Rmmdeńbrocdrtildgmecepdąares), włączone w ścianę torebki stawowej, które gdy prostują się'ąlee, obejmują główkę stawową:poza tym ślizgają się po nich ścięgna zginACWjtechanika. Staw bliższy i staw dalszy czterech palców strony łokciowej są podobnie j-udawane. Są to stawy czysto zawiasowe:główka stawowa tworzy bloczek, który po-zerza sia po stronie dłoniowej. W sławach tych są możliwe ruchy zgięcia i prostowania:jjektórzy mają zdolność przeginania do tyłu paliczków poza płaszczyznę grzbietu ręki, ąezególnie w stawie dalszym. Zakres ruchów w stawie bliższym wynosi ok.
IZO', w dalami-ok.
7 O'.
Wyłączne zginanie w stawie dalszym wymaga szczególnego wyćwiczenia jinacza głębokiego palców. szczelina stawów śródręczno-paliczkowych i międzypaliezkowych wszystkich pięciu jęomieni znajduje się znacznie niżej od uwypuklających się grzbietowa głów kości śród-jęczą i paliczków(ryć. 33 S).
Ryć.
333.
Palec wskazujący w położeniu zgiętym.
Strzałki wskazują na położenie szczelin stawowych.
Wzorowane na Lanzu.
Prostowanie środkowego i dalszego paliczka palców U-V wykonują głównie mięśnie Zistowate i międzykostne:działanie długich prostowników palców jest nieznaczne. W 8@hu zgięcia jest odwrotnie:długie zginacze są głównymi mięśniami ruchu, przy czym łZhacz powierzchowny palców obsługuje wyłącznie staw bliższy, zaś zginacz głęboki Piców-staw bliższy i dalszy wspólnie. Zginacze są znacznie silniejsze niż prostowniki 6 palce strony łokciowej są we wszystkich trzech stawach z lekka zgięte i skierowane@eso ku małemu palcowi, natomiast kciuk, który nie ma tej przewagi, jest prawie wypTOSlowągyPław międzypaliczkowy kciuka(drticulcho mterphdlmgea polhcis)nie różni się od ś'óów pozostałych palców:jest to również staw czysto-zawiasowy, w którym są możli. **weby zgięcia i prostowania.
Zakres ruchów wynosi ok.
9 O'.
Torebka stawowa i wie, ***poboczne nie pozwalają na przegięcie ku tyłowi. Zginanie, tak sarno jak na pozoĘ 96 chpalcach, jest wykonywane zarówno w stawie śródręczno-paliczkowym, jak i miej?śPaliczkowym przez dwa mięśnie:zginacz kciuka długi i krótki. Prostowanie kciuka, ?99 e odbywać się dla każdego stawu oddzielnie w przeciwieństwie do stawów pozosta***Falców. Staw śródręczno-paliczkowy prostuje prostownik krótki kciuka, staw mię*aliczkowy-prostownik długi kciuka.Streszczenie ŚPw promieniowa-nadgarstkowy(art. rddiocdrped), albo też staw bliższy ręki, łączy PFomieniową z szeregiem bliższym kości nadgarstka.Jest stawem elipsoidalnym:oś 9 óchów przebiega poprzecznie do długiej osi przedramienia i ręki.


Panewka stawowa utworzona jest przez powierzchnię nadgarstkową yoraz przez krążek stawowy, oddzielający koniec dalszy K loKciowej od Ęjgj-ą(k. księżycowate:). Powierzchnia stawowa k. promieniowej ma dwa pa(ą ąjkowatej i dla k. księżycowatej. Główka stawowa jest uJworzona przez ęyszeregu bliższego nadgarstka z wyjątkiem k. grochowatej, połączone w żądłami międzykostnymi. Główka jest znacznie większa od panewki.
Obszerna i luźna torebka stawową obejmuje jam:stawową, która częąąma z sąsiednimi jamami stawowymi. Staw śródnadgarstkowy(art. mediocdrpea), albo też staw dalszy ręki tej regi kości nadgarstka. Szczelina stawowa ma kształt poziomo ułożonej Ił:ąa.
Oba szeregi kości nadgarstka stanowią zarówno główkę, jak i panewkę ęąjreg bliższy tworzy główkę po stronie promieniowej, po stronie łokciowej c. szereg dalszy jest ukształtowany odwrotnie.
Jama stawowa łączy się z jąjąsąsiednich.
Połączenia stawowe kości szeregu bliższego nadgarstka łączą kości jaj księżycowatą i trójgraniastą jako stawy międzynadgarsłkowe(crticulniaąpece). Poszczególne kości łączą więzadła międzynadgarstkowe nniędzyko!tąemtercdrped interosseat. Staw k. grochowatej(art. ossis pisiformis), niezwykle ruchomy, wzmocniony mi więzadłami łączącymi k. grochowatą z haczykiem k. haczykowatej i z pa śródręcza(lig, pisohamdtum et pisometacdrpeum). Więzadła te są przedłużeń(zginacza łokciowego nadgarstka, które przyczepia się do k. grochowatej. Połączenia stawowe kości szeregu dalszego nadgarstka-podobnie jak w szszym-tworzą stawy międzynadgarstkowe. Poszczególne kości łączą również międzynadgarstkowe międzykostne. Stawy nadgarstkowa-śródręczne(drticulctiones cdrpometdcarpece)łączą kgu dalszego nadgarstka z powierzchniami stawowymi bliższymi kości śróstawy międzyśródręczne(articuldtiones intermetdcdrpede)powstają przez z sobą podstaw li-V kości śródręcza. Staw nadgarstkowa-śródręczny kciuka(art. carpometacdrpec pollicis)dełkowatym-nie łączy się z innymi stawami. Ruchomością odpowiada śródręczno-paliczkowym innych promieni. Łączy k. czworoboczną większą z k. śródręcza.
Staw promieniowa-nadgarstkowy wzmacniają:1)więzadła poboczne pri poboczne łokciowe nadgarstka(lig, collaterdle empi radiole et ulncre)-ha odwodzenia łokciowego i promieniowego ręki:2, 3)więzadła dłoniowe i grabi mieniowo-nadgarstkowe(lig, radiocarpeum palmare et dorsale)-napma 34 chach zgięcia grzbietowego i odwracania ręki bądź zgięcia dłoniowego i na więzadła łukowate dłoniowe i grzbietowe nadgarstka Gig, drcumum c@q 8 dorsdle)-hamują ruchy zgięcia grzbietowego(dłoniowe)bądź zgięcia dłoni wodzenia(grzbietowe). Do więzadeł stawu śródradgarstkowego i stawów międzynadgarsłkowóóe 5)więzadła międzynadgarstkowe dłoniowe, grzbietowe i międzykostne(@g@8 Ęcdrpec pdlmdrid, dorsdic et mterossea). Jedno z nich, biegnące promienl@e 9 kowatej do sąsiednich kości, nosi nazwę więzadła promienistego nadga@P 8(radiatum). Do więzadeł stawów nadgarstkowa-śródręeznych i międzyśródręczrych 7)więzadła nadgarstkowa-śródręczne dłoniowe i grzbietowe(ligamen(@c 4 pea pdlmdrio et dorsalid), głównie wzmacniające stawy nadgarstkowa-4@zadło nadgarstkowa-śródręczne międzykostne(lip, carpometacarpeum i@e 4 gnie od szczeliny stawowej zwróconych do siebie powierzchni podstaw@+cza do zwróconych do siebie powierzchni k. haczykowatej i k. główkoWPlpołączenie pomiędzy śródręczem a szeregiem dalszym kości nadgarsPB Śśródręczne dłoniowe, grzbietowe i międzykostne(hgamentc metdcdrpee ąełWa et interossed), cztery grzbietowe, a trzy dłoniowe i trzy międzykosle OF kośćmi śródręcza I i U), wzmacniają torebki stawów międzyśródręcznBh W paczy(retmdculum jleaorum)utrwala sklepienie ręki i biegnąc od wyo 88 ł.yągarstka 4 o wyniosłości łokciowej zamyka bruzdę w kanał nadgarstka(canclisQgc 1)obrotowe-nawracanie i odwracanie przedramienia-odbywają się w Qąeh promieniowa-łokciowych. Ich zakres zwiększa ruch obrotowy w stawie rag zgięcie dłoniowe i zgięcie grzbietowe:3)odwodzenie łokciowe i promienioygjwodzenie--Kombinacja ruchów zgięcia i odwodzenia. jętęcia grzwelowego ręki odbywa się w większym stopniu w stawie śródnadąąęjpodczas gdy zgięcia dłoniowego-w stawie promieniowa-nadgarstkowym, ąju ruchach oba stawy biorą udział. Ruchy odwodzenia promieniowego odbywaj-zez przesuwanie szeregu bliższego kości nadgarstka w kierunku łokciowym ąjesnym lekkim zginaniem dłoniowym i słabym nawracaniem. W ruchu odwodzę%-lewego przesunięcia te odbywają się w kierunku odwrotnym. jądgarstkowo-śródręczne i międzyśródręczne-z wyjątkiem stawu nadgarstyąhęcznegokciuka-są stawami płaskimi o nieznacznej ruchomości. Ruchy od-tę łącznie z dalszym szeregiem kości nadgarstka wobec szeregu bliższego i woędrarńleDlRwie nadgarstkowa-śródręcznym kciuka odbywają się ruchy odwodzenia i przyjttąkciuka oraz przeciwstawiania(oppositio)i odprowadzania(repositio). Kombi eh ruchów prowadzi do obwodzenia(circtmductio).
Możliwe są również bierne obrotowe wzdłuż długiej osi promienia pierwszego. palców ręki(crticulationes digitorum mcnus)łączą paliczki z sobą i z kośćmi 28 y śródręczno-paliczkowe li-V(drticuldtiowes metdccrpophclmgedeczyli stawy podstawne, czynnościowo są stawami kulistymi:w każdym z nich głowową stanowi głowa k. śródręcza, a panewkę-dołek na podstawie paliczkao odpowiedniego palca. Panewka uzupełniona jest po stronie dłoniowej blaszką i włóknistej(lamina ńbrocartilagmec pclmms). W luźnych i cienkich torebkach eh po stronie dłoniowej mogą występować trzeszczki(ossa sescmoided), najeżę palcach I i V. Po stronie łokciowej i promieniowej torebki stawowej przebiegają ięzadła poboczne(ligcmenta collcterdlid):powierzchnię dłoniową torebki wzmawięzadładłoniowe(ligdmentu pdlmdrid). Cztery blaszki włóknista-chrzęstne są ne z sobą więzadłami poprzecznymi głębokimi śródręcza(ligdmenta metdcdrpedsa profundat. Iiódręczno-paliczkowe są stawami kulistymi o niepełnym dla tego typu stawu e óchów. Czynne ruchy obrotowe są niewykonalne.
Odbywa się tu zgięcie dłonioWeJowewobec osi poprzecznej o zakresie ruchów ok. IIO'.
Drugi typ ruchów, e@la promieniowego i łokciowego, wobec osi grzbietowa-dłoniowej przebiegają ś głowę k. śródręcza jest największy w przypadku palców wyprostowanych(dla Bazującego o zakresie ruchomości WJ. Wa@a ruchów zgięcia dłoniowego i grzbietowego z odwodzeniem daje w wyniku Wwodzenia ś 84 ręczno-paliczkowy kciuka(art. metacdrpophdlmgec pollicis), czyli podstaPP. test stawem zawiasowym, podobnym do stawów międzypaliczkowych. Jego Amacniają szerokie więzadła poboczne.
Torebka po stronie dłoniowej zawiera Wie trzeszczktYmJędzyp alt czkowe ręki(crticulmiones mterphdlmgece mmus), jeden 9****bliższego z podstawą dalszego. Torebki stawowe wzmocnione są silnymi ł Pybocznymi(ligmentd colldteralid). Podobnie jak w stawach śródręczno?
Bh, po stronie dłoniowej każdego stawu międzypaliczkowego znajdują się w ć 9 Fe 9 ł 3 stawowej małe blaszki włóknista-chrzęstne dłoniowe(lammce ńbroc@rOP 9@ares). Są to stawy czysto zawiasowe.
Zakres ruchów w stawie bliższym wyłśW.
w dalszym ok.
79'99@9 zypaliczkowy kciuka(art. interphalmgea pollicis), również zawiasowy, ma śhów ok, co.


KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁ-A KONCZYNY DOLNgyKończyny górna i dolna pod względem budowy są tworami homwjggicznyrm, jednak w związku z odrębną lunkcJ 4 s 4 zasadniczo różjjgukształtowane. Kończyna górna ze swą chwytną ręką ma konstrujjw'wybitnie dynamiczną, gdy tymczasem kończyna dolna, jako narzjjpodpory, w swych zasadniczych częściach ma budowę o charakterz-statycznym.Rozwój kości kończyny dolnej.
Wszystkie kości kończyny dolnej kostnieją na podłożu chrzęstnym, przy czym kasłają, nie trzonów kości długich rozpoczyna się ochrzęstnie, innych składników-śródchrzęęĆnie. Przekształcenie szkieletu chrzęstnego w szkielet kostny, tak samo jak na końćzyąjągórnej, odbywa się w zasadzie w trzech różnych po sobie następujących okresach:kos(, nieme trzonów, kostnienie nasad i kostnienie wyrostków. Kostnienie rozpoczyna s(najwcześniej w częściach szkieletu najbardziej czynnych i odwrotnie, mniejsze użnwLwantę opóźnia proces kostnienia. W pierwszym okresie kostnieją trzony kości długich i trzony trzech odcinków kos miednicznej. Zjawisko to rozpoczyna się począwszy od siódmego tygodnia życia płodśwego w trzonie kości udowej, a najpóźniej w piątym miesiącu życia płodowego w trzonie kości łonowej. Ze wszystkich kości długich z wyjątkiem obojczyka kość udowa jet pierwsza, w której rozpoczyna się proces kostnienia. W drugim okresie występują pkostnienia w nasadach kości długich. Okres ten rozpoczyna się od urodzenia i trwa W 3-6 roku życia. W trzecim okresie występują dodatkowe punkty kostnienia wyrostków, które modelują kość, nadając jej ostateczny wygląd. Na ogół ten okres występuje w druegimdziesiątku lat.
Typową cechą donoszonego noworodka jest skostnienie trzonów kości długich. Z kośdkrótkichpunkty kostnienia mają:kość skokowa, piętowa i często kość sześcienna. Pun-kły kostne w nasadach występują u noworodka tylko w dalszym końcu kości udowej a nieraz również w końcu bliższym kości piszczelowej.KOŚCI OBRĘCZY KOŃCZYNY DOLNEJ Obręcz kończyny dolnej(cingulum membri mferioris)albo obręcz miedniczna obustronnie składa się z kości miednicz:ne j(os coade). O ile obręcz kończyny górnej jest zbudowana z dwóc@części, łopatki i obojczyka, które przylegają do kośćca tułowia i tylł 9 z przodu łączą się obustronnie z rękojeścią mostka, o tyle obie kośłmiedniczne obejmują szkielet osiowy i wraz z kością krzyżową twot 34 silry pierścień kostny, zwany m i e dn i c ą(peltis:ryc. 334-3391.
Kość miedniczna Kość miedniczna(os coaae):prawa i lewa, jest największą i najszerszą kością szkieletu. Jest to szeroka, spłaszczona, nieregularna koWzwężona w części środkowej, a poszerzona ku górze i ku dołowi. Każ 44 kość miedniczna składa się z trzech części, które dopiero u dorosłege.jęzą je 4 n 4 całość, a w dzieciństwie do okresu pokwitania są od siebie amie oddzielone warstwą chrząstki. Są to:k o ś ć b i o drow a, skieą-ąna ku górze i do tylu, kość kulszowa, skierowana ku dołowi i ę jytu, oraz k o ś ć łono w a, skierowana ku dołowi i do przodu. WszyQywte trzy składniki łączą się mniej więcej w środku kości miednicznej. g. -tronie zewnętrznej leży tu duży, głęboki dół-p a n e w k a(acetabująą-miseczka do octu, dcehm s ocet), objęta wysokim ostrym wałem ej-mym, zwanym r ąb ki em p a n e w ki(limbus ccetdbuli). U dołu jest**przerwany szerokim wcięciem(mcisurd ccetdbuli). W utworzeniu panewki biorą udział wszy***ietrzy składniki kości miednicznej:prócz tego kość kulszowa i kość***owa w, dolnej części miednicy ograniczają z każdej strony duży**wór, zwany otworem zasłonionym(formen obturaturn).Kość biodrowa Kość biodrowa(os ilium, kość skrętu kiszek:eileos s skręt kiszek)*stanowi największy odcinek kości miednicznej:składa się ona z dwóch części:trzonu i talerza:granica między nimi jest zaznaczona na stronie wewnętrznej kres ą łuk o wat ą(lince drcuctc). Trzon kości biodrowej(corpus ossis iliP)stanowi mniejszą, zgrubiałą, dolną część kości:wytwarza on górny odcinek panewki(ok, dwóch'piątych). Na powierzchni wewnętrzne j trzonu przyczepiają się*górne włókna zasłaniacza wewnętrznego, na powierzchni zew'nętrz n e j powyżej panewki-część mięśnia prostego dda. Talerz kości biodrowej(da ossis tlij)stanowi większą, spłaszczoną, górną część kości, która ogranicza bocznic miednicę większą. Odróż@4 amyna nim dwie powierzchnie:pośladkową i krzyżowo-miedniczną, 'śzebień stanowiący granicę górną talerza oraz dwa brzegi-przedni i tylny. Powierzchnia pośladkowa(fcies gluten), zewnętrzna, jest fał@ła, z przodu lekko wypukła, z tyłu wklęsła, przeważnie gładka. PoBBerzchniata służy za miejsce przyczepo trzech mięśni pośladkowych ł Bzy niezbyt silnie zaznaczone, chropowate kresy pośladkowe W 8 e@e glutede:gloutos s pośladek)odgraniczają ich pola przyczepo. Żóesa pośladkowa tylna(lince gluten posterior), najkrótsza ze? Kresa pośladkowa przednia(lmed@98 e@mterior)biegnie skośnie w poprzek talerza w kierunku od góry? PBzodu do tyłu i ku dołowi:między nią a kresą tylną i grzebieniem 9 B 4 rowym leży przyczep mięśnia pośladkowego średniego. Kresa 89 ił ad k o w a do In a(hnea puree interior), najsłabiej ze wszystkich corpus ossis iliuni.


Foramen nutrietom Ala ossis tlij(facies gluree)Unea gluteaanteriorlince glurea, poster i o r.Crista iliaca.
Spina iliacaposteriorsuperiorSpina iliacaposteriorinterior lncisura ischiadica major.lrcisura ischiadica minor z*.
Os ischii Tuber ischiadicurn.
Ryc.
334. Kość miedniczna prawa widziana od strony bocznej.Spina iliaca enterior SUDTIOF.
Spina Taca enteriorinterior lince arcuata-e, Eminenta iliopubica-----ąSulcus obturatorius e. Pecten ossis pubisTuberculumpubicum*Ramus superior.
ossis pubis Facies symphysialis'.
Ramus interior ossis pubis.
Os iliurn.
Foramen obturatum.
Labium internurnkoce intermejjy kśóstą'ł 88 um eegejj(88.Spina Tece interior SUDTIOF.
lince glutee interior Spina iliaca interior interior Facies I gnata Eminentia Topu bicaPossą acetabuliTu bercu lu m obło retort um*an*, e*pos*. Crista obturatoria'Tuberculum pubicum Ramus interior ossis pubis'.'Crista pubica, lncisura acetabuliv Foramen obturatum Ramus ossis ischii. Passa Taca(facies sacropeMnelCrista Taca.
Su/cus perag I enoidelis.
Fecies auricularis.
-Tuberositas iliece*.
Spina Taca post, su 5 ęś-----Spina Taca post, inflncisuraischiadica major*-Spina ischiedicłlncisura ischiadica minor ćY*'Corpus ossis ischiiTu ber ischiadicurn\hąjąus ossis isch 8.Ryc.
335. Kość miedniczna prawa widziana od strony przyśrodkowej.-ąznaczona, biegnie łukowato powyżej panewki od przedniego do tylj-ego brzegu kości, w miejscu, w którym kość jest najwęższa. Między ąpowierzchnia krzyżowo-miedniczna(fcies sdcropehmd), -wewnętrzna, jest u dołu odgraniczona od trzonu kości wymienioną wyżej kresą łukowatą. Powierzchnia ta jest gładka i wklęsła, tworzy do łw i o dr o wy(fossc ilidcd), który jest miejscem przyczepo mięśnia biodyowego. Ku tyłowi od dołu znajduje się nierówne pole, na którym możemy odróżnić dwa odcinki:odcinek przednio-dolny, uchowało wygięły, pokryty chrząstką, przeważnie włóknistą-powierzchnia uchowała(fcies duriculms), która łączy się stawowa z powierzchnią uchowają kości krzyżowej, i odcinek tylna-górny, silnie chropowaty-guzowatość biodrowa(tuberositcs iliacd), która służy przeważnie do przyczepo więzadeł krzyżowo-biodrowych międzykostnych oraz mięśnia najdłuższego, mięśnia biodrowa-żebrowego lędźwi oraz mięśnia wielodzietnego. Powierzchnia uchowała jest często otoczona od przodu i dołu bruzdą przypanewkową(sulcus pdrdglenoidchs), do której przyczepiają się głębokie włókna więzadła krzyżowo-biodrowego brzusznego(przedniego). Grzebień biodrowy(cristd ihccd)stanowi górny, zgrubiały brzeg talerza. Jest on wypukły ku górze i wygięty w kształcie litery S:rozpoczyna się wystającym ku przodowi, tępym kolcem biodrowym górnym prz ednim(spinu ilidcd mterior superior), a kończy się również tępym kolcem biodrowym tylnym górnym(spina ilidcdposterior superior). Na grzebieniu możemy rozróżnić trzy równoległe listewki:wargę zewnętrzną(ldbium eaternum), wargę wewnętrzną(Rbium mternum), między nimi zaś najsłabiej zaznaczoną kresę pośrednią(lined intermedia). Do pierwszej przyczepia się mięsień skośny zewnętrzny brzucha, mięsień najszerszy grzbietu i powięź szeroka uda:do kresy pośredniej-mięsień skośny wewnętrzny brzucha, a do wargi wewnętrznej--mięsień najdłuższy, mięsień biolrowo-żebrowy lędźwi, czworoboczny lędźwi, powięź biodrowa oraz mięsień poprzeczny brzucha. Z wargi zewnętrznej koło 5 cm od kolca łiodrowego przedniego górnego uwypukla się, macamy przez skórę, kwa ek oj o dr owy(aberculum iaacum\. B r z eg p rz e dn i talerza kości biodrowej jest wklęsły. Na jego końcach widzimy dwie wyniosłości przedzielone wcięciem. Wyniosłość Z(ma jest to opisany już kolec biodrowy przedni górny(spinu W@cc cnterior superior), stanowiący przednie zakończenie grzebienia Biodrowego:wyniosłość dolną stanowi tępy, guzowaty kolec bio 9 Jowyprzedni dolny(spinu ilidcd mterior interior). Dalej ku dołowi brzeg przedni przechodzi w trzon kości łonowej, tworząc wraz 8 oim wyni o s to ś ć b i o dr owo-łon ową(eminentic iliopubicd'). Do Blrony zewnętrznej kolca przedniego górnego przyczepia się mięsień'emmentia iliop ectmea.


naprężacz powięzi szerokiej i powięź szeroka uda, od strony ętrznej-mięsień biodrowy, a do wierzchołka-więzadło pach i mięsień krawiecki. Do kolca biodrowego przedniego dolnego pypia się mięsień prosty uda i więzadło biodrowa-udowe stawu ąWCĘO. Brzeg tylny talerza, krótszy niż brzeg przedni, ma również wyniosłości przedzielone wcięciem. Wyniosłość górna jest to 1-biodrowy tylny górny(spinu iliccd posterior superior), da go przyczepia się więzadło krzyżowo-biodrowe tylne:wyniosłośęstanowi kolec biodrowy tylny dolny(spina iliaed poste feriom. Dalej ku dołowi brzeg tylny przechodzi w głębokie we(kulszowe większe(incisurc ischiadicd major). Kość kulszowa Kość kulszowa(os ischii, ischion s biodro, pośladek)tworzy i dolny odcinek kości miednicznej. Odróżniamy w niej trzon oraz Trzon kości kulszowej(corpus ossis ischii)tworzy nieco więc dwie piąte panewki. Na swym brzegu przednio-dolnym, pod wet panewki, na górnym brzegu otworu zasłonionego znajduje się mały guzek zasłonowy tylny(tuberculum obturutorium*i*s). Z brzegu tylnego trzonu sterczy ku tyłowi wydatny kolec s z o wy(spina ischiadicc). Powyżej kolca znajduje się, jak wyżej mniano, we jęcie kulszowe wie ks z e(incisurd ischiddicdponiżej zaś, między nim a guzem kulszowym(tuber ischiadwcięcie kulszowe mnie j sze(mcisuru ischiadica mino powierzchni zewnętrznej kolca kulszowego przyczepia się miesi żniaczy górny, do powierzchni wewnętrznej-mięsień guziczrtomiast do wierzchołka kolca jest przytwierdzone więzadło krz-kolcowe. Więzadło to zamyka wcięcie kulszowe większe, 4 otwór tej samej nazwy-otwór kulszowy większy U ischiddicum mqjus:ryc, 3411, przez który przechodzą:mięsień kawały, tętnice, żyły i nerwy pośladkowe górne i dolne, nerw wy, nerw skórny tylny uda, tętnica i żyły sromowe wewnętrzWnerw sromowy. Z otworów tych nerw i naczynia pośladkowe g 4 gną nad mięsniem gruszkowatym, reszta zaś-pod nim. Wcięci szowe mniejsze, bardziej płytkie niż poprzednie, pokryte jest cwłóknistą, jest ono zamknięte więzadłem krzyżowo-kolcowy@4 żowo-guzowym, które tworzą otwór kulszowy mniej sYmer ischiadicum minus):przez otwór ten biegnie ścięgno za**wewnętrznego, nerw sromowy i naczynia sromowe wewnętrzne'Poniżej wcięcia kulszowego mniejszego gruby odcinek trzoWtu tró(ściennego ostrosłupa zbiega prawie pionowo ku dołowi JPowierzchnie zewnętrzna i wewnętrzna tego odcinka są gławierzchnia'tylna natomiast jest chropowata, wyniosła i twe kul s z o wy(tuber ischiadicum), wysłany tkanką tłuszczow 4 P ną:w pozycji siedzącej miednica opiera się na tych guzach o P 9.yggxłr)u S.
W.
M, gemelłus sup.
, jrnarnbhOOSUS', biceps femoris', sernitendirosusedratus femorisildu efor mag n u s.c.
336.
M, latssirnus dorsi.
jjg 7 j 3 ĘGł 4\sę.
M. obliquus externus abdominis.
\M, obturatorius externus.
z M. tersor fasciae latae.
s, fj ąęąyjyjyj yjgs.
s--M. gluteus minirnus.
-M. rectus femoris.
-M. pectneus.
-M. rectus abdominis.
M. pyramidelisć:M, adductor longus--M. adductor breyis-M. gracilis.Kość miedniczna prawa z przyczepami mięśni.
Widok od strony bocznej(schemat).
kulszowego przyczepia się więzadło krzyżowo-guzowe i kilka ółścięgnisty, półbłoniasty, dwugłowy uda, bliźniaczy dolny, czny uda i przywodziciel wielki). Ao 4 ci kulszowej(remis ossis ischii)stanowi spłaszczoną, 'cienłeiKości, która odchodzi od dolnej części trzonu prawie pod FosWm i biegnie przyśrodkowo oraz do przodu łącząc się z ga 4 Kości łonowej. Powierzchnia zewnętrzna gałęzi jest 8 i służy za pole przyczepo dla części zasłaniacza zewnętrzne 9 włókien mięśnia przywodziciela wielkiego:do p o w i e rz 96 Oę 1 r z n e j przyczepia się zasłaniacz wewnętrzny i mięsień J głęboki krocza.Kość łonowa 989 wa(os pubis)stanowi przednią część kości miednicznej i łonowej(corpus ossis ąubis)tworzy mniej więcej jedną 9 [e-mail]środkowo i nieco do przodu od panewki znajćYY@i o sto ś ć b i o drow o-łonowa(eminenŃc iliopubiccj), .


M, obliquus internus a bdominisM, transversis-a bdo*n*. M. iliacus-.
M. srtoriusó.
ectus femoris.
*, pec*eus.
M. levator ani.
W.
iŻył'1.
***, śó'V 386 cj.
M. quadratus lumborum.
łVł TBClpr gęg.
-M. obturatorius ioternus.
-M. coccygeus.
M. gemellus im.
-M, transyersus perineipłotu ndusM, ischiocayernosusRyc.337. Kość miednicznia prawa z przyczepami mięśni.
Widok od strony przyśrodkowej(schemat).
utworzona wspólnie przez kość łonową i biodrową.
Na powierzę wewnętrznej trzonu leży część przyczepo zasłaniacza wewnętrznego Gałąź górna kości łonowej(rdmus superior ossis pubis)odchodzi trzonu i kieruje się do przodu, ku dołowi i przyśrodkowo, gdzie w pśszczyżnie pośrodkowej łączy się z kością strony przeciwległej:ma@kształt mniej więcej trójściennego ostrosłupa, który ku przyśrodł(zwęża się i spłaszcza. Powierzchnia tylna jest gładka i J@wklęsła.
Powierzchnia górna, z lekka siodełkowata wyZWĘzwęża się ku przyśrodkowi. B r ze g tylny tej powierzchni wyslępWw postaci ostrego grzebienia(pecten ossis pubis), który ku 189 przedłuża się w kresę łukowatą:grzebień kości łonowej, kresa łu@8 ta wraz z linią biegnącą między powierzchnią miedniczną a pods@kości krzyżowej(w jej częściach bocznych)i wzgórek wytwaioĄlkresę gr anie z rą(lince termmdlis), która oddziela miednicę WWĘszą od miednicy mniejszej(ryc. 345).
B rzeg p r ze dni powierzchni górnej ciągnie się od wcięcia panefki:jest on słabo zaokrąglony, wklęsły i kończy się w pobliżu płaszsfzny pośrodkowej małym, ale wyraźnym guzki em łonowym(8(86.y ą pubicuO, do którego przyczepia się więzadło pachwinowe:ggjąjowyjest punktem orientacyjnym dla miejsca wyjścia przepuąehwinowychi udowych:pierwsze znajdują się powyżej i przyjjwwo, drugie poniżej i bocznic od tego guzka, ąęierzchnia dolna przechodzi bocznic w bruzdę zasłono-jjgeus ob(urdtorius), która biegnie skośnie w kierunku bocznym, 7, 'ją oraz ku górze i kończy się na powierzchni wewnętrznej kości. y'jrzeg między powierzchnią dolną i tylną skierowany ku dołowi, grzebień zasłonowy(cristd ob(ur@orid), ma mały guzek%jarowy przedni(uberculum obturdtorium mterhs). Gałąź ą kończy się przyśrodkowo owalną, chropowatą p o w i er z eh ni ąjjjeniową(fcies sgmphgsidlis)dla połączenia z kością łonową tony przeciwległej, X gałęzi górnej przyczepia się kilka mięśni. Ra powierzchni dolnej gacie górna-przyśrodkowym przyczepia się mięsień przywodzieielet bardziej bocznic od niego-część zasłaniacza zewnętrznego. Na wierzchni górnej i na grzebieniu kości łonowej przyczepia się tnie grzebieniowy, a bardziej przyśrodkowo od niego na tej samej porzchni-mięsień prosty brzucha i mięsień piramidowy. Na poerzchnitylnej znajduje się pole przyczepo dla części zasłaniacza weętrznegoi dźwigacza odbytu. *ałąż dolna kości łonowej(rdmus interior ossis pubis)stanowi wąsipłaską część kości, która biegnie od przyśrodkowego końca gałęzi mej ku dołowi oraz bocznic i łączy się z gałęzią kości kulszowej. izeg przyśrodkowy tej gałęzi jest odchylony nieco bocznic w kształcie:zebienia zwanego kresą łonową(cristc pubicd), do której przyepiasię odnoga prącia czy łechtaczki i mięsień kulszowa-jamisty. Do wierz chn i z ewnętrzne j gałęzi w pobliżu jej brzegu przyśrodOwegoprzyczepiają się mięśnie:smukły, przywodziciel krótki i przy:odziciel wielki, dalej zaś na tej samej powierzchni część zasłaniaczawnętrznego. Na powierzchni wewnętrznej znajduje się pole oczepu części zasłaniacza wewnętrznego i mięśnia poprzecznego gbokiego krocza. Panewka panewka(acetmuhm)leży na zewnętrznej powierzchni kości nuedłtsznej:jest to głęboki dół kształtu kulistego, utworzony w części łóóśrodkowej przez kość łonową, w części górnej przez kość biodrową 8 części dolnej przez kość kulszową. Wgłębienie to objęte jest wysowałemkostnym, u dołu przerwanym szerokim wcięciem p ane**i(mcisurc acetabuli). Do wolnego brzegu panewki jest przytwierŚ 9@ychrzęstna-włóknisty pierścień, obrąbek panewkowy(la***deetatulare), który w przebiegu nad wcięciem panewki nosi naśswięzadła poprzecznego panewki(ligdmenhm transfer'obrąbek stawowy(labrum glenoidedle).KOK.


sum dcetcbuli), przekształcając je w otwór.
Wcięcie panewki pydo okrężnego, chropowatego dołu panewki(fossd dcetabujdojącego się na dnie panewki. Dół ten o bardzo cienkiej śmąotoczony od strony przedniej, górnej i tylnej podkowiastą, wkjąwierzchnią stawową, tzw. powierzchnią księżycowatąluneta). Panewka służy do połączenia stawowego z kością uda Otwór zasłoniony Otwór zasłoniony(fórdmen obhrmum), dużych stosunkowo ęrów, kształtu trójkątnego lub owalnego jest ograniczony kością wą i łonową. Brzegi jego są ostre z wyjątkiem górna-boczneggdzie przebiega bruzda zasłonowa:do brzegów tych przyczecienka, lecz mocna błona zasłonowa(membraną obturGórne pasma tej błony nie dosięgają górna-bocznego brzegu lecz rozpięte są między guzkiem zasłonowym przednim, położoągrzebieniu zasłonowym kości łonowej, a guzkiem zasłonowym położonym na brzegu przednio-tylnym trzonu kości kulszo wcięciem panewki. W ten sposób górna-boczny kąt otworu zasłogo nie jest zamknięty przez błonę:tworzy on k an a ł z a słono ndlis obturmorius), ograniczony bruzdą zasłonową i opisanymi mi włókien błony zasłonowej. Przez kanał ten wychodzą z mi naczynia i nerw tej samej nazwy. Struktura.
Kość miedniczna składa się z warstwy istoty gąbczastej, zawartej dwiema warstwami istoty zbitej. Tylko w zagłębionej części dołu biodrowego dnie panewki brak jest istoty gąbczastej i miejsca te wskutek tego są cienkie i pCBjĘCC. Masy kostne na granicy miednicy większej i mniejszej są najsilniej rozwinięte:no też tę część głównym słupem oporu(ryc. 330.
Oprócz tego brzegi talerzy kdrowych, tak sarno jak brześrów zasłonionych, są bardzo nione. Pasma osteonów bienolegle do brzegów kości i w ku podłużnym głównego sługi pola, objęte ramami kostndo przyczepów mięśni. Bwgżywcze są rozrzucone po całe kości.
Rozwój kości miednicznej nie obręczy miednicznej o 4 na podstawie trójpromieniochrzęstnej, która z przodu włóknistą łączy się z pbWstromą, a do tyłu obejmuje kości krzyżowej. Na 188 chrzęstnym występują trY punkty kostnienia:dla koścł.***słup oporu\\.
Xór łX.
Ryć.
338.
Przebieg linii opor 9 miednicznej prawej.
Wi 4 oK przyśrodkowej:wg Hennie.
j asmym Wgodniu, kości kulszowej-w czwartym miesiącu i kości łonowej-w jjtesiącu życia płodowego. Te trzy punkty rozrastają się bardzo i wytwarzają też ęa w której aż do okresu pokwitania są oddzielone warstwę chrząstki w kształcie*w trzech ramionach tej warstwy wytwarzają się, u dziewcząt wcześniej(ok. 10'j ęhłopców później(w 12-13 roku), odrębne punkty kostnienia:między kością ąj ą kością łonową powstaje tzw. k o ś ć p ane w ki(os ccetabuli), w dwóch pozoyęąmionach liteĘ Y powstaję tzw. punkty kostnienia nasad panewki(epiphgsesQjg. Zlanie się trzech głównych składników i powyższych dodatkowych punktów jaga odbywa się wpierw(w 4-6 roku)między gałęzią kości kulszowej i gałęzią yjsci łonowej, a następnie w panewce(w 12-18 roku). Na uwagę zasługuje, że w gtóre opiera się na głowie kości udowej podczas słania czy chodzenia, ulega całjąjuskostnieniu dopiero w końcu okresu pokwitania. Tym samym miednica w tym jw może jeszcze wzrastać i powiększać się. Obie części kości miednicznej, górna jgogą mieć różną tendencję rozwojową. Tym się tłumaczy, że u kobiety z wąskimi jet a więc z bardziej męskim ustaemtalerzy kości biodrowych, miednica ąza może mieć wymiary prawidłowe. gL-15 roku życia powstają dalsze, dowepunkty kostnienia, które modelują zny kszJaB kości. I tak powstają punąkolca przedniego dolnego, kolca kulguza kulszowego, dla grzebienia wego(epiphgsis mdrgmalis), wreszcie 20 roku życia punkty kostnienia w podłonowym(p. dalej)i dla guzka łoi. Dla wszystkich tych punktów kostmożnazastosować regułę, że im późne występują, tym krócej pozostają saielne. Najdłużej zachowuje swą sanno ość punkt kostnienia dla grzebienia nwego, bo aż do 21-25 roku życia. zawiązki kości miednicznych wskuiedorozwojumogą nie łączyć się z u w płaszczyźnie pośrodkowej. Obie łonowe są wtedy przedzielone szeroką 4, wypełnioną tkanką łączną, przyJóącstosunki u niektórych ssaków. ozwój ten łączy się z wadami rozwal pęcherza i przedniej ściany brzucha.yyy ócj.
Ryć.
339. Punkty kostnienia kości miedlllCZOCj.
Miednica Połączenia miednicy 44 wchodzące w skład miednicy, tj. kość krzyżowa i obie kości@zne, łączą się w jeden mocny i sprężysty pierścień kostny:wy@4 one z tyłu dwa stawy płaskie-krzyżowo-biodrowe, z przołpojeniełonowe. Dochodzi do tego szereg połączeń więzozrostołlóresłużą czy to do wzmocnienia stawów, czy do zamknięcia łów i wcięć kości miednicznej. lenie łonowe(sgmphgsis pubicc').
Powierzchnie spój eniowe kości eh, pokryte cienką warstwą chrząstki szklistej, łączą się z płytPBVgsis ossium pubis.X Fi F 7.


ką chrząstkiwló-knistej-krążkiem międzyłonowyą ąterpubicus'), **ubość jego na stronie zewnętrznej(ok, j gwiększa niż na-stronie wewnętrznej, gdzie brzegi kości barąąsiebie zbliżają:tym samym przekrój poprzeczny tej płytkt wjma w płaszczyżmie poziomej kształt trójkątny. Krążek na swej pCiwierzchni zewnętrznej jest pokryły warstwą krzyżująąękleń, które zrastają ssie z włóknami ścięgnisWmi przyczepo obu mięśni proęęwco wydatnie wzmacrua spojenie łonowe. Spojenie łonowe wewnątrz krążgąwego zawiera prawi e stale małą, szczelinowatą, podłużnie ustawioną jąnjj-yczalnie powstaje ona przez rozpuszczenie i wchłonięcie chrząstki włóknistet Qzywałaby ta okoliczmość, że występuje ona po 1, a często nawet po 2 roku żyw wysłana błoną nnaziciwą. To występowanie jamy stawowej wewnątrz spojeąją.
przemawiałoby za Ęzm, że mamy tu formę pośrednią między połączeniem estowym a połączeniem maziowym. Kąt zawarty nuędzy gałęziami dolnymi kości łonowych-kęł o n o wy(angulŁs subpubicus)u mężczyzn jest ostry, a spoję kle:u kobiet spajenie jest niskie i dolny brzeg jego jest luko krąglony. Zbieżeiy przebieg gałęzi kulszowych i gałęzi dolny łonowych wytwarza łuk ł on o wy(mens pubis). Spojenie łonowe wzmacniają dwa więzadła.
Więzadło łgórne(ligamen tum pubieum superius)stanowi górną warstw ma, rozpiętą między guzkami łonowymi. Wi ę z a dł o łon oww a 1 e(ligdmentzam drcumum pubis)jest utworzone przez pasrżniste biegnące wzdłuż dolnego brzegu spojenia od gałęzi dolne kości łonowej des drugiej i zrośnięte z krążkiem mlędzyłonoStaw krzyżów o-biodrowy. S 1 aw krzyż owo-b i o drowy'lufo sdcroilidcc)jest stawem płaskim, utworzonym między stapowierzchniami uchowatymi kości krzyżowej i kości biodrowChrząstka stawów a jest znacznie grubsza na powierzchni uchowatej kości niż biodrowej. Na k***i biodrowej występuje przeważnie chrząstka wlókJsJBkrzyżowej tylko wacstwa powierzchowna jest zbudowana z chrząstki w 84 tymczasem warstwyó głębokie tworzy chrząstka szklista. Jama stawowa szczelinowata.
Silnie napięta i krótka torebka stawowa przyczepia się 4 o 9 wierzchni stawowycAL jest ona, wzmocniona silnymi więzadłami krzyżo 988@brzusznymi, grzbietowymi i międzykostnymi. Dzięki nim ruchomość sla@9 i ograniczona i z tego powodu w wieku starczym może nastąpić zrost ko 4 ci 8 sztywnienie stawu, cnkglosis). Pomimo tej nieznacznej ruchomości spojeoe 4 krzyżowo-biodrowe stanowią ważną ochronę pierścienia miednicy:osłab@Wwstrząs w czasie cha-dzenia, biegu czy skoków. Więzozrosty miednicy(ryć.
340-3431.
I Więzadła wzmacniające staw krzyżowo-biol Więzadła krzyżowo-biodrowe brzuszne(lig@@e 86 licea teatralia)występują w postaci licznych, cienkich p 84 gych powierzchrcię miedniczną części bocznej kości krzyżoBlgiem przednim p-owierzchni uchowatej kości biodrowej?lamina fibro carti-lag inea unterpubica?angulus pubis?ligamenta sacroićiacd anteriora.K 9 R.
i ie 4.
*WQV 4 naje k 79 żMŃ/.
ale**ŻC@.
W sacroiliaca posteriork.
Ugamentum i li ol u mbele.
z.
i I I Membrana obturetoria Tuber ischiadicum.
lig, lorgitudfrale enterius.
Ligą, sacroiliesca.
yertralia.
promontori urn.
promontori urn-lig, sacrotubsrale-e-lig, sacrospiriale.
Symphysis pe biec.
We 340.
Więzadła prawej połowy miednicy widziane od przodu. Ba krzyżowo-biodrowe grzbietowe(ligdmentc sdF@ors@(id')tworzą szereg pasm, niezbyt ściśle od siebie odd*ieie 2 o 4 cychpo stronie tylnej stawu z okolicy grzebienia krszyAedniegoi bocznego skośnie ku górze do talerza kości bimdieprzyczepiają się na przestrzeni od górnego do dolnego kolwegotylnego. 9688 pasm, biegnąca głębiej i bardziej skośnie, nosi nazwę więza siła**eć), część dolna, biegnąca bardziej powierzchownie i bardziej suoniałFżowo-biodrowego grzbietowego długiego(ligdmenhm sarsalelongum'\9(8 Krzyżowo-biodrowe międzykostne(ligcmerud 9.


Ugarnemum-iliol u miele.
ligarnenta sacroilieca doralie.
Fora men ischiadicum rnejus.
li genem u msacrospinałeForemce, ischiadicum minus liga memu m sec lotu borcie.X-X-e.
Processus felciforrnis.
Zona orbiculeris.
8 Śp(DA iliąęą.
-ŚDOM ilhęą'Dół, irf, .
Lig arnentojjiliofemoriUgarnemu zścńb.
Ryć.
341. Więzadła prawej połowy miednicy widziane od tyłu. zowatością krzyżową i biodrową.
Występują one w postaci króti mocnych pasm łącznotkankowych, które krzyżując się stwarzają bdzo mocne połączenie ściany miednicy. Więzadła te są całkowicie pękryte więzadłami krzyżowo-biodrowymi grzbietowymi i są z nimi śnięte. Więzadło biodrowa-lędźwiowe(ligdmentum iliolumbd(elf wnież wzmacnia staw krzyżowo-biodrowy. Stanowi ono mocne, p(kle pasmo włókniste rozpoczynające się na wyrostkach poprzecznczwartego i piątego kręgu lędźwiowego:część włókien kieruje sić 8 do tylnej części grzebienia biodrowego:część druga, większa, przóKpia się na powierzchni wewnętrznej talerza kości biodrowej i 08 wierzchni górnej części bocznych kości krzyżowej. 2.
Więzadła łączące kość krzyżową z kością kulsze W ięz a oto kr zy żow o-guz ow e(ligamentum sacrotuberal)poczyna się wachlarzowato i biegnie od kolca biodrowego tylne@P 8 nego i dolnego, od brzegu bocznego kości krzyżowej i od dwóch nych kręgów guzicznych:przeważnie w górnej części jest ono 86 złączone z więzadłami krzyżowo-biodrowymi grzbietowymi. W?jego zdążają zbieżnie ku dołowi, do przodu oraz bocznic i pocę.ForamenąBhiadicum rnejus.
liga memu msacrospineleLiga memu msac lotu bera I eóramen ichiadicum minus.La bru rn acetabu lace.
Passa acetabuliAceta bułom Oacies luneta).
Liga meritum ITBOSMTSJOY aceta buli.
8-ją Jg-.
ą 4 sś 1 łYĄil. . ć***8 ę K 8.
bxęsc.
Ryć.
4. Lewa połowa miednicy z więzadłami.
Widok od strony prawej.
Spina Taca enterior interior.
Canalis obturatori us Tuberculurn pu bieg m.
Promontorium.
Ugementa sacmiliaca ventralia.
Ugarnentum irg ujecie.
Canelis obturatorius.
Facies symphysielis.
Membrana obturatoria.
Ligamenturn pubicum superius.
-Discus interpubicus.
Tuber)Membrana Ligamentumischiadicum obturatoria arcuatum pubisRyc.343. Prawa połowa miednicy z więzadłami.
Widok od strony prawej i od dołu.


poszerzając się przyczepiają się do brzegu przyśrodkowego guza ku(szowego. Wąskie pasmo zdąża dalej wzdłuż przyśrodkowego brze gałęzi kości kulszowej tworząc tzw. wyrostek sierpowaty(prąc cessus fdciformis):między nim a kością kulszową znajduje się roweĘw którym biegną:nerw sromowy i naczynia sromowe wewnętrzne ąswej drodze przez otwór kulszowy mniejszy do dołu kulszowa-odbył niczego. Więzadło krzyżowo-guzowe jest przebite kilkoma gałązka tętnicy pośladkowej dolnej:jego powierzchnia tylna jest miejsce przyczepo mięśnia pośladkowego wielkiego. Więzadło krzyżowo-koi co we(ligmenhm sdcrospmdle)leg znacznie ciensze niż poprzednie. Rozpoczyna się ono na brzegu bocz rym części dolnej kości krzyżowej i na górnych kręgach guzicznycbiegnie bocznic do przodu od więzadła krzyżowo-guzowego i zwężają(się przyczepia się do kolca kulszowego. Powierzchnia wewnętrzna tegwięzadła przylega do mięśnia guzicznego, z którym jest ściśle zwiążą. na.
Tym samym więzadło to wraz z kością guziczną i kolcem kulsz wym bierze udział w utworzeniu dna miednicy. Oba te bardzo silne więzadła, stanowiące przypuszczalnie pozostłość mięśni ogona, zamykają miednicę i przekształcają wcięcia kulsz we w otwór kulszowy większy(foramen ischiadicum maj i otwór kulszowy mnie j szy(formen ischicdicum minus). Przoba przechodzą mięśnie, naczynia i nerwy(s.
864). 3. Błona zasłonowa i więzadło pachwinowe.
Błona zasłonowa(membraną obturdtorid)stanowi przegrodę łcznotkankową, powstałą przypuszczalnie z powięzi mięśniowych:zmyka ona otwór zasłoniony i wraz z jego kostnymi brzegami służy pole przyczepo dla zasłaniacza zewnętrznego i wewnętrznego(ryć. 34343).
Więzadło pachwinowe(ligdmentum mgumdle)występuje postaci mocnego, okrągławego pasma łącznotkankowego, które bieod kolca biodrowego przedniego górnego do guzka łonowego. Daje ono wyczuć poprzez skórę jako twarda listewka i widoczne jest z ze nątrz jako tzw. bruzda p achwinowa(sulcus mguindlisS. Nie jto więzadło samodzielne, lecz utworzone przez włókna ścięgniste br gu dolnego mięśni bocznych brzucha(mm, skośny zewnętrzny i we(nętrzny brzucha, m. poprzeczny brzucha). Do dolnego brzegu więzaprzyczepia się powięź szeroka uda, która powoduje wypukleniewięzadła ku dołowi. Od końca przyśrodkowego więzadła odchodzą włókna rozbieżnie(grzebienia kości łonowej wytwarzając małe, trójkątne pasmo, w i ę(dło rozstępowe(hgcmentum lacuncre). Więzadło pachwino wraz z brzegiem przednim miednicy(wcięcie biodrowa-łonowe, m@4 ru iliopubicdć)ograniczają przestrzeń(lccund communis)stanoWwrota dla przejścia mięśni, naczyń i nerwów z jamy brzusznej na W czynę dolną(ryć, śIO).Budowa miednicy pierścień kostny utworzony przez kość krzyżową, guziczną i obie koą:miedniczne obejmujemy wspólną nazwą mi e dn i c y(pehis). Pierśjeńten jest wł 4 czony między kręgi ruchome kręgosłupa, które dźwiga ąęaz z masą całego ciała, a kończyny dolne, na których spoczywa:jest ją mocniejszy i masywniej zbudowany niż ściany czaszki czy klatki jersiowej. Miednicę dzieli kresa graniczna na dwa odcinki:górny, jjjższy i szerszy, zwany miednicą większą(pehis major), i dolny, węższy i węższy, zwany miednicą mnie j szą(pehis minor). Miejjjeawiększa jest szeroko otwarta ku górze i do przodu:jej ścianę tylyjtworzy lędźwiowy odcinek kręgosłupa, ściany boczne-oba talerze wści biodrowych. Bierze ona udział w wytwarzaniu ścian jamy brzusznej Miednica niniejsza jest ograniczona od tyłu kością krzyżową i guzięzną, z boków-kośćmi kulszowymi i częścią kości biodrowych, od przodu-spojeniem i kośćmi łonowymi. Tylna ściana miednicy niniejszej jest zatem najdłuższa, przednia-najkrótsza. Miednica niniejsza stanowi właściwą j amę miednicy(cmitcs pelmsS lub, lepiej, kanał miednicy(cmmis pelmsS. Otwór górny miednicy mniejszej, ograniczony kresą graniczną, nazywamy we j ś c i em albo w c ho demmiednicy(dditus pelms), albo otworem górnym miednicy(cperturd peltis superior). Wy j ś c i e lub wy c ho d mi e dni cy(eacituspelms), czyli otwór dolny miednicy(cperturd pelms interior)jest ograniczony dolnymi gałęziami kości łonowych, gałęziami kości kulszowych, więzadłami krzyżowo-guzowymi i wierzchołkiem kości guzicznej. U obu płci jama miednicy niniejszej ma kształt odcinka stożka:u kobiet odciętego bliżej podstawy, u mężczyzn zaś bliżej wierz, chałka. U kobiet zatem miednica niniejsza jest większa, szersza i praóecylindryczna, u mężczyzn wąska i lejkowata. Oczuwalność.
Miednica kostna jest otoczona mięsniami i tkanką tłuszczową, tak że:VWo niektóre jej części są wyczuwalne przez skórę. Jednym z ważniejszych punktów(jóWacyjnych miednicy na żywym jest kolec biodrowy przedni górny:jest on**o często widoczny, stale zaś wyczuwalny. Idąc wzdłuż grzebienia biodrowego ku W 88 i natrafiamy z tyłu na niewielkie wpuklenie(dołek lędźwiowy dolny boczny), gdzie***we wyczuć kolec biodrowy tylny górny. Dołek ten jest często widoczny:?
@@Ższyzn, prawie stale u kobiet:leży on na wysokości stawu krzyżowo-biodrowego. jP 9 Wm punktem kostnym jest również guz kulszowy, który można wymacać po 9 więsień pośladkowy wielki. Na kości łonowej daje się wyczuć poprzez mniej lub 9?óe go. Granica górna owłosienia łonowego sięga u kobiet zazwyczaj nieco powyżej 9 Wzegu. Podskórne skupienie tłuszczu wytwarza w tej okolicy wz górek łon owy 88@bis), ograniczony od góry poprzeczną bruzdą skórną. Od spojenia ku dołowi F 9:wyczuć k ąt p o d łonowy lub łuk ł o nowy. Punktem orientacyjnym jest wre 89 Kolec kulszowy, który daje się wymacać przez odbytnicę i pochwę. Poza Wm?9@8 zyzny przez odbytnicę, u kobiety przez pochwę możemy wyczuć prawie wszystkie 9 kładniki kanału miednicy. ł 9 zczyzny i wymiary-miednicy.
Wyczuwalne punkty kostne miednicy pozwalają na 9@e wymiarów, które u kobiet mają wielkie znaczenie. Na ich podstawie bowiem 9 W wnioskować, czy jama miednicy jest dostatecznie wielka dla przejścia główki pło.


Promontorium s.
Spina Taca am. sup.
Spina iliaca ant, im.
Conjugata aratomicaConjugataveta Conjugata diagonalis.
lnclinatio pewis.
Z Z yO 5.
***, t**6 jcj(??!
Ącję'syY, ?łzŚs!óŻsQ::.
******sĘą, eć-Bss-.
g-, co-8.
y zł.
-Płaszczyzna pr.
Płaszczyzna ci.
Płaszczyzna.
Oś miednicy.
Ryć.
344. Miednica żeńska, połowa prawa widziana od strony lewej:zaznaczone wym ry proste.du podczas porodu.
Szczególne znaczenie ma przy tym wielkość i kształt miedmniejszej. Odróżniamy następujące płaszczyzny i wymiary(ryc, 344 i 346 c 1. Płaszczyzna wejścia albo wchodu miednicy(planum aditus pelms)binie przez kresę graniczną, oddzielając miednicę większą od niniejszej. Odróżniamy 1 otworze górnym miednicy(dperturd pelms superior):1)sprzężną anatoc z n ą(conjuguc muomica), odległość wzgórka(promontorium)od górnego brzegu lenia łonowego w płaszczyźnie pośrodkowej:2)wymiar poprzeczny(didmnstersd), największa odległość między dwoma punktami kresy granicznej w płaszżnie czołowej:3)wym i a r s k o sny(diameter obijana), odległość stawu krzyżowo-birowego od wyniosłości biodrowa-łonowej strony przeciwległej. Odróżniamy pierwszy, skośny prawy, rozpoczynający się od prawego stawu(przebiega jak fr, dcgrme-dccentus gratis), i wymiar drugi, skośny lewy, rozpoczynający się od lestawu i krzyżujący wymiar pierwszy(przebiega jak docent aigu-dccentus ccuhs), on przeważnie nieco mniejszy niż pierwszy. Oprócz sprzężnej anatomicznej odróżniamy wymiar prosty(diameter recto)sprzężną wejścia(conjugm teru s. obstetricd:obstetria-akuszerka), najkrćodległość wzgórka od spojenia:wymiar ten osiąga spojenie nieco poniżej poprze wymiaru. Na osobie żywej wymiary te nie mogą być bezpośrednio mierzone, dlalegebieramywymiar przekątny(dicmeter dicgondlis)lub sprzężną przek 4(conjugatd didgonclis), odległość wzgórka od dolnego brzegu spojenia w płaszcz pośrodkowej:pomiaru tego dokonujemy przez pochwę, wprowadzając do niej Pśrodkowy i wskazujący(badanie ginekologiczne). Il.
Płaszczyzna próżni miednicy(plenum cmplitudmis pehis)biegnie Ppołowę wysokości spojenia łonowego, przez środek panewki stawu biodrowego oraAdzy drugim i trzecim kręgiem kości krzyżowej. Ul.
Płaszczyzna c leśni miednicy(plenum mgustide pehis)biegnie przeWniższy punkt spojenia, przez końce kolców kulszowych oraz przez wierzchołek 8(krzyżowej.pjąszczyzna wyjścia albo wychodu miednicy(plenum eains pelris), 1. . jata i WWB, pjzecho 9 zi przez dolny brzeg spojenia łonowego, przez guzy kulszowe%-z wierzcholeK łości guzlcznej:obie płaszczyzny przecinają się dachowato wzdłuż(gŃ-lęgnącej@g 4'guzami Kulszowymi. W obrębie obu tych płaszczyzn albo w'ją-arze do lOóm miednicy(Qerhrd peltis interior)odróżniamy:wymiar pro'?7 ą', ':wymiar paprz eczay(@@we(er trunsaersd), odległość między guzami kulszo ęyęmljąyeeiętnewielkości powyż:zych wymiarów miednicy są u mężczyzn o 1-1, 5 mniejsze Q j kobiet, u których wynosą około:wymiar poprzeczny wejścia 13, 5 cnnęĄęzyżnawejścia llJłeO węyrniarskośnywejścia l 25 ernĆj-ęążnaprzekąlna lOcm wymiarprostywyjścia 95-IZ, 5 eą(wymiar poprzeczny wyjścia I I. O cmpązą powyższymi wymiarami miednicy mniejszej stosujemy również niektóre wymiary egnicy większej, z których najważniejsze są:j Nąj większa szerokość miednicy(distantid cristarumS:bezpośrednia odlejąćmiędzy obu najbardziej bocznic położonymi punktami grzebieni biodrowych:wysiona przeciętnie 28-29 cm. *, z.
Szerokość międzykolcowa miednicy(distmtid spmarumS:bezpośrednia egłość między kolcami biodrowymi przednimi górnymi. Wymiar ten wynosi przeciętge 25-26 cm.
*3, S zer ok o ś ć mię d z y krę 1 ar z o w a(dżstdntid trochdnutericdS:bezpośrednia odleźć między obu najbardziej bocznic położonymi punktami krętarzy większych. Przemy wymiar wynosi ok, 31 cm.
4.
Sprzęże a zewnętrzna(conjugma eartezndc bezpośrednia odległość krawędzi edniej górnego brzegu spojenia od wierzchołka wyrostka kolczystego piątego kręgu iowego. Wielkość przecięna wynosi 18-2 I cm.
oza wymienionymi wymiarami zwracamy również uwagę na linię łączącą punkty owe wszystkich wymiarów prostych. Linia ta stanowi o ś m i e d n i cy(aais pehis).
to linia biegnąca mniej więcej równolegle do krzywizny kości krzyżowej, do przodu@ła, wzdłuż której przez kanał miednicy przesuwa się część przodująca rodzącego płodu. W większości porodów częścią przodującą jest główka.
Na 100 porodów 968 położeniu główkowym.
Wymiary miednicy kobiecej są dostosowane do wymiarów 8 płodu. Najwi*ksza długość czaszki noworodka od bródki do potylicy(dicmeterBoccipitchs)wynosi przdętnie ok, 13, 5 crn:czaszka płodu przed urodzeniem jest tle wydłużona, najwi*kszy wymiar poprzeczny między guzami ciemieniowymi eter biparietalis)wynosi 9, 5 cm:do tych wielkości dostosowane są wymiary miedBBażniejszymwymiarem miednicy mniej szej jest sprzężna wejścia, która, jak wspoW 9. przeciętnie wynosi u kobiety ok, li cni.
Jeżeli wymiar ten jest mniejszy niż 9 czasie porodu mogą występować trudności:wymiar poniżej 6 cm stanowi już Bl:lną przeszkodę dla porodu. Główka płodu przechodząc przez kanał miednicy Wie obrót o 9 O', ustawiając się swym najdłuższym wymiarem strzałkowym zawsze Bajwiększego wymiary miednicy mniejszej. W płaszczyźnie wejścia jest to wyP 9 p*zeczny, w płaszczyźnie wyjścia-wymiar prosty(strzałkowy). Z chwilą łOeW 89 Awą częścią najgłębszą dosięga dna miednicy, obraca się poprzez pierwszy(lewy)P 9'skośny ustawiając się wzdłuż wymiaru prostego. eOia i zwężenie miednicy.
Podobnie jak cały ustrój, również miednica wykazuje Fale stosunki asymetryczne. Dostrzegamy je czy to obserwując wejście miednicy, Póienie spojenia w stosunku do płaszczyzny czołowej, czy położenie kości guziczH 9 Aełłonowy jednej stroW jest zazwyczaj położony bardziej do przodu niż drugi. 9 Q skośne są różnej długości.
Jama miednicy po jednej stronie bywa większa niż Stel Połowicza sakralizacja ostatniego kręgu lędźwiowego(kręg lędźwiowa-krzyż Aóołuje zwykle asymdię miednicy. Obustronna sakralizacja może wytwarzać fŚW?wzgórek:jeden mię 4 zy kością krzyżową a zasymilowanym kręgiem i drugi.


między nim a ostatnim kręgiem lędźwiowym.
W tych przypadkach określenie sprzężąprzekątnej może natrafiać na trudności. Kończyna dolna lewa jest przeważnie mniej więcej o I cm dłuższa niż prawa i z te. względu lędźwiowy odcinek kręgosłupa wykazuje lekkie wyrównawcze skrzywienie yczne(scohosis). Jeżeli jedna kończyna jest znacznie krótsza niż druga, miednica jest je nostronnie silniej obciążona i może powstać skoliotyczna, asymetryczna miednica, tą dzo skrzywiona. Również patologicznie skrzywienie boczne kręgosłupa może łączyć-ze skrzywieniem miednicy. Powstrzymanie prawidłowego rozwoju miednicy czy niektóre zaburzenia wzrastąkości mogą wywoływać zmiany miednicy, które występują przeważnie w postaci miecy zwężonej:czy to np. w postaci zwężenia bocznego, skośnego, formy sercowatej, e też wielu innych. Tego rodzaju zmiany miednicy mają dla porodu ogromne znaczenie, .Różnice płciowe miednicy.
Różnice płciowe miednicy możemy stwierdzić już u pło 4 i-miesięcznego. Występują one oczywiście również u noworodka.
Spojenie łonowe@worodka męskiego jest wyższe niż żeńskiego:najmniej silnie zaznaczone są różnice obrębie wejścia miednicy, natomiast zbieżność ścian bocznych jamy miednicy ku dolo występuje silniej u męskiego noworodka niż u żeńskiego. Również kąt podlano u pierwszego jest mniejszy niż u drugiego. Jednak wyraźne i typowe różnice płciowe stepują dopiero u osoby dojrzałej. Tak sanno jak inne różnice płciowe, są one i tu zależ od prawidłowej wewnątrzwydzielniczej czynności gruczołów płciowych. Pod ich W wem w okresie pokwitania następuje dostosowanie miednicy żeńskiej do jej czynnośpodczas porodu. W miednicy żeńskiej talerze kości biodrowych są silnie bocznic rozstawione, u 04 czyzn skierowane bardziej stromo. Wzgórek jest bardziej płaski, u mężczyzn silniej w 8 pule w obręb jamy miednicy:spojenie u kobiet jest niższe, a kąt podłonowy większy, i również większa jest u kobiet odległość guzów kulszowych. Kość krzyżowa jest u koel stosunkowo szersza i bardziej płaska niż a mężczyzn:kanał miednicy jest u kobiet wszystkich kierunkach pojemniejszy niż u mężczyzn. Jego ściany boczne są u koel bardziej równolegle ustawione, u mężczyzn biegną zbieżnie ku dołowi. Ta równoległe.
Ryć.
345. Miednica męska widziana od przodu.
Gont ugataDiameter obliqua li Diemeter obliqua I Ryć. 346. Miednica żeńska widziana od przodu.
\*er*e**.
ścian bocznych u kobiet odpowiada większemu wymiarowi poprzecznemu wyjścia miednicy. Płaszczyzna wejścia miednicy, u kobiet większa niż u mężczyzn, ma też u nich wyraźny kształt poprzecznie owalny, u mężczyzn zaś-sercowaty. Pochylenie miednicy.
Pierwotnie panował pogląd, że płaszczyzna wejścia miednicy w pionowej postawie ciała ustawiona jest poziomo. Jeszcze na rycinach w dziele Wesatjuszamiednica ma to poziome położenie, chociaż przypuszczalnie Leonardo da Vinci@Ochał Anioł znali już położenie właściwe, które jednak dopiero później zostało stwierłonena podstawie badań naukowych. Miednica jest pochylona w stosunku do poziomu:W p o c by leni a mi e dnie y(Inc(mafio peluis:ryc, 344, 347), który tworzy płaszczyzAwejścia z płaszczyzną poziomą w pionowej postawie ciała, wynosi przeciętnie 65'lłF-WQ. W tego rodzaju prawidłowym położeniu wcięcie panewki jest skierowane ku ABowi, a kolec biodrowy przedni górny i guzek łonowy obu stron leżą mniej więcej F ie 4 nej płaszczyźnie czołowej. Pochylenie miednicy jest bardzo zmienne i zależne od, **elu czynników. U kobiet kąt pochylenia jest większy niż u mężczyzn:przede wszystĘłiesl on zależny od postawy ciała. Jeżeli miednica w pionowej postawie ciała ustawia śW Fardziej s 1 r o m o(przy czym kości łonowe opadają), kąt pochylenia wzrasta, miedni? 9 óókonuje obrót do przodu w stosunku do osi czołowej(poprzecznej). W położeniu tym?996 musiałby przechylić się do przodu, gdyby nie zwiększenie krzywizny odcinka lędżp 996 egokręgosłupa(ryc. 347).
:H 98 Fo(nie, kiedy miednica ustawia się bardziej poziomo i kości łonowe podnoszą się. ??'PPBhylenia zmniejsza się i miednica wykonuje obrót do tyłu. W tym położeniu tułów?
9 F?
89 Kręgosłupa.
Widzimy więc, że giętki kręgosłup koryguje pionową postawę ciała:j 9 B(ach obrotowych miednicy dokoła osi czołowej. Zwiększenie pochylenia, a więc?999 ej strome położenie miednicy stwarza dostęp do narządów miednicy od strony ĘŃ 9 PBzusznej:zmniejszenie pochylenia, czyli bardziej płaskie(poziome)położenie daje Ę?'yP do narządów miednicy poprzez pochwę. W pozycji siedzącej kąt pochylenia łeisza się, płaszczyzna wejścia miednicy zbliża się do poziomej, guzy kulszowe skie**ne są ku dołowi.


Ryć.
347. Zmienność pochylenia miednicy:a-pochylenie miednicy do przodu:tyłu.Zaznaczony kąt pochylenia miednicy i kąt lędźwiowa-krzyżowy.Uw a g i fil o gen e ty c z ne.
Wyprostowanie ciała i pionowy chód człowieka, stląc nowe warunki statyczne, spowodowały wyraźne różnice w budowie miedniwieka w porównaniu do innych Naczelnych. Miednica małp, zwłaszcza niższych, fsunkowo wąska, wydłużona ze stromo ustawionymi talerzami kości biodrowycbiodrowy jest skierowany do przodu. U człekokształtnych budowa ta, na ogół ze na, zmienia się przede wszystkim o tyle, że talerze kości biodrowych są silnie rozstawione i ustawione prawie że w płaszczyźnie czołowej. Wejście do miedriu małp owalne w kierunku przednio-tylnym i kształt ten łączy się z wąską, wy formą kości krzyżowej. Te ważne różnice w ogólnym ukształtowaniu miednicy dają się ściśle ująć. Z patrole się wzajemny kierunek osi wszystkich trzech składników kości mie.Ryc.
c 3 Z I I.
Oś kości biodrowej.
Oś kości łonowej i.
Oś kości kulszowej.
ś*z****.
(ĄIZOĆV*.
808.
Kąt pochylenia.
Lemur mong.
Orangutan.
**Y cj'Z'Kósf łć f.
Homo.
Kąt lędźwiowa.
348.
Kości miedniczne prawe.
Widok od strony przyśrodkowej:wg Wejdę.
j ąj oś kości łonowej jest ustawiona poziomo, to oś kości biodrowej biegnie ąj, -g i małp niż-zósh prawie pęosłopadle, a oś kości kulszowej-prawie w ją jej kości@o 9(owe). U gibbona i orangutana ta ostatnia pochyla się nieco 7.
Q człowieka wreszcie skierowuje się tak silnie ku tyłowi, że leży prawie w XQ wści@O 9 Wei F 4 l między osl 4 kości biodrowej i łonowej wynosi u małpiąąąęmpaO@8496. 9 Wogulana l@', u goryla l 45', w miednicy dziecięcej l 46', g XjęężczyzW JW'Liczby te mówią nam, jak silnie przekształca się miednica 7 ąęju rodowyw w miarę tego, jak przystosowuje się do dźwigania masy ciała. yjyjtem części W 8 ei kości biodrowej ku tyłowi i ku dołowi wytwarza się rówgw wcięcie Kulszowe większe, kloce u małpiatek nie jest jeszcze rozwinięte. jĘj, -e kulszowy, u@ałp ledwie zaznaczony, osiąga swój silny rozwój dopiero ją gąrdzo różne jest ukształtowanie guza kulszowego. U małp występuje on w jąjęjgkowo małego, ku dołowi skierowanego poszerzenia kości kulszowej, gj jeży on wysoło i Jest silnie zwrócony ku tyłowi i na zewnątrz od odcinka*rzonu koś**u*szowej.Streszczenie gjąezyny dolnej(cigvlum membri mferioris)obustronnie stanowi kość mied-eoaae):dwie Kości miedniczne wraz z kością krzyżową tworzą miednicę(peląiednicznaskłada si:z kości biodrowej, łonowej i kulszowej, które u dorosłe ą gę w jedną całość.Łączą się one w okolicy panewki(dcetcbulum).
Brzeg paęwejdolnej części ma szerokie wcięcie(mcisura ucetdbuh). Kość kulszowa swa ograniczają położony w dolnej części miednicy otwór zasłoniony(forcmeri)biodrowa(os ihum)składa się z trzonu(corpus ossis tlij)i talerza(ale ossisoddziela kresa łukowata(lince drcudta). Po zewnętrznej powierzchni talerza, i pośladkowej(f@cies glutea), przebiegają trzy kresy pośladkowe, tylna, przeaOmea glutea postenor, anterior et interior). przednia część powierzchni wewnętrznej, powierzchnia krzyżowo-miedniczriaropeltmd), tworzy dół biodrowy(fossc ilidca). Bardzo nierówne pole ku dołowi dołu dzieli się na część przednią, guzowatość uchowają(tuberositcs curiculdią, guzowatość biodrową(nberositas ilidca). zgrubiały brzeg talerza k. biodrowej stanowi grzebień biodrowy(cristc iliccd), lg do tyłu od kolca biodrowego przedniego górnego(spinu ilidcu anterior sił grzebieniu wyróżniamy trzy wargi, zewnętrzną, pośrednią i wewnętrzną Oatm, intermedium et internum). Brzeg przedni talerza poniżej kolca biodro tego górnego ma kolec biodrowy przedni dolny(spinu ihacd mterior mfeśeniżej, przy przejeiu w trzon kości łonowej-wyniosłość biodrowa-łono 8@iliopubicd). Brzeg tylny talerza, poniżej kolca biodrowego tylnego górnie(e 9 biodrowy tylny dolny(spina ihcca posterior interior), a dalej ku dołowi glęPłeKulszowe większe(mcisurd ischiddicd major)oddzielające kość biodrową Bzowej. P 8 s z owa(os ischii)składa się z trzonu i gałęzi.
Trzon(corpus ossis ischt)Bm panewki tworzy mały guzek zasłonowy tylny(tuberculum obturutum po 968 egutylnego trzonu sterczy ku tyłowi wydatny kolec kulszowy(spinu r 99 Jzielory od najniżej położonego guza kulszowego(tuber ischi 4 cOQJNŚBzowym mniejszym(mcisurc ischiadicc minor). Wcięcia kulszowe większe śWykają więzadła w otwór kulszowy większy i mniejszy(fordmen ischiadiBminus). Gałąź kości kulszowej(ramus ossis ischii)łączy się do przodu 9 Wą kości łonowej 99 w a(os pubis)skhda się z trzonu, gałęzi górnej i gałęzi dolnej. Trzon(cor 89), łącząc się z kością biodrową tworzy wspomnianą wyniosłość biodrowa 199(rdmus superior ossis pubis)na brzegu tylnym powierzchni górnej ma ć 9(pecten ossis pubi), który ku tyłowi przedłuża się w kresę łukowatą. Mie.


dnicę większą od mniejszej oddziela kresa graniczna(lince termindlis).Stanowi ją gezą. .
bied kości łonowej, kresa łukowata oraz linia biegnąca między podstawą a powierzcąjgmiedniczną kości krzyżowej. Brzeg przedni gałęzi górnej w pobliżu płaszczyzny pośryą'kowej ma mały guzek łonowy(hbercuhm pubicum), punkt orientacyjny przy bagjąQprzepuklin tej okolicy. Powierzchnia dolna gałęzi górnej przechodzi w bruzdę zasłonąąą. (sulcus obrurnozius):jej dolny brzeg tworzy ostry grzebień zasłonowy(cristd obturaj)rid)z małym guzkiem zasłonowym przednim(tuberculum obturdtorium dnterius). Gąjąągórna kończy się przyśrodkowo powierzchnią spojeniową(ńcies sgmphgsialis). Bęęąprzyśrodkowy gałęzi dolnej kości łonowej(ramus interior ossis pubis)zaopatrzony jest ągrzebień łonowy(crista pubicd). P a re w k ę(acetabuhm)tworzą zagłębienia wszystkich trzech składowych kości mdnicznej. Wspomniane wcięcie panewki zamyka w otwór więzadło poprzeczne panew Cigamentum transuersim acetabuli):jest ono częścią obrąbka panewkowego(librą dcetclulcm), pogłębiającego panewkę. Wcięcie panewki prowadzi ku górze, do dołu panewki(fossd acetabuli), otoczonego powierzchnią księżycowatą(facies lunatd). Otwór zasłoniony zamyka mocna błona zasłonowa(membrana obturdtoriaj, jwłókna otaczają kanał zasłonowy(canchs obturmozhs). Połączenia miednicy.
Trzy kości składające się na kość miedniczną zrastają się z sof w okresie pokwitania. W spojeniu łonowym(sgmphgsis pubica)powierzchnie spojenia łączą się krążkiem międzyłonowym(discus interpubicus). Kąt zawarty miedzy gałęzią dolnymi kości łonowych stanowi kąt podłonowy(angulus subpubicus), zaś zbieżny prżibieg gałęzi kulszowych i gałęzi dolnych kości łonowych tworzy łuk łonowy(drcus pubirPo górnej powierzchni spojenia łonowego przebiega więzadło łonowe górne(ligamenrupubicmi ruperius), a wzdłuż dolnego brzegu spojenia więzadło łonowe łukowate(lig menhm crcudtum pubis). Staw krzyżowo-biodrowy(articulatio sacroiliacd)tworzą pęwierzchnie uchowate k. krzyżowej i k. biodrowej. Więzadła umacniające staw krzyżowo-biodrowy:1)więzadła krzyżowo-biodro brzuszne(liyamenm sccroihacd teatralia)i 3)więzadła krzyżowo-biodrowe grzbietoy(ligmenta sacroiliaca dorsalia), 3)więzadła krzyżowo-biodrowe międzykostne(ligdme@sdcroiliaca interossea)wypełniają szczelinę między guzowatością krzyżową i guza toście biodrową, 4)więzadło biodrowa-lędźwiowe(hgamentum iliohmbale)łączy stki poprzeczne TV i V kręgu lędźwiowego z grzebieniem biodrowym, talerzem k. biowet i k. krzyżową. Więzadła, łączące k. krzyżową z k. kulszową:1)więzadło krzyżowo-guzowe(ligom tum accmuberdle)od obu kolców biodrowych tylnych, k. krzyżowej i górnych**g(guzicznych do brzegu przyśrodkowego guza kulszowego. Tworzy ono przyśrodkowobrzegu gałęzi kulszowej wyrostek sierpowaty(processus ńlciformis):2)więzadło K 6 wo-kolcowe(ligdmennm sacrospmdle)od k. krzyżowej i kręgów guzicznych do łw(kulszowego. Więzadła te(1, 2)przekształcają oba wcięcia kulszowe w otwór kulsWwiększy i mniejszy(foramen ischiadicum majus et minus):3)więzadło pachwinowe Ogmen(um mgumme)łączy kolec biodeowy przedni górny z guzkiem łonowym. 88 wierzchni ciała zaznacza się jako bruzda pachwinowa(sulcus ingumdlis). WięzaBechwinowe i brzeg przedni miednicy ograniczają rozstęp wspólny(lacimd commuBs)końca przyśrodkowego więzadła pachwinowego odchodzi małe, trójkątne więzadle P@stgpowe(lig amentum lacunare). JPednicę(pelms)dzieli kresa graniczna na miednicę większą(pehis major)i nue@@ejszą(pehns minor). Miednica mniejsza ogranicza kanał miednicy(candis pe@Pl Ęja@g miednicy(caritas pelris). Otwór górny miednicy mniejszej, ograniczony kreWniczną, jest wchodem(wejściem)miednicy(aditus pehis)lub otworem górnyO 88 Oąeóum pehis superior). Wyjście miednicy(earins pehns)lub otwór dolny miednic*14@@pelis interior)ograniczają dolne gałęzie kości łonowych, gałęzie kości kulsPszczowej nad spojeniem łonowym zaznacza się jako wzgórek łonowy(mors p@b@lF(aszczyzny i wymiary miednicy. 1.
Płaszczyzna wejścia(wchodu)me(pl@@m aditus pelms)oddziela miednicę większą od mniejszej. Z wymiarów wyP?
@6 lu:a)sprzężną anatomiczną(conjugma mmomica), b)wymiar poprzeczny(d@trwstersa), c)wymiar skośny(dimeter obijaną). W położnictwie mierzy się jato.
wwszy-Wwla*sło 96 pławy, a jako drugi-skośny lewy, d)wymiar prosty(diaS, -er zec(a)albo sprzężOa Wejścia(cowżugdłd teru s. obsre(ricd), ej wymiar przekątnyąj%rneter dicgo@@s)lub sprz:zna przekątna(conjugatc didgondlis).Il.
Płaszczyzna pro jat miednicy U 8 a 8 O@@@ą(84@s pe(fis). Ul.
Płaszczyzna cieśni miednicy(plenum any-nae pe(fis)IV Płaszczyzna wyjścia miednicy(plenum eaitus pelms), łamana, w kto**istoloy jest W 8@JaJ prosW 4@meter rec(d)i wymiar poprzeczny(dicmerer trans pg 7 S@? położnik mierzy iównież, 1)szerokość miednicy między grzebieniami biodrowymi(dijjnria crisOrVm), 2)szerokość międzykolcową(distantia spinarum), 3)szerokość rnięyyygrętarzową(dis(@n(id(rochmtericd)oraz 4)sprzężną zewnętrzną(conjugd(d eawm@grównoległą do krzywizny kości krzyżowej łączącą punkty środkowe wszystkich**iarów prostych nazywamy osią miednicy(cais pe(fis). Wzdłuż niej przesuwa się ą czasie porodu przo 4 uJ 4 ca część płodu. Kształt, a więc i wymiary miednicy wykazują ąąyażne różnice płciowe. Pochylenie miednicy(mclmcNo pe(fis)mierzymy kątem nuęjjy płaszczyzną wejścia a płaszczyzną poziomą. KOŚCI CZĘŚCI WOLNEJ KOŃCZYNY DOLNEJ Kość udowa Kość udowa(os femoris s. femur)jest najdłuższą i najmocniejszą ko. śeią szkieletu.
Położenie jej w pionowej postawie ciała jest nieco skośne, gdyż górne końce obu kości, łącząc się z panewkami miednicy, są od siebie bardziej oddalone niż końce dolne które w stawach kolano**h znacznie zbliżają się do siebie. Stopień odchylenia od pionu jest osobnicza bardzo zmienny i większy u kobiet niż u mężczyzn w związku ze stosunkowo większą szerokością miednicy kobiecej. Kość udowa, jak każda kość długa, składa się z trzonu i dwóch końców(ryć. 349*-357).
Trzon kości udowej(corpus ossis femoris).
Trzon jest muniej lub bar 4 ziejwypukły do przodu, o kształcie trójściennego pryzmatu. Po*ierzchniaprzednia w przekroju poprzecznym jest silnie wypukła 4 przechodzi bez ostrej granicy w obie powierzchnie boczne skierowane ównocześnie ku tyłowi. Powierzchnie.
Powierzchnie boczne stykają się z tyłu w 9:ści środkowej trzonu wzdłuż wydatnej linii, tzw. krę sy chrap aeiOmen asperd), na której można rozróżnić dwie wargi, przyś 99 sową(labium mediale)i o o czną(lcbium laterale). Kresa cmo 46 agra rolę słupa oporu usztywniającego kość udową w jej uwypueniudo przodu. W krzywicy z powodu niedostatecznego uwapnienia 8@ępuje rozmiękczenie kości:wtedy uwypuklenie kości udowej do Fodu może niezwykle wzrosnąć pod wpływem obciążenia, kość spłaBzasię do boku, a kresa chropawa przekształca się w wysoki grzejPOObie wargi kresy chropawej rozchodzą się ku dołowi i ku górze 94 olnej części trzonu, bardzo spłaszczonej w kierunku przednio-ĘlYm, obie te wargi ograniczają gładkie, trójkątne pole, polecz chn i ę p o d kolanową(ńcies poplited'), na której biegnie tę Płaszczyzna podkolanowa(plenum popliteuni).*a*.


tniea podkolanowa.
Warga przyśrodkowa kończy się u dołu pa nadkłykcia przyśrodkowego małym guzkiem, do którego przyeząścięgno przywodziciela wielkiego-guzkiem przywodzą(nbercuhm adductorium). Ku górze warga przyśrodkowa rąsię i biegnie częściowo w kierunku krętarza mniejszego, tworzy przeważnie słabo wydatną linię, tzw. kresę grzebieniową pectmed), do której przyczepia się mięsień grzebieniowy, cząązaś, nie dochodząc do krętarza mniejszego, skręca przyśryi przedłuża się w kresę międzykrętarzową(lince intertrochaąp, niżej):warga boczna, biegnąc ku górze, przechodzi w pychropowate pole, guzowatość pośladkową(tuberositas ą do której przyczepia się część mięśnia pośladkowego wielkiegy.M. piriformisTrochantermajor M. gluteus minimus.
M. vastus lateralis-.
M. vastus intermedius.
M. articularis gerius-, e.
M. gastrocnemius(caput laterale), .
Epieondylus lateralis.
Condylus lateralis.
Facies patellaris.
-Foyea capitsKaput ossis femorisCollum ossis femoris-lince intertrochanterica *Trochanter minor M. psoas major s M. vastus rnedialis.-Epicondylus medielis-Condylus medialis.
Ryć.
349. Kość udowa prawa z przyczepami mięśni.
Widok od pP 9 ł.
ęjąje w częś 81 góoej tej guzowatości występuje silny guzek ę(ogniu rozwinięty, tzw. krętarz trzeci(trochmter terjąprzyśrodkowa ogranicza pole przyczepów mięśni przywoGąrgaboczna zaś przyczep mięśnia obszernego bocznego(ęykiej mięśnia dwugłowego uda, Qęzchnia przednia trzonu w swych górnych trzech ezwarwąchsłuży za pole przyczepo dla mięśnia obszernego pośredąąąjedna czwarta oddzielona jest od tego mięśnia kaletką ą ąądrzepkowę stawu kolanowego, powyżej zaś przyczepia się stawowy kolana, palącej pośrodku kresy chropawej leży zwykle jeden duży lub.Fwea capitisCaput ossis femoris*umossis femorisOjra intertrocha melice Trochanter minor unea pectmea M. iliacus.Tuberositas glutea.
M. vastus rnedialis*.
M. adductor magnus.
M. vastus rnedialis.
Forarnen nutrietom.
M. vastus laterelis.
Facies popliteaM.
gastrocnemiusMedductor magnus(tu berculum.
Adductorium I FpBondyl u s medialis Kordylus medialis.
Passa trochanterica.
V 3 y ł\I\.
M. obturatorius externus-M. gluteus medius-Trochanter major M. quadratus fernorisM, psoas major-M. pectneusM, vastus lateralisM, gluteus rnaximusM, adductor brewsM, vastus intermedius-M. adductor magnus-M. adductor longusM, biceps femoris(caput breye)tąbium me 9! PF'circa*ab*um*a*era*e*asperaM, plantarisEpicondyl u s lateralisM, popliteus-Condylus lateralis Unea intercondylaris.Passa inrercondylaris 8989 Kość udowa prawa z przyczepami mięśni.Widok od tyłu.
K zł ćX.


parę mniejszych otworów odżywczych, które prowadzą do kań odżywczych, biegnących skośnie ku górze. Koniec bliższy.
Na końcu bliższym kości udowej odróżniamy głyszyjkę, krętarz większy i krętarz mniejszy. Głowa ko ś ci u do we j(cqut ossisfmoris), która obejmuje o trzech czwartych powierzchni kuli, jest pokryta chrząstką szkltJest ona skierowana skośnie przyśrodkowo i ku górze:na części prjodkowej ma chropowate wgłębienie, dołek głowy(fotce eqpdo którego przyczepia się więzadło głowy kości udowej. Szyjka kości udowe j(collum ossis femoris)łączy głowę z 1 nem. Jest ona spłaszczona w kierunku od przodu ku tyłowi i nachy(w stosunku do trzonu:jej długa oś tworzy z osią trzonu kąt(kąt szyj wo-trzonowy), który przeciętnie wynosi u dorosłego l 35', a skala bań H 5-l 5 O'. W miejscu połączenia szyjki z trzonem odchodzą z wierzchni tylnej dwa wydatne guzy, krętarz większy i krętarz szy, które służą za ramiona dźwigni dla mięśni obracających udo. Krętarz większy(trochmter major)jest dużą, nieregulaczterościenną wyniosłością, skierowaną ku górze w przedłużeniu trnu i położoną ku tyłowi i bocznic. Tępy wierzchołek znajduje się więcej na poziomie środka głowy kości udowej:dzięki temu krę większy orientuje nas co do położenia głowy kości udowej. Poprze oś bioder, łącząca środki obu stawów biodrowych, biegnie mniej wiprzez wierzchołki obu krętarzy:krętarz jest wyczuwalny przez po ki zewnętrzne. Strona zewnętrzna i przednia krętarza wykazuje, podobnie jak zek większy kości ramiennej, wyraźne powierzchnie dla przyczemięśni. Na stronie przedniej widzimy czworoboczne wgłębienie przyczepo mięśnia pośladkowego małego(poniżej rozpoczyna się pćczep mięśnia obszernego bocznego), na stronie bocznej, sięgając aż wierzchołka, wyżłobione jest trójkątne pole przyczepo mięśnia pośVkowego średniego. Z polem tym łączy się do przodu, na górnym br krętarza większego, okrągłe pólko przyczepa mięśnia groszkował Powierzchnia przyśrodkowa krętarza, znacznie krótsza od pawi chni bocznej, ma u swej podstawy silne wgłębienie, dół krętarwy(fossd trochmtericd):służy on za pole przyczepy dla zasłani zewnętrznego:powyżej i do przodu, na granicy tego dołu i brzegu nego krętarza, znajduje się przyczep zasłaniacza wewnętrznego i mięśni bliźniaczych(na rycinach niewidoczne). Kręt arz mni e j szy(trochanter minor)występuje w postaci 4 kowatej wyniosłości:położony niżej od krętarza większego i odchood tylnej powierzchni kości jest skierowany przyśrodkowo. Do rza mniejszego i nieco poniżej przyczepia się mięsień biodrowa-4 WVNTj. Oba krętarze są połączone na tylnej powierzchni wyraźnie wysłcym grzebieniem międzykrętarzowym(cristc intertrochericd):znacznie słabsza kres a mi ędzykręt arz owa(lince iOł chmteried)biegnie na powierzchni przedniej skośnie od krę.jago ku Bolowi i ł@zy sie z wargą przyśrodkową kresy ehropajęjgużkresy mlędzykręlarzowej przyczepia się więzadło biodro'ąjęe, zaś na części środkowej grzebienia międzykrętarzowego*obocznego u*yąjae dalszy Koniec dalszy kości udowej jest wydatnie zgrubiały ąj ąwa kłykcie(cwdgO ossis femoris), przyśrodkowy większy i ąę mniejszy. Są one silnie wypukłe w płaszczyźnie strzałkowej gj wypukłe w płaszczyźnie czołowej:służą do stawowego połączejwseią piszczelową i częściowo są pokryte chrząstką. Oba kłykcie w występują ku tyłowi i tutaj przedzielone są głębokim dołem ąyykłykciowym(fossd intercondglms'). Dół ten, w którym jjują się więzadła krzyżowe stawu kolanowego, odgranicza u góry wwierzchni podkolanowej wyraźna, poprzecznie biegnąca kr e s a jzykłyk c i owa(lince mtercondglms). wierzchnie wewnętrzne kłykci, nieco wklęsłe, skierowane ku doło*i*dzykłykciowemu, są miejscem udowego przyczepo więzadeł yżowych. Więzadło krzyżowe przednie przyczepia się do powierz j wewnętrznej(piszczelowej)kłykcia bocznego, więzadło krzyżowe-do powierzchni wewnętrznej(strzałkowej)kłykcia przyśrodiego. Kłykieć przyśrodkowy odpowiednio do skośnego położenia mu jest wyższy od kłykcia bocznego i wskutek tego oba są ustawia tej samej płaszczyźnie poziomej. Poza tym kłykieć boczny wystęsilniejdo przodu od kłykcia przyśrodkowego. W przeciwieństwie osunków, jakie widzimy u człekokształtnych, u człowieka wymiar dnia-tylny kłykcia bocznego jest znacznie większy od takiego saowymiaru kłykcia przyśrodkowego. wierzchnie stawowe obu kłykci, oddzielone od siebie z tyłu dołem zykłykciowym, zlewają się z przodu, tworząc tzw. porzchnięrzepkową(fcies pmellms). Jest ona pośrodku ryjkowata wklęsła:w przypadku wyprostowanego lub mało zgiętego a przylega do niej rzepka. Powierzchnia rzepkowa sięga bocznic et niż przyśrodkowo i też jej cała część boczna jest większa od częP(zyśrodkowej. Na powierzchni przedniej trzonu nad powierzchnią Wwą znajduje się nieco wklęsłe, nierówne pole(fossd suprdpdte(1, 4 o którego przylega rzepka przy silnie wyprostowanym kolanie. Wierzchnie boczne kłykci są chropowate, na każdej z nich wystęBlnyguzek, zwany nadkłykciem:na kłykciu przyśrodkowyml 99 je się nadkłykieć przyśrodkowy(epieondglus medicŃs), oleju bocznym-nadkłykieć boczny(epicondglus luerdlis). ł 969 cia przyśrodkowego przyczepia się więzadło poboczne piszczelowe, powyżej RWo przywodziciela wielkiego, a do tyłu od kłykcia przyśrodkowego, już na poSWBpodkolanowej-głowa przyśrodkowa mięśnia brzuchatego łydki. NadkłykiećY Jest mniejszy od przyśrodkowego.
Do niego przyczepia się więzadło poboczne Póe.
Powyżej znajduje się przyczep głowy bocznej mięśnia brzuchatego łydki, sięJKu górze i przyśrodkowo na powierzchnię podkolanową, jeszcze zaś wyżej 9 ssu inutercondyloidea.


K 4 O.
Epicordylus laterelis e.
Cordylus lateralis---6.
Przyczep głowy bocznej m. brzuchatego łydkis.
Epicondylus lateralislrcisura popliteańerozeSulcus popliteusPrzyczep m. podkolanowegolncisura poplhea extensoria'.Strona przednia Facies patellarisłI I.
Passa intercordylaris Strona tylaa.
Epicondylus mP 4 ialis i.
*Condylus melielis.
Ryc.
351. Koniec dalszy kości udowej prawej.
Widok od dołu.
przyczep mięśnia podeszwowego.
Poniżej nadkłykcia bocznego leży wgłębienie, jsłuży za pole przyczepo dla mięśnia podkolanowego:od wgłębienia tego wcina się wierzchnie skórną(strzałkową)kłykcia bocznego bruzda, biegnąca ku tyłowi i ntgórze(sulcus popliteus'), w której układa się ścięgno mięśnia podkolanowego w zgpołożeniu stawu kolanowego. W miejscu, w którym bruzda ta dochodzi do kłykcia, znajduje się płaski odcinek brzegu lub wcięcie(mcisurd pophted ńeaopołożeniu wyprostowanym natomiast ścięgno to biegnie pionowo ku dołowi, żłobi tką, głębszą rynienkę w dolnym końcu bruzdy podkolanowej(mcisurd poplited eriP, ryć. 352). Rowki te pokryte są chrząstką.
Wyczuwalność.
Krętarz większy jest u mężczyzn zazwyczaj widoczny i wyr czuwamy. U kobiet okolica ta jest przeważnie silnie pokryta tłuszczem. Trzon jest(wicie otoczony przez mięśnie, natomiast oba kłykcie dają się z łatwością strony przedniej i stron bocznych. Struktura.
Tak sanno jak w innych kościach długich, również końce kości ud utworzone z istoty gąbczastej, otoczonej warstwą istoty zbitej. Trzon stanowi gruistoty zbitej otaczającą jamę szpikową:ściany jamy są najgrubsze powyżej śro 4 kości kości i wzdłuż kresy chropawej. Układ beleczek istoty gąbczastej w góokości udowej jest klasycznym przykładem budowy architektonicznej przysloso(funkcji. Masa ciała przenosi sit dnicy na głowę kości udowej'beleczek istoty gąbczastej 18(kierunku największego clśęgłowy kości udowej na strośrodkową szyjki. Tutaj złe wytwarzając na stronie włWki silną warstwę istoty zbiteJYwkę nośną, która ku dołowi się w istotę zbitą trzonu(Listewka nośna chroni szłamaniem. Te przyśrodKoistoty gąbczastej krzyżuJ 4 sztywnione w głowie Ko 4 przez pasma, które z obwoPł.Re.
352 Koniec dalszy wet prawej.
Widok od s 118).
Calcer fernorale.
Trochanter minor.
353.
Ostroga udowa.
Kość lewa widziana ud struny bocznej.
Powierzchnia boczna kości odpiłowana, istota gąbczasta usunięta.Ze zbiorów Z.
A.
Praw.
AMG.
Stronaprednia.
*r*chan**r. . .
*Ca/car remoraA listewka nośna Strona tylna Ś Pęt'oka udowa. Szyjka i głowa kości udowej w przekroju podłużnym, równole 4 V 9899 osi szyjki, przez krętarz mniejszy. Ze zbiorów 2.
A.
Praw.
439 P 8 e@ą ku górze wzdłuż górnego brzegu szyjki i promieniują w obręb głowy. Ś 98 łi n o śne j wnika w istotę gąbczastą górnego końca kości czołowo ustawiał 899 el 4 c się na poszczególne blaszki, promieniuje w obręb istoty gąbczastej. 999 wa oddziela krętarz mniejszy od trzonu i obejmuje funkcję podpory, która 998 osłabiona z powodu odchylenia się istoty zbitej w miejscu wytworzenia ś 9*iejszego. Ostroga udowa, listewka nośna i od niej w obręb głowy wni.


f%((13('Śj 7 z ę-, '(.
ćsćs 8 e's ćs.
kające beleczki kostne tworzą wspólnie jedną czynnościową całość-sług ostro j u. W przeciwieństwie do złożonego układu beleczek góinego końca kości, w koąągrym widzimy układ bardzo prosty, kiery odpowiednio do kierunku obciążenią ęępionowy przebieg beleczek, usztywniony przez blaszki poziome(ryc, tą 1 ó). Rozwój.
Kość udowa powstaje z pięciu punklów kostnienia Ze wszystkich kgągleb z wyjątkiem obojczyka kość udowa jest pierwszą, kloca wykazuje ślady kąRozpoczyna się ono pośrodku trzonu mniej więcej w siódąęgodniu życia zarodka i szybko postępuje ku obu końcom punktu wytwarza się również szyjka kości udowej. Drąg kostnienia występuje w nasadzie dalszej w dziesiątym rążycia płodowego, na krótko przed urodzeniem:z niego kszsię oba kłykcie i nadkłykcie. Ma on znaczenie praktyczne waż punkt ten, wielkości mniej więcej ziarna grochu, jest Kdojrzałości noworodka. Pozostałe pu@3 y występują po gro mianowicie:trzeci punkt-w głowie kości-w końcu I rcła(5-11 miesiąca), czwarty punkt w krętarzu większym 6 roku, piąty punkt-w krętarzu mniejszym od 10 do 1 Kolejność zrastania się nasad z Jrzonem jest na ogół odwrkolejności występowania punktów kostnienia:łączą się on ro w okresie dojrzałości płciowej. Pierwszy zrasta się z krętarz mniejszy(15-20 rok życia), następnie krętarz(U-20 rok), później głowa(17-21 rok). Najpóźniej zrassada dalsza z trzonem(17-24 rok).
Zmienność.
Kąt utworzony przez oś szyjki kości udowej wykazuje, jak wspomnianio, wielką zmienność osobniczą:we przypadki sięgają granic ll 5-HO'. Kąt ten zmienia sgu życia:u noworodka wynosi ok.
IM', wraz ze statyczny żenieni zaczyna się zmniejszać, u osoby li-letniej wynosi'w wieku starszym IZO'. W przypadkach chorobowych, sz(wskutek krzywicy i zmiękczenia kości, może się zmruejsZmienność tego kąta zależy przypuszczalnie od obciążę łania mięśni. Jeżeli działanie mięśni ustaje, np. w przypaĄżenią mięśni odwodzących, w związku z czym również stawowa tych mięśni, która uciska staw, przestaje@zwiększa się, szyjka jest ustawiona stromo i powstaje*koślawe(coad felga). Odwrotnie, bardzo mały ł 4 łszpotawe(coad rura)łączy się często z silnie rozwi 44 smarni(ryć. 357).
*z z*.
Ryc.
355.
Punkty kostnienia kości udowej.
Kość udowa wykazuje podobne skręcenie(torsio femoris*:ryć, 356)jat 8889(Skięcenie to mierzymy kątem zawartym między płaszczyzną szyjki i głoW'8 styczną do powierzchni tylnej obu kłykci. Kąt ten wykazuje dużą zmie@9 słych oś szyjki odchyla się do przodu od płaszczyzny kłykci o 4-ZO', p(89 W przypadkach krańcowych odchylenie do przodu może dochodzić 49 Wr 25'U człowieka te ujemne wartości kąta są jednak rzadkie w przeci@eJ 4 człekokształtnych, u których występują bardzo często(u oranigułana 8***to, że u małp skręcenie do przodu jest znacznie mniejsze niż, u człoWeBB. u człowieka skręcenie wzrasta:u noworodka jest równe zeru. Ta wiel 88 bnicza u człowieka ma duże znaczenie dla mechaniki słania i chodzenia W+wanta zwichnięć i złamań szyjki kości udowej. W przypadku złączor 68@8 Mcych brzegów przyśrodkowych stóp u większości ludzi osie poprzeczce 4 P 4 wycb skierowane są do tyłu i przyśrodkowo, krzyżując się:osie szF 84 ustawione są mniej więcej czołowo. Jeżeli kąt skręcenia szyjki je**P 86+udowa znajduje się w położeniu nawróconym, jeżeli jest zmniejszały s:Yówróconym. Osoby o dużym skręceniu kości udowej starają się wyrO@8?dłowe ustawienie stóp przez stały obrót do wewnątrz stawu biodroweBPó? 8.
Z 46 Z.
erka skali wahań.
WllŚlny j uż.
koniec bliższy:.
Średnia(ok.
13581.
koniec dalszy.
Z ć 4 łó.
Dolna granica skali wahań.
+Q 7 o.
******łYś 9 A 8 PPP 9 l 9888886 e 6 Phropawej występuje nieraz krę 1 a rz 1 rz e. ygąggy, cjggcj?'óyg"6.
'ŻX', jć'gXg"%%óyggg?
'XX'?76%"óWęWYX?86. 6. gćW:'.
"'ĆQgjyggMgggĘóX. ?
%, Ń?
%Y YYYyĘWPP 89899:91 PPFW?'ł W 4 zaWm z tym sil.
Rzepka**988980 iesl Jo Kość spłaszczona, trójkątna, z zaokrąglonymi Węczona w ścięgno mięśnia czworogłowego uda i położona 999 o 4 dolnego końca kości udowej(cyc. X'Ć'YĘYłĘ 99**999 PPfłPtz chni a prz e dni a(ńzcies interior)jest nierówna, pokyĘ 99 Ś@ami równoległymi do przebiegu włókien cięgna BOęśnia 896 ego uda. Część tych włókien przyczepia się do kości, część.


Basis petellae.
Facies erticuleris(medielis)łBósis patellaa.
Fecies Artculeris Weteralś/.
Apexpatellge M auedriceps 8""""AbexpetellagWmorsRyć. 358. Rzepka prawa Hyc.
@9.
Nzcpka p*awa z przyczepami z przyczepami mięśni, mięśni. Widok od tyłu.
Widok od przodu.
zaś biegnie nad powierzchnią przednią ku dołowi, gdzie przyczedo guzowatości piszczeli jako tzw. więzadło rzepki. Więzadło jczuwalne, a nawet widoczne przez skórę, od której oddzielone ja rebką maziową. Powierzchnia stawowa(fcies drticulms), czyli tylna, pwierzchołka pokryta jest grubą warstwą chrząstki szklistej:ona na dwa pola, z których pole boczne jest większe od przyśmgo:obie te części przedzielone są podłużnie biegnącym wzniesiOdpowiada ono podłużnemu rowkowi na powierzchni czepków udowej, a oba pola-części bocznej i przyśrodkowej tejże pdchni. Więzadło rzepki łączy ją z kością piszczelową:w ruchach zgięcia i prostowagkolanowego rzepka porusza się razem z kością piszczelową. W przypadku wyg nego kolana i napiętych mięśni prostujących część dolna powierzchni sławo spoczywa na powierzchni rzepkowej kości udowej, część górna leży powyżej, @jest zgięte, rzepka przesuwa się ku dołowi i do tyłu, układa się w rowku kłykciami kości udowej i jest unieruchomiona. Gdy kolano jest wyprostowane rozkurczone, rzepka może być przesuwana na boki. Poniżej powierzchni sła@doje się wypukłe chropawe pole, którego dolna część służy za przyczep więzaBBrzeg górny, czyli tzw. podstawa rzepki(bdsis J(skierowana ku górze, jak również oba brzegi, przyśrodkowó które zbiegają się ku wierzchołkowi, są miejscem przyczepBczworogłowego uda. Wi erz eh ot ek rz ep ki(qpea pctellee)wany ku dołowi, jest nieco zaostrzony:do niego przyczepia 8 dło rzepki. Co do pochodzenia rzepki zdania są podzielone.
Jedni autorzy uznaję 98 że rzepka jest wielką trzeszczką, na co wskazywałby jej stosunek do ściZPmiast uważają ją za zwykłą kość szkieleta:według tego poglądu byłaby Io 898 Wcznie stara, o charakterze wybitnie wstecznym, za czym przemawiaJ 4 b 4 logiczna-porównawcze. Wyczuwalność.
Obwód rzepki i powierzchnia przednia są wyraż@e i przeważnie widoczne.gjepka jest zbudowana z 9 aoł 3 g 4 bczaslej pokrytej warstwą istoty zbitej?'gyjjyubsza na powierzchni przelOJej i wzdłuż podłużnej wyniosłości na poąąwoWeJy ęąajgą rozwija się na podłożu chrzgslnyw, jedyny punkt kostnienia występu ąęu życia, rzadko zOazaJ 4 się 9 wa pu@W ułożone jeden obok drugiego. Q jgończone jest mniej więcej w wieku pokwitania.
-z gzepka może nie występować i wrodzony brak rzepki jest jakoby właściyą-tę dziedziczy. Czasami mała część boczna górna rzepki może być całkowi Qjjją(pctel(@Oq@688'). W niełJVch przypadkach powierzchnia stawów a jgjgowana bardzo sKompDKowa@e, @ekMrzy autorzy odróżniają tu aż od pięłmiu różnych pólek.Streszczenie ąwwą(femur)jak każda kość Boga składa się z Ozonu i dwóch końców. Na jjjt tylnej trzonu zaznacza się wyda@a kresa chropawa(lince csperd), złożona jrąęg, przyśrodkowej(labium medw(e)i bocznej(ldbium Internie). Ku dołowi rozchodząc się ograniczają powieizchwę podkolanową(fcies poplitea). War alkowa kończy się u dołu guzkiem przywodziciela(uberculum cdductorium). rozdwaja się:jedno jej odgałęzienie tworzy kresę grzebieniową(lince peetmea), eehodzi w kresę międzykrętarzową Umea mtertrochcntericd). Warga boczna i ku górze w guzowatość pośladkowe(hberositds gluten):niekiedy jej górna y krętarz trzeci(trochdnter tertius). dowa wykazuje skręcenie trzonu(orsio femoris), mierzone kątem zawartym aszczyzną szyjki i głowy a płaszczyzną styczną do powierzchni tylnej obu kłykieto zwiększa się z wiekiem. cu bliższym wyróżniamy głowę(cqput femoris), szyjkę(colhm femoris), krętarz(trochanter major)i krętarz mniejszy Orochun(er minor). Głowa zaopatrzona ek głowy(fotce cdpitis).
Szyjka w stosunku do trzonu ustawiona jest pod kąlZO'.
Kąt ten zmniejsza się z wiekiem.
Strome ustawienie szyjki, o zwiększouzonowo-szyjkowym cechuje biodro koślawe(coaa miga), odwrotnie, mały Gro szpotawe(cara tura). Krętarz większy, wymacywalny przez skórę, ma na@@przyśrodkowej dół krętarzowy(fossd trochmtericd). Oba krętarze połączopowierzchnitylnej silnym grzebieniem międzykrętarzowym(cristc intertro), na powierzchni przedniej słabo zaznaczoną kresą międzykrętarzową(lmedBericd). Kresa międzykrętarzowa ku tyłowi łączy się z wargą przyśrodkową(WWCj. 98@z*odznacza się dworna wydatnymi zgrubieniami, kłykciami(condgli femoielooymidołem nniędzykłykciowym(fossc intercondglms). Dół ten odgrani 99 powierzchni podkolanówce kresa międzykłykciowa(lince mtercondgldris). 999 Bólcie tworzą z przodu powierzchnię rzepkową(Icies pdte(Idris), nad te 8:nierówne pole radrzepkowe(fossa suprdpdte(Idris). Na bocznych po**hoPu kłykci uwypuklają się nadkłykcie, przyśrodkowy i boczny(epicowdgiśet epicondglus ldteralis). ńBŻshni bocznej kłykcia bocznego ku tyłowi i ku górze przebiega bruzda pod(sulcus popliteus). 8 BeBOęlrzna górnego końca kości udowej dostosowana jest do funkcji kości Ęł? 'Y 84 Pczastej tworzą zbite pasma biegnące w kierunku największego obcięPPBoego. Jednym z nich jest czołowo ustawiona ostroga udowa(c@c@Je 8 ołelającakrętarz mniejszy od trzonu 189(880, spłaszczona, trójkątna kość z zaokrąglonymi brzegami, @a poóP'e 4@ą i tylną, czyli stawową jacies articularis). Powierzchnia stawowa 59899 h pól(większego przyśrodkowego), odpowiadających powierzchni rzeż 994 owej. Brzeg górny stanowi podstawę rzepki(bcsis pctellce), zbiegające 8.


Kości goleni Kościec goleni albo podudzia(crus składa się z dwóch długich kąkości piszczelowej i strzałki, które swymi bliższymi i dalszymi komi łączą się. Podobnie do kości przedramienia ograniczają one szeprzestrzeń międzykostną goleni(swuium mterosseumris). Kość piszczelowa jest znacznie silniej zbudowana od strona też stanowi słup oporowy, który dźwiga masę ciała, i ona tyłka czy się stawowa z kością udową. W porównaniu z kośćmi przedrma kość piszczelowa odpowiada kości promieniowej, strzałka zaś kjłokciowej(ryć. 36 O-367).
Kość piszczelowa Kość piszczelowa albo piszczel(tibid)znajduje się po stronie prśrodkowej goleni i po kości udowej jest najdłuższą kością szkielet przekroju poprzecznym ma kształt trójkątny. U góry, gdzie biudział w wytwarzaniu stawu kolanowego, kość dość znacznie grubku dołowi zwęża się, a następnie znowu poszerza, choć w mniejsstopniu niż u góry. Jak każda kość długa, składa się ona z tri dwóch końców. Trzon kości piszczelowej(corpus tibice).
Trzon ma trzy brzegi i powierzchnie.
Brzegi.
Brzeg przedni(morgo anterior)jest najbardziej my:rozpoczyna się u góry od guzowatości piszczeli i kończy u kierując się ku kostce przyśrodkowej. Przebiega w kształcie 96 net litery S.
W górnych dwóch trzecich częściach ostro zaznacza pod skórą, tak że upadek nań może spowodować przecięcie sk(wewnątrz:ku dołowi brzeg wygładza się i zaokrągla. Brzeg przyśrodkowy(marga medimis)jest gładki i zaoK 4 u góry i u dołu, tylko w części środkowej bardziej wydatny. Brzeg boczny, czyli brzeg międzykostny(marga i@e 6 usĘ, jest cienki i wydatny, szczególnie w części środkowej:do nie 29 czepia się błona międzykostna goleni(membrana interossed cmó), . Powierzchnie.
Powierzchnia przyśrodkowa(fcie*@wOs)jest gładka, szersza u góry niż u dołu:w swej górnej trzeciej ści nieco poniżej i przyśrodkowo od guzowatości piszczeli je:I p@ta ścięgnami mięśni:krawieckiego, smukłego i półścięgnislego. się tu przyczepiają.
Poza tym cała powierzchnia leży podskónle twością jest wyczuwalna. Powierzchnia boczna(fccies lmeruhs)jest węższa odpJYkowej:jej górne dwie trzecie części tworzą płytki rowek, do 84 przyczepia się mięsień piszczelowy przedni:dolna trzecia cz 9 gładka, nieco wypukła i stopniowo kieruje się do przodu. Jel oO 4.
'grzebień przedni(crista cnterior)*grzebień międzykostny(cristd interossecj).g peroneus longus.
pndylus lateral isyyąz capitis fbulaeg, biceps femorisCaput fi bułce M. extensor, " digitalom longus.Fecies lateralis.
Fecies rnedielis.
M. peroneus breyisMamo anteriorFibula M extensorhellucis longus Marga interosseus.Marga posterioło-8.
Qista rnedialis.
*, e*ens**P@itorum longus.
ręwnus wtereus--s s 8.
dok od przodu.
Wargo infraglenoidelis-Dordylus medialisM, quedriceps femoris'(tuberositas tibiee)-M. grecilis 8 M. sartorius M, semitendirosus.-Fecies medielis.
Wargo interior.
M. tbielis interior.
Facies leterelis.
Woje.
-Wargo inierosseus-Marga medialis.
Wlleołus medielis.
ł Ę-BOami mięśni:piszczelowego przedniego prostownika dłd 99 hai prostownika długiego palców, ułożonymi w wyżej wy Porządku poczynając od slrony przyśrodkowej. 9 Fzchnia tylna(fcies posterior).
Na powierzchni tylnej Weciej części przebiega od strony bocznej i od góry skośnie 9 Pczyśrodkowej i ku dołowi chropowata kresa mięśnia.569.


W. semimembrenows.
Marga infraglenoidalis.
Condylus medialis-8'.
U, ee musculi solei.
Foramen nutrietom.
facies posterior-.
Wargo interosseus.
Marga medielis.
Wilie.
Sulcus rnelleołeris.
Malleołus medielis ę.
M. tbialis posterior.
M. flexor digitalom longus e e---.
M. fexor hallucis longus.
W, popliteus.
I I I Re.
Ondyłus leterwgApex capitis fitut-ą.
Caput fi bułce M. biceps femorisM, soleusM, tibielis bosteriorM, peroreus longWargo posteriorM, fexor digitorum Foramen nutriciu.Fecies posterkr i.
Crisre rnedieOs.
-Wbule.
M. flexor hallucł:ł.
Passa malleoli lit eózó-686-Malleołus later 4 Sulcus malleoł. W peroreV 4 W. perorW 4 arfie, malleoli.
ęąąątego(lince muscdi so(et).
Oddziela ona pole przyczepą Ę jąkolanowego, leż 4 cego od niej ku górze, i mięśnia piszczeloj'ą-ąo i zginacza długiego palców, leżących od niej ku dołowi. . . geesy przyczepia się część mięśnia płaszczkowatego.
Przyśj%j dolnego końca kresy mięśnia płaszczkowatego, na granicy j ęęodkowej trzeciej części, leży duży otwór odżywczy, który ą go kanału odżywczego, skierowanego ku dołowi. ąą Miższy.
Koniec bliższy kości piszczelowej jest znacznie:!ą jego powierzchni górnej znajdują się dwie wklęsłe poąestawowe górne U@cies articulares superiores), pokryte jj ęzklistą, które spoczywają na dwóch wydatnych i szerokich jąch, przyśrodkowym i bocznym(condglus medialis et ą, powierzchnia stawowa na kłykciu przyśrodkowym jest y giębsza, owalna:powierzchnia stawowa położona na kłykciu Strona przednia Tuberositas li biec.*lens.
ielrwers jary.
wnAire łaje i 4 rerWnr 776.
-Area intercondylaris interior.
Wargo infraglenoidelis.
Condylus lateralis(facies ertcularis s u period.
Tu bercu lu m intercondylere leterele.
Strona tylna(We.
362. Kość piszczelowa prawa widziana od góĘy.
Je 84@oiejsza, bardziej płytka, o kształcie trójkątnym, nieco Ba nad tylnym brzegiem kłykcia. Między obu powierzchnia i Jeży wgłębione, chropowate pole, które w części środkoWecznewzniesienie, wyniosłość między kłykciową łBercondglaris). Wzniesienie to ograniczają z obu slron*89 zek międzykłykciowy przyśrodkowy O@er****gl@remediale)i guzek międzykłykciowy bo 9@@mmtercondglare lmerdle). Zagłębienie znajdujące się 84 osłości międzykłykciowej nazywamy p o I e m m i ę 9? 9 a pr ze dnim(arce mtercondglaris anterior), za 8 ęW 9 esię do tyłu-polem międzykłykciowym Tylywa Oinea poplitee).


Meniscus laterelisćs ćs.
Tu bercu(umintercondylere rned fale.
Facies articularis*mai leoli.
Fibule.
Malleołus lateralis.
óssa malleoli lateralis-.
Strona przednia.
*BłI I liga memu m cruciaturn posterius.
Meniscus medialis.
Stora tylna.
Meniscus rnedielis.
Facies articularis interior Stroną tylna.
Ł/j 7973 gyyzjy WOŻ 9 hDcj.
-Meniscuą t.
Tu bero u tu*e*****.
Ryc.
363. Kość piszczelowa prawa z przyczepami więzadeł i łąkotek.Wid.
nym(aren mtercondglms posterior).
Do pola przedniego się więzadło krzyżowe przednie, do tylnego-więzadło krzne. Powierzchnie stawowe, pokryte chrząstką, przedłużają stronnie na wyniosłość międzykłykciową. lXa zewnętrznym obwodzie powierzchni stawowej górnej mo opada ku dołowi tworząc brzeg podpanewkowy(mglenoiddisS. Pod nim, w przedłużeniu brzegu przedniego, widoczna jest szeroka, chropowata wyniosłość, guz owatocze*i*be*os*s*ibi*e*, do k*ej p*zyczepia s**zastanowiące odcinek końcowy ścięgna mięśnia czworogłoKłykieć przyśrodkowy ma na swej powierzchni tylnej paprz gnący rowek, który jest miejscem przyczepo ścięgna mięś@niastego. Powierzchnia przyśrodkowa kłykcia jest wypukła Strona przednia.-Tli.
*ci*grtjcul 8 O 4.
Qą częściowo więzadło poboczne piszczelowe.
Kłykieć bo**ją i z boku płaską, owalną powierzchnię stawową ąą jGeies drticuldris ńbulcris), skierowaną ku dołowi, ku węgie, dla poł 4(zenia slawowego z głową strzałki. Nieco po-zadu od lej powierzchni leży niewielki guzek, który służy**u pasma biodrowa-piszczelowego powięzi szerokiej uda. **(ego guzka przyczepia się część prostownika długiego ąąjgzy. Na końcu dalszym kości piszczelowej, czterościenzjiemniejszy@od Końca bliższego, możemy odróżnić pięć I yzehnie. Powierzchnia boczna jest wklęsła, o kształgjyyądolna jej część łączy się ze strzałką wcięciem wy m(mcistrd Jib(Idris). Do jej wyniosłych brzegów, przedhego, przyczepiają się więzadła piszczelowa-strzałkowe, tylne(ryć. 396), zehnia przednia końca dalszego jest gładka, pokryta*prostowników:na jej dolnym brzegu widzimy poprzecznie wek dla przyczepo torebki stawu skokowego górnego. łrzchnia przyśrodkowa przedłuża się ku dołowi, twa stożkowaty wyrostek, k o s 1 k ę p rzyś r o d k ową(mdleois). Od strony przyśrodkowej kostka jest wypukła i położona:jest ona widoczna i łatwo wyczuwalna. Powierzchnia bo stawowa kostki(fcies drticuldris mdlleoh)jest nieco wkleję ona z kością skokową. Ma powierzchni tylnej kostki bieg rowek, bru z da k o stko w a(sulcus malleolaris), skierowakudołowi i przyśrodkowo:w rowku tym biegną ścięgna czelowego tylnego i zginacza długiego palców(ryć, 36 l). zchnia tylna ma płytki rowek skierowany skośnie ku*zyśrodkowo, który przedłuża się w podobny rowek na poólaejkości skokowej. W rowku tym biegnie ścięgno zgina palucha.
**hnia dolna dalszego końca kości piszczelowej tworzy Ć@@lę stawową dolną(fccies crticulms interior), która, 9:na powierzchnię przyśrodkową kostki. Obie te poWchylonedo siebie pod kątem nuniej więcej prostym, hale skokowego górnego. Ś 988 kości piszczelowej z łatwością wyczuwamy guzowatość piszczeli Wet ciągnący się brzeg przedni. Poza tym wyczuwamy brzeg podpanewBY P@e 4 oiej i bocznych, powierzchnię przyśrodkową i kosUę przyśro 4 P 996 awewnętrzna kości piszczelowej na ogół jest podobna do budowM 8 ł 9@Warstwa istoty zbitej części środkowej trzonu jest szczególnie gruś 984 oJyczy to powierzchni przyśrodkowej, leżącej podskórnie, i brze 499 eskupienie pasm istoty zbitej jest omal największe z całego kośćca ł 989 blaszek gąbczastych w obu końcach kości dostosowany jest do kie 9 PĄciała, podobnie jak w dalszym końcu kości udowej:beleczki istoty 88964 układ pionowy i są usztywnione blaszkami poziomymi.


Rozwój.
Kość piszczelowa kostnieje z trzech punklów ie 98 ego dla trzoją ądla każdej nasady, lostnienie rozpoczyna się pośrodku trzonu w siódnnyją yeia zarodka, o kilka dni później niż w trzonie kości udowej, i stopniową, ęobu końcom. Punkt kostnienia nasady bliższej występuje przed urodzenieąjjjpo nim:wytwarza on do przodu płaski wyrostek, z klótego kształtuje-tą piszczeli. Punkt kostnienia nasady dalszej występuje w ciągu I roku żyetąsza zrasta się z trzonem w 17-18 roku:nasada bliższa nieco później. Guęjąyczcij kostnieje w 10-14 roku:jak zwykle, proces zra**ania odbywa się u:-ąniej niż u mężczyzn. Zmienność.
Na szczególną uwagę zasługuje kszlaU bliższego końca kaset pąęU niższych małp i małp człekokształtnych widoczne jesl wyraźne przechywchni stawowej górnej ku tyłowi-tyłopo chylenie piszczeli(retKjWystępuje ono również u człowieka pierwotnego(homo primigenius), ęąęu dziś żyjących ras ludzkich na ogół powierzchnia stawowa górna jest połażą poziomo, a więc bardziej prostopadle do długiej osi trzonu. Tyłopochylenie yspotykamy również u ludów, które często i z upodobaniem przybierają posty mielibyśmy więc tu cechę rozwoju rodowego, która może się wzmagać przez cania. We wczesnych okresach życia zarodka reuowersja nie jest większa ntągo. Dopiero wraz ze wzrastającymi ograniczeniem przestrzeni w łonie matki się zginają, kąt retrowersji wzrasta i u noworodka osiąga swój punkt szpierwszych latach po urodzeniu kąt ten stopniowo zmniejsza się. Dlatego też i oseski nie mogą wyprostować nóżek.
Silna retrowersja kości piszczelowej łPochylenie powierzchni sta wowej QOTTTC(.Strona przednia.
Bęc.
365. Tyłopochylenie kości piszczelowej(retrorersio tibide)88 sprowadzone mniej więcej do tej samej wielkości.Oś stawu sskokowego QÓTOBQO.
Noworodek.
By YJ Z.
Ryc.
366. Skręcenie piszczeli(torsio tibiae).
K.
koniec dalszy.
Dorosó**s dłu.
Ść piszczelowa prawB.
od góry:linia gruba ciągła oznacza koniec bliższy kości, linia p@e.ęjgerystyczW@powJgKszenieB poWeFzchni stawowej dolnej, która przechj. (Ćąag przedni kości piszczelowej.
PoWeęzchnia ta łączy się stawowa z szyjką lej.
Ęjggy%j ptgzczelowej jest nieraz silnie bocznic spłaszczony:mówimy o pla 1 y**jąjjrgs-płaski, kneme-piszczel). W przeciwieństwie do euryknemjjg. . ęjjąki), o ba 4 ziej szerokim u 6 jł 4 cie przekroju trzonu. Przyczyna wytwarzą.
Qęęęjemii nie jest wyjaśniona, pczypuszczalrie jest ona pochodzenia czynny. ąę-ezelowa również wyłazuje sktęceJe(orsio tibice)podobne do skręcenia lej. Q s(ąrowi ono charaklerystyczn)cechę człowieka w odróżnieniu od małp człe. Q ej.
U człowieka koniec dalszy Kości piszczelowej skręcony jest nieco na zeę. ją'ęgu dokoła długiej osi kości, w ten sposób poprzeczna oś stawowa górną(ęgzą razem kei 4 o 4 a@l(ĘB. 0)V człekokształtnych skręcenie odbywa spyzeeiwną, tzn. do wewnęlrz i Bo tyłu, w stosunku do człowieka jest to lej(tj człowieka ujemne skręcenie występuje tylko w przypadkach chorobowyeąęjj płaskostopiu. Kąt skręcenia u człowieka przeciętnie wynosi 23', średnią wg(O-3 O', krańcowe przypadki O-W'. U noworodka skręcenie jeszcze nie e rozwija się dopiero wraz z wiełJe@. Jak jak na kości udowej.
Skręcenie kości ęej wpływa na ustawienie stóp na podłożu. Prawidłowo ustawione stopy twa, g 5':przepisy wojskowe wielu pańsłw wymagają ustawienia stóp pod kątem usza do wykonywania w stawie biodrowym obrotu na zewnątrz. Postawa girą.
wymaga równoległego ustabp, a więc obrotu do wewnątrz.
enia kości udowej i piszczelorasięwtę samą stronę.
W czotawieniupoprzecznej osi stawu o zarówno stopa, jak i szyjka ej kierują się więc do boku. te trzonów kości udowej i pinie pokrywają się z sobą, lecz, *o łokcia koślawego kończyny bitws talgas), tworzą kąt anie(l 74-l 45'), fizjologiczkoślawe(genu od(gum). Skłakęta, który tworzy oś trzonu ej z poprzeczną osią stawu o i który wyraża skośne poło udowej oraz kąta(ok. 951 o przez oś trzonu kości pilą samą osią kolana.
Linia k stawu biodrowego i śrocimiędzy obiema kostkami iia nośna kończyny dolnej środek stawu kolanowego i Sę włowia na stopę. Kolanowy przesuwa się beli, mamy nogi w kształcie Kolano szpotawe(genu 4 e na zewnątrz):w przeci 4 Kunogi w kształcie X'Akawe(genu talgum, 9984 Pz). Staje się ono wyrażJBa.
U kobiet wskutek sw 89@ei miednicy uda biegn 4 Fe lu dołowi niż u męż-Y@nogi X u kobiet zalet. U noworodków i.
Długa oś kości udowej.
Oś stawu es kolanowego.
-Unia nośna.
Długa oś Kości piszczelowej.
Oś stawu Ąss skokowecjs g*rne**.
Ryc.
367. Kąt boczny kolana.


dzieci w pierwszych latach życia występuje kształt 0, który następnie zanika. może bardzo silnie zwiększyć skrzywienie fizjologiczne i powodować wyBtażną ją Nogi 0, tak samo jak biodro szpotawe, łączą się przeważnie z silnie rozwmiętśniami, natomiast nogi X, tak sarno jak biodro koślawe, spotykamy u osób z na słabymi. Strzałka Strzałka(fibula)położona jest wzdłuż bocznej strony kości pij lawet, z którą łączy się u góry i u dołu. Jest ona znacznie cieńsgkości piszczelowej, a w stosunku do swej długości jest najbardziej i smukła ze wszystkich kości długich. U góry, łącząc się z kością piąlawą, nie bierze udziału w bvdowie stawu kolanowego:u dołu poniżej piszczeli, łączy się z nią i tworzy część boczną stawu skale go górnego. Odróżniamy na strzałce trzon, koniec bliższy, czyli g(i koniec dalszy, czyli kostkę boczną. Trzon strzałki(corpus ńbulce).
Trzon, podobnie jak trzon kości czelowej, w przekroju poprzecznym jest mniej więcej trójkątny:o mamy w nim trzy powierzchnie, odgraniczone od siebie trzema brze mi. Poza tym wzdłuż jednej z tych powierzchni, mianowicie wzdłuż wierzchni tylnej skierowanej przyśrodkowo i do tyłu, biegnie grzeb przyśrodkowy(cristc mediclis). Brzegi.
Brzeg przedni(morgo dnterior)jest najdłuższy i i ostrzejszy. Do niego przyczepia się przegroda międzymięśniowa prma, która oddziela grupę prostowników, położonych bardziej pśrodkowa od mięśni strzałkowych(długiego i krótkiego), biegnąć na powierzchni bocznej. Brze g tylny(morgo posterior)w części dolnej przechodzi w 1 brzeg kostki bocznej. Do niego przyczepia się przegroda miedz mowa tylna, która oddziela mięśnie strzałkowe położone bocznic grupy zginaczy na powierzchni tylnej. Brzeg międzykostny(marga mterosseus)leży przyśrodkowebrzegu przedniego, do którego w górze może się znacznie przybBBrzeg ten służy do przyczepo błony międzykostnej goleni, która dzieła grupę prostowników z przodu od grupy zginaczy leżących z 4 Powierzchnie. Powierzchnia przyśrodkowa(fqciesdidis), skierowana przyśrodkowo i do przodu, leży między brze przednim a międzykostnym. Jest ona wąska i rynienkowata wyżle na w kierunku podłużnym:przyczepiają się do niej trzy mięśnie słownik długi palców, prostownik długi palucha i mięsień strzaWtrzeci. Powierzchnia boczna(fccies lmermis), skierowana do p@ibocznic, jest miejscem przyczepo mięśnia strzałkowego 898+i krótkiego. Powierz chni a tyln a(Mcies posterior), największa z trzeehłożonajest między brzegiem tylnym a międzykostnym. W jej gó@dwóch trzecich częściach występuje ostry i wydatny grzePł p r z y ś r o dk o wy(cristd medidlis), który dzieli powierzchnię 18989.560.
wzęści:węższą przyśrodkową, dochodzącą di brzegu międzykost**jraz szerszą boczną, właściwą powierzchnię tylną, od strony bo'jgraniczoną brzegiem tylnym. W połowie długości tej części leży Ę-ądżywczy, który prowadzi do kanału odżpczego skierowanego ąygwwi. Do grzebienia przyśrodkowego przyepia się blaszka pojGwa, kloca oddziela mięsień piszczelowy tlny(leżący na części gwdkowej powierzchni tylnej)od mięśnia płszczkowatego i zgiĘjdługiego palucha, położonych na części tocznej powierzchni*e*gjjtec bliższy tworzy zgrubienie zwane głową strzałki(eqputQjje(). Ku górze głowa przedłuża się w tępy wierzchołek(cpeajzchnia stawowa O@cies dr(icJ@is capi(is ńulae)dla połączenia S-ąpowiednią powierzchnią na kłykciu bocznym kości piszczelowej. jęjtka nie bierze więc udziału w budowie staw*kolanowego, jak to ązimy u niższych kręgowców. pa strony bocznej głowy przyczepia się mięsień dwugłowy uda i więpgwpoboczne strzałkowe:do strony przedniej-orne włókna mięśąstrzałkowego długiego i prostownika długieg*palców, a do strony jjej-górne włókna mięśnia płaszczkowalego, ławę od trzonu odielazwęykle przewężenie, szy j ka s tr z a ł ki(mhm ńbulae). Koniec dalszy, czyli kostka boczna(mdlleolus lznahs), poszerza się grubieje, sięga bardziej ku dołowi od kostki prrodkowej i zakońonyjest tępym wierzchołkiem, do którego prqtzepia się więzadło iętowo-strzałkowe(ryc. 396).
Na stronie prztrodkowej ma poierzchnięstawową(fcies drtculms mulico()la kości skokowej, powyżej tej powierzchni przylega do wcięcia siatkowego kości piczelowej. Do brzegu przedniego przyczepia si:więzadło piszczela o-strzałkowe przednie, a poniżej więzadło skokowo-strzałkowe przeje. Na brzegu tylnym biegnie płytka bruzda(slas mclleolarisS dla**i*gien mięśnia strzałkowego długiego i krótkieg, a poza tym przyczepia się do niego więzadło piszczelowa-strzałkowe tylne(ryc. 369), Drzyśrodkowo zaś znajduje się dół kostki boczę j(fssd mdlleoli 8@erdhs), gdzie przyczepia się więzadło skokowo-irzałkowe tylne. Wrczuwalność.
Głowa strzałki jest wyczuwalna i widoczna pqmrzez skórę, którą uwy:P 9@a Wyczuwalna jest również dolna trzecia część powierzchń bocznej strzałki i cała kostka boczna. śPuktura.
Strzałka jest zbudowana według typu kości Bugid.
Trzon jest zbudowany ś tsloty zbitej i zawiera wąską jamę szpikową, szerszą ku kołem bliższemu, węższą ku Pócowi dalszemu. Oba końce kości składają się z istoty gąbcnej, pokrytej warstwą. Póoę zbitej.
Blaszki kostne biegną przeważnie w kierunku plonym:w końcu bliższym W one bardziej zagęszczone niż w końcu dalszym. Bzwój.
Strzałka powstaje z trzech punktów kostnienia:jedsgo dla trzonu i po jed 9 j@dla każdego końca. Kostnienie rozpoczyna się w trzonie mij więcej w ósmym ty 899 iużycia płodowego i rozprzestrzenia się ku obu końcom. Tioworodka oba końce W leszcze chrzęstne.
W końcu dalszym kosJrienie rozpoczyna skw I roku życia, w koń?9 bliższym w 3-5 roku:proces kostnienia kończy się zazwzj(17-18 rok)nieco**ześniej u dołu niż u góry, choć różnice są nieznaczne, 'główka strzałki(capirulum fibulee).


Zmienność.
Wskutek zmniejszenia się strzałki w rozwoju płodowym, jąywskutek działania licznych mięśni otaczających ją i przyczepiaiacych się do ąąi rzeźba kości podlegają wielkiej zmienności osobniczej. Ta różnorodność ty nętrznia się wyraźnie na przekrojach poprzecznych. Mają one kształt okrągłąę-Jmy, czworokątny lub litery T:występują nawet formy spłaszczone jak nóż, gjkierunku podłużnym zaznacza się silna zmienność, strzałka może być zupeĘygęjak również silnie wygięta, wklęsłością skierowana do przodu. W zależności yąstrzałki i retrowersji kości piszczelowej położenie obu kości wobec siebie K(ąQMogą one być ustawione równolegle do siebie, lub też strzałka może przebiega prostej od góry i od tyłu do dołu i do przodu, przecinając długą oś kości piszezejkątem ostrym. Streszczenie Kościec goleni albo podudzia(crus)składa się z dwóch kości, kości pięi strzałki, ograniczających przestrzeń międzykostną goleni(spdtium interosseuąKość piszczelowa(tibic)jest położona przyśrodkowo w stosunku do strzałki, (corpus tibide)ma trzy brzegi, przedni, przyśrodkowy i boczny, czyli międzykoggmes anterior, medidlis et iuerosseus). Do tego ostatniego przyczepia się błoną.
kostna goleni(membrano mterossea cruris).
Z trzech powierzchni, przyśrodkonet i tylnej(fcies medidlis, ldterdlis et posterior), tylna ma w górnej części skobiegającą kresę mięśnia płaszczkowatego(lince muscuh solei). Koniec bliższy na powierzchni górnej ma dwie powierzchnie stawowe górne ticulares superiores):spoczywają one na kłykciach przyśrodkowym i bocznym(ęmedidis et ldterdlis). Powierzchnia na kłykciu przyśrodkowym jest większaę.
Między obiema powierzchniami stawowymi znajduje się wyniosłość między(emmentic mtercondglms), ograniczona z obu stron guzkiem nuędzykłykciośrodkowym(tuberculum intercondglare medidle)i guzkiem międzykłykciowym(nberculum mtercondgldre Internie). Do przodu od wyniosłości nuędzykłykcjzagłębienie, pole międzykłykciowe przednie(arce intercondglaris mterior), niej pole międzykłykciowe tylne(drea mtercondglms posterior). Obwód po stawowej górnej stanowi brzeg podpanewkowy(marga infrdglenoiddisk pprzedłużeniu brzegu przedniego uwypukla się guzowatość piszczeli Ouberos@Kłykieć boczny z tyłu i z boku ma powierzchnię stawową strzałkową(faciesjibulms). Koniec dalszy na powierzchni bocznej ma wcięcie strzałkowe(incisurd fbwwierzchnia przyśrodkowa przedłuża się w kostkę przyśrodkową(mulico(@Kostka przyśrodkowa na swej bocznej powierzchni zaopatrzona jest w powierz wową kostki(fcies drticulcris mdlleoli), na powierzchni tylnej-w bruzO 4(sulcus malleolamsj. Powierzchnia kości piszczelowej tworzy powierzchnię stawową dolną(facie 4 ris interior). Pochylenie powierzchni stawowej górnej ku tyłowi nazywanó 88 niem piszczeli(retrooersio tibiae). Skręcenie kości piszczelowej(torsio Nb 8 edalszym na zewnątrz waha się od 10 do 3 O'. Kąt zawarty między długą osią trzonu kości udowej wobec trzonu kości PWrozwarty bocznic wynosi U 4-l 45':jest to fizjologiczne kolano koślawe(ge 88 przeciwieństwo tego stanu(nogi w kształcie litery 0)stanowi kolano szP 9@forum), rStrzałka(fibula)położona jest po bocznej stronie kości piszczelowej. Jet W ńbu(ae)ma, podobnie jak kość piszczelowa, trzy brzegi:przedni, tylny i 88(marga anterior, marga posterior et marga mterosseusj, i trzy powierzcbNe 9 wą, boczną i tylną(fqcies medidlts, facies ldterdlis et fcies posterior)689 powierzchni tylnej przedzielony jest na dwie części przez grzebień przyśro(89 medialis). Koniec bliższy strzałki tworzy głowę strzałki(caput ńbulae), zakończoO 4 kiem(dpea cdpitis ńbulce):jej powierzchnia przyśrodkowa zaopatrzoOB I wierzchnie stawową(facies articularis cdpitis jibulae).y je-y strzałO sJanowi KosJBę boczną(mdlleolus laterdlis), mającą na py. 'g. ąęęrodkowej powierzchnię stawową kostki(facies drticularis malleohj.Kości stopy.
jjje.
Budowa stopy jest swoistą dla człowieka w związku z jego pionową po. Wszystkie małpy człekokształtne.
-Gęgną, z przeciwstawnym paluchem, ustawionym pod kątem do osi długiej ją też znacznie krótszy od pozostałych palców. Połączenie więzadłowe i staj etapy jest u nich luźniejsze i umożliwia wskutek tego wydajniejszą ruchoęąeh. Dotyczy to szczególnie ruchu obrotowego stopy w stosunku do jej dłujwgtczemu powierzchnia podeszwowa może być zwrócona do wewnątrz(kraąetapy do dołu)(supmuio). Dla człowieka poruszającego się na ziemi funkąetapy byłaby zupełnie bezwartościowa:odwiedziony paluch byłby przeszkotszymbiegu nawet wielkim utrudnieniem. ęnąniu do stopy czworonożnych ssaków stopa ludzka w pionowej postawie się przede wszystkim swym ustawieniem pod kątem prostym do podudzia, żny rozwój promienia piszczelowego i guza piętowego, wreszcie przez ustapyna podłożu wzdłuż całej jej długości od palców do pięty. Promień pierwszy ąjsilniejszy i przejmuje główną masę ciała. W związku z tym promienie strony ej uwsteczniają się i największą długość osiąga promień pierwszy(lub drugi)i. W związku z czynnością stopy jako narządu podpory silniej rozwijają się ości stepu. , podobnie jak ręka, składa się z trzech większych odcinków, środkowego i przedniego:s tęp u(tdrsus), śró ds top i a(met)i palców(digiti). W porównaniu do chwytnej ręki stopa człowieka wykazuje silniejszy rozwój stepu w stosunku do ka, osiągający połowę długości całej stopy, słabszy zaś rozwój w. Jako całość tworzy stopa mocne i sprężyste sklepienie, doe do dźwigania masy ciała(ryć. 368-383).
Kości stepu 4 stepu(tdrsus:tarsos-oznaczał pierwotnie cały kościec sto 94 zisiedem kości. Są one ułożone w ten sposób, że z dwóch Kości skokowej i piętowej, pierwsza położona jest nie obok lecz na drugiej, a cztery przednie, kość sześcienna i trzy kości te, leżą obok siebie w jednym rzędzie przed obiema kośćmi Ęl 89 makość stepu, kość łódkowata, wsuwa się między kości klif Kość skokową. Obie tylne kościrozwojowo odpowiadają czte 8 o@szeregu bliższego nadgarstka, cztery przednie zaś, które 9'4 czą się z pięcioma kośćmi śródstopia i tworzą szereg dalłsJępu, rozwojowa odpowiadają szeregowi dalszemu kości 4 Kość łódkowata stepu znajduje swój odpowiednik w nadBWowe wczesnych stadiach rozwojowych, w postaci chrzęstł Bodkowej nadgarstka(os centrale cdrpi), która zlewa się naś shrzęstnym zawiązkiem kości łódeczkowatej nadgarstka, lub.KQQ.


też zanika.
Kość skokowa stepu odpowiada kości łódeczkowatej(życowatej nadgarstka, kość piętowa-kości trójgraniastej i groejją. tej nadgarstka.
Kość skokowa(tdlus).
Kość skokowa jest drugą z kolei kością gpod względem wielkości. Zajmuje ona część środkową i górną ęQKu górze dźwiga na sobie kość piszczelową, ku dołowi-spoczyęjkości piętowej:łączy się stawowa z obu stron z kostkami kości ęQdo przodu z kością łódkowatą. Składa się z trzonu, położonego da szyjki, stanowiącej część środkową, i głowy, leżącej do przodu, Tr z on(corpus fali). Powierzchnia górna(ńcies superior)trzoąuści skokowej dźwiga szeroki bloczek Orochled tuli)dla połączestawowegoz obu kośćmi goleni. Część środkowa bloczka, pa chrząstką zwęża się ku tyłowi. W kierunku długiej osi jest ona swypukła, w kierunku poprzecznym nieco wklęsła. Po stronie boebloczek ma większą, trójkątną, nieco wklęsłą p o wi e r z c hni ę kąk ową bo c z n ą(fccies mdleolaris lcterdlis), pokrytą chrząstką pżoną na trójkątnym, bocznic skierowanym wyrostku boczą(processus ldterdlis tuli):powierzchnia ta służy do stawowego połąema z kostką boczną. Na powierzchni przyśrodkowej bloczka znaj się w części górnej wąska, przecinkowata p owierz chni a kast w a p r z y śr o dk o w a(fcies mdlleoldris mediclis), pokryta chrząsdla stawowego połączenia z kostką przyśrodkową. Poniżej tej pawi chni po stronie przyśrodkowej trzonu leży chropawe wgłębienie przyczepo więzadła trójgraniastego stawu skokowego górnego(395). Powierzchnia tylna trzonu poniżej powierzchni sławo ma tępy wyrostek tylny(processus posterior fali), podziekbruzdą ścięgna zginacza długiego palucha(sulcus tendim, jleaoris hdllucis(ongi)na dwa guzki, przy śr o dk o wy(tuberlum mediale), mniejszy, i boczny(tuberculum laterale), wie ostatni występuje czasami w postaci samodzielnej kosteczki(os*num)i wtedy połączony jest tkanką łączną z pozostałą kością. Powierzchnia dolna trzonu ma jedną z trzech powierzy stawowych, którymi kość skokowa opiera się na kości piętowej:je mianowicie powierzchnia stawowa piętowa tylna(fciesticulms cdlcmec posterior), największa, o kształcie owalny@czysię ona z odnośnym polem na powierzchni górnej kości pięło jest bardzo wklęsła w kierunku swej długiej osi, która biegnie do pdu i bocznic. Powierzchnie stawowe piętowe środK 9 i pr ze dnia(jccies articuldres cdlemeae media et mterior), znak mniejsze od tylnej, o płaszczyznach prawie równych, często zlewaWz sobą. Uczą one na powierzchni dolnej szyjki kości(przednia zachnieco na głowę), łącząc się z odnośnymi powierzchniami sławo kości piętowej:między powierzchnią tylną a środkową znajduje głęboka bru z da koś c i skokowe j(sulcus fali), biegnąca skośnie przodu i bocznic. Bruzda ta leży powyżej odpowiedniego rowka na wierzchni górnej kości piętowej, z którym tworzy kanał, z a 1 o kę 4.i**cu*s. *gn*eriorćąouf(91(**cu*sganee medigśulcus taiła--us lat, fali hs artcularisjag posteri ot Ieus tendinis m. oris hellucis lagi.Facies artcularis pro lig.
Trochlea fali calceneonwiculere plentare(facies malleolaris med.facies erticularis newculeris\.
I Processus post, fali(tu berculum laterele).
Proc essus*a**a*Trochlea fali Zł ciesmalleołaris lat. )Trach lea ta li Yaciessqoezoyj'%Processus post, fali Sulcus tendinis m. (tuberculum laterale)flexoris hellucis longi.Processus post, fali(tuberculum mediale).
Facies erticuleris nawculeris.
Caput fali.
-Collurn fali.
e, 368.
Kość skokowa prawa.
Widok od Ryć.
369. Kość skokowa prawa.
Widok od strony podeszwy, strony grzbietu stopy.
(sinus tdrsi), wypełnioną więzadłem skokowo-piętowym międzystnym(ryc. 395), zy j k a k o ś c i s k o k owe j(colhm tuli)jest skierowana do przodu rzyśrodkowo:stanowi ona część zwężoną kości położoną między onem a głową. Jej powierzchnia górna i przyśrodkowa jest chropoatai służy do przyczepo więzadeł:powierzchnia boczna jest wklęsła rzedłuża się w bruzdę kości skokowej. Głowa kości skokowej(ccpur tuli)jest skierowana do przodu rzyśrodkowo. Na przodzie znajduje się powierz chni a stawał to dk o w a(fccies crticulms ndmculms), duża, owalna i wypukła:śzy się ona z kością łódkowatą. Powierzchnia dolna ma dwie poJeJzchniestawowe.
Z nich boczna jest to znana nam już poterzchniastawowa piętowa przednia(fccies drticulms 8@nec mterior). Przyśrodkowa, położona do przodu od powierzchni Bawet piętowej środkowej, jest wypukła, mniej więcej trójkątna śP(ozywa na więzadle piętowa-łódkowym podeszwowym albo na 4 sJce włóknistej, która uzupełnia panewkę stawu skokowego dol 89 między kością piętową a łódkowatą ŻWen mięsień nie przyczepia się do kości skokowej. *****ura.
Blaszki obfitej istoty gąbczastej kości skokowej biegną w przedłużeniu beĘó 94 szego końca kości piszczelowej:tym samym przenoszą one ciśnienie masy ciała 9 lepienie stopy Oys BW? 99 ewość.
Cechą charakterystyczną dla człowieka, bezpośrednio związaną z dwuno 9 o 4 em. jest sklepienie kośćca stopy zarówno w kierunku podłużnym, jak i poĘ 98 Mm. Podłużne uwypuklenie stopy łączy się z budową i położeniem kości piętowej, 89 P? Izie opisane niebawem:uwypuklenie stopy poprzeczne widoczne jest w skręcę.


niu gorsio)głowy kości skokowej.
Długa oś głowy tworzy z podłożem kei, który za-w się zwiększa wraz ze wzrastaniem sklepienia slopy U noworo 9 ka K 4 J Jen jest jąęymały(ok, 161, u dorosłego waha się średnio od 35 do W'. Zmienność kości skokąęązależności od stopnia uwypuklenia stopy przejawia się poza tym w wielu innych ąąywaściach, np. pod względem stopnia uwypuklenia bloczka czy zwężenia się jego jej wi, czy też odchylenia szyjki od osi kości skokowej. Na szczególne uwzględnienie ygule położenie powierzchni górnej bloczka. U noworodka jest ona pochylona ku ąyprzyśrodkowej, brzeg boczny jest położony wyżej od przyśrodkowego:pod tym ęydem przypomina ona stosunki, jakie występują u człekokształtnych w związku z sujjcyjnym położeniem stopy. U dorosłego powierzchnia górna bloczka ustawiona jest Qważnie poziomo. Połączenia.
Kość skokowa łączy się stawowa z czterema kośćmi:piszczewstrzałką, kością piętową i łódkowatą. Kość piętowa(edlemeus s. os cmcis).
Kość piętowa jest najwiykością stepu.
Położona jest ona w dolnej i tylnej części stopy i służy przenoszenia masy ciała na podłoże oraz jako ramię dźwigni dla mig łydki. Jest ona kształtu nieregularnego, wydłużonego sześcianu z Qosią skierowaną do przodu i bocznic. Kość piętowa znajduje się kością skokową, sięgając jednak znacznie dalej ku tyłowi. Powierzchnie.
Powierzchnia górna w swej części tylnej wypukła w kierunku poprzecznym i nieco wklęsła w kierunku prnio-tylnym. Na jej części przedniej leżą trzy powierzchnie stawowe kości skokowej:mniej więcej pośrodku kości największa, silnie kła powierzchnia stawowa skokowa tylna(fccies mieni talaris posterior), do przodu i przyśrodkowo, oddzielone od niej ci powałą bruzdą kości piętowej(suleus cuconej), leżą mniejsze powierzchnie, wydłużone, prawie równe, p owierzchstawowe skokowa środkowa i przednia(fcies drticulcr lares media et anterior):często zlewają się one w jedną. Powierzę.
Fecies articularistaleris interior.
Fecies erticuleris taleris media.
Sulcus celcenei.
Sustentacu I um fali.
Tuber calcenei-.
--Facies artcularis c uboi dea.
Fecies articularis--talaris posterior-Trochlea peroneelis.Ryć.
370. Kość piętowa prawa widziana od góry.
-ławowa środkowa położona jest na wyraźnym podłużnym wyrostku-kierowanym przyśrodkowo, zwanym podpórką kości skokowej ggstentcculum tuli). Powierzchnia stawowa przednia spoczywa na jęzednim końcu kości. Wszystkie te trzy powierzchnie łączą się z odpowiadającymi im powierzchniami kości skokowej, l(a przednim odcinku wwierzchni górnej, do przodu od bruzdy kości piętowej i bocznic od jawierzchni stawowej przedniej, znajduje się chropowate pole służące ąo przyczepo więzadeł i prostownika krótkiego palców(ryć. 382).
Facies Artcularis taleris posterior Facies ertculeris taleris media.Facies articuleris-taleris enterior.
Facies artculariscuboidea.
-Futer calcenei.
Sustentaculum fali łSulcus tend.
Processus medielism, fexoris hellucis longi tuberis calceneiRyc. 371. Kość piętowa prawa widziana od strony przyśrodkowej. Powierzchnia tylna, wypukła, tworzy guz piętowy(tuóermiodnej), który w przedłużeniu na powierzchnię dolną kończy się woma wyrostkami, przyśrodkowym i bocznym. Dolna, chropowata część powierzchni tylnej pokryta jest tkanką tłuszczową i włóknistą Nęy:do części środkowej, również chropowatej, przyczepia się ścięginomięśnia trójgłowego łydki:część górna jest gładka, kaletka maziowa oddziela ją od ścięgna tego mięśnia(ryc. 382).
Powierz chni a dolna jest nierówna i nieregularna.
W części tylejlej powierzchni, w przedłużeniu guza piętowego występują, jak spomniano, dwa chropowate, szerokie wyrostki:wyr o s te k b o c zĘ(processus lmerdlis tuberis cdlcmei), mniejszy, wydatny, zaokrąBW-do niego przyczepia się część odwodziciela palca małego. Wyrostek przy śro dk o wy(processus medidlis tuberis cdlcdnei), **szy i szerszy, służący za pole przyczepo dla odwodziciela palucha, tnacza krótkiego palców i rozcięgna podeszwowego(ryc. 383).
W Pednim odcinku powierzchni dolnej uwypukla się guzek p igłowy 99 ercuhm calcmei). Od niego bierze początek więzadło piętowa-szełBennepodeszwowe, 99 wgłębienia między obu wyrostkami przyczepia się pozostała część odwodzicielaP małego. Do chropowatej powierzchni leżącej do przodu od obu wyrostków przy 8 Psię więzadło podeszwowe długie i głowa boczna mięśnia czworobocznego pode natomiast do wydatnego guzka położonego na przedniej części powierzchni dolnej 89 rowka biegnącego poprzecznie do przodu od guzka przyczepia się więzadło piętowa@cienne podeszwowe.KRN.


Powierzchnia przednia kości piętowej, skierowana równy. cześnie nieco przyśrodkowo, kształtu trójkątnego o zaokrąglonych ką. fach, siodełkowata wyżłobiona, jest pokryta chrząstką i służy do stą, wowego połączenia z kością sześcienną(fcies articularis cuboidecj), .Dla głowy kości skokowej Tu berositasX!
S(S neeiculeris.
?wyrostek bloczkowaty(processus trochlearis).
56 R.
Dla kości klinowatych łoś red 081 Przysadkowej.
Bocz n ej.
Tuberosits o-ą rwie u laris.
Ryc.
372. Kość łódkowata prawa widzia-Ryc.
373.
Kość łódkowata prawa widzianą na od tyłu, od przodu(oznaczone powierzchnie stawowe). Powierzchnia przyśrodkowa jest silnie wklęsła:tędy naczy-ma i nerwy kierują się z goleni na stronę podeszwową stopy:do niej'przyczepia się u dołu pasmo przyśrodkowe mięśnia czworobocznegqpodeszwy. W części górnej i przedniej znajduje się podpórka kości skoękowej. Ra jej powierzchni dolnej biegnie bruzda ścięgna zgina cz a długiego p aluera(sulcus tewdinis m. jlezoris hcllucis longiga wzdłuż wolnego przyśrodkowego brzegu podpórki ślizga się ścięgnzginacza długiego palców w przebiegu na podeszwę stopy. Od prze(niego, a częściowo i od przyśrodkowego brzegu podpórki odchowięzadło piętowa-łódkowe podeszwowe(ryc. 397).
Powierzchnia boczna jest szeroka z tyłu i wąska z przodu:pobliżu środka powierzchni leży mały guzek dla przyczepo więzapiętowa-strzałkowego, a do przodu od niego znajduje się osobnicbardzo zmienny wyrostek, tzw. b lo c z ek strz alkowy(trochlee Pronealis s. ńbulms):w bruździe pod bloczkiem biegnie ścięgno@8 nią strzałkowego długiego, w słabiej wyżłobionej bruździe nad blośkiem przebiega ścięgno mięśnia strzałkowego krótkiego. Obie obeJ@jemy nazwą bruzdy ścięgien mięśni strzałkowych(s 4 teadinum musculorum peroneorum:rye. 396).
Struktura.
Kość piętowa, jak wszystkie kości stepu, zbudowana jest prawie w 6 W 96 z istoty gąbczastej. Cienka istota zbita ma duże otwory odżywcze.
Przebieg beWistoty gąbczastej pozwala na odróżnienie trzech zasadniczych układów. Dwa z nPFchodzą z powierzchni obciążenia i kierują się:jeden do tyłu do powierzchni:'Y 9 guza piętowego z podłożem, drugi do przodu w kierunku powierzchni stawowej 4 sześciennej:pod względem statycznym stanowi on przednie przedłużenie kości W P 9 żu. Trzeci układ blaszek test wypukły ku dołowi i biegnie od guza piętowege 99.wierzchni stawowej kości sześciennej.
Oba pierwsze układy biegną w kierunku najwięk.
-zego ciśnienia, trzeci-w kierunku największego rozciągania(ryc. 4 O 2).
Zmienność.
Wysklepienie stopy w kierunku podłużnym jest w ścisłym związku z poty. yeniem kości piętowej.
U człowieka długa oś kości piętowej nie biegnie poziomo, lec-ggerowana jest do przodu i ku górze:im sklepienie stopy jest wydajniejsze, tym bardziej gość piętowa, której guz piętowy opiera się o podłoże, kieruje się ku górze. W związku y tym widzimy też różne nachylenie do podłoża powierzchni sJawowej dla kości sześcierne*Na uwagę zasługuje również zmienność kierunku długiej osi powierzchni tylnej kaset wętowej. U noworodka, a jeszcze w silniejszym stopniu u płodu, oś ta jest silnie pochyło jj ą, biegnąc od góry i bocznic ku dołowi i przyśrodkowo, z wiekiem to odwrócone położejgekości stopniowo zmienia się i przechodzi w położenie nawrócone, z osią skierowaną prawie pionowo. Połączenia.
Kość piętowa łączy się stawowa z kością skokow)i z kością sześcienną. Kość łódkowata(os nmiculare).
Kość łódkowata jest spłaszczona w kierunku od przodu ku tyłowi i znajduje się po stronie przyśrodkowejstepu między kością skokową a kośćmi klinowatymi. W związku z poprzecznym sklepieniem stopy długa oś kości biegnie skośnie od dołu i przyśrodkowo ku górze i bocznic. Powierzchnie.
Powierzchnia przednia, wypukła, pokryta chrząstką, dzieli*się na trzy pola odpowiadające trzem kościom klinowatym, z którymi łączy się stawowa. Po w i e r z c h n i a tyln a, wklęsła, pokryta chrząstką, przylega do głowy kości skokowej. Powierzchnie górna, dolna i boczna są silnie chropowate i służą za miejsce przyczepo więzadeł:na ostatniej występuje nieraz powierzchnia stawowa dla połączenia z kością sześcienną, rzadko-mała powierzchnia stawowa dla połączenia z kością pięto p. W tym przypadku kość łódkowata łączy się z wszystkimi kośćmi stepu jako kość odkowa stepu(os centrale tdrsi). Powierzchnia przyśrodkowa ma wydatną guz o w a 1 o ś ć(tuberositas ossis nmicularis), do której przyczepia się od dołu część ściga mięśnia piszczelowego tylnego:jest ona wyraźnie wyczuwalna poprzez skórę. GuzoBośóta jest punktem orientacyjnym przy otwieraniu stawu poprzecznego stepu(Ęyc. ł@8 enność.
Guzowatość kości łódkowatej może tworzyć samodzielną kosteczkę złąOąłącznotkankowa z pozostałą kością. F 84 czenia.
Kość łódkowata łączy się z czterem a kośćmi:kością skokową i trzema śśmi klinowatymi:czasem z piątą, kością sześcienną, rzadko-z kością piętową. Wo 4 ci klinowate(ossa cuneiformia).
Kości klinowate, w liczbie Fesh, przyśrodkowa, pośrednia i boczna, położone są do przodu od 984 łódkowatej:jak nazwa wskazuje, są one kształtu klinowatego Ń? BWowata przyśrodkowa(os cwneijorme mediale)jest największa ze wszystkich 96 P 88 sJawą klina skierowana jest podeszwowa, krawędzią-ku górze i bocznic. @O@a jest ona po stronie przyśrodkowej stopy, między kością łódkowatą z Jyłu a poę 84(kości śródstopia z przodu. PFłerzchnie.
Powierzchnia przyśrodkowa leży podskórnie, jest szeroka Wboczna. Powierzchnia boczna tworzy w tylnej części powierzchnię stawow 4 Ba S@@owatej pośredniej, do przodu zaś od niej-mniejszą powierzchnię stawową Ś 896 ci śródstopia(ryc. 380, 3811.
Powierzchnia przednia jest z lekka wypuŻFaWunerkowatego, pokryta chrząstką:łączy się ona stawowa z podstawą I kości ł 9 Ppowierzchnia dolna, czyli podeszwowa, jest chropowata:tutaj przy?9996 ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego i przedniego, jak również strzałkowe':?? 9 Wnowa pierwsza(os cuneqorme primum s. os tarsale primunn).


Os caneiformeintermedium Dla kości lód kowatei.
Os cuneiforme-, med fale.
Ryc.
374. Kości klinowate prawe widziane Ryc.
375. Kości klinów ale prawe wtąą.
go długiego, i tutaj też rozpoczyna się krótki zginacz palucha. P o w i er z e h nią ęączyli grz b i et owa, jest wąska i chropowata. Połączenia.
Kość klinowata przyśrodkowa łączy się z c z te rem a kośćmi:kością kowatą, klinowatą pośrednią oraz I i li kością śródstopia. Kość klinowata pośrednia(os cuneiforme intermedium')jest najmniejsza i naj z kości klinowatych i wskutek tego wraz z obiema pozostałymi ogranicza pewną strzeń otwartą do przodu, w którą wsuwa się druga, najdłuższa kość śródstopia, krawędź klina zwrócona jest ku dołowi, a podstawa ku grzbietowi stopy. Powierzchnie.
Powierzchnia przednia, trójkątna, pokryta chrząstką się z podstawą U kości śródstopia, ty In a zaś, nieco wklęsła-z powierzchnią stakości łódkowatej. Na powierzchni przyśrodkowej i bocznej znajdują siei powierzchnie stawowe dla połączenia z sąsiednimi kośćmi klinowatymi. P o w ierini a grzb i et o w-a jest chropowata, p o des zw owa zaś, która stanowi krawędź służy za pole przyczepu dla więzadeł, a poza tym kończy się tutaj pasmo ścięgna mi piszczelowego tylnego. Połączenia.
Kość klinowata pośrednia łączy się z c zł e r em a kośćmi:łódkowatą, nowatymi przyśrodkową i boczną oraz z li kością śródstopia. Kość klinowata boczna(os cuneiforme lmterJeĘ kształtem i ułożeniem podobna jkości klinowatej pośredniej, jednak nieco większa od niej. Powierzchnie.
Powierzchnia przednia, trójkątna, pokryta chrząstką, pga do podstawy Ul kości śródstopia, tylna-łączy się stawowa z kością łódkoyPowierz chni a przy środkowa ma z przodu jedną powierzchnię lub dwie mAle wierzchnie stawowe łączące się z drugą kością śródstopia i większą tylną dla poł 4 c.Dla kściki i nowej bocznej Dla kości Wś ródstopiaDla kości V śródstopia.Os cuneiorme sześciennej**e*/e.
od tyłu.
Tu berositas ossis cuboidei.
Ryc.
376. Kość sześcienna prawa widziana od przodu.
Os cuneiforme leterele.
od przodu(oznaczone powierzchnie s we).
Dla kości W śródstopia.
Dla kości.
Dla kości klinowatej bocznej(Dla kości łódk.
-*k*ci*i*.
Nc.
377.
Kość sześcienna prawa will od strony przyśrodkowej(oznaczone wierzchnie stawowe).?kość klinowata druga los cuneiforme secundum s. os tarsale secundum)'kość klinowata trzecia(os cune(formę tertium s. os tarsdle tertiuni).ęęgeią klinowała pośrednią.
Powierz chni a b o c z n a ma małą, do przodu położoną jterzchnię stawową dla IV kości śródstopia, i większą, tylną-dla kości sześciennej. jwierz eh ni a ęrzb i e 1 owa jest chropowata, jej Ęlno-boczny kąt wcina się między ąw tłkowatą i sześcienną(ryc. 38 O).
Powierzchnia podeszwowa służy za pole ąęezepu dla ko 4 d ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego i części przyczepo początkoągozginacza łotkiego palucha(ryc, 3 iłS). pwlączenia.
Koś klinowata boczna łączy się z s z eś c i u kośćmi:łódkowatą, klinowatą ęęednią, sześcienną i kośćmi śródstopia 11, III i IV.Os łbie'e extemumOs cuboideums*und*mOs intetuneiformePan peroneelis ossis rnetatarsalis I.tli.
-Os peroneum.
-Os Weseli u s.
z s 8 Os sustentacull.
Os trigonum.
. Talus securderius.
Os tibiale externumo Ryć 378, położenie właściwych dodatkowych kości stepu:a-strona podeszwowa, b-strona przyśrodkowa.


Kość sześcienna(os cuboideum.
Kość sześcienna ma kszłągjnorniernego sześcianu i leży do przodu od kości piętowej ąąbrzegu stepu. Jej powierzchnia przyśrodkowa jest dłuższą ją powierzchnie. Powierzchnia tylna, pokryła ch*z 4 slką, siodełwąywioną, łączy się z kością piętową. Powierzchnia przednia ma dwte ją stawowe dla połączenia z czwartą i piętą kością śródstopia PowierzejjQś r o d k o w a ma większą powierzchnię stawową dla kości filcowatej boczącą często małą powierzchnię dla kości łódkowatej. Po wi erz chnie górną fchropowate.
Powierzchnia dolnia ma podłużną guzowatość kose(ęnet(tuberositds ossis cuboidei), przed k 1 ór 4 biegnie bruzda ściągaj strzałkowego długiego(sulcus tendmis m. geronci(ongi). Odchog-rostek piętowy(proc. cdlcmeus)podpiera 3@y K pięlow 4. Do powierzę przyczepia się więzadło piętowa-sześcienne podeszwowe, część włókieą X palucha i pasmo ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego. Połączenia.
Kość sześcienna łączy się zazwyczaj z c z 1 e r e m a kośćmi:pwatą boczną oraz z kośćmi śródstopia IV i V:nieraz również z kością łódkoęRozwój kości stepu. Kości stepu kostnieją każda z jednego punktu z kości piętowej, która ma dodatkowy, nasadowy punkt kos(cienia dla swego ty ea. Punkty kostnienia występują w następującym porządku:wpierw w kośH jpiątym-szóstym miesiącu życia płodowego, następnie w kości skokowej Calcaneus secunderius Os intercuneiforme.*s*onum**.
Os intermetaańZ Z Z.
Os peroneum OsVesiliusRyc.
379. Położenie właściwych dodatkowych kości stepu wzorowane na Lanzu i Wachsmuthcie.Strona b 4.
miesiącu:przed samym urodzeniem w kości sześciennej w dzieW 4 WP 8 miesiącu. Po urodzeniu występuje wpierw punkt kostnienia w kości 1888 w I roku:następnie w kości klinowatej przyśrodkowej i pośredniej w 3889 łódkowatej w 4 roku. Punkt fasadowy dla guza kości piętowej wyslćpWe 8 i zrasta się z trzonem w 13-20 roku. Proces kostnienia kończy się w W?
Dodatkowe kości stepu.
Zwykła liczba siedmiu kości stepu może cz@Wyslępowanie dodatkowych kosteczek, bardzo zmiennych pod wzg?e@8 ści i kształtu, w niczym nie ogranicza prawidłowej czynności stopy. Po 88 P(dłożu chrzęstnym przeważnie samodzielnie, nie zaś przez odszczepieniestale występujących i wykazują nawet skłonność do zrastania się z 888 Pz nimi w całym świecie zwierzęcym:należy więc uważać je za 80689+odziedziczone. Wyliczymy tylko niektóre z nich.
Kość trójkątna(os trQPbeczęstszą kością nadliczbową(l 3%), położoną u tylnego brzegu kości s 8989 szczelowa zewnętrzna(os tibidle eatemumS, występująca w UPXo, prz 9 eś tości kości łódkowatej:wielkość jej wynosi 10-12 rnrn. Strzałka(fibu(461.
jjy, leży u dolnego, tylnego brzegu kości sześciennej często Bósłępuie obu-jwść jej inoŻe 9 ochodz 8 do W mm. Kość międzyśródstopna(os@erme(u-typuje w 9'%, leży między podstawami I i li kości srodstopia Kość Wesaąąjimum), opt-ana Już przez Wesaliusza na brzegu przednio-bocznym kości***kość na 4 Bczbowa stepu, w nowszych czasach nie była opisana jako y wąci oraz ł 8 Ka innych ilustrują ryć, 378 i 379. Wszystkie one należą do kaąwychdo 4 a 9 o 968 h Kości slępu w odróżnieniu od tzw. rzekowych Do 4 ałjyzekome sJęp 984 o 4 łai@ami wyrośli kostnych, które ehoz zachowuję typowe**ąk nie odpowiadają warunkom właściwych części szkieleP 4.Kości śródstopia ad śródstopia(metdtdrsus)wchodzi pięć kości 3 ss@metdtdrsdokości długie, niewielkich rozmiarów:na każdej z nich odróżemy po ds lawę, zwróconą do kości stepu trz on, mniej wie.Phwam distalis.
****n*proximalis.
Os metetersale ł.
Jforme medieleOs cuneiformeimermediumOs rwiculere.
gę.
Fhalanx distalis.
phahnx media.
Phahnx proximats.
e-Cgput ogsiS metatarselis Ił.
Os cuneifcioóe leterale*u*s*smetatarsg Wis Qs cjuhcjicjeOOł**nus**rs*.Processus leterelis tgti.
Celcaneus.
9988 Pociec stopy prawej.
Widok od strony grzbieto-881.


cel tró(ścienny, i g to w ę z powierzchnią stawową dla bliższego paliey, ka.Tak samo jak kości śródręcza są one nieco wypukłe ku górze. RjąąI śródstopia jest najkrótsza i znacznie grubsza od innych. U jest na, dłuższa, następne stopniowo coraz krótsze.
trzony kości śródstopia(corpord ossium metdtdrsdlium)w przekroju poprzecznyąj ytrójkątne:odróżniamy powierzchnię górną, skierowaną grzbietowa, powierzchnię pęęęą, jodkową i boczną:te ostatnie łączą się wzdłuż krawędzi podeszwowej. W porównąwjjdo kości śródręcza są one dłuższe i bardziej wysmukłe. Po stronie podeszwowej trząąjznajduje się otwór odżywczy, który-podobnie jak na ręce-prowadzi do kanału ogęę, wczego, biegnącego w kierunku dalszym na I kości, zaś w kierunku bliższym na kośeiąejj. li-V.
Podstawy(bdses)są grubsze od trzonów:łączą się one z trzema kośćmi klmowątęęgi z kością sześcienną, jak również między sobą. Podstawa kości I łączy się stawowyzkością klinowatą przyśrodkową, a czasem i z U kością śródstopia, podstawa li kogę(śródstopia łączy się z trzema kośćmi klinowatymi i z Ul kością śródstopia, a czasem rów, .Phelenx distalis, ćsPhalenx media Phelenx proximelis.Os rnetatarsale V.
Tu berosits ossis-rnetaterselis V YOs cuboideum(sulcus terdlnism, perorei lorgi)Tu berasites ossis cuboidei.Calceneus.
Processus lateralis tuberis caicanei.
Tu ber calcanei.
Hyc.
381.
Hyc.
381 F.
Kościec stopy prawej.
\\\\, , ś Osse sesamoidee.
-Tu berositas ossis metatarselis I.
Ossa cuneiformia.
Os nwiculare Tuberositas ossis nwiculeri.
Te/usSulcus tendinis m. fex.
hall, longiSustentaculum fali Processus posterior taił.
ć:Processus rnedialis tube 64 calcenei.
Widok od strony podeszwowej.
e*ens**hallucis lorguse*bre*sM, ebductor.
Wavcs.
śs.
towej.
JW, es(ensoresz*digitorum longus, **'et breus(epooeurosis oors-Al.-M abductor digiti.
Hóm irterossei dorsales.
-M. peroneus tertius.
M peroneus brevis.
-M. esiensor digitorum brevis.
, -Pends m. tricipitis.
9'A 4, podstawa kości III śródstopia z kością klinowatą boczną j z kośćmi 4848 PP 888 BY P 94 sJawa kości IV śródstopia z kością sześcienną a czasem W', RY 99 ŚPPPFFPW 94 ł V, 8 o 8 ć V śródstopia łączy się z kością eześcienną i z ko 4 cWĘ 68 ława I kości śródstopia na stronie podeszwowej ma bocznic g u z o w a i 9*9 WBPF"9 ossis metmarsdlis 1)dla przyczepo ścięgna mięśnia strzałkoęego d(92829 PłśYF'P 9@od niej znajduje się przyczep części ścięgna mię:nią piszczelowego P 86 P 9 P 8989**P 99 oym brzegu podstawy V kości śródstopia znajduje się sija ku iy 8 o 88898 o w a 1 o ś ć(tuberositas ossis metatarsclis V), wyraźnie węczuwa@8 p 99 ę 69 P 9 ĘWstanowi ona samodzielną kostkę(os tesaliananj Guzowętość ta ie 8 P 69 PYP+Żł 9 P Piedacyjnym przy wyszukiwaniu szczeliny stawowej rnięęzy stępe@i 9 P 98 P 9 ć 9 Pw linii Lisfranea:ponieważ li najdłuższa kość środstopią wciska sć?9 ĄY Wworzone przez wszystkie trzy kości klinowate linia Lisęranca 389688'Pł 569 silne załamanie ku tyłowi.Na podstawie kości V śródstopią po stronie 26 P 8 PWł.


M. flexor digitalom-.
**n****.
M. ebductor@igit ę.
M. tlexor digiti ęĄ*b*e*j***?
Y opponens diągj.
-8.
0310101(.
M. tibialis posterior--.
M. quadratus pan tac.
M. abductor d(git.
0310103 I.
\I 1 ą\\.
A J\J V.
-M. flexor hallucis łonqui.
M. fexor hallucis brewset m. adductor hallucis-M. fexor hellucis brewset m. abductor hellucis-Ossa sesamoidea eMm, interossei plentares.M. adductor hallucis.
-M. tibialis anterior.
M. peroneus longus.
M. ebductor hallućts**, fexor hellucis breyis.
-M. fexor digitalom brwis-M. abductor hallucis.
Ryc.
383. Kościec stopy prawej z przyczepami mięśni.
Widok od strony podeszwowwet przyczepiają się:mięsień strzałkowy krótki i mięsień strzałkowy trzeci, po sie podeszwowej-odwodzićiel i zginacz krótki palca małego(ryc. 382, 3831.
Głowy(odpite)kości śródstopia są bocznic spłaszczone i mają powierzchnię staw uwypukloną w płaszczyźnie strzałkowej:sięgają one po stronie podeszwowej dalettyłowi niż po stronie grzbietowej i-podobnie jak kości śródręcza-kończą się pszwowo dwiema oddzielnymi odnogami. Na powierzchniach bocznych znajdują się dołki dla przyczepi więzadeł pobocznych. Powierzchnie stawowe głów pokryte są c(stką szklistą.
Głowa I kości śródstopia jest nieco spłaszczona w kierunku grzbietowa-podeswym:na jej powierzchni dolnej znajdują się obustronnie dwa dołki dla dwóch 4 trzeszczek. Trzeszczki są włączone w torebkę stawu śródstopia-paliczkowego i prę watą się przy ruchach stawu:podczas chodzenia lub w pozycji stojącej opieramy s 4 nich. Służą one za pole przyczepo dla podeszwowych mięśni palucha. Połączenia.
Podstawy kości śródstopia łączą się z jedną kością lub kilku kośćmi sł i między sobą(p. wyżej), a głowy z paliczkanu bliższymi.jęąjąą kość śródstopia kostnieje z dwóch punktów.
Kostnienie rozpoczyna się pas''ąąu w dziewi 4 Wm Wgodniu życia płodowego, wpierw w li kości śródstopia. gyęęęmują punł 3 kosJJenia w 38-4 roku i zrastają się z trzonem w 15-22 roku Ij. . -pro kości śódslopia, jak i śródręcza mają więc tylko jedną nasadę. Kości palców stopy ąw palców stopy(ossd digitorum pedis)pod względem liczby, poąww i kanałów odżywczych jest identyczny. Różnica polega na, ze na stopie paliczki palców U i V są mniejsze i bardziej wysmuąątyczyto zwłaszcza środkowych i dalszych paliczków, które na eu często są z sobą zrośnięte:zrośnięcie odbywa się już we wczeąstadiach rozwojowych. Oba paliczki wielkiego palca-palujhalha)są krótkie, ale grube i bardziej masywne w stosunku do stałych w związku ze znaczeniem palucha, jako najsilniejszej pod stopyij, Paliezki palców stopy, tak jak kości śródstopia, kostnieją podobnie do odnoś części na ręce(ryć, 3 l 2). Każdy paliczek kostnieje z dwóch punktów:jednego dla u i jednego dla podstawy(nasady bliższej). Końce dalsze paliczków są utworzone trzony.
Proces kostnienia rozpoczyna się na trzonach w szeregu bliższym wpierw U palca w trzecim-czwartym miesiącu życia płodowego, w szeregu środkowym palców li-V)najpóźniej, gdyż w czwartym-dziesiątym miesiącu, i w szeregu dal najwcześniej, gdyż w dziesiątym tygodniu życia płodowego. Na podstawach punkt lenia zjawia się w szeregu bliższym w 2 lub 3 roku, w szeregu środkowym nieco ej(w 2-5 roku), najwcześniej w szeregu dalszym na podstawie palucha(1-2 rok):pozostałych palców punkt kostnienia podstawy szeregu dalszego występuje w 2 ee 4 Skostnienie podstawy(nasady bliższej)z trzonem odbywa się w tym samym czasie w kościach śródstopia, przy czym proces ten ukończony jest najwcześniej w szeregu zm, najpóźniej w szeregu bliższym.TrzeszczkiTęzeszczki(ossd sesdmoided:sezamon s owoc strączkowęy, rośliny:Pawu pochodzącej z Egiptu i Półwyspu Arabskiego)są to przeważnie ł(e, okrągławe kostki, występujące na obu kończynach. Są one albo PWszone w ścianę torebki stawowej, albo w odcinki końcowe ścięgna(+WŚnia, albo i w jedno, i w drugie. Wówczas jedna powierzchnia BFeszczki jest zwykle wolna, gładka i skierowana do jamy stawowej. Ńóslają one na podłożu chrząstki szklistej i są tworami regresywny?9 odziedziczonymi po niższych ssakach. W stosunku do nich**eszczki spotykane u małp i u człowieka są cofnięte w rozwoju lub śWzątkowe. U płodów są liczniejsze niż u dorosłego ŻVBkcja trzeszczek nie jest całkowicie wyjaśniona:być może polega 89+na zmianie kierunku działania mięśni i na zmniejszeniu tarcia. tła kończynie górnej(s. 512)występują one prawie wyłącznie na po? 9 eęzchni dłoniowej ręki, w liczbie pięciu, mianowicie dwie przy sta? Y 8 h śródręczno-paliezkowych kciuka, jedna przy stawie międzypali.


z e*******i kończyny góuej wyż-e awugłową, gą:'?1+czasami widzimy trzesz mieniowej. **""'YeniawpobliżuguzowatościNa końcżyriie doleci spotyka Ćg. . g"g', . jWWW?f+Y FPóą. W ĘXWóW?
'%"ŻgXWóWĘprz*84 awach sródstopn" yyĆg 798 paliczkowyrn Jego pale@6'na 84 opie tzzeszczli**********h li i V palca Pozę 1 cj", "?'g'%'gY?, óRŃ? YŚS 9 P 98 łeĆg"żX?
X?
', 6%89%6. 96%6%Wg.
czasami zOAjdujePó Poałą Irzg(8884889181 w głowie boeĘ, :g. 'ókę(fbellv', z 9683 oitł 6 ł@a PBBznegłoi kości ud. Ćj g"ś 8@brzuehaleZe 698-śJa 4 łow@wielłdrn, lędzą. . ą'g. ?ł 8 w ścięgnach jarych mrzepłvę należy zaliczyć do i(w. . . . . . ?:9 sKszyrn). Jest kwesłicj s********s*nienie*rzesz*ze**n*ćYYĘŚĘ Y YP'Ęp'%966699 ł 9 ń(zynjegŃjgŚWei występuje w 11-15 roKu, J 998(8 sosOuejeę ją jgj? %I PBoeĆs kostnienia rozpoczóóa 1**re*en**YĘŻX ć?
XcjXgcj'X"**?ćYK"óygWŚ"??
'888:991?YĘ Ą 969 A 8 Oltzsj ę:-Qąggyg"ó?"'?9999 ł pa 88 w 4 giii). wierzchni góóei ma fioczek(trochleą jąjyy Ć'Bójki i głowy. Trzon lcPBPPęśóXgcjggY Ęgcjygggg'gg'Żgóy'?'jyŚ'%?.
YŚ'96 ł 5 gg 7 g W. YX%ygggggg. . ":':g'yygćęgg)**s laterulis(cli). Po stroriie przysęąąĆ-Xgyj**ajduw ja ją wyrostku boczBprzyśro 98 o 8 a O@cies 8@Zeoldris mediacją ć pXg 9 W znsjąuje się powierzshPPBy(processts posłerfor leźli)-podzieją. . gę, 'łePzehn(a tylna lrzoW PW(sulcus łendinis@fleaoris hdllucis lonąŃV. . ąg 894 ścięgna zcjinacB 9 P 946 ĘhĘ? 8 Ę óóĘXĆĘ Ę'?
Y 98?
'P 98 ł 9 P 68 e)Cqwę Ć 9 Qzk(ęrzyśrodkowy i by ŻW 96'Pś 9 P 999 olna trzoyąą yyę Y'? AW 968 yiicies drOc@@is c@c@@e@ysosterior), poęwy. . . g. PBwierzchnię sta 9866 W P?
'ławowe plBowe 4 ęo 9 Kowa i przednia(fa, -ęą ąąĘ W 94 ce się nieraz*8999 pYuż na dolne)powierzchni sesyjki i głowy*?@@ris eą(eanea medwe(98 raz z odpowied@4 Dęu 94 ło 4 ci pJęłowej tworzą Głowę ło@o 4 VzOW oddąiela szyjka(, %g. . . . . gy 98 a zatokę stepu(988 łĘswym prze 4 nim odcinku ma powierzchnj y gg 9)Głowa kości skoł 969 PBis), zaś na powierzchni dolnej wspornąĆyęyXcjcjcjcjg'Mą łódwąęą jaeies artic 8 ł 4?%ę?*****ćgggg'jXy':ĘjggXóĄ%"'. ?? 'YYPW(99 sXóćgYYP 9 Ę????.
Wpg'?.
Xąąk piętowa(c 8 c@he 8 s zs, os cBcłsl ha powie yowe:największ 4 powierzcćmię stawową ągjgę y, '88 hni górnej ma PY pYfor)i od 4 zielone od niej bruzdą kości pjwgąy, -:klnąjaeies drticBłP? 'zchnie sławowe skokowe ścodkową i prswĆj jŻ 88(cus calcanei)9689 ćPĘ 9 łes ortieularis talar@PP?j ękokowej(sustentaeulum ratą, jęjwa wyciąga się w 964 a@6 guz P 8@o 96(Oóer e@c@ei), który ną pa. ęzechodzi w dwa wyrosVi, boczW i płóóśrodkowy(ąrocessus larermsą-jtahs tuberis c@cweO Powierzchnia przednia kości stanowi pa. yąąjwą szeście 8 o 4 O@cies 4 r@cW@6 s c 8 o 8(e@)Na powierzchni przyśŃg. j jąpórką kości skokowej, przebiega bruzda ścięgna zginacza długiego yjy*endinis m feaoós hWueis(o 8 gO FoWerzchnia boczna ma wyrostek jąąąea perowe@s)Nad i pod bloczłiem przebiega bruzda ścięgien rnięsnijgtcus tewWwn musculorum peroneorum. ją%%ąta(os@icu@re)na powierzchni przśrodkowej ma wydatną guza j-gą powierzchni przedniej ma Jrzy pola Ba połączenia z trzema kośćmi kij***jerzehnia boczna ma niestał 4 powierzchnię stawową dla kości sześcienGierzchnia Wica-dla kości skokowej. gwsci klinowate, przyśrodkowa, pośrelnia i boczna(ossd cuneiformia, meałiumet lcterdle)położone są do przodu od kości łódkowatej. Kość klieznatworzy powierzchnie stawowe:do Jyłu z kością łódkowatą, przyśrodkojklinowatą pośrednią i U kościd śOdsłopia, bocznic z kością sześcienną i podśkościśródstopia, do przodu z Ul kością śródstopia. sześcienna(os ctboidetm)leży na boczny@brzegu slępu.
Jej powierzchnia ąęzy guzowatość kości sześciennej Ouberositds ossis cuboidei), przed którą bieg ścięgna mięśnia strzałkowego długiego(s@cus(endmis m. peronei lonn). ścienna łączy się do tyłu z kością piętową, do przodu z W i V kością śródstopia, owo z kością klinowatą boczną i kością łódkowatą. o występują dodatkowe kości stepu, jak kość ł 6 jł 4 lna, kość piszczelowa we, strzałka, kość międzyśródstopna i in. d śródstopia(metctursus)wchodzi pięć kości(ossd metdtarsuia). W każdej óżniamy trzon, podstawę i głowę.
Podstawy Oeses), grubsze od trzonów, łączą owo z trzema kośćmi klinowatymi i kością sześcienną. wa I kości śródstopia od strony podeszwowej ma ku bokowi guzowatość(mbeossismetmarsalis i). Również boczny brzeg podstawy kości śródstopia V wyciąga łowi w guzowatość(nberositcs ossis me(@drs@is V), punkt orientacyjny przy linii stawowej Lisfranca. Niekiedy guzowatość ta stanowi oddzielną kość esaliusza(os Vesd(tanim). (odpita)łączą się stawowa z kośćmi odpowiednich palców stopy(ossa digitorumWrę pod względem liczby, położenia i ksztaBu odpowiadają palcom ręki. Na paliczek środkowy i dalszy często są z sobą zrośoięle Paliczki palucha(hdlher)9 Zóbe, masywne. Wcy stawów, zwłaszcza śródręczno-paliczkowego 1.
U i V oraz śródstopno-pali 894.
U i V palca, spotykamy trzeszczki(oss@se:@moi@e@), występujące w niektółeiscachstale. W brzuscach mięśni(np. m. brzuchatego bdki)Jakże spotyka się Y Pzeszczki(, fasolki"-fbellee)STAWY KOŃCZYNY DOLNEJ P 9 połączeń kości kończyny dolnej odróżniamy połączenia 9 y(hncturae cmguh)i połączenia kończyny dolnej 9)wncturde membri inferioris liberi). Pierwsze opisaliśmy P 9@o.
Drugie stanowią:1)staw biodrowy, 2)staw kolanowy, ł 99 zenia kości goleni i 4)stawy stopy, .


Staw biodrowy stąw biodrowy łączy kość miedniczną z kością udową. Zbudowjąjest podobnie do stawu ramiennego.
O ile jednak ruchy ramienia wą-nywane są w trzech stawach kulistych, o tyle ruchy uda odbywają gw jednym tylko stawie kulistym, w stawie biodrowym(crtieulągjcoade:ryć, 340, 341, 343, 3!łQ. Powierzchnie stawowe.
Powierzchnie stawowe stawu biodrowe mają najbardziej regularne krzywizny spośród wszystkich sławą ustroju ludzkiego. Odpowiadają one bardziej od innych figurom ją*e*cz*, z k**e p*w*u*e*. Pan ewk a st aw o w a, utworzona przez kość miedniczną, położą jest na bocznej stronie kości i skierowana do przodu i bocznic. Panekę znacznie pogłębia wysoki o b rąb ek p a n ewk o wy(Rbrum aceqbulare), trójkątny w przekroju poprzecznym, który-podobnie jak stawie ramiennym-występuje w postaci pierścienia włóknis-chrzęstnego. Dzięki niemu panewka otacza główkę stawową poza równik.
Ten pierścień włóknisty'przylega z obu stron do wolnego bgu panewki, obejmując ją dokoła. Jedynie w miejscu wcięcia panew nie sęka się z podłożem, przekracza wcięcie jako więzadło pgrzeczne panewki Oigamentum transuersum acetabuli)i w sposób przekształca je w otwór. Przez otwór ten przechodzi do dna newki gałąź panewkowa tętnicy zasłonowej, unaczyniając tkankę szczawą i więzadło głowy kości udowej(p. dalej). Tylko odcinek obdowy panewki, z wyjątkiem części położonej powyżej wcięcia, jest kryty chrząstką:ma on kształt półksiężycowaty, toteż nosi nazwę pwierz chni księżyc owate j(fccies luneta:ryc. 343).
Odcinek śrkawy, nie pokryty chrząstką, zagłębia się poniżej poziomu otaczają go chrząstki jako dół panewki. D o ł p a re wk i(fossa dcetdbuli)wypełniony jest skupieniem tkanki tłuszczowe), mkami maziowymi i więzadłem głowy kości udowej. Podściółka tłuszczowa, p 4 błoną maziową, osłabia ucisk między głową a panewką. W zależności od tego, c?
nątrz stawu panuje ciśnienie większe czy mniejsze od zewnętrznego, jest ona wc 4 pod więzadłem poprzecznym panewki do wypustek błony maziowej torebki sJa 8 lub też wessana z powrotem do dołu panewki. Powierzchnia księżwowata w 6@9816 cm':tym samym ciśnienie atmosferyczne działa na staw biodrowy z siłę 9689 ok W kg. Ponieważ masa kończyny dolnej wynosi ok, 10 kg, ciśnienie powietrzA 9 mule głowę w panewce po przecięciu mięśni i usunięciu więzadeł. U płodu i@8 szczę w I roku życia, do czasu aż dziecko nauczy się chodzić, panewka jest znaczoBsza, obejmuje więc stosunkowo mniejszą część głowy kości udowej niż u dorosłeśPGłówka stawowa, utworzona przez głowę kości udowej. kształt kulisty:promień jej wynosi ok, 2, 5 cm i tylko bardzo nie 4(nie przewyższa promień głowy kości ramiennej. Jest ona 09 chrząstką szklistą i stanowi ok, trzech czwartych powierzchni WĄ'niżej środka powierzchni stawowej znajduje się okrągławe w 84 PĘdołek głowy kości udowej(fotce capitis femoris), nie p 9 chrząstką, do którego przyczepia się więzadło głowy kości udo 884.580.
jgęubość chrząstki stawowej na główce jest nieco większa niż na panewce, przy czyją y ge na panewce grubość jej wzrasta ku obwodowi(0, 8-3. 0 run), o tyle na główce od. ąęjtnie, na obwodzie mierzy tylko 1, 0-1, 9 mnn, natomiast największą grubość(Z, ag 1 mm)osiąga nieco poniżej środka, w miejscu, w którym głowa przy słaniu i chodzę'jju podlega największemu uciskowi, jwrebka stawowa. Torebka stawowa w porównaniu do torebki stawu ramiennego staąjwiciasny i kołki worek:jednak w położeniu pośrednim stawu(p. dalej)powierzchnie ąjwowe daję się od siebie o 4 daBć o 1-2 cm. W postawie wyprostowanej ciała torebka yg skręcona i silnie napięta. Pod względem wielkości ustępuje ona tylko torebce stawu jwąnowego. Pod względem grubości i mocy żaden inny staw ustroju ludzkiego jej nie j(ęęóWDUj 8.id.
cj.
Ryc.
384.
Przegieg linii fasadowej(-4++)i linii przyczepy torebki stawowej(---a)na końcu bliższym kości udowej:d-widzianej od przodu, b-od tyłu. 4(ona włóknista torebki przyczepia się do brzegu panewki na zewnątrz od 4@a panewkowego, tak że ten ostatni znajduje się wewnątrz jamy stawowej. Tylko yP 8:bie wcięcia panewki nie odchodzi ona od kości, lecz od więzadła poprzecznego. 'Ż@ci udowej torebka przyczepia się z przodu powyżej kresy międzykrętarzowej, sięśKu dołowi prawie do krętarza mniejszego. Na stronie tylnej przyczepia się do szyjki 894 owej przyśrodkowo od grzebienia międzykrętarzowego:torebka stawowa obejś@ęc więcej niż połowę szyjki Ś 98 a maziowa torebki pokrywa szyjkę kości udowej począwszy od brzegu po 9 ł 84 stawowej głowy aż do połowy długości szyjki zarówno z przodu, jak i z tyłu 39999@nki przedniej i tylnej powierzchni szyjki mniej więcej tej samej wielkości ob:torebką stawową. Błona maziowa tworzy fałdy w tych miejscach, w których prze 9 Baszmia krwionośne(gałęzie obu tętnic okalających udo)odżywiające szyjkę Yy ł(ści udowej. Na stronie tylnej szyjki przyczepy błony włóknistej i maziowej sWśWtutaj błona włóknista jest bardzo cienka. Na stronie przedniej natomiast błona**a test bardzo gruba ponieważ wzmacnia tą tu więzadło biodrowa-udowe, tak 9969 przyczepo zajmuje przestrzeń od kresy międzykrętarzowej aż do połowy dłu? 9184 Tutaj dopiero blaszka wewnętrzna " trzewna"błony maziowej, pokrywająca 9 Póechodzi w blaszkę zewnętrzną, ścienną", wyścielającą od wewnątrz błonę jyó"XhYgYĘ PBPY?? P!?ś 9 P PŚPPY Baziowej przebiega doko:ąKŃąQu%X 9*****i od tego, czy linia złamania przebiega na zewnątrz czy do wewnątrz od przyYFebki. Pierwsze są znacznie częstsze od drugich.


Więzadła.
Kończyna dolna jako narząd podpory i ruchu ustroją IQgzkiego wymaga szczególnie silnego aparatu więzad(owego wzmaeąąjjącego torebkę. Widzimy też, że torebka stawu biodrowego wrąz gswymi więzadłami może dźwigać do 500 kg. Odróżniamy cztery wigęgta wzmacniające, z których trzy mają podłużny układ włókien(wiązać dla:biodrowa-udowe, łonowa-udowe i kulszowa-udowe)oraz jegąyo przebiegu włókien okrężnym(warstwa okrężna). Jako piąte dochoąywewnątrztorebkowe więzadło głowy kości udowej(ryć. 340, 34 D, Wi ę z a dł o b i o dr o w o-u d o w e(ligdmentum iliqfemordle')rozpjezyna się w okolicy kolca biodrowego przedniego dolnego oraz łączą z początkiem ścięgnistym mięśnia prostego uda na brzegu panew stawowej. Biegnie ono rozbieżnie dwoma pasmiami, przyczepiając s(do kresy międzykrętarzowej wzdłuż całej jej długości. Pasmo góry krótsze, poprzeczne, kieruje się wzdłuż szyjki i hamuje ruchy obrotów uda na zewnątrz, a poza tym ogranicza przeginanie do tyłu i ruch przywodzenia. Pasmo przednie, podłużne, hamuje głównie prostowanie uda(zgięcie do tyłu), a poza tym obrót uda do wewnątrz:pod 1 względem jest więc ono antagonistą poprzedniego. Pasmo poprzecznjest najsilniejszym więzadłem ustroju ludzkiego:przyczepia się do czy ści górnej kresy międzykrętarzowej, która w tym miejscu wytwarzdość silny, tępy guzek. Pasmo podłużne więzadła biodrowa-udowegjest nieco słabsze. Pasmo to wzmacnia ścianę przednią torebki.
W wy prostowanej postawie ciała włókna jego przebiegają prawie pionów w kierunku osi obciążenia uda. Przyczepia się ono do kresy międzykrętarzowej w jej odcinku dolnym, sięgając aż do krętarza mniejszego Całe więzadło biodrowa-udowe jest niezmiernie mocne. W pobliżu pczątku grubość części poprzecznej wynosi do 15 run:część podłuża jest muniej gruba(do 5 mm). Więzadło to może dźwigać do 350 kg i jeśtak mocne, że w przypadku zwichnięcia stawu biodrowego nigdy si 111:ZTyWB. W ięz a dł o łon ow o-ud ow e(ligamentum pubojemorale)leży stronie przyśrodkowo-dolnej stawu:rozpoczyna się ono na trzon i gałęzi górnej kości łonowej i biegnie częściowo do górnego brze krętarza mniejszego, częściowo splata się z włóknami warstwy oŁgnet. Więzadło to przede wszystkim ogranicza odwodzenie uda W nież ruchy obrotowe na zewnątrz napinają więzadło. Przy odwodzeni uda znaczna część główki stawowej występuje z panewki i więza 9 łłonowa-udowe dźwiga głowę kości udowej:głowa opiera, się o wlgAdło. Jest to najsłabsze więzadło torebki.
Więzadło kulszowa-udowe(ligamentum ischiofemorBewzmacnia ścianę tylną torebki. Jest to grube więzadło, rozpoczynaWsię szeroko na tylnym brzegu panewki w obrębie trzonu kości kul@wej:włókna jego biegną dalej zbieżnie i kierują się skośnie ku 29.*****więzadło łonowa-torebkowe(ligcmentum pubocdpswdre)'więzadło kulszowa-torebkowe(ligmentum ischiocdpsuldre)582.gąjąte, splaJ 8 l 498 W Z'(wO 8 e z włóknami warstwy okrężnej toreH(g'ągąjwo zaś pTzMPWeJ 9 z 8 l 4(Co brzegu przedniego krętarza większe. yęqj, -ądło to h@juje obrót uda do wewnątrz, głównie w położeniu j ąą ą poza Ę'@ru 9 hó przywodzenia. Jest ono silniejsze od łonowa-udoweg(maj-)ęęąętrznej łO(eP 88 WWłWsJei w postaci okrężnego pasma włókien jjjQ yąjwęższego@łejsca szyjki, mniej więcej w połowie jej dłagośjw jag ona całkowicie zasyła pozostałymi więzadłami, ale od każdego, j jw. łochodzą lo nici włółoa, największa ilość od więzadła łonowa udowego i kulszowa-udowego, pjjjęg jej włókien krzyżuje przebieg więzadeł podłużnych. Warstwa okrężna jest jggjwtejza i najbardziej wytażna u goły i z Wu, przyśrodkowo i u góry część jej włójŃjęzę się z kością w okolicy kolca biodrowego przedniego dolnego. Wskutek tego jg j występuje w postaci pętli, która od przyczepo kostnego zstępuje bocznic, otacza, gjj ją ętu do przodu i znowu wstępuje do miejsca wyjścia:główna jednak masa włógw**stwy okrężnej biegnie ściśle okrężnie, jako zamknięty pierścień, najwyraźniej łjiwmy na brzegu bocznym. Wskutek swego połączenia z więzadłami podłużnymi wargą ojrężna przesuwa się wraz z nimi w ruchach stawu biodrowego. Prostowanie uda gkęą spiralnie więzadła podłużne i przesuwa warstwę okrężną do brzegu panewki. Poi meaż jest ona znacznie węższa od równika głowy kości udowej, obejmuje ją jak wentyl I wzmacnia jej położenie w panewce. Ttęzaóto głowy kości wdów e j(ligamentum ccpitis femoris)jest ukryte wewnątrz stawu. Występuje ono w postaci spłaszczonego pnrózka, który rozpoczyna się szeroko w otoczeniu wcięcia panewki*wi*a odnogami od obu końców powierzchni księżycowatej i na wię***poprzecznym panewki, zwęża się ku górze i przyczepia do dołka ty kości udowej. Leży ono w dole panewki między jego dnem wyitanmtłuszczem a chrząstką stawową powierzchni przyśrodkowejBoy kości udowej:w postawie wyprostowanej ciała ustawia się więc tonowa. Więzadło głowy objęte jest błoną maziową torebki.
, 8@4 więzadła i jego wytrzymałość są bardzo zmienne:czasami może ono dźwigać W łZ, czasami może go zupełnie brakować. Do więzadła wnika tętnica więzadła gło(F**a@ewi capitP), odnoga gałęzi panewkowej(od t. zasłonowej), i dochodzi do(D?ł@ci udowej. Znaczenie więzadła głowy jest sporne.
Może ono działać jako dodawś@4 zadło, hamując ruchy przywodzenia i ruchy obrotowe na zewnątrz. Brak wieś 88 Boiejsza jednak ochrony stawu.
Dzięki ruchom więzadła głowa kości udowej ł@P 8 że@u mazią stawową. Pierwotnie w rozwoju rodowym więzadło głowy leży na 64 F 8@w 9 Dopiero u ptaków i ssaków wraz ze zmianą położenia kości udowej z P@P 8 e@9 na strzałkowe zostaje ono włączone w obręb stawu. U niekwych ssałów 9999986 zlewa się z brzegiem powierzchni stawowej, u innych więzadło to jest jlabelW zupełnie nie występuje, np. u orangutana 9849 PBeisca torebki. W trzech miejscach między więzadłami podłużny@l Jore@8 P 8@4 ie@niezwykle cienka miejsca te odpowiadają punktom, w których ło**i w? 8 WWP 9 PWewkę zlewają się.
Pole trójkątne, położone do przodu stawu@i:Izy wJg 9449 Ę 96 owo-udowym i łonowa-udowym jest szczególnie cienkie, na jego powierz ł****i leży kaletka biodrowa-łonowa, która czasami może komunikować się z wFeberi'889699 Obłe kości udowej(hyanenrum teres Jewors)'**łwlszowo-torebkowe(liyanentum ischioc@s@@reł.


o w jucz aeuue jest puae u aotu StBWU DuĘUZy WlęZBUeDt formę wym i kulszowa-udowym. Trzecie cienkie miejsce znajduje się na stronie tylnej toreKdzy więzadłem kulszowa-udowym a pasmem poprzecznym więzadła biodrowa-uwWszystkie te trzy słabe miejsca torebki są bezpośrednio przykryte mlęśniąąąbiodrowy bowiem otoczony jest silnymi warstwami mięśniowymi. Najgłębszą ąęwnika w błonę włóknistą torebki, jednak nie pociąga jej w tym stopniu co w stąDllTDyTl. Szczególnie wzmocnione jest więzadło biodrowa-udowe, sanno przez się%-gsilne, mięsniami biodrowa-lędźwiowymi, prostym uda, pośladkowym małym i pogąwym średnim. Położenie główki stawowej w panewce, bardzo znaczna odporność torebki ochrona mięśni otaczających staw tłumaczą rzadkość zwichnięć zdrowego stawi Qwego. Stanowią one ok, 5%wszystkich zwichnięć i występują tylko wskutek bąjęgnych urazów. Tętnice.
W zaopatrzeniu stawu biodrowego biorą udział tętnice wszystkich+przylegających okolic biodra. Od przodu, z trójkąta udowego dochodzą gałązki stąobu tętnic okalających udo, przyśrodkowej i bocznej(od t. udowej głębokiej):stąąjone główne źródło krwi. Obie tętnice zespalają się, wytwarzając dokoła szyjki kose(wet pierścień tętniczy podobny do pierścienia dokoła kości ramiennej. Od piersejtego na kości udowej biegną do stawu liczne gałązki wstępujące. Okolica przyśrodĘstawu zaopatrzona jest w bardzo zmiennym stopniu przez gałąź panewkową, stano odnogę gałęzi tylnej tętnicy zasłonowej(od t. biodrowej wewnętrznej). Gałąź parę wa biegnie przez wcięcie panewki do jej dna i zaopatruje podściółkę tłuszczową i wdło głowy odgałęzienie jej-tętnica więzadła głowy-jak już wiemy, wnika do te wierzchołka i dochodzi do głowy kości udowej. Od tyłu wreszcie, z okolicy pośladka biegną do stawu słabe gałązki tętnicy pośladkowej dolnej i górnej(od t. biodrowej w nętrzne)). Naczynia chłonne.
Naczynia chłonne stawu biodrowego towarzyszą naczyniom nośnym i kierują się, tak jak one, do okolic biodra. Chłonka strony przedniej stawu drowego zdąża do węzłów chłonnych pachwinowych głębokich, strony przyśrodko(przez kanał zasłonowy)i tylnej-do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych Nerwy. Nerwy zaopatrujące staw biodrowy pochodzą z gałązek nerwów udowego, słonawego i, kulszowego. Powierzchnię przednią stawu zaopatruje nerw udowy, wierzchnie przyśrodkową-nerw zasłonowy, powierzchnię tylną-nerw kulszowy. Mechanika stawu biodrowego.
Położenie prawidłowe i położenie pośren i e s 1 a w u.
Dla stawu biodrowego prawidłowa, pionowa postawa ciała stanowi połaź nie krańcowe. W położeniu pośrednim natomiast, w którym wszystkie włókna Joregstawowej są odprężone, udo znajduje się w położeniu miernego zgięcia, odwiedzę i obrotu na zewnątrz. W położeniu tym torebka stawowa jest najbardziej pojemna 8 pienie płynów, np. pochodzenia zapalnego, zmusza staw do ustawienia się w tym poło mu odprężonym. W położeniu pośrednim wierzchołek głowy kości udowej odpow@najgłębszemu miejscu panewki, a obrąbek panewkowy przylega dokoła brzegu chrz 4 nogo głowy. W prawidłowej, pionowej postawie ciała panewka obejmuje głowę W udowej tylko po stronie tylnej i górnej. Na stronie przedniej natomiast część gło 96 jest pokryta panewką:tutaj głowa przylega do więzadła biodrowa-udowego. Z akres ruchów.
Staw biodrowy jest stawem kulistym panewkowym:ruchy o 9 Pwać się w nim mogą dokoła nieskończonej liczby osi, z których możemy wyróżnić 4 główne:oś poprzeczna(czołowa)łączy punkty środkowe obu głów kości udowej, 44 niej wykonywane są ruchy umoszenia, czyli zgięcia, i prostowania uda, lub też-w póXpadku ustalonego uda-ruchy zgięcia i prostowania miednicy. Druga oś biegnie w PĘrunku strzałkowym przez środek głowy:dokoła niej mogą się odbywać ruchy odwo 96 nią i przywodzenia, lub też-gdy udo jest ustalone-pochylenie boczne miednicy 96 clą oś stanowi oś obrotu biegnąca przez środek głowy oraz środek stawu kolanoBeKDokoła tej osi odbywają się ruchy obrotowe do wewnątrz(nawracanie)i na zewO@(odwracanie), lub też w przypadku ustalonego uda-obroty miednicy. Zakres ru 8?
możemy najlepiej prześledzić na powierzchni kuli.
Środkowy punkt obrotu stawu et drowego ustawiamy w punkcie środkowymi kuli. Oś obu biegunów kuli biegnie pion(86.
584.
ą, -g. południk zerowy ustawiony jest czołowo.
Na powierzchni tak ustawia.
Ę-z ąąowa zakreśla prawie symetryczne owalne pole(ryc.
385).
Wynika z tego. . . -ja-tą i prostowania s 4 Wn baóJziej ograniczone, im większe równocześnie są G. %ważenia i o 4 wo 4 zenia, o 4 wro@ie, zakres ruchów odwodzenia i przywodzę:j, je-ą się wraz ze wzras 1 a 34 cymi ruchami zgięcia i prostowania. ***ęłąwie biodroW@prawie bez wyjątku łączą się z ruchami kręgosłupa:mogą**jj-zez nie uzupełnione i częściowo zastąpione.Oś strzałkowa.
Oś czołowa.
c 385.
Zakres ruchów stawu biodrowego.
Widok od przodu i od dołu.
Droga ruchu, zaznaczona białym pasmem na powierzchni kuli.Wrysowana prawa kość udowa.
Juchy zgięcia i prostowania.
Największy rozmiar ruchów zgięcia i prostowa@nie leży w płaszczyźnie strzałkowej, lecz w położeniu lekkiego odwiedzenia. W płasz@iestrzałkowej ruch zgięcia dochodzi do IZO', przy przywodzeniu ruch ten zmniejPsię. W udzie odwiedzionym do 4 O'ruch prostowania wynosi ok, 45', w płaszczyźnie aWowej możliwy jest tylko do l 5'. Umoszenie uda do tyłu lub zgięcie tułowia do tyłu 9 Woie tylko odbywa się wyłącznie w stawie biodrowym. Zakres ruchów zgięcia i prostowania w całości wynosi w płaszczyżłś!rzałkowej Ć 5', w położeniu lekkiego odwiedzenia dochodzi do l 65'. Te obszerne IZY wożliwe są tylko w przypadku zgiętego kolana:kiedy kolano jest wyprostowane, e 8 ruchów zmniejsza się bardzo znacznie(do ok, 806)z powodu działania hamujące 9 mięśni antagonistycznych'óeO w obu stawach biodrowych ruch odbywa się w tym samym kierunku i w tym Ym stopniu przy ustalonych udach, miednica pochyla się do przodu lub do tyłu. W Ż 9 P 8 szym przypadku płaszczyzna wejścia jest ustawiona bardziej stromo, w drugim Białej poziomo 0848 O 9 Wowanieruchów zgięcia i prostowania odbywa się przez więzadła i mięśnie. Ruch*****owania hamują przede wszystkim oba pasma więzadła biodrowa-udowego:zarówóŃ 8 We pasmo, poprzeczne, jak i przednie, podłużne(s. 582), chociaż również pozostałe Ć@88 a wzmacniające torebkę ograniczają te ruchy. W przeciwieństwie do tego w ruó 89'zgięcia brak jest działania więzadeł jako czynnika hamującego. Hamowanie tych.


ruchów odbywa się wyłącznie przez rozciąganie antagonistycznych mięśni prostującą-g. (półścięgmstego, półbłoniastego i głowy długiej mięśnia dwugłowego), szczególnie stjąąw położeniu wyprostowanym kolana. Ruchy odwodzenia i przywodzenia.
W wyprostowanej postawie ciała ruw.
odwodzenia i przywodzenia dokoła osi strzałkowej wyniosz)do W'w każdą sMonę, kjykrok obu nóg możliwy jest więc do BO'. Zgięcie, które rozluźnia więzadło biodrowa-ąąąwe, zwiększa rozległość ruchów odwodzenia. Ruch odwodzenia osiąga największy ęąjpień(ok.
HĘ, przy udzie zgiętym ok, óT:w ruchu tym przywodzenie wynosi ok, są odwodzenie ok. 9 O'.
W stawie biodrowym nogi podporowej miednica może się pochylać bocznic. Pochyłą nie boczne miednicy i odwodzenie uda są to identyczne ruchy stawów. Ruchy odwodzenia hamowane są przez więzadło łonowa-udowe, przywodzeniąprzez pasmo poprzeczne więzadła biodrowa-udowego, a gezy uniesionym udzie równteyprzez więzadło głowy kości udowej. R u c by o b r o 1 o w e.
Dokoła osi pionowej(podłużnej), która równocześnie odpowiąąąlinii nośnej kończyny dolnej łączącej punkty środkowe stawów biodrowego, kolanoweęj. i skokowego, można wykonywać ruchy obrotowe uda.
W postawie prawidłowej rueą, obrotowy na zewnątrz(odwracanie uda)ogranicza się do 17, ruch obrotowy do wewnątrz(nawracanie uda)może wynosić 35'. W położeniu zgięcia i odwiedzenia stąwjbiodrowego aparat więzadłowy rozluźnia się i wtedy ruchy obrotowe wzrastają do 10)MO'na zewnątrz, óO'do wewnątrz). O ruchach obrotowych na żywym człowieku możeni przekonać się najlepiej przy zgiętym kolanie:wtedy goleń, jak wskazówka, podaje na rozmiar ruchów obrotowych. Przy wyprostowanym stawie kolanowym wierzchołek stpy może również być wskazówką do tych ruchów. Jeżeli ruch obrotowy odbywa się w ten sposób, że nie udo porusza się w stosunku dmiednicy, lecz odwrotnie-miednica w stosunku do uda, wtedy przy obrocie miednina zewnątrz(odwracanie miednicy)kolec biodrowy przedni górny tej samej strony przsuwa się do tyłu, odpowiedni zaś kolec strony przeciwległej do przodu:w ruchach obrtowych miednicy do wewnątrz(nawracanie miednicy)proces ten odbywa się odwrotnie O ruchach tych możemy się przekonać na sobie samym, kiedy stojąc na jednej nodze konujemy obrót tułowia dokoła osi podłużnej tejże nogi. Obrót do wewnątrz hamowany jest przez więzadło kulszowa-udowe, obrót na zewnątrz przez więzadło biodrowa-udowe, przy zgiętym biodrze również przez więzagłowy kości udowej. Ruchy obwo dz cni a.
Przez kombinację ruchów dokoła osi czołowej i strzałkow(powstaje ruch obwodzenia. Ruch ten zatacza na powierzchni kuli elipsę, która swą dosią ustawiona jest pionowo. Rozmiar tych ruchów nieznacznie tylko ustępuje odpowidnim ruchom stawu ramiennego. Dzi ał anie mięśni stawu biodrowego.
Nlajsilniejszym zginaczem jest mięs@prosty uda:mniej więcej o jedną czwartą mniejszą siłę ma mięsień biodrowa-lędżwionastępnym z kolei jest mięsień napinający powięź szeroką i mięsień krawiecki. Szepomocniczych mięśni w ruchach zginania bierze już tylko udział drugorzędny. Z wici pracy prostowników w stawie biodrowym prawie połowę wykonuje mięsień poślaWPwielki(63, 5 kGm):poza nim głównymi prostownikami są mięśnie:przywodziciel wie półbłoniasty i pośladkowy średni. Dzięki sile mięśnia pośladkowego wielkiego prosWnikt stawu biodrowego przewyższają znacznie siłę zginaczy(140, 8 i 50, 9 kGm). 84 niejszym przywodzicielem uda jest przywodziciel wielki:wykonuje on przeszło te czwartą pracy wszystkich mięśni przywodzących. Głównymi przywodzicielami po 88 są:część mięśnia pośladkowego wielkiego, przywodziciel długi, przywodzicieli mięsień półbłoniasty. Praca mięśni odwodzących jest znacznie mniejsza niż przy 889 cych(66:100 kGm). Głównymi odwodzicielami są mięśnie pośladkowe wraz z@@napinającym powięź szeroką i mięsniem prostym uda. Ruchy obrotowe na zewWPĄwykonywane ze znaczną siłą(40, 5 kGm)w porównaniu do obrotu do wewnęl 98 nym obracaczem na zewnątrz jest mięsień pośladkowy wielki, który wykonuje 19 trzecią całej pracy. Jest on głównie wspomagany przez części tylne obu pozostabPeśni pośladkowych, przez zasłaniaez wewnętrzny i mięsień biodeowo-lędżwiow)P do wewnątrz jest najsłabszym ruchem w stawie biodrowym:tłumaczy się to po 9.y ją że ruch ten prawie nigdy nie występuje samodzielnie, lecz zwykle wspomagany jest*zez inne czynniki, np. przez siłę ciężkości, która obraca kończynę do wewnątrz. Naj**uteczniejszymnuęśniem obracającym udo do wewnątrz jest część przywodziciela wieljjego i czść przednia mięśnia pośladkowego małego.Streszczenie stąw biodrowy(crticulmio coace)łączy kość miedniczną z kością udową. Panewkę ąąwową(@cetdb 4 m)kości miednicznej pogłębia wysoki obrąbek stawowy(labrum dcejjglare). We wcięciu panewki tworzy on więzadło poprzeczne panewki(ligcmentumjąmsrerstm dcetd buli). Właściwą powierzchnię stawową stanowi tylko pokryta chrząstyjstawową powierzchnia księżycowata(fvcies ltndta), podczas gdy dół panewki(fossdęeerabul)Wpełniony jest tkanką tłuszczową, kosmkami mtaziowymi i więzadłem głowy węei udowej. Druga składowa stawu, głowa kości udowej(cdput femoris), pokryta jest ęjrząstką szklistJ z wyjątkiem dołka głowy kości udowej(fotce cdpitis femoris), do któ-ego przyczepia się więzadło głowy kości udowej. Torebka stawowa obejmująca obrąbek gąwowy, głowę kości udowej i większą część szyjki wzmocniona jest więzadłami:1)ytodrowo-udowym(ligamentum iliofemorale), 2)łonowa-udowym(lig amentum pibofejgorale), 3)kulszowa-udowym Oigdmentum ischiofemordle), 4)warstwą okrężną(eona jrłncularis). Wewnątrzstawowo przebiega 5)więzadło głowy kości udowej(ligdmentumamitis femoris). W więzadle głowy kości udowej przebiega tętnica więzadła głowy(odnoga gałęzi panewkowej tętnicy zasłonowej). Zaopatrzenie stawu biodrowego w krew pochodzi głównie od:1)t. okalającej udo przyśrodkowej i 2)bocznej, lecz także od 3)gałęzi panewkowej t. zasłonowej oraz 4)t. pośladkowej górnej i 5)dolnej. W pionowej postawie ciała staw biodrowy znajduje się w położeniu krańcowym. Położenie pośrednie stawu(rozluźniona torebka stawowa)polega na lekkim zgięciu, odwiedzeniu i obrocie na zewnątrz. Ponieważ jest to staw kulisty panewkowy, ruchy odbywają się tu w stosunku do nie, skończonej liczby osi. Główne z nich to oś poprzeczna, czołowa(dla ruchów zgięcia i prostowania), oś strzałkowa(dla odwodzenia i przywodzenia)i oś obrotu biegnąca:przez środek głowy i środek stawu kolanowego(dla ruchów obrotowych, nawracania, i odwracania). Przez połączenie ruchów dokoła osi czołowej i strzałkowej powstaje ruch Obwodzeni ą.Staw kolanowy*Bław kolanowy(mticulmio genus)jest największym stawem ustroju ł 94 zkiego, a równocześnie jednym z najbardziej wrażliwych i ulegają**h uszkodzeniom.Łączy on udo z golenią.
V niższych kręgowców p 9 ł 4 szym kości udowej V człowieka w związku ze znacznym rozwojem kości piszczelowej, 89+tylko łączy się z kością udową:strzałka, silnie zredukowana, jest Wczona ze stawu. Staw kolanowy jest więc stawem udowa-piszczę**m(jeżeli nie brać pod uwagę udziału rzepki)i pod tym względem PW 4 się zasadniczo od swego homologicznego odpowiednika, od stałokciowego. W obu tych stawach odbywają się ruchy zgięcia i pro**ania, jak również ruchy obrotowe ręki czy stopy:jednak ich me 8 W 4 karuchu jest zupełnie różna. Ruchy obrotowe ręki odbywają się ęóależnie od położenia kości w stawie łokciowym, gdy tymczasem P 8 w stawie kolanowym może być wykonany tylko wtedy, gdy kola 5 R 7.


no jest zgięte.
Stopa zgięta pod kątem prostym w stawie skokoęęę, wskazuje zakres ruchów obrotowych odbywaJ 4 cych si:w kolarjąStaw kolanowy ma silne zabezpieczenie więzadłowe, poza Ęm ochęĆniajągo liczne ścięgna:wskutek tego zwichnięcia stawu kolanowejąsą bardzo rzadkie(ryć. 386-393).
Powierzchnie stawowe.
Połączenie kości w stawie kolanowym ogję, wa się w ten sposób, że oba wypukłe kłykcie kości udowej, kloce staną. wią główkę stawową, poruszają się na wklęsłych powierzchniach kyj-, ci kości piszczelowej, stanowiących panewkę. G ł ów k a s 1 aw o w a.
Powierzchnie stawowe obu kłykci są lekko wypukłe w kle czołowym, silnie natomiast, lecz nierównomiernie w kierunku strzałkowym. W płaszeążnie strzałkowej promień krzywizny zmniejsza się od przodu do tyłu:krzywa nie załącz(łuku kolistego, lecz zbliżona jest do spirali. Wskutek tego część przednia powierz wydaje się spłaszczona:części tylne, silniej zakrzywione, stanowią prawie odcinek Ę(ryc. 386). Na nich też przy zgiętym kolanie odbywa się ruch obrotowy kości piszczelwej. Powierzchnie stawowe obu kłykci są połączone powierzchnią rzepkową:cała w(powierzchnia stawowa kości udowej ma kształt podkowiasty.Strona przednia.
Strona tylna.
Ryc.
386.
Przekrój strzałkwy przez kłykieć przyśrokawy kości udowej z za czonymi promieniami krwian. Widok ze stro przyśrodkowej:wg FYcka.
P a n e w k a s 1 a w o w a.
Panewka stawu kolanowego jest utworzona przez oba sKkości piszczelowej i przez rzepkę. Powierzchnia stawowa, która spoczywa na kbłprzyśrodkowym, jest większa, głębsza, owalna:powierzchnia stawowa leżąca na kbKĆbocznym jest mniejsza, bardziej płytka, o kształcie trójkątnym, nieco przewieszona 8 tylnym brzegiem kłykcia. Obie przedłużają się na wyniosłość międzykłykciową Gl'@stawowa kości udowej jest mniej więcej trzykrotnie większa od panewki kości piszcz wej:ta ostatnia uzupełniona jest powierzchnią stawową rzepki. Powierzchnie stawowe pokrywa gruba(3-4 mm)chrząstka:największą grubo 4 ś 9 śłga ona na powierzchni stawowej rzepki, gdzie na wyniosłym pasmie podłużnym o 88 łającym część przyśrodkową od części bocznej może dochodzić do 6, 5 mm. WskuJeKwzmaga się sprężystość stawu i wstrząsy powstające podczas chodzenia, skoków Włstająbardzo zmniejszone. W położeniu wyprostowanym kolana na panewkach kości piszczelowej spoczjBĘmniej zakrzywione, bardziej płaskie, przednie części kłykci kości udowej. Podczas 4 z wyprostowanymi kolanami powierzchnia styczna między kością udową i piszczeł? jest więc największa.
Masa przenosi się na możliwie największą powierzchnię W 8 śwzrastającym zgięciem stykają się coraz bardziej zakrzywione części kłykci koel 98 wych z panewkami kości piszczelowych:powierzchnie styczne są coraz mniejsze wierzchnie stawowe coraz mniej do siebie dostosowane:coraz bardziej umożliwioPś ruchy obrotowe.jną zabezpieczenia ruchów panewki mają ruchome uzupełnienie w j-gaci dwóch przesuwalnych, półksiężycowatych pierścieni włóknigo-chrzęstnych, tzw. łąkotek, Gjkotki(menisci). Łąkotki pogłębiają powierzchnię stawową kości jęzczelowej Znajdują się one w obrębie torebki stawowej między kojwąudową i piszczelową. Na obu swych końcach-zwykle zwanych yjgami comud memscP)-obie są silnie złączone z kością piszczę:yjwą za pomocą pasm łącznotkankowych. W przekroju poprzecznym Qąją kształt klinowaty:podstawa klina zwrócona na zewnątrz zrośjjętajest z lorebką stawową:powierzchnia dolna jest równa, górna ąklęsła, przylega do kłykci kości udowej. gąkotka boczna(meniscus lmerdhs)jest nieco krótsza, silniej ęąkrzywiona, bardziej pierścieniowata:rozpoczyna się nieznacznie do przodu od guzka nuędzykłykciowego bocznego:koniec tylny przycze, pią się od tyłu do guzka międzykłykciowego bocznego, częściowo do guzka międzykłykciowego przyśrodkowego(ryc. 363).
Przyczep przedni łąkotki przyś rodkowei\.
Meniscus rnedialis.
Ugamentum tranwersum genus.
Ligarnentum ga-8%QTUCWIUTO WOŻTŻUS.
Weniscus leterelis.
*g*m*u mrneniscofemoraleposteriusI 1 Ugementum cruciatum posterius Ryc.387. Dalsza część stawu kolanowego prawego widziana od góry. 64 Kotk a przy śr o dków a(meniscus medialis)jest dłuższa, szerF 9 Babiej zakrzywiona, bardziej sierpowata:rozpoczyna się z przodu(łW polem międzykłykciowym przednim i kończy się z tyłu w polu****kłykciowym tylnym. ŚłP**kotki dzielą części obwodowe jamy stawowej na dwa piętra:górne, położone óŚ 9'4 Ko(karni a kością udową, i dolne, między łąkotkami a kością piszczelową. W 9896@odbywają się głównie ruchy zgięcia i prostowania, w drugim ruchy obrotowe. ***ach stawu kolanowego łąkotki przesuwają się na panewkach kości piszczelowej, 9@@e przy prostowaniu przesuwają się do przodu, przy zgięciu-do tyłu. Droga Ń 39 óóhosi co najmniej I er:przesuwalność łąkotki bocznej, bardziej ruchomej, jest ŃSB niż łąkotki przyśrodkowej. Również ruchy obrotowe w przypadku zgiętej goleni 9 Wwają łąkotki na kości piszczelowej ŃŚ@@e od ciśnienia, jakiego doznają ze strony powierzchni stawowych, łąkotki gruł? 6 W spłaszczają się oraz zakrzywiają silniej lub słabiej. Dzięki temu mogą się lepiej.


dostosować do kształtu stykającego się z nimi w danym ruchu odcinka powierzchnt gwowej.W stawie wyprostowanym łąkotki wydłużają się i zwężaj 4. Podczas zgięcia ęąąsię krótsze i szersze.
Uszkodzenia dotyczą najczęściej łąkotki przyśrodkowej, męeyjprzytwierdzonej i mniej ruchomej:zdarzają się one wskutek gwałtownego obrotu:-ąpiszczelowej przy zgiętym kolanie. Usunięcie łąkotek nie wywołuje większego uęjądzenia ruchów:utrudnione jest natomiast prostowanie kolana, np. przy chodzentągórach lub po schodach. Więzadła stawu kolanowego.
Torebka stawowa prawie na eąąswym obwodzie jest silnie wzmocniona. Pasmia wzmacniające pąefydzą głównie z powięzi szerokiej uda i od ścięgien otaczających stąŚciana przednia torebki jest wzmocniona ścięgnem mięśnia czwowęwego uda, ściana tylna i obie boczne-ścięgnami mięśni:półśeięstego, brzuchatego łydki i podkolanowego(ryć. 387-39 O).
Wi ę z a d to rz ep ki(hgamentum pdtellae)stanowi część środkwęwspólnego ścięgna mięśnia czworogłowego uda, które biegnie od rac ki do kości piszczelowej. Jest to bardzo mocne, płaskie pasmo więz dłowe długości 5-8 cm, które u góry przyczepia się do dolnego brzeji do powierzchni przedniej rzepki, zwęża się nieco ku dołowi i przycżpia się do guzowatości piszczeli. Grube skupienie tkanki tłuszczo oddziela powierzchnię tylną więzadła od błony maziowej torebki suwowej:poniżej między kością a więzadłem znajduje się kalet maziowa po drzepkow a głęb oka(bursa infrdpdtellaris ąrojuda). Więzadło rzepki jest wyraźnie widoczne podczas skurczu mięśriczworogłowego. Tr o c z ki rz ep ki(retindcula pmellae).
Część włókien ścięgnistwgłowy przyśrodkowej i bocznej mięśnia czworogłowego biegnie o rzepki ku dołowi do powierzchni przedniej kłykci kości piszczela i tworzy tzw. troczki rzepki:przyśrodkowy(retincculumtellae mediale)i b o c zry(retmaculum patellae ldterdlej. Przyśrodwy jest szerszy, wyraźniejszy i sięga do więzadła pobocznego pisze lowego. Do troczka bocznego dochodzą włókna pasma biodrowa-pi czelowego powięzi szerokiej uda. Większość włókien obu troczków utkanie pionowe(retinaculum oertieme), część górna, powyżej szcliny stawowej, wykazuje przeważnie poziomy przebieg włókien 06 nacubm horizmtale', ryc. 526, 52 T\.
Więzadła p ob o czne(hgamentc collmerdhc).
Więzadła pot ne, piszczelowe i strzałkowe, wzmacniają ściany boczne torebki s@wet. Są one silnie napięte w kolanie wyprostowanym i w położenWwydatnie ustalają staw:na tym głównie polega ich znaczenie. W Pżeniu zgiętym rozluźniają się i umożliwiają ruchy obrotowe. Więzadło poboczne strzałkowe(lipamenrum collcter@@bulcre)występuje w postaci okrągłego powrózka włóknistego. Frozpięty jest między nadkłykciem bocznym kości udowej 8 wierzchnią boczną głowy strzałki. Więzadło to nie jest bezpośóezrośnięte z torebką stawową, lecz oddzielone od niej tkanką Uu 9 wą. Również ścięgno mięśnia podkolanowego i kaletka maziowe mięśnia oddzielają więzadło od łąkotki bocznej.590.
6 tez aóło p oba czre piszcze\ow e Oigdmentum collaterale tijąjle)jest spłaszczone i szersze od poprzedniego. Biegnie ono od nadjjękciaprzyśrodkowego kości udowej do części przyśrodkowej brzegu jąpanewkowego i stąd dalej ku dołowi do kości piszczelowej. Łączy ją ono ze ścianą torebki stawowej, przyczepiając się również do łąkoggprzyśrodkowej. Poniżej kłykcia przykrywa ono ścięgno mięśnia j(błoniastego i tętnicę dolną przyśrodkową kolana, która biegnie bezpośrednio na kości. więzadło p o dko łanowe sko śne(ligmentum popliteum obhjjgmi)wzmacnia ścianę tylną torebki stawowej. Jest to mocne, płaskie ątęzadło biegnące z okolicy kłykcia bocznego kości udowej skośnie ku ąjtowi i przyśrodkowo:jego włókna częściowo gubią się w torebce stawowej i w powięzi mięśnia podkolanowego, częściowo przechodzą w ęeięgno mięśnia półbłoniastego. Tworzy ono część dna dołu podkolano*wego:na nim leży tętnica podkolanowa. Więzadło to hamuje nadmierne prostowanie stawu i ruchy obrotowe. Więzadło podkolanowe łukowate(ligmenhm popliteumwcuanm)jest to zmienne pasmo włókniste, kształtu podkowiastego, ku górze wklęsłe, które rozpoczyna się w okolicy kłykcia bocznego kości udowej i gubi się w części środkowej ściany tylnej torebki pod więzadłem podkolanowym skośnym. Od więzadła tego dwiema zbieżnymi odnogami odchodzi pasmo, które przyczepia się do głowy strzałki:nosi, ono nazwę troczka więzadła łukowatego(retmcculum ligdmentidrcudti'):od niego odchodzi część mięśnia podkolanowego. Ścianę tylną torebki wzmacniają też obie głowy mięśnia brzuchatego*dki, które przylegają do torebki. W ścięgnie początkowym głowy bocznej tego mięśnia znajduje się nieraz(ok. IO'%)trzeszczka Oqbelld)kształtu fasoli, wyraźnie widoczna na rentgenogramach. Więz a dla krzyż o we ko lana(hgmentc cruciua genus), przediei tylne, stanowią aparat więzadłowy, który w toku rozwoju od tyłu Jknął w obręb stawu, wpuklając błonę maziową. Leżą więc wew@zstawu objęte błoną włóknistą torebki, a równocześnie na zew 4 P'z jamy stawowej, ponieważ pokryte są błoną maziową. Tworzą one Pełompletną strzałkowa ustawioną przegrodę(p. dalej), która dzieli@@owo staw na połowę prawą i lewą. Silna tętnica środkowa kolał+gałąź tętnicy podkolanowej, rozgałęzia się głównie w więzadłach Wyżowych i zaopatruje je. Więzadło krzyżowe przednie(ligdmentum crucidtum mteBl.
dłuższe od tylnego, odchodzi szerokim pasmem od powierzchni 9@ętrznej kłykcia bocznego kości udowej w pobliżu jego brzegu Żego:stąd biegnie skośnie do przodu, ku dołowi i przyśrodkowo, 9 Żając się i spłaszczając, i kończy się w polu międzykłykciowyme 4 nim kości piszczelowej. Ś kgzaóto**zy żow e tylne Otgamentum crucwam posterius), P@ze i mocniejsze od przedniego, stromo ustawione, krzyżuje je od 69 Odchodzi ono od powierzchni wewnętrznej kłykcia przyśrodkoSP kości udowej, w pobliżu jego brzegu przedniego, zwęża się, spła.


Condylus-lateralis femorisEpicondyluslateratsfernorisUgamentumcrucietum*er i usMeniscus lateraliscigamentumcolkterale łbu lereUgamentumcaphisfi bułce*eri us.ligarnentum crucieturn pasteli us.
Epicondylus medielis żemons.
-Condylus rnedialis żemoris.
Men iscus medielis.
łkam emu m collaterale tibiale.
-Ligamentum petellee*.
Corpus fibulee------.
Patella(feciesarticularis)Ryć.
388. Staw kolanowy prawy widziany od przodu.
Kolana zgięte pod kątem(prostym.
Torebka stawowa usunięta.
szczą i biegnie nieco skośnie ku dołowi, do tyłu i bocznic, przyczląc się do pola międzykłykciowego tylnego kości piszczelowej. Oba więzadła krzyżowe bardzo silnie łączą kość udową z pisze wą oraz wspólnie z więzadłami pobocznymi kierują kłykciami sJwymi w ruchach stawu:układając się w kształcie litery X są one czone z sobą i z tylną ścianą torebki luźną tkanką łączną i tłuszc(Są one tak ułożone, że poszczególne ich pasma we wszystkich płpołożeniach stawu są napięte:dzięki temu stanowią one bardzo@zabezpieczenie stawu, szczególnie w położeniu zgięcia. W przypadku oderwania się więzadeł krzyżowych, co zwykle odbywa się razeW ęmantem części kostnej, np. guzka międzykłykeiowego obie kości mogą się prześstosunku do siebie do przodu i do tyłu(objaw szufladkowy). W ruchu prosVoóĄnaje się pasma przednie więzadła krzyżowego przedniego i pasma tylne wigzaP 88 wego tylnego, przy zgięciu zaś pasma tylne obu więzadeł. W ruchach obroVowóóĘdo wewnątrz więzadła krzyżowe owijają się dokoła siebie:w położeniu tyw 8 BQtylnego pasma więzadła przedniego oba są napięte i hamują ruch, natomiast 9 zewnątrz jest jedynym ruchem, w którym więzadła krzyżowe odwijając się nie 89 napięte.Ligamentu m*collaterale stóia/a Tendo m. seme mem branosi.Ligamentumpopliteum obligu urn.
*i*.
-Fern u r.
Jigamenturnz popliteuma rcua*u m*gamen*u mcollateralefibu jare-Betinaculum lig. arcu a*Caput fibulae.
Bóiwa.
Ryc.
. 389. Staw kolanowy prawy widziany od tyłu.
ięzadło poprzeczne kolana(ligdmentum trmstersum ge)rozpięte jest między najbardziej do przodu położonymi punktami łąkotek, łącząc je. Jest to więzadło cienkie, okrągławe, często slrzymane w rozwoju:nieraz może go całkowicie brakować. Nagi*i*ono podczas ruchów obrotowych stawu na zewnątrz.
łga dla tą kotkowa-udowe Oigcmentd meniscofemora(ja).
W pobliżu przyczeego łękotki bocznej oddziela się od niej niewielkie silne pasmo-wi ęz a dł o ł ąWo-udowe tyln e(hgamennm meniscofemordle posterius'), które kierując się te W górze i przyśrodkowo, biegnie na tylnej stronie więzadła krzyżowego Wnego 981 leczy się z nim i tak jak ono przyczepia się do powierzchni wewnętrznej kbkłcodkowego(ryć. 8 W 9@łczne-więz a dł o tą kotkowa-udowe przednie(ligdmentum mei@sco 8 FW(erius')odchodzi również z końca tylnego łąkotki bocznej, dalej biegnie na 9 P@e 4 dej więzadła krzyżowego tylnego i razem z nim, tak jak iylnie, przyczepia łe*4 o powierzchni wewnętrznej kłykcia przyśrodkowego kości udowej(na ĘcifWlOpgzjjgWłś 9 teko wynika, że więzadło krzyżowe tylne zwykle leży między obu tymi wJęzaQ 889 pasmami wzmacniającymi, jednym z przodu, drugim z Wu. 899 FPwowa.
Wzajemny stosunek błony maziowej do błony włóknistej torebki w ĘłWBwym jest bardzo różny. Linie ich przyczepo przeważnie znacznie się roz 9 ł 98 a wio kn i s ta znajduje się tylko z przodu i po bokach, z przodu zastępuje 9 P 8@oia czworogłowego uda, a właściwa torebka składa się tylko z błony ma.


594.
Ugamenł u m cruciaturn posterius'*.
Condwus medialisfemoris.
Meniscus medialis.
Li gamentum collaterale tibiale.
Ligamentummen iscofemorale Dosł.
Corpus tibiae---.
Ligamemoją z crueAUOn gąjąjjus.
CoOY(98 leterelisz'fernorisyUgemeotumeollateó(e fibulere-Meniscus later@l@NI. DODlRe:us'-Ligamentum capitisłbu lae Pósterius'Caput Obulee.-Corpus fibulee.
Ryć.
390. Staw kolanowy prawy widziany od tyłu.
Torebka stawowa usunięta.
B ł o n a m a z i o w a.
Linia przyczepo błony maziowej przebiega bardzo sko@ptik@nie. Nla kości udowej z przodu błona maziowa przechodzi mniej więcej na szerokość ca powyżej górnego brzegu powierzchni rzepkowej z kostnego podłoża na pP 98 erĆwewnętrzną błony włóknistej. Miejsce przejścia leży już w obrębie trzow.
P 896 łeprzednia dolnego odcinka trzonu kości udowej jest więc skierowana do J@Y P@w tym miejscu chrząstka nasadowa znajduje się w obrębie torebki staw(Bel(Gę Dalej linia przejścia błony maziowej obustronnie stromo opada i krzyżuje**W wą:począwszy więc od tego punktu torebka przyczepia się nie do trzonB łP 9 Ą 994 kości udowej. Poniżej obu nadkłykci torebka maziowa, tutaj ściśle po 8 OP 9(Ś 9 P 9. 'nistą, przechodzi na stronę tylną.
W dole międzykłykciowym obie błon?
(9 P'96+łają się znowu od siebie.
Błona włóknista przebiega nad dołem, za 9 PP 999"gęg'?
"?ĘgóWWóógĄX'YX'?
YĘW??
YYYYYĄ?
YĄ?
'?%9 ĘĘł ć?
:ĘgVjęjjmuje oba więzadła krzyżowe z boków i od przodu.
Na kości piszczelowej błona maziowa torebki stawowej przyczepia sie Fsady kości, nie zachodząc na trzon. Linia przyczepo biegnie mniej wię@przyśrodkowym biegną one ściśle dokoła brzegu chrząstki:z przodu PP?łprzyczep przedni łąkotki przyśrodkowej, idzie wzdłuż brzegu przyśrodpĘF chni stawowej ku tyłowi, dochodzi do tylnego przyczepo łąkotki przyśr?jb.
ętąwowej(.
Meniscus rnedialis.
Condylus medialis.
Meniscus medialis-.
lig, cruciaturn enterius.
g. -ggXj 7 Ę 7 i Pł', w':-:'y z.
j**Lig, crucieturn posrerius.
łjłffj.
łjł(1(W***Q Ąij'(.
/*/*Z.
Przebieg linii nasadowej(4+4)i limi przyczepo warstwy maziowej torebki.)na końcu dalszym kości udowej:a-widzianej od przodu.i 6-odtyłu oraz c-na końcach bliższych kości goleni widzianych od przodu.-Condylus leteralis.
-Meniscus lateralis.
9482.
Przebieg linii przyczepo błony maziowej torebki stawowej.Kość piszczelowa prawa widziana od góry:wg Tandlera.elegie do przodu między nią a brzegiem chrząstki i dochodzi do punktu wyjścia. 9 ep błony maziowej do kłykcia bocznego kości piszczelowej biegnie również dokoła 98 ptzemiego kąta powierzchni stawowej bocznej, nieco oddalony od brzegu@uzę 8 się bocznic, następnie ku tyłowi i wzdłuż powierzchni tylnej kości piszczela 984 o tylnego kąta powierzchni stawowej:stąd zawraca do przodu, bocznic od obu 9 ep(w łąkotki bocznej i więzadła krzyżowego przedniego do miejsca wyjścia*. 8999(Błotkach błona maziowa przyczepia się do ich brzegów bocznych zarówno PBwierzchni górnej, jak i dolnej. WePce przyczep błony maziowej biegnie wzdłuż brzegu chrząstki s 1 awowej 8 ł 9 tłuszczowe po drzepk owe(corpus cdiposum infdpuelldre). Błona ma?
P(ebłi wyścielą z przodu nad rzepką powierzchnię tylną wspólnego ścięgna mięłĘśBóBogłowegouda które odgrywa tu rolę błony włóknistej torebki. Błona maziowa 998 na rzepkę wzdłuż jej brzegów, tak że cała jej powierzchnia stawowa jest skie 99386 stawowej. Z brzegu przyśrodkowego i bocznego powierzchni stawowej 9 P 96 z 4 się dwa duże fałdy błony maziowej, wypełnione tłuszczem i często pokryte.


kosmkami-fałdy skrzydłowe(plicae clczes):biegną one zbieżnie ku dąyWzdłuż linii łączącej oba te fałdy odchodzi w kierunku strzałkowym trzeci fałd ęąąmaziowy p o drzepkowy(pRca sgnorialis infrupctel(aris), wypełniony tłuszczą fałd ten przyczepia się do przedniego brzegu dołu międzykłykciowego kości udowet, cj*o wie*kie*ia**szczo*e*wa*a*d*skrz*d*o*e i*d*d podrzepko**ie*ci si***oną w*knis*ą*orebk**, *c*e**a czwo*og*owego*a b*oną*azio*ą*uwypukla w kierunku stawu, pało podJzepkowy stanowi brzeg przedn przegrody Qąmaziowej ustawionej strzałkowa, która jeszcze u płodu całkowicie jest zachowaną gnie od strony tylnej torebki, obejmując więzadła krzyżowe(p. wyżej), aż do wierzeKjrzepki.Dzieli ona jamę stawową na dwie połowy, prawą i lewą, które łączą się do pjęj od fałdu podrzepkowego.Ten stan płodowy, który odzMerctedla wcześniejsze stąjtą.Condylus lateralis.
liga meritum collaterale fi bulare.
(corpus adiposumeć j*V i.
596.
Plicae alares.
infrapatellare).
/7 u/a.
s-Femur Bursa suprapatellaris.
, , -*ame*cruciata genusCo ndylus mediali.
ńmorisPlica synovialis-Facies articularis*a*e*ae.
Tóia.
ą-łyezne, może być zachowaW w całości lub częściowo, zwykle jednak część tylną Ęją ęjj od fałdu podrzepkowego. Xą wlano jest zgięte, powierzchnie stawowe silnie odstają od siebie:w położeniu tym*ją-ąywern ciśnienia powietrza fałdy skrzydłowe zostają wpuklone w szczelinę stawu. Qwa też-w p*zypaOKu zgięlego kolana-skóra zapada się z obu stron wzdłuż więjją%-zepki. Kiedy kolano jest wyprostowane, ciało tłuszczowe pod naciskiem kłykci y, -ą ułowej przesuwa się bocznic, wytwarzając po obu stronach więzadła rzepki fałdy, *e uwypuk*ają sk*. jąjyą stawowa.
Jama stawowa nie jest przestrzenią jednolitą.
Wyżej wspomniana jąyoda strzałKowa dzieli niekompleOJe jamę stawową na połowy prawą i lewą. Obie wjąęci dzielą się raz jeszcze przez łąkotki w kierunku poprzecznym, a ponieważ nie ąjawią one całkowici p*zegrody, więc i ten podział nie jest zupełny. Wskunek tego jwę części jamy stawowej łączą się pośrednio lub bezpośrednio. gjtetki maziowe.
W otoczeniu stawu kolanowego znajduje się kilka kaletek maziow(niektóre z nich mają stałe połączenie z jamą stawową, inne łączą się z nią niereguielub też nie łączą się wcale. j z ą chyl ek po dkolanowy(recessus subpopliteus)łączy się stale z jamą stawoą. Jest on kształtu cewkowatego:znajduje się na stronie bocznej stawu, przykryty więjgempobocznym strzałkowym, do przodu i poniżej ścięgna początkowego mięśnia ągolanowego, sięgając nieraz aż do stawu piszczelowa-strzałkowego:czasami łączy również z tym stawem. z.
Kaletki przedrzepkowe, w liczbie trzech, znajdują się do przodu od rzepki. giętka podskórna przedrzepkowa(bursą subcttmec prepme(Idris)leży w ce łącznej podskórnej do przodu od powięzi szerokiej uda:kaletka podpowie Iowa prz e d rz epk owa(bursa subfqsciclis pzepmellms)znajduje się do tyłu od poięziszerokiej uda, między nią a ścięgnem mięśnia czworogłowego uda, i wreszcie kątka podścięgnowa przedrzepkowa(btrsd subtendmec prepctellaris)leży jędzy ścięgnem mięśnia czworog(owego a powierzchnią przednią rzepki. Te kaletki edrzepkowe występują prawie stale:czasami łączą się z sobą:wielkość ich jest bardzo zna. Z jamą stawową nigdy się nie łączą.
3.
Kale tka p o drze p k o w a g tę b o k a(bursy mfrdputellcris prońnda)znajduje się jędzy powierzchnią tylną więzadła rzepki a powierzchnią kości piszczelowej. Ciało tłuzoweoddziela ją od jamy stawowej, z którą łączy się niekiedy. 4 Kaletka nadrzepkowa(bvrsd suprapatellaris).
Jama stawowa u dorosłego e 4 łuża się ku górze bezpośrednio w kaletkę nadrzepkową:tylko pierścieniowaty fałd Wlaj 4 cy się do wewniątrz wskazuje na granicę między torebką a kaletką. Jest to wie(Kaletka maziowa, której brzeg górny przy wyprostowanym kolanie sięga kilka centy łów ponad górny brzeg rzepki:leży ona między ścięgnem mięśnia czworog(owego P(wierzchnią przednią uda, wysłaną warstwą tłuszczu. U płodu jest ona całkowicie@8 ęla mniej więcej do piątego miesiąca, po czym dopiero otwiera się do jamy stawośV dorosłego zarówno wielkość kaletki, jak i jej połączenie z jamą stawową ulegają Aćznym wahaniom 968 a stawowa łączy się często również z kaletkami maziowymi mięśni położonymi BWej stronie torebki, mianowicie z kaletką mięśni a po(błoniastego(barsaFePBmembranosi)oraz z kaletką podścięgnową przyśrodkową mięśnia ł 9 chat e go łydki(bursa subtendined m. gastrocnemii medialis'), lub też z kale tP 94 cięgnowąboczną mięśnia brzuchatego łydki(bursa sabtendined 99 sJro cnemii lot eruWsW. 88 ce.
Stosunkowo duże i liczne tętnice zaopatrują staw kolanowy:mianowicie. 1:19 Błępująca kolana, gałąź tętnicy udowej:gałąź zstępująca tętnicy bocznej okalającej 9194 letnicy głębokiej uda):pięć tętnic kolana od tętnicy podkolanowej, dwie tętnice 8 P 98 oe piszczelowe od tętnicy piszczelowej przedniej oraz gałąź okalająca strzałkę od 2 P 9 eJka mięśnia podkolanowego(burso m. powitej)ŻBeJka przyśrodkowa mięśnia brzuchatego łydki(bursa m. gcstrocnemii mediclis)Ż 9 e 9 a boczna mięśnia brzuchatego łydki(Oursd m. gdstrocnemii ldterdlis).


tętnicy piszczelowej tylnej.
Wszystkie te n 89 YPW*WŻ 4 lKen letnicy środkąęą ywytwarzają w okolicy kolana sieć stawowóW O 896 T 89 w 4 KolAOA i sieć rzepki j-ąę, -ąluregenus et rete pctclldre, p. t. Tlą.
Naczynia chłonne.
Naczynia chłonne steWW łŃ 4 Wego wyBhodzą ze ściany ęyy-kowej, tylnej i bocznej torebki stawowej:998994 We Co węzłów chłonnych pjjy ąwych i stąd biegną dalej wzdłuż naczyń k 3 W 9 P 9 ŚTW 9 h do węzłów paehwinoąę-ęg ykich. Nerwy.
Nerwy stawu koląnowego biegrW J 8 e@z OAczyrĆami krwionośnyjęj pdzą one z czterech różnych źródeł:nerwu 9996 Ye 29. PBszczeloWego, slrzałkowegj ąynego oraz zasłonowego.
Mechanika stawu kolanowego.
Staw 8@W 89 Y test oÓ@aO 4 sławo zawjąęją.
(" staw zawiasowy zmodyfikowany j.
JegO POT'e@e@prawidłowym jest pozyeQstawana:wówczas części tylne torebki sS OBPWłe Ń 8 l 6@ej napięła jest oną ę. -pośredniej, przy kolanie zgiętym o**'kię 96'W 98 zó 8 We części torebki stawoęeą y'wnomiernie rozluźnione. Chory z wysiękiśP 98986868)usJawia kolano w położejjjwkiego zgięcia. Ruchy w stawie kolanowym odbywają 8 do siebie pod kątem prostym. Jeden rucO leś'W 9 heT zglęclA i prostowania jjąjąpoprzecznej:ruch drugi-to ruch obroto 9 Y 998888 Osi podłużnej goleni. Ruchy Kybyć wykonywane dowolnie w kążdym połOŻeOW s@wu doKoła podłużnej osi gojeąt yjątkiem położenia krańcowego zgięeią a 2 W 88 zcz 4 łuańcowego prostowąniąR uchy z gię c i a i p re słowa ni ą. RtWh?21:8 i prostowania odbywający-tą ęywie kolanowym jest kombinącją toezenW J ŚBzZAOW. W pierwszych stadiąeh ze(mniej więcej do ZO', kość udowa toczy si? P 989 śPł piszczelowej podobnie jak wjypo ziemi.
Dalszemu ruchowi toczenia prze 88 W 9 z@4 Jednał więzadła krzyżowe rueczenia przechodzi w ruch ślizganią przy 968834 Će inne punkty kości udowej ęsię stale z tymi samymi punktami kości pW 9'eWwe)*zy łąkotek. Przy zginaniu ją przesuwają się do tyłu, jak wyżej wępojnr 8 W 9, pTzy prostowaniu zaś do przodu. W ruchu zgięcia rzepka ślizga się wzłłuż p(wierzchni rzepkowej kości udowej ku łpodczas prostowania-ku górze droga, 88864 oĆówa, wynosi 5-7 cnn. W poło wyprostowanym kolana, przy rozlużnionyTT O 8 Ś@u śzworogłowyrn rzepka dąje się ni*prze*wać, na*as*po*wp*y*e**e**mos*e*znego jes**a p*zyc*do swego podłoża, tak że nie można jej u 8 e 9 Żakresruchów zgięcia w stawie koląnO 96 T Jest Większy niż w każdym innym sWynosi on lóO-l 7 O', przy czym mięśnie WłonuJ 4 zgięcie mniej więcej tylko do dalsze-odbywa się wskutek dziąląniB 88 zeMćlTznych, aż do zetknięcia się z pośladkiem. Maksymalne prostowąnie 8 p 69 wa@za udo i goleń do jednej prostej zawsze jednak prostowanie może dochod 8 powierzchni stawowych kości piszczeW? 'Y 9 h(p wyżej).
U niektórych osób maż słępować nadmierne prostowanie(do 20961, 881808 s 4 wtedy przegięte do tyłu(gen(cum atum). Zginanie hamowane jest przez napięciP P 89 ow@86 w i wpuklanie zginaczy do o podkolanowej. Poza tym hamują ruchy z 2 Prostowanie hamowane jest przez nąpiccie zginaczy, przez części tylne torebki swet, więzadła podkolanów e jak również P(zez pasma przednie więzadła krzyż przedniego i tylne-krzyżowego tylnego, wlWBejszym jednak czynnikiem hamPRprostowanie są więzadła poboczne. Buc by o b rot owe.
Ruchy obrotowe 99 P 6'waJ 4 sŃ w każdym położeniu stawWnowego z wyjątkiem krańcowego pwstoWBWa i zgięcia. Wyłączenie składnika obie go w krańcowym położeniu wyprustowWW wzwaga statyczność wyprostowa@eipodporowej i zabezpiecza ją w chwili naJW:Kszego obciążenia. Zakres ruchów obrotowych osobnicza Je 8(Pa 4 zo zmienny. Na ogół wzrasta z P 9 ma wyprostowanego aż do krańcowego położenia zgięcia, przy czym obrót gełzewnątrz jest wi, ększy od obrotu do wewO@(z, odwrotnie niż w stawie biodrowyAzgięciu o 3 O'całkowity ruch obrotowy WW 9 si ot 3 ł'(do wewnątrz 5-IO', na ze 32'), przy zgięciu o IZO'wynosi on W'(99 wewnątrz 5-IO', na zewnątrz 521. W obrotowym do wewnątrz kłykieć przyśro 98 oW kości piszczelowej kieruje się k 9.ją, -ą óoczny-4 o przo 4 u W obrocie na zewnątrz droga kłykci jest odwrotna. Kłykieć'je ma zawsze W 88 sz 4982:9 o(Obycia.
Z Jego powodu również łąkotka boczna jaj przytwierdzona, przesuwa się wydajniej od przyśrodkowej. W ruchu obrotowym*aŃątrz łakoGa pęzyśrodkowa przesuwa się do przodu, boczna do tyłu:w obrocie ąęgątrz droga'@o 3 eK jes*o 4 wro@a. Oś podłużna ruchu obrotowego nie pokrywa.
X-tą długą goleni Dlego 4 c 4 przez środek stawu kolanowego, lecz leży bardziej przyśyjęąw obrębie sykcia przyśrodkowego kości piszczelowej. Ruch obrotowy w stay.
jwąnowym może się ównież oBywać odwrotnie.
Przy ustalonej goleni udo może jjęąeać dokoła osi obrotu kości piszczelowej i wykonywać obrót do wewnątrz i na jęz. O ile ruchy obrotowe ramienia i przedramienia przy wyprostowanym łokciu jją ęię o tyle nie zachodzi to w stawie biodrowym i kolanowym, ponieważ oba obrcjątywająsię 4 okoła różnych osi. jehy obrotowe na zewnątrz są hamowane przez oba więzadła poboczne. Gdy kolanu j ąęprostowane, zahamowanie ruchu następuje natychmiast:gdy zgięte-stopniowo jjjąw zmniejszania się zgięcia i proporcjonalnie do stanu napięcia więzadeł. Szersze yągto poboczne piszczelowe bierze większy udział w hamowaniu obrotu niż więzadło ąezne strzałkowe. Ruchy obrotowe do wewnątrz hamowane są przez więzadła krzyeWięzadła krzyżowe hamutą ruch obrotu do wewnątrz owitatąc się dokoła siebie. ęgehach obrotowych na zewnątrz odwijają się one, przy czym następuje ich rozluźnię Przecięcie na preparacie jednego więzadła, np. przedniego, umożliwia, gdy kolano wyprostowane, obrót do wewnątrz o 4'. ąńcowe ruchy obrotowe.
Końcowe ruchy w skrajnym zgięciu i prostowaniu*d*ą s**zesn*e z n*ezndcz*, prz*us**uchd**b*o*w*. *cowym ruchu zgięcia odbywa się nieznaczny ruch obrotowy goleni do wewnątrz:w cowym stadium prostowania ruch obrotowy goleni na zewnątrz, który wynosi ok. 5'ierne ruchy obrotowe powodowane są przez aparat więzadłowy. W wyproście pasmo dnie więzadła krzyżowego przedniego zbliża do siebie kłykieć boczny kości udowej kleć przyśrodkowy kości piszczelowej. Więzadło to przypuszczalnie w ostatniej fazie u prostowania powoduje obrót goleni na zewnątrz albo uda do wewnątrz. ział anie mi ę ś ni.
Staw kolanowy ma tylko jeden istotny mięsień prostujący, nuęczworogłowyuda, natomiast cały szereg mięśni zginających. Pomimo to może on onać pracę trzykrotnie większą od pracy zginaczy(142, 8:45, 7 kGm). Przewaga ta akleystyczna dla ustroju ludzkiego, tłumaczy się tym, że w przejściu z położenia ze 8@sławami kolanowymi w wyprostowane, jak również odwrotnie, prostowniki 4 żwlgają prawie całą masę ciała. Przy podnoszeniu ciała z pozycji klęczącej czy kul sław kolanowy i biodrowy prostują się przeciw sile ciężkości. Dodatkowy prostowJ 9 l@jest mięsień napinający powięź szeroką, w porównaniu do mięśnia czworogłoeóókonuje pracę bardzo nieznaczną. Porażenie mięśnia czworogłowego uniemożli 98 Oqeprostowanie kolana. Chory z tym porażeniem może jednak siać na no 4 ze poeci Pzymając się v ten sposób, żeby pion ciężkości ciała przebiegał do przodu od Fzecznej osi stawu kolanowego. PóWmi zginaczami stawu kolanowego są mięśnie:półbłoniasly, półścięgnisW 8888)uda:wykonutą one ok, ośmiu dziewiątych całej pracy, gdy tymczasem dział WgY"89 Ż 8 PP 99 Y WP@8 P 9 e 86 aż ruchy obrztowe goleni mogą być wykonywane tylko przy zgiętym kolanie 988 BOęśnie obracające ją(z wyjątkiem mięśnia napinającego powięź sze*okJ s 4 PóeŚnie zginaczami. Słabym@lęś 89 P(owym jest również mięsień brzuchaty łydki, przy czym jego głowa przyśro 4996 ca na zewnątrz głowa boczna do wewnątrz.


Streszczenie Staw kolanowy(crticulctio genus)łączy kość udową z k. piszczelowy gywą tworzą kłykcie kości udowej, panewkę-góne powierzchnie kjyą-ąpowierzchnię stawową kości piszczelowej pogłębiają łąkotki boczną(rneniscus ldterdlts et mentscus medwas), snyc\rogi(cornud menięeąsilnymi pasmami łącznotkankowymi z kością piszczelową. Między kłyketjyąweja łąkotkami odbywają się głównie ruchy zgięcia i prostowania:mtwjkością piszczelową głównie ruchy obrotowe. W pierwszym typie ruchów jąywatą się ku przodowi i ku tyłowi po kłykciach kości piszczelowej. Ze wzjwą.
sze umocowanie znacznie częstsze są uszkodzenia łąkotki przyśrodkowetStaw kolanowy wzmacniają więzadła:1)więzadło rzepki(ligdmenmądzielone w dolnym odcinku od kości kaletką(maziową)podrzepkową gjyjyrqpmellaris prqńmdc):2)troczki rzepki:przyśrolkowy i boczny(rennaeąmedidle et Internie):3)więzadło poboczne strzałkowe(ligdmentum collmey 4)więzadło poboczne piszczelowe(ligdmentum colldterdle tibimeg tyjąywzmocnieniem torebki stawowej, podczas gdy pierwsze biegnie oddalone są zadło podkolanowe skośne(ligdmentum popliteum obliquum):6)więzadła łukowate(ligdmentim popliteum drcudOm), przyczepiające się do głowy ąkiem więzadła łukowatego(retindculum ligamenti drcudti):7)więzadła kg nie i tylne(ligamentum cruciatum cnterius et posterius):8)więzadło pop(ligcmentum transtersum genus). Łąkotki umocowują 9)więzadła łąkottylne i przednie(lig amentum meniscofemorale posterius et anterius), łączącą dłem krzyżowym tylnym. Błona maziowa torebki stawowej wytwarza uwypuklenia:1)ciało tłuszcpkowe(corpus ddiposum infrupatellare), 2)fałdy skrzydłowe(pltcde dlarer)zjawy podrzepkowy(plica sgnomalts mjrapateUamsX. W otoczeniu stawu kolanowego znajdują się kaletki maziowe:1)zachyłewy(recessus subpopliteus), 2)kaletka podskórna przedrzepkowa(bursa subpdtellaris), 3)kaletka podpowięziowa przedrzepkowa(bursą subfascidlis 4)kaletka podścięgnowa przedrzepkowa(bursa subtendinea prepctellcrirpodrzepkowa głęboka(bursa inmpdte(Idris ąrońnda)i 6)kaletka nadrze suprupdtellaris), 7)kaletka mięśnia półbłoniastego(bursa m. senumem 8)kaletka podścięgnowa przyśrodkowa i boczna m. brzuchatego łydki(btnea m. gdstrocnemii medialis et lateralis). Unaczynienie tętnicze stawu pac stawowej naczyniowej kolana i sieci rzepki. Mechanika:torebka stawowa jest najmniej napięta w pozycji pośredniej zgiętym o 25'. Ruchy w stawie kolanowym to głównie zgięcie i prostowchy obrotowe, niemożliwe przy stawie maksymalnie wyprostowanyw Jzgiętym. Połączenia kości goleni Kość piszczelowa i strzałka ściśle się łączą. Na połączeusię u góry staw piszczelowa-strzałkowy(articu(Je Idris), u dołu więzozrost(staw)piszczelowa-SW(sgndesmosis\drticauldtio)tibiojibuldris(oraz błona ruWna goleni(membrana interossed cruris), która łączy obłe wie na całej ich długości(ryć. 388, 390, 3961.
Staw piszczelowa-strzałkowy Powierzchnie stawowe.
Powierzchnia stawowa głowy ęWlega do powierzchni stawowej strzałkowej kości piszczel(84 stosunkowo równe owalne i mniej więcej tej samej wiel 894.jąąjwa.
ją-wie linii nasa 4 owej, na sJzałce linia nasadowa biegnie poniżej przycze'. . ągg, zachyłek podkoianowy sWka się ze ścianą tylną torebki. Zazwyczaj j j, 'ęjąjąj tylko OT%)zash**e 8 Jen WPzy się z jamą tego stawu. Połączenie to jest jaą-ąż stanowi ono p 9 ŚTe 98 ć się stany zapalne. jją powierzchni przedniej i Wnet torebki biegną włókniste pasma wzrnacjajągło prz e dnie 2(owo s Tę z alk i(Ogdmev(@m cdpitisńbulae anterius)ąąją tylne gł o wy s Tt z a tli Oigameihm capiNs fibulae posterius):biegjęecznielub nieco stoicie Ku stronie bocznej i do dołu. j-gę w stawie piszczelowa-sOzałkowym są bardzo nieznaczne. Amortyzują jeąte kostki bocznej w słaWe stołowym górnym, jakie odbywa się pod wpłyjwezkakości skokowej Mięsień dwugłowy uda przy zgiętym kolanie może głowę strzałki nieco ku tyłowi. Więzozrost piszczelowa-strzałkowy rósł(staw)piszczelowa-strzałkowy(sgndesmosis(drticulctio)arisj stanowi połączenie między wcięciem strzałkowym dolcakości piszczelowej a powierzchnią przyśrodkową dolnego rzałki. Obie zwrócone do siebie powierzchnie kostne czasem ej przedniej części powleczone są chrząstką szklistą, przetykają się tylko blaszkami okostnej. Między obie wpukla się ata wypustka maziowa jamy stawu skokowego górnego. Do do tyłu od więzozrostu znajdują się dwa silne pasma włóknizadłopiszczelowa-strzałkowe przednie i tylne um tibiojtbaulare anterius et posterius'g biegną one skośnie i i ku bokowi na powierzchnię przednią lub tylną kostki bocz@8@Niewielka ruchomość więzozrostu umożliwia nieznaczne te boczne obu kostek w ruchach zgięcia grzbietowego stopy. *so stanowi istotne zabezpieczenie przeciw złamianiu.
Błona międzykostna goleni Wzegami międzykostnymi kości piszczelowej i strzałki, zaWes@zeńmiędzykostną. Włókna biegną przeważnie skośnie-99 Kości piszczelowej do strzałki niektóre pasma w kierunĘBW Golowi błona międzykostna przedłuża się w więzo 4 O 6 o-strzałkowy. W części górnej błony znajduje się Węk 9 Wptzejścia naczyń piszczelowych przednich. Również w Ęl łeż 4 małe otworki:przez jeden z nich biegnie gałąź przeW 8 strzałkowej. Odporność błony międzykostnej jest 98 a Próby obciążenia wykazały, że jest ona na ogół od.FF.


porniejsza od strzałki.
Błona międzykostna hamuje podłużne przeąj, .
wantę się obu kości goleni w stosunku do siebie:służy poza tym za pjy. przyczepo dla mięśni.
Stawy stopy W skład stopy wchodzą następujące połączenia stawowe:1)sią(skokowo-goleniowy, łączący kości goleni ze stępem, 2)stawy mięłzęstępowe:staw skokowo-piętowa-łódkowy, łączący kość skokową z k-u śeią piętową i łódkowatą, oraz stawy między pozostałymi kośćmi sęą:pu, 3)stawy między kośćmi stepu i kośćmi śródstopia, 4)stawy miedz'kośćmi śródstopia, wreszcie 5)stawy palców:śródstopno-paliczkowi międzypaliczkowe stopy. Spośród stawów stepu i śródstopia dwa mają bardzo znaczną ruch mość. Jednym jest staw skokowo-goleniowy, który stanowi połąezentkości goleni z kością skokową:jest on też zwany stawem skokogórnym. W stawie tym odbywają się ruchy zawiasowe unoszenia i opszczania stopy. W drugim stawie, często nazywanym stawem skokgwym dolnym, łączącym kość skokową z kością piętową i łódkowatstopa wykonuje w stosunku do kości skokowej ruchy odwracania, czunoszenia brzegu przyśrodkowego stopy, i nawracania, czyli unoszę brzegu bocznego. Ruchomość pozostałych stawów stopy jest bar mała.
Większa ruchomość poszczególnych kości stepu i śródstorozluźniłaby budowę oporową stopy, tak samo jak kostne połączę wytworzyłoby sztywną płytę stopy bez zdolności dostosowania się do podłoża. Tylko paliczki mają znowu większy zakres ruchów(394-4011. Staw skokowy górny S 1 a w sk o k owo-gol e ni o wy(articulmio tdlocrurulis), czyli słskokowy górny stanowi połączenie końców dalszych kości goleni z 9 czkiem kości skokowej. Powierzchnie stawowe.
GMw kę stawową tworzy bloczek kości 1 kowej.
Powierzchnia stawowa bloczka składa się z trzech częśctnej, przyśrodkowej i bocznej. Górna jest największa, jej brzegi biezbieżnie ku tyłowi, wskutek czego z przodu jest szersza niż z YCzęść przyśrodkowa powierzchni ma kształt przecinka, którego Z'(położona jest z przodu. Część boczna powierzchni jest znacznie 8+sza od poprzedniej, trójkątna, leży na wyrostku bocznym kośclPa n ewk a s 1 a w owa jest utworzona przez powierzchnię s 4 a 89 dolną kości piszczelowej i przez powierzchnie stawowe obu Wśktóre jak widełki obejmują bloczek kości skokowej(ryc. 395)Torebka stawowa.
Torebka stawowa przyczepia się do brzegów chrząstek sla 89 i tylko z przodu zachodzi nieco na szyjkę kości skokowej:powierzchnie zewo@WPstek leżą poza stawem. Po obu bokach torebka jest napięta, natomiast ścianó PP i tylna są cienkie i luźne, wysłane warstwą tkanki tłuszczowej i wzmocnione p(98.j eeięgien przebiegaięcych Oad slawetn Błona@aziowa torebki uwypukla się ku górze Qręb więzozrostu piszczelowa-strzałkowego. Jama stawowa jest bardzo obszerną ęzeważnie całkowicie sa@iodzie@a. Linia nasadowa kości piszczelowej znajduje się ą-ą przyczepem torebki. Bola nasadowa strzałki natomiast leży na wysokości szczeliny jąwoW ejyięzadła. j Więzadło przyśrodkowe(ligdmentum medidj.
czyli więzadło trójgraniaste(hgmnennm de(jąjjeum).
WięzaBa odchodzące od kostki przyśrodkowej, 'jjęąją się z sobą i tworzą trójkątną blaszkę więzadłową, gę, więzadło Oóigraniaste, czyli przyśrodkowe, w kto.ew.
394.
Przebieg linii nasadowej(+4++)i przebieg yzyczepu torebki stawowej(eeeee). Końce dalsze kości piszczelowej i strzałki widziane od przodu. rozróżniamy cztery części.
Pasmo przednie biegnie do powierzchni grzbietowej kośjadkowatej(część piszczelowa-łódkowa, pers Nbionaticu(mis):jego głębsze włókna echodzą na kość skokową(część piszczelowa-skokowa przednia, pers Nbiotdlmis anrioj:pasmo boczne, bardzo mocne, przyczepia się do podpórki kości skokowej(część zczelowo-piętowa, pers hbiocd(emedh pasmo tylne, przy kryte pochewką ścięgna mięta piszczelowego tylnego, przyczepia się do brzegu powierzchni przyśrodkowej bloczkościskoków ej(część piszczelowa-skokowa tylna, pers tibiotulcris posterior). 2.
Więzadło skokowo-strzałkowe przednie(hgmentum tmońbulare mrę)odchodzi od brzegu przedniego kostki bocznej i przyczepia się do brzegu przednie powierzchni stawowej bocznej bloczka kości skokowej(ryć. 396).
NOe jest ono bardzo.
Więz a dł o s koków o-strzałkowe tylne(hgcmewtum tmońbulcre posterhs)ewega prawie poziomo. Odchodzi ono od brzegu tylnego kostki bocznej i przyczepia 4 o guzka bocznego wyrostka tylnego kości skokowej. Jest najmocniejsze z trzech więełstrzałkowych.
Więzadło piętowa-strzałkowe(ligdmeahm cdlcmeofibtlare)rozpoczyna 84 wierzchołku kostki bocznej, biegnie skośnie ku dołowi i do tyłu do powierzchni et kości piętowej. Bocznic od niego przebiegają ścięgna mięśni strzałkowych. Staw skokowy dolny jFw skokowo-p iętowo-łódkowy(drticulmio tdlocdlcdneo! 888@ris), albo staw skokowy dolny stanowi połączenie między kośłokowąz jednej strony a kością piętową i łódkowatą z drugiej. Padło skokowo-piętowe międzykostne anatomicznie dzieli ten 98 całkowicie odrębne komory:na staw skokowy Tylny i na 6 Blokowy przedni. Czynunościowo oba te stawy tworzą jedną A BKokowy tylny, czyli staw skokowo-p iętowy(dr(iciddtioł 96 s'). Po w i erz chn i e st a w o w e są utworzone przez włlęs(49 Powierzchnię stawową piętową tylną kości skokowej i przez ŻW powierzchnię stawową skokową tylną kości piętowej bwaao talocalcanea.


Torebka stawowa jest cienka, luźna i przyczepia się w pobliżgranicy chrząstek stawowych. Jama stawowa na ogół nie łączy się z sąsiednimi, tylko w starszym wieku może się łączyć ze stawem skokowęym górnym. Więz adł a.
Torebkę stawową wzmacniają cztery więzadła skokowo-piętowe. Jako piąte występuje więzadło skokowo-piętowe między kostne(ryć. 396, 398).
1.
Więzadło skokowo-piętowe tylne((igumen(im tdlocalcdneum posteriusodchodzi od obu guzków wyrostka tylnego kości skokowej do powierzchni górnej koś piętowej do tyłu od powierzchni stawowej tylnej. Biegnie ono nad bruzdą ścięgna mięma zginacza długiego palucha kości skokowej. Więzadło skokowo-piętowe przednie(ligameuum tdlocmcmeum antę iusS jest szerokim pasmem włóknistymi, które leży w zatoce stepu do tyłu od więzaskokowo-piętowego międzykostnego i łączy kość skokową z kością piętową bezpośredndo przodu od ich powierzchni stawowych tylnych. 3.
Więzadło skokowo-piętowe przyśrodkow e(ligmentum tdlocdlcmeumedidle)jest wąskim pasmem, które biegnie prawic poziomo od guzka przyśrodkowewyrostka tylnego kości skokowej do tylnego brzegu podpórki kości skokowej. 4.
Więzadło skokowo-piętowe boczne(ligamentum talocdlcmeum latem rozpoczyna się na wyrostku bocznym kości skokowej i biegnie skośnie ku tyłowi do wierzchni bocznej kości piętowej. 5.
Więzadło skokowo-piętowe międzykostne(ligdmentum talocalcanemterosseum)wypełnia zatokę stepu i składa się z kilku szerokich, krótkich pasm włnistych, biegnących od bruzdy kości skokowej do bruzdy kości piętowej. Zatoka stępoza tym zawiera tkankę tłuszczową i nieraz kaletkę maziową(bursą sinus tdrsP). Staw skokowy przedni, czyli staw skokowo-piętowa-to dkw y(drticuluio tdlocdlcdneondticulms). Staw skokowy przedni tą kość skokową z kością piętową i łódkowatą. Powierzchnie stawowe.
W stawie skokowym przednim, przeciwieństwie do tylnego, kość skokowa ze swą głową tworzy wy kłą część powierzchni stawowej, natomiast panewka jest utwórz przez kość łódkowatą i piętową oraz przez więzadło piętowa-łódko podeszwowe rozpięte między nimi. Główka stawowa jest więc jedno ta, panewka różnorodna, gdyż składa się z dwóch elementów kostny i z płytki włóknista-chrzęstnej pokrywającej więzadło. Pomimo Je różnorodnego składu główka i panewka są dobrze dostosowane do sbie. Powierzchnia stawowa piętowa przednia i powierzchnia sławo piętowa środkowa kości skokowej łączą się z odpowiadającymi im wierzchniami kości piętowej, z powierzchnią stawową skokową pi nią i środkową. Również powierzchnia stawowa głowy kości skale łączy się z tylną, wklęsłą powierzchnią stawową kości łódkowałPoza tym panewka stawowa jest uzupełniona blaszką włóknista-eh suną(fibrocamlago nmieularis')włączoną w więzadło piętowa-to we podeszwowe. Toreb k a st a w o w a przyczepia się prawie wszędzie ściśle do brzegów chrzęst Jama stawowa jest przeważnie przestrzenią jednolitą. W przypadkach@Ywierzchnie stawowe przednia i środkowa kości skokowej i piętowej są całkowicie dzielone od siebie, powierzchnie stawowe środkowe obu kości mogą mieć odrębną, 9 la zamkniętą torebkę stawową.yj ę z a d ł a.
Torebka stawowa jest wzmocniona kilku więzadłamd:yj ę z a dł o p i et o w o-to dk owe p o des z w o we(ligdmetifum cdlcmeonmicularejąęare)rozpoczMna się Oa btzegu przednim i przyśrodkowym podpórki kości skokowej yzwzepia się Po 4 o@ei i 4 o przśrolkowej powierzchni kości łódkowatej:grubość jego yĆQwdzi często do 5@m i na swej powierzchni grzbietowej, w miejscu gdzie spoczywa.Tibia rs 8.
Lig, mediele(dehoideum)Tendo m. tibialis.
poste riorisTendo m. fexorisdigitalom lorgiTendo m.
Oexoris hallucis longi.
ę-óYr.
Boss Fibula.
, *s.
lig, talocelceneumirterosseumlig, calceneofibulare*c*eusTendo m. geronci brews Tendo m. geronci longi.Ryc'cęggg. . j'go'?
??'. X, %Z:'ęgóyóęYg?
%"?%?. Xyggggg??, gĘ Ęg?gYgWW??'?%%g Y'846@i, że dźwiga ono głowę kości skokowej. Jeżeli więzadło się rozluźnia, głowa kow-g. 'jjggcj"W????ócjcj, óyócjcj"'. ? 'VŚMóoóócjcj?'. tóg 7 yg"YW?. o?
'Ęycjcjgóg":'%'??, "gg 36 gX'964 maziową po**eY 8 z a Oto pi ętowo-łódkowe(hgamentum cdlcmeonmicJdre)stanowi przy 984 część więzadła rozdwojonegoł. 984(o ro z dw o j one(hgcmentum b(ńrcdhm)rozpoczyna się w pobliżu brzegu ł 6@powierzchni grzbietowej kości piętowej i dzieli się na dwie części biegoęceB@e Część silnietsza przyśrodkowa idzie w głąb do tylnego bocznego kąta kości ć 968 ei Oigamentum cdlcmeonmiculare). Część druga boczna(hgdmeuum cdlc@@e 899@), podąża do powierzchni grzbietowet kości sześciennej. Obie części więzadła 9 l 98 ego wzmacniają staw poprzeczny słępu(Chopatłalehjyfy. . . jyg, gggy"?
Wyć'. . 'gggyyó X, ćŚg%gógggg?ććggg, ćggg. .
'Xgóg.
%?. '. . Ęg***PóWóo-łódkowa więzadła rozdwojonego(pers calcmeonariculcris ligdmenri.


Lig, tibiofibu jare*anterius.
Lig, tibiofbulare pasteli us.
Lig, talofibularean*er i usLig, talofibulareposter i usLig, talocalcaneumposteriusLig, calcaneofbulare-Lig, talocalcaneum laterale. Lig, talocalcaneumartel iuslig, talocalcaneum.
interosseum Lig, plantare longum--.
Ryc.
ł 9 P 9 o m. pe-ąą)P(eWs--.
z/W Z Zz.
Bocie.
/z zy.
lig, calcaneocuboideum\Lig.
calcaneonawculąre(98 u(całują'Lig, talonawcu jare i Os newculareLigg, cuneonayiculeria dorsalia.Ligę.
i Ugg, irtercu neÓjrmia.
1(\(1 ć.
4 ggrgąjjąĄĘy ł(.
bćeraę.
Ligg, rnetatarsea dorselia, tarsornetatarsea dorsalia. 't. tją eunaocuboideum dors@łe.
Os cuboideumZ/i V@, cuboideong.
j*yiculare dorsale/lig, calcaneocuboideum dorsale 396.
Więzadła stopy prawej widziane od strony bocznej.
Retindculum mm, perone rum inferius.
Naczynia i nerwy stawów skokowych Naczynia.
Stawy skokowe są zaopatrywane przez wszystkie n a czyn i a krwi o 8 ne goleni. Od przodu dochodzą gałązki naczyń piszczelowych przednich. Stronę przyśroOwzaopatrują odgałęzienia naczyń piszczelowych tylnych i żyły(skórnej)odpiszczeloNa stronie bocznej stawów biegną gałązki naczyń strzałkowych i żyły(skórnej)odsUokowej. Od tyłu dochodzą gałęzie naczyń piszczelowych tylnych i strzałkowych. Na czyni a chłonne w przebiegu swym ku górze towarzyszą naczyniom piszczę wym tylnym i uchodzą do węzłów chłonnych podkolanowych. Nerwy.
Gałęzie nerwowe przeznaczone dla stawów skokowych pochodzą:dla PPprzedniej z nerwu strzałkowego głębokiego:dla strony tylnej i przyśrodkowej z nelMechanika stawów skokowych W pionowej postawie ciała długa oś stopy, w położeniu prawidłowym, jest usIaĄprostopadle zarówno do poprzecznej osi bloczka kości skokowej, jak również 99 łciężkości kończyny dolnej. To prawidłowe położenie stopy jest równocześnie pow 9 PPwyjściowym dla ruchów w stawach skokowych. W s ta wie s kok owym górnym odbywają się ruchy kości skokowej w stosu 46 goleni. Jest to typowy staw zawiasowy z poprzecznie ustawioną osią, przebiegaj 494 P.*, *a*a*arsea, plantaria'sę.
*endo m. geronci*on*i-.
Azews.
Tendo m. geronci.
Ug, plantaie longum 6.
Ossa metatarsalia.
zzz Z/.
lig, cuneonawculareplantareOs nwicularelig, cuboideonawculareplan tarę. Os cuboideum-ug, calcaneonwiculareć-, plantareTendo m. tibialis posterioris'Lig, calcaneocuboideum p(antale.Ryć.
397. Więzadła stopy prawej widziane od strony podeszwy.(kostkę boczną nieco powyżej jej wierzchołka, przez środek bloczka kości skokowej i nie poniżej kostki przyśrodkowej. Dokoła tej osi odbywają się ruchy zgięcia stopy ku góe, w kierunku grzbietowym i ku dołowi, w kierunku podeszwowym, lub też przy usta Bej stopie na podłożu-ruchy pochylenia goleni do przodu oraz prostowania. W polotu wyjściowym bloczek kości skokowej wypełnia wklęsłą panewkę goleni. W zgięciu 4 eszwowym węższa, tylna część bloczka znajduje się między obiema kostkami goleni. Zięciu grzbietowym odwrotnie-część przednia, szersza.
Z tego powodu w zgięciu@e(owym obie kostki rozsuwają się nieco ku bokom, w zgięciu podeszwowym zaś 9@4 odbywać się nawet nieznaczne ruchy boczne kości skokowej. @y 9 stawowej wraz z przednimi częściami odnośnych więzadeł oraz oparciem się 99 sa tylnego kości skokowej o brzeg tylny powierzchni stawowej kości piszczelowej. Ś 84 awie skokowym dolnym odb**ą się ruchy dolnej części stępa i śródstopia+*palcami w stosunku do goleni i kości skokowej. Staw ten, w którym anatomicznie 984 aJoy część przednią i część tylną, mechanicznie tworzy jedną całość i samodzielne Śó'8 jednej z nich nie są możliwe. Wspólny ruch w obu częściach stawu skokowego Ż 998 o odbywa się dokoła jednej osi, kompromisowej". Oś ta biegnie od tyłu do przodu, Y 99 WPz do wewnątrz i od dołu ku górze. Przebija ona kość piętową w jej części tylnej, 84 e zatokę stepu i opuszcza kość'skokową w części przedniej i przyśrodkowej. Oś Ę 99 ustawiona jest więc skośnie, pod kątem ostrym do długiej osi stopy. Przebieg jej p'99 bmczo bardzo zmienny.
W tym ruchu kompromisowym w stawie skokowym dol 996 żniamy trzy składniki:jednym jest zgięcie podeszwowe lub grzbietowe, drugim.


ligg, farsom etatarsea dorsalia'ś ś.
Ligg, intercuneiform ta dorsaliafOs cuneiforme medialeligg, cuneonawculariadorsaliaOs nawculareUg. talonawcu lareParstibionavicularis lig.
, dehoideilig, calcaneonawcu latem anta re ribrocart lago naw cularisFacies articulares talaris'amerior et media calcanei.Lig, talocalcaneummedia leFacies articularis talarisposterior calcaneiLig, talocalcaneum poster i us.ROP.
ylQ.
Tendo Achillis.
--eUgg, metatarsea a.
Lig, cuneocuboideu.
Os cuboideumLig, cu boideonawcu jare Jig, calca neocuboideumLig, calcaneocu boideum'Lig, calcaneorawculare.lig, talocalcaneum im.
Lig, talocalcaneum anter.
*fig, talocatcaneum ł@.
Ryc.
398. Stawy i więzadła stopy prawej widziane od strony grzbietowej.K usunięta.
przywodzenie lub odwodzenie i trzecim odwracanie(brzeg przyśrodkowy brzeg boczny opuszczony)lub nawracanie(brzeg przyśrodkowy jest opboczny uniesiony). Zgięcie podeszwowe, przywodzenie i odwracanie za z sobą(ruch podobny do odwracania ręki):również sprzężone są z sob 464 zgięcie grzbietowe, odwodzenie i nawracanie. Ruchy zgięcia i prostow@8 ruchu kompromisowym mogą zwiększać zakres odpowiednich ruchów 8 wyiu górnym. Przez współpracę stawu skokowego górnego i dolnego:W jak staw kulisty, swobodę ruchów trzech stopni. Ruchami stawu skołoWesługujemy się podczas chodzenia, poruszania się do przodu:staw sKoł 9 sowuje stopę do nierówności podłoża. Wielkość ruchów zgięcia.
Zakres ruchów jest w znaczryn 8 Wćwiczenia ruchów stopy i od wieku. Wraz z wiekiem ruchomość słoPY 9 się.
U osoby dorosłej zgięcie grzbietowe wynosi przeciętnie 45', zgięcie Buch zgięcia w całości wynosi więc ok. IOO', przy czym na zgięcie 8 ęWgórnym przypada 4 O-5 O', reszta na staw skokowy dolny. Wl elf o ś ć ruchów o dwa d z cni a.
W prawidłowym położeniu PPdzenia u dorosłego nieznacznie tylko przekraczają 3 O'w każd! :P 9 grzbietowym zakres ruchów odwodzenia jest znacznie mniejsz 588 Pszwowym stopy, gdyż dochodzą ruchy boczne w stawie skokowy@ZPPPtym bowiem, jak poprzednio wspomniano, bloczek kości skoKoP 4 z obustronnego ucisku kostek kości goleni, co umożliwia nieznaczne 69 Wielka ś ć ruchów obro łowy eh. Ruchy odwracania i nawra(884.
tyłowy i obroprzezotwarte przednio-tylcmekszyjny*zuc*e b*cz.*c**.
Arcus posterior atlantis.
Procesus spinosus aXis.
Prosessus spinosus yertebrae cery.
VII.
*s**j*.
Wassaaćeraś a*ś.


Verte bra eó.
Vertebra.
Costa XII.
V ertebra thor.
XII.
gyatlcA li.
*c***r.
Osta.
Osta.
ćomusverte Worami iićerw.
Proc*in*e*Pro*suDeO.
TABLICA IV.
TABLICA V.
Process u sarticularisinterior Processasarticuraris SU(Tł 3 F.Fora men i rteryertebrale.
Verte b ta lurnbalis IV.
Vertebra lumbalis V.
Promontori u re.
Os sacrum.
Y 996 y kręgosłupa w rzucie przed-Odcinek lędźwiowy kręgosłupa w rzucie bocznym.


*u*ura**ą*bdoi de*.
*acies e*erngbasis etanu.
Sinus maxillaris.
Ra mus mą nd i bul 88.
rrandiDUWB.
pyyj-:t. (CA VI.
Protu bera ńtia mentalis.
-Suto re sagittalis.
Sinus frontalis.
Wacgosupraorbita lis aditus orbitae.
-Crista zygornati ąheolarts.
Sutura bdoidea.
oberami a occipita lis extern a.
TABLICA VII.
Sella tulejce Processus mastoideus Passa pterygopa ładna.Angulus mandi buląc.
Sulci arteriosi.
Suto re coronelis.
Sinus frortalis.
Sinus sphenoidalis.
Processuszyg omaticus madllae.
Protuberantia mentel is.


W'Q cj'?
14.
@Ś 9 f i%89 Pi.
Hu merus.
Passa olecrani.
Epicondyluslatera lis Epieondy(usmedia lis Olecranon-Capitulum hurneri. Process u sononoideus Caput radli.
Tu berosits ulnae.
Tu berositas radli.
boa.
Waous.
g cj.
fb':xĘ Pi.
fi K.
A.
Ę Pi.
6 VSS b 4.
h 3 FI b 4 ćD.
rt 6?
e 8 Y FT b Fł.
Q-cjł.
sśrbQ-b 4.
W ket P 436 b 4.
O 36 ł 8 ś.
X Ę S.
*3!
%*ćłi@Xs:y(y Pż.
R cjA?:j 98.
Hu merus.
Passa olecrani.
Passa coronoidea.
Qlecranon.
Caput radli.
Tu berositas radli.
Waous.
Wia.
Staw łokciowy prawy:A-wyprostowany w rzucie przednio-tylnym, 8-zgięty w rzucie bocznym.3 QW 4 Qci(gS Q P?
L 4.
śY Q.


80821 UOł.
óiłyrjręiąiąjj cj.
Ieus radli.
śb i:QPi 61 Ibć:y ćjś Z łV Ę Pi.
Qśb K.
***:-óćj IX 3 i gć Xs.
13':gW 9 łX 3 ś ńej b tj Q.
Qb@.
barnu I uso*s ha*a*iOs pisiforrneProcessus styloideus ulnae.ka prawa w rzucie grzbietowa-dłoniowym, odwiedzenie łokciowe.Os trapezi urn Processusstyloideus ra oW.
Barnu los ossis harnati.
Os pisiforme.
Processusstyl o i deus u/nae.
Ręka prawa w rzucie grzbietowa-dłoniowym, odwiedzenie promieniowe.


Q-rś O.
h 3 r(b 4 Q.
/ś-Ot.
W ęs 8 P 436 b 4.
Tu bercu I umi ntercondylerez*7 onoy/us*e*s.
Caput fi bułce.
Wonie.
**S'tę Q tś-ćx j!
X śb%.
óenur.
Pa rele.
Tu bercu(u mintercondylareWORZ Cordylus medialis.
Lince epiphysialis.
Doje.
ć(ci Q.
Patella.
Tu berositas tióiee.
Staw kolanowy prawy wyprostowany:A-w rzucie przednio-tylnym.W-w rzucie bocznym.
Bemar Facies popliteaLince epiphysialis.
Tubercu(um intereondylare.
-Caput fbulae.
tiule.
77 ó'e.


tenor.
Pa re//a.
Condylus medialis.
Tu berositas ma e.
Lica epi physial is.
Pa re 4 aTubercu lu m i ntercondylare.
TABLICA XVI.
Kondylus ZA(erws.
Giaur ń.
Famuł*.
CąW Kule.
**i*.
w tzoęoow nrawv 4-zeiety, w rzucie bocznym, B-silnie Alty:.TABLICA XVII.
óemuc.
Szczelina stawowa Epiphysis proximalis.
7 ilia.
fóiwa.
QhrząstkanasadowaS-zczelinastawowa 7 wus.
Calca neus.


łs(łs(łs(.
9 śa sś.
W Q S 2 x 7 ĄZŁ Q(Q jjV W 4 GJ kł K 5.
****:5 ĘĄżji *ecjIjbł-(:Q.
Ę w Si(:cj.
Ś?rjIP 84.
**r*.
Phalanx media Phalanx distalis.
P nalaną p*d*s.
Os metatarsale V.
Os cuneiformelareraleTu berositas osty rnetatarsalis V-Os cuboideum.Calcaneus.
Bonia.


W-Q sś.
5 RE S J ą sł ć(.
8.
89 Ę 6 Ył.
gę metatarsale hallucis.
*i e u*o*some*eghallucisOs cuneiforme medialeligg, intercuneiforrniai n*e*e*Artculatio cuneonwiculark Os nwiculare.FWwmxQŻSYX/7 cj Yea.
Te/us.
t.
399.
Stawy stopy pragwidziane od strony bietowej.
Powierzchnia odpiłowana.
ci.
Q*i.
*je?::(3 fĘfjX.
***j.
ió'fĘfjf.
Ii 1(Ęt*****, jcĄjy ą%WĘ', ******.
eWę 9 jęfĘjv'z'(Ńyę-jjyjjcjjcj****.
phelaoX'Os metatarsale I Os nawculare proxirnalis*.by%hellucis Os sesarnoideum Os cuneiforme rned i ale.g.
Ligą, metatarsea.
Articuletones-tarsometatarseee(Ustane)Lig, cuneocuboideuminterosse u mOs cuboideumArticulatio tarsi transyerse(Chopin).lig, talocalceneumi nre*eum(w zatoce stepuj-Calcaneus.-77 bia.
-Lig, talocalcaneum**ero*eu m Cal caneus.
Ryć.
400. Przekrój strzałkowy przez stopę wzdłuż palca T.


yegegu ok.
3 O'w każdą stronę.
W ruchach Web sław swł(86 górny ugzę(wykonywane są one wyłącznie w stawie skokowym dolnym, /akre:ę@'6 e jećrak dość znacznie zwiększony przez ruchy owo(owe w stawie pąpjągjp, łatej), staw pcurzeczny stepu zwiększa zakres ruchów supinaeyjnyejj ąyże Ł:zeg przyśrodkowy stopy może ustawie się piooewo nad brzegiem j-a proaacyjny nie osiąga tego zakresu. Działanie mięśni.
Wszystkie mięśnie, klóęe prze@e 28 l 4 Oo Wu od paprącą wu skokowego górnego, wykonują zgięcie podeszwowe, 4 o przodu od jQggrzbietowe. Mięśnie przebiegające przyśrodkowo od skośnej osi ruchu ę-ęyprzywodzenia, przebiegające zaś po stronie bocznej-fuchy odwodzenią, wodzące lub odwodzące są równocześnie mięśniami odwracającymi jujObie ostatnie grupy antagonistyczne są mniej więcej tej samej siły, gdy ęjąmięśni, które opuszczają wierzchołek stopy(zginaczy), jest przeszło cztery sza od pracy mięśni unoszących stopę(prostowników). Prostowniki boją większego udziału w pracy chodzenia, poruszania się do przodu. Głównym mięsniem zginającymi stopę podeszwowa jest mięsień trójgłowe(koruje on osiem dziesiątych całej pracy(18, 8 kGm). . Praca pozostałych pta(zginacz długi palucha, zginacz długi palców, piszczelowy tylny, strzałkowe tki)jest stosunkowo niewielka(2, 4 kGm). Głównym prostownikiem, ktęychałek stopy, jest mięsień piszczelowy przedni. Wykonuje on większą prąc od pozostałych trzech prostowników(1, 7 kGm:prostownik długi palców długi palucha, m. strzałkowy trzeci). Głównymi mięsniami nawrotnymi są mięśnie strzałkowe:długi, krótki i 1 te wykonują trzy czwarte(Lb kGm)całej pracy:są one wydatnie wspomięsień prostownik długi palców, gdy tymczasem pozostałe mięśnie pomsłownik długi palucha)i mięsień piszczelowy przedni)w ruchu tym współdznieznacznie(0, 4 kGm). Praca mięśni odwracających(9, 3 kGm)przewyższa pracę nawracaczy(4, wie podwójnie. Głównym odwracaczem jest mięsień trójgłowy łydki(4, 8 kmięśni piszczelowych tylny odwraca prawie dwukrotnie silniej(1, 8 kGm)niż szczelowy przedni(1, 0 kGm). Pozostałe mięśnie odwracające są już tylko mocniczymi(zginacz długi palców, zginacz długi palucha, prostownik Mięsień piszczelowy przedni, podobnie jak mięsień ramienna-pronueruołokciowym, zarówno odwraca, jak i nawraca. To podwójne działanie Uum sunkiem położenia osi stawu skokowego dolnego do kierunku pociągania.Pozostałe stawy stepu.
Staw piętowa-sześcienny(articulmio cdlcmeocuboided)piętowa-sześciennym kość piętowa łączy się z kością sześciPowierzchnie stawowe są utworzone przez siodeł wierzchnie kości piętowej i kości sześciennej.Toreb k a s ławowa po stronie piszczelowej jest napięta, po stronie 4 łprzytwierdzona do kości w pewnej odległości od brzegów chrząsOJ ę@4 a m a s 1 a w o w a przeważnie jest całkowicie odgraniczona od s 4 sie 4 P 899.W i ę z a d ł a.
Następujące więzadła wzmacniają torebkę stawow 4 JWięzadło piętowa-sześcienne(ligamentum caleaneocubo@e 9@część boczną więzadła rozdwojonego. Przyczepia się ono do powierzchótści sześciennej.
2 Więzadło piętowa-sześcienne grzbietowe(hgamentum@ł@@dorsdle)rozpoczyna się na powierzchni grzbietowej i bocznej ko 49 czepia się do powierzchni grzbietowej kości sześciennej. 3.
Wi ę z a dł o po des z w owe długie(hgamentum plantare longBPW I! szym z więzadeł podeszwowych stopy.
Rozpoczyna się na powierzcł)99 W wet przed guzemc większość włókien biegnie do guzowatości kości sześ 9 ł.jąyąziej powie*zshowne Kierują się rozbieżnie do końców bliższych kości ę pa-ma te zamykają bruzdę dla ścięgna mięśnia strzałkowego długiego, *ąnd*d*a*eg*sc*gnągjyę etatowo-sześcienne podeszwowe(ligdmentum cdlcmeocuboiąjąeąąąaj kości płciowej do powierzchni dolnej kości sześciennej. Więzadło to X-przednim i częściowo z nim zrośnięte.
jyąąwie piętowa-sześcieuym odbywają się ruchy obrotowe dokoła osi Ę ją ęuchy odwrasania i nawracania, które bardzo wydatnie zwiększają za@ruchów obrotowych w dolnym stawie kolanowym. jęzeczny stepu Or@c@l@No(drsi trdnstersd').
Staw skokoąpiętowa-sześcienny tworzą razem staw poprzeczny stew zwany stawem Choparta(ryć. 399).
Na grzbiecie stopy ą-u stawów biegnie esowato i poprzecznie do długiej osi stoąseprzyśrodkowa jest skierowana do przodu, boczna-kur y obu stawów objętych wspólną nazwą prawie zawsze są łdzielone. Ze względów praktycznych oba stawy otrzymały jgzwę, ponieważ w lym miejscu stopy z łatwością wykonuje jej części przedniej, pod warunkiem że więzadło rozdwaja przecięte. Z tego też powodu więzadło to, mocno łączące ą łódkowatą i sześcienną, zostało nazwane kluczem do staznegostepu. aowo-łódkowy(drtictlmio cuneondticulms).
W stawie kliwym łączą się wszystkie trzy kości klinowate z kością lód.Os cuneiforme laterale.
*, ć ęĘs-'i(Żć-gj:, ęcjójy ĄĘI, i'rJÓjjj p 7 cjg jj fcjŻ ŃjP:cjęfjń'**.Q'óŚ-j-j 64 f*.
s cuneiforme intermedium.
Ęy 7+ęj!-cj, GjĆcjótłj%vą YYY?
'SYF y':?
ŻŚęĆ**, **lż*********.
Os cuneiforme.
ł Fóełój czołowy przez kości klinowate i kość sześcienną slępu. ś 9 h@Je st awowe są utworzone przez powierzchnię dalPóatej, podzieloną na trzy oddzielne pólka, i przez pottŻszetrzech kości klinowalych Oyc@Wż 9@9 waobejmuje powyższe powierzchnie stawowe. Obejmuje też p 68?
?9@órymi łączą się z sobą kości klinowate oraz te powierzchnie, 830-Ę?@e 4 cienna z kością klinowatą boczną, a przeważnie również z kością 89 Bawowa przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych.


J a nn a s 1 a w o w a łączy się zazwyczaj(między przyśrodkową i pośrednią kością ldjyąwatą)z jamą stawową stawu stepowa-śródslopnego kości U śródslopia, a przez ją z jamą stawową Ul kości śródstopia. W i ę z a d ł a.
Powyższe stawy są wzmocnione kilkoma więzadłami.
Kość łódkowatą ęąłączona jest z kośćmi klinowatymi trzema pasmami więza Iłowymi klinową, -łódkowymi grzbietowymi i trzema podeszwowymi((igumen(@cuneonaetęą, land dorsalic et p(anturia). Kość sześcienną z kością łódkowatą łączy więzadło szeą, c lenno-łódkowe grzbietowe i podeszwowe(ligamenhm cuboideoncicuGQplantare et dorsme). Stawy międzyklmowe są wzmocnione w i ę z a dł a mi mi ędzyką, nowymi grzbietowymi, podeszwowymi i międzykostnymi(ligamenra tą, tercuneifurmia dorsalia, plantaria et interossea), staw klinowo-sześcienny zaś w tezą, dłem klinowo-sześciennym grzbietowym, podeszwowym i międzęv k o s lny m(ligamentum cuneocuboideun dorsale, pldntare et interossetmi).Stawy stepowa-śródstopneW stawach stepowa-śródstopiach(crticulmiones tdrsometna-sede)łączą się trzy kości klinowate i kość sześcienna z kośćmi śródstopia I-V. Powierzchnie stawowe są utworzone przez powierzchnie dalsze kości klinowatych i kości sześciennej, jak również przez powierzchnie stawowe bliższe podstaw kości śródstopia. Torebki stawowe.
Zwykle stawy te tworzą trzy oddzielne torebki stawowe pierwszą między kością klinowatą przyśrodkową i kością I śródstopia, drugą między kośćmi klinowatymi pośrednią i boczną a kośćmi śródstopia U i Ul, trzecią między kością sześcien-ną a kośćmi śródstopia IV i V. Jamy stawowe pierwszego i trzeciego stawu są zazwyczaj całkowicie zamknięte, natomiast jama drugiej torebki łączy się z jamą stawu klinowo-łódkowego i jamami stawów międzyśródstopnych pomiędzy kośćmi śródstopia 11, III i IV. Szczelina stawowa wszyst-kich stawów stepowa-śródstopnycb przebiega poprzecznie od brzegu przyśmdkowegostopy do brzegu bocznego, zakreślając krzywą słabo wypukłą do przodu. Krzywa ta jest przerwana w obrębie kości klinowatej pośredniej, ponieważ wcina się ona głębiej w kic-runku bliższym niż inne kości. Słabsze załamanie tej powierzchni znajduje si:mi**kością klinowatą boczną i sześcienną(na rgc, 399 nie uwidocznione). Przy odejmowanie części dalszej stopy w stawach stepowa-śródstopnych posługujemy się jako pwł 3 e@orientacyjnym guzowatością V kości śródstopia. Więzadła.
Stawy powyższe są wzmocnione więzadłami stęp owo-śród**op 8 Ymi gr z b i et owymi i po des z w owymi(ligamenta tarsometatarsed dorsclw et P 8@8@ri@). Więzadła międzykostne przebiegają z powierzchni stawowych boezA 98 kości klinowatych i kości sześciennej do przylegających powierzchni bocznych po@@Ękości śródstopia li-IV:nazywamy je więzadłami klinowo-śródswp@ó 98 łmię d z y k o s tny m i(ligamentd caneometdtdrsed interossea). Stawy międzyśródstopneTrzy stawy międzyśródstopne(articulmiones intermetmcrseee)Wytworzone przez skierowane do siebie powierzchnie podstaw 899+śródstopia U-V. Jamy stawowe łączą się przeważnie ze stawami stepowa-śródstopnymi. Torebki stawowe przyczepiają się do kości na brzegach powierzchni stawo 684 ż s. Lasjrmci.
Więzadła.
Torebki stawowe, wzmocnione są więzadłami śródstopnymijęzbietowymi, podeszwowymi i międzykostnymi(ligdmenta metatdrsedjgrsalw, plantma et mterosseat. mechanika stawów międzystępowych i stepowa-śródstopiach. Z punktu widzenia ązmnościowego kości stepu i śródstopia można podzielić na dwie części, przednią i tyląączęść tylna, jak opisaliśmy wyżej, jest bardzo ruchoma, kości części przedniej natojgastłączą się z sobą stawami płaskimi. Część przednia składa się z kości śródstopia wści klinowatych i kości sześciennej:ruchy między nimi to nieznaczne ruchy ślizgowe. j(tędzy kośćmi śródstopia li i III a trzema kośćmi klinowatymi są one bardzo nieznaczne, ąątomiast pewną ruchomość mają:kość I śródstopia w stosunku do kości klinowatej przyśrodkowej oraz kości śródstopia TV i V w stosunku do kości sześciennej.Stawy palców stopy.
Stawy śródstopno-paliczkowe(drticulctiones metdtdrsophdlmgede). W stawach śródstopno-paliczkowych pięć kości śródstopia łączy się z paliczkami bliższymi. Stawy te są podobne do odpowiednich stawów ręki.
Powierzchnie stawowe są utworzone przez głowy kości śródstopia i podstawy bliższych paliczków. Główki stawowe są prawie kuliste:ich części podeszwowe są jednak słabiej zakrzywione w kierunku podłużnym. P a n e w k i, ukształtowane jajowata, są niniejsze i bardziej płaskie od główek. To reb ki st a wo we są bardzo luźne:po stronie grzbietowej i na powierzchniach bocznych przyczepiają się do kości ściśle wzdłuż brzegów chrząstki stawowej, na powierzchni podeszwowej natomiast odsuwają się nieco od powierzchni stawowej. Część grzbietowa torebek jest cienka i łączy się ze ścięgnami prostowników:po stronie podeszwowej znajdują się twory podobne do tych, jakie spotykamy na odpowiednich stawach ręki blas z ki w to kni s to-eh rz ę stne p o des z w owe(lcmmde ńbrocdrtilagmece plmtares), które wzmacniają ścianę podeszwową torebki. Więzadła.
Torebka stawowa jest wzmocniona bardzo silnymi więz adłanni pobocznymi(ligmentd collaterdlia)i więzadłami podeszwowymi(hgmentd@@umd'), biegnącymi podobnie do odpowiednich więzadeł na ręce. Więz a dla poprzeczne gł ęb o ki e ś ró ds top i a(hgamenta metatdrsec trmstersc prońnda-)bieg 84 między powierzchniami podeszwowymi głów wszystkich kości śródstopia. Również Bo:ć śródstopia palucha, w przeciwieństwie do kości śródręcza kciuka, jest złączona silPmwięzadłem śródstopnym z li kością śródstopia. Po stronie grzbietowej tych więza 9 e(.
Jak jak na ręce, biegną mięśnie międzykostne, po stronie podeszwowej mięśnie gli@owateoraz nerwy i naczynia palców. 8(awy międzypaliczkowe stopy(drticuluiones interphdlmgede pe 9. Stawy między paliczkami są zbudowane podobnie do jednoimienBchstawów palców ręki Trzeszczki. W torebce stawu śródstopno-paliczkowego palca I wyśWPuJąstale dwie trzeszczki, w torebce stawowej V palca trzeszczkaPyszna występuje mniej więcej w l 3'%, w torebce palca U trzeszczkaPóóśrodkowa zdarza się w 58, w pozostałych oraz w torebce stawu młędzypaliczkowego I palca w 4-4%.Blgzadla dodatkowe(ligcmenta cccesuria pldntdris).
P 9 rslam transu ers a).
Blgzadła główek kości śródstopia poprzeczne(ligcmentd capihlorvm ossium meta.


Mechanika stawów palców stopy Mechanika stawów śródstopno-paliczkowych i stawów międzypaliczkowych jaj ogół taka sarna jak w jednoimiennych stawach ręki. W stawach śródstopno-paltwjywych jednak, w przeciwieństwie do stawów śródręczno-paliczkowych, ruchy zęjąągrzbietowego są wydajniejsze(ok, 601, ruchy zgięcia podeszwowego natomiast bąyąąograniczone(ok. 3 O 6).
W położeniu zgięcia grzbietowego możliwe są ruchy przywogjąi odwodzenia:u dorosłego są one znacznie słabsze niż u dzieci. Paluch nie może wyąjąwać czynnych ruchów bocznych.
W zawiasowych stawach międzypaliczkowyeh oąąsię niezbyt silne zgięcie podeszwowe. W położeniu spoczynkowym cztery palce traw nowe ustawiają się zwykle w ten sposób, że w stawach śródstopno-paliczkowych są ęte w kierunku grzbietowym, w obu stawach międzypaliczkowych natomiast w kle podeszwowym:palce zginają się na kształt szponów. Pomimio swej niewielkiej ruchjąjści palce mają duże znaczenie przy chodzeniu. Po odjęciu palców występuje znąe-upośledzenie chodu.
Stopa bez palców ma znacznie mniejszą powierzchnię pogjj i traci część ramienia dźwigni potrzebnej do odbijania się od podłoża.Sklepienie stopy Oprócz wielkiej oporności, jaką ma kościec stopy będący podstawą całego ciała stw związku z jej wysklepieniem jest bardzo sprężysta. Sklepienie stopy składa się z pięciu podłużnych łuków kostnych zbiegający się ku tyłowi i z łuków poprzecznych. Z łuków podłużnych trzy przyśrodkowe bieprzez trzy kości klinowate i kość łódkowatą do kości skokowej, gdy tymczasem dwa boczne przechodzą przez kość sześcienną do kości piętowej. Stosunki te odzwierciedl się również w architektonice istoty gąbczastej. Beleczki kostne tworzą dwa układ układ główny, położony po stronie strzałkowej. Układ główny zwykle dźwiga masę ciajest też znacznie mocniejszy od bocznego. Składa się z dwóch pasm beleczek:jednegktóry z bloczka kości skokowej dźwigającego masę ciała biegnie od guza kości piętowi z pasma drugiego, które łączy trzon kości skokowej z trzema palcami strony piszcz wet, głównie jednak z paluchem. Powyższe linie napięcia biegnące w kierunku najwi.
Aponeurosis plantaris.
lig, plantare longum.
Ryc.
402. Architektonika istoty gąbczastej stopy w przekroju podłużnyOSchemat wg Meyera i Benninghoffa., ja ciśnienia K 66 Ż 9 l 48:p 8 J K 4 Jeu płóusWO z U@OJ wpięcia biegnącymi w kjeyją. jg, %ą(większego Nz@4 gania WSlępu)c@Wło 98, eb KoBci piętowe:w postąetĘgą wypukłością skierowanego ku dołowi OM 402)Układ boczny tylko wyjątlioęyyjwiga cał 4 masę ciałą. pjąjużne sklepienie siupy jest w ziuocoi 3 e i ubezpieczone tczcięgcern podeszwowyą(j, gjjjami podeszwowymi slopy, głównie mięsniem piszczelowym tylnym, więzadtąąyt'gą, -żwawymi, a zwłaszcza więza(łem podeszwowyio długim oraz więzadłem piętowa, ęześcienOW podeszwowym. ggjepienie stopy utworzone jest również przez łuki poprzeczne. W części tylnej jaj-topią i przedniej slępu luk poprzeczny jest całkowBy, dalej ku tyłowi są one nieęąąpletne, wklęsłością skierowane ku dołowi i przyśrolkowo. Łuki poprzeczne są główęjaęzmocnione poprzecznie biegnJcynu więzadłami podeszwowymi, mięsniem strzałko ąąęj gługim i głową poprzeczną przywodziciela palucha. pgąą podporę stopy stanowi guz piętowy, za przednie punkty podparcia sklepienia jjęąża się na ogół Wko głowy I i V ko**i śródstopia. Jednakże przy obciążeniu stopy w jjąęie chodzenia uginają się również głowy kości śródstopia leżące między nimi i stykąjągję, chwilowo z podłożem. stypą zarodka nie jest jeszcze wysklepiona, nie ma też wobec tego wyraźnych punktów jąąpory. Z trzech punktów podpory stopy ostatecznie ukształtowanej zaznacza się tylko jygt odpowiadający głowie kości V śródstopia. Ul noworodka uwypuklenie podłużne e jest jeszcze zaznaczone. Go się tyczy wysklepienia poprzecznego, to w czasie wzrasta ą kość piętowa traci swe położenie odwrócone i osiąga ostatecznie położenie nawrócoe, ustawiając się pod kątem do podłoża.ąv\.
88403.
Zmienność odbicia podeszwy stopy widoczna na plantograBash. u-płaskostopie:b, c-prawidłowe stopy z różną wysokością sklepienia:d-stopa wydrążona. f?9998 punktem w ukształtowaniu stopy ludzkiej jest przypuszczalnie położenie naYPWeKości piętowej. Jeżeli aparat wzmacniający(więzadła, mięśnie i ścięgna)zawoP 9@Żenicpronacyjne kości piętowej pod wpływem obciążenia wzmaga się i kość?9:6 spoczywająca na pochyłej płaszczyźnie obsuwa się ku dołowi. W Wm częstym Y 9 eniu, płaskostopiu(pes planus), chorzy stąpają całą po 4 eszw 40849@PP 8 emodwrotnym płaskostopia jest stoua wydrążna(pes eac@@us). W ukształtoĘBP pięta jest nieco odwrócona, przednia część stopy znajduje się w położeniu ŚP 98 m, sklepienie zaś jest silnie zwiększone.


Streszczenie Połączenia kości goleni:1.
Staw piszczelowa-strzałkowy(dr@cu(atio tibiońbgąutworzony jest przez powierzchnie stawowe na głowie strzałki i na końcu górnym ąępiszczelowej. Staw wzmacniają więzadła głowy strzałki przednie i tylne Oigdmenłg ej fis jibulde mterius et posterius\. 2.
Więzozrost piszczelowa-strzałkowy(sgndesmosis tibiofibuldris), między wciyeąstrzałkowym dolnego końca kości piszczelowej a powierzchnią przyśrodkową gjy-końca strzałki, zabezpieczają więzadła piszczelowa-strzałkowe przednie i tylne ją menton ttbiojtbware onterius et posterius). 3.
Błona międzykostna goleni(mem(rund mterossed cruris).
Stawy stopy:1.
Staw skokowy górny, czyli staw skokowo-goleniowy(articula*i*ęcrurdlis), między końcami dalszymi kości piszczelowej i strzałki a bloczkiem kości-kowej. Wzmacnia go:a)więzadło przyśrodkowe(ligmen(m mediale), czyli trójgąste(hgmennm deltoideum), złożone z czterech części, piszczelowa-łódkowej, piszcz wo-skokowej przedniej i tylnej i piszczelowa-piętowej, b)i c)więzadło skokowo-stęż kowe przednie i tylne(ligamentum wlofibalare anterius et posterius)oraz d)więżą pigtowo-strzałkowe(lig anentwn cclcaneojibular et. 2.
Staw skokowy dolny, czyli skokowo-piętowa-łódkowy(crticulatio talocalcaneąmculdris), między kośćmi skokową, płciową i łódkowatą. Staw ten rozpada się a)staw skokowy tylny, czyli skokowo-piętowy(antonimio subtmms), między wierzchnią stawową piętową tylną kości skokowej i powierzchnią stawową skok tylną kości piętowej. Staw wzmacniają więzadła skokowo-piętowe tylne oraz prze przyśrodkowe i boczne(ligamenamn talocalcaneam posterius et anterius, mediale et miej oraz więzadło skokowo-piętowe międzykostne(ligamenhm tdlocdlcmeum in seum)wypełniające zatokę stepu:b)staw skokowy przedni, czyli staw skokowo-pi wo-łódkowy(crticulztio tdlocdlcmeonamculdris), łączący k. skokową z kk, pięi łódkowatą oraz płytką włóknista-chrzęstną(fbrocdrtilcgo nmiculcris)pokrywaj więzadło piętowa-łódkowe podeszwowe. Torebka tego stawu wzmocniona jest:a)więzadłem piętowa-łódkowym podeszwo(lig, cdlcmeonamculaze plan(drę). Podtrzymuje ono głowę kości skokowej:jego ronienie odgrywa rolę w powstawaniu płaskostopia:b)więzadłem piętowa-łódkowym cmcaneonmiculare):c)więzadłem piętowa-sześciennym(lig, cdlcmeocuboideum)d)więzadłem skokowo-łódkowym(lig, tdonmiculare). Więzadła piętowa-łódkowe i ławo-sześcienne tworzą dwie części więzadła rozdwojonego(lig, bińrcmum). W stawie skokowym górnym(stawie zawiasowym)odbywa się zgięcie grzbietowe i deszwowe stopy. Ruchy w stawie skokowym dolnym są wypadkową ruchów w jego dniej i tylnej części, odbywaJ 4 cych się zawsze łącznie. Są to zgięcie(grzbietowe i szwowe), przywodzenie i odwodzenie oraz nawracanie i odwracanie. 3.
Staw piętowa-sześcienny Ort, cdlcmeocuboided)wzmocniony jest wigzaa)piętowa-sześciennym Olg c@(cdneocwoideum), boczną częścią więzadła roz 4@4 go, b)i c)więzadłami piętowa-sześciennymi grzbietowym i podeszwowym Oogneocuboideadorsale et plantdre)i d)więzadłem podeszwowym długim(lig, plan(@6 e*gum). 4.
Staw poprzeczny stepu(er(, (drsi trmstersd), czyli stawy skokowo-łódkoó)łwo-sześcienny, zwane dawniej razem stawem Choparta. 5.
Staw klinowo-łódkowy 06 ctneondmcularis)między trzema kośćmi 18088 i k. łódkowatą:zabezpieczaJ 4 go, a)i b)więzadła klinowo-łódkowe grzbietowe 4 szwowe(ligg, nmeonamcularw 4 orsalia et plantariaj, ej i dj więzadło sześcierwckwe grzbietowe i podeszwowe(Og cuboideonmiculare dorsdle et plmtdre), e). O zadła międzyklinowe grzbietowe, podeszwowe i międzykostne(lig, mtercune(9 sdle, plmtdre et mterosseBO oraz h)i j)więzadło klinowo-sześcienne grzbie 1 o 89 szwowe i międzykostne O+g, cweocuboideum dorsdle, plantare et mterosseunQó. Stawy stepowa-śródstopne(@r@culdtiones tdrsometdtarseae)między kk. WWmi i sześcienną a kk, śróJs(opla I-V, zwane linią stawową Lisfranca, urnacn@Wdla stepowa-śródstopie**zbieJowe i podeszwowe(ligg, tarsometatarsea 8866 plantaria)oraz klinowo-ś 64 sJopne międzykostne(ligg, cuneometatarsecj).ę Stawy międzyśródstopne(drtictldtiones tnćerme(dtarsede)tworzą zwrócone ku sogjapowierzchnie podstaw kości śródstopia I-IV. Ich torebki wzmacniają więzadła śródjjpnegrzbietowe, podeszwowe i międzykostne((gg, me(ddrsed dorsdlic, p(anturia et jąrerossee)Sławy palców stopy to:g Stawy śródslopno-paliczkowe(drtictlctiones me(@crsoąha(mgeae), utworzone yęez pięć ko**i 8(O 4 slopia i bliższe paliczki. Ich torebki zaopatrzone są w blaszki włókąęłą-chrzęsPOe po 4 eszwowe Oemmde J@roc@r(tlaginede plcntcres), więzadła poboczne Yj%'Wgyę. Ęyyggyg"j, g?'?g ĘyWyWóY'Y'PF ó'??
Ę?
99 PPPś Y 9 y 869 F p 9 p(zeszne głęg Stawy międzypaliczkowe stopy(@r(jet(dtiowes intejwdlmgede pedis).


MIĘŚNIE.
ocóuxa autowa miąśxrUwagi wstępne Mięśnie(musculi:mus s mysz)są to narządy, które mąjązdolność kurczenia się, tzn. zmniejszania swej długości. Skwa się pod wpływem bodźców czy to mechanicznych, łąk czy elektrycznych, chemicznych, czy też, jak to występuje nych ruchach ustroju, w wyniku bodźca ze strony odpowiem rek nerwowych mózgowia lub rdzenia kręgowego. Odróżniamy trzy rodzaje mięśni:1)mięśnie zbudowane mięśniowej gładkiej, kurczące się powoli i powoli powracają pierwotnej długości:czynnością tej mięśniówki zarządza ukłwy autonomiczny poza kontrolą naszej świadomości:2)mięwy, który składa się z włókien mięśniowych poprzecznie nych, niezależny od świadomych bodźców nerwowych:3)mi dawane z włókien mięśniowych poprzecznie prążkowany kurczących się pod wpływem bodźców ze strony ośrodkowe nerwowego, podległe naszej woli. Przedmiotem nauki o mięsniach(miologii)jest ostatnia ni, które powodują ruchy kośćca lub też ustalenie położę kości w stosunku do drugich. Z tego powodu mięśnie te twodnarządów ruchu czynnego, w przeciwieństwie do ukłrządów ruchu biernego, jakim jest kościec. Z mięśni pierwszych-grup oraz z mięsniami poprzecznie prpżkowaBzapoznamy się omawiając trzewa i naczynia. Położenie.
Pod względem położenia odróżniamy mięśOBśchowne lub skórne i mięśnie głębokie lub szkieletowe M? rn e(musculi cutmeP)są położone bezpośrednio pod ss 64:piątą się do niej jednym lub obu swymi końcami. Mięśnie sKrozwinięte u wielu zwierząt, u człowieka znajdują się w s@kowym i zachowały się tylko na głowie i twarzy, na sz 89(wierzchni dłoniowej ręki. Mi ę śnie s z kieł et owe(m@sP 8 położone są pod powięzią powierzchowną. W bardzo zna@szóści obu swymi końcami są one przytwierdzone do s@też pochodzi ich nazwa. Nieznaczna tylko liczba mięśni p(Ęłączy się z narządami zmysłów, jak mięśnie gałki ocznej i. słuchowych, czy też znajduje się w ścisłym związku z nieł 39 wami, jak np. z językiem, gardłem, krtanią czy odbytni(4.yjw-Są mięśni nie jest ściśle określona, a to, z powodu truł. . ąyygikają przy zaliczaniu niektórych części mięśniowych jXjjęeh jednosleł Nieraz trudno jest zdecydować, czy dana'ąjÓwa stanowi oddzielny mięsień, czy też wiązkę sąsiedjąąz którym luźniej lub ściślej jest połączona. I dlatego ĘgQ poprzecznie p 4 żkowanych podawane przez autorów a jjgiebie różnią:wahają się one mniej więcej w granicach jm)ą nawet więcej. Według Eislera mięśni szkieletowych j-jęcz 49 mięśni poprzecznie prążkowanych trzeX i narząóWgą mięśni szkieletowych osoby średniego wzrostu i średniej ęąha się przecięOue od 25 do 35 kg. Przy masie ciała 70 kg jg, SB'%, gdy tymczasem masa kośćca stanowi ok. IP%przez ćwiczenia, szczególnie zaś przez uprawianie kultury ężkiej atletyki, miasa mięśniowa może znacznie wzrosnąć. e rozwinięcie się masy mięśniowej powodować musi silne e się przemiany materii na korzyść mięśniówki, co nie jest ta dla czynności innych narządów. łowienie nadaje mięśniowi czerwoną barwę.
Poza tym po włókno mięśniowe ma swe własne zabarwienie powodowa biną mięśnia. Intensywność zabarwienia zależy częściowo i w sieci naczyń włosowatych, częściowo zaś od ilości he:-Jeżeli jest jej względnie dużo, włókno mięśniowe nabiera ciemnoczerwonego, jeżeli zaś niewiele, staje się ono łasych zwierząt, u których jednorodne włókna mięśniowe wy dużych skupieniach obok siebie, możemy odróżnić mięso e, np. u ptaków. Mięsień jasny pracuje szybko i męczy się sień ciemuny pracuje powoli i bardziej się nadaje do stałej Bowieka włókna mięśniowe jasne i ciemne są różnorodnie ane. Najciemniejsze mięśnie są również u człowieka najózymałe, jak mięsień sercowy, przepona czy mięśnie gałki@oi. Różne przyczyny wpływały na powstame nazwy poOJęśni.
Często zawierają one określenie miejsce przyczePBo-obojczykowa-sutkowy, krucza-ramienny, @iędzypo 4 eżwskazują na topograficzne położenie(ranuenny, pic Kierunek przebiegu(prosty, skośny). Nieraz nazwa BBóOność mięśnia(zginacz, odwodzieiel)lub jego ogólną ęszy, obły)czy budowę(dwugłowy, wielodzietny).a Budowa makroskopowa mięśni@8 mięśni jest różnorodny. Możemy go ująć podobnie jY*asadnieze grupy:mięśni długich, szerokich i, krótkich. Ż 9@3 e spotykamy głównie na kończynach, gdzie zwykle 98 Kilka warstw. W mięśnia eh sz ero ki c h wynua.


Zupełnie odmienny układ widzimy w mięsniach, w których włóknądochodzą skośnie do ścięgna. W tzw. mięsniu półpierzastym(m. unipennchs)włókna mięśniowe po krótkim przebiegu dochodzą z jednej strony do ścięgna, w mięśni u pierz as tym(m. bipennmusjłączą się ze ścięgnem obustronnie. Oba te rodzaje mięśni mają liczne lecz krótkie włókna i mogą wykonywać ruchy niezbyt rozległe, lecz silne.Gm. -.
M. planus M. fusiformis M. unipen-M. bipen.
na fos.
natus.
M. digasmcus.
Ryć.
404. Układ włókien mięśniowych względem ścięgna.
Schemat.
Ap, -aponeurosis:Cap, -ceput:O-cuuda(tendo), 13. -mtersectiones tendineae:Ta, -tendo internie-dius:V-center.Niektóre mięśnie oprócz ścięgna początkowego i końcowego mog 4 zawierać w swej części środkowej ś cięgno p o średni e(tendo interBmediusS, które dzieli mięsień na dwie części, czyli na dwa brzuśce(w dwubrzuś co wy, m. digcstricus:dis s podwójny, gdster s brzuchłInne mięśnie mogą być przedzielone całkowicie lub częściowo prze 4 krótkie ścięgienka, smugi ścięgniste(mtersectiones tendme@eMTaki mięsień powstaje z części segmentalnych, stając się tworem czyPcnościowo wyższym. Odmiany mięśniowe.
Zmienność jest zasadniczą właściwością b 99 wy ustroju.
Występuje ona również wyraźnie w budowie układu i@@Ąniowego, dorównując zmienności naczyń, a przewyższając nawet co stopnia nasilenia zmienność kości i nerwów. Dotyczy ona wszys 38 niemal najistotniejszych morfologicznych właściwości mięśnia, a 88 jego kształtut, przyczepów i przebiegu, a nawet liczby. WszysUWzmienne postacie są różnymi odmianami(rarietctes')mięśni, łWY 9 występowanie tłumaczy nam rozwój osobniczy mięśni. Poszczególne mięśnie powstają przez oddzielenie się materiału@PW niowego od wspólnych zawiązków. Jeżeli odzielenie to jest niezuPB.
(ub też wcale się nie odbywa, może brakować całego mięśnia(np. m, gtoniowy długi)lub tylko jego części(m. naramienny, piersiowy większy), lub mogą występować połączenia z sąsiednimi mięsniami. Dodatgoweodszczepienia zawiązku mięśniowego mogą być przyczyną wy-tepowania nadliczbowych przyczepów początkowych lub końcowych, jub nawet nadliczbowych mięśni:dodatkowe głowy występują stosungowoczęsto, np. w m. dwugłowym ramienia. W niektórych okolicach ciała odmiany mięśni są liczniejsze niż w innych, np. częściej występują one na kończynie górnej niż dolnej. Odmiany mięśni nie są na ogół wynikiem przypadku.
Wiele z nich jia duże znaczenie dla filogenezy człowieka:jedne wskazują na barłziejlub mniej odległe etapy antropogenezy, byłyby to odmiany pierwotne, czyli regresywne, inne wskazują na nowe drogi rozwoju, stanowiłyby więc odmiany postępowe, czyli progresywne.Budowa mikroskopowa mięśni Mięśnie szkieletowe i mięśnie skórne są zbudowane z poprzecznie prążkowanej, tzw. szkieletowej tkanki mięśniowej, podobnie jak mięśnie górnego odcinka przewodu pokarmowego oraz odbytu i krocza. Budowę mikroskopową tej tkanki omówiliśmy na s. 143:podaliśmy tam, że w jej skład wchodzą długie, wielojądrzaste, poprzecznie prążkowane włókna mięśniowe:obecnie omówimy mikroskopową budowę mięśnia jako całości. W mięsniu poprzecznie prążkowanym jego włókna są zgrupowane w niewielkie tzw. pierwotne pęczki mięśniowe. Włókna wchodzące w.
Y 83:cj'%:Ćj.
Na mięsna.
1 ł 1 ł z s iyYc(z SOmięsna wewnętrzna.
Włókna OM ĘSOIOMVB.
Sródrnięsn a.
-Omięsna wewnętrzna.
-Omięsna wewnętrzna.
389 Fchemat budowy małego mięśnia szkieletowego, a-przekrój poprzeczny mięŚnia szkieletowego:b-wycinek tegoż mięśnia w dużym powiększeniu.


-Ścięgno.
skład takiego pęczka spaja niewielka ilość luźnej tkanki łącznej, tzw śr o d mi es n a(endomgsium), której włókienka kratkowe oplatają gę. stą siateczką poszczególne włókna mięśniowe(ryc.
4051. Wśród wiol.
kiego utkania śródmięsnej przebiegają liczne włosowate naczyntąkrwionośne i chłonne oraz włókna nerwowe. Poszczególne pierwotąąpęczki mięśniowe wiąże luźna tkanka łączna omięsnej wewną 1 r z n e j(perimgsiun internum):jej liczniejsze niż w śródmięsnej włóę. na klejodajne i sprężyste otaczają ponadto pojedyncze pierwotne pęez. ki mięśniowe, przekształcając je w zwarte, jednolicie działające jedną. stki morfologiczne i czynnościowe.
W większych mięsniach można wy.
różnić jeszcze omięsną zewnętrzną(perimąsium eaternum), twąąrzącągrubsze przegrody o bardziej zbitej włóknistej strukturze, przegrodach tych rozgałęziają się większe naczynia oraz nerwy mśnią. Całość narządu otacza włóknista błona zwana namięsną(epimsium). Wreszcie n a mięs n a jest otoczona zwykle z zewnątrz łączną tkankową błoną zwaną p o więz i ą(fscia). Mięsień kurcząc się przenosi za pomocą ścięgna swe mechaniczndziałanie na kościec albo błonę włóknistą powięzi, skórę lub błonę ślzową. Histologiczną budowę ścięgna omówiliśmy na s.
135.
Grube włókna klejodajne ścięgna, rzadziej sprężyste, dochodząc pojedynczych włókien mięśniowych rozszczepiają się na cienkie wRkienka pierwotne, kloce grzech dzą bezpośrednio we wspomni wyżej włókienka kratkowe osła włókna mięśniowego(ryć. 40(Zdaniem niektórych autorów w kienka klejodajne ścięgna mprzechodzić również i bezpośmnio w miofibryle włókna mieś wego. Poglądowi temu zdają się dnak przeczyć wyniki badań za mocą mikroskopu elektronów Włókna przeciwległego końca gna, stanowiącego jego przy wnikają w łącznotkankowe ułmiejsca przyczepo, w och czy okostną, a nawet i w 38 kostną, pod postacią włókie@peya. Ścięgna mięśni pr 48 pych skóry i błon śluzo 86 zbudowane głównie z w sprężystych. Tkanka łączna ścięgnowa i okołościęgnowBw podobny sposób włókna 49 łw jedną całość, jak śróWĄomięsna i nannięsna spajaJ 486 DIIĘŚDIOWC.-Sarkolemma.
Siateczka włókienek kra tk owych.
Ryć.
406. Stosunek ścięgna do włókna mięśniowego.
Schemat wg Petersona.
Naczynia i nerwy mięśni.
xączynia.
Tętnice i żyły.
Mięśnie poprzecznie prążkowane, jako narządy bargyyąjne, są silnie unaczynione. Ilość krwi dochodząca do mięśnia jest tym większa, tą(jygensywniej mięsień pracuje:mięsień pracujący jest więc lepiej ukrwiony od mięśnią ęąąnie spoczynku. Intensywne czerwone zabarwienie zdrowego mięśnia zależy nie tyłka-ą tarwnika zawartego w jego włóknach, hemoglobiny mięśnia, ale również od stopnia**o ukrwienia. Zwykle do mięśnia wstępuje kilka gałązek tętniczych i każdej z nich toąęrzyszązwykle dwie żyły. Tęloice wstępujące w obręb mięśnia rozgałęziają się w omięęjejna ciensze, następnie zaś na delikatne sieci. Z tych ostatnich wychodzą drobne tętjąezki, przebiegające przeważnie prostopadle do kierunku włókien:są one tętniczkami jjjącowymi, gdyż nie maję większych zespoleń między sobą. Liczne małe tętniczki ąąęhodzące od nich biegną w obrębie śródmięsnej w kierunku włókien mięśniowych:yjzłemu z nich towarzyszy szereg naczyń włosowatych. Oplatają one włókna mięśniowe ęwrząc sieci włosowate o charakterystycznych, wydłużonych, czworokątnych oczkach, jwżonych wzdłuż włókien. W mięśniu znajdującym się w spoczynku większość naczyń ęgosowatych jest zamknięta:otwierają się one wtedy, gdy mięsień jest czynny. Sieć naczyń włosowatych przechodzi w żyły, które przebiegają obok tętnic. Żyły mię*inawet bardzo drobne, wyposażone są w zastawki. ścięgna mięśni w przeciwieństwie do brzuśca są bardzo słabo unaczynione, szczegół at w głębi. --Na czyn i a c h ł orne mięśni biegną obok naczyń krwionośnych. Stwierdzone one zozarównow brzuscu, jak i w ścięgnie, gdzie biegną w warstwach powierzchownych ębokich. Nerwy.
Unerwienie mięśni jest również bardzo obfite:znajdujemy w nich włókna dzenne, pochodzące z układu autonomicznego, towarzyszące naczyniom krwionośikończące się pod śródmięsną, a poza tym liczne włókna rdzenne zarówno ruchowe, i czuciowe, pochodzące od nerwów czaszkowych lub rdzeniowych. Ruchowe wł okno nerwowe-neuryt nerwowej komórki motorycznej rdzenia gowego lub mózgu-unerwia do 150 włókien mięśniowych, tworząc wraz z nimi jętkę czynnościową. W mięsniach wykonujących ruchy bardzo precyzyjne(np. mm. i ocznej)jednostka taka składa się ze znacznie mniejszej liczby włókien mięśnia@Końcowa gałązka włókna nerwowego dochodzi do sarkolemmy pośrodku włókna iowego, traci swą osłonkę rdzenną i wnika pod zewnętrzną błonkę sarkolemmy:rozgałęzia się, wpuklając przed sobą silnie sfałdowaną jej błonkę wewnętrzną w sale licznie nagromadzonych j ąder komórkowych włókna mięśniowego. Całość tego 18 zakończenia nerwowego nosi nazwę płytki końcowe j(ryć. 4 O 7).
Jest to bar.
39 Pyłki końcowe śłieletowego.
Qe 9 P 8 onesiateczki 914 miejscu na 268 Acetylocholiny 8@ch ruchowego yełwowego. 10868 Preparatu 88-Ś 98 ec ką.


Płytki końcowe.
płytki końcowe**'.
tyj.
-Nerw ruchowy.
-Nerw CZVCłOMMy.
-Pochewka W(2801008.
Nerw mieszany.
dzo skomplikowana synapsa wytwarzającą gczne pęcherzyki synaptyczne, łWęe zawieęącjją, jak synapsy w podobnych pósherzykaeą ąy, ośrodkowym układzie nerwowym, acety(cholinę. Włókna czuciowe kończą się wewąąjęgtzw, wrzeciona mięśnioóego Wrzecno składa się z grupy włókien mięśniową-:otoczonych włóknistą pochewką(ryć, ąjg(Pod tę pochewkę wnikają 4 e 8@e czuciowwłókna nerwowe, rozgałęziaJ 4, się, trącą osłonki i otaczają spiralami poszczeggjjąwłókna lub kilka włókien mięśniowych, kwacząc się na nich kolbkowatymi zgrubieni*Podobne wrzeciona czuciowe występują rewą nież na powierzchni pęczków wlóknistygęścięgna, zwykle w pobliżu włókien mięśniKwy eh. Miejsce wejścia naczyń i nerwów do misa śnią jest na ogół ściśle określone. Najczęściej:wchodzą one w środkowej trzeciej części dm 7 gości mięśnia, przeważnie w górnym jej odci-nku. Miejsce to nosi nazwę wnęki(hihu)lub pola nerwowo-naczyniowego jarej nenoodsculosP). Są jednak mięśnie, -w kto-ęrych nerw wchodzi u samej góry lub u samegqdołu, lub nawet na dwóch przeciwnych koń-cach.Ryc.
408. Wrzeciono mięśniowe:wg PeterwB.
Narządy pomocnicze mięśni Czynnościowo łączą się z mięsniami tzw. narządy pomocnicze, któóe. występują w bardzo różnych postaciach.
Odróżniamy wśród nich:p 9 jwiezie, kaletki maziowe, pochewki ścięgien, bloczki ścięgien i trze szczki. Powięzie(fscide).
Powięziami nazywamy błony zbudowane z tkeWłącznej włóknistej, które otaczają poszczególne mięśnie, grupy mi@4 lubwreszcie całą mięśniówkę ciała. Grub o ść p owię z i jest bar 49 zmienna:najciensze powięzie są utworzone przez cienką warsP 89 tkanki łącznej, grubsze mają utkanie silnie włókniste. Najgrubsze 84(zwykle te powięzie lub ich części, w które przechodzą końce ścięgleĘmięśni:przybierają one wtedy wybitnie ścięgnisty charakter, jak 09(pasmo biodrowa-piszczelowe powięzi szerokiej uda. Układ wWki en stanowi cechę charakterystyczną powięzi.
Przebiegają one rO 98 nolegle do siebie, a prostopadle do kierunku włókien mięśniowy@ł.jjąęocz tego zasadniczego przebiegu występuJ 4 nieraz włókna powięztgęterowane wzdłuż włókien mięśniowych lub nawet skośnie albo iu:y. jego.
Tkanka łączna powięzi zawiera również włókna sprężyste, ę-gołek powyższego utkania powięzie podczas skurczu mięśnia czy jjpy mięśni ustalają wzajemne położenie włókien mięśniowych luń jjgżczególnych mięśni. Ponieważ powięzie obejmują również części i-jęgniste mięśnia, utrwalają więc one również położenie ścięgien lub języtwierdzają ścięgna do podłoża. W okolicach stawów, a przede ęgzystkim stawów ręki i stopy, powięzie są zazwyczaj silnie rozwinie jw wyposażone w mocne poprzeczne włókna. Poza tym powięź silnie ą seiśle, jak bandażem, otacza miękką, bogatą w wodę tkankę mięśnia. w razie przerwania powięzi masa mięśniowa wypływa z powięzi. powięź mięśnia otacza go na zewnątrz od namięsnej:między obu ęmi łącznotkankowymi blaszkami znajduje się cienka warstwa luźnej łkąnki łącznej(pcrdmgsium):stanowi ona warstwę przesuwalną, która podczas skurczu pozwala mięśniowi na ślizganie się w swej cewie powięziowej. W ruchach mięśni powięź więc udziału nie bierze.
Jest ona nieruchoma, natomiast namięsna porusza się wraz z mięśniem w jedną i drugą stronę. W miejscach, w których kilka powięzi styka się, ograniczają one przestrzenie, przez które przechodzą trzewa lub naczynia i nerwy.A, brachialis W. bnchiałes.
jęykpy yyy-cjyęŚŃcjByjycjcjĘ**.
V, besilicaSwcusbici pitalis'medialisN, ulnaris et a. ołlefemlisulnańs srp.
Somni rtennucu lereżmcWwsżkomora m trójgłowego 180)18018. N, rnuculo**n*a*\.
komora m. dwugłowego V, oephalicaSe/ces bici pitalislatami isSewuminbnnucu lareóracWłatwe komora m. *oA, pmfunda brach ii.N. radielis.
Hu rnerusAsa'e zmów.
Bys.
409. Przekrój poprzeczny ramienia prawego, odcinek dalszy(schemat).


Miejsca te mają praktycznie szczególne znaczenie, ponieważ są one przeważnie drogami szerzenia się procesów ropnych, jak np. okolica szyi, pachwiny czy jamy pachowej. Jak już wspomniano, odróżniamy:powięzie poszczególnych mięśni, powięzie grup mięśniowych i powięź powierzchowną ciała. Powięź poszczególnego mięśnia tworzy kanał, w którym mięsień ślizga się w jedną i w drugą stronę. Powięź taka służy przeważnie do ustalenia położenia mięśnia np. śrubowało przebiegającego, jak m. krawiecki, który bez nadania mu kierunku przez powięź przebiegałby podczas skurczu w linii prostej. Zaznaczyć jednak należy, że są mięśnie, które nie mają własnej powięzi, jak np. mięśnie twarzy. Powięź grup mi ę śni o wy eh otacza grupę mięśni tej samej czynności. Powięzie te występują przeważnie na kończynach.
Blaszki powięziowe otaczające grupę mięśni mogą przyczepiać się do kości, tworząc tzw. p r z e g r o dymiędzymięśniowe(septd mtermusculmc), a więc grupa mięśni objęta jest kanałem czy komorą kostna-włóknistą. Powięź powierzchowna, otaczająca mięśnie poszczególnych części ciała, leży pod skórą, oddzielona od niej przeważnie przesuwalną warstwą tkanki łącznej(tkanka łączna podskórna). W niektórych okolicach ciała daje się ona łatwo odgraniczyć od tkanki podskórnej, w innych, np. na dłoni czy podeszwie, odgraniczenie takie jest trudne. Powięź powierzchowna w różnych okolicach ciała jest bardzo różnie rozwinięta:najsilniejsza jest na kończynach, na tułowiu i na szyi na ogół podobnie jak na kończynach, ale w znacznie słabszym stopniu. Na głowie powięź powierzchowna nie tworzy ciągłej warstwy, tutaj bowiem występują mięśnie skórne, które przynajmniej jednym swym końcem przyczepiają się do skóry:dlatego też powięź między skórą i mięsniami na głowie na ogół nie występuje:poszczególne powięzie pokrywają tylko mm, żwaczowei m. policzkowy. Części powięzi, które znajdują się w pobliżu przyczepów mięśni, 3@również przegrody międzymięśniowe, przeważnie na całej swej powierzchni są polami przyczepów mięśni. Rolę tę dzielą one z błonami międzykostnymi.
Powięzie mogą łączyć się ze ścianami żył lub nac 38 chłonnych:wtedy są one urządzeniami ssącymi, pomagając przepbóBwi krwi w żyłach czy limfy w naczyniach chłonnych. Unaczynienie powięzi jest bardzo silne.
Żyły uchodzą przeważnie 49 żył skórnych.
Powięzie są również wyposażone w naczynia cbłoWe jNerwy powięzi pochodzą od gałązek unerwiających przyległe mJęś 4 eKaletki maziowe(bursde sgnomd(es). Kaletki maziowe są bar 4 zo?
żnej wielkości:są one kształtu pęcherzykowatego, o cienkiej ściani znajdują się między narządami, np. między kością a skórę, mkością a mięśniem lub ścięgnem, między torebką stawową a ści! 208 mięśnia, a więc wszędzie tam, gdzie przy ruchach poszczególnych 9 Ęści należy zmniejszyć tarcie do minimum i ułatwić ślizganie się naOĘdów względem siebie. Z budową kaletek zapoznaliśmy się oma 8 stawy:jest ona podobna do budowy torebki stawowej:ściana Kalet tak samo jak torebki, składa się z włóknistej warstwy zewngUóPł.ą delikatnej maziowej warstwy wewnęlrznej Czesio tęczy się ona ją stawem, stanowiąc uwypuklenie właściwej jamy stawowej. RątwęQmoże być nie podzielona albo też podzielona częściowo lub całkowieąąna poszczególne komory. pochewka ścięgien(odgmce tendmum).
Pochewki ścięgien należą gXtego samego typu narządów pomocniczych mięśni, co kaletki maziowe, są to kaletki obejmujące ścięgna mięśni. Występują więc w postaci cewy, w której przebiega ścięgno. Cewa ta, tak jak kaletka maziowa, składa się z zewnętrznej warstwy włóknistej(odgina jibrosa)i z wewnętrznej warstwy maziowe j Odgina sgnomdlis). Również ścięgno na swej powierzchni jest pokryte błoną maziową. Pierwszą blaszkę błony maziowej nazywamy ś c i enn ą(lamino ądrietclis), drugą-blaszką trzewną(laminą mscerdlis). Obie przechodzą nieprzerwanie jedna w drugą w ten sposób, że blaszka ścienna przedłuża.Wgina fbroa tendinis.
Teooo.
7 enoo.
Vegina synowalis tendinis Łam, wiscerelis Łam, perietalis.Łam, periet.
Vegine synoielis tendinis.
V Wgina fibrosa tendinis.
Ę 9 łW Schemat pochewki ścięgna.
A-przekrój poprzeczny:d-krezka ściagna zać 998@a:b-brak krezki ścięgna, 8-widok z zewnątrz. Wzorowane na Rauberze-Kopschu.
168 formie zdwojenia w blaszkę trzewną.
Zamknięcie całej cewy, któ 984 emożliwiawyciekanie cieczy maziowej z pochewki, odbywa się jW sposób, że na obu jej końcach obie blaszki maziowe przechodzą 8 w drugą(ryc, 4 lO). Pomimo tego szczelnego zamknięcia istnieją@delikatne połączenia z sąsiednimi naczyniami limfatycznymi. ?YŻsze zdwojenie warstwy maziowej, które biegnie od ściany cewy.


do ścięgna, nazywamy krezką ścięgna(mesotendineum).Dopry.
wadzą ona do ścięgna naczynia i nerwy.
W poszczególnych miejscaejkrezka ścięgna może zanikać, wskutek czego traci swą ciągłość i jedną. litość, i pozostają tylko krótkie, powrózkowate jej szczątki, noszące nazwę pęt ścięgien Omenie tendmum). Powierzchnia pochewk(włóknistej(odgina ńbrosc)może być wzmocniona przez pasma włóknt. ste, tzw. wi ęz a dla po chw owe(ligmenta ocgindlid), przebiegają. ce czy to pierścieniowata(pers mnulcris odginde jibrosue), czy też sko. śnie(pers cruciformis tdgmde ńbrosde:ryc, 5 l 8).
Pochewki ścięgieązmniejszając tarcie ułatwiają ślizganie się ścięgna na kości oraz przy. trzymują je we właściwym położeniu w stosunku do kości.
Bloczki mięśni(trochlede musculcres).
Bloczki mięśni są to urządzenia, dokoła których owijają się ścięgna mięśni, zmieniając przeważnie kierunek przebiegu i pociągania mięśnia. Działają one mechanicznie jako punkt podparcia dźwigni(hgpomochlion:hgpo s pod:mochlos-s dźwignia). Należy odróżniać bloczki więzadłowe lub chrzęstne(np, bloczek m. skośnego górnego gałki ocznej)i bloczki kostne, utworzone przez powierzchnie kostne pokryte chrząstką(np. bruzda kości sześciennej dla ścięgna m. strzałkowego długiego). Trzeszczki.
Działanie trzeszczek jest podobne do działania bloczków. Są to kostki włączone w ścięgna mięśni w pobliżu ich przyczepo. Zależnie od wielkości trzeszczki kierunek ścięgna zostaje zmieniony w większym lub mniejszym stopniu:ścięgno nie biegnie wtedy w kierunku kości, lecz skośnie, lub nawet poprzecznie do jej długiej osi. Trzeszczki działają więc jak ruchome "hgpomoch(id".
Fizyczne i biologiczne właściwości mięśni Sprężystość. Każdy żywy mięsień jest sprężysty:daje się on biernie rozciągać i szybko następnie powraca do swej długości spoczynkowej Sprężystość ta zmniejsza się w ciągu pracy mięśnia i jest najmniejszBpodczas jego zmęczenia. W wieku dziecięcym sprężystość jest bacie duża, w wieku średnim mniej więcej o połowę mniejsza, na starość naj mniejsza:dlatego też na starość stosunkowo łatwo przekracza się gra nice sprężystości mięśnia i może nastąpić jego zerwanie. Stężenie pośmiertne(rigor mortis).
W parę godzin po śmierci(1:41*w zależności od okoliczności ją poprzedzających(np. od temperaWYzewnętrznej czy od rodzaju choroby), mięśnie stopniowo zaczyoaWtwardnieć. Proces ten nazywamy stężeniem pośmiertnym.
Polega on 04 zmianach fizykochemicznych białek mięśnia, czemu towarzyszy BYYtwarzanie się kwasu mlekowego. Mięsień stężony jest twardy, zZPĘbiałyi skurczony w następstwie obumierania włókien mięśniowóPPprzy czym całe ciało sztywnieje w takiej pozycji, w jakiej znajdow@8 się bezpośrednio po śmierci. Stężenie pośmiertne rozpoczyna sJg P?głowie(w mm, żucia)i w ciągu dalszych paru godzin(4-6)rozszeOB.ęw na całe ciało, kończąc się na mięśniach kończyny dolnej.U nową.
włków i u osesków stężenie występuje wcześniej niż u dorosłych:jeę(ago również szybsze po niektórych zatruciach. Po 2-3 dniach stężenie ęłopniowo ustępuje:ustępowanie to rozpoczyna się znowu w mięśniacńjjwwy, a zachowuje się najdłużej w stawach skokowych:po ustąpieniu ętżenia następują procesy gnilne. Napięcie(tonus).
Każde żywe włókno mięśniowe wykazuje pewien jieznaczny stan napięcia:mówimy o napięciu spoczynkowym mięśnia jgb po prostu o napięciu mięśnia. Stopień napięcia mięśniowego jest bardzo różny i zależny od wielu czynników. Stany patologiczne wpływają na napięcie.
Porażenie nerwu lub ęmierć znoszą całkowicie napięcie:podczas snu jest ono zmniejszone. W młodości napięcie jest większe niż w wieku późniejszym. Należy ono go właściwości konstytucyjnych jednostki:możemy odróżniać osoby o napięciu wysokim(hipertonicy)lub niskim(hipotonicy). Czynniki psychiczne(np. radość, smutek)i fizyczne(np. zmęczenie)wpływają na napięcie mięśniowe podnosząc je lub obniżając. Poza tym jest ono zależne od czynności gruczołów o wewnętrznym wydzielaniu, szczególnie gruczołów płciowych. Wpływa ono również na ustalenie stawów w stanie spoczynku, tym samym na postawę człowieka, która stanowi bardzo charakterystyczną właściwość jednostki. Po postawie możemy nieraz poznać wysokość napięcia mięśniowego. Skurcz(contructio).
Włókno mięśniowe reaguje na różnorodne bodźce skracaniem się swych składników kurczliwych. Bodźce te, jak wyżej wspomniano, mogą być natury chemicznej, mechanicznej, termicznej lub elektrycznej. W warunkach fizjologicznych skurcz mięśnia odbywa się na skutek bodźca ze strony ośrodkowego układu nerwowego, który dochodzi do mięśnia drogą nerwu ruchowego. Są to bodźce przerywane w przeciwieństwie do bodźców ciągłych, wywołujących Błałe, spoczynkowe napięcie mięśnia, o którym mowa była wyżej. Zdolność skracania się mięśnia pozwala na zmniejszanie się jego długości Apoczynkowej do połowy. Podczas skurczu mięsień może twardnieć, 8 e nie jest to warunek konieczny:jeżeli mięsień kurczy się bez oporu, 8 ie 4 y nie twardnieje. Jeżeli praca mięśnia nie polega na zbliżaniu do Atebie punktów przyczepo mięśnia, lecz wzmaga ciśnienie(np. mm 968 ha), wtedy mięsień twardnieje nie skracając się. Podczas pracy Ptgsień działa jak pompa ssąca.
W tym stanie przez mięsień przechodzi@@4 okrotnie, nawet dziesięciokrotnie zwiększony prąd krwi. Dopro?
'99 za on potrzebny do pracy mięśnia tlen i glikogen.
Tylko część ener 8984 ęśnia przemienia się w pracę mechaniczną:część druga, większa, ? Vóala się w postaci ciepła.
Ta wewnętrzna praca mięśnia stanowi Ę+9 l 8 ażniejsze źródło ciepła w ustroju. Produkty rozpadu, kloce wy 968 zająsię podczas pracy mięśnia, a przede wszystkim dwutlenek y 9-śła i kwas mlekowy, zmniejszają sprawność mięśnia. Mięsień się 98 Po każdym skurczu mięsień wymaga pewnego czasu na odpoczyS i regenerację:przerwa w pracy musi być tym dłuższa, im dłużej.


mięsień pracuje.
Po zbyt długotrwałej i wyczerpującej pęąą.
staje się twardy i bolesny.
Pod wpływem odpoczynku czy ąjjzenie powraca do stanu prawidłowego, a substancje wyę-wżenię mięśnia zostają usunięte.Mechanika mięśni Nie wszystkie mięśnie działają wyłącznie na jeden stąęmoże mijać jeden staw i przebiegać nad kilku stawami, **mamy mięśnie jednostawowe, dwuslawowe i w(w o w e. Pierwsze leżą w głębi, ostatnie bardziej powierzchyśnie wielostawowe mogą działać w ten sam sposób na wszystnad którymi przebiegają, lub też różnie:np. mięsień dmoże zginać jeden staw i prostować drugi. Mięsień tak jak mowa jest rozpięty nad stawem i jego działanie zależy od mięśnia w stosunk 1 do osi stawu. W zasadzie mięśnie pprzodu od osi stawu działają jako z łożone do tyłu od niej-jako prosto żonę bocznic-jako przywodziciele 1(dzielcie:mięśnie przebiegające skoś przecznic do osi są mięsniami obrotoiwracacze i odwracacze). Większość nak tak jest położona w stosunku do sdziałają one w paru kierunkach. Stan(wne biologiczne zabezpieczenie ruchu Mięsień może jednak wywoływać)stawie, nad którym nie przebiega-działa na odległość. Czynność rażą się w działaniu na oba punkty zbliża on lub oddala od siebie obie ca, które łączy, gdy żadna z nich nie na. Na przykład mięsień ramienny z bie ramię i przedramię w stawie Przedramię zgina się, ramię cofa się. zostaje wykonany ruch w stawie rwięc mięsień, który przebiega tylłestawem(mięsień jednostawowy), @wać ruch w stawie sąsiednim w 14 ciwnym do ruchu w stawie, nad biega(ryć. 4111.
Ryc.
411.
Działanie mięśnia ramiennego na staw ramienny.
Wg 0.
FischeTB.
Oprócz dynamicznej pracy mięśni, podczas łWwierzchnie przyczepny mięśni zbliżają się lub oddalaJ 4 jak np. mięśni ręki lub gałki ocznej, odróżniamy praV 44 gdy oba przyczepy pomimo pracy mięśni pozostają w tel 4 ści.Mięśnie pracują statycznie przy ustalaniu stawW ł najbardziej nużącej pracy mięśni, być może wskutek i-e@P 8.ąąę krążenie jest słabsze niż podczas pracy dynamicznej.Ustąjw.
ąjęów jest nieodzownym warunkiem ruchów.
Ną**ą wykonując jakąś pracę palcami zmuszeni jesteśmy ustalić Sw jęki, staw łokciowy i wreszcie stawy obręczy kończyny górnej, jfeyie przenosi się wreszcie na powierzchnię podpory ciała, np, ząchowaniu pionowej postawy czy równowagi ciała. gąhowanie ruchów.
Ruchy ciała nie polegają przeważnie na izoąjejczynności poszczególnych mięśni:w pracy mięśni zwykle biojłgałcałe grupy lub łańcuchy mięśni.


iĘYL, -just ęję nauczyć prawie wszystkich ruchów słoordyno'*****o ruchy oddychania, łykania i ssania są wrodzone, odztwłgĘ Wrzodkach i ustalone w ciigu rozwoju rodowego. Wszy*Ę'iĘggN:Ń:acje muszą być stopniowo nauczone na podstawie w fvładczenia. Im częściej doświadczenie będzie wykonęąw.
ć, gXg'Wkładnie ruch przebiega.
Dzieci uczą się najpierw skooęąz), jg 34 ch 6 oszu, naslępnie chwytania i poruszania się. SzeQ Ąz*-ł 9 ł 86 cjy ócjĄcjgcj'ŻgŚ"", ócjócjXXcj?cjgcjĘ gXcjXcjcjcjcjX%'Yj ***', óęWXh***.11, '7 jgń.
Ęj(.
je.
ej.
nowy skoordynowany ruch.
latania siły mięśnia.
Kierunek, w jakim mięsień dziatą.
iegu zachowuje kierunek prostolinijny(ryć, 4 l 2).
W.
**wę 8+eh ieWaK JOęsień(lub jego ścięgno)zbacza ze swej pyi 7 Yą to owijając się o wyrostek chrzęstny lub kastry***g(hgJo@oc 8@on), czy też na skutek działania więzą**ą 1-Ćgg. ?ymuje:mięsień przybiera wtedy kierunek odmienny od ęjgo. W takich przypadkach linia działania mięśnia grzeb gWlŁgzŃĘ óYgćyXX fćYg楳ógŚ ygggggyggYĘ'? '?'Wg'?
Ą'XY?
'****-jąjią mięśnia często w ogóle nie znajduje się w obębie bf***j jweę w atęęste seięgna końcowego, nieraz znacznie o**zuśca. Ma to wielkie znaczenie praktyczne.
Możemy o.
Ryc.
412, 413, 414. Przebieg linii działania siły mięśnia R.ąjwe zastąpić mięsień uszkodzony przez zszycie jego, miarodajnego**einka"ścięgna z częścią innego mięśnia. Tak np. m. piszczelowy ęzedni działałby tak samo, gdyby początek jego znajdował się nie na'yzedniej, lecz na tylnej stronie goleni, gdyż tylko część końcowa ścię'ą decyduje o kierunku działania całego mięśnia. Mięśnie lub ścięgna mięśni, które przebiegają nad dwoma lub więkąąliczbą stawów, są, nieraz podzielone przez różnego rodzaju twory ąągrywające rolę bloczków(jak wyrostki kostne, więzadła, pochewki ą-tęgien itp)na poszczególne części jednostawowe. Każda z nich ma ęyą odrębną linię działania mięśnia:określa ją linia prosta między gadkami łych bloczków(ryć, 414)położonych między obu stawami. , mk np. długie ścięgna zginacza głębokiego palców możemy podzielić ąą cztery części jednostawowe o różnych liniach działania, a więc o ęożnych czynnościach:jedną dla nadgarstka, jedną dla stawu śródręczjo-paliczkowego i po jednej dla obu stawów międzypaliczkowych. Działanie siły mięśnia na ścięgno.
Jeżeli włókna mięśniowe grzebie, 'gąją równolegle lub prawie równolegle do ścięgna, wtedy cała siła mię*mia działa w kierunku ścięgna, jak np. w m. dwugłowym ramienia czy:ramiennym. W mięśniach półpierzastych natomiast tylko część siły mięśnia działa w kierunku ścięgna:część stara się pociągnąć ścięgno w bok:ta część siły zużywa się jednak na ciśnienie lub tarcie, ponieważ owięzie lub inne urządzenia nie dopuszczają do przesunięcia się ścięaw kierunku bocznym. W mięsniach pierzastych to pociąganie boczne włókien mięśniowych bu stron zostaje zrównoważone. Jeżeli np. włókna mięśniowe łączą się e ścięgnem pod kątem óO', to na podstawie równoległoboku sił możeystwierdzić, że siła działająca w kierunku ścięgna równa się połowie ej siły mięśnia. Jeżeli pochy@ewłókien jest bardziej strof, kąt przyczepo wynosi np. A, 4 l', to A całej siły mięśnia lała w kierunku ścięgna(rycW), jeżeli kąt przyczepo jest**szy, np. ok, 72', to siła dzia! lya w kierunku ścięgna wynoYs(ryc, 4 l 6).
Jeżeli kierunek PCen i kierunek ścięgna są ró 4 egłe, kąt przyczepu wynosi W wtedy, jak wyżej zaznacza sala siła mięśnia działa w śunku ścięgna:przy kącie 89'***99. 416.
Działanie siły mięśnia na 9 M-siła skurczu:T-składowa 8@a w kierunku ścięgna, @-8419 epu włókien mięśniowych do 4@gś 99 P 9 i*J(z, TiBWz, 8 iś 8 z.


Siła mięśnia.
Wielkość siły mięśnia jest zależna od legą zaś od długości. Siła mięśnia jest tym większa, im więcej włókien on ząprzekroimy mięsień w jego najgrubszym miejscu poprzeedługości, otrzymamy przekrój anatomiczny. Uwywszystkie włókna mięśnia, jeżeli przebiegają one równają długiej osi, jak np. w mięsniu wrzecionowatym:w taj przekrój anatomiczny jest miarą siły mięśnia. W więłszwłókna są skierowane skośnie do długiej osi mięśnia, łąk ej pierzastych czy półpierzastych:przekrój anatomiczny w więc tylko część włókien mięśnia. Dlatego zostało wprawą cle przekroju fizjologicznego, k@y praktyczniej wszystkie włókna. Mówimy, że siła mięśnia jest proporcjonprzekroju fizjologicznego. Jednak mięśnie o tym samym pzjologicznym mogą mieć różną siłę. Mięśnie o włóknach przypuszczalnie silniejsze od mięśni o włóknach cienszych, mięśnie kończyny górnej są słabsze od mięśni kończyny dpierwsze pracują z większą precyzją. Według Fioka przmięśni wynosi 10 kG na I cm'przekroju fizjologicznego. nazywany bezwzględną siłą mięśnia lub jednos(mięśnia.
Całą siłę mięśnia w kG otrzymamy mnożąc jego zjologiczny przez 10. Na przykład mięsień o przekroju Gzj 2 cm-może unieść 20 kg(Ęc 4 G)Siła skurczu mięśnia wzrasta bardzo wybitnie wskutek.Ryć.
417. Przekrój fizjologiczny(.
)przez mięsień wrzeciono.
(a), półpierzasty(b)i pierzasty(c).
Schemat.
-galą w antagonistycznym ruchu w stawie.
Odwrotnie, napięcie, coraz bardziej zmniejsza się w miarę postępu skurczu. Widzie w że bezwzględna siła mięśnia(10 kG na I cm')jest wartością'ąją różnych stopni napięcia, nie jest zaś wartością ani najwiękina*e jszą, yą wiięśnia Pracy mięśnia możemy wyrazić w dżulach(J)s kiloQegach(kGm)'. Jest ona zależna od siły i wielkości skurczu.
-test tym większy, in dłuższe są włókna mięśnia równocześnie ąje e. Bezwzględna wielkość skurczu mówi nam o wysokości, na jesień może unieść daną masę, wą jest iloczynem sBy i drogi. Praca mięśnia równa się jego sile zmej przez wielkość skurczu, tzn. przekrojowi fizjologicznemu ąeąnostkę siły mięśnia i przez wielkość skurczu mięśnia. Na ad mięsień o przekroju fizjologicznym 5 cm-, mający więc siłę w:(5 x 10, w ruchu odwracania osiąga maksymalne skrócenie ś o o 5 m. Jego praca jako odwracacza w najkorzystniejszych wahmoże wynosić 50 X 0, 05 s 2, 50 kilogramometrów(2. 452 J), jesień ten może podnieść 2, 5 kg na wysokość I m lub odwrotnie na wysokość 2, 5 rn, iększą zdolność do pracy osiąga mięsień, gdy może się skurczyć iu największego swego rozciągnięcia do największego skurczu, aż siła skurczu wzrasta przez rozciąganie. W codziennym życiu damie korzystamy z tego:aby osiągnąć możliwie najsilniejsze i kończyn, odprowadzany je najpierw w położenie krańcowego ilu, np. przy rzucaniu kamieniem czy kopaniu piłki. te mięśnia na staw.
Powyższe rozpatrywanie mechanicznej pracy mięśnia nie jednak odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób i z jaką siłą mięsień działa na mięśnia działająca na staw(linia działania siły mięśnia)nie zostaje zużyta w wykonanie ruchu, lecz tylko częściowo, pozostała zaś siła mięśnia wzajemnie oba końce stawowe kości. Część pierwsza siły mięśnia stanowi jej s kł a d o w ąN lub obrotową, część druga-składową stawową. O tej ostatniej@@Już w ogólnej nauce o stawach, opisując czynniki łączące kości w stawie. 4@ej przedstawiają się te stosunki, jeżeli dla przykładu rozpatrzymy mięsień o przebiegu włókien, który jest rozpięty nad tylko jednym stawem, przy czym Y, że kość, na której znajduje się przyczep początkowy mięśnia(O), jest unie 98448)8, oznacza kość unieruchomioną, do której przyczepia się począP 9, K. oznacza kość ruchomą, do której przyczepia się koniec mięśnia k?99 eg 4 ość początku mięśnia od stawu A:JA-i-odległość końca mięśnia od**9, linia łącząca środek pola przyczepo początkowego mięśnia ze śro 4 śP 8 Końcowego, oznacza kierunek linii działania siły mięśnia. SłrzałKa 4@eWo 4 ci i kierunkowi linii działania mięśnia. Na podstawie równoległobołuĘY te s@a mięśnia nie działa całą swoją wielkością M w kierunku ruchu W 98988 w kierunku stycznym do koła, które opisuje punkt przyczepo 4 w sW@94 A Część druga, składowa stawowa M działająca prostopadle do poP 96@u stawu, działa nie obrotowo jak M, lecz w sensie zwierania kości.F 9, 980665 to 3.


Wielkość obu składowych, jak to możemy stwierdzić na ryc, 419, jesę ąjOTZyCZCOU O nią p. ryc, 4 l 8). Im kąt ten jest mniejszy, Wm mniejsza jesł składową**bardziej zbliża się do 9 O', tym jest ona większa. Wraz z ruchem kaset g yj a stale się zmienia, a wraz z nim obie składowe zmieniają swe wartose(.Ryc.
418.
Działanie staw.
Jeżeli odcinek kości OA jest większy od odcinka kości JA, a więc jeżeli ptkowy mięśnia jest bardziej oddalony od osi stawu niż przyczep końcowy ramiennym czy dwugłowym, składowa ruchowa M, (qc, 419)stale wzrzwiększaniem się zgięcia, dopóki kąt przyczepo o nie osiągnie 9 O'. Jest to naj szy kąt dla działania mięśnia:składowa stawowa stopniowo zmniejsza się odbywa się w dalszym ciągu, to składowa ruchowa stopniowo maleje, skład wowa stopniowo wzrasta. Wreszcie przy maksymalnym zgięciu kąt a zbliża Jeżeli kąt przyczepo wynosi 4 l'25', wtedy składowa stawowa równa się%śnią M, a składowa ruchowa*/. M:jeżeli kąt a wynosi 45', obie składowe są.
jeżeli kąt wynosi 9 O', składowa stawowa równa się 0, a składowa ruchowa przy kącie l 3 l 25'stosunki są odwrotne, składowa stawowa wynosi*/. M?ru*h*wą***.
Ryc.
419. Działanie mięśnia na staw.
Oznaczenia jak na ryc.
418.
A Ryć.
420. Działanie mi Oznaczenia jak na.
Jeżeli odcinek kości OA(ryć, 420)jest mniejszy od odcinka JA, lał 89 m. ramienna-promieniowego, to choć wraz z powiększaniem się zgięcia kei przyczepi, nigdy jednak nie osiąga on 9 O'. Składowa ruchowa stop 49 peWOego punktu, a następnie powoli się zmniejsza, zaś składowa sła@9 zmniejsza się, a następnie z wolna wzrasta. Jest ona zawsze duża i 88 do stawu.
Moment statyczny.
Wielkość składowej obrotowej nie jest wyłącznie działania mięśnia na staw. Zależy ona również od odległości linii 4@PPĘPodosi obrotu stawu. Odległość tę nazywamy r a m i en i em siły OJ, ieśłodległość linii działania mięśnia od osi stawu(ryć, 421 m. Niektóre m@8 Ęgo działania mogą powiększać lub zmniejszać swą odległość od osi sP@9 siły dwukrotnie wzrasta, mięsień może podnieść dwa razy wi**z 4 PB.ł ĘĘ:ĘĆ o ógg 7 gĘ"?. . ?gyg'gŚ'gŚ óg gy"ąg "ógg, %'"j 76. '***%Y ą"'WY?ógj. . . -guższe ramię s 8 i Ja większa siła słurczu, tym większy jest moment staty**eż s*c*z*c*dzid*a na u*a*kos*, *iejsce*prz*ożenia si*yj jest środek c 8 żło 8 cj ją wsi stawu naz 3 wa@y ra@ieniem siły ciężkości r. Moment siły ciężąąy jest od nas)członu i wielkości ramienia siły, . Schemat dwóch czących się w A i poruszanych jesień M. a statyczny siły b-*o*en*OŚCI(re-rąmięśniaM:rciężkości:O rzyłożenia siły iężkości.Z Z ć.
z Z/-86 eó.
te Skła 4 oiki kośćca, tako bierne narządy rughów wykonywanych przez mięsu widzenia mechaniki możemy porównać do dźwigni. W każdym z nich, lał lgni, odróżniamy:1)p unkt o p a rei a O, punkt nieruchomy, dokoła klórego 4 P@@gnia:odpowiada on stawowi:2)s ile F, którą wywołują mięśnie s(araJ 468 yćdźwignię, i 3)opór R, który należy przezwyciężyć. W ruchu zgięcia Bia w słoslnku do ramienia dźwignię tworzy kość łokciowa:punkiem opaJóYQgycjj. G. . . gcj'cjggcj?
Y, gg?'gó"'gWĘyócjYY%?.
WY ógggXgyĄŃ?'gXg"YYććYó'YYg 5 g gj'gW. . ó??
W?9 ł???9896 ć 9 FWPW 4 Oe óMoież w ustroju czło 9 ł 4 J Jypu Oyc, 422)nieczęsto występute Jest to dźwignia dwuramienna 8 g, 'ją?? V%"ł 6 YYĘ 9 ć 9 Ę 99 śY 9996684 P 86 z 3(ożenią siły F i punktem przyĘ 9 AP 6 loczynowt wjajyą, ą ggcjg, 'ćgg? "'Y'ĘY YYĘBP 996 PPĘ 191 PPPPPW.
?%F Jak i opar cj j. . jąQQj:, g.
Śg, jgg, "ggW. ?
'?Śg 9 Ś óHĆĘ?
Ę'??
:Ś%F 8888 b W dźwigni tej za pomocą małej siły i długiego ramienia:'**Ś 9@88 ł 9 Rc na palcach. W ruchu tym punkt opąreią ną poąjożu Ć 99.
ł OOSP(gjęy.


Ryć, ś 22, 423, 424.
Schemat różnych typów dźwigni w zastosowaniu do działalnńchanicznej mięśni:wg Testut. O-punkt oparcia:F-siła mięśnia:A-punkt ma siły:R-siła oporu:B-punkt przyłożenia oporu:a-ramię siły:b-ranu punkt przyłożenia B znajduje się na poziomie stawu skokowego górnego. Nie torzy stwierdzają, że dźwignia U typu w ogóle nie występuje w ustroju ludzkimi wyższy przykład stanowi dźwignię dwuramienną I typu, w której punkt oparcia wałby się w stawie skokowym górnym, a punkt przyłożenia oporu odpowiadałby kości śródstopia. D z w i gn i a I li typ u(ryć, 424), tak samo jak poprzednia, jest dźwignią jednną, jednak o ramieniu siły a krótszym od ramienia siły oporu b. W stanie rópanuje tu układ stosunków:F 8 a s R 8 b.
Dźwignia Ul typu jest mało oszcąprzeciwieństwie do dźwigni U typu, i wymaga silnych mięśni. Jest ona najbpowszechniona w ustroju.
Znajdujemy ją w większości ruchów kończyn, szczek ruchach zginania i prostowania. Przykładem tego rodzaju dźwigni jednoramie@być zgięcie przedramienia w stosunku do ramienia. Jak wspomniano wyżej, pcła leży w stawie łokciowym, opór stanowi przedramię i ręka czy to nie obci*oteż dźwigająca ciężar:siłę wytwarzają m. dwugłowy ramienia i m. ramienny, 4 przyłożenia siły odpowiada przyczepowi tych mięśni, który jest położony@kłem oparcia a punktem przyłożenia oporu.Rozwój mięśni Głównym źródłem materiału zarodkowego, który służy do 99 mięśni, jest mezoderma przyśrodkowa somitów, zwana m i o 1 o JĄ(ryć. 428).
Mięśnie kończyn i gardła wywodzą się z mezenchy@8 zków kończyn i mezenchymy łuków skrzelowych. Już w tym wc 8 okresie rozwoju zarodka wrastają do miotomów pęczki włó 8@+wowych z sąsiednich odcinków cewy nerwowej, przyszłe w@8 Ąchowe, a z-najbliższych zwojów mózgowa-rdzeniowych włókna 9 we. Nawiązana przez to łączność między zawiązkami mięśni i@9 wami utrzymuje się na stałe i zachowuje się również wtedy, gó.ęjee się mięśnie przesuną się daleko od miejsc swego pierwotnego po, jjżenia CharałJeĘsWcznym przykładem tego zjawiska jest rozwój, jęzepony i jej nerwów(p. dalej), gtstogeneza mięśni. Elementy komórkowe miotomów zwane m i o-gjjstarri zatracają początkowy układ nabłonkowy i przejściowo Q-ęypominają elementy mezenchymy(ryc. 425 A):później komórki te(Ęąątużając się i łącząc przekształcają się w wielojądrzaste długie ąj 3 kn a m i ę śn i owe Oyc. 425 W).
W cytoplazmie mioblastów zarod.
yj ludzkiego dopiero w końcu trzeciego miesiąca różnicują się miofi***e:według Godlewskiego najpierw z szeregów ziarenek tworzą się jąkienka jednorodne(ryc. 4258.
O:, te przekształcają się następnie ą włókienka prążkowane(ryc. 425 D, E).
W końcu czwartego miesiąjiofibryleze swego pierwotnego obwodowego położenia przesuwa gę do centralnej części włókna mięśniowego, jądra komórkowe na miast przesuwają się na jego obwód. Równocześnie z wytwarzaniem ą miofibryli wewnątrz cytoplazmy włókno wytwarza na swej poiierzchniosłonkę zwaną s a rolemą. Błonkę tę oplotą Hrótce czuciowe włókienka ńrwowe i utworzą dookoła ej wrzeciono mięśniowe. W samym okresie rozwoju sarkolemę wnikają założenia włókien ruchowych i warzają płytki końcowe.g-eecj.
%s.
-es 88 e.
ssę-gęg.
425.
Różnicowanie tkanki mięśej.
A-mioblast przypominający orkę mezenchymy, B-D-różni anie się miofibryle 8-stadium ek:O-gładkich włókienek:DWdenek prążkowanych:E-pęwielojądrzastychwłókien mięśsh. Miofibryle położone są obwo 9 jądra centralnie:wg Godlewskiego. Mięśnie somatyczne Wicowanie się miotomów.
Liczba mioblastów już na początku@ego miesiąca rozwoju zarodka szybko wzrasta:większość tych, 9 leżą bliżej zewnętrznej powierzchni miotonów, znacznie się wy 9 i przekracza granice między poszczególnymi miotaniami. Na ĘK tego zaciera się obraz metamerycznego układu miotomów(ryc. ł 427)i kształtują się z nich dwie jednolite, biegnące po obu stro? Kręgosłupa kolumny mięśniowe.
Tylko mniejszość mioblastów**j*ca się w głębi tych kolumn, w bezpośrednim sąsiedztwie krę 641.


W Gś IĘJII(fvcjy'Ęv.
gów, zachowuje pierwotny swój układ:te części miolomów staj. zawiązki krótkich metamerycznych mięśni kręgosłupa.
Każgj ylumn mięśniowych w końcu drugiego miesiąca rozszczepia pąjy(ryc, 427)wrastająca w nią mezenchyma na dwie części:grztjw(ep imer)i brzuszna-boczną(hi p om er). Oddzielająca je prze stanowi zawiązek powięzi piersiowa-lędźwiowej(fasetą racolumbalis\. W przegrodę tę wrastają następnie wyrostki poprzeczne kręgoę y 429). Mięśnie tułowia i szyi.
W następnym etapie rozwoju epimery iiwąznów podłużnemu rozszczepieniu na blaszkę przyśrodkową jjutworzy krótkie mięśnie grzbietowe, i blaszkę boczną-zawiązeĘgleb mięśni grzbietu. Hipomery rozrastają się w stronę brzuszną.
postaci metamerycznych wyrostków brzusznych kierują się w stbocznej i przedniej ściany tułowia, wnikając między ektodermę i rądermę:z nich powstaje mięśniówka przedniej części tułowia i końcW okolicy klatki piersiowej tworzą one metamerycznie ułożone nie międzyżebrowe i mięsień poprzeczny klatki piersiowej, w oko brzusznej-płaskie mięśnie brzucha i mięśnie proste. W okolicy snet mięśniówka brzuszna tułowia sięga do żuchwy. Do ukształtowasię mięśni szyi przyczyniają jednak również elementy zstęłące z okolicy potylicznej wrgałązką nerwu czaszkowego jak również pochodne mięśnRki trzewnej(p. dalej). W oko krzyżowo-ogonowej z hiporów powstaje złożony układ śni krocza.i śśśW ś ń.
Hyc.
426. Schemat rozmieszczenia.
wiązków układu mięśniowego u Fzarodka ludzkiego.
Miotamy mRś 4 somatycznej oznaczono barwą czeZawiązki mięśni łuków skrzelowy@znaczono innymi barwami. Liczb)skie oznaczają kolejne łuki skrzelowe-pierwszy miotom szyjny:T. -Płszy miotom lędźwiowy:Sj-889 krzyżowy:Uoj-miotom ogonoBY Hamiltona, Boyda i MossmAO 8.Na szczególną uwagę zasługuje rozwój przepony.
Zawiązuje sWw dogłowowej części przegrody poprzecznej, oddzielającej jamg WĘpiersiowej od jamy brzusznej i wytwarza się z mioblastów pachy cych z Ul-V miotomów szyjnych. Już w tym okresie dochodz 499 wiązkaprzepony gałązki li-V nerwów szyjnych. W czasie dalszeZP zwoju zarodka przepona przesuwa się w okolicę lędźwiową, zaopł.M. rectus s 9 Tł.
M. obliquuss*.
M. rectus med'.
M. rectus im.
W. obliquusz wić.
M. rectus lat.
Z Z Z.
Somrty ogonowe'.
Mm, k.
Mm.
I łuku.
As?ęgS:%.
ńczyny dolnej.
Mrn, li łuku Z Mrn.
III łuku z Z.
6/Z z//**z/Z//Z/rc+-t. z z Z.
Mm.
IV łuku.
g-Mm.
V łuku.
-6-6 M. trapeziuset sternocleidoć mastoideusMm.
VI łuku BIT.
podjęzykowe Mięśnie kończyny QO(08(Grzbietowa kolumna mięśni(epimed-Brzuszna kolumna fO IĘŚ Ot s(hipomerlćsćsYs Mm, brzuszne tułowia.Ryć.
427.
Schemat rozmieszczenia zawiązków układu mięśniowego u 10 mm zarodka ludzkiego. Barwy jak na rycinie poprzedniej.
Drogi wędrówki mioblastów do kończyn oznaczono liniami przerywanymi:wg Hamiltona, Boyda i Mossmana.łące ją włókna nerwowe wychodzące z części szyjnej rdzenia podążają za nią i tworzą długie, zstępujące nerwy przeponowe. Mięśnie kończyn wraz z mięsniami obręczy kończyny górnej i obręczy kończyny dolnej różnicują się pozornie niezależnie od mezodermy miotomów, lecz z mezenchymalnych elementów wychodzących z mezo 4 ermyściennej tułowia i skupiających się w łopatkowatych zawiązłachkończyn. Różnicujące się in situ z tej mezenchymy mioblasty moŻnaby jednak uważać za elementy analogiczne do tych, które powstają W miotomach, tylko że opuszczają one swe macierzyste somity we Wcześniejszym, mezenchymalnym stadium swego rozwoju(ryć. 425 A).
Ba takie ich pochodzenie wskazuje rozwój mięśni kończyn u niższych**goweów, u których narządy te rozwijają się z pączków oddzielają E 8 h się od miotomów. Świadczyć o tym może również położenie mięś 8 w kończynach zarodka i ich unerwienie. W zarodkowych kończy Pach można wyróżnić grupy mięśni:prze do si owe, leżące do przodu 99 osi kończyny, i zao si owe. W kończynie przedniej grupy przed Pwowe mięśni są unerwione przez pięć ostatnich nerwów szyjnych, za 9@owe-przez ostatni szyjny i dwa przednie piersiowe. W kończynie BWej grupy przedosiowe są unerwione przez nerwy od li lędźwiowe 894 o I krzyżowego, grupy zaosiowe przez I do Ul nerwy krzyżowe.R 4 śł.


Mięśnie brzucha.
Cewa ne*owa'*erma*om*io*om*mi*śn*e*somatyczne)Aorteó.Pranercze'Cewa jelitowa Mezenchym 4(mięśnie*zewne*Jama ciała.grzbietu.
Ryc.
44 Ze.
Pasmo.
*dśeiwe*p*zys*dk*mięśnie(Pasmo boczne-.
****j****/thoracolumbalis ć-@śz ć ć:.
M, transversus-ęA-6 M, obliquus-im. abdorn.
W sbliquus-6 e*, *bdom.
M. rectusabdom i nis.
Clary.
%ex Wy+Wy A.
4:Ą-1 V 4 Y*.
Epi mer.
Ram, posrerior Ram, anterior.
gr-, yąma c 888 ł.
gr-, yąma c 88@Z 4 ć.
Hipomer.
-Mięśnie trzewne.
1 Wy By\A 11141411 A 1+W\\.
V 1 V.
Grzbietowy m*ś*ekończyn*zu*n eDUĘSO 18 kończyn.
W późniejszym okresie rozwoju płodu wtórne przesunięcia całych gPP'mięśniowych i poszczególnych mięśni, szczególnie w obrębie mJ@Ą, obręczy kończyny górnej i obręczy kończyny dolnej, zacierają pow 6+'szy układ odpowiadający pierwotnej metamerii. Z powyższego widzimy, że nie tylko cała mięśniówka tułowia, le 4 prawdopodobnie i kończyn powstaje z miotomów:nazywamy ją nWł mówką somatyczną w przeciwieństwie do mięśniówki trzewnej.M. rectus let.
*, recrus su*.
ją, obliquus sup.
M. rectus rned. . cM, obliquus im.
-. Mm, nadgnykowe-.
łŻięśOleesńczyny górnej.
dolnej.
Mm, podgnykowe*m. ram*Mm, przednie(przedos i owej Mm, tylne(za osi owco M. rectus ebdom.M. quedricepsfemons ę(przedosiowelMm, tylne(z aos i owej.gywy yw-4.
Mm, twarzy.
M. rectus im.
I ł.
Mm, żuchwy.
Ę:-8.
WCgO.
Mm, potyliczne.
Mm, podpnyliczneM stylopheryngeusM, sternocleidomestoideusM, trapeziusM, cricotmroideusM, dehoideusMm, wewnętrzne krtani-M. latssimus dom Mm klatki piersiowej Kolumna mięśni g rzbietowychM, quedrnus lumborumWm, brzucha-M. psoas.Mm, pośladkowe Tylna grupa mięśni uda.
Ryc.
430. Schemat rozmieszczenia grup mięśniowych zarodka w 3 miesiącu życia płodo.Mięśnie trzewne Mięśnie głowy.
Rozwój mięśni głowy jest stosunkowo złożony.
Większość ich różnicuje się nie z miotomów, lecz z mezenchymy. Tylko część Web elementów jest związana swym pochodzeniem z głowowymi miołomamiokolicy potylicznej i unerwiona przez czaszkowe nerwy XII i XI, odpowiadające tym somitom. Do powyższej grupy zaliczamy mię@iejęzyka unerwione przez nerw czaszkowy XII(podjęzykowy)oraz mięsień czworoboczny i mostkowo-obojczykowa-sutkowy unerwiony Przez nerw XI(nerw dodatkowy)Odrębną grupę stanowią mięśnie różnicujące się z mezenchymy wyletniającej łuki skrzelowe, położone w bocznych ścianach głowowego Wcinka przewodu pokarmowego(s. lló). W odróżnieniu od mięśni soPaWcznychnazywamy je mięśniami trzewnymi. Mięśnie prążkowane Powstające z mezenchymy łuków skrzelowych są unerwione przez ner 86 odpowiednich łuków skrzelowych. Mioblasty przynależne do I(żuśhwowego)łuku skrzelowego utworzą następnie mięśnie unerwione.


Mm, nerwu językowo-gardłowego w III łuku skrzelowym(constr, pharyng, sup I.boblłczny IV'ą.
Miotań szyjny te(.
m*s*oboic*su**m. czw*r*b*cz ny.
Zwój szyjny VII.
N, vegoeccessorius, .
-obojczykowa-sutkowy.
M. mostkowo.
gałąź nerwu XI.
Mm, gardła i krtani.
Mm, nerwu twarzowego w Ił łuku skrzelowym i I.
4 ł**-y ró.
by 84%W(.
'Przepona.
Nerw przeponowy.
W/.
gałki oczrełMa, nerwu o*oru*h*.
M. skośny górny gałki ocznej.
Mm, żucia w I łuku skrzelowym.
Nerw podjęzykowy'i zawiązek mięśni języka s Gałąź zstępująca n. XII.i mięśnie przednie szyi.
Ryc.
431. Zawiązki mięśni głowy u zarodka ludzkiego'długości 7 run.Barwy jak na ryc.
430. Cyfry rzymskie oznaczają nerwy czaszkowe.
Cyfry arabskie-gałęzie nerwu trójdzielnego(V).
Modyfikacja, wg Lewisa.
M. prosty boczny gałki ocznej.
M. skośny górny gałki ocznej.
Mm, proste gałki ocznej dolny i górny.
Yc W żucia łuku 1 Mm, języka i nerwu XII Mm, przednie szyi i gałąź zstępująca n. T 8 przeponowy Przepona Byc.
432. Zawięzki mięśni głowy u zarodka ludzkiego długości li mm. Kolorem czerwonym oznaczono mioblasty związane z n. VII. Cyfry rzymskie oznaczają nerwy czaszkowe, cyfry arabskie-gałęzie nerwu trójdzielnego:Oj-zwój szyjny 1. Modyfikacja wg Lewisa.


przez włókna ruchowe trzeciej gałęzi nerwu trójdzielneęjprzede wszystkim mięśnie żwaczowe. W łuku li(gnykowjąyzawiązki mięśni unerwionych przez nerw twarzowy(WID, ząjĘgłównie mięśnie wyrazowe twarzy i głowy oraz mięsień szw(plmgsma). W łuku 111, zaopatrzonym przez nerw językowej(IX), różnicują się nuoblasty dla mięśniówki górnego odej-jIGoblasty TV, V i VI łuków skrzelowych, zaopatrzonych grzej nerwu błędnego(X), tworzą pozostałe części mięśniówki gąęnie krtani(ryc. 43 Oe 332).
Część mioblastów VI łuku ławą wowi XI i bierze prawdopodobnie udział w tworzeniu się zKmięśni czworobocznego i mostkowo-obojczykowa-sutkowegą*ku tych ostatnich z potylicznymi somitami wspominaliśmy Mięśnie oka stanowią odrębną grupę najbardziej do przodu łtą. Kształtuje się ona z elementów komórkowych mezenchywjących się w otoczeniu zakończeń nerwów czaszkowych:dkągo(Ul), bloczkowego(IV)i odwodzącego(VI). Rycina 431 pstan różnicowania się tych mięśni u zarodka długości 7 mm, wem III jest jeszcze związana jedna zwarta grupa mioblastózaś-gdy u zarodka długości li mm powyższa grupa miodzieliła się już na zawiązki poszczególnych mięśni, zajmując łożenie ostateczne. Metoda rozwojowa opiera się na embrionalnym pochodź uwzględniając równocześnie ich unerwienie. Odróżnia ona, zaznaczono, dwie wielkie grupy mięśni poprzecznie pr!złe jednej należą mięśnie pochodzące z mezenchymy łu 84 lowych(mięśnie trzewne), do drugiej-mięśnie po miotomów(mięśnie somatyczne). 1.
jyjęo-obojczykowa-sutkowy Oba te mięśnie rozwijają się ze ją, -ąj zawiązku unerwionego przez nerw dodatkowy(XI), Zawiągąje swej wędrówce w kierunku grzbietu i obręczy kończyny j jjtesza się silcie z rnaleriałem mięśniowym pochodzącym z soj(ylicznych unerwionych przez szyjne nerwy rdzeniowe. z jąjwomów powstają mięśnie tułowia, szyi i kończyn.
Wszystkie jjeewione przez nerwy rdzeniowe.
Podobnie do podziału miotojjązawiązki migśoJOWKi grzbietowej i brzusznej, również nerw jęy dzieli się na gałąź grzbietową i brzuszną(ryc. 428, 429), w gończyn powstające z mięśniówki brzusznej tułowia, są więc ąąe przez gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych. O ile mięśnie ą ąą ogół zachowują swoje pierwotne położenie(właściwe mięśytetu, klatki piersiowej, brzucha), o tyle szereg zawiązków częęwhmięśni kończyn wędruje w kierunku tułowia i zachowując ąe zawsze swoje unerwienie przykrywa mięśnie właściwe. Na pod unerwienia możemy odróżnić mięśnie właściwe(autochtoniczmięśni, które przewędrowały. Ten stosunek mięśnia do nerwu ażany za najbardziej "konserwatywny"w całym ustroju. nie, które powstały z miotomów, dzielimy więc na dwie grupy i 429 g 1)pochodne grzbietowej mięśniówki tułowia, unerwione gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych:są to właściwe mięśnie tu:2)pochodne brzusznej mięśniówki tułowia unerwione przez brzuszne nerwów rdzeniowych:są to pozostałe mięśnie tułoięśnieszyi, przepona, mięśnie kończyn, mięśnie języka oraz dna PYościowa metoda klasyfikacji mięśni, stosowana już przez We, łączy w oddzielne grupy mięśnie działające na każdy poszczetaw. a topograficzna dzieli mięśnie w zależności od ich położenia w do kośćca:np. mięśnie otaczające kość udową stanowią od krupę, mięśnie położone do przodu od kręgosłupa w odcinku tworzą grupę mięśni szyi itp. Względy dydaktyczne przemasłosowaniemtej ostatniej metody, choć pod względem nauko Wpuje ona poprzednim. Omawiać je więc będziemy według**a, dzieląc je na siedem grup:mięśnie grzbietu, mięśnie klatki FI, mięśnie brzucha, mięśnie szyi, mięśnie głowy, mięśnie końpśóej, mięśnie kończyny dolnej.mąśwn cazwrruł 9 W'@ące się budową i pochodzeniem.
W głębi znajduję się wła@8 grzbietu, rozcigające się obustronnie wzdłuż linii poS 99 kości krzyżowej do potylicy. Na niej spoczywają mięśnie 8 Ę 6@e do kończyny górnej:w większości są one silnie rozwiśłPówaJa całą powierzchnię grzbietową tułowia aż do grze.


Ta powierzchowna grupa składa się z@ięśni szeęjkich, biegnących przeważnie, choć nie wyłącznie, do obręczy końezęągórnej i kości ramiennej:grupa głęboka natomiast zawiera migaj wysmukłe, przebiegające podłużnie. Pierwsze powstały z mięśnióięjbrzusznej i przewędrowały na grzbiet:są one unerwione przez gałęzjąbrzuszne nerwów rdzeniowych w przeciwieństwie do grupy głęboktąwłaściwych mięśni grzbietu, unerwionych przez gałęzie grzbietoęą nerwów rdzeniowych.Powierzchowne mięśnie grzbietu Grupa powierzchownych mięśni grzbietu dzieli się na dwie podgrg. py:na mięśnie k o I c o w o-r amie nne(mm, spinohumerd(esS, zdążą łące do kończyny górnej i układające się w dwie warstwy(mm, czworo-boczny, najszerszy grzbietu, równoległoboczny, dźwigacz łopatki), i na mięśnie kole owo-żebrowe(mm, spmocostd(es'), do których należą mm, zębate tylne:stanowią one trzecią z kolei warstwę mięśni po-wierzchownych. Jest on położony w okolicy karku i górnej części grzbietu, najbardziej powierzchownie ze wszystkich mięśni tej okolicy(ryc. 433).
Przyc z epy.
M. czworoboczny ro zp o c zyn a s je włóknami ścięgnistymi:1)na przyśrodkowej części kresy karkowej górnej i guzowalsści potylicznej zewnętrznej kości potylicznej, 2)na więzadle karlwwym, 3)na wyrostkach kolezystych siódmego kręgu szyjnego i wszysękich kręgów piersiowych oraz na odpowiednich częściach więza 84 nadkolcowego. Wąskie ścięgno początkowe poszerza się w trzech miejscach. Górne poszerzenie znajduje się w obrębie guzowatości potyUcB'net zewnętrznej i nieraz sięga w kierunku bocznym do przyczepo śW'gna m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego, z którym się zrasta. PoszPBrżenie środkowe ścięgna początkowego leży na poziomie siódmego 884 gu szyjnego i dwóch górnych piersiowych:obustronnie ma ono kszPĘdużego ścięgnistego rombu i podczas skurczu mięśnia na osobie żyóWjest widoczne poprzez skórę w postaci wyraźnego zagłębienia. Również i to miejsce wyraźnie zazW'cza się na osobie żywej podczas skurczu mięśnia(ryć. 435).
Włókna górne mięśnia biegną skośnie ku dołowi i do boku(pers 496 czndens m. trdpeziP)i przy czeą i a j ą się do końca barkowego oDPl'.ąęka:środkowa część mięśnia, rozpoczynająca się na górnych kręgach ąersiowych, kieruje się poprzecznie(pers trmsrersa m. trdpezii)j przyczepia się do wyrostka barkowego i do grzebienia łopatki:ąjąkna dolne(pers dscendens m. trdpeziP)biegną skośnie ku górze j w kierunku'bocznym, przechodzą nad trójkątnym początkiem grzejąeniałopatki(rigomm spince)i kończą się płaskim, trójkątnym g-tęgnem na części przyśrodkowej brzegu górnego grzebienia:ścięgno ja zaznacza się poprzez skórę. g z y n n o ś ć. .
Działanie poszczególnych części m. czworobocznego na jtręcz kończyny górnej jest różne. Część górna(pers descendens)jęwiga staw ramienny ku górze do 10 cm:w ruchu tym jest ona wspoąaganaprzez dźwigacz łopatki i m. równoległoboczny:jest to ruch wykonywany np. w geście powątpiewania(, wzruszanie ramionami). azęść ta dźwiga również ciężary na stawie ramiennym.
Przy ustalonym ętawie ramiennym część górna zgina głowę ku tyłowi. Część środkowa jpars trmsrersc)zbliża łopatkę do kręgosłupa. Część dolna(pers dseendens)opuszcza staw ramienny, lub też przy ustalonej obręczy kończyny górnej unosi tułów ku górze. Górne i dolne części wspólnie obracają łopatkę w ten sposób, że kąt górny zbliża się do kręgosłupa, dolny przesuwa się do przodu i bocznic, a panewka stawowa kieruje się ku górze. Dzięki temu ramię może być uniesione ponad poziom.
Cały mięsień cofa staw ramienny, zbliża łopatkę do kręgosłupa i przyciska ją do klatki piersiowej. Działanie całego mięśnia jest wypadkową czynności jego poszczególnych części. Przeważa składnik unoszący obręcz nad opuszczającym:również składnik obrotowy silnie się zaznacza. W przypadku porażenia m. czworobocznego chory staw ramienny jest opuszczony i położony nieco do przodu, a brzeg przyśrodkowy łopatki ustawiony skośnie od góry ku dołowi i do wewnątrz. T o p o g r a f i a.
Przyczep do kości potylicznej jest przebity przez nerw potyliczny wlekły i przez tętnicę potyliczną. Część zstępująca mięśnia obejmuje śrubowało mm, półkolBwygłowy, płatowaty i dźwigacz łopatki:gruby przedni brzeg tej części jest skierowany 99 przodu i tworzy tylną granicę trójkąta bocznego szyi. Część poprzeczna jest najgrub.
94 i najsilniejszą częścią mięśnia.
Pokrywa ona mm, równoległoboczne, m. zębaty Winy*8966 i m. nadgrzebieniowy. Część wstępująca przykrywa część górną m. najszerszego BP'ietu. U praworęcznych sięga ona często niżej po stronie prawej niż po stronie lewej, @We dochodzi nieraz tylko do wyrostka kolczystego jedenastego, lub nawet dziesiątego, ł 929 piersiowego. U leworęcznych stwierdzamy stosunki odwrotne.
VBaczynienie:t. poprzeczna szyi i t. nadłopatkowa od t. podobojczykowej:poza 999 Zalążki grzbietowe 11, międzyżebrowych tylnych i t. potyliczna, gałąź t. szyjnej zew****znej 98 e r w i e n i e:m. czworoboczny, tak sanno jak m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy 99 P 94 wójne unerwienie przez gałąź zewnętrzną n. dodatkowego(XI), a poza Ęrn przez 884 zki splotu szyJne 29 WieaJŻFI e 1 ki m a z i o we. Jedna kaletka maziowa znajduje się pod skórą na wyrostku koi? Fk 8 n siódmego kręgu szyjnego, druga między początkiem grzebienia łopatki a ścieg 894 części wstępującej mięśnia. H 981 a ny.
Odmiany m. czworobocznego są liczne, wymieniamy tylko niektóre z nich. 9 PeMia mięśnia jest objawem bardzo częstym, mięsień prawy jest przeważnie silniej**ł Większy od lewego(p. wyżej). Przyczep początkowy do potylicy może być bardzo ŻPśerzony jak to występuje np. u gibbona. Początek części wstępującej może sięgać Ku.


dołowi tylko do ósmego kręgu piersiowego(Z%), a nawet do siódmego(I%), lub t@pować aż do pierwszego lędźwiowego(2%8. Zmienność przyczepo końcowego ąąęyprzeważnie części obojczykowej. Może ona być silnie zredukowana, lub nawet weąjwystępować. Częściej jednak stwierdza się jej poszerzenie, które może sięgać aż ąą Qczepu m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego:wtedy przestrzeń między tymi wyg mami ogranicza się do wąskiej szczeliny. Czasami występują nadliczbowe pąejjprzednim brzegu części górnej(fasciculi cleidooccipita(esS:mogą one łączyć się z ej obojczykową m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego. Pęczki te często nie dosięęąąszkl, lecz przyczepiają się do wyrostków poprzecznych pierwszych kręgów śęąj(zwykle do kręgu szczytowego(m. c(eidodNmtcusS. Powyższe formy wskazują ąą'%m. czworoboczny, m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy i pęczki obojczykowa-pąęustanowią części pierwotnie wspólnej masy mięśniowej. Jeżeli mięśnie są atletyczń(ewinietę, m. czworoboczny może występować dwuwarstwowa Czasami zdarzają sliczbowe mięśnie pod m. czworobocznym(m. submqeziusć). Znany jest przypąąągktórym m. czworoboczny był unerwiony tylko przez splot szyjny, podczas gdy ą, ąkawy zaopatrywał wyłącznie m, mostkowo-obojczykowa-sutkowy. M. najszerszy grzbietu(m. ldhssimus dorsi)jest położony w ds okolicy grzbietu i bocznej-klatki piersiowej:jest cienki i płaski m. czworoboczny. Ma on największą powierzchnię ze wszystkich ni:ustępują mu m. czworoboczny i m. skośny zewnętrzny brzuz kolei największe po nim. Kształtem odpowiada mniej więcej trój łowi, którego podstawa jest skierowana ku kręgosłupowi, wierzch zaś do dołu pachowego. Przyczepy.
M. najszerszy grzbietu rozpoczyna się:1)na rostkach kolezystych sześciu dolnych kręgów piersiowych, pięciu gów lędźwiowych i na grzebieniu krzyżowym pośrodkowym(pers tebrdhs m. ldtissimi dorsP), do których przyczepia się płaskim i szłkim ścięgnem, stanowiącym blaszkę tylną albo powierzchowną pwięzi piersiowa-lędźwiowe j(fscia thordcolumbdlis):2)na net trzeciej części wargi zewnętrznej grzebienia biodrowego(pers cd m. lmissimi dorsP), wreszcie 3)przybiera trzy lub cztery pwłókien odchodzące od powierzchni zewnętrznej dziewiątego lub siątego, jedenastego i dwunastego żebra(pers costalis m. lmissimfsP), które wchodzą między pasma m. skośnego zewnętrznego brzuNieznaczna część mięśnia rozpoczyna się często również 4)na dola kącie łopatki(pers scqpularis m. latissimi dorsP)przy przyczgm, obłego większego. Od tej długiej linii przyczepo początkowego poszczególne p 4 włókien m. najszerszego grzbietu biegną silnie zbieżnie w kle dołu pachowego:pęczki górne bardziej poprzecznie, dolne stro@9 górze. Dochodzą one do m. obłego większego, owijają się dokoła 4 przesuwając się z jego powierzchni tylnej na przednią, i przecho@spłaszczone czworokątne ścięgno. Ścięgno to przyczepia sl 4 grzebienia guzka mniejszego kości ramiennej do przodu od m oP 8 większego. Czynność:Przy ustalonym kręgosłapie m. najszerszy grzełopuszcza podniesione ramię, przywodzi je do tyłu i obraca 49? Dzwonkowski I.
, Polia Morph.
(Warsz)Vol.
VI.
1935/36.
652.
Acrom ton Seria scąmwre.
M. delto-ideus.
tnceps brachii'.
M. obliquus externuscodom i nit Trigonum lum berę(m. obliquus internusabdorn.1. Crista Taca.
M. gluteus medius.
M, sternocleido-mastoideusM, spleniuscawtsM, levator scąoulee.Proc. spinosus'yert, cerwc.
VII W%-M. trapezius.
A'infraspinetate A jy M. rhomboideus 77 ĘO 6 X-M. teres major te.Proc. spinosusyert, thorac.
XII M, latissirnus 76%.
-lumbelis(lamina 9, superficialis).
j W. glureus.
OWXOO US.
Ryc.
433. Powierzchowne mięśnie grzbietu:strona lewa widziana od tyłu.


wnątrz.
W ruchu tym ręka zbliża się do pośladków(Wesaliusz ąmu nazwę aniscdlptor). Mięsień ten współpracuje z m. pieręjjwiększym przy opuszczaniu wysoko podniesionego ramienią jag, przy podciąganiu się na drążku. Przy ustalonych ramionach ją obu stron działają jako dźwigacze dolnych żeber, a więc jako poją cze mięśnie wdechowe. W przeciwieństwie do tego brzeg boeję najszerszego staje się twardy podczas kaszlu, a więc podczas woj.M. dełtoideus.
M. supraspinatus.
Acromiori--.
M. teres major'.
n*ereostales.
Costa XII--.
M. obliquuse*us*a bdominis.
M. levatorscmulreyert, cery.
VII rńom-oj ideus minor ł M. rbombo-ę'met mor faseta.
Proruberentaoccipitalis cd.
M. semispinalis capitisM spleniusc*pi*is e*QTMłClS.
M. serratus*e*ior.
gs jgyy, iumss.
Y supertcielis).
Ryc.
+34. Głębsza warstwa powierzchownych mięśni grzbietu:sto 8 na lewa widziana od tyłu.jjjeiskając bocznic na żebra przy ustalonym stawie ramiennym. Kliniwyśeinazywają go mięśniem kaszlu, pa p a gr a f i a. M. najszerszy grzbietu, podobnie jak m. czworoboczny, leży pod skórą j jąje się wyraźnie prześledzić na osobie żywej. Tylko górna część mięśnia jest przykryta ąjjąym odcinkiem m. czworobocznego. W swym długim przebiegu znajduje się on w jyzech okolicach:lędźwiowej, piersiowej bocznej i pachowej, przykrywając m. zębąty iyjąęąąmy żebra i mm, międzyżebrowe. Poza tym zachodzi on zazwyczaj na dolny kąt jjjątki dzięki czemu przytwierdza ją do klatki piersiowej. Tylną stronę ścięgna przyczeąukońcowego krzyżuje głowa długa n trójgłowego ramienia. Jest ona z nim połączona Qtwym pasmem włóknistym, będącym pozostałością mięśnia(m. lmissimocondgloideusj gąlej). M. najszerszy grzbietu wraz z m. obłym większym ogranicza jamę pachową od jęgu i wytwarza fałd pachowy tylny(wica caillms posterior). pyąj kąt lędźwiowy Origonum lumbdre').
Między brzegiem tylnym m. skośnego zewnętrznego brzucha, brzegiem przeQJm m. najszerszego grzbietu i grzbietem biodroąymmniej więcej w trzech czwartych przypadków znajduje się trójkątna przestrzeń, gtórej dno jest utworzone przez m. skośny wewnętrzny brzucha. Trójkąt ten nosi nazwę trójkąta lędźwiowego(p. dalej).
Un a czyni e nie:t. piersiowa-grzbietowa od t. podłopatkowej(z t. pachowej):poza tym drobne gałązki U, międzyżebrowych i obu 11, okalających ramię(od t. pachowej). U n e rw i e n i e:n. piersiowa-grzbietowy(O:W.
Ka I e tka m a z i o w a(bursa subtendmed m. lmissimi gorsi)znajduje się tuż przy kości ramiennej między przyczepami m. najszerszego grzbietu i m. obłego większego. Czasami druga kaletka maziowa jest położona między mięśniem a dolnym kątem łopatki. O dmi any.
Przyczepy m. najszerszego grzbietu wykazują znaczną zmienność. Przyczep kręgosłupowy może sięgać ku górze do wyrostka kolczystego piątego lub czwartego, kręgu piersiowego, albo też może zaczynać się dopiero na pierwszym kręgu lędźwiowym. Początek na grzebieniu biodrowym nieraz przedłuża się znacznie do przodu, sięgając do m. skośnego zewnętrznego brzucha, tak że trójkąt lędźwiowy nie występuje-stosunki, jakie z reguły panują u gibbona i szympansa. Przyczep biodrowy może być również silnie ograniczony, lub nawet może zupełnie nie występować. Liczba przyczepów żebrowych*może wzrastać do pięciu(od ósmego do dwunastego żebra), jak to widzimy przeważnie u małp, lub też ograniczać się do dwóch(do dziesiątego i jedenastego żebra). Ścięgno m. najszerszego grzbietu może się zlewać ze ścięgnem m. obłego większego. Z dodatkowych pasm mięśniowych wspomnieć należy przede wszystkim o tzw. mięśniowym łuku p a c h owym(L a n g er a). Jest to spłaszczony pęczek mięśniowy, 7-10 cm długo 4@i 0, 5-2 cm szerokości, który biegnie zazwyczaj od ścięgna końcowego mięśnia najszerszego grzbietu do ścięgna końcowego m. piersiowego większego. Pęczek ten, który Wstępuje w 5-P%, przypadków, krzyżuje od przodu powrózek naczyniowa-nerwowy i**pachowej i m. krucza-ramienny. Przypuszczalnie jest on pozostałością mięśniówki Błórnej, silnie rozwiniętej u wielu ssaków, do której dołączyły się pasma m. najszerszego. . śzbietu(p dalej). Inny pęczek dodatkowy(m. dorsoepitrochlearis:s. latissimocondg(o@eus's. enconeus minns)występuje nieco rzadziej od poprzedniego:odchodzi on od ś 9:gna@najszerszego grzbietu i przyczepia się do powięzi ramienia lub do m. lrójgłoóego, lub Jeż do kości ramiennej. Występuje on stale u ssaków, także u małp człekołBztałtnych.J@ownoległoboczny(m. rhomboideus)jest mięsniem szerokim, '9 woroł 4@ym i cienkim, o przeważnie równoległym przebiegu włó*en, je 4 on położony w dolnej części karku i górnej części grzbietu. Przyczepy, początek mięśnia przyczepia się cienką blaszką g 9.655.


M. biceps żvacw\Środkowe pole ścięgna*, *bocznegoPmdesoendens m. *pez**.Dolny kąt łopatki Dolne pole ścięgna Ot.
CZWO(Obocznego.
M. dehoieusM, tricepsN, teres 778)0/Górny brzeg*.
*g*b*uFars escendens m, trapezii.
Ryc.
435. Grzbiet silnie umięśnionego mężczyzny przy podniesionych ramionach.kolcowego i wyrostków kolczystych czterech górnych kręgów pic wych. Stąd włókna kierują się skośnie ku dołowi i bocznic:stopni mięsień staje się znacznie grubszy i przyczepia się do brzegu pśrodkowego łopatki poczynając od grzebienia(od mgonum spindejdodolnego kąta. Włókna górne przyczepiają się bezpośrednio do kdolne natomiast-do łuku ścięgnistego biegnącego równolegle brzegu przyśrodkowego łopatki i łączącego się z nim silnie u swych końców, luźno zaś w części środkowej. W większości przypadków między pęczkami szyjnymi i grzbietami m. równoległobocznego znajduje się nieznaczna szczelinowata pstrzeń, przez którą przebiegają naczynia dzielące mięsień na dwie równe części:górną-m. równoległoboczny mniejsz*rhomboideus minor)i dolną-m. równoległoboczny wigł 4(m. rhomboideus majom. Czynność.
M. równoległoboczny pociąga łopatkę w kle przyśrodkowym i ku górze, a wskutek skośnego przebiegu wł@zwłaszcza dolny kąt łopatki przesuwa przyśrodkowo i ku górze:@batyprzedni i m. czworoboczny działają pod tym względem antaZPstycznie, pociągając kąt dolny do przodu oraz w kierunku p+4 łWszystkie trzy mięśnie przyciskają łopatkę, zwłaszcza jej brzeg Pśrodkowy, do klatki piersiowej. U osób ze słabo rozwiniętymi ml@mi lub jeżeli mięśnie te są porażone, brzeg przyśrodkowy łoPFskrzydłowato odstaje od klatki piersiowej(scapula almP):bu 86 taką widzimy nieraz w typie gruźliczym klatki piersiowej.ej p o gr a fi a.
M. równoległoboczry wraz z następnym-dźwigaczem łopatki stanoąęugą, głębszą warstwę położonych na grzbiecie mięśni kończyn. Jest on przykryty?%yę m. czworobocznym, u dołu nieznacznie m. najszerszym grzbietu. Sarn on przykry:, g 7 jw. zębaW 116 góoy, w płatowaty, długie mm, grzbietu, żebra i mm, międzyżebro'. . yierunek włókien m. równoległobocznego stanowi przedłużenie kierunku włókien g yąątego przedniego, zwłaszcza jego dolnej, wstępującej części. Brzeg przyśrodkowyĆ yłki, do którego przyczepia się również m. zębaty przedni, jest więc jak gdyby smugą j%-mą między obu Wmi antagonistycznie działającymi mięśniami. grą a czynienie:gałąź głęboka t. poprzecznej szyi(od t. podobojczykowej)i gałązki g*i*dzyżebrowych tylnych. gfj er w i e n i e n. grzbietowy łopaGi(G. e-Jgąmtany.
Początek m. równoległobocznego może się przedłużać ku górze do wysoęgeiwyrostka kotczystego czwartego kręgu szyjnego, lub też cofać się do siódmego krętfdołu początek może sięgać tylko do wyrostka kolczystego trzeciego kręgu piersioQąolub przedłużać się do piątego, a nawet do szóstego, granicząc wtedy z m. najszer(ąŃ grzbietu. Dodatkowe pasma mięśniowe m. równoległobocznego mogą łączyć się j jw. najszerszym grzbietu, m. obłym większym, m. zębatym tylnym górnym i dźwigaj-gem łopatki. Rzadką odmianę stanowi tzw. m. po tyli czn o-łopatkowy(m. occipijj:eapularis's. rhomboidets cdpitis S. Jest to spłaszczone pasmo szerokości nie przekra*eząjącej 2 cna, które rozpoczyna się na kości potylicznej między przyczepami m. czworo'tocznego i m. po(kolcowego głowy:biegnie ku dołowi i w bok, przykryte m. czworobocząym, i przyczepia się na brzegu przyśrodkowym łopatki na poziomie grzebienia, do tyłu ad m. równoległobocznego mniejszego. Mięsień ten występuje normalnie u wielu ssaków.
U'człowieka rozpoczyna się czasem na kręgu szczytowym lub obrotowym. Dźwigacz łopatki(m. leomor scdpulce)ma kształt wydłużonego trójkąta:jest on położony na bocznej powierzchni szyi między górnym kątem łopatki a górną połową kręgu szyjnego. Przyczepy.
Rozpoczyna się on zwykle czterema wiązkami na guzkach tylnych wyrostków poprzecznych pierwszego do czwartego ęgu szyjnego. Wiązki te, z których pierwsza jest najsilniejsza, biegną ównolegle ku dołowi, do tyłu oraz bocznic i przyczepiaj ą się na górnym odcinku brzegu przyśrodkowego łopatki, począwszy od kąta kornego aż do tró j kąta grzebienia(trigonum spince). Czynność.
Dźwigacz łopatki współpracuje z górną częścią m. śzworobocznego, pociągając łopatkę ku górze i przyśrodkowo. Poza B'm obraca ją w ten sposób, że dolny kąt kieruje się przyśrodkowo, 9 óyrostek barkowy bocznic, tak samo jak m. równoległoboczny. Przy 9@alonej obręczy kończyny górnej działając jednostronnie zgina krę****upw odcinku szyjnym ku bokowi, obustronnie-ku tyłowi. Ż 9 p ogra fi a.
Dźwigacz łopatki jest przykryty m. mostkowo-obojczykowa-sutko**, m. czworobocznym i skórą. Wytwarza on dno części górnej trójkąta bocznego szyi 898 aj może być widoczny na żywej osobie. Na nim leży nerw dodatkowy.
Od przodu P'Biegają do niego mm, pochyłe P 8 a czynienie:t. szyjna wstępująca, t. kręgowa, t. poprzeczna szyi(wszystkie od 8 Podobaj czykowej 198 er w i en i e:n. grzbietowy łopatki(G. . -)i gałązłJ sploJu szyjnego ją, jJH 9 wi a ny. Zwiększenie liczby przyczepny początkowych jest rzadsze od zmniejszę 299 oęczy ono w zasadzie pasm dolnych. Najbardziej stałe są dwa górne przyczepy.
We są bardzo rzadkie przypadki, kiedy początek sięgał do siódmego kręgu szyjnego, 9 F 8 et do pierwszego piersiowego. Dodatkowy przyczep początkowy może odchodzić'Petelsk a A. , Pamiętnik Zjazdy Tow. mat.
Folia Morph.
(Warsz), 1952.


od wyrostka sutkowatego na czaszce Dodatkowe pasma@l@@owe 96 sJępują nice. -przedniej i tylnej stronie mięśnia:biegną one od dźwigacza do mm, pochyłych ąęąym, równoległobocznego i do m. zębatego przedniego Odmiany te, jak również uj-nie, wskazują na wspólne pochodzenie tych mięśni.Mięśnie kolcowa-żebrowe 5 Gn, zębate tylne(mm, serrmi posteriores)są to mięśnie niewiegjczworokątne, bardzo cienkie. U człowieka są one słabo rozwhjąi wykazują wyraźnie szczątkowy charakter. Odróżniamy m. zębaty ęXny górny i tylny dolny.
M. z ęb a ty tylny górny(m. serrmus posterior superior)jest pąężony w górnej części grzbietu i przykryty m. równoległobocząR o z p o c z yn a s je on płaskim, cienkim, szerokim ścięgnem od do części więzadła karkowego i od wyrostków kolczystych szóstego i si mego kręgu szyjnego oraz pierwszego i drugiego kręgu piersiowegWłókna biegną równolegle i skośnie w kierunku bocznym oraz ku łowi i przyc z ep i a j ą s i ę czterema pasmami mięśniowymi do brze górnego i do powierzchni zewnętrznej drugiego do piątego żebra. M. zębaty tylny dolny(m. serrmus posterior interior)leży dolnej części grzbietu, przykryty m. najszerszym grzbietu i częścioym, czworobocznym. Rozpoczyna się on od blaszki tylnej pawi piersiowa-lędźwiowej na wysokości dziesiątego do dwunastego krę piersiowego i pierwszego-drugiego kręgu lędźwiowego. Włókna hi gną równolegle i skośnie w kierunku bocznym oraz ku górze i prz*czepiaj ą się czterema pasmami mięśniowymi na brzegu dom dziewiątego do dwunastego żebra. Czynność.
M. zębaty tylny górny, dźwiga żebra-jest mięśni wdechowym, dolny opuszcza je i kieruje ku bokom, kurczy się pode wydechu. Unaczynie nie i unerwienie obu mięśni zębatych tylnych pochodzi od odpodnień gałązek tętnic i nerwów międzyżebrowych(I-IV i IX-T. Od mi a ny.
Oba mm, zębate tylne, jako mięśnie uwstecznione, wykazują dn%z@@ność swych pczyczepów, których liczba może się zwiększać i zmniejszać bardzo zna Pochodzenie obu mięśni nie jest wyjaśnione. Według jednego poglądu oba mieście chodzą z jednej wspólnej warstwy, która odpowiadałaby mm, międzyżebrowym ze trznym. Według drugiego tylko m. zębaty tylny górny odpowiadałby mm, międzyżeewym zewnętrznym, natomiast dolny stanowiłby warstwę głębszą i odpowiadał@@dzyżebrowym wewnętrznym. *Głębokie mięśnie grzbietu Uwagi ogólne Grupa głębokich mięśni grzbietu stanowi przeważnie, choć nie 8)8 cznie, właściwe mięśnie grzb i e tu, unerwione przez gałęzie ne nerwów rdzeniowych. Sięga ona od miednicy do czaszki i prze 9.
w bruździe po obu stronach wyrostków kolczystych, którą zamyka siląąblaszka łącznotkankowa powięzi piersiowa-lędźwiowej(p. dalej)ąętwarzaj ąc kanał kostna-włóknisty. Cała ta mięśniówka nosi również jązwę p r o s to wn i k a gr z b i e tu(erector spince). Pierwotnie(ryby, Qązy ogoniaste)jest ułożona ona metamerycznie między dwoma sąsiejjmukręgami. U człowieka ten pierwotny charakter jest zachowany ą najgłębszych warstwach mięśni w warstwach natomiast bardziej powierzchownych pasma mięśniowe stają się stopniowo coraz dłuższe przeskakując coraz większą liczbę kręgów. pasma mięśniowe mogą przebiegać prawie poprzecznie lub skośnie ął wyrostków poprzecznych do kolczystych i taki układ nazywamy układem poprzeczna-kolcowym(mm, trdnstersospind(es:ro***ores, multińdi, semispind(es). Inne pasma przybierają kierunek wytitniepodłużny i biegną albo od wyrostków kolczystych do kolczysłyeh, albo od poprzecznych do poprzecznych, mijając coraz większą liczbę kręgów:jest to układ międzykolcowy(mm, spindles et młerspinales)oraz międzyp oprze czny(m. sacrospinalis et mmn, młertrmstersmi). Układ poprzecznokolcowy i międzykolcowy stanowią razem pasmo przyśrodkowe, w przeciwieństwie do pasma boezneg o. Pasmo boczne jest utworzone przez mm, międzypoprzecznei wspólną masę m. krzyż owo-grzb i et owego(m. sdcrospmdhsS, który dzieli się na m. biodrowa-żebrowy i m. najdłuższy. Do pasma bocznego zaliczamy również mm, płatowate:są to jedyne mięśnie o przebiegu k o I c o w o-p o p r z e c z nym(m. spinotrmstersdlis). Pasmo boczne i przyśrodkowe stanowią razem wielką grupę:Dmięśni długich grzbietu, z której wyłączany 2)mięśnie krótkie grzbietu(mm, intertrmsuersdrii, rotdtores et mm, interspmcles)i 3)mięśnie podpotyliczne(mm, suboccipitdles), należące czy to do pasma przy środkowego, czy też do bocznego. Długie mięśnie grzbietu Mięśnie kolcowa-poprzeczne Jlm, płatowate(mm, splenii:spieniań s opatrunek), położone w 9 olicy karku pod m. czworobocznym i m. mostkowo-obojczykowa-suPowym:są to mięśnie płaskie, podłużne, niezbyt wąskie i grube. Skła 9 aJ 4 się one z dwóch części:większej górnej, stanowiącej m. płatowatyB'9 wy, i mniejszej dolnej, która tworzy'm. płatowaty szyi(ryć. 434, 439), J 4 płatowaty głowy(m. splenius cdpitis).
Rozpoczyna się 98 Krótkim i płaskim ścięgnem na więzadle karkowym na wysokości Weciego do siódmego kręgu szyjnego oraz na wyrostkach kolczystychł@ęzadle nadkolcowym pierwszego i drugiego kręgu piersiowego. 9 W 4 włókna biegną nieco zbieżnie ku górze oraz do boku i kończą 4 ł:krótkim ścięgnem na wyrostku sutkowatym kości skroniowej i tuż erector trunci.


poniżej bocznej trzeciej części kresy karkowej górnej kości potylicznąąPrzyczep ten jest przykryty przyczepem m. mostkowo-obojczykową, sutkowego. M. płatowaty szyi(m. splenius cermcis)rozpoczyna się ąyprzedłużeniu poprzedniego krótkim, płaskim ścięgnem na wyrostkąejjkolczystych i więzadle nadkolcowym trzeciego do piątego kręgu piej. siowego i kończy się dwoma-trzema wiązkami na guzkach tył. nych wyrostków poprzecznych dwóch-trzech górnych kręgów szył. nych.
O z ynn o ś ć.
M. płatowaty głowy działając obustronnie zgina głową ku tyłowi, współpracując z m. czworobocznym i m. półkolcowym gty. wy.
Działając jednostronnie obraca twarz w tę samą stronę i nieco ku górze:w ruchu tym jest on mięsniem działającym przeciwnie do rą, mostkowo-obojczykowa-sutkowego i m. półkolcowego głowy. M. ptą.
towaty szyi zgina szyję do tyłu i obraca część górną szyi tak samo, jaĘczęść górna mięśnia obraca głowę. T o p o gr a fi a.
Do powierzchni tylnej mięśni płatowatych przylegają mm, mostkowo-obojczykowa-sutkowy i czworoboczny. U dołu są od ostatniego przedzielone m. zęba-tym tylnym górnym i m. równoległobocznym. Powierzchnia przednia mm, płatowatychprzylega do m. półkolcowego głowy i m. najdłuższego głowy i szyi. Brzeg boczny stylu się z dźwigaczem łopatki.
Brzeg przyśrodkowy obu mm, płatowatych głowy zakreśla szsroki trójkąt podstawą skierowany ku górze(trójkąt międżypłatowy), odpowiadający okolicy podpotylicznej. W świetle trójkąta są widoczne oba mm, półkolcowe głowy, gra-W i leW Oyc 4341. Unaezynienie:gałązki t. potylicznej(od t. szyjnej zewnętrznej), 11, poprzecznej szyi, kręgowej i głębokiej szyi(od t. podobojczykowej). Un e r w i en i e:gałęzie tylne nn, szyjnych(I-5).
O dmiany.
Znane są przypadki, bardzo nieliczne, w których oba run, płatowate nią występowały. Mm, płatowate głowy i szyi mogą być od siebie zupełnie oddzielone. O bna wiązka mięśniowa może odchodzić od brzegu przyśrodkowego m. płatowałegai przyczepiać się do kości potylicznej w okolicy guzowatości zewnętrznej. U małp obĆmm, płatowate głowy schodzą się i trójkąt międzypłatowy w ogóle nie występuje. Tr 6 j 84 k'ten jest właściwością wybitnie ludzką w związku z silniejszym rozwojem składow@obrotowej m. płatowatego głowy na niekorzyść składowej prostującej. Przyczep poezję kawy mięśnia może sięgać do drugiego kręgu szyjnego i zstępować do siódmego A 4 piersiowego. Mięsień krzyżowo-grzbietowy M. krzyżowo-grzbietowy(m. sdcrospmdlisS jest położony w b 98 dzie ograniczonej przez wyrostki kolczyste kręgów z jednej strony oówyrostki poprzeczne i żebra ze strony drugiej. Biegnie on z okoWkrzyżowej do okolicy karku, gdzie leży bocznic od układu poprzeczn-kolcowego. W okolicy lędźwiowej i grzbietowej jest przykryty po 88 złą piersiowa-lędźwiową, w okolicy szyjnej powięzią karku. Ta We podłużna masa mięśniowa i ścięgnista w różnych odcinkach grzbłePzmienia się wybitnie pod względem rozmiarów oraz budowy i wyłWĘdostosowuje się do krzywizn kręgosłupa. W obrębie lordozy lę 48 wet występuje ona w postaci trójkątnej, grubej masy mięśniowej, 88? Narkiewic z O.
, Pamiętnik Zjazdu Tow.
Anatom.
Polia Morph.
(Warsz), 18896.
M-obliquus*ern*s@QŻOłrŃ rY ig Qis@Wice-.
Proc-nistoidees.
M. loruissimus.
Gosze/6101, lhfgrcjęycjjcar 88:8\ćs.
, xę---Płotu(Brentia occipBalis ext.
8 M. semispirelis:ćąwiś.
fl 6 i 7 ćX Xyjyyy*e*, ce*.
*ss PkłPOQlSSłrriusBeBicisM, 888 ostalis W 91 Wcis.
*sping*WrcrM, longłssimusW 9 f 9 cig-M.
Owcostalis thoracis.
W.
Bwsostalis łurribgirtjryy.


M, interspinelisCT 9 ClSM, spleniuscąoitsM, splenius QTłClS.M.
Intel costalis im.
M. inter-cos***is e**.
M. rnuhińqus'M. multińcus'M. rotatorżrewsM, intertrenwer med, lum borum*.M. internalislumboóWWł.
M. rectus capitis*pos*, minor M. rectus capitis*, ma*M. obliquusc*pi*is sup. M. obliquus capits im.
M. semispinalis cąoitł.
M. semispinelis'thoracis et QTMICIS.
Mm, leveto*cos**/Wił.
M. obliquusextern u s''abdominisM, intertrenwer, fet, lurrborurri.M, rnultfdus.
M, sacrococcye'geus dorsalis.
Ryć.
437. Schemat głębokich mięśni grzbietu T.
yej brzeg boczny sięga mniej więcej do linii łopatkowej. W obrębie kigzygrzbietowej wypełnia bruzdę żebrowa-kręgową, w tej okolicy utworzoną przez płytki rowek między szeregiem wyrostków kolczysąęehi kątami żeber. W przejściu w lordozę szyi mięsień szybko się zmniejsza wytwarzając wąską, strzałkowa położoną taśmę, sięgającą ąż do wyrostka sutkowatego. W ten sposób pierwotnie wieloczłonowy jąńcuch mięśniowy, jaki występuje jeszcze u najniższych ssaków, u człowieka z jego pionową postawą przekształca się w jednolity i silny pros ławnik grzbietu(erector spince). W okolicy krzyżowej mięsień jest jeszcze wąski, ku dołowi nieco spiczasto zakończony i przeważnie ścięgnisty. Na osobie żywej ta ścięgnista płyta początkowa wyraźnie oddziela się od silnego brzuśca mięśniowego okolicy lędźwiowej. M. krzyżowo-grzbietowy r o z p o c zyn a si ę w głębi mięśniowa, na powierzchni zaś długimi ścięgnami od grzebienia biodrowego, więzadeł krzyżowo-biodrowych tylnych, od powierzchni grzbietowej kości krzyżowej i od wyrostków kolczystych kręgów lędźwiowych oraz dwóch-trzech dolnych kręgów piersiowych. Cała ta masa mięśniowa w okolicy lędźwiowej daje się ku górze rozdzielić na dwa pasma:m. biodrowa-żebrowy i m. naj dłuższy:pierwszy dochodzi do szyi, drugi sięga aż do głowy(ryć. 436, 437).
M. biodrowa-żebrowy(m. ihocostdis)stanowi część boczną m. krzyżowo-grzbietowego:przebiega on między żebrami lub ich homologicznymi odpowiednikami i dzieli się na część lędźwiową, część klatki piersiowej i część szyjną. M. biodrowa-żebrowy lędźwi(m. iliocostdlis lumborum)rozpoczyna się od wspólnej masy mięśniowej i przyczepia do kątów sześciu do dziewięciu dolnych żeber. M. biodrowa-żebrowy klatki piersiowej(m. iliocostdlisWordcis)biegnie w przedłużeniu poprzedniego. Otrzymuje on wzmacniające wiązki początkowe od kątów dwunastego do siódmego żebra przyśrodkowo od przyczepów m. biodrowa-żebrowego lędźwi i kończy się na kątach sześciu lub pięciu górnych żeber. M. biodrowa-żebrowy szyi(m. iliocostdlis cermcis)graniczy z przodu z m. pochyłym tylnym, bocznic i z tyłu z m. dźwigaczem łopa 9 i, przyśrodkowo zaś z m. najdłuższym szyi. Łączy się stale z częścią Bóżej wymienioną.
Otrzymuje on cztery do sześciu wzmacniających wiązek początkowych od kątów szóstego do trzeciego, a często nawet siódmego do drugiego żebra, i przyczepia się do guzków Bloych wyrostków poprzecznych szóstego-czwartego(trzeciego)Oęgu szyjnego. J 4 najdłuższy(m. longissimus)stanowi pasmo przyśrodkowe m. łęzyżowo-grzbietowego i przebiega w zasadzie między wyrostkami polrzecznymilub ich odpowiednikami. Jest on zbudowany bardziej 4 łomplikowanie od poprzedniego, ponieważ rozpada się na przyśrodł(wy i boczny szereg przyczepów końcowych:składa się on z trzech Pęści dachówkowato zachodzących na siebie:części klatki piersiowej, szyjnej i głowowej.


**bti*u*capÓSsuoenóóM, odiquuscaoitr imeror.
M. obliquus?
'g*us abdomi nis.
ryg*.
M. rectus capitisz post, rrilOO(M. rectus capits.
M. longissimus c*c*s.
M. semispinalis.
M. semispinelis*thoracis.
*m*or*c***tu*.
Ka, rnultifdus.
W, quadratus**um*rum.
@ci-Kat-Ba aieerie mzhietu li strona 18968 W.
M. najdłuższy klatki piersiowej(m. longissimus thoracis)yozpoczyna się ze wspólnej masy mięśniowej i od powierzchownej jgasy ścięgnistej m. krzyżowo-grzbietowego. Dodatkowe w i ą z k i p oezątkowebiegną od wyrostków poprzecznych dolnych sześciu esiedmiu kręgów piersiowych. Wi ą z ki koń c o w e boczne przyczepiają się do wyrostków poprzecznych kręgów lędźwiowych oraz do kątów dwunastego do drugiego żebra, przyśrodkowe-do wyrostków ąodatkowych kręgów lędźwiowych i do wyrostków poprzecznych wszystkich kręgów piersiowych. M. na j dłuższy szyi(m. longissimus cermcis), cienki i płaski, jest położony przyśrodkowo od m. biodrowa-żebrowego szyi i bocznic od m. najdłuższego głowy. Rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych górnych czterech do sześciu kręgów piersiowych i kończy na guzkach tylnych wyrostków poprzecznych piątego do drugiego kręgu sz*eg*. M. najdłuższy głowy(m. longissimus cdpitis)stanowi cienką blaszkę mięśniową przykrytą m. płatowatym:położony jest przyśrodkowood m. najdłuższego szyi i bocznic od m. półkolcowego głowy. Rozpoczyna się on na wyrostkach poprzecznych górnych kręgów piersiowych(trzeciego-pierwszego)i dolnych kręgów szyjnych(siódmego-trzeciego)i k o ń c z y s i ę płaskim ścięgnem na wyrostku sutkowatymkości skroniowej. Pod jego przyczepem leży tętnica potyliczna i brzusiec tylny m. dwubrzuścowego. O z ynn o ś ć.
M. biodrowa-żebrowy dzięki swym przyczepom do żeber działając jednocześnie silnie zgina kręgosłup w kierunku bocznym:m. najdłuższy wraz z m. biodrowa-żebrowym kurcząc się obustronnie działają przede wszystkim jako prostowniki tułowia lub jako zginacze tułowia do tyłu. M. najdłuższy głowy poza tym pociąga głowę ku tyłowi, zgina ją i pochyla w tę samą stronę. Statyczne zadanie m. krzyżowo-grzbietowego polega na utrzymaniu równowagi tułowia. Przy każdym kroku mięsień ten się napina.
M. krzyżowo-grzbietowy, jak wszystkie mięśnie gładkie, bierze udział nie tylko w ruchach kręgosłupa, lecz również w ruchach oddychania. Przy głębokim wdechu prostuje Kręgosłup.
Vn a c z yn i e n i e:część szyjna m. krzyżowo-grzbietowego jest unaczyniona przez gaWzki 11, potylicznej i szyjnej głębokiej, części dalsze przez gałązki grzbietowe 11, międzyżebrowych tylnych i lędźwiowych. Vnerw i e nie:obie części m. krzyżowo-grzbietowego są zaopatrzone przez gałązki Pyszne tylnych gałęzi nerwów rdzeniowych:m. biodrowa-żebrowy unerwiony jest przez 9 r:G. , m. najdłuższy przez Oj-La. 94 m i a ny.
Zmienność m. biodrowa-żebrowego polega na zwiększeniu lub zmniejszę Atu przyczepów początkowych i końcowych. Kolejność przyczepów żebrowych może być Póerwana przez wypadniecie jakiejś jednej wiązki. M. najdłuższy głowy może nie wystęP 9 wać.
Często ma on jedną lub dwie smugi ścięgniste.
Liczba wiązek początkowych@9 że być zmniejszona lub zwiększona. Czasami występuje dodatkowy pęczek, który rozPPBzynasię na wyrostkach poprzecznych kręgów O--Th-i przyczepia się do wyrostka P 95 rzecznego kręgu szczytowego, jak również do wyrostka sutkowatego kości skronioBej(m. trdnsuersus cermcis mmor).


M. spinalis cerwcis.
M. ilioeostelis ee*c*s.
M, iliocostalis Woracis.
M. longissimus rńoracis.
M. iliocostalis lumborum.
M. longlssimus.
M, longissimus ząits.
M. longissimus.
CTWCIS.
V 4488 ją UOiXpą:, .
sień ko*c*w*ę, -jawy(m. spmJs)należy do pasma przyśrodkowego długich ąę-ętietu:jest on bardzo cienki i przylega z prawa i z lewa bezjjdo wyrostków kolczystych. M. kolcowy biegnie od wyrastaj(czystych łuęgów niżej położonych do wyrostków kolczystychąę-eh wyżej i stanowi część główną układu międzykolcowego. ąwi ściśle zróżnicowany ani u swego początku, ani u swego końjjprzyczep początkowy łączy się z m. najdłuższym, przyczep jeż m. półkolistym i m. wielodzietnym. Składa się on z szeregu ąjeh z sobą metamerycznych mięśni i występuje przede wszystjkolicypiersiowej, słabiej w okolicy karkowej, w okolicy głowy tylko jako odmiana(ryc. 436, 431), gwcowy klatki piersiowej(m. spindlis thordcis)rozpoczyna wyrostkach kolczystych górnych kręgów lędźwiowych(trzecie pierwszego)oraz dolnych piersiowych(dwunastego do dziesiąte gończy na wyrostkach kolczystych ósmego do drugiego kręgu wego. Kręg dziewiąty przeważnie bywa ominięty.
ojcowy szyi(m. spindlis cemicis)rozp o czyn a się na wyrost ojczystych górnych kręgów piersiowych(drugiego i pierwszego)tych szyjnych(siódmego i szóstego), i k o ń czy się na wyrostkach słych czwartego do drugiego kręgu szyjnego. Kręg piąty zwykle jTZyCZCOU.
ojcowy głowy(m. spinclis ccpitis), występujący jako odmiana, czyna się na wyrostkach kolezystych górnych kręgów pierorazdolnych szyjnych i kończy się na kości potylicznej w guzowatości potylicznej zewnętrznej. nność m. kolcowego przy jednostronnym skurczu polega na kręgosłupa w kierunku bocznym:czynność obustronna wzmaiekręgosłupa ku tyłowi. 181 en i e:przyśrodkowe odgałęzienia gałęzi tylnych nerwów rdzenio 96 ch ą, yW? M. kolcowy klatki piersiowej może być zredukowany do trzech środka czepów, lub też sięgać aż do górnych brzegów szyjnych. Póó szyi poza zmiennością liczbową przyczepów czasami może nie występo.8 e poprzeczna-kolcowe mJśni poprzeczna-kolcowych tworzy silne podłużne pasmo Póe, cięgnące się od miednicy do czaszki:wypełnia ono bruzdę(.Bzeregiem wyrostków kolczystych i poprzecznych.
Pasmo Jote się do krzywizn kręgosłupa.
Włókna biegną od wyrostków Bh do kolezystyeh, na powierzchni bardziej stromo, w głębi 9 P 9@omo:w zależności od długości włókien i ich kierunku cały łeW@y na trzy warstwy. Warstwę powierzchowną tworzy m 86 warstwę środkową-wielodzietny i warstwę głęboką camce ryc, +w. 686888 Wcowy(m. semispmdlis)składa się z włókien przebiegają.RRN.


cych najbardziej stromo, które przeskakują więcej niż czKęy(zwykle sześć, siedem). W okolicy lędźwiowej nie występuje X czając się do części piersiowej, szyjnej i głowowej, które spąena m. wielodzietnym. M, półkolcowy klatki piersiowej i szyi(m. semłąrhoracis et cermcis)rozpoczyna się na wyrostkach poprze wszystkich kręgów piersiowych i k o ń c z y na wyrostkach kwepięciu lub sześciu górnych kręgów piersiowych i siódmego do kręgu szyjnego. Górne włókna m. półkolcowego klatki piersiowezą się na górnym kręgu piersiowym:górne włókna m. półkole szyi-na kręgu obrotowym. Kręg szczytowy nie ma przyezswym szczątkowym wyrostku kolczystym(guzku tylnym), dzięmu jego zdolność ruchów obrotowych nie jest ograniczona, M. p o ł kole o wy głowy(nLsemispinJis cdpitis)jest płaski podługowata czworokątny. Położony jest obustronnie obok karkowego, granicząc do przodu z m. półkolcowym szyi i mm, tylicznymi, bocznic z m. najdłuższym głowy, do tyłu z run, płat i czworobocznym. R o zp o czyna się on na wyrostkach poprą szóstego do pierwszego kręgu piersiowego oraz na wyrostkach cznych i stawowych siódmego do czwartego kręgu szyjnego, koń c zy s je na łusce kości potylicznej między kresą karkową dolną. W mięsniu tym możemy odróżnić dwie części:przyśrowęższą i boczną-szerszą. Pierwsza zawiera poprzecznie smugę ścięgnistą, stąd ta część mięśnia otrzymała nazwę m(brzuścowego głowy(m. bitenter cqpitis). Część bo skomplikowane uwarstwienie włókien, a nieraz również smunistą:nosi ona nazwę m. splecionego większego(m. eon Czynna ś ć. Mm, półkolcowe klatki piersiowej i szyi dział nostronnie zginają kręgosłup w odcinkach piersiowym oraz skierunku bocznym i obracają go w stronę przeciwną. Jeżeli obustronnie, wtedy prostują kręgosłup w odcinku szyjryw i i go. M. po(kolcowy głowy zgina głowę ku bokowi i obraca 34 stronę przeciwną. Działając obustronnie zgina głowę Ku?
nocześnie zwiększając lordozę szyjną.
Unerw i e ni e:mm, półkoleowe klatki piersiowej i szyi są zaopatrzone rodkowe odgałęzienia gałęzi tylnych nerwów rdzeniowych Th, eąg głowy-przez przyśrodkowe i boczne odgałęzienia tylnych nerwów r 4 e 88 Od m i a n y. Często stwierdzamy zmienność przyczepów mięśnia:cza 8 W 4 gnista nie występuje. M. wielodzietny(m. multifdus)biegnie wzdłuż całego pGsłupa, od kości krzyżowej do kręgu obrotowego, 04 m Pktóry go pokrywa, różni się mniej stromym przebiegien). 8 jego mijają tylko dwa do czterech kręgów.
Najsilniej jest 08 w okolicy lędźwiowej, gdzie tworzy grubą warstwę, wóP bienie między kością krzyżową a kością biodrową. R o zP 8 ł.
jąterzchni gęzweJowej kości krzyżowej, więzadłach krzyżowo ąą%-eh tylnych, grzebieniu biodrowym, powięzi piersiowa-lędż. ą poza tym na wyrostkach suteczkowatych kręgów lędżwiojęrostkachpoprzecznych wszystkich kręgów piersiowych i na ggweh stawowych dolnych siódmego-piątego kręgu szyjnego. ją w e mięśnia znajduje się na wyrostkach kolczystych kręgów lędżąjpiersiowych i na siódmym do drugiego kręgu szyjnym. jąąość.
M. wielodzietny przy skurczu obustronnym prostuje Qąp i ustala go, działając jednostronnie zgina ku bokowi i obraca słup w stronę przeciwną, jej en i e:odgałęzienia przyśrodkowe gałęzi tylnych nerwów rdzeniowych G., skręcające(mm, rotdtores)są krótkie, ze względów klasyfikayehumieściliśmy je jednak w grupie pięciu mięśni długich. Tworzą ąjgtębszą warstwę układu poprzeczna-kolcowego całkowicie te przez m. wielodzietny:biegną od kości krzyżowej do drugiego szyjnego. Składają się one z krótkich wiązek mięśniowych, eh jedne mijają jeden kręg(rotdtores longP), drugie dochodzą iedniego, wyżej leżącego kręgu(rotdtores bretesS. R o z p o c z ysięone na tylnych i górnych brzegach wyrostków poprzecznych homologicznych odpowiednikach i koń c z ą s i ę u nasady wykolczystych. Najsilniej są rozwinięte w okolicy klatki piersiom, rotatores Woracis):nieraz mm, skręcające krótkie ogranicza ylko do okolicy klatki piersiowej. W okolicy szyjnej(mm, rotmoicis)wiązki biegną zwykle od wyrostków stawowych dolnych ławy wyrostków kolczystych:w okolicy lędźwiowej(mm, rotdmborum)od wyrostków suteczkowatych do dolnych brzegów 1 kręgów. lenie i działanie:jak m. wielodzietny.
Krótkie mięśnie grzbietu te wiośnie grzbietu zachowały swą pierwotną budowę metameF 4 one rozpięte między dwoma sąsiednimi kręgami i w różnych łPBZosłupa rozwinięte są tym silniej, im większa jest ruchoeiczęści. Do grupy tej(ryc, 438, 439)zaliczamy nie tylko wła 9 grzbietu unerwione przez gałęzie tylne nerwów rdzenioPBgdzykolcowei międzypoprzeczne tylne oraz przyśrodkoóóoieżmetameryczne mięśnie, które choć położone na W Pochodzenia wentralnego, unerwione przez gałęzie przed 9884 zeniowych(run, międzypoprzeczne przednie i boczne igacze żeber), y 9@bolcowe(mm, 'mterspmd(es)należą do pasma przyśrodł 94 wychmięśni grzbietu. Występują one między wszyslkiśęściszyjnej i lędźwiowej kręgosłupa, łącząc sąsiadujące ł 9 hołki wyrostków kolczystych. Posiadają one stosunkowo.


dużą siłę, ponieważ wyrostki kolczyste szyi i lędźwi, jako ydźwigni sięgają znacznie ku tyłowi. Na kręgosłupie w odcinku ę(ą(mm, mterspindles cermcis)są one parzyste, łącząc odpowiadątąybie guzki rozszczepionych wyrostków kolczystych, na kręgosjąjodcinku lędźwiowym(mm, interspind(es lumborum)są one ntejste. Na kręgosłupie w odcinku piersiowym(mm, interspindles ąjprzeważnie zanikły, zachowując się tylko na paru górnych i pąjjnyeh kręgach:wyrostki kolczyste kręgów piersiowych, silnie ku ąpochylone, służą przede wszystkim ruchom obrotowym(mm, skęce). Mm, międzykolcowe zanikły również w okolicy krzyżowej.
O z ynn o ś ć.
Prostują kręgosłup w odcinku szyjoyin i lędżwio.
Un erwi en i e:odgałęzienia przyśrodkowe tylnych gałęzi nerwów rdzeniowy*****.M. krzyżowo-guziczny tylny(m. sccrococcggeus dorsalis), pąstanowi pozostałość mm, międzykolcowych między kością kra guziczną:u człowieka występuje on w szczątkowej postaci nnych pęczków pierwotnych segmentalnych mięśni ogona niższy ków i częściowo jest przykryty więzadłem krzyżowo-guza 439). Mrn, międzypoprzeczne(mm, intertrmstersmi)zachowałrfczęści kręgosłupa w odcinku szyjnym i lędźwiowym, w tych okolicach więc, co mm, międzykolcowe. Łączą one dwa sąsierostki poprzeczne lub ich odpowiedniki. W okolicy szyjnej i I wet występują jako mięśnie podwójne. Ra kręgach szyjnych je reg mięśni łączy guzki przednie wyrostków poprzecznych krę siednich, jako mm, międzypoprzeczne przednie szyi(tertrmsoersarii dnteriores cermcis), szereg drugi łączy guz tychże wyrostków jako mm, międzypoprzeczne tyl@(mm, intertrmsrersarii posteriores cermcis). Wzdłuż kręgosłup cinku lędźwiowym występują mm, m i ę dzyp o p r z e c z ne\:dż w i\mm, intertrmsuersarii laterales lumborum), łącząc żebrowe(odpowiedniki żeber), i mm, międzyp op rzeczne środkowe lędźwi(mm, intertrmsuersarii medidles W które łączą wyrostki dodatkowe z wyrostkami suteczkowamm, międzypoprzeczne tylne szyi i niędzypoprzeczne prz? '(lędźwi należą do właściwej mięśniówki grzbietu, na co w 88 Ąunerwienie. Mięśnie międzypoprzeczne przednie szyi i bocWsępochodzenia wentralnego, odpowiadając mm, międzyżeb(wnętrznym, i unerwione są przez gałęzie przednie odpowie wów rdzeniowych. O z ynn o ś ć.
Mięśnie te zginają kręgosłup bocznic.
Une rw i en i e:gałęzie przednie i tylne nn, szyjnych Cą-Oj i 08'49699 M. krzyżowo-guziczny przedni(m. sacrococcgpeus ten(68 do tej samej grupy mięśni, co mm, międzypoprzeczne boś mięsień parzysty, szczątkowy, niestałe występujący. Foce.
jząjącego ogon(@Jepressor caudae)niższych ssaków(p. mięśnie ą wiednicy)Rozpoczyna się on na powierzchni przedniej części bo@ostatnich kręgów krzyżowych i przyczepia się do powierzchni%ąjiej osta(niego kręgu guzicznego. Unerwiony jest przez gałązki wu guzicznego(S(c-).
fają" iłżwigacze żeber(mm, letdtores costdrum są to płaskie, trójką ątenkie i małe mięśnie w liczbie dwunastu z każdej strony, położoąj tyłu od stawów żebrowa-poprzecznych i przykryte m. najdłużMięśniete, jako pochodne mm, międzyżebrowych(p. dalej, eęunęły swój pęzyczep początkowy z żeber na wyrostki poeeznesiódmego łsęgu szyjnego i pierwszego do jedenastego kręgu ysiowego:nie należ 4 więc do właściwych mięśni grzbietu i unerwioęyjak zobaczymy dalej, przez przednie gałęzie nerwów rdzeniow. Włókna biegną ku bokowi oraz ku dołowi i kończ ą się na naęąymżebrze(mm, letdtores costdrum bretes), zaś w trzech, czterech ych przestrzeniach międzyżebrowych również na drugim z kolei rze, mijając jedną przestrzeń międzyżebrową(mm, leodtores costdlonn). Łączą się one bezpośrednio z mm, międzyżebrowymi zewZDyTTllzynność. Mięśnie te nie unoszą żeber.
Praca ich jako dżwigaczyr, a zatem jako mięśni wdechowych, jest sporna:natomiast współająone przypuszczalnie w ruchach prostowania kręgosłupa, przy ylaniu go w kierunku bocznym i obracaniu w stronę przeciwległą. ostatnim ruchu stanowią one ogniwo jednego wielkiego tańcu mięśniowego, utworzonego przez właściwe mięśnie grzbietu i mm. e brzucha(p. dalej).
erw i e nie:gałęzie przednie n. szyjnego VIII i nn, piersiowych I-XI. Mięśnie podpotyliczne 4@e podpotyliczne(mm, suboccipitd(es)w liczbie pięciu są to i łółkie głębokie mięśnie karku, które-w związku z ruchami głoP 868 yswoisty rodzaj zróżnicowania:znajdują się one między koyólicznąa oboma górnymi kręgami(ryć. @F 4 Wj******górny głowy(m. obliquus ccpitis superior)stanowi przy@8 enajwyższy tylny mięsień międzypoprzeczny szyi między Bzczytowym a kością potyliczną i jako taki należy do pasma 989 nalomiast trzy następne grzbietowe mięśnie podpolyliczne 4*pasma przyśrodkowego. M. skośny górny głowy jest poło 9@ei do tyłu od stawu szczytowo-potylicznego. R o zp o c zyW 98 na wyrostku poprzecznym kręgu szczytowego:włókna jego Ż 92 órze oraz przyśrodkowo i kończą się poniżej odcinka bołcesykarkowej dolnej 993 tylny mniejszy głowy(m. rectus ccpitis posterior minor)WYszym mięsniem międzykolcowym szyi. Jest to mały, płaski, X mięsień, położony bezpośrednio na błonie szczytowo-poJy@ś 98 l Bozpoczyna się on na guzku tylnym kręgu szczytowe.


M. oblicjuuseąai'r XJ 0800(.
*c, *erws atenbs'M. obliquuv*insir.
Al rectus**or-Wą/0/.
ćIAXĘ 7 WMl 4**.
M irtrpłrelis XYIWQS.
*poserfoc*1 fPmułeninda.
8 x OiloidiąŻiDbrrą'-edentv.
P 88 M. rectus*u**pi*bwaApasali u s amnts.
W intrtrans-', eerańus pas CBPWCB.
Ryć.
440. Mięśnie podpotyliczne widziane od tyłu.
go:włókna biegną ku górze nieco rozbieżnie, kończąc się podcinka przyśrodkowego kresy karkowej dolnej kości potylicznej. M. prosty tylny większy głowy(m. rectus edpitis posterior major to mięsień płaski, podługowatotrójkątny, położony bezpośrednkkręgach. R o z p o c z yn a s je na wyrostku kolczystym kręgu obrotigo, skąd włókna jego biegną nieco rozbieżnie ku górze oraz do h(i kończy się poniżej środkowej części kresy karkowej dolnej. sień ten pochodzi z drugiego z kolei m. międzykolcowego szyi, polnego pierwotnie między kręgiem obrotowym a szczytowym. W zwiz ruchem obrotowym kręgu szczytowego traci on swój przyczep dego, mija kręg szczytowy i albo wydłuża się aż do płaszczyzny karły czaszki, albo też zlewa się z częścią materiału mięśniowego m. @4 kolcowego najwyższego. M. skośny dolny głowy(m. obliquus cdpitis interior), płaski i p(8 gowaty, położony jest bezpośrednio na kręgach. R o z p o c z yn a s 8 wyrostku kolczystym kręgu obrotowego, skąd włókna jego bie 28 bokowi oraz ku górze i kończą się na wyrostku poprzeczny@szczytowego. Również i ten mięsień, tak samo jak poprzedni, pośhprzypuszczalnie z m. międzykolcowego, położonego pierwotnie 04 dwoma pierwszymi kręgami. W związku z ruchem obrotowWszczytowego i ten mięsień traci swój przyczep do guzka tyloeZPkręgu, przesuwa się silnie bocznic i zdobywa nowy przyczep ba slku poprzecznym kręgu szczytowego. Dzięki temu staje się on 9 łmięsniem obrotowym.
M prosty boczny głowy(m. rectus cqpitis laterulis)jest Jo Płkrótki mięsień, położony bocznic od stawu szczytowo-potyl(8672.jeżyna się na wyrostku poprzecznym kręgu szczytowego yX, -z y na powierzchni dolnej wyrostka szyjnego kości potylicznej W. -vs jug 4@6 sJ Odpowiada on najwyższemu m. międzypoprzecząęęzedniemu szyi, Ęm samym jest pochodnym błony mięśniowej sz*e j*u*owiaąęjn o ś ć. Mn, proste tylne wraz ze skośnymi pociągają głowę ku jj. Oba mm, proste tylne jednej strony wraz ze skośnym dolnym jąatą głowę kierując 34 twarzą w tę samą stronę. M. skośny górny jednej strony obraca głowę, kierując ją twarzą w stronę przeciw j(, skośny dolny głowy jest jedynym mięsniem, który obraca głowęązz kręgiem szczytowym bez równoczesnego unoszenia jej lub zorania, tak jak lo czynię wszystkie inne obracacze głowy, które wsrednio przyczepiają się do niej. M. prosty boczny głowy zgina w ku bokowi.
werwie ni e:pierwsze cztery powyższe mięśnie są unerwione przez n. podpotyliczjąwstałyz gałęzi tylnej n. szyjnego 1. M. prosty tylny większy głowy i m. skośny dolzątym mogą otrzymywać również włókna od O-. . M. prosty boczny głowy jest uneryprzez gałąź przednią n. szyjnego 1. lwi ary mięśni podpotglicznych występują w 45'%przypadków. Do dosyć częstych an należy zdwojenie mięśni prostych.
Odmianą dosyć rzadką jest brak m. prostego o mniejszego głowy przy równoczesnym silnym, uzupełniającym rozwoju m. prootylnego większego głowy. Rzadko występuje zdwojenie m. skośnego górnego głowy o rzadko połączenie między m. półkolcowym szyi a m. skośnym dolnym głowy. jkąt podpotyliczny(mgonum suboccipitJeS.
Brzeg boczny m. prostego tylnego zego głowy i brzegi przyśrodkowe mm, skośnego górnego i skośnego dolnego głowy iczają trójkątną szczelinę, tzw. trójkąt podpotyliczny. W głębi trójkąta dostrzega część boczną łuku tylnego kręgu szczytowego z bruzdą tętnicy kręgowej i tętnicę tę położoną wraz z n. podpotylicznym(ryć. 4 W).
Powięzie grzbietu owięż powierzchowna grzbietu(faseta superfcidlis dorsP)jest 4 włóknistą błoną, pokrywającą powierzchnię m. czworobocznej@i najszerszego grzbietu. Stanowi ona część ogólnej powięzi po*zcho*j, Póięż piersiowa-lędźwiowa(fscic thordcohmbdhs')składa się@ch blaszek, przedniej i tylnej, obejmujących mięśnie głębokie Fletu(erector spince):tworzy ona dla nich wraz z kręgosłupem roi Kanału kostna-włóknistego. ł 4:zła tylna albo powierzchowna(lamino supeyiciJsPPe*pośrednio pod mm, czworobocznym, równoległobocznym i naj 86@grzbietu, na powierzchni tylnej m. krzyżowo-grzbietowego PBzyna się ona u góry w przedłużeniu powięzi karku w okolicy młócko tylnego górnego:stanowi włóknistą blaszkę, od której rozpoFRsię run, najszerszy grzbietu i zębaty tylny dolny:przyśrodkoPó? czepia się do wyrostków kolczystych kręgów piersiowych, lęŻ 93 elskiM. , Pamiętnik Zjazdu Tow.
Anatom.
Folia Morph.
(Warsz), 452 P 9@gż lędźwiowa-grzbietowa(faseta lumbodorsdlis).


Faseta i****lurnborwó.
jń(gtssŃOUSBosi**b*uusezterńusgbdo(O*/**b*iauu*.
*Faseta thoraco-)euperńcialis(urn bała amina I fyyjjcj. I fyyjjgEseje ąygnsvełsBlS ażo'm.
hi.
0804*e*us***in*.
****/keje*umb***, .
****4898.
-X-gaik X.
4@d W.
M, erector ĄDÓ 389.
49 ąonabProc, sM, mu.
Vertbn turnbalis III.
dżwiowych i krzyżowych(crista sacrdlis mediana)oraz do jbiodrowego:ku dołowi sięga aż do okolicy kości guzicznej i z początkowymi ścięgnami m. krzyżowo-grzbietowego:bocprzyczepia się do kątów żeber, u dołu-między dwunasty a grzebieniem biodrowym-łączy się z blaszką przednią. Blaszka przednia albo głęboka(lamina projundP)sza od tylnej, leży do przodu od m. krzyżowo-grzbietowegoyod m czworobocznego lędźwi i m. lędźwiowego większegojesttylko na przestrzeni od dwunastego żebra do grzebienia go, do których się przyczepia. Rozpoczyna się czterema p(wyrostków poprzecznych pierwszego do czwartego krę@kgo, łączy się ku dołowi z więzadłem biodrowa-lę@(ligamentum iliolumbale:ryc, 341)i zawiera u góry siDĄpasma włókniste biegnące od pierwszego i drugiego krZBgo do d*unas*ego żebra, *zw. wi*zad*o*dżwiow*-. (ligcmentum hmbocostale:ryc.
447.
Blaszka przednia ł 4 cYbocznic od m. krzyżowo-grzbietowego wytwarzając wspWpoczątkowe m. poprzecznego brzucha:m. skośny wewngWrozpoczyna się częściowo na powierzchni tylnej złączonóePowięź karku(fscia nuchce)jest cienką łpcznotkankoBłożoną bezpośrednio pod m. czworobocznym i m. rów@o 4 eRozpoczyna się na powierzchni dolnej łuski potylicznej i 99 płatowate i m. półkolcowy głowy, Przyśrodkowo łączy slg 4 karkowym, do przodu przedłuża się w blaszkę powierzchekręgową powięzi szyi, a ku dołowi, w okolicy m. zębale 29 nego, przedłuża się w powięź piersiowa-lędźwiową.Streszczenie jęętietu dzielimy na powierzchowne i głębokie. Pierwsze biegną przeważnie, 'jjezyny górnej i k. ramiennej:unerwione są przez gałęzie brzuszne nr. @Irupę głęboką, właściwe mm, grzbietu, unerwiają gałęzie grzbietowe(ich wzie brzuszne)nr, rdzeniowych. jęierzchowna 4 ziel się na mm, kolcowa-ramienne(mm, spmohumerdles)w-żebrowe@@spinocostalesj, :-gai kolcowa-ramiennych zaliczamy mm, czworoboczny, najszerszy yąęąoległoboczny i dźwigacz łopatki. Mięśnie kolcowa-żebrowe stano zębate tylne.
. . -joroboczry(m O@ąez@s)rozpoczyna się na:kresie karkowej górnej k. potyliąjąlekarkowym oraz wyrostkach kolczystych VII kręgu szyjnego i wszystkich ąj, przyczepia się do końca barkowego obojczyka, wyrostka barkowego i grzejjyątki. Czynność:zależy od tego, która część mięśnia się kurczy. Część górna jjjęk do góry lub pochyla głowę ku tyłowi:część środkowa zbliża łopatkę do krępęągedolna opuszcza staw ramienny lub unosi tułów ku górze. Całość kieruje wpątki ku górze, warunkując unoszenie ramienia ponad poziom. Unerwienie:kgłązki splotu szyjnego.
jąjszerszy grzbietu(m. luissimus dorsi)rozpoczyna się:1)na wyrostkach sześciu gręgów piersiowych i wszystkich lędźwiowych oraz na grzebieniu krzyżowym wym, 2)na tylnej części zewnętrznej grzebienia biodrowego, 3)na powierzchni ej trzech lub czterech ostatnich żeber, 4)na kącie dolnym łopatki. Przyczepia ebienia guzka mniejszego k. ramiennej.
Czynność:opuszcza podniesione ramię, i je do tyłu i obraca do wewnątrz. Przy ustalonym ramieniu działa na żebra tkowy mięsień oddechowy. Czynny również przy wydechu jako, mięsień kasziczajamę pachową od tyłu, tworząc fałd pachowy tylny(wiec uillms posteobrzeg stanowi również brzeg trójkąta lędźwiowego. Unerwienie:n. piersiowa BYwnoległoboczny(m. rhomboideus)rozpoczyna się na więzadle karkowym(doli), na wyrostkach kolczystych O--Th, i więzadle nadkolcowym, przyczepia się gu przyśrodkowego łopatki. Mięsień dzielą naczynia i nerwy na część górną, , rhomboideus minor)i dolną, grzbietową(m. rhomboideus major). Czynność:łopatkę do kręgosłupa i ku górze:przyciska ją do żeber, a panewkę stawową dołowi. Unerwienie:n. grzbietowy łopatki.
acz łopatki(m. leoator scqpulae)rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych Wś. . a przyczepia do brzegu przyśrodkowego łopatki w jego górnym odcinku. Pociąga łopatkę ku górze i przyśrodkowo oraz obraca ją kątem dolnym przyśWzyustalonej łopatce zgina kręgosłup w odcinku szyjnym do boku:działając te-do Jyłu. Unerwienie:n. grzbietowy łopatki.
PBG tylny górny(m. serrans posterior superior)rozpoczyna się od więzadła ł 968 oslków kolezystych kręgów C--Th, i biegnie do zewnętrznej powierz W żebra, 99 Y 99@y(m. serrdtus posterior interior)biegnie od powięzi piersiowa-lędżĘY 8886 cikręgów Th. . -la, do brzegów dolnych IX-XII żebra. Czynność:RŚPY@(oy dźwiga żebra(m. wdechowy), dolny opuszcza je(również m. wdeBerwienie:nn, międzyżebrowe I-IV i 4 ysss 8 VPP@wegrzbietu. Mm, k o I c owo-p o p rz e c z n e(m. spinotrmstersdrii)stałś@@płatowate głowy(m. splemus capitis)i szyi(m. splenius col@ł 96 aWgłowy biegnie od więzadła karkowego do wyrostka sulkowalego 8)8686 szyi przebiega od wyrostków kolczystych i więzadła nadkolcowego 664 o wyrostków poprzecznych trzech górnych kręgów szyjnych. Czyn 8998 skurcz m. płatowatego głowy zgina głowę ku tyłowi. Działając jedno?'998 twarz w tę sarną stronę i ku górze. M. płatowaty szyi zgina szyję do óBuZalęzietylne nn, szyjnych 6989-grzb i e łowy(m. sacrospmdlis)dzieli się na m. biodrowa-żebrowy.


i m, na(dłuższy.
Tworzą one jeden mięsień zwany prostowo 93 e@grzbietu ją-ąnde). 9.
M, biodrowa-żebrowy(m. iliocostdlis)jest boczną częścią m. krzyżowcąęąggo. Dzieli się na część lędźwiową, piersiową i szyjną(m. iliocostdlis lumboąją, yer cenncir). Rozpoczyna się od grzebienia biodrowego, więzadeł krzyżowca-ąęyhyeh kości krzyżowej i wyrostków kolczysWch ł 629 w Thięssg 08-1 oraz wslędźwiowych. Poszczególne jego części kończą się kolejno na kątach 6-9 ąwąę, -g. 6 górnych żeber i wyrostkach poprzecznych IV-VI kręgu szyjnego. 10, M. najdłuższy(m. longissimus), przyśrodkowe pasmo m. krzyżowo-gr:tjądzieli się na część piersiową, szyjną i głowową(m. (ongissim@s thoracis, cernęyHs). Część piersiowa rozpoczyna się razem z m. biodrowa-żebrowym oraz ąąpoprzecznych dolnych 6-7 kręgów piersiowych, a kończy na wyrostkach papą kręgów lędźwiowych i wszystkich piersiowych oraz kątach U-XU żebra. M, ąąąszyi biegnie od wyrostków poprzecznych górnych 4-6 kręgów piersiowych ą ją wyrostkach poprzecznych li-V kręgu szyjnego M. najdłuższy głowy łączy górjąpiersiowe i dolne szyjne z wyrostkiem sutkowatym k. skroniowej. Czynno**ją, ąwo-żebrowy zgina kręgosłup w kierunku bocznym:m. najdłuższy działa głową(prostownik tułowia. M. najdłuższy głowy zgina ją ku tyłowi i w swoją stronę, M, wo-grzbietowy prostuje tułów przy głębokim wdechu. Unerwienie:gałęzte.
nn, rdzeniowych.
Il.
M. kolcowy(m. spindlis)-część pasma przyśrodkowego długich mięśni-łączy wyrostki kolczyste różnych odcinków'z sobą. Zbudowany metamerycznie się z części piersiowej, szyjnej i głowowej(m. spindlis thordcis, cermcis et canHą, lniejszy w okolicy piersiowej:część głowowa występuje tylko jako odmiana. O działając jednostronnie zgina kręgosłup do boku:obustronnie zgina go do tyłu. On ńy przez gałęzie tylne nn, rdzeniowych.
Mm, p o pr z e c z no-koi c owe biegną od miednicy aż do czaszki, łącząc wyrok czyste z poprzecznymi. Układają się w trzy warstwy:powierzchowną-m. półkolśrodkową-m. wielodzietny i głęboką-mm, skręcające. 12.
M. półkolcowy(m. semispindlis)dzieli się na m. półkoleowy klatki piersiowej(m. semispinalis thoracis et cermcis)oraz m. półkolcowy głowy(m. semispmalis caPierwszy z nich przebiega od wyrostków poprzecznych wszystkich kręgów piersi do wyrostków kolczystych kręgów O--Th. Drugi łączy wyrostki poprzeczne O z, łuską k. potylicznej. Mięsień ten dzieli się na dwie części, m. dwubrzuścowy głobitenter ccpitis)i m. spleciony większy(m. compleaus major). Czynność:działa 34 nostronnie zginają kręgosłup i głowę ku bokowi i w stronę przeciwną:kurcząc sRłstronnie prostują kręgosłup w odcinku szyjnym i zginają głowę ku tyłowi. Uaegałęzie tylne nr, rdzeniowych.
13.
M. wielodzielny(m. multińdus)biegnie od k. krzyżowej, więzadeł krzyżów rowych tylnych, grzebienia biodrowego, powięzi piersiowa-lędźwiowej, wyros 94 grzecznych wszystkich kręgów lędźwiowych i piersiowych oraz od wyrostłsóW 8 h dolysh**gów O--O--do wyrostków kolczystych kręgów lędźwiowych i siowych i kręgów O--O-. Czynność:działając obustronnie prostuje kręgoswp, i stronnie zgina ku bokowi i obraca w stronę przeciwną. Unerwienie:gałęzie g(PWnerwów rdzeniowych.
14.
Mięśnie skręcające(mm, rotmores)-najgłębsza warstwa układu poprzecAcowego-przebiegają od kości krzyżowej do li kręgu szyjnego. Wśród nich 8928 flores(ongi)mijają jeden kręg, krótkie(rotmores breoes)dochodzą do bezpośre 489 leżącego kręgu. Rozpoczynają się na wyrostkach poprzecznych, a kończą u nasaóstków kolczystych. Dzielimy je odpowiednio do podziału kręgosłupa pnm, rota(o 64 borum, thoncis et cenicis). Czynność i unerwienie:jak m. wielodzietny.
Krótkie mięśnie grzbietu łączą dwa sąsiednie kręgi.
15.
Mm, międzykolcowe(mm, interspindles), przyśrodkowe pasma właściwóegrzbietu, występują głównie w odcinku szyjnym i lędźwiowym(mm, mterspin@e 4 cis et hmborum). W innych odcinkach kręgosłupa przeważnie zanikły.
JedryB*6 wych mięśni jest m. krzyżowo-guziczny tylny.
Służą głównie ruchom obrotoyóówienie:gałęzie tylne nn, rdzeniowych.ąą jęjędzypoprzeczne(mm, intertrmstersdrii)jak poprzednie występują tylko w ęęęjnym i lędźwiowym.Ł-ączą dwa sąsiednie wyrostki poprzeczne.
Na szyi wyjyąyjwrun, międzypoprzeczne przednie i tylne szyi. W odcinku lędźwiowym**ąjtędzypoprzeczne boczne i przyśrodkowe lędźwi. Czynność:zginają kręgosłup g. tjąerwienie:prócz gałęzi tylnych również gałęzie przednie nn, rdzeniowych. Do ę ąąleży też niestały, szczątkowy m. krzyżowo-guziczny przedni. jją ązwigacze żeber(mm, (etctores costdrum), po dwanaście na każdej stronie, ej się od wórosił(w poprzeezPóch lęgów Gę-Th, a łończ 4 na następnym. . yy%n, letdtores cos@rum(retes), u dołu zaś mijają jedną przestrzeń nuędzyżebroąąj, leratores cos(@rum(ongO Czynność:współdziałają przy prostowaniu kręgosłuąjy(ąją go w kierunku bocznym i obracają w stronę przeciwległą. Unerwienie:gaprzednie 9 rY 9 Pi ijjepodpotdiczne, rozpięte są w liczbie pięciu między k. potyliczną a dwoma kręgami szyjnymi:są to:ją-kośny górny głowy(m. oblijuus ccpitis supJ-od wyrostka poprzecznego kręąyłowegodo bocznego odcinka kresy karkowej górnej. ją, prosty tylny mniejszy głowy(m. rectus ccpitis post, minor)-od guzka tylnego szczytowego do k potylicznej, poniżej kresy karkowej dolnej. M, prosty tylny większy głowy(m. rectus cdpitis post, major)-od wyrostka kolą kręgu obrotowego do k. potylicznej poniżej kresy karkowej dolnej. M, skośny dolny głowy(m. oblijuus ccpitis inf)-od wyrostka kolczystego kręgu ego do wyrostka poprzecznego kręgu szczytowego. M. prosty głowy boczny(m. rectur edpitis Id, )-od wyrostka poprzecznego kręgu wego do wyrostka szyjnego k. potylicznej. Czynność:mm, proste tylne i skośne ają głowę ku tyłowi.
Działając jednostronnie obracają głowę.
M. prosty boczny głowę ku bokowi.
Unerwienie:n. podpotyliczny(gałąź tylna O-).
M. prosty boczny unerwia gałąź przednia O.
1 podpotyliczny(tzig, subboccqitcle), utworzony przez m. prosty tylny większy mm, skośne głowy, zawiera łuk tylny kręgu szczytowego z biegnącą po nim t. krę oraz n. podpotyliczny. tezie grzbietu:1.
Powięź powierzchowna grzbietu(fscia superńcidhs gorsi), część j powięzi powierzchownej, pokrywa mm, czworoboczny i najszerszy grzbietu. 9@lęż piersiowa-lędźwiowa(faseta Wordco(umbcYs)obejmuje mm, głębokie i składa się z blaszki tylnej(powierzchownej)i przedniej(głębokiej). 6:karku(łucie nuchce)leży pod mm, czworobocznym i równoległobocznym 4 mm płatowate i m. półkolcowy głowy.wuAxn stara masłowej W 4 e klatki piersiowej są to pochodne mięśniówki brzusznej tuło 94 e 6 ioneprzez gałęzie przednie nerwów rdzeniowych. Tworzą o 4 ębne zespoły:1)mięśnie powierzchowne, przyczepiające 9@6 ca okolicy barku i ramienia, 2)mięśnie głębokie, stanowiące Fe mięśnie ściany klatki piersiowej, i wreszcie 3)przeponę, kić(9 F 8 przegrodę między jamą klatki piersiowej a jamą brzuszną. 999 pierwszych grup w rozwoju osobniczym przewędrowufe 89, zachowując swoje unerwienie i przykrywa właściwą mięśBłPBetu. Z mięsniami tymi zapoznaliśmy się poprzednio.
Pozo 99 miejscu właściwa mięśniówka przednio-bocznej ściany klaJki 8@rozpada się u ssaków na trzy warstwy:mm, międzyżebrowe Fe, @m. międzyżebrowe wewnętrzne i m. poprzeczny klatki.


piersiowej.
Podobne zróżnicowanie widzimy w obrębie brzuchą ęą:kośny zewnętrzny brzucha, skośny wewnęVzny brzucha i poprzeejj brzucha).Powierzchowne mięśnie klatki piersiowej M, piersiowy większy(m. pectordlis major), najbardziej powierzeją. wny z omawianej grupy, jest szeroki, mniej więcej UWą@y, położoąęw części przedniej klatki piersiowej(ryc. 442-444).
Przy c z ep y.
Mięsień piersiowy większy rozp o czyn a si ę trzenyączęściami. Górna, część oba j czykowa(pers clmiculdris)rozpą.
czyna się na przyśrodkowej połowie obojczyka(ryc, 285, 286 k środka. wa, część mostkowo-żebrowa(pers sternocostdlis)-na pa wierzchni przedniej mostka(błonie przedniej mostka)oraz chrząsteĘżeber prawdziwych(często z wyjątkiem pierwszego i siódmego żebra)dolna, część brzuszna(pers dbdomindlis), której czasami może brakować, odchodzi od blaszki przedniej pochewki m. prostego brzucha. Mięsień kończy'się ścięgnem, mającym 5-7 cm szerokości, ną grzebieniu guzka większego kości ramiennej(ryc, 29 l). Włókna części.
Acrom ton Trigon u m deltoideopectorale.
M, dehoideus.
Su/cus.
dehoideopecto.
ra/is.
M. biceps żracw.
Trigonum eolit Wterae M. trapezius.
M. latissimus dalsi'M. serratus.
interior.
Jw. obliquuse*er n u s wdam in is.
sternocl et dom astat deusM, omohyoideusM, sternohyoideusZissasupraclwiculeris? /006 Fars clewcularism, pectoralisfO@(OTISPers sternocostal ism, pectoralis Dt 8(MIS.Bar-abdominelism, pectoralis 108(0(18.
Ryc.
442. Mięśnie klatki piersiowej widziane od przodu, strona prawa.jtoyzykowej przebiegają równolegle ku dołowi i w bok do części ęrzedniej ścięgna końcowego:część ta na całym swym przebiegu jest wyraźnie oddzielona od części mostkowo-żebrowej(sulcus interpecto-misS i przedział ten czasami widoczny jest nawet przez skórę. Część jąostkowo-żebrowa biegnie zbieżnie ku kości ramiennej i rozkłada się wachlarzowato na parę odcinków zachodzących jeden na drugi. Odcijekdolny części mostkowo-żebrowej oraz część brzuszna biegną ku części tylnej ścięgna końcowego i ku górze. Włókna części brzusznej Giegną ku części tylnej ścięgna końcowego i ku górze. Włókna części wtołczykowej zstępują najniżej, włókna części brzusznej wstępują najwyżej. Ścięgno końcowe składa się więc z dwóch warstw-warstwy przedniej, grubszej, do której dochodzą włókna części obojczykowej cienszej, do której dochodzi większość włókien części mostkowo-żebrowej i włókna części brzusznej. Obie warstwy łączą się z sobą u dołu, wytwarzając, kieszonkę"otwartą ku górze, wypełnioną luźną tkanką łączną i tłuszczową. Przez tego rodzaju układ włókna m. piersiowego większego krzyżują się w ten sposób, że górne leżą z przodu, dolne z tyłu, jak gdyby mięsień był skręcony u swego końca. Czynność.
Skurcz wszystkich części mięśnia pociąga łopatkę do przodu, przyciąga ramię przyśrodkowo i do przodu, opuszcza podniesione ramię oraz obraca je do wewnątrz, jak przy obejmowaniu lub geście wyrażającym wstyd. Jest to najsilniejszy mięsień, który opuszcza i przywodzi ramię. Kiedy podniesione ramię jest ustalone, wtedy całe.
?sra tu hercu li*o*s, .
Nina ścięgna.
*a rs*a przednią*c*ą.
Tu hercu lu m mej us.
rzanie się "kieszonki ścięgna.
Fars clawcu laris.
Fars, sternocostalis.
Fars Abdorninalis.
870.


ciało zostaje podźwignięte ku górze, jak np. podczas wspinania sąąlinie. Poza tym przy ustalonych ramionach oba mm, piersiowe są ęą-nymi mięsniami pomocniczymi podczas wdechu. To p o gr a fi a.
Powierzchnię przednią mięśnia pokrywa blaszka powierzchowąąwięzi piersiowej. W odcinku górnym zachodzą na nią dolne włókna m. szerokieęą yu dołu leży gruczoł sutkowy, który u kobiet pokrywa znaczną część mięśntą, pwierzchnia tylna, pokryta blaszką głęboką powięzi piersiowej, spoczywa przyśrogjna mostku, na żebrach i na przestrzeniach międzyżebrowych:dalej bocznic razen ypiersiowym mniejszym, który leży pod nią, ogranicza ścianę przednią jamy paehąęDolny brzeg mięśnia wytwarza bocznic f a ł d p a eh o wy p rz e dni(plicd uillans aąrior). Przy silnie rozwiniętym m. piersiowym większym, brzusiec unosi się wyrażjystosunku do ścięgna początkowego na mostku:pośrodku ciała na klatce piersiowej wstaje wybitna rynienka pionowo położona między prawym a lewym mięśniern. Tró j kąt naramienna-piersiowy(trigonum deltoideopectord(eS. Mięt:ypiersiowym większym a m. naramiennym znajduje si:bru z d a n ar a mi enn o-pi eys i o w a(sulcus deltoideopectom(isS, w której biegnie żyła odpromieniowa(n. cephalłeBruzda ta przedłuża się w kierunku dalszym w bruzdę boczną m. dwugłowego, w Ę(runku bliższym zaś rozszerza się w trójkątną, osobnicza bardzo zmienną szczelinę, kWpodstawę tworzy obojczyk:szczelina nosi nazwę tró j kąta naramienna-piersią w e g o. W miejscu tym, skóra wpukla się nieco pod wpływem ciśnienia atmosferyczne wytwarzając dół podoba językowy(fossc infraelniculms:). Jest on miejsc orientacyjnym przy wyszukiwaniu tętnicy podobojczykowej. Dół ten zanika w grzebie niektórych procesów chorobowych toczących się między klatką piersiową a m. piersi wym, jak np. guzów jamy pachowej lub zwichnięcia głowy kości ramiennej. Wskażą więc on na stosunki zachodzące w jego otoczeniu.
W dole tym, wypełnionym tkanką szczawą, żyła odpromieniowa uchodzi do żyły pachowej, a głębiej znajduje się tętni piersiowa-barkowa ze swymi odgałęzieniami. Niejednokrotnie żyła odpromienioprześwieca przez skórę.
Unaczynienie:gałęzie piersiowe t. piersiowa-barkowej i t. piersiowa boczna t. pachowej oraz gałązki 11, międzyżebrowych. U n e r w i en i e:n. piersiowy przyśrodkowy i boczny(czyli nn, piersiowe przednie)C-.**Kaletka maziowa(bursa m. pectordlis mqforis)występuje często między.wierzchnią tylną ścięgna końcowego a powierzchnią przednią głowy długiej m. d 88 wego ramienia. O d m i a ny.
Odmiany mięśniowe w okolicy klals piersiowej są szczególnie częste WĘstepują one czy to z powodu niekompletnego podziału zawiązków mięśniowych, 6 nieprawidłowych przesunięć w obrębie tych zawiązków. Osobnicza najstarszą cz@mięśnia jest część obojczykowa.
U zarodka ludzkiego nie przekracza ona pierwszege A bra i stąd dopiero zstępuje niżej. Nieprawidłowy rozwój prowadzi do szeregu o 44 Mięśnia może częściowo, lub nawet w całości brakować. Mogą występować połącBez mięsniem strony drugiej, lub też z sąsiednimi mięśniami, albo zdwojenie mięśnia P@wytwarzanie się warstwy powierzchownej i głębokiej. Liczba przyczepów do żeber 89 ulegać zmianom.
Trójkąt naramienna-piersiowy może nie występować, lub też b**9 dzo duży z powodu braku części obojczykowej mięśnia. Część brzuszna może byś 498 dzielna lub może jej brakować. Innym źródłem odmian mięśniowych są pozostałości rozwoju rodowego. Pie(89 rozwinięty i służy do wydatnych ruchów skóry, np w obronie przeciw owado@wieka stał się zbędny i zaginął:tylko osobnicza mogą występować nieznaczne jege P 9 stałości. Pozostałością taką jest przypuszczalnie**, mięśniowy łuk pachyFłJest to pasmo mięśniowe, które biegnie z brzegu m piersiowego większego do m@lę 6 szego grzbietu i krzyżuje powrózek naczyniowa-nerwowy jamy pachowej oraz Bezo-ramienny(s. óŃ). Również część brzuszna m. piersiowego więł 4 F 94 jest uważana za pozostałość mięśniówki skórnej tułowia, ponieważ pasma ml@8 Ę o podobnym przebiegu łączą się nieraz z łukiem pachowym. Za trzeci szcząłeł PPP.
ąjąwki słóóej tułowia jest uważany tzw m. m o stko wy(m. sterndlis). Występuje on W ą 5%przypadków na powięzi piersiowej równolegle lub nieco skośnie do mostka, jedjjstronnielub obustronnie. Jego długość i szerokość są bardzo zmienne:szerokość waha ą, -od paru milimełrów do 4-5 cm. Ścięgno tego mięśnia często łączy się ku górze ze ęąągmem m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego i niektórzy autorzy uważają je za jego w%:ć. Śclgno dolne może sięgać aż do przyczepo m. prostego brzucha. M. mostkowyyjŃzy się równocześnie z m. piersiowym większym, wywołując nieraz podłużny fałd na-wrze piersi, widoczny wtedy na osobie żywej. Wszystkie trzy powyższe mięśnie są przejążnie unerwione przez n. piersiowy przyśrodkowy i boczny.Passa supraclw.
777706 Passa supreclw.
778)06 infraclwicularis M, dehoideus.
M. biceps brachii.
M, sternocleido*d*u s.
Su/cusdeltoideopectoral isM, pectoralis 078)96.
Ryć.
444. Tułów od przodu.
Umięśnienie bardzo silnie rozwinięte.
M. piersiowy mniejszy(m. pectordhs minor)jest mięsniem płaskim. Kształtu wydłużonego trójkąta.
Jest on położony na powierzchni prze 9 dejklatki piersiowej i przykryty m. piersiowym większym(ryc. 446).
Przyczepy.
R o zp o czyn a się on trzema lub czterema wiązkami Ba powierzchni zewnętrznej końców przednich drugiego lub trzeciego 9 o piątego żebra kostnego. Włókna biegną zbieżnie ku górze oraz w Pot i koń c z ą s i ę krótkim, silnym ścięgnem na wyrostku kruczym łobatki. Czynna ś ć.
Mięsień ten obniża obręcz kończyny górnej współgra 99 Rc z częściami dolnymi mm, czworobocznego i zębatego przedniego 9 Faz pociąga ją przyśrodkowo. Wspólnie z m. piersiowym większym Póesuwa obręcz kończyny górnej do przoda, np. przy podnoszeniu Póedmiotu z podłogi. Razem z dźwigaczem łopatki i m. równoległoboIBómobraca łopatkę, obniżając nieco panewkę stawową. Przy ustało 9 jw stawie ramiennym działa jako mięsień wdechowy.


**, *bus*ro*y*.
*M stmocteido-kawy.
Ze zbioów a, py(mastoidaus AM w Gdańsku.
-Qawcula.
-M. pectralis major.
-M stmalis Maci.
-Strn urn.
To pogra fi a.
Powierzchnia przednia mięśnia odpowiada m. piersiowemu więłsgmu, który go w całości pokrywa:u osób ze słabo rozwinięwmi mięśniami m. piersiojmniejszy przy podniesionym ramieniu może wystawać nieco spo-d dolnego brzegu(piersiowego większego. Między obu mięsniami przebiegają naczynia i nerwy, wierzchnia tylna m. piersiowego mniejszego spoczywa przyśrodkowo na żebrach i pstrzeniach międzyżebrowych, dalej bocznic na m. zębatym przednim i wreszcie wspóz m. piersiowym większym tworzy ścianę przednią jamy pachowej(p. dalej). Umerwi cni e:n. piersiowy przyśrodkowy i boczPó(Q-Th i G-e-10 d miary. M. piersiowy mniejszy powstaje ze wspólnego zawiązku z m. piersiowiększym. W związku z tym spotykamy odmiany, w których przyczep m. piersiowmniejszego znajduje się obok przyczepo m. piersiowego większego na guzku wie lub na grzebieniu guzka większego kości ramiennej. U najniższych ssaków(aćonotretą)mięsień ten przebiega jak m. krucza-ramienny. U pozostałych ssaków wykazuje duzmienność, a dopiero u Naczelnych zdobywa przyczepy jak u człowieka, przesuwając. na żebra i obręcz kończyny górnej.
Ta zasadnicza zmiana położenia mięśnia Guma nam liczne występujące tu odmiany osobnicze. M podobojezykowy(m. subclmius)jest to mały, wrzecionowaty ni(sień rozpięty między pierwszym żebrem a obojczykiem poprzecznie długiej osi ciała(ryc. 195, 286, 446).
Przyczepy.
Rozpoczyna się on silnym ścięgnem na powie chni górnej pierwszego żebra na granicy kostna-chrzęstnej, bocznic więzadła żebrowa-obojczykowego. Włókna biegną skośnie w bok 96 ku górze i kończą się na powierzchni dolnej obojczyka przy jego 108 okolicy barkowej. Czynność.
M. podobojczykowy pociąga obojczyk ku dołowi i przodu.
Hamuje ruchy w stawie mostkowo-obojczykowym.
DzięKłączeniu jego powięzi z żyłą podobojczykową powiększa światło przy podnoszeniu ramienia. To po gr aft a.
U góry mięsień graniczy z powierzchnią dolną obojczyka, u dołu 8 wierzchnią górną pierwszego żebra w części bocznej jest od niej oddzielony przeępodobojczykową, tętnicę podobojczykową i splot ramienny. Mięsień jest objęty s@WWięzią, która jest miejscem przyczepo włókien mięśniowych i jest zrośnięta ze ś 8 żyły podobaj czykowej.M, dehoideus.
pers clwicularis(odcięta)Tendo capitslongi m. bicipitis, brachii'W. coraco-brach ialisM, dehoideus, pers acrornialis*, p*o*s*(odcięto M. biceps Hrgicjhjj tc*pu*br*eM, teres mejore'M. latssimus dom M. serratus enterior-., M. subscapuleris-Qwicu la M, subclawus-Qosta I M, pectoralis TO IOOF.M. intercostalisł-M, irtercostalis*cM, obliquus-e*ernus*******.Ryć.
446. Mięśnie klatki piersiowej(druga warstwa)widziane od przodu.Strona prawa.
U n a c z yn i e ni e:t. nadłopatkowa od t. podobojczykowej. U n er w i en i e:n. podobojczyKowy(CąJKaI et k a mazi owa(bursa sgnomalis supracordcoidedS znajduje się między przy czepem mięśnia do obojczyka a wyrostkiem kruczym. O d m i a ny.
Mięsień może nie występować i może być zastąpiony przez więzadło. Tzw. zdwojenia mięśnia są spowodowane nadliczbowymi wiązkami(np. m. dcromioclcmculdris', stemoclmicularis:etc. Rzadką odmianę stanowi zwiększenie liczby przyczepówpoczątkowych od pierwszego i drugiego żebra. Znane są przypadki zwiększenia liczby przyczepów końcowych poza obojczykiem(np. do wyrostka kruczego, wyrostka barkowego itd. M. zębaty przedni(m. serrdtus mterior)jest mięsniem płaskim, czworokątnym, położonym na ścianie bocznej klatki piersiowej. Jest on Jednym z największych mięśni ciała, chociaż z powodu swego ukrytego położenia nie robi tego wrażenia(ryc. 195, 287, 446, 457).
Przyczepy.
M. zębaty przedni rozpoczyna się przeważnie Bziesięcioma zębami na zewnętrznej powierzchni dziewięciu górnych Żeber, biegnie ku tyłowi przylegając ściśle do klatki piersiowej i końszysię na brzegu przyśrodkowym łopatki. Mięsień ten dzieli się na Wzy części różniące się grubością, długością i kierunkiem włókien. 9 z ę ś ć g o rn a, najgrubsza, utworzona z krótkich włókien, rozpoczyna 8:tuż przy przyczepie m. pochyłego środkowego na pierwszym żebrze. Ba guzowatości m. zębatego przedniego na drugim żebrze oraz na łuku ścięgnistym rozpiętym między nimi:kończy się ona na stronie żebro Bej górnego kąta łopatki. O z ę ś ć śro dków a, najciensza, rozpoczyna 9:na drugim i trzecim żebrze:włókna biegną rozbieżnie i nieraz za.


wierają dość znaczne przerwy między sobą, zamknięte jednak pjypowięź mięśniową:przyczepiają się one do brzegu przyśrodkowegą ją patki. Ponieważ część górna, jak i środkowa mają po jednym zębie pjłzątkowym na drugim żebrze, więc ogólna liczba zębów początkowj, g. 'jest o jeden większa od liczby żeber, do których się przyczepiąQCzęśćdolna rozpoczyna się na żebrze czwartym do dziewiąteęjwłókna biegną silnie zbieżnie ku górze i kończą się na stronie żebroiąjdolnego kąta łopatki. Początki czterech dolnych wiązek jak zęby wsuwają się między początki pięciu górnych wiązek m. skośnego zewnętrznego brzucha. Ku dołowi od przyczepów żebrowych m. zębatego przedniego znajdują się przyczepy żebrowe m. najszerszego grzbietu. Czynna ś ć.
Część górna mięśnia pociąga staw ramienny do przoąuw kierunku przeciwnym niż część środkowa m. czworobocznego. Częwdolna, najsilniejsza, wspólnie z dolną częścią m. czworobocznego pL. ciągają bark ku dołowi.
Poza tym część dolna obraca łopatkę w ten sposób, że kąt dolny przesuwa się do przodu i bocznic w kierunku dom. pachowego, a panewka stawowa łopatki ku górze, dzięki czemu ramią może być odwiedzione ponad poziom. W ruchu tym m. zębaty prze współpracuje z m. czworobocznym, a działa antagonistycznie w stosunku do m. równoległobocznego i dźwigacza łopatki. Cały m. zęba przedni przyciska łopatkę do klatki piersiowej i w ruchu tym współpracuje z m. równoległobocznym. W razie porażenia mięśni brzeg przyśrodkowy łopatki, a szczególnie dolny jej koniec, odstaje klatki piersiowej, a ramię nie może być podniesione ponad pozioGdy okolica barku i ramię są ustalone, m. zębaty przedni jest pomocni czym mięsniem wdechowym. T o p o g r a f i a.
Wypukłą powierzchnię zewnętrzną mięśnia pokrywają w części gćooba run, piersiowe, m. podobojczykowy, m. podłopatkowy oraz naczynia i nerwy pa@we:w części dolnej-m. najszerszy grzbietu i częściowo skóra. Przy podniesionym mieniu powyżej poziomu dolne zęby mięśnia widoczne są przez skórę(ryc. 4 H).
W@powierzchnia wewnętrzna spoczywa na żebrach i mm, międzyżebrowych zewnęlrBYu góry przykrywa przyczepy mm, pochyłych szyi, z tyłu przyczepy m. zębatego iWgórnego. M. zębaty przedni tworzy ścianę przyśrodkową jamy pachowej(ryc WQUna czynienie:główne źródło krwi to:t. piersiowa boczna i t. piersiowa-grzFewa(od t. pachowej). Un e rwie nie:n. piersiowy długi(G.
W.
O d mi ary.
Poszczególne części mięśnia mogą nie występować.
Liczba wiązeKniowych może się wahać od siedmiu do jedenastu. M. zębaty przedni może si 4 W z m. międzyżebrowym zewnętrznym i z m. skośnym zewnętrznym brzucha W iePAprzypadku zostało stwierdzone pasmo mięśniowe biegnące poniżej m. zębatego Pniego od dziewiątego i dziesiątego żebra do dolnego kąta łopatki. Pasmo to.
PB?
98 odszczepioną częścią m. zębatego przedniego, jest przypuszczalnie odpowied 4@8896 obniżającego łopatkę(m. depresror gcapulaeĘ występującego u ptaków. Głębokie albo właściwe mięśnie klatki piersiowej O ile właściwa mięśniówka grzbietu służy głównie prostowanW Płwia i ruchom kręgosłupa, o tyle zadanie właściwych mięśni klatki P 89 siowej polega na ruchach oddechowych i na wzmocnieniu ściany łęt.piersiowej.
Mięśniówka ta składa się z mm, międzyżebrowych, mm. podżebrowych i m. poprzecznego klatki piersiowej(ryć.
447--45 O).
Mm, międzyżebrowe(mm, intercostd(es)są to płaskie, krótkie i ciengiemięśnie położone w przestrzeniach międzyżebrowych i łączące dwa ęąsiednie żebra. Zawierają one dużo włókien ścięgnistych i występują w dwóch zasadniczych warstwach. Mrn, międzyżebrowe z ewnętrzne(mm, intercostdles eztemi)ęą położone w przestrzeniach międzyżebrowych począwszy od guzków żeber aż do bocznych końców chrząstek żebrowych:z tyłu łączą się z dźwigaczami żeber:z przodu, w przedłużeniu ich przednich końców, zamiast mięśni przebiegają ścięgniste, lśniące pasma łącznotkankowe, zachowujące ten sam kierunek, co włókna mięśniowe, błony międzyżebrowe zewnętrzne(membrande intercostales eaternae). Mm, międzyżebrowe zewnętrzne rozpoczynają się na dolnym brzegu wyżej leżącego żebra, na zewnątrz od bruzdy żebra:włókna biegną równolegleku dołowi oraz domostkowo i koń c z ą s i ę na brzegu górnym niżej lezącego żebra.M, intercstalłs intrnus.
Costa VI.
W. subcostalis.
A, intercostalisposterior V I V, interoostalis V'N. intercotalis*posteriorV.lig, lu mbocostałe.
Membrana intercostalis im.
*, *sexż.
Ag one-tudinele ent.
pr*us*r*ns*e*us*e*ebr*ethoracicae XII W. intertranwer-serius Pleralis*um*ru mProcessusŻfBDsversusMóriebrae wnć z.Ryc.
447.
Mięśnie prawej tylnej ściany klatki piersiowej widziane od przodu. W siódmej i ósmej przestrzeni międzyżebrowej usunięta jest błona międzyżebrowa wewnętrzna.


Mm, mi ędz yż ebro we we wn ętrzne(mm, imercos(d(es interną są położone w przestrzeniach międzyżebrowych począwszy od okolicy kątów żeber aż do mostka.Leżą one do wewnątrz od mm, międzyże.
bzowych zewnętrznych, pokryte nimi aż do bocznych końców chrzą. stek żebrowych, następnie zaś do mostka przez błony międzyżebrowe zewnętrzne, przez które nieco przeświecają. Mm, międzyżebrowe wewnętrzne ro z p o czyn a j ą się na brzegu dolnym wyżej leżącego zebrą do wewnątrz od bruzdy żebra:włókna biegną równolegle ku dołowti w stronę kręgosłupa, a więc w kierunku przeciwnym niż mm, międzyżebrowe zewnętrzne, i kończą się na brzegu górnym niżej leżącego żebra. Prawie na całej swej długości mm, międzyżebrowe wewnętrzne składają się z dwóch warstw:warstwa zewnętrzna, tzw. mm, między z eb r o we p o ś re dn i e(mm, mtercostmes mtermediP)przylegają ściśle do mm, międzyżebrowych zewnętrznych i tak jak one rozpoczynają się na zewnątrz od bruzdy żebra, a różnią się od nich tylko kierunkiem włókien i sięgają przyśrodkowo aż do mostka. Warstwa wewnętrzna, run, międzyżebrowe najgłębsze(mm, intercostdles mtmi), kończy się na granicy chrzęstna-kostnej żebra. Z obu tych warstw przypuszczalnie tylko warstwa zewnętrzna jest odpowiednikiem m, skośnego wewnętrznego brzucha(p. dalej). W przedłużeniu mm, mię.
N. intercół.
ext.
M. intercost, intermed(us.
M. intercost, -intimus.
A, intercost.
post.
Membranę intercost, im.
j 5-Membrana inlercost, e-t.
**in*.
-4 ow.
, Beura.
eodothoredca.
Ryc.
448. Przekrój poprzeczny przestrzeni międzyżeberowej.Schemat.
jzyżebrowych pośrednich ku tyłowi aż do kręgosłupa znajdują się cienkie łącznotkankowe pasma włókniste-b tony mi ę d z yż eb r owe wewnętrzne(membrdnde intercostdles intemde), zachowujące ten sam kierunek włókien, co włókna mięśniowe. Mm, godź ebrowe(mm, subcostd(es)są bardzo zmienne, płaskie, trójkątne, bardzo cienkie. R o zp o czyn a j ą s je na powierzchni wewnętrznej dolnych żeber w okolicy kątów żeber. Włókna ich biegną w tym samym kierunku, co włókna mm, międzyżebrowych wewnętrznych, ale mijają jedno lub dwa żebra, kończąc się na brzegu górnym następnego. są to mięśnie szczątkowe, o niewielkim znaczeniu czynnościowym. Czynność.
Mm, międzyżebrowe, zbudowane z licznych i krótkich włókien, mają duży przekrój fizjologiczny, tym samym wielką siłę. Mm.
międzyżebrowe zewnętrzne unoszą żebra, są więc mięsniami wdechowymi. Natomiast z dawien dawna było kwestią sporną, czy mm, międzyżebrowe wewnętrzne opuszczają żebra. Aż do czasów dzisiejszych niektórzy autorzy przypisują im to samo działanie, co mm, międzyżebrowym zewnętrznym. Jednak antagonizm mm, międzyżebrowych zdaje się nie ulegać wątpliwości, przynajmniej ich bocznych odcinków:tym samym należy przyjąć, że mm, międzyżebrowe wewnętrzne opuszczają żebra, że są więc mięśniami wydechowymi. Natomiast pozostaje sprawą sporną, .
Mern brana in*er*, in*.
M. intere 6@.
exć.
M. intercost, im.
M. intercost, intermedius.
hń interXSłerc.
*, *. in*imus.
Zebro chrzęstne fscrendot borecka P/euraV interost. por A, intercost.
jest N, intercost.
Membrana intercost, ext.
Ram, collateralis a, intercost, post.
86 c 449.
Przekroje pionowe przez przestrzeń międzyżebrową.
Schemat:a-w części tylnej P(zestrzeni, przyśrodkowo od kąta żebra:b-nieco bocznic od kąta żebra:c-w linii pachowej:d-w części przedniej, bocznic od mostka. Wzorowane na Testut.
9 mogą one dostatecznie silnie opuszczać żebra, żeby bez udziału inPBhmięśni powodować wydech. Tak wiele mięśni pełni tę samą czyn Pość, że dotychczas nie udało się doświadczalnie wyizolować pracy mm. PBódzyżebrowych wewnętrznych i ostatecznie rozwiązać tej kwestii. Mn, międzyżebrowym przypada jeszcze inne ważne zadanie do spe(Wenta. Podczas oddychania ciśnienie w klatce piersiowej podlega ciąŻBnzmianom, stając się raz większe, to znowu mniejsze od ciśnienia że? Oguznego.
Z tego powodu przestrzenie międzyżebrowe dążą do uwypu.


klenia się lub wpuklenia w stosunku do powierzchni żeber. Mm, miyą, żebrowe przeciwstawiają się tym zmianom, a skrzyżowanie włókien naj międzyżebrowych zewnętrznych i wewnętrznych jest szczególnie kw. rzystne dla silnego napięcia powierzchni. W ten sposób w każdej fazie oddechu ściana klatki piersiowej pozostaje mniej więcej równa, dzieją czemu ruchy oddychania nie tracą na swej sile i wydajności. T o p o gr a f i a.
Mm, międzyżebrowe zewnętrzne są pokryte mięsniami przyczepiające. mi się do żeber, a mianowicie:z tyłu dźwigaczami żeber, bocznic i do przodu oboąąmm, piersiowymi, wszystkimi trzema mm, zębatymi, m. najszerszym grzbietu, m. skąą. rym zewnętrznym brzucha i m. krzyżowo-grzbietowym.
Do wewnątrz przestrzenie nity.
dzyżebrowe są skierowane do opłucnej, od której są oddzielone powięzią wewnątrzpiey. stówą(faseta endothoracicd):z przodu oddziela je jeszcze m. poprzeczny klatki piersią. wet.
Zawartość przestrzeni międzyżebrowych prócz wyżej opisanych mięśni stanowią naczynia i nerwy międzyżebrowe. Przebiegają one z tyłu do wewnątrz od mm:międzyw.
browych zewnętrznych(ryc, 4490, a dalej bocznic między mm, międzyżebrowymi zewnętrznymi a wewnętrznymi(ryć, 449 b), następnie między obu warstwami run, między. żebrowych wewnętrznych(ryć, 449 c):z przodu zaś na powierzchni wewnętrznej mm, międzyżebrowych pośrednich(ryć, 449 d). Unaczynienie:11, międzyżebrowe tylne i gałęzie międzyżebrowe przednie od 1, piersiowej wewnętrzne j. Unerwienie:nn, międzyżebrowe I-XI.
O d m i a n y.
Poszczególne mm, międzyżebrowe zewnętrzne i wewnętrzne mogą nie wy-stepować. Czasami przeważają w nich włókna mięśniowe:czasami włókna ścięgmste są bardzo liczne. Dolne mm, międzyżebrowe zewnętrzne łączą się niekiedy z m. skośnym zewnętrznym brzucha, dolne mm, międzyżebrowe wewnętrzne z m. skośnym wewnętrznym brzucha. M. poprzeczny klatki piersiowej(m. trdnstersus thordcis)jest płaski, bardzo cienki, kształtu trójkątnego, położony do tyłu od mostka i przylegających chrząstek żebrowych. Zawiera często bardzo liczne włókna ścięgniste i ma wyraźny charakter mięśnia zamkowego. Przyczepy.
Rozpoczyna się on na powierzchni tylnej wyrostka mieczykowatego i części dolnej trzonu mostka. Włókna większej, dolnej części przebiegają poprzecznie, włókna części górnej skierowcre są skośnie ku górze i bocznic. Mięsień k oń czy s i ę przeważnie pi*cioma zębami na granicy chrzęstna-kostnej szóstego do drugiego z bra. Górne pasma mijają przeważnie dwa międzyżebrza.
O z y nn o ś ć.
Czynność górnych wiązek jest bardzo nieznaczna:c@dolna, poprzeczna, zmniejsza kąt przyczepo chrząstki żebrowej do 8 stka, działa więc wydechowa(p. dalej). To p o gr a fi a.
Mostek, chrząstki żeber i mięśnie międzyżebrowe z jednej siroó 4 poprzeczny klatki piersiowej z drugiej ograniczają przestrzeń kostna-mięśniow 4, 8 rej znajdują się naczynia piersiowe wewnętrzne:przebiegają one wzdłuż mostka p 996 jego bokach. Powierzchnia tylna mięśnia jest skierowana do opłucnej ściennej pWi lewej oraz do osierdzia:nie styka się jednak z powyższymi błonami surowicz**pośrednio, lecz jest od nich oddzielona powięzią wewnątrzpiersiową. Ku doło 88 Wprzeczryklatki piersiowej łączy się bezpośrednio z m. poprzecznym brzucha. 9 PĘprzebieg włókien jest poprzeczny, co nadało nazwę tym mięśniom. Tylko górne@?
jak wspomniano, funkcjonalnie bez większego znaczenia, zachowały swóf po pierwotny kierunek. Unaczynieni e:gałązki t. piersiowej wewnętrznej.
Qwcula. .
, Y.
M. imercotalis immr.
M. tranwerus thoraeis"'.
Processusxipłoideus*, *u*ebdominis.
ŻWO Slerrohyojęąj wdciętel 1.
sę%iwcj:%7 esWm recti ebdorn.
M. :iemothyroidws-(odcięty)*, *c*i*-A toracica im.
Diephregma(rirs wernelis)WęoiunWrrocotalałw@l M, Qjjęjęy 4 Wca agi Śelłl(Ht 7 G(jjęjcjy łPP 98 s coątąj:ęy.Jot 888 minis.
brzucha.
Vne rwie nie:nr, międzyżebrowe li-TO dm i a ny.
Jak każdy narząd uwsteczniony, mięsień ten jest wybitnie zmienny. Liczw-g. gggyĘ', óógęWŻ"??%?***98989 śPś 99+4 W 888 Pe@iesł silnie asyrnetryeząę.Przepona Przepona(dicphragmd, diqńdsem-wytwarzać przegrodę)stanowi 9 P@mowe odgraniczenie jamy brzusznej od jamy klatki piersiowej Żego rodzaju mięśniową przegrodę mają tylko ssaki. Gdyby przepona ś'@owiła przegrodę poprzeczną, to przez swój skurcz zmniejszałaby BWo przekrój jamy ciała w danym miejscu. Przepona jednak uwypu.
689.


kła się kopulasto w obręb klatki piersiowej, może się więc porusząąmiędzy jamą klatki piersiowej a jamą brzuszną w jedną i w drugą stj, nę, jedną jamę powiększać kosztem drugiej. Gdyby przepony nie byjjwtedy zmniejszenie wspólnej jamy ciała(np. pod wpływem czynnosejmięśni brzucha)zwiększałoby ciśnienie w całej przestrzeni, działąjjwrównocześnie, np. na płuca. Wraz z podziałem jamy ciała na dwie Ęy.
mory przedzielone przeponą ciśnienie w klatce piersiowej może łęg mniejsze niż w jamie brzusznej. Przepona wywołuje ruchy oddechową i wraz z nią ustrój ssaków zdobył nowy mięsień oddechowy. Pod względem pochodzenia przepona należy do mięśni szyi. Materiał mięśniowy prze.
pony pochodzi z Ul-V miotomu szyjnego i wraz z sercem zstępuje do klatki piersiowej(descensus dicphrdgmdts). Z tego powodu przepona jest unerwiona przez nerw szył.
ny-nerw przeponowy(n. phrenicus), który wraz z przeponą zostaje pociągnięty ęobręb klatki piersiowej i którego długość wynosi ok, 25-30 cm. Tylko dwa mięśnie ustroju ludzkiego pracują bez przerwy przez całe życie:serce, pwcząwszyod pierwszych tygodni życia zarodka, i przepona od chwili urodzenia. O ile serce pracuje niezależnie od naszej woli, o tyle oddychanie może być w pewnym stopniu regulowane dowolnie. Jeden z anatomów wyraził się, że "serce skacze z radości i załamuje się z bólu". Z powodu tych bodźców uczuciowych przepona otrzymała nazwę, trener'(uczucie), gdyż starożytni od czasów Hipokratesa umiejscawiali je w okolicy przepony, Celsus nazywał przeponę p r z e gro d ą p o p r z e c z n ą(septum transtersum):dzisiaj nazwę tę stosuje się tylko do embrionalnego zawiązku, z którego powstaje część przednia OTZCOODV. Przepona jest to mięsień kształtu nerkowatego, płaski, szeroki, cień-ki(przeciętna grubość ok, 3 mm), w części środkowej ścięgnisty(śro.Diephrgę-j 088 eostalis.
Cus.
pers sternelis-.
pers lumbelis, (.
V, azygos et nr.
splenchnici 4 rcus lumbocostY lat.
Pasmo boczne.
*um**asm*.
pośredn te przyśrodko we.
Foremce venee*u m***in*u mzł'etusJrigon u mI u m toeostaleHigtus eóŃlcM, quadretus*. *-aóoom.
-M. psoes 77170/4-M. iliacusWrunłus sympethicus Y M. psoes major.Ryć.
451. Przepona widziana od dołu i od przodu.
dek ścięgmisty, centrum tendmeum), poza tym mięśniowy(ryc. 4511.
Jest ona rozpięta między jamą brzuszną i klatką piersiową i ku górze wypukła. Wypukłość ta jest silniejsza w częściach bocznych, słabsza w części środkowej:z tego powodu po stronie prawej i lewej powstają kopulaste wyniosłości, a łącząca je część środkowa jest nieznacznie wgłębiona:na niej spoczywa serce(siodło serca). Przyczepy.
Zależnie od przyczepów dzielimy przeponę na trzy części:lędźwiową, żebrową i mostkową. Część lędźwiowa(pers lumbdlis)jest najsilniejszą częścią przepony:grubość jej może dochodzić do I cm. Rozpoczyna się ona po stronie prawej i lewej trzema ścięgnistymiwięzadłami łukowatymi, pośrodkowym, przyśrodkowymi bocznym oraz odnogą przepony. Odnoga prawa(crus deatrum), silniejsza, schodzi niżej niż lewa, rozpoczynając się na powierzchni przedniej kręgosłupa w odcinku lędźwiowym(od więzadła podłużnego przedniego)na wysokości pierwszego do trzeciego kręgu lędźwiowego. Odnoga lewa(crus smistrum), słabsza, przyczepia się do dwóch górnych kręgów lędźwiowych. Na wysokości dwunastego kręgu piersiowego obie odnogi przechodzą jedna w drugą i wspólnie z kręgosłupem ograniczają otwór dla przejścia aorty i przewodu piersiowego(rozwór a octowy, hiatus dorticus). Ku górze i nieco na lewo od rozworo aortowego pęczki mięśniowe części lędźwiowej rozstępują się i tworzą otwór dla przejścia przełyku oraz obu pni błędnych, przedniego i tylnego, położonych na przednim i tylnym obwodzie przełyku(r ozwór przełykowy, hiatus esophageus\. Więzadło łukowate pośrodkowe(lig, drcudtum medimum)stanowi łuk w przednim ograniczeniu rozworo aortowego, utworzony przez zbiegające się włókna przyśrodkowych ścięgnistych brzegów obu odnóg przepony. Więzadło łukowate przyśrodkowe(lig, drcudhm medidle)rozpięte jest między trzonem pierwszego lub drugiego kręgu lędźwiowego a wyrostkiem żebrowym(poprzecznym)pierwszego kręgu lędźwiowego nad m. lędźwiowym większym i zrośnięte z powięzią tego RIIĘSIIIB. Więz a dł o łukowate bo c z ne(lig, crcudtum literuje)biegnie od wyrostka żebrowego pierwszego kręgu lędźwiowego do dwunastego żebra nad m. czworobocznym lędźwi, zrośnięte z powięzią tego mieś 018. Między pasmami ścięgnistymi odnogi prawej przebiega zwykle żyła nieparzysta, odnogi lewej-żyła nieparzysta krótka:towarzyszy im nerw trzewny większy, a często również nerw trzewny mniejszy. Bocznic od wymienionych tworów przechodzi przez odnogę pień współczulny, a nieraz nerw trzewny mniejszy. Część żebrowa(pers costdlis), grubości ok, 3 mm, jest najszerszą czę'łukami lędźwiowa-żebrowymi(mens lumbocostd(es).ROI.


seią przepony.
Rozpoczyna się ona sześcioma wiązkami od pa.
wierzchni wewnętrznej chrząstki siódmego do dwunastego zebrą Wchodzą one między wiązki m. poprzecznego brzucha. Powyższe przy.
czepy żebrowe przepony przebite są z każdej strony przez VII-xjnerw i naczynia międzyżebrowe, które tą drogą dochodzą do mięśąbrzucha. Nerw podżebrowy przechodzi pod więzadłem łukowatym ba.
CZDyTl.
Część mostkowi(pers sterndlis)jest najmniejszą częścią przepony. Składa się ona z wąskich, krótkich pęczków, które rozpoczynają s i ę na powierzchni wewnętrznej wyrostka mieczykowatego i stąd kierują się do środka ścięgnistego. Wszystkie trzy graniczące z sobą części przepony nigdy ściśle nie łączą się. Między początkami części lędźwiowej i żebrowej nad dwunastym żebrem znajduje się często małe, trójkątne pole, wierzchołkiem skierowane ku górze, podstawą zaś ku dwunastemu żebru, tzw. tró jkątlędźwiowa-żebrowy(trigonum lumbocostalePg mięły brzegami bocznymi części mostkowej a brzegami przyśrodkowymi części żebrowej leży wąska, mniej więcej trójkątna szczelinowata przestrzeń, tró j kąt most kawo-z eb rowy(trigonum stemocostdlePgprzez trójkąt ten przebiegają naczynia z przedniej ściany klatki piersiowej na przednią ścianę brzucha, naczynia nabrzuszne górne(będące gałęziami końcowymi naczyń piersiowych wewnętrznych), które kierują się na powierzchnię tylną m. prostego brzucha. Środek ścięgnisty(centrum tendmeum)stanowi wspólne ścięgno k o ń c o w e wszystkich trzech części przepony. U niektórych ssaków nie występuje, u innych jest bardzo mały i we wczesnych okresach płodowych powstaje przez zanik włókien mięśniowych. U człowieka jest on na ogół nerkowaty, dostosowując się do kształtu przekroju klatki piersiowej. Brzeg przedni występuje jednak pośrodku silniej do przodu, z powodu czego powstaje forma tró(płatowego liścia koniczy-ny. Na płatku przednim spoczywa serce wraz z osierdziem, na płatkach bocznych-części przyśrodkowe powierzchni podstawnych płuc NA granicy prawego i przedniego płatka znajduje się otwór żyły g@wn e j(formen fenie cmde), który zawiera żyłę główną dolną i gJ 44 ki brzuszne nerwu przeponowego prawego. Otwory przepony.
Zestawiając to, co już powiedziano wyżej, wi@my, że w przeponie oprócz trzech znaczniejszych otworów dla aoóYprzełyku i żyły głównej dolnej znajduje się szereg małych otwo 6@między pasmami odnóg przepony. 8 o z w ór a o rt o wy(hiatus aortcus)leży na wysokości dwunasJePkręgu piersiowego między kręgosłupem a obiema odnogami, bnieznacznie na lewo od płaszczyzny pośrodkowej ciała. Oprócz a 9 przez rozwór aortowy przechodzi również przewód piersiowy 4 o@i na prawo od aorty. Rozwór aortowy jest dostatecznie obszerny, 9?s.
Bochddeki.
ozory włóknami ścięgnistymi, tak że skurcz przepony nie przeszkadza tętnieniu aorty. Rozwór przełykowy(hiatus esophdgeus)leży ku górze i przeważnie(571)nieco na lewo od poprzedniego. Przez otwór ten przechodzi przełyk i pnie nerwu błędnego, zdążające ku żołądkowi. Pień błędny przedni leży na brzegu górnym rozwora przełykowego, tylny na dolnym. Tędy przechodzą również czasem gałązki brzuszne nerwu przeponowego lewego. Rozwór przełykowy otaczają dokoła włókna mięśniowe przepony, mogące uciskać przełyk w miejscu jego przejścia przez przeponę. Podczas każdego skurczu przepony, czyli podczas każdego wdechu, następować więc może zwężenie przełyku. Przeciwstawia się ono wtedy opróżnianiu się żołądka przez przełyk. Włókna mięśniowe otaczające rozwór przełykowy są luźno tylko złączone z przełykiem. Z tego powodu przełyk przecinany operacyjnie przy żołądku należy przytrzymać, żeby pod wpływem napięcia błony mięśniowej własnej nie wyśliznął się do śródpiersia. O twór żyły głównej(fordmen oende cmce)znajduje się w środku ścięgnistym na prawo i do przodu od poprzedniego otworu:zawiera on żyłę główną dolną na jej drodze do prawego przedsionka serca i gałązki brzuszne nerwu przeponowego prawego. Żyła główna dolna jest zrośnięta ze ścięgnistym brzegiem otworu. Otwory w obrębie odnóg przepony.
Między pasmami ścięgnistymiodnóg przepony znajdują się małe szczelinowate otwory, przez które przebiegają naczynia i nerwy z klatki piersiowej do jamy brzusznej lub odwrotnie. Przez przyśrodkową szczelinę przebiega nerw trzewny większy(odgałęzienie pnia współczulnego)oraz w odnodze prawej żyła nieparzysta krótka. Przez szczelinę położoną bardziej bocznic przechodzi pień współczulny. Nerw trzewny mniejszy biegnie albo przez szczelinę pierwszą, przyśrodkową, albo przez drugą boczną. O z y n n o ś ć.
Przepona jest ważnym mięśniem wdechowym:powoduje ona tzw. oddychanie brzuszne w przeciwieństwie do tzw. typu oddechowego żebrowego(p. dalej). Podczas skurczu przepona się spłaszcza.
Przy spokojnym wdechu wiązki mięśniowe przepony odchylają się od ściany klatki piersiowej(ryc, 452), zachyłek żebrowa-przeponowy rozchyla się, obie kopuły przepony obniżają się ok, 2 cm, mniej zaś rushomyśrodek ścięgnisty(mniej więcej o I cm). Podczas głębszego wdechu części boczne spłaszczają się u mężczyzn ok, 4 cm(u kobiet mniej), @odek ścięgnisty do 2 cm. W chwili bardzo głębokiego wdechu ruchy Przepony są jeszcze większe. Dzięki temu podczas wdechu powiększa 8:jama klatki piersiowej, ciśnienie w niej opada i powietrze atmosfeĘczneprzez drogi oddechowe wchodzi do płuc. Podczas wydechu naPBęciemm, brzucha(p. dalej)podnosi rozluźnioną przeponę i pomaga P(zy usuwaniu powietrza z płuc. Przepona jest również czynna przy Bódawaniu głosu(fonacji), ponieważ reguluje siłę wydechowego prądu p*e*za.


S-elana klatki D I óFslOWef.
Zebro VIII.
Zebro IX Opłucna żebrowa Opłucna DTZBDODOWB.
Costa VIII.
Costa.
Płuco.
Prawy płą(wątroby Zachyłek*żebrowa-D(ZBDOOOMy.
Otrzewna.
Wdech Hyc.
452.
Stosunek przepony do ściany klatki piersiowej na poziomie zachyłka żebrowa-przeponowego. Przekrój czołowy przez klatkę piersiową.
Schemat wg Testut.
Topografia.
Powierzchnia wypukła przepony, czyli powierzchnia górna, w swej części środkowej odpowiada sercu i osierdziu. Osierdzie zrasta się z przednim płat-kiem środka ścięgnistego, na którym głównie spoczywa i który nieznacznie tylko prze-kraczą. Z prawej i z lewej strony osierdzia przepona przylega do opłucnej przeponowe)i odpowiada podstawie obu płuc. Jednak płuca nie sięgają aż do obwodu przepony:mięs dzy nim a granicą boczną podstawy płuca część przepony jest skierowana bezpośrednio do żeber. Ta część obwodowa przepony wraz ze ścianą żeber ogranicza lejkowatą prze-strzeń wysłaną opłucną, w którą płuco się opuszcza przy każdym wdechu i unosi ku gol rze podczas wydechu(zachyłek żebrowa-przeponowy, ryc. 452).
Powierz chn i a w kle s la, czyli powierzchnia dolna(brzuszna)przepony jest wyscna otrzewną z wyjątkiem głównie tej części, z którą zrasta się wątroba. Pod prawą koP 9 tą przepony znajduje się wątroba, pod lewą żołądek. Poza tym powierzchnia dolna pr 8:pory, pokryta'otrzewną, po stronie lewej przylega do powierzchni bocznej(przeponowellśledziony. W części tylnej i dolnej do przepony przylegają nadnercza i części górne nePŚ(tuż pod trójkątem lędźwiowa-żebrowym). O dn agi prz epony, graniczą od przoW Ętrzustką i częścią dwunastnicy. Serce i żołądek, jak zaznaczono wyżej, są przedzielone tylko przez środek ściękO(i cienkie błony osierdzia oraz otrzewnej), stanowiący najcienszą część przepony. W 999 skie sąsiedztwo tłumaczy niektóre objawy chorobowe występujące w tych narz 4484 Osierdzie, opłucna i otrzewna zrastają się warstwą tkanki łącznej z powięzią przePBPTa warstwa łącznotkankowa odpowiada powięzi poprzecznej ściany brzucha i p(68+wewnątrzpiersiowej ściany klatki piersiowej(powięź przeponowa-opłucnowaJUna czyn i en i e:11, osierdziowa-przeponowa i mięśniowó-przeponowa od J pic wet wewnętrznej, M. przeponowe górne od aorty piersiowej, t. przeponowa dolna o 489:W brzusznej. Żyły uchodzą do z, głównej górnej i dolnej.
Umaczynienie limfatyczW Ęłrównież bogate.
Sieć chłonna podotrzewnowa przepony łączy się w okolicy środka ś 9 łgnistego z siecią chłonną podopłucnową. Naczynia limfatyczne przednie odproWBĘchłonkę do węzłów mostkowych, tylne zaś uchodzą zarówno do węzłów śródpierswBYF jak i do węzłów trzewnych(p. t. III układ chłonny).Unerw i en i e:przepona jest unerwiona przez n. przeponowy(Gę. Często poza tym występuje n. przeponowy dodatkowy, stanowiący albo odgałęzienie n. podobojczykowego(O-ą albo pęUi szyjnej(ąj), albo też, rzadziej, bezpośrednie odgałęzienie splotu ramiennego. Wstępuje on do klatki piersiowej przez otwór górny i na różnej wysokości przeważnie łączy się z pniem głównym. Położenie przepony.
Na zwłokach położenie przepony jest stałe.
Jest to położenie krańcowo wysokie, które w normalnych warunkach za życia nigdy nie zostaje osiągnięte, ponieważ mięśnie nie są nigdy tak rozluźnione ani rozciągnięte jak po śmierci. Płuca zapadają się silnie, gdyż jama klatki piersiowej jest mniejsza niż za życia wskutek ucisku gazów, które po śmierci wytwarzają się w jelitach oraz w żołądku i poprzez przeponę usuwają z płuc pośmiertne powietrze wydechowe. Prawa kopuła przepony sięga po śmierci przeciętnie aż do wysokości czwartej chrząstki żebrowej, u młodych osób do trzeciej, u ludzi starszych wskutek mniejszej sprężystości klatki piersiowej, do piątej chrząstki żebrowej. Po stronie lewej położenie przepony jest niższe o wysokość jednego międzyżebrza. Jeżeli ściana klatki piersiowej zostanie uszkodzona, to powietrze wnika do jamy opłucnej, wytwarzając tzw. o dmę o p lu ono w ą(pneumothora), płuca całkowicie zapadają się wskutek sprężystości oraz wyrównania się ciśnień, a przepona luźno opada tracąc swój typowy kształt. U osoby żywej położenie przepony jest bardzo zmienne.
Przeciętnie jest ono u mężczyzn niższe niż u kobiet:w pozycji leżącej wyższe niż w stojącej lub siedzącej:u osób młodych wyższe niż u starszych. Przeciętnie położenie podczas wydechu jest o jedno międzyżebrze niższe niż na zwłokach, po stronie prawej odpowiada więc górnemu, po stronie lewej dolnemu brzegowi piątej chrząstki żebrowej. Jeżeli przeprowadzimy płaszczyznę poziomą przez dolny brzeg trzonu mostka, to stwierdzimy, że prawa kopuła przepony jest ustawiona nieco powyżej, lewa-nieco poniżej tej płaszczyzny. Maksymalna różnica położenia podczas wdechu i wydechu może wynosić trzy żebra(od piątego do siódmego). W stosunku do kręgosłupa prawa kopuła może sięgać do ósmego kręgu piersiowego i obniżać się do jedenastego kręgu piersiowego. Miejsca zmniejszonego oporu przepony.
Budowa przepony z trzech odrębnych części stwarza miejsca zmniejszonego oporu, przez które czasami lrzewa jamy brzusznej mogą dostawać się do klatki piersiowej. Również miejsca przejścia narządów i wielkich naczyń przez przeponę stwarzają dogodne ku temu warunki. Do miejsc takich należy zaliczyć przede wszystkim:1)trójkąt mostkowo-żebrowy, 2)trójkąt lędźwiowa-żebrowy i 3)rozwór przełykowy. Wspominaliśmy wyżej, że przełyk luźno tylko łączy się z przeponą, wskutek czego, szczególnie po, stronie prawej, mogą powstawać szczeliny między ścianą przełyku a przeponą. W obrębie trójkąta mostkowo-żebrowego w warunkach normalOychprzylegają do siebie opłucna i otrzewna. Trójkąt zaś lędźwiowa-żebrowy jest zamknięty przez nadnercza i części górne nerek. Poza tym, ponieważ przepona zrasta się z trzech części, mogą powstawać zaburzenia rozwojowe wskutek nienormalnego zrasta Ola się tych części, co może doprowadzić do wrodzonych ubytków przepony. Przez szczeWynormalne oraz przez otwory powstałe wskutek zaburzeń rozwojowych trzewa mogą przedostawać się z jamy brzusznej do klatki piersiowej(przepukliny p rzep o nowe, heminę didphngmuicde). Ponieważ pojęcie przepukliny łączy się z występowaniem Worka przepuklinowego(utworzonego co najmniej z warstwy otrzewnej ściennej), odróŻniamy:p rze p u kliny prz e p o n owe p r a w d z i we(heminę didphragmdticce terce)8 workiem przepuklinowym i przepukliny przeponowe rzekome(hermie didPhmgmdticaespince)bez worka przepuklinowego. Przepukliny obu rodzajów mogą być@odzone(h, congenitde)bądź nabyte(h, acquisitde). Przepukliny rzekome mogą wystęPBwaćwtedy, gdy ubytek dotyczy nie tylko mięśniówki, ale również obu błon surowi 98 ch, opłucnej i otrzewnej. Wtedy na brzegu ubytku, dokoła otworu łączącego jamę 9(zuszną z jamą klatki piersiowej, blaszki surowicze przechodzą jedna w drugą, jak to ś reguły występuje u ryb, płazów, gadów i ptaków oraz u zarodka ludzkiego. W przepuBWachprawdziwych trzewa jamy brzusznej, które przedostały się w obręb klatki gier Płowej, objęte są uwypukleniem otrzewnej, stanowiącym worek przepuklinowy.


p ą mi ąny.
Całkowity brak przepony występuje czasami u silnie niedorozwigąęąępłodów, szczególnie u płodów bezmózgich. Wrodzone ubytki w mniejszym lub wwj''żąkresie, z częściowym przesunięciem się z trzew z Jwó brzusznej do klatki pierstąy(przepukliny wrodzone rzekome), niejednokrotnie były opisywane u człowieka i u ąąęgssaków. Poszczególne wiązki początkowe od żeber czasami są tak oddalone od sjestę ę:w szczelinach między nimi opłucna i otrzewna przylegają do siebie. Okolica trj)-ją f.
dżwiowo-żebrowego wykazuje liczne odmiany pod względem układu pasm śnęęyjgęjyi mięśniowych. Do niezbyt rzadkich odmian należy występowanie pasm mięśniowwąobrębie środka ścięgnlstego. W jednym przypadku prawie cała prawa połowa swą(2.
śeięgnistego była mięśniowa.
Znane są dodatkowe pasma mięśniowe łączące przepąą'.
z sąsiednml mięsniami(mm, trmmerrus abdominis, paocs, quddratua lumboruąt j-t. również z innymi narządami(m. phrenicoesophcgeuP, m. phrenicogcstrieuP, rn, pt.Mechanika oddychania.
Istota oddychania polega na usuwaniu z płuc części powietrza zużytego i zastępowanjggo przez powietrze świeże. Podczas spokojnego oddychania ilość ta wynosi przeciętni pół litra na jeden oddech, a liczba oddechów 16-20 na minutę. Przy większym wysicielesnym lub wpływach psychicznych wzrasta głębokość oddechów lub ich częstość. Jsżeli i to nie wystarcza do zaspokojenia męczącego głodu powietrza, mówimy o duszności(dyspnoć). Zwykle wystarcza niewielkie przewietrzanie płuc do zachowpotrzebnej do życia ilości tlenu we krwi. Każdy oddech odbywa się wskutek dział mięśni i w czasie spokojnego oddychania poszczególny oddech wymaga minimalnej pncy mięśni. Inaczej jednak jest podczas wzmożonego oddychania, które stawia duże magania narządom ruchu, ponieważ zużycie tlenu wskutek wybitnych ruchów ci może nieraz wzrastać B-IO-krotnic albo i więcej. Dlatego też należy odróżniać pasz golnę kombinacje mięśni oddechowych w zależności od typu oddechu. Omawiając ruchomość klatki piersiowej stwierdziliśmy dwie zasadnicze fazy oddychał ma:wdech, wywołany powiększeniem się objętości klatki piersiowej, i wydech, który stepuje wskutek jej zmniejszania się. Najskuteczniejszą kombinację ruchów wdech wych stanowią:czynne napięcie przepony z równoczesnym rozluźnieniem powłok bcha, czynne uniesienie żeber i prostowanie kręgosłupa. Podnoszenie się żeber wywołCjak wiemy, poszerzenie i pogłębienie klatki piersiowej, skurcz zaś przepony powału na ogół zwiększenie jej wymiaru długościowego. Poza tym klatka piersiowa wydhAprzez prostowanie kręgosłupa w odcinku piersiowym:podczas silnego wdechu człoWijednocześnie staje się wyższy o parę milimetrów. Powiększenie więc klatki piemonastępuje we wszystkich trzech kierunkach. Najskuteczniejszy wydech następuje pczynne napięcie mięśni brzucha z równoczesnym rozluźnieniem się przepony, pczynne opuszczenie się żeber i silniejsze zgięcie kręgosłupa. W silnym wdechu i 96888 mogą brać udział wszystkie mięśnie, które prz 8 piątą się do żeber i kręgów, lub też tworzą pewebrzuszne. Niewiele mięśni nie pomaga przy od 6 Ć@8:-św Y niu.
RuchyoddechowenależąbowiempotencjalBenajbardziej uniwersalnych ruchów ciała. Typy oddechowe.
Odróżniamy dwa typy oddech we:(yp oddechowy żebrowy albo piersio@w czasie którego poruszają się żebra, i typ o 496'chowy brzuszny albo przeponowy, @8 Y PŚbywa się bez bezpośredniego udziału żeber. Typ oddechowy piersiowy albo żebro@Podczas spokojnego oddychania żebroweśRyc. 453.
Jama klatki piersiowej i brzucha:maksymalny wydech:----maksymalny wdeF Pó rentgenogramu:wzorowane na Hasselwandere.zebra są podnoszone przez mm, międzyżebrowe zewnętrzne. Jeżeli natomiast zachodzi potrzeba silniejszego uniesienia żeber, lub też jeżeli wdech odbywa się przeciw oporowi, łąk np. podczas ssania, jest wymagana większa sita mięśni, a więc nowe mięśnie przychodzą z pomocą. Do mięśni wdechowych pomocniczych należy zaliczyć przede wszystjgmmm, pochyłe szyi(p. dalej)stanowiące przedłużenie mm, międzyżebrowych zewnętrznych, następnie m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy, rozpięty między potylicą ą mostkiem i obojczykiem, przy czym głowa i kręgosłup muszą być ustalone przez inne mięśnie(prostowniki). Wreszcie jako pomocnicze mięśnie wdechowe mogą być czynne mięśnie idące od obręczy kończyny górnej i ramienia skośnie ku dołowi do klatki piersiowej, jak m. zębaty przedni, mm, piersiowy większy i mniejszy, m. najszerszy grzbietu(wiązki żebrowe), m. podobojczykowy:gdy mięśnie te działają jako wdechowe, ramię i staw ramienny muszą być ustalone, np. przez schwycenie się ręką jakiegoś twardego i mocnego przedmiotu, jak brzeg stołu czy krzesła. Do pomocniczych mięśni wdechowych należy również zaliczyć m. zębaty tylny górny. Z chwilą gdy ustaje skurcz mięśni wdechowych rozpoczyna się opuszczanie żeber i klatki piersiowej, z czym łączy się wydech. Siła sprężysta klatki piersiowej działa tylko do położenia równowagi, dalszy ruch opuszczania żeber musi być wykonany przez mięśnie wydechowe. Do mięśni wydechowych w spokojnym oddychaniu należy zaliczyć mm, międzyżebrowe wewnętrzne i m. poprzeczny klatki piersiowej. Czynne opuszczanie żeber szczególnie wtedy jest potrzebne, kiedy wydech odbywa się przeciw oporowi lub musi następować szybko, jak np. przy kaszlu, kichaniu czy śmiechu. Najsilniejszymi mięsniami pomocniczymi przy opuszczaniu żeber są mięśnie brzucha. Są one czynne przy kaszlu czy śpiewie, co odczuwamy na własnym ciele. Również m. najszerszy grzbietu jest pomocniczym mięsniem wydechowym(mięsień kaszlu):o ile jego wiązki żebrowe pomagają przy wdechu, o tyle części boczne mięśnia kurczą się przy utrudnionym wydechu(asthmd), kiedy ramiona są ustalone. W oddychaniu żebrowym nie zawsze wszystkie żebra muszą się unosić. Możliwe są ruchy, w których poruszają się głównie żebra dolne:powstaje wtedy oddychanie żebrowe dolne, podczas którego dolna część klatki piersiowej poszerza się, ponieważ dolne żebra unosząc się odchylają się silnie ku bokom. Oddychanie żebrowe dolne łączy się często z typem oddechowym przeponowym, jaki spotykamy u osób typu pyknicznego. Oddychanie takie przewietrza głównie części dolne płuc.
Ten sposób oddychania stanowi me c h ani z m z eb r owo-p rzep o no wy, ponieważ dolne żebra wraz z przeponą tworzą jeden układ czynnościowy. W przeciwieństwie do tego rodzaju oddychania również górne żebra mogą silniej się poruszać:powstaje o d dy c ban i e z eb r owe górne, które odbywa się wtedy, kiedy część dolna klatki piersiowej jest ograniczona w ruchach, np. przez pasek. Tego rodzaju oddychanie przewietrza silniej górne części płuc. Górne żebra wraz z mostkiem tworzą drugi układ, którego działanie nazywamy mechanizmem żebrowa-mostko wyra. Typ o Id echowy brzuszny albo przeponowy.
Druga możliwość powiększania tamy klatki piersiowej polega na obniżaniu się przepony. W ruchu tym zawartość jamy wzusznej kieruje się ku przedniej ścianie brzucha i nieco ją uwypukla, głównie powyżej pępka. Ruchy oddechowe przepony dostrzegamy w ruchach przedniej ściany brzucha:mówimy wtedy o oddychaniu brzusznym. Przy wydechu przepona rozluźnia się i wpoiła 8 obręb klatki piersiowej. Odbywa się to pod wpływem pociągania płuc wskutek ich 4 Oężystości i napięcia mięśni brzucha, które przesuwają teraz zawartość jamy brzusznej Fu górze. Przepona i mięśnie brzucha działają więc antagonistycznie(p. dalej). W oddychaniu spokojnym występuje zazwyczaj czysty typ oddechowy brzuszny, bez 94 ziału żeber. We wzmożonym oddechu rozpoczyna się jednak od razu oddychanie żeeówe, które wzmacnia działanie przepony i silniej powiększa klatkę piersiową. Wzmo 9 ęoddech jest więc ruchem oddechowym mieszanym(typ oddechowy żebroóo-przepono wyjMężczyzn a i k o b i et a mają ten sam typ oddychania. Tylko u mężczyzn typ brzuszPówystępuje przeciętnie w bardziej czystej formie, a u kobiety szczególnie często zaznaśzasię typ żebrowy lub żebrowa-przeponowy, m in. z powodu ubrania(sznurówka, pałek), które nieraz wciskają dolne żebra do wewnątrz.


Podczas snu u obu płci przeważa oddychanie żebrowe. położenie ciała wpływa na mechanikę oddychania wskutek Jego, że ciśntąirzew jamy brzusznej na przeponę, jak również masa klatki piersiowej działają bąyróżnie w różnych położeniach ciała. Oddychanie spokojne jest najmniej zależne od ęę jczynnikówi może być zawsze czystym oddychaniem brzusznym. Natomiast odąą-wzmożony(typ mieszany)jest bardzo zmienny. W pionowej postawie ciała odchytążeber na boki i opuszczanie się przepony jest mniejsze niż w pozycji leżącej na pleeąąw której przepona ustawiona jest wyżej. Im wyżej jest ustawiona przepona, tym łąęąmoże się ona opuszczać, ponieważ włókna mięśniowe w tym położeniu mają najwijjymożliwość skracania się. Dlatego też w położeniu na plecach szczególnie silnie opusząsię przepona podczas wdechu. W położeniu tym klatka piersiowa pod wpływem swą masy spłaszcza się w kierunku przednio-tylnym, a żebra mogą silniej unosić się ku ją niż w pozycji stojącej:z tego powodu podczas snu przeważa typ oddechowy żebrowe W pozycji leżącej na boku połowa klatki piersiowej przylegająca do pogKyjest wyłączona z oddychania żebrowego:żebra są unieruchomione. Tgm wybitniej poęąszatą się one po stronie przeciwległej. Chorzy z jednosuonną bolesnością klatki pierstwet(zapalenie opłucnej, płuc)leżą na stronie chorej i unieruchamiają w ten sposób bra, które poruszając się wywołują bóle. Ruchy przepony są różne w zależności od poężenią ciała na prawym lub lewym boku, ponieważ serce i wątroba pod wpływem swoymasy silniej mogą przesuwać się w lewo niż w prawo i w różny sposób wpływają na łożenie przepony. Typ oddychania zmienia się również wraz z wiekiem.
W młodości przeważa oddchanie żebrowe.
W późniejszym wieku sprężystość klatki piersiowej i płuc zmniejsza sprzepona opuszcza się i spłaszcza:oddech staje się utrudniony i częstszy, przewtypu mieszanego. Typ oddychania jest też zależny od budowy konstytuc j analnej człowieka. wąskiej klatce piersiowej ze zwieszającymi się żebrami przeważa typ oddechowy żebwy, w typie pyknicznym natomiast, jak wyżej wspomniano, często występuje typ brzus ny lub żebrowa-przeponowy.Powięzie klatki piersiowej Z powięzi klatki piersiowej wymienimy następujące:Powięź piersiowa(faseta pectordlis)składa się z dwóch blaszz których blaszka powierzchowna powleka przednią powierzchnię piersiowego większego, blaszka głęboka zaś jego powierzchnię ty Blaszka powierzchowna przyczepia się u góry do przedniego brze obojczyka, gdzie łączy się z blaszką powierzchowną powięzi sprzyśrodkowo przyczepia się do mostka, ku bokowi przechodzi w więź m. naramiennego, pokrywając bruzdę naramienna-piersioóZ dolnego brzegu m. piersiowego większego, łącząc się z blaszką głgką, przerzuca się ona na brzeg przedni m. najszerszego grzbietu obrębie jamy pachowej, której tworzy podstawę, nosi nazwę p o w pa eh owe j(p. dalej, powięzie stawu ramiennego:ryc. 492).
Blaszka powierzchowna powięzi piersiowej stanowi dość mocn 4 Płszkę nieprzesuwalnie zrośniętą z namięsną mięśnia, natomiast W Wko złączoną z pokrywającą ją skórą i tkanką tłuszczową podsłPWskutek tego gruczoł sutkowy u kobiet jest łatwo przesuwalny w 88 sunku do powięzi i mięśnia. Powięź obojczykowa-piersiowa(ńscid clmipectordlis).
M. poQP?czykowy jest objęty mocną ścięgnistą powięzią(fscic subclmidć), .śscie.
pectorelis's.
M. pectoralis.
DM OOT.
M. pectoralis.
óescieclwipectoralisćsćsćsćsćsćsćsćsćsćsć%ć%ć:s.
ć%-Szczelina łaczno-'sćstkankowa Faseta clwipectoralis(lig. suspensorium axillae)Tkanka tłuszczowa-jamy pachowej.
Faseta axillaris-.
M. subclewus et faseta subclwiaI I.
****z.
Qwicula.
e-A, et, 9. axillaris.
-Costa I.
Mm, intercostele.
Szczę I i na łącznotkankowa M. serratus ant.
Peseta m. serr**i*n*.
ra łączy się z okostną obojczyka i jako powięź obojczykowa-piersiowa zstępuje ku dołowi, wypełnia trójkątną powierzchnię między brzegiem dolnym m. podobojczykowego a brzegiem górnym m. piersiowego mniejszego. Obejmuje ten ostatni, zstępując niżej łączy się z powięzią piersiową i z powięzią pachową(ryc. 454).
Część górna powięzi(między m. podobojczykowym a górnym brzegiem m. piersiowego mniejszego)przyczepia się silnymi ścięgnistymi pasmami do wyros)przechodzą z jamy pachowej naczynia i nerwy do mm, piersioBych. Część dolna, łącząca się z powięzią pachową, nosi nazwę więzwdławieszadłow ego pacny Oigamentum suspensorwm aalBe'), chociaż najważniejszym czynnikiem, który powoduje wpuklenie 9 óry w obręb dołu pachowego, nie jest to pasmo powięziowe, lecz zeWhętrzneciśnienie powietrza. Powięź obojczykowa-piersiowa stanowi Winą i zamkniętą przegrodę, która przyśrodkowo przyczepia się do zecer i powięzi mm, międzyżebrowych, bocznic do wyrostka kruczego ł P(więzi m krucza-ramiennego. Przegroda ta stanowi zaporę dla oho Powięź wewnątrzpiersiowa(fscia endo Woncicd). Powierzchnia weBhęlrznażeber i mm, międzyżebrowych wewnętrznych jest pokryta 9 e@katną błoną łącznotkankową, powięzią wewnątrzpiersiową, która P(zechodzi w warstwę tkanki łącznej, pokrywającej powierzchnię gór 94 przepony, jako tzw. powięź przeponowa-opłucnowa(fasetą.


phrenicopleunlis).
Do wewnętrznej jej powierzchni przylega opłucną powięź wewnątrzpiersiowa odpowiada powięzi poprzecznej ścianę brzucha(p. dalej). Streszczenie Do mięśni powierzchownych klatki piersiowej zaliczamy:1. M. piersiowy większy(m. pectordlis major)rozpoczyna się od obojczyka(pers clauę. eulms), przedniej powierzchni mostka i żeber prawdziwych(pers sternocostdlis)arą-od pochewki m. prostego brzucha(pers abdominclis):kończy się na grzebieniu gnój większego k. ramiennej. Czynność:pociąga ramię przyśrodkowo i do przodu oraz obrąeąje do wewnątrz. Przy ustalonym przyczepie ramiennym dźwiga całe ciało ku górze. OKąmm, piersiowe są pomocniczymi mięśniami wdechu.
Dolny brzeg mięśnia wytwarza fąWpachowy przedni(plicc czillms mu. Między nim, a m. naramiennym przebiega bruząąnaramienna-piersiowa(sulcus deltoideopectom(@, w której biegnie z odpromieniową. Bruzda ta przechodzi ku dołowi w bruzdę boczną m. dwugłowego, w kierunku bliższyą(w trójkąt o tej samej nazwie. Trójkąt naramienna-piersiowy stanowi dno dołu poąobojczykowego(fossc inmclamculms):prócz z, odpromiemowej zawiera on również t. piersiowa-barkową z jej gałęziami. Unerwienie:n. piersiowy przyśrodkowy i boczny, 2.
M. piersiowy mniejszy(m. pectomlis minor)rozpoczyna się na przedniej powierzchni IT-V żebra kostnego, a kończy na wyrostku kruczym łopatki. Czynność:obniża obręcz kończyny górnej i pociąga ją przyśrodkowo. Współpracując z innymi mięśniamiprzesuwa obręcz kończyny górnej do przodu bądź obraca łopatkę obniżając panewkę stawową. Przy ustalonym stawie ramiennym działa jako m. wdechowy. Unerwienie:n. piersiowy przyśrodkowy i boczny.
3.
M. podobojczykowy(m. suóclmius)rozciąga się między pierwszym żebrem a obojczykiem, poprzecznie do długiej osi ciała. Czynność:pociąga obojczyk ku dołowi i do przodu.
Powiększa światło z, podobojczykowej.
Unerwienie:n. podobojczykowy.
4.
M. zębaty przedni(m. serrdtus mt)rozpoczyna się dziesięcioma zębami od dziewięciu górnych żeber, a kończy na brzegu przyśrodkowym łopatki. Czynność:pociąga staw ramienny do przodu i ku dołowi, odwodzi ramię ponad poziom, przyciska łopatkę do klatki piersiowej. Przy ustalonym przyczepie łopatkowym jest pomocniczym m. wdechBwym. Unerwienie:n. piersiowy długi.
Głębokie(właściwe)mięśnie klatki piersiowej.
5.
Mm, międzyżebrowe(mm, mtercos@8 les), położone w przestrzeniach międzyżebrowych, łączą dwa sąsiednie żebra. Z nich za wnętrzne(mm, intercostd(es eateru)przechodzą ku przodowi w błony międzyżebrowe i zewnętrzne(membrmce intercostales eatemae). Odwrotnie, mm, międzyżebrowe wewnętrzne(mm, intercostdles interni)ku tyłowi przechodzą w błony międzyżebrowe w 88 wnętrzne(membrdnde intercostdles internie). Naczynia i nerwy międzyżebrowe od 4 JP 8 lata od warstwy wewnętrznej mm, międzyżebrowe najgłębsze(mm, intercostdles i@@.prawdopodobnie wydechowymi.
Unerwienie:nr, międzyżebrowe I-XI.
Mięśnie międzyżebrowe oddziela od opłucnej ściennej powięź wewnątrzpiersiowa 088.ma endothoracied).
6.
M. poprzeczny klatki piersiowej(m. trmstersus thoraeis)-zamkowy, łączy Beśczęśćmostka z żebrami VI-Il. Czynność:m. wydechowy.
Unerwienie:nn, międz 88 e 9 we IT-VI.
Przepona(diqphrdgmd)kopulasto wypukła ku górze, odgranicza jamę brzVz 84 jamy klatki piersiowej. Jest mięsniem poprzecznie prążkowanym, ale częściowo'YPĘdowolnym. W części środkowej zawiera środek ścięgnisty(centrum tendmewO W ꌿności od miejsca przyczepo części mięśniowej wyróżniamy część lędźwiową, żePPPi mostkową. Część lędźwiowa(pers lumbalis)rozpoczyna się obustronnie więza 8@8 kowaiym bocznym i przyśrodkowym(lig, drcuatum laterdle et medidle)oraz o 9 P 9 przepony prawą i lewą(crus deatrum et smirtrum). Obie odnogi przepony ogra@86 rozwór aortowy(hiatus aorticus)dla aorty i przewodu piersiowego, który przebija P porę w linii pośrodkowej na wysokości kręgu Th y. Otwór ten od przodu ogranicB.
zadło łukowate pośrodkowe(lig, crcudtum medianum).
Ku górze i nieco w lewo od rozwoju aortowego włókna mięśniowe otaczają rozwór przełykowy(hiatus esophcgeus)dla przełyku, nn, błędnych i n. przeponowego lewego. Między pasmami ścięgnistymi odnóg przepony przebiega z, nieparzysta krótka oraz n. trzewny większy, a często i n. trzewny mniejszy. Bocznic od nich przechodzi przez odnogę pień współczulny i niekiedy n. trzewny mniejszy. Część żebrowa(pers costalis)rozpoczyna się od wewnętrznych powierzchni żeber VII-XII. Przyczepy żebrowe przebijają nerwy i naczynia międzyżebrowe zmierzając do run, brzucha. Nerw podżebrowy przechodzi pod więzadłem łukowatym bocznym. Część mostkowa(pers stemclis)przebiega od powierzchni wewnętrznej wyrostka mieczykowategodo środka ścięgnistego. Między początkiem części lędźwiowej i żebrowej znajduje się trójkąt lędźwiowa-żebrowy(trig, lumbocostale):między częścią żebrową a mostków, ą-trójkąt mostkowo-żebrowy(trig, stemocostale), przez który przebiegają naczynia nabrzuszne górne. Środek ścięgnisty, wspólne ścięgno końcowe wszystkich trzech części przepony, ma kształt liścia koniczyny:na jego płatku przednim spoczywa serce, na bocznych-płuca. Pod prawą kopułą przepony leży wątroba, pod lewą żołądek i śledziona. W części tylnej do przepony przylegają nadnercza i części górne nerek. Odnogi przepony graniczą do przodu z trzustką i częścią dwunastnicy. Na granicy prawego i przedniego płatka znajduje się otwór z, głównej(for, renae całce). Otwór ten zawiera z, główną dolną i gałązki brzuszne n. przeponowego prawego. Czynność:skurcz przepony powoduje obniżenie jej kopuły i wdech. Zachyłek żebrowa-przeponowy staje się wtedy płytszy.
Wydech powoduje tłocznia brzuszna, która wypycha przeponę ku klatce piersiowej. Unerwienie:n. przeponowy.
Na zwłokach prawa kopuła przepony sięga do wysokości czwartej chrząstki żebrowej, po stronie lewej sięga nieco niżej o jedno międzyżebrze. U żywego podczas wydechu sięga o jedno międzyżebrze niżej niż na zwłokach:różnice są tu znaczne, zależnie od płci, wieku, pozycji itp. Miejsca zmniejszonego oporu w przeponie:1)trójkąt mostkowo-żebrowy, 2)trójkąt lędźwiowa-żebrowy, 3)rozwór przełykowy. Mogą przez nie przenikać przepukliny przeponowe(hemiae dicphrdgmdticde), wśród których wyróżniamy prawdziwe Wemiae diaphragm. terce)z workiem przepuklinowym, bądź rzekome(hermie diaphragm, spuriae), bez worka przepuklinowego. Oba rodzaje mogą być wrodzone bądź nabyte(h, congenitdeet h, aejuiritce). Większość przepuklin występuje po stronie lewej, gdyż po stronie prawej wątroba stanowi dla nich zaporę. Mechanika oddychania.
Wdech następuje wskutek zwiększenia się pojemności klatki piersiowej. Odbywa się ono dzięki:napięciu(i obniżeniu)przepony, rozluźnieniu mm. powłok brzucha, uniesieniu żeber i wyprostowaniu kręgosłupa. Wydech odbywa się przez napięcie run, brzucha, rozluźnienie przepony, czynne opuszczenie żeber i zgięcie kręgosłupa. Przy silnym wdechu i wydechu mogą brać udział wszystkie mięśnie, które przyczepiają się do żeber i kręgosłupa lub tworzą powłoki brzuszne(pomocnicze run, wdechowe bądź 96 dechowe). Wyróżniamy typ oddechowy żebrowy(piersiowy)i brzuszny(przeponowy). W oddyshaniużebrowym można wyróżniać oddychanie żebrowe dolne(mechanizm żebrowa przeponowy)i żebrowe górne(mechanizm żebrowa-mostkowy). Do pomocniczych mm, wdechowych zaliczamy mięśnie:pochyłe, mostkowo-obojczyłowo-sutkowy, zębaty przedni, piersiowy większy i mniejszy, najszerszy grzbietu, podoeóczykowy, zębaty tylny górny. Mięśniami wydechowymi są głównie mm, międzyżebroBewewnętrzne i m. poprzeczny klatki piersiowej. Mięśniami pomocniczymi są mm.
e(zucha oraz m. najszerszy grzbietu(m. kaszlu).
Przy oddychaniu spokojnym występuje BWo oddychanie brzuszne. Oddychanie wzmożone jest oddychaniem mieszanym, żebrało-przepono 96@powięzieklatki piersiowej. 1.
Powięź piersiowa(frcia pectoralu)pokrywa poóerzchnięprzednią(blaszka przednia)i tylną(blaszka tylna)m. piersiowego większego. 9 góry przyczepia się do obojczyka:w obrębie jamy pachowej tworzy jej podstawę jako P 96 ięż pachowa(fucia millms). Gruczoł sutkowy kobiety prawidłowo jest przesuwał 9 Y wobec blaszki powierzchownej powięzi.701.


ą, powięź obojczykowa-piersiowa(fsci@cl@@pec(ora(s)obelwuje n. pierstjmniejszy.Ku górze łączy się z powięzią m. podobojczykowego(faseta subclctid), ku ą-g. wi i bokowi jako więzadło wieszadłowe pachy(lig, suspensorium aail(ae)przechaąąpowięź pachową. 3.
Powięź wewnątrzpiersiowa(faseta endothordcica)pokrywa wewnętrząą. wierzchnie żeber i mm, międzyżebrowych i przylega do opłucnej, jej czść pokrywąjjąkopułę przepony i przylegająca do opłucnej przeponowej stanowi powięź przeponąęęg, -opłucnową(faseta phrenicopleuraltst.mrąśsu nazucnaUwagi ogólne 4 Brzuchem nazywamy tę część tułowia, która od góry jest ograniczę na łukami żebrowymi i końcami przednimi obu dolnych żeber arą brzegiem dolnym dwunastego żebra, od dołu zaś-grzebieniami biol. rowymi, bruzdą pachwinową(wytworzoną przez więzadło pachwin we)i górnym brzegiem kości łonowych. Te zewnętrzne granice nie pa krywają się jednak z wewnętrznymi, ponieważ jama brzuszna ku go uwypukla się kopulasto w obręb klatki piersiowej, u dołu zaś ścisłe graniczenie od jamy miednicy nie jest możliwe. Liczne pętle jelita lej w miednicy mniejszej, zamkniętej od dołu mięśniową przeponą mi nicy. Ma ona kształt szerokiego leja otwartego ku górze, a wierzch kiem swym obejmującego odbytnicę. Z mięśniami przepony miecy zapoznamy się dalej, gdy będziemy omawiali narządy moczowi-płciowe. Kształt brzucha jest bardzo różny:zależy on od formy otworu dom go klatki piersiowej, szerokości miednicy, podściółki tłuszczowej, btdowy mięśni brzucha i zawartości brzucha. U mężczyzn dolny oTklatki piersiowej jest stosunkowo wielki, a miednica stosunkowo mZ tego powodu górna część brzucha jest duża(typ męski). Kable które mają stosunkowo szeroką miednicę, mają też dolną część bcha większą(typ kobiecy), gPrzestrzeń między klatką piersiową a górnym brzegiem miednicy, kręgosłupa w odcinku lędźwiowym aż do przedniej linii pośroQ 9 jest zamknięta wielu mięsniami. W częściach bocznych ściany brz 9 szeroki, poprzeczny pas mięśniowy układa się w trzy warstwy. W go mm, skośny zewnętrzny i wewnętrzny brzucha oraz m. poprześbrzucha. Z tyłu po obu stronach kręgosłupa w odcinku lędźwie znajduje się silny m. czworoboczny lędźwi, który uzupełnia ściaO 4 ną brzucha. Z przodu zaś trzy warstwy mięśniowe ścian boc 8 z prawej i z lewej strony przechodzą w szerokie rozcięgna, kWPPobu stronach linii pośrodkowej ciała wytwarzają pochewki 489 mm, prostych brzucha, stanowiących podłużny pas mięśniowy PI a s tyk a m i ęśn i u mężczyzn chudych z silnie rozwiniętymi mięśniami ie 49 wyraźna(ryc. 455, 456).
Widoczne są np. brzegi boczne m. prostego brzucha i ie 89 ścięgniste. Smuga górna jest położona na poziomie wyrostka nueczykowatego, 82 na wysokości pępka i trzecia-między obydwoma. Poprzez skórę dostrzegam)8)6.
M. pectoralsWORZE(brzeg domył Linia pośladkowa przednia.Fars abgorniralsm.
*ż 77 RAM?
*tendirea I lnterectotendinea li lrtgrsactorendinee T Fałd biodrowy.Ryć.
455. Tułów od przodu.
Umięśnienie bardzo silnie rozwinięte.
zazębioną linię biegnącą od dolnego brzegu m. piersiowego większego skośnie ku dołowi i do tyłu. Łanię tę tworzą wiązki początkowe m. skośnego zewnętrznego brzucha, które zachodzą w części górnej między wiązki m. zębatego przedniego, w dolnej zaś-między wiązki m. najszerszego grzbietu. U k o b i et z silnie rozwiniętą podściółką tłuszczową i wskutek tego bardziej zaokrąglonymi formami ciała plastyka mięśni jest zatarta. Silna podściółka tłuszczowa, luźnie mięśnie brzucha i powiększenie jamy brzusznej, np. wskutek skupienia płynów w jamie brzucha(puchlina brzuszna, ascites)czy gazów w nadmiernej ilości w jelitach(wz dęcie, meteorismus), czy wskutek ciąży, po Wodują uwypuklenie przedniej ściany brzucha, która mając słabą mięśniówkę zwisa ku Qołowł. Rozwój mięśni.
Właściwa mięśniówka przednio-boczna ściany tułowia dzieli się u ssa 86 wna trzy warstwy. Na klatce piersiowej odróżniamy mm, międzyżebrowe zewnętrzne, międzyżebrowe wewnętrzne i m. poprzeczny klatki piersiowej. Na brzuchu mamy też Vzy warstwy mięśni:skośny zewnętrzny, wewnętrzny i poprzeczny brzucha. Na szyi mięśnie te są silnie zredukowane(mm, pochyłe).
W obrębie klatki piersiowej, gdzie są Bchowane żebra, również i mięśnie zachowują swą budowę metameryczną:tam gdzie Aebra zanikają, poszczególne metameryczne mięśnie zlewają się z sobą, jak np. w mięśh@wceprzednio-bocznej ściany brzucha. Każda z trzech warstw mięśni brzucha pod**ględem kierunku włókien jest bardzo podobna do odpowiedniej warstwy mięśni klatłtpiersiowej. Nie należy jednak na tej podstawie wnioskować, że te trzy warstwy są ge 9 eWcznie identyczne. U niższych kręgowców z pierwotnej warstwy mięśniowej, która.7 OR.


Fars g*om**, p*or******.
Arcus.
zosżalś unaa alba.
c*Żś@9 ł 6**ny OMTk.
**musBosi, *, *us*j(wbliąuus ąyę ghdOłDlDlB.
Fałd*biodrowy.
Spina iliec 4.
998!
ĘYĘWĘ?
'Ś"gg'??g. ". . gygĘjgąŃ yjQŃcj, ą-w jwłdkeja i trzy we Q%a, ięśni kla 3@P 8 ĘPł 9 ĘĘ? ŻQŚ?.
W Ęgpyy'yj, ją*patożeniu@4@84?
FYĘ??
%ĄXXg?"cj', %":gg'gcj'jjjjgj. . . jgąąwwj**etiegąj ą one częściowo@4@9 Y PPPP PPPóĘW'nyrn a popme 84 P 9 Pł 8 ł 8 l Ę'ĘPĘĘ? %9 HŚ ł 9'?:?%'"?"?"jgj:*******ęu-h??
ĘcjóógcjĘŻggg, gg'g. :. '?. jg':. . jy:%ąĆą'wwwętrznyrn i m. poprzeczne@9 FPP? , pie(896891, . -ją, -cjjjjyąposzczególoeóBPBśPóWrJĘł?
X?
Ę:?
rnieśoe 969999****?
HĘ:?
Ęóggjg"Gj'gjgyęŚg. . ąąŃw Xągłetne części JP 9 P 9"'óĘjŚ'? 'Ę?.
Ą'jgggĆąj'%-jęę, j t. ę ją jąegątdowy.
O człowieka jest W PĘF:szczątkowy, który u torbaczy i stekowców osiąga najwyższy stopień rozwoju w 788.z budową torby wylęgowej.
704.
między piątym żebrem a kością miedniczą i sięga od m najszerszego grzbietu do linii pośrodkowej przedniej(ryć. 457).
Przyczepy początkowe.
Mięsień ten rozpoczyna się najczęściej ośmioma wiązkami mięśniowymi na powierzchni zewnętrznej piątegądo dwunastego żebra:ząb pierwszy jest przeważnie przykryty częścią brzuszną m. piersiowego większego:pięć górnych zębów zachodzi między wiązki m. zębatego przedniego, trzy dolne-między wiązki m, najszerszego grzbietu. Są one widoczne na osobie żywej, jeśli mięśnie są silnie rozwinięte(ryc. 456).
Przy c z epy k oń c o w e.
Włókna przebiegają skośnie do przoda i ku dołowi, tak jak włókna mm, międzyżebrowych zewnętrznych:tylko najbardziej górne wiązki biegną nieco bardziej poziomo. 1.
Największa, górna część mięśnia przechodzi przyśrodkowo w szeroką płaską płytę ścięgnistą(rozcięgno), która przebiega do przodu od m. prostego brzucha i wchodzi w skład przedniej blaszki pochewki m. prostego brzucha:włókna ścięgniste rozcięgna zachowują ten sam kierunek co włókna mięśniowe:krzyżują się one w linii pośrodkowej z włóknami strony przeciwległej i wytwarzają pasmo ścięgniste, kres ę białą(hnecalba). 2.
Sąsiednie dolne pęczki przechodzą w więzadło pac h w i n o w e(ligamentum mguindle)i przyśrodkowo zawierają otwór, pierścień pachwinowy powierzchowny(mnulus mguinalissuperńcidhs)dla przejścia powrózka nasiennego u mężczyzny i więzadła obłego macicy u kobiety. 3.
Włókna mięśniowe rozpoczynające się najbardziej z tyłu i u dołu przyczepiają się do wargi zewnętrznej grzebienia biodrowego. W stanie rozkurczu mięsień uwypukla się nieco nad grzebieniem biodrowym i tworzy podłoże grubego fałdu skórnego(fałd biodrowy, ryć. 455, 456).
O z ynn o ś ć.
M. skośny zewnętrzny brzucha kurcząc się jednostronnie zgina kręgosłup i klatkę piersiową w stronę boczną i obraca tułów w stronę przeciwległą. W ruchu obrotowym stanowi on odcinek długiej taśmy mięśniowej utworzonej przez m. płatowaty jednej strony i mm. poprzeczna-kolcowe, dźwigacze żeber i m. skośny zewnętrzny brzucha strony przeciwległej(ryc. 439).
Prawy zewnętrzny i współpracujący z nim lewy wewnętrzny skierowują prawy staw ramienny do przodu. Skurcz obustronny zgina kręgosłup do przodu i pociąga klatkę piersiową ku dołowi, jest więc również czynnym mięsniem wydechowym:jeśli klatka piersiowa jest ustalona, dźwiga on miednicę. Topografia.
M. skośny zewnętrzny jest najbardziej powierzchownym mięsniem brzucha. Powierzchnia zewnętrzna mięśnia jest przykryta skórę, tkanką podskórną i poóięziąpowierzchowną, która przylega do niego dość ściśle. Powierzchnia wewnętrz@Postępując od strony przyśrodkowej do bocznej pokrywa m. prosty brzucha, m. pirwB'Płowy, m. skośny wewnętrzny brzucha i osiem dolnych żeber wraz z mm, międzyżeP 9'Bómi. Brzeg tylny mięśnia jest przeważnie oddzielony od brzegu przedniego m. rai Fzego grzbietu tró j ką 1 em I ę d z w i o wym(p. dalej). Włókna m. skośnego zewPyBo sięgają z przodu mniej więcej do linii sutkowej:bocznic od brzegu m. prosteśĘśP(zedniego górnego załamuje się pod prostym kątem, przechodząc w linię pP Bawiącą dolną granicę włókien mięśniowych. , Kąt mięśniowy"(ryć.
457?'.


M, pectoralismajor(pers abdom i na lis)M. serratus ant. M. latissimus wasi.
, obliquuse*ernusobdominis*inea*b*Zagina mrec***.
(lamina ant.
)Kąt 0)IĘŚO łOMVSpina iliacaan*, s*pbig.
inguinałeAririulus*superficalis Hiatus saphenus.
Ił.
M. pectoralismajor(pers sternocost a lis)Costa V.
M, intercostero M. irtercost, im.
Costa IX lntersectiotendi neaM, rectus a bdominis.
U mbilicusM, obliquus*internus abdominis.
M, sartoriusM, pyramidalisFu nicu los spermaticus.
Lig, fundiforme penisRyć.
457.
Mięśnie brzucha widziane od przodu:po stronie prawej rysunku usunięto mięsień skośny zewnętrzny brzucha i przednią blaszkę pochewki mięśnia prostego. brzegiem poziomym a pionowym brzuśca mięśniowego, zwykle widoczny przez skórQleży 3-5 cm przyśrodkowo od kolca biodrowego przedniego górnego na linii łączące)ten ostatni z pępkiem. Kąt mięśniowy odpowiada dość dokładnie tzw. punktowi Me B urn ey a, miejscu przedniej ściany brzucha, które w rzucie strzałkowym odpo@88, da odejściu wyrostka robaczkowego od jelita ślepego i którego ucisk sprawia ból w zap 88 leniu wyrostka robaczkowego. U żywego punkt McBurneya znajdujemy w środku o 4 P?
głości na linii łączącej kolec biodrowy przedni górny z pępkiem. U dorosłego odpow@94 to odległości 5-6 cm od kolca na tej linii. Tzw. punkt Lanz a, który pod tym w 8 W 1 dem jest jeszcze bardziej miarodajny, znajduje się nieco niżej, na poziomej łączecei 994 kolce biodrowe przednie górne, w jednej trzeciej tej odległości od strony prawej Unac zmienię:dolne 11, międzyżebrowe, t. głęboka okalająca biodro od t. b 8 wet zewnętrznej, t. piersiowa boczna od t. pachowej. Unerwienie:nn, międzyżebrowe V-XII, n. biodrowa-podbrzuszny(Thg Pi i n. biodrowa-pachwinowy(La). O dm i a ny.
Pomimo tego, że kierunek włókien m. skośnego zewnętrznego jesł p 999 ny do kierunku włókien run, międzyżebrowych zewnętrznych, jednak nie odpowia 98 całości tym mięsniom. Wynika to choćby z tego, że na klatce piersiowej pokrywa 98 międzyżebrowe zewnętrzne, należy więc częściowo do bardziej powierzchownej 9894 niż te mięśnie. Dopiero począwszy od łuku żebrowego ku dołowi oba mięśnie o 4 P 869 dają sobie. U płazów i gadów zaznacza się wyraźnie m. skośny zewnętrzny brzuc@8 wierzchowny i głęboki. Ul ssaków podział ten na brzuchu zaginął:m. skośny zeóWzachodzi u nich znacznie wyżej niż u człowieka, bo sięga aż do pierwszego żebra V P 8 górne wiązki stopniowo zanikają:u gibbona i orangutana mięsień dochodzi do s 86.go żebra, u szympansa-do piątego.
Zmienność liczby przyczepów żebrowych u człowieka waha się w granicach od sześciu do dziewięciu. Według Lotha sześć przyczepówżebrowych występuje w I'%, siedem w 3 P%, osiem w 68'%:w jednym przypadku stwierdzono dziewięć przyczepów żebrowych. Le Double znalazł smugę ścięgnistą w przedłużeniu szóstego żebra. Czasami występują połączenia z sąsiednimi mięsniami.
M. skośny wewnętrzny brzucha(m. obliquus mternus abdommis)tak jak poprzedni jest mięsniem płaskim, czworokątnym, z przodu znacznie dłuższym niż z tyłu:włókna jego są skierowane odwrotnie niż poprzedniego, a mianowicie od okolicy lędźwiowa-biodrowej do dolnych żeber, do kresy białej i więzadła pachwinowego. Jest on położony bezpośrednio pod m. skośnym zewnętrznym:ze wszystkich trzech bocznych mięśni brzucha jest on najmniejszy(ryc. 457).
Przyczepy początkowe.
M. skośny wewnętrzny brzucha rozpoczyna się 1)na powierzchni tylnej złączonych blaszek powięzi piersiowa-lędźwiowej(ryc, 4411, 2)na kresie pośredniej grzebienia biodrowego i 3)na bocznych dwóch trzecich częściach więzadła pachwinowego. Przyczepy końcowe.
Włókna tylne, rozpoczynające się na powięzi piersiowa-lędźwiowej, biegną ku górze i do przodu, mają więc kierunek włókien run, międzyżebrowych wewnętrznych i przyczepiają się do brzegów dolnych dwunastego-dziesiątego żebra. Główna masa włókien, rozpoczynająca się na grzebieniu biodrowym i więzadle pachwinowym, biegnie rozbieżnie w kierunku przyśrodkowym:włókna górne wstępują biegnąc równolegle do końców dziesiątej-ósmej chrząstki żebrowej, włókna środkowe mają przebieg poziomy:włókna dolne odchodzące od więzadła pachwinowego zstępują nieco ku dołowi. Wszystkie włókna, z wyjątkiem przyczepiających się do żeber, bocznic od m. prostego przechodzą linią łukowatą w płaskie i szerokie rozcięgno. Rozcięgno to na swej drodze do linii pośrodkowej w swych górnych dwóch trzecich częściach dzieli się na dwie blaszki, z których jedna biegnie do przodu, druga do tyłu od m. prostego brzucha, biorąc udział w wytwarzaniu pochewki m. prostego brzucha(p. dalej). W dolnej trzeciej części wszystkie włókna rozcięgna przebiegają do przodu od m. prostego brzucha:w tej części ścięgnista blaszka tylna pochewki m. prostego nie występuje:brzeg, którym kończy się ona u dołu, jest wklęsły i nosi nazwę kresy łukowatej(p. dalej). Od dolnej części mięśnia odchodzą włókna mięśniowe, które u mężczyzny wspólnie z włóknami m. poprzecznego brzucha przyłączają się do powrózka nasiennego i wytwarzają dźwigacz j ądra(m. cremdster:Ęyc, 471, 473), u kobiety zaś dochodzą do więzadła obłego macicy. Na wysokości przyczepo do żeber czasem występują w mięsniu smugi ścięgniste, zawierające nieraz części chrzęstne:biegną one w prze Bożemu ostatnich żeber i wskazują na proces zanikowy, odbywający się u dołu klatki piersiowej. O z yn n o ść.
Obustronny skurcz m. skośnego wewnętrznego brzucha*gina tułów do przodu, a równocześnie pociąga klatkę piersiową ku Bolowi(wydech). Skurcz jednostronny obraca tułów w tę samą stronę, sofa staw ramienny tejże strony. W ruchu tym współpracuje on z m.


skośnym zewnętrznym strony przeciwległej.
Współpracując z m, skją, nym zewnętrznym tej samej strony powoduje on zgięcie boczne tują, wia, natomiast znoszą się przeciwnicze składowe obrotowe obu mięsyąp o p o gr a fi a. M. skośny wewnętrzny brzucha jest przykryły z przodu m. skośnym za, wnętrznym, z tyłu zaś zachodzi na niego m. najszerszy grzbietu. Pokrywa on m. popęęą.
ezny brzucha i wytwarza dno trójkąta lędźwiowego.
Jest on jednym z wielkich miiąąbrzucha, dla którego kościec jest ramą, nie zaś podłożem. Un a e z y ni en i e:dolne 11, międzyżebrowe, t. głęboka okalająca biodro i t. nabrzasząądolna od t. biodrowej zewnętrznej. Unerwienie:jak m. skośny zewnętrzny.
O d mi any.
Smugi ścięgniste w przedłużeniu dolnych żeber, o czym już wspominał(s. my, występują dosyć często:w przedłużeniu dziesiątego żebra zawierają one częse(chrzęstne w IZ'%przypadków, w przedłużeniu jedenastego żebra-w IB'%, dwunastew-w I%. Zmienność przyczepów do żeber występuje w 34%.
Przyczep wyłącznie do je.
denastego żebra zdarza się w P%, do trzech ostatnich-w 66, 58, do czterech dolryeąw 3 l%, do pięciu dolnych-w 1. 5%(Uoth).
Znane są wiązki dodatkowe między m. skośnym zewnętrznym a wewnętrznym:jedwąz nich może przebiegać między jednym z trzech ostatnich żeber a grzebieniem biodrowym, inna-między chrząstką jedenastego żebra a pochewką m. prostego brzucha, M. poprzeczny brzucha(m. trmstersus cbdommis), o poprzecznym kierunku włókien, jest położony pod m. skośnym wewnętrznym. Stanowi on szeroki, płaski pas poprzeczny, ścięgnisty u obu swych końców, który ciągnie się od kręgosłupa do kresy białej, obejmując trzewajamy brzusznej(ryc. 458).
Przy c z epy p o c z ątkow e.
W przeciwieństwie do m. skośnego zewnętrznego, który pokrywa powierzchnię zewnętrzną dolnych żeber, i do skośnego wewnętrznego, który łączy się z brzegami dolnymi ostatnich żeber, m. poprzeczny brzucha rozpoczyna się 1)sześcioma zębami na powierzchni wewnętrznej siódmej do dwunastej chrząstki żebrowej:zęby jego wchodzą tu między zęby przepony:dalej początek mięśnia biegnie 2)wzdłuż linii połączenia obu blaszek powięzi piersiowa-lędźwiowej, 3)od wargi wewnętrznej grzebienia biodrowego i 4)o 4 bocznej połowy więzadła pachwinowego. Przyczepy końcowe.
Od powyższej długiej linii początkowetwłókna biegną równolegle i poprzecznie od przodu aż do tzw. kres? półks i ężyc owa te j(lmed semilundris?), której najgłębsza wilg-łość jest skierowana do pępka. Włókna mięśniowe, rozpoczynające s 834 siódmego i ósmego żebra, są całkowicie przykryte m. prostym brz 9:ha:dopiero poniżej kresa półksiężycowata biegnie bocznic od 1 e 29 nięśnia. W kresie półksiężycowatej włókna mięśniowe przecho 4 z 48 izerokie, płaskie rozcięgno, które bierze udział w utworzeniu poche 8 ł 9 n prostego brzucha i kresy białej. W górnych dwóch trzecich cz@łach rozcięgno to przebiega do tyłu od m. prostego i wzmacnia JęW 4 flaszkę pochewki:w dolnej jednej trzeciej-biegnie do przodu o 43 e@9 nięśnia i zrasta się z blaszką przednią pochewki.'s.
Spigelt.
Od powierzchni wewnętrznej m. poprzecznego może się oddzielać pasmo mięśniowe długości ok, 5 cm, które biegnie przyśrodkowo od pierścienia pachwinowego głębokiego(p. dalej)i przyczepia się do gałęzi górnej kości łonowej. Ponieważ biegnie ono między obu dołami pachwinowymi(p. dalej), nosi nazwę m. mi ędzyd o łkowego(m. mteąoueoldrisYX. O z y n n o ś ć.
M. poprzeczny brzucha dzięki swym przyczepom żebrowym zbliża żebra do płaszczyzny pośrodkowej, zwęża klatkę piersiową i przyczynia się do wydechu. Zasadnicza jednak praca mięśnia polega na poprzecznym sznurowaniu ścian brzucha:jest on głównym mięśniembiorącym udział w wytwarzaniu tłoczni brzusznej(p. dalej). T o p o g r a f i a.
Powierzchnia zewnętrzna mięśnia, wypukła, jest przykryta obu mięśniamiskośnymi. Powierzchnia wewnętrzna, wklęsła, jest wysłana powięzią poprzeczną brzucha, która oddziela mięsień od otrzewnej. Między m. skośnym wewnętrznym a m. poprzecznym biegną dolne nerwy międzyżebrowe i pierwszy nerw lędźwiowy w drodze do m. prostego brzucha, nieco powyżej zaś kolca biodrowego przedniego górnego wstępują naczynia głębokie okalające biodro.M. semtus ant.
M. intercostalise*M. intercstalis internuj.
c****.
Unea elbeZagina m. rectabdominis(blaszka tylna)M. tranwersusabdominisUnea ercuataS-pina iiiacainterior superiorM, rectus ebdominis(odcięty)Vegina m. reeuabdominis(blaszka przednia)lig, inguinełeFu ni culusspermatcusLig, suspensorium 997(9.Wy j.
Ryc.
458. Mięsień poprzeczny brzucha po stronie prawe):widok od przodu.


Unaezynienie:t. głęboka okalająca biodro i t. nabrzuszna dohą ją yzewnętrznej, t. mięśniowa-przeponowa i nabrzuszna górna od t. piersiowej ąĆUn er w i e ni e:nn, międzyżebrowe VI-XII:n. biolrowo-podbrzuszwbiodrowa-pachwinowy Oj)i płciowo-u 4 ow 6 UącąJOdm i a ny.Dwukrotnie stwierdzono brak m. poprzecznego.
Znane są ją-nią się m. skośnego wewnętrznego z m poprzeczWn, lał Jównież podwojeągĘęcznego. Często rozpoczyna się on Jylko na pięciu do@y@h żebrach zarwę Czasami występuję w obrębie mięśnia smugi ścięgniste, jak również połąe-śnym wewnętrznym, międzyżebrowym wewnętrznym, z poprzecznym@ągggI OT/CDODĘ. Dźwigacz jądra(m. cremdster:kremdo-zawieszać)u mężczyzny, taję jaj no, składa się z włókien, które wychodzą z dolnego brzegu m skośnego ęąbrzucha i m. poprzecznego brzucha. Rozpoczyna sie on grubszym pasmem twe re dochodzi do bocznej strony powrózka nasiennego i słabszym przyśroąkądzącym do strony przyśrodkowej powrózka. Włókna obu pasm wraz z powrózkiem nasiennym przechodzą przez pierśei*. chowny kanału pachwinowego(p. dalej)i kończą się na powięzi nasiennej w którą łukowato otaczają. Czynność mięśnia polega na unoszeniu jądra w wg-wym.
Unerwiony jest on przez n. płciowo-udowy Oąe)V kobiet poszczegómięśniowe dochodzą do więzadła obłego macicy. IM, prosty brzucha(m. rectus dbdommis)położony jest symepo obu stronach linii pośrodkowej. Jest on rozpięty między mśrodkowymi żebrami a kością łonową, szerszy i cienszy u u dołu i objęty pochewką ścięgnistą(ryć. 457, 458).
Przyczepy początkowe.
M. prosty rozpoczyna się na chni przedniej piątej-siódmej chrząstki żebrowej i wyrostka kowatego oraz na więzadłach żebrowa-mieczykowych. Przy c z epy koń c owe.
Włókna mięśniowe biegną równo dołowi.
Są one podzielone mniej więcej poprzecznie biegnąc gami ścięgnistymi(intersectiones tendinede), szerokości ok. I poszczególne odcinki.
U dołu włókna mięśniowe biegną zbiprzyczepiają się silnym płaskim ścięgnem do górnej gałęzi kowet oraz do powierzchni przedniej spojenia łonowego, łuzy z włóknami strony przeciwległej. Smugi ścięgniste(intersectiones tendmede).
Liczba i s 1 o@zwoju smug ścięgnistych są bardzo zmienne. Najczęściej trzy lub cztery, rzadko więcej lub mniej(p. dalej). Nie wszys 93@ścięgniste, które u zarodka oddzielają poszczególne miotonó, 4 wane:w budowie bowiem mięśnia udział bierze sześć do 99 Ąmiolomów, na co wskazuje również unerwienie mięśnia. M 4 ma sąsiednimi smugami włókna mięśniowe przebiegają po 4 chowują więc stare położenie, które pierwotnie mają wszy:839 w miotaniach. Smugi ścięgniste rzadko tylko przebiegają ściśle I cznie:kierują się one przeważnie nieco skośnie lub łukoWłnie przedzielają mięśnia w całej jego grubości. Są one śc@ez blaszką przednią pochewki i tylko dzięki temu umocowaOWsą skurcze poszczególnych części m. prostego:ono też p@przesuwaniu się mięśnia w całości w stosunku do jego pocheB na tylna pochewki jest tylko luźno połączona ze smugami 404.yęyjąa smuga jest częslo niekomplelna i biegoie łukowało:leży ona na wysokości koń yjjego żebra ehrzęslnego, druga-na poziomie pierwszego żebra wolnego, trzecia jęiada pępkowi. Jeżeli wyslępute czwarta smuga, to leży na wysokości linii łykowa'g niektórych osób, szczególnie histeryków, mogą się kurczyć poszczególne odcinki wstęgo. Zda*za się Ownież, że lego rodzaju odosobnionym skurczom towarzyszą jaj-wy trzew Smugi ścięgniste są złączone z kresą białą i połączenie to chroni na ogół y ąjm, prosie przed rozstępowaniem się na boki. Dopiero wtedy, kiedy połączenia te jjzlużnione, mm, proste mogą się ześlizgiwać ku bokom z wypukłości brzucha, np. gąę człowiek osłabiony chorobą stara się podnieść bez pomocy rąk z położenia leżąceąygrzbiecie:trzewa jamy brzusznej uwypuklają się wówczas między mm, proste(diasismus c@orum rectoruną. a z y n n o ś ć m. prostego brzucha stron obu polega na zgięciu tułowia j przodu:więc np. z położenia leżącego na plecach podnosi on górną wowę ciała lub też unosi miednicę. Zginając tułów mięsień ten rówwześnieopuszcza żebra, działa więc jako mięsień wydechowy. Poza m wpływa na statykę zawartości jamy brzusznej i wzmacnia tłocznię rzuszną(p dalej). M. prosty brzucha jest najsilniejszym antagonistą rostownika grzbietu(ryc, 459).Topografia.
M. prosty brzucha rzylega poprzez swą pochewkę z lu do powięzi poprzecznej brzucha, przody do skóry:bezpośrednio rzylega dań z przodu m. piramido W obrębie pochewki wzdłuż poierzchnitylnej mięśnia biegną dwie mice, które się zespalają. Z góry tepując ku dołowi biegnie tętnica iabrzuszna górna(od t. piersiowej ewnętrznej), u dołu wstępując ku orze biegnie tętnica nabrzuszna dola(od t. biodrowej zewnętrznej). Tzeg przyśrodkowy mięśnia jest odielonyod przeciwległego kresą biaVnaczynienie:U, nabrzuszneś@a i dolna, które zespalają się:łą 4 się również prawa i lewa 11, naJzusznedolne. Vu er w i e n i e:nn, międzyżebrowe**rr.
M. erector.
-Mm, scaleni.
M. rectus*ebdominis.
ó'459.
Antagonizm mięśnia proste 9, brzucha i prostownika grzbietu. Aoęowane na Mollier i Spannerze(l 959).
P 9 miany.
Przyczepy m. prostego brzucha na klatce piersiowej mogą się wahać w ygŻyX%Y ĘY ć? 8 Ę 88 P PŻ 999999989 AeP 868(W 6@)Zawsze mięsień przyczepia się do Ń ągg'%X Y? YX'FY?
HYYB PŚPPś 9 P 99989 krpOy przyczepów:Ń do ezwjgejj j ąąjŃ. , Q)do czwartego-szóstego żebra, 3)do piątego i szóstego żebra, 4)do piątego 994 mego żebra(679)5)do szóstego i siódmego żebra(ZP%)i 6)do szóstego-ósmeAebraNO%). U niższych ssaków m. prosty sięga do obręczy kończyny górnej:u niż 9 Naczelnych(małpiatki, małpy szerokonose i niższe wąskonose)przyczepia się zwy.


@e go pierwszego żebra:u człekokształtnych zstępuje do czwartego, a nawet do pjąj. . jżebra. U nich więc górna część klatki piersiowej, lak sawo tak u człowieKa, jest przwąg, czopa dla mięśni kończyn(mm, piersiowe), gdy tymczasem przyczepy m. prosiąąą u'również m. skośnego zewnętrznego)zasłał ograniczone 4 o 4 o@ej czgści klatki piejjggW:). M. piramidowy(m. pgrdmiddlis)jest mięsniem małym, płaskim ją, łożonym po obu stronach linii pośrodkowej w części przedniej i dwjbrzucha. Ma on kształt trójkąta podstawą skierowanego ku dołjąąwierzchołkiem ku górze. Jest to mięsień szczątkowy, bardzo zmienąę'Przyczepy.
M. piramidowy r o zp o czyn a się szeroko na ramierjągórnym kości łonowej i na spojeniu łonowym do przodu od przyczepą m. prostego brzucha. Włókna biegną ku górze oraz przyśrodkoww(kończ ą się w kresie białej. O zynn o ś ć.
Napina on kresę białą i gdy mięśnie brzucha są rozhgnione, poniżej pępka wytwarza bruzdę pośrodkową. Topografia.
M. piramidowy leży w pochewce m. prostego brzucha.
Jego ęąąwierzchnia tylna spoczywa na tym mięśniu oddzielona od niego tylko bardzo cienką bGąszką tkanki łącznej. Powierzchnia przednia jest oddzielona od skóry i tkanki podskómblaszką przednią pochewki m. prostego. Unaczynieni e:jak część dolna m. prostego.
U n e rw i e n i e:n. międzyżebrowy XII(podżebrowy).
O dm i a ny.
Jeżeli m. stożkowaty jest dobrze rozwinięty, długość jego wynosi ok. 1-8 cm(skala wahań 2-14 cm), często jest jednak mniejszy, aż do zupełnego zaniku(ok ZO%):często wykazuje dużą asymetrię. Rzadko występuje podwójnie, bardzo rzadko smugę ścięgnistą. Stanowi on przypuszczalnie szczątek mięśnia silnie rozwinięto torbaczy i stekowców, u których wytwarza ścianę torby wylęgowej. U owadożerny jest on jeszcze silnie rozwinięty, sięgając u niektórych z nich do wyrostka mieczykowago, a nawet do żeber prawdziwych. Szereg ssaków nie ma go, jak również niektóre małp niższe, a nawet orangutan. U człowieka może czasem sięgać do wysokości wyrostka czykowatego. Tylne mięśnie brzucha Do tylnych mięśni brzucha należy zaliczyć grupę mm, międzMgrzecznych bocznych lędźwi, omówionych poprzednio(s. 67 O), oraz@ęczworoboczny lędźwi, który jest w ścisłym z nimi stosunku rozwal wym. O ile jednak w mm, międzypoprzecznym budowa metameqkzostała zachowana, o tyle w m. czworobocznym segmentalny m@ermięśniowy zlał się w jedną całość i tylko unerwienie wskazuje na ie 8 pierwotną metamerię. M czworoboczny lędźwi(m. quadrdtus lumborum)jest mlęśBspłaszczonym, kształtu czworobocz jego, położonym po obu stronaśkręgosłupa w odcinku lędźwiowym między grzebieniem biodroBPĄa dwunastym żebrem. Rozróżnić w nim możemy dwie warswó 88 kleń, różniące się przebiegiem, w zmienny sposób z sobą zrośni**e 0:99438, 451, 46 O). Przyczepy.
Warstwa przednia rozp o czyn a się na wyros 4 żebrowych piątego do drugiego kręgu lędźwiowego i kończy s 148 brzegu dolnym dwunastego żebra oraz na trzonie dwunastego ł 84.Costa XII. . . . . .
Crista Taca-.
lig, iliolumbele--. . .
Ryc.
460. Mięsień czworoboczny lędźwi:widok od przodu.
Schemat wzorowany na Kopschu.
M. lątissirnus 8 oorsi.
W r z.
M. obliquus ext.
abdom.
M. oNiquus im. abdom.
(mgonum I umtele).
Brzeg boczny prostował kagrzbietu Crista Taca.
Ryć.
461. Trójkąt lędźwiowy prawy:widok od tyłu wg Cornmga. F 7:44+.


piersiowego.
Warstwa tylna rozp o czyn a s je na wardze wewnąją, net grzebienia biodrowego oraz na więzadle biodrowa-lędżwiyę-ęąi koń c z y się na wyrostkach żebrowych czwartego-pierwszegw Ij-gu lędźwiowego oraz na dolnym brzegu dwunastego żebra. Czy nn o ś ć.
M. czworoboczny lędźwi kurcząc się jednostronnie zją, na tułów do boku wspólnie z m. lędźwiowym większym, m. krzyżoięj, -grzbietowym i mięsniami brzucha. Oba mięśnie w napięciu spoezęą, kowym ustalają część lędźwiową kręgosłupa:w razie porażenia rątąą, ma wytwarza się skrzywienie boczne kręgosłupa w odcinku lędżwty, wym. Skurcz obustronny obniża dwunaste żebra.
To po gra fi a.
M. czworoboczny lędźwi swą powierzchnią tylną przylega do bląęzłjgłębokiej powięzi piersiowa-lędźwiowej i za jej pośrednictwem do m. krzyżowo-grzjt-. towego.
Powierzchnia przednia, skierowana do jamy brzusznej, jesl pokryta p o w i ę złą lędźwiową(ryć, 44 l), która na brzegu bocznym mięśnia rozdwaja się:do boku(ąprzodu przedłuża się w powięź poprzeczną brzucha, ku tyłowi łączy się z blaszką gjwyką powięzi piersiowa-lędźwiowej. Przyśrodkowo dochodzi ona do kręgosłupa w odełlędźwiowym i pokrywa m. lędźwiowy większy(jako powięź biodrowa, p. dalej), kiygraniczy z m. czworobocznym lędźwi. Powięź lędźwiowa stanowi cienką przegrodę ngdzy m. czworobocznym lędźwi a trzewami(nerką oraz okrężnicą wstępującą lub zstępującą). Brzeg górny powięzi zlewa się z więzadłem łukowatym bocznym przepony, Un a czyn ten i e:t. podżebrowa.U, lędźwiowe od tętnicy głównej, t. biodrowa-lędż-M. serratus post, inf. Spatium tendineumI umbaleM, obliquus ext, abdom.
M. latissimus dorsiM, obliquus im. abdom.
Faseta thoracolumbalis Crista Taca.
M. gluteus medius.
Ryc.
463. Ścięgnista przestrzeń lędźwiowa prawa:widok od tyłu:wg Corninga.O d mi a ny.
M. czworoboczny lędźwi odpowiada mm, międzyżebrowym, które wraz z zanikiem żeber zlały się w jedną całość. Możemy go porównać do mm, pochyłych szyi.
M. lędźwiowy większy, który sąsiaduje z m. czworobocznym lędźwi, genetycznie nie ma z nim nic wspólnego, pochodzi on z mięśniówki kończyny dolnej i wędruje z kończyny na tułów. Szerokość i grubość m. czworobocznego jest bardzo zmienna, jak również rozwój obu warstw i liczba przyczepów. Ku górze mięsień może sięgać do trzonu jedenastego kręgu i do jedenastego żebra. Jeżeli kręgosłup w odcinku lędźwiowym przedłuża się do sześciu segmentów, lub też jeżeli występuje trzynaste żebro, to zewnętcznie mięsień może nie wykazywać różnicy, unerwienie jednak wskazuje na to, że jest on zbudowany z większej liczby segmentów.Trójkąt lędźwiowy i ścięgnista przestrzeń lędźwiowa. O trójkącie lędźwiowym(trigonum lumbdre')wspominaliśmy już poprzednio(s. 655).
Występuje on mniej więcej w 75'%przypadków w postaci trójkątnego pola, którego podstawę tworzy grzebień biodrowy, a oba ramiona:przyśrodkowe-rozcięgno m. najszerszego grzbietu, boczne-brzeg tylny m. skośnego zewnętrznego brzucha. Dno trójkąta tworzy m. skośny wewnętrzny brzucha.
Mniej więcej w 35'%przypadków brzegi m. naj.
?trigonuum lumbale s.
Petiti.
-M. latssimus dom.
Spatum tendineumlamecie M. obliquus im. a odom.
M. obliquus ext, abdom.
M. gluteus med.
M. gluteus max.
wego:odmiana:widok od tyłu:wg Corninga.
67 i IX.


pule.
Jest on miejscem znudejszonego oporu okolicy lędźwiowej dolnej, wskuteymogą tu powstawać, choć bardzo rzadko, p rzepukliny lę 4 żw i owe dolne yjyhniłiales mferiores), jak Owiiież ropnie zaotrzewnowe mog 4 Jęły kierować się jjąnątrz. powyżej tego trójkąta znajduje się również trójkątne lub częściej czworokątąąw którym m. skośny zewnętrzny brzucha, jak i wewnętrzny nie występują, a tyGąbrzucha, poza m. najszerszym grzbietu, jest utworzona wyłącznie przez rozciągaj tkowe m. poprzecznego brzucha. Pole to, tzw. ś cięgnis ta pr z es trzeń ledze(g(spnmm tendmeum lumbdleć'), występuje w 9 l'%przypadków. Jesl ono ograniczą góry przez dwunaste żebro wraz z dolnym brzegiem m. zębatego tylnego dolnegwśrodkowa-przez prostownik grzbietu, bocznic-przez mm, skośne zewnętrzny nętrzny brzucha. Dno przestrzeni tworzy rozcięgno m. poprzecznego brzucha. Jeęąprzykryte m. najszerszym grzbietu.
W obrębie ścięgnistej przestrzeni lędźwiowej i naczynia podżebrowe przechodząc przez dno trójkąta powoduję jego osłabienie, to doprowadzić do wytworzenia się przepuklin lędźwiowych górnych glumbd(es superiores). Poza Tym ropnie opadowe mogą tą drogą kierować się do kg pa w odcinku lędźwiowym na zewnątrz. W wyjątkowych przypadkach ścięgnistąstrzeń lędźwiowa może stanowić część górną trójkąta lędźwiowego i może nie być kryta m. najszerszym grzbietu(ryć, 463):tutaj więc rozcięgno m. poprzecznego bstyka się bezpośrednio z tkanką podskórną i możliwość powstawania przepuklin nie wzrasta.Współdziałanie mięśni brzucha.
Działanie mięśni brzucha jest różnorodne.
1.
Praca ich służy zarówno ustaleniu miednicy oraz kręgosłupa, jak i ich ruch pionowej postawie ciała mięśnie brzucha rozpoczynają ruch zgięcia tułowia do Następnie jednak zgięcie odbywa się pod wpływem masy ciała i prostownik grzbipoczyna pracę hamującą, ażeby zatrzymać działanie masy ciała. Odwrotnie, mm.
brzucha regulują ruch zgięcia tułowia do tyłu.
Również w ruchach zgięcia bocwwia współpracują mięśnie brzucha i grzbietu. W ruchach obrotowych współpraskośny zewnętrzny jednej strony i m. skośny wewnętrzny strony drugiej 96 piersiowa jest ustalona, mięśnie brzucha kurcząc się obustronnie podnosz 4 prostownik grzbietu zaś zwiększa jej nachylenie. Napięcie spoczynkowe mR 4 i grzbietu ustala położenie miednicy. 2.
Mięśnie brzucha są mięsniami wydechowymi.
Gdy mięśnie powłok brzumiednicy kurczą się, rozluźniona przepona uwypukla się ku górze, jama@69 wet zmniejsza się, ciśnienie w niej wzrasta, następuje wydech. Pod Wn 8 z 2 łWnie brzucha są najskuteczniejszymi antagonistami wdechowa pracujcei p 68 P 93. Gdy miednica i klatka piersiowa są ustalone, a przepona, mRś@e 988 i mięśnie powłok brzucha kurczą się, następuje zmniejszenie obj@oś@JWY 9 ciśnienie w niej wzrasta tworząc tło c znŃ brzuszną(prelum cb@o 489 lejdzięki poprzecznemu kierunkowi włókien największy udział bierze 8 P? przy współudziale pozostałych mięśni brzucha.
Przepona jest znacznie słał 68 powłok brzusznych:dlatego tłocznia jest w pełni wyzyskana dopiero@eŻwietrze oddechowe zostaje zatrzymane w płucach przez zamknięcie szPBY ŚPĘpodpierają wówczas przeponę jak poduszki wypełnione powietrzem i nie 9819 IĘtlić się w obręb klatki piersiowej. Tłocznia brzuszna działa na zawarlo 4'88+9 brzusznej i miednicy:pomaga więc podczas oddawania stolca, wydalanczas porodu. Działanie tłoczni jest szczególnie skuteczne kiedy klatka pie@9 nica zbliżają się do siebie. Gdy następuje najsilniejszy skurcz mięśni szerokich brzucha, w szczeZPWz Walisz ews ki. Polia Morph.
(Warsz), 1951?s.
Grmfelti.
M. biceps óra cWSulc, bicipit.
m co M. teres major.
M. latissirnus'gorsi.
M. serratus am.
Brzeg dolny m. piersiowego większego.
Łuk żebrowy.
*c*ąg n*y brzuch.
Ryć.
464. Wciągnięcie brzucha.
grzecznego, powłoki brzuszne wybitnie łódkowata wpuklają się(ryc, 464), przy czym ruchome trzewa przesuwają się ku górze pod przeponę. W ruchu tym szerokie mięśnie brzucha za pośrednictwem pochewki m. prostego biernie nadają mm, prostym wgięte położenie. 4.
Przednie mięśnie brzucha stanowią ochronę zawartości jamy brzusznej. W razie uderzenia w brzuch mięśnie kurczą się i stanowią silną ochronę. Lekarz powinien badać e(zuch ostrożnie, ponieważ na nagłe ruchy, zwłaszcza zimną rękę, chory mimowolnie od 9@abwanapięciem mięśni, czym uniemożliwia badanie. 4 W pracy mięśni brzucha dużą rolę odgrywa pole ścięgniste utworzone przez rozcięWa, które łączy przednie mięśnie brzucha w jeden układ. W tej wspólnocie działania Poszczególne części układu mogą jednak samodzielnie pracować czy to kurcząc się, czy ózlużniając. Tak np. jeżeli kurczy się tylko górna połowa mięśni brzucha, a dolna pozo Baje rozluźniona, dolna część brzucha uwypukla się:w ruchu tym biorą udział górne 99 inki mnn, prostych i górne części mm, skośnych zewnętrznych. Odwrotnie, górna 9@ć brzucha może uwypuklić się, gdy zostaną napięte dolne pasy mięśniowe:kurczą śłs wledy części mm, prostych poniżej pępka i dolne części mm, skośnych wewnętrznych.Rozcięgna mięśni brzucha Dba mum, skośne i m. poprzeczny brzucha przechodzą w silne, szerołtei płaskie blaszki ścięgniste, tzw. r o z c i ę gn a(cponeuroses). Stano?94 one ważne składniki przedniej ściany brzucha i wytwarzają p o 9 hewkę m. prostego brzucha oraz kresę białą.


Pochewka mięśnia prostego brzucha pochewka m. prostego brzucha(odgina m. recti dbdommis)sktąąąsię z dwóch blaszek ścięgnistych, przedniej i tylnej, które bezpośredąąpokrywają powierzchnię przednią i tylną m. prostego. Blaszki te twą, rzą rozcięgna obu mm, skośnych i m. poprzecznego W płaszczyżntąpośrodkowej łączą się one z przeciwległymi wzdłuż kresy białej gęą 465, 466). Vegiree rn remi ebkmM, rectus Lamina Lamina Peritneum ablomins Grea alba pesterior enterio.Peseta trarweralsM, tmrsversus 8 b 3 rn.
M. oblig, im bkmM, obiją, ext abdom.
Fasola superfc, codom.
Faseta subcutaneeTeb subcutanea as-.
84 cjcjeiĄ'cj-ęcjsi::ęyy.
i::Y:sBees. . y.
Ryć.
465. Przekrój poprzeczny przez przednią ścianę jamy brzusznej powyżej kresy luko-wafel.Schemat.
pe*Faseta transverselis-Bęc W. trehwęrsus abdom, :ęęYM, obiją, im. abdom. M. obiją, ext, codom.
Faseta superfic, ebdom, s Kg Faset SV P 8 W 9 O 996 ggslTele subcutanea Cuos.W. rec(us Al-dOiOlOłY.
A.
Wgina zn.
*lince 488 ebdominłA(**144.
Hyc, 4 b 6.
Przekrój poprzeczny przez przednią ścianę jamy brzusznej poniżej kresy łukowatej. Schemat.
Blaszka przedni a(lamina interior)pokrywa całą przednią pwierzchnie m. prostego i jak poprzednio zaznaczono, jest ściśle z 98 meta ze smugami ścięgnistymi. U góry blaszka przednia jest cieni jest miejscem przyczepo dla części brzusznej m. piersiowego więK 88 go:ku dołowi staje się grubsza. W górnych dwóch trzecich częśc@9 składa się ona z blaszki przedniej rozcięgna m. skośnego wewnęVWgo, z którą zrasta się rozcięgno m. skośnego zewnętrznego:w 49 trzeciej części jest zbudowana z połączonych rozcięgien obu mm 889 nych i m. poprzecznego. B I a s z k a tyln a(lamina posterior)pochewki jest znacznie krOPArozpoczyna się ona na chrząstkach żebrowych przy kącie podmoęPówym i kończy się nieco poniżej pępka mniej lub bardziej wyrażn wklęsłym brzegiem, kresą łukowatą(lince arcuata). Składa.
'linia półkolista(lince semicircularis s.
Dougldsi).
ona z blaszki tylnej rozcięgna m. skośnego wewnętrznego i z rozcięgnam, poprzecznego. Pochewka m. prostego nie ma więc blaszki tylnej w dolnym odcinku, poniżej linii łukowatej, tutaj bowiem powierzchnia tylna m. prostego przylega bezpośrednio do powięzi poprzecznej. Blaszka przednia pochewki składa się więc powyżej kresy łukowatej z dwóch warstw zrośniętych z sobą, poniżej zaś-z trzech:blaszka tylna ma powyżej kresy łukowatej dwie warstwy, poniżej zaś w ogóle nie występuje. Podawano różne przyczyny odmiennego przebiegu rozeięgienw pochewce powyżej i poniżej tej kresy, żadna z nich jednak nie wyjaśnia dostatecznie tego zagadnienia. Kresa biała Kresa biała(lince alba)jest to silne pasmo łącznotkankowe, które leży w płaszczyźnie pośrodkowej między mm, prostymi i przyczepia się u góry do wyrostka mieczykowatego, u dołu-do spojenia łonowego. Poszerza się ono stopniowo od góry do pępka:w okolicy pępka jest mniej więcej dwa razy szersze(ok, 2-2. 5 cm)niż u góry(ok. 1-1, 5 cm).
Ku dołowi znowu się zwęża i wreszcie do tyłu od przyczepo końcowego m. prostego znowu wyraźnie się poszerza, tworząc trójkątną blaszkę, tzw. przytwierdzenie kresy białej(cdminicuhm lineceJbce), które przyczepia się do więzadła łonowego górnego na górnym brzegu spojenia łonowego. Między tym rozcięgnowym poszerzeniem kresy białej a m. prostym skupia się tkanka tłuszczowa. Kresa biała powstaje ze skrzyżowania włókien ścięgnistych strony prawej i lewej. Włókna ścięgmste blaszki przedniej pochewki m. prostego przechodzą częściowo w blaszkę tylną strony przeciwległej i odwrotnie. Dzięki temu kresa jest bardzo odporna.
Ponieważ w większej części kresy białej włókna ścięgniste obu mm, skośnych zewnętrznych biegną skośnie od góry, zaś włókna obu mm, skośnych wewnętrznych-skośnie od dołu, w miejscu skrzyżowania powstają małe równoległoboczne otworki, przez które przechodzą gałązki nerwowe i naczyniowe. Szczeliny te, stanowiąc miejsca słabszego oporu(loci minoris resistentiae), mogą czasem powiększać się pod naporem trzew jamy brzusznej i w ten sposób powstają przepukliny kresy białej(hermie lincze a(@e):zawierają one przeważnie części sieci większej.CutsFaseta'-40096.
Fovea u mbilicalis.
sc Z.
Papilla umbilicalis.
**********Annulus umbilicWs**'transy.
\\perito*u m Ryc.
467. Przekrój poprzeczny okolicy pępkowej:wg Testut.
Wpina m. recti.


pępek(unbihcusS.
W obrębie kresy białej znajduje się pierścieniowata przerwą ag. . warstwy ścięgnistej, którą wypełnia pępek Pępek jesl to blizna po pępowinie-pieęąg"mym połączeniu ściany brzusznej z łożyskiem Leży on w linii pośrodkowej poniżej ę-ąąka między wyrostkiem mieczykowatym a spojeniem łonowym, u dorosłego-poięą. . 'środka ciała, u noworodka, który ma stosunkowo krótsze kończyny dolne-nieco pąj'żel. W rzucie na kręgosłup leży on na wysokości krążka międzykręgowego nięgąy gę i B kręgiem lędźwiowym oraz ok, 2 cm powyżej linii łączącej najwyższe punkty grze-jag ni biodrowych. W obrębie pępka skóra jest zrośnięta z tkanką blizny.
W zależnoset ąjgrubości podściółki tłuszczowej pępek może być silniej lub słabiej wpuklony w oKj-ąęściany brzucha:tworzy on tu dołek pępkowy(foce umbilicdlis). Z dna dotlą ęą'ykowego unosi się broda wka pępkowa(pqpillc umbilicalis). Ku tyłowi od dołką pa'kowego znajduje się wspomniana przerwa warstwy ścięgnistej-pierścień pępkowy jjj. nuhs umbilicahs:ryc.
467).
Jest to miejsce zmniejszonego oporu, przez które naczęąąpępkowe płodu przez ścianę brzucha wstępowały do pępowiny. Części trzew mogą tuąąuwypuklać ścianę brzucha wytwarzając przepuklinę pępków 4(hemie imbiliea. lis).
Odróżniamy przepukliny, które mogą powstawać po zamknięciu się pępka(prze. p u ki iny n a b yt e), od takich, które polegają na powstrzymaniu rozwoju i niezupełnąązamknięciu się pępka(przepukliny wrodzone). Powyżej pępka w linii pąJśrodkowej, szczególnie u osób z silnie rozwiniętą mięśniówką, jest widoczna pionowa bęg-ąda między mm, prostymi, która ciągnie się do wyrostka mieczykowatego. Poniżej pęptębruzda ta stopniowo zanika ku dołowi w kierunku wzgórka łonowego. U kobiet ciężarnyd(w linii pośrodkowej ciała poniżej pępka zaznacza się silniejsza pigmentacja skóry.Powięzie mięśni brzucha Mięsień skośny zewnętrzny brzucha jest pokryty powięzią na swej powierzchni przedniej i tylnej. Powięź przednia stanowi tzw. p o więź p owi erze ho wn ą brzucha, która ściśle przylega do namięsnej. Powięź tylna stanowi równocześnie powięź przednią m. skośnego wew-nętrznego i oddziela oba mm, skośne. Na powierzchni tylnej m. skośne-go wewnętrznego znajduje się silnie rozwinięta blaszka powięziowioddzielająca ten mięsień od m. poprzecznego. Jest ona zbudowanńz grubej tkanki łącznej, w której przebiega sześć ostatnich nerwómiędzyżebrowych i pierwszy nerw splotu lędźwiowego(n. biodrowĘ-podbrzuszny). Wreszcie powierzchnia tylna m. poprzecznego jest pkryta p ow je z i ą p o prz e c z n ą, która oddziela ten mięsień od oliwnej. Z powięzi tych omówimy nieco dokładniej powięź powierzchoó(ną brzucha i powięź poprzeczną(ryc. 465, 466).
Powięź powierzchowna brzucha Powięź ta(faset superfcialis)jest dość gruba, wyposażona w lPjne włókna sprężyste. Ku górze łączy się ona z powięzią piersioBprzyśrodkowo-z kresą białą, ku dołowi zaś jest ściśle zro@z więzadłem pachwinowym. W miejscu gdzie nad więzadłem pachBĘnowym(nieco powyżej i bocznic od guzka łonowego)przez ś@8 brzuszną przechodzi u mężczyzny powrózek nasienny, a więzadle 99 macicy u kobiety(dnnulus mninalis superńciahs), powięź powieJ@chowna lejkowato otacza te twory i zstępuje z nimi ku dołowi. V 896 czyzny tworzy ona w worku mosznowym cienką powięź dżw 4 ś 8 cz a j ądra(faseta cremdstericd:ryc. 4711.
Poniżej pępka powięź staje się silniejsza i zawiera liczniejsze włókna spiężyste, szczególnie w okolicy łonowej, gdzie łączy się z więzadłem procowatym prącia(lub łechtaczki)i więzadłem wieszadłowym prącia(lub tęchła Ęzki). Na zewnątrz od powięzi powierzchownej brzucha znajduje się powięź podskórna. Powięź podskórna(fscid subcutmed)pokrywa tkankę podskórną tłuszczową od wewnątrz. U osób bardzo otyłych tkanka podskórna zawiera potężną warstwę tłuszczu, która może dochodzić w niektórych miejscach do 10-15 cm grubości. Szczelinowata przestrzeń między powięzią podskórną a powięzią powierzchowną brzucha nie zawiera tłuszczu lub tylko bardzo niewiele:w niej przebiegają powierzchowne naczynia i nerwy. Z tego powodu u osób bardzo otyłych nawet dosyć głębokie 3 any mało krwawią. Powięź podskórna, tak samo jak powierzchowna, przyczepia się u dołu do więzadła pachwinowego. U wielkich czworonogów z ciężkimi trzewami(bydło, słoń)pod mięsniami brzucha znajduje się gruba sprężysta powięź, która jak hamak dźwiga trzewa i przenosi ich masę na klatkę piersiową i miednicę. Więzadło procowate prącia(ligdmentum ńndąorme pems)jest zbudowane głównie z włókien sprężystych. Powstaje ono powyżej spojenia łonowego z powięzi podskórnej oraz kresy białej i dzieli się na dwa ramiona, które obustronnie obejmują ciało jamiste prącia i przechodzą w powięź prącia. Więzadło procowate łechtaczki(ligcmenhm fund(formą clitoridłs)jest bardzo słabe, mało sprężyste, poza tym ukształtowane jak poprzednie, jWięzadło wieszadłowe prącia lub łechtaczki(ligdmen(um suspensorium jems resp, clitoridis)leży głębiej od poprzedniego:rozpoczyna się na powierzchni przedniej spojenia łonowego i kończy na powierzchni tylnej ciała jamistego prącia lub łechtaczki. Otrzymuje ono włókna od ścięgna m. prostego brzucha i rozcięgna m. skośnego zewnętrznego. łPowięź poprzeczna Powierzchnia tylna m. poprzecznego brzucha i jego przedniego rozciągną jest pokryta powięzią poprzeczną(fscic trmsterśclis), która znajduje się między nim a otfzewną. Od kresy łukowatej aż do miednicy powięź ta przylega bezpośrednio do m. prostego brzucha(ryc. 466):w okolicy pępka jest mocniejsza(ńscia umbilicchsS, ku'górze jako cienka błona przedłuża się w warstwę tkanki łącznej podotrzewnowejprzepony:z tyłu przechodzi w powięź m. czworobocznego lędźwi(fsciclumbclis)i na m. lędźwiowy większy(ryc. 4411.
Ku dołowi przyczepia się do grzebienia biodrowego, więzadła pachwinowego i łączy się z powięzią biodrową. Mniej więcej w połowie długości więzadła pachwinowego i nieco nad nim wysyła ona łpoza jamę brzuszną przez kanał pachwinowy palcowatą wypustkę, wyrojek pochwowy(processus tcgmdhs fasetce transtersalis). U mężczyzny sięga ona do moszny i wytwarza dokoła jądra oraz powrózka nasiennego powięź nasienną wewnętrzną(fscidspermdticc interna, ryc, 4718, której zewnętrzna powierzchnia jest pokryta dźwigaczem 1 jądra. U kobiety podobna osłonka, choć słabiej rozwinięta, obejmuje więzadło obłe macigy. Wejście do powyższej wypustki, które stanowi otwór wewnętrzny kanału pachwinowego i znajduje się bezpośrednio pod otrzewną, nosi nazwę pierścienia pachwino w eg o głęb o kiego(annulus mgumdlis profundus). Brzeg przyśrodkoyy pierścienia łJest ostro odgraniczony więzadłem międzydołkowym:wzdłuż niego biegną ku górze naczynia nabrzuszne dolne Oyc. 472).
Powyżej więzadła pachwinowego powięź poprzeczna w dwóch miejscach jest szczególnie wzmocniona pasmami ścięgnistymi, między którymi jest znowu ciensza. Pasma te 8:uważane albo za wzmocnienia powięzi poprzecznej, albo też za szczątkpwe przyczepy?osłonka pochwowa wspólna jądra i powrózka nasiennego(hnicd tdinalis commu@s testis et juniculi spermoticit.


*, *usabdominisSłabe miejsce odpowiadające na otrzewnej dołowi pachwinowemu przyśrodkowem u Adminiculumlineee albie Feb inguinelis/renoo co ni u ncOv usl.Lig, inguinale.
WQŻO(YY łhjcj.
et annuhcj.
Ryc.
468.
Pierścień pachwinowy głęboki prawy u mężczyzny:widok od tyłu, sewg Brausa i Misa. miedniczne mm, skośnego wewnętrznego i poprzecznego.
Pasmo przyśrodkowe no we sierpa pachwinowego, boczne-więzadła międzydołkowego(ryc. 468).
Sierp pachwinowy(tła mgumdis)ma kształt trójkątny.
Jego brzeg przyśrodkoaczy się z pochewką m. prostego brzucha i ze ścięgnem tego mięśnia:brzeg boczny, si waty jest wolny. Podstawa sierpa przyczepia się do gałęzi górnej kości łonowej:znaczenie praktyczne w chirurgii. Więzadło międzydołkowe(ligdmentim mterfoueoldre), nazwane tak ze względu położenie między dołami pachwinowymi-przyśrodkowym i bocznym(p. dalej)wi pasmo ścięgniste biegnące od góry ku dołowi. Leży ono bezpośrednio do pnaczyń nabrzusznych dolnych.
Ku dołowi łączy się z więzadłem pachwinowym:gubi się w powięzi poprzecznej lub łączy się z rozcięgnem m. poprzecznego. Brze środkowy jest skierowany do sierpa pachwinowego:brzeg boczny, wklęsły, ogrstrony przyśrodkowej pierścień pachwinowy głęboki. Czasami sierp pach a szczególnie więzadło międzydołkowe zastępują lub wzmacniają pasma mięśni mterfoteolaris'), które pochodzą od m. poprzecznego i m. skośnego wewnętrznegkle biegną one do przodu od powięzi poprzecznej. Cienkie miejsce powięzi papę między brzegiem przyśrodkowym więzadła międzydołkowego a brzegiem boczrpa pachwinowego odpowiada na otrzewnej dołowi pachwinowemu przyśrodł(Natomiast pierścień pachwinowy głęboki, położony bocznic od więzadła r@gwego, odpowiada na otrzewnej dołowi pachwinowema bocznemu. Oba doły s 4 W zmniejszonego oporu, w których mogą wytwarzać się przepukliny.Kanał pachwinowy Powyżej części przyśrodkowej więzadła pachwinowego ści@4'cha jest skośnie przebita przez kanał pachwinowy(candlis@@8 łktóry przebiega od tyłu, od góry i strony bocznej do przodu. W i przyśrodkowo.
Kąt między więzadłem pachwinowym a osWwynosi ok, l 5', długość kanału 4-5 cm. Tą samą drogą kierMfero w swym rozwoju osobniczym, żeby z jamy brzusznej, gdzie łotrzewną, zstąpić do worka mosznowego(descensua testis)W 89'ścięgno łączące'8. Ś z ar e c ki.
Przepukliny pachwinowe.
Wydawnictwo MOIN, Warsza 88 ł.
ą tej jądro wraz ze swym przewodern wyprowadzającym, nasieniowoyą(ductus deferens), poci 4 ga za sołaą jako osłonki wewnętrzną i zewwrząpowięź ściany brzucha powięź poprzeczną i powięź powierz yjjawną, a między nimi włókna n. skGśnego wewnętrznego i m. poprzewgego, kloce jak wspomoiano, wytXarzają m. dźwigacz jądra. Wszyygętete osłonki otaczają nasieniowód wraz z naczyniami oraz nerwami j wytwarzają powrózek nas leńmy(ńniculus spermmicus), który ąępemia kanał pachwinowy. Powrózek nasienny na swej drodze od wewnątrz na zewnątrz stopniowo nabywa więc składników, które doQ-zają się do niego ze ściany brzucha jako osłonki. U kobiety przez yjaał pachwinowy przechodzi więzadło obłe macicy. z-gępowanie gruczołów płciowych.
V obu płci gruczoły płciowe powstają w jamie jjęzusznej po obu stronach K 3 ę 2 osl 8 pa w o 4 c@ku lędźwiowym:następnie przesuwają się ąj golowi i osiągają w trzecim lub czwartym rniesiącu życia'płodowego miednicę więkąjw najbliższym sąsiedztwie pierścienia pacbwinowego głębokiego. To opuszczanie się, jęgzołów płciowych, tzw. zstępowaoJe Wewnętrzne, jest jednak pozorne. W rzeczywibowiem tylko tylna ściana brzucha intensywnie wzrasta ku górze, powodując to jwzorne przesunięcie się gruczołów płciowych ku dołowi. Natomiast "zstępowanie zewjętrzne"jądra, jak to niebawem zobaczyioy, jest zjawiskiem łatwo dającym się prześle'dzić.Wucrus deferens-.
Tests-.
Proc. eaginelis periton et.
Tunice wginalrżests Scrotum.
Ryc.
469. Zstępowanie jądra.
Schemat.
Ńęuczoł płciowy męski, j ądro, wraz ze swym przewodem wyprowadzającym@leniowodenn)i ze swymi naczyniami w siódmym-dziewiątym miesiącu życia płodoS 9 przenika przez ścianę brzucha wzdłuż tylnej strony wypustki otrzewnej, która się'88 czasie wytwarza. Wypustka ta, w kształcie palca od rękawiczki, tzw. wy r o s 1 ek 89 h w o wy o 1 r z ewn e j(processus t@gt 4 s peritonei), skierowana skośnie ku dołowi P'środkowa, wypukła na swej drodze warstwy ściany brzucha i następnie sięga aż do 95 qy. W procesie zstępowania j ą 4 ra(descensus testis)wybitną rolę odgrywa śmo łącznotkankowe, zawierające włókna sprężyste i gładkie komórki mięśniowe, tzw. 9(o w o d(guberndculum testis), łęczucó 14463 z okolicą pachwinową. Więzadło to kle.


ruje i toruje drogę jądra w jego wędrówce przez kanał pachwinowy Po przejściu jąąkanał jądro wstępuje do worka mosznowego, a Jędrowód prawie całkowicie zaniką*ąjwielka tylko pozostałość zachowuje się w postaci wi ęz a dla m o szn owego(hęją yymm scromle'), które łączy dolny biegun jądra z dnem jego połowy moszny. Jeszcze ę-yurodzeniem połączenie wyrostka pochwowego otrzewnej z jam 4 otrzewnej pozjęązamknięte. Część jego leżąca w obrębie powrózka nasiennego zazwyczaj zanika, pszą-wiając tylko łącznotkankowe pasemko, jako pozostałość wy 8 os 9 a pochwowego otęąnet(restigium processus tcgindlis per@onei). Zachowuje się jedynie jego dno, które-gę mule jądro wytwarzając jego osłonkę surowiczą. U płodu żeńskiego zstępowanie jajnika(descensus otarii)jest ząąąkrótsze, jajnik przesuwa się bowiem tylko z miednicy większej do@@ejszej i proce-odbywa się zwykle w końcu życia płodowego lub zaraz po urodzeniu. Więzaąta Kąąodpowiednikiem jądrowodu nie ma tu charakteru przejściowego, lecz przeciwnie tworem stałym, który macica dzieli na dwie nierówne części:część krótsza łączy ąjbiegun jajnika z macicą(więzadło właściwe jajnika), część dłuższa wytwarza wie obłe macicy, które biegnie od jej trzonu do przedniej ściany brzucha, przeehodzt pykanał pachwinowy i kończy się na wzgórku łonowym oraz w wargach sromowych ją szych. Chociaż nie ma zewnętrznego zstępowania jajnika, jednak otrzewna, tąĘu płodu męskiego, wypukła się w obręb kantalu pachwinowego wytwarzając i tutąjstek pochwowy otrzewnej. Zazwyczaj zanika on już w trzecim miesiącu życia płwgo:tylko czasami zostaje zachowany(ditertictltm WuckP). W warunkach prawidłowych u dorosłego człowieka kanał pachwinowy nie ma sJest on miejscem zmniejszonego oporu(locus mmoris resistentide), przez które pod wem różnych czynników kierują się trzewa(np. pętle jelita). Kanał ten istnieje wiko potencjalnie.
Z powodu pionowej postawy ciała kanał pachwinowy, który pa niezależnie od niej, stał się u człowieka i tylko u niego miejscem zmniejszonego a w przypadkach chorobowych, rzeczywistym kanałem. Kanał pachwinowy kończy się z jednej strony otworem, znajduj się w rozcięgnie m. skośnego zewnętrznego brzucha, tzw. pierś(niem pachwinowym powierzchownym, z drugiej zaś rścieniem głębokim, znajdującym się w powięzi poprzeczne Pierścień pachwinowy powierzchowny(mnulus mgumdlis stfmelis)jest to znana nam już szczelina, położona nieco bocznic i żel guzka łonowego w dolnej i przyśrodkowej części rozcięgnaśnego zewnętrznego brzucha(ryć. 47 O).
Włókna rozciągną rozssię na dwie strony koło otworu pachwinowego powierzchowoekrzą nad otworem odnogę przyśrodkową-(crus medi@e), zaś boczne przechodząc u dołu w więzadło pachwinowe-jege 9 gę b o c z n ą(crus lmerdle). Od przodu otwór odgraniczają w@gnące między obiema odnogami:stanowią one w ł o kn a mJ 49. no gowe(fibrae mtercruralesj, czyli odnogę przeón 34 iod dołu ograniczają ten otwór włókna odchodzące od więza 9(łwujowego. Włókna te zdążają poza więzadłem pachwinoMPB fwce m. prostego ku kresie białej i tworzą pasmo zwane Wz a gi ę tym(lig, nńeaum), które stanowi czwarty bok pic? wierzchownego, tj. odnogę tylną.
Pierścień pachwiaoBYchowny jest z łatwością wyczuwalny, a u osób chudych naBeĘ, ?pierścień pachwinowy podskórny(mnulus mguindlis subcutanetB).M. obliquus ext, abdom.
S-pice Taca e@Ł sqo.
Lig inguinale*Godna muscu larum Arcusiopecov.
Erninentie i liopectinee.
'8:Umbilkus.
Aponeurxis m.
-obligu i ext, abdom.
-Kąt mięśniowy.
-Gros rnediale-Crus letereleArce intercruralesAnnulus inguin. superficialis 8 lig, reflexum.
lig, leconej.
By\\By\**m\\Pecten ossis puóis.
Ryć.
4711. Rozcięgno m. skośnego zewnętrznego brzucha:rozstęp naczyń i rozstęp mięśni:widok od przodu.Po(schemat.
Pierścień pachwinowy głęboki(mnulus mguindlis prońndus)leży mniej więcej w połowie długości więzadła pachwinowego, ok, 2 cm pot wyżej tego więzadła, w powięzi poprzecznej brzucha. W miejscu tym, jak już wspomniano, powięź poprzeczna wysyła przez kanał pachwinowy wypustkę, tzw, wyrostek pochwowy powięzi poprzecznej. Pierścień pachwinowy głęboki leży po stronie bocznej od naczyń nabrzusznych 4 olnycłi, ktńre kierują się ku górze między powięzią poprzeczną a otrzewną(ryc. 4721.
Ściany kanału pachwinowego.
Kanał pachwinowy nią cztery ściany:wie szerokie, przednią i tylną, oraz dwie wąskie, górną i dolną. 8 ci a n a p rz e dn i a jest utworzona przez rozcięgno m. skośnego zeglrznegobrzucha, zwłaszcza przez włókna międzyodnogowe(odno 4 przednią)pierścienią powierzchownego. ściana tylna składa się głównie z powięzi poprzecznej brzucha, Amocnionej więzadłem muędzydołkowym i sierpem pachwinowym. Psianę górną, czyli strop kanału pachwinowego, tworzą dolne tylca m. skośnego wewnętrznego i m. poprzecznego. P 9 i a na dolna, czyli dno kanału, składa się z więzadła pachwino 29 i przylegających włókien odnogi bocznej pierścienia powierzchośko, ku górze nieco wklęsłych, które wytwarzają rynienkę otwartą 89 rze:w rynience tej przebiega powrózek nasienny.Płerścień pachwinowy podotrzewnówy(dnnulus inguinalis subperitoneclis).


Zawartość kanału pachwinowego.
Przez kanał pachwinowy u nęę.
czyzny przebiega powrózek nasienny, u kobiety-więzadło obłe nją. CICV.
P o w ró z e k n a s i enny(funiculus spermdtieus), jak już wspornnią. no, zawie*a nasieniow*d*s*e*e*e*s*w*dz z na*z*a**ne*.
wami.
Cewkowata wypustka powięzi poprzecznej-wyro s tek pa.
chwowy powięzi poprzecznej(ąrocessus zdgindlis Asciąąrrmsrersalis)otacza jądro, nasieniowód oraz naczynia jądrowe i nogą nazwę powięzi nasiennej wewnętrznej Utscia spermdtica ą. temu).
Z zewnątrz otaczają ją włókna mm, skośnego wewnętrznegą poprzecznego, wytwarzając dźwigacz j ą dr a(m. cremcster). Wreszcie przy pierścieniu pachwinowym powierzchownym zostąjąwypuklone włókna rozcięgna m. skośnego zewnętrznego brzucha i pw. więzi powierzchownej, z których powstaje p o w i ęż m. dźwigacz ąj ą dr a(Ńscia cremastericd), powrózek nasienny wytwarza się więc w obrębie kanału pachwinowego i wszystkie składniki swej budowy osiąga dopiero przy pierścieniu pachwinowym powierzchownym(p. narządy płciowe męskie). Powrózek nasienny zawiera:1)t. jądrową(od aorty brzusznej), t. m. dźwigacza jądra(od t. nabrzusznej dolnej)i t. nasieniowodu(od t. biodrowej wewnętrznej):2)liczne żyły(splot wieiowaty)i naczynia limfatyczne:3)gałąź płciową n. płciowo-udowego(la W, splot współczulny jądrowy:4)pozostałość wyrostka pochwowego otrzewnej(testigiumprocessvs caginalis), dawniej zwaną więzadłem pochwowym(ligdmentum tcgmale), i wreszcie 5)nasieniowód(ductus deferens), stanowiący najważniejszy składnik powrózka:jest on wyczuwalny na osobie żywej, ponieważ jest twardy, zbudowany z grubej cewy mięśniowej o wąskim świetle:jest on okolony splotem współczulnym nasieniowodowyrn. Wi ę z a d to o b te macicy(ligamentum ceres ateri)rozpoczyna się. na jej brzegu bocznym, przebiega przez kanał pachwinowy i kończy się na wzgórku łonowym i w wardze sromowej większej(p. t. 11, narządy płciowe żeńskie).Powierzchnia wewnętrzna przedniej ściany brzucha Ważnymi punktami orientacyjnymi w określaniu przebiegu kana**, pachwinowego są więzadła i naczynia biegnące poniżej pępka na we@nętrznej stronie przedniej ściany jamy brzusznej między powięzią(88 grzeczną a otrzewną. Więzadła te i naczynia wypuklają otrzewo 4, BYXtwarzając wyraźne fałdy. Jest ich pięć(ryc.
471, 4721:*F 8@pępkowy po środkowy(plica inbilicalis meŻianc'), Beąparzysty, zawiera więzadło pępkowe pośrodkowe(lig@@e 8 tum umbilicdle medimum)biegnące w płaszczyźnie pośrodkowe)s.Annulus inguin.
płotu ndusperitoneumóascjrtransyerselisM, transyersusa odom. M. oblig, im. abdom.
M. obliquas e-t. .
BQOOO).
Faseta su perfićialisCutistele er faseta.
s u bcutaneaAnnulus inguin.
s u perfcia lis Ductus deferensFaseta spermatica interna(procesus.M(ÓW.
P/icaurn bilicalismedielisPcaurn bilicelisłateralisZassę jogu inalis lateralis., faseta transy.
)M. cremastei.
Faseta cremastericaCutis tunice dertset faseta sperm, ext. Tunice j lamina perietalisvaginalisJeOs 1 lamina yiscerelis 7 estś-.Jg, umbilicale'(median u mPiłce umbilicalis mediana Peritoneum perietale cjc 7 eęy%'hcjy%Ąj.88, iliopsoasóssa ingu melis medielis.
-Bossa suprwesicelis.
Masa epigestrice.
FOS-SB iricjuir(*(eca*.
z Li).
lig, umbilicele mediele.
lig, umbilicele mediele v.
A y wić)'jssaj łOQJłFY Oiódialis z.
Vesica urinaria.
Lig, umbilicelemedialeZ Z.
Zoissasupóóesica lis Lig, umbilicele T 8 Ol 8 h u ni. M. rectus abdominis.
*c**.
Vagina m. recti.
Ryć.
471. Schematyczny przekrój podłużny kanału pachwinowego. Strzałka a-wskazuje przebieg przepukliny pachwinowej bocznej, strzałka b przebieg przepukliny pachwinowej przyśrodkowej.Vegina m. remi codom i n is(lamina posterior)lince ercuetaMasa epigastricainferiora 1 M. tranwersus'a bdom in islig, et m. , Y interfoveolaris*nn u los irguinalispłotu ndus et ductus deferens(oddętW-lig, inguinwe.A, et 9, femorelis.


jącego u zarodka moczownika(urdchus), który powstaje z przewodu prawy i lewy, zawierają więzadła tej samej nazwy(ligdmentc umbilicąhamedialia):rozpoczynają się one bocznic od pęcherza i biegną zbież. nie ku górze do pępka:oba te więzadła są pozostałością tętnie pępka. węch które w życiu płodowym prowadzą krew żylną z zarodka przez pierścień pępkowy i pępowinę do łożyska. Po urodzeniu się płodu czynność tych tętnic ustaje, światło zanika, a naczynia przekształcają się w powrózki łącznotkankowe. Fałdy pępkowe boczne(plicde umbilicdles lmerdesĘ biegną bocznic od poprzednich z prawej i lewej strony, nieco zbieżnie ku górze. Oba te fałdy zawierają naczynia nabrzuszne dolne, które kierują się na powierzchnię tylną m. prostego brzucha. Między tymi pięcioma fałdami z obu stron nad więzadłem pachwinowym są w otrzewnej po trzy zagłębienia. Między fałdem pępkowym pośrodkowym a fałdem pępkowym przyśrodkowym leży d o ł n a d p ęcherzowy(fossd suprmesicdfsk między fałdem pępkowym przy środkowym a bocznym leży dół pachwinowy przyśrodkowy.processus*za*parŻMć(ProcesSu 4*s*sc*e*rgn*e*.
Passa inguin.
rnedialis@z"'YcćY 4.
8 ęę.
RsssuprwesicalisZ Z.
i ł ł j.
-Fęla jelita.
888.
473. Schemat kanału pachwinowego oraz przepukliny pachwinowej bocznej. SUo 88 lewa rysunku przedstawia zachowany wyrostek pochwowy otrzewnej:strona pra 88 przepuklinę pachwinową boczną wrodzoną. Oznaczenia jak na ryć.
471. ?pijcie umbilicdles ldterdles.
(fossc ingumdhs medidhs):wreszcie bocznic od fałdu bocznego znajduje się dół pachwinowy boczny(fossd mguindlis laterdlis). Ten ostatni odpowiada pierścieniowi pachwinowemu głębokiemu, dół zaś pachwinowy przyśrodkowy leży naprzeciw pierścienia pachwinowego powierzchownego. Jeden lub drugi z obu ostatnio wymienionych dołów mogą być punktem wyjścia przepuklin:bardzo rzadko tylko jest nim dół nadpęcherzowy.Miejsca zmniejszonego oporu ścian brzucha.
Ściana brzucha nie we wszystkich miejscach jest jednakowo wytrzymała:ma ona punkty zmniejszonego oporu, poprzez które czy to wskutek wzmożonego ciśnienia w jamie brzusznej, jak np. podczas podnoszenia ciężarów, czy z innych przyczyn trzew a mogą się wydostawać na zewnątrz jamy brzusznej pod skórę, tworząc przepukliny. Z ważniejszych takich okolic wspomnieliśmy poprzednio:1)o kresie białej(przepukliny kresy białej)i 2)o pępku(przepukliny pępkowe)w ścianie przedniej brzucha, 3)o trójkącie lędźwiowym i 4)ścięgnistej przestrzeni lędźwiowej w ścianie tylnej(przepukliny lędźwiowe), .Pika epigastrica.
Peritoneum(worek przepuklinowy).
yaginalis testis(.
i Passa inguin, medielis.
Mesa epigestrica im. ?łosi inguin, lgter.
*Peritoneum(WoresDfZBDUs faseta trmsvers, (klinowy. Ryć.
474. Kanał pachwinowy i przepukliny pachwinowe nabyte:d-boczna:b-przyśrodkowa.Schemat.
Oznaczenia jak na ryć.
471.
5)o trójkącie mostkowo-żebrowym i lędźwiowa-żebrowym w przeponie(przepukliny przeponowe). Dalsze miejsce zmniejszonego oporu znajduje się w przedniej ścianie brzucha poniżej przyśrodkowego końca więzadła pachwinowego:jest to tzw. kanał udowy(przepukliny udowe), z którym zapoznamy się omawiając powięzie uda. Miejscem zmniejszonego oporu jest wreszcie kanał pachwinowy, przez który lub przez jego pierścienie nieraz wydostają się trzewa przez przednią ścianę brzucha, tworząc przepukliny pachwinowe.790.


Przepukliny pachwinowe Wszystkie przepukliny pachwinowe powstają powyżej więzadła pachwinowegą ą. przeciwieństwie do przepuklin udowych, które wytwarzają się poniżej tego więząąjąPrzepukliny pachwinowe mogą wypuklać się przez dół pachwinowy przyśrodkowy jag przez dół pachwinowy boczny. Dół nadpęcherzowy prawie nie wchodzi w rachubę jag też wyjątkowo rzadko, ponieważ ściana brzucha w tej okolicy jest dość mocna(mm, pjj, ste, mm, piramidowe), żeby się oprzeć nawet silnie wzmożonemu ciśnieniu wewnątjy, brzusznemu. Inaczej jest w obrębie dołu pachwinowego przyśrodkowego i boczneęjgdzie przebieg kanału pachwinowego i redukcja warstw mięśniowych na rzecz warywścięgnistych powodują stosunkowe osłabienie ściany brzucha, które może prowadzić ą-wytwarzania się przepuklin. Oba doły pachwinowe są to loci minoris resistentiae.
Odwą, mamy przepukliny pachwinowe przyśrodkowe i boczne. Na 100 przypadków przepuĘjąpachwinowych przypada 80 bocznych i tylko 20 przyśrodkowych. Pierwsze są przy tej częstsze u mężczyzn niż u kobiet.
Przepukliny przyśrodkowe lub proste Oerniae media(es s. rectde)przebijają się nąt. krótszą drogą przez ścianę brzucha:wpuklają się przez dół pachwinowy przyśrodkoiąi uwypuklają pod skórę przez pierścień pachwinowy powierzchowny. Leżą, one stale Kw. cznie od więzadła pępkowego przyśrodkowego i przyśrodkowo od naczyń nabrzusznyeądolnych. Worek przepuklinowy właściwy, który otacza uwypuklające się trzewa, skłągąsię z dwóch warstw:z warstwy zewnętrznej, utworzonej przez powięź poprzeczną, i wewnętrznej, utworzonej przez otrzewną. Przepukliny przyśrodkowe są nabyte w ciągu życia(heminę ccquisitae)i występują przeważnie u dorosłych(ryc, 474 b). Przepukliny boczne lub skośne(heminę latem(es s. obliqude)wpuklają się przez dół pachwinowy boczny, przebiegają przez całą długość kanału pachwinowego i wstępują pod skórę tak samo jak poprzednie przez pierścień pachwinowy powierzchowny. Leżą one stale bocznic od naczyń nabrzusznych dolnych.
Przepukliny boczne mogą być nabyte(h, dcquisitde)lub wrodzone(h, congenitde)i dlatego spotykamy je często u dzieci. W obu tych rodzajach przepuklin bocznych budowa worka przepuklinowego właściwego jest różna w zależności od wyrostka pochwowego otrzewnej:albo jak normalnie jest on zamknięty i szczątkowy, albo są zachowane stosunki płodowe i wyrostek pochwowy otrzewnej jest otwarty, przebiega przez całą długość kanału pachwinowego i łączy jamę otrzewnej z jamą surowiczą otaczającą jądro(ryc. 473).
W przepuklinach pachwinowych bocznych nabytych, gdy wyrostek pochwowy otrzewnej ulega zanikowi, worek przepuklinowy składa się z jednej warstwy utworzonej przez otrzewną(ryc. 474 O W przepuklinach pachwinowych bocznych wrodzonych, przy zachowanym wyrostku pochwowym otrzewnej, właśnie wyrostek pochwowy jest jednocześnie workiem przep@W OOWylTl.Streszczenie Boczne i przednie mięśnie brzucha:1.
M. skośny zewnętrzny brzucha(m. obliju@s W Jemus dbdommis)biegnie od V do XII żebra:ku przodowi przechodzi w rozcięgno sP 89 wiące przednią blaszkę pochewki m. prostego, a dalej w kresę białą(lmea albą). V 88 epęczki rozcięgna przechodzą w więzadło pachwinowe(lig, mguincle):otwór po 86 Wwięzadła stanowi pierścień pachwinowy powierzchowny(annulus mguindlis supeP 8 Js). Najbardziej tylne włókna mięśniowe kończą się na wardze zewnętrznej grzełBeBWbiodrowego. Czynność:zgina kręgosłup i obraca tułów w stronę przeciwną:skurcz 999 stromy zgina kręgosłup i pociąga klatkę piersiową ku dołowi(m. wydechoWl FPZustalonej klatce piersiowej dźwiga miednicę. Tylny brzeg mięśnia stanowi jeden 8688 Jó(kąta lędźwiowego, 3-5 cm ku pępkowi od kolca biodrowego przedniego górneZe Ffław, kąt mięśniowy, który odpowiada rzutowi podstawy wyrostka robaczkowego T 9+ęYMcBurneya). Unerwienie:nn, międzyżebrowe V-XII, n. biodrowa-podbrzuszró ł Pbiodrowa-pachwinowy. 2.
M. skośny wewnętrzny brzucha(m. obhmus mternus abdominis)rozpoczyna*i*PP powięzi piersiowa-lędźwiowej, kresie pośredniej grzebienia biodrowego i na wig 89 ł 6.pachwinowym, a kończy rozcięgnem, które w górnych*/, rozdziela się i obejmuje m. prosty brzucha, w dolnej V, wytwarza przednią ścianę jego pochewki. Miejsce, od którego wszystkie włókna rozcięgna przechodzą do przodu od m. prostego, zaznacza się jako kresa łukowata. Od dolnej części mięśnia oddziela się część włókien m. dźwigacza jądra. Czynność:obustronna zgina tułów do przodu(m. wydechowy). Skurcz jednostronny obraca tułów w tę sanną stronę.
Vnerwienie:jak m. skośny zewnętrzny.
3.
M. poprzeczny brzucha(m. trmstersus dbdommis)zaczyna się od wewnętrznych powierzchni VII-XII chrząstek żebrowych, od powięzi piersiowa-lędźwiowej, od wargi wewnętrznej grzebienia biodrowego i od więzadła pachwinowego. Włókna mięśniowe przechodzą w szerokie rozcięgno wzdłuż kresy półksiężycowatej(lince semihnms). Rozcięgno biegnie do kresy białej, wzmacniając w górnych*/, tylną ścianę pochewki m. prostego, w dolnej/, jej ścianę przednią. Część włókien mięśniowych wraz z włóknami m. skośnego wewnętrznego tworzy dźwigacz jądra. Inne jego włókna mogą wytwarzać m. międzydołkowy(m. mteyoteolaris). Czynność:zbliża żebra do płaszczyzny pośrodkowej, zwęża klatkę piersiową(m. wydechowy), bierze udział w wytwarzaniu tłoczni brzusznej. Unerwienie:nn, międzyżebrowe VI-XII, n. biodrowa-podbrzuszny, n. biodrowa-pachwinowy, n. płciowo-udowy. M. dźwigacz jądra(m. cremaster)utworzony z włókien dwóch poprzednich mięśni przechodzi wraz z powrózkiem nasiennym przez pierścień powierzchowny kanału pachwinowego i kończy się otaczając łukowato powięź nasienną wewnętrzną. Czynność:unosi jądro.
Umerwienie:n. płciowo-udowy.
4.
M. prosty brzucha(m. rectus abdommis)przebiega od przedniej powierzchni V-VII chrząstki żebrowej, wyrostka mieczykowatego i więzadeł żebrowa-nueczykowych do górnej gałęzi k. łonowej. Przedzielony jest 3-84 smugami ścięgnistymi(intersecrionestendmede). Czynność:zgina tułów, zbliża klatkę piersiową do miednicy(m. wydechowy). Wzmacnia tłocznię brzuszną.
Unerwienie:nn, międzyżebrowe VI-XII.
5.
M. piramidowy(m. pgrdmidalis), położony przed m. prostymi brzucha w jego pochewce, biegnie od k. łonowej i spojenia łonowego do kresy białej. Czynność:napina kresę białą.
Unerwienie:n. podżebrowy.
Tylne mięśnie brzucha:6.
M. czworoboczny lędźwi(m. qwdrdhs lumborum).
Jego warstwa przednia rozpięta jest od wyrostków żebrowych kręgów Ly do żebra XUi trzonu kręgu Thą. Warstwa tylna przebiega od grzebienia biodrowego i więzadła biodrowa-lędźwiowego do wyrostków żebrowych kręgów ląy i żebra XII. Czynność:jednostronna zgina tułów do boku:obustronna-ustala część lędźwiową kręgosłupa i obniża XII żebra. Umerwienie:n. podżebrowy i gałązki splotu lędźwiowego.
Tr o j k ą 1 lę dż w i o wy(mgonum lumbdle)ograniczony jest przez grzebień biodrowy, m. najszerszy grzbietu i m. skośny zewnętrzny brzucha. Dno trójkąta stanowi m. skośny wewnętrzny brzucha.
Powyżej, pod m. najszerszym grzbietu, leży ścięgnista przestrzeń lędźwiowa(spdtium tendmeum lumbale)ograniczona przez żebro XII, prostownik grzbietu oraz mm, skośne zewnętrzny i wewnętrzny. Dno tworzy rozcięgno m. poprzecznego brzucha przebite nerwem i naczyniami podżebrowymi. Tędy mogą uwypuklać się przepukliny lędźwiowe górne, podczas gdy przez trójkąt lędźwiowy-przepukliny lędźwiowe dolne(herniae lumbdles superiores et mferiores). Pochewka m. prostego brzucha(tagind m. recti cbdominis)utworzona jest przez rozcięgnamm, płaskich. W górnych*/, jej blaszkę przednią(lamina mt, )tworzy rozcięgnom, skośnego zewnętrznego i część rozcięgna m. skośnego wewnętrznego. Blaszkę tylną(lamina post)tworzy część rozcięgna m. skośnego wewnętrznego i rozciągną m. poprzecznego brzucha. W dolnej'/y wszystkie trzy rozcięgna tworzą blaszkę przednią:ku tyłowi m. prosty przylega do powięzi poprzecznej brzucha. Rozcięgna mm, płaskich po utworzeniu pochewki mm, prostych splatają się z sobą w kresę białą(lince alba), ciągnącą się od wyrostka mieczykowatego do spojenia łonowego, gdzie poszerza się w przytwierdzenie kresy białej(admmiculum lmede dlbde). Szczeliny w kresie białej, przez które przechodzą nerwy i naczynia mogą być miejscem powstawania przepuklin kresy białej(hernide lmeae clbde). Pępek(umbilicus)jest blizną zrośniętą ze skórą po odpadłej pępowinie. Ubytek w kresie białej stanowi pierścień pępkowy(annulus umbilicclis):wpuklenie blizny tworzy.6221.


dołek pępkowy(forec irnbiheilis), z kW 6 e@9 Wasi się brodawka pępkowa(papillar t. ją, licdlis). Pierścień pępkowy jest miejscem sJ 8 P 9 e@P 9 po@, @ogę przez niego uwypukląe ęwprzepukliny pępkowe(herniae umłilic@esl wrodzone bądź nabyte. powięzie mięśni brzucha:Mięśnie pł@8 powięziowymi.
Pawi ęż p o wierzch 966889 rz uch a O@sc@stqeqicidhs dbdommtgpokrywa powierzchnię zewnętrzną m. 888@8 e 2 o zewnętrznego brzucha. Zstępuje do ąją, szny wraz z powrózkiem nasiennym, t 8 P 6 ę 49 powięź dźwigacza jądra(fscia cremasreą. ca).
Wlinii pośrodkowej łączy się'z wW 68 e 8 pFocowaWin prącia bądź łechtaczki gńmdifrme penis resp, chroridis)i więa 9 śP 898 eszadłowym prącia bądź łechtaczki gsuspensorium penis resp, chroridis). N 88 e 694 Vz od powięzi powierzchownej leży pj.
więź podskórna(fscia subcutaned), pPł 9 Y 89 R 9 a o 4 wewo 4 lrz Tkankę tłuszczową psą. skórną.
Powięź poprzeczna(faseta tra 88 e 94 s)pokrywa od wewnątrz m. poprzecząybrzucha. we(lig, interfoteolare).
ueoldris).
wo w jamie brzusznej pozaotrzewnowa BWPBP 4 o worka mosznowego. Pociąga za sobą elementy ściany jamy brzusznej, które 9488)4 nasieniowód wraz z naczyniami i nerwa. U obu płci otrzewna wysyła do moszny(warg sromowych w 88889 hl wypustkę, wyrostek pochwowy otrzewnej(processus tcgindlis perironei), z ktVeZP 9 płodów płci męskiej powstaje osłonka pochwowa jądra(tunice nanaalis testis), 9 P 8999 w żeńskich zachyłek Nocka(dherticulumMęki). Górna część wyrostka pochwowe@9 zarasta, pozostaje po nim pozostałość wyrostka pochwowego otrzewnej(restigiuB P 6 sess@s tdginclis peritonei). W zstępowaniu jąder odgrywa rolę pasmo tkanki łącznej W 94'e J 4 dro z okolicą pachwinową, jądrowód(gubemaculum testis), którego ślad po 7 P@@le w postaci więzadła mosznowego(ligmentumscrotdle). Odpowiednikiem jądrow(99(jest więzadło właściwe jamika i więzadło obłe macicy. Pierścień pachwinowy powierzchowny(annulus mgumalis supeOzewnętrznego brzucha. Otwór otacza o 8828 przyśrodkowa i boczna(erus medidle et(alercie), włókna nniędzyodnogowe(ńbrae Pierścień pachwinowy głęboki(annubs W 884 s prońndus)jest otworem w powięzi poprzecznej(powstaje z niego powięź nasienna wewnętrzna). Ściany kanału pachwinowego, biegnącego ukośnie ponad więza 8 e@pachwinowym, utworzone są przez 1)raz cięgno m. skośnego zewnętrznego(ścia 58 prze 4@a), 2)powięź poprzeczną brzucha(ściana tylna), 3)włókna mm, skośnego wewOBóznego i poprzecznego brzucha(ściana górna), 4)więzadło pachwinowe(ściana dolna)Bwartość kanału pachwinowego stanowi u Oiężczyzny powrózek nasienny u kobieW więzadło obłe macicy. Na wewnętrznej powierzchni przedniej ś@a@jamy brzusznej przebiega szereg więzBdeł bądź naczyń, które przykrywa otrzewna wytwarzając odpowiednie fałdy. Są one tworami orientacyjnymi dla topografii przedniej ściany jamy brzusznej. 1. Od szczytu pęcherza do pępka przebiega wlęza(Bo pępkowe pośrodkowe(lig, [e-mail]ąc powrózek nasienny(@@.
liccle medicnum), pozostałość rozwojowa moczownika. Pokrywa je fałd pępkowy pośroókowy(plica umbilicalis mediana)otrzewnej. 2.
Bocznic od niego przebiegają dwa(prawe i lewe)więzadła przyśrodkowe(ligdmentdumbihcalia medidlid), pozostałość tętnic pępkowych, pokryte przez fałdy pępkowe przyśrodkowe(plicee wnbiliedles mediales). 3.
Jeszcze bardziej bocznic przebiegają naczynia nabrzuśżne dolne(rasa epigdstriccmferiora), pokryte przez fałd pępkowy boczny(plicd umbilicdlis l@eralis)otrzewnej. Pomiędzy wymienionymi, fałdami otrzewnej znajdują się po każdej stronie po trzy zagłębienia:1)między fałdem pępkowym pośrodkowym a przyśrodkowym-dół nadpęcherzowy(fossd suprdtesicdlis), 2)między fałdem pępkowym przyśrodkowym a bocznym dół pachwinowy przyśrodkowy(fossa mgumdlis medidhs), 3)bocznic od fałdu pępkowego bocznego-dół pachwinowy boczny(fossd inguindlis laterdhs). Dół pachwinowy boczny odpowiada pierścieniowi pachwinowemu głębokiemu. Naprzeciw dołu pachwinowego przyśrodkowego leży pierścień pachwinowy powierzchowny. Przez dół pachwinowy boczny zsuwają się przepukliny pachwinowe boczne(skośne), przez przyśrodkowyprzyśrodkowe(proste). Ich miejsca przejścia rozdzielają naczynia nabrzuszne dolne, biegnące po więzadle(mięśniu)międzydołkowym. Dół nadpęcherzowy tylko rzadko może być miejscem wyjścia przepuklin, choć wszystkie trzy doły są, miejscami słabszego oporu". Przepukliny przyśrodkowe są nabyte, podczas gdy skośne mogą być nabyte lub wrodzone. Przepukliny pachwinowe skośne wrodzone wnikają do nie zarośniętego wyrostka pochwowego otrzewnej:nabyte-posiadają własny worek niezależny od jamki surowiczej między blaszką ścienną a trzewną osłonki pochwowej jądra.mikstu szyi Uwagi ogólne.
Mięśnie szyi układają się symetrycznie dokoła kręgosłupa. Z mięsniami położonymi do tyłu od kręgosłupa zapoznaliśmy się poprzednio:tworzą one mięśnie karku. Pozostałe mięśnie, położone z prawej i lewej strony kręgosłupa i do przodu od niego, stanowią mięśnie szyi w ścisłym znaczeniu. Pod względem morfologicznym mięśnie szyi składają się z różnych składników. Są zbudowane zarówno z pochodnych mięśniówki brzusznej tułowia, a więc z mięśni somatycznych, pochodzących z wyrostków brzusznych miotomów, jak również z pochodnych mięśniówki łuków skrzelowych-mięśni trzewnych. W związku z tym zachodzi wybitne przesunięcie i przemieszczenie materiału mięśniowego. Pochodne mięśniówki brzusznej tułowia.
Mięśniówka powstała z wyrostków brzuszoychmiotomów ciągnęła się pierwotnie bez przerwy od miednicy do żuchwy:dopiero u ssaków ciągłość ta zostaje przerwana(ryc. 427).
U człowieka, jak stwierdziliśmy poprzednio, m. prosty brzucha i m. skośny zewnętrzny brzucha zachodzą na klatkę piersiową, nie dosięgają jednak pierwszego żebra ani obręczy kończyny górnej. U ssaków nie Wko mięśniówka ta zostaje przerwana, ale poza tym występuje jeszcze bardzo charakteĘystycznejej przesunięcie z okolicy szyi na granicę klatki piersiowej i brzucha:z mieś Ołówki tej, jak już wiemy, jest utworzona przepona. Oprócz przepony z mięśniówki brzusznej wytwarza się:1.
Gr u p a m i ę i ni p o c by ty c h(przedni, środkowy, tylny), stanowiących przedłużenie mięśni międzyżebrowych powyżej klatki piersiowej. Powstają anie z szeregu segmentów przypuszczalnie warstwy zewnętrznej przednio-bocznej ściany ciała, które zlewają się z sobą wraz z zanikiem odpowiednich żeber. Mięśnie pochyłe stanowią grupę boczną głębokich mięśni szyi.


2.
Drugą grupę mięśni szyi tworzą tzw. mięśnie przedkręgowe(m. prosty prącą, ni głowy, m. długi szyi, m. długi głowy). Wyrostki brzuszne mio(omów wraz z zaniktąążeber na szyi kierują się na powierzchnię przednią kręgosłupa w odcinku szyjnym i p:ęą, suwają się równocześnie na trzony trzech górnych kręgów piersiowych. Wypełniają ąąąrynienkę między trzonami kręgów a wyrostkami poprzecznymi i tworzą podściółkę ąjątrzew szyi. Mięśnie przedkręgowe stanowią grupę przyśrodkową głębokich mięśni szyj 3. Trzecią grupę mięśni pochodzących z wyrostków brzusznych miotomów tworzą agą, śnie, które biegną w przedłużeniu układu m. prostego brzucha i są jego odpj. wiednikiem.
Grupa ta składa się z pięciu jednostek(mm, łopatkowo-gnykowy, mostĘy, wo-gnykowy, mostkowo-tarczowy, tarczowa-gnykowy, bródkowo-gnykowy), biegaj. eych między mostkiem, chrząstką tarczowatą, kością gnykową aż do bródki żuchwę Cztery dolne mięśnie tej grupy stanowią mięśnie po dgnykowe, które pokryęąągruczoł tarczowy i krtań:tylko najwyższy mięsień układu m. prostego, m. bródkową. -gnykowy, wchodzi w skład mm, nadgnykowych(p. dalejh mięsień ten, wsuwając się ąobręb mięśni łuków skrzelowych, pozostaje w ścisłym związku topograficznym i czynąą. śeiowym z mięśniówką trzewną.
W sąsiedztwie m. bródkowo-gnykowego znajdują się tą.
szczę inne mięśnie należące do układu m. prostego, które odchodzą od kości gnykowej są to mięśnie języka. Pochodne mięśniówki łuków skrzelowych.
Mięśniówka ta wytwarza grupę mm, nąg.
gnykowych i częściowo m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy oraz m. szeroki szyi. 4.
Mięśnie nadgnykowe leżą między kością gnykową a żuchwą:powstały one częściowo z mięśni pierwszego łuku skrzelowego, częściowo zaś z drugiego. Pierwsze tworzą dno jamy ustnej(m. żuchwowa-gnykowy i brzusiec przedni m. dwubrzuścowego)unerwione są one, tak jak wszystkie mięśnie pierwszego łuku, przez trzecią gałąź nerwu trójdzielnego. Drugie, powstałe z mięśniówki drugiego łuku skrzelowego(m. rylcowo-gnykowy, brzusiec tylny m. dwubrzuścowego), są unerwione przez nerw twarzowy. O ile brzusiec tylny m. dwubrzuścowego rozwojowa tworzy jedną całość z m. rylcowo-gnykowym, o tyle brzusiec przedni tego mięśnia stanowi przypuszczalnie odszczepionąwarstwę powierzchowną m. żuchwowa-gnykowego. Wspominaliśmy poprzednio, że m. bródkowo-gnykowy wsuwa się w obręb powyższych mięśni nadgnykowych. Mamy tu uderzający przykład przemieszania dwóch heterogenetycznych rodzajów mięśni. 5.
Do pochodnych mięśniówki łuków skrzelowych należy również zaliczyć m. mostków o-o b o j czykowo-sutkowy. Wraz z m. czworobocznym rozwija się on z jednorodnego zawiązku unerwionego przez nerw dodatkowy. W dalszym ciągu rozwoju oba mięśnie rozchodzą się, obejmując okolicę boczną szyi(p. dalej), i na swej drodze rozwoju włączają materiał mięśniowy z miotomów szyjnych(potylicznych). Tym tłumaczy się ich podwójne unerwienie przez nerw dodatkowy i nerwy szyjne. M. mostkowo-obojczykewo-sutkowy z zewnątrz śrubowało obejmuje wymienione mięśnie szyi. 6.
W obrębie drugiego łuku skrzelowego powstaje cienka, wachlarzowata warstwa mięśniowa, unerwiona przez nerw twarzowy. Powstaje z niej zarówno mięśniówka 968688 zowa twarzy i głowy, jak i m. s zero ki szyi. Stanowi on cienką i szeroką warstw?
@4 śniową, która leży pod skórą szyi i nad blaszką powierzchowną powięzi szyi, zacho 449 ku górze na dolną część twarzy, ku dołowi-poniżej obojczyka. Położenie mięśni szyi.
Pod względem położenia mięśnie szyi może@Ypodzielić na trzy główne grupy:powierzchowną, środkową i głęboł 4 Wskład pierwszej wchodzą m. szeroki szyi i pod nim leżący m. @ołkawo-obojczykowa-sutkowy:mięśnie grupy środkowej są wszysOJe 86 związku z kością gnykową, a mięśnie grupy głębokiej-z szyjną cz@mą kręgosłupa. Grupa powierzchowna mięśni szyi M. szeroki szyi(plmgsma:plmgs-płaski, szeroki)jest położono?okolicy przedniej i bocznej szyi, pod skórą, na m. mostkowo-obojcY.kawo-sutkowym:stanowi on czworoboczną, szeroką, bardzo cienką warstwę mięśniową, która ciągnie się z górnej części klatki piersiowej na dolną część twarzy(ryć. 475).
Zabarwienie włókien mięśniowych jest przeważnie blade, co jest spowodowane słabym ukrwieniem mięśDlB. Przy czepy.
Mięsień rozp o czyn a si ę w tkance podskórnej okolicy podoboyzykowej na wysokości drugiego lub trzeciego żebra, skąd włókna biegną przeważnie równolegle ku górze i przyśrodkowo. Część boczna włókien kończy się na powięzi przydszniczej i żwaczowejtwarzy, część przyśrodkowa biegnie częściowo do kąta ust i łączy się z włóknami obniżacza wargi dolnej i obniżacza kąta ust, częściowo zaś przyczepia się do żuchwy powyżej jej podstawy od guzka bródkowegodo poziomu pierwszego zęba trzonowego(ryć. 4811.
Czynna ś ć.
Mięsień unosi skórę szyi z podłoża wraz z tkanką pod skórną, dzięki czemu zmniejsza ciśnienie powietrza na żyłę szyjną zewnętrzną, -biegnącą pod mięśniem, i ułatwia krwiobieg. Kąty ust pociąga on ku dołowi i bocznic, nadając twarzy wyraz strachu, wściekłości czy przerażenia, przy czym skóra szyi układa się w wysokie podłużne fałdy. W późnej starości przednie brzegi mięśni obu stron wytwarzają wysokie fałdy podłużne. Topografia.
Brzegi przednie obu stron zwykle stykają się w okolicy bródki lub krzyżują się na różnej wysokości. Brzeg tylny mięśnia biegnie od kąta żuchwy do wyrostka barkowego. W miejscu, w którym krzyżuje się on z m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym, nerwy czuciowe splotu szyjnego występują spod tego mięśnia i przeważnie owijają się dokoła niego. Un a czyni e nie:t. twarzowa(głównie podbródkowa)oraz gałęzie t. podobojczykowej:t. szyjna wstępująca i poprzeczna szyi. Unerw i e ni e:m. szeroki szyi jest unerwiony przez gałąź n. twarzowego:zespala się ona z czuciowym n. poprzecznym szyi ze splotu szyjnego. O d mi a ny.
M. szeroki szyi jest pozostałością mięśniówki skórnej, która u wielu ssaków(np. koń, pies)jest silnie rozwinięta na całym tułowiu:nosi ona u nich nazwę po dściółkimięśniowe j(pcnniculus cdmosusS i stanowi narząd ochronny skóry. Słabe ślady tej błony mięśniowej poza m. szerokim występują czasem u człowieka i w innych okolicach ciała, jak np. w postaci m. mostkowego czy łuku pachowego, lub też części brzusznej m. piersiowego większego, o czym była mowa poprzednio. Szczątkowy charakter mięśnia przejawia się jego znaczną zmiennością. M. szeroki szyi może nie występować lub czasem może sięgać tylko do połowy szyi, a wówczas rozwój części dolnej jest zahamowany. W przeciwieństwie do tego może on być również bardzo rozwinięty. Czasami występują do 4 aJkowewiązki łączące go z brzuscem m. dwubrzuścowego, w czym przejawiają się pierwotne stosunki rozwojowe, ponieważ oba te mięśnie powstają z mięśniówki drugiego łuku skrzelowego. Często są widoczne pasma mięśniowe biegnące poprzecznie na karku i wychodzące z tylnego brzegu m. szerokiego. Tego rodzaju pasma poprzeczne są silnie Jozwinięte u małp człekokształtnych. Jeżeli występują one samodzielnie u człowieka, noBząnazwę m. poprzecznego karku(m. trmstersus nuchce). Leży on poniżej lub też Powyżej początku m. czworobocznego:rozpoczyna się w okolicy wyniosłości potylicznej*ewnętrznej i biegnie poprzecznie w kierunku wyrostka sutkowatego. Ciekawą odmianę Błanowią wiązki łączące brzeg przedni m. szerokiego z m. obniżaczem kąta ust strony Pzeciwnej, stosunki występujące z reguły u niektórych ssaków:odmiana ta jest jakoby Pzęslsza od tej, którą stanowi połączenie m. szerokiego z m. obniżaczem kąta ust tej saBejstrony. W bardzo rzadkich przypadkach zamiast jednowarstwowego m. szerokiego Azyi występują dwie warstwy włókien mięśniowych. Warstwa głęboka stanowi tzw.
Bwi era c z szyi głęb o ki(m. sphmcter eolit prońndusS, silnie rozwinięty np. u mat.


płatek i niższych małp.
O ile u człowieka pozostałości tej warstwy na szyi są wyjął:ęąąto na twarzy są one stałymi składnikami mięśniówki wyrazowej(p. dalej). M. mostkowo-obojczykowa-sutkowy(m. s(emocleidomdstoideąąjest silnym mięsniem, przebiegającym skośnie na stronie bocznej sęjod tyłu i góry ku przodowi i ku dołowi, śrubowało ją obejmując, stjąęrozwój mięśnia, jego kształt i przebieg są swoisle dla człowieka z jeęąpionową postawą ciała i chwiejną równowagą głowy(ryc. 475, 47 WPrzyczep początkowy.
Mięsień ma 4 wie głowy:głową przyśr o dków a rozpoczyna się dłuższym ścięgnem na powierzchjgprzedniej rękojeści mostka, przykrywając częściowo staw mostkową. -obojczykowy(ryc, l 95):głowa boczna rozpoczyna się krótktjjścięgnem na powierzchni górnej końca mostkowego obojczyka(rye 285). Między obu głowami znajduje się często niewielka trójkątną szczelina, u dołu szersza, której odpowiada na skórze dół na dób o j. czykowy rani e j s zy(fossd suprdclmiculms minor:ryc, 444), w głą. bi dołu znajduje się tętnica szyjna wspólna i żyła szyjna wewnętrzna. Przyczep końcowy.
Głowa boczna biegnie bardziej stromo ku górze niż głowa przyśrodkowa i wsuwa się pod nią:obie łączą się zazwyczaj mniej więcej na połowie wysokości szyi, kierują się skośnie ku górze, bocznic oraz do tyłu i przyczepiają się krótkim ścięgnem na po.M. digastricusNerter art.
)M, mylohyoideusM, stylohyoideusM, digastricus(center post. I Pętla m. dwu-brzuśc owego M, thyrohyoideusM, sternocleidomastat deus, omohyoideusNenter sup. )ster nohyoideusW trapeziusTrigonumomoętrapezoideumM, omohyoideus(yenter im. )M. scalenusmedius*erior Clwicu la.
Passa supraclwicularis, , , .
03100(Trigon u m om o@wicu lare(hssg supraclwiculeris major)Ryc. 475. Mięśnie szyi widziane od przodu.
M. depressor-anguli oris.
Corpus ossis s Wyoiżei.
s Platysrna.
wierzchni bocznej wyrostka sutkowatego i na odcinku bocznym kresy karkowej górnej(ryc, 213, 2 l 4). Chociaż obie głowy łączą się zazwyczaj, możemy jednak odróżniać część mostkową mięśnia, powierzchowną, która przyczepia się do wyrostka sutkowatego(m. mostkowo-sutkowy, m. sternomastoideus')i do kresy karkowej górnej(m. mostkowo-potyliczny, m. stemooccipitdlis'), oraz część obojczykową, głębszą, również kończącą się na wyrostku sutkowatym(m. obojczykowa-sutkowy, m. cleidomdstoideus')i na kresie karkowej górnej(m. obojczykowa-potyliczny, m. cleidooccipitdisS:ten ostatni nieraz znacznie poszerza swój przyczep potyliczny, sięgając czasem aż do przyczepo m. czworobocznego. O z y nn o ś ć.
M. mostkowo-obojczykowa-sutkowy, gdy klatka piersiowa jest ustalona, działając jednostronnie zgina głowę ku bokowi i obraca w stronę przeciwległą, unosząc twarz ku górze. Ponieważ mięsień przyczepia się do tyłu od osi poprzecznej górnego stawu głowy, obustronna praca zgina głowę do tyłu, unosząc twarz ku górze, i wzmaga lordozę szyjną. Niezależnie od tego działając wspólnie z mięśniemprzeciwległym może on, przy ustalonym i wyprostowanym kręgosłupie w odcinku szyjnym, pociągać głowę do przodu(np. podnoszę.Proc. mas to ideo sM, styloglossusM, digastricusNenter post. )M, stylohyoideusM, longus capitisM, sternocleidomastat deusM, levator scapulae. *, *rapez*us.
M. scalenus post.
M. scalenusOt 9(M. scalę 794@.
M. omohyoideus.
Szczelina tylna łmięśni pochyłych Clwicu la.
(Njj.
'M. masseterM, mylohyoideusW, hyogiossus*M. digestricus(venter art. I Q-M. thyrohyoideusM, constrictor'pharyngis im.
W. omohyoideus tyerter sup-).
-M, sternohyoideusGlandu la thyroidea'W. sternotbyroideusSzczelina przednia mięśni pochyłych.NRN.


nie głowy u leżącego w łóżku).
Gdy głowa jest ustalona, mięsień oną mostek-jest więc pomocniczym mięsniem wdechowymi. Ruchy te jąą, rak są bardzo nieekonomiczne, ponieważ długie mięśnie wykonująwnieznaczne ruchy niepotrzebnie zużywają wiele energii. M. mostkoęj.
-obojczykowa-sutkowy w razie złamania obojczyka(zwykle mniej wtą. cel w połowie jego długości)pociąga jego część mostkową ku górze. Topografia.
M. mostkowo-obojczykowa-sutkowy jest objęty dokoła blaszką pa. wierzchowną powięzi szyi.
Jego powierzchnia zewnętrzna u góry i u dołu graniczy za skórą:w części środkowej przedziela je m. szeroki szyi:między m. mostkowo-obojczywy. wo-sutkowym a m. szerokim przebiega żyła szyjna zewnętrzna i gałęzie czuciowe spwęyszyjnego, o czym już wspominaliśmy. Powierzchnia wewnętrzna mięśnia w części gorący przykrywa m. płatowaty, dźwigacz łopatki i brzusiec tylny m. dwubrzuścowego, w częse(dolnej zaś powrózek naczyniowa-nerwowy, który zawiera tętnicę szyjną wspólną, żyją szyjną wewnętrzną i nerw błędny. O ile mięsień ten kieruje się skośnie ku górze i do tyły o tyle tętnica wraz z żyłą i nerwem biegnie pionowo ku górze i występuje spoza mięśrtąmniej więcej I do 2 em poniżej górnego brzegu chrząstki tarczowatej. U góry brzeg przedni mięśnia łączy się swą powięzią z powięzią ślinianki przyusznej, poniżej zaś z kąteążuchwy. Brzeg tylny wraz z brzegiem przednim m. czworobocznego i górnym brzegiem obojczyka tworzą ramiona trójkąta bocznego szyi. W okolicy tej pod wpływem ciśnienia atmosferycznego skóra wpukla się, wytwarzając dół na dobo j czykowy większy(fossa suprdclamculms major:ryc. 444).
W zależności od rozwoju tkanki tłuszczowej podskórnej może on być bardziej płytki, lub też bardziej głęboki. U n a c z y n i e n i e:gałęzie mostkowo-obojczykowa-sutkowe t. szyjnej zewnętrznej oraz t. podobojczykowej. Unerwienie:n. dodatkowy(gałąź zewnętrzna)i gałązki splotu szyjnego(Oj):n. dodatkowy przebija mięsień w swym przebiegu do m. czworobocznego. O dm i a ny.
W części dolnej mięśnia mogą występować jedna lub dwie smugi ścięgniste. Brzeg tylny może sięgać do m. czworobocznego, co jest wyrazem wspólnego pacho-. dzenia obu tych mięśni(p. rozwój):w tych przypadkach zanika trójkąt boczny szyi. Głowa mostkowa mięśnia może być podwójna i wtedy obie części sięgają samodzielnie od przyczepo początkowego do przyczepo końcowego:to samo może dotyczyć głowy obojczykowej. Z występujących u tej samej osoby obydwu tych odmian powstaje m. czworo głowy(m. quadrigemmua capitis s. coQć:caput sternnncstoideum, sternooccipitale, ckędomastoideum, cleidooccipitdle). Wiele odmian możemy sobie wytłumaczyć silniejszyolub słabszym rozwojem, czy też silniejszym lub słabszym usamodzielnieniem się, czy oc wet brakiem poszczególnych części.Grupa środkowa mięśni szyi Mięśnie podgnykoweMięśnie podgnykowe(mm, infrdhgoidei), w liczbie czterech, twoT 4 dwie warstwy. Powierzchownie leży m. mostkowo-gnykowy i łopa 99 wo-gnykowy, głębiej m. mostkowo-tarczowy i tarczowa-gnykowy***475--477). M mostkowo-gnykowy(m. stemohgoideus)występuje w postaci Jaś my mięśniowej ok, 1, 5-2, 5 cm szerokiej, rozpiętej między klatką piePstówą a kością gnykową. Przyczepy.
M. mostkowo-gnykowy rozpoczyna się na p 9 wierzchni tylnej rękojeści nnostka, stawu mostkowo-obojezykoweZP i końca mostkowego obojczyka(ryc. 188, 286, 45 O).
Włókna bie@4.
równolegle ku górze i kończą się na trzonie kości gnykowej, przy środkowa od przyczepo m. łopatkowo-gnykowego(ryc.26 O).
To p o gr a f i a.
Mięsień ten biegnie do przodu od krtani, tchawicy i tarczycy, bezpośrednio na mm, mostkowo-tarczowym i tarczowa-gnykowym:jest on przykryty u góry m. szerokim szyi, u dołu-m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym. Oba mięśnie, prawy i lewy, stykają się u góry i rozchodzą nieco w swym przebiegu ku dołowi. O d mi a ny.
W pobliżu początku mięśnia czasem może występować smuga ścięgnista:druga-znacznie rzadziej na wysokości kresy skośnej chrząstki tarczowatej:mają one to samo znaczenie, co smugi ścięgniste m. prostego brzucha. Początek obojczykowy mięśnia może być samodzielny i przebiegać ku górze jako oddzielny mięsień. M. mostkowo-gnykowy może się łączyć w większym lub mniejszym stopniu z mięśniem przeciwległym, z m. łopatkowo-gnykowym, jak również z m. mostkowo-tarczowym. M. łopatkowo-gnykowy(m. omohgoideus)powstał z części bocznej m. mostkowo-gnykowego, której początek przesunął się bocznic aż na łopatkę(omowną omos s bark, płuc s blaszka). Jest to mięsień spłaszczony, długi i cienki, rozpięty między łopatką a kością gnykową. W części środkowej ma on ścięgno pośrednie, które dzieli mięsień na brzusiec dolny(center interior)i brzusiec górny(center superior). Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na części bocznej górnego brzegu łopatki(ryć, 288)i na więzadle poprzecznym łopatki, sięgając do podstawy wyrostka kruczego. Od swego początku wznosi się łukowato nad obojczyk ku górze i przyśrodkowo, krzyżując od tyłu m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy. W miejscu skrzyżowania włókna mięśniowe przechodzą we włókna ścięgniste(tendo mtermedius), po czym po wyjściu spod m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego przechodzą w brzusiec górny, który p rzyc z ep i a się do trzonu kości gnykowej ku bokowi od przyczepo m. mostkowo-gnykowego(ryc. 26 O).
T o p o g r a f i a.
Mięsień jest położony na powierzchni bocznej i przedniej szyi. W dolnej części jest on przykryty obojczykiem, m. podobojczykowym i m. czworobocznym, w części środkowej-m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym:poniżej i powyżej tego mięśnia leży on powierzchownie przykryty blaszką powierzchowną powięzi szyi. Powierzchnia tylna mięśnia spoczywa:na górnych zębach m. zębatego przedniego, na mm, pochyłych i na górnej części splotu ramiennego, na powrózku naczyniowa-nerwowym szyi, wreszcie na mm, mostkowo-tarczowym i tarczowa-gnykowym. Mięsień jest objęty blaszką przedtchawicząpowięzi szyi i za jej pośrednictwem ścięgno pośrednie łączy się ze ścianą żyły szyjnej wewnętrznej(ryc. 479).
Brzusiec dolny mięśnia związany jest z obojczykiem tkanką łączną. O d mi ary.
M. łopatkowo-gnykowy lub jeden z jego brzuśców może nie występować:w tym ostatnim przypadku zachowany brzusiec przyczepia się do powięzi. W przeciwieństwie do tych odmian można obserwować podwójny m. łopatkowo-gnykowy:odmiana ta dotyczy albo całego mięśnia, albo tylko jednego z jego brzuśców. Mięsień przebiegając pod obojczykiem czasami może otrzymywać dodatkową głowę odchodzącą od obojczyka:wówczas obie kości obręczy kończyny górnej są miejscem przyczepo. Brzusiec dolny może jednak rozpoczynać się wyłącznie na obojczyku-cały mięsień jest wte@ym, o b o j czykowo-gnykowym(m. cleidohgoideus). M. mostkowo-tarczowy(m. sternotYgroideus)jest mięsniem płaskim, bardzo cienkim, kształtu wydłużonego czworoboku:jest on rozpięty między mostkiem a chrząstką tarczowatą.


Przyczepy.
R o z p o czyn a s i ę on na powierzchni tylnej rękąąąyąmostka(ryc, 188)i chrząstki pierwszego żebra, poniżej przyczepo jąmostkowo-gnykowego. Włókna biegną ku górze i nieco ku bokjąą'.
kończąc się na kresie skośnej chrząstki tarczowatej:poszczegjyywłókna przechodzą bezpośrednio w m. tarczowa-goykowy i część tąy, czowo-gardłową dolnego zwieracza gardła. Topografia.
M. mostkowo-tarczowy jest przykryły m. mostkowo-gnykowym ją ą*powierzchnia tylna spoczywa na tchawicy, tarczycy, bocznic zachodząc nieco na pąęąązek naczyniowa-nerwowy szyi. O dmiany.
Mięsień ten może zawierać jedną lub dwie smugi ścięgniste. Mięśnie wjstron mogą łączyć się w mniejszym lub większym stopniu. Włókna rozpoczynające schrząstce pierwszego żebra mogą nie występować lub też przyczep ten, może zstępoięąę'. na chrząstkę drugiego, a nawet, trzeciego żebra.
M. tarczowa-gnykowy(m.
Wgrohgoideus)biegnie w przedłużeniu poprzedniego:jest on mięsniem płaskim, bardzo cienkim, czworobocz. DyTl.
Przyczepy.
Rozpoczyna się on na kresie skośnej chrząstki tar.
, ezowatej, od której biegnie ku górze i przyczepia się do trzonu i rogów większych kości gnykowej do tyłu od mm, mostkowo-gnyka-. wego i łopatkowo-gnykowego(ryc.
26 O).
Top o gr aft a.
Powierzchnia przednia mięśnia jest przykryta m. mostkowo-gnyka-wym i m. łopatkowo-gnykowym, powierzchnia tylna spoczywa na chrząstce tarczowatej, a powyżej-na błonie tarczowa-gnykowej:między tą błoną a mięsniem przebiegają naczynia i nerw krtaniowy górny. O d mi a ny.
Niektórzy autorzy traktują przyczepy na kresie skośnej chrząstki tarczowatej m. tarczowa-gnykowego i m. mostkowo-tarczowego jak smugę chrzęstną, podobną do smug ścięgnistych m. prostego brzucha. W tym przypadku oba te mięśnie stanowiłyby.
dwie części tej samej jednostki.
Od trzonu kości gnykowej lub od chrząstki tarczowate)biegnie czasem po stronie przyśrodkowej mięśnia wysmukłe pasmo mięśniowe do torebki gruczołu tarczowego. Pasmo to stanowi tzw. dźwigacz grucz ot u tarczowego(mleodtorglmdulae thgroidece), utworzony przez odszczepione włókna m. tarczowa-gr? -kowego(p. gruczoł tarczowy).
O z yn n o ś ć.
Wspólne działanie mięśni podgnykowych polega głów-nie na ustaleniu kości gnykowej:staje się ona wtedy punktem podpoZw pracy mięśni języka lub przy obniżaniu żuchwy. M. tarczowa-26 kawy unosi chrząstkę tarczowatą wraz z całą krtanią podczas łykania. przy czym wejście do krtani zostaje zamknięte wskutek pochylenia-nagłośni ku tyłowi. M. łopatkowo-gnykowy napina blaszkę przedlćhawlezą powięzi szyi(p. dalej), przy czym zwiększa światło żyły szyBeiwewnętrznej. Wraz z m. mostkowo-gnykowym obniża on kość goWw 4, a m. mostkowo-tarczowy obniża chrząstkę tarczowatą. Działa 4 eWeb mięśni na mostek i żebra jest nieznaczne, jednak jeśli odczuwa 99 wielki brak powietrza, mięśnie te mogą brać pewien udział w rucha 9 ewdechowych klatki piersiowej. Un a czyn i en i e:mm, podgnykowe są unaczynione przez układ t. szyjnej zewneVPQi t. podobojczykowej. Głównym źródłem krwi są dwa pnie tętnicze, t. tarczowa góoa 69 t. szyjnej zewnętrznej)i t. tarczowa dolna(od t. podobojczykowe)).Un e rw i en i e:z wyjątkiem m. tarczowa-gnykowego mm, podgnykowe są unerwione przez gałązki splotu szyjnego ąy, dochodzące drogą pętli szyjnej. Każdy z brzuśców m. jopatkowo-gnykowego otrzymuje oddzielną gałązkę. M. tarczowa-gnykowy ma oddziel gą gałązkę n. podjęzykowego(rmus thgrohgoideus), zawierającą jednak tylko włókna jn, szytnyPh 99 Via Kaletki maziowe. W otoczeniu mięśni podgnykowych występuje kilka kaletek maziowych. Kaletka podskórna wyniosłości krtaniowej(bursa subcutmec prominentidelcrmgedlis)występuje przeważnie tylko u mężczyzn, i to starszych:często jej trak, jest nieparzysta i położona w tkance podskórnej do przodu od części górnej chrząstki tarczowatej. Kaletka m. mostkowo-gnykowego(bursa m. sternohgoidePWprawie stale występuje, u mężczyzn silniej rozwinięta niż u kobiet. Znajduje się ona przy przyczepie końcowym m. mostkowo-gnykowego między nim a błoną gnykowa-tarczową w pobliżu linii pośrodkowej. Kaletka prawa i lewa mogą zlewać się w jedną.
Kaletka m. tarczowa-gnykowego(bursą m. thgrohgoideP), tak jak poprzednia, również występuje prawie stale:leży bocznic od poprzedniej na błonie tarczowa-gnykowej, między nią a górnym końcem m. tarczowa-gnykowego.Mięśnie nadgnykoweMięśnie nadgnykowe(mn, suprdhgoidei)występują w tej samej liczbie, co mięśnie podgnykowe. Są to mięśnie:dwubrzuścowy, rylcowo-gnykowy, żuchwowa-gnykowy i bródkowo-gnykowy(ryć, 475 ee 477, 48 O). M. dwubrzuścowy(m. digcsmcus)biegnie od podstawy czaszki do kości gnykowej i stąd do powierzchni wewnętrznej części przyśrodkowejtrzonu żuchwy(ryć. 213, 256).
Tworzy on łuk skierowany wypukłością ku dołowi.
Przyczepy.
Mięsień składa się z dwóch okrągławych brzuśców, przedniego i tylnego, złączonych ścięgnem pośrednim. Brzusiec tylny(center posterior)rozpoczyna się z tyłu na wcięciu sutkowym kości skroniowej i kieruje się do przodu i ku dołowi, przechodząc w ścięgno pośrednie. Ś c je gn o p o średni e(tendo intermedius)dochodzi do m. rylcowo-gnykowego i przebija go w jego dolnej części. Włóknista pętla blaszki powierzchownej powięzi szyi otacza ścięgno i przytwierdza je do trzonu i nasady rogów większych kości gnykowej. Brzusiec przedni(tenter interior)rozpoczyna się ścięgnem pośrednim i kierując się do przodu i ku górze przyczepia się do dołu dwubrzuścowegożuchwy. Czynność.
Gdy kość gnykowa jest ustalona, m. dwubrzuścowyopuszcza żuchwę:w ruchu tym jest więc antagonistą mm, żucia:gdy żuchwa jest ustalona, podnosi kość gnykową, przy czym mogą działać oba brzuśce równocześnie, lub też tylko jeden z nich, unosząc kość gnykową do przodu lub do tyłu. Mięsień współpracuje z m. żuchwowa-**kowym i m. rylcowo-gnykowym. Topografia.
Brzusiec tylny mięśnia jest przykryty mm, najdłuższym głowy, płatoBaTmi mostkowo-obojczykowa-sutkowym:od góry zachodzi nań ślinianka przyuszna, 9 d przodu styka się ze ślinianką podżuchwową. Powierzchnia wewnętrzna brzuśca połĘwamięśnie, które odchodzą od wyrostka rylcowatego(rylcowo-gnykowy, rylcowo-je? Ngt, (1915)bursa infrahgoidea 8 Nt, (1915)bursa retrohgoidea.


zykowy i rylcowo-gardłowy), żyłę szyjną wewnęlrzną, nerwópodjęzykowy, tętnicę s**wewnętrzną i tętnicę szyjną zewnętrzną wraz z dwiema jej gałęziami, tętnicami jęzęyą'wą i twarzową. Brzusiec przedni leży powierzchownie, spoczywa na m. żuchwową-ją kowym, a z zewnątrz jest pokryty tylko blaszką powierzchowną powięzi szyi, m. sząąą, kim szyi i skórą. Ścięgno pośrednie przylega do m. gnykowa-językowego i m. żuchwąęą, -gnykowego. Ogranicza ono wraz z brzegiem tylnym tego ostatniego i z nerwem pąąjzykowym niewielki trójkąt(trójkąt tętnicy Językowej, Oigo@um@lmęuąfyp, s, 15 z), w którym po rozsunięciu włókien m. gnykowa-językowego, tworzącego leją dno, jest widoczna tętnica językowa. Oba brzuśce m. dwubrzuścowego razem z brzegiejążuchwy ograniczają tró j k ą 1 po dż u eh wo wy(trigmum submandibulare), w kiąęęąspoczywa ślinianka podżuchwowa(p. dalej). Un a czyni e ni e:przez układ t. szyjnej zewnętrznej:brzusiec tylny przez t. poty(tąy, ną i t. uszną tylną, brzusiec przedni przez t. podbródkową z t. twarzowej. Unerwienie:brzusiec przedni jest unerwiony przez gałąź n. trójdzielnego(n, ej. chwowo-gnykowy od V), brzusiec Wiry-przez gałąź n. twarzowego(VII), nieraz ąąon również gałązkę n. językowo-gardłowego. Różne unerwienie obu brzuśców wskazuje na różne ich pochodzenie, o czym była mowa poprzednio. M pterygoideusmedialisM, messeterRamus meridibulee**p***Ęsąó*8 pheryngis sup. M, digestricus(center 161.
1'.
M, sryłoglswsM, stylohyoideus*, *us.
M. lewtorłwpÓŻeM.
longusM, eonstrictor pharyncjis inf.
M, hyoglows-M. mylohyoidws.
M. tyrohyoideus-M. omohyoideusa M. sternohyoideus-M. stemothyroideus.Ryc.
477. Mięśnie szyi widziane ze strony prawej(usunięta prawa gałąź ż 98 ehwy i część trzonu żuchwy).O d m i a ny m. dwubrzuścowego są bardzo liczne, dotyczą one głównie brzuśca Pó? 'niego.
Brzusiec przedni może czasem nie występować, jak to z reguły widzimy a o 68@Pfana W tych przypadkach brzusiec tylny zachowuje swoje zwykłe położenie lub prz 68 Ępia się do gałęzi żuchwy bądź jej kąta. Brzuśce przednie obu stron często wy@e@8@liczne włókna i mogą być zrośnięte w mniejszym lub większym stopniu. Często w 686 P 98 one nadliczbowe wiązki, które przyczepiają się do łącznotkankowego szwu pośro 4 ł 88 F. go m. żuchwowa-gqykowego lub do kości gnykowej, czy też do dołu dwubrzuścoWeBPstrony przeciwnej Ścięgno pośrednie może nie przebijać m. rylcowo-gnykowege PWĘ'siec tylny może zawierać smugi ścięgniste. Czasem pasmo mięśniowe nadliczbowe e 88'.
nie od wyrostka sutkowatego lub od kresy karkowej górnej i łączy się z brzuscem tylnym mięśnia(m. occipitohgoideusć).Znane są połączenia z sąsiednimi mięśnianu.
M. rylcowo-gnykowy(m. stglohgoideus)jest mięsniem cienkim, wrzecionowatym, rozpiętym skośnie między podstawą czaszki a kością gnykową. Przy c z epy.
R o z p o czyn a się on na wyrostku rylcowatym kości skroniowej, biegnie do przodu oraz ku dołowi i przyczepia się na trzonie lub rogach większych kości gnykowej:w pobliżu przyczepo końcowego obejmuje on ścięgno pośrednie m. dwubrzuścowego dwiema odnogami, z których odnoga boczna jest silniejsza od przyśrodkowej. *zynn o ś ć.
Mięsień ten pociąga kość gnykową ku górze i ku tyłowi.
T o p o gr a fi a m. rylcowo-gnykowego jest ta sama, co brzuśca tylnego m. dwubrzuścawego, któremu towarzyszy on wzdłuż całego prawie swego przebiegu. W stosunku do obu pozostałych mięśni rozpoczynających się prócz niego na wyrostku rylcowatym jest on położony poniżej m. rylcowo-językowego i nad m. rylcowo-gardłowym. Unaczynienie i unerwienie jest takie samo jak brzuśca tylnego poprzedniego mięśnia:gałązka n. twarzowego, przeznaczona dla obu mięśni, dzieli się na dwie, z których jedna zaopatruje m. rylcowo-gnykowy. Jeżeli oba mięśnie łączą się, co wskazuje na ich pierwotne stosunki rozwojowe, to mogą one być unerwione jedną wspólną gałązką. O d m i a ny.
M. rylcowo-gnykowy może w ogóle nie występować, lub też wystąpić tylko pozornie. W tym ostatnim przypadku zlewa się on z brzuścem tylnym m. dwubrzuścowego:czasem może nie obejmować m. dwubrzuścowego, może być podwójny lub nawet potrójny, może wysyłać dodatkowe wiązki łączące go z sąsiednimi mięsniami. M. żuchwowa-gnykowy(m. mglohgoideus:mgle s młyn)jest mięśniempłaskim, trójkątnym, który wspólnie z przeciwległym jest rozpięty w łuku trzonu żuchwy i wytwarza dno jamy ustnej. Przyczepy.
Mięsień rozp o czyn a się na kresie żuchwowa-gnykowej żuchwy(ryć. 256).
Włókna biegną równolegle ku tyłowi, do dołu i przyśrodkowo, kończąc się w większości na łącznotkankowym szwie położonym w płaszczyźnie pośrodkowej i rozpiętym między kością gnykową a spojeniem żuchwy:tylne włókna przyczepiają się do powierzchni przedniej trzonu kości gnykowej. Czynność.
Gdy kość gnykowa jest ustalona, mięsień obniża żuchwę.
Gdy żuchwa jest ustalona, unosi kość gnykową ku górze i do przodu, napina dno jamy ustnej, podpiera i unosi język. Odgrywa dużą rolę podczas łykania(p. gardło).
T o p o gr a fi a.
Powierzchnię dolną mięśnia żuchwowa-gnykowego przykrywa brzusiec przedni m. dwubrzuścowego, ślinianka podżuchwowa i m. szeroki szyi. Powierzchnia górna, skierowana ku jamie ustnej, tworzy jej dno(diqphrdgma orisS. Na niej spoczywa przyśrodkowo m. bródkowo-gnykowy, nad którym leżą run, języka, bocznic zaś ślinianka podjęzykowa. Ku tyłowi m. żuchwowa-gnykowy sięga mniej więcej do Jzeciego zęba trzonowego. Szczelina nad brzegiem tylnym mięśnia tworzy wrota, przez florę mięśnie, nerwy, naczynia i gruczoły wstępują do jamy ustnej(m. zwieracz górny gardła, n. podjęzykowy, n. językowy, t. i żż, językowe, przewód ślinianki podżuchwowej). Un a c z yni e ni e:t. podbródkowa(gałąź t. twarzowej), gałąź żuchwowa-gnykowa(od 1, szczękowej), t. podjęzykowa(od t. językowej).


Unerwienie:m. żuchwowa-gnykowy jest unerwiony tak jak brzusiec przedni ją dwubrzuścowego przez n. żuchwowa-gnykowy, gałąź n. zębodo(owego dolnego(od yO dm i ary. M. żuchwowa-gnykowy może łączyć sie częściowo z mięśniem przecina, głym i z sąsiednimi mięsniami. Szew łącznotkankowy może zanikać i wtedy oba muęśątąprawy i lewy, zlewają się w jeden. Może on wcale nie występować i być zastąpiony przą-brzusiec przedni m. dwubrzuścowego. M. bródkowo-gnykowy(m. geniohgoideus), położony powyżej pa. przedniego, o kształcie walcowatym, biegnie po obu stronach linii poą. jodkowej od kości gnykowej do spojenia żuchwy.
Stanowi on najwyz.
szy odcinek układu mm, prostych.
Przyczepy.
Mięsień rozpoczyna się na kolcu bródkowym za.
chwy:włókna biegną nieco rozbieżnie do tyłu oraz ku dołowi i koń. c z ą si ę na powierzchni przedniej trzonu kości gnykowej. Czynność.
Mięsień pociąga kość gnykową do przodu i ku górze gdy kość gnykowa jest ustalona, opuszcza żuchwę. Wraz z mm, żuchwowa-gnykowym i dwubrzuścowym unosi on język w pierwszym okresie łykania, dzięki czemu przy współpracy z mięsniami języka kęs zostaje przyciśnięty do podniebienia i wzdłuż podniebienia przeprowadzony ku cieśni gardzieli, gdy szpara ust jest zamknięta. T o p o gr a f i a.
Oba mm, bródkowo-gnykowe, prawy i lewy, biegną bezpośrednio obok siebie:leżą one na m. żuchwowa-gnykowym i pod m. bródkowo-językowym:ku bokom od m. bródkowo-gnykowego znajduje się ślinianka podjęzykowa. Un a czynienie:gałązki t. językowej.
U n e r w i en i e:m. bródkowo-gnykowy drogą n. podjęzykowego otrzymuje włókna ze splotu szyjnego(ąJ:przypuszczalnie dochodzą do niego również włókna właściwe n. podjęzykowego. O dmi any.
M. bródkowo-gnykowy może łączyć się z mięsniem przeciwległym i wytwarzać jeden mięsień nieparzysty. Znane są połączenia z sąsiednimi mięsniami języka, bródkowo-językowym i gnykowa-językowym. Często bocznic od m. bródkowo-gnykowesgo występuje samodzielna wiązka mięśniowa, która przyczepia się do rogów większych kości gnykowej.Grupa głęboka mięśni szyi Wszystkie mięśnie warstwy głębokiej maj ą przyczepy początkowe 08 kręgosłupie. Mięśnie te, jak już wspomniano, dzielą się na dwie poć grupy:boczną, obejmującą mięśnie pochyłe i dochodzące do żebeP. oraz przyśrodkową, leżącą do przodu od kręgosłupa i łączącą się 0989 z kręgami(ryć. 476, 478).
Mięśnie pochyłe Mm, pochyłe(mm, scaleni, skmenos-nierówny)tworzą masę 8 niową o kształcie nieregularnie trójkątnym, która jest rozpięła@@9 Żwyrostkami poprzecznymi kręgów szyjnych a dworna górnymi żeDóPŚ. (rycl 85), rM pochyły przedni(m. scdlenus interior)rozpoczyna się czlePPBma pasmami od guzków przednich wyrostków poprzecznych trze(888.do szóstego kręgu szyjnego.
Włókna tych pasm biegną nieco zbieżnieku dołowi oraz do boku i łączą się we wspólny brzusiec dochodzący do guzka m. pochyłego przedniego na pierwszym żebrze. M. pochyły środkowy(m. scdlenus medius)rozp o czyn a się sześcioma lub siedmioma pasmami od brzegu bocznego bruzdy nerwu rdzeniowego wyrostków poprzecznych pierwszego do szóstego(siódmego)kręgu szyjnego. Włókna biegną ku dołowi i w bok, podobnie do włókien poprzedniego mięśnia, i koń c z ą s i ę na pierwszym żebrze do tyłu od bruzdy tętnicy podobojczykowej, a poza tym często również do powięzi pierwszej przestrzeni międzyżebrowej i na górnym brzegu drugiego żebra. M. pochyły tylny(m. scdlenus posterior)rozpoczyna się dwoma lub trzema pasmami od guzków tylnych wyrostków poprzecznych piątego lub szóstego i siódmego kręgu szyjnego. Włókna jego biegną skośnie do dołu ku bocznej powierzchni drugiego żebra, do którego się przyczepiaj ą. M. pochyły najmniejszy(m. scdlenus mmimus)nie występuje stale(ok, óO%). Rozpoczyna się on jednym-dwoma pasmami od wyrostków poprzecznych szóstego lub szóstego i siódmego kręgu szyjnego:włókna biegną ku dołowi i do'przodu do powierzchni bocznej pierwszego żebra oraz do osklepka opłucnej. Czynna ś ć.
Mm, pochyłe działając jednostronnie pochylają kręgosłup w odcinku szyjnym do boku, działając obustronnie-zginają go do przodu. Gdy kręgosłup jest ustalony, dźwigają żebra ku górze, są więc silnymi pomocniczymi mięsniami wdechowymi, szczególnie przy przegiętej do tyłu szyi i głowie. To pogra fi a.
M. pochyły przedni graniczy do przodu z żyłą podobojczykową, która biegnie na pierwszym żebrze w bruździe tejże nazwy, z obojczykiem i m. podobojczykowym, ku górze zaś-z m. łopatkowo-gnykowym. Wzdłuż jego powierzchni przedniej biegnie nerw przeponowy i tęlnica szyjna wstępująca, poprzecznie zaś krzyżują ją tętnica poprzeczna szyi i tętnica nadłopatkowa. Do tyłu mięśnia między nim a m. pochyłym środkowym znajduje się większa trójkątna szczelina, której podstawę tworzy u dołu pierwsze'żebro. O ile przez s z c z e linę przednią mm, po c byłych, położoną między m. pochyłym przednim a m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym, przebiega żyła pod obojczykowa, która odprowadza krew z kończyny górnej, o tyle przez s ze z e linę tylną mm, p o c byłych przebiega u dołu tętnica podobojczykowa, która leży w bruździe Tejże nazwy na pierwszym żebrze, u góry zaś-splot ramienny, zaopatrujące kończynę górną w krew tętniczą i gałęzie nerwowe. W szczelinie tej znajduje się poza tym m. pochyły najmniejszy, który tutaj oddziela splot ramienny od tętnicy podobojczykowej. Mm.
pochyłe środkowy i tylny przylegają do siebie i nie zawsze dają się wyraźnie oddzielić, graniczą one z boku i z tyłu z dźwigaczem łopatki, m. płatowatym, oraz z m. biodrowa-żebrowym szyi. Un a c zy ni e nie:gałęzie t. podobojczykowej(t. szyjna wstępująca, t. kręgowa, t. tarczowa dolna, t. szyjna głęboka). Un erw i en i e:mm, pochyłe są unerwione przez gałązki splotu szyjnego i ramiennego, a mianowicie:pochyły przedni-G. . -, pochyły śroJKowy-Ca. . , posh 86?46 s***pochyły najmniejszy-Oj Odmiany:każdy z mm, pochyłych może nie występować w ogóle lub występować Wko częściowo. Często liczbą przyczepów kręgowych bywa różna, może ona być zwiększona lub zmniejszona. Pod względem przyczepów żebrowych m. pochyły środkowy może zstępować do trzeciego żebra, m. pochyły tylny może przyczepiać się wyłącznie do.


Arcus ant adantis'.
M. longus eolit.
A, carots tomm, dedra.
V, jugularis int dedr 4.
V, owe sup.
dlł.
Wr.
)mi Ił.
M. rectus capit, ant.
M. rectas capit, lat.
Processus trarwerus M. krgus cepitis.
, M. lorgus eolit Proc. transy.
yert, cerwc.
VI M. scelenus mad M. scalerus ant Plexus bmchialisM, scalenus post A, subclwia sin.V, subclwia sin.
8 thoracica int.
Aorta iłżecka.
Ryć.
478. Głębokie mięśnie szyi widziane od przodu(obojczyki usuniętej Półschemat.pierwszego żebra, jak również zstępować do czwartego, a nawet do piątego żebra. Z@8 Yjest przypadek, w którym m. pochyły tylny zstępował aż do ósmego żebra, gdzie zle@4 się z m. biodrowa-żebrowym. Tętnica podobojczykowa może przechodzić przez@99 obyły przedni lub do przodu od niego. M. pochyły tylny może być przebity przez gał 488 łsplotu ramiennego. Jak zaznaczyliśmy poprzednio, run, pochyłe odpowiadają mm, międzyżebrowym, 08 Jomiast jest sprawą sporną, czy m. pochyły przedni jest odpowiednikiem mm, mię 46998 browych zewnętezrych, czy też wewnętrznych:kierunek przebiegu jego włókien, 0999 władający kierunkowi włókien mm, międzyżebrowych zewnętrznych, w tym przM 898 łnie jest miarodajny, mogła bowiem nastąpić zmiana kierunku. Część materiału mŃ 8 wego, która wraz z zanikiem żeber szyjnych utraciła swe przyczepy, przewędrowała 88'Murza-Murzi cz M. , Prace Tow.
Przyjaciół Nauk, w Wilnie.
T. VIII.
WB:cz kończyny górnej tworząc mm, równoleg(oboczny, dźwigacz łopatki i zębaty przeWCo do pochodzenia są to mięśnie bratnie mm, pochyłych, na ich bliskie pokrewieństwo wskązuje również unerwienie obu grup. U wielu ssaków, przede wszystkim u drapieżnych, układ mm, pochyłych zstępuje znacznie niżej na klatkę piersiową, dochodząc Bp u kota do dziewiątego żebra.Mięśnie przedkręgoweMięśnie przedkręgowe leżą na powierzchni przedniej kręgosłupa. Wslępują one w liczbie trzech z każdej strony:m. prosty przedni głoW, m. długi głowy i m. długi szyi. A prosty przedni głowy(m. rechs cdpitis mterior)jest to mały, czworoboczny mięsień, położony między kością potyliczną a kręgiem szczytowej. Przyczepy.
Rozpoczyna się on na łuku przednim i u nasady Wyrostka poprzecznego kręgu szczytowego, włókna biegną w górę i pęzyśrodkowo, k o ń c z ą c się na części podstawnej kości potylicznej. pop o gr a fi a.
Powierzchnia przednia mięśnia jest pokryta przyśrodkowo m. długim 8996, bocznic przylega do niego zwój szyjny górny pnia współczulnego, tętnica szyjna weWO:lrzna i nerw błędny. Powierzchnia tylna przylega do stawu szczytowo-potyliczne ko Brzeg boczny mięśnia styka się u dołu z m. prostym bocznym głowy. M. prosty prze 9@głowy jest jedynym mięsniem z grupy przedkręgowych, który zachował swą pierwo@4 budowę z jednego miotomu, gdy tymczasem pozostałe składają się z kilku miotomów. A długi głowy(m. lonns cdpitis), najbardziej powierzchowny z mięśni przedkręgowych, jest płaski, podłużny, rozpięty między kością potyliczną a dolnymi kręgami szyjnymi. Przy c ze p y.
Mięsień ten rozpoczyna się na guzkach przednich wyrostków poprzecznych trzeciego do szóstego kręgu szyjnego, włókna tego biegną ku górze i przyśrodkowo do części podstawnej kości potylicznej, gdzie przyczepiają się nieco do przodu od m. prostego przedniego głowy, p 9 p agrafia. M. długi głowy przykrywa częściowo m. długi i m. prosty przedni głoBYłWFe oddzielają go od kręgosłupa. Od przodu jest on pokryty blaszką przedkręgowąpowięzi szyi i trzewami szyi. W Bogi szyi(m. lonns eolit)jest podłużny, trójkątny, położony bezpośrednio na kręgosłupie. Ciągnie się on od kręgu szczytowego do trzeciego kręgu piersiowego Fezy czep y. Mięsień składa się z trzech głównych pasm:1)p a s m o PTzśrodkowe, podłużne, rozpoczyna się na trzonach drugiego czwartego kręgu szyjnego i kończy się na trzonach szóstego pasmo to stanowi podstawę trójkąta:2)pasmo boczne skoŚne górne r o z p o czyn a się na guzkach przednich wyrostków pop@ecznychszóstego do trzeciego kręgu szyjnego i k oń czy s je na guzWpęzednim kręgu szczytowego oraz na trzonie kręgu obrotowego:3)pas@o boczne skośne dolne rozpoczyna się na trzonach Wzeciego-pierwszego kręgu piersiowego i k o ń c z y s je na guzkach.


O z ynn o ś ć.
M. prosty przedni głowy i m długi głowy zginają jgąąy.przednich wyrostków poprzecznych siódmego i szóslego lub szóstą ą i piątego kręgu szyjnego.do przodu i w stronę boczną, m. długi szyi zgina kręgosłup w odejąyjszyjnym do przodu i w stronę boczną oraz obraca go w swoją stroją ąyzależności od tego, czy praca mięśnia jesl jednoslconna, czy obustąą, na. Mięśnie te częściowo współpracują z właściwymi mięsniami grzą, -ctu(ruchy zgięcia bocznego i obrotu), częściowo zaś s 4 ich antagonisłje mi(ruchy zgięcia do przodu i prostowania).p o p o gr a fi a.
Powierzchnia tylna m. długiego szyi spoczywa na łręgosłupie i ną ą, -czadlepodłużnym przednim. Powierzchnia przednia w części górnej jest przykrytą jj. . długim głowy, poniżej blaszką przedkręgową powięzi szyi i w części lej sąsiaduje z tęęąaWBTDI SZyl. W brzasiec m. długiego szyi, jak również m. długiego głowy, są włączone smugi śetęę. niste:odpowiadają one miejscom, w których brzegi tylne chrząstki tarczowatej śltzęjją'się wzdłuż blaszki przedkręgowej powięzi szyi. Un a czynienie:źródłem unaczynienia jest t. kręgowa, t. tarczowa dolna i t. szyjną wstępująca od t. podobojczykowej. Unerwienie:grupa mięśni przedkręgowych jest unerwiona przez gałązki splotą szyjnego i ramiennego(KcJOdm i a ny. M. prosty przedni głowy może zupełnie nie występować, lub też występś. wać podwójnie.
Mm, długie głowy i szyi mają bardzo różne miejsca przyczepo. Część r*długiego głowy może się przyczepiać do kręgu szczytowego lub obrotowego. M. długi sj!*może się łączyć z mięsniami sąsiednimi.
Powięź szyi Powięź szyi(fscid cermcdlis:ryc, 479, 480)składa się z poszczę-'gólnych blaszek. Blaszki te tworzą nie tylko pochewki dla mięśni or-żwielkiehnaczyń i nerwów, ale rozpięta jak błony między poszczegóWnymi mięsniami, nadają kierunek ruchom mięśni i w pewnym slop@Ęhamują je. Poza tym ograniczają przestrzenie między warstwami ml@8'niowymi:te przestrzenie międzypowięziowe mają znaczeNepraktyczne, ponieważ są drogami, wzdłuż których sprawy choroboóprzenoszą się z szyi w obręb klatki piersiowej. Poza tym kość g 6 łP 64*oraz krtań poruszają się ku górze i do dołu podczas łykania, mo 86. 88 szlu itd. , i ślizgają się w przestrzeni ograniczonej blaszkami pawi:wymi. Przestrzeń ta jest wypełniona luźną tkanką łączną, lub Jeż PBW'ką tłuszczową, tak że ruchy mogą się w niej swobodnie odbyWś FP? względem grubości i wzajemnego stosunku poszczególne blasz@99:więziowe wykazują wielką zmienność osobniczą, ale jako s@e@YWpu@e możemy odróżnić trzy blaszki:powierzchowną, przedteha@84*i przedkręgową. Blaszka powierzchowna(lamina superńcialis)jest bardzo s 4 aP 4 PłFęszką łącznotkankową, którą dostrzegamy po usunięciu waPsBY P 9 ś 6, czowej podskórnej i m. szerokiego szyi. Są w niej liczne otwotłl, p 64 e 4:ć faseta coW?jdsctd eolit superjtctdas.które przechodzą nerwy splotu szyjnego do skóry i żyłki łączące żyły skórne(żyła szyjna zewnętrzna)z głębiej biegnącymi żyłami. Powięź ta od płaszczyzny pośrodkowej biegnie w kierunku bocznym, rozdwaja się obejmując m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy, następnie przebiega nad okolicą boczną szyi(ograniczoną przez m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy, m. czworoboczny oraz obotczyk), obetmute m. czworoboczny i na stronie tylnej łączy się z powięzią karku. gcj********.
Ą'Ęcj"Xćyóócj?.
"?Ę'gŻg 36'?
:Xcj 666%66, o ógX??ćógg??'6. 66 yXg:'ŃY'%ŻX'WXXX ŚgWWŃ Ś'???%yX 3%ćyggSXóW%, "gg 5'%%?o Ę'???. '?'. 'ĘĘYgW?
tka barkowego łopatki, wzdłuż przedniego brzegu obojczyka, gdzie łączy się z blaszką ĘY'ĄP???99 p??999?'ł 986 l ł 99 P 998 eJzshni przedniej rękojeści łnosłką w. gjcj.(opus ed i p-esu rneoW\.
M. omoyoideus.
Glendulathymidea'''Soetum Lamina o-z.
fsciae cericalis.
ćsophegus.
Wurcursympeth i cus M. longus.
mastoideus hyoideus M, stemothymideus.
Lamina preyertebralishsciae cerwcalis Kręgszjry-.
preOAchPBó*M srernoełeido-ł@8 e@@.
zŚpetum.
6 N. laryngeus(948 recurrens vmedium*uum*, -preyi cercie(Lamina superficielisćY sfsciaeoeryicaliss Pktysmaima scarotiea Y iu@ularise*ern*jatom suprasterng te.mat wzorowany na Brausie.
retrowscerale.
Blaszka przedtchawicza(lamina pretrdchedhs')różni się wybitnie od obu pozostałych test ona bardzo mocna o wyraźnym charakterze rozcięgna. Jest też znacznie mniejsza od poprzedniej, gdyż występuje tylko w polu ograniczonym przez trzon kości gnykowet oba brzuśce nunjgĄggggXgYyŃYćYBŚY? Powstaje ona we wczesnych okresach rozwoju płodowego i przypuszczalnie pochodzi z warstwy mięśniowej występującej u niższych ssaków, a zanikłej u człowieka:ślady jej wagą się zaznaczać w postaci odmiany mięśniowej, jak np. m. obojczykowa-gnykowego. V góry powięź ta przyczepia się do kości gnykowej, wzdłuż swych brzegów bocznych obejmuje m. łopatkowo-gnykowy, a bardziej przyśrodkowo-pozostałe mm, podgnykoóeOyc. 4791. U dołu przyczepia się ona, jak już wspomniano, do górnego brzegu części?faseta eolit media.


mostkowej obojczyka i do powierzchni tylnej rękojeści rnostka. Uużna tkanka łączną spaja blaszkę przedtchawiczą z p och ewką n a c z yń szy j ny eh(odgina caroticdj. Blaszka przedkręgowa(laminą preoertebrdlis)pokrywa mm, dług(eszyi i głowy, jak również powierzchnię przednią trzonów kręgów szyj. nych oraz obejmuje pień współczulny.
Ku bokom łączy się ona z py.
więzią otaczającą mm, pochyłe, ku górze sięga do przyczepo mm, dłu. gich głowy na podstawie czaszki, ku dołowi zstępuje w obręb klatktpiersiowej aż do przyczepo mm, długich szyi na powierzchni przedniettrzonu trzeciego kręgu piersiowego. Pochewki naczyń.
Wielki powrózek naczyniowa-nerwowy, który znajduje się po obu stronach trzew szyi, obejmuje wspólna łącznotkankowa pochewka naczyń szyjnych jw. pind earoticd). W skład powrózka wchodzą głównie:t. szyjna wspólna, położona po stro. nie przyśrodkowej, z, szyjna wewnętrzna, położona po stronie bocznej, i n. błędny, kiąęęleży do tyłu od nich. Cały powrózek jest nieruchomy, natomiast trzewa poruszają się ku górze oraz ku dołowi i mogą uciskać naczynia. Najbardziej narażona jest z, szyjna wewnętrzna, której stosunkowo cienka ściana z łatwością może być uciskana, wskutek czegąodpływ krwi może być utrudniony. Również z, szyjna zewnętrzna, widoczna nieraz przez skórę, która w części górnej biegnie na zewnątrz od m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego, poniżej zaś uchodzi przeważnie do z, podobojczykowej, przebijając blaszkę przedtchawiczą powięzi szyi, znajduje się w tych samych warunkach. Specjalny mechanizm powięziowy nie pozwala zapadać się ścianom obu żył i zachowuje ich światło. Ściana przednia z, szyjnej wewnętrznej jest złączona bowiem z blaszką przedtchawiczą, a m. łopatkowo-gnykowy, który powięź tę napina jak żagiel i zapobiega zwężeniu światła żyły. Również z, szyjna zewnętrzna zachowuje swe światło dzięki połączeniu z blaszką przedtchawiczą w tym miejscu, w którym przechodzi ona przez tę powięź. Na z, szyjną zewnętrzną działa również blaszka powierzchowna powięzi szyi pod wpływem m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego. Ruchy ścian żylnych, wykonywane przez mięśnie prążkowane(łopatkowo-gnykowy i mostkowo-obojczykowa-sutkowy), odbywają się niezależnie od naszej woli. Przestrzenie międzypowięziowe szyi Przestrzeń nadmostkowa i nadobojczykowa(sąmium suąrdsterndle et suąrdclmicu(4 reS. Między blaszką powierzchowną i przedtchawiczą powięzi szyi leży szczelinowata przestrzeń łącznotkankowa. Jej część pośrodkowa(p r z e s tr z eń n a dm o s tk o w a)pęłożona jest nad rękojeścią mostka i do tyłu od przyczepo mostkowego m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego, część boczna(przestrzeń nadoboj czykowa)-089 częścią mostkową obojczyka, w trójkącie utworzonym przez obojczyk, dolny brzusiec W łopatkowo-gnykowego i brzeg boczny m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego. W po 9 słałych częściach przestrzeni obie blaszki powięziowe ściśle przylegają do siebie OPWprzestrzenie zawierają skąpą ilość luźnej tkanki łącznej i tkanki tłuszczowej. W p@P 8 sMzeni nadmostkowej przebiegają dolne odcinki żył szyjnych przednich(eenae jugu(84@@eriores), połączone ł u ki ern z y lny rn s z y i(drcus oenosus jagnij). Niekiedy z@aJ@W 9 się tu węzeł chłonny.
Przestrzeń środkowa szyi(spmium eolit medium).
Druga, praktycznie bardzo waW 8 przestrzeń, łącznotkankowa przestrzeń środkowa szyi, znajduje się poniżej kości ZPYB? wet między blaszką przedtchawiezą i przedkręgową.
Przestrzeń ta zawiera:O 8689 z tchawicą, do tyłu od nich 2)gardło i przełyk:do przodu zaś 3)tarczycę, która prz 8884 o dolnej części krtani i do górnego odcinka tchawicy:wreszcie 4)wspomniany pP 8 Wzek naczyniowa-nerwowy. Trzewa szyi dzielą przestrzeń środkową na część prze 9 PP 9(są 8 w@pretiscerale), która znajduje się między trzewami a blaszką przedtcba@oraz część tylną(spuhm retromscerŃeY), położoną między przełykiem a blaszk!pJP??faseta eolit profunda s. prevertebralis.Mendibula.
M. goniohyoideusOs hyoideurnLamina superficialiset pretrachealis fsciae cerwcalis.Spałam suprastemale.
Sternurn.
Lamina prwertebmlis fsciee cericelis.
jatom preyertebrele*ac*eolit medium.
Eophagus.
Medesti ngle.
Ryc.
480. Przekrój pośro 4 Kowy szyi.
S-chemat wzorowany na Testut-Jacob.
Strzałki oznaczaj 4@e 6 nłi szerzenia się procesów zapalnych. kręgową.
Ku dołowi obie przeslzenie łomu@kuję się z jamą klatki piersiowej:przednia-z śródpiersiem przednim, tylca-z śPódpiersiem Jylnym. Przednia jest silnie zwężona przez tarczycę, tylna nątomiast Jest szczególnie drożna i tędy sprawy chorobowe z łatwością przenoszą się do kjątki piersiowej(ropnie pozagardłowe). U góry przestrzeń środkowa szyi wzdłuż wielkich naczęyó(4 czy się obuslronnie z przestrzenią przygardłową. Przestrzeń przedkręgową(sO@O@preteóebru(eS stanowi najgłębiej położoną przestrzeń łącznotkankową znajduJ 4 c 4 się wiedzy blaszką przedkręgową powięzi szyi a powierzchnią przednią kręgosłupa w o 4 c@łu szyjnym. Ta komora kostna-włóknista rozposzynasię na przednim łuku kręgu szczytowego i ci 4 gnie się wzdłuż kręgosłupa w odcinłuszyjnym oraz części górnej Kręgosłupa w odcinku piersiowym aż do klatki piersiowej. test ona prawie w całości wypeł@ona am. długimi głowy oraz szyi u dołu:kończy się Wraz z nimi. Przestrzeń przecUręgowa slanowi drogę, wzdłuż której ropnie opadowe P 8 g 4 zslępować ku dołowi aż do łlałki piersiowej.Trójkąty szyi W żadnej części ciała podział na poszczególne okolice nie jest w tym stopniu uzasadniony, co na szyi(rye, 475476). Mięśnie i zewnętrzne pola, na które dzielimy poóBerzchnięszyi, wykazują miąmowicie slab i ścisły związek ze stosunkami wewnętrzny 88 Mięśnie szyi są ułożone w tier sposób, że brzegi ich przecinają się w charakterystyczPósposób. Powstają ostrokątne@guĘ geomeJĘyczne, które ułatwiają orientację na szyi. Na szczególną uwagę zasługuje piec lub sześć lrójkąlów po każdej stronie szyi(ryc, 115, 941-84 one w całości lub częśzioyo przykryje m. szerokim.


1.
Irójkąt podżuchwowy(trigonum submmdibuldre)stanowi obustronnie część gojąątrójkąta przedniego szyi:jest on ograniczony przez oba brzuśce m. dwubrzuścowego i ją góry przez brzeg dolny żuchwy. Dno trójkąta stanowią:z przodu m. żuchwowa-gnyłją, wy, z tyłu m. gnykowa-językowy. Trójkąt ten zawiera:śliniankę podżuchwową, otjwąblaszką powierzchowną powięzi szyi, węzły chłonne podżuchwowe, t. twarzową i jej ąą, gałęzieme, t. podbródkową wraz z towarzyszącymi im żyłami, odcinek końcowy n. pąą. językowego u dołu, u góry zaś n. językowy oraz n. żuchwowa-gnykowy(od V. ), a, trójkąt tętnicy językowej(trigonum d, lmgudis'), zwany dawniej trójkątem Pirogą. wa, stanowi część tylną i dolną poprzedniego trójkąta.
Ograniczony on jest od przoąąprzez brzeg tylny m. żuchwowa-gnykowego, od tyłu-przez ścięgno pośrednie m. ąj. brzuścowego, od góry-przez n. podjęzykowy.
Dno trójkąta tworzy m. gnykowa-języka.
wy:po przecięciu go dostępna jest t. językowa.
b.
Ku tyłowi od opisanego trójkąta(w trójkącie tętnicy szyjnej)znajduje się drąg zwany dawniej trójkątem Beckarda, ograniczony od tyłu przez tylną krawędź m. gnyka. wo-językowego, od przodu przez tylną krawędź tylnego brzuśca m. dwubrzuścowego, ąądołu przez kość gnykową. Tętnica językowa przebiega tu przykryta m. gnykowa-języka. wym.
Znajomość obu trójkątów przydatna jest do wyszukania t. językowej. 2.
Trójkąt tętnicy szyjnej(mgonum edroticum)jest ograniczony brzegiem przednim m, mostkowo-obojczykowa-sutkowego, brzuścem górnym m. łopatkowo-gnykowego i brzuscem tylnym m. dwubrzuścowego. Jest on zamknięty blaszką powierzchowną powięzi szyi.
W trójkącie tym następuje podział t. szyjnej wspólnej na jej gałęzie końcowe:11, szyjną wewnętrzną i zewnętrzną, jak również podział tej ostatniej na jej główne odgałęzienia. Bocznic od 11, szyjnych biegnie z, szyjna wewnętrzna, częściowo pokryta m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym. Z nerwów znajdujemy w nim łuk n. podjęzykowego oraz gałąź górną pętli szyjnej i n. błędny z n. krtaniowym górnym. W dolnym kącie trójkąta jest wyczuwalny guzek przedni wyrostka poprzecznego szóstego kręgu szyjnego(nberculumcdroticum):powyżej przy brzegu m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego wyczuwa się tętno t. szyjnej wspólnej. 3.
Trójkąt tarczowy(trigonum thgroideum'), położony między m. mostkowo-gnykowym, górnym brzuścem m. łopatkowo-gnykowego i brzegiem przednim m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego, jest zamknięty blaszką powierzchowną i przedtchawiczą powięzi szyi. Główną jego zawartość stanowi część boczna tarczycy i powrózek naczyniowa-nerwowy, położony bocznic i nieco do tyłu od niej. Trójkąty 1, 2 i 3 stron obu mieszczą się w trójkącie przednim szyi(trigonumeolit ant, '), ograniczonym run, mostkowo-obojczykowa-sutkowymi, dolny@brzegiem żuchwy i linią pośrodkową szyi, którą wyznacza kresa biała szyi Oineaalba collP). 4.
Trójkąt łopatkowo-obojczykowy(mgonum omoclmiculare)stanowi dno 4 oWn a d o b o j czy k o w ego wi ęks z eg o(fossa supmclmicularis major):jesion ogranicz(8 ny dolnym brzuścem m. łopatkowo-gnykowego, brzegiem bocznym dolnego od@@8 m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego i obojczykiem:jest on przykryty blaszką pPęwierzchowną i przedtchawiczą powięzi szyi. W głębi trójkąta, powyżej obojczyka, są 04 czynią podobojczykowe, które z jamy klatki piersiowej przez szczeliny mm, pochJUPWprzednią i tylną, kierują się do jamy pachowej. W szczelinie przedniej mm, pochó 89 ebiegnie z, podobojczykowa, w szczelinie tylnej mm, pochyłych-t. podobojczyKoBBwraz z niektórymi jej gałęziami i splot ramienny. 5.
Trójkąt łopatkowo-czworoboczny(trigonum omotrqpezoideinP), ograniczony p@eAm, mostkowo-obojczykowa-sutkowy, m. czworoboczny i brzusiec dolny m. łopa 9 o@9-gnykowego, jest przykryty blaszką powierzchowną powięzi szyi. Dno trójkąta P 896 Ym, płatowaty, dźwigacz łopatki i mm, pochyłe. Główną jego zawartość stanowią nieł 39 P 8 nerwy splotu szyjnego(potyliczny mniejszy, uszny wielki, nadobojczykowe)i gał 4 PFwnętrzna n. dodatkowego. Trójkity 4 i 5 tworzą trójkąt boczny szyi(triyonum eolit lateraleS, ograniczoó Pbmostkowo-obojczykowa-sutkowym, brzegiem przednim m. czworobocznego i oboJFY'kiem.Streszczenie Grupa powierzchowna mięśni szyi składa się z dwóch mięśni. 1.
M. szeroki szyi(pldtgsma)rozciąga się w przedniej i bocznej okolicy szyi pod skórą, a nad blaszką powierzchowną szyi, od wysokości li(111)żebra na twarz, do powięzi przyuszniczeji żwaczowej. Czynność:unosi skórę szyi, zmniejsza ciśnienie na z, szyjną zewnętrzną. Pociąga kąt ust ku dołowi nadając twarzy wyraz przerażenia. Unerwienie:n. twarzowy.
2.
M. mostkowo-obojczykowa-sutkowy(m. sternocleidomdstoideus)obejmuje szyję śrubowało od dołu i przodu ku tyłowi i górze. Rozpoczyna się głową przyśrodkową od rękojeści mostka i boczną-od mostkowego końca obojczyka. Między obu głowami na skórze widoczny jest dół nadobojczykowy mniejszy(fossd suprdclcmculms minor). Obie głowy łączą się i przyczepiają na wyrostku sutkowatym oraz kresie karkowej górnej. Czynność jednostronna zgina głowę ku bokowi i odwraca w stronę przeciwną, unosząc twarz ku górze. Działając obustronnie-zgina głowę do tyłu.
Przy ustalonej głowie unosi mostek jako pomocniczy mięsień wdechowy. Vnerwienie:n. dodatkowy i gałązki splotu szyjnego.
Grupa środkowa mięśni szyi pozostaje w łączności z kością gnykową. Wyróżniamy tu mm, podgnykowe i nadgnykowe.
Qztery rnięśn i e po dgnyk owe(mm, infrdhgoidei)to:3.
M. mostkowo-gnykowy(m. sternohgoideas), 4.
M. łopatkowo-gnykowy(m. omohgoideus), 5.
M. mostkowo-tarczowy(m. stemothgroideus)i 6.
M. tarczowa-gnykowy(m. thgrohgoideus).
Ustalają one k. gnykową, czym umożliwiają czynność innych mięśni przyczepiających się do tej kości. M. tarczowa-gnykowy unosi krtań w czasie łykania.
M. łopatkowo-gnykowy napina blaszkę przedtchawiczą powięzi szyi i obniża k. gnykową. M. mostkowo-tarczowy obniża chrząstkę tarczowatą.
Unerwienie mm, podgnykowych:pętla szyjna:jedynie m. tarczowa-gnykowy-gałązka n. podjęzykowego zawierająca włókna ąy. Kaletki maziowe w otoczeniu mm, podgnykowych:1)k. podskórna wyniosłości krtaniowej(bursa subcutmed prommentide largngedlis), 2)kaletka m. mostkowo-gnykowego(bursa m. stemohgoidei), 3)kaletka m. tarczowa-gnykowego(bursą m. Wgrohgoidei).
Mięśnie nadgnykowe(m. suprdhgoidei):7.
M. dwubrzuścowy(m. digdstricus)rozpoczyna się brzuscem tylnym(center post)na wcięciu sutkowym k. skroniowej:biegnie do k. gnykowej, gdzie jego ścięgno pośrednie(tendo mtermedius)przyczepia się do kości pętlą ścięgnistą. Brzusiec przedni(ienter mt, )przyczepia się do dołu dwubrzuścowegożuchwy. Czynność:przy ustalonej k. gnykowej opuszcza żuchwę, przy ustalonej żuchwie podnosi k. gnykową. Vnerwienie:brzusiec tylny-n. twarzowy, brzusiec przedni-n. trójdzielny. 8.
M. rylcowo-gnykowy(m. stglohgoideus)od wyrostka rylcowatego biegnie do k. gnykowej, w pobliżu której dwoma odnogami obejmuje ścięgno pośrednie m. dwubrzuścowego. Czynność:pociąga k. gnykową ku górze i ku tyłowi.
Unerwienie:n. twarzowy.
9.
M. żuchwowa-gnykowy(m. mglohgoideus)rozpięty w łuku trzonu żuchwy od kresy żuchwowa-gnykowej żuchwy do szwu ciągnącego się od kości gnykowej do spojenia żuchwy. Czynność:przy ustalonej k. gnykowej opuszcza żuchwę.
Przy ustalonej żuchwie unosi k. gnykową i napina dno jamy ustnej, unosząc język. Unerwienie:n. trójdzielny.
10.
M. bródkowo-gnykowy(m. geniohgoideus)biegnie od kolca bródkowatego żuchwy do trzonu k. gnykowej. Czynność:unosi k. gnykową lub opuszcza żuchwę.
Unosi język(pierwsza faza łykania).
Unerwienie:włókna splotu szyjnego drogą n. podjęzykowego:także n. podjęzykowy. Grupa głęboka mięśni szyi obejmuje mm, pochyłe i mm, przedkręgowe. Pierwsze łączą łęgosłup z żebrami, drugie kręgi między sobą. Mm, pochyłe:Il.
M. pochyły przedni(m. scdlenus ant)biegnie od wyrostków poprzecznych kręgów Gę, do swego guzka na i żebrze. 12.
M, pochyły środkowy(m. scdlenus med, )łączy wyroslKi poprzeszne Gęąj z P 00 żebrem.


11.
M, pochyły tylny(m. scdlenus post)biegnie od wyrostków poprzeczWch Gę. . da li żebra. 14.
M. pochyły najmniejszy(m. scalenus minimus)przebiega od wyrostków poprzeez. rych O-e-do I żebra i osklepka opłucnej.
Czynność mm, pochyłych:jednostronna-pochyla kręgosłup w odcinku szyjnym ąąboku:obustronna-zgina go do przodu. Przy ustalonym kręgosłupie unoszą żebra**wdechowe).
Unerwienie:splot szyjny i ramienny.
Po przedniej powierzchni m. pochyłego przedniego biegnie n. przeponowy i t. szyąąwstępująca. Między m. pochyłym przednim a m. mostkowo-obojczykowa-sutkowąjznajduje się szczelina przednia mm, pochyłych, przez którą przebiega z, podobojczyką. wa.
Między mięśniem pochyłym przednim a środkowym znajduje się szczelina tylna mą pochyłych. Przebiega przez nią t. podobojczykowa i splot ramienny, często oddzielone są siebie m. pochyłym najmniejszym. Mrn, prz ed kręgowe:15.
M. prosty przedni głowy(m. zechr ccąitis mt)rozpaście.
ra się między k. potyliczną a kręgiem szczytowym.
16.
M. długi głowy(m. longus eqpitis)przebiega między k. potyliczną a wyrostkan(poprzecznymi lęgów 9 al 7. M. długi szyi(m. longus eolit)ciągnie się od kręgu szczytowego do Ul kręgu piersiowego. Składa się z trzech pasm:przyśrodkowego, bocznego skośnego górnego i bocznego skośnego dolnego. Czynność:zginają głowę do przodu i w stronę boczną:m. długi szyi obraca również kręgosłup w odcinku szyjnym w swoją stronę. Unerwienie:splot szyjny i ramienny.
Powięź szyi(faseta cermcdlis)składa się z trzech blaszek:1. Blaszka powierzchowna(lamina supeyicidis)rozciąga się od żuchwy do mostka, obojczyka i wyrostka barkowego łopatki. Obejmuje m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy.
Ku tyłowi łączy się z powięzią karku.
Ponad k. gnykową obejmuje śliniankę podżuchwowąi przyuszną i przyczepia się do krawędzi żuchwy. Przebita licznymi otworkami dla nn, skórnych i żyłek.
2.
Blaszka przedtchawicza(lamina premchedlis), mocna, rozciąga się od k. gnykowej do obojczyka i rękojeści mostka, ku bokowi do m. łopatkowo-gnykowego. Obejmuje mięśnie podgnykowe.
Luźna tkanka łączna spaja ją z pochewką naczyń szyjnych(odgina carotied), która obejmuje t. szyjną wspólną, z, szyjną wewnętrzną i n. błędny. 3.
Blaszka przedkręgowa(lamina pretertebrdlis)pokrywa mm, długi szyi i głowy, powierzchnię przednią trzonów kręgów szyjnych i obejmuje pień współczulny. Sięga od podstawy czaszki do IT kręgu piersiowego.
Przestrzenie międzypowięziowe szyi.
1.
Przestrzeń nadmostkowa i nadobojczykowa(spdhum suprcsremde er suprdclmiculare)powstają przez rozejście się blaszki powierz-chownej i przedtchawiczej powięzi szyi nad rękojeścią mostka i nad obojczykiem:na większości swych powierzchni obie blaszki przylegają do siebie. 2.
Przestrzeń środkowa szyi(spctium co(li medium)znajduje się poniżej k. gnykowej między blaszką przedtchawiczą a przedkręgową. Zawiera:krtań z tchawicą, gw 89 i przełyk, tarczycę i powrózek naczyniowa-nerwowy. Trzewa szyi dzielą ją na dwie przeBstrzenie(spmium premscerale et retromscerdle). Ku dołowi łączy się ze śródpiersiem 3.
Przestrzeń przedkręgowa(spdtium preuertebrdle)między blaszką przedkręgo 84 a kręgosłupem w odcinku szyjnym jest wypełniona w całości długimi mięsniami głoBYi szyi i ciągnie się aż do klatki piersiowej. Stanowi niekiedy, rynnę"dla ropni opa 99 wych.
Trójkąty szyi.
1.
Trójkąt podżuchwowy(trig, submandibulare)między oboma brzuś@mi m. dwubrzuścowego i żuchwą zawiera śliniankę podżuchwową, węzły chłonne, 84 czynią i nerwy:Trójkąt t. językowej(trip, a, lmęualis)mieści się w trójkącie podżuch 89 Wm. Boki:tylny brzeg m. żuchwowa-gnykowego, ścięgno pośrednie m. dwubrzuścoBego i n. podjęzykowy. Zawiera t. językową, którą odnajduje się po rozsunięciu włół 3 en Płgnykowo-j ęzykowego. 2 Trójkąt t. szyjnej(mg, cdrotcum)między przednim brzegiem m. mostkoweoPWczykowo-sutkowego, brzuścem górnym m. łopatkowo-gnykowym i brzuscem tylryi@Błdwubrzuścowego, zawiera t. szyjną wspólną, wewnętrzną i zewnętrzną i gałęzie P 4 ostatniej. Biegnie tu również z, szyjna wewnętrzna i nerwy.
3.
Trójkąt tarczowy(trig, thgroideum), między m. mostkowo-gnykowym, m. łopatkowo-gnykowym i m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym zawiera tarczycę. Trójkąty 1, 2, 3 mieszczą się w trójkącie szyi przednim(trig, eolit anterius), ograniczonym przez oba mm, mostkowo-obojczykowa-sutkowe, dolny brzeg żuchwy i linię po środkową szyi Omea alba eolit). Llrójkąt łopatkowo-obojczykowy(trig, omoclmiculare)ogranicza dolny brzusiec m. łopatkowo-gnykowego, dolna część m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego i obojczyk. W głębi trójkąta znajdują się naczynia podobojczykowe.
5.
Trójkąt łopatkowo-czworoboczny(trig, omotrdpezoideum), między m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym, m. czworobocznym i brzuścem dolnym m. łopatkowo-gnykowego, zawiera część nerwów splotu szyjnego i gałąź zewnętrzną n. dodatkowego. Trójkąty 4 i 5 tworzą trójkąt szyi boczny(trig, eolit laterdle)zawarty między m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym, brzegiem przednim m. czworobocznego i obojczykiem.mrąśsnz ciowr.
Mięśnie głowy możemy podzielić na trzy grupy.
Jedną stanowią mięśnie wyrazowe, związane z ruchomością skóry:przyczepiają się one przynajmniej jednym swym końcem do powierzchni wewnętrznej skóry. Druga grupa mięśni powoduje ruchy żuchwy, przyczepiają się z jednej strony do czaszki, z drugiej-do żuchwy. Grupę trzecią tworzą mięśnie języka, gałki ocznej i narządu przedsionkowa-ślimakowego, te ostatnie ukryte są w głębi kości skalistej. Z mięśniami tej grupy zapoznamy się przy opisie przewodu pokarmowego i narządów zmysłów.Uwagi ogólne.
Mięśnie głowy w zasadzie należą do układu trzewnego.
Tylko mięśnie języka i mięśnie gałki ocznej należą do układu somatycznego. Mięśnie języka rozwijają się z wyrostków brzusznych miotomów potylicznych, które przesunęły się na szkielet trzewny:są one unerwione przez nerw podjęzykowy. Mięśnie gałki ocznej rozwijają się z trzech najbardziej do przodu wysuniętych somitów głowowych:są one unerwione przez nerwy czaszkowe:okoruchowy CU), bloczkowy(IV)i odwodzący(VI). Wszystkie pozostałe mięśnie głowy, jako mięśnie trzewne, pochodzą z mezenchymy dwóch pierwszych łuków skrzelowych. Dzielimy je na grupę mięśni żucia, pochodzących z mezenchymy pierwszego łuku skrzelowego, unerwionych przez nerw trójdzielny, i na grupę mięśni wyrazowych, pochodzących z mezenchymy drugiego łuku skrzelowego, unerwionych przez nerw twarzowy. Grupa pierwsza genetycznie łączy się z poprzednio opisanymi m. żuchwowa-gnykowym i brzuscem przednim m. dwubrzuścowego. Grupa druga-z m. szerokim szyi, m.
Ęylcowo-gnykowym i z brzuscem tylnym m. dwubrzuścowego.
Mięśnie głowy i twarzy mają tylko dwa nerwy ruchowe:nerw twarzowy(VII)i trzecią gałąź nerwu trójdzielnego(VJ. Pierwszy jest wyłącznie nerwem mięśni wyrazowych, drugi-mięśni żucia(ryc. 427, 43 O).
Cztery mięśnie żucia zarówno w rozwoju rodowym, jak i osobniczym pochodzą z jednej masy mięśniowej, tzw. "przywodziciela żuchwy"(ddductor mandibulae):gałąź nerwu trójdzielnego(n. pterygoideus med, )dzieli ją na dwie warstwy. Przyśrodkowo leży m. skrzydłowy przyśrodkowy, bocznic-m. skrzydłowy boczny, m. skroniowy i m. żwacz. Mięśnie wyrazowe twarzy i głowy pochodzą z mięśniówki skórnej szyi, która jak poptzedniozaznaczono, rozwija się z mezenchymy drugiego łuku skrzelowego. W okolicy Jej powstaje cienka, wachlarzowato ułożona warstwa mięśniowa, unerwiona przez nerw twarzowy. W ciągu drugiego miesiąca życia płodowego ten zawiązek mięśniowy, przy.


szły m. szeroki szyi(plmgsmd collP), wydłuża się zarówno w kierunku mosJka i okolteębarku, jak i w kierunku głowy do przodu(plugsma fcieP)oraz do tyłu(pl@gsmc oee(phme)od zawiązku ucha zewnętrznego, a następnie różnicuje się na warstwę powieję, chowną i głęboką(m. sphinc(er coQ profmdus). O ile pozosłałości waFsWy głębokiej ją szyi u człowieka stanowię wyjątek, to na twarzy są one stałymi składnikami mięśnt(ęw, razowych. Z głębokiej warstwy powstają mięśnie dokoła szpary ust i nozdrzy:z warę(ją powierzchownej wytwarza Się m. szeroki szyi i Większość mięśni twarzy. Część mięęjj:pochodzący eh ze zwieracza głębokiego szyi zachowuje na twarzy swoje pierwotne gjw-, kle położenie i jest przykryta w całości lub częściowo pochodnymi m. szerokiego, (3 z-gę przewędrowuje na powierzchnię i nieraz zajmuje nawet najbardziej powierzchowne Ńy, łożenie. U małp prześledzić można różne stopnie tej wędrówki mięśni wyrazowych. Mjw, śnie skórne, pochodzące z drugiego łuku skrzelowego, są przywilejem ssaków, prąwąw. podobnie w związku z utratą pancerza łuskowego i nabyciem owłosienia, jak równtezzapewne w związku z mechanizmem ssania. Zespół skóioy rozwija się u ssaków tworząc na szyi trzy warstwy:zwieracz powierzchowny szyi, m. szeroki szyi i zwieracz głęhjgszyi. Zwieracz powierzchowny, występujący Wko u drapieżnych, słłada się z rozproszą. nych pęczków, m. szeroki szyi występuje u wszystkich ssaków, m. głęboki zaś u większą. ści ssaków ma skłonność do zanikania.
O ile u niższych ssaków mięśnie twaurzy są najsilniej zróżnicowane dokoła ucha zew. nętrznegu, powodując znaczną jego ruchomość, o tyle u człowieka są one w tej okolicy w stanie silnego zaniku, natomiast największa liczba mięśni grupuje się dokoła szparyust, zresztą nie tylko u człowieka, ale po części również i u małp człekokształtnych, . U człowieka wraz z redukcją szczęki i silnym rozwojem warg biorą one udział w kształ-towaniu mowy, a w mimice twarzy odgrywają główną rolę.Mięśnie wyrazowe głowy.
W odrńżnieniu od mięśni kośćca wyrazowe mięśnie głowy(mmn, fqcid(es):(ryc. 481483, 485)albo w ogóle nie są przytwierdzone do kości, albo też tylko na jednym końcu mają przyczep kostny. Zwykle przyczepiają się one do skóry lub do błony śluzowej, w związku z czym przeważnie nie mają one własnych powięzi. Kurcząc się poruszają skórę Mięśniówka skórna, silnie wykształcona np. u jeża, umożliwia mu szybkie zwijanie się w kłębek. Natomiast mięśnie kośćca, poruszając stawy, same przesuwają się pod skorć Napinając skórę w pewnych okolicach twarzy mięśnie wyrazowe zmieniają jej ksziaBoraz wygląd i nadają jej określony wyraz. W stanie rozkurczu mięśni skóra pod WUYwem swej sprężystości powraca do pierwotnego stanu. W mięśniach szkieletowych naJ 8 miast powrót do kości w stawie do pierwotnego położenia nie odbywa się sam przez sWdzięki sprężystości jego tkanek, lecz-jak wiemy-w wyniku pracy mięśni antagoBęstycznych. Z tego powodu rola mięśni przeciwniczych w układzie mięśni twarzy nie je 4 znacznai szereg mięśni twarzy w ogóle ich nie ma. Poza tym również napięcie spoc 68 kowe mięśnia(tonus)przenosi się na skórę i w zależności od stopnia napięcia wyraz Pócrzysię zmienia. W porażeniu nerwu ruchowego(n. twarzowy)skóra strony porażOBeiwygładza się i zwisa ku dołowi. Budowa skóry oczywiście również odgrywa rolę W 889 dości jest ona bardziej napięta, w starości utracą swą sprężystość-jest zwiotczała, P 9 wstają na niej fałdy i bruzdy, które już się nie wygładzają. Mięśnie wyrazowe twarzy występują przeważnie w postaci cienkich blaszek m? 8 Web lub pęczków, które okrężnie jako zwieracze lub promienisto jako rozwieraśśukładają się dokoła otworów skóry twarzy. Mięśnie te wykonują różne czynności, 388 PP:mruganie, otwieranie, zamykanie czy przesuwanie szpary ust, ruchy policzków po 48 śprzyjmowania pożywienia, kształtowania kęsów, wytwarzania dźwięków, gwizdarB 9 fśpiewu. Na sklepieniu głowy umięśnienie skórne jest znacznie mniej zróżnicowaoe 4 obnie jak na szyi m. szeroki występuje w postaci szerokich i płaskich blaszek, łFTodgrywają tylko pomocniczą rolę w działalności mięśni wyrazowych. Te ostatnie W 99 pewnego stopnia wyizolowane z pozostałych mięśni ciała. Izolacja mięśni twarz*lśśłzwiązana z ich rolą, jako narządów wyrażających nasze uczucia. Uczucia nasze nie 88 Ę żnie od nas wpływają na krwiobieg, oddychanie, działalność gruczołów, a p(9966.758.
wszystkim na mimikę.
O ile jednak uczucia nie podlegają naszej woli, to do pewnego stopnia możemy kierować naszą mimiką. Z twarzy dziecka możemy jeszcze wyraźnie wyczytać uczucia, które poruszają jego psychikę. Dorosły powoli i stopniowo w ciągu życia uczy się panować nad przejawami swych uczuć i nie zdradzać ich wyrazem swych mięśni mimicznych:dla spostrzegawczego obserwatora wystarczy jednak najmniejsze drgnienie twarzy, żeby jak w zwierciadle zobaczyć odbite na niej istotne przeżycia psychiczne.Mięśnie sklepienia czaszki(m. naczaszny)Na sklepieniu czaszki leży szerokie, płaskie i cienkie rozcięgno tzw. c z ep i e c ś cię gnis ty(galed dponeuroticd), który do przodu i do tyłu łączy się z parzystymi brzuscami m. potyliczna-czołowego(m. oceipitofrontdlis), potylicznym i czołowym. Na bocznej ścianie czaszki leży m. skroni owo-c i emie ni o wy(m. temporopdrietmis), który przechodzi w boczną część czepca ścięgnistego. Czepiec ścięgnistytworzy wspólne rozcięgno dla m. potyliczna-czołowego i m. skroniowa-ciemieniowego, oba te mięśnie obejmujemy nazwą m. naczasznego(m. epicranits). IM, potyliczna-czołowy(m. occipitofrontdhs).
Brzusiec potylic z n y(center occipitdlis)jest mięsniem parzystym, kształtu czworobocznego:jest on bardzo cienki, położony w części tylnej głowy tuż pod skórą. Rozpoczyna się on na bocznych dwóch trzecich częściach kresy karkowej najwyższej i zachodzi na wyrostek sutkowaty. Stąd włókna mięśniowe kierują się ku górze i kończą się, przechodząc po krótkim przebiegu we włókna czepca ścięgnistego(ryć, 2 l 4). Brzusiec czołowy(tenter frontdlis)również parzysty, położony na części przedniej czaszki, jest mięsniem czworobocznym, bardzo cienkim. Rozp o czyna się on w skórze brwi i gładzizny:poza tym przenika we włókna niżej położonych mięśni. Włókna biegną ku górze i na wysokości guzów czołowych kończą się, przechodząc we włókna czepca ścięgnistego. Oba brzuśce czołowe ograniczają leżące między nimi długie, trójkątne pole wierzchołkiem skierowane do gładzizny, które odpowiada dawnemu ciemiączku przedniemu. W obrębie tego trójkąta owłosienie utrzymuje się dłużej niż na powierzchni mięśnia. M. skroniowa-ciemieniowy(m. temporopdrietdlis)jest mięsniem szczątkowym. Rozpoczyna się on na czepcu ścięgnistym, kończy zaś na powierzchni wewnętrznej chrząstki małżowiny usznej, lub też tównież na czepcu ścięgnistym, nie dochodząc do małżowiny. Mięsień Jen w całości lub częściowo odpowiada m. usznemu górnemu(p. dalej). M. skroniowa-ciemieniowy i brzusiec czołowy m. potyliczna-czołowego pochodzą z pasm mięśniowych, które u niższych ssaków biegną poziomo od ucha do czoła jako m. uszna-czołowy(m. duriculofontahs:). W związku z uwypukleniem się sklepienia czaszki zmieniły one swój kierunek. Z przedniej części włókien tego mięśnia wytworzył się brzusiec czołowy m. potyliczna-czołowego, z tylnej-m. skroniowa-ciemieniowy(ryc. 4821.
Czepiec ścięgnisty(golec dponeuroticc), zwany też rozcięgnenvn a c z a s z nym(dponeurosis epicrdnidlis), jest to cienka, mocna błona ścięgnista, złączona luźno z okostną, natomiast bardzo ściśle ze skórą.


jgwwy.
Skalp Indian składa się ze skóry i czepca Czepiec śetąjioże być zawsze biernie przesuwany do przodu i tyłu, czynntąkmiast-w wyjątkowych tylko przypadkach. Małpy bardzo ę-ęąporuszają skórą głowy, przy czym włosy na czepcu ścięgntęęQ. wpływem brzuśca czołowego są poruszane do przodu, poą ej brzuśca potylicznego-do tyłu. W warstwie przesuwalnet ją okostną a czepcem ścięgnistym sprawy ropne czy wylewy krwąęą 7 twością mogą się szybko szerzyć. O z y n n o ś ć.
Oba brzuśce m. potyliczna-czołowego, potyliczny(łowy kurczą się zawsze równocześnie. Czynne pociąganie skąęę-**i czepca ścięgnistego do tyłu pod wpływem brzuśca potyliczneęą:możliwe tylko wyjątkowo u poszczególnych osób. Jednak mięsie dzięki swemu napięciu spoczynkowemu, rzadziej-skurczowi położenie czepca na sklepieniu czaszki. Czepiec staje się wteąbrzuśca czołowego punktem stałym i brzusiec czołowy kurcząt unosi brwi do góry oraz wytwarza na czole poprzeczne fałdy. Je antagonistą m. podłużnego(nosa), który w okolicy gładzizny po skórę ku dołowi wywołując u nasady nosa między brwiami głębojg jpoprzeczny, nieraz wypukły ku dołowi. Brzusiec czołowy jest włiwym i przeważnie jedynym mięsniem, który wywołuje fałdy pop ne na czole człowieka:jest on przy tym antagonistą zespołu trzech śni:okrężnego oka, marszczącego brwi i podłużnego(p. dalej). Jeż(starości dźwigacz powieki górnej jest osłabiony, brzusiec czwspółpracuje z nim pociągając powiekę i brwi ku górze. Mięsie nadaje twarzy wyraz uwagi:widzimy to nieraz na portretach i bach wybitnych starszych ludzi. Fałdy czoła są osobnicza bzmienne w zależności od grubości skóry:mogą być liczne i clerk nieliczne i grube. W znacznym stopniu przyczyniają się do osób budowy twarzy, szczególnie w starszym wieku, kiedy są ustalonej Un a c z yn i e ni e:brzusiec potyliczny jest unaczyniony przez t. potyliczną o 4 net zewnętrznej:brzusiec czołowy przez 11, nadoczodołową i nadbloczkową(o 4 I wewnętrznej)oraz przez gałąź czołową t. skroniowej powierzchownej(od 3 sól wnętrznej). Un e r w i e n i e:brzusiec potyliczny jest zaopatrzony przez gałąź potylicO 4 ntylnego(od n. twarzowego):brzusiec czołowy-przez gałęzie skroniowe n W 4 Od m i a n y. Oba brzuśce m. potyliczna-czołowego mogą nie występować, w 4 śni obu stron mogą się krzyżować w linii pośrodkowej. Brzusiec potyliczny moŻełączyć się z m. usznym tylnym.
Brzusiec czołowy może się składać z poszczegPWczków.
Bardzo rzadko jest zachowana łączność obu mięśni.
Mięśnie otoczenia szpary powiek Do grupy tej należą:m. okrężny oka, m. marszczący brwi i@ŻDy. M okrężny oka(m. orbicularis ocali)jest mięsniem płaskl@. 9 cznym, położonym w powiekach i ich otoczeniu.
Składa się on 6 części.
Część oczodołowa(pers ortitalis), najsilniejsza, 4(odcinek obwodowy mięśnia okrąża dokoła wejście do oczoPPł.ęhodząc na czoło, skroń i policzek.
Dośrodkowo od niej znajduje się ezęś ć p o wiekowa(pdrs po(pebrdlisk jest ona zbudowana z włókien ąeńszych i bardziej bladych od poprzednich:przebiega w powiece górnej i dolnej. O z ęś ć ł z ow a(pers ldcrimdlis)jest najmniejszą częścią mięśnia, położoną najgłębiej, do tyłu od woreczka łzowego:stanowi ma odcinek części powiekowej. Przyczepy.
Część oczodołowa(pers oróitdis)rozpoczyna s i ę na odcinku przednim ściany przyśrodkowej oczodołu, mianowicie ąa wyrostku czołowym i grzebieniu łzowym przednim szczęki oraz na tidnodze przedniej więzadła powiekowego przyśrodkowego. Więzadło powiekowe przyśrodkowe jest to mocne pasmo łącznotkankowe, wyraźnie wyczuwalne w przyśrodkowym kącie oka i wyraźnie występujące pod cienką skórą, przy pociąganiu w bok bocznego kąta oka. Więzadło to obejmuje woreczek łzowy, przyczepiając się obu swymi końcami do grzebieni łzowych, przedniego i tylnego:przymocowuje ono tarczki powiek do kości. Przeważająca część włókien mięśnia 1)okrąża dokoła wejście do oczodołu i kończy się powracając na miejsce swego początku. Włókna tej części krzyżują się z włóknami brzuśca czołowego m. potyliczna-czołowego i m. marszczącego brwi:2)włókna przyśrodkowego, górnego odcinka biegną nieco rozbieżnie i skośnie do góry, do skóry przyśrodkowej części brwi, wytwarzając tzw. m. obniż a j ą cyb rwi(m. depressor supercilii), wreszcie 3)część włókien obwodowych odcinka dolnego mięśnia oddziela się po stronie bocznej od włókien okrężnych i kieruje się skośnie ku dołowi i do skóry policzka. Cześ ć p owieko w a(pers pclpebrdlis)występuje w postaci łukowato przebiegających pasm, z których jedne biegną w powiece górnej, drugie-w dolnej. Pasma te tworzą cienką warstwę mięśniową, która od przodu pokrywa łącznotkankowe płytki, tzw. tarczki powieki górnej i dolnej. Włókna tej części mięśnia rozpoczynają się na górnym lub dolnym brzegu więzadła powiekowego przyśrodkowego, a k o ń c z ą n a więzadle powiekowym bocznym, przytwierdzając tarczki do brzegu bocznego wejścia do oczodołu. O z ę ś ć ł z o w a(pers lacrimdlisł)występuje w postaci małej, prosto lamet blaszki, położonej do tyłu od woreczka łzowego. Włókna mięśniowe rozpoczyna j ą się na grzebieniu łzowym tylnym kości łzowej i na woreczku łzowym, skąd częściowo krzyżując się biegną w obręb powiek i kończą się jako część rzęskowa(pers cilims)na wolnym brzegu powieki górnej oraz dolnej. Włókna te sięgają do bocznego kąta oka.
Czynna ś ć.
Część oczodołowa pociąga brwi w kierunku gładzizny oraz ku dołowi i pomaga przy silnym zamykaniu szpary powiek-za@skaniupowiek. Może ona nadawać twarzy wyraz głębokiego zamyilenia:jest antagonistą brzuśca czołowego m. potyliczna-czołowego. śkurcz wyłącznie części górna-przyśrodkowej tego mięśnia-m. o bniża c z brwi(m. depressor supercilii)powoduje załamanie się brwi****.67 X fY.


ęąą kątem:część przyśrodkowa brwi(głowa brwi)zostaje ęąobniżona Część powiekowa powoduje spokojne zamykanie szpary ją łąkże-wspólnie z dźwigaczem powieki górnej-mruganie, gąądbywają się w ten sposób, że powieka górna opada, a powiełjąunosi się. Powieka górna opuszcza się także pod wpływem ej ciężaru. Natomiast podnosi ją dźwigacz powieki górną jamor palpebrde superioris), który leży wewnątrz oczodołu i ze ęna swe pochodzenie należy do mięśni gałki ocznej. Jest on agą części powiekowej m. okrężnego.
Jedynym mięsniem powieją jest m. okrężny.
Występuje to szczególnie wyraźnie w razie pa nerwu twarzowego. Chorzy tacy nie mogą zamykać oczu po sóyrażonej(logophthdlmus, niedomykanie powiek, zajęcze okoj, używamy tylko części powiekowej mięśnia:łzy zostają w ten rozprowadzone na powierzchni gałki ocznej. Natomiast przy ączynnym zamykaniu powiek tworzą się dwa fałdy skórne, staną podwójną osłonę oka, ponieważ skóra przesuwa się od góry i nad powiekami tym bardziej, im silniej zaciskamy oczy. Sk 3 rąjzostaje pociągnięta ku dołowi, a samo czoło wygładzone. To zamknięcie stanowi ochronę przed zewnętrznymi czynnikami, jrżenie, rażące światło itp. Część łzowa dzięki swym przyczepom do woreczka łzowego się rozwiera go, wchodzi więc w skład mechanizmu odpływu łez(V, narząd wzroku). Część rzęskowa powoduje przyleganie brzeg wiek do gałki ocznej:dzięki temu łzy w zwykłych warunkach ciekają i w wyniku działalności części powiekowej m. akr kierowane do tzw. punktów i kanalików łzowych, które u woreczka łzowego. i T o p o g r a f i a.
Powierzchnię zewnętrzną mięśnia pokrywa skóra, przesuwAl@Ązłączona z podłożem. Powierzchnia wewnętrzna części oczodołowej spoczóówejściado oczodołu, od którego jest oddzielona u góry i od strony przyśmarszczącym brwi, tętnicą nadoczodołową i nadbloezkową(od t. ocznej)oraz nerwu czołowego(od W. Część powiekowa przylega do tarczek powiek Fałdy i bruzdy s korne(ryć. 483).
Gdy otwiera się powieki, wsuwają sJ 4 szczą powieka górna, , pod część oczodołową mięśnia. Gdy oczy są otwarte, (W?
ława przykrywa większy odcinek części powiekowej.
W miejscu, gdzie os 1 a@Wje i staje się widoczna, powstaje fałd skórny oddzielony od powieki bruz 34 O bmlir superior et interior), biegnący równolegle do brzegu powieki, na pznacznie bardziej oddalony od brzegu niż na powiece dolnej. Fałd ten zaznacBgolnie na powiece górnej(fałd pokrywający powiekę górną)V@8 Ęskich może on zachodzić na całą powiekę, zakrywając przyśrodkowy ł 4 P 9 m o n go I s ki):rzęsy występują z głębi zakrytego brzegu powieki. Polny przyśrodkowy brzeg części oczodołowej mięśnia biegnie skośnie W 9 przyczepem dźwigacza wargi górnej i skrzydła nosa:u osób chudych, a w 99 PB Psiłku, powstaje w tym miejscu skórna bruzda policzkowa-p 989 ł(s@cus buccopalpebrdlis'). Jeżeli zawartość oczodołu zapada się z, poWo@9 sJg jędrności tkanek, bruzda ta wybitnie się pogłębia i rzuca ciemne cienie, l 4 łobław wyczerpania ustroju(, podkrążenie oczu'), często-cecha Ko@s**483). Wzy skurczu m. okrężnego oka skóra w okolicy powiek zbiega się Wio sJWPórŚ.ązjej jest oddalona od przyśrodkowego kąta oka.
Dlatego dokoła kąta bocznego powstają yzczególnie Dczoe fałdy gromi cni s te, przebiegające prostopadle do kierunku włóęenm, okrężnego(również m. jarzmowy większy przyczynia się do ich wytwarzania). Un a c z y n i en i e, gałązki t. twarzowej, skroniowej powierzchownej oraz nadoczodołowej(od t. ocznej). U n e r w i e n i e.
Mięsień jest zaopatrywany przez gałązki skroniowe i jarzmowe n. twayzowego. AnaJooOcznie nie można odróżnić nerwów powodujących mruganie od tych, jgóre zaciskają powieki:czynnościowo są one jednak różne, gdyż mogą być porażone niezależnie od siebie. O dm i a ny.
Najbardziej zmienny jest odcinek dolny części oczodołowej. Część powiewwai łzowa często są bardzo słabe.
Czasem nadliczbowe pasma mięśniowe mogą występować głęboko po 4 sklepieniem oczodołu(m. trmstersus orb@ueS. Zdarzają się również pąsma, które biegną poprzecznie nad podstawą grzbietu nosa, gdzie łączą się z włóknami ją, okrężnego strony przeciwległej(m. trmsoersus glabeTaeS. M. marszczący brwi(m. corrugdtor supercilii)jest to wąski i mały mięsień, położony obok nasady nosa. Przyczepy.
Rozpoczyna się on na części nosowej kości czołowej.
Włókna biegną nieco ku górze i ku stronie bocznej, krzyżują się z włóknami m. okrężnego oka oraz brzuśca czołowego m. potyliczna-czołowego i kończą się w skórze nieco powyżej brwi. Czynność.
Mięśnie obu stron działają zwykle wspólnie.
Mięsień pociąga skórę do wewnątrz i nieco ku dołowi, wytwarzając dwa-trzy fałdy pionowe między brwiami, w przeciwieństwie do brzuśca czołowego m. potyliczna-czołowego, który powoduje fałdy poziome. Skóra jak wachlarz występuje nad okiem, ochraniając je np. przed promieniami słońca. W grze twarzy m. marszczący brwi powoduje wyraz złości, zniecierpliwienia, cierpienia(brew Laokoona). To p o gr a fi a.
Mięsień ten przykrywają:m. okrężny nosa, brzusiec czołowy m. potyliczna-czołowego i częściowo m. podłużny. Spoczywa on na kości czołowej.
Un er w i en i e:gałązki skroniowe n. VII.
O dmi a ny.
M. marszczący brwi może łączyć się w większym lub'mniejszym stopniu z m. okrężnym oka, od którego pochodzi. Brak tego mięśnia, co czasem się zdarza, prawdopodobnie należy tłumaczyć zlaniem się obu tych mięśni. M podłużny(m. procerus), tak samo jak poprzednie, jest mięsniem parzystym. Jest to mięsień mały, wydłużony w kierunku pionowym, położony w okolicy międzybrwiowej poniżej brzuśca czołowego m. poWiczno-czołowego. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na kości nosowej, po Wyżej części poprzecznej m. nosowego(p. dalej). Włókna obu mięśni Biegną ku górze stykając się i kończ ą c się w skórze gładzizny:włółoaścięgniste łączą m. podłużny z brzuscem czołowym m. potyliczna szałowego, choć nie jest on przedłużeniem tego ostatniego. O z ynn o ś ć.
Mięsień kurcząc się pociąga skórę ku dołowi i wywołuje ie 4 en lub kilka poprzecznych fałdów u nasady nosa, nieraz nieco wyPukłychku dołowi, sączą się one zwykle z marszczeniem brwi i wyraz twarzy ma wówczas coś groźnego i agresywnego. M. podłużny jest antagonistą brzuśca czołowego m. potyliczna-czołowego. Ostatni pociąga Bkórę ku górze, m. podłużny-ku dołowi.
Zespół trzech mięśni:okrę.
f 7 O 1.


żnego oka, marszczącego brwi i podłużnego nosa stanowi ochKjjponieważ skóra tym bardziej wypukła się nad szparą powiek, tą ąmięśnie współpracują. czone:m. podłużny przykrywa część początkową m. marszczącego brwi. Un e rw i cni e:gałązki skroniowe n. twarzowego, które występują spod m, ją-oka. O d miary.
M. podłużny może być bardzo słaby lub noże go zupełnie brakąęądołowi może sięgać do części poprzecznej m. nosowego, a nawet schodzić do wtąęynosa(Loth). Rozwojowa nie ma nic wspólnego z brzuścem czołowym m. potytteęjłowego, z którym zwykle jest połączony włóknami ścięgnistymi:pochodzi ąąz dźwigacza wargi górnej i skrzydła nosa, i włókna mięśniowe stale łączą jeąeą z drugim.Mięśnie otoczenia szpary ust Mięśnie przebiegające dokoła szpary ust zależnie od kierunku. kleń i ich czynności można podzielić na mięśnie biegnące okrężnkołaust(zwieracze)i mięśnie dochodzące do ust przeważnie proiście(dźwigacze). Do grupy pierwszej należy jeden tylko zwieracz okrężny ust, do grupy drugiej-liczne mięśnie dochodzące do czy to od góry, czy od dołu(ryc. Źli).
M. szeroki szyi(plmgsmd)należy zaliczyć również do tej os grupy, ponieważ na twarzy sięga do kąta ust, jak opisano pop pociągając go skośnie ku dołowi. M. obniżacz wargi dolnej(m. depressor labii mfriorisĘ jest tą ki, czworokątny mięsień, położony poniżej szpary ust. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na brzegu dola chwy, powyżej przyczepo m. obniżacza kąta ust, nieco do boku. zka bródkowego:poza tym znaczna liczba włókien(warstwa pęchowma)stanowi bezpośrednie przedłużenie włókien m. szeszyi. Jest to dowodem genetycznego związku obu mięśni.
Wóną skośnie ku górze i przyśrodkowo w tym samym kierunku, co m. szerokiego, i kończą się w skórze wargi dolnej. Czynn oś ć.
Mięsień ten obniża wargę dolną, uwypukla 34 i bia.
T o p o g r a fi a.
Powierzchnia zewnętrzna mięśnia jest przykryta w więłSzo 4 żaczem kąta ust, pozostała nieznaczna część-skórą. Brzegi przyśro 48(669 stron ograniczają trójkąt podstawą skierowany ku dołowi, w którym r@P 9 mm, bródkowe. Powierzchnia wewnętrzna spoczywa na kości przykrywaJ 499 kawy i występujące z niego naczynia bródkowe oraz nerw bródkowy 9:8+9 mięśnia zachodzi na m. okrężny ust który go oddziela od błony śluzowej 88 Un e rwi cni e:gałąź brzeżna żuchwy n. VII. M bródkowy(m. mentdlis)jest to mięsień mały, krótki, :W położony na bródce przyśrodkowo od m. obniżającego 986 jest on ustawiony strzałkowa, kierując się od żuchwy do 9 PY?m. quadrctus labii mferioris.przyczepy.
M. bródkowy rozpoczyna się na łękach zębodołach dolnych siekaczy i kła. Włókna są skierowane strzałkowa oraz ąziomo do przodu i kończą się w skórze bródki. Liczne włókna Qtęśni obu stron łączą się i krzyżują w linii pośrodkowej. a z yn n o ś ć.
Mięsień podnosi uwypuklenie bródki i wargę dolną, naąąjąctwarzy wyraz nadąsany, jak to widzimy u osób w chwili, kiedy giera się im na płacz. Pogłębia on bruzdę bródkowo-wargową.
pop ogr aft a.
Mm, bródkowe spoczywają na żuchwie po obu stronach płaszczyzny jjęrodkowej. Między obu mięśniami jest podściółka tkanki włóknistej i tłuszczowej, któyąprzyczynia się do wytwarzania wypukłości bródkowej. Wypuklenie to u większości jjłzi jest odgraniczone od wargi dolnej poziomo biegnącą skórną bruzdą bródkoąą-w a r go w ą(su(cus mentolabidis':ryc. 483). U niektórych osób powyższe skupienie g-ąnki łącznej może wytwarzać wgłębienie pośrodkowe, znane pod nazwą "dołka bród.(Iż.
Bercie***por**is****temporalis.
*o*ic**, *mporop*rie*s', euricu la--%*, o*cipi*o.
talis Nerterocdphalis)M euriculeris**.
W auriculeris.
Camus adiposum óuccee.
Pletysrna.
PletysrnaY 1.
-eM, occipitofrontalis.
(egnter 898889 ją orbicu@os.
y'oculi(pers z orbitalis)6 yM, depó-88 supercilii*-M. procerus'lig, palpebrele********., z Z, (bers trenwersil.
ł M. lewtor lebii.
śUDTłOrtselaeque nesi?
M levator lebii 6 SVDTłOTłSM, zygometicusfDlDO(M, zygornaticusW 77 ćA 7/M. orbiculerisQ//SM, mentalisM, depressorlebii inferioris. M, deprssorenguli oris*6 buccinator M. risorius.
Ryc.
481. Mięśnie wyrazowe głowy widziane ze strony prawej. *h erwi cni e:jak poprzedni mięsień.
'H 98 J any.
M. bródkowy pochodzi od m. szerokiego szyi pomimo to może się nieraz Z Wszyć z m. okrężnym ust, który rozwija się z układu głębokiego zwieracza szyi. Ę Wódkowym łączą się nieraz pęczki włókien mające ten sam początek i kończące się**i Bae)stronie żuchwy na guzku bródkowym(m. anomdlus menti').


M, obniżacz kąta ust(m. depressor dnguli oris')jest mięsniem pląs. kim, trójkątnym, położonym między żuchwą a k 4 lem ust, najbardzietpowierzchownym ze wszystkich dotychczas opisanych. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczynia się na brzegu żuchwy oj gguzka bródkowego do poziomu pierwszego zęba Ozonowego, między, przyczepami m. obniżającego wargę dolną a ni szerokim. Włókna bie.
gną silnie zbieżnie ku górze i koń c z ą się w węźle mięśniowym kątąust. Węzeł ten tworzą krzyżujące się włókna m. jarzmowego większegwdźwigacza kąta ust i m. obniżacza kąta ust. Z węzła mięśniowego część włókien biegnie dalej w obręb wargi górnej i kończy się w skórze bocznej połowy wargi. Czynność.
M. obniżacz kąta ust pociąga kąt ust ku dołowi i wyprostowuje bruzdę nosowo-wargową(cyc. 484@)Mięsień ten nadaje twarzy wyraz smutku, cierpienia, przybicia, niesmaku. W razie obustronnego skurczu szpara ust przybiera kształt łuku wypukłego ku górze.Venter frontalism, occipitofrontalis\\\.
M. auriculo-frontalis Nar.
M. auricularisSU(TłQ(*m. *emporopanetalslRyc.
482. Mięsień uszna-czołowy.
Odmiana wg Bluntschliego(1909)i Brausa(19291.
Top o grali a.
M. obniżacz kąta ust jest mięsniem wybitnie powierzchownym, piz 8 krytym skórą:leży ona na m. obniżaczu wargi dolnej, m. policzkowym i m. okrężnym ust poniżej kąta ust. F a ł dy i b r u z dy.
Wyłącznie ludzką właściwością jest stosunek m. obniżacza k 4 ta uskdo skóry bródki:dolny brzeg mięśnia jest bowiem zrośnięty nie tylko z brzegiem żuchwó, lecz również ze skórą właściwą. Obustronny skurcz tych mięśni napina skórę i wywołuje poprzeczną bruzdę poniżej brzegu bródki(bruzda podbródkowa). U osobnJł@@Bobrze odżywianych tkanka tłuszczowa podskórna uwypukla się powyżej i poniżej lei bruzdy, wytwarzając p o dwa j ną b ró dkę. Kurcząc się mięsień pociąga kąt usł ku 49 łowi, działa on tym samym na bruzdę nosowo-wargową(sulcus ncsolabid(@ćl. @óęa odgranicza policzek od skrzydła nosa.
Pod jego wpływem bruzda ta, fizjonowlcJBnie bardzo charakterystyczna, biegnie stromo ku dołowi. Z bruzdą nosowo-wargo 84 mioże łączyć się bruzda kątowa(saleus anndaris), która biegnie od kąta us 3 fule wato ku dołowi i przyśrodkowo. W starszym wieku do tyłu od obu tych bruzd wyslgp 9 F@eraz jeszcze bru z da p o li c z ko w a(sulcus buecahsS, zstępując łukowało Ku 4 o***(ryc. 483).
Un e r w i e ni e:gałęzie policzkowe n. twarzowego.
Odmiany.
W silnie rozwiniętym m. obniżaezu kąta ust przednie włókna obu s 1 ro 4 z m. trójkątny(m. trianguldris).łączą się pod bródką i tworzą blaszkę mięśniową położoną poprzecznie. Jest to tzw. m. p o prz cez ny b ród ki(m. trmstersts menti):według badań Kampioni występuje on w Bl'%, przypadków. W części bocznej m. obniżacz kąta ust ma bardzo zmienny przebieg włókien. Bardzo często włókna jego biegną w kierunku m. szerokiego szyi, czasem sięgają na policzek, a nawet mogą zachodzić na łuk jarzmowy(Bluntschli-). Wspomniano poprzednio, że liczne włókna m. obniżacza kąta ust przechodzą w obręb m. okrężnego ust:inne włókna łączą się z dźwigaczem kąta ust. Ta łączność z głęboko leżącymi mięsniami wyrazowymi wskazuje na pochodzenie mięśnia:powstaje on bowiem, tak jak tarnie dwa, ze zwieracza głębokiego szyi. Dopiero wtórnie wydostał się on na powierzchnię w okolicy kąta ust i stąd przesunął się ku dołowi na brzeg żuchwy:jest to cecha charakterystyczna dla człowieka, nie występująca w Ęm stopniu u żadnej małpy człekokształtnej. M. śmiechowy(m. risorius)stanowi pęczek włókien mięśniowych przebiegających poprzecznie i osobnicza bardzo zmiennych, który oddzielił się od m. obniżacza kąta ust. Tak samo jak m. obniżający przebiega on zupełnie powierzchownie nad włóknami m. szerokiego, podążającymi do kąta ust. Przy c z epy.
Mięsień ten ro z p o czyn a s je na powięzi przyuszni czej i żwaczowej, skąd jego włókna biegną zbieżnie w kierunku przyśrodkowymi koń c z ą s je w węźle mięśniowym kąta ust wraz z m. obniżaczemkąta ust i m. jarzmowym większym. Czynność.
Przy ustalonym kącie ust m. śmiechowy u niektórych osób wywołuje w skórze policzka zagłębienie, tzw. "dołek śmiechowy", ponieważ towarzyszy śmiechowi:czasem występuje on jednostronnie. Jeżeli mięsień kurcząc się zbliża do siebie oba swe końce, poszerza szparę ust i równocześnie może wytwarzać dołek śmiechowy. Przy ustalonym początku mięśnia, 'przyczepiającym się do powięzi przyuszniczeji żwaczowej, pociąga kąt ust w kierunku bocznym nie wywołując dołka. To po gra fi a.
Powierzchnia zewnętrzna mięśnia jest przykryta skórą, powierzchnia wewnętrzna spoczywa na powięzi przyuszniczej i żwaczowej oraz na m. policzkowym. Unerw i o ny jest jak m. obniżacz kąta ust włóknami policzkowymi n. twarzowego. O d m i a ny.
Nadliczbowe włókna mięśniowe mogą mieć czasem identyczne położenie i czynność jak m. śnuechowy, stanowią jednak pęczek, który powstał przez oddzielenie się albo od m. szerokiego szyi(risorius platgsmctisS, albo też od m. jarzmowego większego(risorius zggomdtici, Bluntschli). Mogą więc występować trzy rodzaje mm, śmiechowych.
M. śnuechowy niejednokrotnie może nie występować, czasem może sięgać do m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego, czasem nie dochodzi do kąta ust. M. jarzmowy większy(m. zggomdticus major)jest najsilniejszymti najbardziej powierzchownie położonym mięśniem wyrazowym. Przyczepy.
M. jarzmowy większy rozp o czyna się na powierzchni policzkowej kości jarzmowej:włókna jego biegną skośnie ku dołowi oraz przyśrodkowo i koń c z ą s je w węźle mięśniowym kąta ust:znaczna część włókien kieruje się w obręb m. okrężnego ust. Czynność.
Mięsień jarzmowy większy współpracuje z m. śmieehowym.
Jest on właściwym mięsniem śmiechu.
Skurcz jego pociąga kąt ust ku górze i bocznic odsłaniając zęby górne oraz nadając chata? Folia Mo(PB?
Morphol.
Jahóe łP 9 łł.


Gierdu la lacri melis Lig pelpebrelelateraleM, lewtorlabii sup. alaeque nesiM, zycjorna-*icus*M. levetor arguliÓW M. buccinetorM, orbicularis 904 M. depressor labi i inferioris.M, depressor*u*i*s.
ił.
F 4.
TersusZ M. trarsyersus****.
Saccuslecrirnelisi I M. rnentalis.
Ryc.
483. Fałdy i bruzdy twarzy.
Linie czerwone oznaczają kierunek mięśni:wg Brausa. 2-3.
lig, palpebrale-rnediele.
fałd pokrywający pawi ekęgómaSu(cusbuceopeipeNalsSwcusnasoelerisSulcusnesołabelisM, inciswuslać sqo. -PhiltrumSwcurbuccalisSulcus angulerisM, inciswusleć iws Sulcus mentola ba lis.1 e 4.
/2 s\.
88.
484.
Różnice kształtu i położenia bruzdy nosowo-wargowej pod wpływem działawęmięśnia:a-obniżacza kąta ust, b-dźwigacza wargi górnej i jarzmowego mniejszeZP c-jarzmowego większego:wg Duyala.kterystyczny esowaty kształt bruździe nosowo-wargowej:twarz się poszerza, promieniste bruzdy w kącie bocznym oka pogłębiają się(ryc, 484 c). Topografia.
Zstępując ku dołowi m. jarzmowy większy krzyżuje m. policzkowy i żyłę twarzową, które to twory są położone głębiej od niego. Powierzchownie jest skierowany do skóry, od której dzieli go obfita warstwa tkanki tłuszczowej. Un erw i en i e:gałęzie policzkowe m. twarzowego.
O d m i a n y.
Rzadko tylko mięsień ten nie występuje, czasem może być podwójny:może łączyć się z sąsiednimi. Pomimo licznych włókien, które dochodzą do m. okrężnego ust, i pomimo związku czynnościowego z tym mięsniem, przesunął się on dopiero wtórnie z okolicy oka do kąta ust, pierwotnie bowiem należał do układu m. okrężnego oka. Brzeg przyśrodkowy mięśnia nieraz łączy się z włóknami m. okrężnego oka:u małp niższych związek ten jest bardzo ściśle zaznaczony. Dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa(m. letdtor ldbii superiorismacane ndsB)tworzą dwa pasma włókien mięśniowych leżące ku bokowi od nosa. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się wąskim pasmem na wyrostku czołowym szczęki:włókna boczne biegną stromo ku dołowi oraz do boku i kończą się w skórze wargi górnej oraz bruzdy nosowo-wargowej:włókna przyśrodkowe dochodzą do skóry skrzydła nosa, głębsze-do bocznego i tylnego obwodu nozdrzy. O z ynn o ś ć.
Pasmo przyśrodkowe unosi skrzydło nosa, rozwierając nozdrza:działa podobnie jak część skrzydłowa m. nosowego:pasmo boczne unosi wargę górną, współpracując z dźwigaczem wargi górnej. T o p o gra fi a.
Dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa biegnie powierzchownie w bruździe między powierzchnią boczną nosa a m. okrężnym oka:przykrywa on tętnicę kątową, gałąź końcową tętnicy twarzowej. Un e rwi er i e, gałęzie policzkowe n. twarzowego.
O d mi a ny.
Mięsień może nie występować:czasami ma drugi przyczep początkowy na kości nosowej. Może on ściśle przylegać i łączyć się z częścią skrzydłową m. nosowego, jednak rozwojowa nie ma z nim nic wspólnego, ponieważ część skrzydłowa, tak samo jak m. okrężny ust, pochodzi z głębokiej warstwy mięśni wyrazowych(sphmcter eolit prońmdus). IM, dźwigacz wargi górnej(m. letdtor labii superioris)jest położony ku bokowi od poprzedniego. Przyczepy.
Rozpoczyna się on szeroko na brzegu podoczodołowympowyżej otworu podoczodo(owego. Włókna biegną ku dołowi oraz przyśrodkowo nieco zbieżnie i kończ ą s je w skórze bruzdy nosowo-wargowej, sięgając aż do wargi. O z ynn o ś ć.
Mięsień ten unosi wargę górną:bruzda nosowo-wargowa przybiera wtedy kształt linii wypukłej ku stronie bocznej, siekacze górne są odsłonięte(ryc, 484 b). Topografia.
Dźwigacz wargi górnej leży powierzchownie pod skórą:przykrywa otwór, nerw i naczynia podoczodołowe, jak również początek dźwigacza kąta ust w dole nadkłowym. Na górną część m. dźwigacza wargi górnej zachodzą dolne pasma m. okrężnego oka, żyła twarzowa przebiega nad nim. . Włókna sąsiednich mięśni(dźwigacz wargi?m. quadratus labii saperioris.


górnej i skrzydła nosa oraz m. jarzmowy mniejszy)zazwyczaj również zachodzą na m. dźwigacz wargi górnej. Un e rwi e nie:jak mięsień poprzedni.
O 4 mJ any Mięsień ten może nie występować.
Czasem otrzymuje dodatkowe wiązki od sąsiednich mięśni.
M. jarzmowy mniejszy(m. zggomdticus minor)leży w tej samej warstwie, co dwa poprzednie, między dźwigaczem wargi górnej a m. jarzmowym wiĘkszym. Przyczepy.
Rozpoczyna się on na powierzchni policzkowej kości jarzmowej:włókna biegną skośnie ku dołowi i przyśrodkowo, k o ń c z 4 c si ę w skórze bruzdy nosowo-wargowej. Czynność.
M. jarzmowy mniejszy pociąga wargę górną ku górze i do boku oraz pogłębia bruzdę nosowo-wargową. T op ogra(ja.
Na górną część mięśnia zachodzą dolne i boczne włókna m. okrężnego oka. Unerwienie:jak poprzedni mięsień.
Odmiany.
M. jarzmowy mniejszy może rozpoczynać się dwiema głowami:może łączyć się z m. okrężnym oka:jest mięsniem bardziej zmiennym niż dwa poprzednie. Wyżej opisane trzy mięśnie:dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa, dźwigacz wargi górnej oraz jarzmowy mniejszy łączą się u swych przyczepów końcowych. Stanowią one poszczególne części jednej grupy mięśniowej, dawniej zwanej m. czworo bo cznymw a rg i go rne j(m. quadŃŃs lubił superioris'). Czynnościowo tworzą one jedną całość bioręc u(ział w wytwarzaniu płaczliwego, niezadowolonego, pogardliwego wyrazu twaPz:**c 484@. Wyraz ten jest jednak wynikiem nie tylko ich pracy, lecz również kilku i@6 ch mięśiłi, wśród których m. obniżacz kąta ust odgrywa dużą rolę. Jeżeli obustronnie pracuJ 4 n obniżacz wargi dolnej i m. czworoboczny wargi górnej, szpara ust przybiera kształt czworokątny, jak np. podczas płaczu u małych dzieci. 44 czworoboczny wargi górnej stanowi ciekawy zespół mięśni wręcz różnych kieruełów rozwojowych. M. dźwigacz wargi górnej, tak samo jak m. dźwigacz kąta usJ, pachę 44 z@oK:żnego ust(który powstaje z głębokiej warstwy mięśni wyrazowych)i przesuwa sJg ku góóze w kierunku oczodołu. Natomiast m. dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa oraz O jarz@oW mniejszy, tak sarno jak m. jarzmowy większy, są to pochodne m. o**egeoKa(rozwijającego się z warstwy powierzchownej), które przesunęły się ku dołowi. B 4 żwigacz kąta ust(m. lerator mguli orisł)jest mięsniem płaskie, trójkąlnym, położonym w dole nadkłowymĘTz 9 szepy. Mięsień ten ro z p o c zyn a się w dole nadkłowy@peniżej otworu podoczodołowego:włókna biegną ku dołowi nad ł(e@9 chO 9 z 4 do węzła mięśniowego i kończą się w skórze oraz błonie śluzowej kąta ust:poza tym mięsień ten łączy się z m. okrężnym u**? obrębie wargi dolnej i z m. obniżaczem kąta us(9 z*nno ś ć. Dźwigacz kąta ust unosi ten kąt ku górze i nieco próś 6@Kowo Stanowi on odcinek pętli mięśniowej, którą tworzę 0998 O@e lżwigacze i obustronne mm, obniżacze kąta ust:pęUa bie 288 o 4 szczęki do szczęki w obrębie wargi dolnej:kąty ust są włączone 99 niej i dzięki temu bardzo ruchome(Ęyc W 8 T 9 P 98 Fafia. M. dźwigacz kąta ust u swego początku przykryty jest dżwigac*eP 88 ar*i 26@@:na nim przebiega nerw i naczynia podoczodołowe. W części dolaei p 9 Wwa go skóra wraz z grubą warstwą tkanki tłuszczowej ć m. psi(n. ednmwą.Un e rw i e n i e:gałęzie policzkowe n. twarzowego. Odmiany:łączność z m. obniżaczem kąta ust i m. okrężnym ust wskazuje na pierwotne stosunki genetycane. M. okrężny ust(p. dalej)test natstarszym składnikiem układu zwieracza głębokiego. Od niego rozchodzą się włókna wytwarzatące dźwigacz i obniżacz. M. policzkowy(m. buccmctor)jest mięsniem płaskim, rozpiętym między szczęką a żuchwą. Stanowi on podłoże policzka i ogranicza od zewnątrz przedsionek jamy ustnej.fscir.
temporalis.
Grota.
M. zygometicus, .
(ygy, , .
078)06.
Glendu la perotis-.
M. orbiculeris oris(m. inciswas labiiJ M. levetor(. M. nasalis(pers transyersa).
*-*M. buccinatorM, depressor'M. mentalisenguli wis'(M. orbiculerisoris(m. inciswus labii inferioris).M, depressors*M. nesats(pers eleris)M, orbiculeris GfYS.Przyczep początkowy.
M. policzkowy rozpoczyna się linią podkowiastą, która biegnie:1)wzdłuż wyrostka zębodołowego szczęki Począwszy od pierwszego zęba trzonowego ku tyłowi(ryć. 2441, 2)Wzdłuż szwu skrzydłowa-żuchwowego(ryc, 489)i dalej do przodu 4)wzdłuż grzebienia policzkowego i na powierzchni zewnętrznej części Bębodołowej żuchwy aż do pierwszego zęba trzonowego dolnego Oyc. W 5).
Szew skrzydłowa-żuchwowy(ruphe pterggommdibularis)jest to silne pasmo włókniste, rozpięte między haczykiem skrzydłowym kości łlinowej a początkiem grzebienia policzkowego żuchwy. Szew ten.
780.


może być uważany za smugę ścięgnistą włączoną między m. policzka. wy biegnący do przodu, a część policzkowa-gardłową m. zwieraczągórnego gardła, biegn 4 c 4 do tyłu(p. gardło). Szew ten, gdy usta ęąOtwarte, wytwarza fałd błony śluzowej(plicd pterggommdibularisBj yłatwością wyczuwalny od strony przedsionka jamy ustnej, przyczep końcowy. Biegnąc częściowo równolegle, częścioęąkrzyżując się w kątach ust, włókna mięśniowe kierują się w obręb wąę. gi górnej i dolnej przeplatając się z włóknami strony przeciwległej, tą. One włókna kończą się w błonie śluzowej i skórze kąta ust, drugie zągw b*onie*uzowej obu wa*g*s*anowią one*u*aj g*ęboką wa*s*w**okrężnego ust. czerwień wagi*.
wierzchołek m. okrężnego ust włos i gruczoł łojowy'.skóra--.
gruczoł. . potowy.
****żX*i*.
y, labialis irć.
*A, labielisim.
Tunice*u**.
, M. orbiculeds.
Y-Olandulee z laóweś.
Ryc.
486. Przekrój strzałkowy wargi dolnej.
Półschemat.
Czynność.
M. policzkowy wydmuchuje powietrze skupione w nzedsionku jamy ustnej(mięsień trębaczy). W razie jednostronnegeoorażenia nerwu twarzowego prąd powietrza skośnie wydostaje slć:ust i chory nie może np. zgasić świecy ustawionej na wprost jego ust Mięsień ten przyciska policzki do zębów, pociąga kąty ust ku boko@, ym samym poszerza szparę ust. Chroni on błonę śluzową poDczKanzed wciśnięciem się między szeregi zębów tak również podczas żucWihroni kęsy przed ześlizgiwaniem się do przedsionka jamy ustne). Top o gra fi a.
Z tyłu wzdłuż szwu skrzydłowa-żuchwowego m. policzkowy gra@9 fe zwieraczem górnym gardła do przodu w węźle mięśniowym kąta ust styka się z Wuzmowymwiększym, dźwigaczem kąta ust, m. obniżaczern kąta ust i m. okrężny@Pęt'owierzchnia wewnętrzna'test pokryta błoną śluzową która ściśle do met przylega p 9 derzchnia zewnętrzna test skierowana z tyłu do gałęzi żuchwy wyrostka dziobiasł-eś 9 do ścięgna m. skroniowego. Dalej do przodu powierzchnia ta graniczy:1)z częś.
przednią m. żwacza, od którego jest oddzielona dużym skupieniem tkanki tłuszczowej(corpus cdiposum buccce):2)z przewodem ślinianki przyusznej, który z początku biegnie wzdłuż mięśnia, a następnie przebija go na poziomie drugiego zęba trzonowego górnego i uchodzi do przedsionka jamy ustnej:wreszcie 3)na powierzchni zewnętrznej m. policzkowego biegnie kilka nerwów i naczyń(n. policzkowy, gałęzie policzkowe n. twarzowego, t. i z, twarzowa).Powierzchnia ta jest przykryta powięzią i skórą.
Unerw i er i e:gałęzie policzkowe n. twarzowego.
N. policzkowy, gałąź n. żuchwowego(VJ, przebija m. policzkowy i jako nerw czuciowy zaopatruje błonę śluzową policzka, nie bierze zaś udziału w unerwieniu m. policzkowego. M. okrężny ust(m. orbiculms oris)układa się dokoła szpary ust i stanowi podłoże warg. Układ i przebieg włókien.
M. okrężny ust powstaje z licznych i różnych układów włókien:1)delikatne wiązki prawego i lewego mięśnia rozpoczyna j ą się w węźle mięśniowym kąta ust i biegną łukowato aż poza linię pośrodkową wargi górnej i dolnej, gdzie przeplatają się z włóknami strony przeciwległej. Do tych czterech różnych ćwiartek warg, utworzonych przez powyższe włókna, dołączają się 2)liczne włókna mięśni sąsiednich, promieniście biegnących do szpary ust. Są to włókna m. dźwigacza kąta ust, m. jarzmowego większego, m. obniżacza kąta ust, przede wszystkim zaś m. policzkowego. Włókna tego ostatniego zataczają ósemki biegnące przez m. policzkowy i okrężny ust(ryć. 483).
Nie napotykamy włókien, które by biegły dokoła szpary ust, lecz tylko obejmujące nieco więcej niż połowę obwodu górnego lub dolnego. Większość włókien kończy się w skórze, mniejszość-w błonie śluzowej warg. Oprócz pęczków okrężnych m. okrężnego ust występują jeszcze nieliczne drobne promieniste włókna(mm, rectP), biegnące od skóry właściwej poprzecznie przez włókna okrężne do tkanki podśluzowej w pobliżu czerwieni wargi. Napięcie tych włókien powoduje uwypuklenie się czerwieni warg(ryc. 486).
Czynna ść.
M. okrężny ust jest zwieraczem szpary ust.
Jest on antagonistą wszystkich mięśni promieniście biegnących do warg, a przede wszystkim m. obniżacza wargi dolnej i mięśni unoszących wargę górną. Gdy kurczą się wiązki położone bliżej szpary ust-część b rzeź n a(pers mdrgmdhs), następuje zwężenie czerwieni wargowej i zwrócenie warg do wewnątrz, gdy zaś kurczą się wiązki położone dalej od szpary ust-część wargowa(pers labidlis), występuje ryjowate wywinięcie warg na zewnątrz i poszerzenie czerwieni wargowej, jak np. podczas gwizdania czy pocałunku. Warga górna i dolna mogą też pracować oddzielnie.
M. okrężny ust bierze również udział w ruchach ust podczas jedzenia czy picia. Nadaje on wargom ich charakterystyczoykształt.
Jeżeli gałązka nerwu twarzowego zaopatrująca mięsień zostanie uszkodzona, mięsień tej samej strony jest porażony, kąt ust zwisa ku dołowi i ślina może się zeń sączyć. Mm, przysieczne wargi górnej i dolnej(mm, mcisiui ldbii superioris et infeóoris)są to płaskie i wąskie pasma mięśniowe, stanowiące obwodowe pęczki włókien@okrężnego ust, które z prawej i lewej strony przesunęły swój przyczep ze skóry na kość szczęki i żuchwy(ryc. 244, 256. Mm, przysieczne rozpoczyna ją się na łękach zębodołowych siekaczy bocznych.


szczęki i żuchwy, biegną poprzecznie ku stronie bocznej i kończ 4 się w Ęjjj. wet nieco na zewnątrz od kąta ust.
Mięśnie te pociągają kąty ust przyśrodkowo i nieco ku górze lub ku do)%ej mym regulują położenie szpary ust w stosunku do kości. Unaczynieni e:m. okrężny ust jest unaczyniony głównie przez 11, wąręąąyi dolną, odchodzące od t. twarzowej. Przebiegają one niedaleko od czerwieni ięąybliżu błony śluzowej. Wyczuwamy ich tętno obejmując wargę opuszkami pą(eąą'.
U n erw i e ni e:gałązki policzkowe n. twarzowego.
Mięśnie otoczenia nozdrzy Mięśnie położone dokoła nozdrzy stanowią kilka drobnyeą. (które należą albo tylko do nosa, albo Jeż do nosa i okolic sąsieJedne z tych pasm zwierają nozdrza, drugie je rozwierają. Do pprzechodzących z otoczenia na nos należy omówiony poprze podłużny(m. procerus)oraz m. dźwigacz wargi górnej i skrzyd((m. leoator labii superioris alaeque ndsW ostatni dźwigając snosa ku górze rozwiera nozdrza. Jest on synergistą części sdłowej m. nosowego i antagonistą części poprzecznmięśnia, który wraz z m. obniż a czerń prze gro dy stanowi ciwe mięśnie ruchomej części nosa zewnętrznego. M. nosowy(m. ndsdhs)jest to mięsień płaski, trójkątny, połaj bocznej i tylnej stronie skrzydła nosa. Jak już zaznaczono, skłon z dwóch części, poprzecznej i skrzydłowej, które mają przyczep początkowy. Przyczepy.
M. nosowy rozpoczyna się na łękach ze wych górnych kła i bocznego siekacza. Część poprzecztmnstersc)układa się w bruździe nosowo-wargowej, następtchodzi się wachlarzowato i przechodzi w płaskie rozcięgno na)cle nosa chrzęstnego. Obustronne rozciągną łączą się z sobą.
Część skrzydłowa(pers dlms)po krótkim przebiegu ks i ę na bocznym i tylnym brzegu skrzydła nosa. Kaletka maziowa występuje na grzbiecie nosa między rozcięgnew 26 a chrząstką:ułatwia ona przesuwanie się rozcięgna. Odmiany.
Na końcu nosa zdarza się nieraz delikatne pasmo mięśniowej nasi'), które rozwiera część przednią nozdrzy. JM obniżacz przegrody(m. depressor septi)powstaje przeZpienie się obwodowych pęczków włókien od m. okrężnekegórnej. Jest to mały, płaski mięsień położony pod nosem 4@środkowood poprzedniego. Przyczepy.
Rozpoczyna się on na łęku zębodołoBóĘsiekaczabocznego i kończy się na dolnym brzegu części Pprzegrodynosa oraz na tylnym brzegu skrzydła nosa. Czynność.
Część poprzeczna m. nosowego kurcząc 98)ruchomą część nosa ku dołowi i zwęża nozdrza, (co@P 66 ris), podobnie jak m. obniżacz przegrody, który ją pociika Część skrzydłowa pociąga nozdrza w dół i bocznic, prz**.ąą rozwierania nozdrzy(dilctor nms), chociaż silniejszym rozwieraczem jest m. dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa, jnerwi cni e:mięśnie nozdrzy unerwione są przez gałązki policzkowe n. twarzo.Mięśnie małżowiny usznej Małżowina uszna ma podwójny układ mięśniowy. Jedne mięśnie są ja malutkie pasemka rozpoczynające się i kończące na chrząstce małżowiny:z mięśniami tymi zapoznamy się przy opisie narządu przedsiojkowo-ślimakowego(t. V).
Drugie-to trzy mięśnie uszne:przedni, jgrny i tylny.
Mięśnie te przyczepiają się do małżowiny tylko jednym:gońcem, a drugim przechodzą w powięzie sąsiednie. Układ ten, w przeciwieństwie do większości ssaków, jest u człowieka w stanie zaniku. Na ogół mięśnie te są bardzo słabe i bardzo zmienne.
51, uszny przedni(m. duricularis dmerior)jest to płaski, trójkątny mięsień położony do przodu od małżowiny. Przyczepy.
Rozp o czyn a się on na czepcu ścięgnistym i blaszce powierzchownej powięzi skroniowej. Włókna biegną ku tyłowi i nieco ku dołowi i kończą się na brzegu przednim małżowiny(na końcu*obrąbka). M. uszny górny(m. duriculdris superior), tak sarno jak poprzedni, jest płaski, trójkątny:jest on położony wachlarzowato powyżej małżoiny. Odpowiada on m. skroniowa-ciemieniowemu(s.
757). Przyc z epy.
R o z p o czyn a si ę on na czepcu ścięgnistym.
Włókna legną zbieżnie ku dołowi i kończ ą s je na powierzchni przyśrodkoejchrząstki małżowiny(na wyniosłości dołu trójkątnego). M uszny tylny(m. mriculdris posterior)jest mięsniem podłużnym, ołożonym za małżowiną. Przyczepy.
Rozpoczyna się na wyrostku sutkowatym kości oniowej i na kresie karkowej górnej. Włókna biegną równolegle do Fzodu i koń c z ą s i ę w ścianie tylnej małżowiny(na wyniosłości muli)iFz ynn o ś ć. Mięśnie uszne jako zamkowe nie są na ogół czynne.
Tył Bardzo niewielu ludzi może dowolnie nieco poruszać uszami. MięśeJe pociągają małżowinę do przodu, ku górze i ku tyłowi. 8 eę w i e ni e:M. uszny przedni i przednia połowa m. usznego górnego są unerwione e QA(ęzki skroniowe n. twarzowego:m. uszny tylny i tylna połowa m. usznego górne W Werwione przez n. uszny tylny-gałąź n. twarzowego. 9848 a ny.
M. uszny przedni jest zwykle bardzo mały i brak go częściej od obu pozo 99 Jest on położony nad wyrostkiem jarzmowym. Między m. usznym przednim 1968 biegną zazwyczaj naczynia skroniowe powierzchowne. U zwierząt występuje J W uszna-czołowy, (s.
757).
M. uszny górny jest większy od pozostałych, czasami nie BP 9 le, czasami rozpada się na poszczególne pęczki:może się on łączyć z innymi mm. Wól W rzadkich przypadkach m. uszny tylny nie występuje. Łączy się on czasem P 9 przecznym karku(s. 735), brzuścem potylicznym m. potyliczna-czołowego i m. WIIY(sąąyj.


Wyraz twarzy Po zapoznaniu się z poszczególnymi mięśniami wyrazowymi należy w ogólnych ząą. sach omówić, w jaki sposób pewne zespoły mięśniowe wywołują niektóre wyrazy twarzy Ich działanie jest nieco inne u noworodków i dzieci, inne u dorosłych. Podczas ś mi e c hu pod wpływem m. jarzmowego większego i m. policzkowego szparą ust poszerza się i kąty ust unoszą się. M. śmiechowy może równocześnie wywoływać da.
lek śmiechowy.
Bruzda nosowo-wargowa pod wpływem m. jarzmowego większego przy. biera kształt esowaty:odsłaniają się górne zęby.
Szpara powiek zwęża się, powstają Bez.
ne promieniste, drobne fałdy w bocznym kącie oka.
Nozdrza się nieco rozszerzają.
Cąjątwarz się poszerza(m. jarzmowy większyk wyniosłości policzkowe przesuwają się niecą ku górze i ku bokom. Podczas płaczu u dzieci usta przybierają kształt czworokątny, wywołany głównie czynnością dżwigaczy i obniżaczy warg. U dorosłego m. obniżacz kąta ust opuszcza kąty ust, bruzda nosowo-wargowa przebiega bardziej stromo. M. okrężny oka zamyka szpary powiek, a m. marszczący brwi wywołuje pionowe fałdy-wyraz cierpienia. Cała twarz wydłuża się, mogą się odsłaniać dolne zęby.
Jeśli jednak płacz staje się coraz gwałtowniejszy, a śmiech coraz silniejszy, przechodząc stopniowo w płacz, wówczas oba odmienne obrazy twarzy coraz bardziej upodabniają się.Ryc.
smutek.
487.
K.
spokój.
radość.
Wyraz twarzy.
Zmiany szpary ust i szpary powiek:wg Humberta de Superyille.Podczas gra cy umysłowe j w normalnych warunkach ruchy wyrazowe występuRgłównie na czole i w otoczeniu oka. Według wyrażenia jednego z uczonych, bruzdy rAczole są bruzdami myśli". Natomiast stany uczuciowe przejawiają się silniej w otocze@9 ust. Według Layatera usta są najbardziej uduchowionym narządem twarzy, jeśli oczy@ście pominąć działanie wyrazowe oka. Wyraz twarzy powodowany jest jednak nie tylko ruchami mięśni wyrazowych, lecz@wnież stanem napięcia czy rozluźnienia skóry twarzy. W chwilach fizycznego i psyc@4 nego spokoju mięśnie wyrazowe są nieco odprężone:wskutek zmęczenia rozluźniała 94 podczas pracy napięcie mięśni wzrasta(, napięta uwaga'). W nastroju przyg 84 b i e n i a umięśnienie wyrazowe dolnej części twarzy wiotczeje, twarz wydłuża się, za(Yna upodabniać się do twarzy podczas płaczu. W na str o j u p o dni o s tym odwro@ewargi i policzki unoszą się ku górze, twarz staje się śmiejąca. Wyraz twarzy zmienia 99 również w ciężkich chorobach fizycznych. Wreszcie asymetria twarzy w pewnym stopniu wpływa na jej wyraz. Mówiliśmy o nici w części ogólnej:zaznaczyliśmy, że obie połowy twarzy różnią się od siebie i że w zna 4 net większości przypadków prawa połowa twarzy jest większa od lewej. Asymetria pJóYpuszczalnie też nadaje twarzy swoisty wyraz:w każdym razie u wielu ludzi obie połoW twarzy mają różny wyraz i ucieleśniają różne duchowe właściwości człowieka.Mięśnie żucia Mięsniami żucia(mm, mdsticmores)(ryć, 488, 489)nazywamy cztery pary mięśni, których czynność polega wyłącznie na poruszaniu żuchwy w celu chwytania, przecinania i rozcierania pożywienia, co w mowie potocznej nazywamy żuciem. Mięśnie te wykonują swe czynności przez:1)obniżanie i unoszenie żuchwy, 2)wysuwanie i cofanie jej oraz 3)przez boczne ruchy żuchwy. Mięśnie żucia tworzą jednak nie tylko jedną wspólną grupę czynnościową, ale również wspólną grupę rozwojową, gdyż jak już wspomniano, pochodzą z mięśniówki I łuku skrzelowego i są zaopatrzone nerwem tego łuku-trzecią gałęzią nerwu trójdzielnego. M. skroniowy(m. tempordlis)jest największym i najsilniejszym mięsniem żucia. Jest on położony w dole skroniowym, który całkowicie wypełnia. Ma on kształt wachlarza, którego rączka odpowiada wyrostkowi dziobiastemu żuchwy, a podstawa jest skierowana ku górze i do tyłu. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się:1)na kresie skroniowej dolnej, 2)na ścianie przyśrodkowej dołu skroniowego aż do grzebienia podskroniowego, 3)na powierzchni wewnętrznej powięzi skroniowej, wreszcie nieliczne włókna rozpoczynają się 4)na łuku jarzmowym. Przednie włókna mięśnia przebiegają pionowo, tylne-prawie zupełnie poziomo:wszystkie zbiegają się ku dołowi i przechodzą w płaskie, silne ścięgno. Ścięgno to, kierując się do wewnątrz od łuku jarzmowego, koń c z y s i ę na wyrostku dziobiastym żuchwy, obejmując go obustronnie. Ponieważ włókna mięśniowe rozpoczynają się zarówno na kości, jak i na powięzi, dochodzą więc z obu stron pierzasta do ścięgna, które w znacznej części mięśnia znajduje się wewnątrz niego. Toteż m. skroniowy składa się z wielkiej liczby włókien i ma duży przekrój fizjologiczny. O z yn n o ś ć.
Włókna poziome tylnej części mięśnia cofają wysuniętą żuchwę i ta część mięśnia działa przeciwniczo w stosunku do m. skrzydłowego bocznego. Wszystkie włókna całego mięśnia kurcząc się podnoszą żuchwę i obracają nieco na zewnątrz oraz zaciskają zęby. Działanie mięśnia jest największe z chwilą zamykania się szczęk. Ale i wtedy, kiedy zęby przylegają do siebie, włókna mięśniowe nie są maksymalnie skrócone i mogą jeszcze dalej się kurczyć. Na tym, nadmiarze"polega istota żucia.
M. skroniowy jest najsilniejszym mięsniem żucia.
Podczas silnego żucia można obserwować jego pracę poprzez skórę w okolicy skroniowej. Topografia.
Powierzchnia wewnętrzna m. skroniowego ściśle przylega do ściany kostnej dołu skroniowego, do której przylegają również nerwy i naczynia skroniowe głębokie. Jedynie w dolnej czwartej części jest skierowana do obu run, skrzydłowych i do m. policzkowego oraz styka się z poduszeczką tłuszczową policzka. Powierzchnia zewnętrzna mięśnia jest przykryta powięzią skroniową, poniżej zaś graniczy z łukiem jarzWłOWyTZUn a czyni cni e:@skroniowe głębokie, gałęzie t. szczękowej oraz t. skroniowa środkowa, , która jest odgałęzieniem t. skroniowej powierzchownej.


Unerwieni e:nn, skroniowe głębokie od trzeciej gałęzi n. trójdzielnego. D d rn i a ny.
W jednym przypadku brak było warstwy powierzchownej mięśnia, ktąyyzwykle przyczepia się do powięzi skroniowej. Włókna dolne mogą łączyć się z m. skęzę, gtowym bocznym. Granica górna przyczepo początkowego na kości jesl baidzo zmienąąU drapieżnych pole przyczepo sięga aż do sklepienia czaszki, u goryla wytwarza się ęę, soki grzebień kostny strzałkowy, który wyraźnie zwiększa pole przyczepo silnie rozią. nietęgo mięśnia.
M. żwacz(m. mdsseter:mdssdomm s żuć)jest mięsniem krótkhągrubym, kształtu czworobocznego, położonym na powierzchni boczne gałęzi żuchwy. Przyczepy.
Mięsień żwacz składa się z dwóch części, które tyłka z tyłu i u góry wyraźnie są od siebie oddzielone. Część powierzchowna pers superfcidhs jest dłuższa i szersza:rozp o czyna się ona długim i silnie zazębionym ścięgnem na dolnym brzegu kości jarzmowej i łuku jarzmiowego aż do szwu skroniowa-jarzmowego. Włóknąbiegną skośnie ku tyłowi oraz do dołu i kończą się na powierzchni bocznej dolnej części gałęzi i kąta żuchwy, sięgając aż do guzowatości żwaczowej. Część głęboka(pers mrońndc), słabsza, rozpoczyna się włóknami mięśniowymi na tylnej części łuku jarzmowego i sięga prawie do stawu skroniowa-żuchwowego. Włókna biegną prosto ku dołowi i łączą się z włóknami części powierzchownej:tylko część włókien części głębokiej przyczepia się samodzielnie nieco powyżej do gałęzi żuchwy. Od tyłu można wniknąć między obie części tak jak do kieszonki:wypełniona jest ona luźną tkanką łączną, która ułatwia przesuwanie się obu części względem siebie. Czynność.
M. żwacz, tak samo jak m. skroniowy, unosi żuchwę i obraca ją nieco do boku. Topografia.
Powierzchnia wewnętrzna mięśnia przylega 1)do gałęzi żuchwy i 2)wcięcia żuchwy, przez które przechodzi powrózek naczyniowa-nerwowy(nerw i naczynia żwaczowe), 3)do m. skroniowego, który częściowo tworzy dno wcięcia żuchwy, 4)O wyrostka dziobiastego oraz 5)do m. policzkowego, od którego oddziela ją poduszeczka tłuszczowa policzka. Powierzchnia zewnętrzna, przykryta powięzią, sąsiaduje 1)z Mózema mięsniami:jarzmowym większym, śmiechowym i szerokim szyi, 2)z częścią prze 4 J 4 ślinianki przyusznej i 3)krzyżuje jej przewód, tętnicę poprzeczną twarzy i gałęzie nePVtwarzowego. Brzeg przedni daje się na żywym uchwycić palcami przez skórę:równieępowierzchnia przednia mięśnia jest wyraźnie wyczuwalna. Poza tym na brzegu przeQ 88 mięśnia na żuchwie wyczuwa się pulsowanie tętnicy twarzowej. Un a c zmieni e:główne unaczynienie stanowi t. żwaczowa, gałąź t. szczękowej Un e rw i er i e. Mięsień jest unerwiony przez n. żwaczowy, gałąź n. trójdzielnego(YJflory wraz z naczyniami żwaczowymi przechodzi przez wcięcie żuchwy i wnika 40 P 9 wierzchni wewnętrznej mięśnia. O 4@l a ny.
Część głęboka m. żwacza może być nieraz wzmocniona pasmem mięś 8 W@rozpoczynającym się na więzadle bocznym stawu skroniowa-żuchwowego ług 88 Kości jarzmowej(m. muśseter trigdstricusS. Część głęboka może łączyć się w wig 889+lub mniejszym stopniu z m. skroniowym, skrzydłowym bocznym lub policzkowyOMskrzydłowy przyśrodkowy(m. ptergyoideus mediclis)jest położę W do wewnątrz od gałęzi żuchwy:jest to mięsień gruby, czworobocAny, biegnący od wyrostka skrzydłowatego do żuchwy. Przy c z epy.
Mięsień ten ro z p o czyn a s je krótkim ścięgnem O 66 dole skrzydłowym kości klinowej, 2)na wyrostku piramidowym 89.ści podniebiennej i 3)na małym przylegającym odcinku wyrostka podniebiennego szczęki. Włókna biegną równolegle ku dołowi, do tyłu i nieco do boku, kończąc się na powierzchni przyśrodkowej kąta żuchwy(guzowatość skrzydłowa)i w jej otoczeniu. Czynna ś ć.
M. skrzydłowy przyśrodkowy unosi żuchwę, współdziała więc z m. żwaczem i m. skroniowym. Również i on, tak jak oba poprzednie mięśnie żucia, kurcząc się jednostronnie obraca żuchwę nieco na zewnątrz. Trzy mięśnie, które unosząc żuchwę zamykają szczęki, ułożone są w trzech warstwach. M. żwacz leży najbardziej powierzchownie, pośrodku-m. skroniowy, do wewnątrz-m. skrzydłowy przyśrodkowy. T o p o g r a f i a.
M. skrzydłowy przyśrodkowy graniczy do wewnątrz z gardłem, od którego oddziela go przestrzeń przygardłowa, w której biegną wielkie naczynia i nerwy(11. szyjna wewnętrzna i zewnętrzna, z, szyjna wewnęlrzna i pięć nerwów:pień współczulny, n. językowo-gardłowy, błędny, dodatkowy i podjęzykowy). Na zewnątrz mięsień'graniczy u góry z m. skrzydłowym bocznym, poniżej zaś krzyżuje n. językowy, n. zębodołowydolny wraz z towarzyszącymi mu naczyniami, jeszcze niżej zaś przylega do kości, do której się przyczepia. Gałąź żuchwy oddziela m. skrzydłowy przyśrodkowy od m. żwacza, natomiast wzdłuż tylnego brzegu jej części dolnej pasmo ścięgniste łączy oba mięśnie, tak że tworzą one silną pętlę mięśniową dokoła gałęzi żuchwy. M. skrzydłowy przyśrodkowyjest całkowicie zakryty przez żuchwę, od wewnątrz więc może być widoczny tylko po usunięciu blaszki kostnej. Od tyłu jest on dostępny bez usuwania kości i skurcz jego jest tutaj wyczuwalny. Un a czyni en i e:gałęzie t. szczękowej.
Un e r w i e n i e:n. skrzydłowy przyśrodkowy od trzeciej gałęzi n. trójdzielnego. O d m i a ny.
M. skrzydłowy przyśrodkowy jest stosunkowo mało zmienny. Często brak pęczka mięśniowego odchodzącego od wyrostka piranudowego kości podniebiennej. IM, skrzydłowy boczny(m. pterggoideus ldterdlis), położony na zewnątrz od poprzedniego, znajduje się w dole podskroniowym:jest to mięsień gruby, kształtu trójściennego graniastosłupa, którego podstawa jest skierowana do podstawy czaszki, wierzchołek zaś-do stawu skroniowa-żuchwowego. Przyczepy.
M. skrzydłowy boczny ma dwie głowy.
Głowa górna, niniejsza, płaska, rozpoczyna się na grzebieniu podskroniowymi powierzchni podskroniowej skrzydła większego kości klinowej. Gł o w a d o In a, okrągława, ro z p o czyn a si ę częściowo na powierzchni zewnętrznej blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego, częściowo zaś na powierzchni podskroniowej szczęki. Włókna biegną poziomo i zbieżnie do tyłu oraz do boku i kończą się w dołku skrzydłowym wyrostka kłykciowego żuchwy:włókna głowy górnej p r z y c z ep i a j ąsię częściowo również do powierzchni przedniej torebki stawowej i krążka stawowego stawu skroniowa-żuchwowego. Czynna ś ć.
Równoczesny skurcz obu mm, skrzydłowych bocznych wysuwa żuchwę do przodu i wtedy główka stawowa wraz z krążkiem stawowym ustawia się obustronnie pod guzkiem stawowym:jednoczę łaje z tym ruchem do przodu oba mm, skrzydłowe boczne rozwierają nieco szczęki(s. 4 O 5).
Skurcz jednostronny skręca żuchwę do wewnątrz:Oczy jednostronnym skurczu główka tej samej strony(np. prawa)przesuwa się do przodu, drugostronna(np. lewa)pozostaje na miejscu i żushwawykonuje ruch obrotowy dokoła osi pionowej przez pozostającąw panewce główkę(lewą):w wyniku tego ruchu bródka przesuwa się w stronę przeciwległą(np. lewą). Jeżeli oba mm, skrzydłowe boczne.


cj.
-M. temporalis.
4 ccus.
zygometicus.
-M. messeter.
(pers protundal.
WLbuccinator b Ramusmendibu he M. messeter(pers superfcielis)Ryc.488. Mięsień skroniowy i mięsień żwacz widziane ze strony lewej.kurczą się na przemian, bródka przesuwa się na przemian to na prawo(skurcz lewego mięśnia), to na lewo(skurcz prawego mięśnia):w ruchu Ęm powierzchnie żucia zębów trzonowych obu szczęk ocierają się o siebie(ruchy żucia). Przykładając palec do przodu od małżowiny us 8 net, poniżej łuku jarzmowego, wyczuwamy wyraźnie(a często nawet widzimy przez skórę)wysuwanie się i wsuwanie głowy żuchwy do do 8 żuchwowego podczas czynności mięśnia. Tylna część m. skroniowegejako antagonisty m. skrzydłowego bocznego cofa wysuniętą żuchwo Współpraca mięśni stawu skroniowa-żuchwowego. Zaznaczyliśnó p 9 przednio, że m. skroniowy, żwacz i m. skrzydłowy przyśrodkowy zwierają szczęki, @@9 miast m skrzydłowy boczny wysuwa żuchwę do przodu i nieco otwiera szczęki Op 684 niego mięśnianu otwierającymi są mięśnie dna jamy ustnej, głównie in. żuchwowo 8@YKawy i w dwubrzuścowy(s. 742):masa żuchwy też odgrywa tu rolę. We śnie w po 64+siedzącej i po śmierci żuchwa opada.
Siła mięśni żwaczy jest bardzo znaczna.
NajsiloePY.
test m. skroniowy:ma on ok.
Z cne przekroju, nieznacznie tylko ustępuje mu m. ż 8 P 6(7, 5 cnĄ. Przekrój pętli mięśniowej(żwacz i m. skrzydłowy przyśrodkowy)wynosi tlę 12 etc. Wspominaliśmy, że mięśnie zamykając szczęki pracują z pewnym, nadnuarePB"rłzo po zeJknięciu się szczęk mięśnie żuchwy mogą jeszcze się kurczyć. W razie dals 8 e 8 Pwzrostu ucisku odczuwa się wreszcie bolesność okostnej:wzrastanie ucisku ma@Wswoja granicę. Wyczyny atletów dźwigających ciężary w zębach są możliwe tylko@P 9(gdy ciśnienie na powierzchni zębów jest równomiernie rozłożone. Ciśnienie to, mierWś u żywych, dla zębów trzonowych nie przewyższa 12 kg, dla siekaczy wynosi ok, 20 łś.leterelisM, pterygoideusrnedielis.
Z Z.
Białe pterygomerdibu leris YXgjjąą 4-bucsinetorperotideusRyc.489. Mięśnie skrzydłowe strony prawej widziane z boku.Top o gr a fi a.
Powierzchnia górna m. skrzydłowego bocznego jest skierowana do powierzchni podskroniowej skrzydła większego kości klinowej:między nimi biegną od wewnątrz na zewnątrz nerw żwaczowy i nerw skroniowy głęboki środkowy, odgałęzienia nerwu żuchwowego, (V-). Nerw policzkowy, również gałąź nerwu żuchwowego, przechodzi między obiema głowami mięśnia. Powierzchnia zewnętrzna graniczy idąc od tyłu do przodu:1)z m. żwaczem(poprzez wcięcie żuchwy), 2)z wyrostkiem dziobiastym żuchwy i ścięgnem m. skroniowego, jak również 3)z poduszeczką tłuszczową policzka. Powierzchnia wewnętrzna graniczy D z m. skrzydłowym przyśrodkowym:krzyżują ją 2)nerwy:językowy, zębodołowy dolny, uszna-skroniowy(gałęzie VJ oraz często 3)tętnica szczękowa. Przebieg tętnicy szczękowej jest zmienny, albo, jak już wspomniano, biegnie ona po stronie przyśrodkowej głowy dolnej m. skrzydłowego bocznego i dalej przechodzi między obiema głowami tego mięśnia, albo też biegnie po stronie bocznej m. skrzydłowego bocznego, między nim a m. skroniowym, kierując się do przodu i ku górze. Między obu mm, skrzydłowymi znatdute się trótkątna szczelina, wierzchołkiem skierowana do przodu, z której wychodzą wielkie gałęzie nerwa żuchwowego(n. językowy i n. zębodołowydolny). Un a czyni en i e:liczne drobne gałązki t. szczękowej.
Unerw i en i e:n. skrzydłowy boczny od trzeciej gałęzi n. trójdzielnego. O dmi ary.
Czasami głowa górna m. skrzyżłowego bocznego może być samodzielna nieraz łączy się z m. skroniowym. Znane są d rdatkowe wiązki w otoczeniu mięśnia.
Powięzie głowy Na głowie odróżniamy cztery znaczniejsze powięzie:powięź policzkowa-gardłową, powięź skroniową i powięź przyuszniczą oraz żwaCZOWĘ.


powięź policzkowa-gardłowa(Iscid buccophdrgnged).
Ze wszyst.
gteh mięśni wyrazowych tylko m. policzkowy ma własną powięź. Py.
więź ta jest bardzo cienka i pokrywa powierzchnię zewnętrzną mięg. nią do przodu w okolicy kątów ust stopniowo zanika, przechodząc w luźną tkankę łączną, ku tyłowi tworzy szew skrzydłowa-żuchwowy s którym była mowa poprzednio, i przechodzi następnie na po. wierzchnie zewnętrzną mięśni gardła(ryc.
489).
Powięź policzkową oddziela m. policzkowy od większego skupienia tkanki tłuszczowej tzw. poduszeczki tłuszczowej policzka(ryc, 48 l). poduszeczka tłuszczowa policzka(corpus adqosum buccde).
Jest to ciało tłuszczowe w kształcie kulistej podściółki, które wypełnia przestrzeń między m. policzkowywa przednią częścią m. żwacza. Poduszeczka jest objęta mocniejszą osłonką, która wyrażane odgranicza ją od otaczającej podskórnej tkanki łącznej i tłuszczowej. U oseska w rwiązku z mechanizmem ssania jest ona szczególnie silnie rozwinięta:u dzieci powoduje wyniosłość policzkową. Zazwyczaj składa się ona z górnej i dolnej części, między którym przebiega przewód ślinianki przyusznej:czasami biegnie on wzdłuż górnego obwodu ooduszeczki. Poduszeczka zachowuje się jeszcze nawet na twarzy starca, choć wargi, policzki zapadają się wskutek zaniku zębów i wyrostków zębodołowych. Odgrywa ona:ole bloczka dla dżwigaczy warg:podczas otwierania szczęk zostaje wessana w obręb nzestrzeni między m. policzkowym a żwaczem, podczas zamykania występuje do przodu. Powięź skroniowa(ńscic tempordhs)zamyka dół skroniowy w konorękostna-włóknistą, w której leży m. skroniowy. Jest to powięź oardżo mocna, rozpięta między łukiem jarzmowym a kresą skroniową górną. Rozpoczyna się ona wzdłuż tej kresy i tu łączy się z okostną. Powierzchnia wewnętrzna powięzi jest miej scem przyczepo włókien m. ikroniowego. Zstępując ku dołowi powięź dzieli się na dwie blaszki:oowierzchowną i głęboką, które kończą się na powierzchni zewnę*znejoraz wewnętrznej łuku jarzmowego i kości jarzmowej. Przejrzeń między obu blaszkami jest wypełniona tkanką tłuszczową:znajiujesię ona również w okolicy dolnej części mięśnia między warstwę ęęboką powięzi a powierzchnią zewnętrzną mięśnia, łącząc się bezoośrednioz tkanką tłuszczową policzka. Wskutek zaniku tkanki tłusz:zowej skroni, np. u osób w wieku starszym lub wyniszczonych, okoli:a skroniowa zapada się. Powięź przyusznicza i powięź żwaczowa(faseta pdrotided et ńsc@ndssetericd). Rozpoczynają się one w górze na bocznej powierzchni uku jarzmowego:powięź żwaczowa pokrywa żwacz cienką, lecz mo(8)4 warstwą aż do jego przedniego brzegu:ku tyłowi przechodzi ona 8 iowięż przyuszniczą, która pokrywa i obejmuje leżącą na żwaczu śBuankę przyuszną, tworząc dla niej torebkę gruczołu przyusznego Trzewa). Ku dołowi obie powięzie przechodzą w blaszkę powierzchowną p 9 WIĘZI Szył. Streszczenie Mięśnie głowy dzielimy na trzy grupy:mm, wyrazowe, mm, żucia oraz mm, związWś przewodem pokarmowym i narządami zmysłów.Mm, wyrazowe(mm, fcid(es), pochodne U łuku skrzelowego, zaopatrzone są przez nerw tego łuku, n. twarzowy. 1.
M. potyliczna-czołowy(n. occipitofontdis)składa się z brzuśca potylicznego(center occipitclis)i brzuśca czołowego(center tron(dis), połączonych czepcem ścięgnistym(gdea aponeurotica). 2.
M. skroniowa-ciemieniowy(m. temporopcrietalis), zamkowy, łączy czepiec ścięgnistyz chrząstką małżowiny usznej. Oba wspomniane mięśnie(I i 2)wraz z czepcem ścięgnistynntworzą razem m. naczaszny(m. epicrunius). M. naczaszny przesuwa czepiec ścięgnisty wobec kości sklepienia czaszki. Brzusiec czołowy wytwarza poprzeczne zmarszczki skóry czoła. Brzusiec potyliczny ustala czepiec ścięgnisty na sklepieniu czaszki. Mięśnie otoczenia szpary powiek:3.
M. okrężny oka(m. orbicularis ocali)składa się z części:oczodołowej(pers orbitdlis), powiekowej(pers palpebrmis)i łzowej(pars lacrimdis). Odgałęzienie części oczodołowej stanowi m. obniżacz brwi(m. depressorśupercilii). Włókna części łzowej biegnące po wolnym brzegu obu powiek stanowią część rzęskową(pers cilims). Część oczodołowa zaciska powieki.
M. obniżacz brwi załamuje je pod kątem i pociąga, głowę"brwi ku dołowi. Część powiekowa spokojnie zwiera szparę powiek(mruganie). Przy porażeniu n. VII występuje niedomykanie szpary powiek, "zajęcze oko"(lagophthdmus). Część łzowa rozwiera woreczek łzowy.
Skurcz całego mięśnia powoduje powstanie fałdów biegnących promieniście od bocznego kąta oka, bruzdy powieki górnej i dolnej oraz niekiedy bruzdy policzkowa-powiekowej. 4.
M. marszczący brwi(m. corugator supercilii), mały, położony obok nasady nosa, biegnie do skóry powyżej brwi. Wytwarza 2-3 pionowe fałdy między brwiami.
5.
M. podłużny(m. procerus)biegnący od k. nosowej do skóry gładzizny:wywołuje jeden lub kilka fałdów u nasady nosa. Mięśnie otoczenia szpary ust:M. szeroki szyi choć sięga aż do kąta ust, leży głównie na szyi i zaliczany jest do mm, szyi. 6.
M. obniżający wargę dolną(m. depressor labii mf), od brzegu dolnego żuchwy do skóry wargi dolnej, obniża, uwypukla i pogrubia wargę dolną. 7.
M. bródkowy(m. mentdis)biegnie strzałkowa od żuchwy do skóry bródki. Uwypukla bródkę(wyraz nadąsania).
Wypuklenie to oddzielone jest od wargi dolnej przez bruzdę bródkowo-wargową(sulcus mentolabidlis). 8.
M. obniżacz kąta ust(m. depressor anguli oris), trójkątny, rozpięty między żuchwą a kątem ust, pociąga kąt ust ku dołowi i wygładza bruzdę nosowo-wargową(wyraz cierpienia). 9.
M. śmiechowy(m. risorius), biegnący od powięzi przyuszniczej i żwaczowej do węzła mięśniowego kąta ust, wywołuje "dołek śmiechowy", poszerza szparę ust. 10.
M. jarzmowy większy(m. zggomaticus major), najbardziej powierzchowny, biegnie od powierzchni policzkowej k. jarzmowej do węzła mięśniowego kąta ust:właściwy m. śmiechu. Il.
M. dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa(m. leomor labii superioris dlaeque nasi)biegnie od wyrostka czołowego szczęki do skóry bruzdy nosowo-wargowej i skrzydła nosa. Unosi skrzydło nosa, rozwiera nozdrza.
12.
M. dźwigacz wargi górnej(m. leodtor labii sup, ), od brzegu podoczodołowego do skóry bruzdy nosowo-wargowej-unosi wargę górną, odsłaniając górne siekacze. 13.
M. jarzmowy mniejszy(m. zggommicus minor), od powierzchni policzkowej k. jarzwowejdo skóry bruzdy nosowo-wargowej, pociąga wargę górną ku górze i pogłębia bruzdę nosowo-wargową. Wymienione ostatnie trzy mięśnie tworzą m. czworoboczny wargi górnej(m. quadratus labii sup. 14 M. dźwigacz kąta ust(m. legator anguli oris), od dołu nadkłowego do skóry i błony śluzowej kąta ust, unosi kąt ust. W M. policzkowy(m. buccmmor)rozpięty jest między szczęką a żuchwą. Linia jego przyczepo biegnie po wyrostku zębodołowym szczęki, szwie skrzydłowa-zuchowym(rdJhepterygomcndibulms)i części zębodołowej żuchwy. Kończy się w błonie śluzowej i skórze kąta ust i błonie śluzowej obu warg. Przyciska policzki do zębów, wydmuchuje powietrze z jamy ustnej(m. trębaczy). Od m. żwacza oddzielony jest ciałem tłuszczowym.


ąGczka(corpus ddiposum buccde).
Mięsień przebity jest przewodem ślinianki przyuszB)ja.
M. okrężny ust(m. orbiculms oris)biegnie okrężnie dokoła szpary ust od węzłągęśniowego kąta ust, gdzie splata się z mięśniami biegnącymi promieniście. Skurcz częeibrzeżnej(pars margmdlis)zwęża czerwień wargową:część wargowa(pers labiahjywija wargi na zewnątrz(gwizdanie, pocałunek). Mięśnie otoczenia nozdrzy:17.
IM, nosowy(m. ndsdlis)zaczyna się od łęków ębodołowych górnych kła i bocznego siekacza:jego część poprzeczna(pers trdnsoersgozbiega się wachlarzowato na grzbiet nosa. Zwęża nozdrza.
Część skrzydłowa(pers alais), biegnąca do tylnego bocznego brzegu skrzydła nosa, rozwiera nozdrza. 18.
M. obniżacz przegrody(m. depressor sewi), od łęku zębodo(owego górnego siekacza tocznego do części błoniastej przegrody nosa, pociąga przegrodę nosa ku dołowi. Mięśnie małżowiny usznej:19.
Występują tu drobne, zamkowe pasma mięśniowe rozpoczynające się i kończące na ihrząstce małżowiny. Druga grupa to trzy mięśnie uszne, przedni, górny i tylny(m. cunndarismr, , sup, et post). Mięśnie te przyczepiają się jednym końcem do małżowiny, a lrugim do sąsiednich powięzi(skroniowej, czepca ścięgnistego)bądź wyrostka sutkowa:ego. Są to mięśnie zamkowe, na ogół nieczynne.
Mięśnie żucia-poruszają żuchwę.
Unerwione są przez trzecią gałąź n. trójdzielnego.
1.
M. skroniowy(m. temporalis)wypełnia dół skroniowy od kresy skroniowej dolnej aż do grzebienia podskroniowego. Jego włókna przyczepiają się również do powięzi skroniowej i łuku jarzmowego. Kończy się na wyrostku dziobiastym żuchwy.
Podnosi żuchwę(zaciska zęby).
Włókna poziome cofają żuchwę wysuniętą.
Unerwiony przez nr, skroniowe głębokie-od VyZ.
M. żwacz(m. mdsseter)składa się z części powierzchownej i głębokiej, o nieco odmiennym przebiegu włókien. Mięsień, rozpięty między łukiem jarzmowym a zewnętrzną powierzchnią kąta żuchwy, unosi żuchwę i obraca ją nieco na zewnątrz. Unerwiony przez n. żwaczowy od Vy 3.
M. skrzydłowy przyśrodkowy(m. pterygoideus med, ), położony do wewnątrz od gałęzi żuchwy, biegnie od dołu skrzydłowego k. klinowej, wyrostka piramidowego k. podniebiennej i guza szczęki do powierzchni wewnętrznej kąta żuchwy. Umosi żuchwę.
Uhnerwiony przez n. skrzydłowy przyśrodkowy od Wy.
4.
M. skrzydłowy boczny(m. pterygoideus lat)położony w dole podskroniowym składa się z głowy górnej i dolnej. Głowa górna rozpoczyna się na grzebieniu podskroniowymi powierzchni podskroniowej skrzydła większego k. klinowej. Głowa dolna zaczyna się na blaszce bocznej wyrostka skrzydłowatego i powierzchni podskroniowej szczęki. Obie kończą się w dołku skrzydłowym wyrostka kłykciowego żuchwy, na torebce i krążku sl+8 wowym stawu skroniowa-żuchwowego. Skurcz obu mm, skrzydłowych bocznych wys 98 wa żuchwę do przodu. Kłykcie żuchwy wysuwają się wtedy pod guzek stawowy.
Skuójednostronny skręca żuchwę w stronę przeciwną.
Po swej stronie powoduje wysunięcie główki stawowej na guzek stawowy, po przeciwnej-tylko jej obrót wobec osi pionowej Unerwiony przez n. skrzydłowy boczny od Wy. Powięzie głowy.
1.
Powięź policzkowa-gardłowa(fscic buccophmngec)pokrywa o 9 zewnątrz m. policzkowy:ku tyłowi tworzy szew skrzydłowa-żuchwowy i przechodzi 08 zewnętrzną powierzchnię mięśni gardła. 2 Powięź skroniowa(tercja tempordlis)pokrywa m. skroniowy:rozpięta międz)W kiem jarzmowym a kresą skroniową górną. 3 Powięź przyusznicza(faseta parotided)i żwaczowa(t. masseterica)łączą się z soD 4 poływają śliniankę przyuszną, tworząc dla niej torebkę(powięź przyuszricza), i@iwacz(powięź żwaczowa). Ku dołowi przechodzą w blaszkę powierzchowną pow 89 SZyl.mmśwm koxczrsr cóaxrrUwagi ogólne.
Kończyny powstają z wypustek przedniej ściany ciała(ryc, 427 k w związku z tym wszystkie mięśnie kończyn, jak również nerwy kończyn, pochodzą z określonej liczby segmentów ściany ciała. U człowieka kończyna górna powstaje z 5 do 10 segmentu, dolna z 22 do 28. Ta segmentacja materiału twórczego zaciera się w ciagu dalszego rozwoju, powstają bowiem z niego nowe jednostki czynnościowe. Poza tym niektóre mięśnie odszczepiają się od tułowia i zstępują na kończynę, inne wstępują z kończyny na tułów. Do kategorii pierwszej należy np. m. czworoboczny, pochodzący z mięśniówki łuków skrzelowych, lub m. podobojczykowy powstający z tej samej okolicy, z której powstajeprzepona. M. piersiowy większy lub m. najszerszy grzbietu natomiast są przykładem mięśni kończyn, które wtórnie wwędrowują na tułów. Różnicowanie się mięśni kończyn postępuje od tułowia w kierunku dalszym:mięśnie ręki i stopy zawiązują się więc najpóźniej(w połowie trzeciego miesiąca życia płodowego). Mięśnie kończyny górnej w stosunku do zawiązku kośćca układają się w grupę przednią, zginaczy, i w grupę tylną, prostowników:mięśnie położone po stronie tylnej rozwijają się nieco wcześniej od mięśni położonych po stronie przedniej. Gałęzie przednie nerwów rdzeniowych, przeznaczone zarówno dla górnej, jak i dolnej kończyny, krzyżując się wielokrotnie i łącząc się wzajemnie wymieniają włókna:następnie wytwarzają sploty:splot ramienny dla kończyny górnej i splot lędźwiowa-krzyżowy dla kończyny dolnej. W obu należy odróżniać dwie warstwy, przednią(brzuszną)i tylną(grzbietową). Z każdej z nich powstają poszczególne nerwy, które zaopatrują określone mięśnie. Nerwy powstałe z przedniej warstwy splotu zaopatrują zginacze, nerwy powstałe z warstwy tylnej-prostowniki. Mięśnie kończyny górnej rozwijają się z kilku zawiązków. Mięśnie stawu ramiennego w znacznej większości powstają z jednego zawiązku:unerwione są one przez nerwy warstwy grzbietowej splotu ramiennego. Prostownik ramienia, 'm. trójgłowy, powstaje z odrębnego zawiązku. Ze wspólnego zawiązku powstają zginacze ramienia(mm, dwugłowy, krucza-ramienny i ramienny). Na przedramieniu zawiązek prostowników dzieli się na grupę boczną, powierzchowną i głęboką:z zawiązku zginaczy powstaje grupa powierzchowna i głęboka. Ze wspólnego zawiązku powstają mięśnie kłębu kciuka z wyjątkiem przywodziciela, który powstaje z mięśni międzykostnych. Ze wspólnego zawiązku powstają również mięśnie kłębu palca małego. Wszystkie mięśnie międzykostne powstają z jednego zawiązku położonego po stronie dłoniowej. Omawiając mięśnie grzbietu i klatki piersiowej wspomnieliśmy o kilku mięsniach, które tylko jednym swym końcem łączą się z kończyną, drugim zaś z tułowiem. Oprócz nich kończyna górna ma wiele mięśni, które rozpoczynają się i kończą na kośćcu kończyny. Wszystkie te mięśnie z punkta widzenia opisowego możemy podzielić na cztery grupy:mięśnie obręczy kończyny górnej(czyli barkowej), ramienia, przedramienia i ręki.Mięśnie obręczy kończyny górnej Sześć mięśni okolicy barku łączy obręcz kończyny z kością ramienną. Są to mm, :naramienny, nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, obły mniejszy i obły większy oraz podłopatkowy(ryć. 433, 442, 490, 4911.
Z mięśni tych tylko pierwszy rozpoczyna się na obu kościach obręczy Kończyny górnej, pozostałe-wyłącznie na łopatce. Wszystkie mięśnie'okolicy barku są unerwione przez gałęzie części grzbietowej splotu ram*ennego. M. naramienny(m. deltoideus, podobny do litery greckiej, delta')test największym i najbardziej powierzchownym mięsniem okolicy.6729.


barku, kształtu trójkątnego, wierzchołkiem skierowany ku dołowi:leg on płaski, rynienkowata wygięty i stosunkowo gruby(do 2 cm). Przyc z epy.
Mięsień ten ro z p o czyn a s je włóknami mięśniowe.
mi 1)na końcu barkowym obojczyka(część przednia albo obojczyka. wa)i 2)na wyrostku barkowym łopatki(część środkowa albo barką. wa), włóknami ścięgnistymi zaś 3)na dolnym brzegu grzebienia łopąt. ki(część tylna albo grzebieniowa), łącząc się z powięzią pokrywającą m. podgrzebieniowy. Włókna części przedniej i tylnej biegną równole.
gle, prawie w linii prostej ku dołowi i do boku, włókna części środka. wet przebiegają łukowato nad guzkiem większym kości ramiennej:tą część mięśnia jest pierzasta, ma więc stosunkowo bardzo znaczną liczbę włókien i duży przekrój fizjologiczny. Wszystkie włókna zstępując ku dołowi k o ń c z ą s i ę silnym ścięgnem na guzowatości naramiennej kości ramiennej, do boku i nieco niżej od m. piersiowego większego. Czynna ś ć.
Działanie poszczególnych części m. naramiennego jest różne. Część barkowa podnosi ramię w stawie ramiennym(odwodzi). Uniesione ramię nie przekracza poziomu, wtedy bowiem kość ramienna styka się z wyrostkiem barkowym, który ruch ten zatrzymuje. Ruch unoszenia ramienia powyżej poziomu odbywa się w stawach obojczykowych. Pracą odwodzenia mięsień szybko się męczy, gdyż dźwiga wówczas całą masę kończyny. Część obojczykowa mięśnia obraca ramię do wewnątrz i przywodzi do przodu:część grzebieniowa obraca ramię na zewnątrz i przywodzi do tyłu. To pogra fi a.
M. naramienny nadaje charakterystyczną wypukłość okolicy barku. Wypukłość tę tworzy głównie koniec bliższy kości ramiennej, a przede wszystkim guzek większy. W razie zwichnięcia głowy kości ramiennej m. naramienny traci swą wypukłość. Jego powierzchnia zewnętrzna, wypukła, jest przykryta skórą, od której oddziela ją tylko cienka powięź. Powierzchnia wewnętrzna, wklęsła, przykrywa staw ramienny, mięśnie rozpoczynające się w jego otoczeniu i odpowiednie części kostne. Między 514 a guzkiem większym jest kaletka maziowa(óursd subdelroidea). Wierzchołek mięśnia, skierowany ku dołowi, odpowiada ścięgnu końcowemu, które wcina się klinem w obr**przyczepo początkowego m. ramiennego. Podstawa stanowi linię jego przyczepo pocz 4 ękowego.
Jest ona na całej swej długości widoczna lub co najmniej wyczuwalna i odpewłada dokładnie linii przyczepo końcowego m. czworobocznego. Oba te mięśnie są wiś tylko przedzielone pasmem kostnym(smugą kostną), utworzonym przez obojczyk, w 6@stek barkowy i grzebień łopatki. U ssaków, które nie mają obojczyka, część przednia W czworobocznego przedłuża się w część przednią(obojczykową)m. naramiennego i BY twarzą oddzielny mięsień(m. cephdlohumerdlis):biegnie od czaszki do kości ramieweiBrzegtylny m. naramiennego biegnie skośnie ku dołowi i do boku, krzyżując run, pWgrzebieniowy, obły mniejszy, obły większy oraz m. trójgłowy. Brzeg przedni gra@Yz m. piersiowym większym:czasami jest on z nim częściowo zrośnięty, zwykle je@8 Foddziela go podłużna bruzda naramienna-piersiowa(s. 68 O), w której przebiega żyła 99 promieniowa.
Un a c z yni e ni e:t. tylna okalająca ramię i gałąź naramienna t. piersiowa-barkoPTobie odchodzą od t. paehowej. Unerwienie:n. pachowy(C-, y):nerw ten wnika przez otwór pachowy boczró PŚJyłu i od wewnątrz powyżej t. tylnej okalającej ramię. Kaletki maziowe.
Duża kaletka maziowa(bursa subdeltoided)występuje pr 8@Wstale między m. naramiennym a guzkiem większym kości ramiennej, często łączy 99 z kaletką położoną wyżej, pod wyrostkiem barkowym(bursa subccromialis). Czasew BY.
67 O 4.
stepuje kaletka maziowa podskórna na wyrostku barkowym(bursa subcutunec acromialis)O d mi a ny. Znane są przypadki, w których brak było części obojczykowej:w innych, rzadszych przypadkach nie występowała część barkowa. Obie te części mogą również występować samodzielnie.
Przyczep końcowy mięśnia znajduje się czasem wyżej, czasem niżej na kości ramiennej. Mogą występować nadliczbowe pęczki mięśniowe od brzegu przyśrodkowego, lub bocznego łopatki, od powięzi podgrzebieniowej czy od obojczyka. Czasem m. naramienny łączy się z sąsiednimi mięśniami.
M. nadgrzebieniowy(m. supnspmuus).
Mięsień ten, położony w dole nadgrzebieniowym łopatki, kształtu trójkątnego, biegnie od tego dołu do końca bliższego kości ramiennej. Przyczepy.
M. nadgrzebieniowy rozpoczyna się w dole nad grzebieniowym i na powięzi nadgrzebieniowej. Włókna biegną zbieżniedo boku i kończą się silnym i krótkim ścięgnem na powierzchni górnej guzka większego kości ramiennej(ryc. 293).
Ścięgno mięśnia przyczepia się poza tym do torebki stawowej. O z y n n o ś ć.
M. nadgrzebieniowy działa wspólnie z m. naramiennym odwodząc ramię, a równocześnie napina torebkę stawu ramiennego, poza tym nieco obraca ramię na zewnątrz i nieznacznie je zgina. Jeżeli m. naramienny jest porażony, m. nadgrzebieniowy sam jeden odwodzi ramię, choć mniej silnie:dysproporcja bowiem między wielkością mięśnia a masą kończyny jest zbyt duża. T o p o gra f i a.
Przyśrodkowo mięsień ten jest przykryty m. czworobocznym:bardziej do boku przebiega on pod stawem barkowa-obojczykowym i więzadłem krucza-barkowym, wreszcie przy samym przyczepie do kości ramiennej leży pod m. naramiennym. Powierzchnia wewnętrzna mięśnia pokrywa dół nadgrzebieniowy oraz nerw i naczynia nadłopatkowe. Powięź zamyka dół nadgrzebieniowy w komorę kostna-włóknistą obejmującą mięsień, z której wychodzi tylko płaskie jego ścięgno. Una czynienie:t. nadłopatkowa od t. podobojczykowej i t. okalająca łopatkę od t. pachowej. Un er w i en i e:n. nadłopa 3 Ko 86(Fe-JOd m i a n y.
Mięsień ten jest stosunkowo bardzo mało zmienny.
M. podgrzebieniowy(m. mfdspmdhs).
Jest to mięsień spłaszczony, kształtu trójkątnego, wierzchołek leży na końcu bliższym kości raTTllClMbj. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na dwóch trzecich częściach przyśrodkowych dołu podgrzebieniowego, na powięzi pokrywającej mięsień i prze*ażnie na przegrodzie włóknistej, która go oddziela od m. obłego mniejszego i większego. Włókna biegną bocznic w kierunku stawu ramiennego, przechodzą w płaskie ścięgno, które zrasta się z torebką stawową oraz sąsiednimi ścięgnami i kończy się na powierzchni środkowej guzka większego kości ramiennej(ryc. 293).
Czynna ś ć.
Główne działanie mięśnia polega na obracaniu ramienia na zewnątrz(odwracanie):moment obrotu jest szczególnie wielki. Kiedy ramię znajduje się w położeniu nawróconym.
Część górna mięśnia pomaga w podnoszeniu ramienia(odwodzi i zgina). Podczas ruchów obrotowych mięsień równocześnie napina torebkę stawową i chroni ją przed wpukleniem się w obręb stawu.


Topografia.
M. podgrzebieniowy jest przykryty m. czworobocznym, m. naramiennym i skórą. Jego powierzchnia wewnętrzna pokrywa dół podgrzebieniowy. Część boczna dołu, która nie służy za pole przyczepo mięśnia, jest oddzielona od niego nerwem i naczyniami nadłopatkowymi, które zespalają się tutaj z naczyniami okalającymi łopatkę. Złamanie łopatki wskutek urazu przebiega częściej wzdłuż tej granicy niż w innych miejscach. M. podgrzebieniowy jest przeważnie podzielony na trzy części. Część środkowa jest pierzasta i składa się z krótkich włókien:włókna części górnej i dolnej biegną mniej więcej równolegle do siebie. M. podgrzebieniowy wraz z m. obłym mniejszym przykrywa bardzo silna powięź podgrzebieniowa:zamyka ona dół podgrzebieniowy w komorę kostna-włóknistą. Unerwienie i unaczynieni e:jak m. nadgrzebieniowy.
K a i et ki m a z i o we.
Mała kaletka maziowa(bursa subtendmea m. infraspmati)często występuje między ścięgnem końcowym mięśnia a torebką stawową:u starszych ludzi nieraz komunikuje się ona z jamą stawową. Druga kaletka znajduje się stale między częścią górną mięśnia a grzebieniem łopatki. Odmiany.
M. podgrzebieniowy często jest zrośnięty z m. obłym mniejszym:górne wiązki mogą być samodzielne(m. mmspmmus minor). 51, obły mniejszy(m. reres minor).
Jest to mięsień mały, walcowaty, biegnący wzdłuż brzegu dolnego m. podgrzebieniowego. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na powierzchni grzbietowej brzegu bocznego łopatki, sięgając do jej szyjki, od powięzi.*, *upr*pi**.
Spina cepulee-.
M. infrnpinetus-Forarnen exillaremed, (triarguleril. M. tara miior.
cj%cjcj:Xęcj-cj ę%cjX'Ę 7.
mceps bractw(ceput medielel.
Olecranon--.
M. trs minor fommen dllareleterwe(quedrergulemlM dehoideus(odciętyl.M. mops brachii(eaput lateralelM, fiala brachii(oaput kogom I.ą M. trioipv brechii 7(caput rnedialel.
Ryc.
490. Mięśnie prawego stawu ramiennego i ramienia widziane od tyłu po usunięciu m. naramiennego i wyrostka barkowego.podgrzebieniowej oraz przeważnie również od przegrody włóknistej, oddzielającej go od m. podgrzebieniowego i od m. obłego większego. Włókna biegną skośnie ku górze oraz do boku i kończą się silnym ścięgnem na dolnej powierzchni guzka większego kości ramiennej, jak również na torebce stawowej(ryc. 293).
O z ynn o ś ć.
Mięsień ten obraca kość ramienną na zewnątrz i napina torebkę stawową. Topografia.
Z tyłu m. obły mniejszy jest przykryty skórą i m. naramiennym. Do przodu krzyżuje on część początkową głowy długiej m. trójgłowego. Brzeg górny mięśnia biegnie wzdłuż m. podgrzebieniowego, z którym jest niejednokrotnie zrośnięty. Brzeg dolny graniczy z początku z m. obłym większym, dalej zaś w kierunku bocznym oddziela.Tendo m.
Proc. coracoideusM, suprspinets pectoralis mi noris. M, subcepulerisM, teras minor Forernen exillare lat. (quadrangulerelM, coracobrachialisM, bicep brachii(eaput brwe)M. teres major M. biceps bmchii(caput lorgum)M. triceps brachii(caput largom).M. mceps braćmi(ceput medJ.
Septum imermusculare brachii med.
M. brachialis.
Aponeurosis m. bicipitis brachiiTendo m. bicipitis brachii M. brachioredielis.M. extensor carpi rdielis longus.
?óęcj%g-.
Forarnen exilleremed, (mangulareł M. latissimus gorsi.Epkordylus med.
M. pronator teresM, fexor carpi radialis M. palrneris lorgus.Być.
491. Mięśnie prawego stawu ramiennego i ramienia widziane od przodu po usunięciu m. naramiennego.


ą od tego ostatniego trójkątna szczelina podstawą skierowana do kości ramiennej p. dalej). U n a c zynierie:t. okalająca łopatkę.
unerwienie:n. pachowó Be-JOdmiary.
M. obłego mniejszego może całkowicie brakować, lub też zachować się nogą tylko jego łącznotkankowe pozostałości. Często łączy się on z m. podgrzebienioWyTt.
IM, obły większy(m. teres major).
Jest to mięsień nieco spłaszczony, czworokątny, silny i gruby, rozpięty między kątem dolnym łopatki a górną częścią trzonu kości ramiennej. Przyczepy.
M. obły większy rozpoczyna się na powierzchni grzbietowej dolnego kąta łopatki:poza tym włókna jego odchodzą od przegrody włóknistej, oddzielającej go od m. obłego mniejszego i m, podgrzebieniowego. Włókna biegną równolegle ku górze oraz do boku i kończ ą się silnym i płaskim ścięgnem na grzebieniu guzka mniejszego kości ramiennej, do tyłu od ścięgna m. najszerszego grzbietu. Czynna ś ć.
M. obły większy opuszcza ramię podniesione i w ruchu tym jest silnym antagonistą m. naramiennego. Poza tym przywodzi ramię do tyłu(jak np. gdy krzyżuje się ramiona na grzbiecie)i obraca je do wewnątrz. M. obły większy współdziała więc z m. najszerszym grzbietu. T o p o gra fi a.
Powierzchnia tylna mięśnia jest przykryta u góry skórą, u dołu m. najszerszym grzbietu i bocznic-głową długą m. trójgłowego. Powierzchnia przednia również przylega do m. najszerszego grzbietu, który jak zaznaczyliśmy poprzednio, obejmuje dolny brzeg m. obłego większego i przechodzi z jego powierzchni tylnej na przednią. Poza tym powierzchnia przednia przyśrodkowo styka się z m. podłopatkowym, bocznic zaś z m, krucza-ramiennym i powrózkiem naczyniowa-nerwowym jamy pachowej. Dolny brzeg mięśnia wspólnie z brzegiem m. najszerszego grzbietu tworzy brzeg tylny dołu pachowego, brzeg zaś górny jest oddzielony od m. obłego mniejszego, jak już wspomniano, trójkątną szczeliną, podstawą skierowaną do kości ramiennej(p. dalej). Mięsień ma własną cienką powięź, nie łączącą się z powięzią podgrzebieniową. Un a czynienie:t. podłopatkowa od t. pachowej.
Uni erw i e ni e:nn, podłopatkowe(O--).
Do m. obłego większego dochodzi dolna gę łązka tych nerwów(n. piersiowa-grzbietowy), który unerwia również m. rajszersz:grzbietu, genetycznie ściśle z nim związany. Gdy ramię jest odwiedzione, leży ona zupce nie powierzchownie i może być łatwo uszkodzona podczas zabiegów chirurgicznych Opusuwaniasutka). Kaletka maziowa.
Między ścięgnem końcowym a kością leży kaletka maziowB(bursa subtendmea m. teretis mqjoris), która niejednokrotnie łączy się z kaletką m. naj szerszego grzbietu, położoną między ścięgnami obu tych mięśni. O dmi a ny.
M. obły większy może zupełnie nie występować.
Bardzo rzadko wysyła on pasma do głowy długiej m. trójgłowego, częściej natomiast do m. najszerszego grzbieWi równoleg(obocznego, również do powięzi ramienia. Znane są przypadki zlania się@obłegowiększego z m. najszerszym grzbietu. M podlopatkowy(m. subsccpulms).
Jest to mięsień szeroki, płasłs.
gruby, kształtu trójkątnego, sięgający od dołu podłopatkowego do leń ca bliższego kości ramiennej. Przyczepy.
Mięsień rozp o czyn a się na powierzchni żebrowej łopatki i na powięzi podłopatkowej. Włókna biegną zbieżnie ku górę oraz do boku i przechodzą w krótkie, silne ścięgno. Ścięgno to grzechy.
dzi pod wyrostkiem kruczym łopatki, zrasta się z przednią ścianą torebki stawowej i kończy się na guzku mniejszym, a często również na części bliższej grzebienia guzka mniejszego kości ramiennej(ryć. 293).
Przekrój fizjologiczny mięśnia jest bardzo duży, ponieważ liczne, krótkie włókna mięśniowe odchodzą od pasm ścięgnistych, które przyczepiają się do kres mięśniowych powierzchni żebrowej łopatki i łączą się z powięzią podłopatkową. Dzięki tej budowie mięsień jest kilkakrotnie pierzasty.
Czynna ś ć.
M. podłopatkowy obraca ramię do wewnątrz, jest więc antagonistą m. podgrzebieniowego, m. obłego mniejszego i części tylnej m. naramiennego. W ruchu tym równocześnie napina torebkę stawową.
Poza tym przywodzi ramię.
T o p o g r a f i a.
Mięsień wypełnia dół podłopatkowy, który wraz z powięzią pokrywającą mięsień tworzy dla niego zamkniętą komorę kostna-włóknistą. Jest ona otwarta tylko w kierunku stawu ramiennego, którędy przechodzi ścięgno mięśnia. Do przodu mięsień graniczy z m. zębatym przednim, z tkanką tłuszczową i łączną jamy pachowej, ze splotem ramiennym oraz naczyniami pachowymi. Tylko cienka powięź podłopatkowa oddziela mięsień od powyższych tworów. Powierzchnia tylna ścięgna jest skierowana do torebki stawowej. Między górnym brzegiem ścięgna a wyrostkiem kruczym leży podścięgnowakaletka maziowa m. podłopatkowego. Do przodu ścięgno krzyżuje m. krucza-ramienny i głowę krótką m. dwugłowego, które zstępują z wyrostka kruczego ku dołowi na powierzchnię przednią ramienia. Un a czyn i en i e:t. podłopatkowa od t. pachowej.
Un er w i e n i e:nn, podłopatkowe(Gę-IKale tki ma z i owe. Kaletka podścięgnowa m. podłopatkowego(bursa subtendmedm, subscdpulms), położona między brzegiem górnym ścięgna a wyrostkiem kruczym, łączy się zwykle z kaletką położoną u nasady wyrostka kruczego(bursa subcorucoidea'). O d mi ary.
M. podłopatkowy może się dzielić na dwie lub trzy części w większym lub mniejszym stopniu samodzielne. Uzasami występuje dodatkowy pęczek, rozpoczynający się na brzegu bocznym łopatki lub na guzku podpanewkowym i przyczepiający się na grzebieniu guzka mniejszego(m. subscdpularis minorS.Powięzie okolicy barku.
Powięź naramienna(ńsciadeltoidec').
M. naramienny jest pokryty na obu swych powierzchniach cienką powięzią. Powięź ta przyczepia się u góry do kości wzdłuż przyczepówm, naramiennego, poza tym łączy się z powięziami sąsiednich mięśni. Powięź nadgrzebieniowa(fscid suprdspmdtP).
Powięź ta pokrywa m. nadgrzebieniowyi przyczepia się dokoła dołu nadgrzebieniowego. Jest to powięź na ogół bardzo mocna i odporna w części przyśrodkowej:w kierunku bocznym stopniowo staje się ciensza i gubi się wreszcie pod sklepieniem kostnym okolicy barku. Wraz z dołem nadgrzebieniowymtworzy ona zamkniętą komorę kostna-włóknistą, wypełnioną m. nadgrzebienioWyDl. Powięź podgrzebieniowa(fscid infrdspmdtdć).
Ł, ącznie z dołem podgrzebieniowympowięź podgrzebieniowa, analogicznie do poprzedniej, wytwarza zamkniętą komorę kostna-włóknistą. Tak jak powięź nadgrzebieniowa jest ona bardzo mocna i odporna. Przyczepia się dokoła dołu podgrzebieniowego i przykrywa m. podgrzebieniowy oraz m. obły mniejszy. M. obły większy ma własną powięź, bardzo cienką, odgraniczoną od poprzedniej, która łączy się z powięzią m. najszerszego grzbietu. Powięź podłopatkowa(fcscic subscdpu(arisS.
Powierzchnia przednia m. podłopatkowegojest przykryta bardzo cienką powięzią. Do boku łączy się ona z powięzią pokrywającą m. krucza-ramienny. Powięź ta wraz z dołem podłopatkowym ogranicza komorę.


kostna-włóknistą dla m. podłopatkowego.
Tak samo jak wyżej wymienione obie komory wwnież i ta jest całkowicie zamknięta. Jedyny dostęp do komór(z wyjątkiem małych otworków naczyniowa-nerwowych)leży przy wyjściu ścięgien w okolicy stawu rarnienDPĘOPowięź pachowa(fscid aaillms). Stanowi ona przedłużenie powięzi piersiowej, którą z bocznego brzegu tego mięśnia w jego dolnej części przerzuca się na brzeg przedni m. najszerszego grzbietu. Tworzy ona podstawę j amy pachowe t.
Powięź pachowąjest wzmocniona dwoma silnymi, łukowatymi pasmami ścięgnistymi. Pasmo bliższe, bardziej regularne, biegnie w okolicy ścięgna m. piersiowego większego do okolicy ścięgna m. najszerszego grzbietu:nosi ono nazwę ł u ku p a eh owe g o(arcus aillaris?:ryc, 492):pasmo dalsze jest bardziej zmienne i nie zawsze występuje:jest to tzw. łuk ra.fałd pechowy przedni(m. pectralis ma(od I Pęczek naczyniowa-nerwowy Faseta brachiiAmos brachialis./Fałd pechowy hlm(m. latssirnus dom).
Lamina critrosaaxillerisZ Z-Arcus exillańs.
-Fsscia adllaris.
Ryc.
492. Powięź pachowa prawa widziana od przodu i od dołu. mienny(mens brachialisS.
Łuk pachowy nieraz zawiera wiązki mięśniowe(mig 48 ni o wy łuk p a eh o wy), biegnące od m. najszerszego grzbietu do przyczepo m. piers 88 wego większego, o których była poprzednio mowa. Owalna część powięzi pachowej, raz pięła między obu łukami, jest luźna, siłowało przedziurawiona(lamina cribrosc c 3@8+rirS:przez znajdujące się w niej otwory, wypełnione tkanką tłuszczową, przechodzą 04 czynią krwionośne, naczynia chłonne i nerwy. Powięź pachowa łączy się z tyłu z cie@4 powięzią m. najszerszego grzbietu i m. obłego większego, do przodu z powięzią m. naóa miernego i m. piersiowego większego, ku dołowi z powięzią ramienia.Dół pachowy i jama pachowa.
Dół pachowy(fssd caillms).
Szczelina, która oddziela górną część opuszczonego J 4 mienia od ściany klatki piersiowej-p ach a(jaillP), w miarę podnoszenia ramieBA poszerza się w szerokie pole:pod wpływem ciśnienia atmosferycznego skóra wpukla 94.w obręb tego pola i wytwarza dół pachowy.
Jest on ograniczony z przodu fałdem utworzonym przez brzeg m. piersiowego większego(f a ł d p a c h o wy pr z e dni-pitej aillaris mteriozS, z tyłu-drugim fałdem utworzonym przez brzeg przedni m. najszerszego grzbietu(fałd pachowy Tylny-pWcd aillcris posteriorS. Przyśrodkowowgłębienie to spłaszcza się stopniowo w kierunku ściany bocznej klatki piersiowej, której warstwa powierzchowna utworzona jest przez m. zębaty przedni. W kierunku powierzchni przedniej ramienia dół pachowy przechodzi w bruzdę biegnącą przyśrodkowood m. dwugłowego aż do dołu łokciowego-bruzdę przyśrodkową m. dwugłowe g o(sulcus bicipitdlis medidhs:ryc. 4931.
Sklepienie dołu stanowi dno, czyli podstawę jamy pachowej:jest ono utworzone przez delikatną skórę, nieco zabarwioną i u dorosłego owłosioną(biret), wyposażoną w gruczoły potowe, i zrośniętą z nią powięź pachową.M. biceps brachii.
S u lcus bicipitalismedielisMięsień krucza-ramienny i powrózek na czyn i ow*-nerw*wy M. teres major.M. letssimus dalsi.
Ryć.
493. Dół pachowy.
M. pectoralis 074)06.
W przejściu dołu pachowego w ścianę boczną klatki piersiowej są wyczuwalne żebra poprzez m. zębaty przedni. W głębi dołu, gdy ramię jest odwiedzione, jest czasem widoczne okrągławe wypuklenie, wytworzone przez głowę kości ramiennej:nieraz nie jest ona widoczna, jednak zawsze wyczuwalna. Między tym uwypukleniem a brzegiem m. piersią-wego większego ciągnie się dość gruby fałd w kierunku ramienia, widoczny przez skorć na osobie żywej:wywołany jest on bocznic przez m. krucza-ramienny i głowę krót 84 m dwugłowego, przyśrodkowo przez powrózek naczyniowa-nerwowy, który z jamy pechowej przechodzi do bruzdy przyśrodkowej m. dwugłowego. Tak samo jak głowa kośćtramiennej i powrózek naczyniowa-nerwowy, również i węzły chłonne znajdujące się 8 jamie pachowej są wyczuwalne, szczególnie w położeniu przywiedzionym ramienia, kJ 8 dy mięśnie, powięź pachowa, naczynia i nerwy nie są napięte. Dół pachowy jest najgłębB szy przy ramieniu odwiedzionym o 45':w tym położeniu bowiem oba fałdy ograniczające.


go występują najsilniej:przy dalszym podnoszeniu ramienia staje się on coraz płytszy ponieważ fałdy coraz bardziej cofają się i przylegają do klatki piersiowej. Jgrna paehowa.
Powyżej dołu pachowego, po usunięciu skóry między ścianą bocząąklatki piersiowej, a ramieniem, znajduje się jama pachowa(ryc. 494).
Naczynia i neeęębiegną przez nią w drodze z dolnej okolicy szyi(fossa supraelcmcularir major)do kwa. czyny górnej.
Jest to przestrzeń ograniczona mięśniami i powięziami.
Gdy ramię jest pa.
biesione, jama pachowa ma kształt tró(ściennego ostrosłupa, którego wierzchołek leżę przy obojczyku, podstawa zaś jest skierowana ku dołowi i do boku.M. eorecobrachielis ggput brew m. bicipitis.
S I bngun Foramen adllare laterale.
Foramen adllere mediale.
M. letssimus dalsi.
zó Z Z 6 z 6 M. teresmeior'j Z.
Z Z 6 Z 6.
M. teresrninor i M, subscapularis.
Ściana przednia.
Ściana tylna.
M. pectorelis minor.
M. pectoralis major.
Ściana przyśrod kawa**, se*u*interior.
Ryć.
494. Ściany prawej jamy pachowej:widok od przodu.
Schemat.
Ściany jamy pachowej.
Ścianę dolną, czyli podstawę, która stanowi sklejenie dołu pachowego, tworzy powięź pachowa oraz pokrywająca ją skóra:jest ona graniczona z przodu przez m. piersiowy większy, z tyłu przez m. najszerszy grzbietu, rzyśrodkowo zaś przez m. zębaty przedni. Ścianę przednią jamy pachowej tworz 4 i, piersiowy większy i m. piersiowy mniejszy, ś ci a n ę ty In ą-mm, najszerszy grzbiet, obły większy i podłopatkowy, ścianę przyśrodkową-m. zębaty przedni. Na rzegu bocznym, utworzonym przez ścianę przednią i tylną, znajduje się w części ornej głowa i szyjka chirurgiczna kości ramiennej, a wzdłuż niego ciągnie się m. kr 98:o-ramienny wraz z głową krótką m. dwugłowego:nieco przyśrodkowo i do tyłu od nich legną wielkie naczynia i nerwy dążące do ranuenia*. W i e rz eh ot ek piramidy pachesej sięga u góry, mniej więcej w połowie długości obojczyka, do szczelin run, pochyłych:zedniej i tylnej, nad powierzchnią górną pierwszego żebra(s. 699, ryć, 476):tędy spl@imienny i naczynia podobojczykowe zstępują do jamy pachowej, gdzie te osta@4 erzymują nazwę naczyń pachowych. Jama pachowa stanowi wielką przestrzeń łącznotkankową łącz 4 c 4 ę z sąsiednimi przestrzeniami. W ścianie tylnej są dwa większe szczeBnowate otwory(otwór pachowy boczny i przyśrodkowy), które łą(4 me pachową z przestrzenią podnaramienną i z przestrzenią podgrzeemową. Oba otwory pachowe leżą przy brzegu bocznym łopatki:s 4 iska, odpowiadałaby brzegowi bocznemu.one od siebie odgraniczone ścięgnem głowy długiej m. trójgłowego ramienia. Otwór pachowy boczny albo czworoboczny(foramenaaillare laterale s. quddrangulareS jest ograniczony od strony bocznej szyjką chirurgiczną kości ramiennej, przyśrodkowo-głową długą m. trójgłowego, u góry m. obłym mniejszym, u dołu-m. obłym większym. Otwór pachowy przyśrodkowy albo trójboczny(jordmen azillare mediale s. trimgulareS jest ograniczony ze strony bocznej głową długą m. trójgłowego, u góry-m. obłym mniejszym, u dołu-m. obłym większym. Przez otwór pachowy boczny przechodzi nerw pachowy, tętnica i żyły okalające ramię oraz naczynia chłonne. Przez otwór pachowy przyśrodkowy przechodzą tętnica i żyły okalające łopatkę i naczynia chłonne. Zawartość j amy pa chowej.
Jama pachowa zawiera naczynia krwionośne(t. i z.
pachową), naczynia i węzły chłonne, nerwy splotu ramiennego oraz obfitą tkankę tłuszczową(ryc. 454).
Naczynia krwionośne i nerwy w swej drodze przez jamę pachową biegną z okolicy nadobojczykowej do kończyny:wstępują one u wierzchołka piramidy do jamy pachowej mniej więcej w połowie długości obojczyka i występuje u jej podstawy, biegnąc dalej do ramienia. W obrębie jamy pachowej oddają one gałęzie do ścian jamy i do sąsiednich okolic. W węzłach chłonnych jamy pachowej zbiegają się naczynia chłonne kończyny górnej, jak i bocznego obwodu klatki piersiowej(i gruezoła sutkowego). Dalej biegną one wspólnie wzdłuż żyły pachowej, występują wraz z nią z jamy pachoweju jej wierzchołka i uchodzą do pnia chłonnego podobojczykowego(p. T. 111, układ naczyń chłonnych).
Streszczenie Mięśnie obręczy kończyny górnej.
1.
M. naramienny(m. deltoideus)rozpoczyna się na końcu barkowym obojczyka oraz grzebieniu i wyrostku barkowym łopatki:kończy się na guzowatości naramiennej k. ramiennej. Odwodzi ramię do poziomu:część obojczykowa obraca ramię do wewnątrz i przywodzi do przodu, część grzebieniowa obraca ramię na zewnątrz i przywodzi do tyłu. Unierwiony przez n. pachowy.
Między m. naramiennym a guzkiem większym k. ramiennej występuje kaletka podnaramienna(bursa subdeltoidea):łączy się ona czasem z kaletką położoną wyżej, pod wyrostkiem barkowym(bursa subdcromidis). Niekiedy występuje kaletka podskórna wyrostka barkowego(mrsa suócutmecacromia lis). 2.
M. nadgrzebieniowy(m. supmspmdhs)położony jest w dole nadgrzebieniowym, skąd biegnie do guzka większego k. ramiennej i torebki stawowej. Odwodzi ramię i napina torebkę stawową.
Vnerwiony przez n. nadłopatkowy.
3.
M. podgrzebieniowy(m. inmspinatus), położony w dole podgrzebieniowym, przyczepia się do jednoimiennego dołu i przegrody włóknistej oddzielającej go od mm. obłych.
Kończy się na guzku większym k. ramiennej.
Obraca ramię na zewnątrz(odwracaj:napina torebkę stawową. Unerwiony przez n. nadłopatkowy.
Często między ścięgnem a torebką stawową występuje kaletka maziowa(bursa subtendinec m. infraspmati). Druga stała kaletka znajduje się między mięsniem a grzebieniem łopatki. 4.
M. obły mniejszy(m. teres minor)biegnie wzdłuż brzegu dolnego m. podgrzebieniowego. Rozpoczyna się od brzegu bocznego łopatki, powięzi podgrzebieniowej i przegrody włóknistej, a kończy się na guzku większym k. ramiennej i torebce stawowej. Obraca k. ramienną na zewnątrz i napina torebkę stawową. Umerwiony przez n. pachowy.
5 M. obły większy(m. teres major)biegnie od powierzchni grzbietowej dolnego kąta łopatki i przegrody włóknistej do grzebienia guzka mniejszego k. ramiennej. Opuszcza ramię podniesione, przywodzi ramię do tyłu i obraca je do wewnątrz. Unerwiony przez 8, piersiowa-grzbietowy.
Między ścięgnem mięśnia a kością leży kaletka maziowa(bursa subtendmea m. teretis rndjorisj.


6.
M. podłopatkowy(m. subsccpulms)zaczyna się na całej powierzchni żebrowej łopatki i na powięzi podłopatkowej. Jego silne ścięgno biegnie pod wyrostkiem kruczym łopatki i przyczepia się do guzka mniejszego k. ramiennej. Obraca do wewnątrz i przywodzi ramię:napina torebkę stawową. Unerwiony przez nn, podłopatkowe.
Między ścięgnem a wyrostkiem kruczym znajduje się kaletka podścięgnowa m. podłopatkowego(bursa subtendmec m. subsccpularis), połączona zwykle z kaletką u nasady wyrostka kruczego(bursa subcoracoidea). Powięzie okolicy barku.
1.
Powięź naramienna(ńscic deltoidec)pokrywa m. naramienny:łączy się z powięziami sąsiednich mięśni. 2.
Powięź nadgrzebieniowa(faseta suprdspinarc)wraz z dołem nadgrzebieniowym łopatki tworzy komorę dla m. nadgrzebieniowego. 3.
Powięź podgrzebieniowa(fscic mmspinata)podobnie do poprzedniej wraz z dołem podgrzebieniowym tworzy komorę kostna-włóknistą dla m. podgrzebieniowego. 4.
Powięź podtopatkowa(fscid subsccpulcris)cienka, pokrywa przednią powierzchnię m. podłopatkowego. 5.
Powięź pachowa(faseta uillms)stanowi podstawę jamy pachowej:powięź piersiowa przerzuca się nad jamą pachową, łącząc się z powięzią m. najszerszego grzbietu. Wzmocniona jest łukiem pachowym(arcus czillarir i słabym łukiem ramiennym(arcurbrachialis). Pierwszy z nich zawiera niekiedy włókna mięśniowe.
Część środkowa między oboma łukami jest przedziurawiona licznymi otworkami(lamina cribrosc caillms)dla nerwów i naczyń. Dół pechowy(fossa aillaru)przy uniesionym ramieniu jest wpuklonym polem w miejscu pachy(ailld), odgraniczonym od przodu przez fałd pachowy przedni, od tyłu przez fałd pachowy tylny. Pierwszy z nich utworzony jest przez krawędź m. piersiowego większego, drugi-in. najszerszego grzbietu. Dół wyścielą skóra pokryta włosami(biret).
W kierunku ramienia dół paehowy przechodzi w bruzdę przyśrodkową m. dwugłowego. W dole pachowym można wymacać głowę k. ramiennej, m. krucza-ramienny i powrózek na czyni owo-nerwowy. Jama pechowa znajduje się powyżej dołu pachowego pozbawionego skóry między boczną ścianą klatki piersiowej a górną częścią ramienia. Biegną przez nią naczynia i nerwy w drodze z szyi na ramię. Przy uniesionym ramieniu ma kształt tró(ściennego ostrosłupa, którego wierzchołek leży przy obojczyku w okolicy szczelin mm, pochyłych, podstawę stanowi powięź pachowa i skóra wyścielająca dół pachowy. Ścianę przednią jamy stanowią oba run, piersiowe, ścianę tylną-run, najszerszy grzbietu, obły większy i pod łopatkowy. Ścianę przyśrodkową tworzy m. zębaty przedni.
Na brzegu bocznym leży górny koniec k. ramiennej, m. krucza-ramienny, głowa krótka m. dwugłowego oraz powrózek naczyniowa-nerwowy. W ścianie tylnej znajdują się dwa otwory.
Otwór pachowóboczny(for, aillare lmemle)ogranicza szyjka chirurgiczna k. ramiennej, głowa długAm, dwugłowego i obydwa run, obłe. Przechodzi tędy n. pachowy, naczynia okalające re mia tylne i naczynia chłonne. Otwór pachowy przyśrodkowy(for, czillare mediue)ogranicza głowa długa m. trójgłowego i obydwa mm, obłe. Przez otwór pachowy przyśrodkowy przechodzą naczm@okalające łopatkę i naczynia chłonne. Jama pachowa zawiera, prócz tkanki tłuszczowej naczynia(t. i z, pachowa), nerBY splotu ramiennego i węzły chłonne pachowe.Mięśnie ramienia Mięśnie ramienia, w liczbie czterech, dzielą się na dwie grupy:przednią, mięśni zginaczy, unerwioną przez gałązki warstwy przedniej splotu ramiennego, i tylną, prostowników, zaopatrzoną w nerwy war siwy tylnej tegoż splotu.Do grupy przedniej należą mm, krucza-r 8 mienny, dwugłowy i ramienny.Grupę drugą stanowi jeden tylko m.
trójgłowy.
Mięsień piąty, łokciowy, jest mięsniem przedramienia, stanowi on jednak część m. trójgłowego i wraz z nim będzie opisany(ryc. 490, 491, 495).
Grupa przednia mięśni ramienia M. krucza-ramienny(m. cordcobrdchidis), najmniejszy z mięśni tej okolicy, jest położony w górnej i przyśrodkowej części ramienia. Przyczepy.
R o zp o czyn a się on włóknami ścięgnistymi na wyrostku kruczym łopatki i jest tu zrośnięty z głową krótką m. dwugłowego oraz ściśle złączony również ze ścięgnem m. piersiowego mniejszego. Włókna biegną ku dołowi i koń c z ą s je na powierzchni przedniej przyśrodkowej kości ramiennej, mniej więcej w połowie jej długo ŚCI. O z ynn o ś ć.
M. krucza-ramienny podnosi(zgina)i przywodzi ramię.
Poza tym obraca je nieco do wewnątrz lub na zewnątrz w zależności od położenia ramienia, starając się sprowadzić je do położenia wyjścioWBĘO. Topografia.
M. krucza-ramienny jest położony w jamie pachowej, przykryty m. piersiowym większym:z boku i od przodu graniczy on z głową krótką m. dwugłowego, z tyłu-z m. podłopatkowym i ze ścięgnami mm, najszerszego grzbietu i obłego większego. W części dolnej leży on po stronie przyśrodkowej ramienia między m. dwugłowym, spod którego nieco wystaje, a głową przyśrodkową m. trójgłowego. Gdy ramię jest opuszczone, kryje się on cały w jamie pachowej. Mniej więcej w połowie długości m. krucza-ramienny jest skośnie przebity nerwem mięśniowa-skórnym:przebicie to wskazuje, że w rozwoju rodowym składał się on z paru części. W obrębie jamy pachowej wzdłuż brzegu przyśrodkowego mięśnia biegnie powrózek naczyniowa-nerwowy:jest on tu wyczuwalny, a nieraz nawet widoczny. Między kością ramienną a m. krucza-ramiennym jest wąska szczelina, przez którą pod łukiem ścięgnistym przechodzi ścięgno m. najszerszego grzbietu. Ur a c z ynie nie:11, okalające ramię, przednia i tylna, od t. pachowej. Unerwienie:drobne gałązki z pęczka bocznego splotu ramiennego i n. mięśniowa-skórny(C--). K a I et k a m a z i owa(bursa m. cordcobrdchialis)występuje prawie stale:jest ona położona przed częścią górną ścięgna m. podłopatkowego, między nim, wyrostkiem kruczym a ścięgnem m. krucza-ramiennego. Uzasem łączy się z kaletką podścięgnową m. podłopatkowego(s. 789). O d mi a ny.
M. krucza-ramienny może nie być przebity nerwem mięśniowa-skórnym. Czasem nerw dzieli mięsiep na dwie oddzielne części, czasem występują dodatkowe pasma mięśniowe, które idą od wyrostka kruczego do torebki stawu ramiennego czy do innych punktów części bliższej kości ramiennej(m. cordcobrachimis bremP), lub też ciągną się dalej czy to do przegrody międzymięśniowej przyśrodkowej, czy też do nadkłykciayrzyśroósowego(n. coracobrachialis longusS. M. dwugłowy ramienia(m. biceps brdchii).
Jest to mięsień wrzecionowaty, gruby, okrągławy, o dwóch głowach, które biegną od łopatki do kości promieniowej. Przyczepy.
Głowa długa(caput longum)rozpoczyna się długim i cienkim ścięgnem na guzku nadpanewkowym łopatki i na obrąbku stawowym:biegnie ona wpierw do boku, następnie w bruździe międzyguzkowej kości ramiennej ku dołowi, objęta pochewką ma.


zjawą międzyguzkową(s.
487).
Poniżej położenie ścięgna ustala m. piersiowy większy, który je krzyżuje od strony przedniej. G to w a kro 1 ką(eqput łjreae)rozpoczyna się na wyrostku kruczym łopatki wąskim, płaskim i krótkim ścięgnem, zrośniętym ze ścięgnem m. krucza-ramiennego. Obie głowy biegną ku dołowi i łączą się, wytwarzając wrzecionowaty brzusiec. Powyżej stawu łokciowego włókna mięśniowe przechodzą w okrągławe, mocne ścięgno, a częściowo w powierzchowne, cienkie i płaskie rozcięgno m. dwugłowego ramienia(dponeurosis m. bicqitis brdchii). Rozcięgno to biegnie skośnie ku dołowi oraz przyśrodkowo przed m. nawrotnym obłym i kończy się w powięzi przedramienia:właściwe ścięgno kieruje się w głąb i przyczepia się do guzkowatości kości promieniowej. O z y nn o ś ć.
M. dwugłowy jest mięsniem dwustawowym:jest on rozpięty nad stawem ramiennym i łokciowym. Działanie jego na staw ramienny jest nmiej więcej o jedną trzecią słabsze niż działanie na staw łokciowy, odwrotnie niż m. trójgłowego, którego działanie na staw ramienny jest około połowy większe niż na staw łokciowy, jak to zobaczymy niebawem. W stawie ramiennym mięsień podnosi ramię do przodu(zgina)wspólnie z mm, krucza-ramiennym, naramiennym i nadgrzebieniowym(s. 487), przy czym głowa kości ramiennej odgrywa rolę bloczka. Poza tym głowa długa odwodzi ramię i obraca je do wewnątrz(odwrotnie niż przedramię). Głowa krótka mięśnia przywodzi ramię i w ruchu tym współpracuje z m. krucza-ramiennym.cjcjcjącjcjjyącj''cjcj'cjcjcjcj 7:'ycj, "'cj:'cj-Ęcjjcj'cjćcj". . 'cjcj:-cj:'cjcjcjcj j'cjj!cjĘj''cjj, 'gcj?mu pronacyjnym ścięgno m. dwugłowego owija, się dokoła kości promieniowej(często daje się wyczuć przez skórę od tyłu, poniżej głowy kości promieniowej), odwraca przedramię, sprowadzając je w położenie supinacyjne i wtedy dopiero zaczyna je zginać. M. dwugłowy kurczy się najsilniej w położeniu odwróconym ramienia. W położeniu Ęmteż najsilniej występuje wyniosłość kulista na powierzchni przedniej mięśnia. Rozcięgno m. dwugłowego ramienia(cponeurosis m. bicipi@sbmchiB)-gdy mięsień się kurczy-napina powięź przedramien@oraz wzmaga siłę zginania m. dwugłowego. W razie porażenia przedniej grupy mięśni ramienia(zginaczy)czyje ność ramienia staje się znacznie bardziej upośledzona niż w razie poję żenią m. trójgłowego(proątownika), gdyż samym swym ciężare@przedramię się prostuje. Jeżeli porażeniu ulega nerw promieniowy, 68 chy supinacyjne przedramienia umożliwia wyłącznie m. dwugłowYGdyramię jest całkowicie wyprostowane, m. dwugłowy nie może BY konywać ruchów odwracania. Topografia.
Górna trzecia część m. dwugłowego jest położona w jamie pachoyei między mm, naramiennym i piersiowym większym od przodu a podłopatkowym, najszeó.?ldcertus fibrosus.
szym grzbietu i obłym większym od tyłu.
W części środkowej, między brzegiem dolnym m. piersiowego większego a okolicą łokciową, m. dwugłowy spoczywa na m. ramiennym, oddzielony od niego tylko cienką warstwą łącznotkankową i nerwem mięśniowa-skórnym, gałęzią splotu ramiennego. Do przodu m. dwugłowy jest przykryty powięzią ramienia, tkanką podskórną i skórą. Wzdłuż obu jego brzegów biegną bruzdy(ryć.
5 O 5), z kto.
M. dehoideus toóctńM, coracobrachialis M. triceps brechii(caput lorguml.M. triceps brachii(caput mediate).
M. brechielisSeptum intermusculere brachii mediale.Epicondylus med.
Terdo m. bicipitis brechiiM, supinetorPoczątek zginacza długiego kciuka od nadkhkcia przyśrodkowegoM, fexor digitalom profundus M. fexor pollicis longus.Tendo m. extersoris carpi redialisZbaw Tendo m. brachioradialisM, obluctor pollicis lorgusM, pronator quadratusTendo m. Oexoris cerpi ulnerisTendo m. fexoris carpi radielisTendines m. fexoris digitorurnsuperfcialis Os pisifrme.76, ąó.
Ryc.
495.
Mięśnie głębokie prawego ramienia i przedramienia widziane od przodu po usunięciu warstw powierzchownych.


ach szczególnie bruzda przyśrodkowa@)dwugłowego(swcus bicipitahs ąy, giahs)jest głęboka i dobrze widoczna poprzez skórę. W rowku tym pod powięzią rąąw, ma leżą nerwy i naczynia dające się z łatwością wyczuć(n. pośrodkowy i naczynią ją, mierne), na powięzi zaś-skórna żyła odłokciowa ramienia(t. b@si@ca). W brużąząąb oczne j m. dwugłowego(sulcus bicipitdis(ater@@s)lub w jej sęsiedztwie biegają druga żyła skórna, żyła odpromieniowa(t. cepWJio). Na poziomie łokcia ściąga ją dwugłowego wstępuje w głąb, ograniczone od strony przyśrodkowej m. nawrwjęąobłym, od strony bocznej zaś-m. ramienna-promieniowym, nerwem promieniowjąi naczyniami wstecznymi promieniowymi. Rozcięgro m dwugłowego zachowuje swąwpowierzchowne położenie:tuż pod nim przebiegają naczynia ramienne i nerw pośwąłjj, wy. Jest ono nieraz wyczuwalne poprzez skórę, a często również widoczne. Un a czynienie:gałązki t. pachowej i t. ramiennej.
Un e r w i e n i e:n. mięśniowa-skóriy(Gę-jKa I et k i rn a z i o we. W otoczeniu ścięgien m. dwugłowego znajduje się kilka kaletegmaziowych. Po c he w k a m a z i o w a m je d z y guz k o w a Odgina sgnomdis internbe-. eularis), wypustka torebki stawowej, która obejmuje ścięgno głowy długiej m. dwugy. wego, była już poprzednio opisana(s. 487). óaleJka dwugłowa-promieniową(bursa bieipitorddialis)występuje stale:leży ona między guzowatością kości promieniowej a ścięgnem końcowym m. dwugłowego i zapobiega ocieraniu się ścięgna o kość ęruchach nawracania i odwracania. Kaletka łokciowa międzykostna(bursa eubitalismterossec)często występuje z tych samych przyczyn, co poprzednia:leży ona między ścięgnem końcowym m. dwugłowego a kością łokciową. O d m i ary.
Znane są przypadki braku całego mięśnia.
Czasami może nie występować jedna lub druga głowa, jak również mogą one występować podwójnie. Początek głowy krótkiej może zachodzić na więzadło krucza-barkowe:głowa długa rozpoczyna się czasem na innych miejscach niż prawidłowo, w sąsiedztwie zwykłego początku. Często liczba głów jest zwiększona(ok.
IO%).
Trzecia głowa może się rozpoczynać w różnych miejscach łopatki, kości ramiennej oraz części miękkich ramienia i barku. Mogą występować cztery głowy, a nawet pięć.
M. ramienny(m. brdchidlis)jest spłaszczony, położony na dolnej części powierzchni przedniej kości ramiennej, przykryty m. dwugłowym. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się włóknami mięśniowymi na przegrodach międzymięśmowych, bocznej i przyśrodkowej(pdalej), i na powierzchni przedniej dolnej połowy kości ramiennej, u góry obejmuje on podkowiasta przyczep m. naramiennego, u doNsięga aż do torebki stawu łokciowego. Włókna biegną ku dołowi i przó:krywają torebkę stawu łokciowego, z którą są zrośnięte:kończą sl 4 one krótkim ścięgnem na guzowatości kości łokciowej. Czynność:M. ramienny jest mięśniem jednostawowym.
Jest on silnym zginaczem przedramienia(kości łokciowej)w stawie łokcie wym, nad którym jest rozpięty:pracę swą rozpoczyna niezależnie 99 pronacyjnego czy supinacyjnego położenia przedramienia w odróżnteniu od m. dwugłowego i innych zginaczy. Włókna zrośnięte z toreDWstawu łokciowego pociągają ją i fałdy torebki nie mogą wpuklać się 99 wewnątrz stawu(ryć, l 32). Poza tym m. ramienny działa również pośrednio na staw rarJeWYo czym mowa była poprzednio(działanie na odległość:ryc, 410, eh 9 ciąż nad stawem tym nie jest rozpięty. popa gra fi a.
Powierzchnia przednia mięśnia przylega do m. dwugłowego, jest 998 nieco wgłębiona i stanowi powierzchnię ślizgową dla tego mięśnia. Na poziomie po 98 Ć'lu mięśnia kończy się m. naramienny i łączą się obie głowy m. dwugłowego. Brzeg bP 94', .
ny m. naramiennego w dolnej części graniczy z m. ramienna-promieniowym i w bruździe między nimi przebiega nerw promieniowy oraz naczynia wsteczne promieniowe. Un a c z y ni cni e 11, poboczne łokciowe, górna i dolna, gałązki mięśniowe t. ramiennej, t. wsteczna promieniowa od t. promieniowej. Unerwienie:n. mięśniowa-skórny(Gę-).
W większości przypadków część boczna mięśnia, przylegająca do m. ramienna-promieniowego, jest unerwiona przez n. prorriie****O d miary. M. ramienny może łączyć się w większym lub w mniejszym stopniu z sąsiednimi mięsniami:naramiennym, dwugłowym, krucza-ramiennym, ramienna-promieniowym, nawrotnym obłym. Czasem dzieli się na dwie części.
Może mieć dodatkowe pasma, które rozpoczynają się lub kończą w różnych miejscach w otoczeniu mięśnia. Grupa tylna mięśni ramienia M. trójgłowy ramienia(m. triceps brdchii). Mięsień ten zajmuje całą powierzchnię tylną ramienia.
Rozpoczyna się on trzema głowami, z których jedna, głowa przyśrodkowa, tworzy warstwę głęboką, położoną bezpośrednio na kości ramiennej, obie pozostałe zaś, głowa boczna i głowa długa, leżą powierzchownie na głowie głębokiej. Pod tym względem istnieje pewne podobieństwo z grupą przednią, w której również jeden mięsień głęboki(m. ramienny)jest przykryty obu głowami m. dwugłowego(ryć, 49 l). Przyczepy.
Głowa długa(cdput longum)rozpoczyna się płaskim ścięgnem na guzku podpanewkowym łopatki:biegnie ona między m. obłym mniejszym a m. obłym większym ku dołowi:u góry jest przykryta m. naramiennym, poniżej pokrywa głowę przyśrodkowąi wreszcie przechodzi w brzeg przyśrodkowy wspólnego ścięgna końcowego. Głowa boczna(cqput lmerdle)rozpoczyna się na powierzchni tylnej kości ramiennej powyżej bruzdy n. promieniowego(Ęc, 2921, jak również na przegrodzie międzymięśniowej bocznej:włókna biegną równolegle ku dołowi nad bruzdą n. promieniowego i przyłuywajączęściowo głowę przyśrodkową, przechodząc w ścięgno końcowe wzdłuż jego brzegu bocznego. Głowa przyś rodło wa(cdputwedidle)rozp o czyn a się na powierzchni tylnej kości ramiennej od eózdy n. promieniowego ku dołowi aż do torebki stawu łokciowego, 4 o którego również się przyczynia:poza tym włókna odchodzą od przegrody międzymięśniowej bocznej i przyśrodkowej. Ku dołowi głoBaprzyśrodkowa dochodzi do m. łokciowego(ryc, 502)i przechodzi W wielkie, płaskie ścięgno. Wspólne ścięgno wszystkich trzech głów m.
P(Igłowego k oń czy s i ę na powierzchni tylnej wyrostka łokciowego kości łokciowej Czynna ś ć. Wszystkie trzy głowy m. trójgłowego mogą pracować Wspólnie lub też głowa długa może kurczyć się oddzielnie. Obie krótkie B(owy są jednostawowe, długa przebiega nad dwoma stawami i działa We jej na staw ramienny może być przeszło dwa razy silniejsze niż Płatanie na staw łokciowy. Głowa długa jest najsilniejszym prostowPWiemramienia w stawie ramiennym i bardzo silnym przywodzicie łe@i Pod tym względem ustępuje tylko pracy m. piersiowego większego, a przewyższa działanie m. obłego większego.


Działanie całego mięśnia na staw łokciowy polega na prostowaniu:ywraz z m. łokciowym jst to główny i prawie wyłączny prostownik przy czym obie głowy krótkie wykonują dwie trzecie całej pracy. M, trójgłowy wraz ze zginaczami bardzo silnie ustalają staw łokciowy. Gdy ramię jest opuszczone, siła ciężkości zastępuje działanie mięśnia:dlatego też działanie zginaczy jest przeszło o jedną trzecią większe niż m. trójgłowego. Również napięcie spoczynkowe zginaczy jest większe od napięcia m. trójgłowego:z tego powodu staw łokciowy w stanie spoczynku jest nieco zgięty. M. trójgłowy działa na staw łokciowy wyłącznie jako prostownik, nie ma funkcji pobocznej, jak np. m. dwugłowy, który oprócz zginania wykonuje również ruch odwracania. Przyczep mięśnia do torebki stawowej pociąga ją i wygładza fałdy, które przy rozluźnionej torebce mogłyby się wpuklać w obręb stawu. Top agrafia.
W górnej części m. trójgłowy jest przykryty m. naramiennym. Głowa długa biegnie do tyłu od m. obłego większego i oddziela otwór pachowy boczny od otworu przyśrodkowego, o których wspominaliśmy poprzednio(ryc. 494).
Niżej, w części ramiennej, m. trójgłowy jest przykryty skórą na swej powierzchni tylnej. Powierzchnia przednia spoczywa na kości ramiennej:jest ona przedzielona bruzdą n. promieniowego, w której biegnie nerw tej nazwy i naczynia głębokie ramienia:tylko głowa długa leży nieco przyśrodkowo od kości. Brzeg boczny graniczy z m. ramienna-promieniowym i m, ramiennym. Wzdłuż brzegu przyśrodkowego biegnie nerw łokciowy i tętnica poboczna łokciowa górna. Un a c z yni cni e:t. okalająca ramię tylna od t. pachowej, t. głęboka ramienia i 11, poboczne łokciowe od t. ramiennej. Un e r w i en i e:n. promieniowy(CęJKaletki maziowe.
W otoczeniu ścięgna końcowego m. trójgłowego znajduje się kilka kaletek:kaletka podskórna wyrostka ł o k c i o w e g o(bursa subcutmed olecrmi)stale występuje u dorosłych między wyrostkiem łokciowym a skórą. Nierzadko znajduje się druga kaletka w obrębie ścięgna m. trójgłowego powyżej wyrostka łokciowego(bursą mtratendmea olecrmi), a czasem również między ścięgnem a torebką stawową(bursa subtendmea m. tricipitis brachii). Powyższe kaletki nie łączą się z jamą stawową.
Odmiany.
Czasem mięsień ten może być czworogłowy.
Głowa czwarta może rozpoczynać się na brzegu bocznym łopatki, na wyrostku kruczym, na torebce stawu ramiennego, na kości ramiennej. Ścięgno początkowe głowy długiej prawie stale łączy się pasmem ścięgnisęmze ścięgnem m. najszerszego grzbietu. Pasmo to jest pozostałoścl 4 mięśnia, który u małp człekokształtnych za pośrednictwem przegrał międzymięśniowej przyśrodkowej zstępuje ku dołowi aż do nadkłykciaprzyśrodkowego(m. lmissimoepicondgloideus:). Na uwagę zasługVjerównież mały mięsień występujący stosunkowo często(25%1, rozpl:W nad bruzdą m. łokciowego, który biegnie poprzecznie od nadkłyk@aprzyśrodkowego do wyrostka łokciowego(m. epitrochleomconeus')Występuje on u znacznej liczby ssaków włączając małpy niższe:jest on unerwiony przez nerw łokciowy i genetycznie nie ma nic wspólnego*m. trójgłowym, nawiązuje zaś do zginacza łokciowego nadgarstka.M. łokciowy(m. cnconeus).
Jest to mięsień mały, trójkątny i gruby, położony w tylnej okolicy łokcia(ryć. 502, 5 O 3).
Pod względem położenia należy więc do mięśni przedramienia, czynnościowo i genetycznie jednak stanowi część m. trójgłowego, która wtórnie przesunęła się z ramienia na kość łokciową i łączy się z m. trójgłowym. Przyczepy.
Rozpoczyna się on krótkim, silnym ścięgnem na nadkłykciu bocznym kości ramiennej, jak również na więzadle pobocznym promieniowym. Włókna biegną nieco rozbieżnie i kończą się na górnym odcinku powierzchni tylnej trzonu kości łokciowej. O zyn n o ś ć.
M. łokciowy wzmaga działanie m. trójgłowego podczas prostowania stawu łokciowego. Dzięki swym włóknom poprzecznym ma silną składową promieniową, która przyciska kość łokciową do kości promieniowej i wzmaga zwieranie się obu kości:pociąga on torebkę stawową, szczególnie jej fałdy w dolnej części, i chroni przed wpukleniemsię ich do stawu. Topografia.
M. łokciowy jest przykryty powięzią przedramienia i skórą:jego powierzchnia wewnętrzna jest skierowana do torebki stawu łokciowego, z którą się zrasta, do kości łokciowej i odwracacza przedramienia. Przeważnie łączy się u góry bezpośrednio z głową przyśrodkową m. trójgłowego, a mianowicie z jej dolnymi włóknami odcinka bocznego. Włókna górne mięśnia przebiegają prawie zupełnie poprzecznie od nadkłykciabocznego do kości łokciowej:ku dołowi przybierają jednak stopniowo coraz bardziej skośny i podłużny kierunek. Na osobniku żywym mięsień ten jest nieraz widoczny przez skórę w postaci trójkąta, którego podstawa położona jest między wyrostkiem łokciowym i nadkłykciem bocznym, a wierzchołek skierowany ku dołowi. U n a c z yn i en i e:t. międzykostna wsteczna, gałąź t. międzykostnej tylnej. U n e r w i e n i e:n. promieniowy(Gę, ):jedna z gałązek unerwiających głowę przyśrodkowąm, trójgłowego. K a I e 1 k a m a z i o w a.
Między powierzchnią wewnętrzną mięśnia a więzadłem pobocznym promieniowym stawu łokciowego znajduje się kaletka, która u dorosłego przeważnie łączy się z jamą stawową. Od mi any.
M. łokciowy, jak wspomniano, może ściśle przylegać do brzegu dolnego głowy przyśrodkowej m. trójgłowego, a może też czasem występować przerwa między obu mięsniami. Unerwienie mięśnia pozostaje jednak zawsze to samo.
Powięź ramienia.
Skóra ramienia łączy się luźno z powięzią i jest przesuwalna na swym podłożu. Powięź ramienia(ńscia brachii)po stronie zginaczy stanowi przedłużenie powięzi pachowej, po stronie prostowników-przedłużenie powięzi naramiennej. Jest to mocna, włóknista powięź, która jak mankietem obejmuje całe umięśnienie ramienia(ryc. 496).
Wysyła ona po stronie przyśrodkowej i bocznej, między m. trójgłowy z jednej strony a wszystkie pozostałe przednie mięśnie ramienia z drugiej, silne pasma łącznotkankowe do brzegu przyśrodkowego i bocznego kości ramiennej:stanowią one przegrody międzymięśniowe. Silniejsza przegroda międzymięśniowa przyśrodkowa ramienia(septym mtermusculare bmchii medide)biegnie począwszy od końca m. krucza-ramiennego do nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej, wnikając między m. trójgłowy a m. ra@ienny. Nerw łokciowy i tętnica poboczna łokciowa górna zazwyczaj przebijają ją od przodu do tyłu. Przegroda międzymięśniowa boczna ramienia(septum m(ermusculare brdchii literuje), słabsza od poprzedniej, biegnie od przyczepo m. narawiennego ku dołowi do nadkłykcia bocznego kości ramiennej, między m. trójgłowym.powięź ramienna.
ROI.


z jednej strony a m. ramiennym i m. ramienna-promieniowym z drugiej strony, lNerwpromieniowy i tętnica głęboka ramienia przebijają ją od tyłu do przodu. . Trzon kości rąrniennejz obu przegrodami i powięzią wytwarzają dwie komory kostna-włókniste tlą obu grup mięśniowych:otwierają się one ku górze do okolicy barku i ku dołowi do dołu łokciowego. Komora zginaczy stanowi częściowo przedłużenie jamy pachowej:zawąr. tość jej tworzy mięśniówka zginaczy i powrózek naczyniowa-nerwowy, biegnący pod pa. więzią w bruździe przyśrodkowej m. dwugłowego.
Komora prostowników zawiera nn, trójgłowy oraz nerwy i naczynia, które z komory zginaczy wstępują do komory prostow, ników(n. promieniowy, t. i z, głęboka ramienia).eć zł.
Komora m. dwugłowego ramienia N. musculocutaneus.
A, brachialis, vv, brachiales-.
, medianus.
V, besilica.
S-ulcus bicipitalismedielisN, ulneriset a, colleterelis ulneris sup.Smun-interm u sculerebrachii mediweKomora m. trójgłowego ram*en*a.V, cephalica.
Sulcus biciphalislateralis-*ep*u mintermusculare brachii laterwe.Komora m. ram*enneg*A, profunde żracm 7.
N. radialis.
Hu merus.
:Faseta brachii.
Ryc.
496. Przekrój poprzeczny ramienia prawego.
Schemat.
Z przedramienia wstępują na ramię dwa pnie żylne, które biegną powierzchownie na powięzi. Żyła odpromieniowa biegnie wzdłuż brzegu bocznego m. dwugłowego(w bruździe bocznej m. dwugłowego)i uchodzi w trójkącie naramienna-piersiowym do żyły pa:howej. Żyła odłokciowa biegnie przyśrodkowo od m. dwugłowego(w bruździe przyśB:odkowej m. dwugłowego), na bardzo zmiennej wysokości przebija powięź i uchodzi 4 oednej z dwóch żył ramiennych. Koniec dolny powięzi przyczepia się do trzech wyniosłości kostnych:obu nadkbkci waz wyrostka łokciowego i przedłuża się w powięź przedramienia.Streszczenie Mięśnie ramienia układają się w dwie grupy, przednią i tylną. Grupa przednia:1.
M. krucza-ramienny(m. coracobrachiahs)rozpoczyna się na wyję Qu kruczym łopatki, a kończy na k. ramiennej, w połowie jej powierzchni przedniej rzyśrodkowej. Zgina i przywodzi ramię.
Umerwiony przez drobne gałązki pęczka boc 8 ego splotu ramiennego i n. mięśniowa-skórny. Między ścięgnem mięśnia krucza-radennego, ścięgnem m. podłopatkowego i wyrostkiem leży kaletka maziowa(bursę 8 nacobrdchwlis\.2.
M. dwugłowy ramienia(m. biceps bmchii)rozpoczyna się głową długą(cqut lonnm)na guzku nadpanewkowym łopatki i obrąbku stawowym. Głowa krótka(eqput breję)bierze początek na wyrostku kruczym łopatki. Obie głowy łączą się ku dołowi i przechodzą w ścięgno przyczepiające się do guzowatości k. promieniowej, częściowo w rozcięgnom, dwugłowego ramienia(cponeurosis m. bicipitis brdchii), które przechodzi w powięź przedramienia. Jest dwustawowy.
W stawie ramiennym podnosi ramię do przodu.
Jednocześnie głowa długa odwodzi ramię i obraca je do wewnątrz. Głowa krótka przywodzi ramię.
W stawie łokciowym zgina i odwraca przedramię.
Rozcięgno m. dwugłowego napina powięź przedramienia i wzmaga siłę zginania mięśnia. W bruździe przyśrodkowej m. dwugłowego(sulcus bicipitalis medidis)biegnie n. pośrodkowy i naczynia ramienne. Nadpowięziowo przebiega z, odłokciowa.
W bruździe bocznej m. dwugłowego(sulcus bicipitalis Im. )przebiega nadpowięziowo z, odpronueniowa. Unerwiony przez n. mięśniowa-skórny.
Kaletki:1)pochewka maziowa międzyguzkowa Odgina sgnomdlis intertubercularis)jest wypustką torebki stawowej obejmującej głowę długą m. dwugłowego:2)kaletka dwugłowa-promieniowa(bursa biciąitorddidis)jest położona między ścięgnem mięśnia a guzowatością k. promieniowej:3)kaletka łokciowa międzykostna(bursa cubitclis mterossec)leży między ścięgnem mięśnia a k. łokciową. 3.
M. ramienny(m. bruchidis)rozpoczyna się na obu przegrodach międzymięśniowychramienia i na przedniej powierzchni k. ramiennej, kończy-na guzowatości k. łokciowej. Mięsień jednostawowy, zgina przedramię:pociąga torebkę stawową. Unerwiony przez n. mięśniowa-skórny(część również przez n. promieniowy). Grupę tylną mięśni ramienia stanowi tylko jeden mięsień:4. M. trójgłowy ramienia(m. mceps bnchii).
Jego głowa długa rozpoczyna się na guzku podpanewkowym łopatki, głowa boczna-na k. ramiennej powyżej bruzdyn, promieniowego, głowa przyśrodkowa-poniżej tej bruzdy. Wspólne ścięgno wszystkich trzech głów kończy się na wyrostku łokciowym k. łokciowej. Głowa długa jest więc dwustawowa, głowy krótkie-jednostawowe. Głowa długa prostuje ramię w stawie ramiennym i przywodzi je. Całość mięśnia prostuje staw łokciowy oraz pociąga torebkę stawową. Unerwiony przez n. promieDlOWy.
Kaletki maziowe:1)kaletka podskórna wyrostka łokciowego(bursa subcutcnea olecrmi)leży między wyrostkiem łokciowym a skórą:2)w obrębie ścięgna m. trójgłowego(bursa mtrdtendined olecrdni)leży druga z nich:3)czasem występuje trzecia między tym ścięgnem a torebką stawową(bursa subtendinec m. tricipitis brachii). 5.
M. łokciowy(m. mconeus)należy do mięśni przedramienia:rozwojowa jest jednak częścią m. trójgłowego ramienia. Rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym k. ramiennej i na więzadle'pobocznym promieniowym, kończy się na górnym odcinku k. łokciowej. Prostuje staw łokciowy, przyciska k. łokciową do k. promieniowej, pociąga torebkę stawową. Unerwiony przez n. promieniowy.
Kaletka maziowa znajduje się między mięsniem a więzadłem pobocznym promieniowym. Powięź ramienia(fscia brachii)obejmuje jak mankiet mięśnie ramienia. Ku górze łączy się z powięzią pachową i naramienną, ku dołowi z powięzią przedramienia. Wysyła dwa odgałęzienia oddzielające grupę prostowników od zginaczy po stronie przyśrodkoweji bocznej, przegrodę międzymięśniową przyśrodkową ramienia(septum intermuscularebraehii medidlej i boczną(septum mtermusculare bmchii laterdle). Obie dochodzą do k. ramiennej, wytwarzając dwie komory kostna-włókniste dla grup mięśniowych. W komorze zginaczy prócz mięśni biegną naczynia i nerwy wnikające w nią z jamy pacho wet. Komora prostowników prócz mięśni zawiera n. promieniowy i t. głęboką ramienia. Żyły powierzchowne, odpromieniowa i odłokciowa, przebiegają zewnątrzpowięziowo, podskórnie.Mięśnie przedramienia.
Obwód przedramienia jest największy w części bliższej, tutaj bowiem leżą przeważnie brzuśce mięśni:w kierunku dalszym masa mięśniowa stopniowo zmniejsza się i poszczególne mięśnie przechodzą w ścięgna, które nad stawami ręki biegną do śródręcza lub.


nad stawami palców dalej, aż do paliczków dalszych. W odwróconym położeniu przedramienia możemy mówić o kształcie stożkowatym przedramienia, spłaszczonym od przodu do tyłu. Ponieważ w położeniu nawróconym obie kości przedramienia krzyżują się kształt przekroju z poprzecznie owalnego zmienia się w bardziej okrężny.Kształt zgrupowania dziewiętnastu mięśni przedramienia jest uwarunkowany wzajemnym położeniem obu kości przedramienia i łączącą je błoną międzykostną. Od powięzi przedramienia wnikają w głąb przegrody łącznotkankowe i dzielą umięśnienie przedramienia na trzy zasadnicze grupy:grup ę przedni ą(dłoniową), tym ą(grzbietową)i b o czną(promieniową:ryc. 5 O 6).
Na stronie przedniej przedramienia, jeśli mięśniówka jest silnie rozwinięta, a podścióęka tłuszczowa słaba, widoczne są przez skórę dwa wały mięśniowe, utworzone przez przednią i boczną grupę. Wały te ograniczają u góry dół łokciowy i w jego przedłużeoWku dołowi wytwarzają b r u z dę p r orni cni o w ą p r z e dr a mieni a(sulcus antebmchiimdiJisS:w bruździe tej, przykrytej tylko skórą i powięzią, biegnie tętnica promieniowe oraz gałąź powierzchowna n. promieniowego:w dolnym, nieco poszerzonym odciołBwyczuwa się wyraźnie jej tętno. Znacznie mniej dostępna jest bruzda łokciowe p r z e d r a m i e n i a(sulcus cntebmchii ulnms):przebiega ona w dalszej połowie przeęramienia, równolegle do poprzedniej, po stronie promieniowej zginacza łokciowego na 4 garstka:w głębi znajduje się nerw i naczynia łokciowe(ryc. 497).
804.
Tgndines m. flexorisdigit, superfcialisTendo m. tlexoriscarpi ulnarisSulcus antebrachii uli ans.Tendo m. tlexoriscarpi radialisSulcus antebrachiizadia@sTendo m. palmaris longi.Hyc.
497. Strona zginaczy dalszej części przedramienia lewego u młodej kobiety.Grupa przednia mięśni przedramienia Grupa przednia jest to przeważnie grupa zginaczy, silniejsza od obu pozostałych. Składa się ona z ośmiu mięśni ułożonych w cztery warstwy. Warstwę pierwszą tworzą cztery mięśnie położone powierzchownie(ryc. 498, 499, 5 OQ:nawrotny obły, zginacz promieniowy nadgarstka, dłoniowy długi i zginacz łokciowy nadgarstka. Wszystkie rozpoczynają się wspólną głową(caput communeSna nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej i stąd zstępują ku dołowi i nieco w kierunku promieniowym. Warstwę drugą tworzy jeden mięsień, zginacz powierzchowny palców. Warstwa trzecia, oddzielona od poprzedniej luźną przesuwalną blaszką łącznotkankową, składa się z dwóch mięśni:zginacza głębokiego palców po stronie łokciowej i zginacza długiego kciuka po stronie promieniowej. Warstwę czwartą, najgłębszą, stanowi m. nawrotny c z w o r o b o c z ny. Warstwę pierwszą i drugą możemy nazwać warstwą powierzchowną, warstwę trzecią i czwartą-warstwą głęboką. Warstwa powierzchowna M. nawrotny obły(m. prondtor teres)jest położony powierzchownie i najbardziej bocznic z mięśni pierwszej warstwy. Biegnie on skośnie od nadkłykcia przyśrodkowego do kości promieniowej. Przyczepy.
Mięsień ten ma dwie głowy.
Głowa ramienna(caputhumerale)rozpoczyna się na przegrodzie międzymięśniowejprzyśrodkowej ramienia i na nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej:głowa to kei owa(cdput ulndre), zwykle słabsza, r o z poczyń a s i ę na wyrostku dziobiastym kości łokciowej. Obie głowy kierują się skośnie ku dołowi i do boku, łączą się po krótkim przebiegu i kończą krótkim, płaskim ścięgnem na powierzchni bocznej części środkowej kości promieniowej, gdzie ścięgno to często wywołuje chropowatość. Czynność.
Ponieważ m. nawrotny obły biegnie skośnie do długiej osi przedramienia, jego działanie na zasadzie równoległoboku sił możemy rozłożyć na dwie prostopadle do siebie ustawione siły. Składowa skierowana poprzecznie do kości promieniowej nawraca przedramię w obu stawach promieniowa-łokciowych:składowa zaś skierowana wzdłuż kości zgina je w stawie łokciowym. Jeżeli kość promieniowa nie jest ustalona przez mięśnie odwracające, m. nawrotny obły wpierw nawraca ją, a następnie dopiero zgina. Mięśnie antagonistyczne w ruchu odwracania, dwugłowy ramienia i odwracacz przedramienia, mają dwa razy większą siłę od m. nawrotnego obłego. T o p o gr a f i a.
Powierzchnia przednia mięśnia jest przykryta powięzią przedramienia, z którą mięsień jest częściowo zrośnięty. Ku dołowi zachodzi nań m. ramienna-promieniowy.
Górny skośny brzeg mięśnia z m. ramienna-promieniowym ograniczają dół łokciowy Wessą cubitdhs), w którym wyczuwa się(u osób chudych czasem widoczne)ścięgno m. dwugłowego ramienia. Część przyśrodkowa dołu łokciowego(miedzy ścięgnem m. dwugłowego a m. nawrotnym obłym), nad którą jest rozpięte ścięgno m. dwugłowego ramienia, zawiera nerw pośrodkowy i tętnicę ramienna wraz z tej miejscem gadzia.


tu na tętnicę promieniową i łokciową.
Te ostatnie obejmują m. nawrotny obły:tętnicą promieniowa biegnie nad nim, tętnica łokciowa pod nim(p. t. III układ naczyniową, pętnica promieniowa wraz z gałęzią powierzchowną nerwu promieniowego krzyżują ps. wierzchnie przednią m. nawrotnego obłego(w jego części końcowe:)i dalej biegną ębruździe promieniowej przedramienia. Między głową ramienną a głową łokciową m. ną.
wrotnego obłego przebiega nerw pośrodkowy.
Głowa łokciowa wsuwa się więc między nerw pośrodkowy a tętnicę łokciową(p. dalej, dół łokciowy). On a czyni e ni e:gałązki 11, ramiennej, promieniowej i łokciowej. On er w i e ni e:n. pośro 4 kow 6 óc-10 dm i a ny.
Jeżeli występuje wyrostek nadkłykciowy kości ramiennej(s. 452), paczą tek głowy ramiennej wstępuje aż na niego, wytwarzając wrota, przez które, jak u niektórych ssaków, nerw pośrodkowy i naczynia ramienne od tyłu przechodzą na stronę przed nią stawu łokciowego. Czasami początek ten może tworzyć samodzielną, trzecią głowę Głowa łokciowa jest nieraz bardzo słaba lub wcale nie występuje. Występowanie jej jest cechą progresywną, zjawia się ona dopiero u człekokształtnych, bardzo rzadko występu je u orangutana, częściej-u goryla(5 O%), najczęściej-u szympansa(94%). Na początku głowy ramiennej znajduje się czasem trzeszczka. Znane są połączenia z mięśniamisąsiednimi.
M. zginacz promieniowy nadgarstka(m. feaor cdrpi rddialis), położony przyśrodkowo od poprzedniego, jest mięsniem wydłużonym, wrzecionowatym, w swej części górnej jest on mięśniowy, w dolnej ścięgnisty:biegnie skośnie od nadkłykcia przyśrodkowego do li kości śródręcza. Przyczepy.
Mięsień rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowymkości ramiennej i na powięzi przedramienia, zrośnięty z sąsiednimi mięsniami. Włókna biegną wpierw rozbieżnie między m. nawrotnym obłym a m. dłoniowym długim ku dołowi i nieco skośnie, następnie łączą się w długie, silne ścięgno między m. ramienna-promieniowym a m. dłoniowym długim, które kieruje się ku promieniowej stronie nadgarstka:dalej przechodzi ono poza troczkiem zginaczy(ryc. 5 O 9), oddzielone od pozostałych ścięgien, biegnie w bruździe kości czworobocznej większej i kończy się na podstawie li kości śródręcza, czasem również 111. O z y nn o ś ć.
Działanie zginające mięśnia w stawie łokciowym, podobnie jak pozostałych mięśni tej grupy, jest nieznaczne. Zasługuje jednak na uwagę, że te same mięśnie, które zginają rękę i palce, bior 4 również udział w zginaniu łokcia. Główna czynność mięśnia polega na zginaniu ręki oraz-choć w mniejszym stopniu-na jej odwodzeniu w stronę promieniową. W ze leżnośei od współpracy z innymi mięsniami jeden lub drugi z tych r 8 chów może być wzmocniony lub zniesiony. Mięsień działa również jałwnawracacz przedramierua, szczególnie silnie, gdy przedramię jest BY prostowane, a ręka zgięta grzbietowa. Gdy przedramię jest zgieleatakże ręka zgięta dłoniowa, działanie to jest bardzo małe. TłumacYlo się następująco:gdy przedramię jest wyprostowane, siła nawracacYjest większa niż odwracaczy, natomiast gdy jest zgięte, odwracanie je 84 skuteczniejsze od nawracania. Urządzenia techniczne, którymi posWgolemy się mając zgięte przedramię, jak np. śruby czy świdry, są przó stosowane do ruchów odwracania(dla praworęcznych).T o p o g r a f i a.
Na przedramieniu zginacz promieniowy nadgarstka jest przykryty powięzią przedramienia i skórą. Ścięgno mięśnia występuje wyraźnie podczas zginania ręki. Ogranicza ono bruzdę promieniową przedramienia od strony łokciowej(ryc, 497 gw bruździe, jak wyżej zaznaczono, przebiegają naczynia promieniowe i gałąź powierzchowna nerwu promieniowego. Po stronie łokciowej ścięgna znajduje się nerw pośrodkowy, który przebiega między nim a ścięgnem m. dłoniowego długiego. Powierzchnia tylna mięśnia spoczywa na zginaczu powierzchownym palców, u dołu przedramienia na zginaczu długim kciuka. Po wejściu na dłoń ścięgno mięśnia biegnie w kanale kostna-włóknistym, stanowiącym oddzielny przedział kanału nadgarstka(ryc. 5 O 9).
Tworzy go bruzda kości czworobocznej większej, troczek zginaczy i pasmo więzadłowe, które od troczka zginaczy biegnie w głąb do kości czworobocznej. Unaczynieni e:gałęzie t. promieniowej.
On er w i en i e:gałąź n. pośrodkowego(CąJPo eh ewk a ma z i owa Odgina sgnotidis m. fleaoris carpi rudialis)w postaci krótkiej cewy leży na ręku między kością a ścięgnem(p. dalej), obejmując je. Odmiany.
Najczęstsze odmiany dotyczą przyczepo końcowego mięśnia. Mięsień może się przyczepiać na kości czworobocznej większej, na kości śródręcza III i IV, łódeczkowatej i w innych miejscach. Bywają połączenia z sąsiednimi mięsniami, również dodatkowe początki na kości promieniowej i wyrostku dziobiastym kości łokciowej. M. dłoniowy długi(m. pdlmdris longus)jest mięśniem wąskim, wrzecionowatym, położonym po stronie łokciowej poprzedniego:bardzo często nie występuje:biegnie od nadkłykcia przyśrodkowego do troczka zginaczy. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na nadkłykciu przy środkowym i powięzi przedramienia zrośnięty z sąsiednimi mięsniami. Biegnie on między zginaczem promieniowym nadgarstka a zginaczem powierzchownym palców ku dołowi oraz nieco do boku i koń czy s i ęcienkim ścięgnem, przechodząc w rozcięgno dłoniowe. Ścięgno to przed samym swym końcem przesuwa się między dwiema warstwami powięzi przedramienia i dalej przebiega nad troczkiem zginaczy, z którym się zrasta. Czynn o ś ć.
M. dłoniowy długi jest słabym zginaczem przedramienia w stawie łokciowym i słabym nawracaczem. Główne jego działanie polega na napinaniu rozcięgna dłoniowego:za jego pośrednictwem zgina stawy ręki i palce w stawach śródręczno-paliczkowych. Topografia.
Jest to najbardziej powierzchowny mięsień ze wszystkich zginaczy i ścięgno jego jest widoczne przez skórę(ryc, 497), szczególnie gdy ręka jest zgięta dłoniowa, palce wyprostowane, a kłąb kciuka i małego palca zbliżone do siebie. Wzdłuż dolnej części ścięgna po stronie promieniowej przebiega nerw pośrodkowy. Unaczynienie:gałązki t. łokciowej.
Un er w i e ni e:n. pośrodkow:(ącąJOdm i a ny.
M. dłoniowy długi jest mięśniem uwstecznionym i jako taki bardzo zmiennym. Stale występuje u małp niższych, również u gibbona i orangutana, natomiast u szympansa tylko w 5'%, u goryla-znacznie częściej. W różnych grupach ludzkich nie występuje w 5-25'%przypadków(Loth). Stopień jego rozwoju jest również bardzo zmienny:może być tylko śeięgnisty lub mieć dwa brzuśce połączone pośrodku ścięgnem. Zmienne są również oba jego przyczepy.
M. zginacz łokciowy nadgarstka(m. ńeaor empi ulnms)jest położony po stronie łokciowej od poprzedniego, w najbardziej przyśrodkowej części przedramienia. Biegnie on od łokcia do nadgarstka.


M. biceps brachiisM, brachielisM, brachioradialisTerdo m. bicipits brachiiM. extersor cerpi radielisbnns.
M. fexor pollicis longusM.
pronetor quadmtusM.
abductor pollicis bras.
Aponeurosis pal mens-W ebductor pollicis brevis-.
ĘĘ.
Epicondylus med.
Aponeurosis m. bicipit.
Zrach@M. pronetor teres-M. fexor carpi radielisM, palmaris longus M. fexor cerpi ulneris.M. fexor digitalom superfcielis.
, Retnecu lu m fexorum.
--Os pisiforme.
-M. palmeris breyis.
Ryc.
498. Mięśnie przedramienia prawego widziane od przodu.Przyczepy.
Mięsień ten ma dwie głowy.
Głowa ramienna(c@puhumerale)rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym i powięzi przedramienia, zrośnięta z sąsiednimi mięsniami:g to w a ł o k c i o w a(edput ulndre)rozpoczyna się cienką i długą blaszką ścięgnistą, ł 4 ez 4 cąsię z powięzią przedramienia, na powierzchni tylnej wyrostka łokciowego i na brzegu tylnym kości łokciowej(ryc. 5 O 2).
Mięsień biegnie ku dołowi wzdłuż zginacza powierzchownego palców i przycz ep i a s i ę długim, silnym ścięgnem do kości grochowatej. Czynni o ś ć.
Zginacz łokciowy nadgarstka zgina i przywodzi rękgJestoncmięśniem znacznie silniejszym od zginacza promieniowego nadgarstka. Gdy oba te mięśnie działają wspólnie, ruchy przywodzenia i odwodzenia znoszą się. Oba zginacze nadgarstka nie są jedynymi zginaczami ręki:znacznie silniejszymi są długie zginacze palców.M. biceps brachiiM, triceos brechii(caput mediwe)Septum irtermusculere brachiirnedialeM, brachielisAponeurosis m. bicipitis brachiiTerdo m. bicipits brachiiM, fexor digit, superfcielis(caput hu meroulnare)M. supinatorOtwór dla przejścia t. łokciowej i n. pośrodkowegoM, fexor digit, superfcielis(caput redlcie)M. fexor digit, superfcialisM, pronetor teres(oddtń M. fexor carpi ulneris.M. flexor pollicis longusTendo m. extemsoris carpi rad. Ang Tendo m. brachiomdialis M. abductor pollicis longus.Os pisiforme.
rĄąę.
Ryc.
499. Mięśnie przedramienia prawego widziane od przodu, po usunięciu mięśni powierzchownych.To p o gr a f i a.
Powierzchnia zewnętrzna mięśnia jest przykryta powięzią przedramienia i skórą. Powierzchnia wewnętrzna przykrywa zginacz powierzchowny palców, zginacz głęboki palców oraz m. nawrotny czworoboczny. W części górnej zginacz łokciowy nadgarstka wytwarza rynienkę, w której układają się części łokciowe zginaczy palców. Przednio-boczny brzeg mięśnia stanowi ważną linię orientacyjną ciągnącą się od nad kłykcia przyśrodkowego do kości grochowatej:wzdłuż niej przebiega nerw łokciowy i naczynia łokciowe. Nerw łokciowy leży u góry w bruździe n. łokciowego, przykryty pasmem śclęgnistym powięzi przedramienia(mens tendmeus ulndrisS, biegnącym od wyrostka łokciowego kości łokciowej do nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej, stąd nerw łokciowy podąża ku dołowi między obu głowami zginacza łokciowego nadgarstka i układa się w bruździe łokciowej przedramienia, gdzie biegną razem z tętnicą łokciową i towarzyszącymi jej żyłami. Ścięgno mięśnia jest zazwyczaj słabo widoczne, zawsze jednak wyraźnie wyczuwalne w dolnej swej części. Więzadła grochowa-haczykowei grochowa-śródręczne przenoszą działanie mięśnia na dalszy szereg kości nadgarstka i na kości śródręcza(ryc. 329).


Uraczynienie:11, poboczne od t. ramiennej i gałązki t. łokciowej. Mnerwienie:n. łoKcioW(Oj, Thjlkaletkamaziowa(bursa sgnomalis m. fleaoris empi ulnaris)często występuje jędzy kością grochowatą a ścięgnem. O d nn i a n y.
Ścięgno zginacza łokciowego nadgarstka poza swym zwykłym przyczepemoże dochodzić do kości śródręcza IV, V, nawet do stawu śródręczno-paliezkowego V. fasami dodatkowe głębokie pasmo mięśniowe biegnie od nadkłykcia do kości grochoateji powstaje podwójny mięsień. M. zginacz powierzchowny palców(m. ńeaor digitorium superńcids)stanowi głębszą, drugą warstwę przednich mięśni przedramienia, ołożoną pod czterema poprzednimi mięśniami. Jest to mięsień spłaszzony, szeroki, który czterema oddzielnymi ścięgnami kieruje się do zterech ostatnich palców ręki. Przyczepy.
Rozpoczyna się on dwiema głowami.
Głowa raiienno-łokciowa(ccput humeroulndre)zaczyna się na nadkłykciurzyśrodkowym kości ramiennej i na wyrostku dziobiastym kości łokiowej, zrośnięta z sąsiednimi mięsniami. Głowa promieniowa xqut rudide)o d eh o dz i od powierzchni przedniej końca bliższego, ości promieniowej:poza tym włókna mięśniowe odchodzą od łuku.Tendo m. fexodsedighorum profundi.
Tendo m. fexoris digitorum superficialis.
-Chiesme tendinum.
e-Vincula tendinum.
Ryć.
500. Ścięgna zginaczy palców widziane od przodu ścięgno zginacza głębokiego palców przesunięte w bok.ścięgnistego rozpiętego między obu głowami.
Łuk ten przebiega nad nerwem pośrodkowym i naczyniami łokciowymi. Włókna zbiegają się w kierunku dalszym i wytwarzają cztery brzuśce, z których powstają cztery płaskie, długie ścięgna:brzuśce te, tak samo jak ścięgna, są ułożone w ten sposób, że przeznaczone dla Ul i IV palca są położone powierzchownie, dla li i V zaś głębiej. Wszystkie cztery ścięgna biegną pod troczkiem zginaczy przez kanał nadgarstka, przechodzą na dłoniową stronę ręki i kierują się do palców. Doszedłszy do paliczka bliższego każde ścięgno rozdziela się na dwie odnogi(ryć. 5 OO).
Ścięgno rozdwajając się tworzy szczelinę, przez którą przechodzi ścięgno zginacza głębokiego palców. Stąd zginacz powierzchowny palców nosił dawniej nazwę z gin a c z a prz e szytego(m. ńeaor perfordtusS, a zginacz głęboki-przeszywaj ącego(m. ńeaor perfomnsS. Poniżej szczeliny dla ścięgna zginacza głębokiego palców obie odnogi ścięgna zginacza powierzchownego wymieniają między sobą część włókien, tworząc skrzyżowanie ścięgien(chidsmc tendinum):każda z odnóg kończy się na brzegach środkowego paliczka. O z ynn o ś ć.
Chociaż mięsień ten rozpoczyna się na kości ramiennej, działanie jego na staw łokciowy jest minimalne. Główna praca polega na zginaniu ręki i palców.
Jest on najsilniejszym zginaczem ręki w obu jej stawach i silnym zginaczem środkowych paliczków w stosunku do bliższych. W ruchu tym, który wynosi IIO-l 3 O', jest on wspomagany przez zginacz głęboki palców i działanie to przenosi się również na staw śródręczno-paliczkowy. Ruchy zginacza powierzchownego są najsilniejsze w skrajnym zgięciu grzbietowym ręki i palców, gdyż w tym położeniu mięsień jest najbardziej rozciągnięty. Niezależnie też od naszej woli nadajemy takie położenie ręce przed zaciśnięciem jej w pięść. Gdy ręka jest silnie zgięta dłoniowa, mięsień ten, chociaż skurczony, nie może dalej zginać palców:traci on prawie całą siłę. Poza tym mięsień bierze udział w przywodzeniu palców do palca środkowego. Topografia.
Zginacz powierzchowny palców spoczywa na głębokich zginaczach, przedzielony od nich blaszką powięziową, w której biegną nerw pośrodkowy i naczynia łokciowe. W górnej części przedramienia jest on przykryty opisanymi poprzednio czterema mięśniami powierzchownymi:w części dolnej natomiast zginacz powierzchowny palców, jeszcze mięśniowy, jest widoczny między ścięgnami tych mięśni, przykryty powięzią i skórą. Między obu głowami początkowymi mięśnia, jak wspomniano, jest rozpięty łuk ścięgnisty, pod którym przechodzą nerw pośrodkowy i naczynia łokciowe. Przez te wrota naczyniowa-nerwowe(kar a ł łokciowy, candhs ulnmsS głębokie ropnie przedramienia mogą się kierować do dołu łokciowego i stąd wstępować wyżej na ramię. Czasami od wyrostka dziobiastego kości łokciowej może odchodzić cienkie pasmo ścięgniste, które łączy się z powyższym łukiem, dzieląc wrota na dwie części:część promieniowa obejmuje ścięgno m. dwugłowego ramienia, przez część łokciową biegną wspomniane naczynia i nerw pośrodkowy. Una czynienie:gałązki t. promieniowej i łokciowej.
U n erw i e n i e:n. pośrodkowy(C-, y, Th.
W rzadkich przypadkach mięsień otrzymuje gałązkę od n. łokciowego. Kaletka maziowa.
Nieraz zdarza się kaletka maziowa przy początku mięśnia, w szczelinie między kością promieniową a łokciową.


j ąą(i ąny.
Brzusiec mięśniowy dla@palca może być przedzielały ścięgnem pjęjąą, jj ąą gwie części(biuenter). Głowa promieniowa mięśnia jesł ba 64 zo zmienną jaja ąęęłwpowąć, jak np. u niższych Naczelnych:w rozwoju osobniczym powstaje jązjąąjwęrąrnierno-łokciowej. Również ści:gro V palca może nie wysłępować.
Czą-jaj:ęgkie cztery breuśce są zupełnie samodzielne.
Częściej zdarzają się połączenią ę ęą, idnimi mięśniarni. Warstwa głęboka M, zginacz głęboki palców(m. fleaor digitorum pmfundus)stanową żęść łokciową trzeciej warstwy przedniej grupy mięśnia przedramię. ta, 'lak jak po-przedni, jest to mięsień szeroki, który biegnie z górnej otawy przedramienia do dalszych paliczków czterech ostatnich pąt. ÓW.
Przyczepy.
Mięsień rozpoczyna się na dwóch trzecich góriychczęściacn przedniej i przyśrodkowej powierzchni trzonu kosej okciowej oraz na błonie międzykostnej przedramienia(ryc, 29 W, J góry początek mięśnia zachodzi z tyłu na powierzchnię wewnętrzną flaszki ścięgnistej zginacza łokciowego nadgarstka na brzegu tyhyn(xości łokciowej. Włókna kierują się równolegle ku dołowi i poniżej po łowy długości przedramienia krótki brzusiec mięśnia przechodzi w cztery płaskie, długie ścięgna leżące na jednym poziomie. Biegną one przez kanał nadgarstka poza ścięgnami zginacza powierzchownego(ryć. 5 O 9), następnie wzdłuż dłoni nieco rozbieżnie do li-V palca:każ de ścięgno przechodzi na wysokości paliczka bliższego między odnoga mi odpowiedniego ścięgna zginacza powierzchownego palców i k o ńc zy się na podstawie paliczka dalszego. O z ynn o ś G.
Zginacz głęboki palców jest zginaczem ręki, głównie jednak wszystkich stawów li-V palca. Oprócz funkcji zginania jest on również przywodzicielem ręki. Większość ludzi nie potrafi poruszać wyłącznie dalszym paliczkiem w stosunku do środkowego, jednak przez ćwiczenie umiejętność tę można nabyć. Mięsień zbliża do siebie rozstawione palce.
Zginając dalsze paliczki ustawiamy zwykle rękę W położeniu zgięcia grzbietowego(np. pisząc), ponieważ mięsień rozctągesię wtedy i siła jego wzrasta. Topograf i e.
Zginacz głęboki jest przykryty zginaczem powierzchownym palcóWi zginaczem łokciowym nadgarstka, od którego oddziela go nerw i naczynia łokciowe oraz nerw pośrodkowy. Z kolei przykrywa on kość łokciową, błonę międzykostną i ja nawrotny czworoboczny. Jego brzeg łokciowy sęka się ze zginaczem łokciowym neGęgarstka:brzeg promieniowy jest skierowany do zginacza długiego kciuka:między oD 8 mięśniami biegnie nerw i naczynia międzykostne przednie. W obrębie śródręcza z brzesgiem promieniowym każdego ścięgna łączy się wysmukły, mały mięsień, tzw. mięsień gl+stawały. Czteręy te mięśnie będą opisane wspólnie z mięsniami ręki. Un a c z yn i e n i e:gałązki mięśniowe t. łokciowej i t. międzykostnej przedniej Un e rw i e n i e:n. łokciowy i n. pośrodkowy(gałąź międzykostna przednia, G. 9 PiłObanerwy kilkakrotnie zespalają się.
Część mięśnia wysyłająca ścięgna do Ul-V pałce jest unerwione głównie przez n. łokciowy, choć otrzymuje również włókna od n. pośrO 4 kowego. Uszkodzony n. łokciowy może być w znacznym stopniu zastąpiony przez n, pośsrodkowy. Brzusiec mięśnia przeznaczony dla li palca przypuszczalnie jest unerwiOiGwyłącznie przez n. pośrodkowy. Odmiany.
Często zdarzają się połączenia z sąsiednimi mięśniami, *ztery brzuśce.mięśnia mogą być w większym lub mniejszym stopniu samodzielne. Może on rozpaczy PĘĆ Z 99999998988 PP 9 P 8 Ń::ĘP 999469989 W 88 e@or ąoWcis longus)jest pajjęjąę gą, od poprzedniego i stanowi wraz z nim trzecią warstwę zginaczy przedramienia. Jest on rozpięty między kością promieniową a dalszym paliczkiem kciuka. Przy cz epy.
Mięsień ten rozp o czyn a się na powierzchni przednietkości promieniowet@Jędzy przyczepami odwracacza i m. nawrotnego czworobocznego(ryc, 299)oraz na przylegającej części błony międzykostnet(głowa promieniował:bardzo często również odchodzi on cienkim pasmem od nadkblcia przyśrodkowego kości ramiennej(głowa ramienna). Brzusiec mięśnia jest półpierzasty.
Ścięgno-jedyne długie ścięgno zginające kciuk-biegnie przez kanał nadgarstka i koń czy si ę na podstawie dalszego paliczka kciuka. Czynn o ść.
Mięsień jest silnym zginaczem ręki i kciuka.
Poza tym nieco odwodzi rękę.
Topografia.
Na przedramieniu mięsień jest od przodu przykryty m. nawrotnym obłym, m. ramienna-promieniowym, zginaczem promieniowym nadgarstka i zginaczem powierzchownym palców. U dołu przedramienia na pewnej przestrzeni leży on powierzchownie, nie przykryty innymi mięśniami(ryć. 498).
Tętnica promieniowa ze swymi żyłami towarzyszącymi leży na mięsniu:tutaj też wyczuwa się jej tętno. Powierzchnia tylna przylega bezpośrednio do kości promieniowej, błony międzykostnej i do m. nawrotnego czworobocznego. Ścięgno mięśnia przebiega przez najbardziej boczny odcinek wspólnego przedziału kanału nadgarstka(ryć, 509)i dalej na kłębie kciuka między obu głowami zginacza krótkiego kciuka. Un a c z y ni e ni e:gałęzie t. promieniowej i t. międzykostnej przedniej. Un er w i en i e:n. międzykostny przedni(O-. .
, Th), gałąź n. pośrodkowego.
O d m i a n y, lMięsień ten często ma dodatkowy przyczep początkowy na wyrostku dziobiastymkości łokciowej(głowa łokciowa). Jako samodzielny zginacz, oddzielony od zginacza głębokiego palców, występuje dopiero u człowieka:u żadnego innego Naczelnego mięsień ten nie jest całkowicie wydzielony. Nietednokrotnie traci on tę samodzielność w mniejszym czy większym stopniu, zbliżając się do form występujących u małp. Czasami zlewa się zupełnie ze zginaczem głębokim w jeden mięsień, który wysyła wtedy pięć ścięgien do wszystkich pięciu palców. Jest to postać występująca u niektórych niższych małp śłarego Świata. Długość przyczepi na kości promieniowej jest bardzo zmienna. Często zdarzają się połączenia z sąsiednimi mięśniami.
Al nawrotny czworoboczny(m. pronctor yuddrdns)jest mięsniem spłaszczonym, o kształcie czworoboku, jak wskazuje nazwa, położoTWmw części przedniej i dolnej przedramienia. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na dolnej czwartej szęści powierzchni przedniej kości łokciowej:częściowo na powierz Phni tylnej, tak że włókna mięśniowe obejmują ją łukowato. KieruJ 48:one bocznic prawie poprzecznie, nieznacznie tylko zstępując ku doBwi, i kończą się na dolnej czwartej części powierzchmi przedniej Baz bocznej kości promieniowej Oyc 48)Czynność. Mięsień ten nawraca przedramię, ma jednak słabsze Płatanie od m. nawrotnego obłego. Poza tym wraz z tym osta@i@ł 4 Kośćpromieniową i łokciową, i oba mięśnie zwierają powierzchnie 813.


Hu merusM, dehoideus-M. coracobrachialisM, triceps brechii(caput longumF M. triceps brachii(ceput mediale).Septurn intermusculare brachii.
M. brachialisEpicondylus lat.
Epicondylus med.
Terdo m. bicipitis brachiiPoczątek zginacza długiego kciuka od nadkłykcia przyśrod. M. supinatorM, fexor digitalom profundus(ucięto M. fexor pollicis longus(udgtń.M. pronator quadretus.
bne Racus.
i***.
881 Mięśnie głębokie prawego ramienia i przedramienia po usunięciu warsP@PFwierzchownych:widok od przodu. lawowe obu stawów promieniowa-łokciowych.
W złamaniach ko 44 ramieniowej w połowie jej długości powyższa czynność m. nawro@8 o czworobocznego wyraźnie się zaznacza. Topografia.
Mięsień ten spoczywa bezpośrednio ną obu kasetach przedramlePĘ'@onie międzykostnej w pobliżu stawu ręki:jest on przykryty wszystkimi zginaęĘĘe@4 cy@do ręki. Ma on mocną ścięgnistą powięź natomiast część błony mię 4 zP 89 śł), którą pokrywa, jest stosunkowo cienka.Unaczynieni e:t. międzykostna przednia.
Une r w i e nie, n. międzykostny przedni(G. . j, Thj)o 4 n. pośro 4 Kowego. O d mi ary.
Mięsień ten może być trójkątny, wierzchołkiem skierowany do kości promieniowej, lub łez może się składać z dwóch trójkątów, wierzchołkami skierowanych w strony przeciwne. Szerokość mięśnia jest bardzo zmienna:może sięgać do połowy długości przedramienia ku górze i zachodzić na stawy ręki ku dołowi, a może też być bardzo mała. M. nawrotny czworoboczny rozwojowa nawiązuje do głowy łokciowej m. nawrotnego obłego. U niektórych niższych ssaków jedna ciągła warstwa mięśniowa łączy głowę łokciową m. nawrotnego obłego z m. nawrotnym czworobocznym.Grupa boczna mięśni przedramienia Grupa boczna albo promieniowa mięśni przedramienia składa się z czterech mięśni rozpoczynających się na nadkłykciu bocznym kości ramiennej. U zarodka ludzkiego wspólny zawiązek tych mięśni, unerwiony wyłącznie przez część tylną splotu ramiennego(przez n. promieniowy), leży po stronie tylnej. Następnie przesuwa on swe przyczepy początkowe na stronę przednią przedramienia i wstępuje na kość ramienną. U dorosłego mięśnie leżą na powierzchni bocznej oraz przedniej przedramienia i ku górze sięgają nieraz aż do połowy wysokości ramienia. W tych przypadkach mięśnie przedramienia mogą się stykać z mięsniami okolicy barku. Grupę boczną stanowią mięśnie:ramienna-promieniowy, prostownik promieniowy długi nadgarstka, prostownik promieniowy krótki nadgarstka i odwracacz(ryc. 498, 499, 591-5031.
M. ramienna-promieniowy(m. brachioradimis)jest najsilniejszym i najbardziej powierzchownym mięsniem grupy promieniowej:jest to mięsień wydłużony, w części górnej mięśniowy, w dolnej ścięgnisty, rozpięty między dolną częścią kości ramiennej a dalszym końcem kości promieniowej. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na brzegu bocznym kości ramiennej, nieco poniżej połowy jej długości, oraz na przegrodzie międzymięśniowej bocznej ramienia. Włókna mięśniowe kierują się ku dołowi i w połowie długości przedramienia przechodzą w długie, spłaszczone ścięgno:biegnie ono wzdłuż przedniego brzegu kości promieniowej i kończy się tuż powyżej wyrostka rylcowatego. O z ynn o ś ć.
M. ramienna-promieniowy jest mięsniem jednostawoBóm.
Jest on silnym zginaczem stawu łokciowego, nieznacznie tylko Vslępując długiej czy krótkiej głowie m. dwugłowego ramienia. Oprócz m dwugłowego i m. ramiennego jest on najsilniejszym zginaczem. NajBBniejzgina w położeniu nawróconym.
Poza składową zginającą mię 84 eńten ma również nieznaczną składową nawracającą i odwracającą pęzedramię zależnie od położenia przedramienia. 9'op agrafia.
Powierzchnia zewnętrzna mięśnia jest przykryta na całej swej przeFWzenipowięzią i skórą, tylko u samego dołu ścięgno jego krzyżują od przodu odwo 4 zi 9 długi kciuka i prostownik krótki kciuka. Powierzchnia wewnętrzna spoczywa na 9 Wej części kości ramiennej, na obu prostownikach promieniowych nadgarstka, na dolP 6@końcu m. nawrotnego obłego i kości promieniowej. Na ramieniu między m. ramienPB-promieniowym a m. ramiennym znajduje się w głębi nerw promieniowy:w okolicy.


M. triceps brachii(caput laterale)Septum irtermusculareleteraćeM, triceps brechii.Olecranon.
M. gnconeus.
boa.
M. fexor carpi ulnaris.
M. extensor carpi ulnaris.
M. extensor digitalom.
M. extensor dighi minirni.
Proc. styloideus ulnaelnserto m. ext, carpi uln.
M. abductor digiti minimiM, extensor diggi minimi M. extensor digitalom.Connexus intertendineus.
M. brachialis.
M. brachioradialis.
Epicondylus lat.
M. extensor carpi radialis Jongus.
M. extensor cerpi radialis żrews.
M. extensor digitalom, per pro digit, li.
-M. abductor pollicis longus.
M. extensor pollicis brews.
M. extersor pollicis longusRetinecu lu m extersorumM, extersor pollicis brewsM, extensor carpi radialisórewsM, extensor cerpi radialis/ongus-M. extensor pollicis longus M. interosseus dorsalis I.Ryć.
502. Mięśnie przedramienia prawego widziane od tyłu. oba mięśnie nieraz są z sobą zrośnięte, ponieważ część boczna m. ramiennego po@+9 z Jego samego zawiązka i może być tak sarno unerwiona jak m. ramienna-promienW okolicy łokciowej przedni brzeg mięśnia zbiega się ku dołowi pod ostrym ł 4 P 4 ła nawrotnym obłym, z którym ogranicza dół łokciowy. Nerw promieniowy zna@4 ĘJu miedzy m. ramienna-promieniowym a ścięgnem m. dwugłowego(w części bo(84 u łokciowego). Brzeg boczny tego ścięgna stanowi dogodny punkt orientacyió 986 ś@a do nerwu. Ku dołowi brzeg przedni mięśnia ogranicza bruzdę prornueoBBół.przedramienia, w której leży tętnica promieniowa wraz z towarzyszącymi jej żyłami i gałąź powierzchowna nerwu promieniowego. Na szczególną uwagę zasługuje położenie powierzchni zewnętrznej mięśnia w związku z jego czynnością. Powierzchnia zewnętrzna m. ramienna-promieniowego jest ustawiona na ramieniu w płaszczyźnie strzałkowej, w okolicy łokciowej leży ona w płaszczyźnie czołowej i w Ęm położeniu dochodzi do miejsca zetknięcia się ze zginaczem promieniowym nadgarstka. Poniżej ustawia się znowu w płaszczyźnie strzałkowej.
On a c z ynien i e:t. poboczna promieniowa od t. głębokiej ramienia i t. wsteczna promieniowa od t. promieniowej, które zespalają się. U n er w i e n i e:jedna lub kilka gałązek głównego pnia n. promieniowego(Ą. . )kieruje się powyżej łokcia do wewnętrznej powierzchni mięśnia. Kaletka maziowa znajduje się na przyczepie mięśnia między ścięgnem a krzyżującymi go mięsniami kciuka, odwodzicielem długim i prostownikiem krótkim. O dm i a ny.
Początek mięśnia ramienna-promieniowego może sięgać aż do przyczepo m. naramiennego, jego koniec-do kości Ul śródręcza, do kości łódeczkowatej lub czworobocznej większej. Brak mięśnia łączy się z brakiem kości ramiennej.
Rzadkie są przypadki zdwojenia całego mięśnia, częściej występują dwa ścięgna. Nieraz zdarzają się połączenia z sąsiednimi mięsniami.
M. prostownik promieniowy długi nadgarstka(m. eatensor cdrpi rddialislongus). Mięsień ten jest położony pod m. ramienna-promieniowym.
Przebiega on od końca dalszego kości ramiennej do U kości śródręcza, wzdłuż brzegu bocznego stawu łokciowego i przedramienia. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na przegrodzie międzymięśniowejbocznej ramienia, brzegu bocznym i nadkłykciu bocznym kości ramiennej. Włókna kierują się ku dołowi i w połowie długości przedramienia przechodzą w długie, płaskie ścięgno, które biegnie wzdłuż powierzchni bocznej kości promieniowej, pod troczkiem prostowników przez jego drugi przedział(p. dalej)i kończy się na powierzchni grzbietowej podstawy kości U śródręcza. Czynność.
Mięsień ten zgina przedramię w stawie łokciowym i nieco je nawraca. Poza tym zgina silnie rękę w kierunku grzbietowym i odwodzi ją. Wraz z prostownikiem promieniowym krótkim nadgarstka jest antagonistą długich zginaczy palców. Obie grupy współpracują jednak np. podczas zaciskania pięści, pisania czy rysowania. Ustawiamy rękę w położeniu zgięcia grzbietowego, żeby długie zginacze palców mogły rozwinąć swą maksymalną siłę. Napięcie ścięgien prostowników wyczuwamy, gdy zaciskamy pięści. Oba prostowniki promieniowe nadgarstka pracują najsilniej, gdy palce są zgięte. Topografia.
Mięsień ten jest przykryty m. ramienna-promieniowym i powięzią przedramienia. U dołu krzyżują go od przodu trzy mięśnie:odwodzimel długi kciuka oraz prostowniki kciuka długi i krótki. Powierzchnia wewnętrzna mięśnia spoczywa na prostowniku promieniowym krótkim nadgarstka, kości promieniowej i stawach ręki. Gdy ramię jest opuszczone, wywołuje on wraz z poprzednim boczne uwypuklenie zarysu przedramienia na wysokości łokcia. Un a czyni e nie:jak poprzedni.
Un e r w i en i e:n. promieniowy(Ca, łKaI e tka maziowa występuje czasami między mięśniem a kością ramienną lub m. odwraca czerń. Odmiany:p. następny mięsień.


M. prostownik promieniowy krótki nadgarstka(m. eatensor cdrpi rddidisbrems)jest mięsniem nieco większym od poprzedniego, położonym poniżej i bardzo do niego podobnym. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym kości ramiennej oraz na powięzi przedramienia i jest zrośnięty z sąsiednimi. Włókna biegną ku dołowi i w połowie długości przedramienia przechodzą w płaskie i długie ścięgno, które wspólnie ze ścięgnem prostownika promieniowego długiego nadgarstka przechodzi przez drugi przedział troczka prostowników. Kończy się on na powierzchni grzbietowej podstawy Ul kości śródręcza(na wyrostku rylcowatyni). O z yn n o ś ć.
Działanie mięśnia na staw łokciowy jest bardzo nieznaczne:również niezbyt duża jest jego czynuność jako odwodziciela ręki:główna praca polega na ruchach prostowania ręki w stawach. Pod tym względem ustępuje on prostownikowi palców, a prawie dorównuje pracy obu pozostałych prostowników nadgarstka. To p o gra fi a.
Powierzchnia zewnętrzna mięśnia jest przykryta prostownikiem promieniowym długim nadgarstka i powięzią przedramienia. Tak samo jak poprzedni, również i prostownik krótki nadgarstka krzyżuje od przodu powyżej ręki odwodziciel długi kciuka i prostownik krótki kciuka, na poziomie zaś ręki-prostownik długi kciuka. Powierzchnia wewnętrzna przykrywa u góry odwracacz przedramienia, od którego jest oddzielona przegrodą międzymięśniową, w części środkowej-przyczep m. nawrotnego obłego, u dołu-powierzchnię boczną kości promieniowej. Unaczynienie i unerwienie:jak poprzedni.
Kaletka maziowa(bursa m. eatensoris empi rddidis brems), położona między przyczepem ścięgna a kością, występuje prawie stale. O d mi ary.
Oba prostowniki promieniowe nadgarstka mogą łączyć się częściowo lub całkowicie:w tym ostatnim przypadku wspólne ścięgno rozdwajając się przyczepia się do li i Ul kości śródręcza. Ścięgna obu mięśni mogą się dzielić i zdobywać dodatkowe przyczepy:mięsień długi może wtedy przyczepiać się do kości śródręcza li i Ul, krótki również do U i 111, a czasem nawet do W. M. odwracacz(m. supmdtor).
Mięsień ten jest położony głęboko na powierzchni tylnej, bocznej i przedniej stawu ramienna-promieniowego, obejmując kość promieniową. Większość mięśnia znajduje się po stronie tylnej przedramienia. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się:1)na grzebieniu m. odwracacza k. łokciowej obok przyczepo m. łokciowego, 2)na więzadle pierścieniowatym stawu promieniowa-łokciowego bliższego, 3)na więzadle pobocznym promieniowym, 4)na nadkłykciu bocznym kości ramiennej(ryć. 291, 299, 3 OO).
Włókna obejmują od tyłu górną trzecią część kości promieniowej i kończą się na jej powierzchni tylnej, bocznej oraz przedniej powyżej i poniżej guzowatości kości promieniowej Czynna ś ć. Mięsień ten, jak nazwa wskazuje, odwraca przedramigi rękę. Może on pracować w każdym położeniu przedramienia, gdy tymczasem m. dwugłowy ramienia odwraca je tylko wtedy, gdy staw łokciowy jest zgięty. Na tym polega przewaga pierwszego nad drugim, poza tym jednak maksymalna możliwość pracy m. dwugłowego jesł prawie czterokrotnie większa niż odwracacza(s. 7961.818.
T o p o g r a f i a.
Mięsień spoczywa bezpośrednio na kości promieniowej i jest przyjęę(ęoboma prostownikami promieniowymi nadgarstka, prostownikiem palców, prostował. kiem łokciowym nadgarstka i m. łokciowym.
Odwraeacz Parzy na przedramieniu kąnątdla gałęzi głębokiej nerwu promieniowego. Gałąź ta na wysokości szyjki kości gronie.
niowej przebija mięsień, kierując się od strony zginaczy na stronę prostowników:wsią. pule ona w obręb mięśnia na powierzchni przedniej przez wrota obramowane ścięgnisry. mi włóknami(ryć.
5 O 5).
Przebiegiem swym dzieli mięsień na warstwę powierzchowąąstromo zstępującą ku dołowi, i na warstwę głęboką, o wybitnie poprzecznym przebiegu włókien:opuszcza ona mięsień kierując się między obie warstwy grupy tylnej mięśniówki przedramienia. Un a c z yn i e n i e:t. wsteczna międzykostna i t. wsteczna promieniowa. Un er w i e ni e:gałąź głęboka n. promieniowego(ącJ oddaje gał 4 złi przed wejściem do kanału mięśniowego. K a I et k i m a z i o w e.
Na powierzchni mięśnia występują bardzo zmienne kaletki maziowe, chroniące mięsień przed ocieraniem się o prostowniki, które go przykrywają. Odmiany.
Odwracacz może być wzmocniony przez dodatkowe pęczki o bardzo zmiennych przyczepach. W ścięgnie początkowym mięśnia czasem może być trzeszczka, .Grupa tylna mięśni przedramienia Gałąź głęboka nerwu promieniowego i naczynia międzykostne tylne dzielą grupę tylną, składającą się z siedmiu mięśni, na dwie warstwy:powierzchowną i głęboką. Warstwa powierzchowna składa się z trzech mięśni zrośniętych z sobą w większym lub mniejszym stopniu u swego początku na nadkłykciu bocznym kości ramiennej. Są to mięśnie:prostownik palców, prostownik palca małego i prostownik łokciowy nadgarstka. Warstwa głęboka składa się z czterech mięśni, zwykle dosyć cienkich, które kierują się skośnie ku dołowi i ku bokowi, krzyżując pod ostrym kątem warstwę powierzchowną. Są to:odwodziciel długi kciuka, prostownik kciuka krótki i długi oraz prostownik wskaziciela(ryc. 502, 500.
Warstwa powierzchowna M. prostownik palców(m. eatensor digitorum)biegnie od nadkłykciabocznego kości ramiennej do czterech ostatnich palców:w części bliższej jest mięśniowy, następnie przechodzi w cztery długie ścięgna. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się:1)na nadkłykciu bocznym kości ramiennej, 2)na więzadle pobocznym promieniowym, 3)na więzadle pierścieniowatym oraz 4)na powięzi przedramienia i jest zrośnięty z sąsiednimi mięsniami. Włókna biegną ku dołowi i w połowie długości przedramienia dzielą się na trzy, rzadko na cztery brzuśce, które przechodzą przeważnie w cztery płaskie, długie ścięgna:wszystkie one biegną wspólnie przez czwarty przedział troczka prostowników(ryc, 507)razem ze ścięgnem prostownika wskaziciela i roz 8 chodząc się kierują na powierzchnię grzbietową bliższego paliczka V V palca:tutaj przechodzą one w rozcięgno grzbietowe(p. dalellkończącesię na podstawach dalszych paliczków. O z y nn o ś ć.
Prostownik palców prostuje palce w stawach śródŃ 96 no-paliczkowych:jego ścięgna przebiegają nad głowami kości śr(W cza jak nad bloczkami. Poza tym jest on odwodzicielern palców.
JPW'.


sień ten nie działa bezpośrednio na stawy międzypaliczkowe, wielkoęęskracania się jego włókien jest niedostateczna. Na stawy te działąjąmrn, międzykostne i glistowate.
Z powodu niewystarczalności prosty.
wników i zginaczy palców nie możemy równocześnie silnie zginać ezęprostować stawów ręki i palców. Jeżeli zaciśniętą pięść silnie zegnienjędłoniowa, palce się rozluźniają. Prostownik palców jest poza tym ną(.
silniejszym prostownikiem ręki:natomiast działanie jego jako grzywy. dziciela nie jest wielkie.
po po gra fi a.
Mięsień ten leży powierzchownie po stronie grzbietowej przedrarąe. nią:u ludzi chudych jego wrzecionowaty brzusiec jest widoczny przez skórę. Wzgąybrzegu promieniowego mięsień graniczy z prostownikiem promieniowym krótkim nąą. garstka, wzdłuż brzegu łokciowego z prostownikiem łołciowym nadgarstka. cle ręki ścięgna mięśnia są dobrze widoczne.
Powięź łącznotkankowa wyraźnie oddzielą wewnętrzną powierzchnię tego mięśnia i prostownika palca małego od głębokiej gapę mięśni oraz od mięśni sąsiednich. Połą c z cni a między ś cięgn owe(conezus iitertendmet). W części dalszej śródręczamiędzy ścięgnami tego mięśnia znajdują się poprzeczne lub'skośne pasma ścięgniste, tzw. połączenia międzyścięgnowe. Występują one przeważnie w liczbie trzech(między wszystkimi czterema ścięgnami), rzadziej-dwóch(między ścięgnami Dl, IV i V palca), jeszcze rzadziej pojedynczo(między ścięgnami IV i V palca). Połączenia te utrudniają ruchy prostowania oddzielnych palców w stawach śródręczno-paliczkowych, szczególnie Ul i IV palca, które obustronnie są połączone z sąsiednimi ścięgnami. Ścięgno wskaziciela ma słabe połączenie od strony Ul palca:poza tym wskaziciel ma jeszcze odrębny mięsień prostujący:dlatego też ruchomość tego palca nieznacznie tylko ustępuje ruchomości kciuka. Również palec V ma znaczniejszy stopień ruchomości, gdyż i on ma odrębny mięsień prostujący. Przecięcie połączeń międzyścięgnowych w celu osiągnięcia większej swobody ruchów(muzycy)może zawieść, ponieważ inne pasma więzadłowemiędzy kośćmi śródręcza mogą hamować zgięcie grzbietowe palców. U małp człekokształtnych między poszczególnymi ścięgnami rozpięte są szerokie błony, wskutek czego możliwe są u nich tylko wspólne ruchy prostowania palców. Połączenia międzyścięgnowebardzo nieznacznie tylko hamują ruchy zgięcia dłoniowego palców. Są one wyczuwalne, a u ludzi chudych nawet widoczne przez skórę. Gdy palce są zgięte, leżą one na poziomie kostek grzbietu ręki, a przesuwają się w kierunku bliższym podczas prostowania palców. Un a c z yni e ni e:t. międzykostna tylna.
Un erw i en i e:gałąź głęboka n. promieniowego(C-, jJOdmi a ny. Czasami występuje dodatkowe ścięgno do kciuka:ścięgna do palca małe-go natomiast może brakować. Każde ze ścięgien może dzielić się i wytwarzać nadliczbewe ścięgna, które przyczepiają się do właściwego lub sąsiedniego palca. Zaobserwowano io jedenastu ścięgien tego mięśnia.
M prostownik palca małego(m. eztensor digiti minimi).
Jest to migieńbardzo wysmukły, wrzecionowaty, położony po stronie łokciowej ioprzedniego:biegnie od nadkłykcia bocznego kości ramiennej do pał:a małego. Przyczepy.
Rozpoczyna się on wspólnie z poprzednim.
188 de, cienkie ścięgno biegnie przez oddzielny, piąty przedział troczłBirostowników i podąża do palca V, gdzie rozdwajając się grzechy I z i w rozcięgno grzbietowe. Czynn oś ć.
Prostuje i przywodzi palec V, 'połączenia ścięgien juncturde tendtnuni).Unaczynienie i unerwienie:jak poprzedni.
O dmi ary.
Mięsień ten może nie występować.
Są to zwykle przypadki zlania się tego mięśnia albo z prostownikiem palców, albo z prostownikiem łokciowym nadgarstka. Ścięgno mięśnia może być zdwojone, a nadliczbowe ścięgno może kierować się albo wraz z normalnym do palca V, albo też do IV. Ta ostatnia postać występuje zwykle u wielu małp, między innymi u orangutana. M. prostownik łokciowy nadgarstka(m. eatensor cdrpi alnms)jest mięsniem wydłużonym, wrzecionowatym, położonym po stronie łokciowej poprzedniego i rozpiętym między nadkłykciem bocznym kości ramiennej a śródręczem. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się:1)na nadkłykciu bocznym kości ramiennej wspólnie z mięsniami sąsiednimi, 2)na więzadle pobocznym promieniowym stawu łokciowego, 3)na powięzi przedramienia i 4)na powierzchni tylnej kości łokciowej. Włókna biegną ku dołowi i w stronę łokciową na powierzchnię tylną kości łokciowej, przechodząc w długie ścięgno, które kieruje się przez szósty przedział troczka prostowmków w głębokiej bruździe między wyrostkiem ryleowatyma głową kości łokciowej:kończy się ono na podstawie V kości śródręcza. Czynna ś ć.
Prostownik łokciowy nadgarstka jest silnym prostownikiem ręki, ustępując pod tym względem tylko prostownikowi palców. Poza tym jest on najsilniejszym odwodzicielem ręki w stronę łokciową. Podczas odwodzenia kciuka kurczy się równocześnie prostownik łokciowy nadgarstka. Możemy to stwierdzić opierając dłoń na poziomym podłożu i odwodząc kciuk(napina się ścięgno prostownika łokciowego nadgarstka). Dzięki temu wzmaga się antagonistyczne działanie odwodzicieli kcidka. Zjawisko to przebiega niezależnie od naszej woli.
Gdy kciuk jest ustalony, mięsień odwodzi od niego rękę.
Topogr afia.
Mięsień jest przykryty powięzią i skórą:jego powierzchnia głęboka przykrywa odwracacz, warstwę głęboką mięśni tylrychi przedramienia i kość łokciową. Brzeg boczny sęka się z prostownikiem małego palca, brzeg przyśrodkowy graniczy u góry z m. łokciowym, ku dołowi-z brzegiem tylnym kości łokciowej, który go oddziela od zginacza łokciowego nadgarstka. Ścięgno mięśnia jest wyraźnie wyczuwalne w swym przebiegu nad stawami ręki. Un a czyni e ni e:t. międzykostna tylna.
Un e rw i e n i e:gałąź głęboka n. promieniowego(C-.
J.
Kaletka maziowa występuje często między początkiem mięśnia a torebką stawu łokciowego. O d m i a ny.
Nierzadko zdarzają się połączenia z sąsiednimi mięsniami. Ścięgno końcowe wysyła nieraz przedłużenie do IV kości śródręcza lub do bliższego paliczka małego palca. Warstwa głęboka Warstwa głęboka składa się z wysmukłych mięśni zdążających do palców. Mięśnie te prostują palce.
Są one pozostałością wspólnego głębokiego prostownika palców, który u człowieka dzieli się na poszczególne mięśnie, zdążające do palca I i Il. M. odwodziciel długi kciuka(m. abductor pollicis longus)jest największym, najwyżej i najbardziej do boku położonym mięsniem tej ĘNIOV.


Pyzyczepy.
Rozpoczyna się on na powierzchni tylnej kośetkeiowej, na błonie międzykostnej i na powierzchni tylnej kości pro. ieniowej(je.
300)Włókna kierują się ku dołowi oraz w stronę pro.
ieniową i przechodzą w płaskie ścięgno:biegnie ono wzdłuż strony*omieniowej przedramienia między prostownikami promieniowymtiadgarstka a zginaczem promieniowym nadgarstka przez pierwszy nrzedział troczka prostowników. Ścięgno kończy się:1)na podstameI kości śródręcza:2)część ścięgna dochodzi często do kości czwo:obocznej większej, 3)część druga łączy się nieraz ze ścięgnem prostoinikakrótkiego kciuka, 4)część trzecia wreszcie przechodzi w brzudecodwodziciela krótkiego kciuka. Czynna ś ć.
Ponieważ ścięgno odwodziciela długiego kciuka przenegapo stronie promieniowej nadgarstka zachodząc na stronę dłoniową, odwodzi rękę w stronę promieniową i zgina w stronę dłoniową i nie grzbietową. Jest on głównym odwodzicielem ręki.
Poza tym odvodzii odprowadza kciuk.
Top ogra fi a.
Mięsień jest przykryty prostownikiem palców i prostownikiem palca nalega:u dołu występuje na powierzchnię przykryty powięzią przedramienia i skórą, J góry graniczy z odwracaczem. Jest to mięsień pierzasty.
U dołu wraz z prostownikiem uótkim kciuka przebiega do przodu od ścięgien prostowników promieniowych nadgarstka. Przy ruchach mięśni miejsce to jest widoczne przez skórę. Unaczynienie:t. międzykostna tylna.
U n erw i e ni e:gałąź głęboka n. promieniowego(G. .
W.
Kaletki maziowe.
W miejscu skrzyżowania się mięśnia ze ścięgnami prostowniłówpromieniowych nadgarstka leży kaletka maziowa. Druga kaletka znajduje się między przyczepem ścięgna a torebką stawu nadgarstkowa-śródręcznego kciuka. Zazwyczaj łączy się ona z jamą stawową.
O d mi a ny.
Mięsień wykazuje dużą zmienność swego przyczepo końcowego. M. prostownik krótki kciuka(m. eatensor polhcis brems)jest położony po stronie łokciowej poprzedniego. Przyczepy.
Rozpoczyna się na błonie międzykostnej i powierzchni tylnej kości promieniowej. Przebiega on wzdłuż odwodzicie la długiego kciuka i razem z nim pokrywa ścięgna obu prostowników promieniowych nadgarstka oraz przechodzi przez pierwszy przedział troczka prostowników. Słabe ścięgno prostownika krótkiego kciuka zdąża dalej na grzbiet ręki i k oń czy s i ę na podstawie bliższego palę czka kciuka. Czynna ś ć.
Mięsień prostuje kciuk w stawie śródręczno-paliczkeswym. Poza tym, tak jak poprzedni, jest odwodzicielem kciuka i ręKTo p o gra f i a:jak mięśnia poprzedniego, którego jest satelitą. Unaczynienie i unerwienie:jak poprzedni.
O d mi a ny:Często jest całkowicie zrośnięty z odwodzicielem długim kciuka. M prostownik długi kciuka(m. eatensor pollicis lonns), położoBYpo stronie łokciowej poprzedniego, jest mięsniem długim, wysmusWrozpiętym między przedramieniem a dalszym paliczkiem kciuka. Przyczepy.
Rozpoczyna się on na środkowej części powiej ehni tylnej kości łokciowej i błonie międzykostnej. Włókna mięśnioWe.
przechodzą w długie ścięgno, biegnące skośnie lub łukowato na dół ku kości promieniowej. Dalej przechodzi ono przez trzeci przedział troczka prostowników i kończy się na podstawie dalszego paliczkakciuka. O z y nr o ś ć.
Prostownik długi kciuka w działaniu na stawy ręki jest słabym prostownikiem. Główna jego praca skierowana jest na ruchy kciuka.
Jest on prostownikiem kciuka we wszystkich jego stawach, a więc antagonistą zginacza długiego kciuka. Przebiegając łukowato dokoła listewki na kości promieniowej jest przywodzicielem kciuka i współpracuje z m. międzykostnym grzbietowym I i przywodzicielemkciuka. W ruchu tym jest antagonistą prostownika krótkiego kciuka. Na każdym członie kciuka przyczepia się odrębne ścięgno:na I kości śródręcza-ścięgno długiego odwodziciela, na paliczku bliższym ścięgno prostownika krótkiego, na paliczku dalszym-ścięgno prostownika długiego kciuka. To p o gr a f i a.
Mięsień ten jest położony bezpośrednio na kości promieniowej i łokciowej, przykryty tymi samymi mięśniami, co poprzedni. Włókna mięśniowe są ułożone pierzasta.
Ścięgno w swym przebiegu na kości promieniowej owija się dokoła listewki kostnej, wyczuwalnej przez skórę, która odgrywa rolę bloczka(ryć. 3051.
Ścięgno to przy ruchach mięśnia jest wyraźnie widoczne przez skórę począwszy od nadgarstka aż do przyczepo. Krzyżuje ono ścięgna obu prostowników promieniowych nadgarstka niżej niż oba poprzednie mięśnie. Unaczynienie i unerwienie:jak oba poprzednie mięśnie.
Odmiany.
Ścięgno mięśnia może być podwójne:jedno z nich kieruje się wtedy do wskaziciela. Zdwojenie całego mięśnia zdarza się bardzo rzadko.
IM, prostownik wskaziciela(m. eatensor mdicis), wysmukły, wydłużony, jest najbardziej łokciowa położonym mięsniem z grupy głębokich mięśni tylnych przedramienia. Jest on rozpięty między dolną trzecią częścią kości łokciowej a wskazicielem. Przyczepy.
Mięsień rozpoczyna się na powierzchni tylnej kości łokciowej i na błonie międzykostnej poniżej przyczepo długiego prostownika kciuka. Włókna mięśniowe przechodzą w płaskie ścięgno, które wspólnie ze ścięgnami prostownika palców biegnie przez czwarty przedział troczka prostowników(ryc. 5 O 7).
Kieruje się ono dalej na stronę grzbietową ręki, biegnie pod ścięgnem dla wskaziciela prostownika palców, następnie zlewa się z nimi i kończy się rozcięgnemgrzbietowym wskaziciela. Czynna ś ć.
Prostuje palec wskaziciel.
Poza tym prostuje rękę i odwodzi ją w stronę promieniową. Top ogra fi a.
Mięsień ten jest położony bezpośrednio na kości łokciowej, przykryty warstwą powierzchowną mięśni. Unaczynienie i unerwienie:jak poprzednie.
Odmiany.
Zmienność tego mięśnia wskazuje na to, że pierwotnie, w rozwoju rodowym, występował wspólny prostownik głęboki palców. U małp człekokształtnych, tak samo jak u niższych Naczelnych, prostownik głęboki znajduje się albo na li i W palcu(gibbon), albo na li i Ul:u człowieka ogranicza się do U palca. U orangutana często w ogóle nie występuje.
Najczęstszą pozostałością ścięgien do pozostałych palców u człowieka jest tzw. prostownik krótki palca środkowego:występuje on w 10%przypadków, czasem wysyła ścięgna do W i V palca. Na stopie podobny mięsień wystę.
O łY 6+.


M. enconeus-, .
długim kciuka.
Olecranon-.
M. triceps brachii(caput med.
)M. biceps brachiiM, brachioradialis-Septum intermusculare lat. Epicondylus lat.
M. supinator.
M. fexor cerpi ulneris.
M. abductor poOicis longus.
M. extensor pollicis longusM, extensor cerpi radielis/ozmus-M. extensor carpi radialisżre wsM, extensor pollicis breyisM, extensor indicisTendo m. extensoris cerpiweor Retracu lu m extersorum.Powoła radialis.
M. interosseus dorsalis I.
Ryc.
503. Mięśnie przedramienia prawego:warstwa głęboka widziana od tyłu.pule stale jako krótki prostownik palców.
Czasem mięsień ten łączy się z p 88 Wł.
Dołek promieniowy(fooeola radialis', tabakierka anatomiczna, ryc 994.9+9 Ę!
prostownika długiego kciuka i ścięgna prostownika krótkiego kciuka oraz o 9@łdługiego kciuka, wyraźnie widoczne przez skórę podczas ruchów kciuka. 986 Zł:boki dołek, tzw. tabakierkę anatomiczną(tabatiere)autorów J 6 a 89 Ścięgna Je krzyżują od zewnątrz ścięgna obu promieniowych prostownlk(W 8898 Jak że przyczepy ich do U i Ul kości śródręcza leżą już poza tabakierką 909 PP Warzy kość łódeczkowata i czworoboczna większa. Przebiega na nim tętnica PPP.
Foveoła radialis.
Tendo m. extens, collie, longi.
Tendo m. abduct, pollic, longi.
Tendo m. extens, pollic, brewe.
Ryć.
504. Dołek promieniowy(tabakierka anatomiczna)na prawej ręce młodej kobiety.wa wraz z towarzyszącymi jej żyłami.
Powierzchownie, na powięzi ręki, tabakierkę krzyżuje gałąź powierzchowna nerwu promieniowego i żyła odpromieniowa:od góry jest ograniczona troczkiem prostowników.Powięź przedramienia.
Mięśnie przedramienia są objęte powierzchowną powięzią prz e dramie ni a(faseta cntebnchii):stanowi ona przedłużenie poWęziramienia i w okolicy łokciowej nosi nazwę powięzi łokciowej. Powięź łokciowa(faseta cubitdlis)jest to mocna, częściowo ścięgnista błona, przyczePsię do powierzchownych wyniosłości kostnych:do obu nadkłykci, do wyrostka Błciowego i do tylnego brzegu kości łokciowej. Jest ona silnie wzmocniona rozpoczyna WP@i się na wyniosłościach kostnych pasmami łącznotkankowymi, które się w nią ćP 88 a 3 ę. One też częściowo są miejscem przyczepo mięśni.
Dalszym wzmocnieniem po?
Wzi jest raz cięgno m. dwugłowego ramienia(aponeurosis m. bicip@is brdchii, 89 WIJ odchodzące od m. dwugłowego. Dzięki tym tworom powięź nabiera częściowo SPęakteru ścięgnistego i nie daje się oddzielić od brzuśców mięśni. Na przedniej poćłerzchnipowięzi łokciowej biegną nerwy i żyły skórne. Ostatnie często przeświecają Póez skórę.
W większości przypadków widzimy tu trzy większe pnie żylne:żyłę o 8 okS 964 po stronie przyśrodkowej, żyłę odpromieniową po stronie bocznej i żyłę pośroWoćWłokcia, która łączy oba powyższe pnie:leży ona na rozcięgnie m. dwugłowego i posłu 84 e@ysię nią zazwyczaj przy upuszczaniu krwi lub przy wstrzyknięciach dożylnych(p. Błąd naczyniowó).


Sulcus bicipitalis lateralis.
M. brachioradialiss ee.
M. supinator-.
Sulcus radialis-.
M. extensor cerpi--radialis lorgus.
M. fexor digitalom superficialis.
M. bices brachii.
ćsput mediwe 6 m. tricipitis.
-Sulcus bicipitalis 6 medialisSeptum intermuscula re brachii mediele 8 Epicondylus medlwis M. brachialis., 's M. pronator teres.
---M. fexor carpi redielis.
---M. fexor cerpi ulneris.
505.
Mięśnie prawej okolicy łokciowej widziane od przodu i nieco rozsunięte:wg ainga a-otwór dla gałęzi głębokiej n. promieniowego:b-otwór dla n. pośrodke-WCgO.ot łokciowy(fossa cubitalis:ryc.
5 O 5).
Powięź łokciowa zamyka od przodu 4(8 łowy, przestrzeń położoną w okolicy łokciowej przedniej na pograniczu ranue@4 edramienia. Dół łokciowy jest ograniczony od strony przyśrodkowej m. nawro@88@, od strony bocznej-m. ramienna-promieniowym, prostownikiem promieniowóBm nadgarstka i prostownikiem promieniowym krótkim nadgarstka. Od góry 8 łokciowego zstępuje pionowo gruby fałd mięśniowy, utworzony przez m. dwugłoBYsita i m. ramienny. Ścięgna tych mięśni zdążają w głąb dołu łokciowego do sw 684*zepów i wspólnie z m. odwracaczem tworzą dno dołu łokciowego. Ścięgno m 468:go dzieli dół na część przyśrodkową i boczną. *zyiJa i nerwy dochodzą do dołu łokciowego częściowo przez bruzdę przyśrodKo 847 ugłowego(naczynia ramienne i n. pośrodkowy), częściowo zaś z komory prosłoóramienia(n. promieniowy i t. poboczna promieniowa, będąca gałęzią t. głsbołteinią), które biegną przez szczelinę między m. ramienna-promieniowym a m. ranueBTę@ica poboczna promieniowa zespala się z tętnicą wsteczną promieniową, gałę.gna m. dwugłowego ramienia nad nią przebiega-na tętnicę promieniową i tętnicę ijy. ciową.
Pierwsza biegnie powierzchownie i skośnie na przedramię w bruździe p-w. mieniowej przedramienia(su(cus rudidisS, utworzonej przez m. ramienna-promieniowy i m. nawrotny obły. Tętnica łokciowa kieruje się skośnie, przyśrodkowo i ku dołowi w głąb do przedramienia i biegnie pod m. nawrotnym obłym przez kanał ł o k c i o wy(candhs ulnms', dalej między powierzchowną i głęboką warstwą zginaczy w bruździe łokciowej przedramienia(sulcus ulnaris), gdzie dołącza się do nerwu łokciowego(ryc. 5 O 5).
Z nerwów w dole łokciowym znajdujemy pnie i gałęzie nerwu pośrodkowego i nerwu promieniowego. Pierwszy, położony przyśrodkowo od tętnicy ramiennej, z bruzdy przyśrodkowejm, dwugłowego dochodzi do dołu łokciowego i kieruje się skośnie ku dołowi. Biegnie on do przodu od tętnicy łokciowej, między obiema głowami m. nawrotnego obłego pod łukiem ścięgnistym zginacza powierzchownego palców i ciągnie dalej w osi przedramienia razem z tętnicą pośrodkową. Pień nierwu promieniowego dzieli się na wysokości linii nadkłykci na gałąź powierzchowną i głęboką:obie gałęzie biegną w szczelinie utworzonej przez m. ramienna-promieniowy i m. ramienny do dołu łokciowego. Gałąź powierzchowna biegnie wspólnie z tętnicą promieniową(wzdłuż jej obwodu bocznego)w bruździe promieniowej przedramienia. Gałąź głęboka nerwu promieniowego przebija odwracacz i zdąża do komory prostowników przedramienia. Powięź przedramienia(fscid mtebnchii)w całej swej długości łączy się z powierzchownie położonym brzegiem tylnym kości łokciowej. Wysyła ona przegrody międzymięiniowe, podobnie do powięzi ramienia, choć mniej silne:łączą się one z kością i wytwarzają komory, których odgraniczenie jest uzupełnione błoną międzykostną. Odpowiednio do podziału mięśni przedramienia na trzy zasadnicze grupy odróżniamy trzy większe komory kostna-włókniste:1)przednią-dla zginaczy, 2)boczną-dla bocznych prostowników i 3)tylną-dla prostowników grzbietowych. Komora zginaczy, najobszerniejsza, jest podzielona poza tym blaszką powięziową na część głęboką i powierzchowną(dla czterech mięśni powierzchownych i dla zginacza powierzchownego palców). Rycina 506 orientuje nas co do tych stosunków:widzimy też na niej, że kości przedramienia leżą ekscentrycznie, bardziej zbliżone do powierzchni tylnej przedramienia niż do powierzchni przedniej. Poza wymienionymi zasadniczymi przegrodami międzymięśniowymi wytwarzają się liczne inne, drobniejsze, czy to między poszczególnymi mięsniami, czy też między mniejszymi grupami mięśni. Włókna powięzi przedramienia przebiegają zasadniczo okrężnie:są one ustawione prostopadle do długiej osi przedramienia i często są ścięgniste, szczególnie w części bliższej. Na nadgarstku powięź przedramienia przechodzi w powięź ręki. W tym najbardziej narażonym miejscu jest ona wzmocniona silnymi okrężnymi pasmami włóknistymi, które w różny sposób łączą się z kośćmi, kierując ścięgna przez kanały kostna-włókniste. Stanowią one ich ochronę.
Powierzchowna blaszka na stronie przedniej(dłoniowej)jest przedłużeniem powięzi przedramienia i dawniej miała odrębną nazwę więzadła dłoniowego nadgarstka(ligmentum cdrpi tolare). Pod nią przebiega ścięgno m. dłoniowego długiego, nerw łokciowy i naczynia łokciowe. Z głębokiej blaszki powięzi przedramienia na stronie przedniej(dłoniowej)nadgarstka szczególnie silnie wzmocnionej wyodrębnia się tzw. troczek zginaczy(retinaculum ńeaorum):łączy on wyniosłość nadgarstka łokciową z promieniową. Troczek zginaczy, dawniej zwany więzadłem poprzecznym nadgarstka(ligcmentum empi trmstersumS, uzupełnia bruzdę nadgarstka w kanał(candlis ccrpi, s. 469). Przez kanał ten biegną ście.


na zginaczy palców i nerw pośrodkowy:przez oddzielny przedział kąałuprzechodzi ścięgno zginacza promieniowego nadgarstka(rye, o 9), natomiast nerw łokciowy i naczynia łokciowe przechodzą po gonie bocznej kości grochowatej nad troczkiem zginaczy. Również nęgno m. dłoniowego długiego kieruje się do przodu od troczka zginazy i na dłoni przechodzi w rozcięgno dłoniowe.Komora zginaczy powierzchownych.
N. et a, ulneris.
M. flexor carpi, ---*ulnans.
Komora zginaczy głębokich N. et a, interosseaa n*er i ot.5 er.
Z z Lwa.
M. palmaris longusI i ł I.
M. flexor cerpi radialis.
Wa mus Membrana imerossea Komora prostowników grzbietowych., -N. et a, radialis.
N. medianus.
Komora prostown i ków bocznych.
Ryc.
506. Przekrój poprzeczny przedramienia prawego.
Schemat wg Corninga.
Odcinek dalszy.
Po stronie grzbietowej na nadgarstku powstaje pasmo wzmacniające, zwane troczkiem prostowników(retindculum eatensorum). Jest on słabiej wykształcony niż troczek zginaczy.
Tworzą go włókna zgrubiałej powięzi przedramienia w obrębie dalszych końców kości przedramienia i kości nadgarstka. Troczek prostowników, dawniej zwany więzadłem grzbietowym nadgarstka(hgamennm empi dorsdeS, biegnie z bocznej powierzchni kości promieniowej skośnie w dół do wyrostka rylcowatego kości ło 88*iowej, do kości grochowatej i trójgraniastej. Biegnące od niego w gł 49 Io kości przedramienia przegrody łącznotkankowe tworzą sześć oboKiebie położonych przedziałów-kanałów kostna-włóknistych-88 łcięgien prostowników. Wspólnie z pasmami więzadłowymi po stronie zginaczy tworzy on nankiet kilkucentymetrowej szerokości(troczek wspólny), który obeiaule i chroni nasadę ręki, jak też przytrzymuje do podłoża ścięgna zgl aaczy i prostowników.Pochewki ścięgien ręki Długie ścięgna mięśni ręki objęte są p o eh ewk a mi ś ci ęgien(idmnaetendmum). Odróżniamy pochewki grzbietowe i dłoniowe(ryc.
5 O 7-5 O 9).
Grzbietowe pochewki ścięgien.
Troczek prostowników, wysyłając krótkie przegrody łącznotkankowe do brzegów rowków kostnych, położonych na dalszym końcu powierzchni grzbietowej kości promieniowej i łokciowej, wytwarza sześć przedziałów, kanałów kostna-włóknistych, przez które przebiegają ścięgna prostowników. Dzięki nim ścięgna te zachowują u nasady ręki swe właściwe położenie i kierunek. Są one otoczone pochewkami maziowymi ścięgien(rcgmde sgnomdlestendmum), z budową których zapoznaliśmy się w ogólnej części miologii(ryć, 4 lO). Ścięgno ślizga się z łatwością w pochewce, bez tarcia o sąsiednią kość czy ścięgno. Pochewki ścięgien wystają nieznacznie tylko ku górze(1-3 cm)nad troczkiem prostowników, znacznie bardziej ku dołowi, choć poszczególne pochewki w różnym stopniu. Ścięgna prostowników w liczbie dwunastu, które z przedramienia przechodzą na grzbiet ręki, układają się w przedziałach pod troczkiem prostowników w dwóch grupach:grupę promieniową(pięć ścięgien)i łokciową(siedem ścięgien). Pierwsza leży przeważnie na powierzchni promieniowej i grzbietowej kości promieniowej, druga na głowie kości łokciowej i przylegającej do niej powierzchni tylnej kości promieniowej. Między obu grupami znajduje się dość znaczna szczelina nie pokryta ścięgnami, umożliwiająca dostęp do szkieletu nadgarstka(do kości główkowatej i księżycowatej)bez niebezpieczeństwa uszkodzenia pochewek. Układ ścięgien i otaczających je pochewek w grup i e pro mieni owe j jest następu JĘCV. 1.
Przedział pierwszy zawiera ścięgno odwodziciela długiego kciuka i prostownika krótkiego kciuka. Wspólna pochewka(odgina sgnnidlis tendmum mm.
dbductoris(ongi et eatensoris brems polhcis)obejmuje oba ścięgna. U noworodka każde ścięgno może mieć odrębną pochewkę:następnie zlewają się one. Czasem oddzielne dwie pochewki występują u dorosłego.
Pochewka odwodziciela nieznacznie tylko sięga ku dołowi, zaś pochewka prostownika jest długa i dochodzi do połowy długości kości I śródręcza. W przypadku zapalenia tej pochewki występują ograniczone bóle w okolicy wyrostka rylcowatego kości promieniowej. 2.
Przedział drugi prowadzi ścięgna prostowników promieniowych nadga rs tk a, długiego i krótkiego. Pochewka ścięgien(tagmd sgnotidlis tendmum mm, eatensorumempi rudidium)jest z początku wspólna dla obu ścięgien, następnie dopiero pod troczkiem prostowników dzieli się na oddzielne pochewki dla każdego z obu ścięgien i towarzyszy im prawie do ich przyczepów na podstawach kości śródręcza U i Ul. U płodu i noworodka oba ścięgna mają jeszcze dwie samodzielne pochewki, które czasem zachowują swoją samodzielność i w wieku dorosłym. 3.
Przez przedział trzeci przebiega wyłącznie ścięgno prostownika długiego k c i u k a. Ścięgno to wraz z otaczającą je pochewką(tdginc sgnomalis tendinis m. eatensorispollicis(ongi), przebiegając skośnie, krzyżuje poprzednią pochewkę i obie często komunikują się. Do grupy ł o kei owe j należą również trzy przedziały ściegiem 4. Przedział czwarty zawiera cztery ścięgna pros ławnika p ale ów i ścięgno piąte prostownika wskaż i ciel a. Wszystkie pięć ścięgien otacza jedna obszerna po.


łapina synowelłs tendinummm, extensoris digitalom et extensoris indicis.Wełna c u(u m extensorumVagina synowelis tendinism, extensoris carpi ulnerisZagina synowelis tendinummm, extensoris digitalom et extensoris indicisVagina synowelis tendinis m. extensoris digiti minimi.Conexus intertendinei.
7 enoom, e*ensor*s digiti rninirni.
śś.
Vagina synowelistendinis m. e-tersoris-pollicis longiWgina synwialistendinum mm. abductoris kogi et exteOSoris b 88 S(ołlicisZagina syrowelistendinum mm. e*ensorumcarpi radieliumZ Z.
Tendo m. extensoris indicis.
Ryc.
507. Pochewki ścięgien na grzbiecie ręki prawej.
Schemat.
cbewka(pagina sgnouialis tendinum mm, eztensoris digitorum et eatensoris ind+c@Kbardzo nieznacznie występuje ona ku górze nad troczek prostowników(ok, 10 rui, 89 dołowi zaś sięga do połowy długości śródręcza. 5 Przedział piąty należy do ścięgna prostownika palca małego. Otaczająca 19 pochewka(jogina sgnomdlis tendmis m. eatensoris dinti mmimi)jest najdłuższa:zacYna się ona u góry na wysokości torebki stawu promieniowa-łokciowego dalszego Bolowi zachodzi nieco poniżej połowy długości śródręcza. 6 Przedział szósty zawiera ścięgno prostownika łokciowego nadgars 388 Deżyono między głową a wyrostkiem rylcowatym kości łokciowej. Otaczająca je po(h 9 wka(odgina sgnorialis tendmis m. eatensoris empi ulnms)jest krótka, sięga od gWYkości łokciowej do przyczepo ścięgna na podstawie V kości śródręcza. Pochewki ścięgien grzbietu ręki zaopatrzone są w k re z ki ś c i ęg i e n(mesotendineW doprowadzające naczynia i nerwy do ścięgna. Krezki te albo towarzyszą ścięgnu na ca***.
długości pochewki, albo też są uwstecznione i zachowują się tylko ich cząstki w postaci poszczególnych pasemek, tzw. pęta ścięgien Omenie tendmum, s.63 O).
Zmienność pochewek ścięgien strony grzbietowej ręki jest znacznie mniejsza niż strony dłoniowej:również ich znaczenie praktyczne jest znacznie mniejsze. Nigdy nie przedłużają się one na grzbiet palców.
Wgina synowalis tendinism, fexoris carpi radialisOs scaphoideumOs trapez i u mVegine synowelistendinis m. flexorispollicis lorgiI I.Veginee synovialesf'*tendinum digitalom s'\\.
smuth ci e.
-RestrictaRaso ettaOs pisiformeHamulus ossis hametiVegina synwialisterdinum communismm, fexorumUnea fexoriepłozi melis lince digit III Lince opponens pollicis lince fexoria distalis.:Montculi.


*isty kanał nadgarstką(ednclis cdrpiP dla dziesięciu ścięgien zginą. *zy i nerwu pośrodkowego.
t. przez oddzielny przedział kanału nadgarstka, położony najbardziej promieniowa rzetiega ścięgno zginacza promieniowego nadgarstka, objęte krótką pochewką śeięgąą*ajma sgnomalis tendinis m. pezoris carpi radidlis). Pocaewka ta sięga u góry na guzeł:ości łódeczkowatej, u dołu kończy się powyżej przyczepo ścięgna do podstawy li kości ródręcza. Ścięgno ma szeroką krezkę.
Oprócz tej pochewki w kanale nadgarstka znajdują się dwa obszerne worki maziowe eden promieniowy dla zginacza długiego kciuka i jeden łokciowy dla ośmiu długich cięgien zginaczy czterech ostatnich palców. Tuż pod troczkiem zginaczy leży nerw pośrodkowy(ryc.
5 O 9).
W stanach zapalnych, nzy silnym powiększeniu się worków maziowych nadgarstka wskutek wysięków, nerw iośrodkowy ulega silnemu uciskowi przez troczek zginaczy, co może prowadzić do usziodzenianerwu. 'Nie dotyczy to nerwu łokciowego i wielkich naczyń, gdyż leżą one ńaiewnątrz kanału nadgarstka. 2.
Pochewka łokciowa ścięgien dla długich zginaczy, zwana pochewką nazi ową w spoin ą ś cięgien mm, z gin a czy(odgina sgnooidlis tendinum communsmm, ńeaorunP), sięga u góry ok, 10 mm nad troczkiem zginaczy. Granica dolna na*, III i IV palcu dochodzi do granicy górnej trzeciej części odpowiedniej kości śródręcza. Na palcu V pochewka nadgarstkowa łokciowa ścięgien łączy się z pochewką V palca. 3.
Pochewka ścięgna zginacza długiego kciuka Odgina tendmis m. fleaodspolhcis(ongi)łączy się przeważnie z pochewką I palca, może jednak być od niej przedzielona cienką ścianką. U dołu rozpoczyna się ona na podstawie dalszego paliczka kciuka, ku górze nieznacznie tylko wystaje nad troczek zginaczy. Oba powyższe worki maziowe zawierają szeroką krezkę ścięgna. Palcowe pochewki ścięgien, jak już zaznaczono, łączą się na palcu małym, a przeważnie również na kciuku, z odpowiednimi workami maziowymi nadgarstka. Na palcach 11, III i IV sięgają one od podstawy dalszego paliczka do wysokości stawów śródręczno-paliczkowych, obejmując ścięgna zginaczy palców powierzchownych i głębokich. Maziowe pochewki ścięgien wszystkich pięciu palców(tcginaesgnouiales tendmun digitorum manus)wzmocnione są podkowiasta obejmującymi je szerokimi pasmami(hgdmentc tcgmdlid), przytwierdzającymi je do kości. W osłonkach tych silne pasma włókien przebiegają nad stawami częściowo poprzecznie, pierścieniowata, częściowo skośnie, krzyżując się(pers annularis et cruciformis uagmde jibrosde). Krezki ścięgien powyższych pochewek zachowane są w postaci p ęl ś ci ęgi en(mnculc tendmum), doprowadzających do ścięgna naczynia i nerwy. Rozwój pochewek dłoniowych.
Początkowo pochewki ścięgien rozwijają się 08 każdym palcu po jednej i dwie pochewki w kanale nadgarstka:jedna wspólna dla ś@@gier wszystkich zginaczy palców oraz jedna dla ścięgna zginacza długiego kciuka**jednak we wczesnej młodości zlewa się prawie stale pochewka kciuka z odpowiedni 4 p 9 shewką nadgarstka, w wyniku czego ścięgno zginacza długiego kciuka zostaje obls'9 ieQ 4 pochewką. Prawie stale również łączy się pochewka ścięgna palca małego 89 wspólną pochewką nadgarstka dla zginaczy. V@ad pochewek ścięgien na dłoni ma wielkie znaczenie praktyczne, ponieważ P 9 chewki te stanowią drogi, którymi szerzyć się mogą sprawy zapalne. Na 11.
Ul i W paW 9 pochewki ścięgien ograniczają się zwykle do samych palców. Jeżeli jednak zaatakowaBB?ednalts carpalis.
Ha mu los ossis harnati.
Pochewka.
łokciowa SCIĘQICTT.
*s ha*a*u**.
M. flexor digitorum superficialisRetinaculum flexorum:k Mesotendineum 1.cj'ł.
f(N medianusM, fexor pollicis longusj Mesotendineum M. flexor carpi radialis.icjy'cjj:ęysscPscjoŃcjrrcjicjcj!?
Xópęgł'-:-ś:g-(y j i(s. (cĄĄy ifyęę 8 Ęcj***************.'Pochewka promieniowa ścięgna-Os trapeaiumOscapitatum OstrapezoideumM, flexor digitalom profundusRyć.509. Przekrój poprzeczny prawego kanału nadgarstka.Odcinek dalszy.
Schemat wzorowany na Cunninghamie.
jest pochewka kciuka lub palca małego, należy się liczyć z możliwością przeniesienia się zapalenia na kanał nadgarstka, stąd na sąsiadującą drugą pochewkę nadgarstka i dalej, nie w kierunku bliższym, lecz wstecz do palca. Tym tłumaczy się typowy obraz chorobowy, w którym sprawy zapalne przez nadgarstek przenoszą się z palca I na V, lub też odwrotnie(ropowica w kształcie V). Z mi enn o ś ć p o eh ew ek ś cięgi en.
Budowa pochewek ścięgien dłoniowych wykazuje dużą zmienność osobniczą:tłumaczy się ona powstawaniem odrębnych zawiązków pochewek nadgarstka i palców oraz ich późniejszym łączeniem się. Pochewka łokciowa nadgarstka może być podzielona w różny sposób, a wtedy przenoszenie się zapalenia może natrafić na przeszkody. Pochewka IV palca może się łączyć z pochewką łokciową nadgarstka, wtedy zakażenie przenosić się może nie tylko z I palca na V, ale również na IV i odwrotnie. Pochewki palca I i V mogą nie łączyć się z pochewkami nadgarstkowymi:również pochewka łokciowa nadgarstka może nie obejmować wszystkich ścięgien, ale tylko łokciowe:wtedy pochewki nadgarstka promieniowa i łokciowa oddalone są od siebie. W obu tych ostatnich przypadkach przenoszenie się procesów ropnych z palca I na V i odwrotnie jest wyłączone. Możliwe jest również, choć anatomicznie niedostatecznie potwierdzone, zlanie się pochewek nadgarstka łokciowej i promieniowej w jedną. Postać taka umożliwiałaby szybkie przenoszenie się procesów zapalnych.Streszczenie Na przedramieniu po stronie przedniej widoczna jest bruzda promieniowa przedramienia(sulcus mtebrdchii rddidlis)i bruzda łokciowa przedramienia(sulcus antebmchiiwndris). W pierwszej przebiega t. promieniowa i gałąź powierzchowna n. promieniowego, w drugiej nerw i naczynia łokciowe. Grupa przednia mięśni przedramienia:1.
M. nawrotny obły(m. ąrondtor teres)swą głową ramienną(cdput humerale)rozpoczyna się od nadkłykcia przyśrodkowego k. ramiennej, głową łokciową(ccput ulndre)od wyrostka dziobiastego k. łokciowej. Obie głowy kończą się na części środkowej k. promieniowej. Mięsień nawraca przedramię i zgina je w stawie łokciowym. Unerwiony przez n. pośrodkowy.
Wraz z m. ramienna-promieniowym ogranicza dół łokciowy(fossc ctbitalis). 2. M. zginacz promieniowy nadgarstka(m. fleaor empi rudidlis)rozpoczyna się wspól.


nym z innymi mlęśriami tej grupy przyczepem od nadkłykcia przyśrodkowego i od pa. więzi przedramienia, a kończy na podstawie li k. śródręcza. Zgina rękę, odwodzi w stw.
re promieniową i nieznacznie zgina przedramię w stawie łokciowym. Przez nadgarstegprzebiega we własnej pochewce maziowej(odgina sgnomalis m. ńeaoris empi radiagUnerwiony przez n. pośrodkowy. 1, M. dłoniowy długi(m. pdlmms longtO często nie występuje. Biegnie od wspólnegąprzyczepo na nadkłykciu przyśrodkowym, a kończy się przechodząc w rozcięgno dłontą. we.
Napina rozcięgno dłoniowe.
Unerwiony przez n. pośrodkowy.
4, M. zginacz łokciowy nadgarstka(m. feaor cmi ulnms)rozpoczyna się głową rą. mierną(caput humerale)na nadkłykciu przyśrodkowym i głową łokciową(cqput ulna-ej na powięzi wyrostka łokciowego k. łokciowej i przedramienia. Kończy się przyczepeądo k. grochowatej.
Zgina i przywodzi rękę.
Unerwiony przez n. łokciowy.
Między legą ścięgnem a k. grochowatą często występuje kaletka maziowa(bursa sgnouialis m. ńeao-ycarpi ulnaris). 5.
M. zginacz powierzchowny palców(m. ńeaor digitorum superńcidis)w warstwie głębszej rozpoczyna się głową ramienna-łokciową(cdput hwmeroulndre)od nadkłykciąprzyśrodkowego k. ramiennej i wyrostka dziobiastego k. łokciowej oraz głową promieniową(edput radiole)od powierzchni przedniej końca bliższego k. promieniowej. Między obu głowami rozpina się łuk mięśniowy, pod którym w kanale łokciowym(candlis ulnrris)przebiega n. pośrodkowy i naczynia łokciowe. Cztery ścięgna końcowe przeszyte(nr, ńeaor peyormus)ścięgnami zginacza głębokiego(m. ńeaor peąorms)przyczepiają się do brzegów paliczka środkowego. Zgina rękę i paliczki środkowe wobec bliższych.
Unerwiony przez n. pośrodkowy.
Mars twa głęboka:6.
M. zginacz głęboki palców(m. ńeaor digitorum prońmdus)rozpoczyna się na trzonie k. łokciowej i błonie międzykostnej przedramienia. Dzieli się na cztery ścięgna dla li-V palca, które po przebiciu ścięgien zginacza powierzchownego kończą się na podstawie paliczka dalszego. Zgina wszystkie'stawy li-V palca, przywodzi rękę, zbliża do siebie rozstawione palce. Unerwiony przez n. łokciowy i n. pośrodkoAY 7.
M. zginacz długi kciuka(m. feaor pollicis longus)biegnie od k. promieniowej do ialiezka dalszego kciuka. Zgina rękę i kciuk, odwodzi rękę.
Unerwiony przez n. międzytostnyprzedni.
8.
M. nawrotny czworoboczny(m. prondtor yuddmhs)rozpięty jest między dolnymi tańcami przedramienia. Nawraca przedramię.
Unerwiony przez n. międzykostny przediod n. pośrodkowego. Grupa boczna mięśni przedramienia:9.
M. ramienna-promieniowy(m. bmchioradicli)ozpięty jest między dolną częścią k. ramiennej a dalszym końcem k. promieniowej. Zgiastaw łokciowy.
W zależności od położenia nawraca lub odwraca przedramię. Unerioryprzez n. promieniowy.
W okolicy ścięgna mięśnia znajduje się kaletka maziowa 10. M. prostownik promieniowy długi nadgarstka(n. eatensor empi rudiclis longus)rzebiega od nadkłykcia bocznego k. ramiennej i przegrody międzymięśniowej bocznej o podstawy k. li śródręcza. Zgina przedramię w stawie łokciowym:zgina rękę grzbielooi odwodzi ją. Unerwiony przez n. promieniowy.
li M. prostownik promieniowy krótki nadgarstka(m. eatensor empi rudidlis breBłiłożony poniżej poprzedniego, biegnie od nadkłykcia bocznego do li k. śródręcza. Po uje stawy ręki.
Umerwiony przez n. promieniowy.
Między przyczepem ścięgna a koścystępuje kaletka maziowa(bursa m. eatensoris empi rudidis brems). 12.
M. odwracacz(m. supmator)leży w warstwie najgłębszej na stawie ramienna-pP 9 ieniowym, obejmując k. promieniową. Rozpoczyna się na grzebieniu odwracacza, @@We pierścieniowatym, więzadle pobocznym promieniowym i nadkłykciu boczn@Fmiennej, a kończy się na k. promieniowej, poniżej jej guzowatości. Odwraca prze 4@ę i rękę.
Unerwiony przez gałąź głęboką n. promieniowego.
Grupa tylna mięśni przedramienia.
W a rs twa p o w i er z eh o wn a:@M prostownik palców(m. eatensor digitorum)rozpoczyna się na nadkłykciu bo@m k. ramiennej, więzadle pobocznym promieniowym, więzadle pierścieniowaUAowięzi przedramienia. Cztery ścięgna na powierzchniach grzbietowych bliższego paB ta@-V palca przechodzą w rozcięgno grzbietowe kończące się na podstawach 98 ł.szych paliczków.
Mięsień prostuje palce w stawach śródręczno-paliczkowych, prostuje rękę i odwodzi palce. Między ścięgnami mięśnia występują zwykle trzy połączenia międzyścięgnowe(coneaus mtertendinei). Utrudniają one ruchy prostowania oddzielnych palców.
Unerwiony przez gałąź głęboką n. promieniowego.
14.
M. prostownik palca małego(m. eztensor digiti mmimi)rozpoczyna się wspólnie z mięsniem poprzednim, kończy przechodząc w rozcięgno grzbietowe palca V. Prostuje i przywodzi palec V.
Unerwiony-jak m. poprzedni.
15.
M. prostownik łokciowy nadgarstka(m. eatensor cdrpi ulnaris)rozpoczyna się(wspólnie z poprzednimi)na nadkłykciu bocznym k. ramiennej, więzadle pobocznym promieniowym, powierzchni tylnej k. łokciowej i powięzi przedramienia. Kończy się na podstawie V k. śródręcza.
Prostuje rękę i odwodzi w stronę łokciową.
Umerwiony przez gałąź głęboką n. promieniowego.
Między początkiem mięśnia a torebką stawu łokciowego występuje często kaletka maziowa. Warstwa głęboka:16.
M. odwodziciel długi kciuka(m. dbductor pollicis longus)rozpoczyna się na obu kk, przedramienia i błonie międzykostnej. Jego ścięgno kończy się na podstawie I k. śródręcza, część na k. czworobocznej większej, część łączy się z prostownikiem krótkim, inna z odwodzicielem krótkim kciuka. Odwodzi rękę w stronę promieniową i zgina w stronę dłoniową. Odwodzi i odprowadza kciuk.
Unerwiony przez gałąź głęboką n. promieniowego.
Kaletka maziowa leży w miejscu skrzyżowania się mięśnia ze ścięgnami prostowników promieniowych nadgarstka, druga łączy się zwykle z jamą stawową między przyczepem ścięgna a torebką. 17.
M. prostownik krótki kciuka(m. eatensor pollicis brems)przebiega od błony międzykostnej przedramienia i k. promieniowej do podstawy bliższego paliczka kciuka. Prostuje kciuk, odwodzi kciuk i rękę.
Unerwiony-jak m. poprzedni.
18.
M. prostownik długi kciuka(m. eatensor pollicis longus)przebiega od k. łokciowej i błony międzykostnej do podstawy dalszego paliczka kciuka. Prostuje kciuk we wszystkich jego stawach.
Przywodzi kciuk.
Unerwiony przez gałąź głęboką n. promieniowego.
19.
M. prostownik wskaziciela(m. eatensor mdicis)rozpoczyna się na k. łokciowej i błonie międzykostnej, a kończy rozcięgnem grzbietowym wskaziciela. Prostuje palec Il.
Unerwiony przez gałąź głęboką n. promieniowego.
Dołek promieniowy(foreola rudidis)ograniczają:ścięgno prostownika długiego kciuka i ścięgno m. prostownika krótkiego kciuka oraz m. odwodziciela długiego kciuka. Dno dołka stanowią kk, łódeczkowata i czworoboczna większa. Po dnie dołka przebiega t. promieniowa wraz z jej żyłami, na powięzi gałąź powierzchowna n. promieniowego i z, odpronueniowa. Powięź przedramienia(faseta mrebnchii)otacza jak mankiet przedramię. W okolicy łokciowej nosi nazwę powięzi łokciowej(faseta cubiti). Jej wzmocnieniem jest rozcięgnom, dwugłowego ramienia(qoneurosis m. bicipitis brachii). Po powierzchni powięzi przebiegają nerwy i żyły skórne.
Dół łokciowy(fossa cubitdlis)ograniczają:m. nawrotny obły, m. ramienna-promieniowy oraz prostowniki promieniowe długi i krótki nadgarstka. Od góry do dołu łokciowego zstępuje m. dwugłowy ramienia, i m. ramienny. Ich ścięgna wspólnie z m. odwracaczemtworzą dno dołu łokciowego. Przez dół łokciowy przebiegają naczynia ramienne(tu t. ramienna dzieli się na t. promieniową i t. łokciową), n. pośrodkowy i n. promieniowy oraz t. poboczna promieniowa. T. promieniowa biegnie dystalnie w bruździe promieniowej przedramienia(sulcus rddidis), zaś t. łokciowa pod m. nawrotnym obłym przez kanał łokciowy(emdis ulnms)między obiema głowami m. nawrotnego obłego, a dalej w bruździe łokciowej przedramienia(sulcus ulnaris), gdzie dołącza się do n. łokciowego. Powięź przedramienia przyrasta na całej długości do brzegu tylnego k. łokciowej. Wysyła ona przegrody międzymięśniowe, które dzielą przedramię na trzy komory kostna-włókniste:zginaczy, prostowników bocznych i prostowników grzbietowych. Komora zginaczy przedzielona jest słabszą blaszką powięziową na część głęboką i powierzchowną. Na nadgarstku powięź przedramienia przechodzi w powięź ręki. W tym miejscu pod blaszką powierzchowną(lig, empi rolare)przebiega ścięgno m. dłoniowego długiego, nerw i naczynia łokciowe. Troczek zginaczy(retindcuhm ńeaorum)łączy wyniosłość nadgarstka łokciową z promieniową. Uzupełnia on bruzdę nadgarstka w kanał nadgarstka(candlis carpi). Przez kanał ten biegną ścięgna zginaczy i n. pośrodkowy. Osobno.


zetiegą ścięgno zginacza promieniowego nadgarstka.
Nerw i naczynia łokciowe prze.
(egąją po stronie bocznej k. grochowatej, nad troczkiem zginaczy. Również po stronie rzedniej troczka przebiega ścięgno m. dłoniowego długiego. Po stronie grzbietowej nad.
arstka powięź wzmacnia troczek prostowników(retmacuhm eatensorum). Pochewki ścięgien ręki grzbietowe.
Troczek prostowników wysyłając przegrody ąąk, promieniowej i łokciowej wytwarza sześć kanałów kostna-włóknistych, w których rzebiegają ścięgna prostowników objęte pochewkami maziowymi ścięgien(eaginae sg. ornales tendmum).
Grupa promieniowa obejmuje pięć ścięgien:1)przedziątierwszy zawiera ścięgno odwodziciela długiego kciuka i prostownika krótkiego keiukąragina syn, tendmum mm, cbductoris longi et eatensoris brems pollicis):2)przedział rugi wiedzie ścięgna prostowników promieniowych nadgarstka(raginc syn, tendmumim, eatensorm curw rudialium), 3)trzeci-ścięgno prostownika długiego kciuka(odma sgnomalis tendmis m. eztensoris poQcis longi). Grup a łokciow a(trzy przedziag:4)przedział czwarty zawiera cztery ścięgna prostownika palców i(piąte)prostowniawskaziciela(tdgmd syn, tendmum mm, eatensoris digitorum et eatensoris mdicisg 5(rzedział piąty obejmuje ścięgno prostownika palca małego Oagma syn, tendmis m. earnsorisdigiti mmmu), 6)szósty-ścięgno prostownika łokciowego nadgarstka(odgina yn, tendmis n. eztensoris cdrpi ulndris). Pochewki ścięgien ręki dłoniowe.
Na dgars tk owe(trzy przedziały)leżą pod trocziemzginaczy, który wraz z bruzdą nadgarstka wytwarza kanał nadgarstka(ccndlis cni), przez który przebiega 10 ścięgien zginaczy i n. pośrodkowy:1)przedział dla pochew i ścięgna zginacza promieniowego nadgarstka(odgina syn, tendmis m. flezoris empi raialis). Tuż pod troczkiem zginaczy leży n. pośrodkowy.
Nerw łokciowy i wielkie naczyta leżą na zewnątrz kanału nadgarstka:2)po stronie łokciowej pochewka maziowa 7 spólna ścięgien mm, zginaczy Odgina syn, tendmum communis mm. Ceaorum)dla śmiu ścięgien zginaczy czterech ostatnich palców i 3)po stronie promieniowej pochew, a ścięgna zginacza długiego kciuka(taginc syn, tendmis m. ńeaoris pollicis(ongi). Palcowe pochewki ścięgien łączą się na palcu I i V z pochewkami maziowymi adgarstka. Maziowe pochewki wszystkich pięciu palców(uagmae syn, tendinum digitoummdnus)wzmocnione są silnymi więzadłami pochwowymi(ligcmentc tcgmalic). irezki ścięgien ukrwione są przez naczynia biegnące w pętach, ścięgien(macnie tendium). Pochewki maziowe są bardzo zmienne, co tłumaczy się stosunkami rozwojowymi.Krótkie mięśnie ręki.
Krótkie mięśnie ręki położone są na stronie dłoniowej śródręczamiędzy kośćmi śródręcza(ryć. 510, 5113.
Strona grzbietowa ręki jest iozbawiona mięśni.
Dzięki temu palce zachowują swój wysmukły tształt, przysposobiony zarówno do silnego chwytania, jak i subtelne(o dotyku. Twarz i ręka są narządami wyr a z o w ym i naszych stanów isychicznych(, pięści zaciskają się z gniewu"). Granicę grzbietu ręki i przedramienia tworzy linia łącząca wyrostki rylcowate kości okciowej i promieniowej. Granicę dalszą grzbietu stanowią głowy kości śródrćczałrzbietręki pokrywa cienka, owłosiona i przesuwalna skóra, którą modelują ścięgoBJroslowników i żyły skórne. Jest on krótszy od dłoni z powodu fałdów skórnych położ 98 Mh między palcami. Granicę bliższą między dłonią a powierzchnią dłoniową prze 46 cnienia tworzy dalsza linia zgięcia skóry ręki położona na nadgarstku, tzw. msceO@ć 44 egoieona poprzecznie od kości grochowatej do guzka kości łódeczkowatej poniżej iliższej linii zgięcia ręki(restrictP, s. ryc. 5 O 8).
Granicę dalszą tworzą fałdy międzyD 4:owe Mięśnie I i V palca położone na obu brzegach dłoni tworzą dwie wybitne wyniosłe@, Jzw, kłąb palca I(thenar:thendr s powierzchnia dłoni)i kłębik, czyli 849 jalea V(hgpothenar):między obu wyniosłościami znajduje się wgłębienie 89 a i o w e. Skóra dłoni jest stosunkowo gruba, nieowłosiona, nieprzesuwalna, silnie złącza.na z podłożem, 5 a powierzchni dłoni przy zgięciu palców występują fałdy ograniczone bruzdami, które przy prostowaniu wygładzają się. W dalszej części dłoni między nasadami palców znajdują się nieznaczne wyniosłości, 'monticuli chiromantórw:są to szczątki jeszcze u zarodka ludzkiego stosunkowo silnie rozwiniętych wzgórków dotykowych. Bruzdy na dłoni są to, linie"chiromantów, którzy z tajemniczego i zmiennego ich przebiegu starali się wyczytać losy człowieka. Dla anatoma i lekarza mają one znaczenie orientacyjne co do położenia części miękkich i kośćca. Czterema ważniejszymi bruzdami są(ryc.
5 O 8 c 1.
Bruzda dalsza zgięcia(hned ńeacoria distdlis s. 1. mensdlis)zaczyna się między wskazicielem a palcem środkowym i biegnie nieco powyżej stawów śródręczno-paliczkowychtrzech ostatnich palców do brzegu łokciowego ręki. 2.
Bruzda bliższa zgięcia(lince fleacorid proarimdhs s. 1. cephdicP)rozpoczyna się powyżej opuszki dotykowej nasady wskaziciela i biegnie skośnie ku górze i przyśrodkowow kierunku kłębu palca V. Czasami, obie powyższe linie zlewają się w jedną poprzeczną(bruzda małpia):jest to cecha występująca często u małp, a także u człowieka w niektórych wadach uwarunkowanych genetycznie(np. w zespole Dawna). 3.
Bruzda przeciwstawna kciuka(lince opponens pollicis s. 1. mtmis)obejmuje kłąb kciuka, przebieg jej odpowiada mniej więcej linii przyczepo początkowego grzywo dziciela kciuka. 4.
Bruzda Tli palca(lince digiti IN s. 1. stomcchica s. fortundeS leży w osi ręki przecina bruzdę bliższą zgięcia, a z pozostałymi wytwarza mniej lub więcej wyraźną linię M. Na powierzchni dłoniowej palców w miejscach załamania skóry między śródręczema palcami, jak również między paliczkami znajdują się po trzy lub dwie bruzdy zgięcia, nieco wypukłe w kierunku dalszym(ryć. 5 O 8).
Palec III u wszystkich Naczelnych jest najdłuższy.
Palec U u małp człekokształtnych jest stale krótszy od IV:również przeważnie i u człowieka, choć nieraz bywa odwrotnie. Palec V z nielicznymi wyjątkami jest nieznacznie krótszy od palca 1, mierząc od brzegów fałdów nmędzypalcowych. Ze wszystkich części ciała palce są najbardziej narażone na zranienie i uszkodzenie. Uszkodzenie lub utrata palców ogranicza zdolność użytkowania ręki, ale ograniczenie to jest dopiero wtedy duże i bardzo dotkliwe, kiedy kciuk lub więcej niż dwa inne palce są nieczynne(niezdolność do pracy waha się w szerokich granicach l 5-55 ć). Mięśnie dłoni, w liczbie dziewiętnastu, stanowią trzy grupy. Jedna grupa mięśni(4)wytwarza kłąb palca 1, druga(4)kłąb palca V, trzecia wreszcie znajduje się we wgłębieniu dłoniowym ręki i w przestrzeniach międzykostnych:są to mm, glistowate(4)i międzykostne(7). Mięśnie dłoni ułożone były pierwotnie w cztery warstwy:pochodne ich zachowały się u człowieka w większym lub mniejszym stopniu i przemieszały się ze sobą. Pozostałości pierwszej powierzchownej warstwy znajdują się tylko w kłębie palca I i V:pozostałości drugiej są to mm, glislowate, czwartej(mm, ńearores bretes prqńndi)-mm, międzykostne. Z mięśni warstwy trzeciej(mn, contrdhentes)pozostaje u człowieka tylko jeden mięsień w obrębie kłębu palca I(głowa poprzeczna przywodziciela kciuka). Mięśnie tej warstwy u ssaków są slipie rozwinięte:rozpoczynają się na Ul kości śródręcza i stąd biegną do pozostałych kości śródręcza. Jeszcze u małp z wyjątkiem goryla i szympansa są one zachowane we wszystkich palcach. Mięśnie kłębu kciuka Kłąb palca I(thendr)tworzą cztery mięśnie:odwodziciel krótki kciuka, zginacz krótki kciuka, przeciwstawiacz kciuka i przywodzieiel*kciuka. Ogółem przyczepia się do kciuka dziewięć mięśni(w tym czte? Las ińs ki W.
:W sprawie tzw. , bruzdy małpiej".
Pamiętnik U Zjazdu Anatomicznego.
Kraków 1951.
837.


:długie i jeden międzykostny), zaopatrywanych przez trzy wielkie erwy kończyny górnej. M, odwodziciel krótki kciuka(m. cbductor pollicis brems)jest naj ardziej powierzchownym mięsniem tej grupy:jest to mięsień spłaszzony, położony między szeregiem bliższym kości nadgarstka a bliżympaliczkiem kciuka. Przyczepy.
Rozpoczyna się on na troczku zginaczy, na guzku ości łódeczkowatej oraz często na kości czworobocznej większej i barzoczęsto w przedłużeniu ścięgna odwodziciela długiego kciuka. Włóna jego zbiegają się ku dołowi oraz do boku i kończą się krótkim nęgnem na bocznym brzegu podstawy bliższego paticzka kciuka. cięgno obejmuje promieniową trzeszczkę stawu śródręczno-paliczko***. Czynna ś ć.
Mięsień ten głównie odwodzi kciuk i przeciwstawia go stawie nadgarstkowa-śródręcznym(siodełkowatym):poza tym zgina.Tendo m. fexoriscarpi radielisTendo m. ebductorispollicis kogi Retneculum fexorum.M. opponens pollicisM, abductor pollicisżrewsM, fexor pollicisżrewsM, adductr pollicishaput tmrwerumlTerdo m. fexorispollicis kogi Mm, lurnbricales.Tendo m. fexoris-digitalu m profundi.
żg, ęjj.
Tendi nesm, fexoris digitalom superficialisM, flexor carpi wais.Os pisiforme.
M. ebductor dig.
TUMOM-M. fexor dig.
minimi bredsM, opponens dig.
TUMOM M. fexor digitalom superfcial is.
Nagina fbrosa.
cruciforrnis\Ę.
annularis.
Ryc.
510. Mięśnie dłoni prawej po usunięciu rozcięgna dłoniowego.staw śródręczno-paliczkowy i prostuje staw międzypaliczkowy(przez rozcięgno grzbietowe). T o p o g r a f i a.
Powięź powierzchowna ręki i skóra przykrywają mięsień, który ze swej strony pokrywa zginacz krótki i przeciwstawiacz kciuka. U n a c z y n i e n i e:gałąź dłoniowa powierzchowna t. promieniowej. Unerwienie:n. pośrodkowy(O-J.
Przy porażeniu tego nerwu z krótkich mięśni kciuka czynny pozostaje tylko przywodziciel, wskutek czego w tych przypadkach kość I śródręcza znajduje się stale w położeniu przywiedzionym(ręka małpia). Odmiany.
Mięsień może być wzmocniony przez pasma odchodzące od sąsiednich DIIĘSDI. M. zginacz krótki kciuka(m. fleaor pollicis bretis)położony jest częściowo pod poprzednim, częściowo przyśrodkowo od niego. Tak jak poprzedni, biegnie od troczka zginaczy do bliższego paliczka kciuka. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się dwiema głowami.
Głowa powierzchowna odchodzi od troczka zginaczy:głowa głęboka rozpoczyna się w bruździe nadgarstka od więzadeł w obrębie kości główkowatej, czworobocznej większej i mniejszej oraz podstawy U kości śródręcza. Obie głowy zbiegają się ku podstawie bliższego paliczkakciuka i kończą się na niej, obejmując trzeszczkę promieniową i łokciową. Czynność.
Zależnie od położenia zginacz krótki kciuka może odwodzić lub przywodzić i przeciwstawiać w stawie nadgarstkowa-śród ręcznym:poza tym zgina w stawie śródręczno-paliczkowym. Topografia.
Mięsień ten leży na tym samym poziomie, co przeciwstawiacz:część boczna mięśnia jest przykryta odwodzicielem krótkim kciuka, część przyśrodkowa leży powierzchownie, przykryta powięzią, i spoczywa na przywodzicielu kciuka. Między obu głowami mięśnia przebiega ścięgno zginacza długiego kciuka. Unaczynienie:jak poprzedni.
Unerwienie:głowa powierzchowna przez n. pośrodkowy(O:, ):głowa głęboka przez gałąź głęboką n. łokciowego(QJOdm i a ny. Mięsień ten jest bardzo zmienny.
Zmienność ta polega na częściowym zlaniu się z sąsiednimi mięśniami lub na podziale na poszczególne części. Zmienne jest również unerwienie mięśnia.
Często występuje dodatkowa głowa, rozpoczynająca się na I kości śródręcza i kończąca się na trzeszczce łokciowej(m. interosseus pollicis mternusS. Różne unerwienie obu głów zginacza krótkiego kciuka tłumaczy ich różne pochodzenie. Głowa głęboka mięśnia należy przypuszczalnie do najgłębszej warstwy mięśni ręki(mm, międzykostnych):głowa powierzchowna, tak samo jak przeciwstawiacz i odwodzicielkciuka, do najbardziej powierzchownej. M. przeciwstawiacz kciuka(m. opponens pollicis)jest to mięsień mały, spłaszczony, trójkątny, położony pod odwodzicielem krótkim kciuka i do boku od zginacza krótkiego kciuka. Przyczepy.
Mięsień rozpoczyna się na troczku zginaczy oraz na guzku kości czworobocznej większej i k o ń c z y s i ę na brzegu promieniowym I kości śródręcza, częściowo obejmując ją od strony dłoniowej. Czynna ść.
Mięsień ten przeciwstawia kciuk pozostałym palcom i przywodzi go. Topografia.
Mięsień jest przykryty odwodzicielem krótkim:spoczywa na stawie nadgarstkowa-śródręcznym kciuka i powierzchni dłoniowej I kości śródręcza.


Mną e z yni e nie:jak olwodzieiel krótki, poza tym t. dłoniowa I k. śródręcza od łuku iłoniowego głębokiego. Unerwieni e:n. pośrodkowy(G. .
J.
O dnni a ny.
Nieraz łączy się z odwodzicielem i zginaczem krótkim kciuka. M, przywodzieiel kciuka(m. ddductor pollicis)jest największym iajgłębiej i najbardziej przyśrodkowo położonym mięsniem kłębu pal:a 1. Ma on kształt trójkąta, którego podstawa spoczywa na III kości ródręcza, wierzchołek zaś sięga do końca bliższego paliczka kciuka. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się dwiema głowami.
Mała i wąska głowa skośna(cuput obliquum)rozpoczyna się w bruździe nadgarstka na kości główkowatej i na więzadle promienistym aadgarstka:duża głowa poprzeczna(cdput trmstersum)-na orzegu dłoniowym Ul kości śródręcza. Włókna obu części biegną w kierunku bocznym nad przestrzenią międzykostną I i U i k o ń c z ą s je wspólnym ścięgnem na trzeszczce łokciowej, włączonej do torebki stawu śródręczno-paliczkowego kciuka i na podstawie bliższego paliczkakciuka. Czynna ś ć.
Mięsień ten przywodzi kciuk w stawie nadgarstkowa-śródręcznym do li palca i przeciwstawia go pozostałym:poza tym zgiaaw stawie śródręczno-paliczkowym. Jeżeli mięsień jest porażony, rut:by przywodzenia mogą być w pewnym stopniu wykonywane przez prostownik długi kciuka:nerw łokciowy zastąpiony jest wówczas arzez nerw promieniowęy. T o p o g r a I i a.
Mięsień ten leży bezpośrednio na mięsniach międzykostnych I i li prze trzem międzykostnej. Przy przywodzeniu kciuka zaznacza się on wyraźnie w fałdzie*kórrym między I a U palcem po stronie dłoniowej. Między obu głowami mięśnia znajduesię szczelina na wysokości podstawy Ul kości śródręcza, przez którą przechodzi głębodłuk dłoniowy tętnic ręki i gałąź głęboka nerwu łokciowego. Un a c zyni en i e:łuk dłoniowy głęboki tętnic ręki.
Unierwienie:gałąź głęboka n. łokciowego(Cy-Th), poza gym często również(w IO%, )gałąź n. pośrodkowego(G. e-I Odmiany. Czasami obie głowy mogą stanowić dwa całkowicie oddzielne mięśnie. Tłumaczy się to ich różnym pochodzeniem.
Głowa skośna należy bowiem do układu glęookichzginaczy krótkich(Ieaores breres prońmdi, p. dalej):głowa poprzeczna natoniastdo układu przywodzicieli(mm, contrdhentes s. adductores), które rozpoczynają się aa Ul kości śródręcza i biegną poprzecznie do kości śródręcza pozostałych palców U człowieka z grupy tych czterech mięśni pozostał tylko jeden, przyczepiający się do sciuka. Mięśnie kłębu palca małego Kłębik(hgpothendr), czyli kłąb palca małego, utworzony jest przez Zzlery mięśnie, z których dwa:odwodziciel i zginacz położone, są p 98 wierzchownie i w jednej warstwie, trzeci zaś, przeciwstawiacz, stanoWwarstwę głębszą. Nad tymi mięsniami pod skórą kłębika znajduje s 8 mały, poprzecznie biegnący m. dłoniowy krótki. M dłoniowy krótki(m. pclmdris brems).
Przyczepy.
M. dłoniowy krótki rozpoczyna się na brzegu łatę 3 owym rozcięgna dłoniowego(p. dalej)oraz na troczku zginaczy i kończy się w skórze na brzegu łokciowym ręki.fY 4 zv.
Czynna ś ć.
Przy silnym skurczu może wywoływać zmarszczki na brzegu łokciowym dłoni. T o p o g r a f i a.
Jest to mięsień skórny, położony w obrębie bogatej podściółki tłuszczowej. Wraz z nią stanowi on ochronę dla lennicy łokciowej i żył jej towarzyszących oraz dla nerwu łokciowego, przebiegających pod skupieniem tłuszczu i pod mięsniem. Unaczynienie:t. łokciowa.
Un er w i e ni e:gałąź powierzchowna n. łokciowego(O-. . , Th JOd mi a ny.
Jest to mięsień szczątkowy, jednak często nie występuje. M. odwodziciel palca małego(m. dbductor digiti mmimi), największy mięsień małego palca, położony jest powierzchownie na kłębie palca V. Przyczepy.
Rozpoczyna się on na kości grochowatej, na więzadle grochowato-haczykowym i na troczku zginaczy:często także na końcowej części ścięgna zginacza łokciowego nadgarstka, sięgając wtedy aż na przedramię. Przyczepia się on na łokciowej stronie podstawy bliższego paliczka palca małego, częściowo przechodząc w rozcięgnogrzbietowe. O z y nn o ś ć.
Mięsień ten odwodzi palec V w stawie śródręczno-paliczkowym:przy wyprostowanym palcu, zgina w tym stawie i prostuje w obu stawach mlędzypaliczkowych. To pogra fi a.
Położony jest podskórnie i wywołuje wyniosłość kłębu palca małego przykryty powięzią oraz m. dłoniowym krótkim. Uni a c z yn i er i e:gałąź dłoniowa głęboka t. łokciowej. Un erw i e ni e:gałąź głęboka n. łołciowego(Gę. . .
Th 10 dm i a ny.
Rzadko tylko nie występuje:często zrośnięty ze zginaczem palca małego może mieć dodatkową głowę. M. zginacz krótki palca małego(m. ńeaor digiti mmimi brems)położony jest powierzchownie po stronie promieniowej poprzedniego mieś 1118. Przyczepy.
Rozpoczyna się na troczku zginaczy i na haczyku kości haczykowatej nadgarstka. Koń czy s i ę na powierzchni dłoniowej podstawy bliższego paliczka palca małego. O z y n n o ś ć.
Zgina palec V w stawie śródręczno-pahczkowym.
Top o gra fi a.
Mięsień ten może się zlewać z odwodzicielem palca małego:przyczepy obu mięśni łączą się stale na podstawie paliczka bliższego. Unaczynienie i unerwienie:jak poprzedni.
O d m i a ny:Czasami nie występuje.
M. przeciwstawiacz palca małego(m. opponens digiti mmimi)jest najgłębiej położonym mięsniem kłębu małego palca. Przyczepy:Rozpoczyna się na haczyku kości haczykowatej i na troczku zginaczy:kończy się na brzegu łokciowym bliższej połowy V kości śródręcza. O z ynn o ś ć.
Mięsień ten może tylko nieznacznie wyprowadzać kość V śródręcza z płaszczyzny pozostałych kości śródręcza. Przez ćwiczenie działanie mięśnia wzmaga się, np. u skrzypków. T o p o g r a f i a.
Mięsień ten jest prawie w całości przykryty odwodzicielem i zginaczem palca małego. Ścięgno początkowe ma otwór dla gałęzi dłoniowej głębokiej tętnicy lok.fY zł:1.


(owej i gałęzi głębokiej nerwu łokciowego.
Przeciwstawiaczami na ręce czy na stopie są tka ątęśnie przyczepiające się do kości śródręcza lub śródstopia. Przeciwstawiacz pąt.
a małego należy do głębokich zginaczy krótkich(mm.
Reaores bretes prońndi), jak nnm.
iiędzykoslne.
Unaczynienie i unerwienie:jak oba poprzednie.
O d rn i a n y:Przeciwstawiacza może czasami brakować.
Canelis carpi.
W. ebductor pollicis brews(odcięto M. opponens pollicisM, flexor pollicis brwiss(głowa paw. I M. abductor pollicis brews(odcięto j 4, flexor pollicis brevis(głowa głęb. I endo m. fexoris-pollicis longi z rM, edductorćpo/lcisz W. tOlefOSeUSdoralis I lig, metacerpeum trensversumprofundumVegina fbrosa(przecięta i.P 8.
4***.
MY et.
Os pisiformeM, etductor dig.
mmwn(odcięy)Retinaculum Oexorum(przecięte).
-M. opponensdig, rninirniMrn, interosseipalmeresWhi, lWóNXSeł*corsa/es Os rnetecerpale V.Phalenx proxirnelis.
Ryc.
511. Mięśnie dłoni prawej po usunięciu warstwy powierzchownej.Mięśnie środkowe dłoni Okolica środkowa dłoni, położona między kłębem palca I a V, zawieamm, glistowate i mm, międzykostne. JMm, glistowate(mm, lumbricd(es)są to małe, wysmukłe, wąskie mienie, w liczbie czterech, położone między ścięgnami zginacza głębokie(o palców. Przyczepy.
Dwa promieniowe mięśnie rozpoczynają się na irzegu promieniowym odpowiednich ścięgien(I i Z), dwa łokciowe s 4 lwugłowe i każdy z nich rozpoczyna się od dwóch sąsiednich ścięgien 2, 3 i 4)zginacza głębokiego palców. Ścięgna tego mięśnia stanowWuchomy początek dla run, glistowatych. Mięśnie te, z których oba lwugłowe mają wybitnie pierzastą budowę, biegną rozbieżnie ku czleBem palcom strony łokciowej. W swej części dalszej okrągłe, stąd Jet iochodzi ich nazwa, przechodzą one w wąskie ścięgno. Ścięgna te bie 74 po stronie dłoniowej więzadeł poprzecznych głębokich śródręczBWgamenta metacarpea trcnsuersa projundaS i kończ ą się po sM 98 de promieniowej na trójkątnie poszerzonych częściach rozcięg@@zbietowego na wysokości bliższych paliczków li-V palca.Czynna ś ć:Mm, glistowate zginają palce li-V w stawach śródręczno-paliczkowych, tak jak mm, międzykostne. Poza tym przez swe przyczepy do rozcięgna grzbietowego prostują palce w obu stawach międzypaliczkowych wspólnie z mm, międzykostnymi. Topografia.
Mm, glistowate leżą w części bliższej pod rozcięgnem dłoniowym, w części dalszej zaś bezpośrednio pod skórą:poza tym przykryte są łukiem tętniczym dłoniowym powierzchownym i naczyniami dłoniowymi wspólnymi palców oraz nerwami tej samej nazwy, odgałęzieniami nerwów pośrodkowego i łokciowego. Z kolei mięśnie te przykrywają przywodziciel kciuka i run, międzykostne. Un a c zmieni e:łuk dłoniowy powierzchowny.
Unerwienie:mm, glistowate I i U przez n. pośrodkowy.
Ul i W przez gałąź głęboką n. łokciowego(Ą.
Taj).
Mięsień III często zaopatrywany jest przez oba nerwy.
O d m i a ny.
Mięśnie te są bardzo zmienne.
Jeden lub drugi może zupełnie nie występować, mogą się zdarzać mięśnie nadliczbowe:pięć mięśni nie stanowi rzadkości. Mogą się one rozdwajać u swego przyczepo końcowego i przyczepiać do dwóch sąsiednich palców. Przyczepy początkowe mogą występować wyżej i rozpoczynać się na mięśniach sąsiednich. Mm, międzykostne(mm, interossei)są to krótkie, pierzaste mięśnie wypełniające przestrzenie między kośćmi śródręcza. Ułożone są one w dwóch warstwach-dłoniowej i grzbietowej. Pierwsza składa, się z trzech mięśni, druga z czterech(ryc, 512, 5 l 3). Przyczepy.
Mm, międzykostne dłoniowe(mm, interosseipdlmdres)rozp o czyn a j ą się na 11, IV i V kości śródręcza:pierwszy na powierzchni łokciowej li palca, drugi i trzeci na powierzchniach promieniowych IV i V palca. Brzuśce mięśni przechodzą w wąskie ścięgna:dalej biegną one po stronie grzbietowej więzadeł poprzecznych głębokich śródręcza i kończą się po tej samej stronie palców 11, IV i V na torebkach stawów śródręczno-paliczkowych oraz na rozcięgnachgrzbietowych. Mm, międzykostne grzbietowe(mm, mterossei dorsmes)r o z p o c zyn a j ą s tę dwiema głowami na skierowanych do siebie powierzchniach dwóch sąsiednich kości śródręcza(I-V). Pierzaste brzuśce tych czterech mięśni przechodzą w wąskie ścięgna, które tak samo jak poprzednie biegną po stronie grzbietowej więzadeł poprzecznych głębokich śródręcza. K o ń c z ą s i ę one na torebkach stawów śródręczno-paliczkowych oraz rozcięgnach grzbietowych 11, III i IV palca, a mianowicie pierwsze i drugie ścięgno po stronie promieniowej U i III palca, trzecie i czwarte po stronie łokciowej Ul i IV palca. Do Ul palca przyczepiają się więc dwa mm, międzykostne grzbietowe, natomiast nie przyczepia się na nim m. międzykostny dłoniowy. Czynność.
Mm, międzykostne układają się swymi przyczepami względem osi przechodzącej przez palec środkowy, przy czym przyczepy mięśni grzbietowych skierowane są zbieżnie ku osi, przyczepy mięśni dłoniowych skierowane są rozbieżnie(ryc, 512, 5 l 3). Mm, międzykostne grzbietowe działają w stawach śródręczno-paliczkowych jako odwodziciele:U i Ul mięsień odwodzą palec środkowy(lub działając równocześnie ustalają go). I-odwodzi palec 11, IV-odwodzi palec W.
Mm, międzykostne dłoniowe w tychże stawach przywodzą 11, IV.


i V palec(przy wyprostowanych palcach możemy zakładać jeden palec na drugi). W ruchach przywodzenia i odwodzenia mm, międzykostne dłoniowe i grzbietowe pracują więc antagonistycznie. Ruchy te mogą być wykonywane jednak tylko przy rozluźnionych więzadłach pobocznych w położeniu wyprostowanym palców w stawach śródręczno-pali, czkowych.-Os pisiforme.
Mm, interossei.
e-g-ćó plamares I-lit.
-Os rnetacerpale V.
-Aeginee fbrosae Y digitalom menus.
Ryć.
512. Mięśnie międzykostne dłoniowe.
Widok od strony dłoniowej.
Ręka prawa.
Działając wspólnie mm, międzykostne dłoniowe i grzbietowe zginają palce w stawach śródręczno-paliczkowych, a z powodu swych przyczepów do rozcięgna grzbietowego prostują oba stawy międzypaliczkowewspółpracując z mum, glistowatymi. W stosunku do poprzecznej osi stawów czterech tró(członowych pal cew możemy:1)prostować palce we wszystkich trzech stawach(działają długie prostowniki palców, run, międzykostne, glistowate), 2)zgtnać je zaciskając rękę w pięść(pracują długie zginacze, mm, między kostne, glistowate wraz z prostownikami ręki i palców), 3)zginać slawy śródręczno-paliczkowe i prostować międzypaliczkowe, jak np. przYpisaniu(działają mm, międzykostne, glistowate wraz ze zginacza@palców), 4)prostować stawy śródręczno-paliczkowe i zginać międz*paliczkowe(położenie szponiaste, działają długie prostowniki paleOWi długie zginacze palców). To p o gra fi a.
Mm, międzykostne dłoniowe są znacznie słabsze od grzbietowych, 89 Wpemiają one przestrzeni międzykostnych, tak że mm, międzykostne grzbietowe uK 8 żują się obok nich na stronie dłoniowej ręki. Mm, międzykostne grzbietowe są to sJ 8 e krótkie mięśnie:od strony grzbietowej wypełniają one całkowicie przestrzenie rnię 4 zY.Os pisiforme-.
Mm, interossei ędorsales I-IV**4.
Os metacarpale V.
Apone u roses-eg, dorsales digitalu m.
Flexor digit, profundus.
E-t. digitalom.
lnterossei etlumbricales.
Fernur 51, digitalom.
Flexor digit, superfcialis.
Rozcięgno grzbietowe.
. Otwór dla t. promieniowej.
Ryc.
513. Mięśnie międzykostne grzbietowe ręki.
Widok od strony grzbietowej.
Ręka prawa.
kostne i tylko przez małe otworki przechodzą gałęzie przeszywające tętnic grzbietowych śródręcza w kierunku na dłoń do głębokiego łuku tętniczego. M. międzykostny grzbietowy 1, położony między kciukiem a palcem wskazującym, jest szczególnie silny. Jego brzusiec wyraźnie uwypukla się np. przy przywodzeniu palca pierwszego. Przez szczelinę między obu głowami m. międzykostnego grzbietowego pierwszego przechodzi tętnica.-Fexor diqit tófundusFlexor digit, superfcialis lrterossei et lumbriceles.-Rozcięgno g rzbietowe.
Ryć.
514. Model zginaczy i prostowników palców, d-działanie mięśni krótkich:b-działanie mięśni długich:wg Brausa.


ramieniowa z towarzyszącymi jej żyłami na stronę dłoniową. Powierzchnia grzbietową uęśni przykryta jest ścięgnami prostowników, tętnicami grzbietowymi śródręcza i pońęziąmiędzykostna grzbietową:powierzchnia dłoniowa-powięzią międzykostną dłoiową, mm, glistowatymi, ścięgnami zginaczy palców, rozcięgnem dłoniowym i w części ramieniowej również run, kciuka(ryc. Słój.
Unaczynieni e:łuk dłoniowy głęboki.
One rw i e nie:gałąź g**boła n łokciowego(ącą, ThJPo eh o d z e ni e. Pierwotnie każdy z pięciu palców miał po jednej parze krótkich głęiokichzginaczy(mm. Reaores breoes prońndi), które przyczepiały się po obu stronach rodstawy paliczków bliższych. Z tych dziesięciu mięśni położonych w głębi dłoni cztery rywędrowały grzbietowa w przestrzenie międzykostne kości śródręcza(run, międzyiostnegrzbietowe), trzy pozostałe na miejscu stanowią ram, międzykostne dłoniowe. Sęboki zginacz kciuka przyczepiający się do trzeszczki łokciowej wytwarza głowę głęiokązginacza krótkiego kciuka oraz głowę skośną przywodziciela kciuka. Na palcu magm promieniowy zginacz głęboki stanowi m. międzykostny dłoniowy 111, łokciowy zaś:awarty jest w przeciwstawiaczu palca małego.Rozcięgna grzbietowe palców ręki Dla mechaniki zginania i prostowania palców szczególne znaczenie mają rozcięgnapzbietowe(ryc, 5 l 5). W budowie rozcięgna czterech palców tró(członowych biorą udział włókna ścięgien długich prostowników palców, mm, glistowatych oraz mm, międzykostvych.W. interosseusdorsalis III.
M. interosseus dorsalis Ił.
Tendo m. extensoris digitalom.
Tendo m. lumbricalis.
Pasmo środkowe fOZCłĘQ 08 grzbietowego.
Pasmo boczna*grzbi łowów.
888515.
Rozcięgno grzbietowe palca Ul.
Pasmo środkowe ścięgna prostownika palców sięga do podstawy paliczka środkowego, dwa pasma boczne natomiast przyczepiają się do podstawy paliczka dalszego palców. W pasma boczne przechodzą ścięgna mm, glistowatych oraz międzykostnych, zrastają się z nimi i w ten sposób zdobywają przyczep na podstawie, paliczków dalszych. Poza tym część ich włókien biegnie również pod pasmami bocznymi do pasma środkowego i zlewa się z nim. Rozciągną grzbietowe są połączone tylko luźną tkanką łączną z okostną paliczków, są one natomiast silnie zrośnięte z cienką grzbietową ścianą torebek stawowych. Na palcu li i V w utworzeniu rozcięgna grzbietowego udział bierze pięć ścięgien, dwa długie i trzy krótkie. Na palcach IU i IV utworzone są one przez cztery ścięgna. Na kciuku rozeięgno grzbietowe między ścięgnami obu prostowników jest słabo rozwinięte. Dzięki rozcięgnom grzbietowym mm, międzykostne i glistowate zginając palce w stawach śródręczno-paliczkowych mogą prostować je w stawach międzypaliczkowych. Kombinacja zginania i prostowania palców oraz ich części składowych w połączeniu z ruchami, przywodzenia i odwodzenia powoduje subtelną grę palców.Powięzie ręki Na ręce odróżniamy cztery blaszkLpowięzioweł(ryć, 5 łój. Na stronie dłoniowej i grzbietowej kości śródręcza znajduje się cienka, ale odporna powięź, która przyczepia się do kości i przykrywa mm, międzykostne w przestrzeniach między nimi. Jest to:1)powięź dłoniowa głęboka ręki(fscic pdlmdris mmus prońndP)albo dłoniowa międzykostna i 2)powięź grzbietowa głęboka ręki(fscia dorsdlis manus profundcS albo grzbiet ow a międzykostna.Komora mięśni kciuka.
Os metacerpaleFSaturn palnareraoalArcus palma-lis profundus(a, radialis).Aponeurosis palrnaris(faseta palmeris rnanus superficialis)J(J.-6 Faseta palmaris rnanus profunda(interossea palm. )Faseta dorsalis manus profunda(interossea dors.
I.
O a es.
Podskórne komory uciskowe-żó Z.
M. pelrnaris breyis Wamus.
g-6 superficialis.
a, et n. ulnaris.
Komora.
z********.
6 zginaczy palców.
, Septurnpelmare ulnare-Komora mięśni palca małego Os metacerpale V.'Rarnuspłotu nd u s n. ulnaris.
Ścięgna prostowników Peseta dorsalis menus superfcialis.Ryc.
516. Przekrój poprzeczny śródręcza prawego.
Odcinek bliższy.
Schemat.
Trzy pola zakreskowane pionowo-mięśnie międzykostne dłoniowe, cztery pola zakreskowanepoziomo-mięśnie międzykostne grzbietowe. ?Z nich NA 1983 wymienia tylko powięź grzbietową ręki i rozcięgno dłoniowe.


Po stronie grzbietowej występuje poza tym jeszcze blaszka powięzio*abardziej powierzchownie, 3)powięź grzbietowa powierz Mowna ręki(jqsciu dorsuas nunus superftciuas). Jest to cienka luźna błonka-łatwo przesuwalna, tak samo jak skóra grzbietu ręki, Gędzy obu blaszkami grzbietowymi biegną spłaszczone ścięgna dłuieh prostowników palców.Mina Processus styloideuswiaeRetinaculum e*ensoru m.M. extensor carpiwnansM, extensor digiti.
fYMOUTMM, abductor digiti-0)101031 M. extensordigitalu mGon exusintertendineus.-Radius.
-M. extensor carpi radialis brews-Foveoła radialisM, extensor cerpiradialis longusM, extensor pollicisŻre wsM, extensor indicisM, extensor pollicisiwgusM, interosseus dorsalis I.88 c.
517. Ścięgna na grzbiecie ręki i mięśnie międzykostne grzbietowe po usunięciu p 9 więzi grzbietowej powierzchownej i głębokiej.Również po stronie dłoniowej występuje 4)powięź dłonioWBpowierzchowna ręki(fasetą palmaris manus superjieialisS. Pywięź ta silnie grubieje w części środkowej, wytwarzając ro z cięgO 9 M o nit o w e(aponeurosis palmarts).Na kłębie palca I i V powięź ta jest cienka.
Wzdłuż brzegu promieniowego kłębu palca V wysyła ona w głąb łącznotkankową przegrodę dłoniową łokciową(septumpulman ulnareS, która otacza komorę mięśniową kłębu palca małego, przyczepia się do V kości śródręcza i łączy się dalej z powięzią międzykostną dłoniową(ryc. Dój.
W podobny sposób zostaje również oddzielona mięśniówka kłębu palca I od wgłębienia dłoniowego:łącznotkankowa przegra da dłoniowa promieniowa(septym palmare mdideSodchodzi od rozcięgna dłoniowego, obejmując kłąb palca 1, przechodzi dalej na przywodziciel kciuka i przyczepia się do Ul kości śródręcza. Na dłoni powstają więc trzy komory uciskowe(p. dalej rozcięgno podeszwowe):komora mięśni kłębu palca 1, komora mięśni kłębu palca V i komora środkowa położona między rozcięgnem dłoniowym a głęboką powięzią dłoniową w obrębie wgłębienia dłoniowego. Komora ta zawiera mm, glistowate, ścięgna długich zginaczy, naczynia i nerwy. Komory są od siebie w znacznym stopniu odgraniczone, dzięki czemu sprawy ropne nie przenoszą się na ogół z jednej na drugą. Poza tym skóra strony dłoniowej ręki chroniona jest podskórną tkanką tłuszczową, poprzedzielaną pasmami włóknistymi-troczkami(retindcula)na poszczególne małe i liczne komory. Wszystkie te urządzenia przysposabiają dłoń do mocnego chwytu. Ucisk, który działa na te komory, przenosi się równomiernie na ich zawartość i miejscowe uszkodzenia poszczególnych tworów na ogół nie występują. Rozcięgno dłoniowe(qoneurosis pclmms)leży na dłoni pod skórą, oddzielone od niej tkanką tłuszczową podskórną(ryc, 5 l 8). Rozcięgnodłoniowe stanowi płytę włóknistą, która chroni dłoń przed uciskiem z zewnątrz:jest ono kształtu trójkątnego, zbudowane z dwóch warstw. Warstwa powierzchowna składa się z podłużnie ułożonych włókien, które biegną w przedłużeniu ścięgna m. dłoniowego długiego:jeżeli mięsień ten nie występuje, rozpoczynają się one na troczku zginaczy. Włókna te biegną pięcioma rozbieżnymi pasmami i przyczepiają się do skóry palców na wysokości głów kości śródręcza. Warstwa głęboka przebiegająca poprzecznie stanowi przedłużenie włókien troczka zgillRCZy. W pobliżu brzegów fałdów międzypalcowych skóry przebiega pasmo poprzeczne od U do V palca, wytwarzając silne i wyraźnie odgraniczone więzadło paprz cez ne paw ter z chowre śró dręcz a((igumen(im metacarpeum transversum swperjicialey:sięga ono tak daleko w kierunku dystalnym, że prawie połowa paliezków bliższych włączona jest w obręb dłoni. Więzadło to napina się przy rozstawianiu palców, a przy palcach wyprostowanych hamuje odosobnione ruchy zgięcia dłoniowego poszczególnych palców w stawach śródręczno-paliczkowych. Co najmniej I cm powyżej tego więzadła w rozcięgnie dłoniowym biegną silniejsze pasma poprzeczne(fcsciculi transtersi). Między nimi a więzadłem poprzecznym powierzchownym śródręcza znajdują się w raz cięgnie dłoniowym 11. Ul i TV przestrzeni międzykostnej'czworoboczne okienka wypełnione tkanką tłuszczową:widoczne są w nich końce przednie mm, glistowatych, nerwy palców i podział tętnic dłoniowych wspólnych palców na tętnice dłoniowe właściwe palców. K a I e 1 ki m a z i o we.
Na powierzchni grzbietowej ręki i palców znajduje się kilka kaletek maziowych podskórnych. Kaletki maziowe międzyśródręczno-paliczkowe(bursde sgnomd(es mtermetaccrpophclangede)to często jedna, dwie lub trzy małe kaletki położone między dwoma sąsiednimi palcami na wysokości głów kości śródręcza, grzbietowa od więzadeł poprzecznych głębokich śródręcza, między U a V palcem i między ścięgnami mm, międzykostnych grzbietowych a dłoniowych. Kaletki podskórne śródręczno-paliczkowe grzbietowe(bursce subcutanede metacarpophclmgecedorsd(es')występują czasem na powierzchni grzbietowej stawów śródręczno-paliczkowych, przeważnie na palcu V. Kaletki podskórne grzbietowe palców(bursde subcutmece digitorum dorsalesS położone są bezpośrednio pod skórą na'więzadło pływackie(ligdmentum ndtdtoriuin).O 4 fY.


Megineńórosamorum fOBOUS.
M. palrneris lorguses.
cruci*or m i*.
ennularis.
cruciformis-.
Ryc.
518. Rozcięgno dłoniowe prawe.
Fsscia entebrachiiOs pisiforme-A, et n. ulneris M. palrnaris breWs.-Aponeurmis pelrneds''(fsciculi łorgitudinelei).
Fescicu li trenwersi.
BNaczmia i nerwy.
-Ug, metcarpeumUBhSversurn wperficiale.
ierzchni grzbietowej stawów międzypaliczkowych:są to małe kaletki występujące wie stale między bliższym a środkowym paliczkiem, rzadziej między środkowóo Jszym U i IV palcem.Streszczenie m(kle mięśnie ręki.
Na ręce rozróżniamy grzbiet ręki(dorsum mmus)i dłoń(p@@us). Na dłoni mięśnie I palca tworzą kłąb palca I(thendr), mięśnie palca V-@@88 oWendr):między wyniosłościami wpukla się wgłębienie dłoniowe. U nasady 808 dufa się nieznaczne wyniosłości(monticuh), pozostałości życia płodowego. *ierzchnię dłoni przecinają cztery większe bruzdy skórne:1)bruzda dalsza zgig 94 Jleaoric distdlis), 2)bruzda bliższa zgięcia(hnea ńeaoria proamuuis), 3)bruz 98 Swstawna kciuka(lmea opponens pollicis), 4)bruzda III palca(lmea digiti IT 88 icy między dłonią a przedramieniem przebiegają dwie poprzeczne bruzdy(r@sce 8+sfrictr).Mięśnie kłęb u k ciuka:1.
M. odwodziciel krótki kciuka(m. abductor pollicis brems)odchodzi od troczka zginaczy i guzka k. łódeczkowatej, a kończy się na brzegu bocznym podstawy bliższego paliczka kciuka. Mięsień ten odwodzi i przeciwstawia kciuk, zgina staw śródręczno-paliczkowy, a prostuje staw międzypaliczkowy. Unerwiony przez n, pośrodkowy.
2.
M. zginacz krótki kciuka(m. fleaor pollicis brems)rozpoczyna się głową powierzchowną od troczka zginaczy i głową głęboką od więzadeł k. główkowatej, obu kl. czworobocznych i podstawy U k. śródręcza. Obie kończą się na podstawie bliższego paliczkakciuka.
W zależności od położenia kciuka mięsień odwodzi, przywodzi lub przeciwstawia go:zgina go również w stawie śródręczno-paliczkowym. Głowa powierzchowna unerwiona jest przez n. pośrodkowy, głęboka-przez n. łokciowy. 3.
M. przeciwstawiacz kciuka(m. opponens pollicis)rozpoczyna się na troczku zginaczy i k. czworobocznej większej, kończy na brzegu promieniowym I k. śródręcza. Przeciwstawia kciuk.
Unerwiony przez n. pośrodkowy.
4.
M. przywodzieiel kciuka(m. adductor pollicis)rozpoczyna się głową skośną(eaputoblinum)na k. główkowatej i więzadle promienistym nadgarstka i głową poprzeczną(caput transoersum)na brzegu dłoniowym III k. śródręcza. Obie głowy kończą się na trzeszczce łokciowej stawu śródręczno-paliczkowego i podstawie bliższego paliczkakciuka. Przywodzi kciuk.
Unerwiony głównie przez gałąź głęboką n. łokciowego, często również przez n. pośrodkowy. Mięśnie kłębu palca małego:5.
M. dłoniowy krótki(m. palmms brems)rozpoczyna się od brzegu łokciowego rozcięgna dłoniowego i troczka zginaczy, a przyczepia do skóry brzegu łokciowego ręki. Wywołuje zmarszczki na brzegu łokciowym dłoni.
Unerwiony przez gałąź powierzchowną n. łokciowego.
Szczątkowy.
6.
M. odwodziciel palca małego(m. cbductor digiti minmu)rozpoczyna się na k. grochowatej, więzadle grochowa-haczykowym i na troczku zginaczy:przyczepia się do podstawy bliższego paliczka palca małego. Odwodzi palec V:również zgina i prostuje go w obu stawach muędzypaliczkowych. Unerwiony przez g. głęboką n. łokciowego.
7.
M. zginacz krótki palca małego(m. jleaor digiti mmimi breuis)biegnie od troczka zginaczy i haczyka k. haczykowatej do podstawy bliższego paliczka palca małego. Zgina palec V.
Unerwiony jak poprzedni.
8.
M. przeciwstawiacz palca małego(m. opponens digiti minimi)przebiega od haczyka k. haczykowatej i troczka zginaczy do bliższej połowy V kości śr-dręczą. Nieznacznie przeciwstawia palec V.
Unerwiony przez gałąź głęboką n. łokciowego.
Mięśnie środkowe dłoni:9.
Mm, glistowate(mm, lumbricd(es)-cztery, z których dwa promieniowe rozpoczynają się na I i li ścięgnie, dwa łokciowe, dwugłowe na 11, III i IV ścięgnie zginacza głębokiego palców:kończą się na stronie promieniowej rozciągną grzbietowego na wysokości bliższych paliczków li-V palca. Zginają palec li-V(a także prostują je).
Vnerwione przez n. pośrodkowy(mm, glistowate I i U)i gałąź głęboką n. łokciowego(mm, glistowate Ul i IV). 10.
Mm, międzykostne dłoniowe(mm, mterossei pdlmares)rozpoczynają się na 11, IV i V k. śródręcza, a kończą na torebkach stawów śródręczno-paliczkowych 11. W i V i rozcięgnach grzbietowych.
Il.
Mm, międzykostne grzbietowe(mm, interossei dorsdles)biegną od dwóch sąsiadujących z sobą kk, śródręcza do torebek stawów śródręczno-paliczkowych i rozcięgiengrzbietowych 11, III i IV palca. Działają w stawach śródręczno-paliczkowych jako odwodziciele. M. międzykostne dłoniowe przywodzą U, IV i V palec.
Wspólne działanie run.
międzykostnych dłoniowych i grzbietowych zgina palce w stawach śródręczno-paliczkowych, a także prostuje oba stawy międzypaliczkowe. Umerwione przez gałąź głęboką n. łokciowego.
R o ze je gna grzb te to we p ale ów na czterech palcach tró(członowych są przedłużeniem ścięgien długich prostowników palców, mm, glistowatych i mm, międzykostnych. Ich pasma środkowe(ścięgna prostownika palców)sięgają do podstaw paliczków środkowych, pasma boczne(mm, glistowate i międzykostne)do podstaw paliezków dalszych. Są one zrośnięte z torebkami stawów międzypaliczkowych.
Na palcu li i V rozcięgnogrzbietowe tworzy pięć ścięgien, dwa długie i trzy krótkie, na palcach Ul i IV-cztery ścięgna. Na kciuku rozcięgno grzbietowe jest słabo rozwinięte.
Poprzez rozcięgno grabie.


iuwe mm, międzykostne i glistowate zginają palce w stawach śródręczno-paliczkowycha mogą też prostować je w stawach międzypaliczkowych. Powięzie ręki tworzą cztery blaszki:1)dłoniową głęboką, 2)grzbietową głęboką(ńrsciapclmaris et dorsdlis mdnur profndc)i jakież dwie powierzchowne, 3)grzbietową i 4)dłoniową(ńscic dorsdlis et ądlmdris supeqicidls). Powięź dłoniowa powierzchowną wybitnie grubieje i tworzy rozcięgno dłoniowe. Powięź ręki wysyła na brzegu łokciowyn(i promieniowym przegrodę dłoniową łokciową i promieniową(septum palmare ulnare er radiole), które otaczają komorę mięśniową kłębu palca V i 1. R o z c i ęgn o d ł on i owe(qoneurosis pclmcris)oddziela od skóry dłoni tkanka tłuszczowa. Powięź jest związana ściśle z m. dłoniowym krótkim(jeśli istnieje). Składa się z warstwy powierzchownej i głębokiej.
W odcinku dystalnym włókna poprzeczne wy.
odrębniają się w więzadło poprzeczne powierzchowne śródręcza Wg, metacdrpeum trauoersumsuperńcid(eh bardziej dośrodkowo przebiegają włókna poprzeczne(fcsciculłtrmsuersit. Kaletki maziowe:1)kaletki maziowe międzyśródręczno-paliczkowe(buzsae sgnommesmtermetacarpophdlcngece)położone są na wysokości głów kk, śródręcza, grzbietowa od więzadeł poprzecznych:2)kaletki podskórne śródręczno-paliczkowe grzbietowe(bursie subcutanede metdcdrpophdlmgede dorsd(es)występują niekiedy na powierzchni grzbietowej stawów śródręczno-paliczkowych, najczęściej palca V:3)kaletki podskórne grzbietowe palców(bursae subcu(męce digitorum dorsa(es)-występują pod skórą na powierzchni grzbietowej stawów międzypaliczkowych.MIĘŚNIE KOŃCZYNY DOLNEJ Uwagi ogólne Wraz ze zróżnicowaniem się kończyn na ich poszczególne odcinki następuje zmiana położenia kończyny górnej i dolnej w stosunku do tułowia. Pierwotnie strona prostowników na obu kończynach jest skierowana na zewnątrz(w rozwoju rodowym widzimy to u płazów i gadów), następnie jednak kończyny obracają się dookoła swych długich osi, przy czym kończyna górna i dolna w kierunkach przeciwnych, a łokieć i kolano ku sobie. Na kończynie górnej strona prostownikówjest skierowana grzbietowa(ku tyłowi), na kończynie dolnej brzusznie(ku przodowi):w związku z tym mięśniówka grzbietowa jest położona na powierzchni tylnej kończyny górnej(cyc, 519)oraz na powierzchni przedniej kończyny dolnej. Poza tym umięśnienie kończyny dolnej rozwija się na ogół w podobny sposób jak umięśnienie kończyny górnej. Również i tu materiał mięśniowy pochodzi z wyrostków brzusznych miotomów(czterech lędźwiowych i trzech krzyżowych), układa się dokoła rozwijającego się kośćca i dzieli się na kilka zawiązków, których pochodne są zaopatrzę ne w te same nerwy. Z jednego zawiązku np. powstają mięśnie strony przedniej uda(mr. biodrowa-lędźwiowy, grzebieniowy, czworogłowy uda i krawiecki):rozwój poszczegóęnych części m. czworogłowego rozpoczyna się w końcu drugiego miesiąca życia płodowe:go. Z jednolitego zawiązku powstają mięśnie po stronie przyśrodkowej uda. Masa mięśniowa strony tylnej uda wytwarza nnm, półbłoniasty, półścięgnisty, dwug@8 wy uda i przywodziciel wielki. W obrębie goleni ze wspólnego zawiązku powstają p 68 słowniki i mm, strzałkowe. Zawiązek zginaczy na goleni dzieli się na grupę powierzchewną i głęboką. Wszystkie mięśnie międzykostne stopy, tak sarno jak na dłoni, powsłaRze wspólnego zawiązku na stronie podeszwowej stopy:z nich dopiero później mm, rN 4 dzykostne grzbietowe wędrują na grzbiet stopy. Mm, glistowate również powsta 349 wspólnego zawiązku i przesuwają się następnie na ścięgna zginacza długiego palców Uwzględniając ten sam podział topograficzny, który stosowaliśwY'przy opisie mięśni kończyny górnej, dzielimy umięśnienie kończy)dolnej na mięśnie obręczy kończyny dolnej, uda, goleni i stopy.852.
Wilnie.
Stopa.
Kmur.
Tibia et fibula.
s:se-jjzszzz.
7 ibia.
Gady.
U/na.
Hu merus.
Waous.
Ręka.
Hu merus.
Radius et ulna.
Ssaki Ryc.
519. Obrót kończyn.
Schemat wzorowany na Brausie i Poplewskim.
Strona zginaczy kreskowana, strona prostowników biała.
Mięśnie obręczy kończyny dolnej Mięśnie kończyny dolnej, tak sanno jak kończyny górnej, powstają z jednolitego materiału. Możemy podzielić je na mięśnie dorsalne(grzbietowe)i wentralne(brzuszne). Podobnie do m. dwugłowego i m. trójgłowego ramienia, będących przedstawicielami obu tych zasadniczych grup mięśniowych, odróżniamy również na udzie mięśnie prostujące i zginające. Tu jednak rozróżnianie jest znacznie trudniejsze, ponieważ na stronę przy środkową uda wciska się oddzielna grupa mięśni przywodzących. Na miednicy podział na mięśme grzbietowe i brzuszne jest już niewidoczny, kierujemy się więc ich unerwieniem i położeniem w stosunku do kośćca. Na ogół mięśnie rozpoczynające się na kości biodrowej, położonej grzbietowa, i unerwione przez część tylną splotu lędźwiowa-krzyżowego możemy zaliczyć do grupy grzbietowej, mięśnie zaś rozpoczynające się na Kościach łonowej i kulszowej, położonych brzusznie, i unerwione przez część przedni splotu lędźwiowa-krzyżowego-do grupy brzusznej(Braus). Do tej grupy należałoby zaliczyć również przywodziciele uda, jednak ze względu na położenie tych mięśni opiszenóje wspólnie z mięsniami uda. Podobnie jak łopatka dzieli mięśnie okolicy barku na przednie i tylne, tak sarno czytu to talerz kości biodrowej. Mięśnie położone na powierzchni krzyżowo-miednicznej kości.


p uiaay yuę 896-VW)WODĄ rpmający powięź szeroką i pośladkowy wielki)możemy porównać do mięśni położo. zch na powierzchni grzbietowej łopatki(mm, nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, otąniejszy i naramienny). Poza tymi ogólnymi stosunkami obu podgrup mięśnie miednisają zupełnie inne położenie i kształt niż mięśnie stawu ramiennego. Mięśnie położone na powierzchni pośladkowej kości biodrowej(mm, pośladkowej ęviązku ze zdobyciem pionowej postawy ciała osiągają u człowieka wielki stopień raz. oju.
Mięśnie te regulują równowagę ciała podczas słania i chodzenia, chroniąc prącą sadkiem do przodu:natomiast małpy człekokształtne mające długie kończyny górną idpierają się nimi przy chodzie pionowym i maję słabo rozwinięte mm, pośladkowe, edług Bu(tona silny rozwój pośladków jest właściwością charakterystyczną dla cztw. teka("seule Tespece humame a des fesses").
Ogółem okolica obręczy kończyny dolnej zawiera trzynaście mięśni ye, 52 l-525). Grupę przednią grzbietowych mięśni biodrowych staowim, biodrowa-lędźwiowy składający się z mięśni:1)lędźwiowego i*kszego, 2)lędźwiowego mniejszego i 3)biodrowego:pierwotne rzyczepy końcowe tej grupy znajdują się na krętarzu mniejszym. Ordę tylną grzbietowych mięśni biodrowych tworzą mięśnie pośladka:4)ruszkowaty, 5)pośladkowy wielki, 6)pośladkowy średni, 7)pośladka*mały i 8)napinacz powięzi szerokiej:ich pierwotny przyczep końwyleży w okolicy krętarza większego. Grupę mięśni brzusznych vorzą:9)zasłaniacz wewnętrzny, 10)bliźniaczy górny, 11)bliźniaczy omy, 12)czworoboczny uda i 13)zasłaniacz zewnętrzny. Wszystkie te uęśnie rozpoczynają się na miednicy(kości miedniczej i krzyżowej). Grupa przednia mięśni grzbietowych obręczy kończyny dolnej IM, biodrowa-lędźwiowy(m. iliopsods)składa się z m. lędźwiowego iększego, m. lędźwiowego mniejszego i m. biodrowego. M. lędźwiowy większy(m. ąsods major:psoć-lędźwie), okrągławy, idłużny, wchodzi w skład tylnej ściany jamy brzusznej:biegnie on okolicy lędźwiowej do krętarza mniejszego. Przyczepy.
M. lędźwiowy większy rozpoczyna się dwiema ustwami.
Warstwa powierzchowna odchodzi od powierzchni boczjtrzonów dwunastego kręgu piersiowego i pierwszego-czwartego ęgu lędźwiowego oraz sąsiednich krążków międzykręgowych. Warsagłęboka-od wyrostków żebrowych wszystkich kręgów lędżwioich. Między obu warstwami znajduje się część splotu lędźwiowego kkna kierują się zbieżnie ku dołowi, do przodu oraz ku bokowi*spómie z m. biodrowym k o ń c z ą s i ę wąskim ścięgnem na krętarzu dejszym kości udowej. 'o po gr a fi a.
Mięsień ten jest położony do przo 4 u od m. czworobocznego lędźwi i@4 rowegooraz bocznic od kręgów lędźwiowych Wzdłuż powierzchni przedniej miś na powięzi w obrębie jamy brzusznej przebiega skośnie moczowód, po stronie prawej Cytowane wg Brausa.ToFe)biegnie nerw uaowy.
Przez początek OJ:śola przechodzi nerw płciowo-udowy, który biegnie następnie między powięzie mięśnia a otrzewną. Mięsień opuszcza miednicę większą wspólnie z m. biodrowym pod więzadłem pachwinowym przez rozstęp mięśni(p. dalej:ryc. 47 O).
W miejscu tym między mięsniami a łukiem biodrowa-łonowym znajduje się duża kaletka maziowa(bursa iliopectmec), która ułatwia ślizganie się mięśnia podczas ruchów uda lub tułowia. Na swej drodze ku wyjściu z miednicy wraz z mięśoiem przeciwległym m. lędźwiowy większy zwęża wejście do miednicy mniejszej Oyc, 529), jednak wskutek jego znacznej przesuwalnościnie stanowi to przeszkody przy porodzie. Poniżej rozstępu mięśni wstępuje on w obręb uda, położony na części przyśrodkowej torebki stawu biodrowego i głowy kości udowej. Dążąc do swego przyczepo owija się dokoła szyjki kości udowej:przy preparowaniu przyczep do krętarza mniejszego jest najlepiej widoczny od tyłu.Arcus tendineusm, levatoris ani M. obturatorius im. faseta obturatoriaA, v, n. obturator.Possą i schł orecta I is.
jy).
i*f.
X*Ąss:j ęsćs see.
cj.
6 o 8.
Ż-86-8.
96.
Ryc.
520. Przekrój czołowy przez miednicę.
Schemat.
M. iliopsoes.
Circa terminalisRec tum W. levator ani-M. sphincter ani edernus.zorowa*e na*dus*e.
M. lędźwiowy mniejszy(m. psods minor)jest położony do przodu od poprzedniego:jest to mięsień niestały, płaski, wąski, wydłużony. Przyczepy.
Rozpoczyna się na trzonach dwunastego kręgu piersiowego i pierwszego lędźwiowego. Włókna jego biegną ku dołowi, nieco bocznic i przechodzą w długie, płaskie ścięgno kończ ące się w powięzi biodrowej, łuku biodrowa-łonowym, który częściowo wytwarza, i na wyniosłości biodrowa-łonowej. M. biodrowy(m. iliccus), kształtu trójkątnego, grubości ok, 2 cm, jest położony w dole biodrowym, który wyścielą. Przyczepy.
Mięsień rozp o czyn a s je w dole biodrowym począwszy od grzebienia biodrowego aż do obu kolców biodrowych przednich i do kresy granicznej. Otrzymuje on dodatkowe wzmacniające pasma od kolca biodrowego przedniego górnego i dolnego oraz od torebki stawu biodrowego(tzw. głowa trzecia). Mięsień biegnie zbieżnie 855.


M. rectus fe mor is.
Tra cłu siliotibialis**i*e łatce M. wstus lateralis.IoaXll-.
M. quadratus lu rnborum.
M. iliacusSpina iliacaM, gluteusznecius*M. iliopsoesM, tensor, wsciae łatce.Tendo m. uedrisipitis.
Bercie.
W zsasW 7 W 9/W oso W 7 Rj 96.
M. piriformis.
Lig, irguinele-4 rcus iliopectneus.
-*, *us.
M. edductorJongus sartorius.
M. adductor fO 8(JOUS.
-M. gracilis.
M. wstus rnedial is.
Ryć.
521.
Mięśnie obręczy kończyny dolnej i uda strony prawej:wt dok od przodu.ku dołowi pod więzadłem pachwinowym przez rozstęp mięśni wspólnie z m. lędźwiowym większym, z którym się zrasta:następnie kieruje się do przodu od stawu biodrowego i kończy wspólnym ścięgnem na krętarzu mniejszym. O zynn oś ć.
M. biodrowa-lędźwiowy jest silnym zginaczem stawu biodrowego, ustępując pod tym względem Jylko m. prostemu uda(p. dalej). W działaniu tym m. lędźwiowy większy wskutek długości swych włókien wpływa na wielkość ruchu(jest to mięsień szybkobiegaczy:możemy unieść udo aż do zetknięcia się z powierzchnią przednią brzucha), gdy tymczasem m. biodrowy wskutek swego dużego przekroju fizjologicznego dysponuje znaczną siłą. Możność chodzenia jest bezpośrednio związana z czynnością m. biodrowa-lędźwiowego:w przypadku porażenia mięśnia chodzenie jest prawie niemożliwe, dlatego też jest on jednym z najważniejszych mięśni ciała ludzkiego. Przy ustalonych kończynach dolnych lub też w położeniu leżącym na plecach, podczas podnoszenia górnej lub dolnej połowy ciała-mięśnie obu stron współpracują z obu mm, prostymi brzucha. Następuje zgięcie nie tylko w stawie biodrowym, ale również kręgosługa lędźwiowego, wskutek czego zmniejsza się kąt lędźwiowa-krzyżowy(Ęyc. 347).
M. biodrowa-lędźwiowy działając jednostronnie zgina kręgosłup w odcinku lędźwiowym do boku, współpracując z mm, skośnymi brzucha tej samej strony. Najsilniejszymi mięśniami przeciwniczymi m. biodrowa-lędźwiowego są tylne mm, uda i m. pośladkowy wielki. M. biodrowa-lędźwiowy oprócz ruchów zginania przywodzi udo i obraca je na zewnątrz. M. lędźwiowy mniejszy napina powięź biodrową i łuk biodrowa-łonowy, dzięki czemu powiększa się rozstęp mięśni, zabezpieczając przed uciskiem nerw udowy, który przez niego przechodzi. T o p o gr a f i a.
Powierzchnia przednia mięśnia po stronie prawej przylega do jelita ślepego i wyrostka robaczkowego, po stronie lewej do okrężnicy esowatej, oddzielona od nich otrzewną i powięzią mięśnia. W powięzi biegnie nerw skórny boczny uda.
U n a c z y n i e ni e:11, lędźwiowe, t. biodrowa-lędźwiowa, 1, okalająca biodro głęboka. Un er w i cni e:gałęzie splotu lędźwiowego i o udowy OącJKale tki maziowe. Kaletka b to drowo-łonowa(bursą iliopectinea)występuje stale między mięsniem a łukiem biodrowa-łonowym, niekiedy łączy się z jamą stawu biodrowego. Kaletka b i o dro w a p o dś cięgnowa(bursę subtendinea iliacd)występuje bardzo często między m. biodrowa-lędźwiowym a krętarzem mniejszym:łączy się nieraz ze stawem biodrowym. O dmi a ny.
Niezbyt rzadkie są przypadki zmienności przyczepów początkowych m. lędźwiowego większego i biodrowego. Pierwszy może zachodzić na dwunaste żebro, na więzadło biodrowa-lędźwiowe, na więzadło krzyżowo-biodrowe przednie. Również m. biodrowy może rozpoczynać się na obu powyższych więzadłach oraz na kości krzyżowej. Znane jest samodzielne pasmo mięśniowe(m. psocs accessorius'), które rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych i biegnie wzdłuż brzegu bocznego n. lędźwiowego większego:pasmo m. biodrowego rozpoczynające się na kolcu biodrowym przednim górnym również może się usamodzielnić(m. iltacus mmorS. M. lędźwiowy mniejszy u niektórych niższych ssaków(drapieżne, owadożerne)jest bardzo silnie rozwinięty. Stale występuje u małp, nawet u gibbona i orangutana.
Niekiedy nie ma go u szympansa(B'%)i goryla(l 5'%).
U człowieka jesl on silnie uwsteczniony, co przejawia się nie tylko częstym brakiem mięśnia(W-65'%, LoJh), lecz również ścięgmstą budową jego większej części i zmiennością przyczepów do powięzi zamiast do kości.


Grupa tylna mięśni grzbietowych obręczy kończyny dolnej M, pośladkowy wielki(m. gluteus maimus:gloutos-pośladek)jest ardzo dużym mięsniem o kształcie mniej więcej rombu, grubości X-4 cm.Składa się on z silnych pasm mięśniowych, zaznaczonych wy. ażnie zwłaszcza na powierzchni zewnętrznej, przylegającej poprzez owięż do skóry i grubej warstwy podściółki tłuszczowej pośladków anowi on ich podłoże. przyczepy.
Mięsień ro zp o czyn a się, w górze wzdłuż długiej Bij:1)od powięzi piersiowa-lędźwiowej, 2)od części powierzchni poadkowejtalerza kości biodrowej, która leży do tyłu od kresy poślad wet tylnej, 3)od bocznego brzegu kości krzyżowej i guzicznej, 4)oąięzadła krzyżowo-guzowego. Włókna jego biegną prawie równoleei skośnie ku dołowi oraz do boku:1)włókna górnej części szeroką aszką ścięgnistą przechodzą nad powierzchnią boczną krętarza iększego kości udowej i kończą się w głębokiej warstwie pasma odrowo-piszczelowego powięzi szerokiej uda(p. dalej), przykrytej zez jego pasma powierzchowne, 2)włókna dolnej części przycze. a j ą s je grubym płaskim ścięgnem do guzowatości pośladkowej koi udowej:niejednokrotnie guzowatość ta w swej górnej części przeztałcasię w wyrostek zwany krętarzem trzecim(trochmter tertius:543). Czynn o ś ć.
Najważniejsze zadanie m. pośladkowego wielkiego po(a na utrzymywaniu pionowej postawy ciała podczas słania czy choenia. Jest on najsilniejszym prostownikiem stawu biodrowego i w:hu tym jest mięsniem przeciwniczym m. biodrowa-lędźwiowego. rprostowuje on tułów przy wstawaniu z położenia siedzącego, przy dnoszeniu się z klęczek lub wchodzeniu na schody. Przez swój przyipdo pasma biodrowa-piszczelowego powięzi szerokiej uda(p. daj prostuje kolano. Jeżeli punkt ciężkości ciała przesuwa się do przoodpoprzecznej osi stawów biodrowych, wtedy napina się m podkowy wielki(np. w sztywnej, wojskowej postawie, w której górna ść ciała przesuwa się do przodu):mięsień ten bowiem wraz z mięśmprzeciwległym utrzymuje równowagę górnej części ciała i chroni*ed upadkiem tułowia do przodu. W przypadku porażenia obu mieś danie lub chodzenie po równym podłożu jest możliwe:jednak w ranajmniejszegozakłócenia tych zwykłych warunków(przesunięcie iktu ciężkości pod wpływem dźwiganego ciężaru czy nierówności ntu)następuje utrata równowagi. Mięśnie te stale dozorują i korują naszą postawę.
powodu swego przyczepo na tylnym brzegu miednicy mięśnie obu m mogą przesuwać ją do przodu współpracując z m. biodrowa-1-iowym, jak np. przy wiosłowaniu, pływaniu czy huśtaniu. prócz prostowania mięsień ten jest najsilniejszym obracaczem na nątrz w stawie biodrowym i przywodzicielem(przez swój przyczep wyk w ruchach tych współpracuje z m. biodrowa-lędżwiowyw.Przez swój przyczep powięziowy natomiast odwodzi udo. Przy ustalonej miednicy i udach mm, pośladkowe wielkie obu stron kurcząc się mogą wzmagać działanie zwieracza zewnętrznego odbytu przez zwężenie karbu odbytu. T o p o gr a f i a.
Powierzchnia zewnętrzna m. pośladkowego wielkiego jest skierowana do powięzi mięśnia, zwykle obfitej podściółki tłuszczowej tej okolicy i do skóry. Powierzchnia wewnętrzna spoczywa na mm, pośladkowych głębiej położonych, na powróz.M. gluteusDIBX WOUSM, tensor, fsciae latae.
M, semiterdirowslntersectio tendineaM, biceps femoris. (ceput longum)Tractus iliotibialisM.
biceps femoris(caput breyel.
M. semimembranosus.
M. plantariscąoućmedi ale M, gastrocnemius laterale. Fars aponeurotica*fasetce gluteae.
Ryć.
522. Mięśnie pośladkowe i uda strony prawej:widok od tyłu.


naczyniowa-nerwowym wychodzącyin z mielnicy, na krętarzu większym i na guzie lszowym. W pozycji stojącej m. pośladkowy wielki przykrywa guz kulszowy:przy oszeniu uda, jak się to dzieje np. w pozycji siedzącej, mięsień zstępuje z guza, gonie. z przyczep mięśnia do kości udowej przesuwa się do przodu. Stanowi to odciążenie i mięśnia, który dzięki temu nie jest narażony na ucisk:obciążenie przenosi się by. nn na guzy kulszowe, bardziej odporny rodzaj tkanki, nie zaś na wrażliwą tkankę ęśniową. Podczas skurczu mięśnia blaszka ścięgnista m. pośladkowego wielkiegwiylega ściśle do kostnego podłoża:z tego powodu skóra wpukla się wzdłuż tylnego zegu krętarza większego i wytwarza się dołek kręt arz o wy(fotce(rochmtericaY:, 523). Krętarz jest wyczuwalny, a nieraz nawet widoczny do przodu od dołka. 3 ba brzegi mięśnia, górny i dolny, biegną mniej więcej równolegle do siebie i skośnie góry ku dołowi oraz od strony przyśrodkowej ku bokowi. Brzeg dolny krzyżuje tzw. uzdę pośladkową(sulcus ghtedis). Jest to bruzda skórna przebiegająca poziomo uostopadle do karbu odbytu(crena mP)w postawie pionowej ciała przy napiętym ęśniu. Położenie bruzdy zmienia się w zależności od ruchów miednicy. Na nodze obiżonejprzebiega poprzecznie, na drugiej nodze, odciążonej, zanika lub słabo się zaznaj i wtedy opada ku bokowi. Przebieg bruzdy pośladkowej wskazuje więc na położenie ednicy. W przypadku porażenia mięśnia bruzda zanika, podobnie jak na nodze odciąnej. W obrębie bruzdy cienka powięź m. pośladkowego wielkiego zawiera silne, wzmaiające, poprzeczne pasma włókien, które przyczepiają się do skóry i pociągają ją(p. lej)Un a c zynie nie:t. pośladkowa dolna i gałąź powierzchowna t. pośladkowej górnej t. biodrowej wewnętrznej:t. przyśrodkowa okalająca udo i t. przeszywająca pierwsza t. głębokiej uda. Unerwienie:n. pośladkowy dolny(La.
Są).
Nerw ten wychodzi z miednicy przez wór kulszowy większy pod m. gruszkowatym. Xaletki maziowe.
Kaletka kulszowa(bursą ischicdicd m. glutei muimi)jest łożona na powierzchni tylnej guza kulszowego oraz początkach m. dwugłowego i m. łścięgnistego, między nimi a m. pośladkowym wielkim:występuje ona często. K al e fi podskórna krzyżowa i guziczna(bursą subcutmec sdcrdlis et coccggedS nie zstępują stale:położone są na rożkach krzyżowych i guzicznych w postawie siedzącej, obciążonych miejscach skóry. Kaletka krętarzowa podskórna(bursa tromtericdsubcutaned')występuje często:jest to mała kaletka położona bezpośrednio id skórą na powierzchni bocznej krętarza wielkiego. Kaletka krętarzowa m. o śl a dko we go w i elki e go(bursa trochmterica m. glutei maimi)występuje stale:rt to wielka kaletka, położona między boczną i tylną powierzchnią krętarza większego częścią górną m. pośladkowego wielkiego. Przedłuża się ona również na początek głoybocznej m. czworogłowego. Kaletka ta zmniejsza tarcie przy ślizganiu się ścięgna na ętarzu większym i zmniejsza ciśnienie na skórę i kość w czasie obciążenia(np. w pozyileżącej na boku na twardym podłożu). U dziecka może nie występować.
Kaletki o śl a dk owo-udowe(bursie gluteofemora(esS występują stale:są to dwie lub trzy ale kaletki, położone poniżej kaletki poprzedniej między guzowatością pośladkow 4 ścięgnem przyczepo mięśnia. O d m i a n y.
Czasami mięsień występuje w dwóch warstwach położonych jedna na druejNieraz wzdłuż dolnego brzegu biegnie samodzielny, nadliczbowy pęczek nuęśnuowóI Kości guzicznej lub dolnego kręgu krzyżowego, który kończy się na udzie poniżej n@la 4 kowegowielkiego. Pasmo to(m. coccggeofemoralisS przypomina m. ogonowotdowy(m. agitator ccudae)ssaków ogoniastych. Niekiedy niewielkie pasmo mniej lub 84 ziej samodzielnie biegnie od guza kulszowego do kości udowej(m. ischiqfemordlisć), ystępuje ono u wielu małp. J@naprężacz powięzi szerokiejł(m. tensor fscide łatce), położony owierzchownie na stronie bocznej biodra, jest mięsniem płaskim, położnym, czworokątnym, 'm. napinający powięź szeroką.Ryc.
Spina Taca*, sup.
Wyce'trochenterica.
-Sulcus gluteus.
523.
Bruzda pośladkowa i brzegi mięśnia pośladkowego wielkiego j----------).Przy c z epy.
Mięsień ten r o z p o czyn a s je włóknami ścięgnistymina stronie bocznej kolca biodrowego przedniego górnego i powięzi pośladkowej. Włókna biegną równolegle ku dołowi i nieco ku tyłowi, a na granicy górnej i środkowej trzeciej części uda(w okolicy krętarza większego)płaskie pasmo mięśniowe, ok, 4-7 cm szerokości, przechodzi w ścięgniste pasmo biodrowa-piszczelowe(trdctusiliotibidlis)powięzi szerokiej, które kończy się na kłykciu bocznym piszczeli. Powięź obejmuje mięsień, wytwarzając dla niego pochewkę cienszą na powierzchni zewnętrznej mięśnia, grubszą zaś na powierzchni wewnętrznej. O z ynn o ś ć.
Mięsień ten działa na staw kolanowy i biodrowy.
Napina on powięź szeroką uda w kierunku podłużnym i ustala wyprostowany staw kolanowy, wzmacniając pionową postawę ciała:natomiast zgięty staw kolanowy zgina jeszcze silniej. Działanie mięśnia na staw biodrowy jest znacznie silniejsze. Kierunek jego przebiegu odpowiada przeciętnemu kierunkowi m. biodrowa-lędźwiowego i tak jak ten ostatni zgina udo w stawie biodrowym. Poza tym obraca udo do wewnątrz i silnie je odwodzi.
Topografia.
Do przodu mięsień graniczy z m. krawieckim, do tyłu z m. pośladkowym średnim. Powierzchnia zewnętrzna jest położona bezpośrednio pod skórą, powierzchnia wewnętrzna pokrywa m. pośladkowy średni i głowę boczną m. czworogłowegouda. Mięsień ten powstał przez oddzielenie się przedniej części m. pośladkowego średniego i przesunięcie swego przyczepo z krętarza większego na powięź szeroką uda(pasmo biodrowa-piszczelowe). Początek mięśnia jest stale zrośnięty z m. pośladkowym średnim. Umerwienie obu mięśni jest również takie samo.
Ścięgno końcowe m. naprężacza powięzi szerokiej przechodzi w pasmo biodrowa-piszczelowe od przodu i od góry, w ścięgno zaś m. pośladkowego wielkiego od tyłu i od góry.RRI.


jesień ten pociąga więc pasmo biodrowa-piszczelowe nieco do przodu, m. pośladkowe elki-do tyłu.Tym samym pasmo to jest włączone w aparat równowagi miednicy. u n a c z yni er i e:t. pośladkowa górna od t. biodrowej wewnętrznej i t. okalająca udo ezna od t. głębokiej uda, Un er w i e nie:n. pośladkowy góoy ze splołu krzyżowego(ląc-, Sjjodm i a ny. Znany jest podział mięśnia na dwa, lub nawet na trzy pęczki, są to jednak nuany bardzo rzadkie. Obserwowano również brak mięśnia.
M, pośladkowy średni(n. gluteus medius)jest mięsniem szerokim, ubym, pierzastym, położonym pod m. pośladkowym wielkim, spod złrego wysuwa się w swej górnej i przedniej części. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na powierzchni poadkowejtalerza kości biodrowej między kresą pośladkową przednią tylną i na powięzi pośladkowej powyżej m. pośladkowego wielkiego, Ńkna biegną zbieżnie ku dołowi i przyczepiają się krótkim*ięgnem ńa powierzchni bocznej krętarza większego w pobliżu jego ierzchołkaCzynnośćmięśnia jest podobna do czynności m. pośladkowego ałego(p. dalej). To p o gr a fi a.
Powierzchnia zewnętrzna mięśnia jest przykryta w części tylnej m. pordkowymwielkim, w części przedniej m. naprężaczem powięzi szerokiej, w części środ*weji górnej natomiast na znacznej przestrzeni powięzią pośladkową, która na tym lcinku jest stosunkowo bardzo gruba. Powierzchnia wewnętrzna opiera się na m. poirdkowymmałym i na znacznej części talerza kości biodrowej. Brzeg przedni mięśnia ty na brzegu przednim m. pośladkowego małego:oba te brzegi są zwykle w większym b mniejszym stopniu ze sobą zrośnięte. Brzeg tylny mięśnia biegnie wzdłuż brzegu mego m. gruszkowatego, oddzielony od niego naczyniami i nerwami pośladkowymi lTyTOl. Cechą charakterystyczną m. pośladkowego średniego jest ścięgniste wzmocnienie cienejpoza tym powięzi pośladkowej, która pokrywa go w górnej i środkowej, podskórnej ęści, rozpoczynając się na grzebieniu biodrowym. Włókna tej Bżęści powięzi zstępują orowo ku dołowi w kierunku krętarza większego i od nich też na powierzchni wewtrznejodchodzi wiele włókien mięśniowych. Część mięśnia pokryta tą grubą ścięgnistąiwięzią(pers dponeuroticd fsciae glutece')uwypukla się znacznie mniej od mięśni sąednich. W połowie wysokości mięśnia rozcięgno to usamodzielnia się i przechodzi w ismo biodrowa-piszczelowe, stanowiąc jego głowę środkową. Wspominaliśmy poprzedo"że jego głowa przednia jest przedłużeniem m. naprężacza powięzi szerokiej, głowa ma-m. pośladkowego wielkiego. Un a czynienie i unerwienie:takie sarno jak poprzedniego mięśnia. Kaletki maziowe.
Jedna kaletka maziowa występuje stale, pojedynczo lub podójcie między ścięgnem mięśnia a wierzchołkiem krętarza większego(bursa trochdmenm. glutei medii mterior), druga kaletka występuje bardzo często między ścięgnewpośladkowego średniego a ścięgnem m. gruszkowatego(bursa trochmteriea m. gluteiedii posterior'). Odmiany.
M. pośladkowy średni, podobnie do m. pośladkowego wielkiego, może Badać się z dwóch warstw:może też zlewać się w mniejszym lub większym stopnWm, pośladkowym małym lub m. gruszkowatym. M pośladkowy mały(m. gluteus mmimus), podobnie jak poprzedni, si mięsniem pierzastym, zbudowanym wachlarzowato:jest on połoinypod mięsniem poprzednim i jak on biegnie od kości biodrowej do rętarza większego. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na powierzchni po-adkowej talerza kości biodrowej między kresą pośladkową przedni 4.a dolną.
Włókna biegną zbieżnie ku dołowi i bocznic, kończąc się silnym ścięgnem na powierzchni przedniej krętarza większego. Czynność.
Działanie m. pośladkowego małego jest podobne do działania m. pośladkowego średniego, tylko znacznie od niego słabsze. W przeciwieństwie do "wielkiego"oba te mięśnie często też-nazywamy, małymi". Z powodu ich wachlarzowatej budowy czynność poszczególnych ich części jest różna, a nawet antagonistyczna. Oba, małe"mm, pośladkowe w działaniu swym są bardzo wielostronne i dlatego bardzo ważne dla ruchów stawu biodrowego przy chodzeniu, bieganiu, tańcu itp. W ruchach zgięcia i prostowania uda w stawie biodrowym części przednie obu małych mm, pośladkowych unoszą(zginają)udo, części tylne zaś silnie opuszczają(prostują), głównie m. pośladkowy średni. W ruchach obrotowych części przednie obu małych mm, pośladkowych wykonują na ogół słaby ruch obrotowy do wewnątrz(m. pośladkowy mały jest najsilniejszym mięsniem obracającym do wewnątrz), części tylne zaś-dość silny ruch obrotowy na zewnątrz, przy czym praca m. pośladkowego średniego jest trzykrotnie większa niż pośladkowego małego. Praca tych mięśni polega na odwodzeniu, one powodują rozkrok nóg. M. pośladkowy średni jest najsilniejszym odwodzicielem(m. naprężacz powięzi szerokiej jest nieznacznie tylko od niego słabszy), m. pośladkowy mały przeszło o połowę słabszy. Są one antagonistami przywodzicieli.
Przy ustalonym udzie pochylają miednicę w stronę boczną. Oba małe mm, pośladkowe przy każdym kroku na przemiennie nieznacznie pochylają miednicę bocznic to w jedną stronę, to w drugą, przy czym miednica pochyla się w stronę nogi postawnej(obciążonej). W przypadku porażenia obu mięśni chodzenie jest bardzo utrudnione. Jeżeli mięśnie te są osłabione, chód jest kaczkowaty.
Obraz taki szczególnie zaznacza się w razie wrodzonego zwichnięcia stawu biodrowego. T o p o gr a f i a.
Mięsień jest położony na powierzchni pośladkowej talerza kości biodrowej powyżej stawu biodrowego i częściowo na torebce tego stawu:jest on przykryty m. pośladkowym średnim, z którym od przodu jest częściowo zrośnięty, oraz m. naprężaczem powięzi szerokiej uda. Do przodu mięsień graniczy z m. prostym uda, do tyłu z m. gruszkowatym, który nieco nań zachodzi. Mm, pośladkowe średni i mały tworzą razem kieszonkę mięśniową otwartą ku tyłowi, której szczelinowate światło jest wypełnione nieznaczną ilością tkanki łącznej i powrózkiem naczyniowa-nerwowym, przeznaczonym dla obu mięśni. Dno kieszonki stanowi wspólny brzeg przedni obu mięśni.
Oba te mięśnie wypełniają biodra:właściwie nie są to mięśnie pośladkowe, lecz biodrowe. Una czynienie i unerwienie:jak obu poprzednich mięśni.
Ka I et k a maziowa(bursa trochmtericd m. glutei mmimi)występuje prawie stale między ścięgnem mięśnia a krętarzem większym. O d m i a ny.
M. pośladkowy mały może się łączyć w większym lub mniejszym stopniu z m. pośladkowym średnim lub m. gruszkowatym. Wzdłuż jego brzegu przedniego występuje czasem pęczek nadliczbowy dążący do krętarza większego. Występuje on stale u wielu ssaków wraz z małpami(m. scansorius s. gluteus yudrtus). M. gruszkowaty(m. piriformis)jest mięsniem spłaszczonym, trójkątnym, rozpiętym między kością krzyżową a krętarzem większym. Przyczepy.
Rozpoczyna się on na powierzchni miednicznej kości krzyżowej w otoczeniu otworów krzyżowych miednicznych U do.


7.
Włókna biegną zbieżnie w kierunku bocznym przez otwór kulszoywiększy, następnie przechodzą w ścięgno, które przyczep i a się s strony przyśrodkowej wierzchołka krętarza większego. Czynna ś ć.
Działanie m. gruszkowatego jest wielostronne, choć na jol słabe. Najsilniejszy jest ruch obrotowy na zewnątrz:słabszy ich odwodzenia, najsłabszy zaś-ruch prostowania. Przy ustalonej adze pochyla on miednicę, a wraz z nią tułów, w swoją stronę z siłą ielokrotnie jednak mniejszą niż mm, pośladkowe małe. p o p o gr a fi a.
U zarodka ludzkiego m. gruszkowaty jest położony jeszcze całkowicie i zewnątrz miednicy i dopiero w ciągu rozwoju początek mięśnia wsuwa się przez*wór kulszowy większy na powierzchnię miedniczną kości krzyżowej. 'Nerwy krzyżowe, 3 re wychodzą'przez otwory krzyżowe miedniczne, żłobią w mięśniu szerokie rynienki, jeżątek mięśnia sięga często na torebkę stawową między kością krzyżową a biodrową ja brzeg górny wcięcia kulszowego większego. W otworze kulszowym większym powyji poniżej m. gruszkowatego pozostaje wolna szczelina dla przejścia naczyń i nerwów pramen suma-et infrdpiriformeć, s. 5321.
Czasami mięsień jest przebity nerwem rzałkowym wspólnym, który jest jedną z dwóch składowych części nerwu kulszowego. tych przypadkach nerw strzałkowy łączy się z nerwem piszczelowym dopiero na zenątrzmiednicy, zamiast wewnątrz niej. Un a czynienie:t. pośladkowa górna i t. pośladkowa dolna od t. biodrowej wewnę****. Un e r w i en i e:gałązki splotu krzyżowego Oą, 8-1.
M. piriforrnislig, sacrotuberaleM.
gemellus sup.
M. obturatorius im.
M. gemellus im.
Tuber ischiadicumM.
quadratus femoris-N, ischiadicusM, semitendinosusM, biceps femoris(ceput longumj.VB, ziiTI.
M. gluteus-rnedius(ode i etyl.
M. cjluteus*m*m*-lig, sacrospinale.
--M. rectus femorisM, gluteus medius'(odciętylM, vastusintermediusM, edductorWMOWOUSM, gluteus meximus\-M. vestus laterelisM, adductor fOBQOUS.Ryć.
524. Mięśnie obręczy kończyny dolnej prawej po usunięciu nmęśrua pośladkowego wielkiego:widok od zewnątrz.K a I e 1 k a m a z i o w a(bursa m. piriformis)występuje często między ścięgnem m. gruszkowatego, kością a m. bliźniaczym górnym. O dmi a ny.
Wspominaliśmy poprzednio o możliwości zlania się tego mięśnia z mm. pośladkowymi małymi.
Może on mieć pasma nadliczbowe odchodzące od kości krzyżowej lub guzicznej. Początek mięśnia może sięgać do pierwszego lub aż do piątego kręgu krzyżowego, a nawet do kości guzicznej:może też odchodzić tylko od dwóch kręgów krzyżowych(drugiego i trzeciego lub trzeciego i czwartego). M. gruszkowaty może być'przeszyty przez cały nerw kulszowy(w W%), który zwykle przebiega pod nim, lub przez jego część(n. strzałkowy wspólny), jak zaznaczono wyżej, lub też nerw strzałkowy może przebiegać nad mięsniem.Grupa mięśni brzusznych obręczy kończyny dolnej M. zasłaniacz wewnętrzny(m. ob(urdtor mtemus)jest mięsniem spłaszczonym, trójkątnym, wachlarzowatym, położonym częściowo wewnątrz miednicy, częściowo w okolicy pośladkowej. Przyczepy.
Zasłaniacz wewnętrzny rozpoczyna się na powierzchni wewnętrznej błony zasłonowej i na kości miedniczej w otoczeniu otworu zasłonionego(ryc. 337).
Włókna biegną zbieżnie do otworu kulszowego niniejszego, tutaj zawracają pod kątem prostym, kierują się bocznic i przechodzą w ścięgno, które dalej biegnie między obu mm, bliźniaczymi i kończy się w dole krętarzowym kości udoWCj. Czynna ś ć.
Główna praca mięśnia polega na obrocie uda na zewnątrz:pod względem siły jest on trzecim z rzędu mięsniem obracającym na zewnątrz, ustępując tylko mm, pośladkowym wielkiemu i średniemu. Poza tym jest on słabym przywodzicielem i bardzo słabym prostownikiem uda. Ponieważ dźwigacz odbytu rozpoczyna się na powięzi zasłonowej, więc obustronne zasłaniacze wewnętrzne w dogodnych warunkach(udo w położeniu nawróconym)mogą wspierać dźwigacz odbytu w jego pracy podczas oddawania stolca. T o p o gr a f i a.
Mięsień ten, podobnie jak m. gruszkowaty, w czasie rozwoju osobniczego wędruje częściowo przez otwór kulszowy mniejszy do miednicy mniejszej. Unerwienie mięśnia świadczy o tych przesunięciach rozwojowych, gd:z nerw dla zasłaniacza wewnętrznego wychodzi z miednicy przez o(wór kulszowy większy i powraca przez otwór kulszowy mniejszy do wewnątrz miednicy. Tak samo jak m. gruszkowaty wyścielą on od wewnątrz ścianę boczną miednicy mniejszej. Powierzchnia wewnętrzna części miedniczej mięśnia jest pokryta mocną powięzią zasłonową, która ku górze łączy się z powięzią m. biodrowego. Do wzmocnionego pasma tej powięzi(mens tendineus m. leomoris mi:t. 11)przyczepia się część dźwigacza odbytu, kiery tworzy mięśniowe dno miednicy mniejszej. Zasłaniacz wewnętrzny kieruje się górnym odcinkiem swej części miedniczej do światła miednicy mniejszej i ten odcinek jego powięzi jest pokryty otrzewną ścienną:natomiast odcinek dolny części miedniczej leży poniżej dna miednicy i tworzy ścianę boczną dołu kulszowa-odbytniczego(ryc. IZO):ściana przyśrodkowa jest utworzona przez m. dźwigacz odbytu. Część pośladkowa mięśnia jest stosunkowo mała i przeważnie ścięgnista. W miejscu zagięcia się mięśnia na granicy części miedniczej i pośladkowej ociera się on o kostny brzeg wcięcia kulszowego mniejszego. Tarcie to zostaje wybitnie zmniejszone przez kaletkę maziową oraz dzięki temu, że brzeg kostny jest pokryty chrząstką włóknistą. Brzeg ten odgrywa rolę bloczka, dokoła którego owija się ścięgno mięśnia i wyłącznie kierunek ścięgna jest miarodajny dla działania mięśnia na udo. Na zewnątrz miednicy ścięgno zasłaniacza wewnętrznego biegnie między obu mm, bliźniaczymi. Ścięgno to pokrywa torebkę stawu biodrowego, a przykryte jest przez m. pośladkowy wielki.


Un a c z y nie ni e:11, pośladkowa dolna, zasłonowa i sromowa wewnętrzna. Unerwi en i e sploJ łFzyżoW(Ges Piałkąletkamaziowa(bursa subtendined m. obturdtorii mteru). Między wcięcierągtszowym mniejszym a ścięgnem zasłaniacza wewnętrznego stale występuje duża kale. ką maziowa.
O ą mi ary nie są liczne i bez większego znaczenia.
Mm, bliźniacze górny i dolny(mm, gemelli superior et interior)są tą lwa małe mięśnie z lekka spłaszczone, które biegną poprzecznie*obwodu wcięcia kulszowego mniejszego kości kulszowej do krętarza ńększego kości udowej. Przyczepy.
M. bliźniaczy górny rozpoczyna się, na kolcu kulzowym:bliźniaczy dolny-na górnym brzegu guza kulszowego. Oba męśnie wytwarzają rynienkę, w której przebiega ścięgno zasłaniaczavewnętrznego. Włókna biegną równolegle w kierunku bocznym kończ ą się częściowo w ścięgnie zasłaniacza wewnętrznego, częśiowowraz z nim w dole krętarzowym kości udowej. Czynność.
Oba mm, bliźniacze nieznacznie wzmagają działanie n. zasłaniacza wewnętrznego. Top ogra fi a.
Oba mm, bliźniacze spoczywają na torebce stawu biodrowego:są one irzykryte m. pośladkowym wielkim, oddzielonym od nich przez naczynia i nerwy wy:hodzące z miednicy przez otwór kulszowy większy pod m. gruszkowatym. Oba run, bliniaczei zasłaniacz wewnętrzny rozwojowa stanowią jeden wspólny m. trójgłowy nie dn i c y(m. triceps cozdeS:mm, bliźniacze są głowami brzeżnymi:głowa środkowa, . vłaściwy zasłaniacz wewnętrzny, stanowiłaby część, która w rozwoju osobniczym rwędrowała częściowo do wewnątrz miednicy. Unaczynieni e i unerwienie:jak mięśnia poprzedniego.
O d mi a ny.
Jeden z obu mięśni może nie występować.
M. bliźniaczego górnego brakuew 8'%.
Może on łączyć się z m. gruszkowatym, lub też z m. pośladkowym małym, m. iliżniaczy dolny-z m. czworobocznym uda. M. czworoboczny uda(m. quddmhs femoris), kształtu czworokątnego, jest położony na stronie tylnej oraz dolnej stawu biodrowego i rozcięty między guzem kulszowym a kością udową. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na brzegu bocznym guza kulszowego. Włókna biegną poziomo i równolegle w kierunku bo:znym i d o c h o d z ą do grzebienia międzykrętarzowego kości udowej. O z ynn o ś ć.
M. czworoboczny uda obraca je na zewnątrz, przywodzi i prostuje. T o p o gr a f i a.
M. czworoboczny uda graniczy do przodu z zasłaniaezem zewnętrznym, a dołu z m. przywodzicielem wielkim, do tyłu z run, półbłoniastym, dwugłowym i po 84 adkowym wielkim, u góry z m. bliźniaczym dolnym. Na mięsniu leży wielki nerw twe rzowy i żłobi w nim pionowo zstępującą bruzdę. Vn a c z yni er i e:t. pośladkowa dolna i t. okalająca udo przyśrodkowa. Une rwi er i e:gałązka części przedniej splotu krzyżowego Ocą, SĆJOdmi a ny. Mięsień może zupełnie nie występować(I%).
Czasem łączy się on z m. blęiniaczym dolnym lub przywodzicielem wielkim. M zasłaniacz zewnętrzny(m. obturdtor eaternus)jest mięsniem spłaszczonym, wachlarzowatym, położonym na powierzchni zewoćUznej błony zasłonowej(ryc. 336). Biegnie on od otworu zasłonionego do krętarza większego kości udowej.Przyczepy.
Rozpoczyna się on na powierzchni zewnętrznej błony zasłonowej i na brzegu przednim, dolnym, częściowo tylnym otworu zasłonionego. Włókna biegną zbieżnie w bok i kończą się krótkim ścięgnem w dole krętarzowym kości udowej. Czynność.
Rozwojowa zasłaniacz zewnętrzny należy do grupy przywodzicieli uda, jednak czynność jego jako przywodziciela jest słaba w stosunku do innych mięśni(np. prawie ośmiokrotnie mniejsza niż przywodziciela wielkiego):poza tym mięsień ten obraca udo na zewnątrz i nieznacznie prostuje. Główne jego znaczenie polega jednak przypuszczalnie na podtrzymywaniu głowy kości udowej w pionowej postawie ciała przy wysuwaniu się jej z panewki, ponieważ jest on rozpięty pod nią. Topografia.
Położenie m. zasłaniacza zewnętrznego jest najbardziej ukryte ze wszystkich mięśni ciała. Od przodu przykrywają go mm, biodrowa-lędźwiowy, grzebieniowy, przywodziciel krótki i wielki:od tyłu zasłaniacz wewnętrzny i czworoboczny uda. Między mięśniem a błoną zasłonową znajduje się obfita tkanka tłuszczowa, szczególnie w części dolnej i tylnej. Un a c z yni en i e:t. zasłonowa i t. okalająca udo przyśrodkowa. Un erwi e n i e:gałąź tylna n zasłonowego(ącJOd mi a ny. Nerw zasłonowy i naczynia zasłonowe często dzielą mięsień na dwie części:górną mniejszą i dolną większą.Streszczenie Mięśnie obręczy kończyny dolnej.
Grupa przednia mięśni grzbietowych obręczy kończyny dolnej:1, 2, 3. M. biodrowa-lędźwiowy(m. iliopsods).
1.
M. lędźwiowy większy(m. psods major)rozpoczyna się od trzonów kręgów Thą-La i od wyrostków żebrowych wszystkich kręgów lędźwiowych. Warstwy rozpoczynające się od wymienionych przyczepów rozdziela część splotu lędźwiowego. Mięsień kończy się na krętarzu mniejszym.
2, M. lędźwiowy mniejszy(m. psoas minor), niestały, biegnie o 4**gW Thj-V 99 powięzi biodrowej i wyniosłości biodrowa-łonowej. 3.
M. biodrowy(m. iliccus)rozpoczyna się od grzebienia biodrowego aż do kresy granicznej:kończy się na krętarzu mniejszym k. udowej. Oba mm, lędźwiowe i m. biodrowy są składowymi m. biodrowa-lędźwiowego(m. iliopsocs). Mięsień ten zgina staw biodrowy, przywodzi udo i obraca je na zewnątrz. Działając jednostronnie zgina kręgosłup w odcinku lędźwiowym do boku. M. lędźwiowy mniejszy napina powięź biodrową i łuk biodrowa-łonowy. Vnerwiony przez gałęzie splotu lędźwiowego i n. udowy.
Kaletki maziowe:1)kaletka biodrowa-łonowa(bursa iliopectmea)występuje między mięsniem a łukiem biodrowa-łonowym, 2)kaletka biodrowa podścięgnowa(bursą subtendmecilicca)leży między m. biodrowa-lędźwiowym a krętarzem mniejszym. Grupa tylna mięśni grzbietowych obręczy kończyny dolnej:4. M. pośladkowy wielki(m. gluteus mcaimus)rozpoczyna się od powięzi piersiowa-lędźwiowej, od talerza k. biodrowej, trzonu k. krzyżowej i guzicznej i od więzadła krzyżowo-guzowego:kończy się przechodząc w pasmo biodrowa-piszczelowe i przyczepemdo guzowatości pośladkowej k. udowej. Mięsień utrzymuje pionową postawę ciała.
Prostuje staw biodrowy, a tym samym tułów.
Prostuje kolano.
Obraca na zewnątrz i przywodzi udo.
Jego przyczep powięziowy odwodzi udo.
Zwęża karb odbytu.
Podczas skurczu mięśnia skóra wytwarza dołek krętarzowy(foe@trochantericd). Brzeg dolny mięśnia krzyżuje bruzdę pośladkową(sulcus glutealis). Unerwiony przez n. pośladkowy dolny.
Kaletki maziowe:1)kaletka kulszowa(bursa ischiadica m. glutei mcaimi)położona jest między guzem kulszowym a mięsniem, 2)kaletki podskórne krzyżowa i guziczna(bursa subcutmed sdcrdlis et coccgged)położone są na rożkach krzyżowych i guzicznych, .


tetka krętarzowa podskórna(bursa trochmtericd subcutmec)na powierzchni boczrętarzawielkiego-pod skórą, 4)kaletka krętarzowa m. pośladkowego wielkiego*a trochmtericd m. glutei mdaimi)-między krętarzem większym a mięsniem, 5)Jd pośladkowa-udowe(bursie gluteqfemora(es)leżą poniżej poprzedniej, między watością pośladkową a ścięgnem przyczepo mięśnia. M, napinacz powięzi szerokiej(m. tensor ńscice łatce)rozpoczyna się na kolcu biojymprzednim górnym i na powięzi pośladkowej, a kończy się przechodząc w pasmo rowo-piszczelowe(tractus iliotibialis). Mięsień ter napina powięź szeroką, ustala rostowany staw kolanowy, wzmacnia pionową postawę ciała:zgięty staw kolanowy a jeszcze silniej. Obraca do wewnątrz i odwodzi udo.
Unerwiony przez n. pośladka orny.
M. pośladkowy średni(m. gluteus medius)rozpoczyna się na powierzchni pośladka talerza k. biodrowej. Przyczepia się do krętarza większego k. udowej.
Czynność mię.
-jak m. pośladkowego małego.
Unerwiony przez n. pośladkowy górny.
aletki maziowe:przednia i tylna m. pośladkowego średniego(bursa trochmterica m. *ei medii interior et posteriork pierwsza z nich leży między ścięgnem mięśnia a krętanwiększym, druga między nim a ścięgnem r. gruszkowatego. M. pośladkowy mały(m. gluteus minimus)rozciąga się od powierzchni pośladkowej rżą k. biodrowej do krętarza większego. Części przednie obu mięśni pośladkowych ałych"unoszą(zginają)udo, części tylne silnie opuszczają(prostują)je. Części przed obracają do wewnątrz, części tylne-na zewnątrz. Oba jednak głównie odwodzą uda duok).
Przy ustalonym udzie pochylają miednicę w stronę boczną. Unerwiony przez iośladkowy górny.
*aletka maziowa(bursa trochmuericd m. glutei mmimi)znajduje się między ścięgnem ęśnia a krętarzem większym. M. gruszkowaty(m. piriformis)rozpoczyna się na k. krzyżowej w otoczeniu otworów jżowych miedniczych U-IV:przyczepia się do wierzchołka krętarza większego. Wyaujeruch obrotowy na zewnątrz, a także słabo odwodzi i prostuje udo. Unerwiony:ez gałązki splotu krzyżowego.
Kaletka maziowa(bursa m. piriformis)występuje między ścięgnem mięśnia, kością i, bliźniaczym górnym. trupa mięśni brzusznych obręczy kończyny dolnej:9.
M. zasłaniaczweiętrzny(m. obturdtor mtemus)rozpoczyna się na powierzchni wewnętrznej błony zamoweji w jej otoczeniu, kończy się w dole krętarzowym k. udowej. Obraca udo na wnątrz i wspiera m. dźwigacz odbytu przy oddawaniu stolca. Unerwiony przez splot Zj'ŁO 9 Pj.
Kaletka maziowa(bursa subtendmec m. obtrdtoris intemi)położona jest między:jęciem kulszowym mniejszym a ścięgnem zasłaniacza wewnętrznego. 10.
Mm, bliźniacze górny i dolny(mm, gemelli superior et interior)biegną od kolca Jszowego(górny)i guza kulszowego(dolny)do dołu krętarzowego k. udowej. Wzmaga działanie zasłaniacza wewnętrznego.
Umerwienie przez splot krzyżowy.
Il.
M. czworoboczny uda(m. quadruus jemoris)rozpięty jest między guzem kulszoyma grzebieniem międzykrętarzowym k. udowej. Obraca na zewnątrz, przywodzi prostuje udo.
Unerwiony przez gałązki części przedniej splotu krzyżowego. 12.
M. zasłaniacz zewnętrzny(m. obturdtor eaternus)rozpoczyna się na powierzchni mętrznej błony zasłonowej i w jej otoczeniu, kończy się w dole krętarzowym k. udoejPodtrzymuje głowę k. udowej w pionowej postawie ciała, nieznacznie przywodzi, braca na zewnątrz i prostuje udo. Unerwiony przez gałąź tylną n. zasłonowego.
Mięśnie uda.
Na udzie, tak sarno jak na goleni, strona grzbietowa jest skierowana do przodu, strona nzuszna ku tyłowi(ryć, 5 l 9). Wskutek tego mięśniówka grzbietowa jest położona do trzodo kości udowej, mięśniówka zaś brzuszna do tyłu od niej. Obie te grupy są naj Ważniejszymi mięśniami stawu kolanowego i tworzą grup ę p r o s 1 o w ni k ów(mi ęś.nie przednie)i zginaczy(@Ję 4 nie tylne), Nąpinąjąe się ró 8 wc*e 4@e, ustalają one kończynę. W porównaniu do ramienia masy mięśniowe obu tych pęzeeimiezych Zup znajdują się w odwrotnym do siebie stosunku Na udzie prostownii ąąją znaczną przewagk na 4 zginaczami:stosunek wielkości ich przekroju wynosi 3:1, gdy łymeząsen na ramieniu a**. Pomimo tego kość udowa nie przesuwa się w obręb uda ku tyłowi lecz wielka masa prostowników obejmuje kość udową prawie dolała i Jylko wąskie pasmo kresy chropAwet z tyłu jest od niej wolne. Już u czworonożWch mięśniówka prostowników kolana jest znacznie silniejsza od mięśniówki zginaczy Służy ona do przesuwania ciała do przodu, w mniejszym zaś stopniu do dźwigania masy ciała, co wykonuje głównie mięśniówka kończyny przedniej. U człowieka wobec jego pionowej postawy kończyna dolna sprawuje i jedną, i drugą czynność. Toteż masa prostowników kolana jest u niego przeszło dwa razy większa niż np. u orangutana, u którego stanowi ona ok. IZ'%całej masy umięśnienia nogi, gdy tymczasem u człowieka ok. 25%.
Na udzie znajduje się więc dosyć miejsca dla trzeciej grupy mięśni, która przesunęła się ku dołowi z biodra aż do stawu kolanowego i wciska się klinowato między zginacze i prostowniki po stronie przyśrodkowej uda. Ta trzecia grupa, p r z yw o d z i c i cle u d a, jest znacznie większa od przyśrodkowej grupy ramienia, którą stanowi tylko m. krucza-TBDMTDy. W przeciwieństwie do ramienia, które bocznic jest nieco spłaszczone, udo przez włączenie grupy przywodzicieli ma kształt równomiernie zaokrąglony. Ponieważ mięśnie uda ku dołowi przechodzą w ścięgna, zwęża się ono stopniowo w kierunku kolana. Po stronie tylnej okolica pośladkowa stanowi szerokie ogniwo łączące tułów z wolną kończyną, sięgając ku dołowi od bruzdy pośladkowej:strona przednia uda natomiast graniczy bezpośrednio z przednią ścianą brzucha wzdłuż bruzdy pachwinowej, z lekka wypukłej ku dołowi, która położeniem swym odpowiada więzadłu pachwinowemu. Powyższe trzy grupy mięśniowe uda składają się z dziesięciu mięśni(ryc, 52 l-527). Grupa przednia mięśni uda Grupę przednią stanowi leżący powierzchownie m. krawiecki i głębiej położony m. czworogłowy uda. Mięśnie tej grupy są unerwione przez nerw udowy.
M. krawiecki(m. sdrtorhs), zwany też m. najdłuższym uda, owija się jak esowata taśma dokoła przedniej, a następnie przyśrodkowejpowierzchni uda, , między kością biodrową a bliższym końcem k. piszczelowej. Jest to najdłuższy mięsień(ok, 50 cm)ciała ludzkiego.
Przyczepy.
Rozpoczyna się on krótkim ścięgnem zakilcubiodrowym przednim górnym. Włókna biegną równolegle i skośnie ku dołowi oraz przyśrodkowo, potem ku tyłowi od nadkłkcia przyśrodkowegokości udowej, który wraz z głową przyśrodkową m. czworog(owego służy jako bloczek:stąd kierują się one skośnie do przodu i przechodzą w płaskie, rozbieżne ścięgno, które p rzyc z ep i a s je do kości nieco poniżej i przyśrodkowo od guzowatości piszczeli oraz do powięzi goleni. Ścięgno przykrywa przyczepy m. smukłego qraz m. półścięgnistegoi zrasta się z nimi, wytwarzającM, **p. niżej:ryc. 526)Czynność.
M. krawiecki jest mięśniem dwustawowym i jedyny@mięśniem uda, który zgina zarówno staw biodrowy, jak i kolanowólziałajęcna staw biodrowy zgina udo, odwodzi je i nieznacznie obraca na zewnątrz. W działaniu na staw kolanowy zgina go i w zgiętym poW 869.


niu obraca nieco goleń do wewnątrz.
Działanie mięśnia wobec małej go grubości jest słabe.
Ruch zgięcia w stawie biodrowym jest najsil:)SZypopo gra f i a. Mięsień ten, o przekroju trójkątnym, przebiega w bruździe utworzonej ednej strony przez m. czworogłowy, z drugiej zaś przez m. biodrowa-lędźwiowy, a najpnieprzez przywodziciele. W położeniu tym utrzymuje go powięź szeroka, która go koła obejmuje. M. krawiecki w przebiegu swym towarzyszy tętnicy udowej. W swej górnej trzeciej ęści biegnie on bocznic od tętnicy:tworzy tutaj ramię boczne tró j kąta udowego iyonum femordle:p. dalej), którego ramię przyśrodkowe jest utworzone przez przywoicieldługi, podstawa zaś przez więzadło pachwinowe. Tętnica udowa przebiega pionoiprzez ten trójkąt w linii łączącej wierzchołek trójkąta skierowany ku dołowi ze środemjego podstawy. W środkowej trzeciej części swego przebiegu mięsień przykrywa felce, wzmacniając ścianę przednią kanału grzywo dziele li(p. dalej), przez który auca przebiega, następnie zaś w dolnej trzeciej przechodzi na stronę przyśrodkową tęlCyó. Gęsia stopa ścięgnista(pes ansermusS.
Ścięgno końcowe m. krawieckiego wraz ścięgnami m. smukłego i m. półścięgnistego wachlarzowato rozsżerzają się u swych ńców i łączą się z powięzią goleni, tworząc płytkę ścięgnistą, zwaną gęsią stopą:przyepiasię ona na piszczeli poniżej i przyśrodkowo od jej guzowatości. Płytka ta składa:z dwóch warstw:powierzchownej, utworzonej przez ścięgno m. krawieckiego, i giętkiej, utworzonej przez ścięgna obu pozostałych mięśni. W okolicy tej znajdują się kakimaziowe(p. dalej).
U n a c z yn i e n i e:gałązki mięśniowe odchodzące bezpośrednio od t. udowej i jej gałęzi okalającej udo bocznej i t. zstępującej kolana). Unerwienie:n u 4 o 86@8-JKaI et ki ma z i o w e.
Jedna kaletka maziowa występuje między ścięgnem m. krawie tego a ścięgnem mm, smukłego i półścięgnistego(bursa subtendmea m. smoriP):dru. , często połączona z poprzednią, duża, stale występująca, jest położona między piszeląi więzadłem pobocznym piszczelowym a ścięgnem run, smukłego i półścięgnistegoursa anserma)O d mi a ny. Mięsień ten może nie występować.
Obserwowano dwa brzuśce połączone ięgnem pośrednim.
Może się dzielić na dwie części wzdłuż przebiegu, lub też tylko dłuż górnego lub dolnego odcinka. Czasami zdarzają się nieznaczne odchylenia doĘącejego początku i końca. M. czworogłowy uda(m. quddriceps fmoris), położony na powierzani przedniej uda, jest to gruby mięsień podzielony na cztery głowy. Iowa przednia, dwustawowa, jest najbardziej niezależna:stanowi aa m. prosty uda. Inne głowy, jednostawowe, boczna, pośrediai przyśrodkowa, zwane mm, obszernym bocznym, pośednimi przyśr o dkowym, w znacznej części są z sobą pozrasta e. Wspólne ścięgno kończy się na rzepce i k. piszczelowej.
M prosty uda(m. rectus femoris)jest to mięsień wrzecionowaty, gruy, położony na powierzchni przedniej uda, u góry tylko przykryty mrawieckimi w małym stopniu m. napinaczem powięzi szerokiej rzusiec mięśnia jest wybitnie pierzasty, ma on liczne i krótkie włóka, dzięki czemu siła mięśnia oraz przekrój fizjologiczny są duże. P r z y c z ep y.
Ścięgnisty początek mięśnia jest rozdwojony.
Odnoga rzednia rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim dolryq, ezpośrednio nad początkiem więzadła biodrowa-udowego(ryc, 336 łdnoga tylna odchodzi od górnego brzegu panewki i od torebki stawu.biodrowego.
Oba początki wzmacniają więzadło biodrowa-udowe.
Ścięgno to schodzi ku dołowi na przednią powierzchnię brzuśca. Poniżej połowy uda mięsień zwęża się"po czym mniej więcej w jednej trzeciej dolnej części uda przechodzi w grube ścięgno dolne rozpoczynające się na stronie tylnej brzuśca, które przechodzi następnie we wspólne ścięgno końcowe(p. dalej). M. obszerny boczny(m. acsrus lmemlis), czyli głowa boczna, jest najsilniejszą częścią m. czworogłowego. Jest ona położona na powierzchni bocznej uda, przylegając do trzonu kości udowej, przykryta tylko m. napinaczem powięzi szerokiej i pasmem biodrowa-piszczelowym powięzi szerokiej. Przyczepy.
Głowa boczna rozpoczyna się na:1)powierzchni bocznej krętarza większego, 2)kresie międzykrętarzowej, 3)wardze bocznej kresy chropawej kości udowej i 4)przegrodzie międzymięśniowejbocznej uda. Włókna biegną łukowato w kierunku przyśrodkowym, ku dołowi oraz do przodu i przechodzą częściowo w blaszkę ścięgnistąpołożoną po stronie przyśrodkowej mięśnia, częściowo zaś powyżej i bocznic od rzepki we wspólne ścięgno końcowe(ryc. 527).
M. obszerny przyśrodkowy(m. tcshs medidis), czyli głowa przy środkowa, jest położony po stronie przyśrodkowej i przedniej uda, powierzchownie, tylko u swego początku przykryty m. krawieckim. Przylega do powierzchni przyśrodkowej i przedniej kości udowej, jednak nie przyczepia się do tych powierzchni. Z przodu przeważnie ściśle złączony jest z głową pośrednią. Brzusiec mięśnia sięga ku dołowi do wysokości podstawy rzepki(ryc, 526), znacznie niżej niż brzusiec głowy bocznej. Przyczepy.
M. obszerny przyśrodkowy rozpoczyna się na wardze przyśrodkowej kresy chropawej i na końcowych ścięgnach przywodziciela długiego i wielkiego. Włókna biegną równolegle łukowato w kierunku bocznym, ku dołowi oraz do przodu, częściowo do przedniego ścięgna głowy pośredniej(p. dalej), częściowo zaś, powyżej i przyśrodkowo od rzepki, do wspólnego ścięgna końcowego. Dolna część włókien przebiega prawie poprzecznie w stosunku do przyśrodkowegobrzegu rzepki:przeciwdziała ona przesuwaniu się rzepki w stronę boczną(ryć. 526).
M. obszerny pośredni(m. tustus mtermedius), czyli głowa pośrednia, spoczywa na powierzchni przedniej i bocznej kości udowej, przykryty od przodu m. prostym uda, po obu bokach głową przyśrodkową oraz boczną częściowo z nimi zrośnięty. Przyczepy.
Mięsień rozp o czyn a s je na powierzchni przedniej i bocznej trzonu kości udowej począwszy od kresy międzykrętarzowejaż do jego dolnej trzeciej części. Włókna biegną równolegle ku dołowi, od przodu przykryte cienkim, płaskim ścięgnem:powyżej rzepki prz echo dz ą we wspólne ścięgno końcowe. Wspólne ścięgno końcowe m. czworogłowego przyczepia się do górnego i do bocznych brzegów rzepki oraz do przodu od niej przechodzi bezpośrednio w więzadło rzepki(ligdmentum pereł.


M. iliacus.
lig, inguinale.
M. sartoriusM, gluteus minimusM, rectus femorislig, iliofemorele-M. iliopsoesM, pectneus.M. vastus intermedius'*.
M. wstus lateralis s.
t. re.
Tendo m. rect fem.
---M. owes minor--M. psoes major.
M. piriformis.
M. obturatorius*edernus.
M. adductor brews.
M. adductor lorgusM, adductor magnusNaczynia udowe wstępuj ącedo kanału przywodź iciel i Larmne yastoadd u cło ria.M. yestus'rnedielis.
s Patella.
Ryc.
525. Głębsza warstwa mięśni uda prawego:widok od przodu.lde), będące jego przedłużeniem i kończące się na guzowatości piszczeli. Część włókien ścięgnistych głowy przyśrodkowej i bocznej biegnie obok rzepki ku dołowi do powierzchni przedniej kłykci k. piszczelowej i wytwarza tro c z ki rz ep ki(retindcula pctellae), przyśrodkowei boczne(ryć. 526, 527).
M. stawowy kolana(m. drticulms genus)tworzy warstwę najgłębszą głowy pośredniej m. czworogłowego. Jest on położony na powierzchni przedniej kości udowej, przykryty powyższym mięsniem(ryc. 349).
Przyczepy.
Rozpoczyna się on na powierzchni przedniej dolnej trzeciej części trzonu kości udowej:włókna jego przyczepia j ąsię do górnego wypuklenia torebki stawu kolanowego(do kaletki nadrzepkowej, s. 597). Czynn o ś ć.
M. czworogłowy jest silnym i jedynym prostownikiem stawu kolanowego, trzykrotnie przewyższającym działanie wszystkich zginaczy razem wziętych. W położeniu stojącym mięsień ten jest zwykle rozluźniony. Dwustawowy m. prosty uda poza prostowaniem kolana jest najsilniejszym zginaczem stawu biodrowego:podnosi on udo podczas chodzenia. Poza tym jest on stosunkowo silnym odwodzicielem, słabym natomiast supinatorem stawu biodrowego. Działanie mięśnia na staw kolanowy jest największe przy udzie wyprostowanym w stawie biodrowym:odwrotnie-działa on najsilniej na staw biodrowy przy zgiętym kolanie. M. stawowy kolana napina torebkę stawy kolanowego i chroni ją przed wpukleniem między rzepkę a kość udową podczas prostowania kolana. Top ogra fi a.
M. prosty uda jest położony powierzchownie:jego tylna strona przykrywa u góry staw biodrowy:u dołu leży on w szerokiej bruździe utworzonej przez trzy pozostałe głowy m. czworogłowego. Ścięgno początkowe m. prostego uda leży w głębi trójkątnej szczeliny między m. napinaczem powięzi szerokiej a m. krawieckim:jest ona często widoczna również w postaci dołka udowego, położonego poniżej kolca biodrowego przedniego górnego. Głowy przyśrodkowa, boczna i pośrednia owijają się dokoła trzonu kości udowej, głowa przyśrodkowa od wewnątrz, głowa boczna od zewnątrz, głowa pośrednia od przodu. Powierzchnia wewnętrzna tych trzech głów przykrywa dokoła kość udową z wyjątkiem wąskiej przestrzeni, którą zajmuje kresa chropawa. Powierzchnię zewnętrzną przykrywają mm, napinacz powięzi szerokiej, krawiecki i prosty uda. Z tyłu i od zewnątrz graniczą one z m. dwugłowowym uda, z tyłu i od wewnątrz z przywodzicielami. Między głową boczną a pośrednią przebiega gałąź zstępująca tętnicy okalającej udo bocznej. Od powierzchni przyśrodkowej głowy przyśrodkowej odchodzi blaszka ścięgnista do powierzchni przedniej przywodziciela wielkiego(lamina tastoadductoric'):blaszka ta ogranicza od przodu kanał naczyniowa-nerwowy, kanał przywodzicieli(emdis cdductorius)dla naczyń udowych i nerwu udowa-goleniowego, który biegnie skośnie ku dołowi i do tyłu, otwierając się(hiatus tendineus cdductorius)do dołu podkolanowego(p, dalej). U n a c z y n i e n i e:m. czworogłowy unaczyniony jest głównie przez t. boczną okalającą udo. Unerwienie n u 4 oW@8 eJKaletkimaziowe.
Kaletka m. prostego uda(bursa m. rectifemoris)często występuje między ścięgnem początkowym mięśnia a panewką kości miedniczej. Inne kaletki maziowe okolicy kolana p. s. 597.


3 dmi any.
M. prosty ma czasami pasma dodatkowe:nieraz powstają odmiany obu jag jego ścięgna początkowego. Głowy boczna i przyśrodkowa mogą być dwuwarrowe.
M. stawowy kolana jest bardzo zmienny pod względem wielkości i liczby pęczw, z których się wytwarza. Grupa przyśrodkowa mięśni uda przywodziciele uda stanowią grupę przyśrodkową, która składa się pięciu mięśni. Rozpoczyna się ona w otoczeniu otworu zasłonionego kształcie dwóch koncentrycznych półkoli od grzebienia kości łonojdo guza kulszowego(ryć, 336)i biegnie skośnie do boku oraz ku łowi do kresy chropawej, wchodząc klinem między prostowniki zginacze. Grupa ta wypełnia obszerną przestrzeń, która przy zwarehnogach znajduje się między rozchodzącymi się ku górze kośćmi lowymi. Ze wszystkich wyższych ustrojów mięśniówka przywodzi cli jest najsilniej rozwinięta u człowieka:u niego też powierzchnie ewnętrzne ud stykają się, gdy tymczasem jeszcze u małp człekoztałtnychznajduje się między nimi pewna wolna przestrzeń. Wszykiete mięśnie są unerwione przez nerw zasłonowy i wszystkie z wytkiemm, smukłego są jednostawowe. Mięśnie przyśrodkowe uda są e tylko przywodzicielami.
Ponieważ ich przyczepy początkowe w oczeniu otworu zasłonionego leżą zarówno do przodu, jak i do tyłu I poprzecznej osi stawów biodrowych, przyczyniają się więc one do rzymywania miednicy w stanie równowagi. Mięśnie przywodzące są ułożone w trzy warstwy poprzedzielane blakamitkanki łącznej, zawierającymi naczynia i nerwy. Warstwa grzęda składa się z m. grzebieniowego, przywodziciela długiego i m. smuego. Warstwa środkowa jest niekompletna:zawiera ona tylko przyodzicielkrótki. Warstwa tylna składa się z przywodziciela wielkiego, mówiącego jedną potężną płytę mięśniową. M. grzebieniowy(m. pectmeus), dawniej zwany łonowym, jest mięśemspłaszczonym, podługowata-czworobocznym, położonym przyśdkowood m. biodrowa-lędźwiowego. Jest on rozpięty między kością nową, a górną częścią trzonu kości udowej. Przyczepy.
M. grzebieniowy rozpoczyna się wzdłuż grzebie a kości łonowej, na guzku łonowym i na więzadle łonowym górnym. łókna biegną skośnie w bok, ku dołowi i nieco do tyłu kończąc się i kresie grzebieniowej kości udowej, poniżej krętarza mniejszego deco do tyłu od niego(ryc. 35 O).
O z y n n o ś ć.
M. grzebieniowy przywodzi udo, jednak w porównaniu i innych mięśni tej grupy z wyjątkiem m. smukłego jest on słabyi@zywodzicielem. Poza tym zgina udo i nieznacznie obraca je na zewJrz.
Może także zakładać nogę na nogę, jak to widzimy np. u krawwprzy pracy w pozycji siedzącej. J'o p o gr a f i a.
M. grzebieniowy wraz z m. biodrowa-lędźwiowym wytwarzają dół(fosiliopectnea%, który stanowi dno tró j ką 1 a u do we go(mgonum fmozde:p. daleJł. erzchołek dołu jest skierowany do krętarza mniejszego.
Brzusiec m. grzebieniowego*y między m. biodrowa-lędźwiowym a przywodzicielem długim:spoczywa on na zasła.niaczu zewnętrznym oraz przywodzicielu krótkim i częściowo jest przykryty m. krawieckim.W stosunku do stawu biodrowego znajduje się on przyśrodkowo i poniżej niego. Unaczynieni e:t. przyśrodkowa okalająca udo i 11, sromowe zewnętrzne od t. udowej oraz t. zasłonowa od t. biodrowej wewnętrznej. Unerwienie:gałąź przednia n. zasłonowego i n. udowy(Ląąk pierwsza często nie występuje:wtedy mięsień jest unerwiony tylko przez n. udowy. K a I e tka ma z i o w a(bursa m. pectmei')występuje bardzo często między m. grzebieniowym a biodrowa-lędźwiowym, tuż poniżej krętarza mniejszego. O dm i a ny.
M. grzebieniowy czasami może nie występować:bardzo rzadko składa się z dwóch warstw. Czasami występują dodatkowe wiązki wzmacniające, rozpoczynające się w najbliższym otoczeniu mięśnia. Znane jest dodatkowe pasmo, które krzyżuje tętnicę udową od tyłu, a przykrywa tętnicę głęboką uda. M. smukły(m. gncilis)jest to mięsień cienki, płaski, długi, położony powierzchownie na przyśrodkowej stronie uda. U osób chudych jest on często widoczny na całej długości:jest to jedyny mięsień dwustawowytej grupy, rozpięty między kością łonową a bliższym końcem kości piszczelowej. Przyczepy.
M. smukły rozpoczyna się szerokim i cienkim ścięgnem na gałęzi dołzNośm łonowj i gałęzi bośd kulszowej(ryć. 336).
Włókna biegną równolegle ku dołowi:w dolnej trzeciej części uda przechodzą one w długie, cienkie ścięgno, które owija się od tyłu dokoła nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej, kieruje się dalej do przodu i wspólnie z m. krawieckim i m. półścięgnistym wytwarza gęsią stopę:ścięgno kończy się poniżej i przyśrodkowo od guzowatości kości piszczelowej pod ścięgnem m. krawieckiego i nieco powyżej m. półścięgnistego(ryć. 526).
O z ynn o ś ć.
M. smukły działając na staw biodrowy przy wyprostowanym kolanie przywodzi udo, nieco je prostuje i słabo obraca na zewnątrz:działając na staw kolanowy zgina kolano i słabo obraca je do wewnątrz. To p o gra fi a.
M. smukły, położony powierzchownie, jest przykryty powięzią szeroką i skórą, a tylko w dolnej części zachodzi na niego m. krawiecki. Żyła odpiszczelowa, biegnąca na powięzi szerokiej, krzyżuje go od tyłu do przodu i od dołu ku górze. Powierzchnia wewnętrzna mięśnia spoczywa na wszystkich trzech przywodzicielach i na więzadle pobocznym piszczelowym. Unaczynieni e:11, sromowe zewnętrzne i t. przyśrodkowa okalająca udo od t. udowej oraz t. zasłonowa od t. biodrowej wewnętrznej. Un erw i en i e:gałąź przednia n. zasłonowego(La. .
JOd mi any.
Zmienność wielkości i przyczepów mięśnia nie ma większego znaczenia. Poszczególne wiązki mogą się kończyć w powięzi szerokiej i w powięzi goleni. M. przywodziciel długi(m. ddductor longus), kształtu wydłużonego trójkąta, jest położony poniżej m. grzebieniowego w tej samej warstwie. Jest on rozpięty między kością łonową a środkową częścią kresy chropawej. Przy cz epy.
Przywodziciel długi rozp o czyn a s je silnym ścięgnem na kości łonowej poniżej guzka łonowego. Włókna biegną rozbieżnie ku dołowi i bocznic, kończąc się na środkowej trzeciej części wargi przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej.


O z ynn o ś ć.
Jest silnym przywodzicielem, ustępującym tylko przyodzicielowiwielkiemu:poza tym unosi udo i nieco obraca je na zewprz. pop o gr a fi a.
Mięsień jest położony między m. grzebieniowym a m. smukłym. Ścieg końcowe jest przykryte m. krawieckim:poza tym mięsień leży powierzchownie pod więzią szeroką i pod skórą uda V samej góry ścięgno początkowe krzyżuje u mężczyypowrózek nasienny, który na nim spoczywa i jest tu wyczuwalny. U dołu poerzchnięprzednią mięśnia krzyżują naczynia udowe. Powierzchnia tylna spoczywa na zywodzicielach krótkim i wielkim. Unaczynieni e:t. głęboka uda i 11, sromowe zewnętrzne od t. udowej, t. zasłonowa t. biodrowej wewnętrznej. U n er w i e ni e:gałąź przednia n. zasłonowego(ląW.
O dmi a ny.
Przywodziciel długi może się składać z dwóch części przedzielonych nayniamikrwionośnymi. Znane są przypadki, w których mięsień ten sięgał aż do kolana. M. przywodziciel krótki(m. ddductor brems).
O ile trzy poprzednio nsane mięśnie tworzyły warstwę powierzchowną przyśrodkowej gru*mięśni uda, o tyle przywodziciel krótki stanowi warstwę środkową. st to mięsień gruby, trójkątny, rozpięty między kością łonową a góripołową trzonu kości udowej. Przyczepy.
Mięsień ten ro z p o czyn a si ę włóknami mięśniowy i na powierzchni przedniej gałęzi dolnej kości łonowej między przyepamiprzywodzicieli długiego i wielkiego(ryc. 336).
Włókna biegną i dołowi i bocznic, kończąc'się na górnej trzeciej części wargi zyśrodkowej kresy chropawej(ryć. 35 O).
O z y nn o i ć.
Mięsień ten jest silnym przywodzicielem, choć słabszym I poprzedniego:poza tym obraca on udo na zewnątrz i zgina je. spoinie z przywodzicielem długim i m. grzebieniowym może zakłaićnogę na nogę. to p o gr a fi a.
Przywodziciel krótki jest przykryty m. grzebieniowym i przywodzicie n długim. Spoczywa on na przywodzicielu wielkim:u góry graniczy z m. zasłaniaczemvnętrznym. Powierzchnię przednią mięśnia krzyżuje gałąź powierzchowna tętnicy alającej udo przyśrodkowej. Ścięgno końcowe jest płaskie, zrośnięte z sąsiednimi.
Zayczajzawiera ono łukowaty otwór dla przejścia tętnicy przeszywającej pierwszej, kto przez te wrota biegnie wzdłuż granicy między przywodzicielem wielkim a najmniej m. Cechą charakterystyczną przywodziciela krótkiego w odróżnieniu od innych przydzicielijest to, że brzusiec jego jest położony w rozwidleniu nerwu zasłonowego:gałąź:ednia tego nerwu biegnie skośnie na jego powierzchni przedniej, gałąź tylna-na wierzchni tylnej. Jnaczynienie:t. zasłonowa i 11, przeszywające.
Jn er w i en i e:gałąź przednia n. zasłonowego(LcJJd mi a ny. Tętnica przeszywająca pierwsza, która zwykle przebija ścięgno końcowe ęśnia, czasami może dzielić go na dwie części. M przywodziciel wielki(m. cdductor mdgnus)jest najgłębiej potażom przywodzicielem i jednym z największych mięśni ciała:pod*ględem masy nieznacznie tylko ustępuje m. pośladkowemu wielkie a Ma on kształt szerokiego trójkąta, którego ścięty wierzchołek jest ferowany do kości kulszowej i łonowej, szeroka podstawa zaś biegnie:dłuż całej długości kresy chropawej aż do nadkłykcia przyśrodko:go kości udowej.Przy c z epy.
Mięsień ten rozp o czyn a si ę na powierzchni przedniej gałęzi dolnej kości łonowej i gałęzi kości kulszowej oraz na stronie bocznej guza kulszowego. Linia przyczepów początkowych tworzy łuk otaczający od dołu otwór zasłoniony(ryc, 336 c 1)jego włókna górne przebiegają prawie poziomo od kości łonowej do górnej trzeciej części wargi przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej:bardzo często oddzielają się one od reszty mięśnia i tworzą osobną część, zwaną m. przywodzicielem najmniejszym(m. adductor mmimusS:2)włókna środkowe biegną skośnie ku dołowi i przyśrodkowo, przyczepiając się do wargi przyśrodkowej kresy chropawej poniżej poprzednich:3)włókna dolne, stopniowo coraz bardziej stromo zstępujące, tworzą samodzielny brzusiec, który przechodzi w silne, okrągłe ścięgno(ś cięgno grzywo dz i c i e la)wyczuwalne przez skórę, które przyczepia się do guzka przywodziciela tuż powyżej nadkłykcia przyśrodkowegokości udowej(ryć. 35 O).
O z ynn o ś ć.
Jest on najsilniejszym przywodzicielem:działanie jego jest przeszło dwukrotnie silniejsze niż przywodziciela długiego i trzykrotnie większe niż przywodziciela krótkiego. Poza tym wykonuje on ruchy obrotowe, a mianowicie:część mięśnia przyczepiająca się do kresy chropawej obraca udo na zewnątrz tak samo jak wszystkie mięśnie tej grupy, część zaś przyczepiająca się do nadkłykcia przyśrodkowego z położenia odwróconego obraca udo do wewnątrz. W tym ostatnim ruchu jest on wspomagany przez blaszkę ścięgnistą kanału przywodzicieli(lamina tcstoddductoriP), łącząca go z głową przyśrodkową m. czworogłowego uda. Przywodziciel wielki wraz z małymi mm, pośladkowymi należy więc do nielicznych grona torów stawu biodrowego. Przywodziciel wielki jest również bardzo silnym prostownikiem stawu biodrowego:pod względem siły działania przewyższa wszystkie inne prostowniki z wyjątkiem m. pośladkowego wielkiego. Natomiast część mięśnia rozpoczynająca się do przodu od poprzecznej osi stawów biodrowych nieznacznie zgina staw biodrowy. Wielkie znaczenie wszystkich przywodzicieli, szczególnie zaś wielkiego, poza powyższym, polega na utrzymywaniu równowagi ciała. Mięśnie te rozpoczynając się do przodu i do tyłu od poprzecznej osi stawów biodrowych równoważą chwiejną postawę stojącego człowie KBT o p o gr a f i a. Powierzchnia przednia mięśnia jest przykryta przywodzicielami krótkim i długim oraz m. krawieckim:wytwarza ona ścianę przyśrodkową kanału przywodzieieli(p. dalej). Powierzchnia tylna graniczy z grupą mięśni tylnych uda.
Gruby pień n. kulszowego biegnie bezpośrednio na powierzchni tylnej m. przywodziciela wielkiego, przykryty tylną grupą mięśni. Tylko u góry na dolnym brzegu m. pośladkowego wielkiego znajduje się on na nieznacznej przestrzeni(1-2 cm)często zupełnie powierzchownie pod powięzią szeroką. W razie zapalenia nerwu(ischias)miejsce to jest szczególnie bolesne. Między ścięgnem przywodziciela a kością udową znajduje się duża szczelina:jest to dolny otwór kanału przywodzieieli(hiatus tendmeus adductonus, p. dalej), przez który naczynia udowe przechodzą na tylną stronę kończyny do dołu podkolanowego. W ścięgnie końcowym, w którym mięsień przyczepia się do kresy chropawej, widzimy powyżej tego rozworu kilka mniejszych otworów, przez które'przebiegają naczynia krwionośne.


t. przeszywające)z przedniej strony uda na tylną.
Cała tylna strona uda otrzymuje więc iczynia ze strony przedniej. Unaczynienie:t. zasłonowa i 11, przeszywające.
One rwi e ni e:część mięśnia przyczepia się do kresy chropawej(również przywodzi ci najmniejszy)jest unerwiona przez gałąź tylną n. zasłonowego(Łaj, część dochoiącado nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej-przez n. piszczelowy(gałąź końcoąn, kulszowego, ąe-)Odmiany. Część górna mięśnia może stanowić zupełnie odrębną jednostkę(m. adzctormmimus's. ddductor yudrhsS, lub też może zlewać się z pozostałą częścią w dną niepodzielną całość. Również część mięśnia biegnąca od guza kulszowego do nadykciaprzyśrodkowego może się w całości lub częściowo oddzielić od pozostałych części ięśnia(m. ischiocondgloideusć). Ten samodzielny pęczek mięśniowy występuje u wiek ości małp. Przywodziciel wielki w większym lub mniejszym stopniu może łączyć się przywodzicielem krótkim, rzadko kiedy również z m. półbłoniastym. Grupa tylna mięśni uda Grupę tę stanowią trzy mięśnie:półścięgnisty, półbłoniasty i dwutowyuda. Z wyjątkiem głowy krótkiej m. dwugłowego rozpoczynają ę one na guzie kulszowym, biegną wzdłuż tylnej powierzchni uda w ierunku dołu podkolanowego, dzielą się na grupę przyśrodkową(mm. ółścięgmsty i półbłoniasty)oraz na grupę boczną(m. dwugłowy)przyczepiają się na goleni. Z wyjątkiem krótkiej głowy m. dwugłowej są to mięśnie dwustawowe, które zginają staw kolanowy i prostują aw biodrowy. Grupa ta jest więc przeciwniczą m. czworogłowegoda.
Jest ona unerwiona przez nerw piszczelowy, tylko głowa krótka. . dwugłowego jest unerwiona przez drugą gałąź końcową nerwu kultowego-przez nerw strzałkowy wspólny. M. półścięgnisty(m. semitendinosus)zajmuje część przyśrodkowąpowierzchowną tylnej okolicy uda. Jest to mięsień długi i wysmukły::zusiec mięśnia w połowie długości kości udowej przechodzi w ciene, okrągławe, długie ścięgno. Przyczepy.
Rozpoczyna się on krótkimi włóknami-ściiióĄcj"?
*******Y'?
Ęg'j ggggĘjżg':yĆg?'. 'gg''.
Ę:pĆ***de ścięgno, które leży w bruździe utworzonej przez m. półbłoniasty:Jej kieruje się ono w stronę przyśrodkową, do tyłu od ścięgna mnukłegoi kończy się na kości piszczelowej, przyśrodkowo i ponijguzowatości kości piszczelowej oraz na powięzi goleni. Ścięgno to erze udział w utworzeniu gęsiej stopy ścięgnistej, stanowiąc jej dolny lcinek. Czynna ś ć.
M. półścięgnisty jest prostownikiem i słabym przywodcielemstawu biodrowego. W działaniu na staw kolanowy jest zgtfezem, lecz wskutek małej długości brzuśca zakres ruchu nie przeacza 5 O'. Poza tym wykonuje on słaby ruch obrotowy w stawie kolarwymdo wewnątrz. Topografia.
M. półścięgnisty leży powierzchownie, u góry przykryty tylko m p(8 wkowym wielkim:bocznic graniczy on z głową długą m. dwugłowego, przyśrodkowoo przodu-z przywodzieielem wielkim i m. półbłoniastym. Przy zgiętym kolanie ścR o mięśnia jest widoczne i wyczuwalne przez skórę w przyśrodkowym ograniczeniu.dołu podkolanowego.
Poniżej m. pośladkowego wielkiego brzusiec mięśnia zawiera smugę ścięgnistą przebiegającą w kierunku włókien m. pośladkowego wielkiego. Un a c z y ni e ni e:11, przeszywające od t. głębokiej uda. Unerwi cni e:n. piszczeWBr('ces Pi-łKa I et k i m a z i o we. Jedna kaletka(bursa m. bicipitisfemoris superior), niestała, leży między ścięgnami początkowymi m. dwugłowego i m. półścięgnistego z jednej strony a ścięgnem m. półbłoniastego z drugiej:kaletka druga(bursa anserma)była opisana poprzednio(s. 87 O).
O dm i a ny.
Mięsień może samodzielnie rozpoczynać się na guzie kulszowym. Smuga ścięgnista może być niecałkowita lub, podwójna.
Czasami występują pęczki nadliczbowe, rozpoczynające się w sąsiedztwie mięśnia. M. półbłoniasty(m. semimembrmosus), jak nazwa wskazuje, składa się w połowie z płaskiego, szerokiego ścięgna:leży on przeważnie pod m. półścięgnistym, rozpięty tak jak on między guzem kulszowym a kością piszczelową. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się długim, płaskim i silnym ścięgnem na guzie kulszowym, bocznic i nieco powyżej od m. półścięgnistego, między początkiem ścięgna m. dwugłowego a początkiem m. czworobocznego uda(ryc. 336).
Ścięgno początkowe sięga mniej więcej aż do połowy długości mięśnia, po czym przechodzi stopniowo w szeroki brzusiec:w brzuscu tym jest wyżłobiony rowek dla ścięgna m. półścięgnistego. Również w kierunku przyczepo końcowego mięsień przechodzi w ścięgno:powstaje on po stronie przyśrodkowej znacznie wcześniej i jest silniej rozwinięty niż po stronie bocznej. Tutaj brzusiec mięśnia schodzi niżej i ogranicza dół podkolanowy od strony górnej i przyśrodkowej(ryc. 533).
Wreszcie ścięgno końcowe, kierując się ku dołowi, biegnie do tyłu od nadkłykcia przyśrodkowego między ścięgnami mm, smukłego i półścięgnistego do kłykcia przyśrodkowego kości piszczelowej i dzieli się, jak trzy przednie palce u ptaka, na trzy odnogi. Niektórzy autorzy mówią o gęsiej stopie głębokiej(pes msermusprojundus)w odróżnieniu od poprzednio omówionej gęsiej stopy powierzchownej(pes msermus superńcidisS:jedna odnoga zagina się do przodu i przyczepia się do kłykcia przyśrodkowego kości piszczelowej, jest ona częściowo przykryta więzadłem pobocznym piszczelowym:druga zagina się ku tyłowi i p rz e eh o dz i w więzadło podkolanoweskośne:odnoga trzecia wreszcie, środkowa, kieruje się ku dołowi i przechodzi w tę część powięzi goleni, która pokrywa m. podkolanowy. Czynna ś ć.
Działanie m. półbłoniastego jest podobne do działania m. półścięgnistego, tylko znacznie silniejsze. Jest to najsilniejszy mięsień tylnej grupy.
Jest on silnym prostownikiem i silnym przywodzicie Jem stawu biodrowego. W działaniu na staw kolanowy silnie zgina goleń i obraca ją do wewnątrz. To po gra fi a.
Powierzchnia tylna, czyli zewnętrzna, mięśnia jest przykryta od góry ku dołowi m. pośladkowym wielkim, m. półśeięgnistym i powięzią szeroką. Powierzchnia przednia, czyli wewnętrzna, pokrywa u góry m. czworoboczny uda, poniżej-przywodzicielwielki. Brzeg boczny mięśnia częściowo biegnie wzdłuż m. dwugłowego, ku dołowi odchodzi od niego w kierunku przyśrodkowym i, jak już wspomniano, ogranicza dół podkolanowy od góry i od strony przyśrodkowej.


M. rectus femoris.
ś 3 f:8 gii es cj*.
M. vastus zneoals*.
Wozżzon taje.
verti cele*****lig, patelleeT u berositas*ibi*e*.
M. semirnembrenosus.
-M. semitendinosus.
-M. gracilis-M. sartorius.
--M. gastrocnemius.
-M. soleus.
Ryc.
:26. Mięśnie kolana prawego widziane od strony przy środkowej.Unaczynieni e:11, przeszywające od t. głębokiej uda i gałęzie t. podkolanowej. Un erw i e ni e:gałąź n. piszczelowego Cąe-.
%)Kaletka maziowa m. półbłoniastego(bursa m. semmembrmosi)jest duża, ale występująca, podwójna:jedna jej część jest położona między ścięgnem końcowym, półbłoniastego a głową przyśrodkową m. brzuchatego łydki, przylegając do torebki awu kolanowego, z którego jamą może się łączyć, druga leży między ścięgnem m. półoniastegoa kłykciem przyśrodkowym kości piszczelowej. O dm i a ny.
Znane są przypadki zarówno zupełnego braku, jak i podwójnego występoaniamięśnia. Czasami łączy się on w większym lub mniejszym stopniu z m. półścięgni-ym. Stosunek brzuśca do ścięgna bywa bardzo różny.
Mięsień może się składać prawie yłącznie z włókien mięśniowych, jak również może występować w postaci pasma ścigdstego. Początek mięśnia może zachodzić na więzadło krzyżowo-guzowe. Bardzo rzaęi odnoga środkowa ścięgna końcowego przedłuża się w pasmo mięśniowe(m. tensorsciae cnmsS, które kończy się w powięzi goleni. JM dwugłowy uda(m. biceps fmoris)jest mięsniem długim, położo 7 mpo stronie bocznej na powierzchni tylnej uda między guzem kul*owyma strzałką. Przyczepy.
Głowa długa rozpoczyna się krótkim i silnym ięgnem na powierzchni tylnej guza kulszowego wspólnie z m póę ięgnistym. Kierując się ku dołowi, stopniowo oddziela się od obu wy.M. biceps fernoris(caput longum).
M, semitendinosus.
M. biceps femoris(caput breve)M. semi rnembranosuś*'. M. plantaris.
M, gastrocnemius.
M. soleus-.
M. peroneus longus.
Ryc.
527.
Z?
*c*s'iliotibialisM, wstus*lateralis.
e s horizontaleRetinaculumpetellae laterale, verticale-lig, collaterale fibulare-Caput łbu lec Tu berositas*e.M. tibialis interior.
W. extensor'digitalom longus.
Mięśnie kolana prawego widziane od strony bocznej.
żel omówionych zginaczy i ogranicza górną część dołu podkolanowegood strony bocznej, łącząc się tutaj z głową krótką. Głowa krótka jest ustawiona w płaszczyźnie strzałkowej i rozp o czyn a się włóknami mięśniowymi na środkowej trzeciej części wargi bocznej kresy chropawej(na tym samym poziomie co przywodziciel długi)i na przegrodzie międzymięśniowej bocznej uda:włókna biegną ku dołowi i do tyłu, łącząc się ze ścięgnem głowy długiej. Dolna, wspólna część biegnie do tyłu od nadkłykcia bocznego kości udowej i kończy się bardzo silnym, okrągłym ścięgnem na głowie strzałki:ścięgno to otacza więzadło poboczne strzałkowe od tyłu i od strony bocznej. O z y n n o ś ć.
Głowa długa mięśnia przebiega nad stawem biodrowym i kolanowym, głowa krótka-tylko nad tym ostatnim. W działaniu na staw biodrowy głowa długa jest prostownikiem uda, lub też przy ustalonym udzie unosi miednicę(pochyla do tyłu:s. 586, ryć, 347), poza tym przywodzi i słabo obraca udo:zależnie od położenia stawu może nieco obracać zarówno do wewnątrz, jak i trochę silniej na zewnątrz. W działaniu na staw kolanowy m. dwugłowy jest silnym zginaczem, a poza tym silnym supinatorem. Ponieważ głowa krótka przyczepia się do kresy chropawej na tej samej wysokości, co przywodziciel długi, .


(pociąganie głowy krótkiej przenosi się na przywodziciel długi. Dziękteęą chropawa odgrywa tu rolę smugi kostnej między obu mięśniamteąu połączeniu powstaje łańcuch mięśniowy, w którym głowa krótką bniża miednicę, natomiast głowa długa ją unosi. 1 wpo gr a fi a.
Mięsień jest przykryty u góry m. pośladkowym wielkim, poniżej leży n powierzchownie pod powięzią szeroką i skórą. Powierzchnia wewnętrzna nnięśniąrzykrywa przywodziciel wielki. Mięazy nim a głową długą mięśnia przebiega nerw kutrowy. Brzeg przyśrodkowy mięśnia w części górnej styka się z m. półścięgnistym, w doiejtrzeciej części oddziela się od niego, tworząc granicę górną i boczną dołu podkolanorego. W tej dolnej części mięśnia, wzdłuż jego brzegu przyśrodkowego, biegnie nerw trzałkowy wspólny, gałąź końcowa nerwu kulszowego. Ścięgno końcowe m. dwugłowe o jest wyraźnie wyczuwalne przez skórę. On a c z yni e n i e:t. okalająca udo przyśrodkowa, 11, przeszywające i gałązki t. podko*owe*Un er w i en i e:głowa długa jest unerwiona przez n. piszczelowy(la, S. )stanowiący zęść przednią n. kulszowego, głowa krótka-przez n. strzałkowy wspólny(L. -, Sj, ędący częścią tylną tego nerwu.
Kaletki maziowe.
Kaletka górna m. dwugłowego uda(bursa m. biciąitismoris superior), położona między ścięgnami początkowymi trzech'tylnych mięśni uda, yła omówiona poprzednio. D ru g a kaletka(bursa bicipitogastrocnemid(isS wystęujerzadko:leży ona między ścięgnem m. dwugłowego a głową boczną m. brzuchatego m. podeszwowym. Trzecia, kaletka podścięgnowa dolna m. dwugłowego da(bursa subtendmed m. bicipitis femoris interior)występuje prawie stale na głowie trzałki między ścięgnem m. dwugłowego uda a więzadłem pobocznym strzałkowym. O d mi any.
Głowa krótka może nie występować.
Obie głowy mogą być niezależne od iebie i przyczepiać się samodzielnymi ścięgnami do głowy strzałki. Obie głowy mogą ueć nadliczbowe pęczki, które rozpoczynają się w różnych miejscach okolicy przyczeówpoczątkowych. Pod względem genetycznym obie głowy są zupełnie różne, na co wskazuje ich unerwieie. Głowa długa stanowi część zginaczy goleni, zaś głowa krótka pochodzi z mięśniówki ośladków. U czworonogich występuje w postaci samodzielnego długiego i wąskiego uęśnia(m. tenuissmus). U człekokształtnych dostrzegamy stopniowe połączenie obu ierwotnie samodzielnych jednostek(Vallois), u człowieka najsilniej wykształcone. Jeszzeu płodu ludzkiego obie głowy są połączone na znacznie mniejszej przestrzeni niż dorosłego.Powięzie biodra i uda Powięź biodrowa(fscic iliccd)pokrywa przednią powierzchnię m. dodrowo-lędźwiowego. Rozpoczyna się ona u góry na więzadle łukoratymprzyśrodkowym przepony, na kręgach lędźwiowych i na grzeieniubiodrowym:u góry bardzo cienka, ku dołowi na m. biodrowywłaje się znacznie grubsza. Pod częścią boczną więzadła pachwinowe o, z którym się zrasta, biegnie ona ku dołowi razem z m. biodrowa-lęjżwiowymi teraz nosi nazwę powięzi biodrowa-łonowe j(fsidiliopectineP). Jest ona jednocześnie blaszką głęboką powięzi szeokiej(s. BM). Pasmo ścięgniste biegnące od strony dolnej więzadła pahwinowegodo wyniosłości biodrowa-łonowej kości łonowej, tzw. ł u ki i o dr o w o-ł o n o wy(mens iliopectineus), dzieli przestrzeń(lacund'więzadło biodrowa-łonowe(ligcmentum iliopectineuni).communis')położoną między więzadłem pachwinowym a brzegiem przednim miednicy(mcisura iliopubicP)na dwa przedziały(ryć. 47 O):na przedział większy, boczny(r o z s tę p mię śn i, ldcunc musculorum)i na przedział mniejszy, przyśrodkowy(rozstęp naczyń, lccund tdsorum). Przez rozstęp mięśni przechodzi m. biodrowa-lędźwiowy i nerw udowy. Rozstęp naczyń zawiera po stronie bocznej tętnicę udową(przed nią leży gałąź udowa n. płciowo-udowego), po stronie przy środkowej żyłę udową, a między nią i wklęsłym bocznym brzegiem więzadła rozstępowego, rozpiętym między końcem przyśrodkowymwięzadła pachwinowego a grzebieniem kości łonowej, znajduje się okrągła przestrzeń tzw. pierścień udowy(dnnulus femordhs), dawniej zwany głęb o kim(profmdus). Przez pierścień ten przechodzą większe naczynia chłonme odprowadzające limfę z węzłów okolicy pachwinowej:do tych węzłów uchodzą naczynia chłonne kończyny dolnej, pośladków, narządów płciowych zewnętrznych i okolicy podbrzusza. Tętnica udowa leży pośrodku więzadła pachwinowego, nad wyniosłością biodrowa-łonową:w przypadkach zranienia kończyny w miejscu tym może więc być uciśnięta do kostnego podłoża w celu zatamowania krwawienia. Pierścień udowy(głęboki)od strony jamy brzusznej jest zamknięty częścią powięzi poprzecznej, zlepionej od strony jamy brzusznej z otrzewną ścienną, zwanej tu przegrodą udową(septumfemordle:ryć. 53 O).
Pierścień udowy głęboki często wypełnia większy węzeł chłonny pachwinowy głęboki. Poniżej więzadła pachwinowego powięź biodrowa-łonowa wyścielą dno dołu biodrowa-łonowego:odpowiada ona tutaj głębokiej blaszce powięzi szerokiej uda, z którą się łączy. Powięź biodrowa pokrywa więc cały m. biodrowa-lędźwiowy, a wraz z kostnym podłożem wytwarza dlań komorę kostna-włóknistą. Ropnie opadowe w gruźlicy kręgosłupa w odcinku piersiowym mogą się przedostawać pod więzadłem łukowatym przy środkowym przepony w obręb tej komory i przez rozstęp mięśni kierować się dalej na udo, gdzie mogą być wyczuwalne w dole biodrowa-łonowym. Powięź pośladkowa(fseia ghteP).
Jest to powięź pokrywająca mm, pośladkowe na całej ich powierzchni. Właściwie jest ona przedłużeniem powięzi szerokiej uda ku górze aż do grzebienia biodrowego, do którego się przyczepia, ku tyłowi od niego sięgając do przyczepo m. pośladkowego wielkiego wzdłuż kości krzyżowej i guzicznej. Powięź pokrywająca m. pośladkowy wielki stanowi cienką blaszkę:natomiast na wolnej powierzchni m. pośladkowego średniego jest ona gruba, wzmocniona włóknami ścięgnistymi(pers aponeurotiedS i służy tutaj za miejsce przyczepo powierzchownych włókien m. pośladkowego średniego. W części przedniej obejmuje ona m. napinacz powięzi szerokiej. Ku tyłowi również składa sĘz dwóch blaszek, które obejmują gruby brzusiec m. pośladkowego wielkiego. Pomimo to przestrzeń objęta powięzią nie tworzy jednolitej komory, ponieważ głównie od powięzi powierzchownej wnikają w głąb silne przegrody łącznotkankowe między pęczki włókien mięśniowych i dzielą brzusiec na szereg komór wtórnych. Zapalenia i wylewy krwawe szerzą się więc tylko w wąskich komorach, napinając ich ściany i wywołując bóle. Natomiast gruba część środkowa powięzi pośladkowej, pokrywająca m. pośladkowy średni, wraz z kostnym podłożem albo z jego okostną wytwarza mocny, niepodzielny worek łącznotkankowy. W swej dolnej części powięź pośladkowa jest znacznie wzmocniona pasmem poprzecznym biegnącym od krętarza większego przyśrodkowo i nieco ku dołowi do okolicy guza kulszowego. Przebiegiem swyrn odpowiada ono bruździe pośladkowej skóry(ryć. 523), 'Rosenmullera, Cloąueti.


którą jest silnie złączone.
Pasmo to obejmuje i dźwiga dolny brzeg m. pośladkoweęąxielkiego:napina się ono podczas siadania i współdziała w zsuwaniu się mięśnia z gn-ąculszowego, dzięki czemu chroni mięsień przed uciskiem. Powięź szeroka(fscic Ima).
Powięź ta obejmuje ściśle mięśnie ugą.
W przeciwieństwie do powięzi ramienia ma ona szczególnie mocne icięgniste utkanie, ponieważ służy nie tylko jako osłona mięśni, ątespełnia również ważne zadanie w mechanice stawu kolanowego(p, ąj, napinacz powięzi szerokiej). Przyczepia się ona do części kostnych wszędzie tam, gdzie występują one pod powierzchnią(a więc do kolcąbiodrowego przedniego górnego, do podstawy rzepki, do kłykci kości piszczelowej)i łączy się z więzadłem pachwinowym. Z tyłu przechodzi ku górze w powięź pośladkową(którą niektórzy autorzy zaliczają do powięzi szerokiej), ku dołowi w powięź podkolanową i w powięź goleni. Od przyczepów kostnych powięzi odchodzą do niej ścięgniste pasma wzmacniające. Na stronie zewnętrznej uda jest ona szczególnie gruba:tutaj ma utkanie podłużne, na powierzchni przedniej i tylnej natomiast, w okolicy nadkolanowej i podkolanowej, jest wzmocniona przez pasma okrężne włókien. Na powierzchni przedniej uda, bocznic od m. krawieckiego, powięź jest mocna i jednolita. Dochodząc do tego mięśnia dzieli się na dwie blaszki, powierzchowną i głęboką, które obejmują m. krawiecki i wzdłuż jego brzegu przyśrodkowego znowu łączą się w pojedynczą blaszkę powięziową. W dolnych dwóch trzecich częściach powierzchni przedniej uda powięź szeroka biegnie od brzegu przyśrodkowego m. krawieckiego w dalszym ciągu jako blaszka pojedyncza. W obrębie górnej trzeciej części powierzchni przedniej uda natomiast w pewnej odległości od przyśrodkowego brzegu m. krawieckiego powięź dzieli się znowu na blaszkę powierzchowną i głęboką. Blaszka głęboka biegnie do tyłu od naczyń udowych, które pod więzadłem pachwinowy@przez rozstęp naczyń przedostały się do dołu biodrowa-łonowego, i wyścielą dno tego dołu:odpowiada ona powięzi biodrowa-łonowej Blaszka powierzchowna przyczepia się u góry do więzadła pachwinowego, kieruje się przyśrodkowo, przykrywając wielkie naczynia, ł 4(3 się na m. grzebieniowym znowu z blaszką głęboką i stąd biegnie dalej jako pojedyncza powięź na powierzchnię tylną uda. Z powyższego widzimy, że w obrębie dołu biodrowa-łonowego tętnica i żyła udowa o 4 przodu i od tyłu są objęte przez obie blaszki powięzi szerokiej w WBsam sposób jak m. krawiecki. Utkanie blaszki powierzchownej w odcinku leżącym przyśrodkoyood m. krawieckiego przedstawia znaczne różnice. W niewielkiej oWegłości od brzegu przyśrodkowego tego mięśnia utkanie zbite usJgp 4 emiejsca tkance luźnej, poprzerastanej obficie tłuszczem, przeszłej 8 wielu miejscach naczyniami krwionośnymi i chłonnymi(z, odpiszB'Iowa, naczynia nadbrzuszne powierzchowne i sromowe zewnęVzBel W część nazywamy p o wie z i ą s i to wa 1 ą(faseta cribrosa):ostry 8688 klójm utkanie zbite blaszki powierzchownej przechodzi w pawi:4.brzeg sierpowaty(morgo fdcyormis):kończy się on rogiem górnym(comu superius)i rogiem dolnym(comu mferius:ryć IZB). Przestrzeń objęta brzegiem sierpowatym wraz z obu rogami i wy pełniona grubą warstwą powięzi sitowatej ma kształt owalny:po od preparowaniu powięzi sitowatej w powierzchownej blaszce powięzi szerokiej powstaje rozwór odpisz czelowy(hiatus sqpherusł), w głębi którego są widoczne naczynia udowe. Przez rozwór ten przechodzi żyła odpiszczelowa(t. suwem mdgnc), która w obrębie rozworo uchodzi do żyły udowej. U człowieka żywego często jest ona widoczna przez skórę. W miejscu tym wyczuwamy również tętno tętnicy udowej, a u osobników chudych tętnienie to jest nieraz nawet widoczne przez skórę. Rozwór odpiszczelowy, nawet przy zachowanej powięzi sitowatej, stanowi miejsce zmniejszonego oporu(p. kanał udowy).Q ęS 8 ĆV 1:cj**.
Spina Tece art. sup.
Lig, inguinale**.
M. tensorfsciae łatce M. sartoriusA, femoralisV, femoralis.Wargo falciformistowata usunięta.
Fu niculus*cusYatussaphenus-Faseta lata Marga falciformis(corńu inferius)V, saphene 078779.Na powierzchni tylnej, tak samo jak na przyśrodkowej, powięź szeroka jest na ogół ciensza niż na powierzchni przedniej. Na powierzchni bocznej natomiast jest ona znowu bardzo gruba. Przebiega tu bowiem pionowo ku dołowi grube, ścięgniste pasmo biodro wo-piszczelowe(mchs iliotibidlis)ok, 6 cm szerokie, które u dołu przyczepia się do kłykcia bocznego kości piszczelowej. U góry powstaje ono ze zlania się trzech pasm ścięgnistych, o czym była mowa poprzednio(ryc. 5221, a mianowicie z pasma przednio-górnego w przedłużeniu włókien 4@ęgnistych m. napinacza powięzi szerokiej, z pasma Jylno-górnego w przedłużeniu głębokich włókien ścięgnistych m. pośladkowego wielkiego i z pasma środkowego w przedłużeniu grubej, ścięgnistej powięzi m. pośladkowego średniego. Pasmo biodrowa-piszczelowe hamuje ru?dół owalny(fossd otulis).


we wnikają przegrody łącznotkankowe.
Najsilniejsze z nich biegną do tyłu od głowy przyśrodkowej i głowy bocznej m. czworogłowego uda do wargi przyśrodkowej i do wargi bocznej kresy chropawej, wytwarzając przegrodę międzymięśniową przyśrodkową uda(septun intermusculdre jemoris medidle)i przegrodę międzymięśniową b o czną uda(septum intermusculare femoris laterale:ryc. 529). Przegrody te służą częściowo do przyczepów mięśni. Przegroda międzymięśniowa boczna jest szersza i dłuższa od przyśrodkowegjest ona zrośnięta z pasmem biodrowa-piszczelowym:ku górze sięga do guzowatości pośladkowej, ku dołowi do nadkłykcia bocznego:z zewnątrz jest ona uwidoczniona pionową bruzdą skórną. Oddziela ona grupę prostowników od zginaczy.
Przegroda międzymięśniowa przy środkowa jest krótsza i węższa:oddziela ona prostowniki od przywodzicieli. Przegroda międzymięśniowa między zginaczami a przywodzi eielami występuje w postaci luźnej warstwy tkanki łącznej, która ku górze łączy się z tkanką między powierzchowną i środkową warstwą mm, pośladkowych, ku dołowi przechodzi w tkankę tłuszczową i tkankę łączną dołu podkolanowego. Ryc, 529 przedstawia schematycznie.
Komora zginaczy.
Septum inter-musu Jare laterale.
Komora prostowników.
Strona tylna.
N. ischiadicusKomora Bp rzywodzi ci elf Septum intermuculeremed. A, v, fernoralis*n. saphenusKomora m. klawi eck jego.
-Faseta lata.
Strona przednia Ryć.
529. Przekrój poprzeczny prawego uda.
Odcinek dakzy.
Schemat wzorowany na Corningu.
tomory mięśniowe uda, przedzielone przegrodami, na przekroju poirzecznym. Widzimy na nim trzy wielkie komory:prostowników, zgiiaczy i przywodzicieli. Z przodu i przyśrodkowo widzimy poza 1 yi@.
(t. i z, udową).
Nerw kulszowy, otoczony luźną tkanką łączną, biegnie między przedziałem przywodzicieli i zginaczy. Mocna, ścięgnista budowa powięzi szerokiej jest właściwością charakterystyczną dla człowieka:u innych Naczelnych nie osiąga ona tego stopnia rozwoju. W związku bowiem z pionow 4 postawą ciała kolano daje się całkowicie wyprostować i w położeniu ęm, usztywnionym przez powięź szeroką, górna część ciała łatwiej zachowuje równowagę. Topografa uda Trójkąt udowy(trigonum femordle).
Nazwą trójkąta udowego obejmujemy okolicę skierowaną podstawą ku górze, a wierzchołkiem ku dołowi. Brzeg górny Trójkąta, ezylłjego podstawa, jest utworzony przez więzadło pachwinowe, brzeg boczny tworzy kraniec przyśrodkowy m. krawieckiego, brzeg przyśrodkowy-kraniec przyśrodkowy przywodzicieladługiego. Wierzchołek trójkąta odpowiada wejściu do kanału przywodzieielii jest położony ok, 20 cm poniżej więzadła pachwinowego(ryc, 52 l). W obrębie tego trójkąta(zwanego też większym)możemy wydzielić tró j k ą 1 u do wy m n i e j s z y, którego podstawę stanowi również więzadło pachwinowe, natomiast oba ramiona są utworzone ze strony przyśrodkowej przez m. grzebieniowy, ze strony bocznej przez m. biodrowa-lędźwiowy. Wierzchołek trójkąta leży na krętarzu mniejszym.
Dół biodrowa-łonowy(fossc iliopectmeP).
Trójkąt udowy obejmuje zagłębienie znajdujące się między m. biodrowa-lędźwiowym a m. grzebieniowym:stanowi ono dół biodrowa-łonowy. Oba te mięśnie, pochylone jeden w stosunku do drugiego, tworzą bruzdę podłużną, szeroką u góry, zwężającą się ku dołowi, w której biegnie tętnica udowa. Dół biodrowa-łonowy jest wysłany powięzią biodrowa-łonową, czyli blaszką głęboką powięzi szerokiej, blaszka zaś powierzchowna(wraz z powięzią sitowatą)jest rozpięta nad dołem. Stanowi on przestrzeń łącznotkankową, która w różnych kierunkach łączy się z przestrzeniami sąsiednimi. Dół biodrowa-łonowy zawiera:1)tętnicę udową i jej główne gałęzie, 2)żyłę udową i jej główne dopływy, 3)zmienną liczbę naczyń i węzłów chłonnych, tzw. węzłów pachwinowych głębokich, 4)gałąź udową nerwu płciowo-udowego, która następnie przechodzi przez powięź sitowatą, kierując się do skóry, wreszcie 5)nerw udowy i jego gałęzie. Wszystkie te twory spoczywają na blaszce głębokiej powięzi szerokiej i wszystkie one wchodzą do miednicy lub z niej wychodzą przez rozstęp naczyń z wyjątkiem nerwu udowego, który przechodzi przez rozstęp mięśni oddzielony od poprzedniego łukiem biodrowa-łonowym. Kanał przywodzicieli(ccndlis ddductorius).
Kanał przywodzicieli(ryc, 525)ma 5-9 cm długości i prowadzi z przestrzeni podpowięziowej trójkąta udowego do dołu podkolanowego. Ma on przekrój trójkątny.
Odróżniamy w nim ściany:przyśrodkową, boczną i przednią. Ściana przyśrodkowa i boczna odpowiadają dolnej części bruzdy leżącej między prostownikami i przywodzicielami, a mianowicie ściana boczna jest utworzona przez głowę przyśrodkową m. czworogłowego, ściana przyśrodkowa-przez przywodzi ciel wielki. Ścianę przednią kanału tworzy blaszka ścięgnista(lamina tdstocdductoria'), rozpięta między głową przyśrodkową m. czworog(owego uda a przywodzicielem wielkim:jest ona przykryta m. krawieckim. Kanał przywodzicieli ma otwór górny, przez który wchodzą tętnica i żyła udowa wraz z nerwem udowa-goleniowym(gałęzią n. udowego), i otwór dolny, rozwór ścięgnisty przywodzicieli(hiatus tendineus adductoriuP), położony między kością udową a ścięgnem przywodziciela wielkiego, przez który naczynia udowe przechodzą na tylną stronę kończyny do dołu podkolanowego. W kanale przywodzicieli tętnica udowa leży przed żyłą.
Bocznic i nieco do przodu od tętnicy leży nerw udowa-goleniowy(n. mphenus), który wspólnie z tętnicą zstępującą kolana(gałęzią t. udowej)przebija przednią ścianę kanału i zstępuje w kierunku stawu kolano WCĘOKanał udowy(emdlis jemomlis, ryc. 5301.
Jest to przestrzeń wypełniona luźną tkanką łączną ciągnącą się od pierścienia udowego(głębokiego)do rozworu odpiszczelowego, zwanego dawniej pierścieniem udowym powierzchownym.


i erś c i e ni em u do wy m(głębokim)(mnulus fmordlisprońmdus)nazywamy jak gzednio wspomniano, otwór będący odcinkiem przyśrodkowym rozstępu naczyń(ryc, tj ograniczony od przodu więzadłem pachwinowym, od tyłu grzebieniem kości łonozboku żyłą udową i przyśrodkowo brzegiem bocznym więzadła rozstępowego(lięduumlaeundre). Od góry jest on zamknięy niewielkim odcinkiem powięzi poprzeczbrzucha, noszącej w tym miejscu nazwę prz e grody udowe j(septum femordle), rzewną, złączoną z nią warstwą, luźnej tkanki podotrzewnowej. 1 o z w o r o d p i s z c z e łowy(hid(na scphenus)powięzi szerokiej stanowi tzw. dawniej rścień udowy powierzchowny(annulus femoralis superńcialis').Cu ts.
Hiatus saphenuslennu I us fernorelis superficielis). "Yi 7 Y.
Faseta łatce(tarnina superticialis).
Peseta subcuienee-Faseta sup, abdominisVegina m. rect-M. rectus abdominis-Faseta tranwersalis Peritoreum perietale., lig, irguinele-Septum femoraleAnn u los femoralis(płotu ndus)Ramus sup, *ossis publis.Faseta lata.
Nodus tyrnphatcus-Faseta lata(lamina protundel.
Ryć.
530. Schemat kanału udowego w przekroju strzałkowym. Droga kanału oznaczona strzałką.
Kanał udowy jest ograniczony z boku żyłą udową, od tyłu blaszką głęboką powięzi sokiej(powięź biodrowa-łonowa), od przodu blaszką powierzchowną powięzi szero)Długość kanału wynosi ok, 3--4 cm. Jest on miejscem zmniejszonego oporu(locwsnoris resistentiae). Frz e p u ki i n a u d o w a(hemie jemordhs).
Pod wpływem zwiększonego ciśnienia wsięlrzbrzusznego jelito lub inny narząd jamy brzusznej wypycha przed sobą otrzewO 4+z przegrodę udową i przedostaje się przez pierścień udowy(głęboki)do kanału u 88*go, w którym może pozostawać, lub też idzie dalej i niszcząc powięź sitowatą grzechot przez rozwór odpiszczelowy(pierścień udowy powierzchowny), kierując się pod słęg 4@ej i przyśrodkowej powierzchni uda. Wytworzony worek przepuklinowy właścióła 4 a się z dwóch warstw:otrzewnej i powięzi poprzecznej brzucha(przegrody udowe))'s. Cloqueti.
Przepuklina udowa rzadko osiąga tak wielkie rozmiary jak przepuklina pachwinowa. U kobiet występuje częściej niż u mężczyzn w związku ze stosunkowo szerszą miednicą kobiecą. Ze względów diagnostycznych należy zaznaczyć, że przepukliny pachwinowe występują powyżej więzadła pachwinowego oraz powyżej i przyśrodkowo od guzka łonowego, natomiast przepukliny udowe leżą poniżej więzadła pachwinowego oraz poniżej i bocznic od guzka łonowego. Zarówno kanał udowy, jak i pachwinowy w ścisłym tego słowa znaczeniu nie zasługują na nazwę kanałów, ponieważ nie mają światła. W warunkach prawidłowych są one kanałami tylko in potentia. Pionowa postawa człowieka była przyczyną, że te potencjalne kanały, które powstały niezależnie od niej, stały się miejscami zmniejszonego oporu, a w przypadkach chorobowych rzeczywistymi kanałami. Kanał zasłonowy(cmahs obturmorius:ryc, 343)leży w przednim kącie otworu zasłonionego i prowadzi z podotrzewnowej przestrzeni łącznotkankowej miednicy mniejszej skośnie w kierunku do przodu, przyśrodkowo i ku dołowi do podstawy komory przywodzicieli. Ten kostna-włóknisty kanał ma 20-30 mm długości, szerokość zaś jego może mieścić mniej więcej koniuszek małego palca. Sklepienie kanału jest utworzone przez bruzdę zasłonową kości łonowej, dno przez brzeg przedni błony zasłonowej, która wachlarzowato przyczepia się do brzegów bruzdy(do guzków zasłonowych przedniego i tylnego):górne brzegi zasłaniaczy wewnętrznego i zewnętrznego, przylegające z obu stron do błony zasłonowej, przedłużają kanał i wzmacniają jego ściany. Zawartość kanału stanowią:nerw zasłonowy, tętnica zasłonowa i towarzyszące jej żyły oraz naczynia limfatyczne:nerw jest położony nad naczyniami. Twory te w obrębie kanału otoczone są luźną tkanką tłuszczową, łączącą się ku górze(w miednicy)z tkanką łączną podotrzewnową, ku dołowi z luźną tkanką łączną położoną między warstwami przywodzicieli. Kanał zasłonowy jest miejscem zmniejszonego oporu i mogą tu występować przepukliny, choć są one znacznie rzadsze od pachwinowych czy udowych:w większości przypadków występują u kobiet. Otrzewna zostaje wypuklona przez wewnętrzne ujście kanału i przepuklina kieruje się przez kanał zasłonowy do komory przywodzicieli skośnie od góry i boku ku dołowi i przyśrodkowo, zwykle przykryta m. grzebieniowym. Biegnie ona przyśrodkowo od naczyń i nieraz może boleśnie uciskać nerw zasłonowy. Streszczenie Mięśnie uda.
Grup a p r z e dn i a mi ę ś ni ud a:Ą, M. krgwieeki(n, rarror:j rozĆąezynasię na kolcu biodrowym przednim góoym, a przrczepla siewzyśolkowo e 4@ezowatości kości piszczelowej i do powięzi goleni. Wraz ze ścięgnami mm, smukłego i półścięgnis(ego tworzy, gęsią swpę". Zgina staw biodrowy i kolanowy.
W stawie biodrowym również odwodzi i nieznacznie obraca na zewnątrz udo:przy zgiętym stawie kolanowym nieznacznie obraca goleń do wewnątrz. Ogranicza od boku trójkąt udowy:wzmacnia ścianę przednią kanału przywodzicieli. Unerwiony przez n. udowy.
Kaletki maziowe:1)między ścięgnem mięśnia krawieckiego a ścięgnem m. smukłego i półścięgnistego(burso subtendined m. scrtorii), 2)między kością piszczelową i więzadłem pobocznym piszczelowym a ścięgnem m. smukłego i półścięgnistego(bursa mserina). 2.
Mięsień czworogłowy uda(m. quddriceps ńmoris), a:M. prosty uda(m. rechs fmoris)rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim dolnym i stawie biodrowym i kończy wspólnym ścięgnem jako więzadło rzepki, b:M. obszerny boczny(m. ocstus ldemlis)rozpoczyna się na krętarzu większym i kresie międzykrętarzowej, wardze bocznej kresy chropawej i przegrodzie międzymięśniowej bocznej uda. Przyczepia się tworząc więzadło rzepki, c:M. obszerny przyśrodkowy(m. tdshs mediclis)biegnie od wargi przyśrodkowejkresy chropawej i końcowych ścięgien przywodzicieli do wspólnego ścięgna końcowego, d:Il. obszerny pośredni(m. vastus internedius)rozpoczyna się na powierzchni ŻgWW"?'******gYgggX? '7 Ę?
"X'Ę"g'?gy ćgg'Ę".
Z"żęęj'?gg?. gg 7 g 7 g(':', 'g:.
czelowej.
Część jego włókien biegnie z obu stron rzepki, do kłykci kości piszczelowej jako troczki rzepki(retinaculc pdtellae)przyśrodkowe i boczne i e:M. stawowy kolana(m. dmculmr gems)tworzy najgłębszą warstwę głowy pośredniej m. czworog(owego.


jaja ąą przedniej powierzchni trzonu k. udowej do torebki stawu kolanowego, M, j-ąjgowy jest silnym prosłowoiłiem stawu kolanowego. M. prosty uda poza tym zgi-gąw biodrowy i odwodzi udo M sJawowy kolana napina torebkę stawu kolanowegw, ją, asszernego przyśrodkowego do przywodziciela wielkiego biegnie blaszka ścięgnt. jGnma icstoddductorid)ograniczająca od przodu kanał przywodzicieli. Unerwiony zez n. udOWYkąletkam, prostego uda(bursą m. recN fmoris)leży między ścięgnem początkowyąięśnia a panewką k. miednicznej. Qrup a przyśro dk owa mięśni ud a:3.
M. grzebieniowy(m. pectmeus)rozpaczy, się na grzebieniu k. łonowej, guzku łonowym i więzadle łonowym górnym:kończy się, kresie grzebieniowej k. udowej. Przywodzi udo, zgina je i nieznacznie obraca na zewtrz.
Wraz z m. biodrowa-lędźwiowym wytwarza dół Oossd iliopectmed), który stanowi, o trójkąta udowego. Unerwiony przez gałąź przednią n. zasłonowego i n. udowy. Kaletka maziowa(bursa m. pectmei)leży między m. grzebieniowym a m. biodrowa-lęwiowym, poniżej krętarza mniejszego. +, M. smukły(m. nacilis)biegnie od gałęzi dolnej k. łonowej i gałęzi k. kulszowej, końysię gęsią stopą poniżej i przyśrodkowo od guzowatości kości piszczelowej. Działając staw biodrowy przywodzi, prostuje i obraca na zewnątrz udo:działając na staw kolawyzgina kolano. Unerwiony przez gałąź przednią n. zasłonowego.
i.
M. przywodziciel długi(m. ddductor longus)przebiega od okolicy guzka łonowego wargi przyśrodkowej kresy chropawej k. udowej. Silnie przywodzi i nieco podnosi o.
Unerwiony przez gałąź przednią n. zasłonowego.
i.
M. przywodziciel krótki(m. ddductor bretis)przebiega między gałęzią dolną k. łoweja wargą przyśrodkową kresy chropawej k. udowej. Przywodzi udo, obraca na zeiątrzi zgina je.
Unerwiony przez gałąź przednią r. zasłonowego.
7.
M. przywodziciel wielki(m. cdductor magnus)rozpoczyna się na gałęzi dolnej k. iowej, gałęzi i guzie k. kulszowej, a kończy na wardze przyśrodkowej kresy chropawej udowej. Część najniższa mięśnia przechodzi w ścięgno przywodziciela, przyczepiające do guzka przywodziciela k. udowej. Najwyższa, pozioma część mięśnia często oddale się jako m. przywodziciel najmniejszy(m. ddductor mmimus). Jeden z największych ęśni człowieka, najsilniejszy przywodziciek obraca również udo na zewnątrz, część ma-udo odwrócone obraca do wewnątrz. Prostuje również silnie staw biodrowy, (o część nieznacznie zgina Jen staw. Utrzymuje równowagę ciała.
Wytwarza ścianę yśrodkową kanału przywodzicieli.
Między ścięgnem mięśnia a k. udową znajduje się lny otwór kanału przywodzicieli(hiatus tendmeus ddductorius). Unerwiony przez ga*tylną n. zasłonowego, część dolna przez n. piszczelowy. 3 rup a tylna mięśni uda:8.
M. półścięgnisty(m. semitendmosis)biegnie od guza lszowego do k. piszczelowej, gdzie przyczepia się poniżej guzowatości tej kości(, gęsia pa")i do powięzi goleni. Prostuje i słabo przywodzi staw biodrowy.
Zgina staw kolawyi nieznacznie obraca do wewnątrz.
Unerwiony przez n. piszczelowy.
Wesłała kaletka maziowa(bursa m. bicipitis femoris superior)leży między ścięgnami:zątkowymi m. dwugłowego i m. półścięgnistego. Drugą(bursa msermd)opisano wr@a krawieckim.
ł M. półbłoniasty(m. semimembranosus)rozpoczyna się na guzie kulszowym. Ogranti dół podkolanowy od strony górna-przyśrodkowej.
Jego ścięgno końcowe dzieli się 08 y odnogi(pes msermus prqńndus). Przyczepiają się one:jedna do kłykcia przyśroęwego kości piszczelowej, druga przechodzi w więzadło podkolanowe skośne, trzecia*echodzi w powięź goleni pokrywającą dół podkolanowy. Jest silnym prostownikiem rzywodzicielem stawu biodrowego. Zgina goleń i obraca ją do wewnątrz.
Uner 8 o@Y:ez n. piszczelowy.
śaletka maziowa m. półbłoniastego(bursa m. semimembranosi)występuje@4@9 Yęgnem końcowym m. półbłoniastego a głową przyśrodkową m. brzuchatego łydki, lei iga część między ścięgnem m. półbłoniastego a kłykciem przyśrodkowym kości pis 8 lawet. 9 W dwugłowy uda(m. biceps fmoris)rozpoczyna się głową długą od guza kulszę go i głową krótką od wargi bocznej kresy chropawej i przegrody mlędzymięśnJoBei*znej uda. Ogranicza od góry i boku dół podkolanowy i przyczepia się do głowy slrzaę.ki.
Głowa długa jest dwustawowa, głowa krótka przebiega tylko nad stawem kolanowym. Głowa długa jest prostownikiem uda, może też pochylać miednicę do tyłu:również przywodzi i zależnie od położenia obraca udo do wewnątrz lub na zewnątrz. Działając na staw kolanowy jest zginaczem i supinatorem. Głowę długą mięśnia zaopatruje n. piszczelowy, głowę krótką n. strzałkowy wspólny. Kaletka górna m. dwugłowego uda(bursa m. bicipiris femoris superior)położona jest między ścięgnami początkowymi trzech mięśni przyczepiających się do guza kulszowego. Kaletka podścięgnowa dolna m. dwugłowego uda(bursa subtendinea m. bicipitis jemorisinterior)leży na głowie strzałki między ścięgnem m. dwugłowego uda a więzadłem pobocznym strzałkowym. Powięzie biodra i uda.
Powięź biodrowa(faseta iliaca)pokrywa przednią powierzchnię m. biodrowa-lędźwiowego. Poniżej więzadła pachwinowego przechodzi w powięź biodrowa-łonową(fscid iliopectmea). Łuk biodrowa-łonowy(mens ihopectmeus), łączący więzadło pachwinowe z wyniosłością biodrowa-łonową, dzieli przestrzeń między więzadłem a brzegiem przednim miednicy na rozstęp wspólny(lacima communis), rozstęp mięśni(łacina musculorum)i rozstęp naczyń(lacund odsorum). Przez pierwszy przechodzi m. biodrowa-lędźwiowy i n. udowy. Przez drugi, przyśrodkowy, tętnica i żyła udowa.
Przestrzeń między żyłą udową a więzadłem rozstępowym stanowi pierścień udowy głęboki(mnuhs jemoralis prońmdus). Pierścień udowy od strony jamy brzusznej zamknięty jest przegrodą udową(septum fmordle)i otrzewną. Powięź pośladkowa(fscid glutea)pokrywa run, pośladkowe.
Stanowi tylne przedłużenie ku górze powięzi szerokiej aż do grzebienia biodrowego. Do m. pośladkowego wielkiego wysyła przegrody dzielące mięsień na szereg komór. Silna na powierzchni m. pośladkowego średniego, stanowi dla niego komorę włóknistą. Powięź szeroka(fscic Ima)obejmuje mankietem mięśnie uda. Ku dołowi przechodzi w powięź podkolanową i w powięź goleni. Obejmuje m. krawiecki.
W górnej części uda blaszka głęboka biegnie do tyłu od naczyń udowych i wyścielą dno dołu biodrowa-łonowego(powięź biodrowa-łonowa). Blaszka powierzchowna przykrywa naczynia udowe.
Część powierzchownej blaszki, o luźnym utkaniu, przebita licznymi naczyniami, nosi nazwę powięzi sitowatej(fsciacribrosd). Granicę między utkaniem zbitym a luźnym blaszki powierzchownej stanowi brzeg sierpowaty(morgo flcyormis)zakończony u góry i u dołu rogami(comu sup, et mf). Po zdjęciu powięzi sitowatej między brzegiem sierpowatym a jego rogami powstaje w blaszce powierzchownej rozwór odpiszczelowy(hiatus sqphenus), przez który z, odpiszczelowauchodzi do z, udowej. Rozwór odpiszczelowy jest pierścieniem udowym powierzchownym. Na powierzchni bocznej jednolita powięź szeroka grubieje, tworząc pasmo biodrowa-piszczelowe(tractus iliotibidlis), stanowiące rozcięgno mięśni:napinacza powięzi szerokiej, pośladkowych wielkiego i średniego. Powięź szeroka wysyła do kresy chropawej k. udowej dwie przegrody międzymięśniowe, przyśrodkową i boczną(septummtermusculdre femoris mediale et Internie):służą one jako miejsca przyczepów mięśni i oddzielają grupy mięśniowe uda. Trójkąt udowy(mgonum jemorue)zakreślają:więzadło pachwinowe, m. krawiecki i przywodziciel długi. Wierzchołek trójkąta odpowiada wejściu do kanału przywodzicie li. Trójkąt udowy mnietszy ograniczają:więzadło pachwinowe, m. grzebieniowy i m. biodrowa-lędźwiowy. Jego wierzchołek leży na krętarzu mniejszym.
Dół biodrowa-łonowy(fossc iliopectmed)jest zagłębieniem w obrębie trójkąta udowego. Jego dno tworzą m. biodrowa-lędźwiowy i m. grzebieniowy, wysłane powięzią biodrowa-łonową(czyli blaszką głęboką powięzi szerokiej). Dół ten zawiera naczynia udowe, naczynia chłonne i węzły chłonne pachwinowe głębokie, gałąź udową n. płciowo-udowego i n. udowy. Pokrywa je blaszka powierzchowna powięzi szerokiej.
Kanał przywodzicieli(cmdlis cdductorius)prowadzi z przestrzeni podpowięziowejtrójkąta udowego do dołu podkolanowego Jego ścianę boczną stanowi głowa przyśrodkowam, czworogłowego, ścianę przyśrodkową-przywodzięiel wielki, ścianę przednią blaszka ścięgnista(lamina ocstoadductorid)rozpięta między tymi mięsniami. Przez otwór górny kanału wchodzą dań naczynia udowe i n. udowa-goleniowy. Przez otwór dolny kanału, czyli rozwór ścięgnisty przywodzicieli(hiatus tendineus ddductorius), położony między k. udową a ścięgnem przywodziciela wielkiego, naczynia udowe przecho.


nąezynia podkolanowe.
NeP udowa-golehiowy wraz z t. . zstępującą kolana nie ygt udowy(candlis Jemorws)ciągnie się od pieiścienia udowego(dnnulus jemorrirozworo odpiszczelowego(hw(us sapWenu). Pierścień udowy jest przyśrodkowąjkiem rozwory naczyń Ograniczaje go z, udowa, więzadło pachwinowe, grzebień owej i więzadło rozslępowe. Od jamy brzusznej oddziela go przegroda udowa(sepenorme)i otrzewna. Kanał udowy ogranicza z, udowa i obie blaszki powięzi szery. Zrzepukliny udowe(hem@e tenora(es)przepychają się przez kanał udowy i ukazuwrozworze odpiszczelowym. Ich worek przepuklinowy składa się z dwu warstw xnej i(na zewnątrz)przegrody udowej. iął zasłonowy(emdlis obturctorius)leży w przednim kącie otworu zasłonionego de z podotrzewnowej przestrzeni łącznotkankowej miednicy do komory przywod. (Sklepienie kanału tworzy bruzda zasłonowa k. łonowej, dno-brzeg przedni błony iowej, do której przylegają oba mięśnie zasłaniacze(zewu, i wewn, ), przedłużając. Zawartość kanału stanowią naczynia i n. zasłonowy oraz naczynia limfatyczne, .Mięśnie goleni.
ukształtowanie kolana wpływają przede wszystkim części kostne:kłykcie kości ej i kości piszczelowej oraz rzepka, widoczna i wyczuwalna przez skórę. Powyżej i skórę modelują w czasie skurczu brzuśce głowy bocznej i przyśrodkowej m. czwowego. Poniżej rzepki występuje wyraźnie więzadło rzepki.
Przy zgiętym kolanie na irzchni tylnej tej okolicy zaznacza się głęboki, romboidalny dół po d kolanowy popliteat. lobnie do przedramienia, również na goleni większość mięśni w dolnej trzeciej częzechodziw ścięgna. Z tego powodu goleń zwęża się stożkowato ku dołowi.
Po strorzyśrodkowejjest spłaszczona, ponieważ kształtuje ją powierzchnia przyśrodkowa*dni brzeg k. piszczelowej, położone bezpośrednio pod skórą. U góry modeluje skórę ratość k. piszczelowej i głowa strzałki, u dołu obie kostki. Na powierzchni tylnej i m. trójgłowy wywołuje uwypuklenie łydki:ku dołowi widocznie odgranicza się d ścięgna Achillesa, w które przechodzi. Ścięgno to podąża do guza kości piętowej a wpoiła się po obu jego stronach między ścięgnem a kostkami, wytwarzając głędoły(fossa retromalleolaris medidlis et lmerdlisS. Przy obrzęku kończyn doły te zanikać.
erwotny podział umięśnienia na dwie główne grupy:grzbietową:uszną, występuje wyraźnie na goleni. Kość piszczelowa i strzałka błona międzykostna oddzielają jedną grupę od drugiej. Wskutek*u kończyny dolnej(ryc, 519)grupa grzbietowa leży na stronie dniej, grupa brzuszna na stronie tylnej goleni. Pod tym względem mki są zgodne ze stosunkami na udzie, tylko główna masa mięś 7 anie rozwija się tak jak tam, na stronie przedniej, lecz na stronie ą. Grupa przywodzicieli na goleni nie występuje, natomiast obie ne grupy dzielą się na mniejsze grupy i warstwy. Główna grupa dnia dzieli się na grupę przednią i boczną, a główna grupa tylna*arstwę powierzchowną i głęboką(ryc. 531-5381.
Grupa przednia mięśni goleni tery mięśnie należące do tej grupy zaopatruje nerw strzałkowy ołl, który pochodzi z warstwy tylnej splotu krzyżowego. Mięśnie ypemiają komorę kostna-włóknistą, która od wewnątrz jest ogra.niczona przez k. piszczelową, błonę międzykostną i strzałkę, od zewnątrz przez przegrodę międzymięśniową przednią goleni i od przodu przez powięź goleni, która uzupełnia komorę(ryc. 538), JM piszczelowy przedni(m. tbidlisdnterior)jest mięsniem najbardziej przyśrodkowo położonym, dużym, trójgraniastym, rozpiętym między końcem górnym k. piszczelowej a brzegiem przy środkowym stopy. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się 1)na kłykciu bocznym i górnych dwóch trzecich częściach powierzchni bocznej k. piszczelowej(ryc. 36 O), 2)na górnych dwóch trzecich częściach błony międzykostnej i 3)na powięzi goleni. Włókna kierują się zbieżnie ku dołowi i w dolnej połowie goleni przechodzą w mocne ścięgno, które u dołu biegnie po stronie przedniej k. piszczelowej i obu stawów skokowych przez przedział przyśrodkowy troczków prostowników-górnego i dolnego-objęte obszerną pochewką maziową(ryc. 539).
Ścięgno kończy się na powierzchni podeszwowej kości klinowatej przyśrodkowej i na powierzchni podeszwowej podstawy I kości śródstopia(ryc. 383).
Czynna ś ć.
Działanie mięśnia na stopę polega głównie na silnym zgięciu grzbietowym:mięsień jest silniejszym prostownikiem od wszystkich pozostałych razem wziętych. W czystym ruchu prostowania ścięgno biegnie w kierunku osi strzałkowej dolnego stawu skokowego. Jeżeli ścięgno przesuwa się nieco przyśrodkowo(obszerna pochewka ścięgna na to pozwala), wtedy pracuje on rów.Ryć.
531. Mięśnie goleni prawej widziane od przodu.
r 18 tu idCJWTz ć'petellae leteraleM, wstus'medialisRetinaculumpetellee medielePs żele Tendo m. bici phis femorislig, patellee-Caput fbulae-Tendo m. sartorii.-M. gestrocnemiusM, peroneusbigos s-M. soleus.
M. tibialis interior M. edensordigitalom longus-M. peroneus brevis-7 b'a M. tibielis posterkrM, extensor*hallucis longusRetnaculum mm. extersorum superiusMalleołus mediaCsMalleołus leterelisRetinaculum mm. extersorum inferius-M. tbialis interior M. extensołhallucis lorcjus*, e*digitalom lorgus.s M. peroneus tertus.
209.


nież jako odwracacz i wspólnie z m. piszczelowym tylnym jest antagonistą mm, strzałkowych, które nawracają stopę(ryc. 537.
W ruchu tym przeciwdziała on wytwarzaniu się płaskostopia. W razie nieznacznego przesunięcia się ścięgna w kierunku bocznym, do ruchu unoszenia palców dołącza się nieznaczny ruch nawracania stopy(unoszenie brzegu bocznego stopyk w ruchu tym wraz z mm, strzałkowymi przyczynia się do wytwarzania płaskostopia. Tak samo więc jak m. ramienna-promieniowy w działaniu na staw łokciowy, również m. piszczelowy przedni w działaniu na staw skokowy dolny jest zarówno supinatorem, jak i pronatorem. Przy ustalonej stopie m. piszczelowy przedni zbliża goleń do grzbietu stopy. Stąd pochodzi zmęczenie i bolesność mięśnia podczas szybkiego chodzenia lub jazdy na nartach itp. T o p o g r a f i a.
M. piszczelowy przedni jest położony powierzchownie.
Na goleni graniczy on do przodu z powięzią goleni i skórą, przyśrodkowo z k. piszczelową, bocznic u góry z prostownikiem długim palców, u dołu z prostownikiem długim palucha. Na stopie ścięgno m. piszczelowego przedniego kieruje się skośnie ku dołowi i przyśrodkowo. Od przodu jest przykryte powięzią i skórą, do tyłu spoczywa na kośćcu stopy. Wzdłuż brzegu tylnego i bocznego mięśnia na błonie międzykostnej biegnie tętnica piszczelowa przednia wraz z towarzyszącymi jej żyłami i nerw strzałkowy głęboki. W czasie skurczu mięśnia ścięgno się unosi i jest wyraźnie wyczuwalne oraz widoczne przez skórę. Un a c z yn i en i e:t. piszczelowa przednia, t. wsteczna piszczelowa przednia. Unerwieni e:n. strzałkowy Zł:Do@(ąeą\ilKa I e 1 k i nn a z i o we. Między ścięgnem końcowym a kością klinowatą przyśrodkowąznajduje się prawie stale kaletka p o dś cięgnowa(bursa subtendmed m. tibimis mterioris). Zapobiega ona ocieraniu się ścięgna o kość.
Poza tym biegnąc pod troczkami prostowników górnym i dolnym ścięgno jest objęte obszerną pochewką maziową(eagmdsgnouidas tendmis m. tibidlis cnteriorisy. O d miary.
Ścięgno końcowe może się dzielić na dwie odnogi, jedną dla kości I śródstopia, drugą dla kości klinowatej przyśrodkowej. Podział ten może sięgać aż do brzuśca, a nawet w obręb niego. Podział mięśnia na dwie części odpowiadałby stosunkom z reguły spotykanym u większości małp. Czasami występuje pasmo ścięgniste lub mięśniowe do troczka dolnego prostowników(m. tensor fscide dorsalis pedisS:znane są również pasma dodatkowe, które przyczepiają się do różnych miejsc na stopie. M. prostownik długi palców(m. eatensor digitorum longus)i m. strzałkowy trzeci(m. peroneus tertius s. jibuldris tertius). P r o słownik długi palców jest położony bocznic od poprzedniego:jest on spłaszczony z boków i rozpięty między końcem górnym goleni a czterema ostatnimi palcami stopy. Przyczepy.
Prostownik długi palców ro z p o czyn a si ę włóknami mięśniowymi:1)na kłykciu bocznym k. piszczelowej, 2)na głowie i brzegu przednim strzałki aż do jej dolnej czwartej części(ryć. 36 O), 3)na przegrodzie międzymięśniowej przedniej goleni, 4)na błonie międzykostnej i 5)na powierzchni wewnętrznej powięzi goleni. Włókna biegną ku dołowi oraz do przodu i w połowie goleni przechodzą w silne ścięgno po stronie przyśrodkowej brzuśca. Ścięgno to biegnie przez boczny przedział troczków prostowników górnego i dolnego do przodu oraz ku dołowi i dzieli się na grzbiecie stopy na cztery ścięgna dla czterech ostatnich palców. Ścięgna te wspólnie z odpowiednimi ścięgnami.
QOzf.
prostownika krótkiego palców p rz e c h o d z ą w rozcięgna grzbietowe li do V palca, podobnie jak ścięgna prostownika palców ręki. Na grzbiecie stopy są one objęte pochewką maziową.
M. str z alkowy trzeci(m. peroneus tertius s. jibularis tertms'). Nazwą tą obejmujemy odszczepioną część boczną prostownika długiego palców, która kończy się na powierzchni grzbietowej podstawy V, a często również i IV kości śródstopia. Mięsień ten może się składać z zupełnie samodzielnego brzuśca, lub leż od niepodzielonego prostownika wspólnego odchodzić może odrębne ścięgno, przyczepiające się do powyższych punktów. Często pasmo ścięgniste dochodzi do rozciągną grzbietowego V palca. Czynność.
Przy obciążonej stopie prostownik długi palców i m. strzałkowy trzeci działają tak samo jak m. piszczelowy przedni. Działanie długiego prostownika na palce jest nieznaczne, silne natomiast przy odciążonej stopie na oba stawy skokowe, choć znacznie mniejsze niż m. piszczelowego przedniego. W stawie skokowym górnym wykonuje on zgięcie grzbietowe, w dolnym-nawracanie. M. strzałkowy trzeci jest czynny jako nawracacz i odwodziciel stopy. T o p o g r a f i a.
Prostownik długi palców leży bezpośrednio pod skórą.
Na goleni graniczy on przyśrodkowo u góry z m. piszczelowym przednim, u dołu z prostownikiem długim palucha, bocznic u góry z m. strzałkowym długim, u dołu z m. strzałkowym krótkim. Na stopie cztery ścięgna tego mięśnia i ścięgno m. strzałkowego trzeciego biegną na prostowniku krótkim palców i na członkach palców. Na goleni powrózek naczyniowa-nerwowy(t. i żż, piszczelowe przednie, n. strzałkowy głęboki)biegnie z początku wzdłuż brzegu tylnego i przyśrodkowego prostownika długiego palców, następnie oddala się od tego mięśnia i biegnie po stronie przyśrodkowej prostownika długiego palucha, między nim a m. piszczelowym przednim. Unaczynieni e:t. piszczelowa przednia.
Unerwienie:oba mięśnie są unerwione przez gałązki n. strzałkowego głębokiego***P o c he w k a m a z i o w a. Wspólna pochewka obejmuje ścięgna prostownika długiego palców i m. strzałkowego trzeciego(p. dalej). O d miary.
Jedno, lub nawet kilka ścięgien końcowych prostownika długiego mogą być podwójne. Jedno z nich zachowuje wtedy swój zwykły przyczep, drugie może mieć ten sam przyczep, lub też może przyczepiać się do sąsiedniego palca lub gdzie indziej na grzbiecie stopy. Bardzo rzadko dodatkowe ścięgno biegnie do palucha:rzadko również ścięgna są połączone między sobą pasmami ścięgnistymi, jak to widzimy na ręce. Bardzo rzadko prostownik bywa podzielony na oddzielne brzuśce. M. strzałkowy trzeci nie występuje w B'%.
Między krańcowymi formami zupełnego odszczepienia się tego mięśnia od prostownika długiego a całkowitego zlania się z nim istnieją wszelkie postacie pośrednie. M. strzałkowy trzeci jest odpowiednikiem m. strzałkowego małego(m. peroneus pcrms)małp niższych. U świni natomiast i przeżuwaczy jest normalnie rozwiniętym mięsniem(Krysiak)z wyraźnym brzuscem leżącym powierzchownie na goleni. Jest u nich prostownikiem stawu kolanowego i zginaczem stepu. Według Przystasza m. strzałkowy trzeci stanowi samodzielny mięsień w 18, 21, odszczepionączęść boczną prostownika długiego palców w 62, ó%, a tylko ścięgno odchodzące od prostownika długiego palców w 19. 2%. ?
Przystasz T.
, Biol.
WAM.
BV, 4.
W 64'Sokołowska-Pituchowa J.
, Miaśkiewicz Cz.
, Skawina A.
, Makoś K.
, Folia Morph.
(Warsz)XXXIII, 2, 1974 QOK.


W. prostownik długi palucha(m. eatensor hdhcis lonns)położony st w głębi między m. piszczelowym przednim a prostownikiem dłuimpalców. Jest on przykryty obu tymi mięśniami u swego początku występuje na powierzchnię dopiero w części dolnej goleni. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na środkowej części iowierzchni przyśrodkowej strzałki i na przylegającym odcinku błony mędzykosmej. Włókna biegną równolegle ku dołowi oraz do przodu w dolnej trzeciej części brzegu przedniego strzałki przechodzą w płakieścięgno. Ścięgno to biegnie przez przedział boczny troczka górne*o prostowników i przez przedział środkowy troczka dolnego prostowików, kieruje się do przodu oraz przyśrodkowo i koń czy się na porierzchnigrzbietowej podstawy dalszego paliczka palucha. O zynno ś ć.
Mięsień jest silnym prostownikiem palucha, poza tym giną grzbietowa stopę. W zależności od położenia ścięgna w stosunku o osi dolnego stawu skokowego może on w słabym stopniu nawracać ab odwracać stopę. Top ogra fi a.
Na goleni prostownik długi palucha graniczy od strony przyśrodkowejm, piszczelowym przednim, od strony bocznej z prostownikiem długim palców. Na stoebiegnie powierzchownie na kościach stepu, śródstopia i palucha wzdłuż brzegu zyśrodkowego prostownika krótkiego palucha. Tętnica piszczelowa przednia jest golona na goleni po stronie przyśrodkowej prostownika długiego palucha:na poziomie stauskokowego górnego biegnie pod mięsniem, krzyżuje go skośnie od góry i od strony zyśrodkowej ku dołowi oraz ku stronie bocznej i dalej jako tętnica grzbietowa stopy y po stronie bocznej ścięgna prostownika długiego palucha. Nerw strzałkowy głęboki eruje się tą samą drogą, co naczynia. Na grzbiecie stopy ścięgno mięśnia widoczne jest zez skórę przy energicznym unoszeniu palucha. Un a czynienie:t. piszczelowa przednia.
Un e rwie nie:n. strzałkowy 8:Do@Oą, s.
PlPoeh ewk a maziowa.
Na grzbiecie stopy znajduje się długa pochewka maziowa, ira obejmuje ścięgno(p. dalej). Odmiany.
Czasami mięsień wysyła pasmo ścięgniste lub mięśniowe do I kości śródipia(m. eatensor hdhcis longus dccessoriusS. Brzusiec mięśniowy może rozpoczynać wtedy na m. piszczelowym przednim lub prostowniku długim palców. Grupa boczna mięśni goleni Grupa boczna mięśni goleni składa się tylko z dwóch mięśni rózgo mających się na strzałce, mm, strzałkowych długiego i krótkiego c. 36 O).
Oba leżą we wspólnej komorze kostna-włóknistej.
Ściany mory tworzą w głębi powierzchnię boczną strzałki i przegrody mięymięśniowegoleni, przednią i tylną, od zewnątrz zaś komora jest za mięta powięzią goleni. Przegrody międzymięśniowe odchodzą po anie bocznej goleni od powięzi goleni i kierują się w głąb do strzałki c, 538):przednia przyczepia się wzdłuż brzegu przedniego, tylna dłuż brzegu tylnego strzałki. 4, strzałkowy długi(m. peroneus s. fbularis longus)jest bardziej poerzchowniepołożony i dłuższy od krótkiego:jest on rozpięty między ścią górną i boczną goleni a kością I śródstopia. Szycz epy.
Mięsień ten rozp o czyn a się dwiema częściami:Jes a, górna, odchodzi od:1)kłykcia bocznego k. piszczelowej, 2)toreb.ki stawu piszczelowa-strzałkowego i 3)głowy strzałki:druga, dolna rozpoczyna się:4)poniżej głowy od górnego odcinka powierzchni bocznej strzałki, 5)od odpowiednich części przegrody międzymięśniowejgoleni przedniej i 6)tylnej oraz 7)od powięzi goleni. Przez szczelinę między obu częściami, położoną poniżej głowy strzałki, przechodzi nerw strzałkowy wspólny. Włókna mięśniowe, o układzie pierzastym, kierują się ku dołowi i na połowie wysokości goleni przechodzą w płaskie ścięgno, które przebiega w podłużnym wyżłobieniu ścięgna m. strzałkowego krótkiego. Oba ścięgna biegną dalej razem ku dołowi i do tyłu:w bruździe po stronie tylnej kostki bocznej są one objęte wspólną pochewką maziową ścięgna i przytwierdzone zgrubiałym pasmem powięzi goleni, tzw. troczkiem górnym mm, strzałkowych(retincculum mm, peroneorumsuperius). Następnie oba ścięgna owijają się dokoła kostki jak dokoła bloczka, przebiegają poniżej kostki na więzadle piętowa-strzałkowym i kierują się na powierzchnię boczną kości piętowej. Tutaj oba ścięgna rozchodzą się:dolne ścięgno m. strzałkowego długiego układa się w rowku kostnym pod bloczkiem strzałkowym kości piętowej, umocowane przez zgrubiałe pasmo powięzi grzbietowej stopy, tzw. troć z ek dolny mm, s trz alk o wy eh(retindcuhm mm, peroneorum mferius, p. dalej), i podąża do brzegu bocznego stopy. Teraz ścięgno przebiega wzdłuż chrzęstnej powierzchni bruzdy ścięgna m. strzałkowego długiego kości sześciennej służącego za bloczek i wstępuje na podeszwę stopy, zataczając drugi, bardziej ostryłuk niż poprzednio dokoła kostki. W przebiegu przez ten rowek ścięgno objęte jest pochewką maziową podeszwową i umocowane więzadłem podeszwowym długim, które przebiega pod nim. Po skośnym przebiegu pod poprzecznym sklepieniem stopy ścięgno kończy si ę obok przyczepo m. piszczelowego przedniego na kości klinowatej przyśrodkowej i na guzowatości I kości śródstopia. O zynnoś ć.
M. strzałkowy długi jest najsilniejszym mięsniem nawrotnym stopy, unosi brzeg boczny i opuszcza brzeg przyśrodkowy:z ruchem tym łączy się ruch odwodzenia stopy. Działanie m. piszczelowego przedniego i m. strzałkowego długiego, dwóch przeciwmczychmięśni, usztywnia sklepienie stopy, a nawet może je zwiększyć. Ponieważ oba mm, strzałkowe, długi i krótki, biegną do tyłu od kostki bocznej, nie są więc one zginaczami grzbietowymi stopy, jak pozostałe przednie mięśnie goleni, lecz współpracując z grupą tylną zginają stopę w kierunku podeszwowym. Zginacze podeszwowe są też kilkakrotnie silniejsze od zginaczy grzbietowych(unoszenie się na koniuszki palców przeciw masie ciała). Przypuszczalnie pionowa postawa ciała i dwunożny chód były przyczyną przekształcenia się mm, strzałkowych w zginacze podeszwowe, jak również silnego rozwoju kostki bocznej. Jeszcze u wielu ssaków ścięgna mm, strzałkowych biegną do przodu od słabo rozwiniętej kostki bocznej. To po gra fi a.
M. strzałkowy długi jest położony powierzchownie po stronie bocznej goleni, u góry na strzałce, u dołu na m. strzałkowym krótkim:do przodu graniczy on.


yj-ławnikiem długim palców, do tylu z m płaszczkowatym. U góry i w głębi, poniżej ąę-gyzałki, część górna mięśnia przykrywa nerw strzałkowy wspólny, który dzieli się ją ęwe dwie gałęzie końcowe. Nerw strzałkowy głęboki krzyżuje poprzecznie komorę-gęzatkowych, opuszcza ją przez przegrodę międzymięśmową przednią i wchodzi do wory prostowników. Nerw strzałkowy powierzchowny biegnie natomiast w brzuscu " strzałkowego długiego ku dołowi i pozostaje w komorze mm, strzałkowych aż do jej sinej trzeciej części:tutaj przebija powięź goleni i podąża dalej jako nerw skórny goleni grzbietu stopy. M. strzałkowy długi widoczny jest wyraźnie na osobie żywej przez skórę rzy czynnym opuszczaniu stopy, jak np. przy nacisku na pedał czy przy podnoszeniu się a końce palców. Un a c zynie nie:t. strzałkowa i t. piszczelowa przednia. Un erwi cni e:n. strzałkowy powierzchowoy(Gę:, Sj)Pochewki ścięgien:p. dalej. O d m i a ny dotyczą głównie ścięgna mięśnia.
Odcinek podeszwowy ścięgna końcowego oże wysyłać dodatkowy przyczep do podstawy V kości śródstopia:wtedy jest on miej*emodejścia zginacza krótkiego palca małego. Głowa dodatkowa(m. peroneus dccessouss, m. ńbularis cccessoriusS rozpoczynać się może na strzałce między m. strzałko ym długim a krótkim:jej ścięgno zlewa się ze ścięgnem m. strzałkowego długiego. Na iści sześciennej ścięgno może zawierać małą trzeszczkę:występuje ona mniej więcej po i roku życia. Ścięgno może również zawierać trzeszczkę na wysokości bloczka strzałko ego kości piętowej. M. strzałkowy krótki(m. peroneus brems s. m. ńbularis brems)jest ołożony poniżej poprzedniego:jest on znacznie krótszy od niego i bienieod połowy wysokości goleni do brzegu bocznego stopy. Przyczepy.
Rozpoczyna się on na środkowej trzeciej części owierzchni bocznej strzałki i na przegrodach międzymięśniowych, rzedniej i tylnej. Brzusiec mięśnia sięga ku dołowi aż do okolicy kosdbocznej, powierzchnia jego jest ścięgnista:wzdłuż niej ślizga się pęgno m. strzałkowego długiego. Przebieg ścięgna do tyłu od kostki ocznej opisany był powyżej. Następnie ścięgno kieruje się do przodu a stronę boczną kości piętowej, biegnie nad jej bloczkiem strzałko ym, objęte pochewką maziową i umocowane troczkiem dolnym mm. *załkowych.
Kończy się ono na guzowatości kości V śródstopia:rzeważnie również wysyła delikatne ścięgno do palca V. Czynność.
Działanie m. strzałkowego krótkiego jest podobne do Zalania m. strzałkowego długiego, tylko słabsze. Mięsień ten zgina opę w kierunku podeszwowym, nawraca ją i odwodzi. Oba mięśnie rzałkowe wraz z m. strzałkowym trzecim są mięsniami płaskostopia, ameważ w działaniu na staw skokowy dolny powodują nawracanie odwodzenie stopy:ustawiają więc stopę w położenie takie, w jakim ość skokowa mogłaby się obsunąć z kości piętowej(s. 6 O 7).
W ruchu awracania mm, strzałkowe są antagonistami mm, piszczelowych rzedniego i tylnego oraz m. trójgłowego łydki. Topografia.
Mięsień ten położony jest na powierzchni bocznej goleni na strzałce, eściowo powierzchownie, częściowo przykryty m. strzałkowym długim. Do przodu aniczy on z prostownikiem długim palców i m. strzałkowym trzecim, do tyłu ze zginaemdługim palucha. Unaczynienie i unerwienie:jak poprzedni.
Pochewki ścięgien:p. dalej.
O d m i a ny.
Nadliczbowe pasma ścięgnisłe Kończyć się mogą w różnych miejscach, jak i, na podstawie paliczka bliższego palca małego lub na jego rozciągnie grzbietowym, 18.na głowie kości V śródstopia lub kości sześciennej. Rzadko występuje tzw. m. strzałkowy czwarty(m. peroneus quartus s. m. jibularis qumus), który rozpoczyna się na strzałce między m. strzałkowym krótkim i zginaczem długim palucha, a kończy się na powierzchni bocznej kości piętowej lub na kości sześciennej, czy też łączy się ze ścięgnem prostownika długiego palców, zdążającym do palca małego.Grupa tylna mięśni goleni Grupa tylna składa się z siedmiu mięśni ułożonych w dwie warstwy. Warstwę powierzchowną stanowią trzy mięśnie, których brzuśce tworzą uwypuklenie łydki:brzuchaty łydki, płaszczkowaty i podeszwowy. Dwa pierwsze z nich noszą wspólną nazwę m. tró j głowego łydki(m. triceps sunę). Warstwę głęboką stanowią cztery mięśnie:podkolanowy, piszczelowy tylny, zginacz długi palców i zginacz długi palucha, pokryte mięsniami warstwy powierzchownej. Wszystkie mięśnie grupy tylnej goleni unerwione są przez gałązki nerwu piszczelowego. Warstwa powierzchowna Jeżeli grupa tylna, zginacze stopy, jest przeszło czterokrotnie silniejsza od grupy przedniej, prostowników, to tak wielka przewaga polega na silnym rozwoju m. trójgłowego łydki. Wraz z m. pośladkowym wielkim i m. czworogłowym uda rozwija się ona potężnie w związku ze zdobyciempionowej postawy ciała. Mięśnie te hamują załamywanie się kończyn dolnych w stawach skokowych, kolanowych i biodrowych(ryc. 532).
Wielki brzusiec m. trójgłowego ma silne ścięgno Achillesa, które przyczepia się do guza kości piętowej, jako do krótkiego ramienia dźwigni, natomiast długie ramię dźwigni, utworzone przez całą przednią część stopy, służy za miejsce przyczepo wielu innych mięśni. Mięśnie łydki leżą w komorze kostna-włóknistej(ryc, 538), ograniczonej od zewnątrz blaszką powierzchowną powięzi goleni, od wewnątrz zaś k. piszczelową, blaszką głęboką powięzi goleni, przegrodą międzymięśniową tylną i strzał W M. brzuchaty łydki(m. gcstrocnemhu:gdster-s brzuch, kneme s goleń)jest mięsniem dwugłowym, który rozpoczyna się na dalszym końcu uda(ryc, 3501:obie głowy łączą się nieco poniżej ich początku i kończą się wspólnym ścięgnem na tylnej części kości piętowej). Przyczepy.
Mięsień rozpoczyna się na powierzchni podkolanowej kości udowej i na Ryc. 532. Mięśnie pośladkowy wielki, czworogłowy uda i trójgłowy łydki. Schemat wg Benninghoffa.


esce stawowej:głowa boczna(cqput Internie)powyżej kłykcia cznego, głowa przy śro dk owa(eqput medicle)powyżej kłykcia zyśrodkowego. Każda głowa na powierzchni tylnej ma powierzchowiblaszkę śmęgnistą. Obie głowy łączą się w płaszczyźnie pośrodkoejgoleni, wytwarzając podłużną bruzdę. Na połowie wysokości gole wspólny brzusiec linią zazębioną przechodzi w płaskie i szerokie ięgno, które łączy się ze ścięgnem m. płaszczkowatego, wytwarzając iięgno piętowe(tendo cdlcmeus s. Achillis).
Ścięgno to, u góry erokie i płaskie, ku dołowi stopniowo zwęża się i grubieje:kończy ę ono na guzie piętowym, znowu wyraźnie poszerzając się. Przyczep Ńgna zajmuje tylko dolną, chropowatą część tylnej powierzchni guza.M. semirnem branosusM.
semitendinosus-85 M. gracilis.
M. sołeus.
Tendo m. plantaris.
M. flexor digitalom longusM, tibialis posteriorMalleołus medielisTendo calcaneus(Achillis)Retinaculum mm, fexorum.y 9.
-Facies poplitea femoris-M. plantaris.
-M, gestrocnemius.
M. soleus.
-M. peroneus longus.
-M. peroneus brews.
-Malleołus lateralis Retnaculum mm.
Ryć.
533. Mięśnie goleni prawej widziane od tyłu.
piętowego:między górną częścią a ścięgnem znajduje się obszerna kaletka maziowa. Topografia.
Mięsień ten leży powierzchownie na stronie tylnej goleni:tworzy on główną masę łydki. Obie głowy(głowa boczna wspólnie z m. podeszwowym)ograniczają obustronnie ściany dolne dołu podkolanowego. Głowa przyśrodkowa jest silniejsza, sięga wyżej ku górze i przeważnie również niżej ku dołowi. W czasie skurczu mięśnia(np. podczas unoszenia się na koniuszki palców)obie głowy i ich dolna granica między brzuscem a ścięgnem Achillesa są przeważnie wyraźnie widoczne przez skórę(ryc. 534).
W bruździe między obu głowami biegnie skórna żyła odstrzałkowa(t. sdphena punc)i nerw skórny przyśrodkowy łydki(n. cutmeus sine medidis)między zdwojeniem blaszki powierzchownej powięzi goleni, lub też pod nią. Powierzchnia wewnętrzna obu brzuśców jest ścięgnista:ślizga się ona po powierzchni m. płaszczkowatego. Również blaszki ścięgnistena powierzchni zewnętrznej obu brzuśców służą u góry jako powierzchnie ślizgowe, po stronie bocznej dla ścięgna m. dwugłowego, po stronie przyśrodkowej dla ścięgien m. półścięgnistego i półbłoniastego:między blaszki ścięgniste a te ścięgna są włączone obustronnie kaletki maziowe, które chronią je przed ocieraniem się. Ścięgno piętowe, najsilniejsze ścięgno całego ustroju, zstępując ku dołowi, stopniowo oddala się od głębokiej warstwy zginaczy:przestrzeń między nimi wypełnia tkanka tłuszczowa. W ścięgnie początkowym głowy bocznej m. brzuchatego leży często(IO%)trzeszczka(fbellc:s. 577), która swą wolną powierzchnią ślizga się po kłykciu bocznym. W głowie przyśrodkowej trzeszczka występuje znacznie rzadziej. U małp niższych i człekokształtnych są one częste.
Un a czyn i en i e:11, łydkowe, gałęzie t. podkolanowej. Un er w i cni e:gałązki n. piszczelowego(Gcą.
@Ćą)Kaletki maziowe.
Kaletka podścięgnowa przyśrodkowa m. brzucha 1 e g o(bursa subtendmed m. gastrocnemii medialis)występuje prawie stale między górną częścią torebki stawu kolanowego, kością udową a głową przyśrodkową m. brzuchatego:bardzo często łączy się ona z jamą stawową. Kaletka podścięgnowa boczna m. brzuch a tego(bursa subtendmea m. gastrocnemii lmerdhs)często występuje między górną częścią torebki stawu kolanowego a głową boczną m. brzuchatego:również i ona łączy się często z jamą stawową. Kaletka ścięgna piętowego(bursa tendinis calcmei)występuje stale:jest to duża kaletka położona między powierzchnią tylną guza piętowego a ścięgnem piętowym. O dm i a ny.
Pierwotną część mięśnia stanowi głowa boczna m. brzuchatego. Odpowiada ona mięśniowi, który występuje u niższych ssaków. Głowa przyśrodkowa, jak również mm, podeszwowy i płaszczkowaty powstają przez odszczepienie od części bocznej. U zarodka ludzkiego mięśniówka łydki zawiązuje się po stronie bocznej(strzałkowej)goleni i dopiero następnie przesuwa się również na stronę przyśrodkową(piszczelową). Głowa boczna może zupełnie nie występować lub występować tylko w postaci zamkowej jako pasmo ścięgniste. Obie głowy mogą być samodzielne aż do dalszej części goleni. Trzecia głowa m. brzuchatego(m. gcstrocnemius tertius')może występować między głową boczną a przyśrodkową. Jest to pozostałość materiału mięśniowego na drodze, którą kierowała się głowa przyśrodkowa po odszczepieniu się od głowy bocznej w kierunku k. piszczelowej. W znacznej większości przypadków(891)głowa przyśrodkowa schodzi niżej od głowy bocznej, tylko w 8'%znajdują się one na równym poziomie, a w 3'%głowa boczna zstępuje niżej od przyśrodkowej, jak to wykazały badania na osobach żywych. Widzimy również dużą zmienność osobniczą i grupową pod względem budowy łydki:brzusiec mięśniowy może być bardziej równomiernie ukształtowany, dłuższy i mniej wydatny, lub też odwrotnie:w zależności od tego praca mięśnia może być różna przy tej samej liczbie włókien. M. płaszczkowaty(m. soleus:soled-sandał, podeszwa), przykryty m. brzuchatym, jest mięsniem szerokim i grabym:swym kształtem przypomina rybę płaszczkę, stąd też pochodzi jego polska nazwa. ?Duchniewski W.
, Folia Morph, , t. IV, 1933.


Przyczepy.
Mięsień ro zp o czyna się:1)na powierzchni tylnej głowy rzałki, 2)na górnej czwartej części powierzchni tylnej tej kości(ryc. 3611, na łuku ścięgnistym(drcus tendmeus m. solei), biegnącym skośnie ku dowii przyśrodkowo, a rozpięym między k. piszczelową i strzałką, dalej 4)kresie m. płaszczkowatego k. piszczelowej, wreszcie 5)nieco poniżej niej g powierzchni tylnej k. piszczelowej. Brzusiec mięśnia schodzi nisko ku iłowi, prze oho d z ą c w ścięgno płciowe dopiero kilka centymetrów poyżejkości piętowej. Na stronie tylnej brzuśca znajduje się powierzchowna(aszka ścięgnista, która ku dołowi zwęża się i grubieje:również i ona przeiodziw ścięgno piętowe:na niej ślizga się m. brzuchaty. Topografia.
Powierzchnia tylna mięśnia jest pokryta m. brzuchatym, tylko brzegi iczne wystają spod niego. Powierzchnia przednia przykrywa głęboką warstwę zginay, nerw piszczelowy oraz tętnicę piszczelową tylną i strzałkową wraz z towarzyszący, im żyłami. Ku górze mięsień graniczy z m. podkolanowym.
Łuk ścięgnisty(arcis tenieusm, solei)obejmuje wspomniany powrózek naczyniowa-nerwowy, który pod łuemz dołu podkolanowego przechodzi na goleń. Un a c zynie nie:t. piszczelowa tylna i t. strzałkowa.
On erw leni e:gałązki n piszszelowego(G. -. ą, lJdmia ny. M. płaszczkowaty może zupełnie nie występować, lub też jego część pisz iłowa może być zredukow na do małego pasma. Część ta w ogóle nie występuje u wie małp.
U większości małp m. płaszczkowaty jest niezależny od m. brzuchatego:samoelnym, płaszczkowaty spotyka się czasami również u człowieka jako odmianę:wtedy wczepia się bezpośrednio do kości piętowej. Czasami może występować podwójnie.
*raz włókna mięśniowe zstępują bardzo nisko, sięgając nawet do kości piętowej. Bart rzadko występuje dodatkowe pasmo mięśniowe(m. tensor ńsciae plmtarisS, które poczyna się poniżej kresy m. płaszczkowatego k. piszczelowej:ścięgno jego kończy się o w troczku zginaczy, albo w rozcięgnie podeszwowym, albo też przechodzi w m. zoroboczny podeszwy. M. podeszwowy(m. plmtms)jest to mięsień mały, spłaszczony vrzecionowaty, położony w okolicy tylnej kolana, nieco powyżej rzyśrodkowo od głowy bocznej m. brzuchatego. żrzyczepy.
Rozpoczyna się on na powierzchni podkolanowejlei udowej powyżej kłykcia bocznego(ryc, 350)i na torebce stawaj. Krótki brzusiec kieruje się ku dołowi oraz przyśrodkowo i przeidziw długie i wąskie ścięgno, które, otoczone tkanką łączną i tłuszwą, biegnie między m. brzuchatym a m. płaszczkowatym:następnie ada się ono wzdłuż brzegu przyśrodkowego ścięgna Achillesa i ń czy s i ę albo łącząc się ze ścięgnem piętowym, albo obok niego na je piętowym:część włókien dochodzi do powięzi goleni, a nieraz do cięgna podeszwowego. i p o gr a fi a.
Położony na powierzchni tylnej goleni, m. podeszwowy graniczy bocz:głową boczną m. brzuchatego, do przodu z torebką stawową i m. podkolanowymzz głową boczną m. brzuchatego wytwarza ścianę dolna-boczną dołu podkolaZgO. a a czyni en i e:gałęzie t. podkolanowej.
a erwienie:n. piszcze 896 O-La PJlmiany.
U człowieka mięsień ten występuje w postaci szczątkowej i jest bardzo wy. Brakuje go w B'%-przypadków.
U małpiatek odgrywa dużą rolę jako zginacz.
goleni, u małp niższych oddziela się od części dalszej ścięgna, które następnie wytwarza rozcięgno podeszwowe.W dalszym rozwoju historycznym ulega uwstecznieniu. Brakuje go zwykle u goryla i gibbona.
Rozpoczyna się rzadko na strzałce.
Może mieć dodatkowe pęczki od kości udowej, więzadła pobocznego strzałkowego, od torebki stawu kolanowego. Szczególnie zmienny jest przyczep końcowy:przyczep do rozciągną podeszwowego wskazuje na podobieństwo do m. dłoniowego długiego. Czynna ś ć.
M. brzuchaty wraz z m. płaszczkowatym są najsilniejszymi mięsniami zginającymi stopę w kierunku podeszwowym. Przyciskają one stopę do podłoża, podnoszą ciało na końce palców oraz odrywają piętę od podłoża podczas chodzenia, biegu czy skoków. W razie porażenia mięśni łydki chodzenie jest utrudnione, siła pozostałych zginaczy nie wystarcza bowiem do podnoszenia masy ciała na palce. Oprócz ruchu zgięcia oba te mięśnie odwracają i przywodzą stopę. Są to najsilniejsze odwracacze:praca odwracaczy jest prawie dwukrotnie większa niż mięśni nawrotnych. Składowa supinacyjna przeciwdziała masie ciała, która stara się ustawić stopę w położeniu pronacji. M. płaszczkowaty ogranicza się do działania na stawy skokowe. Mięsień ten głównie przeciwdziała pochylaniu goleni do przodu, współdziała więc w ustalaniu pionowej postawy ciała. M. brzuchaty łydki działa również na staw kolanowy.
Zgina on kolano, a poza tym przy zgiętym kolanie głowa boczna obraca goleń do wewnątrz, przyśrodkowana zewnątrz. M. podeszwowy współdziała z m. trójgłowym, ale w bardzo małym stopniu:w szczególności napina torebkę stawu kolanowego. Jeżeli łączy się z rozcięgnem podeszwowym, napina je tak samo, jak m. dłoniowy długi napina rozcięgno dłoniowe. Warstwa głęboka Warstwa głęboka tylnej grupy mięśni goleni składa się z czterech mięśni:jednego krótkiego m. podkolanowego i trzech długich, które pokrywają tylną stronę kości goleni i błony międzykostnej. Zginacz długi palców i zginacz długi palucha leżą po obu bokach, pierwszy rozpoczyna się na k. piszczelowej, drugi na strzałce. Między oboma na błonie międzykostnej położony jest m. piszczelowy tylny. Te trzy długie mięśnie wypełniają komorę kostna-włóknistą, utworzoną z jednej strony przez k. piszczelową, strzałkę i błonę międzykostną, z drugiej przez blaszkę głęboką powięzi goleni. Mięśnie te działają na stawy skokowe, wykonując zgięcie podeszwowe, odwracanie i przywodzenie, są więc przeciwnikami mm, strzałkowych w odniesieniu do obu ostatnich ruchów. U człowieka, chociaż odwracacze są znacznie silniejsze niż mięśnie nawrotne, stopa jest ustawiona całą szerokością na podłożu, tak jak u zwierząt czworonożnych, natomiast u człekokształtnych stopa chwytna, ustawiona brzegiem bocznym na podłożu, znajduje się w krańcowym położeniu supinacyjnym:to położenie stopy ma również noworodek ludzki. Pionowa postawa ciała i pionowy chód wywołały, jak wiemy, wiele skojarzonych zmian i właściwości. W odniesieniu do ł Loth E.
:Morpholog.
Jahrbuch, 1908.


iśćca stopy uwidoczniły one wśród wielu cech korzystnych również iejsce zmniejszonego oporu, jakim jest położenie nawrócone kości ętowej(s. HO), które sprzyja powstawaniu stopy płaskiej. W warunichnormalnych znakomicie przeciwstawia się temu aparat więzadło y i*ś*. Szczególne znaczenie ma rozwój umięśnienia dla ruchów ciała przewjego masie w pionowej postawie, jak np. przy stawaniu na końcach Jców. M. podkolanowy(m. popliteus)jest mięsniem krótkim, spłaszcza*, trójkątnym:jest on położony po stronie tylnej kolana, pod m, zuchatym łydki i m. podeszwowym. Przyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się wąskim ścięgnem zyczepiającym się w bruździe podkolanowej(sulcus popliteus*:ryc, IZ)między nadkłykciem bocznym kości udowej i chrząstką stawową, poza tym na ścianie tylnej torebki stawu kolanowego. Włókna kleru się rozbieżnie przyśrodkowo i ku dołowi oraz kończą się na po.Caput laterale m. gastrocnemii.
Possą retrornalleolaris i ateralis.
Malleołus I ateralis.
Caput mediale m. gastrocnemii.
Tendo calcaneuss.
AchillisPassa retromalleolarisrnedialis Melleołus medialis. Ryc.
534. Lewy mięsień brzuchaty łydki u młodego mężczyzny:widok od tyłu.wierzchni tylnej k. piszczelowej powyżej kresy m. płaszczkowatego(ryc, 36 l). Ścięgno początkowe przechodzi przez szczelinę między więzadłem pobocznym strzałkowym a powierzchnią boczną kłykcia bocznego. Przy zgiętym kolanie ścięgno biegnie w poziomej bruździe na stronie bocznej kłykcia bocznego:w położeniu wyprostowanym zaś na powierzchni tej żłobi bruzdę zstępującą pionowo ku dołowi. Czynn o ś ć.
M. podkolanowy działa na staw kolanowy.
Ma rozpoczynać zgięcie stawu kolanowego odblokowując go. Potwierdzają to badania elektromiograficzne.
Zgina on goleń i przy zgiętym kolanie obraca ją do wewnątrz:poza tym napina torebkę stawową i chroni ją przed wpukleniem się do stawu. T o p o gra fi a.
M. podkolanowy jest przykryty po stronie tylnej m. brzuchatym łydki, m. podeszwowym, naczyniami podkolanowymi i nerwem piszczelowym. Ścięgno początkowe jest pokryte więzadłem pobocznym strzałkowym. Do przodu spoczywa na torebce stawowej.
Brzeg dolny graniczy z m. płaszczkowatym.
Un a e z yn i er i e:bezpośrednie gałęzie od t. podkolanowej. Unerwi cni e, n. piszczeWWó O-Ls Pił Kaletka maziowa, tzw. zachyłek podkolanowy(recessus subpopliteus):p. s. 597. O d mi any.
Czasem mięsień może nie występować.
W jednym przypadku znaleziono trzeszczkę w ścięgnie początkowym. Bardzo rzadko zdarza się dodatkowa głowa na nad kłykciu bocznym. Jako mięsień nadliczbowy występuje czasami tzw. m. s tr z a łk owo-piszczelowy(m. peroneotibialis):biegnie on poniżej m. podkolanowego od głowy strzałki poprzecznie do kresy m. płaszczkowatego k. piszczelowej:występuje stale u małp niższych:uważany jest za odpowiednik m. nawrotnego czworobocznego. RM, zginacz długi palców(m. ńeaor digitorum longus), położony najbardziej przyśrodkowo z głębokich mięśni, biegnie od k. piszczelowej do czterech ostatnich palców. Jest to mięsień podłużny, płaski, pierzasty.
Przyczepy.
Mięsień rozpoczyna się:1)na tylnej powierzchni k. piszczelowej poniżej kresy m. płaszczkowatego(ryć. 36 Q, 2)od blaszki głębokiej powięzi goleni pokrywającej m. piszczelowy tylny, oraz 3)od łuku ścięgnistego włączonego w tę powięź, rozpiętego skośnie ku dołowi od k. piszczelowej do strzałki. W dolnej trzeciej części goleni brzusiec mięśnia przechodzi w ścięgno:krzyżuje ono szerokie ścięgno m. piszczelowego tylnego(chidsmd crurdleS leżąc bardziej powierzchownie od niego. Następnie przebiega w rowku na stronie tylnej kostki przyśrodkowej:ścięgno to daje się tutaj łatwo odróżnić od szerokiego i płaskiego ścięgna m. piszczelowego tylnego z powodu swego wysmukłego kształtu i bardziej bocznego położenia. Dalej ścięgno biegnie po stronie przyśrodkowej więzadła skokowo-piszczelowego tylnego, zawraca dokoła kostki przyśrodkowej i kieruje się wzdłuż brzegu bocznego podpórki skokowej kości piętowej(ryc. HI).
Poniżej kostki jest ono przytrzymane przez warstwę głęboką troczka zginaczy, będącego zgrubieniem powięzi goleni:ma ono tutaj własną pochewkę maziową. Na stopie ścięgno krzyżuje stronę podeszwową ścięgna zginacza długiego palucha(chicsmc plmtare?:ryc, 5451, otrzymuje od niego ścięgniste wzmocnienie, łączy się z m. czworobocznym podeszwy(p. dalej)i dzieli.


W. vastus rnedielisTendo m. adductoris mami M, gastrocnemius(caput rnediwe)(odcietyl 7 enoo 7 it**i****r*n**(od ci etc)M. ooplheusTendo m. sartoriiTendo m. gracilis Terdo m. semitendirosi.M. flexor digitorumlorgus(chiesma, tendineum cruralelM, tibielis posteriorRetnaculum mm, flexorum*.ą ł.
Fecies popi iteafernorisM, biceps femoris(caput breve). M, gastrocnemius(caput lateralel(odcięto M. phntads.--M. soteus.
**, i.
M. peroneusAręurTendo m. -gastrocnemićjodeł ęteł-M. peroneus brews.Tendo celceneus'ć'(Achillis)Retinacułum mm, 'peroreorum sup.-'-Futer cwcenei.
Ryć.
535.
Mięśnie goleni prawej widziane od tyłu po usunięciu mięśnia brzuchatego. na cztery odnogi dla li-V palca.
Ścięgna te zachowują się tak jat gna głębokiego zginacza palców ręki, tzn. odchodzą od nich mm. łowate, a dalej na wysokości bliższego paliczka przeszywają one@a krótkiego zginacza palców i doszedłszy na paliczek dalszy na się kończą. zynność.
Zginacz długi palców w mniejszym stopniu działa na:e, które zgina, niż na całą stopę. W działaniu na nogę odciążoo 4 oduje on zgięcie podeszwowe stopy, odwracanie i przywodzenie, *czym ruch supinacymy jest najsilniejszy, zgięcie podeszwowe rajsze. Ważniejsze jest jego działanie na nogę postawną(obciążonąjt.wzmacnia on sklepienie stopy, a poza tym zbliża piętę do goleni przy podnoszeniu się ciała na palce(np. podczas tańca). Na podeszwie ścięgno mięśnia włączone jest między dwie płyty mięśniowe:płytę tylną stanowi m. czworoboczny podeszwy, przednią mm, glistowate. M. czworoboczny, pociągając ścięgno, wachlarzowato rozstawia jego cztery odnogi i promienisto kieruje do właściwych palców. T o p o gr a f i a.
Na goleni zginacz długi palców jest przykryty m. płaszczkowatym:leży on tu na piszczeli oraz częściowo na m. piszczelowym tylnym. Powrózek naczyniowa-nerwowy(naczynia piszczelowe tylne i nerw piszczelowy)biegnie na goleni pionowo ku dołowi między zginaczem długim palców a m. piszczelowym tylnym, przykryty blaszką głęboką powięzi goleni. Do tyłu od kostki przyśrodkowej biegną od przodu do tyłu(ryć. --Femur.
lig, popliteumobliquum, Terdo m.
semimembrerosi(odcięte).
M. popliteus.
M. fexor.
M. tbialisposter tor Retnaculummm, fexorum'Tendo cekaneus(Achillis).M. tibielis posterior.
digitalom lorgus*.
M. gastrocnamius-(caput laterale)(odcięto.
Lig, popliteum.
ercuatum.
--Capur fbulee.
M, peroneus*/awans.
M. fexor hallucis longus.
M. peroneus brews.
-Capsula erticularisBetneculum mm.
(8(0080(001 SUD.
Ryc.
536. Mięśnie goleni prawej widziane od tyłu.
Warstwa głęboka.


an i)scięgno m. piszczelowego tylnego, 2)ścięgno zginacza długiego palców, 3)naczyapiszczelowe tylne i nerw piszczelowy, wreszcie 4)najbardziej do tyłu ścięgno zginą. a długiego palucha.
Wszystkie powyższe twory objęte są troczkiem zginaczy, który zytwierdza je do kości. Na stopie zginacz długi palców przykryty jest odwodzicielemlocha oraz zginaczem krótkim palców i spoczywa na przywodzicielu palucha. Un a c z yrie ni e:t. piszczelowa tylna.
Unerwieni e:n piszczeloW Oj, ąeąłpoch ew ki maziowe.
Ś-cięgno ma oddzielną pochewkę maziową objętą troczkiem inaczy:poza tym każde ze ścięgien końcowych ma na palcach swoją odrębną pochew(p. dalej). O drwi ary.
Czasami występuje dodatkowa głowa, która rozpoczyna się na k. piszczexeji łączy się ze ścięgnem długiego zginacza lub m. czworobocznym podeszwy. M. piszczelowy tylny(m. tibidlis posterior)położony jest głęboko jędzy obu długimi zginaczami palców. Biegnie on od obu kości goleni brzegu przyśrodkowego stopy. Jest to mięsień płaski, podłużny ótkowłóknisty, pierzasty. Przyczepy.
Mięsień rozpoczyna się na powierzchni tylnej górjczęści błony międzykostnej i przylegających do niej częściach k. piizeloweji strzałki, zstępując do połowy długości goleni:poza tym na iszce głębokiej powięzi goleni. Włókna mięśniowe biegną pod łukiem ęgnistym dla zginacza długiego palców na tylną stronę k. piszczeloji w jej dolnej trzeciej części przechodzą w szerokie ścięgno. Kieruje ono do przodu od ścięgna długiego zginaczy palców i dalej leży w iżdzie kostki przyśrodkowej otoczone pochewką maziową i umocoaetroczkiem zginaczy. Następnie biegnie łukowato na powierzchni yśrodkowej w i ę z a dla tró j gr ani a s te go(hgdmentum deltoides. 603)i kieruje się na stopę, bezpośrednio przylegając do kości ęzadeł. Kończy się ono głównie na guzowatości kości łódkowa, na kości klinowatej przyśrodkowej, ale wysyła również promieni pasma ścięgniste do pośredniej i bocznej kości klinowatej, do kości lstopia 11. Ul i IV oraz do kości sześciennej:włókna wsteczne sięgaawetdo kości piętowej(ryc. 537), z y n n o ś ć.
Z trzech mięśni głębokich m. piszczelowy tylny jest najejszymmięsniem odwracającym stopę i przywodzicielem, słabi natomiast zginaczem podeszwowym. Mięsień ten jest istotną jarą poprzecznego sklepienia stopy. Wraz z m. strzałkowym krat uzupełnia on strzemię ścięgniste, utworzone przez'm. strzałkowy i i m. piszczelowy przedni, które wzmacnia i usztywnia poprzeczdepieniestopy(ryć. 537).
Wachlarzowaty rozbieg włókien ścięgchprzyczepo końcowego powoduje równomierne działanie mięsa całą stopę. o g r a f i a.
Na goleni m. piszczelowy tylny jest przykryty m. płaszczkowatym i częzginaczem długim palców i zginaczem długim palucha. Mięsień spoczywa na b@8 ędzykostnej i na przylegających do niej częściach obu kości goleni. Powrózek newo-nerwowy dołu podkolanowego na górnym brzegu m. piszczelowego tylnego naczynia piszczelowe przednie, które przez górny otwór błony międzykos(net stają się na stronę przednią goleni. Reszta powrózka naczyniowa-nerwowego:Je-iszczelowa tylna i nerw piszczelowy, oraz tętnica strzałkowa wraz z towarzysz 48 Bami biegną w komorze głębokich zginaczy. Przy opuszczaniu stopy i ruchach.
odwracania ścięgno mięśnia wyraźnie występuje pod skórą do tyłu i poniżej kostki przyśrodkowej. Unaczynieni e:t. piszczelowa tylna i t. strzałkowa.
Unerwieni e:n. piszczeloFó'Ćs Pi-łKaletkamaziowa(bursa subtendinea m. tibialis posterioris)często występuje między ścięgnem m. piszczelowego tylnego a kością łódkowatą i klinowatą pośrednią. P o eh ewk a m a z i ow a(uagina sgnomalis tendmis m. tibialis posterioris)rozpoczyna się powyżej kostki przyśrodkowej i kończy się w pobliżu kości łódkowatej(p. dalej). Trz es z czka.
Ścięgno mięśnia przy przyczepie do kości łódkowatej często zawiera trzeszczkę. O dm i a ny.
Mięsień może niekiedy zupełnie nie występować, czasami bywa podwójny. M. zginacz długi palucha(m. fleaor hdllucis(argus).
Jest to mięsień najbardziej bocznic położony i najsilniejszy z mięśni warstwy głębokiej, rozpięty między strzałką a paluchem. U góry płaski, u dołu okrągławy, jest mięsniem podłużnym, pierzastym, krótkowłóknistym. Przy c z epy.
Mięsień ten rozp o czyn a się na środkowych dwóch czwartych częściach powierzchni tylnej strzałki, na przegrodzie międzymięśniowejtylnej goleni oraz na blaszce głębokiej powięzi goleni. Włókna kierują się zbieżnie ku dołowi, dolne prawie zupełnie poprzecznie, zachodząc aż na stronę tylną stawu skokowego górnego. Ścięgno mięśnia rozpoczyna się do tyłu od kostki przyśrodkowej po stronie przyśrodkowej mięśnia, biegnie ono w bruździe zginacza długiego palucha kości skokowej i piętowej, umocowane głęboką warstwą troczka zginaczy, do tyłu i poniżej zginacza długiego palców. Przechodzi ono następnie na stopę, krzyżuje stronę grzbietową ścięgna tego mięśnia(chiasmd plmtcreS, wysyłając do niego pasmo ścięgruste, przebiega między brzuscami zginacza krótkiego palucha oraz między obu trzeszczkami i kończy się na podstawie dalszego paliczka paldcha. O z y n n o ś ć.
Zginacz długi palucha działając na staw skokowy górny wykonuje zgięcie podeszwowe stopy, w działaniu zaś na staw skokowy dolny odwraca i przywodzi stopę. Ścięgno mięśnia przebiegając pod podpórką skokową kości piętowej unosi część przednią tej kości, ustawiając ją bardziej stromo:kość skokowa zachowuje więc swe właściwe położenie. Dzięki temu przy ustalonej stopie zginacz długi palucha wzmacnia sklepienie stopy i chroni przed płaskostopiem. Pasmo, które mięsień wysyła do ścięgna zginacza długiego palców(przeważnie do odnogi skierowanej do U i Ul, a czasem i do IV palca), powoduje, że zginacz długi palucha zgina nie tylko paluch, ale i pozostałe palce. Dzięki temu odgrywa on również rolę przy podnoszeniu się na palce. Top ogra fi a.
Zginacz długi palucha jest przykryty m. płaszczkowatym i ścięgnem Achillesa. Ze swej strony przykrywa on część boczną m. piszczelowego tylnego i część dolną błony międzykostnej. Naczynia strzałkowe, położone wpierw na powierzchni tylnej m. piszczelowego tylnego, między nim a zginaczem długim palucha, kierują się następnie ka dołowi wzdłuż powierzchni przedniej tego ostatniego. Unaczynieni e:t. strzałkowa.
Unerwienie:n. piszczeloyó O:, ą.
JPo chewka maziowa.
Ścięgno mięśnia obejmuje oddzielna pochewka maziowa(jogina sgnouialis tendmis m. jlezoris hallucis longi, p. dalej). O d mi ary.
Rzadko brakuje połączenia ze ścięgnem zginacza długiego palców. Czasa.


M. peroneusórewsM, peroneus iowęur.
Tuber calcanei.
Blxwr e.
Ta.
M. tibialis*c.
'**s nwiculare.
s.
M. tibialis.
W.
"Strzemię ścięgniste stopy".
Przyczepy ścięgien mięśni piszczelowych i strzał eh.
Stopa prawa widziana od strony podeszwy.
Schemat wzorowany na Testut.
acz długi palucha wysyła silniejsze ścięgno do U palca w zastępstwie brakującego, które zwykle odchodzi od zginacza długiego palców. ronię przedniej goleni prostownik długi palucha i prostownik długi palców ułożoaoksiebie, jak paluch i pozostałe palce w stosunku do siebie. Nie występują tam wanta tak jak na stronie tylnej.
Stosunki głębokich zginaczy są wynikiem ich roodowego.
U wielu niższych ssaków zarówno zginacz piszczelowy(ńeaor tibidis), załkowy(ńeaor ńbulms)wysyłają ścięgna do wszystkich palców:ścięgna pierw.szego leżą powierzchownie, drugiego-głęboko.
Nie u wszystkich rodzin zwierząt występuje zawsze dziesięć ścięgien. U małpiatek i małp liczba ścięgien jest już zredukowana:orangutan i szympans mają jedno ścięgno do palucha od zginacza strzałkowego, pozostałe palce po jednym od zginacza piszczelowego, gibbon poza tym ścięgno do li palca od zginacza strzałkowego. Z tego rodzaju ułożenia wynika skrzyżowanie ścięgien.
U człowieka na podeszwie stopy w miejscu skrzyżowania(chiasma plmtare)ścięgno zginacza palucha(ńeaor fbularis)wysyła pasmo, które łączy się ze ścięgnami zginacza długiego palców(ńeaor tibidis). Pasmo to dzieląc się biegnie ze ścięgnami zginacza długiego palców do U, 111, czasem też do W palca:nigdy natomiast nie dochodzi do palca V. Są to ślady wspólnego zaopatrzenia każdego palca przez oba mięśnie.Powięzie goleni.
Powięź podkolanowa(faseta poplitedS.
Powięź goleni pokrywa zewnętrzną powierzchnię mięśni goleni:na stronie przedniej przechodzi ku górze w powięź szeroką uda. Na stronie tylnej ku górze łączy się z powięzią szeroką za pośrednictwem p o w i ę z i po dkolanowe t. Dół podkolanowy(fossa poplitea).
Powięź podkolanowa zamyka od zewnątrz przestrzeń(spctium popliteunP)objętą dołem podkolanowym. Dół podkolanowy leży w okolicy kolanowej tylnej na pograniczu uda i goleni. Ma on kształt równoległoboku zwróconego ostrymi kątami ku górze i ku dołowi. Granice dołu podkolanowego stanowią:od góry i od strony przyśrodkowejmm, półbłoniasty i półścięgnisty, od góry i od strony bocznej m. dwugłowy uda. Granicę dolną tworzą głowy m. brzuchatego przy czym głowa boczna mięśnia wspólnie z m. podeszwowym. Dno dołu podkolanowego utworzone jest:1)przez powierzchnię podkolanowąkości udowej, 2)przez ścianę tylną torebki stawu kolanowego wzmocnioną więzadłem podkolanowym skośnym i 3)przez m. podkolanowy. Zawartość dołu podkolanowego.
Dół podkolanowy jest wypełniony tkanką tłuszczową i tkanką łączną, które otaczają żyły, tętnice i nerwy zawarte w dole. Oprócz kilku mniejszych gałęzi naczyniowych i nerwowych odróżniamy cztery główne pnie. Mniej więcej od bliższego do dalszego kąta równoległoboku przebiega nerw piszczelowy tuż pod powięzią:stanowi on jedną z dwóch gałęzi końcowych nerwu kulszowego. Przy środkowa i nieco głębiej od nerwu leży żyła podkolanowa, a jeszcze głębiej i bardziej przyśrodkowo znajduje się tętnica podkolanowa. Tętnica i żyła objęte są wspólną osłonką łącznotkankową. Bocznic od nerwu piszczelowego, również powierzchownie, przebiega nerw strzałkowy wspólny wzdłuż ścięgna m. dwugłowego w kierunku zewnętrznego obwodu głowy strzałki:jest on drugą gałęzią końcową nerwu kulszowego. W dole podkolanowymznajduje się również kilka niewielkich węzłów chłonnych. Warstwa tkanki tłuszczowej(grubości 1-1, 5 cm)oddziela tętnicę podkolanową od powierzchni podkolanowejkości udowej i od tylnego obwodu torebki stawu kolanowego. Powięź goleni(faseta eruris), otaczając dokoła mm, goleni, na powierzchni przyśrodkowejk, piszczelowej, jako na części kości nie, pokrytej mięsniami, zrasta się ściśle z okostną. Część przednia powięzi goleni w swym dolnym odcinku wzmocniona jest więzadłowympasmem poprzecznym, tzw. troczkiem górnym prostowników(ryc. 543).
Tr o c z ek go rny p r o s 1 o wn i k ów(retinacuhm mm, eatensorum superhs)znajduje się w sąsiedztwie stawu skokowego górnego. Występuje on w postaci szerokiego pasma włókien poprzecznych, które u swych końców przyczepia się do k. piszczelowej i do strzałki. Więzadło to wysyła przegrodę do k. piszczelowej i dzięki temu powstają dwa przedziały:przyśrodkowy dla m. piszczelowego przedniego oraz boczny dla prostownika długiego palców i prostownika długiego palucha. Dolny brzeg troczka górnego prostowników łączy się na k. piszczelowej z brzegiem górnym odnogi przyśrodkowej troczka dolnego prostowników. Tr o c z e k do lny p r o s to w n i kó w(retindculum mm, eatensorum infrius)położony?więzadło poprzeczne goleni(ligcmentum trmstersum cruris).


1 na powierzchni przelniej, na granicy goleni i stopy. Występuje on zwykle w postaci ącej litery Y.
Silne ramię boczne składa się z dwóch warstw:warstwa powierzchowną poczyna się na stronie bocznej kości piętowej, warstwa głęboka-w zatoce stępuebiegną do przodu i przyśrodkowo, obejmując ścięgna prostownika długiego palców czym łączą się:ramię to nosi nazwę więzadła procowatego(ligcmentum ńndińrmeBynowiono odnogę pionową@ery Y Naslępnie pasmo Jo dzieli się na dwa ramionąre biegną rozbieżnie w stronę przyśrodkową. Ramię dolne, ciensze, biegnie powierzanie od ścięgien prostownika długiego palucha i m. piszczelowego przedniego do kąłódkowateji klinowatej przyśrodkowej. Ramię górne, silniejsze kieruje się na po grzebnie przednią kostki przyśrodkowej. Składa się ono z dwóch warstw, które ot odo i od tyłu obejmują prostownik długi palucha i m. piszczelowy przedni. Obie waayłączą się między obu mięsniami.
W ten sposób w obrębie całego troczka powstają y przedziały, po jednym dla każdego z trzech prostowników. Licząc od boku:przez*edział pierwszy przebiega prostownik długi palców, przez przedział drugi-prostoikdługi palucha i wreszcie przez przedział trzeci-m. piszczelowy przedni. Czasami kostki bocznej może odchodzić dodatkowe pasmo do ramienia bocznego, a wtedy trok przybiera kształt skrzyżowany, stąd dawna nazwa:w i ę z a d to krzyż owe go I e(Bgamentum cruciamm crurisS. Wzmocnienie powięzi goleni znajduje się również po stronie bocznej stawu skokowego nego w postaci troczków mm, strzałkowych i po stronie przyśrodkowej w postaci trożZĘlD 3 CZy*ro c z ki run, s trza łk owych(retmaculc mm, peroneorum s. ńbulcrium)są to siljszepasma powięzi goleni, które przebiegając nad ścięgnami mm, strzałkowych przyymująje przy kości. Troczek górny mm, strzałkowych(retindculum mm, pe, eorum s. ńbulmum superius:ryc, 542)jest rozpięty między kostką boczną a po.Komor prostowni ków.
atu m intermusculareQOOIS WOTTłUSMembrana imerosseaN, peroneussuperfcialisjota mm, strzałkowych A, peroneeSeptum intermusculerećcruris posteriusKomora głębokich ZQI OBCZy.Strona przednia.
A, tibialis ant, et'n. peroneus prof.
V, saphena magm'et n. saphenus.
A, tibialis post, et n. tbielis.
Lamina*po łun%rLamina'superfcialisi Komorapowierz-Z szWe@chownych zginaczy parya et n. suralis.łase je cz*s.
Strona tylna 98 Schematyczny przekrój poprzeczny goleni prawej.Widok od dołu na od@neK bliższy.
Wzorowane na Corningu.
wierzchnią boczną kości piętowej.
Troczek dolny mm, strzałkowych(retinaculummm, peroneorum s. ńbulcrium mferius)rozpoczyna się poniżej poprzedniego na powierzchni bocznej kości piętowej, biegnie ku górze i do przodu nad bloczkiem strzałkowym kości piętowej, do którego wysyła przegrodę i przechodzi w ramię boczne troczka dolnego prostowników. Troczek dolny mm, strzałkowych przytrzymuje przy kości piętowej ścięgno m. strzałkowego krótkiego nad bloczkiem strzałkowym, zaś m. strzałkowego długiego-pod nim. Troczek zginaczy(retinaculum mm, fezomm:ryć, 539)przebiega do dołu i ku tyłowi od kostki przyśrodkowej. Rozpoczyna się on na tylnym i dolnym brzegu kostki przyśrodkowej, biegnie nad ścięgnem m. piszczelowego tylnego i przytrzymuje je przy kości:następnie dzieli się na dwie blaszki. B I a s z k a p o wi erz eh o wn a kieruje się dalej do strony przyśrodkowej guza piętowego:służy ona za pole przyczepo odwodzicielapalucha, 81 a s z k a głęboka biegnie bezpośrednio do tyłu i ku dołowi od ścięgien zginacza długiego palców i zginacza długiego palucha do powierzchni przyśrodkowej kości piętowej:również te dwa ścięgna przytrzymuje ona przy kości. Między obu blaszkami troczka zginaczy biegną naczynia i nerwy przez kanał kostki przyśrodkowej. K a n a ł k o s 1 ki przyśrodkowej(cana@s mJ(eolaris')stanowi przejście z głębokiej komory zginaczy goleni na podeszwę. Jest to kanał kostna-włóknisty, utworzony:1)przez kostkę przyśrodkową i 2)powierzchnię przyśrodkową kości piętowej, które wytwarzają wybitną bruzdę kostną, oraz 3)przez troczek zginaczy, który zamyka bruzdę, przekształcając ją w kanał. W kanale tym przebiegają ścięgna głębokich zginaczy, a poza tym między obu blaszkami troczka zginączy naczynia i nerwy. Na krótko przed wejściem do kanału zginacz długi palców, jak zaznaczono poprzednio, krzyżuje m. piszczelowy tylny i w kanale kostki ścięgno m. piszczelowego tylnego leży najbardziej do przodu, następnie przylega dań od tyłu ścięgno zginacza długiego palców, a najbardziej do tyłu w pewnej od nich odległości leży ścięgno zginacza długiego palucha. Każde ścięgno objęte jest samodzielną pochewką maziową.
Naczynia piszczelowe tylne i nerw piszczelowy, które z głębokiej komory zginaczy goleni kierują się do kanału kostki przyśrodkowej, zazwyczaj już przed wejściem do kanału dzielą się na naczynia i nerwy podeszwowe przyśrodkowei boczne:rzadziej podział ten odbywa się w samym kanale(ryc. 539).
Część tylna powięzi goleni składa się z dwóch blaszek:powierzchownej i głębokiej, które u dołu, do tyłu od obu kostek, łączą się. Blaszka powierzchowna pokrywa powierzchnię tylną m. trójgłowego łydki, blaszka głęboka-powierzchnię tylną obu zginaczy długich oraz nerw piszczelowy. Powięź goleni zrasta się z okostną przyśrodkowej powierzchni k. piszczelowej, bocznic wysyła przegrody międzymięśniowe do przodu i do tyłu od mm, strzałkowych, które przyczepiają się do brzegu przedniego i tylnego strzałki. Przegrody te(sejf mtermusculariccruris dnterius et posterius)dzielą goleń na trzy większe komory mięśniowe:przednią(prostowników), boczną(mm, strzałkowych)i tylną(zginaczy). Blaszka głęboka powięzi goleni dzieli tę ostatnią na komorę głębokich zginaczy i komorę zginaczy powierzchownych(m. trójgłowy łydki). Z budową i zawartością tych komór zapoznaliśmy się poprzednio(ryć. 538).
Pochewki ścięgien stopy Podobnie do długich ścięgien mięśni przedramienia, również długie ścięgna mięśni goleni objęte są pochewkami ścięgien(rcgindetendmum:ryc.539, 54 O).
Odróżniamy trzy pochewki grzbietowe, jedną podwójną strzałkową, trzy piszczelowe i pięć pochewek palcowych. Grzbietowe pochewki ścięgien, w liczbie trzech, są przykryte troczkiem prostowników. Pochewka maziowa ścięgna m. piszczelowego przedniego Odgina sgnomdistendinis m. tibidlis mrerioris)jest najobszerniejsza i ścięgno może sie w niej prze?więzadło promieniste stepu(ligcmentum lccinidtuni).


Vagina syn.
tendinis m. -tibialis anteriodsBursa subcutaneamalleoli medielisRetnaculum mm. --extensorum inferiusVagina syn, tendinis m. tibialis posterioris-VaginA syn, tendinis m. . extensoris hellucis longi.Zagina syn.
tendinis Iigit I pedis.
Ryc.
539.
M. abductor.
hellucis Zagina syntendinism, fexoris hallucis longi. M. peroneus.
M. peroneus.
órews.
Weooocalcaneus M. sołeus.
fonia.
Vagina syn.
tendinis m. fexoris, hellucis lorgiBursa subcutanee.
calcaneeBursa subcutaneamalleoli lateralisRetinacu łam mm. -*eraneoru*super*usBursa tendiniscaleane i Wgina syn.
tendin u m m m. (8(0080(001 communis.
óeciesrnedialis-*ibi*e.
Retinaculum 0)01.
BXlBOSOFUDtSUDTłUS.
, **neur**j**.
i(HBOŻBTIS.
Vagina syn.
tendinumm, flexorisdigitalom pedis longi.
V M. fexor'nallucis longus.
-M. sołeusZe**calcaneus.
M. flexor'digitalom longus.
M. tibialis p*s*er*ot.
Lamina'profunda.
Lamina superiiciats.
Pochewki ścięgien stopy prawej widziane ze strony przyśrodkowej.Retinacu tum mm, ś extensorum superius.
Retnacu(um mm, fexorum.
-Tuber calcanei.
M. extensor digitalom longus*g**n-tendinis m. tibialis enteriorisVagina syn. Ąy digitalu m pelis(ongi--tendinum m. extensorisRetinaculum mm. --exlensorum inferiusWgina syn, tendinis m. ę extensoris hallucis(ongi M. extensorK, hallucis breyis.Ryc.
540. Pochewki ścięgien stopy prawej widziane ze strony bocznej.suwać w prawo i w lewo.
Obejmując ścięgno, przebiega ona przez przedział przyśrodkowyzarówno troczka prostowników dolnego, jak i górnego. Ku górze sięga wyżej od innych, nieco powyżej troczka górnego prostowników, ku dołowi do stawu skokowo-łódkowego:ma szeroką, silnie unaczynioną krezkę ścięgna(mesotendmeum). Po eh ewk a maziowa ścięgna prostownika długiego palucha(eagmc sgnouidis tendmism, eatensoris hdhcis(ongi)przechodzi wraz ze ścięgnem przez przedział środkowy troczka dolnego prostowników. Sięga ona najniżej na grzbiecie stopy, u góry zaczyna się trochę poniżej troczka górnego prostowników, u dołu kończy się poniżej stawu stepowa-śródstopnego palucha. Również i to ścięgno posiada szeroką krezkę.
Po chewka maziowa ścięgien prostownika długiego palców stopy(iagind sgnomalis tendinumm, eatensoris digitorum pelis longi)obejmuje ścięgna tego mięśnia i m. strzałkowego trzeciego. Leży ona najbardziej bocznic i przechodzi przez przedział boczny troczka dolnego prostowników. Rozpoczyna się u góry trochę powyżej poprzedniej, a poniżej troczka górnego prostowników i kończy się na kości klinowatej bocznej. Ma szeroką i silnie unaczynioną krezkę ścięgna.
Strzałkowe pochewki ścięgien.
Ścięgno m. strzałkowego długiego ma podwójną pochewkę.
Górna sięga na goleni do tylu i powyżej kostki bocznej i kończy się u początku guzowatości kości sześciennej, jest to pochewka goleniowa-stęp owa:dolna znajduje się na podeszwie stopy-p och ewk a po des z w owa. Obie oddzielone są od siebie na krótkiej przestrzeni kości sześciennej:tutaj ścięgno jest nagie. Połączenie obu pochewek zdarza się bardzo rzadko.
Natomiast pochewka goleniowa-stepowa na znacznej przestrzeni jest wspólna dla run, strzałkowych długiego i krótkiego(odpina sgnomdismm, peroneorum s. ńbularium communis). Dzieli się ona tylko u bloczka, strzałkowego kości piętowej, tak że bloczek ten leży między obu pochewkami:rozdwaja się również na obu końcach na dwie odnogi, po jednej dla każdego ścięgna. Wspólna pochewka jest umocowana troczkami mm, strzałkowych górnym i dolnym. Po eh ewk a p o des z w owa(odgina syn, tendinis m. permei(ongi plmtms)leży bezpośrednio na głębokich więzadłach podeszwy i na kościach stopy, przykryta więzadłem podeszwowym długim. Sięga ona od bruzdy kości sześciennej do przyczepi ścięgna na kości klinowatej przyśrodkowej. Obie pochewki, zarówno wspólna goleniowa-stepowa, jak i pojedyncza podeszwowa, wyposażone są w szerokie krezki ścięgien. Piszczelowe pochewki ścięgien.
Trzy ścięgna głębokich zginaczy w swym przebiegu dokoła kostki przyśrodkowej i przy podpórce skokowej kości piętowej umocowane są troczkiem zginaczy oraz ochraniane pochewkami ścięgien. Ścięgna nie posiadają krezek.
Pochewka maziowa ścięgna m. piszczelowego tylnego(odgina sgnomdistendmis m. tibialis posterioris)obejmuje ścięgno tego mięśnia, które biegnie w bruździe na tylnej powierzchni kostki przyśrodkowej. Pochewka ścięgna rozpoczyna się powyżej kostki i kończy się prawie na kości łódkowatej. Pochewka maziowa ścięgien z giaacz a długiego palców stopy Odgina sgnouialis tendmim m. fleaoris digitorumpedis(ongi)rozpoczyna się poniżej poprzedniej i kończy na podeszwie, poniżej kości łódkowatej, w miejscu skrzyżowania ze ścięgnem zginacza długiego palucha:czasem komunikuje się u góry z poprzednią. Pochewka maziowa ścięgna zginacza długiego palucha wagina sgnouialis tendinis m. fleaoris hallucis longi)rozpoczyna i kończy się poniżej poprzedniej i czasem komunikuje się z nią u dołu. Palcowe pochewki ścięgien.
Ścięgna zginaczy, podobnie jak na palcach ręki, również na palcach stopy objęte są pochewkami maziowymi ścięgien Ocginde sgnomdes tendinundigitorum pedis). Powierzchnia podeszwowa każdego palca objęta jest oddzielną pochewką. Rozpoczynają się one z tyłu na paluchu w pobliżu podstawy kości śródstopia, na pozostałych palcach w bliskości ich głów, kończą się w pobliżu dalszych paliczków. Tak samo jak na palcach ręki, są one i tutaj wzmocnione i przytwierdzone przez pochewki włókniste(uagmae ńbrosae), w których pasma włókien przebiegać mogą nad stawami czy to poprzecznie(pers mnularis capinie ńbrosae), czy też krzyżując się(pers cruciformis tcgmde ńbrosde), są one jednak znacznie słabiej od nich rozwinięte. Pochewki palcowe stopy nie łączą się z pochewkami bliżej położonymi, tak jak to ma miejsce na I i V palcu ręki, dlatego też sprawy zapalne nie przenoszą się na ogół na bliższą część stopy.


Streszczenie Mięśnie goleni.
Grupa przednia mięśni goleni:1.
M. piszczelowy przedni(m. bialis anterior)rozpoczyna się na kłykciu bocznym i powierzchni górnej k. piszczela ej, błonie międzykostnej i powięzi goleni:przyczepia się do k. klinowatej przyśrodkoeji podstawy I k. śródstopia. Zgina grzbietowa i odwraca stopę.
Unerwiony przez n, rzałkowy głęboki.
Kaletka maziowa podścięgnowa(burso rubtendmed m. tibidlis mterioris)położona jest jędzy ścięgnem końcowym mięśnia, a k. klinowatą przyśrodkową. Jego ścięgno objęte st pochewką maziową(pagina sgnomalis tendmis m. tibialis anterioris). 2.
M. prostownik długi palców(m. eatensor digitorum(ongus), i m. strzałkowy trzeci i, peroneus s. fbulms tertius)przebiega od kłykcia bocznego k. piszczelowej, głowy srzegu przedniego strzałki, przegrody międzymięśniowej przedniej, błony międzykostji powięzi goleni. Jego ścięgno dzieli się na cztery ścięgna dla palców li-V:przechoiąone w rozcięgno grzbietowe palców. M. strzałkowy trzeci, odszczepiona boczna część go mięśnia, kończy się na powierzchni grzbietowej V(IV)k. śródstopia. Prostownik ugi palców wykonuje zgięcie grzbietowe w stawie skokowym górnym, a w dolnym rwracanie. M. strzałkowy trzeci jest nawracaczem i odwodzicielem stopy. Unerwiony zez n. strzałkowy głęboki.
Ścięgna prostownika długiego palców i m. strzałkowego reciego obejmuje wspólna pochewka maziowa. 3.
M. prostownik długi palucha(m. eatensor hdllucis longus)rozpoczyna się na poerzchniprzyśrodkowej strzałki i na błonie międzykostnej. Jego ścięgno kończy się nadstawie dalszego paliczka palucha. Prostuje paluch i zgina grzbietowa stopę.
Uneronyprzez n. strzałkowy głęboki.
Jego ścięgno na grzbiecie stopy objęte jest pochewką łZlOWĘ. Grupa boczna mięśni goleni:4.
M. strzałkowy długi(m. peroneus s. ńbulmsans)rozpoczyna się na kłykciu bocznym k. piszczelowej, torebce stawu piszczelowa rzałkowego i głowie strzałki:druga głowa rozpoczyna się na powierzchni bocznej załki, przegrodzie międzymięśniowej przedniej i tylnej i na powięzi goleni. Między u częściami początkowymi przebiega n. strzałkowy wspólny. Jego ścięgno biegnie za stką boczną, pod troczkiem górnym i dolnym run, strzałkowych(retindculum mm, peieorums, ńbulmum rup, et mQ:kończy się na k. klinowatej przyśrodkowej i guzowatej I k. śródstopia. Nawraca stopę, a także ją odwodzi.
Oba mm, strzałkowe zginają pę podeszwowa.
Unerwiony przez n. strzałkowy powierzchowny.
i.
M. strzałkowy krótki(m. peroneus s. ńbularis brems)rozpoczyna się na bocznej poerzchnistrzałki i przegrodach międzymięśmowych przedniej i tylnej. Ścięgno mięśnia iebiega nad bloczkiem strzałkowym k. piętowej, dalej biegnie po stronie bocznej tej lei i przyczepia się do guzowatości V k. śródstopia. Zgina podeszwowa stopę, nawraca i odwodzi.
Unerwiony przez n. strzałkowy powierzchowny.
trupa tylna mięśni goleni.
Warstwa powierzchowna:6 M. brzuchaty łydki(m. trocnemius)rozpoczyna się na powierzchni podkolanowej k. udowej i na torebce stakolanowegodworna brzuscami:ku dołowi przechodzi w ścięgno piętowe(tendo cc(ieur s. Achillis)kończące się na guzie piętowym.
erwiony przez n. piszczelowy.
rsd subtendinea m. gdstrocnemii mediclis et lateralis)między torebką stawową rzuścem przyśrodkowym i druga między nią a brzuścem bocznym, 3)kaletka ścięgna lowego(bursa tendmis cuconej)-między guzem piętowym a ścięgnem piętowym. M. płaszczkowaty(m. soleus)rozpoczyna się na głowie i powierzchni tylnej strzałki, luku ścięgnistym(mus tendmeus m. solei), na kresie m. płaszczkowatego i powierz i tylnej piszczeli. Przyczepia się jako ścięgno piętowe do guza piętowego.
Vnerwionyez n. piszczelowy.
Łuk ścięgnisty obejmuje powrózek nerwowo-naczyniowy(n. pisz łowy, t. piszczelowa tylna, t. strzałkowa). M. podeszwowy(m. plmtaris)rozpoczyna się powyżej kłykcia bocznego k. udowej i torebce stawowej. Jego długie ścięgno łączy się ze ścięgnem piętowym.
Unerwiony ez n. piszczelowy.
Łącznie silnie zginają stopę podeszwowa:odwracają ją również.i przywodzą.
M, brzuchaty łydki zgina staw kolanowy.
M. podeszwowy napina torebkę stawu kolanowego, jeśli łączy się z rozcięgnem podeszwowym-napina je. Warstwa głęboka(grupy tylnej):9.
M. podkolanowy(m. popliteus)rozpoczyna się w swej bruździe(sulcus popliteus)na dalszym końcu kości udowej i torebce stawowej, a kończy-na tylnej powierzchni k. piszczelowej. Zgina staw kolanowy i obraca goleń do wewnątrz.
Napina torebkę stawową.
Unerwiony przez n. piszczelowy.
10.
M. zginacz długi palców(m. feaor digi(orum(argus)przebiega od tylnej powierzchni k. piszczelowej, głębokiej blaszki powięzi goleni i łuku ścięgnistego tej powięzi. Ku dołowi przechodzi w ścięgno, które krzyżuje ścięgno m. piszczelowego tylnego(chiasmacrurale):przebiega po, stronie tylnej kostki przyśrodkowej. Na stopie krzyżuje ścięgno zginacza długiego palucha(chiasmd plmtdre)i dzieli się na cztery odnogi dla li-V palca. Odchodzą od nich mm, glistowate.
Przeszywają ścięgna krótkiego zginacza palców i kończą się na paliczkach dalszych palców li-V. Zgina podeszwowa, odwraca i przywodzi stopę.
Wzmacnia sklepienie stopy.
Zgina palce.
Za kostką przyśrodkową, objęte troczkiem zginaczy, przebiegają ścięgna mm, piszczelowego tylnego i zginacza długiego palców, naczynia piszczelowe tylne i n. piszczelowy oraz ścięgno zginacza długiego palucha. Unerwiony przez n. piszczelowy.
Ścięgno ma swą odrębną pochewkę maziową, objętą troczkiem zginaczy. Il.
M. piszczelowy tylny(m. tibidlis posterior)zaczyna się na błonie międzykostnej i przyległych częściach k. piszczelowej i strzałki oraz na blaszce głębokiej powięzi goleni. Jego ścięgno przebiega w bruździe za kostką przyśrodkową. Kończy się na guzowatości k. łódkowatej i k. klinowatej przyśrodkowej:wysyła również pasma ścięgriste do innych kości stepu i śródstopia. Odwraca, przywodzi i zgina stopę.
Wzmacnia poprzeczne sklepienie stopy, uzupełniając "strzemię ścięgniste". Unerwiony przez n. piszczelowy.
Kaletka maziowa(bursa subtendmea m. tibiahs posterioris)występuje między ścięgnem tego mięśnia a kl. łódkowatą i klinowatą pośrednią. Ścięgno mięśnia objęte jest pochewką maziową(vagina sgnomalis tendinis m. tibialis posterioris). 12.
M. zginacz długi palucha(m. ńeaor hJ(ucis(ongus)rozpoczyna się na tylnej powierzchni strzałki, przegrodzie międzymięśniowej tylnej goleni i blaszce głębokiej powięzi goleni. Jego ścięgno biegnie w swej bruździe na k. skokowej i k. piętowej. Na stopie krzyżuje ścięgno zginacza długiego palców(chiasma plmtare)i kończy się na podstawie dalszego paliczka palucha. Zgina podeszwowa, odwraca i przywodzi stopę.
Wzmacnia sklepienie stopy.
Przez pasmo ścięgniste, które wysyła do ścięgna zginacza długiego palców, zgina również pozostałe palce. Umerwiony przez n. piszczelowy.
Ścięgno mięśnia obejmuje pochewka maziowa(vagina sgnoeidlis tendmis m. pezoris hdllucis lonn. Powięzie goleni.
Powięź podkolanowa(fscid poplited)stanowi przejście powięzi goleni ku górze w powięź szeroką uda. Pokrywa dół podkolanowy.
Dół podkolanowy(fossd poplitea)ograniczają:od góry i strony przyśrodkowej mm. półbłoniasty i półścięgnisty, od góry i boku m. dwugłowy uda. Ograniczenie dolne tworzą obie głowy m. brzuchatego, jego głowa boczna wraz z m. podeszwowym. Dno dołu pod kolanowego stanowi powierzchnia podkolanowa k. udowej, torebka stawowa i m. pod kolanowy. Przez dół podkolanowy przebiega n. piszczelowy, z, i t. podkolanowa i n. strzałkowy wspólny. Powięź goleni O@cid cąms)otacza dokoła goleń, zrastając się z okostną k. piszczelowej. Troczek góoó prostowników Pretmaculum mm, extensorum superius')jako szerokie pasmo łącznoJKankowe przyczepia się do k. piszczelowej i do strzałki. Wysyła przegrodę międzymi@@ową do k. piszczelowej dzieląc przednią grupę run, goleni na 2 przedziały. Troczek 4 eWy prostowników(retinaculum mm, eatensorum inferius)ma kształt litery Y. Jego rawg pionowe nosi nazwę więzadła procowatego(lig, ńndifrme). Więzadło wytwarza przez swe odnogi trzy przedziały, po jednym dla każdego z trzech prostowników. Przez p 6 e 4 ział pierwszy, licząc od boku, przebiega prostownik długi palew, przez drugi-p 8@9 wnik długi palucha, przez trzeci-m. piszczelowy przedni. Niekiedy troczek pFzó@e*a ksztąB usprawiedliwiający nazwę więzadła krzyżowego goleni(Bgcruciatum cruris).ł więzadło popóeczne goleni(lip, tranoersum cruri).


roczki mm, strzałKoWch górny i dolny(retmdcula mm, peroneorum superius et infegstanowią silniejsze pasma powięzi goleni przytrzymujące ścięgna mm, strzałkowych j kaset. Górny biegnie między kostką boczną a k. piętową, dolny-od k. piętowej ukoteku górze, gdzie przechodzi w ramię boczne troczka dolnego prostowników, *roczekmączy(retmaculum mm, feaorum)jest zgrubieniem powięzi goleni biegnącym ku dowii tyłowi od kostki przyśrodkowej. Dzieli się na dwie blaszki:powierzchowną i głęką.
przytrzymuje przy kości ścięgno m. piszczelowego tylnego(blaszka powierzchow)oraz ścięgna zginacza długiego palców i zginacza długiego palucha(blaszka głęboką). jędzy obu blaszkami biegną naczynia i nerwy(przez kanał kostki przyśrodkowej). Kat kostki przyśrodkowej(cmdlis malleoldris)jest połączeniem między głęboką komorą inaczy a podeszwową stroną stopy. Kanał ten tworzą:kostka przyśrodkowa, k. piętoii troczek zginaczy. Przez kanał kostki przebiegają ścięgna głębokich zginaczy, a mięyobu blaszkami troczka naczynia i nerwy(naczynia piszczelowe tylne i n. piszczela*. Każde ścięgno z osobna jest objęte pochewką maziową.
Naczynia i nerwy zwykle red wejściem do kanału dzielą się na naczynia i nerwy podeszwowe przyśrodkowetoczne. Część tylna powięzi goleni składa się z blaszki powierzchownej i głębokiej. awsza z nich pokrywa m. trójgłowy łydki, druga-warstwę głęboką zginaczy goleni, czynią i nerwy(naczynia piszczelowe tylne, strzałkowe i n. piszczelowy). zawieź goleni wysyła w głąb przegrodę międzymięśniową przednią i tylną(septum mmuscularecruris dnterius et posterius). Dzielą one-wraz z k. piszczelową-goleń trzy komory:prostowników, mm, strzałkowych i zginaczy. Komora zginaczy podzieją jest przez blaszkę głęboką powięzi goleni na komorę zginaczy głębokich i powierzrwnych. ?ochewki ścięgien stopy.
P o eh e w ki grz b i e 1 o we-pokryte troczkiem prostowniyprzechodzą przez trzy przedziały. Są to liczone od strony przyśrodkowej:1)pocheamaziowa ścięgna m. piszczelowego przedniego(odgina sgnomdis tendinis m. tibidis:erioris), 2)pochewka maziowa ścięgna prostownika długiego palucha(odgina sgnolistendinis m. eatensoris hdllucis(ongi)i 3)pochewka maziowa ścięgien prostownika giego palców stopy(pagina sgnouialis tendmum m. eatensoris digitorm pedis longi. o chewki strz alkowę:ścięgno m. strzałkowego długiego ma:4)pochewkę golewo-stepową(górną)i 5)podeszwową(dolną). Pochewka goleniowa-stepowa jest oólna dla obu run, strzałkowych długiego i krótkiego(jogina sgnoticlis tendinumi, peroneorum s. fłuldrium communis). Wspólna pochewka umocowana jest troczka mm, strzałkowych górnym i dolnym. Pochewka podeszwowa(uagina sgnomalis tendim.
peronei s. ńbulms(ongi plcums)pokryta jest więzadłem podeszwowym długim. rbu pochewkach górnej i dolnej występują szerokie krezki ścięgien. o eh e w k i p i s z c z e I o we otaczają trzy ścięgna głębokich zginaczy:pokryte są trałem zginaczy. Nie posiadają krezek:6)pochewka maziowa ścięgna m. piszczelowego jego(uagina sgnomdlis tendinis m. tibidlis posterioris), 7)pochewka maziowa ścięgien tacza ćługiego palców(pagina sgnouialis tendinum m. jleaoris digitorum pedis longWpochewka maziowa ścięgna zginacza długiego palucha(odgina sgnovidis tendinis m. oris hallucis longW. o eh e w k i p a I c o we(bogince sgnomd(es tendmum digitorum pedis)obejmują ścięzginaczy. Powierzchnie podeszwowe każdego palca objęte są oddzielną pochewką. hewki wzmocnione są pochewkami włóknistymi(tdginde ńbrosce)poprzecznymi z krzyżowymi(pers mnularis et pers crucifrmis ucgmde tibrosde). Pochewki galeonie łączą się z pochewkami wyżej położonymi.Krótkie mięśnie stopy.
la krótkich mięśni stopy jest bardzo znaczna:służą one bowiem nie tylko do porudapalców, z których cztery wykazują bardzo niewielką ruchomość, ale przede wszymczynnemu podpieraniu stopy postawnej(obciążonej)w pionowej postawie ciała. kojom ym przypada w znacznie większym stopniu statyczne zadanie niż dynamiczJszĘwniająone bowiem podłużne i poprzeczne sklepienie stopy. Dlatego też długie te jest takie męczące, ponieważ te krótkie mięśnie nie mogą wtedy odpoczywać.W odróżnieniu od ręki, na grzbiecie stopy występują mięśnie unerwione przez nerw strzałkowy głęboki(pochodzący z części tylnej splotu krzyżowego), ten sam, który zaopatruje przednie mięśnie goleni. Wszystkie mięśnie podeszwy unerwia nerw piszczelowy(pochodzący z przedniej części splotu krzyżowego). Ich masa i liczba są znacznie większe niż mięśni grzbietowych. Powierzchowny zginacz palców przesunął się na podeszwę.
Dzięki temu zdobyła ona w części środkowej znaczną wyniosłość. Na podeszwie więc występują nie tylko dwie wyniosłości, które by odpowiadały kłębowi kciuka i małego palca ręki, lecz trzy:wyniosłość podeszwowa przyśrodkowa(emmentic plcntdris medidhsS, wyni o.Retnaculum mm.
extensorum inferius?
J J.
Tendo m. extensoris hallucis longi.
M. soleus.
M. peroneus brewsTendo calcaneus(AchillisjM.
peroneus longusMalleołus leteralisRetinaculummm, peroneorum superius.i M. abductorTendo m. tbialis*oris.
JĄ.
Ryc.
541. Mięśnie stopy prawej widziane od strony przyśrodkowej.Retinaculum mm, extensorum superius.
ścjjcjv cj cj*ĘĘĘł Ęgę!łŃsŚ ŻgĘĘQĘ gĘcj Ę****.
M. tibialis posterior-M. fexor digitalom longus-Malleolus medialis-M. flexor hallucis longus-Tendo calcaneus(Achillis)Lamina profunde\RetinacułumLamina(mm, flexorum superfcialis.Retinaculum mm.
*extensorum ihferiusTendo m. extensorishellucis longiTendines m. extensoris digitalom longi. P@.
ZĆ*ć R Ć.
Ryc.
542. Mięśnie stopy prawej widziane od strony bocznej.


jsć podeszwowa boczna(emmenticplmtcris lmerdlis)i wyniosłość podepo w a p o ś r e d n i a(eminen(id plmtaris intermediP). Powięź podeszwowa powierzana stopy, która leży pod skórę i tkanką podskórną, głównie w części odpowiadają wyniosłości pośredniej, jest ścięgnista i bardzo mocna, wytwarzając rozcięgno poderowe. Wysyła ono w głąb do szkieletu, wzdłuż bruzd(sulcus plmtms mediahs et lues:)położonych między wyniosłościami, dwie podłużne przegrody, które wytwarzają y komory wypełnione mięsniami:środkową i dwie boczne, dla palucha i palca małego. te boczne grupy mięśni sięgają ku tyłowi aż do pięty:grupa środkowa łączy się z gole przez kanał kostki przyśrodkowej. M. extersor hallucis longus*, e*rensordigitalom, :j Ę es--TibiaAwgusM, peroneus lngus.Retinaculum mm, extensorum su pert us*.
MelleołusleteralisRetinaculummm, e*ensorum inferius. Tendo m. geronci breyisM, extensordigitalom brewsTendo m. geronci terti.M. abductordigit rninirniMm, interossei do rsales.
Tendines m.
e*ensoris.
ongi(odcięte)(Ągf.
digitalu m.
Przedział dla mięśnia z'piszczelowego przedniego-Melleołus rnedielisPrzedział dla p rostowa i kadługiego palucha Przedział dla prostownika długiego palców M. extensorhellucis breyisTendo m. tibialis enterioris.Tendo m. e*ensorishellucis longiM, abductor hallu cis.Ryć.
543. Mięśnie grzbietu stopy prawej po częściowym usunięciu warstwy powierzchownej.Wzorowane na Spalteholzu.
Nawiązując do powyższego, mięśnie stopy(ryc, 539-549), w liczbie dwudziestu jeden, możemy podzielić na mięśnie grzbietu stopy i mięśnie podeszwy. W tych ostatnich odróżniamy trzy grupy:mięśnie wyniosłości przyśrodkowej(palucha), mięśnie wyniosłości bocznej(palca małego)i mięśnie wyniosłości pośredniej. Wszystkie one odpowiadają grupom mięśni ręki, z wyjątkiem pierwszej, mięśni grzbietu stopy, które zazwyczaj na ręce nie występują. Poszczególne mięśnie stopy wykazują również duże podobieństwo do mięśni ręki. Mięśnie grzbietu stopy M. prostownik krótki palców(m. eatensor digitorum brems)i m. prostownik krótki palucha(m. eatensor hdlucis brems)tworzą wspólny brzusiec położony na grzbiecie stopy. Mięśnie te są rozpięte między kością piętową a czterema pierwszymi palcami. Przyczepy.
Oba mięśnie rozpoczynają się wspólnie na grzbiecie stopy, na powierzchni górnej i bocznej kości piętowej przed zatoką stepu, przykryte ramieniem bocznym troczka dolnego prostowników. Cienki, płaski brzusiec mięśniowy dzieli się wkrótce na dwie nierówne głowy:przyśrodkowa, mniejsza, wysyła swe ścięgno do palucha:ścięgno to kończy się na paliczku bliższym palucha(m. eatensorhdllucis brems):głowa boczna, większa, wytwarza trzy ścięgna dla 11. Ul i IV palca, które zlewają się z odpowiednimi ścięgnami prostownika długiego palców i kończą się w rozcięgnach grzbietowych palców, podobnie jak na palcach ręki(m. eatensor digitorum brems). Palec V otrzymuje swe krótkie ścięgno prostujące albo od m. strzałkowego trzeciego, albo od m. strzałkowego krótkiego. Czynność.
Oba mięśnie zginają palce I-IV w kierunku grzbietowym, prostują i nieco je rozstawiają. Topografia.
Oba mięśnie spoczywają na grzbiecie stopy, bezpośrednio na kości, przykryte częściowo ścięgnami prostownika długiego palców. Prostownik krótki palucha krzyżuje od przodu pod ostrym kątem naczynia grzbietowe stopy i nerw strzałkowy głęboki. Wspólny brzusiec krótkich prostowników leży pod skórą i u osób chudych nieraz jest widoczny przez skórę. Krzyżuje go skośnie ścięgno m. strzałkowego trzeciego.
Skrzyżowanie ścięgien długiego i krótkiego prostownika często widoczne jest również przez skórę na żywym. Unaczynienie:t. boczna stepu od t. grzbietowej stopy i gałąź przeszywająca t. strzałkowej. One rwi e nie:n. strzałkowy gł@8 W(Geą ąlOdmi ary.
Poszczególne ścięgna mogą nie występować:może być zachowane jedno tylko ścięgno. Znany jest przypadek całkowitego braku obydwu mięśni(L-e Double). Mięśnie podeszwy Mięśnie wyniosłości przyśrodkowejGrupa mięśni wyniosłości przyśrodkowej składa się z trzech mięśni palucha:odwodziciela, zginacza krótkiego i przywodziciela. Czwarty mięsień palca I ręki, przeciwstawiacz, u człowieka na stopie nie wystę.


e:jest on zachowany u niektórych małp, między innymi u orań 8118. odwodziciel palucha(n. cbductor hdllucis)jest położony po rzchownie na brzegu przyśrodkowym stopy(ryc. 383).
Jest to naj dejszy krótki mięsień stopy:on to głównie kształtuje wyniosłość yśrodkową podeszwy. rzy c z epy.
Mięsień ten ro z p o czyn a s i ę na stronie przyśrodkoguzapiętowego, na blaszce powierzchownej troczka zginaczy, na ięgme podeszwowym, wreszcie na guzowatości kości łódkowatej z powierzchni podeszwowej kości klinowatej przyśrodkowej. Włók biegną zbieżnie do przodu i przechodzą w płaskie, silne i krótkie gna, które przyczepia się do trzeszczki przyśrodkowej i u podstawy szego paliczka palucha. z y n n o ś ć.
Mięsień wzmacnia przyśrodkową, najbardziej wypukłą je sklepienia stopy. Poza tym zgina paluch i odwodzi od li palca.
agrafia.
Odwodziciel palucha graniczy od strony bocznej ze zginaczem krótkim rha, z którymi częściowo jest zrośnięty. Brzusiec mięśnia przebiega nad kanałem konrzyśrodkowej.
tac zynienie:t. podeszwowa przyśrodkowa.
, e rw i e ni e:n. podeszwowy przyśrodkoyó Uą, Sjjletk a m a z i ow a. Miedzy ścięgnem a stawem śródstopia-paliczkowym palucha uje się stale kaletka maziowa:w miejscu tym czasem występuje druga kaletka pod mi a ny. Czasami wysyła pasmo ścięgniste do li palca.
zginacz krótki palucha(m. feaor hdllucis brems)położony jest*iowo powierzchownie, z tyłu i przyśrodkowo przykryty odwodzimpalucha. zyczepy.
Mięsień ten rozpoczyna się na powierzchniach parowych wszystkich trzech kości klinowatych, kości łódkowatej więzadle piętowa-sześciennym podeszwowym. Tworzy on dwa eżne, okrągławe brzuśce, które włóknami ścięgnistymi przyj i a j ą s i ę do obu trzeszczek i do podstawy bliższego paliczka pał ynn o ś ć. Przez stosunek swego przyczepo początkowego do głę:h więzadeł stopy zginacz krótki palucha przedłuża się pośrednio łowi aż do guza kości piętowej:tym samym wzmacnia sklepienie. Poza tym zgina paluch w kierunku podeszwowym:działanie to zczególnie ważne podczas słania na końcach palców. agrafia.
W rynience, która biegnie między obu brzuścami mięśnia, spoczywa i zginacza długiego palucha. W pobliżu przyczepo końcowego część przyśrodkowasię z odwodzicielem palucha, część boczna-z przywodzicielem. c z yn i e n i e:t. podeszwowa przyśrodkowa i łuk podeszwowy. rw i e n i e:głowa przyśrodkowa przez n. podeszwowy przyśrodłowy(G, 80. 288:zna przez n. podeszwowy boczó(BĆ-lu ary.
Często rozpoczyna się on od ścięgna m. piszczelowego tylnego:rzadko odsmodo li palca, wzywodziciel palucha(m. ddductor Wdlhcis)jest położony bocz.Tendo m. fleaoris digitorum(ongi''.
Mm, lumbricalesM, flexor dig.
minimi b*sTu berositas ossis metatarselis V.
M. abductor dig, rninirni.
IV:gO.
IV:gO.
*i**j.
M. adductor hallucis(ceput tranwersum I Tendo m.
Oexoris'hellucis longi.
M. fexor hellucis breyis.
M. fexordigitorum brewsM, abductor*hallucis.
---Tuber calcenei.
Ryć.
544. Mięśnie podeszwy prawej po usunięciu rozeięgna podeszwo.nie od zginacza krótkiego i głębokiego na mm, nuędzykoęó-dych.Tak.
samo jak na ręce jest mięśniem dwugłowym.
Przyczepy.
Gruba i długa głowa skośna(ccpiWrozp o czyn a się na podstawach kości śródstopia U do na kości klinowatej bocznej, kości sześciennej i na więzadlśwym długim:włókna wytwarzają okrągławy brzusiec, kto z brzuścem bocznym zginacza krótkiego palucha. Płaska i śwa poprzeczna(edput trmsversun)rozpoczyna s 3 kach stawów śródstopno-paliczkowych li-V i na więzadłcznych głębokich śródstopia. Włókna biegną w kierunku wym.
Obie głowy kończą się na trzeszczce bocznej i nbliższego paliczka palucha. O z ynn o ś ć.
Mięsień ten zastępuje działanie m. międzyKdeszwowego:przywodzi on paluch do li palca i zgina go w stopno-paŻczkowym. Jednak główne zadanie mięśnia poi.
nbliquumW(ryc.
383), odeszwozrastasię nka głonatoreb DOOTZBśrodkoodstawie. DćgO DOieśródna pod.


ieraniu i wzmacnianiu sklepienia stopę.
Głowa poprzeczna zwęża owa skośna skraca stopgTo p o gr a f i a, przywodziciel palucha jest przyięęty zginaczem krótkim palców, ścigani zginacza długiego palców i mm, gliswwwę+g przykrywa on dalsze kości slępu, ości 464 słopia i mm, międzykostne. Od jednoi*iel 8 o 4 cW przestrzeni między obu głowami.
Na ręce jest to tylko wąska szczelina dla rzeJścia naczyń i nerwów, na stopie-duża, twjkątąą przestrzeń, podstawa skierowana icznie i nieco ku tyłowi, przez którą z łuku podeszwowego kierują się nasz*ia 4 o paęJW. Un a c z 96 i e ni e:łuk podeszwowy oraz gałązki przeszywające t. łukował-ejUne r w i e n i e:gałąź głęboka n po 4 eszwowego bocznege 4. JO 4@J a 8 y.
Głowa poprzeczna może nie występowąć w całości lub częściowo 04 gę*sKo 48 ei Pnoże odchodzić ścięgno do li palcą lut też przyczepiać się do trzonu I kości ódstopia. Mięśnie wyniosłości bocznej WyJosłość podeszwową boczną wytwarzają w zasadzie trzy mięśnie Jca małego:odwodziciel, zginacz kratki i przeciwstawiacz. Na słopiee wysłgpuje mięsień homologiczny do n, dłoniowego krótkiego r**iJ 4 o 4 wodziciel palca małego(m. abłueror dinti mmimi)jest najbaziejpowierzchownym i najdłuższym mięśniem tej grupy, położo 6@brzegu bocznym stopyfrzgczepy. Mięsień ten rozpoezyną się na wyroslku bocz@@za pWOwego, na powierzchni dolnej kości piętowej i na roz@ę 2 oledeszwowym. Włókna biegną do przodu i k o ń c z ą s je na guzowaJoVKo 4 ci śródstopia i na podstawie bliższego paliczka palca małego e. 383), -zy@o o ś ć.
Odwodziciel palca małego rozpięty między pJgl 4 a p 94 w 4 małego palca wzmacnia podłużne sklepienie stopy i skraca słopyaWm zgina mały palec w stawie śródstopno-paliczkowymudzo nieznacznie odwodzi, przeważnie jednak tylko u dzieci 99926 a(4 a. Mięsień ten w części tylnej przykryty jest rozcięgnem po 4 eszWo 96@. *ro 9 w 8 o graniczy ze zginaczem krótkim pąleŻw i m. czworobocznym po 4 esz 96@PóYłPOwa ścięgno m. strzałkowego długiego z przodu częściowo zginacz KWsa małego. naczynienie:t. podeszwowa boczna.
n erw i en i e:n. podeszwowy boc 8664.
J.
8 e 488 Poaziowa leży przeważnie między odwodzicielern a po 4 sJaw 488@sstopią. J zZWacz krótki palca małego(m, ńe, ror dipiti mmimi bretis)jest@ęsień mały, okrągławy, przykryty częsciowo odwodziciele@rz? cze py.
Rozpoczyna się on ną podstawie V kości śródsłonawięzadle podeszwowym długim i na pochewce ścięgna mBKowegodługiego. Włókna miꜯowe biegną zbieżnie do przodu*echo 4 zg we włókna ścięgniste, które p rzyc z ep i a j 4 s je 4 o poęgy bliższego paliczka małego palca. ó@o ś ć.
Zgina mały palec i wzmącnia podłużne sklepienie sJopY@swe@iu przedłużeniu ku tyłowi przez więzadło podeszwowe 898.Tendines m. fexoris digitrum brevis.
Mm, lumbriceles.
M. fexor dig, minimi breyis.
Tu berositas ossismetatarsalis V M. abductor dig, rninirni.Tuber ca(cencie.
COW.
M. edductor hellucis J ceput transyersum I.
M. flexor*hallucis breyisM, flexor"hallucis longus. , ')M. flexor digitalom'lmgusM, quadratus 6 plamce M. abductor W hallucis.M. flexor digitalom'zrews(odciętyl.
To p o graf i a.
Zginacz ten leży na powierzchni podeszwowej V kości śródstopia. Zrasta się on z m. międzykostnym podeszwowym Dł.
Unaczynienie i unerwienie:jak poprzedni.
M. przeciwstawiacz palca małego(m. opponens digiti minimP)nie jest mięsniem stałym. Jeżeli występuje jako samodzielna jednostka, to należy go uważać za odszczepionączęść zginacza krótkiego palca małego. Jest mięśniem drobnym, spłaszczonym, położonym na brzegu bocznym stopy. Przyczepy.
Rozpoczyna się na więzadle podeszwowym długim i na pochewce ścięgna m. strzałkowego długiego. Włókna biegną do przodu i nieco bocznic i kończą się na stronie bocznej V kości śródstopia. O z ynn o ś ć.
Główne zadanie tego mięśnia, tak samo jak innych mięśni małego palca, polega na wzmocnieniu brzegu bocznego stopy w kierunku podłużnym. Top o gr a fi a.
Mięsień ten znajduje się bezpośrednio na powierzchni podeszwowej V kości śródstopia, przykryty odwodzicielem palca małego:ze strony przyśrodkowej graniczy ze zginaczem krótkim palca małego i jest z mm zwykle zrośnięty. Jego przyczep wy.


je charakterystyczne właściwość mięśni przeciwstawiaczy, które kończą się nie na zkaeh, lecz na śródstopiu lub śródręczu. iaczynienie i unerwienie:jak oba poprzednie.
i**nie wyniosłości pośredniej i**nie środkowe, które wytwarzają wyniosłość pośrednią podey, są położone między grupą mięśni palców I i V:są to:1)zginacz:ki palców, 2)m. czworoboczny podeszwy, 3)mm, glistowate i 4), międzykostne. . . zginacz krótki palców(m. ńeaor digitorum brems)jest mięsniem rym, podłużnym, położonym powierzchownie. Odpowiada on po:zchownemu zginaczowi palców ręki.
rzyczepy.
Rozpoczyna się on na powierzchni dolnej guza owego i na rozciągnie podeszwowym. Z początku jednolity brzurozdzielasię w przedniej połowie podeszwy na cztery brzuśce, mych każdy wysyła ścięgno do li-V palca:ścięgna te zachowują ja nich tak, jak ścięgna zginacza powierzchownego palców ręki(m. or peqordtus). Na wysokości bliższego paliczka ścięgna jego są iszyte przez ścięgna zginacza długiego palców. Każde ścięgno jest ym miejscu rozszczepione na dwie części, które znowu łączą się i ń c z ą na środkowym paliczku li-V palca. z y n n o ś ć.
Zginacz krótki palców wzmacnia strzałkowe sklepienie y.
Poza tym zgina palce U-V.
Stanowi on główną zawartość środejkomory stopy.
p o gr a fi a.
Zginacz krótki palców jest przykryty rozcięgnem podeszwowym. Jego erzchnia głęboka spoczywa na ścięgnach zginacza długiego palców, na m. czworo tym podeszwy i run, glistowatych. Ścięgno do palca małego często jest bardzo cienniejest przebite. i a czyn i e ni e:t. piszczelowa tylna, 11, podeszwowe boczna i przyśrodkowa. i erwi e ni e:n. podeszwowy pFz**ro 98 o 86 O śeJlmi a ny. Może zupełnie nie występować.
Często brakuje ścięgna do małego palca.
, czworoboczny podeszwy(m. quddrdtus plmme), zwany też z gizem d o d a tk o wyra(flearor dccessorius), jest mięsniem płaskim, orokątnym, położonym w części tylnej wyniosłości pośredniej poóYrzyczepy. Rozpoczyna się dwoma pasmami na dolnej ęśrodkowej powierzchni kości piętowej(ryc. 382).
Włókna kierują lo przodu i przyczepia j ą do brzegu bocznego ścięgna zginacza dego palców. zynn oś ć.
M. czworoboczny, jak wszystkie krótkie mięśnie podey, wzmacnia sklepienie stopy. Poza tym reguluje kierunek pociąga ścięgien zginacza długiego palców, o czym wspomniano poprzed.p o gra fi a.
M. czworoboczny podeszwy przykryty jest zginaczem krótkim paleówtgy nimi przebiegają skośnie nerw i naczynia podeszwowe boczne. Powierzchnia głęmięśniagraniczy z kością piętową, więzadłem piętowa-sześciennym podeszwowym vą skośną przywodziciela palucha:od strony bocznej-z odwodzicielem palca ma.Tendines m. fexoris digitalom breyis?
Mm, interosseiM.
flexor digit minimi breyis.
Tendo m. geronci/ongi'.
W.
Tendo m. fexoris hallucis/ongi(odcięte)M. adductor hallucis(caput trarwersum I.-M. fexor hallucis brews M. adductor hallucis.
*(caput obliquuml.


bawet więzadeł poprzecznych głębokich śródstopia i p r z y c z e p i a s i ę po stronie przyśrodkowej do podstawy bliższego paliczka li-V lca. Ich dalszy przyczep do rozcięgna grzbietowego palców nie za ze występuj e. 3 zynno ść.
Mm, glistowate zginają paliczki bliższe li-V palca w runku podeszwowym i przywodzą je do palucha. Ich zdolność pro wanta palców jest nieznaczna lub w ogóle nie istnieje, czy to ze ględo na brak przyczepów do rozcięgna grzbietowego, czy też z po dn tego, że rozcięgno to jest bardzo słabe. opografia.
Mm, glistowate przykryte są zginaczem krótkim palców, łeb po rzehnia głęboka spoczywa na przywodzicielu palucha i mm, międzykostnych. 'na c z yni en i e:11, podeszwowe przyśrodkowa i boczna. 'nerw lenie:n. podeszwowy przyśrodkowy do I m. glistowatego:n. podeszwowy my do U, 84 aletki maziowe(bursde mm, lumbricdlium pedisS, w liczbie czterech, leżą na idnieh końcach mięśni, między nimi a więzadłami poprzecznymi głębokimi śródstotrzyprzyśrodkowe występują prawie stale, czwarta w połowie przypadków. Na ręce nie widzimy.
dmiany.
Poszczególne mięśnie, lub też wszystkie cztery, mogą nie występować. (ą się również kończyć na torebkach stawów śródstopno-paliczkowych. Im. międzykostne(mm, interossei)są to krótkie, pierzaste mięśnie oemiające przestrzenie między kośćmi śródstopia. Tak jak na ręce żonę są w dwie warstwy, podeszwową i grzbietową:pierwsza skłasięz trzech mięśni, druga z czterech:wykazują one duże podobieńodo odpowiednich mięśni ręki. Gdy jednak na ręku oś orientacji i, międzykostnych przechodzi przez III palec, to na stopie przechoonaprzez palec 11:w obu przypadkach oś przebiega przez najdłużpalec. rzyczepy.
Mm, międzykostne podeszwowe(mm, interosplmtdres)rozpoczyna j ą się jedną głową na stronie przyśrodrej 111, IV i V kości śródstopia. Mm, międzykostne grzbieto(mm, mterossei dorsdles)rozpoczyna j ą się dwiema głowami rróconych do siebie stronach wszystkich pięciu kości śródstopia. kna run, międzykostnych zarówno podeszwowych, jak i grzbietohkierują się zbieżnie do przodu, przechodzą w wąskie ścięgna, e biegną po stronie grzbietowej więzadeł poprzecznych głębokich lstopia i przyczepiają się do podstaw paliczków bliższych i do*zek włóknista-chrzęstnych podeszwowych torebek stawów śródno-paliczkowych:mm, podeszwowe kierują się do III-V palca, grzbietowe do li-IV palca(ryc. 547, HB).
Przyczepy do rozetę, grzbietowych są słabe lub w ogóle nie występują. z ynn o ś ć.
Główne zadanie wszystkich mm, międzykostnych wyra z ich przyczepo do blaszek włóknista-chrzęstnych. Przyczepy te łają stawy śródstopno-paliczkowe, a tym samym ustalają przednie kły oparcia sklepienia stopy. Poza tym mm, międzykostne zginają ize paliczki w kierunku podeszwowym i przywodzą(mm, międzynepodeszwowe)palce do osi orientacyjnej biegnącej przez li palec, Jdwodzą(mm, międzykostne grzbietowe)palce od tej osi. Przewa.
Mm, interossei dorsales I-IV.
Tendines mm.
e*ens*rum*digitalu m.
Aponeuroses dorsale digitalom'.
-Os metatarsale I.
Ryc.
547. Mięśnie międzykostne grzbietowe stopy.
Widok od strony grzbietowej.
żnie nie mają one działania prostowniczego na oba stawy międzypaliczkowe, jakie występuje na palcach ręki, ponieważ mięśnie te rzadko kiedy przedłużają się w rozcięgna grzbietowe. To po gr a fi a.
Mm, międzykostne leżą najgłębiej ze wszystkich mięśni stopy. Ich powierzchnia grzbietowa przykryta jest ścięgnami prostowników palców i naczyniami grzbietowymi śródstopia. Powierzchnia podeszwowa graniczy ze ścięgnami długich zginaczy, z run, glistowatymi i z przywodzicielem palucha, od których oddzielona jest łukiem naczyniowa-nerwowym, biegnącym od brzegu bocznego stopy w kierunku przestrzeni międzykostnej pierwszej(łuk podeszwowy od t. podeszwowej bocznej i gałąź głęboka n. podeszwowego bocznego), i naczyniami podeszwowymi śródstopia. Mm, międzykostne grzbietowe całkowicie wypełniają przestrzenie międzykostne, run, międzykostne podeszwowe leżą bardziej powierzchownie od nich. Mm, międzykostne grzbietowe, choć widoczne od strony grzbietowej, są jednak mięsniami podeszwowymi pomimo swej nazwy i genetycznie nie mają nic wspólnego z umięśnieniem grzbietowym. Między obu głowami run, międzykostnych grzbietowych U-V przebiegają gałęzie przeszywające na podeszwę, łączące naczynia śródstopia grzbietowe z podeszwowymi. Przez I przestrzeń międzykostną biegnie silniejsza gałąź'podeszwowa głęboka do łuku podeszwowego. Un a c z y ni e n i e:łuk podeszwowy, 11, podeszwowe śródstopia. Un er w i e n i e:n. podeszwowy boczoó(Scal.


*m. in*ero*ei, plantares I-Bis.
--Os metatarsale.
Ryc.
548. Mięśnie międzykostne podeszwowe.
Widok od strony podeszwowej.
d mi a ny.
Czasem może występować TV m. międzykostny podeszwowy:rozpoczyna m na kości klinowatej przyśrodkowej i dochodzi do strony bocznej palucha. lozcięgna grzbietowe palców stopy o ze ięgn a grzb i et owe palców stopy, tak jak na palcach ręki, utworzone są przez gna prostowników, tylko znacznie słabiej od nich rozwinięte:rozcięgno to na paluwogóle nie występuje. Ścięgna mm, międzykostnych i glistowatych prawie nie biorą atu w ich utworzeniu, gdyż słabo tylko połączone są z nimi lub w ogóle nie przyczeąsię do nich. W związku z tym środkowe i dalsze paliczki nie mogą się czynnie pro*ać. Tylko paluch zachowuje zdolność zginania się w kierunku grzbietowym, gonie każdy paliczek ma jedno ścięgno. W czterech ostatnich palcach paliczek środkowy ustawiony poziomo, paliczek bliższy zgięty nieco w kierunku grzbietowym, dalszy*erunku podeszwowym. Tylko paliczki dalsze dochodzą do podłoża, jak to widzimy dbitkach stóp(ryć. 4 O 3).
Powięzie stopy odobnie jak na ręce, również na stopie odróżniamy cztery blaszki dęziowe:1)powięź grzbietową powierzchowną stopy, 2)powięź wetową międzykostną, 3)powięź podeszwową międzykostną i 4)jeż podeszwową powierzchowną stopy(ryc.549), NA(1975)wymienia tylko powięź grzbietową stopy i rozcięgno podeszwowe.Powięź grzbietowa powierzchowna stopy(fscid dorschs pedis superńcidWs).Ścięgna i mięśnie grzbietu stopy są przykryte powierzchowną powięzią grzbietową. Stanowi ona przedłużenie powięzi goleni i przechodzi dalej w rozcięgno grzbietowe palców. Jest to cienka błona, przez którą widoczne są ścięgna.
Powięź grzbietowa głęboka stopy(faseta dorsdlis pelis prońndP), czyli powięź grzb i et owa międzyk os tn a s łapy, leży pod ścięgnami i mięsniami grzbietu stopy i pokrywa kościec grzbietu stopy i mm, międzykostne grzbietowe. Powięź podeszwowa głęboka stopy(fscid pantms pedis prońndP)albo powięź podeszwowa międzykoslnia slopy, oddziela komorę środkową podeszwy(zginaczy palców)od kośćca i mm, międzykostnych. Ku tyłowi przechodzi w więzadło podeszwowe długie, do przodu kończy się na więzadłach poprzecznych głębokich śródstopia. Powięź podeszwowa powierzchowna stopy(faseta plmtcris pedis superńcidlis)szczególnie w części środkowej jest rozwinięta bardzo silnie i wytwarza tutaj rozcięgno podeszwowe. Ścięgna prostowników.
Os rnetatarsale V Septum plantarelaterale, n. et vasaplantaria lateraliałomoramięśni, palca małego.Komory podskórne uciskowe.
Arcus plantaris.
Faseta plantaris.
pedis profuOB ł palców.
Komora zginaczy.
(interossea)(Aponeu rosis plantaris(faseta plantaris pedis superticialis).Faseta dorsalis'pedis superfcialisA, dorsalis pedis-et n-peroneuspłotu ndusFaseta dorsalispedis płotu nda(interossea)Os metatarsale.Komora mięśni*pal ucha.
Septum plantaremediale, n. et yasa plantaria medialia. Ryć.
549. Przekrój poprzeczny śródstopia prawego, odcinek bliższy.Schemat.
Cztery pola zakreskowane poziomo-mięśnie międzykostne grzbietowe, trzy pola zakreskowanepionowo-mięśnie międzykostne podeszwowe. Rozćięgno podeszwowe(cponeurosis plmtms)rozpoczyna się na guzie piętowym. Bardzo silne pasmo, nieraz dwuwarstwowe, biegnie do przodu bezpośrednio na zginaczu krótkim palców i częściowo z nim się zrasta. W połowie długości podeszwy dzieli się ono na pięć odnóg do pięciu palców:wysyłają one słabe pęczki do skóry pod głowami kości śródstopia, silnymi zaś włóknami zrastają się z palcowymi pochewkami ścięgien. Bardzo zmienne pasmo boczne kieruje się na mięśnie palca małego:jest ono jednak najczęściej tylko w tylnym odcinku ścięgniste, w przednim zaś staje się zwykłą cienką powięzią. Cienką powięzią zazwyczaj jest również pasmo przyśrodkowe, kierujące się na mięśnie palucha. Słabe i zmienne pasmo włókien ścięgnistych przebiega podskórnie, poprzecznie(fsciculi trmstersi)pod głowami kości śródstopia. Włókna te, według Lotha', nie łączą się z rozcięgnem pode'Morpholog. Jahrbuch 1908.


Lig, metatarseum*s*e*u m superfciale.
Eminentiapłentaris lateralis.
Su/ces planteńsz lateralis.
Tuber calcanei-.
-ś:Ąe-Naczynia i nerwy.
Fescicu li trenwersi.
Em trend a wsmansrnedialisSninent, plantarisintermedia Ąooweuc 8 plantadsSwcusrnedialis pbn tarŻ.Ryć.
550. Rozcięgno podeszwowe stopy prawej.
yowym, nie są więc odpowiednikiem właściwych włókien poprzecz:h rozcięgna dłoniowego, które tutaj nie występują. ozcięgno podeszwowe u wielu niższych ssaków stanowi część dalszą m. podeszwowe jak to u człowieka widzimy na m. dłoniowym długim. U człowieka jednak wraz ze byciem pionowej postawy ciała, wskutek odmiennego ustawienia stopy względem goorazwskutek bardzo silnego rozwoju guza piętowego, zatracił się związek m. pode owego z rozcięgnem. adobnie jak na ręce, również i na stopie w fałdach międzypalcowych skóry przebiega*ne pasmo poprzeczne, głównie od li do V palca, nie łączące się z rozcięgnem pode owym-więzadło poprzeczne powierzchowne śródstopia(ligmenhmdtersetm trmsoersum superńcime). Hamuje ono ruchy odwodzenia palców, jak róeżzginanie i prostowanie poszczególnych palców. zdłuż obu brzegów głównego, środkowego pasma rozcięgna podeszwowego wnikają'4 b podeszwy dwie mocne, łącznotkankowe, podłużne przegrody(sejm plmtcriP), środkowa i boczna, które przytwierdzają rozcięgno do kośćca i dzielą mięśniówkę więzadło pływackie(lig, nctatonriuni).podeszwy, jak zaznaczono poprzednio, ąą trzy grupy. Przegroda podeszwowa przyśrodkowaprzyczepia się do kości I śródstopią kości klinowatej przyśrodkowej i łódkowatej przegroda podeszwowa boczna-do kjści V śródstopia i do więzadła podeszwowego długiego. W ten sposób powstają Oczy komory wypełnione mięsniami.
Ucisk, który działa na nie, zgodnie z prawami hydrodynamicznymi, przenosi się równomiernie na całą powierzchnię komór:miejscowe uszkodzenia poszczególnych jej tworów są w zasadzie wyłączone. Tak sanno jak komory dłoni, również komory mięśniowe podeszwy są więc k om o r a mi u c i sk owymi. Są one przykĘte podskórną tkanką tłuszczową, przedzieloną przegrodami łącznotkankowymi(tr o c z k a m i, retmacula cutis)na poszczególne części. Są one również drobnymi komorami uciskowymi i stanowią drugą warstwę podściółki odporną na ciśnienie. Wreszcie gruba i odporna skóra podeszwy uzupełnia powyższą budowę. Podłużny układ włókien rozcięgna podeszwowego silnie spaja kościec stopy z piętą i nasadą palców. Włókna te opierają się spłaszczeniu podłużnego sklepienia stopy. Obok mięśni, które stanowią czynnie napinające się wiązania sklepienia stopy, rozcięgno podeszwowe stanowi ważne, biernie napięte usztywnienie sklepienia. K a I et ki m a z i o w e.
Zwykle znajduje się kaletka maziowa podskórna na pięcie(bursa subcutanec cdlcanec), na powierzchni dolnej guza piętowego:druga kaletka leży na stawie śródstopno-paliczkowym palca małego między rozcięgnem a skórą.Streszczenie Krótkie mięśnie stopy.
Na stopie wyróżniamy mięśnie grzbietu stopy i mięśnie podeszwy. Te ostatnie dzielą się na trzy grupy:mięśnie wyniosłości przyśrodkowej(palucha), wyniosłości bocznej(palca małego)i mięśnie wyniosłości pośredniej. Na podeszwie wyróżniamy wskutek tego trzy wyniosłości podeszwowe:przyśrodkową, boczną i pośrodkową(eminentide plantdres medidlis, ldterulis et intermedia). Oddzielają je dwie'bruzdy podeszwowe, przyśrodkowa i boczna(sulcus plan(dris medidlis et ldterdlis). Wywołane są one rozcięgnem podeszwowym, które wysyła w głąb dwie przegrody oddzielające trzy komory wypełnione mięśnia mi. Mięśnie grzbietu stopy:1.
M. prostownik krótki palców(m. eatensor digitorum brems)i 2. M. prostownik krótki palucha(m. eatensor hdlhcis brems)rozpoczynają się wspólnie na górnej powierzchni k. piętowej. Ścięgno dla palucha(prostownik krótki palucha)kończy się na jego bliższym gaiczku. Pozostała część(głowa boczna)dzieli się na trzy ścięgna dla li-IV palca i kończy się na rozcięgnach grzbietowych palców, zlewając się ze ścięgnami prostownika długiego palców. Palec V zaopatruje ścięgno m. strzałkowego trzeciego lub m. strzałkowego krótkiego Oba mięśnie zginają grzbietowa palce I-IV prostują je i rozstawiają. Unerwione przez n. strzałkowy głęboki.
Mięśnie podeszwy.
Mięśnie wynio-(ości przyśrodkowej:3.
M. odwodzicielpalucha(m. dbductor hdllucis)jest położoPó na brzegu przyśrodkowym stopy:bierze początek od guza piętowego, k. łódkowatej i Bllnowalej przyśrodkowej, a także na rozcięgniepodeszwowym i troczku zginaczy. JegP Bcięgno przyczepia się do trzeszczki u podstawy bliższego paliczka palucha. UnerwioY przez n. podeszwowy przyśrodkowy.
Między ścięgnem a stawem śródstopno-paliczk***występuje kaletka maziowa. 4.
M. zginacz krótki palucha(m. fleaoó Ballucis brems)rozpoczyna się na trzech kościach klinowatych, k. łódkowatej i więza 9 łe piętowa-sześciennym podeszwowym:przyczepia się do trzeszczek i podstawy paliczłó bliższego palucha. Wzmacnia słlepienie stopy.
Zgina paluch podeszwowa.
UnerwionY Przez oba nerwy podeszwowe, przyśrodkowyi boczny. 5.
M. przywodziciel palucha(m. addu 4 r hmlucis):głowa skośna(c@@obhmmm)rozpoczyna się na kk, śóOdstopia li-IV. A łUnowatej bocznej, k. sześcieOPBj i wicządlepodeszwowym długim Bowa poprzeczne W@put trmstersun)rozpoczMB Bię ną torebkach stawów śródstopOB-paliczkowych VPeęwiony przez n. podeszwoW Poezgy. Między mięsniem a podsJa 84 V k. śródstopie Fży kaletka maziowa. Mięśnie wynios@8 ci bocznej:b Ę?odwodziciel palca małego, OBlbardziej powierzchowny, rozpoczó(a s+ę na wyrosO 9 Rocznym guza piętowego, a kończy ną guza.


ątośei V k. śródstopia i na podstawie paliczka bliższego palca małego. Unerwiony przez i, podeszwowy boczny.
7.
M. zginacz krótki palca małego(m.
Jleaor digitii mmimi bretis)rozpoczyna się na V śródstopia, więza 4 le podeszwowym długim i pochewce'ścięgna m. strzałkowego dłuiego. Przyczepia się do podstawy paliczka bliższego palca małego. Zgina mały palec i rzmacnia sklepienie stopy.
Unerwiony przez n. podeszwowy boczny.
k.
M. przeciwstawiacz palca małego(m. opponens digiti mmmu)jest niestałą, odszczeionączęścią zginacza krótkiego palca małego o czynności i unerwieniu-jak główna zęść tego mięśnia. Mięśni e wyni o sto ś ci p oś re dnie j:9.
M. zginacz krótki palców(m. fezor digitoumbrems)rozpoczyna się na guzie piętowym i na rozcięgnie podeszwowym. Wysyła ztery ścięgna dla li-V palca.
Są one przeszyte przez ścięgna zginacza długiego palców:rzyczepiają się do środkowych paliczków palców(li-V). Mięsień wzmacnia sklepienie:opy i zgina palce U-V.
Unerwiony przez n. podeszwowy przyśrodkowy.
10.
M. czworoboczny podeszwy(m. quddrdhs plamce)biegnie od k. piętowej do ścięła zginacza długiego palców. Wzmacnia sklepienie stopy.
Reguluje kierunek działania*i*gien zginacza długiego palców. Unerwiony przez n. podeszwowy boczny.
12.
Mm, glistowate(mm, lumbricales)-cztery-rozpoczynają się na ścięgnach zgina:a długiego palców:przyczepiają się do bliższego paliczka li-V palca. Zginają paliczkiliższe li-V palca i przywodzą je do palucha. Unerwione przez oba nr, podeszwowe rzyśrodkowy i boczny. Przy przednich końcach leżą cztery kaletki maziowe(barsdem, bmbriealium pedis). 13.
Mrn, międzykostne(mm, interossei)-podeszwowe(mm, interossei plmtures)roziczynająsię na stronie przyśrodkowej U-V kk, śródstopia, zaś grzbietowe(mm, mtertseidorsdles)na zwróconych do siebie stronach wszystkich kk, śródstopia. Wszystkie zyczepiają się do paliczków bliższych i do blaszek włóknista-chrzęstnych podeszwo ych torebek stawów śródstopno-paliczkowych:podeszwowe do III-V palca, grzbietoeli-IV palca. Ustalają stawy śródstopno-paliczkowe.
Zginają bliższe gaiczki w kiemkupodeszwowym i przywodzą(podeszwowe)lub odwodzą(grzbietowe)palce wobec ilca Il. Unerwione przez n. podeszwowy boczny.
Powięzie stopy, w liczbie czterech, stanowią:powięź grzbietowa powierzchowna i głęikastopy(faseta dorsalis pedis superńcialis et profunda)oraz powięź podeszwowa głęikai powierzchowna stopy(faseta plantaris pedis prohndc et superjicialis). Ostatnia nich, szczególnie silna w części środkowej, stanowi rozcięgno podeszwowe(dponeuroplmtms). Rozcięgno biegnie od guza piętowego i dzieli się na pięć odnóg dla pięciu lców. Ścięgna te zrastają się z palcowymi pochewkami ścięgien. Niezależnie od niego fałdach międzypalcowych skóry przebiega więzadło poprzeczne powierzchowne śródipia(lig, metmcrseam trmstersum supeyicime), które hamuje ruchy odwodzenia palw(tzw. więzadło pływackie). Od brzegów bocznych rozcięgna podeszwowego do kość przebiegają podłużne przegrody(sejfu plmtmd), dzielące mięśniówkę podeszwy na W grupy:komory tych trzech grup mięśniowych są jednocześnie komorami uciskowy Każda z nich podzielona jest troczkami(retmdculc cutis)na mniejsze części. O ile ęśnie stopy wzmacniają czynurue jej sklepienie, o tyle rozcięgno podeszwowe stanowi silne bierne wzmocnienie. Na pięcie leży kaletka maziowa podskórna(btrsd subcutd@calcanea).



SKOROWIDZ RZECZOWY.

Acromion 443 Aditus orbitae 311 Agger nasi 421 Agranulocyty 159, 161 Allantois I 14 Amnion 113 Anafaza 88 Angulus inlrasternalis 29 I Annulus, femoralis 883 fibrosus 250 inginalls 724 profundus 725 subcutaneus 724 subperitonealis 725 superiicialis 705, 725 Aparat, Golgiego 80 ruchu 178 Apertura, piriformis 312 lhoracis 290 interior 291 superior 290 Aponeurosis 621, 717 epicranialis 757 palmaris 848 plantaris 93 I Appositio 291 Architektonika kości 191 Arcus, axillaris 790 brachialis 790 costalis 291 iliopectmeus 882 yertebrae 22 I zygomaticus 316 Arteria ophthalmica 311 Articulatio, acromioclavicularis 481 atlantoaxialis 257 atlantooccipitalis 255 calcaneocuboidea 610 coxae 580 cubitis 489 cuneonavicularis 6 I I genus 587 humeri 484 humeroradialis 490 humeroulnaris 489 Lisfranci 611 mandibularis 401 mediocarpea 503 metacarpophalangea pollicis 514 ossis pisiforrnis 504 radioulnaris 499 distalis 497.Artieulatio, proximalis 457 sacroiliaca 52 łsterńoelaeicularis 419 subtalaris 603 talocanea 603 tąlo cale aneonayicularis 603 tarsi transversa 611 tibiofibularis 60 I Articulationes ZOłcapitum costarum 283 carpometacarpeae 505 costotransversalia 285 costovertebrales 283 digitorum manus 512 mtermetatarseae 612 intermetacarpeae 505 mterphalangeae manus 514 metatarsophalangeae 613 sternocostales 289 transometatarseae 612 Asymetria ustroju 175 Atlas 224 Anto(agia 77 Axilla 790 Axis 225.Belka czaszki, poprzeczna, przednia 427 tylna 427-pośrodkowa podłużna 427 Blaszka, kostna 140 oczodołowa 359 pionowa kości sitowej 358 sitowa kości sitowej 358 Blaszki włóknista-chrzęstne dło-niowe 515 Bloczek, kości ramiennej 451 strzałkowy 568 Bloczki mięśni 630 Błędnik sitowy 359 Błona, jądrowa 82.Błonki JaWBłony.
Komórkowe 98 przepuszczalna 89(8 reałWwnoB 34 międzyżebrowe 969 weóOćtrzne 8(z ewOćhzne W 5-płodowe 111 Brodawka pępkowa 720 Bruzda, b:beokowa 351 haczyka skrzydłowego 44 kątowa 764 łokciowa przedramienia 894 łzowa 364, 366 nerwu skalistego 346 nosowo-podniebienna 362 nosowo-wargowa 764 pachwinowa 532 podbródkowa 764 podniebienna 319 większa 3 b 6, 373 podniebienna-pochwowa 334 podoczodołowa 366, 413 policzkowa 764 policzkowa-powiekowa 760 promieniowa przedramienia 804 przed skrzyżowania wzrokowego 330, 405 skrzydłowa-podniebienna 44 tętnicy, potylicznej W skroniowej środkowej 344 szyjnej 331, 410 trąbki słuchowej 333 zasłonowa 525 zatoki, esowatej 327, 355, 4 Wpoprzecznej 328, 412 skalistej 41 I dolnej 356 strzałkowej 407 górnet'28, 337, 355 żuchwowa-gnykowa 379.waziowa torebki stawowej 209-żebrowa-kręgowa ągcj.
międzykostna, goleni Wlprzedramienia 454, 488 rnostka 289 podstawna 125 pokrywająca 260 szczytowo-potyliczna 256 przednia 256 tylna 356 włóknista torebki stawowej 209 zasłonowa 526532.Bruzdkowanie 95 Brzeg nadoczodołowy ąg ąBrzusiec, czołowy ysy mięśnia 621.Budowa, ci(a, różnice.
Konstytu.
cjonalne 168 czaszki, ogólna Wg szczegółowa 324 klatki piersiowej Zyg kości wewnętrzna I 90 miednicy 533.


ischiadica m. glutei nnaxid 860 iopeetinea 857 ibcutanea, olecrani 800 sacralis et coccygea 860 ibtendinea 857 oehanterica subcutanea 860 ae, gluteofernoralis 860 noviales 628.meus 566 ts 196 lis, adductorius 887 irpi 469, 009 rnoralis 887 icisiyus 319 iguinalis 122 ialleolaris 913 asolacrinnalis 419 aturatorius 889 oticus 311 terygoideus 320 icralis 236 ula articularis 209 d, humeri 449 idii-462 mac 459 Jago costalis 275 Im. erami 407 fis 42 fas, articularis 212 asi 3 ll. 415 lis 422 ioracis 191.
291 y, człowieka specyficznie idzkie 57 lejowe, pierwotne Ul wtórne 171 alae ethmoidales 312, 417 mac 417 idroblasty 138 idrocranium 299 idrocyty 137 idroklasty 189 ton 100 nnatyna płciowa 85 imosomy 84:ąstka, nasadowa 209 prężysta 139 ławowa 200 zklista 137 ródstawowa 206 łóknista 139 ebrowa 275 mechanika 295 połączenia 287 z kością żebrową 287:ąstki międzykręgowe 249:ąstkozrost 206 linowa-potyliczny 329, 32596 linowa-skalisty 321, 333, 86 kalisto-potyliczny 325, 32896.Chrząstkozrost środę otyliczny 396 Chrząstkozrosty 396 mostkowe 287 Ciałko Barra 85 Ciało tłuszczowe podrzepkowe 595 Ciemiączka 397 Ciemiączko, klinowe 398 małe 398 potyliczne 398 przednie 397 przednio-boczne 398 sutkowe 398 tylne 398 tylna-boczne 398 Cingulum membri, mferioris 518 superioris 438 Clavicula 438 Columra vertebralis 219 Concha nasalis interior 360 Contractio 631 Cornua sacralis 235 Corpus 465 adiposurn buccae 780 mandibulae 3 I 3 yertebrae 22 I Costae 273 Crista, galli 409 occipitalis externa 314 sacralis 235. Gros 552 Cytomembrany 69 Cytoplazma 67 skład chemiczny 67 właściwości fizyczne 69 Cytoszkielet 73 Cytotrofoblast 100 Czaszka, budowa, funkcjonalna 428 ogólna 308 szczegółowa 324 chrzęstna 299 rozwój 302 część, mózgowa 299 twarzowa 299 rozwój 304 deformacje 398 doły 407 funkcje 298 jamy 407 kostna, rozwój 304 łódkowata 400 mechanika 426 pierwotna 302 podstawa 317 połączenia, kości 396 stawowe 40 I z kręgosłupem 255 punkty pomiarowe 429 rozwój ontogenetyczny 302 różnice, płciowe Ul, 429 rasowe 432 związane z wiekiem 428 rys rozwoju rodowego 288 siodełkowata 400.Czaszka, sklepienie 308 skład 307 stożkowata 400 ściana, boczna 314 dolna 317 górna 308 przednia 211 tylna 314 trzewna 299 twarzowa 299 uwagi kraniologiczne 429 wytrzymałość 426 Czepiec ścięgnisty 757 Człowiek, jako całość 162 jako forma zoologiczna 56 miejsce w świecie istot żyjących 56 neandertalski 61 pierwotny 6 I pochodzenie 58 proporcje ciała w czasie wzrastania 166 rozumny 62 rozwój osobniczy 91 specyficznie ludzkie cechy 57 wzrastanie 162 Czynność, kości 187 kręgosłupa 267.Deformacje czaszki 398 Denudacja jaja 93 Diaphragma 689 pars, costalis 691 lumbalis 691 sternalis 692 Diploe 191 Disci interyertebrales 249 Dłoń 184 Dojrzałość płciowa 163 Dołeczki, sitowe 359 ziarenkowe 338, 355, 407 Dołek, bloczkowy 339, 413 gardłowy 326 pępkowy 720 podjęzykowy 379 podżuchwowy 379 promieniowy 824 sercowy 29 I skalisty 348 śmiechowy 765 zębowy kręgu szczytowego 224 Dołki żebrowe kręgów piersiowych 228 Doły, czaszki 407 dwubrzuścowe żuchwy 379 Dół, biodrowy 521 biodrowa-łonowy 887 dziobiasty 45 I gruczołu łzowego 339, 413 kłykciowy 321, 32(kostki bocznej 561 łokciowy 805, 826 łódkowaty 334 nadbrzuszny 29 I nadgrzebieniowy 44 I.Dół, nadkłowy 313, 365.
nadobojczykowy, mniejszy 184.
Fałd, biodrowy 705.
73 bWiększy 184, 738, 752 nadpęcherzowy 728 owalny 885 paehowy 190 pa chw in o wy przyśrodkowy 728 podgrzebieniowy 442 podkolanowy 892, 911 zawartość 91 I podłopatkowy 44 I podhkowy 347, 412 podoba językowy 680 podskroniowy 316, 423 promieniowy 45 I przedni czaszki 408 przysadki 410 przysieczny 319, 370, 422 skroniowy 3 ll, '316, 337422 skrzydłowy 319, 334 skrzydłowa-podniebienny 424 szyjny kości skalistej 347 środkowy czaszki 409 tylny czaszki 411 woreczka łzowego 364, 414 wyrostka łokciowego 45 I zażuchwowy 425 żołądkowy 291 żuchwowy 316, 320, 342 Dziób klinowy 332 Dźwigacz, jądra 710 wargi górnej i skrzydła nosa 767.Eminentia carpi, radialis 469 ulnaris 469 iliopublica 523 plantaris 919 intermedia 920 lateralis 920 medialis 920 Endoderma 97. 1(15 Endomysium 624 Endothelium 122 Zktoderma 97.
104 Fpimer 642 Epithellum 122 Erector, spinae 659 trunci 659 Srytroblasty 159, 197 kwasochłonne 159 pierwotne 158 wielobarwliwe I 59 zasadochłoone I 59 Erytrocytopoeza I 59 Erytrocyty 4 W Estezjologia 179 Wuyknemia kości piszczelowej 559.Eacies ossae 311 Fagocytoza 86.
Eab lnguinalis 722.
mongolski 760 pachowy 791 przedni 791 tylny 791 pępkowy pośrodkowy 726 pokrywający powiekę górną 760 Eałdy, maziowe 211 pępkowe, boczne 728 przyśrodkowe 728 promieniste 76 I Pasma 624, 626 antebrachii 825. 827 adllaris 790 brachii 801 buecopharyngea 780 cervicalis 748 clayipectoratis 698 eolit 748. 750 media 749 preyertebralis 750 profunda 750 superfcialis 748 crernasterica 720 cribrosa 884 cruris 911 cubitalis 825 deltoidea 789 dorsalis manus, profunda 847 superfcialis 848 endothoraciea 699 glutea 883 iliaca 882 iliopectinea 882 infraspinata 789 lata 884 lumbodorsalis 673 masseterica 780 nuehae 674 palmaris manus, profunda 847 superficialis 848 pectoralis 698 phrenicopleuralis 700 parotidea 780 poplitea 911 spermatica interna 721 subclayia 698 subscapularis 789 superficialis gorsi 673 supraspinała 789 temporaks 780 thoracolumbalis 673 Femur 541 Fibroblasty I 33 Fibrocyty 133 Fibula 560 Filament pośredni 73 Fissura, petrooccipitalis 321 petrołympanica 320 sphenopetrosa 41 I Ponticuli 397 Poranień, adllare 798 cecum 409 ethmoidale 414.25.
327422.
Foramen, frontale 3 I I radialis 824 irlraorbitale 313 interyertebrale 22 I lacerum 3 z O magrum 32 I mentale 313 obturatum 519. 526 o ccipitale magnumpalatmum majus 31 minor 422 supraorbitalis 311 Foramina inciswa 319 Fornix bumem 483 Possą, axillaris 790 tanina 313 coronoidea 45 I manii, anterior 408-media 409 posterior 410 cubitalis 805. 826 epigastrica 291 infraclayicularis 680 inguinalis, lateraksmedialis 729 iliopectinea 887 inciswa 319. 422 infraspinata 442 infratemporalis 316, 423 mandibularis 316 olecrani 45 I oyalis 885 poplitea 892, 911 pterygoidea 334 pterygopalatma 424 radialis 451 retromandibularis 425 supraclayiculare, major 736, 752 minor 738 subscapularis 44 I supraspinata 44 I suprayesicalis 728 temporatis 311, 316, 422 Puniculus spermaticus 723 umbilicalis I 14 Punkcje czaszki 298.Galea aponeurotica 757 Gałąź, kości, kulszowej 523 łonowej 524 dolna 525-górna 524 żuchwy 379 Garb 267 Gastrulacja 97 Genu yarum 559 Gęsia stopa 869 śeięgnista 870 Glabella 336 Glandulae 12(Glej 156 Glikokaliks 71 Gładzina 336 Głowa 298.


ława, kości, łokciowet 459 promieniowej 462 ramiennej 449 mięśnie 755 powięzie 719 żuchwy 381 oleń, kości 552-mięśnie 892-powięzie 911 ranulocyty 159 eozynochłonne 159 kwasochłonne I 59 neutrotilne I 59 obojętnoehłonne I 59 segmentowane I 6 I zasadochłonne I 59:obła nosa 368411 niczoły 127.Guzowatość, kości, piszczelowej Jednostka siły mięśnia 639462 Języczek, klinowaty 410 krucza 439-żuchwy 38 Onaramienna 447 paliczka dalszego 476 piszczeli 556 pośladkowa 542 potyliczna, wewnętrzna 328 zewnętrzna 314, 316, 322327 skrzydłowa żuchwy 380 żwaczowa 380 Guzy czołowe 336.o wydzielaniu, wewnętrznym Hemangioblasty 158.
128 zewnętrznym 129 zbiet, siodła 330 ręki 184 stopy 184 zebień, biodrowy 521 czołowy 337 jarzmowa-zębodołowy 365 klinowy 331 koguci 3504 o@krzyżowy, pośredni 235 pośrodkowy 25 łopatki 442 łzowy 3 b 4 przedni 368 tylny-414 małżowinowy 373 nosowy 370 odwracacza przedramienia 459 policzkowy 384 potyliczny, wewnętrzny 328.siodła tureckiego 410 sitoW 4994(4 zasłonowy 525 z, ciemieniowy 316 czołowy 316 karminowy 196 kulszowy 522 piętowy 567 zek, biodrowy 521 bródkowy 378 gardłowy 320, 326 łonowy 524 nadpanewkowy łopatki 443 piętowy 567 podpanewkowy łopatki 448 siodła 330 stawowy 3 I 7 stożkowaty 44 zasłonowy 525-*y**zzdd bródkowe 313*owatość, biodrowa 52 I bródkowa 31368 kości, łokciowej 458.Haczyk, łzowy 364 skrzydłowy 334 Berna 158.
Hernocytoblasty 158 zasadoehłonne 158 Hetero(agia 77 Hiatus, aorticus 692 esophageus 693 sacralis ZWsaphenus 885, 888 Hipomer 642 Histiocyty I 33 Histogeneza 12 I mięśni 641 Homo sapiens 62 Morion 112 Humerus 446 Hypothenar 840.lncisura, frontale 31 I radialis 458 supraorbitalis 31 I trochlearis 459 Interfaza 84.89.
zewnętrzny 314, 322, 327 Interkineza 90.
lntersectiones tendinea 710 Istota, gąbczasta kości 191 zbita kości 191.Jajnik, zstępowanie 723 Jajo płodowe, zagnieżdżanie się 98 Jama, brzuszna 291 czaszki 407 części mózgowej 407 klatki piersiowej 29 I miednicy 533 nosowa 311. 415 owodni 97 pachowa 190, 792 stawowa 212 sutkowa 345 szpikowa 198 ustna 422 Jąderko 84 Jądro komórkowe 82.Kaletka, biodrowa-łonowa 857 biodrowa-podścięgnow a 857 kulszowa 860 krętarzowa, mięśnia pośladkowego wielkiego 860 podskórna 860 maziowa 2 I i wyniosłości krtaniowej 741 mięśnia, m os tk owo-gnykowego 741 prostego uda 843 tarczowa-gnykowego 741 podskórna, kmyżowa i guziczna 860 wyrostka łokciowego 800 ścięgna piętowego 901 Kaletki, maziowe 628 podskórne śródręczno-paliczkowe 849 pośladkowa-udowe 860 Kanalik, bębenkowy 351 sutkowy 347, 351 ślimaka 352 Kanaliki szyjna-bębenkowe 348351 Kanał, części skalistej kości skroniowej 350 kłykciowy 32 I kostki przyśrodkowej 913 kręgowy 220, 264 BFzyżowy 234, 236 miednicy 533 mięśni owo-trąb kawy 346 nadgamtka 469. W 8 nerwu podjęzykowego 326411 nerwu twarzowego 35 I nosowo-łzowy 366, 419 pachwinowy 722 ściany 725 zawartość 726 podniebienna-pochwowy 334 podniebienny 37, 374 większy 366, 424 podoczodołowy 366 przysieczny 319, 37 o przywodzicieli 887 skrzydłowa-podniebienny 366 skrzydłowy 319, 334 tętnicy szyjnej 351 udowy 887 wzrokowy 311, 415 zasłonowy 526. W?
żuchwy 380 Kanały, odżywcze kości 202-podniebienne 3 l 9 łzębodołowe 366 Kariokineza 88 Kariolimfa 82.miażdżyste międzykręgowe 250 Kąt, lędźwiowa-krzyżowy 234 zstępowanie 723-podłonowy 528.Kąt, podmostkowy 291 żuchwowy 380 Kciuk 476 Kierunek, w przestrzeni 186 bliższy 186 brzuszny 184 czaszkowy l 8 bdalszy 186 dolny 186 grzbietowy 186 ogonowy 186 przedni 186 tylny 186 Kifoza 264 Klatka piersiowa, 273 asteniczna 292 budowa ogólna 288 gruźlicza 292 jako całość, 288-ruchy 295 kości 273 kurza 291 lejkowata 291 mechanika 293 mięśnie 677 odporność 293 otwór, dolny 288, 291 górny 288, 290 powięzie 698 ruchomość 293 ściany 288 wskaźnik 293 wymiary 293 zmienność kształtu 291 zniekształcenia, patologiczne 291 sztuczne 292 Kłębił 840 Kłykieć kości ramiennej 450 Kolagen 132 Kolano, koślawe 559 szpotawe 559 Kolec, bębenkowy 352 mniejszy 352-większy 352 biodrowy 52 I bloczkowy 339, 411 bródkowy 379 kości klinowej 332 nadprzewodowy 342 nosowy 338, 3 ś 5 przedni 313, 370-tylny 319, 373 sitowy 331 Komory uciskowe stopy 933 Komórka 65 budowa 65 czas życia 90 czynność 86 jajowa 91 denudacja 98 kształt 65 nerwowa 148 wypustki I 50 płciowa, męska 92 żeńska 91.Komórka, podział 8(pośredni 88 przemiana, energit W-materii 86 ruchy 86 śmierć 90 wielkość b 5 wrażliwość ł 7 Komórki, barwnikowe i 34 bębenkowe 341 chrzęstne 137 ehrzęstnogubne I 99 gleju 156 gruczołowe 127 kościogubne 198 kościotwórcze 196. 198 krwi 158 kubkowe 127 plazmatyczne 133, 161 pokrywkowe 346 receptory 87 sitowe 3128940 tkanki łącznej 133 tłuszczowe 134. 198 trąbkowe W tuczne 133 wyściółki I 57 żerne 133 Kompartmenty 69 Kończyna dolna, kości 518 kości części wolnej 541 mięśnie 852 stawy 579 Kończyna górna, kości 436 mięśnie 783 stawy 478 więzadła 436 Koordynacja ruchów ciała 633 Kosmki maziowe 24 Kosmówka 100. 112 Kostka, boczna 561 przyśrodkowa kości piszczelowej 557 szwbw 398 Wonna 398 Kostnienie, kości długich 200 na podłożu, chrzęstnym 199 łącznotkankowym I 98 ochrzęstne I 99 śródchrzęstne I 99 Kostnina 196 Kościec, podział 219 Kościozrost 206. 207.
398 Kość, bregma 398 ciemieniowa 354 rozwój 357 zmienność 357*z*owd*część, nosowa 338 oczodołowa 338 rozwój 339-zmienność 340 czworoboczna, mniejsza 467 większa 467 główkowała 468 gnykowa 386.Kość, grochowata 467 guziczna 237 policzenia z kością krzyżową 255 haczykowata 468 zatoki iowshipa 198 istota, g 4 bczasła 191-zbita 191 jarzmowa 313378 klinowa 329 rozwój 33 askrzydło, mniejsze 333-większe 33 zwyrostki skrzydłowate 38 trzon 330 zmienność 335 klinowata 569-boczna 570-pośrednia 570 pmyśrodkowa 569 koniec, bliższy 189 dalszy 189 krzyżowa 232 połączenia, z kością guziczną 255 z kręgosłupem 254 różnice płciowe 236 zmienność 247 księżycowata śWkulszowa 522 łokciowa 455 łonowa 523 łódeczkowata 466 łóOkowata 46 b 555 łzowa 363 miedniczna 518 nosowa 361 piętowa 566 piszczelowa 552 rozwój 558 tłopocbylenie 558 zmienność 558 podniebienna 372 zmienność 375 potyliczna 324 część podstawna 324 rozwój 328 zmienność 329 półksiężycowata 466 promieniowa 461 przysieczna 370 ramienna 446 zmienność 452 sitowa W(rozwal 360 skokowa 564 skroniowa 340 część, bębenkowa a 5 zjiicjkłrixrata 342***sutkowa 344 rozwal 353 sześcienna 572 tró jgraniasta 46(udowa 541 rozwój 548.


ć, wielokątna, mniejsza 467 Krążki, międzykręgowe 249.większa 467 włóknista 140 żebrowa 274 lei 187 architektonika 191 budowa, ogólna 181 wewnętrzna 190 czaszki 324 części mózgowej 324 wyczuwalność 425:zynność I W długie 189 kostnienie 200 jeleni 552 połączenia 600 datki piersiowej 273 dinowate 569 tańczmy, dolnej 518, 541-górnej 437 tształt 189 naceracja 188 iaczynia 202 iadgarstka 465 ierwy 202 iosowe 313 ibręczy kończyny, dolnej 518-górnej 438 ikładzinowe I 99 falców, ręki 476 stopy 57(iłaskie 189 meumatyczne 189 iołączenia, chrzęstne 206 maziowe 208 ścisłe 205 włókniste 206 wolne 2118 rzedramienia 454 rzywarstwianie 20 I egeneracja 195 ęki 465 azwój 198 óżnokształtne 189 kład 188 pojenie 207 iępu 563 rwy 207 xdręcza 471 połączenia 413 ódstopia 573 połączenia 576 varzy 311 wagi, filogenetyczne 18(ontogenetyczne I Właściwości, biologiczne I 95 fizyczne 194 yniosłości I 90 zrastanie 291 istępcze 199 doki erozyjne 198 zeszotnienie 20 I ibrowe, połączenia z chrząstuniżebrowymi 28(*203 ek międzyłonowy 527.czynność 251 struktura ZWstawowe 206, 214 Kręg, lędźwiowa-krzyżowy 24(obrotowy 225.246 szczytowy 224 wystał ący 226 Kresa, biała 705, 719 szyi 752 czworoboczna 439.Krwinki, białe 159 bezziarniste I 61 ziarniste I 59 czerwone 158-różnicowanie 159 Krzywizna lędźwiowa kręgosłupa.przejściowy szyjna-piersiowy 2 e 3.
karkowa 327 dolna 314 górna 314, 316 najwyższa 314 mięśniowa łopatki 441 nasadowa kości 200 łonowa 525 łukowata 707. 718 pośladkowa 519 półksiężyców ata 708 skroniowa 311.
316, 337, 354 ścięgna 630 żuchwowa-gnykowa 379 Krew 158 obwodowa, skład 162 Kręgi, charakterystyka 220 lędźwiowe 231 piersiowe 228 piersiowa-lędźwiowe 247 przedkrzyż owe, połączenia 249 struktura 222 szyjne 222 trzon 221 wyrostki kolczyste 22 I Kręgosłup 219 czynność 267 jako narząd, ochrony rdzenia 267 podpory ciała 268 ruchu 268 krzywizny 264 mechanika 261 ogólna charakterystyka 261 połączenia, z czaszką 255 z żebrami 282 powierzchnie 234 rozwój 237 skrzywienie boczne 267 stadium, chrzęstne 240 kostne 240 uwagi, filogenetyczne 242 ontogenetyczne 242 wymiary 262 wysokość 262 zakres ruchów 270 zmienność 242 odcinka ogonowego 245 Krętarz kości udowej, 544-mniejszy 544 trzeci 543 większy 544.Krzywizny kręgosłupa 264 Kształt nosa 189 Kształtowanie ruchów ciała 633 Kyphoskoliosis 267.graniczna kości łonowej 524 Laminae fibrocartilagineae pal.588.
mares 515 Lejek sitowy 360 I-emiesz 362 rozwój 363 leukocyty 18 Ligamenta, alaria 260 carpometacarpea, dors alfa 508 palrnaria 508 collateralia 790 cruciata genus 591 flava 252 glenohumeralia 485 intercarpea interossea 504 interspinalia 254 intertransversalia 254 metacarpea, dorsalia 509 interossea 509 palmaria 509 sacroiliaca, anterioria 532 dorsalia 529 interossea 529 posteriora 532 yentralia 528 sternocostalia radiata 286 ligarnentum, a cromio ci avic ul arę 481 annulare radli 497 apicis dentis 258 arcuatum carpi dorsales 507 Bertini 582 bifurcatum 605 calcaneocuboideum 605, 610 dorsale 610 plantare 6054 Jcapitis fernoris 563 carpi, dorsale 828 radiatum 508 transyersurn 509. 827 carp om cła carp cum imerosseum 508 capitis costae, intraarticulare 285 radiatum 283 collaterale, carpi 506 radiale 506 ulnare 5 Oifibulare 590 radiale 493 tibiale 591 ulnare 493 conoideum 481.Ligamenwm, coracoacromiale Linia, poprzeczna brzucha, gór-Meatus nasi, superior 418.483 coracoclaviculare 48 I coracohumerale 485 costoclaviculare 480 costotransversarium 285 cruciforme atlantis 258 cruciaturn cruris 912 deltoideum 908 inguinale 532, 705 iliofemorale 582 iliolumbale 255. 530 iliopectineum 882 interclaviculare 480 ischiofemorale 582 laeunare 532.na 180 pośrodkowa, przednia 180 tylna 180 półkolista 7 I 8 przykręgowa I 80 przymostkowa I 80 stawowa 212 sutkowa 180 środkowoobo językowa I 8 O Listek zarodkowy środkowy 102 Listki zarodkowe. 97 różnicowanie się 104 tworzenie się 97 wewnętrzne 97 zewnętrzne 97.longitudinale, anterius 251 Lizosomy 76.
posterius 252 lumbocostale 285 lumbocostale 674 nuchae 254 patellae 590, 873 plantare longum 610 popliteum, arcuatum 591 obliąuum 591 pubocapsulare 582 pubofemorale 582 radiocarpeum, dorsale 507 palmare 506-volare 5 Obreflesum 724 sacrospinale 532 sacrotuberale 530 sphenomandibulare 403 sternoclayiculare 480 sterno co stale, intra a rticul a re 286 stylomandibulare 403 supraspinale 254 suspensorium axillae 699 talonaviculare 605 teres uteri 726 transyersum, cruris 91 I genus 593 scapulae 443, 483 trapezoideum 481 tuberculi costae 285 ulnocarpeum yolare 507 umbilicale medianum 726 Limfocyty I 61 lanca, alba 705. 719 eolit 752 arcuata(Douglasi)718 nuchae 314 semicircularis 718 semilunaris(Spigeli)708 temporalis 311, 316 ta, łopatkowa 180 międzyłopatkowa I 80 mostkowa 189 zasadowa kości 201 pachowa, przednia 180 środkowa 180 tylna 189 poprzeczna brzucha, 180 dolna 189.Uordoza 265.
Łąkotka stawowa 206, 214 Łąkotki stawu kolanowego 589 Lek. klinowy 333 skrzydłowy 333 Łęki, mózgowe 338 zębodołowe 3 b 8, 379 Łopatka 440 grzebień 442 ruchy 482 więzozrosty 483 wyrostek, barkowy 443-kruczy 444 Łożysko 115 Łuk, biodrowa-łonowy 882 brwiowy 316 jarzmowy 316, 377 kręgu 220 łonowy 528 pachowy 790 ramienny 790 strzałkowy czaszki 427 zębodołowy 368 żebrowy 291 żylny szyi 750 Łuki brwiowe 336 Łuska, czołowa 336 potyliczna 314, 325, 327.Maceracja kości 188 Makrofagi 133-krwi 161 Malleolus lateralis 561 Małżowina nosowa, dodatkowa 421 dolna 360 najniższa 42 I Małżowiny, klinowe 33 I-nosowe 359. 420 Mandibula 313.
378 Masseter 776 Maxilla 364 Maż stawowa 212 Meatus nasi, communis 418 interior 418 medius 418.Meatus nasopharmgeus 418 Mechanika, chrząstki żebrowej 295 czaszki 426 klatki piersiowej 293 kręgosłupa 261 mięśni 632 oddychania 696 stawów 215 palców stopy 614 promieni owo-łokciowych 500 ręki 509 skokowych 606 śródręczno-paliczkowych 513 stawu, biodrowego 584 kolanowego 598 łokciowego 495 ramiennego 48(skroniowa-żuchwowego 404 żebra kostnego 293 Medulla ossiurn 158 Megakariocyty 162, 19(Melanocyty 134 Melanofagi 134 Membrana, atlantooccipitalis 265 interossea, antebrachii 454499 cruris 601 obturatoria 532 tectoria 260 Membranae, intercostales, externae 685 internae 687 Mesotendineum 63 O Mesothekum 122 Metacarpus 47 I Metafaza 88 Metamielocyty I 6 I Metatorsus 563. 573 Mezenchyma pierwotna 100 Mezoderma 98 pozazarodkowa 10 śródzarodkowa 102. 106 Miednica 527 asymetria 535 budowa 533 jama 533 kości 518 kanał 533 mniejsza 533 oś 535 otwór, dolny 533-górny 533 płaszczyzny 533 pochylenie 537 połączenia 527 różnice płciowe 535 szerokość 535 uwagi filogenetyczne 538 wejście 533 większa 533 więzozrosty 528.


ednica, zwężenia 535 eloblasiy 159 elina 152 elocyiy 161, 197 ęsień, biodrowa-lędźwiowy 854 biodrowa-żebrowy, 659, 663 klatki piersiowej b 63 lędźwi 663 szyi 663 biodrowy 855 bródkowo-gnykowy 744 brzuchaty łydki 899 czworoboczny 650-lędźwi 712. podeszwy 92 buda 866 wargi górnej 768 czworogłowy uda 874 dłoniowy, długi 007-krótki 840 długi, głowy 747 szyi 747 dwubrzuścowy 74 I-głowy 668 dwugłowy ramienia, 791-głowa, długa 795 krótka 786 dwugłowy uda 880 dźwigacz, gruczołu ta**zowego 740-jądra 707 kąta ust 768-łopatki 657 powieki górnej 7 Wwargi górnej 76(gruszkowaty 863 grzebieniowy 88)arzmowy, mniejszy 768-większy 765 krawiecki 8 b 9 kolcowy 665-głowy 667 klatki piersiowej 667-szyi 6 b 7 krucza-ramienny 785 krzyżowo-grzbietowy b 59, 660 krzyżowo-guziczny, przedni 670-tylny 670 lędźwiowy, mniejszy 855-większy 854 łokciowy 80 I łopatkowo-gryko 96739 marszczący brwi 751 mostkowo-gnykowy 738 mostkowo-oba j czykowo-sutkowy 736 mostkowo-tarczowy 739 mostkowy 68 I naczaszny 757 nadgrzebieniowy 784 najdłuższy 659, 994 głowy 665 klatki piersiowej 663-szyi 665-uda 869.Mięsień, najszerszy grzbietu 652 Mięsień, półkolcowy, klatki gier.napinający powięź szeroką 860 naprężacz powięzi szerokiej 860 naramienny 783 nawrotny, czworoboczny 813 obły 805-głowa, łokciowa 805 ramienna 805 nosowy 772 obły, mniejszy 786 większy 788 obniżacz, brwi(59 obniżacz, kąta ust 764 przegrody 772 wargi dolnej 762 obojczykowa-gnykowy 139 obszerny, boczny 87 I-pośredni 8(1 przyśrodkowy 87 I odwodziciel, kciuka, długi 281 krótki 838-palca małego 841, 9 z 4 palucha 922 odwracacz 818 okrężny oka, 758 część, łzowa 759 oczodołowa 158-powiekowa 159 okrężny ust, 771 część, brzeżna 771 wargowa 77 I piersiowy, mniejszy 681 większy 678 część, brzuszna 678 mostkowo-żebrowa 678 obojczykowa 678 pierzasty 622 piramidowy 712 piszczelowy, przedni 893 tylny 908 płaszczkowaty 901 płatowy głowy 659 szyi 660 poprzeczny, bródki 765 brzucha 708 klatki piersiowej 688 pochyły, najmniejszy 745 przedni 744-środkowy 745 tylny 745 podeszwowy 902 podgrzebieniowy 785 podkolanowy 904 podłopatkowy 788 podłużny 76 I podobaj czykowy 682 policzkowy 7 W pośladkowy, mały 862 średni 862-wielki 858 potyliczna-czołowy 757 potyliczna-łop.siowej 668 szyi 668 półpiemasty 622 p 4 łście@is 3 y 878 prostownik, kciuka, długi 822-krótki 822 łokciowy nadgarstka 82 I palca małego 820 palców 819-długi 894-krótki 921 promieniowy, długi nadgarstka 817 krótki nadgarstka 818 palucha, długi 896 krótki 921 wskaziciela 823 prosty, boczny głowy 672 brzucha 710 przedni głowy 747 tylny, mniejszy głowy 671-984+6 głowy 672 uda 870 przeciwstawiacz, kciuka 839 palca małego 841, 925 przywodziciel, długi 875 kciuka 840 krótki 876 najmniejszy M 7 palucha 922 wielki 876 psi 768 ramienna-promieniowy 8 I 5 ramienny 798 równoległoboczny 655 mniejszy 656 większy 656 ryle owo-gnykowy 743 skośny, dolny głowy 672-g 4@głowy 671 wewnętrzny brzucha 707 zewnęLrzny brzucha 704 smukły 875 skroniowa-ciemieniowy 157 skroniowy 775 skrzydłowy, boczny 777-przyśrodkowy 176 spleciony większy 668 stawowy kolana 343 strzałkowy, długi, 896 troczek, dolny 897-górny 897 krótki 898 trzeci 894 szeroki szyi 734, 762 śmiechowy 765 tarczowa-gnykowy 740 trójgłowy, łydki i 99 ramienia 199 głowa, boczna 799--długa 199 przyśrodkowa 799 tr.Mięsień, wielodzielny 668 wyniosłości bocznej podeszwy 924 zasłaniacz, wewnętrzny 865 zewnętrzny O 68 zginacz długi, kciuka 813 palców 905-palucha 909 zginacz, głęboki palców 812 krótki, kciuka 839 palca małego 841, 924-palców 926-palucha 922 łokciowy nadgarstka 807 powierzchowny palców 8 I O promieniowy nadgarstka 806 zębaty, przedni 683-*y*y, do*y*górny 658 żuchwowa-gnykowy 743 żwacz 776-część, głęboka 776 powiemchowna 776 Mięśnie, antagonistyczne 633 bliźniacze 866-brzucha 702 boczne 702 powięzie 720 przednie 704 rozcięgna 7 Iz tylne 712 współdziałanie 7 I 6 budowa, makroskopowa 619 mikroskopowa 623 długie 619 działanie, na staw 637 siły na ścięgno 635 dźwigacze żeber 67 I glistowate 842, 927, gładkie 143 głowy 755 rozwój 645 wyrazowe 756 goleni 892 grupa, boczna 896-przednia 892 tylna 899 grzbietu 649 długie 659 głębokie 658 krótkie 669 stopy 921 właściwe 658 histogeneza 64 I klatki piersiowej, 677-głębokie 684 powierzchowne 678-właściwe 684 kłębu, kciuka 837 palca małego 840 kolcowa-poprzeczne 659 kolcowa-żebrowe 658 kończyny, dolnej.Mięśnie, lwtlde 940 urna d-tgtania 8896 ł 9 Ę Fachowy 790 PP 9 Ębwiny 98@ej 774 rnechęęęg, -ą gggrrJćszQęę, -ggg@@9 ykolcowe 988@89 ąęwys@e 984 PGmjgrXrę Ę-4 XBóbietowe iły:ś'-opy 928@@hywprzecne 979 P 9 czne, lędźwi 670 szyi 670 Pzednie szyi 670@8@4 żyżebro 8 e 949 PBśrednie 585?ównętrzne 685 Zewnętrzne 6 R 5 nBcZyĄ RŻĘ na 4 gnykowe 74 łDBOlĘęjg fX I narządy pomoeoicze 94*nerwy ńz 5 obrócz kończyny, dolnej, 854 grupa, mięśni brzusznych 085 przednia mięśni grzbietowych 845 Gina mięśni grzbietowych 858 górnej 783 odmiany 622 ogólna budowa 618 oka, rozwój 648 otoczenia, nozdrzy 712 szpwy, powiek 158--ust 762 płaskie 62 I płatowate Wg pocbyłe 744 podeszwy 9 z I podgókowe 13 gjw 3 dz 3@40%8 podżebrowe 681 ąjęzeczno-kolcowe 667 jwyliczne b 7 I**ły@amiezna 632**a*zpje 4 O 2 owe rwy X, --edeiowe gag pyz a@8@dengrupa, bo(Oa 4@ee-Póólria 805 cc-blwauj-j-zePPPl BBAlomiczny 636**y*X, -yĘPPó bZO'**te w@rgi, dolnej 774**e*ęąąiPOlA 794 e gP 9 P 8 Przednią ygs-Gina rsu, -ja łrółkie aaa****.za.
Mięśnie, sklepienia czaszki 757 skład 621 skórne 618 skręcające 669 skurcz 631 somatyczne 641 sprężystość 630 stawu skroniowa-żuchwowego, współpraca 778 stężenie pośmiertne 630 stopy krótkie 918 synergiczne 633 szerokie 619 szkieletowe 618 szyi 7332 P 9 p 8, głęboka 744 powiemchowna 734 środkowa 738 środkowe dłoni 842 trzewne, rozwój 645 tułowia i szyi, rozwój 642 uda 868 grupa, przednia 869 przyśrodkowa 874 tylna 878 właściwości, biologiczne 630 fizyczne 630 wyniosłości, pośredniej podeszwy 926 przyśrodkowe j podeszwy 921 wrzecionowate b 2 I zaosiowe 643 zębate tylne 658 zwieracze 620 żucia 775 Mięśniowy łuk pachowy(Langera)655, 680 Mikrofagi 161 Mikroflamenty 73 Mikrotubule 73 Mioblasty 641 Miofibryle 87, 144 Mioflamenty 142 Miotamy 640 różnicowanie się 641 Mitochondria 74 Monocyty I 61 Mostek 278 połączenia, poszczególnych części 287 z żebrami 282. 285 rękojeść 279 rozwój 281 ruchy 295 trzon 280 wyrostek mieczykowaty 280 zmienno 4 ć 44 Musculi 618 fusiformes 621 gemelli superior et interior 866 infrahyoidei 738 intercostales 685 externi 685 intermedii 686 interni 686.


sculi, interossei 843928 dorsales 843 palmares 843 interspinales 669 cervicis 670 lumborum 670 thoracis 870 mtertransyersarii 659670 arteriores ceryicis 670 lateralis lumborum 670 mediales lumborum 670 levatores costarum 67 I wmbricales 842, 921 nasticatores 715 olani bZl:otatores 669 calem 744 rerrati posteriores 658 ikeleti 618 plenił 659 iubcostales 687 uboecipitales 67 I uprahyoidei 741 ransversospinale 659 culus, abductor, digiti minini 924-hallucis 922 pollicis, brevis 838-longus 821 idduetor, brevis 876-hallucis 9 zzdigiti rniriirni 841 longus 875 magnus 876-minimus 877 pollicis 840 mconeus 894 ipponeus digiti minimi 841 uticularis genus 843 iuricularis, anterior 773-posterior 773-superior 773 nceps brachii, 785 caput, breye 796 longum 195 ńceps femoris 880 iipennatus 622 ńyenter caplis 668 irachialis 798 irachioradialls 8 I 5 iuecinator 769:aninus 768:omplexus major 668 oracobrachialis 795 remaster 797. 710 orrugator supercitii 76 I utaneus 618 leltoideus 783 lepressor, anguli oris 764-labi inferioris 7 b 2-septi 772-supercllii 759 ligastńcus 741 densor, carpi, radialis breyls 18 radialis loogus 817.Musculus, extensor, carpi, ulnans Musculus, orbicularis oculi, pars.621 digiti minimi 820 digitorum 819 brevis 921 longus 894 hallucis, brevis 921 longus 896 indieis 823 pollicis, brevis 822 longus 822 fbularis, brevis 898 longus 896 tertius 894 flexor, carpi, radialis 806-ulnaris 807 digiti minimi breyis 841924 digitorum, breyis 926 longus 905 profundus 812 superficialis 810 hallucis, brevis 922 longus 909 pollicis, brevis 839 longus 813 gastrocnemius 899 geniohyoideus 744 gluteus, maximus 858-medius 862 minimus 862 gracilis 875 iliacus 855 iliocostalis 663 ceryicis 663 lumborum 663 thoracis 663 iliopsoas 854 infraspinatus 785 latissimus dorsi 652 levator, anguli oris 768 alaeąue nasi 767 labii superioris 767 palpebrae superioris 760 scapulae 657 longissimus 663 capitis 665 cervicis 665 thoraeis 663 longus, capitis 747-eolit 747 multifdus 668 mylohyoideus 743 nasalis 772 obliquus, capitis, interior 67--superior 6(1 externus abdommis 704 internus abdominis 707 obturatorius, externus 866-internus 865 occipitofrontalis 757 omohyoideus 739 opponeus, digid minimi 925-pollicis 839 orbicularis ocuti, 758-pars, clliaris(Rio.lacrimalis(Hornevi)759 orbitalis 758 palpebralis 759 orbicularis oris. 771 pars, labialis 771 marginalis 77 I palmaris, brevis 840 longus 807 pectineus 874 pectoralis major, 678 pars, abdominalis 678 clavicularis 678 sternocostalis 678 pectolalis minor 687 peroneus 896 brevis 898 tertius 894 piriformis 863 plantatis 902 popliteus 904 procerus 761 pronator, quadratus 813 teres 805 caput humerale ulnare 805 psoas, major 854 minor 855 pterygoideus, lateralis 777 medialis 776 pyramidalis 712 quadratus femoris 866 labii, inferioris 762 superioris 767 lumborum 712 plantae 926 quadriceps fernoris 870 recws, abdominis 710 capitis, anterior 747 lateralis 672 postemor, major 672-minor 671 femoris 870 rhornboideus 655 major 655 rninor 655 risprius 765 rac rococcygeus, dorsalis 670 ventralis 579 rac:rospinalis 659, bóOsarżorius 869 scaJenius, anterior 744 anedius 745 minimus 745 jxosterior 745 sen-imembranosus 879 semispinalis 667 icapitis 668 łgervicis 668 żboracis 668 semitendinosus 878 serrews, anterior 683 interior 658 mosterior 658-superior 658 soleus 901.@usculus, ąjinalis 665-capids 99(cerviejs 997-łhoraeiB 99(Apinotrąj:wersalis 659 splenius capitis 659-cervicalis 660 sternalis 644 lemacie(domastoideus 736 sternohywideus 738 śternothyroideus 1*8 Aólohyoideus 743 subelavius 88 subscapularis 788 supinator W 4 supraspinałus 785 temporatis 775 temporopąrietalis 757 Jensor faciae latae 89 teres, major 788-minor 786 Jhyrohyoideus 740 tibialls, interior 893 posterior 898 Onsvemus, abdominis 708 menti 765 thoracis łłłtrapezius 650 triangularis 764 triceps, brachii 799-surae 899 unipennatus 622 yastus, intermedius 871-lateratis 871-medialis 871 zygomaBcus, major 767-minor IW.błonek 122 czynność, obronna 126 wydzielnicza I 26 jednowarstwowy Iz 3-kostkowy 123-płaski 123-wałeczkowaty 124 wielorzędowy 124 surowiczy 122 wielowarstwowy 1 z ą-płaski lZa-wałeczkowaty 12+błonki, góczołowe 125.-pokrywające łzą-zmysłowe łzą Naczynia, kości zęz. . . -chłonne Zóae-krwionośne zóze. . -odżywcze zOZkrwionoŚ@e, okres wzwoju 109 jyjęśril O@ełgwów*i 509 Nadbrzusze 106*dgg**ek***.WCZCSDBgO.
ąjagtkowe kości 469 c jątenność 469.
Nadkłykieć kości ramiennej 450 Okolica, kolana, przednia 184.Namięsna 624 Namiot móżdżku 300 Napięcie mięśni 631 Narządy płodowe, czynność 120 zmysłów I 79 Narząd ruchu, bierny 188 czynny 188 Nasada kości 200 Naskrzydło 398 lNerw wzrokowy 3 I I Nervus opticus 31 I Nerwy, kości 202 mięśni 624 stawów ręki 509 Neuroblasty 148 Neuroglej 156 Neuryt 153 Normoblast 159 Nozdrza tylne 31 Nucleolus 84 Nueleus 82-pulposus 250 Nukleoid 79 Nukleoplazma 82.417.
418.
Obojczyk 44 Obrąbki stawowe 213 Obręcz, barkowa 438 kończyny, dolnej 518 mięśnie 853-górnej 438-mięśnie 783 stawy 479 więzozrosty 479 miedniczna 518 Ochrzęstna 137, 188. 196 Oczodół 311.
413 ściana, boczna 414 dolna 413 górna 413 pmyśrodkowa 413 Oddychanie, mechanika 696-typy 696 Odporność klatki piersiowej 293 Odwodzenie, łokciowe 51 O promieniowe 5 W Ognisko zwapnienia chrząstki 199 Okolica, barkowa 184 boczna, brzucha 180-grzbietu 184 klatki piersiowej 180 szyi 184 ciemieniowa 184-czołowa 184-dłoniowa palców 184 goleni 184-boczna 184 przednia 184 przyśrodkowa 184-tylna 184 grzbietowa palców 184-jarzmowa 14-karkowa 184 klatki piersiowej 180.tylna 184 kostkowa, boczna 184 przyśrodkowa I 84 kręgowa 180 krętażowa I 84 kroczowa I 84 krzyżowa I 84 lędźwiowa I 8+łokciowa I 84-boczna 184 przednia 184-przyśrodkowa 184 tylna 184 łonowa 180 łopatkowa I 84 łydkowa 184 miedniczna I 84 moczowo-płciowa 184 mostkowa 180 mostkowo-sutkowa-obol czykowa 184 nadłopatkowa 184 nadpępcza 180 naramienna 184 nosowa 184 obojczykowa 180 oczodołowa I 84 odbytowa 184 pachowa 180 pachwinowa I 80 pępkowa 180 piętowa 184 podłopatkowa I 84 podobojczykowa 180 podoczodołowa I 84 podpachwinowa I 84 podskroniowa I 84 podsutkowa I 80 podżebrowa I 80 policzkowa I 84 pośladkowa I 84 pośrodkowa szyi 184 potyliczna I 84 przednia szyi 184 przedramienna I 84 boczna 184 przednia 184 przyśrodkowa 184 tylna 184 przyuszniczo-żwaczowa I 84 ramienna I 84-boczna 184-przednia 184 przyśrodkowa 184 tylna 184 skroniowa 184 sromowa 184 sutkowa 180. 184 uda 184-boczna 184 przednia 184 przyśrodkowa 184 tylna 184 ustna 184 uszna 184.


właściwa szyi l 8 aiłęowa 184 ezna 184 zyśrodkowa I g 4 brzucha 189 ludzkiego 180184*u*Gę, dolnet 184 mej 18484**184*z*, *zrodezośei I 65 in 458 wewnętrzna bz 4 a 114 li e komórkowe 13 s 566 atum 468 gis 237 le 274 e 518 ideurn 572 oidale 357 ris 541 ale 336 rum 468 ieum 386 i 522 małe 363*****.angulum, majus 467.
569.
dnus 467 le 361 nilare-466 ntale 324 tinum 372 orme 467 s 523 un 232 hoideum 466 noidale 329 iorale 340 ezium 467 aetrum 467 maticum 313 Ja. 185 je 185 owe 185 xeczne 185 orne 185 Jkowe 185.
376.
i włókien nerwowych 151 krwi 158 upi 465 li 324 eiformia 569 forum, manus 476 iedis 577 ej 311 aearpi 471 atarsi 573 alfa 313 etalia 345.sŻśićićtę ęcjsę-cjGO?sąj 44 Gcs j-eśOs fes-j.
O steoicjy, *****.
samoidea 517563 scis 274 ąęę)196, 197 ssty 199 arosis 2968***rewa Źle.pą*sp**z*k*******.
łwłę.
''ŃhĘX"7 yŚ 7 g%"*YBWgj, )jjgHh 5 e, sepony i 4 Pępek IĆFć:Y sesieezne@9 pępowinę ł żćbródkoóó 31, 319 pe, ąu-erl! Ę***YłF:rrxs-gagowy 355 pąę seięg 88?
XYĘ-Bals-%cjt p(ąjy wą@Ę???
98*****ĘĄĘg'łgWyĄócjcj?, ł ććcj'ŃY'ógg, ', yjwy ęjąŃŃągjjęąjąggę"? Z??
'BY BĄŚ 888 My PŚB gęjj ją-łęęęegygóęóggwgjggygjgąąó ąą"'%Ę-ąotrew@oy 6725 jaięwgggcjgcjycj jąą, ą. . o gęę jadsłPPĘY 3%8 łę-gę, YYYćógcjggggcj, gggjg'7. QwieOB'86 PY 3644 ygcĘ+6-:lrzneiłPł ssóółPŃ'?%-yy''ć'*******229 ąwko@skroniowe gąs****ząŃy, mniejszy 522, 532 Piszczel Ć? es-większy 522, 532 płacenie P%p***mi*b*p*szcze*o*e*.
P+ie ęęya-ykregPóY śY ł 88 Fv Lis czodoPPYY 888.
ggjy 334 gają aąo, 332%189 e-Kawy boczny 193 c*bo*zny*g*przyśrodkowy Ig 1 tró(boczny 1 gą*z*dd***4 XasąF?-68 cx 3 ruebier 5 y rnruetszy 422*ie*zy*, *az P 83 seeazarP 8+888 Y.Fżółyliczny wielki 325, 3 z 7**ysies 8 ć 8 zł WrłP, cowo-sutkowy 349, 351**Ps 8 eeitisG 88. ****cKowy, wewnebzoy 347 ze*y**Yręgjny 321.
44 kości skalistet 141*y*, *Yswcąeeu Bsy*słaniany 5195 zW. P-si P-sł 86-3 J ć 98 ssaś.
kanału tęmcy szysiny 334 eiy jgwnej w przeponie 693*************.Asasyj.
pat-ua 86 pe***g**e**um, e*e*******PeriostevB Ę?ł'8 TAjg-pcji(ęSOPPól o X*c*e*k*k*"*********.*Platyswia Ił 752*c*******b*es, *a*e*ą**z*"cjgj:, -ją:728"'*/**d*kdrk*ą**. pąjję:yęny, ciałą(gę.
'ycjjywe 185*p*ec***o*e*g*'ąwme 185**w**ęąjjwrii 185 cjy:, -jcjy 08:1*****, *pros*ego***.a*z*o.
****'***s*a, *c*e**z*ąęzewna 629.
**wa, mdz*o**zg*s*a z zg.
***opy g*-*p*z*e*we*****'ąmiowe 831, jzbietowe 829, jaćgarsłkowe 11(g jglcowe 832 ąypy 814.Podeszwa WaPodstawa czaszki 34(Podudzie 55 zpoWzeczka tłu:zczowa policzka 780 Podwójna broiła 764 Podział boXca 219 Pokrywka jamy bębenkowej 345364 Pole ślimaka 347 Polex 476 Połączenia, kości, budowa 205 chrzęstne 206 czaszki 396 goleni 600 łuzrżowej z kością guziczną 255 maziowe 208 przedramienia 496 ścisłe 206 przesuwalność 2 O 7 ruchomość 20(śródręcza-473 włókniste 206 wolne 208 żebrowych z chrząstkami żebrowymi 28(kręgosłupa, z czaszką 255 z kością krzyżową 254 kręgów przedkrzyżowych 249 krzyżowo-guziczne 255 miednicy 527 międzykręgowe 252 poszczególnych części mostka 287 stawowe, czaszki 401 kości nadgarstka 504 trzonów kręgów z 4@żeber, z kręgosłupem 282-z mostkiem 282. 285 Torus acusticus extema 311 Postać człowieka jako całość 162 Powierzchnia, boczna 185 przyśrodkowa 185 uchowała kości biodrowej 591 wewnętrzna podstawy czaszki 408 Powierzchnie, kręgosłupa 263 stawowe, ukształtowanie 2 I 5 Powięzie 626 głowy 779 grzbietu 673 klatki piersiowej 698 mięśni brzucha 120 okolicy barku 789 ręki 847 stopy 930 Powięź 624 biodrowa 882 biodrowa-łonowa 882 dłoniowa, głęboka ręki 841 międzykostna 847 powierzchowna ręki 848 dźwigacza jądra 120 goleni 911 grup mięśniowych 628.Powięź, grzbietowa, głęboka ręki Processus, spinosus 221.847 głęboka stopy, 931 międzykostna 93 I powierzchowna 93 I międzykostna 847 powierzchowna ręki 848 karku 674 lędźwiowa-grzbietowa 673 łokciowa łWmięśnia dźwigacza jądra 126 nadgmebieniowa 789 naramienna 789 nasienna wewnętrzna 721, 726 obojczykowa-piersiowa 698 pachowa 790 piersiowa 698 piersiowa-lędźwiowa 652, 673 blaszka, głęboka 674 powierzchowna 673 przednia 673 tylna 673 podeszwowa, głęboka stopy 931 międzykostna stopy 93 I powierzchowna stopy 93 I podgrzebieniowa 789 podkolanowa 9 I I podłopatkowa 789 podskórna brzucha 721 policzkowa-gardłowa 780 poprzeczna bmucha 12 I poszczególnego mięśnia 628 pośladkowa 883 powierzchowna, bmucha 720 grzbietu 673 przedramienia 825, 827 przeponowa-opłucnowa 699 przyusznicza 780 ramienia 801 sitowa 884 skroniowa 780 szeroka 884 szyi 748 blaszka, powierzchowna 748 przedkręgowa 750 przedtchawicza 749 wewnątrz piersiowa 699 żwaczowa 780 Powłoka wspólna, 179 właściwa I 79 Powrózek nasienny 723, 726 Półkanał, mięśnia naprężającego błonę bębenkową 346 trąbki słuchowej 346 Praca mięśnia 637 Praczłowiek 60 Pre.transyersi 222 zygomaticus 367 Profaza 88 Promielocyty I b I Promontomum 234 Proporcje ciała ludzkiego w czasie wzrastania I 66 Prostownik grzbietu 659 Protuberantia, mentalis 313 occipitalis externa 314 Przegroda, kostna nosa 311, 417 międzymięśniow a ramienia 801 boczna 801 pmyśrodkowa 80 I międzymięśniowa uda, 886 boczna 886 przyśrodkowa 886 udowa 888 zatok klinowych 33 I Przegrody, międzykorzeniowe 379-zęba 368 międzymięśniowe 628 międzyzębodołowe 368, 379 nosowe 359 Przemiana, energii komórki 86 materii komórki 86 Przepona 689 część, lędźwiowa 691 mostkowa 692-żebrowa 691 czynność 693 miejsca zmniejszonego oporu 695 odnoga 691 otwory 692 położenie 695 przepukliny 695 topografia 694 unaczynienie 694 unerwienie 695 więzadła łukowate 691 Przepuklina, udowa 888 pępkowa 120 Przepukliny, kresy białej 719 lędźwiowe 7 W pachwinowe 730 przeponowe 695 Przestrzenie, międzypowięzioweszyi 750 międzyżebrowe 289 Przestrzeń, międzykostna goleni 552 nadmostkowa 750 nadoboj czykowa 750 przedkręgowa 75 I środkowa szyi 750 Przewód, nosowo-gardłowy 418 no.


isada kości 200 arstwienie kości 20 I n 398 am. ziarn bZObile 620 kostnienia 198 nza 706 Burneya 7(Wapnienia chrząstki 199 y pomiarowe czaszki 429 a sitowa 360, 419.s 461 eracja kości 195 Jura, cytoplasmaticum 78 tensorum 828 icula patellae 843 iculum, żlexorum 509, 827 amenti arcuati 591 ulocyty 159 je ruchów w stawach 215 mniejsze kości gnykowej i ększe kości gnykowej 386 gna, grzbietowe palców, re 846 stopy 930 ęśni brzucha 717 ęgno 621 miowe 848.ęśnia dwugłowego ramienia Septum, intermusculare.
6.
825 czaszne 757 deszwowe 98 I.
bj, czaszki, chrzęstnej 302 Serce, okres wczesnego.kostnej 304 ści 198 ciemieniowej 357 czołowej 38 klinowej 334 kończyny górnej 437 ochrzęstny 199 sitowej 360 skroniowej 353 śródchrzęstny I 99 udowej 548 ęgosłupa 23(niesza 363 ięśni 640 ostka z 81.rodowy 299 czeki 370 be*z*ór, aorty 692.
większego 35 I zyżowy 23 blpiszczelowy 885, 494 iłksiężycowały 369, 448 zełykowy 693 czębowy 36 b, 3 b 7.i, gudczne 237 zyżowe 235.
Różnice, płciowe 171 związane z wiekiem 173 Różnicowanie krwinek czerwonych 159 Ruchy ciała, koordynacja 633 Ruchomość klatki piersiowej? 93 Ruchy, klatki piersiowej jak łości 295 komórki 86 kręgosłupa człowieka 270 ciała, kształtowanie 633 łopatki 482 mostka 295 obrotowe w stawie 215 odwodzenia ręki 510 ślizgowe w stawie 215 w stawach 25-głowy Zbl-ręki 511 w stawie, biodrowym 584 kolanowym 598 skokowym 607 Rzepka 549.Sanguis 158 Sarkolemma 64 I Scapula 440 alata 656 Scrobiculus cordis 291 Sella turcica 410.laterale 801 mediale 801 nasi osseum 311.
417.
braehii.
TOZWO)li.
109 Siateczka śródplazmatyczna 78 Sierp pachwinowy 122 Siła mięśni, 636 działanie na ścięgno 635 Sinus, frontalis 312. 339, 417 maxillaris 312.
365, 417 paranasalis 312, 417, 421 sphenoidalis 312, 417 tarsi 565 Siodło tureckie 410 Sklepienie, czaszki 308 struktura 309 stawu ramiennego 483-stopy 614.aszki ontogenetyczny 302 Skład, czaszki 307.
-kości 188 krwi obwodowej 162 Skoliozy 267 Skośnogłowie 400.matu nerwu skalistego, 346 Skóra i jej wytwory 179.Skrzydła, lemiesza 3 b 2 kości klinowej, mniejsze 333 większe 332 krzyżowej W 4 Skurcz mięśni 631 Smugi ścięgniste 622, WIO.ięgnisty przywodzicieli 887 Spatia intercostalla 289.Spatlum, eolit medium 750-preyertebrale 751.
Spatium, supraclaviculare 750 suprasternale 750 tendineum lumbate(Grynfelti)716 Spina, nasalis anterior 313 scapulae 442.ca-Spojenie, kości 207.
-łonowe 527 Spongioblasly 148 Sprzężna zewnętrzna miednicy 535 Sąuama, oecipitalis 314, 325, 327 frontalis 336 Staw, barkowa-obojczykowy 481 mechanika 482 biodrowy 580 mechanika 584 elipsoidalny 216 kłowy, dolny 257 górny 255 klinowo-łódkowy 6 I I kłykciowy 2 I 6 kolanowy 587-łąkotki 589 mechanika 598 więzadła 590 kości grochowatej 504 krzyżowo-biodrowy 528-więzadła 528 kulisty, panewkowy 217-wolny 217 łokciowy 489 mechanika 495 mostkowo-obojczykowy 479 mechanika 48 O mostkowo-żebrowy 286 nadgarstkowa-śródręczny kciuka 505 obrotowy 2 I 6 piętowa-sześcienny 610 piszczelowa-strzałkowy 600 poprzeczny stepu 61 I półścisły 218 promieniowa-łokciowy, bliższy 497-dalszy 499 mechanika 509 ramienna-łokciowy 489 ramienna-promieniowy 489 ramienny 484 mechanika 487 sklepienie 483 siodełkowaty 217 skokowo-piętowa-łódkowy 603 skokowo-piętowy 603 skokowy, dolny 603-górny 602-przedni 604 tylny 603 skroniowa-żuchwowy 401, 404-mechanika 405 plastyczność 415 szczytowo-obrotowy 257-boczny 25(pośrodkowy 257 szczytowo-potyliczny 255.Staw, śrubowy 216 śródnadgarstkowy 503 śródręczno-paliczkowy kciuka 514 zawiasowy z I bżebrowa-kręgowy Ził 3 Stawy 208 głowy, ruchy zbtgłów żebrowych 283 kończyny, dolnej 579-górnej 478 mechanika 215 ręki, mechanika 509 międzynadgarstkowe 504 międzypaliczkowe, ręki 514 stopy 613 międzyśró-dręczne 505 międzyśródstopne b I 2 nadgarstkowa-śródręczne 5 O 5 nieregularne 2 U obręczy kończyny górnej 479 palców, ręki 512-zakres ruchów 513 stopy 613 mechanika 614 płaskie 217 proste 215 ręki, naczynia 509 nerwy 509 rodzaje ruchów 215 skokowe, mechanika bOóstepowa-śródstopne 6 I 2 stopy 602 śródręczno-paliczkowe 5 i 2613 złożone 215 żebrowa-poprzeczne 285 ernum 287 Stęp 563 dodatkowe kości 572 Stopa 563 łuki, podłużne 614 poprzeczne 6 W powięzie 930 sklepienie b 14 stawy 602 Strefa Golgiego 80 Strzałka 560 zmienność 5 b 2 Struktura kręgu 222 Substantia spongiosa 191 Substantio compacta 191 Sulcus, angularis 764 antebrachii, radialis 804-ulnaris 804 buecaks 764 inguinalis 532 nasolabialis 764 pterygopalatinus 334 tura, coronalis 397 frontalis 397 frontonasalis.Sutura, palatma, mediana 318 transyersa 318 parietomastoidea 3 I 6 sagitalis 397 sphenofrontalis 3 I 5 sphenoparietalis 315, 39(sphenosquamosa 315 sphenozygomatica 3 I 5 squamosa 316, 397 temporozygomatica 315, 397 zygomaticomaxillaris 3 I 3 Symetria ustroju 175 Synapsy 154 Synchondrosis 396 intraoecipitalis 396 petrooccipitalis 396 sphenooecipitalis 396 sphenopetrosa 396 sternalis 287 Syncytiotrofoblast I 00 Syncytium 100 Syndesmoses 396 Smostosis 298 Szczelina, bębenkowa-sutkowa 347 klinowo-skalista 4 I I oczodołowa, dolna 333. 366415 górna 333.
415 skalista-bębenkowa 320, 342 skalista-łuskowa 343.
346, 350 skalista-potyliczna 32 I, 412 skrzydłowa-podniebienna 424 Szczęka 364 architektonika 428 rozwój 370 zmienność 370 Szerokość miednicy 535 Szew, ciemieniowa-sutkowy 316356 czołowo-jarzmowy 311, 315338. 415 czołowo-nosowy 3 I 3 czołowo-sitowy 339, 358 czołowo-szczękowy 4 I 5 czołowy 397)arzmowo-szczękowy 3 I 3 klinowo-ciemieniowy 315, 333397 klinowo-czołowy 315, 333, 338397. 413 klinowo-jarzmowy 3 I 5, 333414 klinowo-łuskowy 315, 333, 397 łuskowa-sutkowy 344 łuskowy 343, 356, 397 podniebienny, poprzeczny 318372 pośrodkowy 318, 370, 372 potyliczna-sutkowy 314, 316328 rowkowy 362 skroniowa-jarzmowy 315, 3 W strzałkowy 397, 497 węgłowy 316, 356, 397, 407 wieńcowy 316, 356, 397, 407.Szpik, galaretowaty 198 kostny 158, 19(czerwony 158, 197-żółty 158, 197 Szyja, mięśnie 733 powięzie 748 Szyjka, kości, promieniowej 462--ramiennej 449 anatomiczna 449 chirurgiczna 450 żuchwy 381 Szwy, kości 207 piłowate 397.Ściana, brzucha, miejsca zmniejszonego oporu 729 czaszki, boczna 314 dolna 317-górna 308 pmednia 211 tylna 314 Ściany klatki piersiowej 288 Ścięgnista przestrzeń lędźwiowa 716 Ścięgno 620 Achillesa(piętowe)900 piętowe 622 przywodziciela 877 Śródbłonek 122 Sródbrzusze I 80 Sródkoście 191 Śródruęsna 62+Sródręcze 47 i Śródstopie 563.Tabakierka anatomiczna 824 Talerz kości biodrowej 519 Talus 564 Tanycyty 157 Tarsus 563 Telofaza 88 Tendo 620 calcaneus(Achillis)900 Tentorium cerebelli 300 Textus, coniunctivus 129 epithelialis 122-neryosus 148 Tętnica oczna 311 Tibia 552 Tkanka, barwnikowa 136 chrzęstna 137 kostna 139 gąbczasta IWzbita 140 krwiotwórcza I 58 łączna 129 właściwa 130-luźna 131 wiotka 131 zarodkowa 130 o charakterze swoistym 138 szkieletowa 137 zbita 135 mięśniowa 142.040.


arka, mięśniowa, gładka 142 Trzon, szczęki 365.
poprzecznie prążkowana 143 serca 147 nabłonkowa 122 nerwowa 148 siateczkowata 136 śródmięśniowa I 47(kanki 121 podział 121 różnicowanie 12 I tocznia brzuszna 716 ćonofibryle 125 óonus 631'orebka stawowa 209 Yaetus iliotibialis 861, 8! 5 Yigonum, a, linguatis 742, 152 caroticum 752 eolit arterior 752 deltoideopectorale 680 femorale 874, 887 lumbale(Petiti)655, 715 Jumbo c ostał e(Bocha delecki)692 omoclaviculare 152 omotrapezoideum 752 submandibulare 742, 752 suboecipitale 673 słernocostale li-arreyi)692 thyruideum 152 ofoblast 97:oehlea, humeri 451 musculwes 630 perunealls 5 tiboczek, prostownikćw U! 8 goleni, dolny 911-górny 91 rzepki boczny wzjoJKu wz 590 więzadła łukowate u 01 zginaczy 509, 827 goleni 913 oczki, rzepki 843 mięśni strzałkowych O I 2 ombocyly IUZ, lłńójkąt, boczny szyi 152 grzebienia 657 lelżwiowo-że brr wy 692 lędźwiowy 655, )15 łopatkowo-czworoboczny 752 łopatkowo-obojczykowy I 84752 mostkowo-żebrowy 692 naramienna-piersiowy 68 O podpotyliczry 673 podżuchwowy 184, 742, 794 przedni szyi 752 tarczowy 752 tętnicy, językowe)742, 752 szyjnej 184, 754 udo**, *jkątnogłowie 400 lk 4'r szyi 751 eszczki 28 Pół 988 on, kości 189 uęgu 220.żuch**ą*gTuber, calcanei 657 ischiadicum 522 Tubercula mentalia 313 Tuberculum, articulare 311 caleanei 567 Tuberositas, coracoidea 439 glutea 542 tibiae 55 bulnae 458 Twarz kostna 31 I Typ, asteniczny 168 atletyczny I b 9 dysplastyczny 169 eurosomiczny I 68 leptosemiczny 168 pykniczny I 58 Typy oddechowe 696.Udo, topografa 88(Układ, dokrewny 179 międzykolcowy 659 mięśniowy I 78 międzypoprzeczny 659 moczowo-płciowy I 78 nerwov y I 79 autonomiczny 179 obwodowy 179 ośrodkowy 11 gsomatyczny 179 wegetiywny I 79 odlecituwy 178 poprzeczn. -Xolec, y 659 przewodząc z przedsionkowa-komorowy 148 trawienny I 78 szkieletowy 178 wewnątrzwydzielniczy I 79 Ukłedy narządów 178 Oma 455 Umbilicus W 9 Ustrój, symetria i asymetria 175.Wał żuchwowy 09 Wcięcie, bębenkowe 352 bloczkowe kości łokciowej 459 ciemieniowe kości skroniowej 343 czołowe 311. 336 klinowo-podniebienne 372 kulszowe, mniejsze 522 większe 522 łopatki 443 łzowe 368 nadoczodołowe 311. 336 promieniowe kości łokciowej 458 sitowe 338 skrzydłowe 334 sutkowe 345 szyjne kości skalistej 347 żuchwy 381 Wejście do oczodołu 311.Wiek, dojrzały 174 dorosły 174 dziecięcy I 73 dzieciństwa, późnego 173 wczesnego I 13 młodzieńczy 1(3 oseska 173 starości 174 Więzadła, klinowo-łódkowe 612 klinowo-sześcienne 6 I 2 kmyżowe kolana 591 przednie 591 tylne 591 łukowate przepony 691 międzyklinowe, grzbietowe 612 międzykostne 612 podeszwowe b 12 międzykolcowe 254 międzykostne 213 międzynadgarstkowe 507 międzykostne 504 międzypoprzeczne 254 nadgarstkowa-śródręczne 508 dłoniowe grzbietowe 508 międzykostne 508 obrąbkowo-ramienne 485 pachowe 630 poboczne 216 stawu kolanowego 590 podstaw kości śródręcza 509 promieniste mostkowo-żebrowe 286 stawowe 213 stawów, międzynadgarstkowych 507-międzyśródręcznych 508 nadgarstkowa-śródręcznych 508 palców ręki 512 ręki 5 Obstawu, krzyżowo-biodrowego 528 promieni owo-nadgarstkowego 506 skroniowa-żuchwowego 403 śródnadgarstkowego W skrzydłowate 260 sześcienna-łódkowate 6 I 2 śródręczne 509 dłoniowe 509 grzbietowe 509 międzykostne 509 torebkowe 210 wewnątrztorebkowe 210 zewnątrztorebkowe 2 I O wieszadłowe pachy 699 żebrowa-poprzeczne 285 teza dło, bar.łopatki 443-dolne 484-g*e e*a.
grzbietowe, nadgarstka ł 48 łpromieniowa-nadgamłso-we 501 guzka żebra 285 karkowe 254 klinowo-żuchwowe 403 krucza-barkowe 483 krucza-obol czykowe W I krucza-ramienne 48 Fkrzyżowe, goleni 912 kręgu szczytowego 258 pęczki podłużne 258 krzyżowo-biodrowe brzuszne 528 grzbietowe 529 międzykostne 529 krzyżowo-guziczne, boczne 255 brzuszne 225-głębokie 255 grzbietowe powierzchowne 255-przednie 255 ruchomość 255 krzyżowo-guzowe 530 krzyżowo-kolcowe 532 kulszowa-wrebkowe 582 kulszowa-udowe 582 lędźwiowa-żebrowe 285, 674 łąkotkowo-udowe 593-przednie 593 tylne 593 łonowe, górne 528 łukowate 528 łonowa-torebkowe 582 łonowa-udowe 582 łukowate, dłoniowe nadgarstka*oagrzbietowe nadgarstka 507 łukowe 252 międzydołkowe 722 międzyobojczykowe 48 O most k owo-o bo j czyk owe 480 nadkolcowe 254 obłe macicy 726 pachwinowe 532, 705 pępkowe pośrodkowe 726 pierścieniowate kości promieniowej 497 piętowa-łódkowe 605 podeszwowe 605 piętowa-sześcienne 6 I O grzbietowe 6 I O piszczelowa-strzałkowe 60 I przednie 601 tylne 601 poboczne, łokciowe 493 nadgarstka 506 piszc.591 podłużne, pzednie 251-tylne 25 zpoprze(żre, goleni 911 kolana 593.nadgarstka 509, 827 powierzchowne, śródręcz a 849 śródstopia 932 procowate, łechtaczki 72 I prącia 121 promieniste, głowy żebra 444-nadgarstka 508 przednie głowy strzałki 994 rozdwojone 605 rylcowo-żuchwowe 403 rzepki 590 ł 7 tskokowo-łódkowe 605 skokowo-piętowe 604 boczne 604 międzykostne 604 przednie 604 przyśrodkowe W 4 tylne 604 stożkowate 48 I śródstawowe, głowy żebra 285-mostkowo-żebrowe 28 btrójgraniaste 908 tylne głowy strzałki 601 wierzchołka zęba 258 wieszadłowe, łechtaczki 721 prącia 121 zagięte 724 żebrowa-mieczykowe 2 ił 6 żebrowa-obócykowe 439, Wożółte 252 Więzozrosty 206, 396 łopatki 483 miednicy 528 obręczy kończyny górnej 415 piszczelowa-strzałkowe ń o(Właściwości, kości, biologiczne 194 fizyczne 194 Włókienka, kurczliwe 142 oporowe 125 Włókna, klejodajne 132 kolagenowe 132 kratkowate I 32 gjęśriowe 64 I nerwowe, osłonki 151 zakończenia 152 sprężyste I 33 srebrocbłorne 132 Wodociąg przedsionka 351 Wskaźnik klatki piersiowet z g:Wstawki 147-kostne 398.po urodzeniu 163 żuchwy 382 Wzrost człowieka I 54 Wyciski palczaste 33255 g ąję Wyczuwalność kości czaszki 425.8824 szczytowego gsg Wydrążenie stawowe łopatki 443.Wymiary, klatki piersiowej 293 kręgosłupa 262 yy+iosłość, biodrowa-łonowa 523 kanału, nerwu Parzowe@o 8 półkolistego bocznego 69 kości 190 krzyżowała 328 łokciowa nadgarstka 44 łukowata ÓW podeszwowa, boczna 829 pośre 4 ua 829 przyśrodkowa 9 I 9 promieniowa nadgarstba 498 WypusIłKi komórki nerwowej J 99 Wyraz twarzy, podczas, płaczu 774-pracy umysłowej W 4-śmiechu 774 w nastroju, podniosb@04-przMgnębienia 774 Wyrostek, barkowy łopa 94444 bloczkowaty 568 czołowy, kości jarzmowej 07-szczęki 368 dziobiasty 381, 458 haczykowaty 3 W jarzmowy, kości czołowej 337 kości-skroniowej 342-szczęki 367 klinowy kości podniebiennej 372. 375 kłykciowy 38 I kolczysty 220 kruczy łopatki 44+łokciowy 458 mieczykowaty mostką z oń oezodołowó 8864 podniebiennej 372 piramtdowy szczęk(ąęąpochwowy 334 powięzi poprzecznej ygąpodniebienny szczęki ąyąprzysutkowy 2(ryleowaty, kości, ramiennej ąyękalistet 348 sierpowaty 534 sitowy 361 skroniowy kość jarzmowet ąmskrzydłowa-kolcowy 33 śstożkowaty szczęki 374 sutkowaG W śJbdszyjny 321, 350, 412 zębodołowy szczęki 368@ostki, piramidowe kości podniebiennej Gpoprzeczne kręgów 4 słrzydłow ate kości klinowe j 334 stawowe kręgów 220, 222.


wyrostki stożkowate kości pod-Zarodek ludzki, 4-tygodniowy Zniekształcenie, klatki piersiowej.niebiennej 372 Wysokość kręgosłupa 262 Wyściółka I 57 jam szpikowych 188 Wytrzymałość kości 426.Vaginae tendmum 629 Vagina m. recti abdominis 718 Venter 621 frontalis 75(Vertebrae, cervicales 222-lumbales 231 thoracicae 228 Vincula tendinum 630 Vomer 362.Zachyłek, klinowo-sitowy 360418.
419 nadbębenkowy 345, 351 podkolanowy 597, 905 workowaty 491 Zakończenia włókien nerwowych 152 czuciowe I 54-ruchowe 154 wolne 155 Zanik ogona u człowieka 243 Zaplemnienie 93 Zapłodnienie 93 Zarodek ludzki, pierwszy okres rozwoju 91 rozwój kształtów 116.1165-tygodniowy I I 7 i-tygodniowy I 187-tygodniowy 12118-tygodniowy 120 Zatoka stepu 564 Zatoki, czołowe 312. 339, 417 erozyjne kości 198 Howshipa 198 klinowe 312.
330, 417 przynosowe 312, 417, 421 szczękowe 313, 365, 367, 417 Zębodoły 3 b 8 żuchwy 379 Zgięcie ręki, dłoniowe 509 grzbietowe 509 Zginacz palców powierzchowny przeszyty 8 I I przeszywający 81 I Zmienność, mostka 282 nadgarstka 469 kości, ciemieniowej 357 czołowej 349 klinowej 335 krzyżowej 347 podniebiennej 375 potylicznej 329 ramiennej 452 sitowej 360 kręgosłupa 242 odcinka ogonowego 245.patologiczne 291 sztuczne 292 Zstępowanie, jajnika 724-jądra 123 Zrzeszotnienie kości 201 Zwieracze 620.Żebra 273 połączenie, z kręgosłupem 282 z mostkiem 282. 285 prawdziwe 274 rozwój 281 rzekome 274 wolne 274 zmienność 282 Żebro, chrzęstne 275 drugie 277 dwudzielne 282 jedenaste i dwunaste 277 kostne 274 mechanika 293 pierwsze 279 przebite 282 rozdwojone 282 szyjne 245 chwa 313. 378 architektonika 428 uwagi antropologiczne 384 wzrastanie 382 Żyła wpustowa kłykciowa 321.kształtu klatki piersiowej 291 Żyły kości 203.
szczęki 371 żebra 282.
podstawne kręgowe 221.