ADAM BOCHENEK
Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
w Krakowie.
MICHAŁ REICHERProfesor Akademii Medycznej w Gdańsku.

ANATOMIA CZŁOWIEKA

PODRĘCZNIK Dla STUDENTÓW I LEKARZY
WSPOŁ-AUTORZY 1909-1928 t. BOCHENKI, ST.
CIECHANOWSKI, ER.
KRZYSZTAŁJPWICZ, E.
LOTH, KJV.
MAJEWSKI, J.
MARKOWSKIpod redakcją STANISŁAWA CIECHANOWSKIEGO TOMÓW CZTERY wydane staraniem POLSKIEJ AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI 1952-1965.
ABRAMOWICZ, T. BILJKIEWICZ, ST.
MILLER, J.
HURYNOWICZi.
IWASZKIEWICZ, WŁ-.
KUBIK.
W.
ŁałSlNSKl, PR.
MIEDZINSKINARKIEWICZ, M. REICHER, E.
STOŁYHWO.
W.
SYLWANOWICZpod redakcją MICHAŁ-A REICHERATOMÓW SIEDEM 1968-1974.
T. BILJKIEWICZ.
ST.
MILLER.
M. REICHEIR.
E.
STOŁYHWOS.
ZAWISTOWSKI.
2.
ZEGARSKAANIATOMIA CZŁXWIEKApod redakcją MICHAŁ-A REICHERA.
TOMÓW PIĘĆ.
wydał.
PAŃSTWOWY ZAKŁAD WYDAWNICTW LEKARSKICH.
ADAM BOCHKNEK-MICHAŁ-REICHER.
ANATOMIA CZŁOWIEKA.
TOM V
UKŁAD NERWOWY OBWODOWY.
UKŁAD NERWOWY AUTONOMICZNY
POWŁOKA WSPÓLNA
NARZĄDY ZMYSŁÓW

napisali P. KRZYSZTAŁOWICZ, E. LOTH, ICW.
MAJEWSKI, J.
MARKOWSKT.
współautorzy 1.
ABRAMOWICZ, S. MILLER, J.
IWASZKIEWICZ, M. REICHER.
W.
SYLWANOWICZprzerobili i uzupełnili J.
JORDAN.
W. KUBIK.
W.
Ł-ASIŃSKI, P. MIEDZIŃSKI, 0.
NARKIEWICZ, M. SZOSTAKIEWICZ-SAWICKA, S.
ZAWISTOWSKIpod redakcją WIESŁ-AWA Ł-ASINSKIEGO.
w*m**r*rr*.
Warszawa 1989.
PANSTWOWY ZAKŁAD WYDAWNICTW LEKARSKICH.


@Copyright by Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, .
Warszawa 1989.
Redaktor:mgr Jadwiga Za wadzkaRedaktor techniczny:Waran Kuna Korektor/ustna JMańkowska.
ISBN 83-200-1230-9.
PANSTWOWY ZAKŁ-AD WYDAWNICTW LEKARSKICH WARSZAWA I 989 Wydanie 111/11.
Nakład 48650+350 egz.
Format 85 Objętość:ark vód, 53, 7:ark, druk, **z 5 Papier oUseI-ow*li Q, 798100 cm, 80 gSkład i łamanie:Zakłady Graficzne DSPIlustracje, montaż arkuszowy, druk i oprawę ukończyły w kwietniu l 9 a 9 r. WROCŁ-AWSKIF ZA 84 Y GRAFICZNE Żarn, nr 216/1591/88/01 U-61 Cena zł 5000.
**oc**-*Pamięci pierwszego Autora i Inicjatora niniejszego podręcznika w 75 rocznicę śmierci tom ten poświęcają współautorzy.


PRZEDMOWA DO WYDANIA III(11).
Tom V Anatomii człowie:ka Bochenka i Reichera jest poprawionym i uzupełnionym wydaniem tomu VII tego podręcznika z 1965 roku, który podobnie jak i inne tomy, dawno zniknął z półek księgarskich, ale nadal jest dziełem poszukiwanym zarówno przez lekarzy, jak i przez studentów.
Wiele państw ma swoje podstawowe, wielokrotnie wznawiane podręczniki anatomii prawidłowej, niekiedy zresztą treścią znacznie odbiegające od swoich pierwszych wydań.
Przykładem takiego podręcznika jest ukazująca się od ponad 150 lat angielska Gra*s Anatomy, kontynuująca piękne tradycje nauki, a zatem stanowiąca część kultury narodowej.
Chcielibyśmy, aby to samo można było kiedyś powie-dzieć o dziele Bochenka i Reichera.
Marny również nadzieję, że czas oczekiwania na następne tomy nie będzie tak długi.
Spośród autorów, którzy opracowywali w 1965 roku tom VII, przerabiając i uzupełniając wydania poprzednie(a często pisząc je od nowa), pięciu nie doczekało już nowego, dostosowanego do dzisiejszego stanu wiedzy tomu V.
Oprócz Michała Reichera opuścili nas na zawsze profesorowie:Ignacy Abramowicz(jl 982), Stanisław Miller(N 965), Jarosław Iwaszkiewicz(11985)i Witold Sylwanowicz(N 975).
Opracowali oni w niniejszym tomie rozdziały, w których przedmiocie byli znawcami najwybitniejszymi, zapisując się tym samym złotymi literami w historii polskiej medycyny i polskiego piśmiennictwa podręcznikowego.
Oddajmy Im w tym miejscu należny hołd.
Ich dzieło zgodzili się kontynuować uczniowie i współpracownicy:prof dr Helena Szostakiewicz-Sawicka, prof dr Stanisław Zawistowski, doc. dr Józe(Jordan i prof. dr Olgierd Narkiewicz.
Oprócz, własnej"niewielką część opracowaną w wydaniu poprzednim przez Michała Reichera poprawił i uzupełnił niżej podpisany.
Anatomia prawidłowa jest nie tylko.
Part pour Part".
Każdy rozsądnie myślący, zwłaszcza lekarz, wie o tym, że, wszelkie próby zerwania z nią-jak pisał Michał Reicher w swojej przedmowie-byb zawsze bezskuteczne, czego liczne dowody daje historia medycy.
Łzdż, w maju 1986.
Wiesław Łasiński.


razsomoww no rr m wrnudk.
uciszy tom omawia uktąd nerwowy obwąąąwy Płład nerwowy iorniczny, powłokę wspólną oraz narządy zmysłóĘton ostatnim, siódmym tomem Anaroniń B o iP e OK a-Bełta i odpowiada części drugiej i trzeciej V iom 9 Anatomii Baka z 1925 i 1928 roku.
iążka ta ukazuje się w czasie, kiedy nauki norPłogiczne, zwłaianatomia człowieka, przeżywają głęboki kryzys związku z reformą stułiów medycznych, ząnierAW 4 nie łrko w ce, ale też w wielu innych krajach, stanowisko PP 9 N@ogii w rantu medycyny test Dózedrniotem żywej i ostrej kQ?
Yółanowiskoto krytrkowąne jest pot wpływem w@83 ch, nie ulega eh wątpliwości postępów, zwłaszcza nauk biocheBPWzOYchażdyrozsądny morfolog zdaje sobie sprąwę że*JAk się wyraził n z czołowych anatomów doby dzisiejszej(W ołP:8 e i 4 e gg e r.
O-okres, *a 6, pouc I arf"dla anatomów mtrP i obowiązkiem czającego Jest zredukować liczne szczegóły wyk'999 anatomii lat rzednień na rzecz stale wzrąsiąjących pot wzgl 9 em znaczenia i ętości innych przedmiotów, Temniej jednak zachodzi poważną obawą żeby 844 żeniacb i żalach reformatorskich rte pąjść zły:łąleko, ztjP@e ograniczenie Nelogii grozi odstąpieąiem lut chaety tyłka zlYToim ograniczeni zasadniczej i niezastąpionej nąukowej i ąwPFGcznei metody iparowania, a w konsekwencji powrotem do galePP 8 u 4 e 8 cynaJest związarią z wyślą ąnątorniezną i óFBelkie próby zea@az nią były zawsze bezskuteczne, czego liczrP 9 o 9 o 6(Ale himamedycyny.
WBego nie należy wątpię, że anatomia cz:owiFB niezależnie od ize(lich reformatorskich poczynąń i aktgąhych 8 swe tradycyjne stanowisko jako podstawa medBYPYWniniejszym tomie, gogwtnłe łąk w poprzełniP zastosowano łań 483 emiędzynarodowe Miąnawnictwa AnaiPPczne Paivskie****z 1855 roku oraz Polskie Mianownictwo Pśłomiczne z 1958**Nałomiast tylko częściowo wprowądzowo rPBanr i uzupełnię*a, zwłaszcza dotyczące układu nerwowego mWownictwa łacińiegoprzyjętego na kh Mięłzynąrodowym KA 8+esie AnatomiczJBw Nowym Jorku w IWO roku, UważąliśnY że terminologia kładu nerwowego w tarnie VI i VII nie powinn*Się różnić i nowe*'cznn*******************.
zmiany terminologiczne z 1960 roku mogą być w pełni uwzgaęmuenedopiero w następnym wydaniu.
Chociaż w ciągu ostatnich 10 lat sprawa ustalenia i ujednolicenia mianownictwa anatomicznego polskiego i łacińskiego została bardzo korzystnie załatwiona, to jednak z pewnością upłynie jeszcze kilka lat do czasu ostatecznego jej uregulowania.
W celu szybkiego ukończenia podręcznika i lepszego wywiązania się ze swego zadania poprosiłem kilku kolegów o opracowanie poszczególnych działów tego tomu.
Układ nerwowy obwodowy i autonomiczny prócz niżej podpisanego opracowali dr W.
K ub i k, doc.
0. Narkiewicz i prof W.
Sylwanowicz, skórę-prof.
P.
Miedziński, narządy zmysłów profesorowie:1.
Abramowicz, St.
Miller.
J.
Iwaszkiewicz.
W.
Łasiński.
P.
Miedziński i M.
Reicher.
Szczególną uwagę zwróciliśmy na stronę ilustracyjną książki, zwłaszcza na rysunki nerwów.
Staraliśmy się przynajmniej częściowo odtworzyć dziś już zupełnie niedostępne ryciny Ludwika HirszfeI d a z jego Neurologii 08531.
Ryciny te uwzględnił również Edward Lot h w opracowanym przez siebie rozdziale o nerwach obwodowych(do I wydania AnatomiiBochenka)i Witold Sylwanowiez w obu następnych wydaniach tego rozdziału z lat 1958 i 1960.
Ze względów oszczędnościowych ryciny te były jednobarwne.
Wprowadzając kolor, staraliśmy się wskrzesić ich wyrazistość anatomiczną i wartości estetyczne.
Część rycin hirszfeldowskich, jak też znaczną większość pozostałych rycin tego tomu, podobnie jak tomów poprzednich, ze znaną im sumiennością, dokładnością i poczuciem artystycznym wykonały Hanna Suchodolska i Jadwiga Jończyk, za co serdecznie im dziękuję.
Za piękne wykonanie niektórych rycin dziękuję też pani Furmańskiej.
Głęboką i serdeczną wdzięczność winien jestem wieloletniej sekretarce Zakładu Anatomii Prawidłowej AM w Gdańsku, niedawno zmarłej Reginie Umiastowskiej.
Brała ona żywy udział w przygotowaniu wszystkich tomów podręcznika.
Była pomocna przy sporządzaniu skorowidza i przy korekcie:wszystkie tomy od pierwszego do ostatniego własnoręcznie przepisywała na maszynie.
Wkrótce po ukończeniu tego trudnego zadania śmiertelna choroba oderwała ją od warsztatu pracy.
Pragnę też podziękować Państwowemu Zakładowi Wydawnictw Lekarskich.
Wszyscy pracownicy tej instytucji, zarówno redakcji, jak i pionu technicznego, w miarę możności starali się uwzględnić maje wymagania i potrzeby.
Korzystam też ze sposobności, żeby gorąco podziękować profesorowi Słani sł aw o wi K o n o p c e.
Jako dyrektor I-ekarskiego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, który następnie przekształcił się w PZWL, w imieniu własnym i w imieniu Polskiej Adademii Umiejętności w Krakowie zwrócił się on do mnie w 1946 roku z propozycją nowego opracowania Anatomii Bochenka.


pł tej chwili do ukończenia podręcznika minęło przeszło 18 lat nie zerwanej pracy.
W niniejszym wydaniu oprócz właściwej osnowy niewiele pozostało pierwotnego ukształtowania podręcznika B o c h e n k a z 1909 roku.
Nauka kroczy nieprzerwanie naprzód i jej postępy stale ją przeiztalcająi uzupełniają.
A jednak sądzę i prawie wszyscy współpraownicysą tego zdania, że podręcznik ten, choć tak bardzo różny od ierwowzoru, zgodnie z tradycją naukową powinien być uważany za igo kontynuację i że nazwiska pierwszych autorów i redaktorów poinn*figurować na pierwszym miejscu.
Sądzę, że czerpiąc z tradycji wszystko to, co zasłużone i dobre, uniającwszystkiego bezwartościowego i złego, kroczymy właściwą droą postępu.
idańsk, w grudniu 1964 r.
Michał Reicher.
SPIS TREŚCI.
UKŁ-AD NERWOWY OBWODOWY Część ogólna-opracował Olgierd NarkiewiczBudowa ogólna nerwów Budowa szczegółowa nerwów Włókna, nerwowe Zwoje Unaczynienie nerwów Uwagi fizjologiczne.
Porażenia Streszczenie rwy raeniowe-opracował Olgierd NarkiewiczPodział nerwów rdzeniowych Rozwój nerwów rdzeniowych Korzenie nerwów rdzeniowych Gałęzie nerwów rdzeniowych Gałęzie oponowe nerwów rdzeniowych Gałęzie łączące nerwów rdzeniowych Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych Gałęzie grzbietowe nerwów szyjnych Gałęzie grzbietowe nerwów piersiowych Gałęzie grzbietowe nerwów lędźwiowych Gałęzie grzbietowe nerwów krzyżowych Gałąź grzbietowa nerwu guzicznegoGałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych Streszczenie Splot szyjny-opracował Olgiecd NackiewiczUwagi ogólne Nerwy skórne splotu szyjnego Nerwy mięśniowe splotu szyjnego Gałęzie krótkie Gałęzie długie Streszczenie Splot ramienny-opracował Olgierd NarkiewiczUwagi ogólne Nerwy krótkie splotu ramiennego Nerwy długie splotu ramiennego Nerw mięśniowa-skórny Nerw pośrodkowyNerw łokciowy Nerw skórny przyśrodkowy ramienia Nerw skórny przyśrodkowy przedramienia Nerw promieniowy Zestawienie unerwienia kończyny górnej Unerwienie mięśni Unerwienie skóry Unerwienie na.


lot lędźwiowa-krzrżowy-opracował Władjslaw Awięlot lędźwiowy Uwagi ogólne Gałęzie krótkie splotu lędźwiowego Gałęzie długie splotu lędźwiowego Nerw biodrowa-podbrzusznyNerw biodrowa-pachwinowy Nerw płciowo-udowy Nerw skórny boczny uda Nerw udowy Nerw zasłonowy plot krzyżowy Uwagi ogólne Gałęzie krótkie splotu krzyżowego Gałęzie długie splotu krzyżowego Nerw pośladkowy górny Nerw pośladkowy dolny Nerw skórny tylny uda Nerw kulszowy Nerw piszczelowy Nerw strzałkowy wspólny Nerw sromowy Nerw guzicznyZestawienie unerwienia kończyny dolnej Unerwienie mięśni Unerwienie skóry Unerwienie naczyń Unerwienie stawów Unerwienie okostnej i kości Porównanie unerwienia kończyny górnej i dolnej Segmentalae zaopatrzenie nerwowe skóry-opracował Bładysła w Kubik.
Segmentalne unerwienie skóry tułowia Segmentalne unerwienie skóry kończyn Nerwy czaszkowe-opracowali Witold Swwanowicz i Wiesław Ł-asińskfUwagi ogólne Nerwy końcowe Nerwy narządów zmysłów Nerwy węchowe 0)Nerw wzrokowy(U)Nerw przedsionkowa-ślimakowy(VIT Nerwy mięśni gałki ocznej Nerw okoruehowy OT Nerw bloczkowy(IV)Nerw odwodzący(VI)Nerwy łuków skrzelowych Nerw trójdzielny 0)Wewnątrzczaszkowy odcinek nerwu trójdzielnego Nerw oczó IĄJNerw szczęłowr(YJNerw żuchwoó)(VJObszar unerwienia nerwu trójdzielnego Streszczenie Nerw twarzowy(VD)Gałęzie i zespolenia nerwu twarzowego wewnątrz części skalistej(kości skroniowej)Gałęzie i zespolenia nerwu twarzowego po wyjściu z czaszki Streszczenie Nerw językowo-gardłowy(IX)Streszczenie Nerw bł 4+r 94.
Gałęzie odcinka głowowego nerwu błędnego Gałęzie odcinka szyjnego nerwu błędnego Gałęzie odcinka piersiowego nerwu błędnego Gałęzie odcinka brzusznego nerwu błędnego Nerw dodatkowy(XI)Streszczenie.
Nerw mięśni Języka Nerw podjęzykowy(XII)Streszczenie Rozwój nerwów czaszkowych UKŁAD NERWOWY AUTONOMICZNY opracowali Witold Sylwanowicz i Olgierd NarkiewiczWstęp Właściwości budowy układu autonomicznego Podział morfologiczna-czynnościowy układu autonomicznego Układ współczulny Ośrodki współczulne rdzenia kręgowego Pień współczulny Gałęzie pnia współczulnego Sploty układu autonomicznego Unerwienie współczulne narządów Układ przywspółczulny Ośrodki przywspółczulne w pniu mózgu i w części krzyżowej rdzenia kręgowego Zwoje przywspółczulne Unerwienie przywspółczulne narządów.
Część śródścienna układu autonomicznego Podział topograficzny układu autonomicznego Część szyjna i głowowa układu autonomicznego Część szyjna pnia współczulnego Gałęzie części szyjnej pnia współczulnego Część głowowa(czaszkowa)układu przywspółczulnego Część piersiowa układu autonomicznego Część piersiowa pnia współczulnego Gałęzie części piersiowej pnia współczulnego Sploty autonomiczne klatki piersiowej Część brzuszna układu autonomicznego Część lędźwiowa(brzuszna)pnia współczulnego Gałęzie części lędźwiowej pnia współczulnego Sploty autonomiczne jamy brzusznej Część miednicza układu autonomicznego Część miedniczna układu autonomicznego.
Gałęzie części miednicznej pnia współczulnego Nerwy trzewne miedniczne-część krzyżowa układu przywspółczulnego Splot podbrzuszny dolny Ł-uki odruchowe obiadu autonomicznego Rozwój układu autonomicznego Streszczenie POWŁOKA WSPÓLNA opracował Franciszek MiedzińskiSkóra Uwagi ogólne Rozwój skóry Budowa ogólna skóry Budowa szczegółowa skóry Elementy podstawowe skóry Naskórek Skóra właściwa.
302302302306306313314319323 XIII.


Tkanka podskórna Linie napięcia ruezoły skóry Małe gruczoły kłębkowate(gruczoły potowe)Wielkie gruczoły kłębkowate(gruczoły apokrynowe)Gruczoły łojowe Gruczoł sutkowy aczynia skóry Ierwy skóry Rosy a znoicie.
NARZĄDY/MYSŁJWJwagi ogólne-opracowali JOchać Reicher i Wiesław Łasińskilarządy czucia bowierzchriowego-opracowali Stanisław Miller i StaaisćawIawistowskilarządy czucia głębokiego-opracowali Stanisław Miller, Wichał Reicher i**anisław Zawistowski.
Czuciowe zakończenia nerwowe mięśni i ścięgien Czuciowe zakończenia nerwowe w tkance łącznej i okostnej Czuciowe zakończenia nerwowe w torebce stawowej Czuciowe zakończenia nerwowe w trzewachCzuciowe zakończenia nerwowe w naczyniach krwionośnych i na pniach nerwowych iarząd smaku-opracowali Stanisław Miller, lMichał Reicher i Stanisław Iawistowskiiarząd powonienia-opracowali Stanisław Hillec, Jfichał Reicher i Stanisław 4 awis towskijarząc przedsionkowa-ślimakowy Uwagi ogólne-opracował Wiesław Ł-asitiskiUcho zewnętrzne-opracował Wiesław Ł-asiiiskiMałżowina uszna Położenie i ukształtowanie Budowa małżowiny Przewód słuchowy zewnętrzny Naczynia i nerwy ucha zewnętrznego Streszczenie ho środkowe-opracował Wiesław Ł-asiiiskiBłona bębenkowa Jama bębenkowa Kosteczki słuchowe Błona śluzowa jamy bębenkowej Przestrzenie powietrzne Trąbka słuchowa Naczynia i nerwy ucha środkowego Streszczenie ho wewnętrzne-opracowali Jarosław Iwaszkiewicz i Józef Jordan Błędnik kostny Przedsionek Kanały półkoliste kostne Śli.
Ściany przewodu ślimakowego.
Narząd spiralny Drogi przechodzenia dźwięku do narządu spiralnego.
Teorie słyszenia Streszczenie Przestrzeń przyehłonkowa błędnika.
Przychłonka.
SródchłonkaRaczynia i nerwy błędnika Naczynia błędnika'Nerwy błędnika Rozwój rodowy narządu przedsionkowa-ślimakowego-opracował Wiesław Las ińskiUcho zewnętrzne Ucho środkowe Ucho wewnętrzne Rozwój osobniczy narządu przedsionkowa-ślimakowego-opracował BYesławŁ-asińskiUcho zewnętrzne Wady rozwojowe ucha zewnętrznego Ucho środkowe Ucho wewnętrzne Narząd wzroku-opracowali Ignacy Abramowicz i Helena Szostakiewicz-Sa wieka Uwagi ogólne Gałka oczna Ściana gałki ocznej Błona włóknista Błona naczyniowa gałki ocznej Błona wewnętrzna gałki ocznej Zawartość gałki ocznej Ciecz wodnista Soczewka Ciało szkliste Naczynia i nerwy gałki ocznej Narządy dodatkowe oka Powieki Spój ówkaNarząd łzowy Mięśnie gałki ocznej Inne mięśnie oczodołu Zawartość oczodołu Rys rozwoju oka SKOROWIDZ RZECZOWY.


UKŁAD NERWOWY OBWODOWY cząść ocóuxa.
Odrębną część układu nerwowego tworzy układ nerwowy o b w o d o w y(systema nervosum penphericum:t. IV, str.
3).
Zaliczamy do niego nerwy(nerw)i włączone w nie zgrubienia-zw oj e(ganglia).
Zasadniczym składnikiem nerwów są włókna nerwowe, zwoje zaś oprócz włókien zawierają także liczne komórki nerwowe.
W układzie obwodowym rozróżniamy nerwy rdzeniowe i czaszkowe.
Trzecią, odrębną grupę tworzą nerwy układu autonomicznego(p.
Układ autonomiczny).
Nn, rdzeniowe(nn, spina(es)w liczbie 31 par wychodzą z rdzenia kręgowego.
Nn, czaszkowe(nn, cramales')w liczbie 12 par rozpoczynają się w mózgowiu'.
Początkowo biegną one w jamie czaszki, dalej wychodzą przez otwory w czaszce zaopatrując głowę oraz częściowo szyję:tylko nerw czaszkowy X(n. błędny)ma część unerwiającą również narządy klatki piersiowej i jamy brzusznej.
BUDOWA OGÓLNA NERWÓW Nerwy są to wydłużone, cylindryczne twory, często nieco spłaszczone, które w kierunku obwodowym stopniowo stają się coraz ciensze, dzieląc się na szereg odgałęzień.
Początek.
Rzeczywisty początek nerwów znajduje się tam, gdzie w ciałach neuronów rozpoczynają się włókna nerwowe-w ośrodkowym układzie nerwowym i w zwojach.
Ponieważ jednak nerwy zawierają różne typy włókien nerwowych, mówimy zwykle o początku pozornym, miejscu wyjścia z mózgowia i rdzenia kręgowego.
Przebieg.
Z miejsca wyjścia nerwy zdążają do zaopatrywanych przez nie narządów, przy czym włókna i pęczki nerwowe, z których są zbudowane, nie przebiegają prosto, lecz nieco faliście.
Dzięki zarówno falistemu przebiegowi, jak sprężystości mogą być do pewnego stopnia rozciągane, przy czym włókna nerwowe nie ulegają rozerwaniu.
Bardzo często nerwy biegną razem z naczyniami krwionośnymi, otoczone wspólną tkanką łączną:w wielu okolicach ciała wytwarzają.
'nn, mózgowe(nn, cerebrales)?z wyjątkiem korzeni rdzeniowych n. dodatkowego.


me powrózki naczyniowa-nerwowe.
Nerwy, podobnie jak duże naizyniąkrwionośne, zasadniczo biegną po stronie zginaczy stawów, jdzie są lepiej chronione i mniej narażone na rozciąganie niż po strofie prostowników.
Wyjątek stanowi n. łokciowy przebiegający po gronie wyprostnei stawu łokciowego i n. kulszowy znajdujący się po tronie wyprostnei stawu biodrowego.
Pot względem położenia, oprócz nerwów przebiegających w głębi tkanek, rozróżniamy również nerwy powierzchowne, na ogół drobniejsze, zaopatrujące przede wszystkim skórę.
Ńątęzie.
Każdy nerw oddaje stopniowo mniejsze lub większe gałęzie, zwykle rozróżniamy gałęzie boczne i gałęzie końcowe, choć różnica między nimi nie zawsze jest wyraźna.
Gałęzie odchodzą zazwyczaj pod kątem ostrym:niekiedy jednak zdarzają się gałęzie wsteczne, które tworzą ostry łuk, kierując się w stronę odwrotną od zasad niemego przebiegu nerwu.
Nazwy nerwów lub gałęzi nerwowych pochodzą najczęściej od nazwy narządu, który zaopatrują.
Rozróżniamy więc np. gałęzie mięśniowe(ranu musculares), gałęzie okostnowe(ranu periostaleś), gałęzie stawowe(rami articulares), gałęzie skórne(ranu cofanej), gałęzie sercowe(ranu cardiaci), gałęzie tr z e w re(ranu splanchnici itp.
Kolejność odejścia poszczególnych gałęzi od pnia jest na ogół dość stała, chociaż nieraz spotykamy się tu z pewną zmiennością.
Znajomość kolejności, w jakiej gałęzie oddzielają się od pnia nerwowego, ma ważne znaczenie.
Na jej podstawie można zlokalizować miejsce uszkodzenia nerwu, gałęzie bowiem odchodzące poniżej tego miejsca wykazują zaburzenie czynności w przeciwieństwie do gałęzi odchodzących w odcinku wyższym.
Oprócz kolejności odejścia gałęzi od pni nerwowych istotna jest również kolejność, w jakiej powyższe gałęzie wnikają do mięśni(kolejność wnikania).
Uważa się bowiem, że wraz ze zwiększającą się długością drogi w nerwie obwodowym(od ośrodkowego układu nerwowego do mięśnia)zwiększa się wrażliwość włókien nerwowych na czynniki szkodliwe.
Zespolenia i sploty.
W wielu miejscach nerwy łączą się z sobą.
Połączenia te nie są jednak odpowiednikiem z e s p o I e ń(aaastomoses)między naczyniami krwionośnymi.
W naczyniach krwionośnych mamy do czynienia z prawdziwymi zespoleniami, przez które krew może przepływać z jednego naczynia do drugiego.
W połączeniach między nerwami odbywa się jedynie wymiana włókien przechodzących z jednego nerwu do drugiego, nie ma natomiast właściwych zespoleń między włóknami nerwowymi.
Połączenia między nerwami mogą mieć różny charakter.
Najobfitsza wymiana włókien między nerwami następuje w obrębie sp lotów Q(eaus).
Wielkie sploty powstają w miejscu, gdzie zbierają się nerwy zdążJ 4 ce do szyi i do kończyn:tworzą one splot szyjo), splot ramienn)(dla kończyny górnej)i splot lędźwiowa-krzyżowy(dla koń czyny 4 o@D Pyza tym liczne sploty nerwowe znajdują się w ułładzie autonomicznyą(.
BUDDOWA SZCZEGÓŁOWA NERWÓW Zasadniczym elementem nerwów są włókna nerwowe.
Skupiają się one w cylindryczne, na przekroju poprzecznym okrągłe lub owalne, nieraz spłaszczone pęczki, z których składa się nerw.
W obrębie pęczków włókna przebiegają na ogół w kierunku podłużnym, równolegle do siebie:miejscami jednak zmieniają kierunek przebiegu, krzyżując się i układając łukowato.
Poszczególne pęczki włókien łączą się z sobą w wielu miejscach.
W połączeniach tych odbywa się wymiana włókien nerwowych między pęczkami:powstają wówczas "sploty wewnętrzne".
Włókna przechodzące z jednego pęczka do drugiego niekiedy wracają z powrotem:często wymiana włókien między pęczkami występuje obukierunkoKażdypęczek otoczony jest osłonką z tkanki łącznej zwaną o n e rwiem(ryc.
I).
Wewnątrz pęczków znajduje się śródnerwie, delikatna tkanka łączna otaczająca poszczególne włókna nerwowe.
Jeżeli.
ndcz*d.
krwioaośne.
Endoneurium.
Perineurium.
włókna OBTWOMB.
Epineurium.
rające włókna i fibroblasty.
łjĆj-%ł', ****cjj'.
*******'!**i***"'*ćjjj 86 jcj'cjj:j:ęsJ*:Ś!
%Śgjfyó.
nerw jest cienki to może zawierać tylko jeden pęczek włókien nerwowych, przeważnie jednak składa się z kilku pęczków złączonych tkanką łączną i od zewnątrz pokrytych nanerwiern.
nie ąa-ąjąwą ąąą, jg:jgg, 'gĘ"'?
%%%Y??yYP 6 YĘP 9 ł PWPPBeXes), co prawgwpągjj.
ogranicza dyfuzję dużych cząsteczek białkowych przez onerwie.
W fibroblastach widoczne są liczne pęcherzyki pinocytarne, świadczące o mechanizmie aktywnego transportu.
Dzięki tym czynnikom onerwie spełnia nie tylko funkcję ochronną, mechaniczną, ale również w znacznym stopniu izoluje włókna nerwowe od zmian środowiska zewnętrznego.
Zniszczenie onerwia prowadzi do zmian przewodnictwa nerwowego.


Śródnerwie(endoneurium).
Sródnerwiem, czyli pochewką wewnątrzpęczkową nażyjmy delikatną tkankę łączna, znajdującą się wewnątrz pęczka włókien nerwowych.
orzy ono zarówno przegrody śródne rwo we, dzielące pęczek na szereg pęczwwtórnych, jak również osłoołi pokrywające poszczególne włókna nerwowe.
Roziniasię zwykle dwie takie osłonki:zewnętrzną(vagina endoneuralis exter), zbudowaną głównie z podłużnie przebiegających włókien klejodajnych, i w e włr z n ą Gagina endoneuralis imemać), zawierającą delikatne włókna srebrocMonNgnerwie(epineurium).
Pęczki włókien nerwowych wraz z onerwiem są zespolone z isą przez tkankę łączną, zwaną nanerwiem, czyli pochewką zewnętrzną nerwu.
łównie zawiera ono podłużnie przebiegające pasma włókien klejodajnych.
Na obwodenanerwie staje się luźniejsze, przechodząc w otaczające tkanki.
Umożliwia to na gol swobodne przesuwanie się nerwu w stosunku do otoczenia.
W obrębie nanerwia przebiegają naczynia krwionośne, wnikając stąd przez onerwieo przegród śródnerwowych i śródnerwia.
wókna nerwowe przed uciskiem lub rozerwaniem.
Szczególnie dotyczy to tych neraw, które jak np. nerw łokciowy)przebiegają po stronie prostowników i przy zginało w stawie są w znacznym stopniu rozciągane.
Pochewki łącznotkanowe otaczające ierwy mają luźną budowę:wskutek tego substancje cieniujące wstrzyknięte do pni ierwowych rozchodzą się dość łatwo wzdłuż ich przebiegu.
WŁÓKNA NERWOWE Budowa włókna nerwowego została opisana w t. IV(str.
W).
Tutaj mówiono tylko niektóre szczegóły związane z cechami charaktery rtycznymi włókien biegnących w nerwach obwodowych.
Osłonki.
Włókna nerwów obwodowych różnią się od włókien znajdujących się w ośrodkowym układzie nerwowym obecnością neurolemy(osłonki Schwanna).
Natomiast leżąca głębiej osłonka mielinowa, :żyli rdzenna, występuje niestałe.
Na tej podstawie rozróżniamy w nerwach włókna mielinowe(rdzenne)i włókna bezmielinowe(bezrdzenne).
Zarówno we włóknach rdzennych, jak i bezrdzennych osłonki są atworzone przez komórki osłonkowe-lemocyty(komórki Schwanna).
Jeden lemocyt otacza większą liczbę włókien bezrdzennych(ryc.
Za), tworząc ich neurolemę.
Z przestrzenią leżącą na zewnątrz lemo:ytu aksony łączą się poprzez szczeliny zawarte między dwiema ptaszkami błony lemocytu tworzącymtmezakson, czyli krezkę aksonu.
Natomiast odcinek włókna mielmowego zawarty między sąsiednimi cieśniami węzła(przewężeniami Ranviera, t. IV, str. 11)jest oto:zony zwykle tylko przez jeden lemocyt.
Wewnętrznie w stosunku do aeurolemy znajduje się wytwór lemocytów-wielowarstwowy posładmielmy, stanowiący osłonkę mielinową(ryc.
Zó).
Powstaje ona w wyniku wielokrotnego obrotu krezki dookoła-aksonu.
Grubość.
W poszczególnych nerwach widzimy włókna różnej grubości.
Zależy to w pewnym stopniu od miejsca podziału włókna nerwowego:odgałęzienie powstałe z podziału włókna ma mniejszy przekrój niż włókno macierzyste, chociaż suma przekrojów powstałych z ł Key-Retziusa?
Plenk-Laidloya.
jądrolem oc@u.
akson.
W.
mezakson.
jem ocyt.
O%7-ęś.
Ryc.
2. Włókna bezrdzenne(a)i włókna rdaenne(b).
Schemat.
meaakson.
osłonka mielinowa.
podziału jednego włókna test większa niż przekrój włókna powyżej miejsca podziału.
Pomimo tych różnic stwierdzono, że każdy nerw ma typowy dla niego skład włókien różnej grubości:przewagę włókien cienkich stwierdza się w układzie autonomicznym i w niektórych nerwach skórnych:najwięcej zaś włókien grubych znajduje się w nerwach mięśniowych.
Również więcej włókien grubszych przebiega w korzeniach brzusznych niż grzbietowych.
Badania elektrofizjologiczne wykazały, że grubsze włókna przewodzą impulsy nerwowe szybciej niż włókna cienkie.
Uwzględniając powyższe, starano się wyodrębnić kilka typów włókien.
Najbardziej przyjął się podział Gassera i Erlangera(l 937).
Rozróżniają oni trzy typy włókien oznaczone literami A, B i G.
Włókna A mają wyraźną osłonkę mielmową.
Ich średnica wynosi 20-I urn.
W związku z tym szybkość przewodzenia impulsów jest bardzo różna(100-0, 5 m/s).
W grupie A rozróżniamy włókna z, p, y i 6.
Włókna z-najgrubsze, występują obficie w nerwach zaopatrujących mięśnie, włókna p i y są ciensze, włókna i-najciensze znajdują się w znacznej liczbie w nerwach skórnych.
Włókna B mają osłonkę mielinową, podobnie jak włókna A:przekrój ich nie przekracza 4 urn, należą do układu autonomicznego jako jego włókna przedzwojowe(p. dalej), przewodzące impulsy z prędkością 14-3 m/s.
Włókna O, najciensze(do 1, 5 urn), są bezrdzenne.
Występują jako bezmielinowewłókna czuciowe lub włókna zazwojowe układu autonomicznego przewodzące impulsy nerwowe z bardzo małą prędkością(poniżej 2 m/s).
Czynność.
Włókna nerwowe mogą przewodzić impulsy nerwowe wzdłuż swego przebiegu zarówno w jednym, jak i w drugim kierunku.
Jednak w warunkach fizjologicznych jedne włókna przewodzą impulsy od receptorów do ośrodkowego układu nerwowego(włókna dośrodkowe), drugie zaś w kierunku odwrotnym, z układu ośrodkowego do narządów wykonawczych(włókna odśrodkowe).


1.
Włókna dośrodkowe, czyli aferentne, zwane również zuciowymi, są obwodowymi wypustkami komórek, pozornie nobiegunowych", znajdujących się w zwojach rdzeniowych i wojach nerwów czaszkowych.
Wypustki dośrodkowe tych komórek tkają przez korzenie grzbietowe nerwów do rdzenia kręgowego b też do mózgowia.
Zazwyczaj odróżnia się w nerwach trzy typy włókien czuciowych:steroceptywne, proprioceptywne i interoceptywne.
a.
Włókna eksteroceptywne przewodzą impulsy z zenętrznejpowierzchni ciała:są one najliczniejsze w nerwach skorych.
b.
Włókna proprioceptywne rozpoczynają się głównie w arządach ruchu-kościach, stawach, więzadłach i mięsniach.
Są ne przede wszystkim związane z czuciem głębokim.
c.
Włókna interoce pływne są podstawą czucia trzewnego.
rzewodzą one impulsy nerwowe z receptorów znajdujących się w:zewach i w naczyniach krwionośnych.
Informują one ośrodkowy kład nerwowy o zmianach zachodzących w środowisku wewnętrzym.
Tego rodzaju impulsy przeważnie nie dochodzą do świadomości ab też są odczuwane jako działanie bodźców o niedokładnym umieisOWlClllll.
Biorąc pod uwagę różne parametry strukturalne i czynnościowe loyd(1941)rozróżnił cztery typy włókien dośrodkowych.
Typ I-najgrubsze włókna mielinowe(AJ:przewodzą one impulsy z zakończeń ńerścienno-spiralnych we wrzecionach mięśniowych i z zakończeń nerwowo-ścięgno rych, zwanych ścięgnowymi narządami Golgiego.
Typ U-włókna mielinowe średniej grubości(Ap, Ayh przekazują informacje z różiorodnychreceptorów, między innymi z ciałek blaszkowatych(Paciniego)i opuszkorychOrausego).
Typ Ul-cienkie włókna mielmowe(Ab):kończą się w znacznym stopniu wolnymi akończeniami:inne z nich dochodzą do ciałek otorbionych.
Typ IV-włókna bezmielmowe(Ok kończą się na obwodzie na ogół podobnie do złókien poprzedniej grupy.
Włókna typu ID i IV są związane z tzw. czuciem protopaycznym(p tJV), a w szczególności z czuciem bólu.
2.
Włó kna odśrodkowe, czyli eferentne, występują w dwóch iostaciach, jako włókna ruchowe i autonomiczne(wegetaywne).
a.
Włókna ruchowe, zwane również somatomotorycznymi, merwiają mięśnie poprzecznie prążkowane.
Ich komórki początkowe majdają się w rogach przednich rdzenia kręgowego lub w jądrach ru:howych nerwów czaszkowych.
Z rdzenia kręgowego włókna ruchovewychodzą przez korzenie brzuszne.
Są to przeważnie włókna grube(Aó, o średnicy 10-20 urn.
Unerviaiąone włókna mięśni szkieletowych, z wyjątkiem włókien znafduącychsię we wrzecionach mięśniowych.
Te ostatnie są zaopatrywane nzez włókna nerwowe ciensze, o średnicy 5 urn(Ay).
Ponadto istnieąwłókna ruchowe o pośredniej grubości(Ap), które mają unerwiaćvłókna mięśniowe zewnątrz-i śródwrzecionowe.
b.
Wio kn a auto no mi c z ne(wegetatywne)przekazują impuly z ośrodkowego układu nerwowego do mięśni gładkich(włókna.
wisceromotoryczne)i do gruczołów.
Odbywa się to za pośrednictwem ąwóch kolejnych neuronów:pierwszy, rozpoczynający się w rdzeniu kręgowym lub mózgowiu, wysyła swój neuryt, tzw. włókno p r z e d z w oj o w e libra preganglfonans), do zwoju układu autonomicznego.
Tu z kolei znajduje się neuron drugi, który wysyła włókno zazwoj owe(fibra postęanglionaris)zdążające do narządu wykonawczego.
Włókna przedzwojowe, chociaż cienkie, zawierają jednak osłonkę mielinową(włókna B).
Włókna zazwojowe natomiast są bezmielinowe(włókna Oj.
ZWOJE Zwoje(ęanglia)są to zgrupowania komórek nerwowych występujące w przebiegu nerwów najczęściej w postaci wrzecionowato wydłużonych zgrubień.
Znajdują się one:1)na korzeniach grzbietowych nerwów rdzeniowych w postaci zwojów rdzeniowych, 2)w przebiegu nerwów czaszkowych:okoruchowego, trójdzielnego, twarzowego, przedsionkowa-ślimakowego, językowo-gardłowego i błędnego oraz 3)w obrębie układu autonomicznego.
Poszczególne zwoje są otoczone tkanką łączną, będącą w łączności z onerwiem.
Tkanka ta wnika do wnętrza zwoju, oddzielając pęczki włókien i grupy komórek nerwowych.
Komórki nerwowe stanowiące zasadniczy składnik zwoju mają budowę różnorodną:w zwojach rdzeniowych przeważają komórki "pozornie jednobiegunowe", w zwojach układu autonomicznego-komórki wielobiegunowe(ryc.
91.
UNACZYNTENTE NERWO W Nerwy są na ogół dość skąpo unaczynione, przy czym nerwy mięśniowe mają bardziej ubogą sieć naczyniową niż nerwy skórne.
Tętnice.
Tętnice zaopatrujące nerwy pochodzą z różnych źródeł, najczęściej od tętnic unaczyniaiącychmięśnie.
Są to przeważnie naczynia stosunkowo cienkie.
Niektóre jednak nerwy(np. n. kulszowy)mają własne, większe tętnice.
Tętnice wnikające do nerwu dzielą się najczęściej na gałąź wstępującą i zstępującą, które biegną w obrębie nanerwia.
Gałęzie wstępujące i zstępujące sąsiednich tętnic łączą się z sobą.
Powstaje w ten.
88 c.
3. Unaczynienie tętnicze nerwu.
Preparat iniekcyjny Spalteholza:wg Clary.


iposób ciągnący się przez całą długość nerwu łańcuch gałęzi tętniczych(ryc, 3), umożliwiający wytworzenie krążenia pobocznego w przypadku uszkodzenia lub zamknięcia światła jednej z tętnic dochodzących do nerwu.
Od tętnie biegnących w nanerwiu odchodzą w głąb drobniejsze gałęzie, które przebijają onerwie i wnikają do śródnerwia, tworząc tam sieć naczyń włosowatych.
żyty.
Żyły układają się w nerwach podobnie jak tętnice, nie tworzą jednak zwykle oddzielnych pni, lecz uchodzą do biegnących w sąsiedztwie większych naczyń żylnych.
W nerwach nie udało się z całą pewnością wykazać naczyń chłonnych czy przestrzeni chłonnych wysłanych śródbłonkiem.
Natomiast przestrzenie śródtkankowe w nerwie łączą się z przestrzeniami międzyoponowymi mózgowia i rdzenia kręgowego.
UWAGI FIZJOLOGICZNE.
PORAŻENIA Podstawowym zadaniem nerwów jest przewodzenie impulsów z receptorów(narządów odbiorczych)do ośrodkowego układu nerwowego oraz w kierunku przeciwnym z mózgowia i rdzenia kręgowego do efektorów(narządów wykonawczych).
Zależnie od rodzaju włókien przebiegających w nerwach możemy mówić o ich czynności czuciowej, ruchowej i neurowegetatywnej.
Czynność czuciowa.
Czynność czuciowa nerwów jest związana z włóknami przewodzącymi impulsy z receptorów do ośrodkowego układu nerwowego.
Zaburzenia czucia, pojawiające się z powodu ich uszkodzenia, bywają różnorodne.
W wyniku podrażnienia włókien nerwowych występują bóle i przeczulica.
Inne objawy, jak niedoczulicalub znieczulenie powstają wskutek fizjologicznego lub anatomicznego przerwania ciągłości nerwów(objawy ubytkowe).
Obszar niedoczulicylub znieczulenia nie odpowiada niemal nigdy zakresowi unerwienia uszkodzonego nerwu.
Przyczyną tego jest wspólne unerwienie większych obszarów przez dwa lub więcej nerwów sąsiednich(p. dalej)Qzyrność ruchowa.
Mięśnie poprzecznie prążkowane są unerwione przez gałęzie mięśniowe zawierające'włókna zarówno dośrodkowe, jak i odśrodkowe.
Ich uszkodzenie, a także uszkodzenie większych pni nerwowych powoduje zaburzenia ruchowe, przejawiające się nie d o w ł ad em(paresis)lub p o r a z e nie m(para(ysis)zaopatrywanych przez nie mięśni.
Przy uszkodzeniu nerwów obwodowych porażeniu lub niedowładowi towarzyszy wiele innych objawów, między innymi zmniejszenie napięcia mięśni i ich zanik.
Wskutek zmniejszenia napięcia mięśnie stają się wiotkie, a wówczas przy wykonywaniu ruchów biernych nie napotykamy oporu.
Zaniki pojawiają się w pewien czas po wystąpieniu porażenie Objętość porażonych mięśni staje się mniejsza, a zarys odpowiedniej części ciała wyraźnie się zmienia.
Czynność neurowegetatywna.
Czynność autonomiczna nerwów obwodowych, jest związana z włóknami układu autonomicznego.
Ich.
uszkodzenie powoduje przede wszystkim:a)zaburzenia naczynioruchowe, b)zaburzenia potowydzielnicze i c)zaburzenia trończne.
Żab u rżenia na czyni o ruch o we przy całkowitym przerwaniu nerwu mogą w pierwszym okresie polegać na rozszerzeniu naczyń włosowatych, co powoduje zaczerwienienie i podwyższenie temperatury skóry w obszarze zaopatrywania uszkodzonego nerwu.
Długotrwałe zaburzenia naczynioruchowe występują zarówno przy częściowym, jak i całkowitym uszkodzeniu nerwu:skóra wówczas staje się blada lub zasiniona, a Jej temperatura wyraźnie obniża się.
Żab ur ze nią potowy dzielnic z e przejawiają się nadmiernym Ouperżudrosis)lub zbyt małym(anhmrosis)wydzielaniem potu:ostatnie łączy się z suchością skóry.
Z a b u r z e n i a 1 r ofi c z ne występują najwyraźniej przy porażeniach dotyczących rąk lub stóp.
W obrębie skóry i tworów z nią związanych pojawiają się liczne zmiany.
Należy do nich między innymi wysychanie i wygładzanie skóry, wypadanie włosów, zmiany barwnikowe, owrzodzenia skóry, zmiany w obrębie paznokci itd.
Zmiany trończnedotyczą nie tylko'skóry, ale również innych narządów, jak np. mięśni, kości i stawów.
Oprócz zaburzeń naczynioruchowych, potowydzielniczych i trończnychuszkodzenie włókien układu autonomicznego w nerwach obwodowych może wywoływać inne objawy, jak np. zaburzenia czynności mięśni wewnętrznych gałki ocznej, zaburzenia wydzielania łez i śliny, zaburzenia czynności pęcherza moczowego.
Czynność odruchowa.
Czynność odruchowa nerwów obwodowych jest związana z wszystkimi typami włókien nerwowych, zarówno dośrodkowych, jak i odśrodkowych.
Przy uszkodzeniu nerwów obwodowych występuje osłabienie lub zniesienie tych odruchów, których łuk odruchowy przechodzi przez nerw uszkodzony.
STRESZCZENIE.
W skład układu nerwowego obwodowego wchodzą ne rwy(nervO i z w oj e(ęangWaJ.
Nerwy wychodzą z rdzenia kręgowego-nerwy rdzeniowe(nerw spinalesl i z mózgowia-nerwy czaszkowe(necw cranialesl.
Nerwy łączą się z sobą, tworząc zespolenia i sploty(plexusJ.
Głównym składnikiem nerwów są włókna nerwowe, mielinowe i bezmielmowe.
Rozróżniamy włókna:a)dośrodkowe-czuciowe, przesyłające impulsy z receptorów do ośrodkowego układu nerwowego i b)odśrodkowe-ruchowe lub autonomiczne, które unerwiają mięśnie i gruczoły.
Nerwy składają się z pęczków włókien nerwowych, z których każdy otoczony jest łącznotkankową osłonką, zwaną one rwie m tperineuruml.
Wewnątrz pęczka znajduje się delikatna tkanka łączna-śródne rwie(endoneunumt tworzy ona przegrody dzielące pęczek na szereg pęczków wtórnych, jak też osłonki pokrywające włókna nerwowe.
Jeżeli nerw jest cienki, to może składać się tylko z jednego pęczka włókien nerwowych:przeważnie jednak zawiera kilka pęczków złączonych tkanką łączną i objętych wspólną łącznotkankową osłonką-n a n e r w i e m(ewneucium/.
W obrębie nanerwia przebiegają naczynia krwionośne, wnikające dalej przez onerwie do przegród śródnerwowych i odżywiające nerw.
W przebieg nerwów włączone są w niektórych miejscach zgrupowania komórek nerwowych.
Tworzą one zgrubienia, zwane z w o j a m i tanęYaJ.
Komórki zwojowe mają różną budowę:w zwojach rdzeniowych przeważają komórki, pozornie jednobiegunowe", a w zwojach układu autonomicznego-wielobiegunowe.


NERWY RDZENIOWE.
PODZIAŁ NERWÓW RDZENIOWYCH z rdzenia kręgowego odchodzi zwykle 31 par nerwów rdzeyto wy eh(nerw spinalesl.
Dzielimy je-podobnie jak kręgi, mięązyktórymi przebiegają-na nerwy szyjne, piersiowe, lędźwiowe, krzyżowe i n. guziczny.
Odróżniamy:ą)@par nerwów szyjnych(necwcerwcales:Ctjta par nerwów piersiowych(nerw Woracicąej 5 par nerwów lędźwiowych(nerwlumba(es:L-la)d)5 par nerwów krzyżowych(nerw sacrales:Se)I parę nerwów guzicznych(nervus coccyęeus:Niekiedy liczba nerwów rdzeniowych jest większa ze względu na obecność drugiej pary nerwów guzicznych.
Pierwszy nerw szyjny wychodzi między kością potyliczną a kręgiem szczytowym.
Pozostałe nerwy szyjne oraz nerwy piersiowe i lędźwiowe opuszczają kanał kręgowy przez otwory międzykręgowe:cztery górne nerwy krzyżowe wychodzą przez otwory krzyżowe, a piąty między kością krzyżową a guziczną.
Nerw guziczny przebiega między pierwszym a drugim kręgiem guzicznym.
Jak wynika z powyższego, nerwy piersiowe, lędźwiowe, krzyżowe i guziezny wychodzą poniżej jednoimiennego kręgu(np. czwarty nerw piersiowy poniżej czwartego kręgu piersiowego).
Natomiast nerwy szyjne opuszczają kanał kręgowy powyżej odpowiednich kręgów.
Każdy nerw rdzeniowy powstaje z połączenia korzenia brzusznego(radb vemralis?, czyli przedniego i korzenia grzbietowego(radb dorsalisl, czyli tylnego(ryc.
4).
Korzenie brzuszne, zawierające głównie włókna odśrodkowe(ruchowe i autonomiczne), wychodzą z rogów przednich rdzenia kręgowego i przebijają jego sznury przednie.
Korzenie grzbietowe, zbudowane zasadniczo z włókien dośrodkowych(czuciowych), wnikają do rogu tylnego i do sznura tylnego rdzenia.
W bocznej części korzenia grzbietowego znajduje się wydłużone zgrubienie-zwój rdzeniowy(ęanęlionspmaJeJ zawierający komórki nerwowe.
Z połączenia korzenia brzusznego i grzbietowego powstaje krótki pień nerwu rdzeniowego(łruacus aerw ąmalisl długości około I cm, zawierający zarówno włókna czuciowe, jak i ruchowe OTBZ BUIODOTDICZDC.
Pień nerwu rdzeniowego przeważnie jeszcze przed wyjściem z otworu międzykręgowego oddaje:1)cienką gałą z o ponową Wamusmemngeusl, zdążającą wstecznie do kan*p alążŁączącą(ramus communicanś z pniem współczulnym, po czyrńdzdeliśięna dwie zasadnicze gałęzie końcowe, 3)gąłącżbrzusznągamus Pe@(rallsl, czyliprzednią zaopatrującą'głównie boczne i przed@4 ścianę ciaławraz z kończynami i 4)gałąź grzbietową(ranus dorsalls?, czyli tylną, zdążającą do okolicy grzbietowej.
Barn us dorsalisWosŁ 7.
Fissura med, art.
Redix dorselis(post)-.
Genglion spioeleńamosm*g*us.
aloes(pregangł.
)griseuśzó-8, (postgen glej.
Radio dorsalis.
Radix dors.
Garglion spinale.
Radio ventralis.
(N. spinalis.
K(RarnusV':st yehlrahs ł.
Ram us dorsalis.
Esss Fissura med, ant.
-fadb yentralis.
Ramus ventr.
Ganglion spinale ę N. spinatis.
Barn us dors.
od przodu, b-widok z boku.
Schemat.


Gałęzie brzuszne i grzbietowe w p(P 469 Wstwie do korzeni zawierają zarówno włókna odśrodkowe(99 P 98 e i autonomiczne)łąk(dośrodkowe(czuciowe:ryc, tj.
ROZWÓJ NERWÓW 8@/ENTOWMCHZawiązek korzeni brzuszny'eh nerw(66 P 99 PP 63 ch pojawia się pod koniec łlub z początkiem 4 tygodnia życia zarodkoweśP Ń QPP czasie z warstwy płaszczowej rdzenia kręgowego wyrastają aksony kornórełó PP 9 P 96 Y 9 h.
Pojawiają się one wpierw w części szyjnej rdzenia i stopniowo ksztaBWW 99(99 nież w niższych odctnlęąeh.
Chorda tymparu.
XI(.
8 obturatorius N. pudendus.
N, ischiedicus.
W.
W z*(yjjjęXylK 8 i.
*(yjjjęXylK X*z*, ęSX, :ęSęóXjjX*****************.
Pęcherzyk błędnikowy.
X/.
Zwój troll eps.
-Plexus ierwcelis.
BYexusbrach ielis 777.
-N. phrenicus.
-Nr, intercostales.
N, femorelis.
płexus luąjjeacWsPYP 9 Ńerwy czaszkowe i rdzeniowe+P 99 ł 6 F@4 zkiego długości 10, 2 mrą.
Widok od strony leóei.
92 Misą, .
ęęąrząjąc korzeni e brzuszne nerwów rdzeniowych:każdy z nich zaopatruje jedjągrupę mięśni zwaną miotomem.
j o rz e nie gr z b i et o we nerwów rdzeniowych zaczynają się rozwijać później niż Ij-zuszne, wrastając do rdzenia kręgowego z zawiązków zwojów rdzeniowych.
Zwoje jgzeniowe powstają z parzystych tworów ektodermalnych zwanych gr z e b i e n i a mi X e r w o wy m i(cnstae neuralesl.
Grzebienie nerwowe, stanowiące najbardziej grzbietowa położoną część rynienki nerwowej, zbliżają się następnie do siebie i zrastają się w płąszczyżnie pośrodkowei.
W ten sposób przekształcają one rynienkę nerwową w cewę ąerwową oraz wytwarzają leżącą grzbietowa od cewy pojedynczą b I a s z k ę z w o j ową.
Blaszka ta jest pierwotnie w ścisłej łączności z tylną ścianą cewy rdzeniowej i naetępniedopiero oddziela się od niej.
Jednocześnie komórki blaszki zwojowej'wędrują ku bokom na obie strony cewy rdzeniowej i tutaj skupiają się w parzyste listewki zwój o*e.
Rdzeniowe I i s te w k i z w o j o w e są początkowo równomiernie rozwinięte na całej długości rdzenia kręgowego.
Dopiero później komórki każdej listewki w odstępach odpowiadających somitom silnie rozmnażają się, przez co powstają metameryczne zgrubienia-zw oj e rdzeniowe występujące pierwotnie w liczbie 36(ryc, ó).
Następnie najniżej położone zwoje aanikają, tak że ostatecznie pozostaje ich 31, tj. tyle, ile jest nerwów rdzeniowych.
W zwojach rdzeniowych znajdują się neuroblasty pierwotnie dwubiegunowe, z których wyrastają dwie wypustki, dośrodkowa i obwodowa.
Wypustki dośrodkowe już w 5 tygodniu życia zarodkowego wnikają do rdzenia kręgowego kończąc się w nim, niektóre z nich biegną zaś dalej przez rdzeń kręgowy w pęczku smukłym i klinowatym aż do rdzenia przedłużonego.
Wypustki obwodowe komórek dwubiegowych łączą się z neurytami korzeni brzusznych podążając jako nerw rdzeniowy do odpowiedniego pola zaopatrzenia.
W dalszym rozwoju początkowe odcinki wypustki obwodowej i dośrodkowej komórki zwoju rdzeniowego przylegają do siebie na krótkiej przestrzeni, przekształcając komórkę dwubiegunową w komórkę pozornie jednobiegunową.
W 2 miesiącu życia zarodkowego pień nerwu rdzeniowego powstały z połączenia korzenia brzusznego z grzbietowym dzieli się na zasadnicze gałęzie, grubszą brzuszną i cienszą grzbietową, oddając poza tym gałąź łączącą i gałąź oponową.
Gałęzie grzbietowe zachowują zasadniczo budowę metameryczną.
Natomiast gałęzie brzuszne przeważnie łączą się z sobą tworząc sploty:s pi o 1 szyj n y, w skład którego wchodzą gałęzie brzuszne czterech górnych nerwów szyjnych, s p lot r a mi enny złożony z czterech dolnych nerwów szyjnych i pierwszego piersiowego oraz splot lędźwiowa-kr zyż o wy zawierający gałęzie brzuszne nerwów lędźwiowych, krzyżowych i guzicznego.
Budowę metameryczną zachowują jedynie gałęzie brzuszne nerwów piersiowych, tworząc nn, mię dzyżeb ro we.
Powstanie powyższych splotów jest głównie związane z rozwojem kończyn i przekształcaniem się pierwotnej struktury metamerycznej w ostateczny typ budowy.
KORZENIE NERWÓW RDZENIOWYCH Nerwy rdzeniowe, jak już wspomniano, powstają z połączenia k or-żeni brzusznych(radices ventralesl i grzbietowych(radicesdorsalesl.
Każdy korzeń zawiera kilka pęczków włókien nerwowych, zwanych nićmi k o rz e ni o w ymi(Zła radicularia/.
Biegną one od rdzenia kręgowego zbieżnie w stronę boczną, łącząc się z sobą w otworze międzykręgowym.
W części bocznej korzenia grzbietowego znajduje się wrzecionowate zgrubienie-zwój rdzeniowy(ganglion spinale).
Początek.
Korzenie brzuszne odchodzą za pośrednictwem 3-8 nici korzeniowych, które opuszczają przednią powierzchnię rdzenia kręgowego w 2-3 podłużnych rzędach.
Miejsce to nazywamy bruzdą boczną przednią(sulcus lateralis anterior lub ściślej I R.


polem korzeniowym przednim(area radicularis antenom.
Między dwoma sąsiednimi korzeniami brzusznymi(wyższym i niższym)istnieje zwykle odcinek rdzenia, z którego nici korzeniowe nie wychodzą.
Korzeń grzbietowy składa się z kilku nici korzeniowych, które wnikają do rdzenia kręgowego w bruździe bocznej tylnej(sulcus lateralis pos(enot, gdzie tworzą pole korzeniowe tylne(area radicularis pasterzom.
Korzenie grzbietowe jednak w przeciwieństwie do przednich wstępują do rdzenia nieprzerwanie wzdłuż dość wąskiej linii, przy czym dolne nici korzeniowe nerwu wyżej położonego i górne nerwu znajdującego się niżej leżą w pobliżu siebie.
Odcinek rdzenia kręgowego, z którym łączą się korzenie jednego nerwu rdzeniowego, nazywamy neuromerem lub segmentem rdzenioWyTTl.
Przebieg.
Korzenie nerwu rdzeniowego biegną w kierunku bocznym otoczone oponami rdzenia kręgowego i następnie wnikają do wypustki opony twardej zwanej pochewką korzeniową(zagina radiculans:t. IV, str. 4511 w otworze międzykręgowym oba korzenie łączą się z sobą, tworząc wspólny krótki pień nerwu rdzeniowego.
Kierunek poziomy przebiegu zachowują najczęściej tylko górne nerwy szyjne.
Pozostałe zaś biegną skośnie ku dołowi, co uwidacznia się najbardziej w korzeniach nerwów lędźwiowych, krzyżowych i guzicznego:kierują się one niemal pionowo ku dołowi, tworząc ogon koński(cauda equina)wypełniający dolną część kanału kręgowego(ryć.
7).
Zespolenia.
Często występują połączenia między sąsiednimi korzeniami jednoimiennymi lub tej samej strony.
Nierzadko'również pojedyncze nici korzeniowe po wyjściu z rdzenia kręgowego zdążają nie do własnego korzenia, lecz do korzenia sąsiedniego.
Miejsce połączenia korzeni.
Pień n. rdzeniowego.
Korzenie brzuszne łączą się z grzbietowymi zasadniczo w otworach mię.
Gon us madullarisB.
Piłom terminale-sy.
Ganglionspine/e sacrele li.
N. coccygeus.
W.
-brzeg przekroju opony twardej-N, subcostalisGenglion spinelelumbele I-brzeg przekroju pajęczynówki.
-Gang lian spina/e lumbale V.
-Piłom duraernetris spinalis-Br. dorsales 00.
SBCrBlłUfO.
Ryć.
7.
Ogon koński w kanale kręgowym.
Kanał kręgowy w obrębie lędźwiowej i krzyżowej części kręgosłupa otwarty ze strony tylnej.
Opona twarda i pajęczynówka rozszczepione.
ąąkręgowych lub w ich najbliższym sąsiedztwie.
W części szyjnej Xjtączenie to znajduje się bardziej przyśrodkowo na granicy otworu jjjędzykręgowego oraz kanału kręgowego.
W części piersiowej koyzeńbrzuszny łączy się z grzbietowym w otworze międzykręgowym, j w części lędźwiowej i krzyżowej wewnątrz kanału kręgowego lub jęrzyż OWPZO.
Od miejsca połączenia obu korzeni biegnie w kierunku bocznym pień nerwu rdzeniowego.
Składa się on zarówno z włókien dośrodkowych korzenia grzbietowego, jak i odśrodkowych pochodzących z korzenia brzusznego.
Długość pnia n. rdzeniowego wynosi średnio około 10 rnm, przy czym w części szyjnej jest on nieco krótszy(około 7 mm), w części lędźwiowej zaś nieco dłuższy(około 12 mm).
Stosunek do opon.
Większa, przyśrodkowa część każdego korzenia znajduje się w worku o p o ny 1 w ar d ej wspólnie zrdzeniem kręgowym i pozostałymi oponami.
Boczna część korzenia wnika przez wąski otwór do pochewki korzeniowej, będącej wypustką opony twardej otaczającej oba korzenie i zwój rdzeniowy.
W obrębie pochewki korzeń brzuszny i grzbietowy są przeważnie oddzielone od siebie trójkątną blaszką opony twardej, zwaną przegrodą między k o r z e ni o w ą(semum mterradiculare:t. IV, ryc, 45 l).
Dalej do boku opona twarda przechodzi w onerwie otaczające nerw rdzeniowy i w okostną otworu międzykręgowego.
Położenie w otworze międzykręgowym.
Wewnątrz wspomnianej wypustki oponowej oprócz n. rdzeniowego biegnie również tętnicza gałąź rdzeniowa.
Na zewnątrz od opony twardej w otworze międzykręgowym znajduje się przestrzeń przedzielona cienką blaszką nadtwardówkową na dwa mniejsze obszary:wewnętrzny między oponą twardą a blaszką nadtwardówkową i zewnętrzny między blaszką nadtwardówkową a okostną otworu międzykręgowego.
W przestrzeni tej znajdują się sploty żylne i g a ł ą z oponowa n. rdzeniowego(p. dalej), wnikająca od obwodu do kanału kręgowego Całość jest otoczona przez okostną pokrywającą nasady łuków sąsiednich kręgów.
Mżony kręgów oraz ich wyrostki stawowe.
W części szyjnej kręgosłupa otwór międzykręgowy jest szczególnie wąski, a do przodu od niego znajduje się tzw. s 1 a w h a kaw o-k r ę g o w y(articulato uncovertebralis:Lazorthes, 19551, który zmieniony chorobowo może być przyczyną bólów wywołanych uciskiem lub przejściem procesu chorobowego na korzenie nerwów szyjnych.
Struktura.
Korzenie brzuszne są znacznie ciensze od grzbietowych:zawierają one mniej włókien nerwowych, których liczba łączna nie przekracza stu tysięcy Są to włókna odśrodkowe wychodzące z rdzenia kręgowego.
Rozróżniamy wśród nich:1)Włókna r u eh o we dla mięśni poprzecznie prążkowanych(szkieletowych)i 2)w łóKOa układu auto no mi c z ne go(przedzwojowe), zaopatrujące mięśnie gładkie i ś'uczob.
Włókna ruchowe rozpoczynają się w komórkach motorycznych rogów przed@8 h rdzenia, a włókna układu autonomicznego w komórkach istoty szarej pośredniej.
K o r z e ni e grzb i et owe są grubsze od brzusznych.
Do rdzenia kręgowego przez Korzenie grzbietowe wnika łącznie ponad 2 miliony włókien, przy czym jest ich, znacznie więcej w korzeniach obu zgrubień rdzenia-szyjnego i lędźwiowego, mniej zaś w łOFzeniach części piersiowej.
Są to włókna dośrodkowe(czuciowe)będące wypustkami komórek pozornie jednobiegunowych zwojów rdzeniowych.
Wypustki te zdążają przez BO(zeń grzbietowy do rdzenia kręgowego, do którego wnikają w dwóch wiązkachP(@środkowej, zawierającej przeważnie włókna grubsze z osłonką mielinową, i bocznej, składającej się z cienkich włókien w znacznej mierze bez tej osłonki.
Niektórzy ba 4 aczeprzypuszczają, że w korzeniach grzbietowych występują również włókna odśrodłowenależące do układu autonomicznego(p. t. IV).
'I-uschkae 15.


Zwoje rdzeniowe.
W bocznej części korzeni grzbietowych znajduje się zwój rd zen łowy óanglion ąinaleł, owalne, różowawe zgrubienie, którego wielkość zależy od grubości korzenia.
Po stronie przyśrodkowej zwój rdzeniowy łączy się z nićmi korzenia grzbietowego, bocznic zaś zwęża się przechodząc w nerw rdzenioóY.
komórki zwojowe między pgczkam i włókien.
vzćć%cjBwo a*ęscjł'AłĘBŻĘ?
8.
Wzc-g ńXicj.
'. . ł 69'YrXiiiJą.
*c**.
Ryc.
8. Przekrój przez zwój rdze.
TtlOWyó.
Większość zwojów rdzeniowych znajduje się w otworach międzykręgowych, gdzie są otoczone, jak już wspomniano, pochewką korzeniową.
Zwoje dwóch pierwszych nerwów szyjnych spoczywają na łukach kręgu szczytowego i obrotowego.
Niekiedy brakuje pierwszego zwoju szyjnego, zamiast którego na korzeniu grzbietowym pierwszego nerwu występują drobne zwoje(ganęlia aberranNaJ zawierające zgrupowania komórek nerwowych.
Zwoje krzyżowe leżą zwykle w kanale krzyżowym, a zwój guziczny nie wnika do pochewki korzeniowej, lecz znajduje się w worku opony twardej.
W zwojach rdzeniowych, podobnie jak w czuciowych zwojach nerwów czaszkowych, zasadniczym elementem są k o m o r ki p o z o rniej e dn ob i e guń owe.
Są to komórki gruszkowate lub okrągłe:mają one pojedyncze, pęcherzykowate jądro ubogie w chromatynę i wyraźną błonę jądrową z dużym jąderkiem.
W perykarionie znajdują się drobne ciałka tigroidu, przeważnie nie zbijające się, w większe grudki.
Nie ma ich w miejscu, gdzie z perykarionu wychodzi akson.
Komórki pozornie jednobiegunowe są rozmaitej wielkości.
Na ogół rozróżnia się komórki duże, których wypustki mają przeważnie osłonkę mielmową, i komórki małe, z których wychodzą cienkie włókna mielinowe i włókna bezmielinowe.
Komórki duże prawdopodobnie są związane z czuciem epikrytycznym, a małe z czuciem protopatycznym(p. t. IV).
Podział ten nie jest jednak ostro zaznaczony:stwierdza się ponadto obecność licznych komórek średniej wielkości.
Akson wychodzący z komórki pozornie jednobiegunowej biegnie w skrętach(ryc.
9).
Niekiedy skręty te mogą być liczne:tworzą wówczas charakterystyczny kłębuszek otaczający komórkę nerwową.
Otrzymawszy osłonkę rdzenną, wypustka po oddaniu kilku bocznic dzieli sią w kształcie litery T lub V na dwie gałęzie:obwodową skierowaną do receptorów i dośrodkową(korzeniową)wnikającą przez korzeń grzbietowy do rdzenia kręgowego.
Podział aksonu na gałęzie następuje zwykle w cieśni węzła(przewężeniu Ranviera), gdzie nie ma osłonki mielmowej.
Niektóre komórki pozornie jednobiegunowe, zwane okienkowatymi, mają wypustkę, która dzieli się tuż przy ciele komórki na kilka gałęzi:te z kolei zlewają się w pień pojedynczy, który otrzymuje osłonkę rdzenną i rozszczepia się na obie gałęzie główne:obwodową i dośrodkową.
W innych komórkach okienkowatych protoplazma ciała ko.
jąąęki w pewnóm miejscu.
Oóczęściej w pobliżu początku wypustki, rozdziela się na sieć zespalaMcvch się z sobą beleczek, pwnądto znajdowano w zwojach rdzeniowych komórki wielobiegunowe z licznymi, gwękimi dendrytami.
Uważa się, że są to komórki układu autonomicznego lub neurojępośredniczące w przekazywaniu w obrębie zwoju impulsów na inne komórki czucio*e.
Ryc.
9.
Komórka zwoju rdzeniowego.
Akson otacza kilkakrotnie ciało komórki.
komórka-4 płaszczowata.
-a kson.
Każdą komórkę nerwową w zwoju otaczają płaskie komórki, które nazywamy komórkami płaszczowatymi lub gliocytami zwojów.
Są one ułożone zwykle w równych od siebie odstępach w jednej warstwie, spełniając prawdopodobnie podobne czynności jak komórki oligodendrogleiu, otaczające neurony ośrodkowego układu nerwowego.
Komórki płaszczowate przechodzą na obwodzie w neurolemę pokrywającą aksony.
Od zewnątrz zwój rdzeniowy jest otoczony torebką łącznotkankową zawierającą włókna kolagenowe i sprężyste.
Przechodzą one na obwodzie zwojów w onerwie.
Wewnątrz zwoju tkanka łączna tworzy sieć doprowadzającą naczynia krwionośne i otaczającą poszczególne komórki nerwowe wraz z komórkami płaszczowatymi.
GAŁĘZIE NERWÓW RDZENIOWYCH Jak już wspomniano, od pnia nerwu rdzeniowego(truncus nerw spinalis)odchodzą:1)gałąź opon owa(ramus memngeus), 2)gałąź łącząca(ramus commumcans), 3)gałąź grzbietowa(ramusdorsalis), czyli tylna i 4)gałąź brzuszna(ramus ventralis), czyli przednia.
Gałęzie oponowe nerwów rdzeniowych Gałęzie oponowe(cami meningeń nerwów rdzeniowych są to cien@enerwy, które wnikają z powrotem do kanału kręgowego przez otwór międzykręgowy, zespalając się po drodze z gałęziami łączącymi szarymi odchodzącymi od pnia współczulnego(ryc.
W).
W kanale kręgowym poszczególne gałęzie oponowe dzielą się na grubszą gałąź wstępującą i cienszą zstępującą.
Biegną one do opony twardej rdzenia kręgowego, do okostnej kręgów i do naczyń krwionośnych.
Końcowe gałązki prawej i lewej strony, jak też gałązki sąsiednich segmentów przeważnie łączą się ze sobą.
Gałąź oponowa ma włókna dwojakiego pochodzenia.
Jedne z nich.


pochodzą z nerwu rdzeniowego:są to przeważnie włókna czuciowe.
Drugą grupę tworzą włókna współczulne, głównie naczynioruchowe, pochodzące z pnia współczulnego.
Są one liczniejsze od włókien poprzedniej grupy.
Poza tym w części szyjnej do gałęzi oponowej dołączają się włókna nerwowe ze splotu współczulnego otaczającego t. kręgową.
Ran us łOCOłOQBUS.
:"J li.
-Lig, longitudinale post.
-Ganglion trunci syrnpeth.
Ryc.
10. Gałęzie oponowe nerwów rdzeniowych.
Widok na powierzchnię tylną trzonów kręgów piersiowych:wg I-uschli.
Gałęzie łączące nerwów rdzeniowych Gałęzie łączące(ranu communicantes)zespalają nerwy rdzeniowe ze zwojami pnia współczulnego.
Odchodzą one od pnia n. rdzeniowego w miejscu jego podziału na gałąź brzuszną i grzbietową lub też od gałęzi brzusznej(p.
Układ autonomiczny).
Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych Gałęzie grzbietowe(ranu dorsa(es), z wyjątkiem dwóch pierwszych, są mniejsze od odpowiednich gałęzi brzusznych.
Podążają one ku tyłowi na stronę grzbietową szyi i tułowia(ryc, li), dzieląc się przeważnie na gałąź przyśrodkową(ramus medialis)i boczną(ramusJateralis).
Na ogół obszary zaopatrywane przez te nerwy zachowały charakter budowy odcinkowej, co zaciera się jedynie w okolicy głoWy.
Gałęzie grzbietowe są przeznaczone dla unerwienia zarówno mięśni, jak i skóry oraz stawów:zaopatrują one:1)głębokie mięśnie grzbietu łącznie z mięsniami karku, 2)stawy kręgosłupa, 3)skórę powierzchni tylnej ciała począwszy od okolicy ciemieniowej aż do końca kości guzieznej.
N, occipitalłs major, .
N. occipitalis tertus-?
N. auricularis megnus tą tram us pot.
J 8.
W-occipitalis minor.
Ranu aorsales Oned.
)'*00.
0871081100 Y M, trapezius.
N. thorac.
I r dOM'.
cofanej W 79 ŻRan i dorsałesWW.
W orac*orumfTU sscofa rei żar.
Faseta thorecolurnbalis.
No, clunium sup.
Nr, clunium medii.
M. gluteus max, -j**.
*, *peziu*.
M. semispinalis capitis.
N. occiaitalis minor.
ą'ggggy'gjĘj.
ł, Ramus dorsalis n. cerwcelis li Bemus dorsalis n. cerwcalis III V-M. lormssimus capits-Remi dorsales nr, ceryicalium.
-M. longis**sthoracis et ceryicis.
-Wami dorsalesnn, thoradQOTUiO.
---M. iliocostalisj thoraćis J.
**-M lonqissimus.
thoracis.
Remi dorsales(lat.
)-nr, lumbalium-nn, clunium sup.
'Remi dorsales-(musc, i nn, sacralium.
Wyć.
Il.
Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych.
Widok od tyłu:wg Hirszfelda.


M, serni.
ąinws W'.
capŻis.
N, occipitalis-. . .
WOć 7 Dz.
ł Obszar unerwienia skórnego gałęzi grzbieto(wych(ryć, 12)jest ograniczony obustronnie:u góŃry-przez kresę karkową górną, górna-boczny)brzeg m. czworobocznego i wyrostek barkowy, z boku-przez linię ciągnącą się łukowato od wyrostka barkowego przez środek grzebienia kości biodrowej do krętarza większego, od dołu przez łukowatą linię biegnącą mniej więcej od krętarza większego do końca kości guzicznej.
Jak wynika z powyższego, zakres unerwienia skóry przez gałęzie grzbietowe jest większy od obszaru zajmowanego przez mięśnie grzbietu i karku, zwłaszcza w okolicy wyrostka barkowego i pośladka.
W dalszym ciągu gałęzie grzbietowe opisano według poszczególnych odcinków-szyjnego, piersiowego, lędźwiowego i krzyżowo-guzicznego.
Gałęzie grzbietowe nerwów szyjnych 1.
Gałąź grzbietowa pierwszego nerwu szyj-nego(OJ, czyli n. podpotyliczny(n. suboccipitalis).
Gałąź grzbietowa pierwszego nerwu szyjnego, .
N, occipitalis-**.
*ozN, occipitelis tertiusM, sternocleidomastoideus*M, splenius capitis--et cerwcis.
N. auricularis magnus-.
Ryć.
12. Zakres unerwienia skórnego gałęzi grzbietowych nerwów rdzeniowych.
8 s.
M, serni-spinalscaoitis*, rec*uscam(8 post, major.
---M. obliquuseapitis sup.
--N. suboc-cjwtals.
Processustransyersus atlantisć M. obliquus capits im.
'N occipitalis major 88, dorsalis n. ceryicalis li Rernus dorsalis n. cerwcaliś III N occipitalis tertius Vertebra serwcalis III.
'Ugamentum nuchae.
Ryc, 13.
Gałęzie grzbietowe górnych nerwów szyjnych.
Widok od tyłu:wg Hirszfelda.
jGiej więcej tej samej grubości co gałąź brzuszna, jest nerwem praąąewyłącznie ruchowym.
Przebiega ona początkowo między kością ęwyliczną a łukiem tylnym kręgu szczytowego.
Dalej przenika do jwjkąta podpołrlicznego Oyc, 13)utworzonego przez m. prosty tylny ętększy głowy oraz oba mięśnie skośne głowy:dolny i górny, po czym rozkrzewia się, unerwiaiąc powyżej wspomniane mięśnie oraz ją, prosty tylny mniejszy, m. półkolcowy głowy i najdłuższy głowy.
Niewielka gałąź czuciowa n. podpotylicznego dochodzi do stawu szczytowo-poGWcznego(r. articularis atlantooccipitaliś).
Poza tym n. pwdpotyliczny tworzy zespolenie z gałęzią tylną drugiego nerwu szyjnego, która biegnie na m. skośnym dolnym głowy:czasem może oddawać gałąź skórną.
z.
Gałąź grzbietowa drugiego nerwu szyjnego(O-J, czyli n potyliczny większy(n. occ(pitalis major).
Jest on grubszy od gałęzi brzusznej.
Jest to nerw czuciowa-ruchowy przechodzący między tylnym łukiem kręgu szczytowego a kręgiem obrotowym.
Dzieli się on pod dolną krawędzią m. skośnego dolnego głowy na gałąź boczną i przyśrodkową.
Gałąź boczna, ciensza, zaopatruje mięśnie oraz zespala się zwykle z gałęzią grzebietową trzeciego nerwu szyjnego.
Gałąź przyśr o dk owa, będąca właściwym przedłużeniem nerwu potylicznego większego, zawija się dokoła m. skośnego dolnego głowy, biegnie skośnie w górę i przyśrodkowo przykryta przez m. półkolcowy głowy, po czym kieruje się pionowo ku górze, przebijając m. półkolcowy głowy oraz ścięgno m. czworobocznego i przedostaje się do tkanki podskórnej.
Miejsce przejścia n. potylicznego większego przez m. czworoboczny znajduje się najczęściej w odległości około 2 cm od płaszczyzny przyśrodkowej i 2 cm poniżej płaszczyzny poziomej przeprowadzonej przez guzowatość potyliczną zewnętrzną.
Dalej n. potyliczny większy podąża ku górze wraz z końcowym odcinkiem t. potylicznej, dzieląc się na gałęzie zaopatrujące skórę okolicy potylicznej oraz ciemieniowej.
N. potyliczny większy oddaje:a)gałęzie mięśniowe unerwiające m. skośny dolny głowy, m. płatowaty głowy, m. platowaty szyi, m. najdłuższy głowy i m. półkolcowygłowy, b)gałę z i e c z u c i owe zaopatrujące skórę okolicy potylicznej i ciemieniowej, c)gałę z i e tą c z ące z gałęziami tylnymi z Oj i G. oraz z nerwami skórnymi Bplotu szyjnego-n. potylicznym mniejszym i n. usznym wielkim.
Przy nerwobólu n. potylicznego większego niekiedy bywa wskazane znieczulenie go lub nawet przecięcie.
Zabieg ten wykonuje się w miejscu, gdzie nerw potyliczny więk 4 zyprzebija m. czworoboczny, lub też głębiej-w miejscu, gdzie odchodzi on od nerwu rdzeniowego.
8 Gałąź grzbietowa trzeciego nerwu szyjnego(O-J, czyli n. potyliczny trzeci(n. oc@jitalis tertius).
Odchodzi on poniżej kręgu obrotowego, łukowato otacza wyrostek Btawowy górny trzeciego kręgu i dzieli się na gałąź boczną i przyśrodkową.
Gałąź Boczna przebiega podobnie do gałęzi bocznej n. potylicznego większego.
Gałąź 9 r z y ś r o d k o w a kieruje się przyśrodkowo między m. półkolcowym szyi i m. półkol 9 ow**głowy.
Następnie zagina się ku górze, przebija m. płatowy głowy i mięsień Pzworoboczny, dochodząc do skóry potylicy przyśrodkowo od n. potylicznego większego, z którym często się zespala Gałęzie grzbietowe trzech pierwszych nerwów szyjnych często łączą się z sobą łukowatymi zespoleniami, tworzącymi splot szyj ny tylny(plexus cervfcalis poste*o*, .


4.
Gałęzie grzbietowe dolnych nerwów szjiOch(G. -CO.
Gałęzie te nie biorą udziału w unerwieniu głowy.
Po oddzieleniu się od pnia nerwu szyjnego zawijają się dokoła wyrostków stawowych kręgów, po czym, podobnie jak gałęzie grzbietowe O-i G. , dzielą się na gałąź przyśrodkową i boczną.
a.
Gałą z przyś r o dk o w a(ramus medialis), czuciowa-ruchowa lub tylko ruchowa, biegnie w kierunku wyrostków kokzystych między m. półkokowym głowy i pot kolcowym szyi.
Następnie w niewielkiej odległości od linii pośrodkowej przebija m, płatowaty głowy oraz m. czworoboczny i zagina się w bok, kończąc się w skórze.
Do skóry jednak często dochodzi tylko gałąź prz 3 śroQwwa od G. i O-, natomiast pozostałe mogą kończyć się w mięsniach, nie unerwiąjąc skóry.
b.
Gałąź boczna(ramus lateralis), zasadniczo ruchowa, jest przeznaczona dla długich mięśni kręgosłupa(m. płatowat głowy i szyi, m. najdłuższy głowy i szyi, mm, bo(kolcowe głowy i szyi oraz m. biodrowa-żebrowy szyi).
Gałęzie grzbietowe nerwów piersiowych Gałęzie grzbietowe nerwów piersiowych(ryc, 11)po przejściu przez otwory międzykręgowe kierują się ku tyłowi, bocznic od wyrostków stawowych i więzadeł międzypoprzecznych.
Dzielą się one na gałąź przyśrodkową i gałąź boczną.
a.
Gałąź przy środkowa(camus medfalfs)przebiega między wyrostkami stawowymi a przyśrodkową krawędzią więzadła żebrowa-poprzecznego górnego, dalej kieruje się nieco w stronę przyśrodkową między m. wielodzietnym a m. półkolcowymgrzbietu.
Gałęzie przyśrodkowe dolnych nerwów piersiowych(Th--Thą)kończą się w powyższych mięsniach, niekiedy tylko dochodząc do skóry.
Natomiast gałęzie przy środkowe górnych nerwów piersiowych(Th-Th-J są dłuższe:przebjjają one mm.
równoległoboczne i m. czworoboczny, by ostatecznie w pobliżu płaszczyzny pośrodkowejdostać się do tkanki podskórnej jako gałęzie skórne przyśrodkowe(ranu cofanej mediales).
Ruchowo zaopatrują one mm skręcające, mm, wielodzielne oraz mm, międzykolcowe, m. półkoleowy grzbietu i m. kolcowy grzbietu.
b.
Gałąź boczna(aamus Zażerali)przebiega w początkowym odcinku między więzadłem żebrowa-poprzecznym górnym a mięsniem międzypoprzecznym, po czym wnika między m. najdłuższy grzbietu a m. biodrowa-żebrowy grzbietu.
Szczególnie silnie są rozwinięte gałęzie boczne dolne(Th--Thą), które po przebiciu m. zębatego tylnego dolnego oraz m. najszerszego grzbietu dochodzą do skóry jako gałę z i e sk o rac boczne(ranu cutaaei lazeralest leżą one przeważnie znacznie niżej niż odpowiednia gałąź przyśrodkowa:dolna z nich dochodzi do grzebienia kości biodrowej.
Gałęzie boczne ruchowo zaopatrują m. biodrowa-żebrowy i m. najdłuższy.
Gałęzie grzbietowe nerwów lędźwiowych Gałęzie grzbietowe nerwów lędźwiowych zachowują się niemal zupełnie tak sarno jak gałęzie grzbietowe nerwów piersiowych.
Biegną one bocznic od wyrostków stawowych i dzielą się również na gałąź przyśrodkową oraz boczną.
a G a tą z p r z yśr o dk o w a(ramus medials)jest słaba i kończy się przeważnie w obrębie mięśnia wielodzietnego oraz w krótkich mięsniach kręgosłupa.
Gdzieniegdzie Glso dochodzi do skóry, zaopatrując ją w pobliżu wyrostków kolczystych.
Dolne gałęzie przyśrodkowe zwykle dochodzą do okolicy krzyżowej.
b G ałąż boczna(ramus lateralls)jest silniej rozwinięta w trzech górnych nerwach lędźwiowych.
Unerwia ona mięsień krzyżowo-kolcowy, a następnie przebija powięź piersiowa-lędźwiową i dochodzi do skóry.
Zstępując skośnie ku dołowi gałęzie boczne przekraczają grzebień kości biodrowej i zachodzą na skórę pośladka, unerwiającjej część górna-boczną.
Gałęzie te otrzymały nazwę nerw ów sk o rny eh górnych pośladków(on, clumum superiores).
Gałęzie grzbietowe nerwów krzyżowych Gałęzie grzbietowe nerwów krzyżowych są stosunkowo drobne.
Cztery górne wychodzą przez otwory krzyżowe grzbietowe, piąty przez otwór krzyżowy między więzadłem krzyżowo-guzicznymgrzbietowym powierzchownym a głębokim.
Wszystkie gałęzie grzbietowe nerwów krzyżowych zespalają się z sobą, tworząc na powierzchni grzbietowej kości krzyżowej oraz pod m. pośladkowym wielkim splot krzyżowy tylny(plexus sacralisposterior).
Gałęzie grzbietowe trzech górnych nerwów krzyżowych(S-SJdzielą się na gałąź przyśrodkową i boczną.
a.
G a lezie p r z yśr od k o w e(ranu media(es)są drobne i rozgałęziają się w obrębie m. wielodzietnego.
b.
Gałęzie boczne(ranu lateca(es), znacznie większe, tworzą powyżej wspomniany splot krzyżowy tylny, od którego odchodzą gałęzie skórne przebjjąjące m. pośladkowy wielki wzdłuż linii łączącej kolec biodrowy tylny górny z końcem kości guzicznei.
Są to tzw. nerwy skórne środkowe pośladków(na, clumum medM, zaopatrujące skórę przyśrodkowej części pośladków.
Poza tym od trzech górnych nerwów krzyżowych oddzielają się gałęzie zaopatrujące staw krzyżowo-biodrowy.
Gałęzie grzbietowe dolnych nerwów krzyżowch(S-SJ nie dzielą się na gałąź przyśrodkową i boczną.
Biegną one łącząc się ze sobą i z nerwami sąsiednimi na powierzchni grzbietowej kości krzyżowej.
Zaopatrują one niewielką część skóry w okolicy krzyżowej.
Gałąź grzbietowa nerwu guzieznegoGałąź grzbietowa nerwu guzicznego, podobnie jak dwóch dolnych gałęzi krzyżowych, nie ulega podziałowi na gałąź przyśrodkową i boczną.
Biegnie ona, podobnie jak ostatni nerw krzyżowy, łącząc się z nim i wspólnie zaopatrując skórę w okolicy kości guzicznej i odbyMJ.
Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych Gałęzie brzuszne(ranu veatra(es)nerwów rdzeniowych unerwiajązarówno skórę, mięśnie przedniej i bocznej strony szyi i tułowia oraz kończyny, jak też powierzchowne mięśnie grzbietu pochodzenia brzusznego, które w swym rozwoju przewędrowały na stronę grzbietową(t.
T.
Zakres unerwienia gałęzi brzusznych jest więc o wiele większy niż gałęzi grzbietowych:są one też znacznie grubsze.
Szcześólnągrubością odznaczają się gałęzie brzuszne, które unerwiaiąKończyny.
Jak Już wiadomo, tylko gałęzie brzuszne nerwów piersiowych, zwane nerwami międzyżebrowymi, zachowały charakter nerwów odcinłowvch.
Wszystkie pozostałe zatraciły go, obficie łącząc się z sobą i 868 warzając sploty, z których wychodzą samodzielne nerwy obwodoBeGałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych wytwarzają:J Splot szyjny(plexus cerWcaYs)złożony z nerwów O-Ca 4 Splot ramienny Qlexus bracmalis)utworzony przez G.


3, Ne r w y m je d z y z eb r owe(nn, imercos(des)Th-Thg, 4.
Splot lędźwiowa-krzyżowy(plexus lumbosacralis)złożony z nerwów G s Fi.
STRESZCZENIE.
Z rdzenia kręgowego wychodzi 31 par ne rwo w rd z e nio wy eh(nerw spinales).
W zależności od odcinka kręgosłupa odróżniamy:8 par nerwów szyj nych(na.
cerwcales:G.
-O-J, 12 par nerwów piersiow 9 ch(oj, thoracicą Thj-Th j), 5 par nerwów lędżwiow*ch Oni, (umbales Lj-la), 5 par nerwów krzyżowych(zm. sacrales S-SJ oraz n er w g u zł c zn 3(n. coccięeus:O-J.
Każdy nerw rdzeniowy(n. spinalis)powstaje z połączenia dwóch korzeni:brzusznego(radb ventralis), czyli przedniego, i grzbietowego(radb dorsalis), czyli tylnego.
Na krótko przed ich połączeniem w pień nerwu rdzeniowego korzeń grzbietowy grubieje wytwarzając z w o j r d z e n i o wy(ganglion spinale)położony w otworze międzykręgowym.
Pień nerwu rdzeniowego Jest bardzo krótki:zwykle w otworze międzykręgowym dzieli się na 4 gałęzie:1.
Gałąź łącząca(r. communfcaas)wiąże nerw rdzeniowy z pniem współczulnym układu autonomicznego.
2.
Gałąź oponowa(r. memnęeus), cienka gałązka, która powraca do kanału kręgowego i zaopatruje okostną kręgów oraz oponę twardą.
3.
Gałąź grzbietowa(c, dorsalis), czyli tylna, kieruje się na grzbiet.
Obszar unerwienia gałęzi grzbietowych nerwów rdzeniowych obejmuje:1)stawy kręgów, 2)mięśnie głębokie grzbietu, 3)skórę grzbietu od potylicy do końca kości guzicznej.
Prawie każda gałąź grzbietowa dzieli się na przyśrodkową i boczną.
Na uwagę zasługuje gałąź grzbietowa O--n. potyliczny większy(n. occipitalis majom:jej duża część czuciowa rozprzestrzenia się w skórze potylicy, sięgając aż do szczytu głowy.
Gałęzie grzbietowe 1--la oraz S-S. oddają gałęzie boczne, które unerwiąją skórę pośladków:pierwsze jako nr, skórne górne pośladków(nn, clumum superfores), drugie jako nr, skórne środkowe pośladków(nn, cJuaium meW.
4.
G a ł ąż b r z u s z n a(r. yemralis), czyli p r z e dnia jest gałęzią najsilniejszą:kieruje się ona do przedniej i bocznych ścian ciała.
Gałęzie brzuszne zaopatrują:1)skórę i brzuszne mięśnie szyi i tułowia, 2)skórę i mięśnie kończyn, 3)skórę narządów płciowych zewnętrznych.
Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych, z wyjątkiem nerwów piersiowych, z których powstają nn, międzyżebrowe, przez łączenie się z sobą wytwarzają sploty:ze splotów tych wychodzą samodzielne nerwy obwodowe.
Z gałęzi brzusznych powstają:1)splot szyJn:(O-OJ:2)splot ramienny(G.
-ThJ 3)nerwy międzyżebrowe(Th-ThąJ oraz 4)splot lędźwiowa-krzyżowy(L-OJ.
SPLOT SZYJNY.
UWAGI OGÓLNE Splot szyj ny(plexus cerwcalis)powstaje z gałęzi brzusznych czterech górnych nerwów szyjnych(O-G. ), które łączą się ze sobą łukowatymi pętlami(rye, l 4).
Gałąź brzuszna pierwszego nerwu szyjnego biegnie nad tylnym łukiem kręgu szczytowego, po czym kieruje się nieco do przodu, bocznic od części bocznej kręgu szczytowego, a przyśrodkowo od t. kręgowej.
Dalej nerw wstępuje między m. prosty przedni głowy a m. prosty boczny głowy.
Ryc.
14.
do mm.
do mm, prostego przedniego i długiego głowy.
do m. mostkowo-oboi.
czykowo-sutkowe.
N, facialis.
N, accessorius.
R. eolit--W A\\\.
do mm, bródkowo-gnyk, itar-syf czowo-gnyk.
8, superior 4 nsa ceryicalis.
podg ryt, interior.
No supraclevicularesł.
Xri j.
do m. czworobocznegr 8 s-ę.
N, hypoglossus.
N, occipital, minor.
Maurice, magnes.
ZOBCZOltB.
ą\i 8-c-.
*************Z Z.
-N. phrenicus.
Schemat splotu szyjnego.
Większość krótkich gałęzi mięśniowych nie jest za.
Nerw szyjny drugi opuszcza kanał kręgowy między kręgiem szczywwyma obrotowym.
Jego gałąź brzuszna przechodzi bocznic od t. kręgowej po przyśrodkowej stronie m. międzypoprzecznego tylnego szyi i biegnie dalej między m. dźwigaczem łopatki lub m. pochyłym środkowym z jednej strony a m. długim głowy-z drugiej.
Gałęzie brzuszne nerwu szyjnego trzeciego i czwartego wychodzą z otworów międzykręgowych między przyczepami m. długiego głowy i Błogiego szyi(po stronie przednio-przyśrodkowej)oraz m. dźwigacza łopatki, m. pochyłego środkowego i m. płatowatego szyi(po stronie Jrlno-bocznej).
@ałęzie brzuszne*i G. łączą się zazwyczaj z sobą za pośrednie Wem cienkiej pętli, podobnie jak gałęzie brzuszne G. i G. .
Natomiast P 84 czenie między Ą a G. ma budowę różną:tworzy ono niekiedy Bórażne pasmo nerwowe, niekiedy zaś zamiast pojedynczej pętli 8@idują się ciensze połączenia w postaci siatki drobnych pasemek Berwowych tworzących dolną część splotu szyjnego.
Położenie.
Splot szyjny leży bocznic i ku przodowi od wyrostków Pobrzecznyeh górnych kręgów szyjnych przed głębokimi mięśniami.


szyi przyczepiającymi się do powyższych wyrostków.
Od strony Przedniej splot szyjny przykrBr Jest przez blaszkę przedkręgową powięzi szyjnej, którą przebijają gałęzie splotu biegnące do przodu.
Powięź oddziela splot od leżącego bardziej powierzchownie powrózka naczyniowa-nerwowego szyi(zawierającego t. szyjną wspólną, z, szyjną wewnętrzną i n. błędny)oraz od m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego.
Ważne znaczenie praktyczne ma stosunek splotu szyjnego do wyrostków poprzeczóyehkręgów.
Pętle łączące z sobą poszczególne gałęzie brzuszne wchodzące w skład Bplotu szyjnego przebiegają bocznic o 4 Gch wyrostków i w tej okolicy możliwe jest znieczulenie całego splotu Zespolenia.
Splot szyjny łączy się za pośrednictwem licznych zespoleń z nn, czaszko Wymi, z pniem współczulnym oraz ze splotem ramiennym.
1.
Zn, 1 warz owym:a)przez n poprzeczny szyi(pochodzący od splotu szyjnego)i gałąź szyjną n. twarzowego:b)przez n potdiczny mniejszy i uszny wielki, łączące się X n. usznym tylnym n. twarzowego 2.
Z n. błędn ym przez połączenie:aJ O i O-ze zwojem dolnym n. błędnego:b)n, Vsznego wielkiego z gałęzią uszną n. błędnego.
3.
Z n, d o a a 1 k o w y rn przez gałęzie mięśniowe do m. mostkowo-obojczykowa-surKowegoi m. czworobocznego.
4.
Z n. po dj ęzyk owym za pośrednictwem krótkich włókien od O i O-, (u góry)waz pętli szyjnej(u dołu)od Q i 9 r 5.
Z pniem współczulnym za pomocą kilku gałęzi łączących ze zwojem szyłbym górnym(p. dalej).
6.
Ze splot e m r a mi e nny m za paś(edoictwem włókien biegnących od G. (p. dalej)7 Zespolenia n. przeponowego(p dalel.
Obszar unerwienia.
Splot szyjny swymi gałęziami ruchowymi zaopatruje:mm, przedkręgowe, run, podgnykowe, przeponę oraz częściowo m. czworoboczny, m.
Joostkowo-obojczykowa-sutkowy i m. dźwigacz łopatki.
Gałęzie skórne unerwiąją skórę szyi i sąsiednich części barku, klatki piersiowej oraz głowy.
Na głowie obszar unerwienia obejmuje:skórę nad kątem żuchwy, w okolicy ślinianki przyusznej, znaczną część małżowiny usznej i częściowo skórę w okoBcyskroniowej i potylicznej aż do szczytu głowy.
Poza tym splot szyjny bierze udział w unerwieniu osierdzia, opłucnej i otrzewnej.
Porażenia.
Porażenie splotu szyjnego w całości zdarza się niesłychanie rzadko.
Nieco częściej spotykamy się z uszkodzeniem niektótychjego gałęzi skórnych lub mięśniowych(p. dalej).
Gałęzie.
Od splotu szyjnego odchodzą cztery gałęzie'skórne oraz cztery długie gałęzie mięśniowe, nie licząc kilku krótkich.
NERWY SKÓRNE SPLOTU SZYJNEGO Gałęzie skórne splotu szyjnego wychodzą spoza środkowego odcinka tylnej krawędzi m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego, mniej więcej na wysokości trzeciego kręgu szyjnego.
Miejsce to nazywają niektórzy punktem n e r w o wy m(punctum nervosum)lub punktem Erba.
Stąd gałęzie skórne rozchodzą się wachlarzowato ku górze, ku przodowi oraz ku dołowi, docierając do skóry potylicy, skroni aż do szczytu głowy, częściowo małżowiny usznej i twarzy, szyi, barku oraz okolicy podobojczykowej(ryc, l 5).
Rozróżniamy następui 4 ce gałęzie skórne:1)n. potyliczny mniejszy, .
N. auricularis.
N. occip 8 el@6'.
N. facialisM, sNenius capitsN.
auncularismagnus(ramus post łN, oecipitalis minor N, euricularis meqnusM, sternocleidomastoideua*, *cce*rius*r*m*s e**.
W. trąpezi usNn.
supraclwiculares post.
:-M omohyoideusNenter im.
)Nr supraclawcu-Jeres irtermedii. .
-Ram i superiores.
-Ram i inferiores.
--Nn, supracławcująG landu la parotis.
-N. auriculeris magnusOamus ant.
)farni buceaies n.
***Rernus rnerginalismandibu lec n. fecialisRamus eolit n. fcialis.
N. tranwersus eolit.


2)n. uszny wielki, 3)n. poprzeczny szyi i 4)nn, nadobojczykowe.
Pierwsze dwa(potyliczny mniejszy i n. uszny wielki)kierują się ku górze kończąc się w obrębie głowy:n. poprzeczny szyi podąża ku przodowi, a nn, podobojczykowe ku dołowi.
1.
Nerw potyliczny mniejszy(n. occipitalis minor).
Pochodzi on najczęściej z K i O-:po wyjściu spod m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego występuje wzdłuż jego tylnej krawędzi ku górze biegnąc na m. płatowatym głowy.
Oprócz stale występującej głównej gałęzi przeważnie istnieje jeszcze gałąź druga, ciensza.
Biegnie ona równolegle do gałęzi głównej, lecz bardziej do przodu od niej, kończąc się u góry na ścięgnie m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego.
Wielkość obu gałęzi i zakres ich unerwienia są bardzo zmienne.
Gałęzie końcowe n. potylicznego mniejszego rozkrzewiają się na głowie mniej więcej równolegle do gałązek n. potylicznego większego:unerwiaią one skórę okolicy potylicznej i skroniowej, sięgając często również na część górną powierzchni przyśrodkowejmałżowiny usznej.
Zakończenia n. potylicznego mniejszego wytwarzają zespolenia z n. usznym tylnym(gałąź n. twarzowego), z n. usznym wielki@(gałąź splotu szyjnego)oraz z n. potylicznym większym(gałąź grzbietowa od O-).
Uszkodzenie n. potylicznego mniejszego pozbawia czucia wąski pas skóry ku tyłowi od małżowiny usznej.
Pas ten kończy się u dołu zwykle na wysokości końca wyrostka sułkowatego, niekiedy nieco niżej.
Zaburzenia czucia mogą obejmować również górną część małżowiny usznej:nie zajmują jednak nigdy jej części dolnej lub też przewodu słuchowego zewnętrznego.
N. uszny wielki(n. aunculan's mamusi.
N. uszny wielki jest najsilniejszą gałęzią skórną splotu szyjnego.
Pochodzi on przeważnie z G.
8-1.
Po wyjściu spod m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego w punkcie nerwowym zakręca ku górze i przebija blaszkę powierzchniową powięzi szyi.
Następnie biegnie po powierzchni zewnętrznej m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego kierując się w stronę małżowiny usznej.
W początkowym odcinku przykrywa go m. szeroki szyi.
Na wysokości kąta żuchwy lub nieco niżej n. uszny wielki dzieli się na dwie gałęzie:przednią i tylną.
Niekiedy głównych gałęzi jest więcej.
a Gałąź przednia(ramus antenom, zwykle słabsza, biegnie skośnie ku górze i do przodu przebijając częściowo śliniankę przyuszną b G a ł 4 z tylna(camus posterioc)zdąża ku górze na powierzchni zewnętrznej m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego kierując się ku tyłowi od małżowiny usznej.
Obie gałęzie zaopatrują zarówno skórę tylna-bocznej części policzka, skórę dołu za żuchwowego oraz małżowiny usznej wraz z płatkiem i częściowo przewód słuchowy zewnętrzny, jak również skórę z obszaru ku tyłowi od małżowiny usznej.
Gałęzie n. usznego wielkiego tworzą zespolenia z sąsiednimi nerwami:gałąź przednia-z gałęzią uszną n. błędnego(r. auriculans o jagi), a gałąź tylna z n. potylicznym mniejszym(n. occipitalis minor)i z n usznym tylnym(n. auncu(ans posterioc)odchodzącym od n. twarzowego.
Przecięcie n. usznego wielkiego powoduje zaburzenia czucia dotyczące większej części obszaru jego unerwienia.
Cechą najbardziej charakterystyczną jest zniesienie czucia w okolicy kąta żuchwy, za małżowiną uszną oraz w dolnej części małżowiny.
3 N poprzeczny szyi(n. transvecsus collP)może odgałęziać się od G, o 4 pętli między O-a G. , lub też od pęUi mlę 4 z 3 O a Gę Niekieb odchodzi on wspólnym pniem z n. usznym wielkim.
nerw skórny szyi(n. curaneus collO.
N. poprzeczny szyi po wejściu spod m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego zawija się poziomo dokoła tylnego brzegu tego mięśnia, biegnie do przodu na jego powierzchni zewnętrznej krzyżując od tyłu żyję szyjną zewnętrzną, dzieli się na gałęzie, które kierując się do góry, przebijają m. szeroki szyi.
Odróżniamy gałęzie górne i gałęzie dolne.
a.
Gałęzie górne(ranu supenores), będące zasadniczym przedłużeniem n. poprzecznego szyi, kierują się do przodu i ku górze w stronę kości gnykowej, zaopatrując część górną przedniego trójkąta szyi aż do żuchwy.
Jedna z nich zespala się z gałęzią szyjną n. twarzowego tworząc pętlę szyjną powie r ze ho wrą(ansa cerwcalissupericia@s).
W zespoleniu tym z n. poprzecznego sz 3 i biegną włókna czuciowe do n. twarzowego oraz w kierunku odwrotnym włókna ruchowe n. twarzowego biorące udział w unerwieniu m. szerokiego szyi.
b.
G a tę z i e do In e(ranu imeriores)kierują się skośnie do przodu i ku dołowi, zaopatrując dolną część trójkąta przedniego szyi.
Przerwanie n. poprzecznego szyi powoduje aaburzenia czucia w obrębie skóry trójkąta przedniego szyk zaburzenia te sięgają u góry do dolnego brzegu żuchwy, u dołu dochodzą do dołu szyjnego.
4.
Nr, nadobojczykowe(nn, supraelawculares).
Nerwy te odchodzą o 4 Q i G. lub tylko od G. .
Kierują się w postaci kilku pni nerwowych ku dołowi rozchodząc się wachlarzowato w trójkącie bocznym szyi.
W początkowym odcinku nerwy nadobojczykowe biegną w tkance tłuszczowej podpowięziowej, wychodząc następnie spoza m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego.
W dolnej części trójkąta bocznego szyi większość nerwów nadobojczykowych przebija blaszkę powierzchowną powięzi oraz m. szeroki szyi, dochodząc do skóry i unerwiając ją na znacznej przestrzeni.
Zależnie od położenia rozróżniamy nn, nadobojczykowe przyśrodkowe, pośrednie i tylne.
a.
Nn, nadoboj czykowe przyśrodkowe(nn, supraclawculares meWa(es)zstępują na powierzchni przedniej m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego, krzyżując od przodu z, szyjną zewnętrzną i po przebiciu m. szerokiego szyi dochodzą do skóry w okolicy wcięcia jarzmowego mostka oraz poniżej części przyśrodkowei obojczyka.
Poza tym zaopatrują również staw mostkowo-obojczykowy.
b.
Nn, nad obol czykowe pośrednie(nn, supraclawculares imecmedii)rozgałęziają się w skórze dolnej części trójkąta bocznego szyi oraz poniżej obojczyka na m. piersiowym większym aż do wysokości drugiego lub nawet trzeciego żebra NOezbBrzadko można znaleźć gałąź nerwu nadobojczykowego pośredniego przebjjąjącą obojczyk:tłumaczy się to tym, że nerwy te istniały jeszcze przed skostnieniem obojczyka, flory wytworzył się dopiero później otaczając niekiedy nerw.
c.
Nn, nad o b oj c z yk o w e tylne(nn, supraclawculares postenores)biegną po powierzchni zewnętrznej m. czworobocznego.
Ich gałęzie końcowe dochodzą do skóry okolicy naramiennej na m. czworobocznym oraz naramiennym, a niekiedy również częściowo do skóry ramienia.
Od nn, nadobojczykowych tylnych odchodzą także gałązłido stawu obojczykowa-barkowego oraz w niektórych przypadkach gałąź mięśniowa do m. czworobocznego(p. dalej)Przerwanie nn, nadobojczykowych powoduje znieczulenie skóry w obrębie 4 o@eiczęści trójkąta bocznego szyi, wąskiego pasa skóry przylegającego do obojczyka na klatce piersiowej oraz w okolicy naramiennej.
NERWY MIĘŚNIOWE SPLOTU SZYJNEGO Nerwy mięśniowe splotu szyjnego można podzielić na dwie grupy:1)gałęzie krótkie, które bezpośrednio po wyjściu ze splotu.


przenikają do mięśni, i 2)gałęzie długie, unerwiające mięśnie leżące dalej od splotu.
Gałęzie krótkie Gałęzie krótkie odchodzą zasadniczo od gałęzi brzusznych nerwów szyjnych O-G. , przed ich połączeniem się w sploty.
Zaopatrują one następujące mięśnie:a)m. prosty przedni głowy(O.
O-J, b)mprostyboczny głowy(OJ, c)m. długi głów:8-GJ.
O 8 Buki szyi(Oj, OJ, e)m. dźwigacz łopatki(y, OJ.
O m. pochyły przedni(OJ, g)m. pochyły środkowy i tylny(G. , OJ, h)mm, międzypoprzeczneprzednie(O--OJ.
Zakres unerwienia tych gałęzi obejmuje więc przede wszystkim mięśnie głębokie szyi.
Gałęzie długie Gałęzie długie, w liczbie czterech, są grubsze od gałęzi krótkich:zaliczamy do nich:1)gałąź do m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego:2)gałąź do m. czworobocznego, 3)pętlę szyjną oraz 4)n. przeponowy:ostatni oprócz włókien ruchowych zawiera też dość liczne włókna czuciowe i wegetatywne.
1.
Gałąź do m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego(ramus sternoc(eidomastoideus?odchodzi od O-i ą.
Wnika następnie do m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego i wewnątrz niego łączy się zwykle z gałęzią zewnętrzną n. dodatkowego.
Prowadzi zasadniczo włókna proprioceptywne dla m, mostkowo-obojczykowa-sutkowego.
2.
Gałąź do m. czworobocznego(ramus trapeziusl odchodzi od G.
, G. bezpośrednio lub też za pośrednictwem jednego z nn, nadobojczykowych tylnych.
Biegnie dalej poniżej n. dodatkowego skośnie przez trójkąt boczny szyi wnikając następnie do m. czworobocznego.
W jego obrębie łączy się z n. dodatkowym wspólnie unerwiając m. czworoboczny.
3.
Pęta szyjna(ansa cerwcalis:ryc, 16)składa się z dwu gałę zł górnej i dolnej, łączących się z sobą u dołu na powierzchni dużych naczyń szyjnych.
Obie gałęzie zawierają włókna nerwowe ze splotu szyjnego, przy czym gałąź dolna odchodzi od splotu bezpośrednio, a gałąź górną tworzą włókna splotu szyjnego, które na znacznej długości biegną w obrębie n. podjęzykowego, następnie dopiero oddzielają się od niego.
Z tego powodu pętlę szyjną zwano dawniej pętlą n. podj ęzyk owego(ansa n. hvpoęlossż:nazwa ta jednak nie jest słuszna, gdyż pętla nie zawiera włókien należących do n. podjęzykowego, lecz jedynie włókna splotu szyjnego biegnące częściowo jego torem.
Gałąź górna pętli szyjnej(ramus superior ansae cerwcalisSzawiera włókna z Oj i O-, które za pośrednictwem gałęzi łączącej:gałąź zstępująca r. poWz**owego(r. descendens n. hypoglossi).
ąj-hodżą do n poOęz 3 kowego, a następnie w jego obrębie kierują śj-gu dołowi W miejscu, gdzie n. podjęzykowy zagina się silnie do%%włu, większość tych włókien oddziela się od niego i jako odrębna 7 ąjjż w rowku między 1 szyjną wewnętrzną a zewnętrzną kieruje się jjjj ku dołowi łącząc się następnie z gałęzią dolną.
jje wszystkie jednak włókna przechodzące przez gałąź łączącą ze ęjwu szyjnego do n. podjęzykowego biegną w gałęzi górnej pętli ęjgjnej.
Część z nich podąża torem n. podjęzykowego dalej do przodu.
do m. prostego przedniego głowy.
do m. długiego głowy--Xę.
Br. lingueles.
do m. bródkowo.
-gnykowego, 6 Ramus sup, -y-eóZ Z.
do m. tarczowa-gnykowego.
(et V 4 Y.
-N, hypoglossus.
V sąęy.
z Z 4---j-ęgjąjąjcj ijjfZ z.
do m. łopatkowo-gnykowego(brzuśca górnecjo)), -----z'-Ansa cerwcals****do m. mostkowo-tarczowego o-'Ydo m. mostkowo-gnykowego Z do m. łopatkowo-gnykowego(brzuśca dolnego)Ryc.
16. Pętla szyjna i n. podjęzykowy.
Schemat.
tworząc gałąź do m. tarczowa-gnykowego oraz bródko Bo-gnykowego.
Niektóre włókna splotu szyjnego(O.
lecz ku górze, zaopatrując m. prosty przedni głowy i m. długi głoĘ 4 Jak niektórzy przypuszczają, biorą również udział w unerwieniu opony twardej mózgowia(p. daleJłŃBłążdolna pętli szyjnej(ramus interior ansae cerwcalisl P 99@o 4 zi z Cy i Cy:biegnie ona nieco skośnie ku dołowi i do przodu.


przed z, szyjną wewnętrzną przykryta m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym.
Następnie obie gałęzie, górna i dolna, łączą się z sobą tworząc pętlę s zyjną(ansa cervicalisl.
Leży ona zwykle powyżej śródścięgna m. łopatkowo-gnykowego na powierzchni przedniej z.
szyjnej wewnętrznej i t. szyjnej wspólnej.
Od pętli szyjnej odchodzą gałęzie mięśniowe(rr, musculareslzaopatrujące mięśnie podgnykowe:m. mostkowo-gnykowy, m. mostkowo-tarczowy i m. łopatkowo-gnykowy.
Poza tym splot szyjny za pośrednictwem n. podjęzykowego unerwia, jak już wspomniano, m. tarczowa-gnykowy, m. bródkowo-gnykowy oraz m. prosty przedni głowy i m. długi głowy.
4.
Necw przeponowy(n. phreaieusl jest najdłuższym nerwem splotu szyjnego unerwiającym ruchowo przeponę, a czuciowa opłucną ścienną, osierdzie oraz otrzewną przepony i wątroby.
Długi jego przebieg tłumaczymy pierwotnie wysokim położeniem zawiązka przepony i wtórnym jego przesunięciem się ku dołowi:nerw podąża niejako za mięśniem i wskutek tego stopniowo się wydłuża.
Większość włókien n. przeponowego pochodzi z G. .
Poza tym dochodzą włókna z Gj i V Przebieg(ryc.
17.
W początkowym odcinku na szyi n. przeponowy biegnie skośnie ku dołowi na m. pochyłym przednim.
Następnie między tętnicą a żyłą podobqjczykową przez otwór górny wchodzi do klatki piersiowej.
Tu biegnie w śródpiersiu do przodu od korzenia płuca wspólnie z t. osierdziowa-przeponową między blaszką ścienną osierdzia a opłucną śródpiersiową.
Prawy nerw dochodzi do przepony zwykle nieco bocznic od otworu dla żyły głównej dolnej, lewy-w okolicy koniuszka serca.
Ze względu na asymetryczne położenie serca oraz niższe ustawienie przepony po stronie lewej n. przeponowy lewy jest dłuższy od prawego, biegnie mniej pionowo i leży bardziej powierzchownie.
Poło że nie.
Na szyi nerw przeponowy biegnie skośnie na przedniej powierzchni m. pochyłego przedniego od jego brzegu bocznego i od góry do brzegu przyśrodkowegooraz ku dołowi.
Od przodu n. przeponowy jest przykryty m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym i m. łopatkowo-gnykowym, którego dolny brzusiec lub ścięgno pośrednie nerw ten krzyżuje.
Poza tym od przodu może go krzyżować t. poprzeczna szyi i 1 nadłopatkowa.
Przyśrodkowo od n. przeponowego znajduje się pień tarczowa-szyjny i odchodząca od niego t. tarczowa dolna oraz t. szyjna wstępująca:nieco dalej po stronie przyśrodkowej biegnie powrózek naczyniowa-nerwowy szyi, przy czym najbliżej n. przeponowego znajduje się z, szyjna wewnętrzna.
Po lewej stronie oprócz powyższych naczyń w sąsiedztwie n. przeponowego przebiega przewód piersiowy.
Z szyi do klatki piersiowej n. przeponowy przedostaje się między t. podoboiczykowąpołożoną od tyłu a z, podobojczykową i przyśrodkowym końcem obojczyka, które układają się od przodu.
Stosunki topograficzne są nieco odmienne po stronie prawej, gdzie n. przeponowy krzyżuje t. podobojczykową w jej części wstępującej, niż po stronie lewej, gdzie skrzyżowanie to leży nieco bardziej bocznic na granicy części wstępującej i części szczytowej tętnicy.
W klatce pic r si owej n. przeponowy biegnie za stawem mostkowo-obojczykowym krzyżując zazwyczaj od tyłu naczynia piersiowe wewnętrzne i resztki grasicy silnie rozwiniętej tylko u dziecka.
Bocznic od n. przeponowego znajduje się opłucna śród piersiowa, która poniżej ogranicza go również od strony przedniej.
Od strony przyśrodkowejprawy nerw przeponowy przylega u góry do z, ramienna-głowowej prawej, a u dołu do z, głównej dolnej.
Natomiast po stronie przyśrodkowej lewego n. przeponowe.
M. scalenus ant.
N, ohrenicus dext.
Plgxus braehialis*runcus*c*-aphalicusQ hracłilO*****N. phrericus dexc.
Remi phrenicoabdom inales.
M scelenus am.
c.
17. Nerwy przeponowe.
Widok od przodu:wg Hirszfelda.
na**.
A, carotis comm.
Ansa cerwcalis.
Amstomosis cum, n. phren.
Nar.
', subclavia.
sę-16 hrąęhjłga.
'p 8 oericardlacus.
-Esoohagus.
8 Pulmo sinister.
N. phrenicus.
Y 7.
-Pericardiurn.
-Diaphragrna.
Truncus celiecus et plexusceliacus M. rsoas major.
-M. quedratus lumborum.
go znajdują się wielkie naczynia:t. podobojczykowa lewa(część wstępująca), t. szyjna wspólna lewa(początkowy odcinek)i łuk aorty.
Skrzyżowanie łuku aorty z n. przeponowym znajduje się do przodu od jego skrzyżowania z n. błędnym.
W śródpiersiu n. przeponowy wpierw krzyżuje od przodu korzeń płuca, następnie schodzi ku dołowi między opłucną śródpiersiową od strony bocznej a blaszką ścienną osierdzia od strony przyśrodkowej.
Osierdzie oddziela n. przeponowy prawy od prawego przedsionka, a n. przeponowy lewy od t. płucnej, przedsionka lewego oraz komory lewej.
U dołu n. przeponowy prawy dochodzi do przepony w pobliżu z, głównej dolnej, a n. przeponowy lewy nieco ku tyłowi i do boku od koniuszka serca.
G a ł ę z i e.
N. przeponowy oddaje następujące gałęzie:1.
Gałęzie opłucnowe(ranu pleuralest są to bardzo cienkie nerwy biegnące od n. przeponowego do opłucnej śródpiersiowej i przeponowej oraz do osklepka.
W pobliżu nich, w jamie śródpiersia wet górnej, biegną gałęzie do grasicyi do z, głównej górO Bj.


j, (gą tezie os te rd z i owe(ranu percardiacO zaopatrują osierjw, wegtug niektórych autorów są one liczniejsze po stronie prawej, ociaż odchodzą również i od lewego n. przeponowego, j Iątęzie przeponowa-brzuszne(rami phremcoabdonnye-)stanowią końcowe odgałęzienia n. przeponowego, odchodzące niego tuż nad przepocą Po obu stronach rozróżnia się:a)gałąź zednią, b)gałąź bocznąic)gałąź tylną, ą r:ą:aż prze d n i a rozkrzewia się na górnej powierzchni części mostkowej i odjąprzedniego części żebrowej przepony Po stronie prawej oddaje ona poza tym gakęząopatrującą otrzewną nA dolnej powierzchni przepony i na niewielkiej przezeniotrzewną pokrywMc 4 przelała ścianę jamy brzusznej.
b.
Gafą z boczna zaopatruje część żebrową przepony, e, Q ą t ą z ty In a przedostaje się obustronnie na dolną powierzchnię przepony.
Qątąż tylna prawego n prXeponowego przebua przeponę nieco bocznic i ku tyłowi i otworu dla z, głównej dolnej i na 4 olo@powierzchni przepony kieruje się w dół i r tyłowi dzieląc się na głaz zaopaJóRcą część lędźwiową przepony i na gałęzie chodzące w skład splotu przeponowego prawego(owjjąjącego się dokoła t. przepono ej prawej)i do splotu trzewnego.
Qątąż tylna lewego n. przeponowego przebija przeponę nieco bocznic i ku tyłowi od iniuszka serca(lub też przecho 4 zi przez rozwór przełykowy).
Biegnie również ku tywi, zaopatrując część lędźwiową przepony i oddając odgałęzienia do splotu przepono ego lewego oraz do splotu trzewnego.
Zespolenia.
1.
Niestałe z pę(14 szyjną i z n podobojczykowym przez n. przeponowe dodatkowe.
z.
Z pni ern w sp ole z ulnóm przez gałązki idące od pętli podobojczykowej czpśiszjnej pnia współczulnego i przez splot trzewny, a, z n, błędnym tylko wOątkowo.
Warto nadmienić, że u niektórych zwierząt ip, u wiewiórki)związek między n błędnym a przeponowym jest bardzo ścisły i oba erwy są zrośnięte z sobą na dość znacznej długości, 4.
Z przeciwległym n przeponowym przez przednie gałęzie przepono zo-brzuszne:zespolenie to zoO 4 uie się za mostkiem na górnej powierzchni przepony.
Iiekiedy odchodzi ono nie od gałęzi przedniej, lecz od głównego pnia n. przeponowe Odmiany.
Oprócz zasadniczych korzeni n. przeponowego mogą dołączać się każenie dodatkowe z niżej połołoóch Oerwów rdzeniowych wchodzących w skład splouramiennego.
Korzenie te biek@nieraz na dość znacznej przestrzeni samodzielnie jąłonn, przeponowe dodatkowe(nn, phremci accessoną ryć.
IB).
Z głównym mieni nerwu przeponowego mogą się one łączyć na szyi lub w śródpiersiu na różnym ooziomie.
Znane są przrpa 4 O, w ł@jch n przeponowy dodatkowy biegł oddzielnie aż do przepony:wówczas po ie 4 nei stronie znajdują się dwa odrębne nerwy przeponowe-główny i dodatkowy Niekiedy n przeponowy dodatkowy odchodzi od n. podobojczykowego(O--O-J lub(eŻ 94 pęW sz*nej(O-.
O-J.
Obszar unerwienia N przeponowy jest nerwem mieszanym zawierającym włókna ruchowe, włókna czaciowe(około 3 O'%)i włókna układu autonomicznego.
Włókna ruchowe zaopatrują przeponę, która wbrew dawnym poglądom jest unerwiona ruchowo wyłącznie przez n przeponowy.
Włó k n a c z u c i o w e unerwiąjąbłony surowicze:a)opłucną(przeponową, śródpiersiową, osklepek opłucnej), b)osierdzie i c)otrzewną(dolnej powierzchni przepony, wątroby i pęcherzyka żółciowego oraz otrzewną pokrywającą@zus 9@Włókna autonomiczne biegną przeważnie wspólnie z czuciowymi:do n przeponowego wnikają przez gałęzie łączące z pniem współczulnym oraz przez splot trzewny(p. dalej).
Porażenie n. przeponowego po Jednej stronie przejawia się niekiedy lekką dusznością.
Przepona po stronie porażonej jest wyżej położona.
Podczas oddychania mogą pojawiać się jej ruchy para 4 o 884 oe(unoszenie się po stronie porażonej w czasie wdechu).
Przy porażeniu często w 3@ępóą bóle promieniujące do łopatki i niekiedy dolegliwości żołądkowe.
Porażenie oPu@ronne nn, przeponowych uniemożliwia głębokie oddychanie.
*, sc*enus*.
4-834 ewjJ phreńłcu 4-.
8-85.
J subclaviae-.
N. subclwius.
Gosze Z*.
***hre j:.
j.
PI.
j((jjÓ I(.
Z Ąz.
11(.
ytv.
alt.
N phrenicus.
890888.
-Ram us im.
--Ansa ceNicalis.
N. phrenicus.
WQQGSS.
**j**.
9)9 W N. przeponowy i n. przeponowy dodatkowy:a-n. przeponowy "zwyłó"Wiedynczy), b-n. przeponowy łączy się z n. przeponowym dodatkowym(odchodz 4 Q@od n. podobojczykowego)poniżej I żebra, c-n. przeponowy dodatkowy biegweśWodzielnie aż do przepony, nie łącząc się z n. przeponowym, d-n. przeponowy 88999 owy odchodzi od gałęzi dolnej pętli szyjnej i w śródpiersiu przednim łącz 3 sę z n przeponowym.


SIRESZCZENTłPł 9 ł śAX(PQ lleąą eazvicalis)powstaje z gałęzi brzusznych czterech górnych irwów 8'6 jP 69 h 9-g y aęy on przeą głębokimi mięsniami szyi, oddając g a ł ę z i erórne i ś 8 łyA 8 m 8 ł 9*te 889(he iąąjj-zą wspmie spod m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego ł ieśP 389998 Pógu Qjąazum nervosum), skąd wachlarzowato się rozchodzą Ku trze Pe(8981 BWPY Ttyą%ąąz 2)n, oczny wielki(n. auricularis magnus), który WeP 88@Ś 99 W@JmKŃ ą.
Czwartą długą gałęzią mięśniową splotu 8 YlP 989 F 8 ł 8 Prą.
Qąąwy(n, phrenicus, OJ-największa gałąź splotu Na sari 983898889888 h, ***jen przeąnim, a następnie, biegnąc ku dołowi międzr tęlni 94 ł 6 YW P 999 P 9 lzyĘjąQ jastaje się go śródpiersia, gdzie leży do przodu od korzenia P 8999 ł 9948 Py 9 zy ą-gąąęj śróapiersiową a osierdziem.
Ruchowo zaopatruje on prze 998998998999 b\ąĘ Xąeponową śródpiersiową i osklepek opłucnej, osiecdzie oraz FWP?
W 999884 poją.
X-ani przepony, wątroby i trzustki N przeponowy zawiera również wł 96 P 8894 or 3 ą:iczPPó.
SPLOT RAMIENNY.
UWAGI OGÓLNE.
PP 894(9@enąę jleaus brachialis)zawiera nerwy zaopatrujące 89 P 9 QP 98 Pną j-, niektóre mięśnie tułowia i szyi Jest on utworzoPY 8 ł 969 P 9 Trzej ą-gazie przetnie czterech dolnych nerwów szyjnych ł PFPFFeBP ptąjjjjwego(a.
-Th), chociaż bardzo często dochodzą 998888989 kną y ązwartegń n, szyjnego(OJ oraz niekiedy od drugie 899 WY 99 F 9 lęwyktrn przebiegu korzenie łączą się w trzy pnie śPłPłP Wmęę jjjexus), górny, środkowy i dolny.
Pień górny(99888 Bbeyęąją pows*ąje głównie z połączenia C-:i G. pień śF 99698?(yXjj.
-Os medius)jest przedłużeniem C-, a pień do 19 Y 1(9888 ingj-Gj tworzy się w wyniku złączenia G i ThyŻ 9'96 A BcK g-ech pni dzieli się z kolei na część tylną(diwsioP 8@(eroZ orąs ją-ze dn tą(3 h 4 sio antenom.
Części tylne zespalają śW*8994 twąjjąe pęczek tylny(fasciculus ąostenor).
Części P 8 ze 9 P 4 e, odejjąąjące od pnia górnego i środkowego, wchodzą w 838 ręcat-.
Lwcznejw(gisecuhrs lateral'), a część przednia.
Fgsc, pOSŻ.
w axillarisw radlalis\j, muscułoeutaneusxV\547.
j jnadianus.
N. ulneri.
Veceż.
kX V\\A, axilleris\N, cutaneus brachii med.
N. cutaneusentebrachii med.
Ryc.
19. Korzenie, pnie, części, pęczki i nerwy splptu ramiennego.
Schemat.
Nerwy i pęczki pochodzące z części tylnych zakreskowano.
Cyfry oznaczają segmenty szyjne(5-8)i piersiowy(I), z których pochodzą włókna poszczególnych pęczków i nerwów.
N. pectoralis med.
N pectoralis lat, sN, axillarisN, rnusculocutaneus.
N. radialis-.
N. medianus.
N. ulnaris---N. cutaneus.
a mebrachii med.
7 run ci.
N, subclawusN, dorsalis scapułae N, suprascapularis.
subscapu la riś.
Fascicu li.
N, thoracodorsalis N. cutaneus brachii med.
łase, m cd.
Ramces.
su bclwia.
s 51-6-N, thoracicus longus 4-74-8.
W yN, intercostalis I Zły.
:-N. intercostalis li Nr, intercostobrach tałes.
-Faso, lat.
-Tr, sup.
--Tr, medius.
77 r.
-Fa jąĘ.
Brc.
20. Schemat splotu ramiennego.
Niektóre gałęzie krótkie nie są zaznaczone.
Pęczki i nerwy pochodzące z części tylnych splotu zakreskowano.


pnia dolnego przechodzi w pęc ze k p rzyśr od k o wy(fscicelusrnedialis).
Położenie.
Pod względem położenia splot ramienny dzielimy na część nadobojczykową, znajdującą się na szyi, oraz część podobojczykową, leżącą w jamie pachowej:między obu tymi częściami możemy wyróżnić krótki odcinek splotu, położony między obojczykiem a pierwszym żebrem.
1.
Część nadobojczykowa(pars supraclawcu(ans)splotu do której należą jego korzenie i pnie, znajduje się w trójkącie bocznym szyi.
Korzenie splotu, czyli gałęzie brzuszne nerwów Gę-Thbiegną początkowo w bruździe wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych, krzyżując od przodu t. i z, kręgową.
Dalej splot ramienny przechodzi przez szczelinę tylną mięśni pochyłych, ograniczoną od tyłu m. pochyłym środkowym, od przodu m. pochyłym przednim, a od dołu I żebrem.
W przestrzeni tej splot ramienny przebiega razem z t. podobojczykową, przy czym pień dolny splotu znajduje się za tętnicą, a pień górny i środkowy-powyżej niej.
Przy skośnym ustawieniu przebiegających tu więzadeł osklepka opłucnej lub przy występowaniu m. pochyłego najmniejszego szczelina tylna mm, pochyłych bywa niekiedy bardzo wąska:wskutek tego twory ją ograniczające mogą uciskać na splot ramienny i t. podobojczykową dając objawy chorobo WG.
W dalszym przebiegu w dole nadobojczykowym większym splot ramienny leży bardziej powierzchownie.
Przykrywa go od przodu blaszka powierzchowna i blaszka przedtchawicza powięzi szyjnej oraz m. łopatkowo-gnykowy objęty tą ostatnią:od przodu splot krzyżują naczynia nadłopatkowe i poprzeczne szyi.
Na granicy części nadobojczykowej i podobojczykowej splot ramienny przebiega w szczelinie ograniczonej:z przodu obojczykiem i m. podoboiczykowym, od strony przyśrodkowej I żebrem, do którego przyczepia się więzadło żebrowa-obojczykowe i pierwszy ząb m. zębatego przedniego, a od tyłu łopatką oraz m. podłopatkowym.
Splot ramienny biegnie tu wspólnie z tętnicą i żyłą podobojczykową, które leżą bardziej przyśrodkowo od splotu przylegając bezpośrednio do I żebra.
2.
O z ęś ć pod ob oj czyk owa tpars imraclawculansl splotu ramiennego jest utworzona przez trzy wyżej wspomniane pęczki.
Początkowo(u góry)pęczek przyśrodkowy leży ku tyłowi, a pęczek boczny i tylny z boku od t. podobojczykowei.
Nieco niżej pęczek tylny przesuwa się ku tyłowi, a pęczek przyśrodkowyprzyśrodkowo od tętnicy:t. pachowa jest tu otoczona z trzech stron przez odpowiednie pęczki.
W dolnej części jamy pachowejpęczki splotu dzielą się na długie gałęzie nerwowe na ogół zachowujące to sarno położenie co pęczki, z których pochodzą(t. 111, ryc.
IZB).
Zespolenia.
Zespolenia splotu ramiennego z sąsiednimi nerwami są następujące:1.
Ze splot e m s zy)rym przez gałęzie łączące od G. .
2.
Z drugim nerwem piersiowym za pomocą gałęzi biegnących od C-i Thi do Th-.
Q-ąmienia tworząc nerwy międzyżebrowa-ramienne(p. aalej), .
z m i tli n, międzyżebrowym, które łączą się z n. skórnym przyśrodko.
j ze zwojem sz 9 inrm środkowym i dolnym pnia współczulne.
Ę O ęjjggay.
Koleino omówimy ważniejsze odmiany poszczególnych odcinków splotu jjniennego*1)Korzeni, 21 pni i 3)pęezkyw, j głmiany korzeni są częste.
Oprócz stale wchodzących w skład splotu raąjąąegopięciu gałęzi brzusznych Q-Th mogą dołączać się do splotu gałęzie gyjgzne sąsiednich nerwów:nąiczęściej(około 3 O 6 i)G. , rzadziej Thy i w wyjątkowych yęgjw przypadkach O-.
W związku z tym wyróżnia się niekiedy dwa krańcowo różne typy splotu:ąj ang. prefxed Jrpe, w którym G. oddaje liczne włókna do splotu ramiennego, a korzeń od Th test stosunkowo rnałyj)ang. postfxed type, w którym splot ramienny nie otrzymuje włókien od G. , natojjiąstposiada silnie rozwiOęG korzeń Th oraz włókna od Thy.
z.
Odmiany pni.
Pień górny powstaje najczęściej z połączenia O-i O-:niegtedydołączają się do nich włókna od G. i O-.
Czasami w skład pnia górnego nie wchoąziG, :zawiera on wówczas oprócz O-włókna biegnące od G. .
W rzadkich przypadkach korzenie Gę i O-nie Jworzą pnia górnego biegnąc oddzielnie aż do miejsca, w którym kążdy z nich dzieli się na część przednią i tylną.
Pień środkowy niemal zawsze jest przedłużeniem G.
Wyjątkowo może powstawać z połączenia Korzeni Oj i O-lub O-i O:.
Pi e ń do loviest zazwyczaj utworzony z G. i Th, czasami również z Th-.
Bardzo rzadko w skład pnia dolnego wchodzi wyłącznie korzeń Th.
3.
Odmiany pęczków.
Pęczek boczny powstaje zasadniczo z połączenia przednich części pnia górnego i środkowego.
Wyjątkowo jednak spostrzegano przypadki, w których pęczek boczny był przedłużeniem wyłącznie części przedniej pnia górnego.
Zdarza się również niekiedy, że pęczek boczny nie jest odgraniczony od przyśrodkowego, lecz oba tworzą wspólny pęczek leżący przed t. pachową.
Pę czek p r z yśrodko wy zazwyczaj powstaje z części przedniej pnia dolnego.
W rzadkich przypadkach może dołączać się do niego część przednia pnia środkowego, gałąź od pęczka tylnego, a nawet część przednia pnia górnego.
Pp czek tylny powstaje przeważnie z połączenia części tylnych wszystkich trzech pni splotu, jednak ze względu na zmienną budowę tych pni sposób łączenia się ich części tylnych może być bardzo różny.
Obszar unerwienia.
Splot ramienny zaopatruje:1.
Całą kończynę górną:mięśnie, stawy, skórę.
2 Na tułowiu wszystkie mięśnie(z wyjątkiem czworobocznego)przyczepiające się 4 o obręczy kończyny górnej:mm, piersiowy większy i mniejszy, m. zębaty przedni, m. bodoboiczykowy, m. równoległoboczny, m. dźwigacz łopatki(wspólnie ze splotem szWAm)oraz m. najszerszy grzbietu i parę górnych mm, dżwigaczy żeber.
8 Na szyi(wspólnie ze splotem szyjnym):mm, pochyłe, m. długi głowy i długi szyi oraz mm, międzypoprzeczne przednie szyi.
Splot ramienny zawiera również włókna autonomiczne dla tkanki mięśniowej gładłOeiskóry i naczyń oraz dla gruczołów potowych kończyny.
Porażenia.
Porażenie całego splotu ramiennego zdarza się niezbyt częBoWystępuje wówczas porażenie wszystkich mięśni kończyny górnej oraz znieczulę@e w jej obrębie.
Po pewnym czasie powstają zaniki porażonych mięśni i zmiany troBcmena kończynie Porażenie części nadobojczykowej splotu może wywołać różne obła?3 zależnie od tego, który pień splotu(lub jego korzenie)jest uszkodzony:odpowied@odo trzech pni splotu rozróżniamy trzy zespoły porażeń:górny, środkowy i dolny.
4 Zespół górny(Erba-Duchenne a)zdarza się najczęściej.
Może on powstać w*niku uszkodzenia pnia górnego lub też jego korzeni(O-.
O-J.
Porażone są wówczas:P naramienny, przednia grupa mięśni ramienia, a niekiedy również m. nadgrzebienio?
6, m. obły mniejszy i m. odwracacz.
Przy próbie biernego Pdwracania ramię powraca do poprzedniego położenia.
Pod wpływem siły ciężkości Wręcz kończyny górnej obniża się po stronie porażonej, 'a obie powierzchnie stawu raP@ennego ulegają niekiedy rozsunięciu.
Po pewnym czasie poiawiąją się zaniki w obrę.


sie tąrku i ramienia.
ledzonegzuciew zespole Erba-Duchenne a Jest obniżone w obrębie skóry pokrywającej w ramienny i wzdłuż bocznej strony ramienia oraz przedramienia, z, zespół dolny(Klumpkego)test wynikiem uszkodzenia dolnego pnia splotu rąrniennego lub jego korzeni Wi i ThJ Zdarza się To niekiedy przy gwałtownym pa.
ciągnięciu za kończynę górną*esD 88 Vu@pKego charakteryzuje porażenie mięśni przedramienia i palców, przy czOo cz 9 O@ość min zgioaczy jest znacznie bardziej upoślełzonaniż mrn, prostowników*espół dolny przypomina w pewnym stopniu łączne porażenie n. pośrodkowego i n. łokciowego(p. dalej).
ząburzenia czucia w zespole Blunpkego 4 oGcz 4 przrrodkowei strony ramienia, przedramienia i ręki.
Towarzyszą In zaburzenia neurowegetatywne, w wyniku których stwierdza się zasinienie ręłO i zmiany trończne paznokci.
a.
Z es p 61 śr o dk o wy bywa spowodowany zniszczeniem pnia środkowego G. .
W czystej postaci zespół ten występuje rzadko Najczęściej zniszczenie pnia środkowegwłączy się z jednoczesnym uszkodzeniem pnia górnego lub dolnego.
Zespół środkowy wyczy głównie włókien zdążó 4 cjch do n promieniowego, co powoduje osłabienie prostowania w stawie łokciowyio i zmJeiszenie siły mm, prostowników ręki i palców, ząburzenia czucia są przy Om na ogół nieduże:powstaje tylko wąski pas niedoczulicyna grzbietowej stronie przedramienia i ręki.
Porażenia części podoboiczrkowei splotu ramiennego dotyczą lega pęczków:przyśrodkowego, bocznego lub JMnego Objawy występujące wówczas są podobne jak przy uszkodzeniu nerwów od nich odchodzących(p. dalej).
Gałęzie.
Nerwy splotu ramiennego można podzielić na:1)krótkie, zaopatrujące mięśnie obręczy kończyny górnej, niektóre mięśnie tułowia i szyi, oraz 2)długie unerwióące część wolną kończy Dy ĘOTTĘ).
Nerwy krótkie odchodzą zarówno od części nadobojczykowej splotu, jak i od jego części podoboiczykowej.
Nerwy długie są przedłużeniem pęczków części podoboiczykowej.
streszczenie.
S p I o 1 r a m i e n n y O(exus bcachiallsl utworzony jest z gałęzi przednich 5 do 8 nerwu szyjnego oraz I piersiowego.
Stanowią one 5 korzeni splotu.
Splot biegnie przez szczelinę tylną we poch**ch, następnie przez trójkąt boczny szyi do toku i ku dołowi, po czym dostaje się do jamy pachowei między I żebrem a obojczykiem.
Jeszcze w dole nadoboicz 3 KowOo korzenie splotu(ramces mexusl łączą się w 3 p nie(truaeit górny, środkowy i dolny, z których w jamie pachowej powstają a pęczki(jasciculD.
Obejmują one t. pachową, tako pęczek tylny, boczny i przyśrodkowy.
W związku z położeniem splotu ramiennego odróżniamy jego część nadobojczykową Oars sugraclawcularis?i podobojczykową jarsinńaclawculansl.
Z jednej i drugiej odchodzą nerwy krótkie zaopatrujące mięśnie obręczy kończyny górnej oraz nieł 36 re mięśnie tułowia i szyi.
Wyłącznie z części podobojczykowejwytwarzają się nerwy długie unerwiaiące część wolną kończyny górnej.
NERWY KRÓTKIE SPLOTU RAMIENNEGO Nerwy krótkie splotu ramiennego zaopatrują głównie mięśnie przyczepiające się do obręczy kończyny górnej.
Cztery nerwy:1)n. grzbietowy łopatki, 2)n. piersiowy długi, 3)n. podobqjczykowy oraz 4)n. nadłopatkowy odchodzą od części nadobojczykowej splotu, pozostałe odgałęz@M się od części podobojczykowei:5)nn, piersiowe przyśrodkow:i boczny, 6)nr, podłopatkowe, 7)n. piersiowa-grzbietowy oraz 8)n pAchowy(ryc.
Zł), chociaż niektóre z nich mogą odchodzić również o 4 części nadobojczykowej.
FS IZ fu 2 łg cj X.
@ś'-8 tś.
84 g K.
śaBa W.
S AaGĘ-8 giBój s***.
ł yó**@X i*ą 4**.
ś+śż W.
Pć%Pb łś.
-Ą Są Ęć?
KiĘi łiS******.
*ąj 1 cj Ę 7:ęgĘj, si śSśScjs******.
*Ę*Ę?
-Q 4 Bsr@W.
4*Q as ĘZĘ ń'Q***ś 3 QgiO+ł.
8-Q'8 s W.
*)łIw śóes Ąśi-Ę Ś cj.


gegcj.
Oprócz wymienionych od korzeni splotu ramiennego odchodzą drobne nerwy zdążające do dolnych części głębokich mięśni szyk pochyłego przedniego, pochyłego środkowego, pochyłego tylnego, dłu-giego szyi i długiego głowy oraz mm, międzypoprzecznych przednich S/31.
1, N. grzbietowy łopatki(n. dorsalis scapulae).
Nerw ten odchodzi z gałęzi brzusznej O-(G.
O:), przebita lub krzyżuje od przodu m. pochyły środkowy i kieruje się ku tyłowi wraz z gałęzią głęboką t. poprzecznej szyi.
Wpierw biegnie on między m. pochyłym tylnym a m. dźwigaczem łopatki, następnie kieruje się grzbietowa i schodzi ku dołowi wzdłuż brzegu przyśrodkowego łopatki kończąc się w run. . równoległoboeznych(ryć.
ZZ).
O b s z ar u nerwie nią.
N. grzbietowy łopatki zaopatruje dolną część m. dźwigacza łopatki i run, równoległoboczne.
Poza tym niekiedy bierze również udział w unerwieniu m. pochyłego środkowego i m. zębatego przedniego(zaopatrywanego głównie przez n. piersiowy długO oraz m. zębatego Glnego górnego(zaopatrywanego zazwyczaj przez gałęzie grzbietowe nn, rdzeniowych).
Po rażenie.
Uszkodzenie n. grzbietowego łopatki powoduje porażenie mm, równoległobocznychoraz niedowład m. dźwigacza łopatki.
Wskutek tego unoszenie łopatki do góry oraz przybliżanie jej do kręgosłupa jest osłabione.
W szczególności dolny kąt łopatki sterczy wówczas do tyłu, tworząc wyniosłość widoczną wyraźnie pod skórą.
Przy próbie czynnego przybliżenia łopatki do kręgosłupa przyśrodkowy brzeg łopatki przyjmuje położenie skośne, przy czym jej kąt przyśrodkowy leży wówczas znacznie bliżej płaszczyzny pośrodkowej niż dolny.
2.
N. piersiowy długi(n. thoracfcus lonęusJ.
Rozpoczyna się on najczęściej dwoma(O-, OJ lub trzema 8--O-)korzeniami:liczba korzeni jednak jest zmienna i w skład nerwu mogą wchodzić włókna z O-.
W postaci typowej korzenie n. piersiowego długiego odchodzące z G-, Ą przebOJą m. pochyły środkowy, a korzeń z O--zawjja się dokoła brzegu przedniego wymienionego mięśnia.
Korzenie łączą się zwykle z sobą na m. pochyłym środkowym, powyżej pierwszego żebra.
Utworzony w ten sposób n. piersiowy długi zstępuje do jamy pachowei biegnąc do tyłu od splotu ramiennego oraz t. i z, pachowej.
Układa się on na powierzchni bocznej m. zębatego przedniego zaopatrując kolejno każdy jego ząb(ryc.
Zł).
Ryc.
22.
Porażenie prawego n. piersiowego długiego.
'Mięsień zębaty przedni porażony, łopatka odstaje od klatki piersiowej(scapula ala*a*.
Porażenie.
Uszkodzenie n. piersiowego długiego powoduje porażenie m. zębatego przedniego.
Na pierwszy rzut oka widać wówczas tylko stosunkowo niewielkie zmiany:obręcz kończyny górnej jest nieco przesunięta ku tyłowi, a łopatka nieznacznie oddalona od klatki piersiowej(łopatka skrzydlata, scapula alata:ryc.
ZZ).
Odstawanie łopatki nasila się szczególnie przy ruchach odwodzenia ramienia, jak również przy zginaniu go ku przodoWl.
3.
N. podobojczykowy(n. subclawus, rycZZ).
N. podobojczykowy odchodzi o 4 V-19.
a j@iegnie on przed t. podoboiczykową, przed lub za z, podobqjezyyjęąoraz pod obojczykiem, wnikając do m. podobojczykowego i zajjątrującgo.
Bardzo często oddaje gałąź do n. przeponowego jako n.
jęzeponowy dodatkowy(ryc, IW, pw r a że nie n. podoboiczykowego nie daje wyraźnych objawów, niekiedy jedynie-gronie porażonej można stwierdzić niewielkie przesunięcie końca barkowego obojczyka ku przodowi, ą, N. nadłopatkowy(n. suwascapulansl.
Nerw ten zazwyczaj powęgjez pnia górnego od O-.
O-(OJ lub od jego części grzbietowych.
jjerqje się bocznic przez dół nadobojczykowy większy, wzdłuż gór jego brzegu splotu ramiennego.
Dalej za obojczykiem i wzdłuż dolnego brzuśca m. łopatkowo-gnykowego zdąża wraz z t. nadłopatkową w kierunku wcięcia łopatki:na tym odcinku przykrywa go od góry m. czworoboczny.
We wcięciu łopatki razem z z, nadłopatkową nerw przechodzi pod więzadłem poprzecznym, które oddziela go od t. nadtwpatkowejbiegnącej nad więzadłem.
Dalej oddaje gałęzie do m. nad grzebieniowego, zawija się od tyłu dokoła szyjki łopatki, oddając gałęzie do stawu ramiennego i następnie przechodzi do dołu podgrzebieniowego, rozgałęziając się w m. podgrzebieniowym(ryc.
23).
Obszar unerwienia.
N. nadłopatkowy zaopatruje m. nadgrzebieniowy i m. podgrzebieniowy.
Należy zwrócić uwagę na to, że m. obły mniejszy, położony poniżej m. podgrzebieniowego, mający wspólne z nim pochodzenie, bardzo rzadko bywa unerwiony przez n. nadłopatkowy:zazwyczaj zaopatruje go n. pachowy.
Poza tym n. nadłopatkowy bierze udział w unerwieniu stawu ramiennego i stawu barkowa-obol czykowego.
M. lwator.
N. dorsallscąebe.
Mm, rhomboidei.
M lrfraspinatus-.
***i**r.
--M. scalenus medius.
N, thoracicus longus, N. suprascanuleris-ClwiculaM, supraspinatus--Lig, trarwersum scapulaeAcrom tor N, suprascapularis-M, dehoideus-N. axillaris Br. musculares.
6623.
Nerwy barku prawego.
Widok od tyłu:wg Hirszfelda.
Ę, órrcMAt.
M. trieeps.
*c*Amgum/.


Porażenie n nadłopałkowego zdarza się stosunkowo rzadko.
Zaznacza się wówczas zanik mięśnia nadgrzebieniowego i podgrzebieniowego, widoczny mimo częściowego przykrycia ich mięśni przez m. czworoboczny.
W porażeniu n. nadłopatkowegozostaje osłabiań ruch obrotowy ramienia na zewnątrz.
5.
Nerwy piersiowe:przyśrodkowy(n. pectoralis medialis?i boczny m. pectoralis lateralisl, noszą wspólną nazwę nerwów piersiowych przednich.
Nerw piersiowy przyśrodkowy odchodzi od pęczka przyśrodkowego(G.
-Thj)i kieruje się ku przodowi między tętnicą a żyłą, pachową.
Nerw piersiowy boczny lub też dwa nerwy boczne oddzielają się od pęczka bocznego(O--O-), b 44 ż też od części przednich górnego i środkowego pnia przed ich połączeniem w pęczek boczny.
Nerw boczny krzyżuje od tyłu tętnicę i żyłę pachową zespalając się często z nerwem przyśrodkowym.
Nerwy piersiowe przednie dzielą się na liczne gałęzie, które od tyłu wnikają do m. piersiowego mniejszego i do m. piersiowego większego(ryc.
21)O b s z a r u re r w i en i a.
Nerwy piersiowe przednie zaopatrują m. piersiowy większy i m. piersiowy mniejszy.
Zwykle nerw boczny zaopatruje część obojczykową o piersiowego większego i górne odcinki jego części mostkowo-żebrowej, nerw przyśrodkowyzaś dolne odcinki części mostkowo-żebrowej i część brzuszną tego mięśnia.
M. piersiowy mniejszy jest zaopatrywany przez nerw przyśrodkowy, do którego dołącza się gałąź od nerwu bocznego.
P o rażenie nerwów piersiowych przednich spotyka się bardzo rzadko.
Osłabione są wówczas przede wszystkim ruchy przywodzenia ramienia.
Po pewnym czasie stwierdza się zanik mięśni piersiowych zmieniający w znacznym stopniu zarys przedniej ściany klatki piersiowej.
6.
Nr, podłopatkowe(nn, subscapularesl.
Występują one zwykle w liczbie dwóch-n, p o dło patko wy go rny(n. subscapularis superiorli n, podłopatkowy dolny(n. subscapularis imeriod, chociaż może ich być również więcej.
Najczęściej odchodzą one od pęczka tylnego splotu ramiennego lub od części tylnych pnia górnego(O-, OJ, a niekiedy także i środkowego(O-), biegnąc ku dołowi po przedniej powierzchni m. podlopatkowego(ryć.
251.
Obszar unerwienia obejmuje m. podłopatkowy oraz w większości przypadków również m. obły większy:ten ostatni może być jednak unerwiony przez n. pachowylub piersiowa-grzbietowy.
P o rażenie nn, podłopatkowyeh, zresztą bardzo rzadkie, osłabia nieco ruch obrotowy ramienia do wewnątrz.
W pozycji spoczynkowej ramię jest wówczas nieco odwrócone.
Czynność m. podłopatkowego może być jednak w znacznym stopniu zastąpioOAprzez inne mięśnie obręczy kończyny górnej, wobec czego porażenie tych nerwów We wywołuje większych zaburzeń.
7.
N. piersiowa-grzbietowy(n. thoracodorsalis:ryc.
Zł).
N. piersiowa-grzbietowy może być uważany za szczególnie długi nerw podłopatkowy:na ścisły związek tych nerwów wskazuje pokrewieństwo mięśni przez, nie zaopatrywanych.
Nerw ten zawiera włókna nerwów G.
-Gę.
Odchodzi on od pęczka tylnego splotu ramiennego samodzielnie lub wspólnie z n. pachowym.
Wyjątkowo n. piersiowa-grzbietowy może odchodzić od n. promieniowego.
N. piersiowa-grzbietoW podobnie jak nn, podłopałsowe, biegnie w dole pachowyrn na prze 4.
jjej powierzchni m podłopatkowego mniej więcej równolegle do gzegu bocznego łopatki.
Dalej przechodzi on na powierzchnię przedjiąm, najszerszego grzbietu.
Obszar unerwienia.
N. piersiowa-grzbietowy zaopatruje m. najszerszy grzbiejąłąk również częściowo m. podłopatkowy oraz niekiedy m. obły większy Po r a z e n i e.
Uszkodzenie n. piersiowa-grzbietowego powoduje porażenie@OJ-zerszego grzbietu Wówczas ruchy przywodzenia, prostowania i obracania ranienia do ęewnątrz ulegają znacznemu upośledzeniu.
Można to łatwo sprawdzić polecając chorejau, by sięgnął do Jrlnej kieszeni spodni.
ł, N. pachowy(n. axillans).
N. pachowy, dość gruby, zawiera włókna z G. i O-, podobnie jak nn, podłopatkowe i n. piersiowa-grzbietowy odchodzi w dole pachowym od pęczka tylnego splotu ramiennego(ryc.
251.
Przebieg.
Nerw pachowy znajduje się początkowo przed@podłopatkowym, ku tyłowi od t. pachowej.
Następnie kieruje się w stronę boczną i ku tyłowi, zawijając się dokoła dolnego brzegu mpodłopatkowegoi biegnąc w bezpośrednim sąsiedztwie torebki stawu ramiennego.
Dalej razem z t. tylną okalającą ramię przechodzi ku Głowi przez otwór czworoboczny(t. 1, ryc, 49)przyśrodkowo od szyjki chirurgicznej kości ramiennej, przykryty m. naramiennym:następnie dzieli się na swe gałęzie końcowe(ryc, 23 i 38).
Gałęzie.
Obszar unerwienia.
Wśród licznych gałęzi n. pachowegorozróżniamy:1)gałęzie mięśniowe, 2)gałęzie stawowe, 3)gałąź międzyguzkową i 4)n. skórny boczny ramienia.
Ga ł ę z i e m i ę ś ni o we(ranu muscularesJ zaopatrują:aJ m ołómniejszy i b)m. naramienny(ryc, 24), poza tym od n. pachowego często odchodzi jeden z nerwów podłopatkowych.
Gałąź do m. obłego mniejszego oddziela sJę od n. pachowego w otworze czworobocznym łub OAwet przed wejściem nerwu do powyższego ołwoółatacza ona łuk zaginając się w stronę przyśrodW 4, ku górze i nieco ku tyłowi, a następnie rozgaK@@ącsię wnika do m. obłego mniejszego, zarówno 99 Jego powierzchni tylnej, jak i do brzegu dolnego.
@4 łęzie do m. naramiennego mog 4 o 4899 dć 94 n. pachowego w różny sposób.
Przeważ P 8 e n. pachowy dzieli się'na dwie części, prze 4 oią i 9994 z BWrych każda oddaje gałęzie do m. naraFtePhegoNiekiedy jednak gałęzie przeznaczone Ba jP PPra@8 ennego rozchodzą się wachlarzowato wniBJącdo P@ipśniaĘ 9(yie stawowe(raźni articu(aW 4 najczęściej w liczbie dwóch zaopaJruA 9648 ramienny.
Jedna z nich oddziela Ę 99 d 9 fachowego w początkowym o 48+96 uł cięgnie wzdłuż m. podłopatkoweł?\heP 6 iając przednią powierzchnię sIA.
M, teres TO 100(.
-M. dełtoideus.
88824.
Mięśnie kończyny górnej prawej zaopatrywane przez n. pachowy.
Widok od tyłu.


wu ramiennego.
Druga gałąź stawowa, występująca niestałe, zaopatruje przyśrodkową część stawu ramiennego.
Gałąź międzyguzkowa(r. imertuberculansl zaopatruje okostną bliższej części kości ramiennej.
N. skórny boczny ramienia(n. cutaneus braćmi lateralisljest najdłuższą gałęzią n. pachowego, od którego oddziela się zazwyczaj w otworze czworobocznym.
Dalej przechodzi on między długą głową m. trójgłowego a m. naramiennym i owija się dokoła tylnego brzegu m. naramiennego przebijając powięź(ryc.
4 O).
Rozkrzewia się w skórze oddając gałęzie wstępujące, które unerwiąją skórę nad boczną i tylną częścią m. naramiennego, oraz gałęzie zstępujące, zaopatrujące skórę tylnej i częściowo bocznej strony ramienia w odcinku górnym(ryć.
25, 36, 38).
Ze s po lenia.
Drobne gałązki n. skórnego bocznego ramienia zespalają się z a)nskórrym tylnym ramienia(od n. promieniowego)i b)n. skórnym przyśrodkowym ra.
0)1:018.
Porażenie n. pachowego występuje niekedy w zwichnięciu stawu ramiennego lub przy złamaniu szyjki chirurgicznej kości ramiennej.
Najważniejsze w skutkach jest porażenie m. naramiennego, uniemożliwiające niemal całkowicie odwodzenie w stawie ramiennym.
Tę samą czynność, tylko w nieznacznym stopniu, wykonuje m. nadgrzebieniowywspomagany przez długą głowę m. dwugłowego ramienia.
Natomiast porażenie m. obłego mniejszego nie ma większego znaczenia, gdyż jego działanie może być zastąpione przez inne mięśnie, a zwłaszcza przez m. podgrzebieniowy.
Zaburzenia czucia pojawiające się w porażeniu n. pachowego obejmują głównie obszar skóry nad m. naram*ennym.
Streszczenie.
Gałęzie krótkie splotu ramiennego zaopatrują:1.
N. grzbietowy łopatki m. dorsaAs scapuJaeZ-m. równoległoboczny, większy i mniejszy.
2. N. piersiowy długi(n. thoracicus lorens)-m. zębaty przedni.
3 Nnpiersiowe przyśrodkowy(n. pectoralis medialis)i boczny(n. pectoralsJa(eralisJ-m. piersiowy większy i m. piersiowy mniejszy.
4.
N. pod obol czykowy(n. subelawus)-m. podobojczykowy.
5.
N. radl opatkowy(n. suprascapu(48:1-m. nadgrzebieniowy i m. podgrzebieniowy.
6.
N n, p o dł o p a tk o w e(nn, subscapulares)-m. podłopatkowy i m. obły większy.
7.
N, pic r si o w o-gr zb i et o wy(@Woracodorsallsl-m. najszerszy grzbietu.
8.
N. p a c ho wy(n. axillansl, naiwiękAzyz krótkich nerwów splotu ramiennego, odchodzi z pęczka tylnego splotu i przez otwór czworoboczny z jamy pachowej przedostaje się na tylną stronę ramienia.
Zaopałóleon m. naramienny i m. obły mniejszy oraz swą gałęzią skórną(n. cutaneus braćmi latecalis)-skórę głównie nad m. naramiennym.
NERWY DŁUGIE SPLOTU RAMIENNEGO Nerwy długie splotu ramiennego w liczbie sześciu zdążają do części wolnej kończyny górnej:odchodzą one od wszystkich trzech pęczkó@splotu.
Z pęczka bocznego bierze początek:1)n. rnięsnaewo-skórny(n. musculocutaneust 2)n. pośrodkowy(n. @eWamsl rozpoczyna się dworna korzeniami, korzeń boczny(ra@WJateralisl odchodzi od pęczka bocznego, a k o r zeń pr zyśr o 489 w y(radb medialisl od pęczka przyśrodkowego.
Poza tym od pęczłBprzyśrodkowego odgałęziają się:3)n, lok ciowy(n. ulnaris?
, 4)Pskórnyprzyśrodkowy ramienia(n. cutaneus brach@Oś dfalisl i 5)n. skórny przyśrodkowy przedramienia(Pł.
jgąneus ao(ewacW@med(ais?
Od pęczka tylnego do części wolnej ąjńezyny góoei odchodzi Jedynie 6)n, promieniowy(n. radia list.
Nerw mięśniowa-skórny jx, mięśniowa-skórny(n. musculocutaneusljest nerwem mice-ąnyrn zaopatrującym przednią grupę mięśni ramienia oraz skórę, jawnie bocznej części przedramienia.
Odchodzi on w jamie pachoweją pęczka bocznego splotu ramiennego(G.
-O-J, układając się tu wcznie i ku tyłowi od n. pośrodkowego i t. pachowej.
Przebieg.
Z jamy pachowej nerw mięśniowa-skórny kieruje się ku ąwowi i nieco w bok, skośnie przebijając m. krucza-ramienny m. pergnantnastępnie biegnie on między m. dwugłowym ramienia i m. rąmienrym(ryć, 25)i dalej w bruździe bocznej mięśnia dwugłowego.
pmąj przebija on powięź ramienia nieco powyżej zgięcia łokciowego i bocznic od przyczepo m. dwugłowego kończy się jako n, skórny w o czny p r ze dr amie ni a(n. cutaneus antebraehii lateralis).
Położenie.
W j amie pac ł owej n. mięśniowa-skórny leży w obrębie powrózka ngczyniowo-nerwowego(t.
Ul, ryc, 128)bocznic od n. pośrodkowego i t. pachowej oraz do przodu od n. pachowego i n. promieniowego.
N a r a m i e n i u w przebiegu n. mięśniowa-skórnego możemy odróżnić trzy odcinki.
Pierwszy znajduje się w obrębie m. krucza-ramiennego, gdzie nerw biegnie w kanale mięśniowym wysłanym omięsną.
Drugi odcinek nerwu mięśniowa-skórnego znajduje się między m. dwugłowym ramienia przykrywającym go od przodu a m. ramiennym.
W odcinku trzecim n. mięśniowa-skórny biegnie w bruździe bocznej m. dwugłowego.
Ozr-nicza go tu od tyłu m. ramienny, od strony przyśrodkowej m. dwugłowy ramienia i jego ścięgno, od przodu powięź ramienia, a od strony bocznej m. ramienna-promieniowy oraz biegnący wzdłuż niego n. promieniowy, który dzieli się w tej okolicy na obie gałęzie końcowe, powierzchowną i głęboką.
Gałęzie.
N. mięśniowa-skórny oddaje:1)gałęzie do przedniej grupy mięśni ramienia, 2)gałąź do stawu łokciowego oraz jako gałąź końca 84:O n. skórny boczny przedramienia.
4 Gałęzie do przedniej grupy mięśni ramienia za 99@6 Ją:m. krucza-ramienny, m. dwugłowy ramienia i m. ramienny.
?998@ięśniowo-skórny.
Niekiedy gałąź ta nie odchodzi od n. mięśniowa-skórnego, łś Powyżej, bezpośrednio od pęczka bocznego splotu ramiennego HPPB wymienionej do m. krucza-ramiennego dochodzi bardzo często druga gałąź ę?
99 P 4 ąca się od n. mięśniowa-skórnego niżej od pierwszej-w miejscu, gdzie przeW@on m. krucza-ramienny HBłyie do m. dwugłowego ramienia, zwykle w liczbie kilku, odchodzą Q".
'??'PP:ł 69 PPP 8919899 l 86 e@łciu m krucza-ramiennego.
Do m. dwugłowego 9:?'8 h Gatpzw ją Vywgągygą-jg, "jg'X Ę'g:?gęgggXóg?o'?
YY??9 łĘ 9%ć 9991989'HF@@l@uważano że n. mięśniowa-skórny oddaje również gałąź zaopaOOąc 448994 i Ozon kości ramiennej.
Obecnie stwierdzono, że gałąź ta zazwyczaj o 4 cho 4 zi 4 boArodkowege.


caseiculus lat.
N, mediant.
N, axlllarisjl, musculo*u*aneusM, eomobrachialis.
Ar, musculeres-Ę.
M. biceps brachii.
Br. musculares.
M. brechialls.
N. medienus.
R, superficialisn.
radielis W. brachioredialis.
m. bicipits brachii Ił.
Ryc.
25.
-Ar, musculers.
-Win, subscapulares-N. ulnaris N. radialis.
-M, triceps brechii łcaput longum).
Fasciculus mad.
A, axlllarisM, subscapularisN, cutaneusantebmhii met.
N. cutaneus brachii med.
M, trieeps brachii(caput med.
-N. ulnaris.
ę-Epkondylus med.
-M. pronator teres.
M, fexor cerpi radialis.
erwy ramienia prawego.
Widok od przodu.
i 3 a tąż do m, ramiennego odchodzi w środkowym odcinku ramienia.
Dzieli-tę zwykle na 3-5 odgałęzień, które wnikają do m. ramiennego w kierunku od góry gu dołowi.
Jedno z odgałęzień, dłuższe od pozostałych, biegnie aż do dolnej części mięśn*az.
Gałąź do stawu łokciowego odchodzi bezpośrednio od n, mięśniowa-skórnego lub też od jednej z jego gałęzi uńerwiąjącychm, ramienny.
Biegnie ona wzdłuż przedniej powierzchni m. ramiennego, a następnie wnika głębiej, biorąc udział w zaopatrywaniu przedniej ściany torebki stawu łokciowego.
3, N. skórny boczny przedramienia(n. cutaneus anteWracWiJareralisl jest końcowym odgałęzieniem n. mięśniowa-skórnego.
Przebija on powięź ramienia powyżej zgięcia łokciowego bocznic od rozcięgna m. dwugłowego oraz przyśrodkowo od z, odpromieniowej(ryc, 36 i 37).
Rerw ten dzieli się na dwie gałęzie, przednią jramus anteriorl i tylną(ramus posteriorl, rozchodzące się pod ką*e*os*y*.
Krzyżują one zwykle od tyłu z, pośrodkową odpromieniową i w przedłużeniu n. mięśniowa-skórnego biegną ku dołowi na przedniej powierzchni powięzi przedramienia między z, pośrodkową przedramienia a z, odpromieniową przedramienia.
Zaopatrują znaczny obszar przedniej powierzchni przedramienia oraz częściowo nadgarstka w okolicy kłębu kciuka(ryc.
44).
Częstokroć końcowe gałązki zachodzą nawet w okolicę pierwszej kości śródręcza.
Zespolenia.
N. mięśniowa-skórny zespala się ze wszystkimi sąsiednimi gałęziami splotu ramiennego.
1.
Z n. p ośrodkowym:a)w óO'%przypadków występuje ono w środkowej trzeciej części ramienia, gdzie przebiega zwykle między m. dwugłowym a m. krucza-ramiennym.
Najczęściej zespolenie to kieruje się od n. mięśniowa-skórnego do n. pośrodkowegoskośnie od góry i boku, ku dołowi i przyśrodkowo.
Uważa się, że zawiera ono zazwyczaj odszczepione włókna n. pośrodkowego biegnące z pęczka bocznego splotu Jemiennego przez n. mięśniowa-skórny, które drogą wspomnianego zespolenia powra 444 o n. pośrodkowego.
Rzadziej przebieg włókien może być odwrotny:od n. pośrodłowegodo n. mięśniowa-skórnego:między wspomnianymi nerwami może też występoóaćłJka zespoleń o różnym kierunku przebiegu włókien:b)na dłoni n. mięśnia Bo-akórny łączy się z n. pośrodkowym za pośrednictwem gałęzi przedniej n. skórnego Woźnego przedramienia zespalając się z gałęzią dłoniową n. pośrodkowego:c)w nieWGchprzypadkach zespolenie n. mięśniowa-skórnego z n. pośrodkowym może wyśłbowaćna wysokości stawu łokciowego.
4-n łokciowym wytwarza się zespolenie na powierzchni grzbietowej ręki.
P 9@kina n. skórnego bocznego przedramienia łączy się tu z gałęzią grzbietową ręki n. łokciowego 9@espolenie z n. skórnym przyśrodkowym przedramienia wyśKPWena przedniej powierzchni przedramienia w pobliżu linii pośrodkowej.
8-espolenia z n. promieniowym obserwujemy na przedramieniu:a)w 9+@@górnej na tylnej jego powierzchni n. skórny boczny przedramienia(od n. mię?
989 o-skórnego)łączy się z n. skórnym tylnym przedramienia(od n. promieniowegok 9 ł 8 Pęset dolnej przedramienia n. skórny boczny przedramienia zespala się z gałęzią P 998 erzchowną n. promieniowego PPWzynlerie.
Wzdłuż swego przebiegu n. mięśniowa-skórny otrzymuje kilka odżyĘY 9 hgałęzi tętniczych.
Największe z nich odchodzą wprost od t. ramiennej lub też YŚ JS Bałęzi mięśniowych.
W zgięciu łokciowym n. mięśniowa-skórny jest zaopatrywaPĘP 8 ez gałąź t. wstecznej promieniowej YPPWny.
N. mięśniowa-skórny jest bardzo zmienny zarówno pod względem m i e jś 9 aodejśeią jak i przebiegu, 866 niektórych przypadkach n. mięśniowa-skórny w ogóle nie występuje, a wszystŃ?1989 gałęzie odchodzą albo od n. pośrodkowego, albo od jego korzenia bocznego.


z, N, mięśniowa-skórny może@eKeP 6 o 49 hodzić nie od pęczka bocznego splotu ramiernego, lecz od n pośroJKoweko 3889 ie 89 bierwsze większe odgałęzienie W Web przypadkach gałąź zaopatrująca 8 ł(ucz 9868 menny najczęściej odchodzi nie o 4 nnięśniowo-skórnego, lecz wprost od pęczKa PoPznego splotu ramiennego.
ą.
Niekiedy n. mięśniowa-skórny nie przeFOa m, krucza-rąąiennego, lecz owita Zoprzechodząc za nim lub między m krucza-ra@enKyrn a krótką głową m. dwugłowego 4, Zdąrzają się również przypadki, w K 6(rPh n, mięśniowa-skórny przebua ł 6 V 4 głowę m. dwugłowego lub m. ramienny.
5.
Liczne odmiany dotyczą zespoleń z n pośrodkowym na ramieniu:a)lał iu*wspomniano, najczęściej zespolenie pow 9 ższe biegnie od n, nięśniowo-skórnego 4 o npośrodkowego:b)rzadziej występuje poł 4 czenie o kierunku oąwrotnym:od n. pośród kowego do n. mięśniowa-skórnego:ci niekJe 4 między powyższymi nerwami w 9 sJępuje zespolenie w obu kierunkach, przez co następuje obustronna wymiana włółien(głównie zaopatrujących mm, zginacze przedramteątą), ń.
Zdarzają się odmiany zakresu unerwienia:ą)niekiedy n, mięśniowa-skórny zaopatruje dodatkowo m. nawrotny obb unerwiony zazwyczaj przez n. pośrodkowy, bJprzy silnym rozwoju n. mięśniowa-skóioego odchodzący od niego n. skórny boczóprzedramienia maże zastępowąć częściowo g 84 Ż 09 wierzchowca 8 promieniowego biorąc udział w Weęwieniu słór?08 grzbietowej powierzchni Kciu 84 Ob-Ar uóerwtenta.
Gałęzie ruchowe O W?
śniowo-skórnego unerwiąją pęzełnią grupę mięśni ramienic 1)m Bwougtowy, 2)m, ramienny oraz 3)@8898 czo-ramienny(ryą, zg, @ałyJe Pzuciowe n. mięśniowa-skórnego zaop@W 4((Y 944):1)skórę bocznej części przedramienia po stronie Booiowej i grzbietowej oraz 2)skórę bocznej części kłębu K@uką 3)pozą tyą nerw ten prowadzi gałęzie czuciowe ds przedniej powierzchni stawu łoKcwWCgO.
Porwżewe Oąosobnione porażenie n. mięśnwwo-skórnego z 4 trza się tylko wyjątkowo.
Przvsz 9 O 4 P 68 wa niekiedy złamanie kości ramiennej Zaburzenia ruchowe przy tym powstałe 4 o 38 Wgłównie ruchów zginania w stawie łokciowym, naWmiast ruchy w stąwie ramiennym nie ulegają w 9 raŻnym zmianom Ruchy zgięeią w stawie łokciowym nie są całkowicie zniesione, lecz jedynie osłabione Vz 98 ność Je@oże Powiem wykonywać zastępczo m. ramienno-promieniowy(zaopatrywąąy przez n. promieNow 3 łoraz m nawrotny obły i m, zginacz promieniow*084 garsVsa(oba urierwione przez n. pośrodkow 9 l@W 8 nie Jednak przedramienia w wyniku działania pow 98 szych mięśni zastępczych tez współpracy mięśni z 8 opaO 3 wW 6 ch normalnie przez n. mięśniowa-słóOYjest połączone z ruchem nawrotr 68 nO 4 w(acanie przedrarnienią w wyniku uszkodzenia Bmięśniowo-słócnego jest ostątione ze względu na pWzenie m dwugłwego ramienia.
Po dłużej trwającym porażeniu n mlęśnioyw-skórnego eątą przednia grupa m@8 łramienia zanika, zmniejszając w znaczóm sTotniu obwód ramienia.
Zaburzenie czucia obejmuje skórę wzdłuż bcveznej strony przedramienia.
Obszar WPjest jednak znacznie mniejszy niż całe pole słsrrnego unerwienia n, mięśniowa-sł 669?
'Streszczenie.
N. mięśniowa-skórny Oj, rnuscu(ocuzaneur powstaje 89 r*Óodchodzion w jamie pachowei od pęczka bocznego splotu rąaiennego, na rame 8 ł 9 przebija m. krucza-ramienny i między m dwGgtowym rąntenia a m. ramierŃw 889 ruje się do bruzdy bocznej m dwugłowego.
Następnie w dole łokciowym 38899 s korny b o c z ny p r ze d r a mienia(a cuzaneus amebrachń lałeralis)przebuB P?'więź i rozgałęzia się w skórze na bocznej stronie przedramienia, dochodząc do kGPF'.
-M. coracobrachialis.
-M. biceps brachii.
-M. brachialis.
Hyc.
Źli.
Mięśnie kończyny górnej prawej zaopa*waneprzez n. mięśniowa-skórny.
Widok od przodu.
jjwej powierzchni kciuka i do jego kłębu.
Oprócz n. skórnego bocznego przedramienia j, mięśniowa-skórny oddaje g a ł ę z i e m i ę ś n i o w e, zaopatrując przednią grupę mię**iramienia(m. dwugłowy ramienia, m. krucza-ramienny, m. ramienny)i gałą z do stawu łokciowego.
Nerw pośrodkowyNerw pośrodkowy(n. medianus)jest największym nerwem mm.
zginaczy kończyny górnej.
Zaopatruje on wspólnie z n. łokciowym przednią grupę mięśni przedramienia i ręki oraz skórę dłoni.
Rozpoczyna się w jamie pachowej dworna korzeniami, przyśrodkowym(radia medialis ą, Tb()i bocznym OadD lateralis ą-W. pierwszy, zazwyczaj cienszy, odchodzi od przyśrodkowego pęczka splotu ramiennego, drugi, grubszy-od pęczka bocznego.
Korzenie te tworzą jak gdyby widełki, obejmujące od przodu t. pachową.
Zlanie się obu korzeni odbywa się na przedniej stronie t. pachowej, przeważnie na wysokości dolnego brzegu m. piersiowego mniejszego.
Przebieg.
Na ramieniu(ryc, 25)n. pośrodkowy biegnie w bruździe przyśrodkowej m. dwugłowego, wpierw bocznic od t. ramiennej, a następnie krzyżuje ją od przodu przechodząc ku dołowi na jej stronę przyśrodkową.
Dalej, wspólnie z tętnicą ramienną, wchodzi do dołu łokciowego pod rozcięgno m. dwugłowego ramienia.
W górnej części przedramienia(ryc, 27, 28 i 29)przechodzi on między dwiema głowami m. nawrotnego obłego, po czym kieruje się w głąb między m. zginaczem powierzchownym palców a głębokim.
W dolnej części przedramienia nerw pośrodkowy leży już powierzchownie między ścięgnem m. zginacza promieniowego nadgarstka a ścięgnem m. dłoniowego długiego, po czym pod troczkiem zginaczy przez kanał nadgarstka przechodzi na dłoń, dzieląc się na swe trzy gałęzie końcowe:nn.
dłoniowe wspólne palców(nn, d(gita(es palmares communes).
Położenie.
W j amie pachowej znajduje się początkowy odcinek n. pośrodkoóekoleżący w obrębie powrózka naczyniowa-nerwowego.
Topografia tego powrózka 4 o 4 ała omówiona w t. III(str, 25 O):tutaj przypomnimy tylko jego ograniczenie.
Od P 6 o 4 u powrózek naczyniowa-nerwowy przylega do m. piersiowego większego i mniej@ego oraz ich powięzi.
Od boku przylega do niego m. krucza-ramienny, od tyłu zaś 9 Pl 9@e się m. podłopatkowy, ścięgno m. obłego większego, ścięgno m. najszerszego BłełeJu i długa głowa m. trójgłowego:poza tym biegną tu naczynia podłopatkowePPB n piersiowa-grzbietowy.
Od strony przyśrodkowej przy ramieniu przywiedzioJOwP 98 PzeK naczyniowa-nerwowy przylega do m. zębatego przedniego, stanowiącego Płóśrodkowe ograniczenie jamy pachoweiłP 88 ózku naczyniowa-nerwowym jamy pachowej n. pośrodkowy leży najbardziej 48@4 u(t. 111, ryc, lzh.
Bezpośrednio za nim znajduje się t. pachowa oddzielająca go Ń'99984 Jrlnego splotu ramiennego(lub jego gałęzi-n. promieniowego i n. pacho Ę 9 W poza tym od tyłu z n. pośrodkowym krzyżuje się t. okalająca ramię przednia 19 śW 84 e bocznej leży n, mięśniowa-skórny zdążający do m. krucza-ramiennego oraz ĘPYWYszące mu żyły.
Po stronie przyśrodkowej n. pośrodkowego znajdują się:n łoK?
:BY 8 skórny przyśrodkowy ramienia, n. skórny przyśrodkowy przedramienia oraz:Ś Fachową Ś 9 F 4 Jni eniu n, pośrodkowy leży w powrózku naczyniowa-nerwowym biegną YPB ćY 9 P 9 ż 4 zie przyśrodkowej m. dwugłowego.
Powrózek ten jest ograniczony z przo.


M, biceps brachii.
N. radielis.
M, brachioradielis.
8, superficialisn.
radialis t***JR, płotu ndusn.
radialis M, supirator.
A, radielis.
M. pronator teres.
M, flexor digitalom su pert cielis.
R. pelmeris n. mediant.
N. medianusTendo m. fex, carpi radialis Tendo m. pelmeds longi.
Y 1-N. ulnaris.
-M. brechialis.
-Epicordylus m cd.
-N. medienus.
-A, brachialis.
, -sęN!
(-Caput ulnere.
M, pronetor*e*es.
-M, flexor carpi radialis.
-M. flexor carpi ulneris.
4-R. cutaneus palmaris n. ulneris.
-A, ulnaris.
-N. ulnańs.
Ryc.
27. Nerwy przedramienia prawego, warstwa powierzchowna.
Widok od przodu, .
M. biceps brachii.
N. radialis.
M, brach ioradialis.
R, superfcialisn, radialisR, płotu ndusB n. radialis.
M, supinator.
M. oronator teres.
8, superfcielis-n. radialis A, radialis.
M. flexor pollicis łorgus.
Tendo m. brechioradiells.
Tendo m. flexoris carpiradielis*Tendo m. palmaris longi.
g. . eęż/żsć śs.
N. ulnaris.
-N. medienus.
-Epicondylus med.
--M. brachialis.
V M. pronator teres e(ceput ulnare).
-M. pronator teres(caput humerale).
-M. flexor carpi rac'eis.
88-M. fexor cerpi ulnarisM, flexor digitalom j superfcialis-N, interosseus I antebrechii am.
s M. pronator quadratus-N. ulneris 4--A, ulnaris-Tendines m, fexoris digital, superf.
6828 Nerwy przedramienia prawego, warstwa głęboka.
Widok od przo.


M. biceps brachii---A, braehiatisN, radialisM, brachioradielisRamus profundus. . .
, n. radialisRarnus superficialisM-supinator-*A, radialis-M. extensor 989*Ąradialis lorgus\M. pronator teres-.
M. brachioradialis.
M. flexor pollicis lorgusBamus saperficialłsn, radialis.
Tendo m. flexoris carpi radialis.
--N. medianus-N, ulnarisM, brachialisBami musculares.
-W. pronator ceres.
Ą.
5 Ą f(pyryrcarpi radialis-M. palmaris jongus.
-M. flexordigitalu msuperficialisM, flexor carpi u/na ris.
N, medianus*end**.
palrnaris lorgi-Ramus palrnarisn, mediant--Ramus superficialisn, ulnarisNn, digitalespalmares comm.
'M. palmaris Żre ws.
e-Nr, digita fes pal mares propri i.
Ryć.
29. Nerwy przedramienia prawego i ręki.
Widok od przodu:wg Hirszfelda.
du:u góry brzegiem przyśrodkowym m. krucza-ramiennego, u dołu brzegiem przyśrodkowymm, dwugłowego ramienia.
Oba te mięśnie tworzą też boczne ograniczenie powrózka.
Od tyłu do powrózka przylegają:długa i przyśrodkowa głowa m. trójgłowego ramienia, przyczep końcowy m. krucza-ramiennego i u samego dołu m. ramienny.
Przyśrodkowo powrózek jest przykryty powięzią ramienia oddzielającą go od tkanki podskórnej.
W powrózku naczyniowa-nerwowym ramienia biegną liczne nerwy i naczynia.
Najbardziej istotny jest stosunek n. pośrodkowego do t. ramiennej, odmienny w górnej części ramienia i w dolnej.
Jak już wspomniano, u góry n. pośrodkowy leży bocznic od t. ramiennej oraz towarzyszących jej żył.
Niżej nerw krzyżuje tętnicę od przodu przechodząc na jej stronę przyśrodkową.
Pozostałe długie nerwy splotu ramiennego biegnące w jamie pachowei wspólnie z n. pośrodkowym na ramieniu stopniowo oddalają się od niego.
N. promieniowy kieruje się ku tyłowi wchodząc do bruzdy n. promieniowego.
N. mięśniowa-skórny oddala się w kierunku bocznym wnikając do m. krucza-ra.
', ąj N. łokciowy, leżący ku tyłowi i przyśrodkowo od n. pośrodkowego, w środSgyąjczęści ramienia DrzebiiA przegrodę międzymięśniową przyśrodkową ząążająe ku Ęęąj ąo bruzdy n łokciowego na nadkbkciu przyśrodkowym kości ramiennej, N, j, yąęę-przyśrodkowv ramienia i n. skórny przyśrodkowy przedramienia kierują się ku ją, -ąj i bocznic o 4 n pośrodkowego:na ramieniu oraz w zgięciu łokciowym przebijają j-w powięź ramienia wnikając do tkanki podskórnej, je'ąąje łokciowym n. pośrodkowy znajduje się do przodu od m. ramiennego gjjąwąjącego go od stawu łokciowego Od przodu n. pośrodkowy jest przykryty przez, jąąąż wzmocnioną rozcięknem m. dwugłowego ramienia krzyżującym nerw skośnie%ą jąęy i boku ku dołowi i przvśrodkowo.
Przyśrodkowo n. pośrodkowy graniczy z m. jęrotnym obłym i 1 wsteczną łokciową, bocznic zaś ze ścięgnem m. dwugłowego rąjderiaoraz t. ramienną, gą przedramieniu w górnej trzeciej części n. pośrodkowy jest ograniczony wjema głowami m nawrotnego obłego, głową ramienną od przodu i łokciową od tyłu, yjwłzy którymi przebiega:dalej przechodzi on pod łukiem ścięgnistym łączącym głoąąrąmienno-łokciową m. zginacza powierzchownego palców z jego głową promienia WĘ-w środkowej trzeciej części przedramienia n. pośrodkowy przebiega między warąwąpowierzchowną i głęboką przedniej grupy mięśni przedramienia.
Od przodu przykrywa go m. zginacz powierzchowny palców, od tyłu zaś znajduje się przyśrodkowom, zginacz głęboki palców i bocznic m. zginacz długi kciuka.
w dolnej trzeciej części przedramienia położenie n. pośrodkowego staje się bardziej powierzchowne z powodu przejścia brzuśców mięśni przedramienia w ścięgna.
Od przodu nerw jest przykryty powięzią przedramienia i częściowo ścięgnem m. dłoniowego długiego.
Od tyłu przylega do niego częściowo ścięgno m. zginacza długiego kciuka i m, nawrotny cąworoboczny.
Po stronie bocznej znajduje się ścięgno m. zginacza promieniowego nadgarstka, a przyśrodkowo ścięgna m. zginacza powierzchownego palców.
Ścięgno m. zginacza powierzchownego palców zdążające do wskaziciela, które w górnym odcinku znajduje się po stronie bocznej n. pośrodkowego, niżej krzyżuje n. pośrodkowy przechodząc również na jego stronę przyśrodkową.
W obrębie nadgarstka n. pośrodkowy przebiega w kanale nadgarstka(canaliscarpó, przestrzeni ograniczonej od przodu troczkiem zginaczy, a z pozostałych stron kostna-więzadłowymi ścianami bruzdy nadgarstka.
Przez główną przyśrodkowączęść tego kanału, oprócz n. pośrodkowego, biegną ścięgna mm, zginaczy palców'i ścięgno m. zginacza długiego kciuka.
N. pośrodkowy leży tu od przodu i przyśrodkowood ścięgna zginacza długiego kciuka i otaczającej go pochewki promieniowej ścięgna.
Po stronie przyśrodkowej nerwu znajduje się pochewka łokciowa otaczająca ścięgna mm, zginaczy palców, powierzchownego i głębokiego.
Gałęzie.
Niemal wszystkie gałęzie n. pośrodkowego odchodzą od niego na przedramieniu oraz na ręku.
Na ramieniu oddaje on jedynie drobne odgałęzienia.
I Gałąź okostnowo-naczyniowa oddziela się od n. pośrodkowegow środkowej trzeciej części ramienia.
Biegnie ona wzdłuż t. ramienOei, do której oddaje kilka drobniejszych gałązek, następnie zaś wniKado otworu odżywczego kości ramiennej.
Zaopatruje ona jamę szpiKowąoraz swymi gałązkami okostnowymi tkankę kostną trzonu kości ramiennej i jego okostną.
Gałąź ta może niekiedy odchodzić nie od n. pośrodkowego, lecz od n. mięśniowa-skórnego.
2 Gałąź do stawu łokciowego.
Bardzo cienka, pojedyncza lub podwójna odchodzi nieco powyżej zgięcia łokciowego, kieruje się do stawu łokciowego i unerwia jego przednią ścianę.
Od gałęzi stawowej lub też bezpośrednio od pnia m. pośrodkowego odcho 4 zigałąź naczyniowa zdążająca do końcowego odcinka t. ramiennej:rozgałęzia się ona w miejscu rozdwojenia t. ramiennej oraz na początkowych odcinkach t. promieniowej i t. łokciowej.


3.
Gałęzie do powierzchownej warstwy przedniej grupy mięśni przedramienia oddzielają się od n. pośrodkowego w dole łokciowym i między głowami m. nawrotnego obłego.
Dochodzą one do m. nawrotnego obłego, m. zginacza promieniowego nadgarstka, m. dłoniowego długiego i m. zginacza powierzchownego palców.
Z mięśni warstwy powierzchownej jedynie m. zginacz łokciowy nadgarstka nie jest unerwiony przez n. pośrodkowy:zaopatruje go n. łokciowy.
Do m. nawrotnego obłego zdążają najczęściej dwie gałęzie nerwowe.
Gałąź górna biegnie przez dół łokciowy i wnika zwykle do głowy ramiennej mięśnia nawrotnego obłego.
Gałąź dolna zaopatruje przeważnie głowę łokciową, odchodzi niekiedy wspólnie z pozostałymi gałęziami zdążającymi do mięśni warstwy powierzchownej.
4.
Gałęzie do głębokiej warstwy przedniej grupy mięśni przedramienia odchodzą wprost od n. pośrodkowego lub za pośrednictwem n. międzykostnego przedniego przedramienia.
Zaopatrują m. zginacz głęboki palców(brzuśce dla palców U i IT, m. zginacz długi kciuka oraz m. nawrotny czworoboczny.
5.
N. międzykostny przedni przedramienia(a, interosseus anrebracmiantenom oddziela się od n. pośrodkowego zwykle w przejściu przez m. nawrotny obły i biegnie po stronie bocznej t. międzykostnej przedniej.
Spoczywa on na przedniej powierzchni błony międzykostnej przykryty przez m. zginacz długi kciuka i m. zginacz głęboki palców.
W dolnej części przedramienia wnika w powierzchnię tylną m. nawrotnego czworobocznego i następnie końcowymi odgałęzieniami przechodzi na przednią powierzchnię stawów ręki.
N. międzykostny przedni oddaje:a.
Gałęzie do głębokiej warstwy przedniej grupy mięśni przedramienia:niektóre z tych gałęzi odchodzą, jak już wspomniano, bezpośrednio od pnia n. pośrodkowego:większość jednak oddziela się od n. międzykostnego przedniego przedramię 018.
b.
Gałęzie stawowe i gałęzie kostne, które zaopatrują błonę międzykostną, obie kości przedramienia, staw promieniowa-nadgarstkowy i stawy nadgarstka.
6.
Gałąź dłoniowa n. pośrodkowego(r. palmaris n. mediano może rozpoczynać się na różnej wysokości, najczęściej jednak w dolnej trzeciej części przedramienia(ryc.
291.
Przechodzi ona między ścięgnem m. zginacza promieniowego nadgarstka a ścięgnem m. dłoniowego długiego i przebija powięź przedramienia, najczęściej nieco powyżej troczka zginaczy.
Dzieli się przeważnie na dwie gałęzie:gał ążprzyśrodkowa zespala się z gałęzią dłoniową n. łokciowego i unerwia skórę dłoni:gałąź boczna łączy się z n. skórnym bocznym przedramienia(od n. mięśniowa-skórnego)i zaopatruje skórę kłębu kciuka.
7.
Gałęzie do mięśni kłębu kciuka odchodzą do n. pośrodkowegooddzielnie lub wspólnie z n. dłoniowym wspólnym palca 1.
Zdążała one ku przodowi i do boku zaopatrując m. odwodziciel krótki kciuKa.
m. przeciwstawiacz krótki kciuka i głowę powierzchowną m. zgioAczakciuka Oyc 3 WWymienionegałęzie biegną w pobliżu pochewki promieniowej dla ścięgna n. zgW 4 cza długiego kciuka(t. 1, ryć.
5081. W związku z tym przy otwieraniu chirurgieznyrr lei.
Pando m. fleXoris carpi radiaii':.
N, medianus.
ketinaculum mm, flexorum.
Wami musculares.
yt, flexor poTcis brews.
Rami muscularesyt, adductor pollicisje aigitalispalmaris j, jroprius(pollicis)n. mediant.
No, digitales pelmares-es proprii n. mediant.
M pronator ąuadratusTendo m. flexoriscarpi ulnarisN, ulnaris(ramus palmaris marus).
Ramus superO-cialis n. ulnaris.
Ramus profundus n. ulnaris.
8 ami muscu tałes.
Brc W Nerwy głębokie dłoni prawej:wg Tszfelda.
, Nn, digitales*n. u*n*ris.
ś:Corpuscula lamellosa.
Więśni kłębu kciuka.
P(zastałe mięśnie kłębu kciuka rn, przywodziciel i głowa głęboka Wł@@acza krótkiego, są unerwione przez n łołciow 39 P 84 łoniowe wspólne palców(nn, d(gita(es palmares commu 98.
w liczbie trzech odchodzą jako końcowe odgałęzienia n. pośro 4*****oOyc.
3 O).
Początkowo biegną wzdłuż ścięgien długich zgina 19 Y P 4 eów(krzyżując od tyłu tętniczy łuk dłoniowy powierzchowni Ś 999)4 gałęzie do skóry dłoni, które przebijąją rozcięgno dłoniowe, ****99@m. glistowatych.
Na wysokości stawów śródręczno-palczB:98 Y 9 h Każdy z tych nerwów dzieli się na dwa lub trzy nerw 3 Xł 98 łowe właściwe palców(na, a(gita(es palmares D 6 wiO****Te u podstawy paliczka bliższego oddąią gałązkę(494(4?
K*odpowiednim n, grzbietowym palca(ryć.
31)Dalej@e@W P 9 ŚBBBeniowej oraz łokciowej stronie palca, do przodu od o 4 po@eę 4***niczki(t. 111, ryc, l 45).
Nie dachogząc do paliczka dalszego każś P 9 P 8 Bordowy właściwy palca dzieli się na gałązki zaopaUMiCe.


Ram us communicans.
N. digitalis proprius n. mediant.
N. digitalis dorsalisn, radielis ł.
Rye, 31.
Nerwy palca wskazującego prawego.
Widok od strony promienia.
WB).
opuszkę i na gałęzie rozkrzewiające się na powierzchni grzbietowej dwóch ostatnich paliczków.
Drobne gałązki boczne zaopatrują liczne ciałka blaszkowate(V@era-paciniego)położone na dłoniowej stronie palców, przeważnie wzdłuż obu ich brzegów.
a.
N, dłoniowy w sp(189 palca I(n. digitalis palmaris commums h po oddaniu powyżej wsponnianBh kałęzi ruchowych do mięśni kłębu kciuka unerwia m. glistowatyI i gałązkami czuciow 3 mi zaopatruje część dłoni i całą dłoniową stronę kciuka(zarówno od strony promieniowej, iaK i łokciowej)oraz stronę promieniową palca Il.
Unerwienie to odbywa sR za Oośrednictwem trzech nerwów dłoniowych właściwych palców, z których dwa(w dłoniowe właściwe kciuka, przyśrodkowy i boczny)biegną po obu stronach kciuka.
A trzeci po stronie promieniowej wskazieiela(n. dłoniowy właściwy boczny wskaziciela).
b.
N, dłoniowy w sp o lny p ale a li(n. digitalis palnans commuas 1)po oddaniu gałęzi ruchowej do n glsłowatego V unerwia skórę między wskazieielem a palcem środkowym za pośre@cłwe@nn dłoniowych właściwych palców, z których jeden zaopatruje łokciową strofę wskaziciela(n. dłoniowy właściwy przyśrodkowywskaziciela), a drugi stroOę promieniową palca środkowego(n. dłoniowy właściwy boczny palca środkowegolc.
N. dłoniowy w sp 610:palca Ul(n digitalis palmaris communis W)oddaje stale występującą gałąź ł 4 c z 4 c 4 z n lok ci owym(ramus communicans cum n. ulnarń, biegnącą mniej więcej równolegle do łuku dłoniowego powierzchownego oraz często gałąź do rn, glistowałego l@Następnie dzieli się on na dwa nn, dłoniowe właściwe palców, które podobnie DK nerwy poprzednie, dochodzą do skóry palców po stronie dłoniowej.
Unerwióą one łokciową stronę palca środkowego(n. dłoniowy właściwy przyśrodkowy palca DO i promieniową palca obrączkowego(n. dłoniowy właściwy boczny palca W).
Z trzech nr, dłoniowych wspólnych palców n. pośrodkowego odchodzi łącznie siedem nerwów dłoniowych właściwych palców.
Zaopatrują one, oprócz dwóch lub trzech pierwszych mięśni glistowatychoraz okostnej i stawów, skórę powierzchni dłoniowej 3/, palca, licząc od strony promieniowej.
Ponieważ jednak zakończenia tych nerwów przechodzą również na stronę grzbietową palców, nerw pośrodkowyzaopatruje także skórę po stronie grzbietowej paliczka(środkowego i dalszego).
części ramienia, b)na wysokości stawu łokciowego i c)w obrębie kciuka.
Zespolenia, 1.
Z n. mJęŚOlow o-skórnym występują:a)w środkowej trzeciej.
z, z n, jak ci owym zoJ 4 O 4 się na ramieniu, na przedramieniu i w obrębie ręk 3.
i y ąę-wenie na(88898848 Y 8 WP 8 le niestałe, przebiega ono zwykle za t. ramienną:Ęjjg::, yj-gęąrnienia@6':84 WO@Je si*glebowa położona gałązka łącząca, która od******ją n. łokcioóege 1884@zginaczem powierzchownym palców i zdąża skośnie ku'jąą-ąą ąą n. poś 898(Beko, ci na Boni stale występuje zespolenie między n. dtoniog:.
Q w-polnym pa 8 a@(od n pośrodkowego)a gałęzią powierzchowną n. łokciowe y, *ąy ąj-ą tym na Boni istnieje drugie, głębiej położone zespolenie, które łączy gałązj%gęaiową n Pośro 9 Kow ego zaoDaOuiącą głowę powierzchowną m. zginacza krót'j(ą, %j-ciuka z gał 894 k 3 boł 4 n łokciowego Zespolenie to leży między dwiema gtoąąjgrn, zginacza łóOiego Kciuka lub wewnątrz tego mięśnia, g z j, pr o m i e ni o w 9 m spotykamy zespolenia na przedramieniu, w kłębie kciujjj ją powierzchni grzbietowej palców:a)na przedramieniu widzimy często zespole ąja jątąązy n. międz 38 osO 68@i przednim(od n pośrodkowego)a n. międzykostnym tylQęj(wą n. promieniowegok b)w łłębie kciuka znajduje się zespolenie między gałęzią jwterzchowną n p 8@Jeniowego a gałęzią dłoniową n. pośrodkowego:c)na pojąeęzehnigrzbietowej trzech pierwszch palców występuje zespolenie między nerwajgątoniowymi wła 4@w**i palców(od n. pośrodkowego)a końcowymi odcinkami gajęzipowierzchownej n promieniowego(nerwami grzbietowymi palców).
tagczynierie.
N pośro 4 Kowy jest dość obficie unaczyniony.
W jamie pachowej dochodzi do niego gałąź od ł pa eh o wet.
Na ramieniu n. pośrodkowy jest zaopatrywapyprzez krótkie tętnice dochodzące wprost od t. ramiennej lub też od początkowych ąłetnków 11, pobocznych łokciowych, górnej i dolnej, liczba powyższych gałązek jest różna:od 2 do 6 W dole łokciowym do n. pośrodkowego krew dochodzi częściowo od 1 ramiennej, częściowo zaś od t. wstecznej lok ci owej.
Na przedramieniu główóm źródłem unaczynienia n. pośrodkowego jest t. p o śr od k owa:dochodzi ona do nerwu w górnej części przedramienia.
Często jest to tylko mała gałązka tętnicza:niekiedy jednak może ona zstępować aż na dłoń, gdzie łączy się z łukiem dłoniowym powierzchownym.
Poza tym na przedramieniu dochodzą do n. pośrodkowegomniejsze gałęzie t. łokciowej i 1, promieniowej.
Odmiany.
W początkowym odcinku n. pośrodkowy ma bardzo zmienny przebieg.
W śśó?
P 89 W 9.
Korzeń boczny, zwykle grubszy, może być niekiedy cienszy od przyśrodkowego:zdarza się to szczególnie w tych przypadkach, w których biegnie grube zespolenie od n mięśniowa-skórnego do n. pośrodkowego(str.
49).
2. Korzeń boczny dzieli się na kilka gałęzi, z których każda oddzielnie zespala się z korzeniem przyśrodk owym.
3 Korzeń przyśrodkowy dzieli się również na kilka gałęzi, z których każda łączy się 994 ziemie z korzeniem bocznym.
4 Pęczek przyśrodkowy i boczny splotu ramiennego tworzą wspólną całość.
Wów 98 Asn, pośrodkowy nie ma korzeni, lecz odchodzi od splotu jednym pniem.
4 Oprócz korzenia bocznego i przyśrodkowego n. pośrodkowy może mieć trzeci koWeńpośredni zawierający włółoa o 49:i 99 Miejsce połączenia korzenia bocznego z przyśrodkowym może znajdować się na Pyoej wysokości.
Zazwyczaj korzenie te zespalają się z sobą w jamie pachowej na poĘB@iedolnego brzegu m. piersiowego mniejszego.
Niekiedy jednak mogą one biec od 9 Faż do połowy długości ramienia, a znany jest przypadek(Testut), w którym PFgb one oddzielnie aż do poziomu stawu łokciowego.
Wczne odmiany n. pośrodkowego spotykamy na dłoni, gdzie dotyczą one przede P 9 Ostkim unerwienia mm, glistowatych i skóry palców.
ugiego m. glistowatego.
9 Zakres unerwienia czuciowego powierzchni dłoniowej palców jest zmienny.
ZwyŃ 994 n. pośrodkowego odchodzi 7 nerwów dłoniowych właściwych palców, zaopatruBĘYch 3/, palca strony promieniowej, a od n. łokciowego 3 nerwy dłoniowe właściwe Ę 999 w unerwiąjące P/-palca od strony łokciowej:wówczas granica między nimi pęze?
Ś 98 a ściśle wzdłuż osi palca obrączkowego.
Nieraz jednak granica ta może się przesu.


fHĘSOl przedramienia.
łębu kciuka:.
mm, glistowate(2-3 po stronie prom ieniowej).
Ę(.
wać w Jedną lub drugą ęronę w zależności od zespolenia łączącego na dłoniowej po.
wierzchni ręłO n. pośrwągowy z n. łokciowym.
Zespolenie to może przebiegać albo od n pośro 4 Kowego da n, wgciowego, albo w kierunku odwrotnym, a może też tworzyesplot.
Zależnie od kierujjgu przebiegu i grubości powyższego zespolenia zwiększa się zakres unerwienia n. pośrodkowego lub n. łokciowe 20 Obszar unerwienia.
Gałęzie mięśniowe n. pośrodkowegozaopatrują(ryc.
32):1.
Większość mięśni przedniej grupy przedramienia:m. nawrotny obły, m. zginacz promieniowy nadgarstka, m. dłoniowy długi, m. zginacz powierzchowny palców, m. zginacz głęboki palców(brzusiec dla drugiego i trzeciego palca), m. zginacz długi kciuka i m. nawrotny czworoboczny.
2.
Większość mięśni kłębu kciuka m. odwodziciel krótki, m. przeciwstawiacz i głowa powierzchowna m. zginacza krótkiego.
3.
Dwa lub trzy pierwsze mięśnie glisto w aT 8.
Gałęzie skórne n. pośrodkowego unerwiąjąskórę promieniowych'/y części powierzchni dłoniowej ręki oraz powierzchnię dłoniową trzech pierwszych palców i promieniowej połowy palca czwartego.
Po stronie grzbietowej zaopatruje skórę na drugim i trzecim paliczku tychże palców(ryć.
44).
Poza tym n. pośrodkowy zaopatruje czuciowa powierzchnię przednią stawu łokciowego, kość ramienną, kości przedramienia, błonę międzykostną i częściowo stawy nadgarstka(po stronie dłoniowej).
Unerwienie autonomiczne dotyczy głównie promieniowej części dłoni.
Porażenie.
Nerw pośrodkowy najczęściej bywa uszkodzony na ramieniu lub w dolnej części przedramienia, gdzie leży stosunkowo powierzchownie.
Uszkodzenie na ramieniu prowadzi do całkowitego porażenia nerwu.
Występują przy tym zaburzenia ruchowe, czuciowe i wegetatywne.
Zaburzenia ruchowe są liczne:1.
Czynne nawracanie przedramienia jest bardzo utrudnione ze względu na porażenie mięśni nawrotnych.
2 Zgin anie ręlj jest w znacznym stopniu osłabione.
Czynność tę wykonuje zaBępczom zginacz tal-eŚwy nadgarstka(n. łokciowy)i m. odwodziciel długi kciuka(npromleniowODziąląjjw zginające pierwszego z nich jest większe i wskutek tego przy zginaniu ręka odchylą ę, jednocześnie w stronę łokciową 4 W zOBczhym stopjju utrudnione jest zginanie p a I c ów.
Wskutek tego zaciśóęciepięści trzy pwŃęwiu n. pośrodkowego jest niemożliwe:zgina się jedynie palec@4 G i(zwały oraz ątegiedy trzeci, ale siła ich zginania jest również nieco osłabiona.
Zóż nie działa rn, :gjjez powierzchowny palców.
Zgięcie palca drugiego oraz często Wzeciego wożę odsywąą się tylko w nieznacznym stopniu i to jedynie w stawach śr 69 óczno-paliczkowyeh j-które działają mm, międzykostne unerwione przez n. łokcia 8)Bównież nie męęją wykonywać zgięcia w stawie międzypaliczkowym kciuka WsKuJeB opisanych zą:, urzeń przy próbie zaciśnięcia pięści kciuk i wskaziciel, a czę 4 ciowo Jeż palec śwąlwy pozostają wyprostowane, co nadaje ręce bardzo charaktei?
styczny wygląd(ręką twgosławiąca:ryc 33)4 ŻOB(Ole upoślegjne są ruchy kciuką nie można nim wykonywać ani ruchów zk@ania, ani przwiwstawiania.
Natomiast przywodzenie kciuka odbywa się p(8 widłowo ze wzglęąu ją rachowaną czynność jego przywodziciela(n. łokciowy).
Odw(4 zenie KciuKa jest asłątione tylko częściowo, gdyż pozostaje zachowana czynność@odwodziciela długtegę Igiuka(n. promieniowy).
Ryc.
32.
Mięśnie kończWYgórnej prawej zaopągywaneprzez n. pośladkowy.
WidoK**odu.
Ryc.
33.
Porażenie npośrodkowego.
Zaciśnięcie ręki w pięść po stronie promieniowej jest niewykonalne.
Ręka błogosławiąca.
ąjęwdu na niemożność przeciwstawiania i zginania Ęjj z jednoczesO 4 przewagą mięśni prostujących i przyĘ:jąąyeh go, palec Jen ustawia się w tej samej płaszczyżigXX Zioń.
Ułożenie Jo, przypominające w pewnym stopjwżeniekciuka u oałp, nosi nazwę "ręki małpiej"Ępj pewnym czasie wskutek porażenia n. pośrodkowegoąjją zaniki mięśni najsilniej wyrażone w obrębie klej-etuka:wskuJeK teko w niektórych przypadkach staje ąąwet widoczó zarys pierwszego stawu śródręczno-papw 82 O*"" ząwurzenia czucia(znieczulenie i niedoczulica)'ej, -ąjjgją skórę bocznej strony dłoni oraz skórę dłoniowej**ierzchni trzech piePszych palców i bocznej polowy**eg czwartego Po s@onie grzbietowej zaburzenia czucia jjęezą jedynie paBczka środkowego i dalszego.
Obszar, ją w przybliżeniu pokrywa się z anatomicznym zakresem jwrnego unerwienia n. pośrodkowego.
:ząburzenia wegetatywne ze względu na wielką gągę włókien układu autonomicznego przebiegających w ą, pośrodkowym są dość znaczne, zwłaszcza w przypadku" j-żeli uszkodzenie nerwu nie jest całkowite.
Mogą to być'gburzenia naczynioruchowe lub trofczne:skóra staje się gmna, zasiniona i sucha, a paznokcie ulegają poważnym*a*Streszczerue.
N. po środkowy(n. medianus)rozpoerynasię w jamie pachowej dworna korzeniami, z któyyehp rzyśr o d k o wy(radia medialis Ą-Th)odcho'dr od pęczka przyśrodkowego splotu ramiennego, a'boczny(cadb lateraAs O--O-)od pęczka bocznego.
W Jamie pachowei układa się on do przodu od t. pachowei, po'czym kierując się nieco bocznic schodzi do bruzdy przyśrodkowej m. dwugłowego i ze rtory bocznej t. ramiennej przechodzi na przyśrodkową.
Następnie pod rozcięgnem m. dwugłowego n. pośrodkowy przedostaje się do dołu łokciowego i dalej między obu głoMemim, nawrotnego obłego mniej więcej w osi przedramienia(między warstwą poierzchownąi głęboką mięśni)zstępuje ku dołowi, gdzie biegnie między m. zginaczem promieniowym nadgarstka a m. dłoniowym długim.
NA ręku n. pośrodkowy przechodzi przez kanał nadgarstka i pod rozcipgnem dłonioBómdzieli się na trzy końcowe rozgałęzienia-nn, dłoniowe wspólne palsówOm, digitales palmares commune:i.
Ważniejsze gałęzie n. pośrodkowego:1.
W dole łokciowym i na przedramieniu olcho(4@gałęzie mięśniowe(cami musculares)zaopatrujące wszystkie mm, zgina 9 e lózedramienia z wyjątkiem m. zginacza łokciowego nadgarstka i przyśrodkowei 9@@(dla palca IV i V)m. zginacza głębokiego palców:b)n. międzykos(O P(łe 4 ni przedramienia(n. imecosseus amebrachii amenor), oddzielający się od j P 9@o 4 kowego w górnej części przedramienia i biegnący na przedniej powierzchni łŚ 9 P 6 oiędzykostnej.
Zaopatruje on błonę międzykostną przedramienia oraz kości i Ę 98 Y nadgarstka, c)gałąź dłoniowa(r. palmans)rozpoczynająca się zwykle w 99881 części przedramienia powyżej troczka mm, zginaczy:przebija ona powięź i rozółłewiasię w skórze dłoni oraz kłębu KciuKaŻ 84 Pku odchodzą:a)gałęzie mięśniowe(ranu musculares)do mięśni kłębu Ę?+988. zaopatrują one:m, odwodziciel krótki, m. przeciwstawiacz i powierzchowogś:Ęó m zginacza krótkiego:b)nn, dłoniowe wspólne palców(nn, d@(a(es f 994 Fes commuaes)w liczbie trzech:są one końcowym rozgałęzieniem n. pośrodkog 889 Każdy z nich dzieli się na dwa(pierwszy na trzy)nn, dłoniowe właściwe f 8 ł 998 Om, d(gitales palmares propni)zaopatrujące skórę 3/y palca(licząc od stron łP 9@.


Nerw łokciowy N. łokciowy(n. ulnaris)razem z n. pośrodkowym zaopatruje przednią część przedramienia i ręki.
Powstaje on w jamie pachowei z przyśrodkowego pęczka(Gę-Th)splotu ramiennego.
Przebieg.
W dole pachowym n. łokciowy biegnie po przyśrodkowejstronie t. pachowej bocznic od z, pachowej.
Razem z tętnicą ramienną przechodzi na ramię, stopniowo oddala się od niej ku tyłowi i w odcinku środkowym ramienia przedostaje się przez przegrodę międzymięśmowąprzyśrodkową od przodu ku tyłowi, po czym dochodzi do bruzdy n. łokciowego na kości ramiennej(ryc.
25).
W bruździe tej zawija się dokoła nadkłykcia przyśrodkowego, przebiegając powierzchownie, przykryty tylko skórą i pasmem ścięgnistym powięzi:dalej nerw łokciowy przechodzi między obiema głowami m. zginacza łokciowego nadgarstka i przedostaje się na przedramię.
Tutaj biegnie on ku dołowi między m. zginaczem głębokim palców a m. zginaczem łokciowym nadgarstka, przyśrodkowo od t. łokciowej.
W dolnej części przedramienia dzieli się na gałąź grzbietową ręki(ramus dorsalismanus)i gałąź dłoniową ręki(ramus palmaris manus).
Gałąź dłoniowa będąca przedłużeniem głównego pnia n. łokciowego przechodzi na rękę pod powierzchowną warstwą troczka zginaczy i ulega podziałowi(ryc, 31)na gałąź głęb o k ą(ramus profmdus)i powie r zero w n ą(ramus superfcialis).
Położenie.
W j amie pac how ej n. łokciowy wchodzi w skład powrózka naczyniowa-nerwowego, w którym leży między t. paehową od boku i z, pachową od strony przyśrodkowej(t.
Ul, ryć.
IZB).
Przyśrodkowo od n. łokciowego oprócz z, pachoweiznajduje się n. skórny przyśrodkowy ramienia i n. skórny przyśrodkowy przedramienia:ostatni leży nie tylko przyśrodkowo od n. łokciowego, ale również nieco bardziej do przodu.
Pozostałe nerwy powrózka naczyniowa-nerwowego znajdują się nieco dalej od n. łokciowego, po jego stronie bocznej, oddzielone przez t. pachową:n. pośrodkowyi n. mięśniowa-skórny znajdują się do przodu i bocznic od t. paehowej, a n. promieniowy i pachowy ku tyłowi i bocznic od niej.
Na ramieniu w odcinku górnym n. łokciowy znajduje się w bruździe przyśrodkowejm, dwugłowego.
Leży tu po stronie tylna-przyśrodkowej t. ramiennej, której towarzyszą dwa nerwy, bardziej z przodu n. pośrodkowy, bardziej z tyłu n. łokciowy.
W odcinku środkowym ramienia n. łokciowy przesuwa się ku tyłowi oddalając się od powrózka naczyniowa-nerwowego ramienia i przebija przegrodę międzymięśniowtprzyśrodkową przechodząc na jej stronę tylną.
W dolnej części ramienia n. łokciowy leży wspólnie z t. poboczną łokciową górną i towarzyszącymi jej żyłami w przestrzeni powięziowei tylnej.
Od przodu ogranicza go przegroda międzymięśniowa przyśrodkowa, od tyłu głowa przyśrodkowa mięśnia*r*głowego, z boku zaś przyczep tego mięśnia do przegrody i gałąź n. promieniowego ze opatrująca głowę przyśrodkową m. trójgłowego.
W okolicy łokciowej w przebiegu nerwu łokciowego można rozróżnić dwa oFcinki:górny w bruździe n. łokciowego na tylnej powierzchni nadkłykcia przyśrodłewego kości ramiennej i dolny między głowami m. zginacza łokciowego nadgarstka B'odcinku górnym nerw przylega do okostnej i leży bezpośrednio pod pasmem ściękBłsJrm powięzi:dlatego też uszkodzenie n. łokciowego w tej okolicy zdarza się stosuOWwo często Tutaj od przodu i częściowo od strony przyśrodkowej n. łokciowy ogranic 96 test nadkłykciem przyśrodkowym, od strony bocznej zaś wyrostkiem łokciow 9@łwięzadłami wzmacniającymi torebkę stawu łokciowego.
Od tyłu, jak wspomniaw Płokciowy jest przykryty tylko skórą oraz powięzią przedramienia wzmocnioną pasJ@eW włókien ścięgnistych biegnących od nadkłykcia przyśrodkowego do wyrostka łołP.
. . . ąy W opisai 6@Kanale Kostna-włóknisim n. łokciowy przebiega wraz z towarzyjąwąmu t. poPoczO 4(olejową g 6 iO 4, która niżej zespala się z gałęzią tylną t. wsteezn**k*we*, je jąeinku dolnym okolicy łokciowej n. łokciowy znajduje się w kanale kostna-rnięą-jąym przecho 4 z 4 c**między głową ramienną m. zginacza łokciowego nadgarstka jgą ęęzodu)a tego głową łokciową(od tyłu).
W opisanym kanale n. łokciowy y%-tiega razem z gałęzią trloą t. wstecznej łokciowej i towarzyszącymi jej żytami, gą przedramieniu w odcinku górnym n. łokciowy biegnie w tkance łącznej m. ąjjąeza głębokiego palców leżąc na jego przedniej powierzchni.
W odcinku lotnym do Q wkeiowego przylega poza tym m. nawrotny czworoboczny.
Od strony przyśrodkoąąjjjjeiowy nadgarąka Bocznic od n. łokciowego biegnie t. łokciowa, a nieco do przodu yąęąuje się m. zginacz powierzchowny palców i jego ścięgna zdążające do palca c*ego i pią*eg*y obrębie nadgarstka n. łokciowy biegnie wspólnie z t. łokciową(leżącą barąjąjbocznic)między obu warstwami części górnej troczka zginaczy, od strony przyą-wwwej ograniczony kością grochowatą.
W odcinku tym n. łokciowy leży stosunkowo jąwierzchowrie, w związku z czym zachodzi większa możliwość jego uszkodzenia.
Qatęzie.
Nla ramieniu od n. łokciowego odchodzą jedynie drobne odgałęzienia, liczne natomiast na przedramieniu i nadgarstku.
1.
Gałąź do stawu łokciowego, pojedyncza lub podwójna, oddziela się nieco powyżej bruzdy n. łokciowego.
Zaopatruje ona część przyśrodkowąpowierzchni tylnej torebki stawu łokciowego oraz okostną przylegających części kości ramiennej i łokciowej.
2.
Gałęzie mięśniowe do m. zginacza łokciowego nadgarstka I m. zginacza głębokiego palców biorą początek w górnej i środkowej trzeciej części przedramienia:a.
Gałęzie do m. zginacza łokciowego nadgarstka występują w liczbie 2-6:niektóre z nich biegną między głową ramienną a łokciową zaopatrywanego mięśnia, jedna zaś(gałąź dolna), bardzo krótka, odchodzi w części środkowej przedra*ieni*.
W Gałąź do m. zginacza głębokiego palców odchodzi od nerwu łokcioBegobezpośrednio po jego wyjściu z kanału kostna-mięśniowego m. zginacza łokcioóegonadgarstka.
Zaopatruje ona część przyśrodkową m. zginacza głębokiego palców.
W(A wysyła ścięgna do IV i V(a niekiedy i ID)palca.
Bardzo często istnieje zespolenie PK 9?powyższym nerwem a gałęziami n. pośrodkowego, zaopatrującymi część bocz 84 w zginacza głębokiego palców 4 Gałąź naczyniowa do t. łokciowej, zwana nerwem Henie 89 Boga i cienka, odchodzi od n. łokciowego w środkowej części Półedramienia:towarzyszy ona t. łokciowej unerwiaiąc ją na dość**cznej długości.
Oprócz niej do t. łokciowej w dolnej części przedłWieniazdążają często inne drobniejsze odgałęzienia nerwowe.
?98 łąż grzbietowa ręki(ramus dorsalis manus)oddziela się od n.
Tutaj przebija ona.
P 989 ż przedramienia w pobliżu głowy kości łokciowej między ścieg.
Ę 9 ł 8)prostownika łokciowego nadgarstka i m. prostownika pal**Na grzbiecie ręki(ryc, 41)dzieli się następnie najczęściej na 3 śŚFe:przyśrodkową, pośrednią i boczną, które rozgałęziają się da.


lej, przechodząc ostatecznie na powierzchnię grzbietową palców, jaką nn, grzbietowe palców.
Nr, grzbietowe palców(an, d(gila(es docsa(es)odchodzą od gałęzi grzbietą.
wet ręki n. łokciowego najczęściej w liczbie 5 jako:a)n. grzbietowy przy śroą.
kawy palca małego(n. dorsalis dleiN mlnimi medialls), b)n. grzbietowy boczny palca małego(n. dorsalis dlgiti mlnimi Jateralis)ci n. grzbietowy pr zy śr o dków y palca obr ączsow e go(n. dorsalis digiti anularis medialis), ąn, grzbietowy boczny palca obrączkowego(n. dorsa@s d(git ano(ans Jąreralis), e)n. grzbietowy przyśrodkowy palca środkowego(n. dorsalisdigid medii medialią.
W większości więc przypadków nn, grzbietowe palców odgałęziają-, ce się od n. łokciowego zaopatrują powierzchnię grzbietową Z'/, palca strony przyśrodkowej.
Nie dochodzą one jednak do paliczka dalszego, lecz kończą się na wysokości paliczka środkowego.
Dalsza część powierzchni grzbietowej palców jest zaopatrywana przez nn.
dłoniowe palców.
Zaznaczyć jednak należy, że zakończenia dłoniowe i grzbietowe nerwów wytwarzają z sobą liczne zespolenia.
Od gałęzi grzbietowej ręki oprócz nn, grzbietowych palców odchodzą również gałęzie łączące:z gałęzią powierzchowną n. promieniowego, n. skórnym przyśrodkowymprzedramienia oraz n. skórnym bocznym przedramienia od n. mięśniowa-skórnego.
Zakres unerwienia gałęzi grzbietowej u różnych osobników bywa odmienny i nie zawsze obejmuje 2/, palca(p. dalej).
5.
Gałąź skórna dłoniowa(ramus cutaneus palmaris)nie występuje stale.
Może odchodzić bezpośrednio od n. łokciowego, od gałęzi grzbietowej ręki lub nawet od gałęzi powierzchownej n. łokciowego.
Gałąź skórna dłoniowa przebija powięź najczęściej na wysokości stawu promieniowa-nadgarstkowego lub nieco wyżej(ryc, 30)i unerwiaskórę powierzchni dłoniowej nadgarstka aż do kłębu palca V, zespalając się często z n. skórnym przyśrodkowym przedramienia.
Gałąź ta często zawiera włókna ruchowe dla m. dłoniowego krótkiego.
6.
Gałąź głęboka(ramus profmdus).
Nerw łokciowy, od miejsca odejścia gałęzi grzbietowej ręki zwany gałęzią dłoniową r ę ki(ramus palmaris manus), dzieli się między obu warstwami górnej części troczka zginaczy, bocznic od kości grochowatej, na gałąź powierzchowną i głęboką(ryć.
3 O).
Gałąź głęboka, głównie ruchowa, wraz z gałęzią dłoniową głęboką t. łokciowej podąża między m. odwodzicielemi m. zginaczem krótkim palca małego.
Zatacza następnie łuk dokoła haczyka kości haczykowatej i biegnie w kierunku promieniowym, krzyżując powierzchnię dłoniową run, międzykostnych i kości śródręcza.
W odcinku tym leży wyżej niż tętniczy łuk dłoniowy głęboki.
Końcowy odcinek gałęzi głębokiej n. łokciowego zespala się z n. pośrodkowym.
Gałąź głęboka oddaje kilka odgałęzicie a.
Zespolenie z gałęzią grzbietową ręki n. łokciowego:wytwarza się ono za pośrednictwem gałęzi zataczającej pętlę dookoła kości grochowatej.
b.
Gałęzie do mięśni kłębu V palca:oddzielają się one od gałęzi głębokiej w początkowym jej odcinku i zaopatrują wszystkie mięśnie kłębu palca V(m. odwodzi ciel, m. zginacz krótki, m. przeciwstawiacz)z wyjątkiem m. dłoniowego krótkiego.
w Gałęzie do mięśni międzykostnych i mięśni glistowatych zaąęująwszystkie mięśnie międzykostne, dłoniowe i grzbietowe oraz IV i przeważnie g ynięsień glistowąty, ą Gałęzie stawowe unerwiąjące powierzchnię dłoniową stawów śródręczyęwątczkowychi sąsiednich stawów nadgarstka oraz gałęzie okostnowe do sąsiednich ęąyei.
Gałęzie te są stosunkowo cienkie i jako gałęzie przeszywające(ranu ygrantes)zespalają się z zakończeniami n. międzykostnego tylnego przedramienia yw, daleDwGałęzie naczyniowe do łuku dłoniowego głębokiego:występują zwykle w ąezbie dwóch tako cienkie, drobne nerwy.
ę Gałęzie do mięśni kłębu kciuka oddzielają się od końcowego odcinka j-gar głębokiej n. łokciowego, zaopatrując m. przywodziciel kciuka i głowę głęboką m. **ącza krótkiego kciuka.
Pozostałe mięśnie kłębu otrzymują gałęzie od n. pośrodkowegPłz.
Gałąź powierzchowna(ramus supeniciallj n. łokciowego jest w większości czuciowa.
Biegnie ona w przedłużeniu gałęzi dłoniowej g-yc.
3 O), oddając gałąź do m. dłoniowego krótkiego i gajążłączącą do n. pośrodkowego.
Następnie ulega podziałowi na gałęzie końcowe:a)n. dłoniowy właściwy palca(n. digitalis palmaris propnus), zaopatrujący przyśrodkową część palca małego(n. dłoniowy właściwy przyśrodkowy palca małego), i b)n. dłoniowy wspólny palca(n. digitalis palmanscommumst ten ostatni zazwyczaj dzieli się na dwa nn, dłoniowe właściwe palców, z których jeden zaopatruje boczną część palca małego(n. dłoniowy właściwy boczny palca małego), a drugi przyśrodkową część palca IV(n. dłoniowy właściwy przyśrodkowy palca obrączkowego).
Nn, dłoniowe właściwe palców dochodzą do końca ostatniego paliczka i oddają gałęzie nie tylko na powierzchnię dłoniową, ale również na powierzchnię grzbietową dwóch ostatnich paliczków(ryc, 30 i 311.
Nerwy dłoniowe palców odchodzące od n. łokciowego zaopatrują więc dwiema gałęziami powierzchnię dłoniową palca małego i gałęzią trzecią część przy środkową palca obrączkowego, jak również powierzchnię grzbietową paliczka dalszego i częściowo środkowego na wymienionych palcach.
Zespolenia.
1. Z n. mię śni owo-s kó rnym.
Na powierzchni grzbietowej ręki gałąź grzbietowa ręki n. łokciowego łączy się z n. skórnym bocznym przedramienia n. więśniowo-skórnego(str.
4 W.
2 Z n, p oś r od k o w ym na ramieniu, na przedramieniu i w obrębie ręki(str.
59).
4 Z n. skórnym przyśrodkowym przedramienia na przedramieniu i na ręku:a)na przedramieniu zespolenie znajduje się w dolnej jego części na po@erzchnigrzbietowej.
W tej okolicy gałąź grzbietowa ręki n. łokciowego łączy się niełteóz gałęzią łokciową n. skórnego przyśrodkowego przedramienia:b)na ręku Ałwierdzamy niekiedy połączenie gałęzi naczyniowej n. łokciowego z gałęzią przednią 8 skórnego przyśrodkowego przedramienia.
8%n promieniowym w obrębie ręki:a)gałąź grzbietowa ręki n. łokciowego ł+9 Y się z gałęzią powierzchowną n. promieniowego za pośrednictwem dość krVbJ głęFł 4 czącei, leżącej na powierzchni grzbietowej ręki:b)dalsze zespolenia.
Jak tuż wspoWBano(str. 64), łączą gałęzie przeszywające(od gałęzi głębokiej n. łokciowego)z n. @ę 4 zykostnym tylnym przedramienia(od n. promieniowego).
Waczmienie.
Na ramieniu do n. łokciowego dochodzi zwykle 4-5 gałęzi tętni 968 h:oddzielają się one bezpośrednio od t. ramiennej lub od Jej gałęzi 1 po Pysznej łokciowej górnej i t. pobocznej łokciowej dolnej.
W bruż 9 F.
b-a+XZ.


bierze również udział gałąź tylna t. wstecznej łokciowej.
Na przedramieniu głównym źródłem unaczynienia n. łokciowego jest towarzysząca mu t. łokciowa.
Odmiany.
Niekiedy stwierdza się odmiany miejsca odejścia n. łokciowego:1.
N. łokciowy może nie odchodzić bezpośrednio od pęczka przyśrodkowego splotu ramiennego, lecz od n. pośrodkowego.
2.
N. łokciowy nie odchodzi od pęczka przyśrodkowego, lecz jest przedłużeniem Th, 3.
N. łokciowy rozpoczyna się dwoma korzeniami.
Korzeń główny oddziela się od pęczka przyśrodkowego, a korzeń dodatkowy może odchodzić:a)od korzenia bocznego n. pośrodkowego, b)od korzenia przyśrodkowego n. pośrodkowego, c)od przedniej części pnia środkowego splotu ramiennego(C-)i d)od n. promieniowego.
Znaczną zmiennością charakteryzują się też gałęzie sk orne n, to kc i o we go zaopatrujące skórę ręki i palców.
Zmienność po stronie dłoniowej była omówiona przy opisie n. pośrodkowego(str.
59).
Zmienność po stronie grzbietowej jest jeszcze większa dotyczy ona zarówno zespolenia między gałęzią grzbietową ręki n. łokciowego a gałęzią powierzchowną n. promieniowego, jak i liczby nn, grzbietowych palców odchodzących od każdego z tych nerwów.
W krańcowych przypadkach zakres unerwienia n. łokciowego na powierzchni grzbietowej ręki może sięgać aż do wskaziciela lub też obejmować tylko palec mały:w tym ostatnim przypadku większość nn, grzbietowych palców odchodzi od gałęzi powierzchownej n. promieniowego(p. dalej).
Obszar unerwienia.
Gałęzie mięśniowe n. łokciowego zaopatrują(ryc.
3411)na przedramieniu m. zginacz łokciowy nadgarstka i część łokciową m. zginacza głębokiego palców przeznaczoną dla palca(Ul), IV i V:2)na r ę k u:a)wszystkie mięśnie kłębu palca V, b)mm, międzykostne, c)mm, glistowate III i IV, a niekiedy i U, d)niektóre mięśnie kłębu kciuka(m. przywodzi ciel kciuka i głowę głęboką, m. zginacza krótkiego kciuka).
Gałęzie skórne n. łokciowego unerwiają(ryc, 45)skórę przyśrodkowej części ręki zarówno po stronie dłoniowej, jak i grzbietowej.
Po stronie dłoniowej zakres unerwienia obejmuje palec V i przyśrodkową część palca IV, po stronie grzbietowej palec V i IV oraz przyśrodkową część palca Ul(paliczek bliższy i część środkowego).
Włókna czucia głębokiego zaopatrują część przyśrodkową powierzchni tylnej torebki stawu łokciowego oraz okostną przylegających części kości ramiennej i kości łokcioWS.
Włókna układu autonomicznego dochodzą głównie do skóry przyśrodkoweiczęści ręki oraz do palca małego.
Porażenia.
Porażenie n. łokciowego zdarza się stosunkowo często.
Jest on szczególnie narażony na uszkodzenie przy złamaniach kości ramiennej w obrębie kłykcia i nadklykciaprzyśrodkowego.
W tej okolicy bowiem n. łokciowy przebiega w bruździe n. łokciowego przylegając bezpośrednio do kości.
Porażenie n. łokciowego upośledza przede wszystkim:1)ruchy w stawie promieniowa-nadgarstkowym, 2)ruchy palców U do V i 3)ruchy kciuka.
W stawie promieniowa-nadgarstkowym jest nieco osłabione prz 3 wodzenie i zginanie ręki spowodowane porażeniem m. zginacza łokciowego nadgarstka.
Ruchy li do V palca są upośledzone wskutek porażenia mm, międzykostnych, ma.
m m. przywodziciel i zginacz kciuka.
Dł.
ZQTBCZłokciowy-nadgarstka 03 ZQIOBCZ głęboki pa lca.
mm, międzykostne.
Ryć.
34.
Mięśnie kończyny górnej prawej zaopatrywane przez n. łokciowy.
Widok od przodu, z 22.
Ryc.
35. Porażenie n. łokciowego.
Ręka szponiasta.
jjętych, częŚci prz:Środkowej m. zginaczą gły.
(ąąęa palców oóz mrn, kłębu pąleą X.
pQażenie w@88 ę 9 zóKos*n*ch i nun, glistową.
*ą, gg i IV lub 8.
W i W)powoduje zaburzenia Ęgjęąziej charałBerysGczne.
Niemal całkowicie gjjjażliwe słaie sW prz:wodzenie i odwodzenie pątjwęzczególnie zaś osłabione jest przywodzenie yQąą małego, 8889 pod wpływem działania proQąąyika(zaopa*r*wanego przez n. promieniowy)Xłdgla się od palca Bgjąrność run@lędzykostnych i glistowatych pojąypoza tym na zginaniu w stawach śródręczno-paujkowychi na prostowaniu w stawach międzypągwzkowych.
Porażenie więc n. łokciowego osłabia w yąąemym stopniu Je czynność, a pod wpływem dziajjaiądługich z@@aszy i prostowników palców powęąjetzw, ręka szponiasta Oyc, 351, którą charaktery jjje nadmierne prostowanie w stawach śródręczja-paliczkowych oraz zgięcie w stawach międzypajtezkowych.
W przeciwieństwie do palca małego i wrąezkowego szponiastość wskaziciela i palca środwwegojest przeważnie słabo wyrażona, gdyż dochodzące do nich mm, glistowate O i 11)są unerwione przez n. pośrodkowy.
Porażenie części przyśrodkowej m. zginacza głębokiego palców zdążającej do palca IV i V osłabia zginanie tych palców:szczególnie zginanie ostatniego paliczka staje się całkowicie niemożliwe.
Osłabienie siły zginania palca małego i obrączkowego uwidacznia się wyraźnie przy próbie zaciśnięcia pięści:w porażeniu n. łokciowego jest ona wykonywana mniej sprawnie po stronie łokciowej niż promieniowej.
Ruchy kciuka w pewnym stopniu są również upośledzone.
Dotyczy to zwłaszcza ruchów przywodzenia w związku z porażeniem m. przywodziciela kciuka.
Przy badaniu chorego stwierdza się, że nie może on utrzymać cienkich przedmiotów(np. kartki papieru)między kciukiem a wskazicielem bez zginania kciuka w stawie międzypaliczkowym.
Zaniki, które pojawiają się zwykle w pewien czas po uszkodzeniu n. łokciowego zniekształcają w dużym stopniu zarys dłoni:wygładza się kłąb V palca, pogłębiają się przestrzenie między palcami, zwłaszcza przestrzeń między kciukiem a wskazicielem.
Aabur ze ni a czucia są zależne od miejsca uszkodzenia n. łokciowego.
Zwykle czucie jest całkowicie zniesione jedynie w części palca V, natomiast obszar przeczulicyn, łokciowego.
@aburz enia neurowegetatywne(trofczne), naczynioruchowe i potowy 9@elJcze dotyczą skóry palca małego i jego kłębu:skóra staje się sucha, sina i odbarót(Ba.
Może pojawiać się przy tym rogowacenie skóry po stronie łokciowej ręki, jat@wnież występują zmiany w paznokciu małego palcaPWeszczenie.
N. łokciowy(n. ulnans)odchodzi w jamie pachowej od pęczka P'Qirodkowego splotu ramiennego(Gę-Th)i biegnie po przyśrodkowej stronie t. pa 999681, następnie zstępuje na ramię, przebija przegrodę międzymięśniową przyśrodkoPĄł TBzedostaje się na tylną stronę ramienia, gdzie układa się w bruździe n. łokcioweBĘP ł 8@ci ramiennej, zawijając się dokoła nadkłykcia przyśrodkowego.
Następnie przeP 98@esię na stronę przednią przedramienia między obu głowami m. zginacza łokcioć 989 nadgarstka.
Wzdłuż powyższego mięśnia zdąża następnie ku dołowi, towarzysz 4 sł Błciowej po jej stronie przyśrodkowej.
W dolnej części przedramienia n. łokciowóĘ 9 eJ się na gałąź grzb te ławą ręki(ramus dorsalis manus)i na właściwe prze Ś 92 Że@e n. łokciowego, gałąź dłoni ow ą ręki(ramus palmaris manus)Osta@8 P 99 Oće od kości grochowatej dzieli się na dwie gałęzie końcowe:gałąź głęboK 4 WWus profundus)i gał ąż paw ter zer ow ną(ramus superfcialis).


Ważniejsze gałęzie n. łokciowego:1.
Na przedramieniu odchodzą:a)g a ł ę z i e m i y.
ś ni o w e(raźni musculares)do m. zginacza łokciowego nadgarstka i do przyśrodkoweczęści m. zginacza głębokiego palców ÓW i V), b)gałąź grzbietowa ręki(ramuędorsalis manus), która za pośrednictwem odchodzących od niej n n, gr z b i e 1 o wy e ąp ale ów(an, digitales forsa(es)zaopatruje skórę strony łokciowej 2/, palca aż do pa.
łowy paliczka środkowego, c)gałąź skórna dłoniowa(ramus cutaneus palną.
ris)zaopatrująca głównie skórę kłębu V palca.
2.
Na ręce odchodzą:a)g a ł ą z gł ę b o k a(camus ąćołmdus), biegnąca między mig.
śniami kłębu V palca w głąb dłoni, a następnie kierująca się w stronę kłębu kciukąunerwiaona mięśnie kłębu V palca z wyjątkiem@dłoniowego krótkiego, mięśnie międzykostne oraz III i IV m. glistowaty, jak też m. przywodziciel kciuka i głowę gty.
boką m. zginacza krótkiego kciuka:b)gałąź p owierz chów na(ramus superńcia.
As)jest głównie czuciowa:za pośrednictwem trzech nn dłoniowych właściwych palców(nn, d(gita(es palnares proprM zaopatruje po stronie dłoniowej skórę palca małego psobu stronach i obrączkowego po stronie przyśrodkowei oraz po stronie grzbietowej oą, cinki końcowe tychże palców.
Ruchowo unerwia m. dłoniowy krótki.
Nerw skórny przyśrodkowy ramienia.
N. skórny przyśrodkowy ramienia(n. cutaneus brachii medialijodchodzi od pęczka przyśrodkowego(Gę, Th J tako najciensza czuciowa gałąź splotu ramiennego:rozpoczyna się on powyżej miejsca odejścia n. skórnego przyśrodkowego przedramienia(ryc.
25).
Przebieg i położenie.
N. skórny przyśrodkowy ramienia biegnie ku dołowi w jamie pachowej do przodu od m podłopatkowego i najszerszego grzbietu.
Z początku leży on ku tyłowi, później przyśrodkowood z, pachowej.
Jeszcze w jamie pachowei łączy się z n. międzyżebrowa-ramiennym odchodzącym od drugiego, a często również i od trzeciego n. międzyżebrowego.
Gałęzie tych nerwów przebijają powięź pachową lub powięź ramienia w różnych miejscach i rozkrzewiają się głównie na przyśrodkowej stronie ramienia(ryc.
36).
Gałęzie.
Obszar unerwienia.
N. skóoó przyśrodkowy ramienia oddaje zazwyczaj tylko gałęzie sk órn e zaopatrujące skórę dołu pachowego oraz przyśrodkowej strony ramienia(ryc.
44).
Zespolenia.
Poza wspomnianymi połączeniami z nn, międzyżebrowa-ramiennymi n. skórny przyśrodkowy ramienia zespala się z a)n słóraJm przyśrodkowym przedramienia(p. dalej), b)n. skórnym tylnym ramienia(o 4 n promieniowego)i c)n. skórnym bocznym ramienia(od n. pachowego:str.
46). Zmienność.
Zmienność n. skórnego przyśrodkowego ramienia jest znaczna.
Wielkość nerwu jest zwykle odwrotnie proporcjonalna do wielkości nn, międzyżebrowa-ramiennych:w krańcowych przypadkach mogą występować Tzy nn, międzyżebrowa-ramienne, co łączy się zwykle z bardzo słabym rozwojem n skórnego przyśrodkowego ramienia.
Niekiedy nerwy te wielokrotnie łączą się z sobą w Jamie pachowej, tworząc gęsty splot z n. skórnym przyśrodkowym przedramienia.
Niekiedy n. skórny przyśrodkowy ramienia bywa podwójny, w innych zaś przypadkach może być całkowicie zastąpiony przez nn, międzyżebrowa-ramienne.
Porażenie.
Porażenie n. skórnego przyśrodkowego ramienia zdarza się bardzo rzadko.
Stwierdza się wówczas obniżenie czucia w okolicy pachy i na przyśrodkowej powierzchni ramienia.
Całkowite znieczulenie może występować tylko na niewielkim obszarze w okolicy dołu pachowego.
No, supraclwicularess.
/N, cutareusbrechii łat, n. ewllaris-.
Faseta brachii.
V, cephalica.
N. cutaneusantebrechi i post.
n. radielisN, cutaneusa rtebrech i i lat, n, m usculocutenei.
M, pectoralis W 7 ćy 76.
N. cutaneus brachii med.
N. cutaneusentebrech li mec V, basilica.
R. ulnaris.
8, anterior.
dok od przodu:wg Hirszfelda.


Nerw skórny przyśrodkowy przedramienia.
N. skórny przyśrodkowy przedramienia(n. cutaneus antebrachńmedialis)odgałęzia się od pęczka przyśrodkowego(Gę, Th)splotu ramiennego, nieco powyżej n. łokciowego(ryć.
25).
Niekiedy ma korzeń dodatkowy odchodzący od n. łokciowego lub nawet w całości odgałęzia się od tego nerwu.
Przebieg i położenie.
Początkowo n. skórny przyśrodkowy przedramienia biegnie w jamie pachowej w obrębie powrózka naczyniowa-nerwowego, na przednio-przyśrodkowej stronie z, pachowej.
Następnie wraz z powrózkiem naczyniowa-nerwowym przechodzi na ramię do bruzdy przyśrodkowej m. dwugłowego.
Przesuwa się tu ku przodowi krzyżując n. łokciowy i przechodzi na przednią stronę t. ramiennej.
W odcinku tym n. skórny przyśrodkowy przedramienia leży bezpośrednio pod powięzią.
Mniej więcej w połowie długości ramienia przebija powięź, przeważnie w miejscu, gdzie z, odłokciowa wnika pod nią, i dzieli się na dwie gałęzie końcowe(ryc, 36 i 30.
Gałęzie.
N. skórny przyśrodkowy przedramienia oddaje gałęzie skórne ramienia oraz dwa odgałęzienia końcowe, gałąź przednią i gałąź łokciową.
1.
Gałę zje skórne ramienia(ranu cutanei bcachg)w liczbie 1-3 przebijają powięź ramienia i rozkrzewiają się w skórze głównie na przyśrodkowej części m. dwugłowego.
2.
Ga tą z pr z e dnia(ramus amenor)podąża ku dołowi wzdłuż bocznego obwodu z, odłokciowei.
W okolicy łokciowej przedniej biegnie do przodu od rozcięgna m. dwugłowego ramienia, krzyżując z, pośrodkową odłokciową.
Na przyśrodkowej części powierzchni przedniej przedramienia zstępuje aż do ręki dzieląc się na kilka drobniejszych gałęzi, zaopatrujących skórę tej okolicy.
3.
G a tą z ł ok c i o w a(ramus ulnaris)wspólnie z z, odłokciową przedramienia kieruje się w stronę przyśrodkową i biegnie wzdłuż brzegu łokciowego przedramienia, prawie do okolicy głowy kości łokciowej.
Unerwia skórę po stronie łokciowej przedramienia aż do nadgarstka.
Zespolenia n. skórnego przyśrodkowego przedramienia są liczne:1.
Zn, mięśni owo-skórnym(str. 49)za pośrednictwem n. skórnego bocznego przedramienia.
Zespolenie to znajduje się na przedniej powierzchni przedramienia.
2.
Z n. ł ok ci owym(str. 65)występują niestałe zespolenia na powierzchni grzbietowej przedramienia i na nadgarstku.
3 Z n. skórnym przyśrodkowym ramienia występują zespolenia na przyśrodkowej powierzchni ramienia(str.
4. Z n, promieniowym wytwarza się zespolenie za pośrednictwem odchodzących od niego nn, skórnych tylnych ramienia i przedramienia.
Obszar unerwienia i porażenia(ryc.
40.
N. skórny przyśrodkowy przedramienia zaopatruje skórę na stronie przedniej i przyśrodkowej przedramienia oraz częściowo na przedniej powierzchni dolnej połowy ramienia.
Wyłączne uszkodzenie n. skórnego przyśrodkowego przedramienia zdarza się bardzo rzadko:może wówczas powstać wąski pas niedoczulicy na przyśrodkowei stronie przedramienia.
Nerw promieniowy N. promieniowy(n. radialis)jest najpotężniejszym z nerwów splotu ramiennego i jedynym, który zaopatruje w znacznym stopniu ramię, przedramię oraz rękę.
Odchodzi od pęczka tylnego(Ą-Th 1, @w 3 po oddaniu n. pachowego wytwarza n. promieniowy(ryc.
251.
V-cephaheąN, cutaneus antebrachii.
post, n. radialisN, cutaneus.
antebrechii lat, m usculocutanei.
8, superficialis n. rdd*s.
-*-cu*aneus antbrachii med.
-fi.
3 Oleriqr.
-Faseta antebrachii.
-8-ulnaris.
*, *sWdnus n. ulnarisTendo m. palmaris longi 8, palmaris n. me 4 iani.
palmaris.
**n-digita(es palma res corn re.


*, in***jna*u*.
M teras mlOOf-.
N, axllleris.
*, **M. triceps brachii(ceptit tongurn j N. radialis.
Remi musculeres--.
M. triceps brachii(caput med I.
N. ulneńs.
-Rami musculares n. adlleris.
-M, deltoideus.
-N. cutaneus braełiii**r.
Remi musculares.
Y M, triceps brachii(caput letJ.
-M. brachioradialis.
N, cuuneus antebrachii post.
--M. aneoneus.
Ryc.
38. Nerwy ramienia prawego.
Widok od tylu:wg Hirszfelda.
yęzebieg Początkowo n. promieniowy biegnie w jamie pachowejej tyłowi od t. pachowe):następnie przechodzi na ramię, gdzie wraz y ą głęboką ramienia przenika na stronę tylną kości ramiennej mięąągłową długą a przyśrodkową m. trójgłowego ramienia(ryc.
38), gą-gęgnie wydłużoną spiralą owija się dokoła trzonu kości ramiennej w trużdzie nerwu promieniowego, kierując się ku dołowi i na boczną ąwnę kości ramiennej.
Mniej więcej na granicy środkowej i dolnej ąęzeciei części r@mienia przebija przegrodę międzymięśniową boczną ją tylu do przodu i układa się między m. ramienna-promieniowym a ją, ramiennym.
Do przodu od główki kości ramiennej lub nieco wyżej jerw dzieli się na dwa końcowe odgałęzienia:gałą z gł ęb o k ą(ramusprofodus)oraz gałąź powierzchowną(ramus supenicialis:ryc BWPoćożenie.
W j amie pachowej n. promieniowy przebiega w tylnej części powrózka naczyniowa-nerwowego.
Z tyłu od niego(ryc, 25)znajduje się m. podłopatkowy, n, obły większy, m. najszerszy grzbietu oraz elementy zdążające do otworu trójkątnego(t. i żż, okalające łopatkę)i czworobocznego(n. pachowy oraz t. i żż, okalające ramię tylne).
Do przodu od n. promieniowego leżą t. pachowa i n. pośrodkowy, przebiegające również w powrózku naczyniowa-nerwowym.
Po stronie przyśrodkowej znajduje się żyła pachowa i węzły chłonne wraz z naczyniami chłonnymi, a przyśrodkowo i do przodu n. łokciowy oraz n. skórny przyśrodkowy ramienia i n. skórny przyśrodkowyprzedramienia(t.
Ul, ryc, 1281 oddzielają one n. promieniowy od przyśrodkowejściany jamy pachowej utworzonej przez żebra i m. zębaty przedni.
Bocznic n. promieniowy przylega do m. krucza-ramiennego i do krótkiej głowy m. dwugłowego ramie 018.
N a r a mi e niu możemy rozróżnić dwa odcinki:a)górny, między głowami m. trójgłowego ramienia, i b)dolny, w bruździe między m. ramienna-promieniowym a m. raTTlCltllyTTt.
W odcinku górnym ramienia nerw przebiega spiralnie w bruździe n. promieniowego przylegając do okostnej:towarzyszą mu naczynia głębokie ramienia.
Biegną one wspólnie z nerwem w kanale kostna-mięśniowym utworzonym z jednej strony przez okostną kości ramiennej, a z pozostałych stron przez m. trójgłowy ramienia:od strony górna-bocznej przez jego głowę boczną, od strony dolna-przyśrodkowej przez głowę przyśrodkową, a od tyłu przez głowę długą(w części górnej)i boczną(w części dolnej).
W o dcink u d o lnym ramienia n. promieniowy po przebiciu przegrody między mięśniowej bocznej znajduje się w bruździe między m. ramienna-promieniowym od boku a m. ramiennym przyśrodkowo.
Od przodu przykrywa go brzeg przyśrodkowy m. ramienna-promieniowego, oddzielający nerw promieniowy od powięzi ramienia.
W odc@kutym n. promieniowy biegnie razem z gałęzią przednią t. pobocznej promieniowej(od t. głębokiej ramienia), zespalającą się u dołu z gałęzią przednią t. wstecznej promieniowej(t. 111, ryć.
2731.
W dole łokciowym n. promieniowy, zazwyczaj już podzielony na swe gałęzie Końcowe, głęboką i powierzchowną, biegnie w towarzystwie t. wstecznej promieniowej:ku tyłowi od nerwu znajduje się torebka stawu łokciowego, od strony bocznej@ramienna-promieniowy, a od strony przyśrodkowej-ścięgno m. dwugłowego raBieniaprzyczepiające się u dołu do guzowatości kości promieniowej.
Od przodu nerw Jest przykryty przez brzeg przyśrodkowy m. ramienna-promieniowego i powięź przed*enia.
Gałęzie.
Od nerwu promieniowego odchodzi szereg gałęzi bocznych i dwie gałęzie końcowe.
Do pierwszych zaliczamy:1)gałąź do stawu ramiennego, 2)n. skórny tylny ramienia, 3)gałęzie do tylnej grupy mięśni ramienia, 4)drobne gałęzie naczyniowe do t. głębokiej ramienia i gałęzie okostnowe do kości ramiennej, 5)n. skórny tylny przed.


M, brachioradialis.
8, radialis.
M. edensor carpiradialis lorgusM, extersor cerpiradiellsbreyisM, supinatorR, prmundus n. radialis.
M, extensor digitorum-.
Retnacu lu m extensorum.
M. brachialis M. biceps bmchii.
*, cu*eus antebrachii lat.
-Aponeursis m, bicipitis żvwcżw.
R. superfcialis n. radialis.
M. fexor carat radielis.
-M. brachioradialisM, extensor carpiradialis brewsM, extersor carpi radielis lory us.
-M. aoductor pollicis longus.
-M. extensor pcllicis breyis.
-8, superficielis n. mdialis.
bocznej.
ramienia, 6)gałęzie do bocznej grupy mięśni przedramienia i 7)gałęzie do stawu łokciowego.
Gałęzie końcowe to:8)gałąź głęboka i 9)gałąź powierzchowna.
1.
Gałąź do stawu ramiennego nie występuje stale:bierze ona udział w unerwieniu dolnej części stawu.
2.
N. skórny tylny ramienia(n. cutaneus braeżiii pasterzom oddzietąsię od n. promieniowego najczęściej w jamie pachowej, nieraz wspólnie z gałęzią do długiej głowy m. trójgłowego.
Początkowo biegnie wspólnie z pniem n. promieniowego.
Dalej kieruje się nieco ku tyłowi otaczając od strony przyśrodkowei długą głowę m. trójgłowego.
Poniżej m. naramiennego przebija powięź i rozgałęzia się w skórze(ryc.
401.
Zaopatruje on skórę bocznej części tylnej okolicy ramienia:jego odgałęzienia zespalają się z sąsiednimi nerwami, skórnym tocznym ramienia(od n. pachowego)i skórnym przyśrodkowym ramienia(od pęczka przyśrodkowego splotu ramiennego).
Niekiedy istnieje odrębna gałąź unerwiąjąca skórę na bocznej części ramienia-n.
skórny boczny dolny ramienia(n. cutanes lateralis interior brachii).
Wówczas odpowiednią gałąź n. pachowego nazywamy n. skórnym bocznym górny m r amie ni a(n. cutaneus lateralis superior brachii).
3.
Gałęzie do tylnej grupy mięśni ramienia(m. trójgłowego ramienia i m. łokciowego:ryc.
38).
Odchodzą one w różnej liczbie.
Jako pierwsza zwykle oddziela się od n. promieniowego gałąź zaopatrująca głowę długą.
Rozpoczyna się ona zazwyczaj w dole pachowym, nieco poniżej miejsca odejścia n. skórnego tylnego ramienia i dzieli się na szereg drobniejszych odgałęzień(odchodzących niekiedy bezpośrednio od pnia n. promieniowego), z których część dochodzi niemal do przyczepo końcowego m. trójgłowego.
Gałęzie unerwiąjące głowę przyśrodkową i boczną m. trójgłowego odchodzą w Bniennej liczbie.
Jedna z gałęzi zaopatrująca głowę przyśrodkową jest zwykle dość Boga:w końcowym odcinku biegnie ona w pobliżu n. łokciowego jako gałąź poboczna@Kciowa n. promieniowego(ramus collateralis ulnaris n. radialis).
Głowa boczna jest łBopatrywana przez jedną lub kilka gałęzi.
Inna długa gałąź mięśniowa kieruje się ku Petowi początkowo przez boczną głowę m. trójgłowego, następnie przez jego głowę.
P(zyśrodkową, kończąc się u dołu między wyrostkiem łokciowym a nadkłykciem boczPYmkości ramiennej i wnikając do m. łokciowego.
4.
Gałęzie naczyniowe do t. głębokiej ramienia i gałęzie okostnowe*99 kości ramiennej odchodzą od n. promieniowego oraz od jego gałęzi:łlęśniowych w przebiegu między głowami m. trójgłowego:są to odłBęzieniana ogół drobne.
4 N. skórny tylny przedramienia(n. cutaneus ameżrachii posće 9 o@odgałęzia się od n. promieniowego między głowami m. tróigłoegow bruździe n. promieniowego(ryc.
381.
Jest on grubszy od połedniowspomnianego n. skórnego tylnego ramienia.
Po krótkim Fzebiegu przebija powięź ramienia między głową boczną a przyśrodPwąm, trójgłowego lub między m. trójgłowym a m. ramienna-proteniowympowyżej nadkłykcia bocznego kości ramiennej.
Zwykle 8 przedramienia aż do nadgarstka.
Zaopatruje on skórę oko 9 Yłokciowej tylnej oraz powierzchni tylnej przedramienia zstępując 8 Co ręki(ryc, 4 l).
Nerw ten zespala się z sąsiednimi nerwami skórłWi przedramienia-skórnym bocznym(od n. mięśniowa-skórne.


N. cutaneusbrachii post, n. radialis.
Zł, 90180698(brechii mld'.
N. cutaneusantebrachiiżD 9 Ż.
-Nn, supraclwicu kres.
-N. cutaneusbrachii lat, n. mlleris.
-*, cu*neusantebrach i i post n. radialis.
Ryc.
40. Nerwy skórne ramienia prawego i barku.
Widok od tyłu:wg Hirszfelda.
*, cu*neus*antebrachii med.
N. cutaneus.
antebmchiimed, (r. ulneris ls.
R, dorsalis menusn, ulneds.
86-digitales J-dorsales.
fjj**illit.
N. cutaneus, emebrachii, post, n. redialis.
-V, cephalica.
N. cutaneus entebrachii lat n. muscukcutnei.
-8, superfcialis n. radialis.
Nr, digitales.
gNn, digitales palmares AGÓW.
Ryc.
41. Nerwy skórne przedramienia prawego i grzbietu ręki.
Widok od tyłu:wg Hirszfelda.


o)i skórnym przyśrodkowym przedramienia(od przyśrodkowegoteczka splotu ramiennego).
b.
Gałęzie do bocznej grupy mięśni przedramienia.
Odchodzą iezpośrednio od n. promieniowego lub też od jego gałęzi głębokiej ryc, ***, *d*z*e*e zaopa*rują*, ra*enno-p*o*e*owy, *, orostownik promieniowy długi nadgarstka, m. prostownik promieniowy krótki nadgarstka i m. odwracaez.
ą.
Gałąź do m. ramienna-promieniowego oddziela się od n. promieniowego 5-6 cm powyżej nadkłykcia bocznego i do mięśnia wnika od strony przyśrodkowei.
b.
Gałąź do m. prostownika promieniowego długiego nadgarstka, krótsza od poprzedniej, odchodzi od n, promieniowego również powyżej nadkłykciabocznego.
e.
Gałęzie do m. prostownika promieniowego krótkiego nądgarstkaoraz do m. odwracacza odchodzą zazwyczaj od gałęzi głębokiej n, promieniowego.
Oprócz wymienionych w wielu przypadkach od n. promieniowego odchodzi gałąź to m. ramiennego.
Zdaniem niektórych zawiera ona włókna ruchowe odszczepione od n. *sn*owo-skorneg**zdopa*ące b*cz**z*s**, ra*e*ego**uwazatą*ą za gałąź czuciową przewodzącą impulsy dośrodkowe(proprioceptywne), 7.
Gałęzie do stawu łokciowego.
Mogą one odchodzić wprost od n, promieniowego lub też od jego odgałęzień mięśniowych, w szczególności od gałęzi unerwiającej m. łokciowy.
Zaopatrują boczne odcinki s*dwu*okcio*ego*ącznie z g*ow*ko*c*p*o*e*owet.
8.
Gałąź głęboka(ramus prołmdus)jest jednym z dwóch końcowych odgałęzień n. promieniowego:zaopatruje ona głównie tylną grupę mięśni przedramienia(ryć.
391.
Początkowo biegnie w dole łokciowym przed torebką stawu łokciowego między m. prostownikiem promieniowym krótkim nadgarstka od s@orr baczniej a ścięgnem m. dwugłowego ramienia od strony przyśrodkowej.
Dalej zagina się ku tyłowi owijając się spiralnie dokoła szyjki kości promieniowej.
W odcinku tym gałąź głęboka przebija m. odwracacz, biegnąc wpierw w warstwie głębokiej tego mięśnia, a później między warstwą głęboką a powierzchowną.
Ze względu na bliskie sąsiedztwo z kością złamanie kości promieniowej w jej górnej części może prowadzić do uszkodzenia gałęzi głębokiej.
Po przebiciu m. odwracacza gałąź głęboka znajduje się w tylnej części przedramienia, gdzie dzieli się na kilka gałęzi mięśniowych zdążających do:a)bocznej grupy mięśni przedramienia, b)warstwy powierzchownej i ci warstwy głębokiej tylnych mięśni przedramienia:oprócz wymienionych gałąź głęboka oddaje:d)stosunkowo długi nerw międzykostny tylny przedramienia.
a.
Gałęzie do bocznej grupy mięśni przedramienia odchodzą, jak już wspomniano, zarówno wprost od n. promieniowego, jak i od jego gałęzi głębokiej.
Od gałęzi głębokiej odchodzą najczęściej gałęzie do m. prostownika promieniowego krótkiego nadgarstka i do m. odwraeacza.
Pierwsza z nich wnika do zaopatrywanego mięśnia w górnej trzeciej części przedramienia.
Gałęzie do m. odwracacza w liczbie I-5 oddzielają się od n. promieniowego w dole łokciowym lub też w przebiegu nerwu wewnątrz mięśnia.
Razem z nimi odchodzi zwykle gałąź do stawu łokciowego.
b.
Gałęzie do powierzchownej warstwy grupy tylnej mięśni*zed*a*ie*ia oddzie*ą si**d ga*g*bokiej n. pro*ieniowego*uż po je*z:ssracz.
Podążają one do m. prostownika palców, m. prostowni.
ka palca małego i do m. prostownika łokciowego nadgarstka.
Do m. proswwowa.
ców dochodzą najczęściej trzy gałęzie.
Gałąź do m. prostownika palca małego, zwykle dość długa i cienka, biegnie skośnie w dół i w stronę przyśrodkową.
Gałąź zdążająca do m. prostownika łokciowego nadgarstka wnika w jego górnej części.
c.
Gałęzie do głębokiej warstwy grupy tylnej mięśni przedramienia(m. odwodziciel długi kciuka, m. prostownik krótki kciuka, m. prostownik długi kciuka i m. prostownik wskaziciela)odchodzą od gałęzi głębokiej n. promieniowego oraz od n. międzykostnego tylnego przedramienia.
Są one na ogół dłuższe od gałęzi zaopatrujących grupę powierzchowną.
Biegną nieco skośnie ku dołowi między warstwą powierzchowną i głęboką, krzyżując częściowo mięśnie warstwy głębokiej.
d.
N, międzykostny tylny przedramienia(n. iaterosseas antebracmiposterior)zdąża z początku na tylnej powierzchni mięśni warstwy głębokiej, przykryty przez mięśnie warstwy powierzchownej.
W swym przebiegu krzyżuje m. odwodzicieldługi kciuka i m. prostownik krótki kciuka.
Następnie kieruje się na powierzchnię grzbietową błony międzykostnej między m. prostownikiem krótkim kciuka od strony bocznej a m. prostownikiem długim kciuka od strony przyśrodkowei.
Wzdłuż błony międzykostnej nerw biegnie dalej ku dołowi przykryty wpierw przez m. prostownik długi kciuka, a następnie przez m. prostownik krótki kciuka i ścięgno m. prostownika palców.
Dostaje się następnie na powierzchnię grzbietową nadgarstka dzieląc się na drobne gałązki końcowe.
Od n. międzykostnego oddzielają się poprzednio wspomniane a)gałęzie do warstwy głębokiej grupy tylnej mięśni przedramienia, b)gałęzie do błony międzykostnej oraz do kości promieniowej i łokciowej oraz c)gałęzie do stawów ręki.
Ostatnie zaopatrują powierzchnię grzbietową stawu promieniowa-nadgarstkowego, stawów międzynadgarstkowych oraz stawów nadgarstkowa-śródręcznych.
Odcinki końcowe tych nerwów biegną w przestrzeniach międzykostnych, zaopatrując stawy śródręczno-paliczkowe i zespalają się z nerwami przebijającymi odchodzącymi od gałęzi głębokiej n. łokciowego.
9.
Gałąź powierzchowna(ramus supericialis)n. promieniowego jest ciensza od głębokiej.
Jest to nerw głównie czuciowy przebiegający na znacznej przestrzeni wzdłuż m. ramienna-promieniowego(ryc.
39).
Początkowo gałąź powierzchowna biegnie do przodu od m. odwracaczai bocznic od t. promieniowej, od przodu przykryta brzegiem przyśrodkowym m. ramienna-promieniowego.
Ku tyłowi od gałęzi powierzchownej leżą:m. odwracacz, m. nawrotny obły, kość promieniowa oraz m. zginacz powierzchowny palców i m. zginacz długi kciuka.
W dolnej trzeciej części przedramienia, około 5 cm powyżej wyrostka rylcowatego kości promieniowej, gałąź powierzchowna oddala się od t. promieniowej kierując się do boku i ku tyłowi:wnika przy Wm pod ścięgno m. ramienna-promieniowego i owija się dokoła kości promieniowej przechodząc na stronę tylną przedramienia i zespalając się z n. skórnym bocznym przedramienia(od n. mięśniowa-skórnego ryc, 4 l).
Wkrótce potem dzieli się na kilka gałązek, które ostatecznie Jako nerwy grzbietowe palców dochodzą do powierzchni grzbietowej kciuka, wskaziciela i bocznej połowy palca środkowego.
Od gałęzi powierzchownej n. promieniowego odchodzą:a.
Gałęzie naczyniowe do t. promieniowej zaopatrujące większą część Powyżej tętnicy b.
Gałęzie do stawu promieniowa-nadgarstkowego i do stawów nadgarstka, c.
Zespolenie z n. łokciowym(str. 65 łd.
Ne rwy grzbietowe palców(an, d(gitales dorsales), które w liczbie 5 unerwiąjągrzbiet ręki po stronie bocznej i powierzchnię grzbietową 2/-palca tej samej strony.
Nerwy grzbietowe palców są krótsze od dłoniowych, przy czym nerwy dłonio.


we(od n. pośrodkowego i łokciowego)sięgają aż do końca palców oraz zachodzą ną ją, einki końcowe powierzchni grzbietowej, a nerwy grzbietowe dochodzą zaledwie ąąęraąkowego paliczka(ryc.
31)Dlatego też końce palców po obu stronach są unerwioąąwyłącznie przez nerwy dłoniowe.
W postaci typowej, jak już wspomniano, gałąź powierzchowna n. promieniowego ąą, łaje 5 nerwów grzbietowych palców:są to:1, N. grzbietowy boczny kciuka(n. dorsalispollicislaterallstz, N. grzbietowy przyśrodkowy kciuka(n. dorsalispollicismedialią:1, N. grzbietowy boczny wskaziciela(n. dorsalisindicislateraliskg, N. grzbietowy przyśrodkowy wskaziciela(n. dorsallsindicismedią.
lis)5, N. grzbietowy boczny palca środkowego(n. dorsalisd(eitimedulą.
reralis).
Każdy z nich bierze udział w unerwieniu skóry odpowiedniej połowy palca.
Zespolenia.
Zespolenia n. promieniowego z pozostałymi nerwami zaopatrująeyągkończynę górną były omówione poprzednio:tutaj ograniczymy się do krótkiego ich zestawienia, ?fpromieniowyzespala się:1.
Z n. mięśniowa-skórnym na trlnei stronie przedramienia w jego części górnej oraz dolną(str.
49).
2.
Z n, pośrodkowym(str. 58)na przedramieniu(za pośrednictwem na, międzykostnych)oraz na kłębie kciuka i na powierzchni grzbietowej palców, 3.
Z n. łokciowym(str. 65)głównie na grzbiecie ręki.
4.
Z n. skórnym przyśrodkowym przedramienia, jak również z n. skórnym przyś-rockowym ramienia(str. 68 i 7 O).
5.
Z n, pachowym w skórze ramienia między n. skórnym tylnym ramienia(od n. promieniowego)a n. skórnym bocznym ramienia(od n. pachowego).
Unaczmienie.
W jamie pachowej do n. promie-'mowego dochodzą drobne odgałęzienia t. pachowef.
Na ramieniu zaopatruje go t. głęboka ramienia, na znacznej przestrzeni towarzysząca nerwowi promieóniowemu.
W dolnej trzeciej części ramienia i w dolą łokciowym n. promieniowy jest unaczyniony przez Ąwsteczną promieniową.
Gałąź głęboka n. promienicę wego otrzymuje odgałęzienia od t. wstecznej gromi!
:niowej i od t. międzykostnej wstecznej.
Gałąź pywierzchowna n. promieniowego jest zaopatrrw@4 przez kilka mniejszych gałązek t. promieniowej.
Odmiany.
Nerw promieniowy, jako jedyny 4 nerw odchodzący od pęczka tylnego splotu ranueJĘnego, jest mniej zmienny od nerwów odgałęziaią?
się od pęczka przyśrodkowego i bocznego.
NOb 46 dziej zmienna jest gałąź powierzchowna n. proWniowego.
W postaci typowej oddaje ona 5 nerółgrzbietowych palców, które zaopatrują kciuk, wsł 4 ziciel i połowę palca środkowego.
Ten zakres zaoPFItrzema podlega jednak bardzo znacznym wahar 888 osobniczym:może on sięgać znacznie dalej w 8 runku przyśrodkowym i wówczas prawie cała s 8?
powierzchni grzbietowej ręki może być unerwoprzez n. promieniowy, a może być znacznie mN 4'szy, wówczas obszar unerwienia gałęzi grzbietoBn, łokciowego odpowiednio się zwiększa(str.
WłObszarunerwienia.
1. Gałę zje mięśnio?
(n. promieniowego zaopatrują(ryc, 42):a)tylną gr 9 mięśni ramienia(m. trójgłowy ramienia i m. łoKcJ 96.
, trójgłowy WT 18018.
boczna grupa OUĘŚOł przedramienia.
-tylna grupa-OÓĘŚOI'przedramienia z Z.
419.
Ryc.
42.
Mięśnie kończyny górnej prawej zaopatrywane przez n. promieniowy.
Widok*a***.
ąę), b)boczną grupę mięśni przedramienia(m. ramienna-promieniowy, m. prostownik Ńmieniowy długi nadgarstka, m. prostownik promieniowy krótki nadgarstka i m. odjracacz), @Giną grupę mięśni przedramienia(m. prostownik palców, m. prostownik jątca małego, m. prostownik łokciowy nadgarstka, m. odwodziciel długi kciuka, m. prostownik krótki kciuka, m. prostownik długi kciuka i m. prostownik wskaziciela).
z, G a lezie s korne(ryc, 40)n. promieniowego rozkrzewiają się na znacznym ob-ząrze, zaopatrując skórę tylnej powierzchni ramienia, przedramienia i ręki oraz Za.
jątca strony bocznej.
Po stronie bocznej obszar unerwienia skórnego przechodzi rówjieina przednią powierzchnię kończyny.
Poza tym n. promieniowy zaopatruje czuciowa część boczną stawu łokciowego, bloąpmiędzykostną po stronie tylnej wraz z kośćmi przedramienia oraz tylną powierzchjiękości i stawów nadgarstka.
1, Włó kn a negr o w eg et a ty w ne nerwu promieniowego odgrywają mniejszą jwę niż w innych nerwach:włókna współczulne zaopatrują głównie naczynia towarzyęzącen, promieniowemu, jak t. głęboką ramienia, t. wsteczną promieniowa, t. międzykostną tylną i t. promieniową.
Porażenie.
N. promieniowy ze względu na swój przebieg bywa stosunkowo często jąrażony na uszkodzenie.
Szczególnie często zdarza się to przy złamaniu kości ramiennej lub wskutek ucisku na nerw u osób nieprzytomnych.
Przy całkowitym porażeniu n. promieniowego znacznemu upośledzeniu alegąją następujące czynności:a)prostowanie przedramienia, b)odwracanie przedramienia, c)prostowanie ręki, d)prostowanie w stawach śródręczno-paliczkowych oraz c)prostowanie i odwodzenie kciuka.
Prostowanie przedramienia jest niemożliwe, jeśli n. promieniowy zostanie przerwany w jamie pachowej:przy uszkodzeniu jego ha ramieniu lub niżej czynność jest tylko osłabiona lub nawet nie zmieniona.
O dw rac anie przedrą mienia w przypadku porażenia n. promieniowego może być wykonywane jedynie przez m. dwugłowy, który zginając w stawie łokciowym, jednocześnie odwraca przedramię.
Czynne prosto w a ni e r ę ki jest zasadniczo niemożliwe:czynność tę chory może wykonywać jedynie zastępczo zginając silnie palce.
Występujące przy tym skrócenie ścięgien prostownika palców powoduje częściowe wyprostowanie ręki.
Prostowanie w stawach śródręczno-paliczkowych jest zniesione.
Czynność tę, podobnie jak w stawach nadgarstka, można wykonywać jedynie czpścioBozginając silnie palce.
Natomiast prostowanie w stawach międzypalicżkowych@Ypalca jest zachowane, gdyż czynność tę wykonują mm, glistowate i międzykostne.
Pros 1 owa nie k ciuka w przeciwieństwie do pozostałych palców jest porażone@e Olka w stawie śródręczno-paliczkowym, ale też w stawie międzypaliczkowym.
Wwnież odwodzenie kciuka jest znacznie osłabione Zaburzenie wymienionych czynności powoduje charakterystyczne ułożenie kończy.
A górnej, szczególnie wyraźne przy zgięciu w stawie łokciowym i nawróceniu przedPWenia.
Dłoń opada wówczas ku dołowi(ręka opadająca, ryć.
A), palce są lekko zgię*4 kciuk przywiedziony.
W długotrwałym porażeniu n. promieniowego w wyniku P(Gkurczu porażonych mięśni może wystąpić nadmierne wyprostowanie palców.
(Ś 44 Porażenie n proeniowego.
Ręka opa 9 l 4.
S.
O'ćó.


Przy porażeniu n. promieniowego również uścisk dłoni lub próba zamknięcia ręki ępięść są wykonywane z mniejszą siłą.
Może to niekiedy nasuwać przypuszczenie roję.
poczesnego uszkodzenia n. łokciowego:w rzeczywistości jednak zależy to zazwyczaj ąąbraku prawidłowej czynności prostowników, które normalnie ustawiają rękę w ułożę.
nie ułatwiające silne zgięcie palców.
Z innych objawów występujących przy porażeniu n. promieniowego należy jeszcze wymienić nieznaczne osłabienie następujących ruchów:zginania p r ze dr amie.
nią(m. ramienna-promieniowy), grzywo dzenia ręki(m. prostownik łokciowy nadgarstka)oraz o d w o d z e n i a r ę k i(mm, prostowniki promieniowe nadgarstka).
Zaburzenia czucia przy uszkodzeniu n. promieniowego są znacznie mniejsze, niżby to wynikało z zakresu unerwienia, niekiedy zaś nie występują wcale.
Najczęściej stwierdza się mały obszar całkowitego znieczulenia na powierzchni grzbietowej ręki między pierwszą a drugą kością śródręcza Okolice te otacza większy obszar niedoczulicy.
Wielkość tego obszaru zależy od zmienności osobniczej.
Zaburzenia neurowegetatywne przy uszkodzeniu n. promieniowego są zwykle stosunkowo niewielkie.
Streszczenie.
N, promieniowy(n. radialió rozpoczyna się w jamie pachowejpołożonydo tyłu od t. paehowej jest głównym odgałęzieniem(O-:-Th)tylnego pęczka splotu ramiennego.
Po krótkim przebiegu na przedniej części ramienia przedostaje się na stronę tylną układając się w bruździe n. promieniowego kości ramiennej.
Dalej przebija przegrodę międzymięśniową boczną od tyłu do przodu i między m. ramienna-promieniowym a m. ramiennm dostaje się do dołu łokciowego, gdzie dzieli się na gałęzie końcowe-głęboką i powierzchowną.
Gałęzie na ramieniu:1)n. skórny tylny ranienia(n. cutaneus braćmi posteriom zaopatruje skórę górnej części tylnej powierzchni ramienia:2)nskórny tylny przedramienia(n. cutaneus amebrachii posterior)przebija powięź w dolnej części ramienia unerwiąjąc po stronie tylnej skórę przedramienia i dolnej części ramienia:3)gał ę z i e ni ę ś ni owe(rr, musculares)unerwiają m. trójgłowy i m. łokciowy.
Gałęzie na przedramieniu:1)gałąź głęboka Oamusąrofmdus)przebija m. odwracacz i biegnie po stronie tylnej przedramienia zaopatrując wszystkie prostowniki.
Jej końcowa gałąź, n. międzykostny tylny przedramienia(n. inćerosseusamebracW poszerzam, dochodzi do powierzchni grzbietowej ręki i zaopatruje błonę międzykostną, kości przedramienia i stawy ręki:2)gałąź powierzchowna(ramus supenicialis), czuciowa, biegnie na przedniej stronie przedramienia towarzysząc t. promieniowej.
W dolnej części przedramienia pod ścięgnem m. ramienna-promieniowego przedostaje się na stronę grzbietową ręki, unerwiąjąc jej część boczną.
Tutaj rozgałęzia się na 5 nn, grzbietowych palców(nn, dlgitales dorsa(es), które zaopatrują powierzchnię grzbietową bliższych i środkowych paliczków 2/, palca strony bocznej.
ZESTAWIENIE UNERWIENIA KONCZY 3 NY GÓRNEJ Rerwy kończyny górnej prowadzą zarówno włókna ruchowe i czuciowe(skórne, naczyniowe, stawowe, okostnowe, kostne), jak też włókna układu autonomicznego.
Unerwienie mięśni W splocie ramiennym, niezależnie od podziału na korzenie, pnie i pęczki, należy uwzględnić zróżnicowanie topograficzne na dwie wielkie grupy nerwów:a)brzuszną, przeznaczoną zasadniczo dla mm.
zginaczy, oraz b)grzbietową, unerwiającą mm, prostowniki kończyny ĘOTDC).
Me rw.
1, Nadłopatkowy.
2.
Grzbietowy.
3, Podłopatkowe.
4.
Piersiowy długi.
5.
Piersiowa-grzbie*owy.
6.
Fachowy.
7 Promieniowy.
Segmenty rdzeniowe.
Os O(OJ.
Cr(O, C-).
Os-Cr.
Os-Cr.
Os ss Ca.
O-s Os.
Cr-Th.
Tabela I Unerwienie mięśni.
Gałęzie warstwy tylnej:.
nadgrzebieniowy.
p odgrzeb ieniowy.
dźwigacz łopatki mm, równoległoboczne.
godło gałkowy.
obły większy.
zębaty przedni.
OAQSZ!
TSZy grzbietu.
n*rdm*enn*.
obły mniejszy.
tylne mięśnie ramienia i przedramienia.
ramienna-promieniowy.
prostowniki promieniowe nadgarstka(długi i krótki).
odwracacz przed.
TBTDICOIB.
odwodzicielkciuka, długi i krótki.
odwodzi ramię, napina torebkę stawu ramiennego.
obraca ramię na zewnątrz i napina torebkę.
unoszą łopatkę ku górze i przybliżają do kręgosłupa.
obraca ramię do wewnątrz, napina torebkę.
obraca ramię do wewnątrz, przywodzi zginając ku tyłoWl.
obraca łopatkę i przesuwa tą do przodu.
obraca ramię do wewnątrz, przywodzi zginając ku tyłowi, opuszcza bark i uniesioO?
TBTOlę.
odwodzi ramię do poziomu, obraca do wewnątrz(część przednia)lub na zewnątrz(część tylaa).
obraca ramię na zewnątrz.
prostuj ą ramię, przedramię, rękę i palce.
zgina przedramię.
zginają przedramię, prostują rękę.
odwraca przedramię.
odwodzi rękę i kciuk.


Nerw.
1.
Podobojczykowy.
z.
Piersiowe przyśrodkowy i boczny.
3.
Mięśniowa-skórny.
4.
Pośrodkowy.
5.
Łokciowy.
Segmenty rdzeniowe.
O jC.
Co.
O-Thr.
O-O.
O-Th*.
O--Thr.
cd.
Tabeli I.
Gałęzie warstwy przedniej:.
podobaj czykowy.
DIBTSIOWW większy.
DICTSIOWW DIOIC)SZW.
krucz o-ramienny.
dwugłowy rami*nia.
T RIOICTIOM.
przednie mięśnie przedramienia z wyjątkiem zaopatrywanych przez n. łokciowy.
mięśnie kłębu kciuka z wyj ątkiem przywodzi cielą i głowy głębokiej zginacza krótkiego zaopatrywanych przez n. łokciowy.
mięśnie glistowate I i li(czasem 111).
zginacz łokciowy nadgarstka.
część przyśrodkowazginacza głębokiego palców.
mięśnie kłębu palca V.
mięśnie międzykostne.
przywodziciel kciuka, głowa głęboka zginacza kciuka.
mięśnie glistowate III i TV.
pociąga obojczyk ku dołowi i do przodu.
obraca ramię do wewnątrz i przywodzi, opuszcza ramię podniesione.
obniża obręcz kończyny górnej i pociąga ku przodoWl.
zgina i przywodzi ramię.
zgina i odwraca przedramię.
zgina przedramię.
zginają rękę i palce, nawracają przedramię.
odwodzą, zginają i przeciwstawiają kciuk.
zginają paliczek bliższy palca i równocześnie prostują środkowy i dalszy.
zgina i przywodzi rękę.
zgina dalsze paliczki IV i V palca.
zginają, odwodzą i nieco przeciwstawiają palec V.
zginają paliczek bliższy palca i jednocześnie prostują paliczek środkowy i dalszy, odwodzą i przywodzą palce.
przywodzą i zginają kciuk.
zginają paliczek bliższy palca, prostując środkowy i dalszy.
po grupy brzusznej należą:nn, piersiowe-przyśrodkowy i boczjęn, podobóczykowy, n. mięśniowa-skórny, n. pośrodkowy i n. łokciowy:do grupy grzbietowej pozostałe nerwy krótkie splotu ramienąegooraz n. promieniowy.
Tabela I przedstawia pochodzenie rdzeniowe nerwów, ich czynność ruchową i mięśnie, które zaopatrują.
Unerwienie skóry Bark.
Powierzchnię przednią i tylną zaopatrują:1)nn, nadobojczykowe ze splotu szyjnego, a powierzchnię boczną:2)n. skórny boczny ramienia(od n. pachowego).
Ramię.
Powierzchnię przednią i przyśrodkową zaopatrują:1)n. skórny przyśrodkowy ramienia w części górnej i 2)n. skórny przy środkowy przedramienia w części dolnej:3)n. skórny boczny ramienia(od n. pachowego)unerwia powierzchnię boczną, a 4)n. skórny tylny ramienia(od n. promieniowego)powierzchnię tylną.
Przedramię.
Powierzchnię przyśrodkową zaopatruje:1)n. skórny przyśrodkowy przedramienia:2)powierzchnię boczną n. skórny boczny przedramienia(od n. mięśniowa-skórnego):3)powierzchnię tylną n. skórny tylny przedramienia(od n. promieniowego).
Ręka.
Na dłoni:1)większą część ze strony bocznej zaopatruje n. pośrodkowy, 2)mniejszą część ze strony przyśrodkowej-n. łokciowy.
Skórę na grzbiecie ręki unerwiają:3)gałąź grzbietowa ręki n. łokciowego-część przyśrodkową oraz 4)gałąź powierzchowna n. promieniowego-część boczną.
Palce.
Skórę na powierzchni dłoniowej 3/, palca strony bocznej zaopatruje 1)n. pośrodkowy, a 2)n. łokciowy skórę P/ę palca strony przyśrodkowej:na powierzchni grzbietowej Z'/y palca'unerwia 3)n. promieniowy od strony bocznej oraz Ąn, łokciowy 2/, palca od strony przyśrodkowej.
Każdy palec otrzymuje 4 gałęzie biegnące wzdłuż Jego brzegów:dwie silniejsze na stronie dłoniowej i dwie słabsze na stronie grzbietowej.
Na palcu małym wszystkie one pochodzą z jednego nerwu, mianowicie n. łokciowego:w zaopatrzeniu pozostałych falców biorą udział zawsze dwa nerwy, a palca środkowego nawet VzJ.
Paliczki palców środkowe i dalsze również na powierzchni krzbietowej są unerwione przez gałęzie dłoniowe:gałęzie grzbietowe 9 o@erają do paliczka końcowego tylko na kciuku i małym palcu.
Unerwienie naczyń p(wica pachowa.
Na powierzchni przedniej początkowego odcinka ł pachowej kończą się niekiedy drobne rozgałęzienia nerwu, które Bósyła:1)zwój gwiaździsty do t. podobojczykowej:w dalszym PBzebiegu t. pachowej do jej powierzchni przedniej dochodzą gałązki W nn, piersiowych, przyśrodkowego i bocznego, ze splotu ra.


gałęzie n. pośladkowego.
e 8 cyc śa-Ę eP.
*****, cj ZĘAScjcjśś 5 ćiQ 6, **SI ŃŚSŃŚX'.
**%iie?
-Bój:+9 iłcćw**X 48 f.
Fe ł?e 4.
-Nn, supraclawculares.
N. cut, brachii lat, n. axillaris.
N. cut, brachii ss.
N. cut, brachii post, n. redialis.
jś?
%'f'j+Ńjp-N, cut, entebrach li******::j.
-N. cut, antebrachii med.
-gałęzie n łokciowego.
4 reęójęć 8 V.
óóąć Kij?
óiPóeP S?-ćeć.
, óę', **, cj%-e Pv.
łXXćW%ććXŻ.
N, cut, entebrachii-ąJój'Zcjcjr*d**z***************.
gałęzie*n. prom.
Bc 44.
Pola rozprzestrzenienia nerwów skórnych kończyny górnej prawej:a-88:doK od przodu, b-widok od tyłu.
Pola ciemno aakropkowane-, autonomiczne"896 szary skórne zaopatrywane przez jeden nerw), pola jasno zakropkowane-, a@F 8 wlczne"(obszary skórne unerwione przez kilka sąsiednich nerwów).
Schematómiennego.
Ną powierzchni tylnej t. pachowej rozgałęziają się włółB 3)splotu ramiennego, zwłaszcza pęczka przyśrodkowegobocznego.
Tęwicę ramienną zaopatruje n. p o ś r o d k o wy dwiema lub uAema gałązkami:1)gałąź górna jest niestała, dochodzi ona do P 9 cz@ku tętnicy a nieraz nawet do końca t. pachowej:2)gał 4 środkowa odchodzi od n. pośrodkowego lub też czasem od n 08 śniowo-skórnego.
Towarzyszy ona, tętnicy na dość długim odcinłP oddaje liczne bocznice, z których jedna biegnie razem z t. odżyy 694.
yj-et ramiennej i po oddaniu kilku ąjakien oKosVowych wnika do gości:3)28 ł 4 ż dolna jest nająguższa:Kieruje się do miejsca poąziałutęO 8 c*i oddaje gałązki do jaezątku 1 promieniowej i łokciojąj.
Od nici odchodzą też włókna ąs towarzyszących ży*, gętnica głęboka ramienia otrzyjągjewłókna od n. promieniowego.
gętnica łokciowa w swej części górnej aż do miejsca odejścia u.
wstecznych test unerwiona przez:1)ęątąż dolną dla t. ramiennej:dalej aż do nadgarstka, a czasem nawet aż do łuku dłoniowego powierzchownego ciągnie się wzdłuż tętnicy Z)'długa gałąź naczyniowa(tzw. nerw tętnicy łokciowej Henlego)i swymi bocznicami zapewnia dostatecznie jej unerwienie.
Gałąź ta oraz nerw t. głębokiej uda są najdłuższymi gałęziami naczyniowymi.
Tętnica promieniowa jest unerwiona tak samo jak t. łokciowa.
Górny krótki odcinek otrzymuje jeszcze włókna nerwowe z dolnej gałęzi dla t. ramiennej.
W dalszym swym przebiegu zaopatruJ 434 włókna gałęzi powierz śhownej n. promieniowe Ę 0.
Tęwieę międzykostną przednią Werwia jedna lub kilka gałązek odśhodzącyehod n. międzykostnego P(zedniego:dodatkowo może otrzvPówaćrównież włókna bezpośredPBodchodzące od n. pośrodkoweRO.
Fasciculus lat.
8, profundus n. ulrarisHyc.
45.
Nerwy naczyniowe kończyny górnej.
Schemat wzorowany na Lazorthesie(1955)oraz Brausie i Elzem(l 96 O).
Widok od przodu.
Ś 988 o@iowy powierzchowny otrzymuje włókna nerwowe głów?
9999 n pośrodkowego, a łuk dłoniowy głęboki z gałęzi głębokiej nBJŻM:((jĄąręv ją.
Unerwienie stawów.
Fasciculus med.
Ggl, stellatum.
gałązka od n. piersiowego przyśrod kowegoN, ulnaris-N. medianus.
-A, profunda brachii et n. radialis.
--A, collateralis ulnaris sup.
A, collateralis ulnaris im.
--A, recurrens radialis-A, recurrens ulnaris.
--A, radialis 8, superficialis n. radialis.
"?'98 ramienny(ryć.
46). Główne nerwy stawu ramiennego pacho.


Ryc.
46. Nerwy staw.
Wn, soóseapu tałes.
-N, axillarisbramiennego prawego:a-widok od przodu:b widok od tyłu.
Schemat.
łopatkowe, powierzchnię tylną i górną 2)n. nadłopatkowy, powierzchnię dolną 31 n. pachowy.
Poza tym według niektórych autorów staw ramienny zaopatrują:4)n. piersiowy boczny i 5)n. promieniowy Staw łokciowy(ryc 40 W unerwieniu stawu łokciowego udział biorą wszystkie nerwy przebiegające w jego sąsiedztwie.
Część środkową powierzchni przedniej zaopatruje 1)n. mię śniowo-skórny, części boczne po stronie łokciowej 2)n. pośrodkowy po stronie promieniowej 31 n p r o mi e n i o wy.
Powierzchnię tylną stawu unerwia po*rod*u**s*e pr*m*e*w*n. prom*e*owypo stronie łokciowej 4)n, łokci o wy.
Stawy ręki.
Głównym nerwem jest 1)n. międzykostny przedni(od n. pośrodkowego), który wspólnie z:2)n. łokciowym po stronie łokciowej oraz 3)n. skórnym bocznym.
-N, musculocutaneus.
--N, radialis.
-N. radialis.
-N. radialis.
Ręę, 47.
Nerwy stawu łokciowego prawego:a-widok od przodu:b-widok od tyłu.
Schemat.
jęzedramienia(od n. mięśniowa-skórnego)po stronie promieątoweizaopatruje powierzchnię przednią.
Powierzchnię tylną stawów yęki zaopatruje prawie w całości 4)n. międzykostny tylny(od ą, promieniowego), a poza tym częściowo n. łokciowy i n. skórny-oczny przedramienia.
Staw nadgarstkowa-śródręcznyg-ciuka otrzymuje swe nerwy z przodu 1)od n. pośrodkowegoj, dłoniowy wspólny palca I), z tyłu 2)od n. mięśniowa-skór jego(n. skórny boczny przedramienia)i 3)od n. promieniowego(n. grzbietowy palca).
Stawy śródręczno-paliczkowe po stronie dłoniowej unerwiane są:1)gałęzią głęboką n. łokciowego oraz 2)nr, dłoniowymi właściwymi palców, po stronie grzbietowej zaś przez 3)nr, grzbietowe palców oraz bocznice gałęzi głębokiej n. łokciowego, które przenikają na stronę grzbietową między początkami run, międzykostnych.
S 1 a w y m i ęłz y pa li c z k o w e zaopatrywane są przez te same nerwy, które dochodzą do skóry palców.
Unerwienie okostnej i kości Na kości ramiennej okostna obu guzków i bruzdy międzyguzkowejjest unerwiona przez 1)n. pachowy:poza tym powierzchnię przednią zaopatruje 2)n. pośrodkowy, a tylną 3)n. promie D I O W W.
Nerw trzonu kości(n. diaphysanus), który razem z naczyniami odżywczymi wstępuje do otworu odżywczego i zaopatruje jamę szpikową, pochodzi od n. pośrodkowego, czasem od n. promieniowego.
Okostną kości promieniowej i łokciowej na powierzchni przedniej i tylnej zaopatruje:1)n. międzykostny przedni(od n. pośrodkowegokdla każdej kości oddaje on też gałąź do trzonu kości(n. diaphysanus):na stronie tylnej w unerwieniu odcinka dolnego obu kości bierze też udział 2)n. p r o mieni o wy.
Kości nadgarstka po stronie dłoniowej unerwia głównie 1)n. międzykostny przedni(n. pośrodkowy), ale uczestniczy w tym również 2)gałąź dłoniowa n. pośrodkowego, 3)n. skórny boczny przedramienia(n. mięśniowa-skórny)oraz 4)n. łokciowy.
Na grzbiecie ręki głównym nerwem jest 5)n. międzykostny tylny(n. promieniowy)uzupełniony na brzegach przez n. łokciowy(gałąź grzbietowa), n. skórny boczny przedramienia(n. mięśniowa-skórny)i gałąź powierzchowną n. promieniowego.
Na palcach unerwienie okostnej odpowiada zaopatrzeniu skóry.
NERWY MlĘ 3/YŻEBROWEGałęzie brzuszne nerwów piersiowych w liczbie 12 kierują się do przodu i biegną w ścianie klatki piersiowej i jamy brzusznej układając się przeważnie między żebrami:stąd też pochodzi ich nazwa nerwy międzyżebrowe(nn, intercostales).
Ostatni z nich 89.


(dwunasty)znajduje się poniżej dwunastego żebra i wskutek teęąotrzymał nazwę n. pod żebrowego(n. subcostalis).
Nerwy rąą, dzyżebrowe są świadectwem metamerycznej budowy ciała i tylko ęynieznacznym stopniu ulegają ogólnej tendencji nerwów do zespalania się z sobą.
Przebieg i położenie.
Chociaż budowa wszystkich nerwów miedzę.
żebrowych jest w zasadzie podobna, to jednak istnieje wyraźna różą(.
ca w przebiegu i położeniu nerwów międzyżebrowych górnych i dął, nych.
Górne biegną niemal na całej długości w przestrzeniach rntą.
N, musculoeutaneus.
N, cutneusa ntebrach i i med s.
*cu*aneusbrachii me 4 Nn.
Jntercostbrach tałes.
Br. cofanej art. nn, intercosta li u m 4 Br. cofanej lat, nn, irtercostaliurn's.
M, rectus abd.
minelesl nn.
Br. cofanej am. (atdo.
, interoostali urn.
Remi cofanej lat, nn, intercostaliu m.
M. obliquus im. abdorninis-, cu*aneus-*arN, subcostaliseu*eus an t.
gestricus Ą r eutaneuF.
X, jm-Kępa.
)6 PWPPĘ??
R. cutaneus ant, n, femorelis.
A, axillaris.
Ramus cutaneus art. n. intercostalis li N, irteroostalis li Ram us cutaneus lat.
n. intercostalis li eć.
Hyc.
48. Nerwy nu(dzyzcbtowi.
Widok od przodu:.
N. cutareus-antebrchiiWD 9 C*, cu*brachii rneLw, id sto.
W. intercostalis VII.
8 M, tranwersus abd.
-N. imercostaiis X 8 N, irtereostalis XI N, subcostelis-N, iliohypogastricus.
*'8, cutaneus lat, r. iliohy.
N. ilioinguinalis.
wg Husztćlda.
ąjężebrowych, kończąc się w pobliżu mostka:dolne znajdują się w yżestrzeniach@8 ę 4 z:żebrowych tylko w odcinku początkowym, daj, -ą zaś leżą@ę 4 zy mięsniami brzucha kończąc się w pobliżu kresy b*a*e**c, gg*y przebiegu górnych nerwów międzyżebrowych(Thjc qh)można odróżnić 4 odcinki(t. 1, ryć, 449 kj W odcinku początkowym, od kręgosłupa do kąta żebra nn, mięąjężebroweznajdują się w przestrzeni ograniczonej od tyłu przez jaja, międzyżebrowe zewnętrzne oraz błonę międzyżebrową wewąwrzną, a od przodu przez powięź wewnątrzpiersiową, która wraz z jptucną ścienną oddziela w tej okolicy nn, międzyżebrowe od jamy wpłuenef.
z.
Począwszy od kąta żebra pojawiają się mm, międzyżebrowe wewnętrzne, oddzielające nn, międzyżebrowe od powięzi wewnątrz piersiowej.
W odcinku tym nn, międzyżebrowe przebiegają między nim, międzyżebrowymi zewnętrznymi i wewnętrznymi.
3.
Dalej w części bocznej, gdzie istnieją mm, międzyżebrowe pośrednie, górne nn, międzyżebrowe biegną między nimi a mm, międzyżebrowymi wewnętrznymi.
4.
W odcinku przednim nerwy leżą między mm, międzyżebrowymi pośrednimi od przodu a powięzią wewnątrzpiersiową oraz m. poprzecznym klatki piersiowej od tyłu.
Tutaj w pobliżu mostka nerwy międzyżebrowe krzyżują naczynia piersiowe wewnętrzne, następnie przebijają mm, międzyżebrowe pośrednie i m. piersiowy większy, wychodząc na powierzchnię, jako gałęzie skórne przednie.
W przestrzeniach międzyżebrowych oprócz n. międzyżebrowego biegnie również t. międzyżebrowa i towarzysząca jej żyła oraz naczynia chłonne.
Tworzą one wspólnie powrózek naczyniowa-nerwowy przestrzeni międzyżebrowej.
Układają się w nim kolejno od góry ku dołowi:żyła, tętnica i nerw, w związku z czym żyła i tętnica są bardziej ukryte w bruździe żebra niż nerw.
Dolne nerwy międzyżebrowe(Th--Th)mają przebieg bardziej złożone ł W odcinku początkowym przebiegają one w przestrzeniach mię 93 żebrowyehpodobnie jak górne nn, międzyżebrowe.
Z Dalej wnikają między m. skośny wewnętrzny a m. poprzeczny P(ucha, krzyżując powierzchnię wewnętrzną chrząstek żebrowych WW międzyżebrowe(VII-IX)lub biegnąc poniżej jednoimiennego febra(nn, międzyżebrowe X, 8 OłW odcinku końcowym dolne nn, międzyżebrowe przebijają Giną f!9886 pochewki m. prostego brzucha, rozgałęziając się w nim częśĘ 98 o, częściowo zaś okrążając go od strony przyśrodkoweh kończą 99 JAko gałęzie skórne przednie, które wychodzą na powierzchnię po@ebiciu przedniej blaszki pochewki m. prostego brzucha.
Ś 994 żebrowy(Th-)ma przebieg w zasadzie podobny do poę 95 i 4 ych.
Początkowo znajduje się on poniżej XII żebra za więza 4 ć 99 lędźwiowa-żebrowym.
Następnie biegnie ku tyłowi od nerki?
9 YŻuiąc od przodu m. czworoboczny lędźwi.
Z kolei, podobnie Jak 99 nerwy międzyżebrowe dolne, wnika między m. skośny wew.


8@rzny a m. poprzeczny brzucha, koieząc się gałęzią skórną przed 1118.
W przebiegu między mięśniami brzucha V@n międzyżebrowy P(imuje kierunek nieco wstępujący ku górze.
W@-mniej więcej Pobrzeczny, a IX do XII zstępują nieci ku dołowi@ałęzie Od nn, międryżebrowyeh idchodzą:1)gałęzie mięśniowe, ś kałęzie słórne, 3)gałęzie stawowe i okostnowe oraz 4)gałęzie zaopatrujące opłucną oraz otrzewną.
4 Gałęzie roięśniowe(rr, muscwars).
W postaci cienkich włókien Jóżnej długości odchodzą one od wsrystkich nerwów międzyżebroóYchoraz od n. podżebrowego.
Zaopatrują główcie, choć nie wyłącznie, mięśnie międzyżebrowe oraz mięśaie brz 9 Ph 89 ał 4 żdo 0)międzyżebrowego zewnętrznego odchodzi w odcinku P 99 zątkowym przestrzeni mięązyżebrowej i t-gnie w niej samodzielnie między m. PP 94 zJżebrow**zewnętrznym a pośrednim.
Oprócz m.
@Oędz 3 żebrowego zewnętrzPeśo(od Th do Tlą)zaopatruje ona rn, zębaty ylny góro 3(Thi ss ThJ i Bolo TThy**Fętkie gałęzie odchodzące ot pnią n, rnięłyżebrowego zaopatrują m, mię d z yAe 9 rowypośredni(Th-Th. . )i wewnętrzny(Th*ss Th.
J oóz mm po 4699 Fowe(Thj-Thą)i poprzeczny klatki gier s@8 ei(Th*s:Th-J@ałęzieno ioiędzyżebrowych zaopatruj:też rnm dźwigacze żeber 46 ss Thjl, a pPzede wszystkim mięśnie trzucha-PTo 8 ł 3(ph-ss Th.
3, śł 9 Ż 8 ował 3(WhjJ, skośny zewnętrzny(Thą ss phgP, 8 ło 8@ó we 88 Byłrzny(Thę-WhjJ i peprzesZny O@::+Puł 4 Gałęzie sAórne(rr, cmanen.
Są one grubsze od mięśniowych.
Pzielimy je zależnie od ich położenia i zakresu unerwienia na gałęzie boczne i przednie(ryć.
49).
9 Gałęzie s Korne boczne(rr, cmanł Jatera(esJ odchodzą od nerwów mięPYŻebrowychmniej więcej w patowie obwały przestrzeni międzyżebrowej albo ie 89 zewcześniej.
Odgałęziają się one są pnią n, międzyżebrowego, następnie przebijają FWP@Oę 4 zyżebroWe pośrednie i zewnętrzne, pi czym dalej przedosleią się od tka@@P 998@(agi górne(Thy-Th, )między zębami m. zębatego przeJniego, dolne(Th-łBnJ@4 ę 4 z*żebrami m. skośnego zewnętrznego brzucha i m. najszerszego grzbietuPFWżstorna boczna n. podżetrowego ęŃi, )pnebjja m. skośny zewnętrzny brzucha ŃBłyzie odchodzące od górnwh nerwów miwłryżebrowych nazywamy gałęziami ś 696 nym i b o c z ny mi piersiowymi(rmi cofanej(a(eóa(es Dec(ara(es), w o 4 WŻnieniu do dolnych zwanych gątęziąmi stórnymi bocznymi brzuszo)8)3(ranu cofanej laterales abdominaleś).
Ż 8 ż 4 a ze wspomnianych gątęzi bocznych rrwidla się zaraz po wejściu do tkanłsP 99886 ioei, albo nawet jeszcze w obrębie mięśnia na 4 wie gałęzie Jrln 4 łPFA e dni ą Oamus postenor er ąnrerioj, pierwsza z nich obejmuje brzeg boczró BPPPerszegogrzbietu i kieruje-tę prąwie pogmo ku tyłowi naprzeciw gałęzi skórnej@P 8 eJoweJ, druga biegnie do przodu, Gąlęge tylne górnych nerwów są dłuższe niŻ 99 W 6 ch, odwrotnie do gałęzi przednich którwt długość na ogół wzrasta od góry 89 dołów(Y zw@złu z rozwojem kończyny górnej dwslub nieraz trzy górne nn, międzyżebroY 9 We@O pewOóBoi zmianom.
Obszar unerwieni n. międzyżebrowego I leży nieO 48989 Ści w obrębie obręczy końęzyny górnej w:utek tego nerw len wysyła tylko s@P 489+86 iaKo właściwy n. mięgzyżebrowy do pierwszej przestrzeni międzyżebrowej P 99 Ć 8 as gdy większość jego włókien sterze uąłal w wytwarzaniu splotu ramienneZenie ma on też gałęzi skórnej bocznej.
6@Oę 4 zvżebrowy li ma co prawdą obie sw, gałęzie skórne, przednią i boczną, ale 884 ż boczną wysy(a nie do skóry klatki pieriowej, lecz tako n. międzyżebrowa-TB.
Plexus brachialis.
N, intercoswbra-je Wą/jgN, ihoracicusbngusM, serrałus ant.
Remi cofanej laLś(pectorales)nn, intercostaliurn.
Remi cofanej lat.
(abdominalei)ć-00, intercostaliurn Y.
Ramus cutaneus lat.
n subcoslalłb Ramus cutaneus l@V-.
N. cutaneus femoris-.
M, pectorelis major.
e--Renws cuianaus enL(peutura lis)n. intercustalis f(Brr o*rLaruOTll.
-M. obliquusedabdom in is-Vegira m. rectabdom inisRemi cofanej ant.
(abdominales)nn, intereostalium.
Nn, scrotales ant.
s"n. ilioirguinelis. .
-Funiculus spermaticus.
9)948 Gałęzie skórne nerwów tułowia.
Widok od przodu i od strony prawej:wg Hirszfelda.
9 Ś 9949 o kończyny górnej.
Również gałąź skórna boczna n. międzyżebrowego Q czę'99 jłwarza n. międzyżebrowa-ramieBóHŚFłe 886 rne boczne'lh.
-Th, dzielą się w sposób typowy na gałąź przeleją i O 9**H 9 F:'ktw w g gżęXg'XgY'??
88 F 8 łĘ 99 P??
8 P 99 śŚ 9868968893889 g a ł ę z i e s u tygYŚ 99988@8 e boczne Thy-Th oddają mniejsze gałęzie tylne i większe prze 4 ole**p 9 FW 4 c skórę aż ds łącznego brzegu m. prostego brzucha, gałęzie tylne zaś rozgaP 99 śł?w skórze przykrywającej m. najszerszy grzbietu ęXĘĘ 898 a boczna nerwu podżebrowego(Th J pojawia się tuż nad grzebieniem Ę 9 P(99(owej i zstępqje niżej zaopatrując częściowo skórę biodra aż do oKoBc 3888 Xa większego.


s, Q a tę z i e sk ór re p r z e dni-e(ranu cutaaei aateciores)stanowią zaKończejwnerwów międzyżebrowych.
Przebijają one mięśnie i dochodzą do skw niedaleko ltągpośrodk owej ciała.
Gałęzie skórne przednie górnych nerwów międzyżebrowych(z których I może ezą.
sto brakować)przebijają w pobliżu mostka m. piersiowy większy i powięź, rozkrzewtj.
ląc się przyśrodkowo od linii sutkowej:gałęzie przednie nerwów międzyżebrowych qQTh, dochodzą do sutka jako gałęzie sutkowe przyśrodkowe(ranu mąąj.
marli medialeśi.
Gałęzie skórne przednie dolnych nerwów międzyżebrowych biegną w pochewce ąjprostego brzucha Część z nich przebija m. prosty brzucha dochodząc do skóry bardzieyz boku, część zaś owija się dokoła przyśrodkowego brzegu m. prostego i osiąga skórę je pobliżu płaszczyzny pośrodkowej.
Część z nich(Th--Th-J kończy się powyżej pępką.
Gałąź skórna przednia n. międzyżebrowego X dochodzi do skóry na wysokości pępkąXI-nieco niżej, a gałąź n. podżebrowego kończy się poniżej połowy odległości mią.
dzy pępkiem a spojeniem łonowym.
3.
Gałęzie stawowe(ranu articulares)i okostnowe(ranu periostales)unerwiają stawy żebrowa-kręgowe i żebra.
4.
Gałęzie opłucnowe(ranu pietra(es)zaopatrują opłucną żebrową i częściowo opłucną przeponową.
5.
Gałęzie otrzewnowe(ranu pentoneales)przenikając przez przyczepy przepony, unerwiają otrzewną ścienną przedniej i bocznej ściany jamy brzusznej oraz otrzewną pokrywającą obwodowe części OT 2:00066.
Zespolenia.
1.
Niekiedy występują połączenia między poszczególnymi nerwami międzyżebrowymi:biegną one w postaci gałązek kierujących się od niżej położonego n. międzyżebrowego do sąsiedniego leżącego wyżej.
Połączenia te nie przyjmują jednak charakteru splotu.
2.
Zespolenia ze sp I o te m ramie nnym:a)stale występujące zespolenie biegnie od Th do Gę.
Jest to większa część pierwszego nerwu piersiowego biorąca udział w tworzeniu splotu ramiennego.
Niekiedy podobna, tylko ciensza gałąź biegnie również od Thg b)n. międzyżebrowa-ramienny odchodzi od Thy zespalając się z n. skórnym przyśrodkowym ramienia:c)niestałe występuje n. międzyżebrowa-ramienny od Thy.
3.
Zespolenie ze s p lotem lę d z w i o wy m istnieje w postaci odgałęzienia odchodzącego od n. podżebrowego.
Łączy się ono z 1-wchodząc w skład splotu lędźwiowego 4.
Zespolenie z pnie m w sp ole z u lnym wytwarza się za pośrednictwem gałęzi łączących.
Obszar unerwienia i porażenie.
R u c h o w o nn, międzyżebrowe swymi g a tę z i amimięśniowymi zaopatrują:1.
Głębokie mięśnie klatki piersiowej:1)mm, międzyżebrowe:zewnętrzny, pośredni i wewnętrzny oraz 2)m. poprzeczny klatki piersiowej.
2.
M ięś nie b r z u cha 1)m. poprzeczny brzucha, 2)m. skośny wewnętrzny brzucha, 3)m. skośny zewnętrzny brzucha, 4)m. prosty brzucha oraz 5)m. piramidowy 3.
Niektóre m je śnie gr z b i e tu:1)m. zębaty tylny górny, 2)m. zębaty tylny dol ny oraz 3)mm, dźwigacze żeber.
O z u c i o w o nn, międzyżebrowe unerwiają:1)skórę przedniej i bocznej ściany 1 u@wia, 2)stawy żebrowa-kręgowe i żebra, 3)opłucną(głównie żebrową)oraz 4)otrzewWścienną(głównie przedniej i bocznej ściany jamy brzusznej).
Wielostronna czynność głębokich mięśni klatki piersiowej i mięśni brzucha powoWje bardzo różne objawy w przypadkach ich porażenia, np. jednostronne porażenie@gśni głębokich klatki piersiowej powoduje skrzywienie kręgosłupa w stronę przeciwWObustronneporażenie mięśni brzucha utrudnia utrzymanie tułowia w prawidłowJWpołożeniu, przy czym zwiększa się lordoza lędźwiowa, a jednocześnie następuje silo@sze uwypuklenie brzucha.
Wskutek uszkodzenia czynności tłoczni brzusznej utru 4 P 9 ne jest oddawanie moczu i stolca:'również odruchy brzuszne(polegające na skurcPmięśni brzucha wskutek podrażnienia skóry brzucha)są zniesione.
Przy jednostroó rym porażeniu mięśni brzucha pępek w czasie skurczu mięśni przesuwa się w bok 96.
jąjaę zdrow 4, a przy porażeniu tylko dolnych części tych mięśni przesuwa się on ku, yyze(objaw Bieyora)Przecięcie Jednego n. międzyżebrowego zaopatrującego mięśnie ją-ucha nie wywołuje wyraźnych objawów, natomiast przecięcie trzech lub więcej nerąę%prowadzi do zaniku mięśni, a niekiedy do uwypuklenia się ściany jamy brzusznej.
Streszczenie jgątęzie brzuszne nerwów piersiowych I do XI, zwane nn, międzyżebrowymi(nn, injązeosta(es:Th-Th J, przebiegAią w przestrzeniach międzyżebrowych.
Gałąź brzuszą-XII nerwu piersiowego biegnie poniżej ostatniego żebra i ma nazwę n, po dżeg-ww ego(n. subcostaAs).
Pierwszy nerw międzyżebrowy jest szczególnie cienki, je-z większość włókien oddaje do wyżej położonego splotu ramiennego.
Podobnie n.
Qjążebrowy, ostatni piersiowy, zespala się ze splotem lędźwiowym.
górne nn, międzyżebrowe(Th-ThJ 1)w początkowym tylnym odcinku biegną jąjadzy mm, międzyżebrowymi zewnętrznymi a powięzią śródpiersiową i opłucną, 2)w ąjtezym odcinku leżą między mm, międzyżebrowymi zewnętrznymi i wewnętrznymi, a je-zcze dalej 4)między mm, międzyżebrowymi wewnętrznymi a pośrednimi, z przodu g:w ostatnim odcinku 4)między mm, pośrednimi a powięzią śródpiersiową i opłucną.
Dolne nr, międzyżebrowe(Th--Thj)biegną z początku podobnie jak górne:nagępniewychodzą z przestrzeni międzyżebrowych, krzyżują powierzchnię wewnętrzną żeber, wnikają między m. skośny wewnętrzny brzucha a m. poprzeczny i kierują się pgyśrodkowo do m. prostego brzucha.
N. podżebrowy biegnie na ogół podobnie.
Nn.
międzyżebrowe oddają następujące gałęzie:1.
Gałęzie mięśniowe(rr, musculares)zaopatrują głębokie mięśnie klatki piersiowej:mm, międzyżebrowe(zewnętrzny, pośredni i wewnętrzny)i m. poprzeczny klgtki piersiowej, niektóre mięśnie grzbietu oraz przednie i boczne mięśnie brzucha(prosty i piramidowy, skośny zewnętrzny i wewnętrzny oraz poprzeczny).
2.
Gałęzie skórne boczne i przednie(re, cofanej(afera(es et aatenores)unerwiają skórę prawie całej powierzchni przedniej i bocznej tułowia.
Gałąź skórna boczna drugiego, a niekiedy i trzeciego n. międzyżebrowego tworzy n, międzyżebrowa-ramienny(n. intercostobracmalis)łączący się z n. skórnym przyśrodkowymramienia ze splotu ramiennego.
Gałęzie skórne boczne 4 do 6 n. międzyżebrowego oraz gałęzie skórne przednie 2 do 4 zaopatrują sutek(rr, mammani laterales et media(es).
4 Gałęzie opłucnowe(re, pleura(es)unerwiają opłucną żebrową i przepono 84, a gałęzie otrzewnowe(rr, perRonea(es)otrzewną pokrywającą boczne i brzednią ścianę brzucha oraz otrzewną przepony.
4 Gałęzie stawowe(rr, articu(aces)i gałęzie okostnowe(rr, periosta(es)W 4 żąją do żeber i ich stawów.
srtor tąożwrowo-xnzrżowr.
Pilot lędźwiowa-krzyżowy(plexus lumbosacralis)jest największym AWem ustroju.
Tworzą go gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych łFżwiowych, krzyżowych oraz n. guzicznego.
@4 łęzie brzuszne nn, lędźwiowych(1--GJ W 8 os@l 49*Kanału kręgowego przez ostatnich pięć otworów międzykręgo 9 hKierują się one stromo ku dołowi i bokowi do przodu od wyś 98 kówżebrowych kręgów lędźwiowych między powierzchowną a 19984 warstwą m. lędźwiowego większego.
Grubość ich zwiększa 189 dołowi i gałąź piąta(L)ma średnicę prawie dwukrotnie więk 9 wkoło 7 mm)niż gałąź pierwsza OąJPFłęziebrzuszne nr, krzyżowych(S-SJ wychodzą z 98 u krzyżowego przez otwory krzyżowe miedniczne:ostatnia, pią 894 ż przednia, wychodzi z kanału krzyżowego przez tzw. piąty.


P-subcostalisN.
Wohypoggstricus?
-Wojnę uinelis N. gePBs-(r. geOłł.
N. cutaneus terror, let.
8, temoralis.
-*b*u*, ac*, o bturatorius.
ZW-/@Kyyjjją-cj.
**%%e.
N. gluteus sup.
N, gluteus im.
N. cutaneus temat.
N. pudendus.
Nn, anococcygei.
*z***h 2.
lu mboecrello.
ś 9%9865 some.
Pnie ząęęjęw%ęąne poehoązą z wąrstwy tylnej splotu Słona 18888.
yj-krzyżowy miedniczny ograniczony przez więzadło krzyżoggaąziczneboczne i wierzchołek kości krzyżowej oraz kość guzicznąjgęr, ZOO-jgąwzie brzuszne nn, krzyżowych po wyjściu z otworów krzyżów, *iednicznych kierują się zbieżnie do boku, ku dołowi i do przojgęutośćich ku dołowi staje się coraz mniejsza.
Gałąź pierwszego y-zyżowego jest nie tylko najgrubsza spośród gałęzi krzyżowych, w ąawet spośród wszystkich gałęzi nerwów rdzeniowych, gąjąż brzuszna n. guzicznego(CO jest bardzo cienka.
Z atu krzyżowego wydostaje się przez rozwór krzyżowy i następ w gieruje się ku dołowi, bokowi i do przodu, obejmując od dołu róg gezny i przedostaje się do miednicy mniejszej, przebijając więzadło zyżowo-kolcowe i m. guziczny, jważenie i podział Splot lędźwiowa-krzyżowy, rozciągający się od złomu pierwszego kręgu lędźwiowego do kości guzicznej, układa w przed wyrostkami żebrow 3 mi kręgów lędźwiowych oraz przed ęścią boczną kości krzyżowej.
W splocie lędźwiowa-krzyżowym wyżniamydwie zasadnicze części:górną, położoną w tylnej ścianie jaw brzusznej obok odcinka lędźwiowego kręgosłupa, czyli splot idżwiowy(plexus lembalis), oraz dolną, położoną w miednicy iejszej, czyli s plot krzyżowy Qdexus sacralisk pierwszy leży wyżej, drugi poniżej kresy granicznej miednicy.
W skład splotu lędźwiowego nie wchodzą jednak wszystkie gałęzie rzuszne nerwów lędźwiowych:dolna część czwartej gałęzi oraz cała ta tworzą gruby pęczek nerwowy-pień lędźwiowa-krzyowy(truncus lumbosacralis ryć, 50 i 52 k pień ten zstępuje do mienicymniejszej i przyłącza się do gałęzi brzusznych nerwów krzyżach, przyczyniając się do utworzenia splotu krzyżowego.
Ostatni zatem-wbrew nazwie-oprócz gałęzi brzusznych nerwów Fz 3 żowych i n. guzicznego również gałęzie nerwów lędźwiowych(la, .
***obnie jak splot ramienny(str. 36), również splot lędźwiowa-krzyżowy składa się 88 ch pokładów-warstwy albo części przedniej i warstwy albo części tylnej.
Ten 48886 podział na nerwy przeznaczone dla prostowników i rozwijające się z warBW@splotu oraz na nerwy przeznaczone dla zginaczy, pochodzące z warstwy Alei nie zachował się na ogół u człowieka, choć w splocie krzyżowym test on ieedobrze zaznaczooy**88-pomniano wyżej, czwarta gałąź nerwów lędźwiowych OJ bierze udział w wy Pleniu obu splotów:lędźwiowego i krzyżowego.
Gałąź ta rozdziela się zazwrczó na 998@ci, górna wchodzi w skład n. udowego i zasłonowego(ze splotu lędżwiowego), 8898 ad n. kulszowego(ze splotu krzyżowego).
To widełkowate rozdzielanie się Ęei gałęzi nadało jej nazwę nerwu wide łk owego(n. furcalis, frca-widblg 99948)stanowi jedyne połączenie między splotem lędźwiowym a krz 3 żowO@Ęł 9998 eAdo obręczy kończyny dolnej.
Obie części splotu lędźwiowa-krzyżowego P 9 Śy 9 em położenia różnią się stosunkiem do obręczy kończyny dolnej 8 NoJ ly@896 ł 9 Q paw:żei kresy granicznej miednicy i jego gałęzie kierują się do przo 4 u i Ku ł 8 P 9 Władając się przed obręczą kończyny dolnej:są to nerwy prze 4 J@śplot krzyżowy układa się poniżej kresy granicznej miednicy i teko 2888**99 Bólu od miednicy i ku dołowi, wychodząc z miednicy przez otwór kulszow 9 ĘśY 84 to więc nerwy za mi ed ni czne.
Z nerwów splotu lędźwiowego wO 4?'99 wi n. zasłonowy(p, dalej)który choć również kieruje się do przodu i 899(89.
*i*c**.


wi łąk inne nerwy tego splotu, łe 9*@8 e 48 c*wychodzi przez otwór zasłoniony jej dzy kośćmi obręczy kończyny 49 Wei ie 8 wJąs nerwem śród miednic znyjjpąatąny.
Niekiedy w skład 89889 ły 9 Ż 69 owo-krzyżowego wchodzą gałęzie brzuąy, ne ostatnich nerwów piersioBYPP 98 W 4 e 2 o(Th J, a nieraz nawet jedenąeą-Ć(Th):mówimy wówczas o spB 9 ł 9 Wolu wstępującego albo wysokieęj jjtyeŃ przypadkach przesuwa się łP 9 BP(e ównież granica między splotem lędżwiwęęg.
ą krzyżowym:n, widełkowy o 8(999 wówczas nie od czwartej(la), ale od trzeciet g. łęzi nerwów lędźwiowych(I-JOdrnianąodwrotną od opisanej ieęł J 3 T 8 VępuJ 4 c*albo niski splotu lędżiąj.
wo-krzyżowego:w typie tym 8 ó 89 e(886)P 8 cho 4 zi od czwartej i piątej(L.
, Lj jag G 98 o od piątej(LJ gałęzi nn, lędźwiowych.
Takie przesunięcia, splotu lę 9 Ż 9 czy nawet dwa segmenty zda(81488 niezPóB często(2 O 6 J i wiążą się z występąęą, niem innych odmian nerwowych, zwłaszcza w splocie krzyżowyą.
Obszar unerwienia.
rem zaopatrzenia nerwów pie@rdzeniowych(rye, 77).
Górna 1848@ra@czna unerwienia czuciowego splotu łęążiąj.
wo-krzyżowego przebiega z pr?999 na Jułowiu, z tyłu natomiast zstępuje na pośląąłgW linii pośrodkowej rozpoczyna 8 biegnie do boku i ku górze okoW 488 na 4 D(uz 44 pachwinową i powyżej kolca bioąęy.
sPlOT LĘDŹWIOWY UWAGI OGÓLNE Splot lędźwiowy(plers 8 mba@s, ryc, 50 i 51)tworzą wszystkie włókna gałęzi brzusznych Vzech głównych nerwów lędźwiowych oraz większość włókien gałęzi brzusznej czwartego n. lędźwiowego(L-Łąk ponadto gałąź Ile(wszego n lędźwiowego otrzymuje włókna od n. podżebrowego(phg**żei w 9 iolenione gałęzie(Th.
-LJsplatają się z sobą za pomoc 4 Krótkich połączeń, czyli p ę 1 li(ansae).
Splot lędźwiowy leży prze 4 wyrostkami żebrowymi kręgów lędźwiowych, między częścią Powierzchowną a głęboką m. lędźwiowego większego:jest on całkow@e uKW w brzuscu mięśnia i w nim też rozpoczynają się wszystkie nerwy splotu, zarówno krótkie, jak i długie.
Nlerwy długie w różo)'eh miejscach wychodzą z m. lędźwiowego większego, a mianowicie:O n biodrowa-podbrzuszny, 2)n. biodrowa-pachwinowó, ł)n skórny boczny uda oraz 4)n. udowy wychodzą z mięśnia na jego brzegu bocznym, 5)npłciowo-udowy przebOA Jego przednią powierzchnię, a 6)nz as łonowy ukazuje się na Jego brzegu przyśrodkowyrn.
Jak widzimy, splot lędźwiowy oraz odchodzące od niego nerwy s 4 ściśle związane z m. lędźwiowym większym.
Razem z nerwami pokrywa go stosunkowo gruba powięź biodrowa oraz otrzewna ściennB(t. 1, str.
894). Od splotu lędźwiowego o 4 chodzą gałę złe kr ot ki e oraz gałę zje długie.
GAŁĘZIE KRÓTKIE SPLOTU LĘDŹWIOWEGO Gałęzie krótkie, czyli mięśniowe(ranu musculares)odchodzą jezpośrednio z korzeni splotu.
Są one przeznaczone dla mięśni znająującychsię w najbliższym sąsiedztwie, a mianowicie:dla mm, mięjzypoprzecznychbocznych 0--LJ, dla m. czworobocznego lędźwi(Tlą.
Ją s JJ, o lędźwiowego większego(la-La)oraz m. lędźwiowego mniejszego Oj).
GAŁĘZIE DŁUGIE SPLOTU LĘDŹWIOWEGO Sześć gałęzi długich splotu lędźwiowego można podzielić na dwie grupy-górną i dolną.
Grupę górną stanowią trzy nerwy, które ruchowo zaopatrują dolne odcinki mięśni brzucha, czuciowa zaś skórę nad obręczą kończyny dolnej:do grupy tej należą:n. biodrowa-pod brzuszny, n. biodrowa-pachwinowy oraz n. płciowo-udowy.
Pozostałe trzy nerwy tego splotu-n. skórny boczny uda, n. udowy i n. zasłonowy-tworzą dolną grupę nerwów, która kieruje się do części wolnej kończyny dolnej.
Nerw biodrowa-podbrzusznyN, biodrowa-podbrzuszny(n. iliohypogasmcus:ryc, 52)odchodzi od pierwszej pętli splotu lędźwiowego, łączącej część dolną nerwu pod żebrowego(Th-)z gałęzią brzuszną pierwszego nerwu lędźwiowego Ca).
Przebieg i rodzaj podziału tego nerwu przypomina nerwy międzyżebrowe.
Jest to nerw mieszany:jego obszar unerwienia obejmuje jeszcze przeważnie powłoki brzuszne:zaopatruje on bowiem ruchowo dolne części przednich mięśni brzucha oraz czuciowa głównie skórę okolicy łonowej.
Przebieg i położenie.
W przebiegu n. biodrowa-podbrzusznegomożna rozróżnić dwa odcinki:w bliższym, lędźwiowym leży on ku tyłowi od nerki na mięsniach tylnej ściany brzucha:w dalszym, międzymięśniowymbiegnie między mięsniami bocznej i przedniej ściany brzucha, gdzie dzieli się na gałęzie końcowe.
N. biodrowa-podbrzuszny oddziela się od splotu lędźwiowego w mięsniu lędźwiowym większym i ukazuje się na brzegu bocznym tego Jjięśnia w jego górnej części, mniej więcej 4 cm poniżej XII żebra.
początkowo biegnie on skośnie ku dołowi i bocznic na przedniej powierzchni m. czworobocznego lędźwi leżąc pod powięzią lędźwiową:Wzyżuje on tutaj od tyłu dolny koniec nerki.
Bocznic od m. czworobocznego lędźwi n. biodrowa-podbrzuszny spoczywa na ścięgnie pośzątkowymm, poprzecznego brzucha, które przebija nad grzebieniem Nodrowym.
W dalszym ciągu przebiega on równolegle do grzebienia Biodrowego między m. poprzecznym i skośnym wewnętrznym brzuśha, a następnie, począwszy od poziomu kolca biodrowego przednie Bo górnego, między obu mm, skośnymi i dochodzi do pochewki m. brostego brzucha.


Gałęzie.
N. biodrowa-podbrzuszny oddaje:a.
Gał ę złe m je śni o we(ranu musculaces), które odchodzą z drugiego, między mięśniowego odcinka pnia n. biodrowa-podbrzusznego i kierują się do mięśnia poprzecznego oraz obu mięśni skośnych brzucha, między którymi przebiegają.
b.
Gałęzie otrzewnowe(canupentonea(es), jak poprzednie, odchodzą od międzymięśniowegoodcinka nerwu.
Są to gałęzie czuciowe zaopatrujące otrzewną ścienllĘ.
c.
Gałąź skórną boczną(ramus cutaneus lareralis).
Jest ona jedyną gałęzią czuciową tego nerwu zaopatrującą kończynę dolną.
Zmiennej wielkości, oddziela się ona od n. biodrowa-podbrzusznego mniej więcej w połowie długości grzebienia biodrowego.
Przebija następnie oba mięśnie skośne i w tkance podskórnej zagina się ku dołowi poprzecznie nad grzebieniem biodrowym, kierując się do skóry przedniej części pośladków, położonej na mięsniu pośladkowym średnim i m. naprężaczu powięzi szerokiej(ryc, 49, 59, 731 często zespala się ona z gałęzią skórną boczną n. podżebrowego i n. skórnym bocznym uda.
d.
Gałąź skórną przednią(ramus cutaneus antenom odpowiadającą gałęziom skórnym przednim nerwów międzyżebrowych i będącą gałęzią końcową n. biodrowa-podbrzusznego.
Biegnie ona najpierw między m. poprzecznym a skośnym wewnętrznym brzucha, potem między obu mięśniami skośnymi brzucha, po czym przebija rozcięgno m. skośnego zewnętrznego 2-3 cm powyżej i nieco przyśrodkowo od pierścienia pachwinowego powierzchownego i dochodzi do skóry w okolicy łonowej.
Zespolenia.
Nerw biodrowa-podbrzuszny łączy się z n, podżebrowym, z n. biodrowa-pachwinowym oraz niekiedy z n. skórnym bocznym uda.
Odmiany.
Nr, biodrowa-podbrzuszny i biodrowa-pachwinowy często rozpoczynają się wspólnym pniem i w zmiennej odległości od brzegu bocznego m. lędźwiowego większego oddzielają się od siebie, niekiedy dopiero w mięśniach przednich brzucha.
Oba te nerwy mogą się wzajemnie uzupełniać:w tych przypadkach n. biodrowa-pod brzuszny może dochodzić do moszny lub do warg sromowych większych zastępując n. biodrowa-pachwinowy.
Wówczas n. biodrowa-pachwinowy albo wcale nie występuje, albo się kończy w okolicy pierścienia pachwinowego powierzchownego(p. dalejt odwrotnie, n. biodrowa-pachwinowy może zaopatrywać częściowo obszar unerwienia n. biodrowa-podbrzusznego.
Obszar unerwienia.
N. biodrowa-podbrzuszny zaopatruje r u c h o w o dolne odcinki mięśnia poprzecznego, skośnego wewnętrznego i skośnego zewn ętrznegobrzucha.
O z u c i o w o unerwia otrzewną ścienną i skórę brzucha nad więzadłem pachwinowym i w okolicy łonowej, a na kończynie dolnej skórę w okolicy biodrowej.
Przecięcie nerwu powoduje osłabienie czucia w okolicy skóry, którą unerwia.
Xerw biodrowa-pachwinowy N. biodrowa-pachwinowy(n. ilioinguinalis)jest nieco cienszy od poprzedniego:odchodzi on od tej samej pętli splotu lędźwiowego, co nerw poprzedni i zawiera włókna gałęzi brzusznej pierwszego nerwu lędźwiowego(Łąk jest nerwem mieszanym, przypominającym pod wieloma względami n. biodrowa-podbrzuszny.
Zaopatruje on ruchowo dolne odcinki przednich mięśni brzucha:gałęzie czuciowe oddaje do skóry narządów płciowych zewnętrznych, natomiast do uda wys*łatylko drobne gałązki skórne.
Przebieg i położenie.
W n. biodrowa-pachwinowym, podobnie Jak w n. biodrowa-podbrzusznym, możemy odróżnić dwa odcinki-lędźwiowy i międzymięśniowy(ryc, 48, 5 l).
W swym początkowym odcinku po wyjściu z m. lędźwiowego większego przebiega on między mczworobocznymlędźwi a nerką, w dalszym-między mięsniami przednimi brzucha:w przeciwieństwie do nn, międzyżebrowych i@biodrowo-podbrzusznego nie oddaje on gałęzi skórnej bocznej.
Nerw ten ukazuje się na bocznym brzegu m. lędźwiowego większego, poniżej n. biodrowa-podbrzusznego lub razem z nim i zbiega skośnie ku dołowi i bokowi po przedniej powierzchni m. czworobocznego lędźwi i m. biodrowego, krzyżując od tyłu dolny koniec nerki.
Tuż nad tylnym odcinkiem grzebienia biodrowego przebija on ścięgno początkowe m. poprzecznego brzucha lub sarn mięsień i przebiega między nim a m. skośnym wewnętrznym:w tym odcinku oddaje on gałązkę łączącą do n. biodrowa-podbrzusznego.
Po przebiciu m. skośnego wewnętrznego podąża dalej w kierunku przyśrodkowym na wewnętrznej powierzchni rozcięgna m. skośnego zewnętrznego oraz więzadła pachwinowego i dołącza się do powrózka nasiennego(lub więzadła obłego macicy)biegnąc z nim przez końcowy odcinek kanału pachwinowego.
N. biodrowa-pachwinowy przechodzi następnie przez pierścień pachwinowy powierzchowny towarzysząc powrózkowi nasiennemu wzdłuż jego przednio-dolnego obwodu.
Tutaj oddaje on swe końcowe gałęzie skórne.
Gałęzie.
N. biodrowa-pachwinowy oddaje następujące gałęzie:a.
G a ł ę złe mi ę ś ni o w e(rami muscularesl.
W swym przebiegu międzymięśniowymod nerwu odchodzą liczne gałęzie do m. poprzecznego, skośnego wewnętrznego i skośnego zewnętrznego brzucha.
b.
Gałęzie otrzewnowe(ranu pentoneales).
Gałęzie te, podobnie jak poprzednie, oddzielają się od pnia nerwu w odcinku międzymięśniowym i dochodzą do otrzewnej ściennej.
c.
G a tę z i e sk o rne(ranu cutaneO.
Są to końcowe gałęzie n. biodrowa-pachwinowego biegnące w tkance podskórnej.
Rozróżniamy w nich grupę boczną i przyśrodkową.
Pierwsza kieruje się w stronę uda, druga biegnie wzdłuż powrózka nasiennego, (u mężczyzny)lub więzadła obłego macicy(u kobietyh pierwsza zaopatruje zmiennej wielkości obszar skóry na powierzchni przyśrodkowej górnej części uda, druga wytwarza nr, mosznowe przednie lub wargowe przednie(na, scrota(es amenoresresp.
Jalia(es aaćenores ryc.
49, 771.
Zaopatrują one wzgórek łonowy oraz przednią część skóry moszny lub warg sromowych większych.
Zespolenia.
1. Z n, b i o dr o w o-p o db r z u s z nym.
Zespolenie to występuje w odcinku międzymięśniowym między m. poprzecznym a skośnym wewnętrznym lub niekiedy między mięśniami skośnymi brzucha.
2.
Z n, płciowo-ud owym.
Zespalające się z nim końcowe gałęzie czuciowe n. biodrowa-pachwinowego na udzie:mogą się one tutaj wzajemnie zastępować.
Odmiany opisano na str.
100. Obszar unerwienia.
Ruchowo nerw ten zaopatruje dolne odcinki mięśni:poprzecznego, skośnego wewnętrznego i zewnętrznego brzucha:czuciowa oprócz otrzewnej ściennej również skórę wzgórka łonowego, przedniego odcinka moszny(lub warg sromowych większych)oraz skórę przyśrodkowej części bruzdy pachwinowej i okolicy podpachwinowei(ryć 771.
Xerw płciowo-udowy N. płciowo-udowy(n. genitofemoralisl jest niemal wyłącznie nerwem czuciowym, który zawiera nieliczne tylko włókna ruchowe.
Odchodzi od drugiej pętli splotu lędźwiowego i prowadzi włćkna gałęzi brzusznych I i li nerwu lędźwiowego 0-, la).
Położenie.
Nerw ten leży początkowo w mięsniu lędźwiowym większym(odcinek śródmięśniowy), a następnie na jego przedniej powierzchni, gdzie dzieli się na dwie gałęzie końcowe(ryc.
51, 52). 101.


Przebieg.
Po oddzieleniu się od splotu w mięsniu lędźwiowym większym n. płciowo-udowy kieruje się skośnie ku dołowi oraz do przodu i ukazuje się na przedniej powierzchni tego mięśnia w pobliżu jego przyśrodkowego brzegu na poziomie 3-5 kręgu lędźwiowego.
Od tego miejsca począwszy biegnie on na powięzi biodrowej przykryty przez otrzewną, krzyżuje skośnie od tyłu moczowód i w zmiennej odległości od więzadła pachwinowego oddaje dwie końcowe gałęzieta)gałąź płciową, która kieruje się w stronę przyśrodkową do kanału pachwinowego, oraz b)gałąź udową podążającą w stronę boczną do rozstępu naczyń.
Gałęzie.
1.
Gałą z p ł cio w a(ramus gemtalis)zawiera włókna głównie z pierwszego nerwu lędźwiowego(La).
Po oddzieleniu się od pnia biegnie początkowo na mięsniu lędźwiowym większym wzdłuż jego brzegu przyśrodkowego, następnie krzyżuje skośnie od przodu odcinek dalszy t. biodrowej zewnętrznej i zagina się ku górze i przyśrodkowodo kanału pachwinowego, do którego dostaje się albo przez pierścień pachwinowy głęboki, albo przenika przez tylną ścianę kanału.
W kanale pachwinowym gałąź płciowa 0.
U, str 620)przebiega w tylna-dolnym obwodzie powrózka nasiennego Oubwięzadła obłego macicy), tworząc wokół powrózka splotowate połączenie z gałęziami n. biodrowa-pachwinowego i dostaje się do worka mosznowego(lub wargi sromowej większej).
Gałąź ta zaopatruje ruchowo m. dźwigacz jądra i błonę kurczliwą moszny, jak również oddaje nieliczne włókna do m. skośnego wewnętrznego i poprzecznego brzucha:czuciowa unerwia skórę wzgórka łonowego i moszny(wargi sromowej większej)oraz skórę uda na jego powierzchni przyśrodkowej, zwróconej w stronę narządów płciowych zewnętrznych.
2.
G a tą z udo w a(ramus fmoralis:ryć, 53 i 73):zawiera włókna I i U nerwu lędźwiowego 0-, ląJ.
Jest nerwem czuciowym.
Początkowo biegnie ona na przedniej powierzchni m. lędźwiowego większego jako przedłużenie pnia, następnie przebita powięź biodrową i kieruje się w stronę uda bocznic od t. biodrowej zewnętrznej, tuJ@krzyżuje od przodu naczynia głębokie okalające biodro, a od tyłu więzadło pachwinowe i dostaje się do rozstępu naczyń, gdzie leży na przednim obwodzie tętnicy udowej.
Gałąź ta oddaje gałązki skórne, które przebijają powięź szeroką w obrębie rozworo odpiszczelowego lub bocznic od niego i one r w i a j ą skórę górnego odcinka trójkąta udowego.
Zespolenia.
1.
Pień n. płciowo-udowego na m. lędźwiowym większym zespala się niekiedyz n. biodrowa-pachwinowym i n. skórnym bocznym uda.
2 Gałąź płciowa n. płciowo-udowego po wyjściu z kanału pachwinowego zespala sięa)z gałęziami skórnymi n. biodrowa-pachwinowego:może przejmować obszar zaopatrzenia czuciowego tego nerwu:b)ze splotem nasienia w o 4 o 8 w y m oplatającym naczynia jądrowe.
8 Gałąź udowa n. płciowo-udowego tworzy zespolenia:a)z n, skórnym bocz 8 oin uda przed wejściem do rozstępu naczyń(p. dalej):b)z n. bio 4 Fowo-pachwinowy m przez gałązkę łączącą dochodzącą do tego nerwu po przebiciu m. poprzecznego brzucha(str. 1011:ci z gałęziami skórnymi przednimi n. ud o w ego:zespolenie to warunkuje zmienność obszaru zaopatrzenia czuciowego nudowegona przedniej powierzchni uda.
Olmian):1.
N. płciowo-udowy niekiedy nie występuje jako samodzielny nerw i wtedy gałąź płciowa odchodzi od n. biodrowa-pachwinowego, a gałąź udowa od n. udowego lub n. skórnego bocznego uda.
2 Niekiedy n. płciowo-udowy nie oddaje gałęzi udowej:w tych przypadkach może ona odchodzić od n. skórnego bocznego uda lub jest gałęzią n. udowego.
4 Podział pnia n. płciowo-udowego na obie gałęzie końcowe odbywa się na różnej wysokości:może on się dzielić wysoko w mięśniu lędźwiowym większym O wtedy obie'n. spermaticus ext.
8 n. lumboinguinalis, i 09.
jego gałęzie końcowe ukazują się na przedniej powierzchni mięśnia oddzielnie)lub też rozdziela się nisko, już po wyjściu z mięśnia lędźwiowego.
4.
Wielkość obszaru zaopatrzenia czuciowego n. płciowo-udowego jest osobnicza-zmienna zarówno w obrębie skóry narządów płciowych zewnętrznych, jak i na udzie:gałązki skórne nerwów zaopatrujących te okolice(n. ilioinguinalis, n. gemtotemoralis, n. fmocalisl wzajemnie zachodzą na siebie:mimo to przecięcie gałęzi udowej n. płciowo-udowego wywołuje osłabienie czucia w okolicy podpachwinowej, niekiedy sięgające aż do połowy wysokości przedniej powierzchni uda.
Xerw skórny boczny uda N. skórny boczny uda(n. cutaneus fmons lateralis:ryc, 51, 52)odchodzi od pętli splotu lędźwiowego, łączącej 2 i 3 n. lędźwiowy(La, la).
Jest to nerw wyłącznie czuciowy, zaopatrujący skórę bocznej powierzchni uda.
W przebiegu nerwu rozróżniamy odcinek lędźwiowy, biodrowy, pachwinowy i udowy.
Przebieg i położenie.
Początkowy, krótki odcinek lędźwiowy tego nerwu mieści się w m. lędźwiowym większym, opuszczając go na jego bocznym brzegu jako pień grubości około 2 mm.
Biegnie on teraz skośnie na powierzchni przedniej m. czworobocznego lędźwi i krzyżuje od przodu tylny odcinek grzebienia biodrowego.
Następny, najdłuższy, odcinek biodrowy tego nerwu zbiega po m. biodrowym przykryty przez jego powięź aż do okolicy kolca biodrowego przedniego górnego.
Na tym odcinku prawy n. skórny boczny uda leży ku tyłowi od jelita ślepego, lewy zaś-ku tyłowi od części zstępującej okrężnicy.
W odcinku pachwinowym nerw przechodzi ku tyłowi od naczyń głębokich okalających biodro oraz przyśrodkowood kolca biodrowego przedniego górnego i przedostaje się przez więzadło pachwinowe lub pod nim na przednią powierzchnię uda.
Tutaj odcinek udowy nerwu biegnie między dwiema blaszkami powięzi szerokiej i dzieli się na dwie skośne gałęzie końcowe, tylną i przednią(ryć.
49, 53).
Gałęzie.
1.
G a tą z tylna, słabsza od przedniej i niestała, przebija powięź szeroką i 8 Tkance podskórnej biegnie ku tyłowi na m. naprężaczu powięzi szerokiej w kierunku Wętarza większego.
2 G a ł ąż pr ze dni a, silniejsza, przebija powięź szeroką około 5 cm poniżej kolca PPyłowego uda aż do okolicy kolanowej bocznej.
Zespolenia:N. skórny boczny uda wytwarza następujące zespolenia:ł Z gałęzią udową n. płciowo-udowego(str. 1021:gałąź łącząca grzebie 88 Waśnie na powierzchni przedniej m. lędźwiowego większego ku tyłowi od więzadła płshwinowego Oyc@łŻZ n. udowym:połączenie to występuje na udzie.
9 Z gałęzią skórną boczną n. biodrowa-podbrzusznego w tkance P 99 skórnej na m. pośladkowym średnim(str. lOOł.
ł Z n, s kó rnym tylny m ud a ze splotu krzyżowego w okolicy pośladkowej.
94 miany.
1. N. skórny boczny uda może wcale nie występować.
W tych przypadŻ 99 htego obszar zaopatrzenia obejmują gałęzie skórne przednie n. udowego(p. dalej), ł 9 We zwracają się wówczas ku bocznej powierzchni uda.
Z Nerw skórny boczny uda może kierować się w miednicy bardziej poziomo ku P!edniej ścianie brzucha:przechodzi wówczas przez nią powyżej grzebienia biodrowe 89 Wb więzadła pachwinowego, wytwarzając tzw. odmianę "proksyrnalną".
1 OS.


sQ t*.
a K 3.
śX 68 W(g 3 *.
1 i?
)Q t.
ą g 6 jcj!
Q!i icj 43:ęćs?
ś:***.
X AśQ BQ.
W X 884.
W 3 Łr.
P:979 słĆ Ś 9 S Pi W ś 3.
PYśi śJ.
W%!
Isś J@Q.
Pi.
**jcj jcj S, cj.
Sś W 4 Ę 614.
**W 3.
@*gśjfZjjcjói*****.
yę Ągjł XęO:K 4 W X Ę.
W W K.
Ę 9 śi.
*Z'6.
!ół 9 słśł 34@y':%.
'3 jś.
W Xi.
z X, ą'Yg PĘ!
4 K li.
KQ Q 8 G. gi, śQ 13:łQ ćĘ Q@ćł.
N. cutneus femoris lat.
N, genitofemoralisM, iliacusąą ggpSs fDdjOT.
A ihac 38 Xł-*, *u*eus sup.
g, -graratorBó-vcj.
A obturatoria*.
*, obtura*orius in*.
M. levator ani*s pen*s, (dnt, et siri.
Nn, scrota(es post.
*aci**ur*cu*s*is sacriGenglion sacrale I*, j trurci syrnpethicijĄ 8, gluteesupTruncus lu mbosacra lis M, piriform isA, glutea im.
Ram us ventralisn, sacralis li Pluxus sacralis 8, pudenda im. . lig, sacrospinosum.
Plexus coccygeus, M, eoeoygeus-N. pudendusNn, perinealesN, cuteneus femoris post.
Remi perineales n, cofanej femoris post.
Ryc.
52. Nerwy miednicy.
Widok od strony lewej:wg Hirszfelda.
4 Może on również przebijać powięź udową znacznie poniżej więzadła pachwinowego:powstaje wówczas odmiana "dystalna".
4 Niekiedy nerw ten przebiega w miednicy wzdłuż n. udowego, od którego jego gaK@eoddzielają się dopiero na udzie, zmierzając poprzecznie w stronę powierzchni*e*odą, Pbszar zaopatrzenia.
Gałąź tylna n. skórnego bocznego uda zaopatruje skórę na m.
PPlBężaczu powięzi szerokiej oraz w okolicy krętarza większego i przylegającej do nie 89(ęści okolicy pośladkowej.
Gałąź przednia zaopatruje okolicę udową boczną i sBóręPBłrrwąjącą głowę boczną m. czworogłowego do poziomu kolana Oyc.
TO Porażenia.
Uszkodzenie nerwu następuje przeważnie w odcinku pachwinowym w P 9@iżu kolca biodrowego przedniego górnego.
Powoduje ono osłabienie czucia na ca 9 Wobszarze zaopatrzenia tego nerwu, a całkowite zniesienie czucia na mniejszym ob 986 ze, odpowiadającym górnej części pasma biodrowa-piszczelowego(tractus iliotbiaJeJ.
Nerw udowy.
N udowy(n. fmoralis:ryc, 51)powstaje między powierzchowną a Ś?boką warstwą m. lędźwiowego większego.
Tworzą go przeważnie W 3 korzenie nerwowe splotu lędźwiowego pochodzące z gałęzi.
1 OK.


*i*iacus*, *eu*aneus*femoris lat, 'ł N, fernora lis.
A, circurnfexa ilium profunda.
M. tersor fasciae*ae.
M, rectus femoris.
Remi cofanej ant, n. femoralis.
Faseta lata.
M. psoes major.
A.
Taca czł.
-Peritoneumzanęta(e V.
Taca ext.
:ę N. et 4, obturstoria.
N, genitofemorelis(ram us ferrioreus)-M. pectine usRamus pec-tineusn, femoralis A, femoralis.
M, adductor lorągus.
M. gracilis.
M, sartorius.
-Ramus ęutar eus n, obło ratorii.
Ram u s intrs oatellaris n. sarheni.
ryc.
53. Nerwy uda prawego, warstwa powierzchowna.
Widok od prze.
N cutaneus femoris lat.
M. iliacus.
8 rousceztarts--A N, geoitofernorelis(rarnus feri oraOs)8-cireurnflexailium prcfu(8848 fempralis.
Warrżć*u*u*ar*s.
M. sartorius.
M. rectus femoris.
N. saphenus.
M, vastus med.
N, femoralis Peritoneurn parietałe-M, rsoes major.
A.
Tace cd.
A, obturatorias N. obturatorius-*g*men*umlacunare-*, *eus-M, obturatoriusexcBarn us art. n. *b*urg.
Bemus pasł Ą folii M, pectneus'M. adductor lordus.
s Remi cofanej ant, n. femoralis ćsM adductor breWs.
M. adductor rnagnus.
**, adductor longus.
M. gracilis.
Mem brana yastoedductorie.
N-sephenus.
-M. sa mortus.
-N, saphenus.
sV, saphena magna.
Ram us infrapatellaris.
Ryć.
54. Nerwy uda prawego, warstwa głęboka.
Widok od przodu.
107.


brzusznych drugiego, trzeciego i czwartego n. lędźwiowego(La, t.
Łąk najwięcej włókien dostarcza mu trzeci i czwarty korzeń.
NiekieąQ.
występuje czwarty korzeń krańcowy, który pochodzi albo z galęzjbrzusznej pierwszego OJ, albo piątego OJ n. lędźwiowego.
Korze, nie kierują się zbieżnie do dołu i bocznic, a na wysokości wyrost:ją żebrowego 5 kręgu lędźwiowego mniej więcej 3 cm do boku od bocz.
rej powierzchni trzonu tego kręgu łączą się w pień n. udowego, je.
udowy jest najsilniejszym nerwem splotu lędźwiowego grubości 5-z mn:ma on na ogół przekrój owalny, spłaszczony w wymiarze przeą.
nio-tylnym.
Jest to nerw mieszany i zaopatruje głównie mm, prą.
słowniki uda oraz skórę przedniej i przyśrodkowei powierzchni odą(podudzia.
Przebieg i położenie.
N. udowy jest nerwem przedmiednicznyrą.
(str. 971:kieruje się on ku dołowi, do przodu i bocznic.
Jego począskawa część lędźwiowa leży w m. lędźwiowym większym całki wicie w nim ukryta, następna-część biodrowa-układa sigw bruździe między m. biodrowym a lędźwiowym większym:w ty odcinku nerw jest częściowo widoczny.
Trzeci odcinek pnia ner położony w rozstępie mięśni tworzy część pachwinową, czym w ostatniej części udowej rozpada się na poszczególne gałęzie końcowe.
W o d cink u I ędż w i owym przyśrodkowo od nerwu udowego położonego w lędźwiowym większym, również w tym mięśniu ukryte leżą:n. płciowo-udowy, zasłnowy oraz zasłonowy dodatkowy jeżeli występuje):bocznic od n. udowego biegnie skórny boczny uda.
W następnym odcinku biodrowym(ryć, 53 i 5-4)n. udowy opuszcza bocbrzeg m. lędźwiowego większego i przebiega teraz w bruździe między nim a m. biodrwym, przykryty przez powięź biodrową.
Mięsień lędźwiowy oddziela nerw od leżący przyśrodkowo naczyń biodrowych zewnętrznych.
Po stronie prawej n. udowy leży tyłu od dolnej części jelita ślepego, wyrostka robaczkowego i końcowego odcinka jetikrętego:stosunki te tłumaczą niekiedy nerwobóle n. udowego w guzach tych nar dów.
Po stronie lewej nerw leży do tyłu od okrężnicy zstępującej, a zwłaszcza okręcy esowatej oraz jej krezki.
W pobliżu więzadła pachwinowego nerw udowy krz 3 żod tyłu naczynia głębokie okalające biodro oraz zbliża się coraz bardziej do t. bioVwet zewnętrznej, od której na wysokości tego więzadła oddziela go już tylko grube mo powięzi-łuk biodrowa-łonowy(arcus iliopectineus:t. 1, str.
9231.
W o dcink u p ach wiń o wym n. udowy wraz z m. biodrowa-lędźwiowym prchodzi przez rozstęp mięśni.
Leży tu on po przyśrodkowej stronie tego mięśnia boc 4 od t. udowej położonej w rozstępie naczyń i oddzielonej od nerwu łukiem biodrow(8(OOWyOt.
W odcinku ud owym nieco poniżej więzadła pachwinowego nerw dzieli sKgałęzie końcowe:niekiedy podział ten występuje w odcinku pachwinowym i wówśodcinek udowy nie występuje.
Gałęzie.
Od pnia nerwu udowego odchodzi wpierw kilka gaKbocznych, a następnie gałęzie końcowe, które układają się zazw:84 w dwie warstwy-powierzchowną i głęboką:gałęzie warstwó 9 wierzchownej są przeważnie czuciowe, głębokiej zaś-ruchowe Od pnia n. udowego odchodzą gałęzie w następującej kolejności I Gałęzie mięśniowe bliższe(ranu musculares proxima(es, X 5 l).
W liczbie 3-5 odchodzą od n. udowego jako gałęzie boczne w JPlędźwiowym i biodrowym odcinku i dochodzą do m. biodrowego.
ją oraz cienka i wnika do tylnej powierzchni tego mięśnia.
Galęgjgąm, biodrowego są krótkie:oddzielają się z bocznego obwodu ją nerwu i wstępują do przedniej powierzchni mięśnia.
z igąlęzie stawowe(raźni articulares:ryc.
75).
Kierują się do, %-ąniej powierzchni stawu biodrowego(t. 1, str. ólOk nie zawsze jjąezynają się samodzielnie, niekiedy odchodzą od gałęzi mięśniow.
ąla m. grzebieniowego czy m. prostego uda lub głowy przyśrodwejm, czworogłowego, jg:ąląż do m. grzebieniowego(r. pectineus).
Jest to cienki nerw ąjodzący od pnia n. udowego powyżej lub poniżej więzadła pachąwego:kieruje się on skośnie do dołu i przyśrodkowo, krzyżuje je:u naczynia udowe i dzieli się na dwie lub trzy gałęzie, które gają do przedniej powierzchni mięśnia.
@ą*ąż ta nie jest wyłącznie ruchowa, zawiera bowiem również włóączuciowe do stawu biodrowego oraz włókna naczyniowe naczyń biodrowych zewnętrznych i początkowego odcinka naczyń owych.
4.
Gałęzie naczyniowe(rami yasculares).
Są one zmienne co do by i miejsca odejścia.
Jedna z nich-n. własny t. udowej(n. enae fmoralis propnus)-odchodzi w odcinku biodrowym n, owego:jest to cienka i długa gałązka, która przechodzi przez m. żwiowy większy, na wysokości rozstępu naczyń przenika przez chewkę naczyń udowych i dalej towarzyszy t. udowej aż do rozwościęgnistegoprzywodzicieli(t. 1, str.
9281.
Oprócz t. udowejrwten oddaje gałązki do t. głębokiej uda oraz do okostnej przedjpowierzchni kości udowej i przez otwór odżywczy do jamy szpiwej.
Inne gałęzie naczyniowe(2-3)odchodzą od końcowego oda pnia n. udowego:są one krótkie oraz bardzo cienkie i docierają górnej części t. udowej.
Często odchodzą od grupy przyśrodkoweięzi skórnych przednich.
Gałęzie skórne przednie(ranu cofanej amenores:ryc.
50.
Od@ząone w liczbie 3-5 od powierzchownej warstwy końcowych Bzi n. udowego i zaopatrują większą część przednio-przyśrodkowejietzchni skóry uda.
Występują w dwóch grupach:bocznej i przyś***j.
94 łę złe b o c z ne przebijają m. krawiecki albo powięź szeroką przyśrodkowo***i w tkance podskórnej kierują się ku dołowi aż do kolana, oddając po drodze 944 o przedniej powierzchni u 4 aP 4 łyje pr zyś r o dk owe przebiegają pod powięzią szeroką wzdłuż m. krał 9989 i ku tyłowi od niego i albo przebijają ten mięsień w jego dalszym odcinku, P(FePhodzą przez powięź szeroką na różnej wysokości, jednak przeważnie niżej P 9 P(łe 9@e Dochodzą one do przednio-przyśrodkowej powierzchni uda, przy czJ 8@4 Y 9 h gałęzi leżąca najbardziej przyśrodkowo, zwana n, udowa-go leniofP?
@@8 eiszym(n. sapAenus minor)lub n. udowa-goleniowyn 4 o 4 a 4 Ę 9 łW saahenus accessorius), biegnie skośnie do dołu przez t. udową, od 4 Aie ga*****towarzyszącą żyle odpiszczelowej przebija powięź szeroką w okoBc 3 weiś?
8 W 8 u przywodzicieli i łączy się tutaj z gałęzią skórną n. zasłonowego oraz n 9-goleniowym Y 8 ł 9 F e na czyni o we.
Od grupy przyśrodkowej gałęzi skórnych prze 4@8 hŃ?989 odchodzą również gałęzi e n a c z yn i o w e.
Są to cienkie gałązki, zmienYY 89 Pśzby(2-4).
Jedna z nich odchodząca najwyżej, rozdziela się widełkowało.
1 fMY.


na dwie części-dla t. udowej i t. głębokiej uda:inna towarzyszy t. głębokiej odą jwraz z jej gałęziami odżywczymi dociera do jamy szpikowej kości udowej.
6.
Gałęzie do m. krawieckiego(ranu sartnO.
Przeważnie dwie rzadziej trzy gałęzie odchodzące wraz z poprzednimi od warstwy pa, wierzchownej końcowych ga*zi n. udowego zaopa*ą g***.
kawą część m. krawieckiego.
G a tą z go rn a, krótka, przebija m. krawiecki wysoko na poziomie trójkąta udowe.
go:wchodzi ona do brzegu przyśrodkowego lub do powierzchni tylnej tego mięśnią jdzieli się na dwie lub trzy gałązki kierujące sią ku górze w stronę przyczepa początĘy.
wego i ku dołowi.
Gałąź dolna, silniejsza i dłuższa, dochodzi do środkowej częśe(m. krawieckiego.
7.
Gałęzie mięśniowe dalsze(ranu musculares distales).
Stanowi grupę boczną warstwy głębokiej gałęzi końcowych n. udowego.
Galę złe te krzyżują naczynia boczne okalające udo lub ich gałęzie i zaopątrują poszczególne części m. czworogłowego uda oraz dalszą część krawieckiego, oddając do każdego mięśnia co najmniej jedną galgżOdchodzą one w następującej kolejności:a.
Gałąź do m, prostego uda biegnie najbardziej powierzchownie i wnika dpowierzchni tylnej górnego odcinka tego mięśnia:najczęściej dzieli się na trzy gałgzdla górnej, środkowej i dolnej jego części.
Oddaje również gałązkę s ławowi do przedniej powierzchni stawu biodrowego.
b.
Gałąź do głowy bocznej m. czworogłowego jest dłuższa od przedniej.
Biegnie na tylnej powierzchni m. prostego uda skośnie do dołu i boku wchodzi do przyśrodkowego brzegu głowy bocznej.
Dzieli się przeważnie na dwie łązki dla górnej i dolnej części mięśnia.
Od gałązki górnej odchodzi mała gałązkdo stawu biodrowego.
c.
Gałąź do głowy pośredniej m. czworogłowego, długa i cle wnika do powierzchni przedniej tego mięśnia:część włókien kieruje się w głąb i do rado m. stawowego kolana, oddając również gałązkę do stawu kolan W ł:ĘO.
d.
Gałąź do głowy przyśrodkowej m. czworogłowego biegnie dołowi najgłębiej ze wszystkich gałęzi mięśniowych z boku i do przodu od pochenaczyń udowych oraz n. udowa-goleniowego.
Przylega ona do powierzchni przyśrwet tego mięśnia i wnika do niego mniej więcej w połowie długości uda.
e.
Gałąź do dolnego odcinka m. krawieckiego.
8.
N. udowa-goleniowy(n. saphenus:ryc.
54).
Jest to przyśrodwa gałąź warstwy głębokiej końcowych gałęzi n. udowego i zaAznajdłuższa jego gałąź skórna.
Nerw ten zaopatruje powierzeń przednio-przyśrodkową kolana oraz goleni aż do brzegu przyśewego stopy.
W przebiegu n. udowa-goleniowego można rozróżnić dwa odcinki:u d o w*ł 89 n i o wy.
W pierwszym nerw biegnie pod powięzią, w drugim podskórnie na DPBWW odcinku udowym nerw przebiega do tyłu od m. krawieckiego.
Po(BP?
leży on bocznic od t. udowej, biegnąc wzdłuż niej ku dołowi i krzyżuje o 3 P 86 Boczną okalającą udo, następnie kieruje się bardziej przyśrodkowo, przecho 39 BP przez 1 udową i układa się na jej przednio-Yrzyśrodkowym obwodzie.
W da@YPPbiegu wraz z naczyniami udowymi n. udowa-goleniowy przez otwór górny y 4 WpKan**przywodzicielk 4-5 cm poniżej tego otworu przebija przednią ściBPy Y(membrana vastoadductna)i towarzysząc t. zstępującej kolana układa się 8 Ymiędzy przywodzicielem wielkim a przyśrodkową głową m. ezworogłowegó PóWm, krawieckim i powięzią szeroką.
Po wyjściu spod m. krawieckiego nerW PF do tyłu od kłykcia przyśrodkowego kości udowej i zbliża się do żyty odpiszcBPł?
W o d c in k u go I e ni o w ym n. udowa-goleniowy przebjja powięź goleni na wyso(jści guzowatości piszczeli i wraz z żyłą odpiszczelową biegnie nadpowięziowo na ęzyśrodkowej powierzchni podudzia:zazwyczaj leży on tu ku tyłowi od żyły odpi*zczelowei, rzadziej przyśrodkowo do niej.
W dolnym odcinku podudzia n. udowa-gołej(owy zwraca się nieco do przodu, przechodzi do przodu od kostki przyśrodkowej i ąjeruje się następnie w stronę przyśrodkowego brzegu stopy.
Q a ł ę z i e.
W odcinku u d owym n. udowa-goleniowy oddaje cztery gałęzie:ą, G a ł ą z s k o rn ą do przyśrodkowej powierzchni dolnej części uda.
*, G a tą z s 1 a w o w ą do przyśrodkowej powierzchni stawu kolanowego.
e.
Gałęzie naczyniowe(2-3)dochodzące do dolnego odcinka t. udowej i powzątkowego 1 podkolanowej.
ą.
Gałąź pod rzepkową(ramus inFapatel(ans).
Gałąź ta odchodzi od n. udoją-goleniowego wkrótce po jego wyjściu z kanału przywodzicieli.
Biegnie pod m. kraąteckim, przebija powięź szeroką(niekiedy również ścięgno m. krawieckiego)i kieruje ąę do przodu, dołu i bocznic, łukowato obejmując rzepkę.
Gałąź podrzepkowa dochoązido guzowatości piszczeli i zaopatruje skórę okolicy kolanowej przyśrodkowej oraz jjęzedniej.
W okolicy kolanowej przedniej gałąź podrzepkowa zespala się z gałęziami-górnymi przednimi n. udowego, n. sKórrym bocznym uda oraz gałęziami skórnymi przyśrodkowymi(od n. udowa-goleniowego:p dalej), dzięki czemu powstaje tutaj tzw. ępl ot przed rzep kawy Qlerusprepatel(ans).
W odcinku goleniowym n. udowa-goleniowy oddaje:e.
Gałęzie skórne przyśrodkowe goleni(rami cofanej cruns medfa(es).
Odchodzą one od pnia n. udowa-goleniowego do przodu i tyłu i zaopatrują przednio-przyśrodkową powierzchnię podudzia.
Odcinek końcowy nerwu dochodzi przed kostką przyśrodkową do brzegu przyśrodkowego stopy, a niekiedy do powierzchni przyśrodkowei palucha:oddaje on*gałą z s 1 a w o w ą do przyśrodkowej części stawu skokowo-goleniowego.
Zespolenia.
N. udowy ma liczne połączenia z sąsiednimi nerwami.
Na udzie:1.
Z n. płciowo-udowym za pomocą gałęzi skórnych przednich n. "udowego i gałęzi udowej n. płciowo-udowego(str. WZ).
2.
Z n. skórnym bocznym uda za pośrednictwem gałęzi skórnych obu tych nerwów(str. lO 3).
3.
Z n. z as łon o wy m:w okolicy ściany przedniej kanału przywodzicieli może wy**pować:a)zespolenie za pośrednictwem n. udowa-goleniowego i gałęzi skórnej n. za łonowego, b)za pomocą n. udowa-goleniowego mniejszego z gałęzią skórną n. zasło*e*o, 4*n. skórnym tylnym ud a ze splotu krzyżowego(p. dalej)łączą się gałęzie Bne przednie n. udowego na przyśrodkowej powierzchni uda.
Na goleni:5.
Z n. skórnym przyśrodkowym łydki(od n. piszczelowe I Fespalaią się gałęzie skórne przyśrodkowe goleni(od n. udowa-goleniowego).
9-n. skórnym grzbietowym przyśrodkowym(gałęzią n. strzałkowego óterzchownego)łączy się n. udowa-goleniowy w okolicy brzegu przyśrodkowegoW lub u podstawy palucha ŃeBależnie od powyższych zespoleń z innymi nerwami splotu lędźwiowa-krzyżowe 494 owy tworzy liczne własne zespolenia:łączą się więc z sobą zarówno jego gałęśBWnena udzie i w okolicy kolana, jak również gałęzie naczyniowe oplatające lęł?
Wdową i jej odgałęzienia.
***i***.
1.
Nieraz występuje n. udowy dodatkowy(n. fmocalis accessoł:łe 4 ł Jo cienki nerw splotu lędźwiowego, stanowiący wysoko odchodzącą gałąź Ęł lBzednią n. udowego.
Pochodzi on od gałęzi brzusznej 2 i 3 n. lędźwiowego Oą, 8 T 984 lkowo towarzyszy n. udowemu, przechodzi z nim przez rozwór mięśni na, Ń 999998 a 86 od niego.
Następnie przedostaje się przez blaszkę powierzchowną 88 e(oklej w okolicy rozworo odpiszczelowego i dwiema lub trzema gałęziami yP@zaopatruje powierzchnię przednią górnej części uda.
Yś+8 e@n. udowa-goleniowy nie ma odcinka goleniowego i kończy się w okolicy 8:8 Dola skórnego, które zwykle zaopatruje na goleni, dochodzi wtedy gałąź 8 n piszczelowego, która go zastępuje??
9 Qdenie.
W odcinku lędźwiowym i biodrowym do pnia n. udowego SY przyśrodkowej dochodzą dwie tętniczki:jedna od t. biodrowej wspólnej, dru.


M, iliopsoas*.
*, pec*ineus.
*, s***rius*.
M, quedrice 5 ę femoris.
Ryć.
55.
Mięśnie kończyny dolnej prawej zaopatrywane przez n. udowy.
Widok od przodu.
Ryc.
56. Porażenie n. udowego prawego.
Zgięcie w stawie biodrowym oraz prostowanie w. stawie kolanowym są czynnie niewykonalne:wzorowane na I-anzu i Wachsmuthcie.
ga od t. biodrowej zewnętrznej.
Przenikają one przez m. lędźwiowy większy i po do@ęcio do nerwu oddają gałązki wzdłuż niego ku górze i ku dołowi.
Dodatkowe tętnicX@.
otrzymuje również nerw od czwartej t. lędźwiowej i od t. biodrowa-lędźwiowej.
W odcinku pachwinowym i u dowym do nerwu dochodzi gałązka t. u 48.
wet i t. głębokiej uda.
Obszar unerwienia.
Gałęzie mię śniowe(ryc, 55)zaopatrują:m. lędżwiowó(większy, m. biodrowy, m. łonowy, m. krawiecki i cały m. czworogłowy uda.
Gałęzie sk orne unerwiąją obszar, który rozpoczyna się na udzie kilka cenG@Pnów poniżej bruzdy pachwinowej i obejmuje przednią i przyśrodkową powierzc@@uda:na goleni powierzchnię przednio-przyśrodkową goleni oraz przyśrodł(8(brzeg stopy, niekiedy aż do palucha.
Gałęzie oko stn owe i staw ow e zaopatrują kość udową oraz przednio-pOYiśrodkową część stawu biodrowego, kolanowego oraz częściowo stawu skokowo-gPBP'OWWC(O.
Gałęzie naczyniowe unerwiąją dolny odcinek t. biodrowej zewnętrzngi ł Ęudową od więzadła pachwinowego do rozworo ścięgnistego przywodzicieli, jak ró@PĄJej gałęzie-t. głęboką uda i obie 11, okalające udo.
*Porażenie.
Porażenie n. udowego(ryc, 56)prowadzi do ciężkich następstw:powPBĘte ono:1)osłabienie czynnego zginania stawu biodrowego:czynność ta nie jest zu 9 e 9 PŚzniesiona, dlatego że biorą w niej również udział mm, przywodziciele(unerwione IWBŚ n. zasłonowy)oraz m. naprężacz powięzi szerokiej, m. pośladkowy średni i mały(9 P 96'.
, e przez n pośladkowy góinl, 2)całkowite zniesienie czynnego prostowania w'ja kolanowym:3)chodzenie i stanie jest znacznie utrudnione, zwłaszcza przy obĄ'**iu, gdyż wówczas zgina się staw kolanowy:4)odruch rzepki jest zniesiony wsku**jrażenia mm, prostowników uda:5)osłabione jest czucie na przednio-przyśrodkojjawierzchni uda prawie od bruzdy pachwinowej oraz na przednio-przyśrodkowejaż do kostki przyśrodkowej.
Obszar całkowitego zniesienia czucia Ęg:jwno na udzie, tak i goleni jest znacznie mniejszy, zwłaszcza węższy.
sęeszczenie.
N. u d o w y, największy nerw splotu lędźwiowego, jest nerwem mie'. . ęw.
Powstaje on w m. lędźwiowym większym z gałęzi brzusznych 2-4 n. lędżwioĘyąj(ją s I-J Nerw biegnie ku dołowi, do baka i do przodu początkowo w rn, lędż'jgąęm większym, a następnie w bruździe między nim a m. biodrowym i oba je za'G. ągje.
Dalej przechodzi przez rozstęp mięśni na udo, gdzie oddaje:1)gałęzie Ęję n e p r z e d n i e(rr, cutaaei antenores)na przednio-przyśrodkową powierzchnię'Q j 2)n. udowa-goleniowy 0, saphenus)do skóry przednio-przyśrodkowej poQwzchni@oleni, 41 gałęzie Olęniowe do grupy przedniej mm, uda i m. grze.
Qągowego, 4)gałę z i e do stawu biodrowego, kolanowego i skokowo-goleniowe g gałęzie naczyniowe dla t. udowej i jej gałęzi bocznych.
Nerw zasłonowy z N, zasłonowy(n. obturatonus:ryc, 51, 52)jest nerwem mieszanym, gtóry zaopatruje grupę przyśrodkową mięśni uda(przywodziciele)fraz skórę na jego przyśrodkowej powierzchni.
Od splotu lędźwiowego odchodzi on w obrębie m. lędźwiowego większego dwoma korzeniami:górnym i dolnym:pierwszy tworzą włókna 2 i 3 n. lędźwiowe*o Oą.
I-J, drugi-włókna czwartego OJ.
Pień n. zasłonowego, choć użo cienszy od n. udowego, jest jednak dość znacznej grubości, o jśrednicy około 3 mm.
Przebieg i położenie.
N. zasłonowy, jak już wspomniano(str.
W), est jedynym nerwem splotu lędźwiowego, który częściowo przebiega*miednicy mniejszej.
W przeciwieństwie do pozostałych nerwów te splotu w drodze na udo nie kieruje się on do przodu od miednicy, cz wychodzi z niej przez otwór zasłoniony.
'W przebiegu n. zasłonowego, od jego początku na poziomie 5 kręgu i 9 żwiowego do miejsca podziału na gałęzie końcowe, możemy odróżeOzy odcinki:lędźwiowy, miedniczny i kanałowy.
99 c in e k I ę d z w i o wy n. zasłonowego ma około 8 cm długości.
Z początku nerw 98 m. lędźwiowym większym, przy czym kieruje się prawie zupełnie pionowo do ł przyśrodkowo od n. udowego.
Następnie wynurza się z m. lędźwiowego większe 99 Jego przyśrodkowym brzegu:otoczony tkanką tłuszczową przebiega teraz bocz??ł 9 o tyłu od pnia lędźwiowa-krzyżowego, przykryty przez żyłę biodrową wspólną w Ę!9 między brzegiem przyśrodkowym m. lędźwiowego a boczną powierzchnią trzonu 8889 lędźwiowego.
Zbliżając się do linii granicznej miednicy n. zasłonowy wygina Płeco do boku i przodu, a oddalając się od pnia lędźwiowa-krzyżowego, krzyżuje od Ń We biodrową zewnętrzną i dostaje się do miednicy mniejszej.
P 94 cin ku miednic z nym, najdłuższym(ponad 12 cm), n. zasłonowy przebieŚ 94 ednicy mniejszej około 2 cm poniżej i równolegle do kresy granicznej łukiem Ęóóin na zewnątrz i kieruje się do otworu wewnętrznego kanału zasłonowego.
ŃĘP 9 zewnętrzny nerwu, wypukły, przylega do powięzi zasłonowej pokrywającej zeXY 9 ąpowierzchnię m. zasłaniacza wewnętrznego.
Obwód wewnętrzny przykrywa?
9 Yha ścienna miednicy mniejszej.
Początkowo nerw biegnie samotnie, następnie?94 się do niego od dołu t. zasłonowa i żyły zasłonowe i kierują się zbieżnie do Ka 89 słonowego.
W odcinku miednicznym od strony przyśrodkowej nerw zasłonowy.


krzyżują:1)t. biodrowa wewnętrzna, nieco dalej do przodu i niżej 2)moczowód orąyprzed wejściem do kanału zasłonowego 3)nasieniowód lub więzadło obłe macicy.
Odcinek k a halowy n. zasłonowego jest najkrótszy.
W kanale zasłonowym ney.
wowi towarzyszą naczynia zasłonowe wytwarzając powrózek naczyniowa-nerwowy w, go części składowe układają się jak w miednicy i z góry ku dołowi leżą:nerw, tętnicą żyły(1, 111, str.
328).
Przed wyjściem z kanału n. zasłonowy dzieli się na swe gałęztąkońcowe przednią i tylną.
Gałęzie:1.
Gałąź mięśniowa do m. zasłaniacza zewnętrznego ąą.
chodzi od dolnego obwodu pnia nerwu w kanale zasłonowym lub nawet jeszcze przeąwejściem do kanału:przechodzi ona przez kanał i wnika do tylnej powierzchni m. zą.
słaniacza zewnętrznego.
2.
G a ł ąż staw o w a(ramus artcu(ans)odchodzi albo od pnia nerwu w kanale zą.
słonawym, albo od gałęzi przedniej tego nerwu w pobliżu otworu zasłonionego:kieruje się do boku i rozgałęzia przeważnie w części przednio-przyśrodkowej torebki stawu biodrowego, choć oddaje również mniejszą gałązkę do części tylna-przyśrodkowej.
3.
Gałąź przednia(ramus anterior:ryc, 54)jest nerwem mieszanym i silniejszym od gałęzi tylnej(p. dalej).
Wychodzi ona z kanału zasłonowego między brzegiem dolnym więzadła łonowa-udowego(ot przodu)a ścięgnistym górnym brzegiem m. zasłaniacza zewnętrznego(od tyłu).
Wzdłuż nerwu biegną żyły zasłonowe, które wytwarzają między sobą poprzeczne zespolenia, przebiegające do przodu od nerwu.
Gałąź przednia kieruje się ku dołowi w blaszce tkanki łącznej, która oddziela warstwę przednią przywodzicieli uda od warstwy środkowej(t. 1, str. 9 l 6).
Z początku nerw przebiega między m. grzebieniowym i m. zasłaniaczem zewnętrznym, a następnie między m. przywodzicielem długim i krótkim, gdzie dzieli się na gałęzie mięśniowe dla warstwy przedniej i środkowej mm, przywodzicieli oraz oddaje gałąź czuciową do skóry uda.
a.
G a tę zł e mi ę śni o w e(ranu musculares)odchodzą w następującej kolejności:do m. grzebieniowego(gałąź niestała), do m. przywodziciela krótkiego, m. przywodzi cielą długiego oraz m. smukłego.
b.
Gałąź skórna(ramus cutaneus)odchodzi od gałęzi przedniej n. zasłonowego wspólnie z gałęzią mięśniową dla m. smukłego lub dla m. przywodziciela długiego.
Początkowo przebiega między warstwą przednią i środkową przywodzicieli, a następnie w dolnej trzeciej części uda przebija powięź szeroką między m. smukłym a m. przywodzicielemdługim ku tyłowi od żyły odpiszczelowej.
Zaopatruje ona skórę w polu zmiennej wielkości na przyśrodkowej powierzchni dalszej trzeciej części uda.
4.
Gałąź tylna(ramus posterior:ryc, 54)jest słabsza od poprzedniej prawie wyłącznie ruchowa.
Po wyjściu z kanału zasłonowego biegnie ona ku dołowi, do tyłu i nieco przyśrodkowo od gałęzi przedniej.
NJczęściej przebija poprzecznie przednią część m. zasłaniacza zewnętrznego i oddaje do niego gałęzie mięśniowe, a następnie wchodzi do.
blaszki tkanki łącznej między m. przywodzicielem krótkim a wielkie dalej i tutaj oddaje swe gałęzie końcowe.
Niekiedy gałąź tylna towerzyszy dalej gałęzi przedniej, aż do górnego brzegu przywodzicielakrótkiego, i wtedy przebiega po przedniej powierzchni m. zasłaniaczBzewnętrznego, a nie przez ten mięsień.
Gałąź tylna oddaje następujące odgałęzienia:a.
Gałąź stawową(ramus artcu(ans)do przyśrodkowej powierzchni staw 9 biodrowego, b.
Gałęzie mięśniowe(camf nnusculares)do m. przywodziciela wielkieZPó.
M. obtulą-.
*us e*.
M, pectmeus.
M, adductorlongus, breyisś, e*m*g*us.
M. gracilis.
Ryć.
57.
Mięśnie kończyny dolnej prawej zaopatrywane przez n. zasłonowy.
Widok od przoGJ.
ąęte gałązki, krótsza i dłuższa, zaopatrują zwłaszcza część górną i środkową tego mięąj(ą-części, które przyczepiają się do kresy chropawej kości udowej.
Pozostałą część ąjjąą(kończącą się na nadkłykciu przyśrodkowym), oprócz n. zasłonowego unerwia, gawnie n. kulszowy, który stale wysyła do niej gałązki.
Gałąź tylna unerwia również ją, przywodziciel krótki w tych przypadkach, kiedy nie otrzymuje on włókien od gałęzi przedTleJe, G a ł ę z i e o k o stn owe(raźni periosta(es)do okostnej tylnej powierzchni kości udowej i do tamy szpikowej, ą.
Gałąź stawową(ramus articularis:ryc, 76)do tylnej powierzchni stawu ga I a n o w e go:gałąź ta przenika przez dalszą część m. przywodziciela wielkiego lub jęzechodzi przez rozwór ścięgnisty przywodzicieli wraz z tętnicą udową do dołu podgalanowego, skąd wnika do tylnej powierzchni stawu kolanowego rozgałęziając się w więzadłach krzyżowych, e.
Gałąź naczyniowa(ramus vascu(ans:ryc, 74), czyli nerw własny t. podkolan owej:jest ona cienką gałązką, która oddziela się od gałęzi mięśniowej ątą przywodziciela wielkiego.
Towarzyszy t. udowej w jej końcowym odcinku i oddaje włókna do t. podkolanowej.
Zespolenia.
Gałąź przednia n. zasłonowego zespala się:1.
Z n. udowym:a)za pośrednictwem n. udowa-goleniowego i gałęzi skórnej n. zasłonowego lub b)za pomocą gałęzi skórnej przedniej przyśrodkowej(n. udowa-goleniowy mniejszy)i gałęzi skórnej n. zasłonowego:zespolenie to występuje przeważnie w okolicy ściany przedniej kanału przywodzicieli(str. HD.
2.
Z n. zasłonowym dodatkowym(p. dalej).
Gałąź tylna:3.
Z n. kulszowym przez gałąź mięśniową biegnącą w m. przywodzicielu wielkim.
Odmiany.
Czasem(w IZ'%przypadków)występuje n. z as to n o wy d od a tk o w y(n. obturatonus accessonus).
Jest to nerw prawie wyłącznie czuciowy, odchodzący od 3 i 4 n. lędźwiowego.
Przebiega on początkowo w mięśniulędźwiowym większym, bocznic od n. zasłonowego:następnie wychodzi spod przyśrodkowego brzegu tego mięśnia i przykryty przez powięź biodrową i żyłę biodrową zewnętrzną kieruje się wzdłuż brzegu przyśrodkowego n. lędźwiowego ku dołowi.
Przechodzi on nad kością łonową przyśrodkowo od wyniosłości biodrowa-łonowej i kieruje się w głąb między m. grzebieniowym a biodrowa-lędźwiowym, gdzie oddaje kilka gałęzi końcowych:1)gałąź s ł a w o w ą do powierzchni przedniej stawu biodrowego, 2)gałąź mięśniową do m. grzebieniowego, 3)gałąź łączącą do przedniej gałęzi n. zasłonowego:przebiega ona na przedniej powierzchni m. zasłaniacza zewnętrzne ko, 4)gałąź naczyniową dot. udowej.
Vnaczynienie.
W dolnym odcinku lędźwiowym i mie@icznymn, zasłonowy otrzymuje tętniczki od t. biodroóo-lędźwiowej, bezpośrednio od t. biodrowej wspólnej oraz 991 zasłonowej.
W odcinku dalszym dochodzą do niego Wlniczki od t. zasłonowej i t. okalającej udo przyśrodko*ej.
Obszar unerwienia(ryc, 57 i 73).
N. zasłonowy zaopaWleruchowo:1)m. zasłaniacz zewnętrzny i mięśnie T 9 py przyśrodkowej uda:2)m. grzebieniowy(wspólnie z 8 udowym), 3)m. smukły, 4)m. przywodziciel długi, @mPPz*wodzicielkrótki oraz 6)m. przywodziciel wielki(wspólnie z n. kulszowrmJVzuciowounerwia on:1)skórę dolnej'/, części poBlerzchniprzyśrodkowej uda, a poza tym oddąie:2)gałęFdo powierzchni przednio-przyśrodkowej stawu biodro@ego i do powierzchni tylnej stawu kolanowego, 3)gałązki PAczyniowe do t. udowej i podkolanowei oraz 4)gałązki Płostnowe do kości udowej.


Porażenie.
Uszkodzenie n. zasłonowego powoduje zniesienie czynności przywodzenia uda:zwarcie ud jest niemożliwe podobnie jak założenie nogi(chorej)na nogę.
Chodzenie i stanie jest niepewne.
Również zginanie i prostowanie w stawie biodrowym jest osłabione.
Uszkodzenie pnia n. zasłonowego może nastąpić w każdym jego odcinku wskutek urazu, np. złamania miednicy:możliwe jest również izolowane uszkodzenie jednej z jego końcowych gałęzi z zachowaniem czynności gałęzi wyżej wychodzących.
Oprócz uszkodzeń mechanicznych(złamania miednicy, ucisk worka przepukliny zasłonowej), również toczące się w pobliżu nerwu sprawy zapalne(jajnika.
Jajowodu)mogą mieć wpływ na upośledzenie czynności tego nerwu:wskutek jego podrażnienia występują bóle uda promieniujące w kierunku przyśrodkowej powierzchni kolan.
Streszczenie.
N. z as łon o w y(a, obturatonus)powstaje w m. lędźwiowym większym z gałęzi brzusznych 2 do 4 n. lędźwiowego Oą-LJ.
Jest on nerwem mieszanym, jedynym ze splotu lędźwiowego, który przebiega częściowo w miednicy mniejszej.
Przechodzi on na udo przez kanał zasłonowy i oddaje gał ąż mięśni ową do m. zasłaniaczazewnętrznego oraz dwie gałęzie końcowe, przednią i tylną.
G a ł ą z p r ze dnia zaopatruje ruchowo m. grzebieniowy(wspólnie z n. udowym), m. smukły oraz przywodziciel krótki i długi:czuciowa skórę na dolnej trzeciej części powierzchni przyśrodkowej uda:gałąź tylna unerwia m. przywodziciel wielki(wspólnie z n. kulszowym).
Ponadto n. zasłonowy oddaje gałęzie do stawu biodrowego i kolanowego, gałęzie naczyniowe do t. udowej i podkolanowej oraz gałęzie o kostnawe do kości udowej.
SPLOT KRZYŻOWY.
UWAGI OGÓLNE Splot krzyżowy(plexus sacralis)stanowi dolną część splotu lędźwiowa-krzyżowego.
Powstaje on nie tylko z gałęzi przednich wszystkich nerwów krzyżowych(S-SJ i nerwu guzicznego(CO, ale też z gałęzi przedniej czwartego tlą)i całej gałęzi przedniej piątego n. lędźwiowego OJ.
Jest to najpotężniejszy splot organizmu.
Ma on kształt zbliżony do trójkąta, którego podstawa zwrócona jest do powierzchni miednicznej kości krzyżowej, a wierzchołek, przedłużający się w nkulszowy, zwrócony jest w stronę dolnej części otworu kulszowego większego.
Swą tylną powierzchnią przylega on przeważnie do powierzchni przedniej m. gruszkowatego.
Jego powierzchnia przednia, zwrócona do jamy miednicy i przykryta tylną częścią powięzi miednicy, przylega do rozgałęzień naczyń biodrowych wewnętrznych:bardziej przyśrodkowo znajduje się obfita tkanka łączna oraz otrzewnAścienna miednicy i boczna ściana odbytnicy(nowotwory odbytni@mogą uciskać na splot i wywoływać bóle promieniujące do kończyo)dolnej).
Gałęzie ścienne t. biodrowej wewnętrznej przechodzą między gał@ziami splotu krzyżowego(ryc, 52):t. pośladkowa górna najczęściJOZ'i)przechodzi między pniem lędźwiowa-krzyżowym a S, znacz@erzadziej między 1, a La(IP%:t. 111, str. 326, ryc, 1601 t. pośladkowBdolna przenika przeważnie między S. a S. (przeszło 5 O 8 i), rzadzJgJuOęJzy 5 a 5(184.
8 W gBWSplot krzyżowy zaopatruje:1)większą część kończyny dolnej, 4 ł.
ąąrządy miednicy mniejszej, krocze i narządy płciowe zewnętrzne, 3)ęgórę i mięśnie okolicy kości guzicznej.
w splocie krzyżowym odróżniamy gałęzie krótkie oraz gałęzie długie.
GAŁĘZIE KRÓTKIE SPLOTU KRZYŻOWEGO śą to gałęzie mięśniowe, stawowe i okostnowe.
1.
Gałąź do m. gruszkowatego odchodzi do S i Sę i wnika do przedniej powierzchni tego mięśnia.
z, Ggłąż do m. zasłanlacza wewnętrznego i m. bliźniaczego górnego odchodzi od O, S. i Sy.
Gałąź ta opuszcza miednicę przez część dolną otworu kulszowego większe ej oddaje gałązkę mięśniową do górnej części powierzchni tylnej m. bliźniaczego gór jego, następnie zawjja się wokół kolca kulszowego bocznic do naczyń sromowych wewnętrznych, wraca przez otwór kulszowy mniejszy do miednicy i wnika do powierzchni przedniej m. zasłaniacza wewnętrznego.
Niekiedy kończy się wcześniej w ęmej powierzchni m. zasłaniacza wewnętrznego.
1, Ggłąż do m. czworobocznego uda i m. bliźniaczego dolnego odchodzi od G, la i S.
Opuszcza ona miednicę przez otwór kulszowy większy pod m. gruszkowatym, biegnie wzdłuż kości kulszowej na torebce stawu biodrowego ku dołowi i do przodu od n. kulszowego, a następnie do przodu od m. bliźniaczego górnego i ścięgna m. zasłaniaczawewnętrznego:oddaje ona gałązkę do m. bliźniaczego dolnego i wchodzi do m. czworobocznego uda.
Od gałązki tej odchodzi gałąź do stawu biodrowego oraz galą z o k o s 1 n o w a do okostnej guza kulszowego, krętarza większego i mniejszego.
Wszystkie wyżej wymienione gałęzie(oprócz gałęzi dla m. gruszkowatego)mogą również odchodzić od początkowego odcinka n. kulszowego lub od nerwu sromowego(str. HZ).
Uanz-Wachsmuth wymienia je jako gałęzie n. pośladkowego dolnego.
GAŁĘZIE DŁUGIE SPLOTU KRZYŻOWEGO.
Gałęzie długie odchodzą od splotu krzyżowego w liczbie 6 i wszystkie(z wyjątkiem n. guzicznego)wychodzą z miednicy przez otwór Kulszowy większy.
Nerwy te można podzielić na trzy grupyó.
Grupę pierwszą tworzą:1)n. pośladkowy górny, 2)n. pośladkowy 4 olny, 3)n. skórny tylny uda oraz 4)n. kulszowy.
Nerwy te zaopatruJ 4 ruchowo:a)część mięśni miednicy, b)zginacze uda, c)wszystWemięśnie goleni i stopy:czuciowa:a)część skóry pośladka i Bóocza, b)skórę powierzchni tylnej uda oraz c)skórę całej goleni i Bopy z wyjątkiem powierzchni przednio-przyśrodkowej goleni i brze@Vprzyśrodkowego stopy'Powyższy podział splotu krzyżowego oparty jest na mianownictwie paryskim 9996 W@)Znaczna część podręczników anatomii, oprócz tego podziału, w splocie ŻQżowym odróżnia trzy tradycyjne części:splot kulszowy, splot sromowy oraz splot@9 Fł 989 Podziału s pi ot kul s z o w y(plexus iscmadicus)utworzony jest z gałęzi G.
G, 9 Pi i oddaje 4 nerwy:1)n. pośladkowy górny, 2)n. pośladkowy dolny, 3)n. skórny RŻY 94 a oraz 4)n. kulszowy.
S p I o 1 s r o mowy(plexus pudendus)powstaje główP 99 F 8, i S i oddaje nerw sromowy.
S plot guz iczny(plexus coc@geus)utworzoĘĘ 8 ł*S.
, S i G. .
Z punktu widzenia anatomii porównawczej podział taki Jest u 8 prag 9994 wiony, gdyż u niższych ssaków oba sploty--kulszowy i sromowy-są od siebie ŃpPTWcznie oddzielone w odróżnieniu od stosunków, jakie obserwujemy u ssałówć 9683 ch, u których tworzą one jedną całość 117.


Do drugiej grupy zaliczamy:5)nerw sromowy, który unerwia:a)mięśnie dna miednicy, b)narządy miednicy mniejszej oraz c)krocze i narządy płciowe zewnętrzne.
Trzecią grupę tworzy:6)nerw guziczny, który zaopatruje skórę i mięśnie okolicy kości guzicznej.
Jak podano wyżej, gałęzie długie splotu krzyżowego-nerwy pośladkowe, górny i dolny, n. skórny tylny uda, n. kulszowy i ń, sromowy wychodzą z miednicy mniejszej przez otwór kulszowy większy.
Przez otwór ten przechodzą również naczynia towarzyszące nerwom(t.
Ul, str. 326)oraz m. gruszkowaty.
N. pośladkowy górny przechodzi przez szczelinę nad mięsniem gruszkowatym(otwór nadgruszkowy:fbramen suprapinfbrme), natomiast pozostałe nerwy-przez szczelinę pod mięśniern gruszkowatym(otwór podgruszkowy:fbramen infrapiriforrney.
Nerw pośladkowy górny N. pośladkowy górny(n. gluteus superior ryc, 52, 60)jest nerwem wyłącznie ruchowym.
Odchodzi przeważnie trzema korzeniami od La.
Ją i S, które tworzą krótki pień o średnicy 2-3 mm.
Położenie i przebieg.
N. pośladkowy górny wychodzi z miednicy przez otwór kulszowy większy nad m. gruszkowatym(ryć, 52)w towarzystwie jednoimiennych naczyń:przylega on tu do wcięcia kulszowego większego kości kulszowej i w przypadkach złamania może być uszkodzony:następnie nerw kieruje się do boku oraz do przodu i wnika do tkanki łącznej między m. pośladkowy średni i mały, gdzie oddaje gałęzie końcowe(ryc, óO).
Gałęzie.
N. pośladkowy górny oddaje gałęzie:1)do m. pośladkowego średniego, 2)do m. pośladkowego małego i 3)do m. naprężacza powięzi szerokiej:ostatnia biegnie do boku w tej samej warstwie co poprzednie i dochodzi do wewnętrznej powierzchni mięśnia.
N. pośladkowy górny nie tworzy zespoleń.
Odmiany.
Nerw ten przebija niekiedy górny brzeg m. gruszkowatego i biegnie następnie w m. pośladkowym małym, nie zaś jak zwykle między nim a m. pośladkow**średnim.
Obszar unerwienia i porażenie(ryc.
58).
N. pośladkowy górny zaopatruje m. poślaękawy średni i m. pośladkowy mały oraz m. naprężacz powięzi szerokiej.
UszkodzeWenerwu powoduje zniesienie ruchów odwodzenia kończyny w stawie biodrowyro p 9 nadto bardzo osłabione jest umocowanie miednicy na nodze podstawnej podczas che dzenia, wskutek czego miednica opada na stronę zdrową(objaw Trendelenburga).
Fe nieważ stanowi to dużą przeszkodę w chodzeniu, chory stara się przechylać tułów 8 stronę porażoną(chód kaczkowaty).
Nerw pośladkowy dolny N. pośladkowy dolny(n. gluteus interior ryc, 60)jest prawie wYłącznie nerwem ruchowym.
Odchodzi on z pnia lędźwiowa-krzyżoW go oraz pierwszego i drugiego n. krzyżowego(Ją, S. .
BJ.
p-wżenię i przebieg.
Pień nerwu grubości około 3 mm z miednicy jąjszei kieruje się 4 o otworu podgruszkowego i następnie ku doąąjdo boku Począlkowo biegnie on do przodu od dolnego brzegu jęuszkowatego, między nim a n. kulszowym:przyśrodkowo od Ę, ą-wu leży 1 pośladkowa dolna oraz początkowy odcinek n. skórney.
ęmego uda Po wyjściu spod dolnego brzegu m. gruszkowatego Ęj-Hiega w tkance łącznej na przedniej powierzchni rn, pośladkowe Ę%wielkiego i lu oddeie swe gałęzie końcowe:gałęzie do m. pośladjęegowielKlego 54 one liczne i kierują się wachlarzowato ku gó 7 ado boku i lu dołowi.
Wnikają do przedniej powierzchni m. pośjąjwwegowielkiego w całej jej rozciągłości.
-'gjjatąny.
N. pośladkowy dolny może również unerwiać m. czworoboczny uda, mm.
gę(łącze oraz m zasłaniacz wewnętrzny(Lenz-Wachsmuth).
Gałęzie do tych mięśni, jge dwie, odchodzą od nerwu pośladkowego dolnego głębiej(bardziej do przodu)ętęzie do m pośladkowego wielkiego:boczna dochodzi do m. czworobocznego u 4 a, ęęęrodkowa do wm bliźniaczych i m. zasłaniacza wewnętrznego.
Gałązka do tego miego dociera przez otwór kulszowy mniejszy.
Gałąź do m. czworobocznego uda ąje gałązkę stawową do tylnej powierzchni stawu, biodrowego.
Włókna do wrżejlenionych mięśni odchodzą niekiedy od n. kulszowego lub sromowego przez ze lenia z n. pośladkowym dolnym.
Czasami też może występować podwójne unerwietychmięśni:zarówno przez n. pośladkowy dolny, jak i przez n. kulszowy(dla mm.
iniaczych i m. zasłaniacza wewętrznego), pośladkowy dolny często(około%)przechodzi do m. pośladkowego tego przez szczelinę w mięsniu zkowatym(otwór śródgruszko, foramen intrapirifrme).
Odmiata, występująca przeważnie jedtronnie, współistnieje z reguły z okim podziałem n. kulszowego, l 25).
Obszar unerwienia i porażenie.
pośladkowy dolny unerwia ruchom, pośladkowy wielki:czuciowa panuje on częściowo powierzeń Giną stawu biodrowego.
szkodzenie nerwu pośladkowego ego powoduje osłabienie ruchów Jowania w stawie biodrowym Mlawnia się ono wyraźnie przy łbm chodzeniu czy słaniu, natołwchodzenie na schody, skakabolnoszeniesię z pozycji siedzą taje się niemożliwe.
W Porażenie n. pośladkowego ego brawego.
Podczas chodzenia ica opada na stronę kończDó 9 bciążone.
ty(4)11 i/f.
Z yI(1(i I.
jl f)I yr?ky y i stół.
Z/ysł Pj*ją cjć%ó--YA e.
8%99989 Verlaufsvarianten des N. gluteus interior.
Anat.
Wz W(8.
PBP.
119.


Nerw skórny tylny uda M. skórny tylny uda(n. cutanees Jemoris postenor:ryc, 52, 59 i gyjest nerwem wyłącznie czuciowym, zaopatrującym częściowo sk%.
krocza i pośladka, głównie jednak, na co wskazuje jego nazwa, pjwierzchnie tylną uda.
N. skórny Winy uda rozpoczyna się na tylnąąpowierzchni splotu krzyżowego i zawiera włókna gałęzi przedniej pierwszego, drugiego i trzeciego n.
Krzyżowego(S. , %, SJ.
Przebieg.
Wychodzi on z miednicy przez otwór kulszowy większe pod m. gruszkowatym i biegnie prawie pionowo ku dołowi.
W prze.
biegu tego nerwu można odróżnić dwa odcinki:pośladkowy i udowy pierwszy jest krótszy, drugi znacznie dłuższy.
W odcinku poć.
la dk o wy m n. skórny tylny uda jest zupełnie zakryty przez m. pośladkowy wielki.
Spod dolnego brzegu m. gruszkowatego wychodzi on bocznic od naczyń pośladkowych dolnych i do tyłu od n. kulszowego, gdzie leży między krętarzem większ 3 m a guzem kulszowym.
Następnie nerw biegnie ku dołowi wzdłuż przyśrodkowego i tylnego obwodu n. kulszowego w tkance łącznej między m. pośladkowym wielkim od tyłu a m. zasłaniaczem wewnętrznym i mięsniami bliźniaczymi od przodu.
W o d cink u ud o w ym po wyjściu spod dolnego brzegu m, pośladkowego wielkiego n. skórny tylny uda biegnie pod powięzią szeroką aż do okolicy podkolanowei.
Początkowo biegnie on na powierzchni tylnej głowy długiej m. dwugłowego, następnie w bruździe między nim a m. półścięgnistym i m. półbłoniastym.
W dole podkolanowymnerw ten leży mniej więcej w połowie jego szerokości:tutaj przebija powięź podkolanową i jako gałąź końcowa układa się na powierzchni powięzi goleni wzdłuż żyły odstrzałkowej.
Gałęzie.
W odcinku pośladkowym n. słóoy tylny uda oddaje:1)nn, skórne dolne pośladków oraz 2)gałęzie kroczowe, a w odcinku udowym 3)gałęzie skórne tylne uda.
1.
Nn, skórne dolne pośladków(nn, elumum imenoces:ryć.
59, 71, IZ), w liczbie 23, odchodzą z tylnego obwodu nerwu wkrótce po jego wyjściu z miednicy.
Początkowo biegną one wzdłuż pnia nerwu ku dołowi na przedniej powierzchni m. pośladkowego wielkiego:następnie kierują się do tyłu i góry, owijąją się wokół dolnego brzegu tego mięśnia lub przebjjąją go i w tkance podskórnej'kierują się rozbieżnie do skóry dolnej części pośladka.
Graniczą tu one z nn, skórnymi pośladków górnymi i środkowymi(z gałęzi tylnych nerwów lędźwiowych i krzyżowych:str. 22 i 231.
2.
Gałęzie kroczowe(rr, pennea(es:ryć, 71, 72)odchodzą poniżej poprzednich przeważnie dwiema cienkimi gałęziami, niekieó Jednym wspólnym pniem.
Zawjjąją sKwokół dolnego obwodu guza kulszowego, a następnie zwracają się skośnie przyśrodk(8 wo, do przodu i góry w stronę bruzdy płciowo-udowej(suJcusęemtobmoral@.
zaopatrują tu one przyśrodkową powierzchnię nasady uda i tylna-przyśrodkową częśepośladka oraz skórę krocza aż do tylnej powierzchni moszny lub warg sromowych większych.
3 Gałęzie skórne Ginę uda(ranu cofanej Jemoris posteroces)biegną początkowo pod powięzią szeroką, którą następnie przebijają i kierują się na stronę przyśrodkow 4 oraz boczną.
Zaopatrują one skórę powierzchni tylnej uda, zwłaszcza po stronie przyŚBjodkowej.
Końcowy odcinek jednego zwykle nerwu przebija powięź podkolanową i towarzJBsząc żył e u d owo-p o dk ol a nowej(r Jbmoropoplitea:tlił, str. 448), przechodzi na górną część powierzchni tylnej podudzia(wzdłuż żyły odstrzałkowej), zstępując często aż na łydkę.
120.
gąaiąny.
1.
Długość nerwu skórnego tylnego uda bywa różna:niekiedy gałąź końąęązstępuje nisKo 08 podudzie, łączy się wtedy z n. ł y d k o w ym(n. suralis)i zastęąyaeąłkowicie lub częściowo n. skórny przyśrodkowy łydki, z Przy wysokim podziale n. kulszowego(p. dalej)n. skórny tylny uda może się ąąetie na gałąź przednią i tylną.
Gałąź tylna odchodzi przeważnie z S. (oraz częściowo, t. j wspólnie z n pośladkowym dolnym i prowadzi włókna do okolicy pośladkowej i gjążąej części powierzchni tylnej uda.
Gałąź przednia odchodzi zwykle z S. i S. wspólyąez n. sromowym i zaopatruje okolicę krocza i przyśrodkową część powierzchni tylgęjUGBpwąabniejak n. pośladkowy dolny, również n. skórny tylny uda może przechodzić przez m. gruszkowaty, zespolenia N. skórny tylny uda zespala się:j z n, skórnym bocznym uda w okolicy pośladkowej oraz na udzie.
z, z gałęziami kroczowymi n. sromowego.
Gałęzie te mogą się wząje*ezds*powdc, 1, z n. skórnym przyśrodkowym łydki.
Otszar zaopatrzenia i porażenie(ryc.
731.
Nerw skórny tylny uda zaopatruje c z ueiowo:dolną/y część pośladka, skórę tylnego odcinka krocza oraz całą tylną powierzchnię uda.
Pole to obejmuje również skórę dołu podkolanowego, a nawet sięga nieraz na górną/, część podudzia.
Uszkodzenie nerwu na całym tym obszarze powoduje osłabienie czucia, natomiast obszar całkowitego zniesienia czucia jest nieco krótszy i mniej więcej o połowę węższy.
N. skórny tylny uda w odcinku pośladkowym na krótkiej przestrzeni przylega do kości kulszowej i w jet złamaniach może być tutaj uszkodzony.
Odcinek udowy jest raczej narażony na szkodliwy wpływ niskiej temperatury ze względu na swe powierzchowne położenie.
Nerw kulszowy.
N. kulszowy(n. iscmadicus)jest końcową gałęzią splotu krzyżowego oraz najdłuższym i najgrubszym nerwem nie tylko całego splotu lędźwiowa-krzyżowego, ale nawet całego ciała.
Jest to nerw mieszał, który zaopatruje mięśnie grupy tylnej uda(zginacze)oraz ruchowo i czuciowa całe podudzie i stopę, z wyjątkiem skóry przednio-przyśrodkowej powierzchni goleni i przyśrodkowego brzegu stoP, zaopatrywanych przez n. udowa-goleniowy.
Część górna n. kul Bzowego jest spłaszczona w wymiarze przednio-tylnym:stanowi ona taśmę szerokości 10 do 14(nawet do 20)mm, grubości około 5 mm.
W 988 Ści dolnej pień nerwu przybiera kształt powrózka bardziej okrągFZoN, kulszowy jest bardzo odporny na rozciąganie i może wytrzyBówaćciężar 91, 5 kg.
Pociąganie nerwu z większą siłą(w urazach Wechanieznyeh, jak np, w wypadku wciągnięcia kończyny dolnej w 8 P 8+zębate), może doprowadzić do przerwania jego korzeni łł Kulszowy powstaje w miednicy mniejszej w przestrzeni ograni 99 Oei od przodu tylnym brzegiem m. zasłaniacza wewnętrznego, Ż 98 em kulszowym i więzadłem krzyżowo-kolcowym, a od tyłu brześłendolnym m. gruszkowatego ł(98 ad nerwu kulszowego wchodzi większość włókien splotu Wżowego, odchodzi on bowiem od 1, i Ją oraz 999 r*PiF 89 że@iei przebieg, N, kulszowy wychodzi z miednicy przez 8968 kulszowy większy poniżej m. gruszkowatego(otwór po**u 88 Ż 98@), a niekiedy przez dolny brzeg tego mięśnia:przylega on tu@i 121.


122.
meo 7 s.
*c*u**.
M. gluteus-ma*im us.
Nn, clunium im.
M, adductorTóQOUS.
M. gracilis.
M, semitendinosus-.
A, poplitea-*V, poplitea.
N. dbialisM, semimembranosus*M. sartoriusRam us rn uscularisM, ąastrocnem ius(caput mediale).
--M, gluteus rnedius.
Widok od tłu.
-N. cutaneus fernoris lat.
-Peseta glittea.
-N. ischiedicus.
-8-cutaneus femoris post.
-M. biceps ńm ozzś(caput longum)Tractus iliotibialis.
-M, biceps femors(caput brwe)-Hiatus tendineus edductorjus.
-N. ischiadicus.
'-N. peroneus comm.
N. cutaneus surae rned.
-M, plantaris.
N. cutaneus surae lat.
M, gestroenemius*(caput latJ.
ąf, gluteus maximus.
A, et n. gluteus inf.
*a*en*u mz, pudendeiwet X, pudendus*men*ums*cro*ube losu m Yuber ischiadieurn.
*curaneusfemorispost.
*, c*m itans n, ischiadici.
Wami rn usculares.
M. biceps femoris(capur longum).
M, semitendinosus.
M. semimembranosus.
N. tibialisV, poplitea A, poplitea.
M, gastrocnemius(caput rnediale).
y, , -8. ci n-qluteussup.
M, gluteus mediusM, głuteus minimus. .
M, piriiormisM, gluteusfOdX(NHJS.
M. gemelli et, m. obturatorius im.
-Trocha mer m atol-M, quadratus fem oris.
-M. adductor magnus.
N. ischiadicus.
Ram us muscularis.
-M. biceps femoris(caput breve)M, biceps femoris(caput longum)-Ram us rnuscularis.
N. peroneus comm.
farni muscularesN, cutaneas surae lat.
M, plantaris.
W. gasrrocnemius(caput lat.
Póc W.
Nerwy uda prawego i pośladka, warstwa głęboka.
Widok od tyłu.
123.


bezpośrednio do kości miednicznej.
Po wyjściu z miednicy kieruje się prawie pionowo ku dołowi do dołu podkolanowego Oyc.
ÓW.
W przebiegu nerwu można odróżnić dwa odcinki:pośladkowy i udowy, w odcinku pośladkowym nerw leży do tyłu od stawu biodrowe.
go i szyjki kości udowej na mięśniach bliźniaczych, m. zasłaniaczuwewnętrznym oraz m. czworobocznym uda, przykryty mięsniem poć.
ladkowym wielkim:znajduje się on tutaj mniej więcej w połowie odległości między krętarzem większym a guzem kulszowym i tutaj też kieruje się igłę podczas znieczulenia tego nerwu.
Przyśrodkowo i do tyłu od nerwu kulszowego przebiega n. skórny tylny uda.
W odcinku udowym n. kulszowy przebiega w tkance łącznej na tylnej powierzchni m. przywodziciela wielkiego, przykryty przez mm, zginacze uda.
Poniżej brzegu dolnego m. pośladkowego wielkiego na krótkim odcinku(I-2 cni n. kulszowy przebiega bezpośrednio pod powięzią szeroką do boku od głowy długiej m. dwugłowego uda:jest on tutaj dostępny chirurgicznie.
Poniżej pokrywa go głowa długa m. dwugłowego uda:w połowie długości uda leży on w bruździe między m. półbłoniastym i m. dwugłowym uda.
W miejscu, gdzie m. półbłoniasty i m. półścięgnisty oddalają się w stronę przyśrodkową, a m. dwugłowy uda w stronę boczną, tworząc kąt górny dołu podkolanowego, n. kulszowy dzieli się na gałęzie końcowe:przyśrodkową-n. piszczelowy i boczną-n. strzałkowy wspólny(p. dalej)które wstępują do dołu podkolanowego.
W odcinku udowym n. kulszowy przebiega prawie samotnie:towarzyszy mu bowiem zazwyczaj tylko drobna tętniczka(a, comitans n. ischiadici:tlił str. 320, która wyczerpuje się zwykle w górnej części uda.
W złamaniach trzonu kości udowej rzadko dochodzi do uszkodzenia n. kulszowego:od kości bowiem oddziela go gruby pokład m. przywodzicielawielkiego.
W dole podkolanowym z kolei osłania go tkanka tłuszczowa.
Podział n. kulszowego na dwie gałęzie końcowe, piszczelową i strzałkową, może się odbywać na różnej wysokości.
Sztucznie też aż do okolicy pośladkowej możemy nerw rozdzielić na obie części składowe, ponieważ nie ma między nimi gałęzi łączących.
Gałęzie.
N. kulszowy oddaje ze składnika piszczelowego(przyśrodkowegok 1.
Gałęzie mięśniowe:a)do połowy bliższej m. półścięgnistego:bldo m. półbłoniastego i części przywodziciela wielkiego przyczepió 4 eejsię do nadkłykcia przyśrodkowego:c)do połowy dalszej m pół ścięgnistego oraz głowy długiej m. dwugłowego uda.
2.
Gałąź stawową do tylna-przyśrodkowej części stawu kolanoweBgOZe składnika strzałkowego(bocznego)oddaje:1.
Gałąź mięśniową do głowy krótkiej m. dwugłowego uda.
2.
Gałąź stawową do części tylna-bocznej stawu kolanowego.
Od początkowego odcinka n. kulszowego odchodzą gałęzie do stawu biodrowego, które mogą się również oddzielać bezP 9 średnio od splotu krzyżowego lub n. pośladkowego dolnego(str. lWłl 24.
yąjatenia.
Składnik piszczelowy n. kulszowego w otworze kulszowym większym yąęie z regVO zespala sJę 1)z n skórnym tylnym uda:2)z n. pośladka**o*oraz nie*ie*z n. sro*owy*, gą udzie prawie zawsze w m. przywodzicielu wielkim łączą się 4)gałęzie nuęsruowejgąąaika piszczelowego n kulszowego z gałęziami mięśniowymi gałę z i tylnej n.
zgs*we*gąaiany.
N. kulszowy już w miejscu swego powstania jest podzielony wewnętrznie ąą ąwa składniki-piszczelowy i strzałkowy, które nie wymieniają między sobą wio(w.
Obejmująca je wspólna łącznotkankowa pochewka zespala je w jednolity pień:yęjw przebiegająca między nimi wzdłuż nerwu na pewnym odcinku tętnica towarzyjjąean, kulszowemu zaznacza jego wewnętrzny podział, jąg wspomniano wyżeł, podział zewnętrzny nerwu kulszowego na n. ptszczewwyi n. strzałkowy wspólny występuje najczęściej w kącie górnym dołu podkolano(ego.
W niektórych przJpadkach jednak podział ten odbywa się powyżej dołu podkojąŃwegona różnej wysokości:nierzadko obie części n. kulszowego już od splotu krzyząwegoodchodzą oddzielcie i wtedy n. strzałkowy wspólny przebija m. gruszkowaty-przechodzi przez otwór śródgruszkowy, natomiast n. piszczelowy przechodzi poniżej przez otwór podgruszkowy, per tzw. wysoki podział n. kulszowego występuje prawdopodobnie częściej u kobiet niż u mężczyzn:u Japończyków(30%1 oraz przede wszystkim u Murzynów(70%0 częśaejniż u Ńuropejezyków(158(1 Gałęzie mięśniowe do m. zasłaniacza wewnętrznego, mm, bliźniaczych i m. czworobocznego uda mogą odchodzić od n. kulszowego, jeżeli nie są zaopatrywane bezpośrednio ze splotu krzyżowego lub n. pośladkowego dolnego(str. HB).
Bardzo rzadko zdarza się, że n. strzałkowy wspólny przechodzi wraz z n pośladkowym górnym przez otwór nadgruszkowy.
Unaczmieme.
Do n. kulszowego dochodzi od góry do dołu 5 tętnie.
Główne źródło ukrwienia stanowi t. towarzysząca n. kulszowemu-gałąź t. pośladkowej dolach zstępuje ona wzdłuż tylnej powierzchni nerwu i niekiedy ciągnie się aż do dołu po 4 Ko-łanowego(t.
Ul, str.
320.
Pozostałe 4 tętniczki są słabsze:odchodzą one od t. przyśrodkoweiokalającej udo i od trzech tętnic przeszywających:najsilniejsza z nich iesl 2 ał 4 ż 1 przeszywającej trzeciej:dochodzi ona do dolnego odcinka pnia nerwu kulszowego i dzieli się następnie na dwie gałązki przechodzące na n. piszczelowy i n. strzałKow)wspólny.
Wzdłuż pnia n. kulszowego biegną również gałę z i e ży In e:ich żylakowate zwaJóuciskając na nerw mogą być powodem nerwobólu.
śbszar unerwienia pnia nerwu kulszowego.
Składnik strzałkowy zaopaOMle Zł(98 lotką m. dwugłowego 98 u c i o w o pień, n. kulszowego obu swymi składnikami zaopatruje staw kolanow*i Drzeważnie tylną część stawu biodrowego.
F 9 Aże@ie.
Porażenie pnia n. kulszowego prowadzi do bardzo ciężkich na 8 Wp 8 P 8 PP 998 eniejest bardzo utrudnione:znacznie upośledzone jest zginanie w stawie ło@O 98999 Waz obrót na zewnątrz w stawie biodrowym a całkowicie zniesione są w 8 zó 8 PK 9+ŻY 84 opy.
Podczas chodzenia chory wyrzuca do przodu wyprostowaną w sławie Bo ĘP 993 w kończynę jak szczudło, przy czym opuszczona stopa chwieje się w BPBPPFBlokowych oraz suwa na podłożu 9 We 886 zenie.
Największym nerwem splotu krzyżowego(i całego ciała)jest meszaóP FPB s z o wy(n. ischiadicus).
Jest on przedłużeniem tego splotu i składa s 3 z wJego korzeni(L.
, I.
, S-S. ). przez otwór podgruszkowy wychodzi on z P 8 zł 9 W@szej do okolicy pośladkowej krzyżując rnm, bliźniacze i m. zasłaO 8 c*Bew?
(996, i między guzem kulszowym a krętarzem większym biegnie ku dołowi 8899 P 999 hni tylnej uŻą.
Tutaj leży on na m, przywodzieielu wielkim przykryG'z@W 898 ŚŚ 994 Przy wejściu do dołu podkoląnowego nerw dzieli się na gałęzie końcowe 8 P 8 Yó'9 Wwy i n, strząjkowy wspólny.
Pień n, kulszowego swymi gałęziami wWŚW 96 YP 4 ś 99 P@ruje na udzie wszystkie jego zginacze.
i OK.


ierw piszczelowy N, piszczelowy 0.
OOdls), który powstaje z 1.
-S. , jest nerwem jąieszanym:rozpoczBna się przeważnie w kącie górnym dołu podką.
tągowego jako silniejsza gałąź końcowa n. kulszowego, którego jes(przedłużeniem(ryć.
W).
Położenie i przebieg W przebiegu nerwu można rozróżnić dwa oą.
etyki:podkolanowy i goleniowy.
W odcinku podkolanowym nerw pt. szczelowy przebiega pionowo od górnego do dolnego kąta dołu poą.
wtąnowego.
Uczy on powierzchownie w tkance łącznej i tłuszczowej jąą powięzią podkolanową:przyśrodkowo i do przodu od niego bieg.
nie żyła, a jeszcze głębiej t. podkolanowa:wytwarzają one wraz z nerwem powrózek naczyniowa-nerwowy(t. 11, str.
356).
W kącie dol. jęąi dołu podkolanowego n. piszczelowy wsuwa się między obie głowy m. brzuchatego łydki pod łuk ścięgnisty m. płaszczkowatego.
W odcinku goleniowym n. piszczelowy przebiega między powierzchowną a głęboką grupą mięśni zginaczy podudzia:w górze wjędzy m. płaszczkowatym a m. piszczelowym tylnym, w dole w bruździe między m zginaczem długim palucha a m. zginaczem długim palców oraz przyśrodkowo od ścięgna piętowego.
Towarzyszące nerwowi żyły i t piszczelowa tylna w górnym odcinku podudzia leżą ga przodu od nerwu, w dolnym-przyśrodkowo od niego:przykrywa ja głęboka blaszka powięzi podudzia.
W kanale kostki przyśrodkowejn, piszczelowy wraz z naczyniami przebiega mniej więcej w połowie wąległości między brzegiem tylnym kostki przyśrodkowej i brzegiem ścięgna piętowego:nerw i naczynia leżą między powierzchowną a gięboką blaszką troczka zginaczy(t. 1, str. 955 i ryc.
539).
Głębiej i sąrdziej do przodu od nerwu układają się ścięgna m. zginacza długiego palców i m. zginacza długiego palucha, przy czym nerw przebiega przeważnie do Ulu od naczyń:dzieli się on tutaj(lub na brzegu przyśrodkowym stopy)na swe gałęzie końcowe:n. podeszwowy przyśrodkowy i n podeszwowy boczny.
Gałęzie.
N. piszczelowy w dole podkolanowym oddaje naslępującegałęzie:1.
N. skórny przyśrodkowy łydki(n. cutaneus swe nnedialis ryc.
59, 60.
Odchodzi on z tylnego obwodu pnia nerwu w gole podkolanowym na różnej wysokości i biegnie stromo ku dołowi pod powięzią goleni w bruździe między głową przyśrodkową i boczną rn, brzuchatego łydki:przyśrodkowo od nerwu oraz bardziej powierzchownie towarzyszy mu żyła odstrzałkowa.
N. skórny przyśrodkoółydki przebija powięź goleni najczęściej w miejscu, gdzie rozpocz@4 się ścięgno piętowe i biegnie dalej na powięzi, bocznic od żył 99 strzałkowej.
W dolnej trzeciej części podudzia od strony boe@@otrzymuje on gałąź łączącą strzałkową(r. commumca 74 Jeroneus)od n. skórnego bocznego łydki(p. dalej)i od tego rniejs@@ęsi nazwę n. łydkowego.
N. skórny przŚrodowy łydki zaopatruje skórę powierzchni 1884 ł przyśrodkowej goleni.
M, gracilis*, *mitenanosus*, *mi*e*-.
bra nosusA, popliteaRamusmuscularisV, poplitee*, g*cnem*usfcąpuć mediale).
A, tibialis post.
. N tibialise.
Ramus-rnuscularis*M, flexordigitalu m lorgusRam us musculeris M, tbialis post.
M, fexor hallucis longus.
Retinacu tum ś.
fexorum Ram i calcanei met.
N, tbielisN, peroneusQOOUO.
M, biceps fem ans-Rem usm uscularisN, cutareussurae rned.
Ramus muscularis.
M, gastrocnem i us(caput lat.
I:-N. peroneus co**.
-M. soleus.
-Remi museulares.
-A, peronea.
N. suralisTendo calceneuś-Rami calcanei lat.
Ryć.
61. Nerwy podudzia prawego.
Widok od tyłu.


N, łydkowy(n. suralis:ryc, 61, 66, 68)biegnie ku dołowi boczjjod żyły odstrzałkowei wzdłuż bocznego brzegu ścięgna piętowej.
dalej owija się wokół tylnego brzegu kostki bocznej i wzdłuż boczj.
go brzegu stopy dociera do podstawy palca małego Jako n skórjągrzbietowyboczny.
Od n. łydkowego odchodzą:a)gałęzie piętowe boczne(ramf calcanei Jateca(es)do tylnej i bocznej pa, wierzchni skóry pięty:b)g a ł ę z i e s 1 a w o w e(raźni acNcu(ares)do więzozrostu piszczelowa-strzałkoweęj'i tylnej części stawu skokowo-goleniowego i skokowo-piętowego:c)n. skórny grzbietowy boczny(n. cutaneus dorsaWs lateralis)do skąęę i brzegu bocznego stopy oraz palca małego.
Nerw ten łączy się nieraz z n. skórnyjjgrzbietowym pośrednim od n. strzałkowego powierzchownego.
2.
Gałęzie mięśniowe bliższe(rr, musculares proama(es):odchy.
dzą od pnia nerwu w górnej części dołu podkolanowego:s a)gałąź do głowy przyśrodkowej m. brzuchatego łydki:kieruje się ku dołowi i przyśrodkowo wzdłuż tylnej strony naczyń podkolanowych i dociera da powierzchni przedniej mięśniąb)gałąź do głowy bocznej m. brzuchatego łydki biegnie do dołu i boku i wnika do jego przedniej powierzchni:c)gałąź do m. płaszczkowa(ego odchodzi przeważnie wspólnym pniem z gałęzią poprzednią:zstępuje ona ku dołowi, bocznic od n. piszczelowego, wsuwa się.
między głowę boczną m. brzuchatego a m. podkolanowy i wchodzi do powierzchni tylnej m. płaszczkowatego zaopatrując jego część tylną:d)gałąź do m, podeszwowego jest bardzo cienka i odchodzi przeważnie od gałęzi poprzedniej do brzegu przyśrodkowego tego mięśnia.
3.
Gałąź podkolanowa(r. popliteus)zstępuje ku dołowi wzdłuż bocznego obwodu żyły podkolanowej na m. podkolanowym, zawija się wokół jego dolnego brzegu i zaopatruje ten mięsień:oddaje ona:a)gałąź d o st a w u piszczelowa-strzałkowego oraz b)n, międzykostny goleni(n. imerosseus crunsk nerw ten biegnie wzdłuż błony międzykostnej ku dołowi częściowo między jej blaszkami, przeważnie jednak na jej powierzchni tylnej docierając aż do stawu skokowego górnego, który zaopatruje.
Ponadto oddaje gałązki do błony międzykostnej, do okostnej tylnej powierzchni kości piszczelowej oraz do więzozrostu piszczelowa-strzałkowego:wysyła on również gałąź naczyniową do t. piszczelowej przedniej oraz gałąź kostną, która przez otwór odżywczy wnika do jamy szpikow@kości piszczelowej.
4.
Gałęzie stawowe bliższe(ranu amculares proxima(es)dla stawu kolanowego:zwykle trzy lub cztery cienkie gałęzie odchodzą od n. piszczelowego i w towarzystwie tętnic kolana dochodzą do tylnej powierzchni stawu tworząc tutaj splotowate połączenia:od gałęzi stawowych odchodzą również I-2 gałązki na c zyniowe dla naczyń podkolanowych.
N a goleni n. piszczelowy oddaje(ryc, ólk 5.
Gałęzie mięśniowe dalsze(ranu musculares distaleska)do przedniej części m. płaszczkowatego:b)d o m, p i s z c ze I owe go tylnego:gałąź ta zaopatruje również okostną kości piszczelowej i strzałki oraz wysyła gałąź do jamy szpikowej strzałki(r. diaphysarius@buła ek.
1 śtft.
**acz**ug*eg*pd*c*worazŚyę yą zginaczA Ć(ugiego paluchą, je-ją-(e stawowe ĆBsze(ramł artculares disćalesl, które zaopąs*awskok*wo-go*eniow*jg-jwzte piętowe OFzYśrodkowe(ranił calcanei mediales)przebi.
*mus*eus m*.
Aponeurosis plentaris-(.
M. łlezor digitalom---.
*e*s.
Remi musculares--cj.
N. plantris med.
Remi rnusculares-.
M. abductor-hallucisM, fexor digitalom longus.
M, flexor hall ucis larg us.
Mm, lumbri-caAs yM.
fexorAaloes jNn, digitles-pbntars*u n*.
6 O@omia człowieka 1 V.
A, plantaris lat.
N. plentaris lat-M. quadratus plantae.
-M. abductor digiti******.
-M. fexor digit minimi brews.
-M, abductorhallucis(caput tranwersum).
Nr, digitales płantres propri i.
'Corpuscule łam ellosi.
129.


**blaszkę powierzchowną troczka zginaczy i zaopatrują skóry gę-ęśrodkowei powierzchni pięty oraz tylnej części podeszwy.
Na stopie(ryc.
62, BS):g N. podeszwowy przyśrodkowy(n. plantaris medialis)stanów(gtjgieiszą gał 4 ż Końcową n. piszczelowego:oddaje gałęzie mię.
galowe, stawowe i skórne w podobny sposób jak na ręką nerw Dośrodkowy.
I RO.
Retiąacu(9(0, *.
mm, flexorum'si.
boso, jf.
N. plantaris 5.
mełł.
**r.
N. plantaris*(.
M. flexordigitalom JongusA, plantarisimad-M. abductor hall ucis.
Rarnusarticu I aris.
Ram usmuscularisM, adductorhallucis(capuC obliquum I'*.
Mm, irterossei e dorsales(1.
11).
-Tuber calca net.
, M. flexor digitalom breyis.
A, plantaris lat.
-M. quadratuswamaeRarnus superficialisn, plantaris lat.
-Ramus płotu ndus.
Raźni**muscu*es.
@adducrorhallucis(caput 6 transversu ni).
Wami artculares.
M m. interosseiplantares(1.
11)N. digitalis plantaris comm.
(NT-Nn, digitales plama res proprii.
Ryc.
63. Nerwy podeszwy prawej, warstwa głęboka.
z gąnału kostki przyśrodkowej, przykryty przez blaszkę powierz yąjjwną troczka zginaczy, kieruje się on w towarzystwie t. podeszwo ąjąj pod odwodzicielem palucha na stopę:biegnie początkowo pod gaj mięśniem, a następnie między nim a m. zginaczem krótkim palpwoddaniu gałęzi skórnej do przyśrodkowego brzegu stopy ęrysyłd 00 ą)gałęzie mi ę ś n i o w e:do m. odwodziciela palucha, do głowy przyśrodkowej m. jęwacza krótkiego palucha oraz do zginacza krótkiego palców:Q gałęzie stawowe zaopatrujące stawy stepu i śródstopia:ąy gąłąż piszczelową, która na powierzchni piszczelowej m. zginacza krótkiego paluj-gją dochodzi do przyśrodkowego obwodu palucha jako n, p o de s z w o wy w łaś ciąg p ale a I(n digitalis plantaris proprius 1)oraz trzy ąj nerwy podeszwowe wspólne palców I-Ul(nn, d(gita(es plantareseannnunes J-WO Przebiegają one między rozcięgnem podeszwowym a przednim odetnkiemm, zginacza krótkiego palców, a następnie na podeszwowej powierzchni m. zginacza, krótkiego palucha i ścięgien m. zginacza długi.


występuje)i m. międzykostne czwartej przestrzeni międzykostnej:o 44 e ona równiej g a ł ę z i e s 1 a w o w e do stawów stepowa-śródstopnych i międzyśródstopnych.
Zespolenia.
N. piszczelowy ma wiele połączeń, które dają się ująć w dwie grupy gzespolenia między poszczególnymi gałęziami n. piszczelowego oraz 2)zespolenia teęj nerwu z nerwami sąsiednimi.
M, adductor.
TBQOUS(częściowo).
Caput longumm, bifipłtish(ggyryjjterdinosusM, semimem br*n*sus.
Mięśnie grupy tylnej gojeni.
Mięśnie I j(IT.
pod eszwy.
Ryc.
64.
Mięśnie kończyny prawej zaopatrywane przez składnik piszczelowy n. kulszowego(na udzie)oraz przez n. piszczelowy(na podudziu i podeszwie stopy).
Widok od tyślJ.
Ryc.
65.
Porażenie n. piszczelowego prawego.
Czynne zgięcie podeszwowe stopy test niewykonalne.
I Zespolenia między gałęziami n. piszczelowego:a.
Na brzegu przyśrodkowym stopy między gałęziami piętowymi przyśrodkowymi i gałęziami skórnymi n. podeszwowego przyśrodkowego:b W pobliżu brzegu bocznego stopy między n. łydkowym i gałęziami skórnymi a podeszwowego bocznego:c Na podeszwie między n. podeszwowym przyśrodkowym i bocznym:występują tuJJdwa zespolenia(ryc, 62), powierzchowne i głębokie.
Zespolenia powierzchowne przebiegają skośnie na ścięgnie m. zginacza krótkiego palców dla IV palca i łączą nerwy podeszwowe wspólne Ul i IV przestrzeni międzykostnej.
Zespolenia głębokie(śród mięśniowe)występują w m. zginaczu krótkim palucha.
2 Zespolenie n. piszczelowego z nerwami sąsiednimi.
N. piszczelowy zespala się:.
z jj, skórnym tylnym uda i n. pośladkowym dolnym jeszcze w*rze p*dgruszkowy*"je j" przywodzicielu wielkim zespala się z gałęzią tylną n, zasłonowe'z j, strz ałKow**wspólnym:na błoci powierzchni podudzia łączy się n. yęyją przyśro 4 Ko 898883(o 4 n piszczelowego)z n. skórnym bocznym łydki(od n.
QwQkowego wsp(Wekol z 8 pośrelolctwem gałęzi łączącej strzałkowej(rye, ńg)ją ggy:jecie stopy n s@O?k 6@eJow 9 boczn(gałąź n łydkowego)łączy się z n. skórĘę-zbietowym(od n. strzałkowego powierzchownego).
j z y, udowym:a)na goleni za pośrednictwem n. udowa-goleniowego i n. łydęąąąooraz b)poniżej za pośrednictwem n. udowa-goleniowego i gałęzi piętowych przy*odkowye*, ą z n. skórnym tylnym uda w okolicy podkolanowei za pośrednictwem n. -kornego przyŚrodkowego lyg:-gjątgny.
N. łydkowy powstaje z połączenia n. skórnego przyśrodkowego łydki i gająą:ączącej strzałkowej na różnej wysokości, niekiedy wysoko na poziomie dołu podw(ąnowegó.
gwszar zaopatrzenia czuciowego nerwu skórnego grzbietowego bocznego jest zmienjązazwyczaj unerwia on skórę brzegu bocznego stopy i palca małego, niekiedy wkraeząw obszar unerwienia n skórnego grzbietowego pośredniego i zaopatruje zwrócone go siebie powierzchnie V i IV a nawet IV i III palca.
tnaczynierie.
Część początkowa n. piszczelowego otrzymuje gałązkę od t. przeszywającej trzeciej(str. 1251 ponadto do nerwu docierają stopniowo od góry ku dołowi tętniczki od t. podkolanowej i t. piszczelowej tylnej.
Nerwy podeszwowe są zaopatrywane przez gałązki odpowiednich tętnic podeszwowych.
Obszar unerwienia i porażenie.
Nerw piszczelowy zaopatruje ruchowo zginacze podudzia oraz wszystkie mięśnie podeszwy(ryc.
64).
Porażenie nerwu piszczelowego uniemożliwia ruchy zgięcia podeszwowego stopy i palców:wspięcie na palce oraz odwodzenie i przywodzenie palców jest niewykonalne.
Podobnie jak wskutek porażenia n. łokciowego, występuje wtórny zanik mięśni międzykostnych ręki i powstaje "ręka szponiasta", również na stopie zaznacza się szponiaste ustawienie palców:są one zgięte grzbietowa w stawach śródstopno-paliczkowych i zgięte podeszwowa w stawach międzypaliczkowych:wskutek wtórnego przykurczu prostowników rozwija się stopa piętowa(pes calcaneus).
Uszkodzenie samego n. piszczelowego jest rzadsze niż n. strzałkowego wspólnego g 8 ż jest on niemal na całej długości ukryty w mięsniach.
Gałęzie skórne n, piszczelowego unerwiaią:skórę tylna-przyśrodkowej powierzchni łydki, obie okolice zakostkowe i piętę, całą podeszwę, brzeg boczny stopy i P 4 ca małego oraz skórę powierzchni podeszwowej palców i grzbietowych powierzchni 9 Jszych i częściowo środkowych paliczków(ryc.
66, 70.
Porażenie n. piszczelowego powoduje osłabienie czucia(niedoczulicę)w powyższym Wszarze, natomiast całkowite zniesienie czucia obejmuje tylko skórę podeszwy i pięty.
@ałęzie stawowe, okostnowe i kostne n. piszczelowego docierają do tylPBJczęści stawu kolanowego, do stawu piszczelowa-strzałkowego, kości piszczelowej i P 8@międzykostnej, do więzozrostu piszczelowa-strzałkowego, stawu skokowo-goleniowego oraz stawów stepu, śródstopia i palców.
@4 łę złe naczyniowe zaopatrują naczynia podkolanowe oraz t. piszczelową tylDĄśPeszczerie.
N. piszczelowy(o, @bialis 1.
-S)zaopatruje ruchowo zginacze P 94 u 4 zia i mięśnie podeszwy, czuciowa skórę tylnej powierzchni podudzia, pięty i po 9 e-zwy.
Jest on silniejszą, przyśrodkową gałęzią końcową n. kulszowego, od którego 994 ziela się przeważnie w górnym kącie dołu podkolanowego, gdzie leży bocznic i po?óterzchownie do naczyń podkolanowych.
N. piszczelowy z dołu podkolanowego dostaF 98 do komory zginaczy podudzia pod łukiem ścięgnistym ni, płaszczkowatego i biegPlu między warstwą powierzchowną i głęboką zginaczy przykryty przez blaszkę głęP 9 ł 4 powięzi goleni.
W towarzystwie naczyń piszczelowych tylnych zdąża on do kanale Kostki przyśrodkowej:tutaj dzieli się na swe gałęzie końcowe, n. podeszwowy przyśPBKowyi boczny, które pod m. przywodzicielem palucha przechodzą na podeszwę.
N.
Płszczelowy oddaje.
133.


N, skóro PFóYśrodkwwy łydki(n, euraneus surae@e@(a(I który zą.
truje powie 689 PPP 938@o-przyśrwdkową podudzia, zespala się z n 8666 m bocz.
w ydki(od 6 ęWBłkowegw wspólnego)zą pomocą jego gałęzi ł 4 czącejzatkowei 06 PPPWumcans peroneus)i jako n, łydkowy O suralis)oddaje tezie pięt PY'99 Pczne(rr, eąłcanei larerales)do pięty i po 4 es 683.
Kończy się w skórze brze@9 PPBnego-gw%j pąteą małego jako n, skórny grzbietowy e zwy(n. cuJ 8 Pe 9899(salis laterąlią.
mąłwzie oIąŚOiowedw zginaczy podudzia*.
Gałęzie 99 Pławo kątąnowego piszczelowa-strzałkowego okowo-gołe 8 ł 96 ego, :iwgowo-pięt owo-łódkowego oraz do kości szczeloweJ 8 Płże do wąezęą połkolanowych i pi*zczelowyeąlny eh.
4.
Gałęzie Pł 9 P 98 e pr*yęywąkowe(re, calcanei med(a(es)do skóry przyjąkowejpowie(WPPP Pięty i tylnej części podeszwo 5.
N, po d e 8 F 699 v pr-yąęwą go wy(n, pćaataris medials):zaopatruje on:.
a)m. odwo@krótkiego paluchąb)oddaje n P 999 Fzwowy wjąieiwy I zaopatrujący skórę piośrodkowei poierzchnipalucha.
c)wysyła trzY PPFWg pwłeęzwwwe wspólne palców(aa@e 8 d(es g(antascommunesJ 88896*nich ęą-ąjwą gę ną awa ne rwy po des zw owe w łaś cle p a I c 6 w(99-9 W 84(es pąąjąj-es pezpnh zaopatrujące skórę zwróonch do siebie roń I do 4 paW 8 F 98 A tym 1 w jjąąeŻzwwwy wspólny lub I i li oddalą gałęzie do I i U t. glistowategoó.
N. pode 8689 wy boeząy g, planramslateralis)oddaje gałpie mięśniowe do a, odwodzicieW 9998 małegw ą, ezwwrotaeznego podeszwy, a następnie dzieli się na ałąż powierzchowną i jgąąya)Gałąź PPBłeFzchowąą(r, supecńeialis)oddaje dwie gałęzie, boczną i nzyśrodkowB BPWŻ Poczną ząąęąęąj e wy, zgtnącz krótki palca małego, m przeciwstawaczpalca rO@P 8 P łom, m ąąęwysłąe B przestrzeni mipdzykostnpi oraz III i IV m. ęistowaty i KPPFY 8:gałąź prz 5 ŚP 99 ł-owa biąąłw ąę-ąiuż B przestrzeni międzykostnej tako n. poleszwow 3 YFP 9 lny IX gj, ąJągrąrs coŃnnuais IV)i dzieli się na dwa nn, pode szw owe 8 ł 9 Ś siwe pąjąyw(ąn, aięirales plantares ąFow@Ba zwróconych do siebie stron palca B je W@4 ł 4 Ż 8 Ż 9998 a(c, prońmdus)biegnie wzdłuż t. podeszwowej bocznej i łuku podeszwoweśPó 99 P@ruje ąjaęąte yątęązykostne I do 18 przes*rzeN olędzykostngi, m. przywodz@eł PPWcha oęąz jwwę toczną m, zginacza krótłiego p 4 uchaOdnerwóó PBPPszwowyeąXąg(aązą wwateż gałęzie stawowe 4 o podeszwowych powierzchni stawów staj-ąy.
Nerw strzałkowy wspólny N. strza(896 Y wspóty g, peroneus commum), druga końcowa gałąź n. kulsWóPPo, jest ąjąjąj więcej o połowę cienszy od gałęzi pierwszej-nePW 9 PBszcze(aęegw powstaje on z nerwów 4-s S.
PrzebieB Z POłożente, N, etrzatkowy wspólny zstępuje przez dół podkolanoBY 88-omie ej ąwwwi i do boku wzdłuż brzegu przyśrodkowegom 9 F 988 owego ąąą ą porem między jego ścięgnem a głową boczną n-P 6@+chategj ąągt ąwehodzi do powierzchni tylnej głowy strzałki(E 8 W W).
Ńąs(ypnie kieruje się on do przodu, owijając się łukowato 988-6(boczneg, wwala szyjki strzałki.
W tym miejscu nerw leż*PBWlerzchwwń(a ęąą ekórą bezpośrednio na kości i może być wycz 9 W 8 W 6 czy uęzkąąząąy tutaj też w preJściu przez szczeli.
-sex x.
seeuowymi m. strzałkowego długiego cj, .
j-gr, 938)dzieli się on na gałęzie końcowe:n. strzałkowy powierzchowny i głęboki, gąlęzie.
N. strzałkowy wspólny oddaje:w dole podkolanowynu 1.
Gałęzie stawowe(n. articulares), przeważnie w liczbie trzech:ąąehodzą w dole podkolanowym i dochodzą do stawu kolanowego i wtszczelowo-strzałkowego.
Dwie z nich biegną wzdłuż tętnic boczjjąchkolana, trzecia(gałąź wsteczna)odchodzi niżej i z t. wsteczną j-zednią wstępuje do przedniej powierzchni stawu kolanowego.
Od jątęzi stawowych odchodzi również gałąź okostnowa kości udowej.
z, N. skórny boczny łydki(n. cutaneus surae lateralis:ryc, 59)jest werwem zmiennym co do miejsca odejścia, wielkości i rozgałęzień.
Przeważnie odchodzi od pnia nerwu strzałkowego wspólnego w górnej części dołu podkolanowego, przebiega na tylnej powierzchni głowy bocznej m. brzuchatego łydki pod powięzią goleni ku dołowi i dzieli się na dwie gałęzie skórne-przednią i tylną(ryc.
66, 60.
Gafą z p r z e d n i a zaopatruje boczną powierzchnię podudzia od kolana do kostki bocznej, gałąź tylna kieruje się ku tyłowi, na różnej wysokości przebija powięź goleni i jako gałąź łącząca str z alk o w a(r. commumcans peroneuj na tylnej powierzchni ścięgna piętowego dociera do n. skórnego przyśrodkowego łydki tworząc z nim n. łydkowy(str. l 34).
Na goleni:3.
N. strzałkowy powierzchowny(n. peroneus superńcialisryc, 68), jak już nazwa wskazuje, przebiega bardziej powierzchownie niż nerw strzałkowy głęboki i w przeciwieństwie do niego jest nerwem przeważnie czuciowym.
Rozpoczyna się on między dwiema częściami przyczepów początkowych m. strzałkowego długiego, a następnie biegnie ku dołowi przylegając do zewnętrznej powierzchni m. strzałkowego krótkiego, przykryty przez m. strzałkowy długi.
W bliższej części podudzia nerw dostaje się pod powięź goleni:leży on tu Jilędzy mięsniami strzałkowymi a m. prostownikiem długim palców:8 dalszej części podudzia przebija powięź goleni i dzieli się na dwie skórne gałęzie końcowe:n. skórny grzbietowy przyśrodKowyi n. skórny grzbietowy pośredni.
N strzałkowy powierzchowny oddaje:4 łatę złe mięśni owe(rr, musculaces)do m. strzałkowego długiego i poniżej 4 o m. strzałkowego krótkiego.
98 skórny grzbietowy przyśrodkowy(n. cutaneus dorsalfs medialist 98 ś 8 e on do dołu na powięzi goleni oddając:gałęzie skórne do dolnej'/, części P(ciciej powierzchni podudzia oraz do grzbietu stopy, i dzieli się na gał 4 z b r z 9 śP 94 kowąi gałąź boczną.
Gałąź przyśrodkowa zmierza do przyśrodkoweBPPBzegu stopy i przyśrodkowego brzegu palucha:zespala się tu ona z gał 4 zka@śł 986 mi n. udowa-goleniowego i n. strzałkowego głębokiego.
G a tą z b o c zna bieg 98 Wzdłuż drugiej przestrzeni międzykostnej śródstopia i kończy się dwooa ne r w a 96 Zzbiet owymi palców stopy(nn, dięirales dorsalespedis).
Kloce biegO 4 na Fóóconych do siebie brzegach powierzchni grzbietowej li i III pal, ca:na grzbiecie stoPYZałaź boczna zespala się z n. strzałkowym głębokim.
9 Ń słsórny grzbietowy pośredni(n. cuzaneus dorsa@s J 8 e@e*i*s)468 Babszy od poprzedniego:biegnie on na powięzi goleni i powięzi grz@eW 8 ei Wpó 99 P 99 s 4 awy czwartego palca:oddaje on:gałę z i e s k orne do skóry doleci'/, części 135.


tel.
SS(łój jrycjcjjjcj.
fVł-śif:ryj i(gęga Piinosus.
018708*-gas*ro 9 nemius(C@(Jtyę yyjgr)Ramus 03 u gu u(ą rjcj.
N. cutaneus surae med.
Faseta cłu lis.
Pełni cofanej'śX yurjg rggg r. saphenic.
farni cofanej*rned, cruris n. sapheni.
farni calcaneisę zn cd.
M. biceps femorisN, tibialisN, peroneus comm.
N, cofa neussurae lat, cłami musc ula res.
M, gastrocnem i us(caput lat.
I.
-V, saphena 07067.
*-Ram us.
CO(O Ot U OICBOS DBFOOCUS.
-N, suralis.
-*, cu*aneus dorsa lis lat.
Rami calcanei lat.
98966.
Nerwy skórne podudzia prawego Widok od G(u, wg Hirszfelda.
, jęztietu stopy oraz cztery ne rwy grzbietowe palców(nn, digitales dar":jj)do zwróconych do siebie brzegów powierzchni grzbietowej 111, IV i V palca.
'gSyjecie stopy n. skwar grzbietowy pośredni zespala się z n. skórnym jąowym PO 9 zWm od n. łydkowego jg, strzałkowy głęboki(n. peroneus prońmdus ryc, 67)jest ner'przeważnie ruchowym.
Wspólnie z n. strzałkowym powierz ąąjąm rozpoczyna się w szczelinie między przyczepami początkoyjm, strzałkowego długiego.
Początkowo przylega bezpośrednio gjeznego obwodu sz 3 iki strzałki i przez przegrodę międzymięśnioęzedniąprzechodzi do komory prostowników goleni.
Następnie'je skośnie ku dołowi przyśrodkowo od m. prostownika długiego Xw i dołącza się do naczyń piszczelowych przednich, wzdłuż któj.
kieruje się ku dołowi na przedniej powierzchni błony międzyjęejgoleni między m. piszczelowym przednim a m. prostownijdługim palców w górnej części podudzia, w części dolnej zaś ązy m. prostownikiem długim palucha a m. prostownikiem dłupaleów.
W dolnym odcinku goleni przechodzi pod troczkiem gór prostowników do przodu od stawu skokowo-goleniowego, krzyw od tyłu ścięgno m. prostownika długiego palucha i wydostaje się grzbiet stopy.
Tutaj między długim i krótkim prostownikiem palu dochodzi do pierwszej przestrzeni międzykostnej śródstopia, e rozdziela się na dwa nerwy grzbietowe palców.
, strzałkowy głęboki oddaje następujące gałęzie:a podudziu:Gałęzie mięśniowe(ranu musculares)do prostowników goleni:odą one w następującej kolejności:gałąź bliższa do m. piszczelowego edniego:krzyżuje ona od przodu naczynia piszczelowe przednie i wchodzi do ej powierzchni tego mięśnia w jego górnej części.
Od gałęzi tej odchodzi gał ą zoKostnow a do kości piszczelowej, gałązka stawowa do stawu piszczelorzałkowegooraz gałązka do błony międzykostnej goleni:wysyła również jedną lub dwie gałązki naczyniowe do górnego odcinka t. piszczelowej 83, gałąź do m. prostownika długiego palców odchodzi nieco poi P 9 b(zedniej, a niekiedy tworzy z nią(lub z następną)wspólny pień:gałąź da 199 w piszczelowego przedniego odchodzi w środkowej części goleni:teł i ona krzyżuje od przodu naczynia piszczelowe przednie, zanim dotrze do zeWJpowierzchni mięśnia:oddaje ona gałązkę naczyniową do środkowej F lłszczelowej przedniej:gałę z i e(przeważnie dwie)d o m, pr o s to w nik a 8(98 o p a I u e h a:wchodzą one do przyśrodkowej powierzchni mięśnia na graniowej i dolnej części goleni.
96 P 9 e wyżej wymienione gałęzie mięśniowe wysyłają również gałęzie okostnoweĘ 988 J powierzchni kości piszczelowej i sOzał 83 H 9 łyie st a w o w e(rr, amculares), często dwie, odchodzą w dolnej części go?
P 998 erzchni przedniej stawu skokowo-goleniowego.
Y 8 ł 9 Fie naczyniowe(rr, vasculares)odchodzą bezpośrednio od n. strzałko ś 9-99 ł 9 ego lub od gałęzi stawowych i wnikają do końcowego odcinka t. piszczela Z:miej 94 łopieY 3 ł 1 Fłemięśniowe(rr, musculares)w liczbie 1-3 do m. prostowniRBłFtegopalucha oraz do m. prostownika krótkiego palców, **99 e bocznic od n. strzałkowego głębokiego poniżej stawu skokowo-golenia''Yśóują naczynia grzbietowe stopy, po czym wnikają do powierzchni głębokiej h?
9 Pśni.
Od gałęzi tych odchodzą gałę zje s ta w o w e, które zaopatrują staŃBP(Ba stawy stepowa-śródstopne i kierując się dalej wzdłuż wszystkich przeŃBóŚrkostnychśródstopia dochodzą do stawów śródstopno-paliczkowych.
Gal 97.


lezie biegnące w pierwszej przestrzeni międzykostnej są silniejsze od pozostałych i ją.
czą się z gałęziami skórnymi n. strzałkowego powierzchownego.
e.
N, grzbietowy boczny palucha(n. digitalis dwsalfs hallucis Jateralisj jn, grzbietowy przyśrodkowy palca li(n. digitalis dorsalis@ei@secun-ymedialis)stanowią dwie końcowe gałęzie n. strzałkowego głębokiego:zaopatrują oąąskórę zwróconych do siebie brzegów powierzchni grzbietowych palucha i drugiego pą(.
CB.
Zespolenia.
N. strzałkowy wspólny wytwarza zespolenia między poszczególnynąswymi gałęziami oraz z nerwami sąsiednimi.
Do ważniejszych pależą:1)zespolenie n. skórnego grzbietowego przyśrodkowego(od n. strzałkowego pa.
wierzchownego)z końcową gałęzią n. strzałkowego głębokiego w pierwszej przestrzeni międzykostnej śródstopia(str. l 38).
2)zespolenie z n. piszczelowym za pośrednictwem n. skórnego przyśrodkowego łyą.
ki(od n. piszczelowego)i gałęzi łączącej strzałkowej(od n. skórnego bocznego łydki), Unaczynienie.
Początkowy odcinek n. strzałkowego wspólnego unaczynia t. prze.
szywająca trzecia(str. l 25).
Oprócz niej dochodzą gałązki od t. podkolanowej i t. pi.
szczelowej przedniej.
Do n. strzałkowego powierzchownego, i głębokiego docierają nączyniaod t. piszczelowej przedniej oraz od tętnic kostkowych.
Obszar unerwienia i porażenie.
N. strzałkowy powierzchowny zaopatruje r u e h owo m. strzałkowy długi i krótki, a n. strzałkowy głęboki-wszystkie mięśnie grupy przedniej podudzia(prostowniki)oraz mięśnie grzbietu stopy(ryc.
69).
N. strzałkowy wspólny jest najczęściej uszkadzanym nerwem kończyny dolnej(uderzenie w okolicę głowy strzałki, złamanie szyjki strzałki).
Porażenie n. strzałkowego wspólnego objawia się brakiem ruchów zgięcia grzbietowego stopy i palców oraz brakiem ruchów nawracania stopy, która wskutek tego bezwładnie opada, przy czym jej brzeg boczny układa się niżej niż przyśrodkowy(ryc.
7 Q.
Ujawnia się to najwyraźniej podczas chodzenia, które jest znacznie upośledzone:występuje wówczas chód tzw. ptasi albo koguci:aby uniknąć zaczepienia opuszczoną stopą o podłoże, chora kończyna podnoszona jest wyżej i stawiana na podłożu w ten sposób, że wpierw opierają się palce, potem brzeg boczny stopy, wreszcie pięta.
Wtórny przykurcz zginaczy prowadzi do powstania stopy końska-szpotawej(pes equinmarus).
Unerwienie czuciowe n. strzałkowego wspólnego(ryc, 73)obejmuje skórę przednio-bocznej powierzchni goleni oraz grzbietu stopy i palców:obszar ten pokrywa się głównie z obszarem unerwienia n. skórnego bocznego łydki i n. strzałkowego powierzchownego, gdyż n. strzałkowy głęboki czuciowa unerwia tylko małe pole skóry w dalszym odcinku pierwszej przestrzeni międzykostnej śródstopia oraz powierzchnie grzbietowe zwróconych do siebie brzegów palca I i U.
Porażenie powoduje osłabienie czucia(niedoczulica)w granicach wyżej wymienionego pola oraz brak czucia(znieczulenie)na wąskim pasie skóry dolnego odcinka przedniej powierzchni goleni i na grzbiecie stopy.
Gałęzie naczyniowe n. strzałkowego wspólnego pochodzą głównie od a strzałkowego głębokiego i docierają do t. piszczelowej przedniej.
Gałęzie stawowe i o k os In owe zaopatrują staw kolanowy, piszczelowa-strzałkowy i stawy stopJ.
jak również błonę międzykostną goleni oraz okostną dolnego końca kości udowej.
przedniej powierzchni kości piszczelowej i strzałki oraz powierzchni grzbietowej kości stopy.
Streszczenie.
N strzałkowy wspólny(a, pecoaeus commums)powstaje z nerwów GS.
Zaopatruje on mięśnie grupy bocznej i przedniej goleni oraz mięśnie grzbietu stopy, a także skórę przednio-bocznej powierzchni podudzia, grzbietu stopy i palców Jest to słabsza gałąź końcowa n. kulszowego, od którego oddziela się w górnym kącie dołu podkolanowego, gdzie leży powierzchownie i bocznic od n. piszczelowego oraz od naczyń podkolanowych.
Z dołu podkolanowego n. strzałkowy wspólny biegnie ku do@8 wi i bocznic owija się wokół szyjki strzałki od strony tylnej i bocznej i przenikając przez m. strzałkowy długi dzieli się na gałęzie końcowe:n. strzałkowy powierzchowny i n. strzałkowy głęboki.
Od n. strzałkowego wspólnego odchodzą:1)gałęzie s 1 aw owe(rr, arżculares)do stawu kolanowego, piszczelowa-strzałkowego i do okostnej kości udowej 2)n, skórny boczny łydki(n. cutaneus surae Jatecalisk nerw ten zaopatruje.
N. peroneus comm.
Ram us rnuscularis. .
Coli u m fbulaeN, peroneuspro*u ndusN peroneussuperficia lis M extensortorum longusM, peroneus/90004 Ram i*uscu*s.
oj.
M, biceps femoris.
Caput łbu lae-.
N. peroneus.
, su perfcia lis Farni m usculare.
M, peroneus brewś-ę.
N. cutaneus dorsalisintermediusN, cutaneus dorsalis rn cd.
Walleołus łat.
M, extensor digitalom brews.
N. cutaneus dorsalis lat.
Nn, digitales dorsales pelis.
Patella.
-Ram i rnusculares.
M. tibialis ant.
Barn us Vasco larisMembrana*ero*a er u lis-M. tbialis ant.
A, tibialis am.
M, gastrocnem i us(caput med.
Barnus vascularis.
*, *eus.
-M, extersor hallucis bngus.
Reiinacu tum mm, extensorum sup.
N. peroneuspłotu ndus-Ba mi musculares-A, dorsalis pedis Ram i artculares.
M. extersor hallucis ózews.
-N. digitalis dorsalis hall ucis*r-N, digitalis dorsalis digit secundi.
Ryć.
67. Nerwy podudzia prawego.
Widok od przodu:wg Hirszfelda.
1 SR.


W, biceps femoris.
N. cutaneus surae lat.
Caput fibulaeN.
peroneus comm.
M, gastrocnemius(caput lat.
)N. peroneus 4 supertcialis hW, peroneusAwgwsN, cutaneus--sumę med.
RarnusCOOtfOUOłCBDSp 8 fOO 8 usM, soleusM, peroneusżrewsFascie cruris N. saralis.
V, saphena parze.
Malleolus lat.
4.
farni calcanei lat.
N, cutaneus dorsalis lat.
-M. vastus lat.
sTractus iliotibialis.
Rami musculares-N. peroneas profurdasSepturn intermusculareant, cłu lis Rami muscułares-N. reroneus profundus-M. extensor digitalom bngus s M. tibialis ant.
N. peroneus superficialis.
-N. cutaneus dorsalls med.
-N. cutaneus dorsalis intermedi u s.
Nn, digitales dom(es pedis.
N. peroneus płotu ndus.
Ryć.
68. Nerwy podudzia prawego.
Widok z boku:wg Hirszfelda.
-BCaput breyem, bicipitis fe mor is.
--M. tibielis ant.
-M, extersor.
M, extersorhallucis longusM, peroneas breyisM, peroneus longusŻON.
extensoresóre ces Walucis et digitalu m).
Ryc.
69.
Mięśnie kończyny dolnej prawej zaopatrywane przez składnik strzałkowy n. kulszowego(na udzie)oraz przez n. strzałkowy wspólny(na podudziu i na stopie).
Widok z boku.
86-.
\Ą-ej 8 Ą 888 ą-Xę iąe 67?
Ił.
OAćRyc.
70.
Porażenie n. strzałkowego wspólnego prawego.
Czynne zgięcie grzbietowe stopy jest niewykonalne.
4 P bocznej powierzchni podudzia od kolana do kostki bocznej oraz oddaje gałąź Ż 49*4 cą st r z a ł k o w ą(r. commumcans peroneus), która zespala się z li, skórnym PóóBrodkowyrn łydki(od n. piszczelowego)wytwarzając n, ty dk o w y(n. sura@s)W n strzałkowy powierzchowny(n. peroneus supericialis)jest w znacz PS PzęŚci nerwem czuciowym:ruchowo zaopatruje on tylko oba mięśnie strzałkowe, Śł 9@i krótki, a poza tym oddaje a)gałęzie czuciowe:n. skórny grzbietowy PFAóśrodkowy(n. cutaneus dorsaWs medialis)i b)n. skórny grzbietowy P 9 śFed ni(n. cutaneus dorsalis inrennedius):nerwy te przebijają powięź goleni w ŚPWei trzeciej części podudzia, zaopatrują skórę grzbietu stopy i kończą się tako n e rć 968(*b i et owe p ale ów st o py(nn, digitales dorsales pedis)w skórze grzbiełoćWPowierzchni palców z wyjątkiem zwróconych do siebie stron I i B palca O sOzał?
PPY Błęboki)oraz bocznej powierzchni palca małego(n. skórny grzbietowy bocz@O.
98 strzałkowy głęboki(n. peroneus pcorundus)w przeciwieństwie do poĘ 999@egojest nerwem przeważnie ruchowym:zaopatruje "mało skóry, dużo w@8"Ń Póorze mm, prostowników przebiega z naczyniami piszczelowymi przednimi na P 999@@powierzchni błony międzykostnej goleni.
Na podudziu oddaje gałęzie 888141.


śniowe do mm, prostowników goleni:m. piszczelowego przedniego i mm, prostowników długich palucha i palców:od gałęzi tych odchodzą również gałązki stawowe i okostnowe:na grzbiecie stopy unerwia mm, prostowniki krótkie palucha i palców oraz stawy stopy i na zwróconych do siebie stronach I i li palca kończy się nerwem grzbietowym bocznym palucha(n. digitalis dorsalis hallucis lateralis)i n, grzbietowym pr z yś r o dk owym pa I c a li(n. digitalis dorsalis d(gitf IT mediąlis).
Nerw sromowy NI, sromowy(n. pudendus), grubości około 3 mm, jest nerwem mieszanym:powstaje głównie z nerwów S.
, S i S choć może przyjmować włókna również od pozostałych nerwów krzyżowych(ryc.
5 O).
Spośród innych nerwów splotu krzyżowego wyróżnia się tym, że oprócz włókien nerwów rdzeniowych i współczulnych(które jak inne nerwy rdzeniowe, otrzymuje od zwojów pnia współczulnego drogą gałęzi łączących)zawiera również włókna przywspółczulne przeznaczone dla trzew miednicy i dla narządów płciowych(p. dalej).
Ze względu na zawartość włókien układu autonomicznego zarówno nerw sromowy, jak i jego gałęzie różnią się od innych nerwów rdzeniowych tym, że są bardziej miękkie oraz ciemniejsze, o zabarwieniu szaroróżowym.
Przebieg i położenie.
N. sromowy i towarzysząca mu od strony bocznej t. sromowa wewnętrzna wychodzą z miednicy między dolnym brzegiem m. gruszkowatego a m. guzicznym oraz dalej przez przyśrodkową część otworu podgruszkowego(ryc, 52, óO).
W okolicy pośladkowej owija się on dokoła tylnego obwodu kolca kulszowego i razem z t. sromową wewnętrzną i ścięgnem m. zasłaniacza wewnętrznego powraca do miednicy przez otwór kulszowy mniejszy dostającsię do dołu kulszowa-odbytniczego(t.
U, str. 745 i ryć.
424).
Tutaj nerw przebiega początkowo na przyśrodkowej powierzchni guza kulszowego, a następnie kieruje się do przodu w kanale sromowym utworzonym przez rozdwojenie powięzi zasłonowej(t. 11, str.
746).
W tylnej części kanału sromowego nerw dzieli się na końcowe gałęzie nr, kroczowe i n. grzbietowy prącia lub łechtaczki(ryc.
71, 72).
Gałęzie:1.
Gałęzie mięśniowe(rr, musculares)do m. dźwigacza odbytu i m. guzicznego odchodzą albo od n. sromowego, albo też bezpośrednio od korzeni Sę-S. .
Rerwy te nie opuszczają miednicy:gałąź do m. dźwigacza odbytu biegnie do przodu na miednicznej powierzchni dźwigacza, gałąź do m. guzicznego odchodzi od poprzedniej lub też samodzielnie.
2.
Nr, trzewne miedniczne(nn, splanchmci pelwni), podobnie jak poprzednie, odchodzą albo bezpośrednio ze splotu krzyżowego, albo też od n. sromowego.
Wiodą one przywspółczulne włókna przedzwojowe do splotu miednicznego.
Zapoznamy się z nim dalej.
3.
N. przeszywający więzadło krzyżowo-guzowe(n. ąerfraas I(gamemum sacro(ubemsum)odchodzi od pnia nerwu w okolicy kolca kulszowego i przebija dolny brzeg więzadła krzyżowo-guzowego, następnie zawija się wokół dolnego brzegu m. pośladkowego wielkiego i wraz z nerwami skórnymi dolnymi pośladków zaopatruje skórę pośladka przyśrodkowo od guza kulszowego.
149.
8:49 K.
6 W 13 ęś 9.
K 49.
Bs'KW***.
143.
śżXs e 4.


144.
Z I!
@-Y.
sĘg *sł Kć ś 3 Q.
QQ ś+.
453 F 4.
X łć ł-.
y ej, odbytnicze 4 oJ@e(an, recta(es imenores)odchodzą od pnia nerwu sromowe y, g. jgąej części kanału sromowego:przebuają one powięź zasłonową i kierują się z:tą-jjjiennymi nacz*nia@@przez dół kulszowa-odbytniczy dośrodkowo i do przodu do**ją zaopatrują one n zwieracz zewnętrzny odbytu oraz skórę odbytu i część ka-"7 yj jątytniczego poniżej zastawek odbytniczych.
Nerwy odbytnicze dolne mogą rówgpęodchodzić bezb(średnio od splotu krzyżoweęw, ą gw, kroczowe(nn, pennea(es)przeważnie odchodzą wspólnym pniem, który stayęątsilniejszą, powierzchowoą gałąź końcową n. sromowego.
Biegną one do przodu g ą(zet t. sromowej wewnętrznej w towarzystwie naczyń kroczowych i oddają:y Nerwy mosznowe(lub wargowe)tylne(an, scrota(es resp.
Jabiales poQgXores), które zaoDaOMM słóóę krocza oraz Giną powierzchnię moszny lub wargi ą-jajowej większej i@@@sz@.
Jak również błonę śluzową cewki moczowej u mężwęzn, u kobiet zaś ujście cewki moczowej i wejście do pochwy.
%rłątęzie mięśniowe(rr, musculares), które zaopatrują m. poprzeczny poąąerzehownykrocza, m poprzeczny głęboki krocza, m. opuszkowa-gąbczasty, rn, kuljząwo-jamisty oraz przednią część m. zwieracza zewnętrznego odbytu i m. dźwigacza odbytu.
ą, N. grzbietowy prącia(lub łechtaczki)(n. dorsalis pems resp, clRondis ryć.
52)jest słabszą, głębiej położoną gałęzią końcową n. sromowego.
Biegnie on do przodu w trójkącie moczowo-płciowym w przedłużeniu kanału sromowego i wzdłuż gałęzi kości kulszowej oraz gałęzi dolnej kości łonowej:od strony przyśrodkowej towarzyszy mu t. grzbietowa prącia(lub łechtaczki).
Po wyjściu z miednicy między więzadłem poprzecznym krocza i więzadłem łonowym łukowatym kieruje się bocznic od więzadła wieszadłowegona grzbiet prącia(lub łechtaczki).
Biegnie tu od tyłu do przodu pod powięzią głęboką prącia(lub łechtaczki)bocznic od t. grzbietowej prącia(łechtaczki)i kończy się w skórze żołędzi prącia(łechtaczki).
N. grzbietowy prącia(łechtaczki)oddaje:a.
Gałę z te mięśni owe(rr, musculaces)do m. poprzecznego głębokiego krocza i do m. zwieracza zewnętrznego cewki moczowej oraz b.
Gałęzie skórne(er, cofanej)do, skóry prącia(łechtaczki).
Na prąciu gałęzie te tworzą dwie grupy, boczną i przyśrodkową:pierwsza rozgałęzia się w ciele jamistym prącia oraz w skórze bocznej i dolnej jego powierzchni:gałęzie grupy przyśrodkowejbiegną głębiej, bocznic od tętnicy grzbietowej prącia do żołędzi.
Gałęzie skórne n. grzbietowego łechtaczki są bardzo drobne:zaopatrują jej skórę i oddają gałązki również do warg sromowych mniejszych.
Obszar zaopatrzenia i porażenie.
N. sromowy zaopatruje r u c h o w o mięśnie krocza 1)m. dźwigacz odbytu, 2)m. guziczny, 3)m. zwieracz zewnętrzny odbytu, 4)m.
(Puszkowa-gąbczasty, 5)m. kulszowa-jamisty oraz mm, poprzeczne krocza:6)powierzchowny i 7)głęboki.
@ałęzie czuciowe unerwiąją skórę krocza i narządów płciowych zewnętrznych F BOątkiem wzgórka łonowego i przedniej części moszny(lub warg sromowych).
8@łna układu autonomicznego, współczulne i przywspółczulne, biegnące z gałęzią 8 omówiono je dalej Porażenie n. sromowego wywołuje nietrzymanie kału i moczu(mcontinemia aJw et eWae), wskutek zniesienia czynności mm, zwieraczy odbytu i cewki moczowej, tak P 9 wnież uszkodzenie czynności płciowych(impotentia ćoeuad).
Nerw guziezny 8 guziczny(n. coccygeus)otrzymuje włókna głównie z gałęzi P(Fe 4 Olch S i C-, a poza tym łączy się z S. i S. wytwarzając 4 obWś 9 to 1 guz i c z ny(plexus coccygeus).
Splot ten leży przed przyczeP 98 m. guzicznego do kości krzyżowej i guzicznej:odchodzą od nieĘO.
14 K.


1.
Na, odbyt owo-guzie zne(m. anococcięeih są to(3-5)czuciowe, bardzącienkie gałązki, które biekoą po przedniej powierzchni m. guzicznego ku dołowi i prząywięzadło krzyżowo-guzowe lub poniżej niego docierają do skóry w okolicy guzicznej, z, Gątęzie mięśniowe Or musculares)do m. guzicznego i tylnej części rądźwigacza odbytu oraz do szczJkowych mięśni krzyżowo-guzicznych(t. 1, str.
7 Ol), P o r ą z e n i e n. guzicznego wywołuje zaburzenie czynności m. dźwigacza odbytu ą jego podrażnienie dotkBw?ból w okolicy kości ogonowej(coccygodynia), .
ZE SI'AWTENIE UNERWIENIA KOŃCZYNY DOLNEJ.
Unerwienie mięśni Jak wspomniano wyżej(str. 90, w splocie lędźwiowa-krzyżowym występują dwie warstwy nerwów:przednia i tylna.
Nerwy przedniej warstwy przeznaczone są w zasadzie dla strony mm, zginaczy, drugiej-dla strony mm, prostowników kończyny dolnej(ryć.
5 O).
Do warstwy tylnej zaliczamy(wg Eislerak n. skórny boczny uda, nn, pośladkowe, górny i dolny, gałęzie dla m. gruszkowatego oraz n, strzałkowy wspólny Z obu warstw, przedniej i tylnej, powstaje n, skórny tylny uda, pozostałe zaś należą do warstwy przedniej.
Załączona tabela przedstawia pochodzenie rdzeniowe nerwów, ich obszar unerwienia ruchowego i zasadniczą czynność mięśni przez nie unerwionych.
Nerw.
Udowy.
Zasłonowy.
Pośladkowy ĘOTTlyó.
Segmenty rdzeniowe.
Tabela 2 Unerwienie mięśni.
Mięsień.
Splot lędźwiowy.
biodrowa-lędźwiowy.
krawiecki.
czworogłowy uda.
grzebieniowy smukły przywodziciel długi przywodziciel krótki przywodziciel wielki.
zasłaniacz zewnętrzny.
Splot krzyżowy.
pośladkowy średni pośladkowy mały naprężacz powięzi szerokiej.
Czynność.
zgina staw biodrowy, obraca udo na zewnątrz i przywodzi je.
zgina staw biodrowy i kolallOWyó.
zgina staw biodrowy, prostuje staw kolanowy.
przywodzą udo.
obraca udo-na zewnątrz, przywodzi je.
odwodzą udo.
Nerw.
pjglądk oWY ąwny.
Krótkie gałęzie.
Pień n. kulszowego.
Składnik pjszcze(ÓW)'.
\ki adriik s*rza*****.
Gałęzie końcowe n. kulszowego a)n. piszczelowy.
Segmenty rdzeniowe.
I. .
S. .
S.
cd.
Tabeli 2.
Mięsień.
pośladkowy wielki.
czworoboczny uda bliźniaczy górny bliźniaczy dolny zasłaniacz wewnętrzny gruszkowaty.
przywodziciel wielki.
półbłoniastypółścięgnistygłowa długa m. dwugłowego uda.
głowa krótka m. dwugłowego uda.
trójgłowy łydki, podeszW OWyó.
podkolanowy.
piszczelowy tylny.
zginacz długi palucha zginacz długi palców.
zginacz krótki palców zginacz krótki palucha.
odwodziciel palucha.
przywodziciel palucha.
zginacz krótki palca małego, odwodzicielpalca małego, przeciw stawiacz palca małego.
czworoboczny podeszwy.
glistowate.
międzykostne podesz.
91 Oył f:.
międzykostne grzbietowe.
Czynność.
prostuje udo w stawie biodrowym i obraca je na zewnątrz.
obracają udo na zewnątrz.
przywodzi udo.
prostują staw biodrowy zginają staw kolanowy.
zgina staw kolanowy.
zginają stopę i staw kolanowy, napinają torebkę stawu kolanowego.
zgina staw kolanowy, napina jego torebkę.
odwraca, przywodzi i zgina stopę.
zginają stopę i palce.
zginają palce.
zgina i odwodzi paluch.
przywodzi paluch do li palca, wzmacnia sklepienie stopy.
wzmacniają sklepienie podłużne i brzeg boczny stopy.
wzmacnia sklepienie stopy, reguluje kierunek pociągania ścięgna zginacza długiego palców.
zginają paliczki bliższe U V palca.
przywodzą palce.
odwodzą palce.
147.


Nerw.
b)n. strzałkowy wspólny.
*egme*rdze*we.
cd.
Tabeli 2.
Mięsień.
piszczelowy przedni.
prostownik długi palucha.
prostownik długi palców.
prostownik krótki palucha prostownik krótki palców.
strzałkowy długi strzałkowy krótki.
Czynność.
prostowanie stopy.
Jej nawracanie lub odwracanie.
prostuje stopę i paluch.
prostuje stopę i palce li-y.
prostowanie palców I-IM.
zginają, nawracają i odwodzą stopę.
Unerwienie skóry Z gałęzi skórnych splotu lędźwiowa-krzyżowego największy zakres zaopatrzenia ma n. udowy oraz n. kulszowy.
Pośladek.
Pośladek unerwiają w części górnej nn, skórne pośladków:górne i środkowe(od gałęzi grzbietowych nn, lędźwiowych i krzyżowych), w części dolnej-nr, skórne dolne pośladków(od nskórnegotylnego uda).
Powierzchnię boczną pośladka zaopatruje nskórnyboczny uda oraz gałąź skórna boczna n. biodrowa-podbrzusznegoOys W WUdoPowierzchnię przednią uda poniżej więzadła pachwinowego nad m. biodrowa-lędźwiowym i stawem biodrowym unerwia gałąź udowa n. płciowo-udowego, n, biodrowa-pachwinowy i najbardziej bocznic n. biodrowa-podbrzuszny:pozostałą, większą część powierzchni przedniej i część górną powierzchni przyśrodkowej zaopęUOe n. udowy, część dolną powierzchni przyśrodkowej unerwia O zasłonowy.
Powierzchnię boczną uda zaopatruje n. skórny boczóuda, tylną-n. skórny tylny uda.
Podudzie Przednio-przyśrodkową stronę goleni zaopatruje n. u 8 wo-goleniowy(końcowa gałąź n, udowego), pozostałą część gałęzie(kulszowego:do bocznej i przednio-bocznej powierzchni dochodzą g 8 lezie skórne n. strzałkowego wspólnego(n. skórny boczny łydki i O strzałkowy powierzchowny), do tylnej--n. piszczelowego(n. skóOYprzyśrodkowy łydki).
Stopa Grzbiet stopy zaopatruje głównie n. strzałkowy powierzchowny za pośrednictwem nerwów skórnych grzbietowych, przyśrołłowego i pośredniego:tylko dalszy odcinek skóry w I przestrzeWmiędzykostnej zaopatruje n. strzałkowy głębołsśłórępodeszwy unerwia n. piszczelowy:piętę i tylny odcinek W deszwy za pomocą gałęzi piętowych pozostałą zaś, większą czę 9148.
ićF 88 e 8@ę'y ę X.
gjĘ 8.
i 828 Y Pv.
Nn, clunium sup.
8 cut, lat, n. iliohypogastrici--N, genitofemoralisNn, clunium mediiNn.
clunium im. -e N. cut, fern, lat.
N. cut, femoris post.
Br. cut, ant, n. femor.
-8, cut, n. obturatorii---.
-N. saphenus.
-N. cut, surae lat, s.
co?
śęąę":Kw śK.
*aoZ 588 ł 2 e 4 et.
N. suralis--N. peroneus superf.
Br. calcanei med, et lat.
-N, peroneus prof.
N. plantaris med.
-N. plantaris lat.
Ę ę Ę-Z?
9673.
Pola rozprzestrzenienia nerwów skórnych kończyny dolnej prawej:a-wi 99 F od przodu, b-widok od tyłu.
Pola ciemno zakropkowane-, autonomiczne"(ob.
ś 8 G skórne zaopatrywane przez jeden nerwh pola jasno zakropkowane.
Olczne"(obszary skórne unerwiane przez kilka sąsiednich nerwów).
Schemat.
P(ednią, za pomocą nerwów podeszwowych.
Mniej więcej'/y części P(óBrodkowej unerwia n. podeszwowy przyśrodkowy, a/, boczną 8 bodeszwowy boczny Wzeg przyśrodkowy stopy w odcinku bliższym zaopatruje n. udo**-goleniowy, w dalszym n. strzałkowy powierzchowny.
Póeg boczny stopy unerwia n. piszczelowy za pomocą n. skórnego Błbietowego bocznego od n. łydkowego Ż 8 ce.
Skórę powierzchni podeszwowej palców zaopatruje n. piśś 9 elowy za pośrednictwem nr, podeszwowych, przy czym 36/y palca.


strony przyśrodkowei(7 gałązek)unerwia n. podeszwowy przyśrodkowy, a P/, palca strony bocznej(3 gałązki)n. podeszwowy boczny.
Skórę powierzchni grzbietowej stopy, bliższych i częściowo środkowych paliezków unerwia n. strzałkowy powierzchowny i głęboki pierwszy zaopatruje zwrócone do siebie strony 11, 111, IV i V palca oraz stronę przyśrodkową palucha(7 gałązek), a drugi-zwrócone do siebie strony I i U palca(2 gałązkik brzeg boczny palca małego zaopatruje n. piszczelowy za pośrednictwem n. skórnego grzbietowego bocznego:oprócz powyższych skórę powierzchni grzbietowej palców unerwiąją nn, podeszwowe(od n. piszczelowego), które dochodzą do dalszych, a częściowo do środkowych paliczków.
Unerwienie naczyń Nerwy tętnic kończyny dolnej(ryc, 74)w zasadzie przebiegają podobnie do tychże nerwów kończyny górnej.
Tętnica biodrowa wspólna otrzymuje bezpośrednie gałęzie od zwojów pnia współczulnego oraz od n. podbrzusznego(p. dalej).
Tętnica biodrowa zewnętrzna w początkowym odcinku otrzymuje gałązki od pnia współczulnego i n. podbrzusznego, podobnie jak t. biodrowa wspólna.
Odcinek dalszy unerwiony jest przez nerw płciowo-udowy, który zstępuje aż na początkowy odcinek t. udowej.
Tętnica udowa.
Z nerwów naczyniowych kończyn najlepiej zbadane są nerwy t. udowej.
Z reguły czerpie ona zaopatrzenie nerwowe z trzech źródeł:od n. płciowo-udowego, n. udowego i n. zasłoOOWCZO.
Odcinek górny(w trójkącie udowym)zaopatruje n. płciowo-udowy, n. udowy(bezpośrednio lub przez gałęzie przednie)i niekiedy n. zasłonowy dodatkowy.
Odcinek środkowy zaopatrują gałązki n. udowego, a odcinek dolny(w kanale przywodzicieli)otrzymuje bocznice od n. udowa-goleniowego(gałąź n. udowego)oraz n. zasłonowego.
N. udowy wysyła do t. udowej największą liczbę gałęzi:mogą one odchodzić wprost od pnia lub od jego gałęzi.
Od pnia nerwu oddzielają się 2 do 4 gałęzi:jedna z nich, naFdłuższa-n. własny tętnicy udowej-towarzyszy tętnicy aż do rozworo ścięgnistegoprzywodzieieli.
Od gałęzi skórnych przednich odchodzą(2-4)gałęzie głównie do środkowego odcinka tętnicy:najwyższa z nich rozdziela się widełkowato i przechodzi na ludową i t. głęboką uda.
N. udowa-goleniowy oddaje 2-3 gałęzie do dolnego odcinka(udowej oraz do początkowego t. podkolanowej.
Gałęzie naczyniowe n. zasłonowego pochodzą bezpośrednio z gałęzi przedniej lub za pośrednictwem gałęzi mięśniowej dla przywodziciela długiego.
Tętnica głęb oka uda ma obfity splot nerwów naczyniowych:dochodzą do niej gałązki n. udowego, głównie od n. własnego t. udowej i od nerwów skórnych przednich:wraz z gałązkami kostnymi wnikają one do jamy szpikowej.
Tętnica podkolanowa jest również bogato unerwiona.
Dochodzą do niej gałązki od n. udowa-goleniowego, n. zasłonowego oraz.
ją n. kulszowego.
Gałąź od n. zasłonowego(n. własny t. podkolanoęej)zaopatruje bliższy odcinek tętnicy:może ona odchodzić od gałęzi ęmej n. zasłonowego lub od gałęzi mięśniowej dla przywodzicielawielkiego.
Odcinek dalszy t. podkolanowej otrzymuje gałązki od n. gulszowego lub jego końcowych gałęzi--n. strzałkowego wspólnego gałęzie naczyniowe tworzą wspólne pnie.
Tętnica piszczelowa tylna otrzymuje gałęzie naczyniowe głównie od n. piszczelowego:odchodzą one od nerwu przeważnie wspólnie z gałęziami mięśniowymi.
Tętnica strzałkowa jest unerwiona również przez nerw piszczelowy.
Tętnica piszczelowa przedni a unerwiona jest przez gałęzie n. strzałkowego głębokiego, które przechodzą również na t. grzbietową stoPYI'ętnice podeszwowe, przyśrodkowai boczna, otrzymują gałęzie naczyniowe od jednoimiennych nerNfi 9(.
Unerwienie stawów Staw biodrowy.
Nerwy zaopatrujące staw biodrowy pochodzą z gałązek n. udowego, zasłonowego i kulszowego(ryc.
75).
1.
N. udowy zaopatruje powierzchnię przednią stawu za pomocą gałęzi odchodzącej albo bezpośrednio od pnia, albo od gałęzi mięśniowej dla m. grzebieniowego lub m. prostego uda czy głowy przyśrodkowejm, czworogłowego.
2.
N. zasłonowy oddaje gałąź stawową do przednio-przyśrodkowej oraz tylna-przyśrodkowej powierzchni stawu:odchodzi ona od pnia nerwu w kanale zasłonowym, albo od gałęzi przedniej n. zasłonowego.
3.
N. kulszowy zaopatruje tylną powierzchnię stawu za pośrednictwem gałęzi mię.
Brc.
74. Nerwy naczyniowe kończyny dolnej.
śchemat wzorowany na Uazorthesie oraz Brausie i Dżem.
Widok od przodu.
A.
Taca cornm. .
, gałązka ze splotu pod-fbrzusznego górnego N. genitofemoralisN, femora lis Lig, inguinale.
A, profunda---W fgrpęrjg fŻ.
N, saphenus-Hiatus tend, -(adduct.
N. ischiadicus-N. obturatorius.
A, poplitea-N. tibialisN.
peroneusCO(OOłtbiaOsant.
A, tibialis post.
151.


T Kół.
-N, femoralis.
88****.
Ryc.
75. Nerwy stawu biodrowego prawego:a-widok od przodu, b-widok od tyłu.
Schemat.
N. obturatorius-N. tibialis-N. peroneus comm.
Brc.
76. Nerwy stawu kolanowego prawego:a-widok od przodu, b-widok od tyłu.
Schemat.
śniowej dla m. czworobocznego uda:niekiedy gałąź ta odchodzi bezpośrednio od splotu krzyżowego lub od n. pośladkowego dolnego.
Staw kolanowy zaopatrują cztery nerwy:1)udowy, 2)piszczelowy, 3)strzałkowy wspólny oraz 4)zasłonowy(ryc.
76).
Gałęzie stawowe dochodzą wraz z naczyniami i prawie wszystkie oddzielają się od gałęzi mięśniowych.
Do przedniej i górnej części stawu kolanowego do.
Górną część tylnej powierzchni stawu kolanowego za wpatrują włókna zarówno składnika strzałkowego, jak i piszczelowego n. kulszowego oraz od strony przyśrodkowej n. zasłonowy.
Do części dolnej powierzchni tylnej dochodzą 3-4 gałązki n. piszczela weg*Stawpiszczelowa-strzałkowy otrzymuje gałęzie stawowe od n. etrzałkowego wspólnego i n. piszczelowego:pierwszy zaopatruje toczną i przednią część stawu, a drugi za pośrednictwem gałęzi dla n. podkolanowego unerwia tylną część stawu.
Błona międzykostna goleni.
Tylną powierzchnię błony międzykostnej zaopatruje n. piszczelowy za pomocą n. międzykostnego goleni, przednią przebiegający wzdłuż niej n. strzałkowy głęboki.
Staw skokowo-goleniowy i skokowo-piętowa-łódkowy otrzymuje gałęzie z trzech źródeł:1)od strony przyśrodkowej i od tyłu od n. piszczelowego(docierają tutaj gałęzie n. międzykostnego goleni), 2)od przodu od n. strzałkowego głębokiego oraz 3)od n. łydkowego(gałąź n. piszczelowego).
Stawy stopy po stronie grzbietowej unerwiają gałęzie n. strzałkowego głębokiego oraz nerwów skórnych grzbietowych(od nerwu strzałkowego powierzchownego i łydkowego), po stronie podeszwowej gałęzie nerwów podeszwowych, przyśrodkowego i bocznego.
Stawy palców są unerwione podobnie jak skóra palców.
Unerwienie okostnej i kości Kość udowa.
Okostna kości udowej na całej przedniej powierzchni Jest unerwiona przez 1)n. udowy:jego gałęzie okostnowe odchodzą głównie od n. własnego tętnicy udowej(str.
1091.
Tylną powierzchnię kości udowej w mniejszej części górnej zaopatruje 2)n. kulszowy(za pomocą nerwów odchodzących od gałęzi mięśniowych), pozostałą zaś większą część 3)n. zasłonowy oraz 4)n. strzałkowy wspólny.
Gałęzie kostne kości udowej odchodzą 1)od n. udowego za pośrednictwem n. własnego tętnicy udowej oraz 2)gałęzi tylnej n. zasłono WCgO.
Gałęzie trzonu kości udowej(rr, diaphysani)dostają się Drzez kanał odżywczy wraz z tętnicą odżywczą do jamy szpikowei, gdzie zaopatrują szpik:mniejsze gałązki od gałęzi okostnowych wnił@ąrazem z naczyniami do kanałów odżywczych(Volkmanna), a Przez nie do kanałów osteonów(Hayersa:str. IZA).
Kości podudzia.
Okostna kości piszczelowej i strzałki jest unerwiona od przodu przez n. strzałkowy głęboki(głównie za pośrednictwem Załęzi mięśniowych), od tyłu-przez n. piszczelowy za pośrednictwem gałęzi dla m. podkolanowego:gałąź ta oddaje również gałęzie Kostne do strzałki i kości piszczelowej, i 69.


Kości stopy.
Do okostnej kości stepu i śródstopia dochodzą ęjąod n. strzałkowego głębokiego i nerwów skórnych grzbietowyeą 7 strony grzbietowej)oraz od nerwów podeszwowych(od stronę deszwowej).
Unerwienie kości palców odpowiada zaopatrzeniu sĘąjąPORÓWNANIE UNERWIENIA KOŃCZYNY GÓRNEJ I DOL:gy.
W związku ze zróżnicowaniem się kończyn w szeregu wyższych Kręgowców i tej stosowaniem się do czynności, pomimo zasadniczej zgodności pod względem ogWąWpu budowy, między kończyną górną a dolną obserwujemy wyraźne różnice.
Wspominaliśmy o nich przy omawianiu szkieletu(t. 1, str. 453, 5761 widać, je rńw układzie mięśni(t. 1. str. BOI).
Nawracacze i odwracacze przedramienia nie wygą ją np. na goleni:odwrotnie-przywodziciele na udzie i mm, strzałkowe na goleni rżą swoiste grupy mięśniowe, które nie występują na kończynie górnej.
M. trojga łydki nie ma odpowiednika na przedramieniu, natomiast na goleni brak m. zgiąąpowierzchownego palców Różnice te, łącznie z różnicami układu kostnego kończyn, tłumaczą odrębności przebiegu nerwów.
Na kończynie dolnej główny nerw mm, zginaczy i prostowniĘzłączył się w jeden wielki pień-nerw kulszowy biegnący po stronie zginaczy, kończynie górnej odpowiadałby on nerwowi pośrodkowemu, łokciowemu i promie wemu, gdyby złączyły się one w jeden powrózek:układ taki występuje u gadów maximus).
Oba główne nerwy kończyny dolnej, udowy i kulszowy, nie są więc bez Jednio porównywalne z trzema głównymi nerwami kończyny górnej.
Nerwy skórne na obu kończynach przebiegają na ogół podobnie.
Zaopatrzenie ców ręki i stopy na stronie dłoniowej i podeszwowej jest identyczne.
Na stronie grzJowei natomiast zachodzą pewne różnice.
Zwrócone do siebie brzegi I i U palca szaopatruje n. strzałkowy głęboki, a nie n. strzałkowy powierzchowny, jak można oczekiwać.
Również nerwy obu brzegów stopy(n. udowa-goleniowy i n. łydkowy)mają odpowiedników na kończynie górnej, jakkolwiek końcowy odcinek n. skóra bocznego przedramienia(od n. mięśniowa-skórnego)może nieraz sięgać aż na brż boczny ręki.
SEGMENTALNE ZAOPATRZENIE NERWOWE SKORY Zróżnicowanie ciała na jednorodne, część po części następujące finki, czyli segmenty, występuje u niektórych bezkręgowców OD baków), nie zdarza się jednak u żadnego kręgowca.
Niższe kręgów np lancetnik, mają co prawda daleko posunięte segmentalne zróżcowanie mięśniówki, ale u kręgowców wyższych i u człowieka 19 słały z niego tylko ślady.
Na ogół mięśnie składają się z kilku ług wet z wielu metamerów:jeszcze u zarodka ludzkiego występMMdzielne metamery mięśniowe(praczłony, somity:t. 1, str. 6791, 84 następnie przeważnie łączą się z sobą i wytwarzają jednostki miŚwe o charakterze polimerycznym.
Wyraźną pozostałość pierwotnego zróżnicowania metamerycznorganizmu wykazuje obwodowy układ nerwowy w przebiegV 8 wów rdzeniowych.
Każdy nerw rdzeniowy pierwotnie należy 49 i nego metameru.
W obrębie mózgowia podział na odcinki meWiączne nigdy się nie zaznaczał, natomiast odcinek rdzenia kręgoBPW Który wnika korzeń tylny i z którego wychodzi korzeń przeW 4 go samego nerwu rdzeniowego, odpowiada jednemu segrnerdoół.
yą-jerowi ciała i slanowi Jeden neuromer(1, IV, str. 66, ryc, 50 i'jąjgowę rdzenia kręgowego możemy więc sobie wyobrazić jako ąąęgjcą się z segmentalnych części z umownymi granicami.
jjjjetałości pierwo@@metamerii najłatwiej dają się stwierdzić na Xąju.
Na KończDach Uudno nam się jej dopatrzyć, ale liczne, uk.
ągaściwości wskazują jednak na to, że również kończyny zbudoja są z toetamerycznych części składowych, .
SEGMENTALNE UNERWIENIE SKORY TUŁOWIA gą lutowiu metameryczna budowa skóry zaznacza się w segmenąeułożonych pasmach skórnych-czuciowych polach korzeniowy tzw. derm atomach(ryc.
78, 79).
Półpierścieniami, prawym wwym, tak obręczą obejmują one tułów, rozpoczynając się w tylnej ąeniowych.
Pola te w, linii granicznej"'przechodzą do obszaru erwienia gałęzi przednich nerwów rdzeniowych i kończą się w linii środkowej przedniej.
*inia graniczna, która oddziela obszar przedni od tylnego, jak już isano(str. ZO), rozpoczyna się na potylicy, biegnie do wyrostka kowego, stąd na grzbiecie łukowatą linią wklęsłą przyśrodkowoępuje aż na pośladki:obszar tylny odpowiada gałęziom tylnym, a szar przedni gałęziom przednim nerwów rdzeniowych.
Na uwagę ługuje, że linia graniczna obu obszarów derrnatomów równocześodpowiadalinii granicznej prądów włosów(p. dalej).
W górnej części klatki piersiowej dermatomy przebiegają prawie ipełnie poziomo, w obrębie brzucha opadają skośnie ku dołowi.
rzekraczanie dermatonów zarówno w linii pośrodkowej przedniej, jak i tylnej jest 8@9 nieznaczne.
Z tyłu dermatomy obustronnie graniczą z reguły ściśle w linii pośowej, z przodu zdarzają się niewielkie tylko przekroczenia linii pośrodkowej.
Tyl 99 Wedermatomy krzyżowe w znacznym stopniu przekraczają linię pośrodkową:łaszczą na mosznie i na prąciu, jak też w okolicy odbytu.
Z Powodu nierównomiernego powierzchownego wzrastania poFeśólnychdermatomów i przesunięć tkanek położonych głębiej 886 rą wytwarzają się mniejsze czy większe przekształcenia derBPww.
Przekształcenia te mogą nieraz wytwarzać osobliwe, dzi 99 epola, których falisto przebiegające granice często tworzą duże P 88 tki lub wpuklenia.
Ż 9+tym sąsiednie dermatomy, dachówkowato"zachodzą na sieWPgoyerlapping), wskutek czego każde niemal miejsce skóry zaĘQWanejest co najmniej przez dwa sąsiednie nerwy segmentalne.
8 ł 996 nawet 3 i 4 korzenie nerwowe mogą brać udział w zaopa 89 Wtego samego obszaru skórnego:np. skórę kłębika kciuka P 9 ł?9 ją korzenie G.
, Cy i G. , skórę palucha Korzenie G. 4 ę Pi 4*Z BWzku z "dachówkowatym"zachodzeniem dermatomów na siebie wypadniecie ć 9 Y Perwu segmentalnego korzenia tylnego nie oznacza utraty czucia w skórze BŃ'9 ł klinicznie nie daje się ująć.
Nawet uszkodzenie pamLkorzeni tylnych nie pro.


8, palpebralis n. lacrirnaOsN, au licu toćemp.
N, infraorbita lis N. buccalisN rnentalisN, transeersus eolit Nr, supraclawcuferes.
N-cutaneus brachii lej-(n. axillerisł.
N. cutaneus brachii med.
8-sutaneus antebrachii me 9 N-cutaneus brachiipost, (n. radialis)8 cutaneus entebrachii-łat(n. musculocuraQR, cuteneus lat, n. ilionypogastriciR.
cutaneus łdn.
subcostalis N. genitofernoralis-ss.
perfcialis n. radiahsN, ilioinguinalis.
digi@les paloares 1 propOi n. uloeristigitales pa lmarescommetproprii 1 JVrnediarj I rtaneus femoralis lat.
e(W cofanej ant, n. fernoralis.
r:mac.
Br-cofanej n. obturatorii.
N. saphenus-Fł.
N. cutaneus surae lat e(ę(n. peroneus comm. .
N. peroneus superfic.
77, ic 3 Fjęjąjęy+rwienia słotnego a.
Widok od przoPostronie lewej naczono*zebiegwów i ich pola przestrzenienia, stronie prawej e M peroneuseroś.
rwienie segmenie(z wiątkiem ry Warzy)ner.
ł(z\Wąą.
Xy Z.
e 8 Cf 86-zYs-ósę LX.
-Les sy.
-N. trigerninus I N. mgeminus li N. trigeminus III ć-3 e 8 Y c:Ca.
-771:.
-Zł r.
4-672 rą:4-Z.
4-6 Wr.
W rz-W-(śś 6582.
771 z.
ś 483 XZ.
oz zł'z.
ezóZ Z.
-N. occipitalis major N, occipitalis minor-N. auricularis magnus'N. occipitalis tertius.
sss-.
Yc i ĄxX'*v*x.
-Nr, supraclayiculeres.
N. cutaneus brachii lat.
(n. a-illeris)N. cutaneus brachii post.
(n. radialisl s N. cuteneus brachii med.
Br. cofanej ant.
n. femoralis-R. cutaneus n. obturatorii.
N, cutareus surae lat.
N. saphenus.
N. suralis.
N. cutaneus antebrachii post, (n, radialis).
N. cutaneuś antebrachii medN, cutaneus antebrachii(n. musculocutaneus)-Nn, clunium suń.
(rr, post V i-Lał Nn, clunium medii(rr, post PióSalst, superfcielis n. radialis-R. doralis manusn, ulnarisNn, clunium inf.
N. cutaneusfemoris lat.
N. cutaneus femoris post.
N. olantaris lat.
*N. plantaris med.
Rrc.
78.
Schemat unerwienia skórnego ciała.
Widok od tyłu.
Po stronie prawej zaznaczono przebieg nerwów i ich pola rozprzestrzenienia, po stronie lewej unerwienie segmentalnenerwów rdzeniowych.


ąęj. . . -:zcze 998 upe@8 J niewrażlwości Oleczulicy), lecz tylko do zmniejszenia czuciągyyĆ Ćg, obszarze s@G.
Z nerwów dzeniowych jedynym korzeniem tylnym któregąje powoduje całkowity zanik wrażliwości skóry w określonym obszarze, jest Ęyąp jęł poO(czJó wlększ)884 szczytowo-uszna-bródkową(p. dalej)oddzielony yg:j yfjęrszaru zaopaOzenia n.
O 6 i@zie@ego, ku dołowi zaś graniczy z szyją.
Przecięcie i%-jąajjg**99699499888 w@e znieczulenie skóry na tym ossząrze, jjjęg jąuóm zachodzeniu jednego dermatomu na drugi nie wszystkie włókna czuciaą. . .
Q%-ą 99988818988 a@6 w WPWu Na ogół włókna czucia dotyku(dermatomy da.
j'ją największy obszar zaopatrzenia, to znaczy że sięgają najdalej w sąsiednie jg. . gyąjjjrY W 6 e@P Beże się z 4 arz 3 ć, że nawet po przecięciu dwóch sąsiednich korze.
gjg, t. . wż 5 nie zaWa uszucie dotrku.
Dermatomy bólu są na ogół nieco mniejsze:jedg.
Ć*****e 4 eO@aJo@6 w 4 oJrKow 3 ch nie wszędzie przekraczają dermatorny bólowe, ją. . -jjęPY łe 8 Pe 68 P 9 G 8)04@D@@sz 3 załęes.
Jednak i tutaj zachodzą duże wahą, *d*s*cze.
SBGMENTALNE UNERWIENIE SKORY KOŃCZYN y jgąiż zaznaczono, na kończynach nie marny tych widocznych poyjęąjŃAct@3@u wetamer*cznego.
Jakie występują na tułowiu, czy g. ą.
XjsJaci łsęgów i żeber, czy mięśni, naczyń i nerwów międzyżebrowy c Aż p-Ę-jro to liczne ukryte właściwości wskazują, że również kończyąygj.
-Bowane są ze składników metamerycznych, a historia rozwoju gąyąąwzó zi@a 6.
Jakie nastąpiły w pierwotnym układzie segrnentalDyTOjęąą, -r 86, łwęe powstały z uwypuklenia przednio-bocznej ściany ęuGęia G ł Y 94 W. 44(34+1 nasJępnie wzrastają głównie na dtuXąąXjęówoocześnie wydłużają się wszystkie segmenty zawarte w Ęąy jeleniu, zwłaszcza segment środkowy.
Zawiązek kończyny górą, ą'jję 7 s@Je zw 38 kle z 5 do 9 segmentu ciała, a kończyny dolnej z 21 j'ją Segmenty nerwowe kończyny pochodzą więc dla kończyny gjrnj 7**999@i 8 Ba kończyny dolnej z L do S. , z j zls Kończ*n nie zawsze jednak złączone są z tymi segmentami, czasem mogą g. -. . g X'pOe 898@e o ie 4 en segOjeB Ku górze lub ku dołowi.
Przesunięcie takie dotyw%, jXąjÓeŻ 4 P 89 W 8 BeTwowrch, ł 86 Fe nazówanó wówczas odmianą górną lud dolną**e**e**s*ed*ype**, g*zęąągzłs kończyn z początku są zwrócone stroną prostowników na yaąąjąęrz i słoną zginaczy do wewnątrz:w dalszym rozwoju zmienia*ąj-ąk swe położenie w stosunku do tułowia:kończyna górna i jj-jąą w 38 KoOO 4 owót dokoła osi długiej, w różnych kierunkach(t. 1, ę. . ąjg).
Po ukończeniu obrotu strona rnm, prostowników kończyrójg-jaj zwJ(eona Jest do tyBłu(dorsalnie), a strona rnrn, prostowników jjjjąęró 4 o@8 J-do przodu(wentralde).
U człowieka obrót ten da*ąą'ęozpoznać po spiralnym przebiegu n. promieniowego dokoła k*s*rą*enne*ją-gazie przednie nerwów rdzeniowych, przynależne do odpowie 4 jaw, -egPBeWw zBwiązków kończyn, wrastają w nie, kiedy zawiązki ja jąQą Jeszcze swe pierwotne położenie w stosunku do tułowia mą, -ją się one na gałąź boczną dla strony prostowników i na gał 48.
I óR.
9+Cs 9 s 9 r Ca(br Thz.
6879.
Rozwój segmenłalnychpól skórnych Drzez wyrastanie p 4 czł 8 wkończyny górnej(a)i kończyny dolnej@88 zorowanena BoWuwaz na Lanzu i WachB muthcie.
ą J.
70 r.
-70 r.
Łi 4 aVaV+CsSrśz Sa Są.
*Yże 8:4 sX.
-86-6.
gę ó-cś:ś-:'-eś.
lvEs Es IV*.
IA*li.
śa 3 ł.
159.


przyśrodkową dla strony zginaczy.
Wraz ze zróżnicowaniem się mią.
tomu na poszczególne mięśnie gałęzie boczne i przyśrodkowe wsią.
pują w nie, wytwarzając wielkie sploty.
W splotach tych składniki gą.
łęzi bocznych wytwarzają warstwę tylną splotu, a składniki gałęzi przyśrodkowych-warstwę przednią(str. 85 i 90.
Z warstwy 14, net w zasadzie odchodzą nerwy kończyn do skóry i mięśni strony prostowników, z warstwy przedniej-do strony zginaczy.
W zawiązkach obu kończyn segmenty środkowe(Gę i%oraz la i 80 zloufąnajwyższy punkt i odpowiadają ręce i stopie, przy czym w związku ze znacznym wydłużeniem się tych zawiązków tracą połączenie z tułoWlBTO.
W zawiązku kończyny górnej segmenty górne(O-.
, O-.
O-J należą do strony promieniowej(bocznej):Cy tworzy stronę boczną ramienia, G. stronę promieniową przedramienia, G. stronę promieniową ręki.
Segmenty dolne(O-:, Th)należą do strony łokciowej(przyśrodkowejgskóra strony łokciowej przedramienia, ręki i V palca należy do segmentu Th szczególnie wydłużonego, powierzchnia przyśrodkowa na ramieniu do segmentu Th. .
Jak więc widzimy, segmenty w prawidłowej kolejności dokoła obiegają kończynę w jej czołowym zarysie.
Stosunki te są dobrze widoczne wówczas, gdy ramię opuścimy stroną boczną(promieniową)kierując, do przodu.
Segmenty górne(G.
-O-)będą wtedy leżeć do przodu, a segmenty dolne(Ą-Th J do tyłu.
Na kończynie dolnej układ dermatomów aż do kolana odpowiada układowi na kończynie górnej, jeżeli uwzględnimy różnice położenia kończyn w stosunku do tułowia.
Widzimy to wyraźnie ustawiając kończyny w ich Mogenetycznie pierwotnej pozycji.
Natomiast od kolan ku dołowi układ dermatomów komplikuje się przez obrót somitów(o ok.
9 OJ do wewnątrz dokoła długiej osi kończyny, czego nie obserwujemy na kończynie górnej.
W związku z powyższym segmenty górne la-La leżą na stronie mm, prostowników uda oraz wzdłuż klinowatego pasma aż do kostki przyśrodkowej na stronie wewnętrznej goleni(n. udowa-goleniowyhsegmenty dolne L-S. leżą na stronie mm, zginaczy uda i goleni.
Na tułowiu, jak już zaznaczono(str. l 55), sąsiednie dermatomy zachodzą na siebie.
co jest wyrazem skłonności do parokrotnego zapewnienia unerwienia.
Na kończynach natomiast, w związku z ich silnym wydłużeniem się w ciągu rozwoju, sąsiednie derma tomy rozchodzą się:dlatego też wspólne obszary unerwienia znacznie się zmniejszl 4 lub nawet, jak na kończynie dolnej, zanikają prawie zupełnie.
U ssaków, których koJęczyny tylne nie wydłużają się tak znacznie, dermatomy mniej lub bardziej silnie zachodzą na siebie.
U kota np. , który ma bardzo krótkie kończyny, segmenty zachodzą na siebie w znacznym stopniu.
16(1.
NERWY CZASZKOWE UWAGI OGÓLNE Nerwy czaszkowe(nn, cramales), dawniej zwane nerwami mózgoęymi(nn, cerebra(es), w przeciwieństwie do nerwów rdzeniowych wzpoczynwą się w odpowiednich częściach mózgowia i ich obwodowy obszar rozprzestrzenienia leży głównie, chociaż nie wyłącznie, w jŃrębie głowy.
Od przeszło 100 lat odróżniamy 12 par tych nerwów i w kolejności ich początków od strony czołowej do potylicznej oznaczamy je cyframi rzymskimi, 1.
Nerwy węchowe(nn, olfactom).
Il.
Nerw wzrokowy(n. options).
111.
Nerw okoruchowy(n. oculomotorius).
P.
Nerw bloczkowy(n. trochleans).
V.
Nerw trójdzielny(n. tngeminus).
VI.
Nerw odwodzący(n. abducens).
VII.
Nerw twarzowy(n. fcialis).
VIII.
Nerw przedsionkowa-ślimakowy(n. yestibulocochlearir).
IX.
Nerw językowo-gardłowy(n. glossopharvngeus).
X.
Nerw błędny(n. vagus).
XI.
Nerw dodatkowy(n. accessorius).
XII.
Nerw podjęzykowy(n. hvpoglossus).
Niekiedy nerwy te wymienia się według liczby, np. nerw piąty(n. qeimus)zamiast n. trójdzielny(n. tngeminus)czy nerw ósmy(n. octaws)zamiast n. przedsionkowa-ślimakowy(n. vestibulocochleans).
Wszystkie nerwy czaszkowe wychodzą z powierzchni podstawnejmózgowia:wyjątek stanowi nerw IV, który wychodzi z powierzchni grzbietowej.
Nerw XI oprócz korzeni czaszkowych ma jeszcze korzenie wychodzące z górnych segmentów rdzenia kręgowego(t. IV, ryc.
88, 96, 97).
Z 12 par nerwów czaszkowych dwa pierwsze pod względem budowy nie są właściwymi nerwami obwodowymi, lecz częściami mózgowia.
Również nerw XII nie jest pierwotnym nerwem mózgowia, lecz segmentalnym nerwem rdzeniowym, który dopiero wtórnie, przez filogenetyczne włączenie górnych segmentów do czaszki, stał się nerwem czaszkowym(t. 1, str.
3 O 9).
Znacznie później został odnaleziony jeszcze jeden nerw-n. k o ń 9 o w y(n. terminalis)wychodzący również z mózgowia, który należą 886 zaliczyć do nerwów czaszkowych:jest on jednak bardzo drobny.
Fhociaż więc można by mieć pewne zastrzeżenia co do tradycyjnej Pszby 12 par nerwów czaszkowych, to uwzględnienie późniejszych Wdań wprowadziłoby tylko zamieszanie(Braus).
Wupy nerwów czaszkowych, 12 par nerwów czaszkowych może-my ująć w trzy grupy:ł Grupę nerwów zmysłowych obejmujących nerwy:1, li i WID, 'n. statyczna-słuchowy(n. statoacusNcus)161.


Pers.
By pophysis.
7 wez*ereu*óĘ 9 l'4 nMere.
OWa.
N. hypo-p/ossusPyrernisfadixyeotrilisn, spinelis eerwcalis I.
Bulbus olfactorius.
-Tractus olfctorius.
evó**.
-*, *pticu*.
Trectus on.
N, ocubm.
n.
*Porto minor\N.
Porto 07706 N, abduoemN, fcielisN, intermediusN, vestibu ZOS.
N. gkssopheryngeus N. wgus.
Ryc.
00. Miejsca wyjścia nerwów czBszkowych na powierzchni podstawnej mózgowia.
2.
Grupę nerwów mięśni gałki ocznej i językautworzonąprzez nerwy:18.
W.
W i XU.
3.
Grupę nerwów łuków skrzelowych składającą się z nerwów:V, VII, IX i 2.
Nerwy te oprócz włókien ruchowych dla mięśni luków skrzelowych wiodą również włókna czuciowe do skóry oraz błony śluzowej jeŃa.
Do grupy tej zaliczamy też n. XI, ponieważ jego odcinek czaszkowy(p dalej)w rozwoju rodowym powstał jako usamodzielniona część n. błędnego.
Nerwy czaszkowe 111, VII, D i X, a przypuszczalnie i V, zawierają również włókna przywspółczulne układu autonomicznego.
Poza tym w obrębie głowy rozprzestrzeniają się włókna współczulne tegozukładu, które z górnego zwoju szyjnego pnia współczulnego dostają się do głowy wzdłuż tęOĆcy szyjnej zewnętrznej, tętnicy szyjnej wew.
jej oraz żyły szyjnej wewnętrznej.
Nerwy współczulne licznie jją się z nerwami czaszkowymi.
Ęjar unerwienia Obszar rozprzestrzenienia nerwów czaszko w zasadzie obejmuje głowę i okolicę łuków skrzelowych, na gęgając aż do krtani.
Nie ogranicza się jednak do tych okolic.
N. ę bowiem, który zawiera również włókna przywspółczulne, jie powiększa ten obszar zaopatrzenia na wszystkie prawie ją z wyjątkiem trzew miednicy(p. dalej).
jgna ruchowe i czuciowe.
Znaczną większość nerwów czaszko etanowią tzw. nerwy mieszane:prowadzą one włókna czucioąąśrodkoweoraz ruchowe, odśrodkowe.
Wyjątek stanowią nerwy j WID, czysto czuciowe(zmysłowe).
jw podjęzykowy(XU), jak wszystkie nerwy segmentalne, w raz zarodkowym ma korzenie przednie i tylne, ostatnie wyposażone ąje rdzeniowe.
Korzenie tylne n. XII wraz ze swymi zwojami zaąw rozwoju ontogenetycznym i zachowują się tylko korzenie lnie.
Nie świadczy to jednak o tym, że n. podjęzykowy jest czy nerwem ruchowym, ponieważ korzenie przednie(ruchowe)ner rdzeniowych zawierają również włókna dośrodkowe.
erwy mięśni oka 01.
W, VI)nie są wyłącznie nerwami ruchowy zawierają bowiem również liczne włókna dośrodkowe, które proąimpulsy z czuciowych zakończeń nerwowych swych mięśni.
wdopodobnie jednak ich komórki czuciowe znajdują się w mozgo, a nie w nerwach jako zwoje.
To wewnątrzmózgowe położenie eiowych komórek nerwów mięśni oka stanowi jedną z licznych je między nerwami czaszkowymi a segmentalnyrni nerwami DlOWyDM.
eW łuków skrzelowych(V, VII, IX, XI)są również nerwami szaOOoi.
Oprócz włókien ruchowych(korzeń ruchowy)mają też dzo liczne włókna czuciowe(korzeń czuciowy).
Tutaj jednak koki 886 łien dośrodkowych tworzą typowe zwoje włączone w pnie.
448@owe i nerwy rdzeniowe.
Jedne od drugich różnią się pod wieloma ł!
9+6 Płe tylko topografcznie, lecz również budową i czynnością.
Nerwy czaszko ł 8 P 99 Ę 94 połączonych z nimi narządów zmysłów głowy spełniają różne funkcje Ę ł 8 W całości.
Służą one, nie mówiąc już o dwóch pierwszych nerwach, npPPQłY PBzestrzeni przyjmowaniu pożywienia, oddychaniu czy mowie.
Zasada 889 z(óżnicowania, według której każdy nerw rdzeniowy steruje czynnośćśPPgodo niego obwodowego obszaru ciała(swego segmeołu), nie znaJ 4 OeWBnig 98+8 aŻ 6 nerw rdzeniowy zawsze powstaje z połączenia korzenia przedś?
B-z 3 stkie właściwe nerwy czaszkowe(z wyjątkiem dwóch pierwszych)Ę 9 w pniu mózgu albo jednolitym pieńkiem albo kilkoma pęczkami.
Po 3914 się przy tym w dwa szeregi:szereg przyśrodkowy w przedłużeniu 899 wóiścia korzeni przednich nerwów rdzeniowych oraz szereg boczóPóóBrodkowegonależy grupa czterech nerwów mięśni oka i Języka UJ i ćY 99 Rse się w śródmózgowiu oraz VI i XII-rozpoczynające się w tyło?
Feg boczny składa się z grupy 5 nerwów mięśni łuków skrzelowych V.
W 8 z nerwu zmysłowego VIII.
Wszystkie one rozpoczynają się w tyłoY 89 PBzyśrodkowego odpowiadają korzeniom przednim nerwów rdzenia.
284 łO-CO I.
163.


fair cereón(przecięty)-8 u lbus olfctoriusTractus olfectoriush.
optcus.
A, carotis im.
**N, ocu łomotali usN, trochlearisN, trigeminus, 'sN, facialis, **n, irtermediuset n. vestb, cochl.
N. abducens*.
g*o*opharyngeusN, vagusN, accessori usN, hypoglossusfadix spinalis n. acce**r**.
Tentorium cerebelli.
ć petrosumć j ucjulare****12:4.
P łże.
otwo r ki.
-dla nerwów.
łOSSB CNhj(mocja.
cerebelll.
Feb cerebri(przecięty).
Ryc.
81. Miejsca przejścia nerwów czaszkowych przez oponę twardą.
wych i są głównie, jak już wiemy, nerwami ruchowymi, choć zawierają również włókna czuciowe.
Nerwy szeregu bocznego do pewnego stopnia odpowiadają korzeniom tylnym.
Są głównie czuciowe, choć zawierają również składniki ruchowe.
Ich włókna dośrodkowe wychodzą ze zwojów położonych na zewnątrz mózgowia:zwoje te odpowiadają zwojom rdzeniowym.
Położenie zwojów.
Jak z powyższego wynika, nerwy szeregu bocznego(nerwy łuków skrzelowych i n. przedsionkowa-ślimakowy)wyposażone są w obwodowe zwoje włączone do pni nerwowych:zwoje te odpowiadają zwojom rdzeniowym.
Są to:z w oj 1 r o i s 1 y**anglion tngeminale)n. trójdzielnego, z w o j k o I a n k a(ganghon genicuWn, twarzowego, zwój górny i dolny(ganglion superius et inńnus)n. językowo-gardłowego, z w o j go rny i d o lny(gaaglion superius'et imenus)n. błędnego oraz zwój przedsionkowy i spiralny(gangWon vestibulare et spirale)części przedsionkowej i części ślimakowej n. przedsionkowa-ślimakowego.
Oprócz dwóch ostatnich położonych w błędniku wszystkie pozostałe zwoje pierwotnie leżą na zewnątrz czaszki.
Dla dolnego zwoju n. językowo-gardłowego i błędnegepołożenie to zostało zachowane.
Zwój n. trójdzielnego natomiast wskutek ńlogenetycBrej rozbudowy czaszki dostaje się do jej wnętrza.
Leży on wewnątrz czaszki kostni ale nie wewnątrz worka opony twardej.
Opona twarda zachowuje swe dawne położę nie w stosunku do zwojów i zwój n. trójdzielnego oraz n. twarzowego układają się 04 zewnątrz od właściwej jamy objętej przez oponę, a miejsca wyjścia nerwów czaszłPł.
ą, ąj z opony twardej oraz z kanałów czy otworów czaszki kostnej nie odpowiadają soyj%Między miejscem wyjścia z opony a miejscem wyjścia z kostnej podstawy czaszki ąjąjąuje się pewien zewnąuzoponowy odcinek przebiegu nerwu(t. IV, str. 454), jgejsce wyjścia wszysUich właściwych nerwów czaszkowych leży na podstawie wjąęzki, a w odniesieniu 4 o opo@Twardej-ku dołowi od namiotu móżdżku.
Kolejjjęęmiejsca wMścia w Kierunku czołowo-potylicznym jest ta sarna co z mózgowia(p, daleił.
Nerwy końcowe Nerwy końcowe'(nn, termina(es), zwane też nn, krańcowymi, nie-ą zaliczane do tradycyjnych nerwów czaszkowych.
Chociaż stale wyętępująu człowieka, jak też prawie u wszystkich kręgowców, to o ich czynności nic pewnego nie wiemy(ryć.
82).
Fissura longitud, cerebri.
-Bulbus olfactorius.
N. terminalis.
Tra cłu s alfa etoli us.
Chiasrna oo team.
Ryć.
82. Nerw końcowy(pogrubiony).
Schemat.
Nerw końcowy wychodzi z mózgu kilkoma(2-6)delikatnymi Tyczkami widocznymi tylko przez lupę w pobliżu prążka węchowego P(zyśrodkowego i biegnie do przodu wewnątrz opony miękkiej zakręWprostego mózgu.
Przyśrodkowo od opuszki węchowej przebija opoPWtwardą i razem z nerwami węchowymi kilkoma gałązkami prze Płodzi przez przednie otwory szeregu przyśrodkowego blaszki sitoóei.
Po przejściu do jamy nosowej nerw końcowy rozgałęzia się w PGnce podśluzowej węchowej błony śluzowej przednio-górnej części.
*ianownictwo Anatomiczne Paryskie(19551, nn, końcowe zalicza do nerwów ukła 99 autonomicznego.


przegrody nosa wytwarzając splot, w którym znajdują się też koąją-ki zwojowe.
W przebieg gałązek n. końcowego włączony jest zazwyczaj zęąkoń c o w y(ganglion terminale)położony na przyśrodkowej stryopuszki węchowej:ma on charakter zwoju czuciowego, a zapeteż i autonomicznego.
Ośrodkowy przebieg nerwu w mózgowiu nie jest znań:u człowQka nieznane jest również jego zakończenie w błonie śluzowej tą nosowej.
U ssaków kończy się on głównie, choć nie wyłącznie, w ąrządzie lemieszowa-nosowym(t.
U, str. 357)i w jego otoczeniu, eKjpodobno nie ma nic wspólnego z nerwami zmysłowymi tego narząani też z narządem powonienia.
Nerw końcowy Mogenetycznie jest nerwem bardzo starym:u szych ssaków jest on jeszcze dobrze rozwinięty, u człowieka si uwsteczniony.
xrarr wuzuów zmrsoów.
Do grupy czaszkowych nerwów zmysłowych zaliczamy:nn, węc we, n. wzrokowy oraz n. przedsionkowa-ślimakowy.
Nerwy węchowe(O Nerwy węchowe(nn, olfctoni)rozpoczynają się w nabłonku chowym błony śluzowej pokrywającej okolicę węchową'jamy no wet.
Okolica ta zajmuje małżowinę nosową górną i odpowiadającą część przegrody nosa(t.
Il. str.
3651.
Błona śluzowa tej okolicy około 0, 5 run grubości.
Pokrywa ją nabłonek węchowy, zawieraj komórki węchowe(t.
Il. ryc, 231 i 232:t. IV, ryc, 25 l).
Przebieg i struktura.
Ciało komórki węchowej leży w głębi błonka, a jej wysmukła wypustka obwodowa dochodzi do powieJ 4 ni nabłonka.
Wypustki te są zgrubiałe i tworzą sto z ki w ę che zakończone kilkoma(6-8), włoskami węchowymi", sztywno rowianymi, długości 2 gm. 2-przeciwnego bieguna komórek odchodzą neuryty, bardzo@ewłókna bezrdzenne mające neurolemę(osłonkę Schwanna)Ł-4 c 4 one w cienkie pęczki, tworząc nerwy węchowe.
Nerwy węcho@Jczbie 15-20 kierują się ku otworom blaszki sitowej.
Nerwy Pce z przegrody nosa przechodzą przez przyśrodkowy szereg et 869, przez szereg boczny zaś kierują się nerwy biegnące z P 88 ściany jamy nosowej.
W okresie zarodkowym nerwy węchowe tworzą jednoliG PĘn e r w o wy(n. olłctorius), który później dopiero w związku 8 słaniem blaszki sitowej dzieli się na poszczególne pęczki(nr PB(6 rWNerwy węchowe, po przejściu przez blaszkę sitową i po 509 sie przez oponę twardą, od dołu wstępują do o p u s z ki we c(9.
gZ 7 Zj Tjj)(ggggggg:)((((Ę:-Zcj).
Wactr olfactorius.
komórka rnitralna.
Rulbus olfactorius.
Glomeru(us olfactorius.
komórka węchowa.
60.
olfactoriiLamina cli bosa-Lamina 0/7908 nabłonek węchowy.
9)9 W Budowa nerwów węchowych, błony śluzowej węchowej i opuszki węchowej oraz oddzielna komórka węchowa.
Schemat.
Ż 9 s olctonus), gdzie tworzą drzewkowate rozgałęzienia stykająiśW*Podobnymi rozgałęzieniami dendrytów tzw. k o m o r e k m i 9 ł 8 Yc h Połączenia te tworzą okrągławe ciałka, o średnicy około ĘA zwane kłęb u s zk a mi w ę eh owym i(glomeruli olfctoóBeuirtów komórek rnitralnych powstaje p a s m o węchowe 9(98 olfctonus)ciągnące się ku tyłowi do 1 rój kąta w ęchoó 9@@onum olactonum).
Zarówno opuszka, pasmo, trójkąt we?96@8 i dalsze drogi węchowe i ich ośrodki należą do flogenełPO@starszych części obwodowego układu nerwowego U V, 861 i afgy.


Unaczynienie.
Opuszka i pasmo węchowe są unaczynione przez gałązkę tętnicy DS.
Nerw wzrokowy 00 Merw wzrokowy(n. options), który jak już wiemy, nie jest właściwym nerwem obwodowym, lecz pod względem rozwoju i budowy należy do mózgowia, rozpoczyna się w komórkach zwojowych siatkówki oka.
W s i a tk ów c e(retina)-światłoczułej warstwie oka-układają się kolejno jeden za drugim trzy neurony:zewnętrzny, środkowy i wewnętrzny.
Reuron zewnętrzny tworzą komórki zmysłowe, czyli wzrokowe-pręciki i czopki(receptory), neuron środkowy-komórki dwubiegunowe i neuron wewnętrzny-komórki zwojowe wielobiegunowe.
Reuryty tych wielobiegunowych komórek wytwarzają w siatkówce warstwę włókien nerwowych, które na tarczy'nerwu wzrokowego łączą się w pojedynczy powrózek-nerw wzrokowy.
Po wyjściu z gałki ocznej kieruje się on do mózgu(t. TV, ryć, 247 i 249), .
pączek włókien nerw(6690 tajna cd. (pochewka opony twardej).
QD 4 O 6 W KŻ.
O 9 jjjOg O.
614.
pochewka pajęczynówki Vagina im. , . (pochewka opony miękkiej).
Tł.
, S patia interyaginalia.
A, centralis retinae.
V, centralis retinae.
Ryc.
84. Przekrój poprzeczny przez nerw wzrokowy.
Schemat.
Przebieg i struktura.
W przebiegu nerwu wzrokowego odróżniano cztery odcinki:1)odcinek wewnątrzgałkowy lub wewnątrzoczny 898 gości około 0, 7 mm, który przebija ścianę gałki ocznej(p. dalej narz@wzroku):2)odcinek wewnątrzoczodołowy, długości około 30 mm:łodcinek przebiegający przez kanał wzrokowy, długości 5 mm, któóemu towarzyszy t. oczna położona poniżej i bocznic od nerwu:4)odci/nek wewnątrzczaszkowy, długości około 10 mm, który sięga do gOó no-bocznego kąta skrzyżowania wzrokowego.
W odcinku wewnąUó.
w-ąęzkowym nerw wzroKoW Jest spłaszczony i przebiega w linii proąajku tyłowi i przyśrodKowo, w odcinku wewnątrzoczodołowym poąąęązaś mniej więcej w osi oczodołu i przyjmuje kształt powrózka ągęąglego grubości 4 mm, o przebiegu falistym.
Jest on nieco załamaąęw płaszczyźnie pionowej i esowato wygięty w płaszczyźnie pozioągj(z przodu wypukły pizśrodkowo, z tyłu wypukły w kierunku Qjeznym).
Przebieg ten zapewnia ruchomość gałki ocznej.
Miejsce wyjścia nerwu z gałki ocznej leży nieco poniżej(I mm)i przyśrodkowo(3 mm)od tylnego bieguna gałki, g(erw wzrokowy składa się z pęczków licznych włókien nerwowych gęążdy ma około miliona włókien).
Jako część mózgu nerw ten jest jtwezony pochewkami, odpowiadającymi oponom mózgowia:oponie ąwąrdej, pajęczynówce i oponie miękkiej.
Między pochewką zewnętrzną a środkową zOóduie się szczelinowata przestrzeń jąąęd z yp o che wk owa(sDa(fum imervaginale)odpowiadająca tają(e podtwardówkowej, a między pochewką środkową i wewnętrzną przestrzeń odpowiadająca tamie podpajęczynówkowej.
Przestrzenie leżące między wspowJaomi pochewkami łączą się z odpowiednimi przestrzeniami opon mózgowia.
Dpona miękka, która przylega bezpośrednio do nerwu, wysyła w jego głąb przegrody łącznotkankowe, dzielące nerw wzrokowy na oddzielne pęczki, których liczba wynosi od 800 do 1000.
W odległości 10-15 mm od gałki ocznej do nerwu wzrokowego wnika od dołu tętnica środkowa siatkówki(a, centralis retinae), gałąź t. ocznej 0.
UJ, sir 1891, przebiegająca w osi nerwu, która zaopatruje siatkówkę w krew.
Tętnicy środkowej towarzyszy pojedyncza żyła jednoimienna.
Naczynia te, które wraz z tkanką opony miękkiej wstępują do nerwu wzrokowego w okresie zarodkowym, są otoczone pozostałą po nici tkanką łączną.
Przy wejściu do kanału wzrokowego nerw wzrokowy traci pochewkę zewnętrzną, która zrasta się z okostną kanału.
Po przejściu przez kanał wzrokowy do jamy czaszki nerw kieruje się ku tyłowi i przyśrodkowo, po czym na siodle tureckim, do przodu od przysadki, łączy się z nerwem drugostronnym wytwarzając skrzyżowanie wzrokowe(chiasma opticumk leży ono w bruździe skrzyżowania wzrokowego(sulcus chiasmatis)kości klinowej.
W bruździe tej następuje częściowe skrzyżowanie nerwów wzrokowych-włókna idące od strony skroniowej siatkówki nie ulegają skrzyżowaniu, natomiat krzyżują się włókna biegnące od strony nosowej.
Dzięki znajomości przebiegu włókien nerwu wzrokoóegoi obszarów unerwienia siatkówki można określić, w którym Biiejscu nastąpiło ewentualne uszkodzenie dróg wzrokowych.
W przedłużeniu skrzyżowania wzrokowego bocznic od guza popielatego biegną pasma wzrokowe(traetus optici).
Obejmują one Konary mózgu kończąc się w ośrodkach podkorowych wzroku(ciałach kolankowatych bocznych i wzgórkach górnych blaszki pokrywy 8, 8, str. eO 3).
Oprócz włókien dośrodkowych pasma wzrokowe wiodą również włókna odśrodko?e, biegnące od komórek położonych w powierzchownej warstwie istoty szarej blaszki.


P 9 ł 8 G 96.
Znaczenie tych włókien nie jest dostatecznie wOa**ione(p. dalejj, VBAczmlenle.
Część wewnątrzczaszkowa n. wzrokowego test uóaczmiona prząyK 89904 Część wewnątrzoczodołową nerwu zaopatruje Ję@lca@883 Kowa siatkŃ::'WoDOe tętniczki odchodzące od tętnicy ocznej, i.
Nerw przedsionkowa-ślimakowy 01108 brzedsionkowo-ślimakowy(n. vestibulococż(eaos), dawniej zwą PY 8 statyczna-słuchowym(a, staćoacusNczs)lub ósmy(8 Pc(aws), jest nerwem obu narządów zmysłów mieszczących sŃWhu wewnętrznym, czyli błędniku:są to:narząd równowagi polw 96 w przedsionku i kanałach półkolistych oraz narząd słuchu n(szczący się w ślimaku(p dBPDPBTowiedniodo obu tych narządów również zaopatrujący je neP 6 e 4 sionkowo-ślimakowy składa się z dwóch cz ęśck przed Błonkowej(pars vestbulans), zwanej dawniej n, przedsio 88 W kestióun, i ślimakowej(pars co@Jear), dawniej zwań 9 ŚlJmaka(n. cocłueae).
Część przedsionkowa prowadzi impulF PBzedsionka i kanałów półkolistych do mózgu, część ślimakowa Woaka do mózgu.
Każdy z obu tych nerwów zmysłowych ma zw(PB(ozory w błędniku:zw oj p r ze d si o n k o wy lganglion vestb+W@ż Jest zwojem nerwu przedsionka, zwój spir alny(ęanęliqśWaJ@)-zwojem nerwu ślimaka.
Zwoje te są zbudowane z kora PF Bwubiegunowych i odpowiadają zwojom rdzeniowym nerwórdzenia kręgowego FGebieg ipodzial.
Część przedsionkowa n, przedsionY-99 o-ślimaków ego(pars vestibularis n. yestibulocochle 96 Y@8 włóknami ob w od owymi rozpoczyna się w powierzchWWh zmysłowych narządu równowagi:w grzebieniach bańKoMóYFY 89 ich trzech przewodów półkolistych oraz w plamce woreczłAPławce łagiewki błędnika błoniastego(p. 4 aJJłP 8(yzie nerwowe wychodzące z sąsiadujących z sobą baniek prze 4 rWPeQ'i bocznego przewodu półkolistego:1)n, bań k o wy prze 9 r 938 ampullaris anterior:i z)n, o ańkowy boczny(n. amp 99808@(erale), oraz gąląż wychodząca z plamki łagiewki:3)n(4814 ł 968 owy(n. utnculans), łączą się z sobą we wspólny pień-88 Ś Bśtewkowo-bankowy(n. utnculoambullans ryc 85)8+8'888 Kowo-bankowy wychodzi z przedsionka przez otworki w 1889 P 6 Fe 9 sionkowym górnym dna przewodu słuchowego wewnęUWPBPH ł Q 9448)i wstępuje do przewodu, biegnąc bocznic od n. twa(Br Mego.
PŚ@wychodząca z plamki woreczka:4)n, wo reczkow)W 98 PWa@, przedostaje się do przewodu słuchowego wewręUzPPBP.
*Ś bcdĘpąeć 4 Cortii"ĘÓrnegcj.
ąjąalymph.
am.
-ąrnicircularis-6.
s 9 OWsją(us seOlł-ci*u**ris*g***ricu*u s.
N. ampullaris art.
Sacculus z'.
Dn etos reurieus.
cculeris.
N. ampullaris lat N. ampullaris post.
N, utricularis N. saccularissup.
Z/Z Z.
Z Z Z/łó.
Fars sup.
Fars im.
gangi vestibu la lis.
eĄe-N. facialis.
Fars cochlearisn, vestbulocochlearisc.
Ductus, ćgę-cochlearis 4 ć%(Ganglion spirale.
Rrc.
85. Rozgałęzienia n. przedsionkowa-ślimakowego i błędnik błoniasty.
Widok z boku:wzorowane na Hamiltonie.
przez pole przedsionkowe dolne, a gałąź wychodząca z bańki przewo 4 upółkolistego tylnego:5)n, bańk owy tylny(n. ampullaris posterom-przez otwór pojedynczy dna przewodu(t. 1, ryc.
ZZO).
Oprócz powyższych 5 nerwów z górnej części plamki woreczka występuje delikatny Pczek nerwowy dochodzący do n. łagiewkowo-bankowego i wraz z nim kieruje się 99@o 4 kowo:niektórzy pęczek ten nazywają 6)n, woreczkowym górnym(n. @ccularis supemom.
8 woreczkowy i n. bankowy tylny łączą się z sobą i tworzą gał ą z 99184 n, przedsionka(ramus interior n. vestibuli), zwaną też 9 w ot e czkow o-o ańkowy m(n. sacculoampullaris).
W oóróżPłeniuod gałęzi dolnej n, łagiewkowo-bankowy(n. utricuŻ 98@a@l(ans), powstały z połączenia n. bankowego przedniego, boczP 9 goi n. łagiewkowego, ma nazwę gałęzi górnej n. przed 8)o wk a(ramus superior n. yesObuWAFJest z w oj p r ze ds i o nk o wy(ganglion vestibulare)położo 1969894 e przewodu słuchowego wewnętrznego.
W zwoju tym ówŻ 99 o 4 różniamy dwie części:górną(pars superior)i dolną, 998 Werior)Żą ołpowiednich gałęzi n. przedsionka.
Komórki zwo**P 8 e 4 sionkowegw są typowymi komórkami dwubiegunowymi NeuĘ?
9 P 694 owy dochodzi do jednego bieguna komórki wrzecionowatej PIP Beuryt dośrodkowy opuszcza ją na biegunie przeciwległym.


Neuryty do ś rodk owe lwoNą n. @ze 9 sWOK 8, ł 83@y razeyj yślimaka wspólnym onerwiem łączy się w 0, przedsionkowa ęjjĆyj.
wy.
Nerw ten przez otwór słuchowy wewOęU'zer oDuszcza pr:ąwbiegnąc razem z n. twarzowym i n. pośredo@o-Do ioózgowia ej je on w tzw. kącie móżdżkowa-mostowym.
W mózgowiu część przedsionka n. VIII Kieruje się do swyejj ę ąkrańcowych(nuclei ves(bulares), położoó(h Oa@@e 4 ołu rówŃjQlobocznego(t. IV, str. 180, oraz częściowo bezpośrednio do móżązłjCzęść ślimakowa n. przedsionkowa-ślimakowąy.
(pars cochlearis n. vestibulocochlearis)zaobBMuje głównie wąęspiralny ślimaka.
Rozpoczyna się wy p u s 1 k a m i o b w odo wyją które oplatają komórki słuchowe narządu spiralnego.
Wypusig, i swymi neurońbrylami prawdopodobnie wnikają nawet do sarną jmorki słuchowej.
Te włókna nerwowe biegO 4 Wpierw przez obszeęprzestrzenie międzykomórkowe narządu spiralnego(Cortiego)ąsiepnie wnikają przez blaszkę spiralną kos@ą do z woj u spirgn e go(ganglion spirale)we wrzedonku śliroaka.
W y p u s 1 ki ds r o d k owe komórek zwoju spiralnego u podstawy wrzecionka wąpulą do przewodu słuchowego wewnętrznego.
Przechodzą one pogczególnymi pęczkami włókien przez otworki w dnie przewodu chowego wewnętrznego ułożone w pasmo spiralne dziurkowate(t, *ryc.
228).
W przewodzie słuchowym wewnętrznym pęczki nerwoiąłączą się z sobą, wytwarzając n. ślimaka, który następnie łączy sień, przedsionka, wytwarzając n. przedsionkowa-ślimakowy.
W ner tym włókna n. ślimaka leżą z tyłu i stanowią około połowy grubcałego nerwu.
W mózgowiu obie części n. przedsionkowa-ślimakowego znowu rozchodzą.
Włókna części ślimakowej kierują się do swych dwóch i der krańcowych, jądra grzbietowego i jądra brzusznego położonych głębi najszerszej części dołu równoległobocznego(t. IV, ryc, 119, lWstr.
MO).
Neuron pierwszy drogi słuchowej kończy się w obu po szych jądrach krańcowych.
N. przedsionkowa-ślimakowy obustronnie wwchodzi z mozgo bocznic od n. twarzowego i pośredniego na dolnym brzegu konśrodkowego móżdżku, powyżej i bocznic od oliwki.
Wychodzi dwoma korzeniami:korzeń górny(radb superior)odpowiakorzeniowi n. przedsionka i przylega do n. pośredniego:Korze dolny(radb interior)odpowiada korzeniowi n. ślimaka i z wnątrz obejmuje konar dolny.
4 esiole@ia.
Zwój przedsionkowy cienką wiązką włókien zespala się ze zw(deP 86 Janka n. twarzowego(p. dalej).
Unaczmienie.
N. przedsionkowa-ślimakowy jest zaopatrywany przez 1 bł@888 cho 4 z 4 c 4 z t. podstawnej(t.
Ul, str. 2341 w przewodzie słuchowym wewoęOzPYWsię ona na t. przedsionkową i t. ślimakową.
9 bsz@unerwienia.
Część przedsionkową n. przedsionkowa-ślirnakoweZe 88 QĘw nieraz nerwem statycznym, ponieważ z nąttonką zmysłowego łagiewki i w 9 Pe 9 oraz z przewodów półkolistych prowadzi impulsy, które służą do zachowania BĘwagi Część ślimakowa nerwu, pochodząca z nabłonka zmysłowego ślimaka, ieśł PŻ ciwym nerwem słuchu.
ząsługuie na uwagę, że część ślimakowa n. przedsionkowa-ślimakowego jest o wiele jąrdziej wrażliwa na uszkodzenie niż część przedsionkowa.
streszczenie.
N, p r z e d s to nk o w o-ślim a k o wy(n. vestfbulocochleans)albo ą stały c z no-słuchowy(n. statoacustcus)-ósmy nerw czaszkowy-jest nerwem zmysłowym zaopatrującym narząd równowagi i narząd słuchu, mieszczące się w ąehu wewnętrznym(błędniku).
Z mózgowia wychodzi on na jego podstawie między jgstem i rdzeniem przedłużonym, przylegając bocznic do n. twarzowego i pośrednie ją, N. przedsionkowa-ślimakowy składa się z c z ęś ci pr z e ds i on k o w ej(pars veQjbulans)i z c z ę ś ci ślim a k owej'(pars cochleacis).
Część przedsionkowa albo n.
je ze ds i o nk a(n. vestibulO jest nerwem równowagi, który do ośrodkowego układu jjerwowego prowadzi włókna nerwowe z nabłonków zmysłowych gr ze b i e ni b a ńgo wy c h(cristae ampullares)przewodów półkolistych oraz z pi araki w o re c zk a j p I a m k i ł agi e w k i(macula sacculi et macula utriculO, położonych w przedsionku jjtędnika.
Część ślimakowa albo n, ślimaka(n. coch(eae)jest właściwym nerwem-fucho, który wiedzie włókna nerwowe z komórek słuchowych narządu spir alwego Vorganum spirale s.
Cortii.
Przebieg i podział n. przedsionkowa-ślimakowego można przedstawić schematycznie:Część przedsionkowa.
Powierzchnie zmysłowe.
Ampulla ant.
:Arnpulla lat.
:Utriculus:Saeculus:Ampulla post.
Komórki zmysłowe narządu spiralnego.
N. ampullaris art.
N. ampullaris lat.
N. utricularisN, saccularisN, arnpullaris post.
Gałęzie.
Ramus sup, (n. utriculo-ampullarislRamus inf(nsacculo-ampuł Ja risl.
Część ślimakowa.
Ganglion spirale(s.
Cortii).
Ganglion Fars.
vesti buła re.
N. cochleae.
*es*bularis.
NERWY MIĘŚNI GAŁKI OCZNEJ W oczodole spotykamy różnego typu nerwy:jeden z nich jest nerwem zmysłowym-n. wzrokowy:trzy inne są nerwami ruchowymi:okoruchowy, bloczkowy i odwodzący:nerwem czuciowym jest n. oczny, gałąź n. trójdzielnego.
Występują tu także włókna nerwowe układu autonomicznego oraz przywspółczulny zwój rzęskowy.
Nerwy czaszkowe Ul, IV i VI sterują ruchami gałki ocznej:zaopatrują mięśnie poprzecznie prążkowane zewnętrzne gałki ocznej cztery mięśnie proste:górny, dolny, przyśrodkowy i boczny, oraz dwa mięśnie skośne:górny i dolny.
Do grupy zewnętrznej, jako siódmy mięsień prążkowany, możemy zaliczyć m. dźwigacz powieki górnej unerwiony przez n. okoruchowy.
Grupę wewnętrzną stanowią mięśnie gładkie:zwieracz i rozwieracz źrenicy, m. rzęskowy, który reguluje wypukłość soczewki(akomodacja), oraz mm, tarczkowe położone w powiekach.
Tę grupę mięśni zaopatruje układ autonomiczny, włókna przywspółczulne n. okoruchowego i włókna współczulne splotu jamistego(p. dalej).
173.


z megN, supraorbit.
t lać N. supratrochlearis M, obliquus suń.
N, frontelis.
8, trochlearis.
N, oculomotorius.
N. ąbducens 8 tentorii n. ophtha(m.
N. mgern in us I partio major).
Ryc.
86.
*i.
-Gid, lacrimelisM, leyatorpelpebrae supN, lacrirnalis*, rec*us sup.
-N, ophthalmicus.
-eN, rnaxilleris.
9---N. mandibularis.
erwy oczodołu prawego.
Widok z góry.
Nerw okoruchowy 010 Nerw okoruchowy(n. ocwomoćonus)rozgałęziając się w oczodole unerwia ruchowo m. dźwigacz powieki górnej oraz prawie wszystkie pozostałe mięśnie poprzecznie prążkowane gałki ocznej.
Poza jego zasięgiem pozostaje jedynie m. skośny górny i m. prosty boczny, zaopatrywane przez własne nerwy.
N. okoruchowy prowadzi również włókna przywspółczulne, które wspólnie z włóknami współczulnymi ze splotu jamistego zaopatrują wewnętrzne mięśnie gałki ocznej.
Oprócz włókien ruchowych i przywspółczulnych n. okoruchowy zawiera również proprioceplywne włókna czuciowe z unerwianych przez siebie mięśni(t. IV, str.
Z).
Ruchowe komórki korzeniowe wytwarzają wielkokomórkowejądro początkowe położone w śródmózgowiu na wysokości wzgórków górnych blaszki pokrywy do przodu od wodociągu mózgVw pobliżu linii pośrodkowej(t. IV, str.
255).
Przywspółczulne komórki korzeniowe w pobliżu le 8 gaż jądra wytwarzają jądro dodatkowe(autonomiczne), zwane też jądrem Westphala-Edingera.
Przebieg.
Pęczki korzeniowe n. okoruchowego wychodzą z jąder 174.
lamus sur.
N. oculomotorius(.
lamus im.
Z*g*us c*m*cUD)DBTVO nasocilia li.
do m. dźwigacza powieki górnej.
do m. prostego górnego Ram us sympathicusad genglion ciliareGgl, ciliare iliares breyes.
do m. prostego przyśr.
do m. prostego dolnego do m. skośnego dolnego Rado oculomotoria(parasymp.
Rye, 87.
Schemat rozgałęzienia n. okoruchowego prawego.
Widok z boku.
gj samej oraz przeciwległej strony i biegną do przodu po obu strojąehlinii pośrodkowej, zataczając łuk wypukły w stronę boczną.
Powierzchnię podstawną pnia mózgu n. okoruchowy opuszcza w ąote międzykonarowym powyżej górnego brzegu mostu(ryc.
80)dwiema grupami pęczków.
Grupa przyśrodkowa przeważnie 8 płaskimi pęczkami wychodzi z bruzdy przyśrodkowej odnogi mózgu, grupa boczna-mniej więcej tej'samej wielkości-wychodzi tuż obok z odnogi mózgu.
Oba pęczki korzeniowe zbiegają się i wytwarzają okrągły powrózek, który między t. górną móżdżku a t. tylną mózgu kieruje się do przodu i w stronę boczną:bocznic od wyrostka pochyłego tylnego nerw przebija oponę twardą(ryc.
Bij.
Następnie biegnie on w górnym brzegu ściany bocznej zatoki jamistej(ryc.
88)do szczeliny oczodołowej górnej, przez którą wchodzi do oczodołu.
W szczelinie tej n. okoruchowy leży w kącie przyśrodkowym.
Po minięciu szczeliny przyśrodkowo od n. odwodzącego i nosowo-rzęskowego n. okoruchowy przechodzi przez pierścień ścięgnisty wspólny(ryc.
89)Struktura.
W stosunku do masy zaopatrywanych przez siebie mięśni n. okoruchowyBa znaczną grubość, gdyż zawiera około 15000 włókien.
Mięśnie gałki ocznej są bowiem unerwione znacznie obficiej niż inne mięśnie.
Jeden neuron zaopatruje 5 do 10 Błókien mięśniowych, podczas gdy np. w kończynach w zależności od mięśnia jeden neuron ruchowy przypada na 100 do 1800 włókien.
Dlatego też gałka oczna może wyBoovwaćbardzo szybkie i precyzyjne ruchy.
Gałęzie.
NI, okoruchowy w przebiegu zewnątrzczaszkowym w ściaPBebocznej zatoki jamistej otrzymuje włókna współczulne ze splotu JWlstego, będącego przedłużeniem splotu szyjna-tętniczego wewPBVznego(p. dalej), oraz włókna czuciowe z n. ocznego dla zewnętrzJóchmięśni gałki ocznej.
Karaz po wejściu do oczodołu n. okoruchowy dzieli się na dwie gaKzie:słabszą gałąź górną i silniejszą gałąź dolną.
4 Gałąź górna(ramus supenor)biegnie do przodu i ku górze boczPod t. ocznej i n. wzrokowego wsuwając się między m. dźwigacz Powieki górnej a m. prosty górny, które zaopatruje.
4 Gałąź dolna(ramus interior), grubsza od poprzedniej, oddaje 175.


trzy gałązki.
Jedna z nich przebiega pod nerwem wzrokowyąj ą:mięśnia prostego przyśrodkowego:druga, łrótkA, do Oiięśnia proęg, go dolnego:trzecia, najdłuższa, przebiega wzdłuż bocznego brzegu Qprostego dolnego między m. prostym bocznym a m. prostym doljĆg'do mięśnia skośnego dolnego.
3.
Korzeń okoruchowy(radix oculomo(aria).
Od gałęzi zaopatęjQ, cel rn, skośny dolny do zwoju rzęskowego(p. dalej)odchodzi wiąŃjwłókien, które tworzą przywspółczulny korzeń ok oruchwęęzw oju r z ęskow e go(radix oculomotoria ganglii ciliaris).
KonŃ.
ten, zwany też korzeniem przywspółczulnym(radb pąrą.
sympathica), jest zazwyczaj k r o 1 k i(radb brews), choć czasem Kw. że być znacznie wydłużony, albo też odwrotnie-może być tak krą.
ki, że zwój przylega bezpośrednio do nerwu.
Do zwoju rzęskowegąprowadzi on włókna przywspółczulne n. okoruchowego.
W zwoju rzęskowym włókna przywspółczulne zostają przełączone na drugi neuron i jako włókna zazwojowe w nerwach rzęską.
'wych krótkich Om, cilfares breves)podążają do gałki ocznej.
Nerwy te przebiegają do przodu między twardówką a naczyniówką.
w ciele rzęskowym wytwarzają splot zwojowy rzęskowy i zaopatrujgm, zwieracz źrenicy i m. rzęskowy(p. dalej).
Zespolenia.
W przebiegu przez zatokę jamistą nerw okoruchowy otrzymuje:1)włókna współczulne ze splotu jamistego oraz 2)włókna czuciowe z pierwszej gałęzi n. trójdzielnego(p. dalej)dla zewnętrznych mięśni gałki ocznej.
Odmiany.
W wyjątkowych przypadkach nerw okoruchowy może oddawać gałązkę do m. prostego bocznego oka lub nawet całkowicie zastępować nerw odwodzący, zazwycząjzaopatrujący ten mięsień.
Obszar unerwienia.
N. okoruchowy włóknami ruchowymi zaopatruje m. dźwigacz powieki górnej, trzy mięśnie proste gałki ocznej:górny, przyśrodkowy i dolny, oraz m. skośny dolny.
Włókna pr zyw s pół c zulne zaopatrują m. rzęskowy i m. zwieracz źrenicy.
Włókna czuciowe proprioceptywne otrzymuje z unerwianychprzez siebie mięśni.
Przy patrzeniu współpracuje nie tylko kilka mięśni tego samego oka, lecz wspólnie mięśnie jednego oka z mięsniami drugiego, np. w spojrzeniu zbieżnym m. prosty prz@rodkowy pracuje wspólnie z jednoimiennym mięśniem strony drugiej, w spojrzeniu bocznym natomiast m. prosty przyśrodkowy współpracuje z drugostronnym m. p 8 stym bocznym.
176.
*in us ca*ernosus A, carotis im.
N. ocu łomotań usN, trochleadsN, ophthalmicusN, abducens-Sinus sphenoidalis--N, mexillaris.
Ca w 88.
HypophysisI I.
Ryc.
88. Przebieg nerwów w zatoce jamistej.
Przekrój czołowy.
Schemat.
V, ophthalmicg.
SWł.
N, lacrirnalis**ron*a*isN, trochlearisM rectuslat.
N, nasoeiliaris*abducens M. rectus im.
-6-6-86-86.
-8686.
Widok od przodu.
óóc 90.
Porażenie n. okoruchowego OTBWCĘO.
Ramus sup, n. oculomotorii.
:, , 6-N. opticusA, ophthalmicaM, obliquus sup.
Ramus im. n. oculomotorii M. rectus med.
-*amen*u ndu*.
M. lewtor-palpebrae sup, e-M. rectus sup.
ophthalmice im.
Porażenie.
Przy porażeniu n. okoruchowego powieka górna opada(ptosis), a gałka 99 zna kieruje się bocznic(działanie m. prostego bocznego)i ku dołowi(działanie m. śKośnego górnego-zez rozbieżny, strabismus dheręens).
Wskutek wypadnięcia 4 adników przywspółczulnych źrenica ulega rozszerzeniu i występują zaburzenia akoW 9 ĆA@ioka.
Ponieważ jądro n. okoruchowego jest stosunkowo długie, tzw. porazeruaJ 48 owe rzadko tylko są całkowite, przy czym składniki przywspółczulne są zwykle APśąTtBTUSZOD:1779 ss Anatomia człowieka CV.


Streszczenie.
N, oko ruc h o wy(n. oculomo(oNus)w 3 cho 4 zi z podstawy jaj wia między konarami mózgu, paw:żel górnego brzekV mostu Po 4 alszm prze-Ćgggórnym kącie ściany bocznej zatoki Jamistej nerw 98 hO 4 zi 4 o o 9 W 8 oW przez sząQoczodołową górną, gdzie dzieli się na gał ą z go rną dla m. dźwigacza powiejg ji m. prostego górnego oraz gałąź dolną dla m prostego przvśrodkowego pęydolnego i skośnego dolnego.
Z gałęzi dolnej odchodzi też Korzeń okorąwgwy, czyli przywspółczulny(radix oculomotora s. paraswnpathica)ięychodzi do zwoju rzęskowego(ganglion ciliare)i przez nn, rzęskowe.
'Wy k i e(nn, ciliares breves)doprowadza włókna przywspółczulne do w rzęskoweęj j ZWlClItCZżt ŻT:DlCyó.
Nerw bloczkowy 00 N, bloczkowy(n. trochlearżs)jest drugim z kolei nerwem zaopatęjjącym mięśnie prążkowane gałki ocznej i jedynym z nerwów czaszkwych wychodzącym z mózgowia po stronie grzbietowej.
Zaopatrqjąon jeden tylko m. skośny górny.
Oprócz włókien ruchowych zawierrównież proprioceptywne włókna czuciowe.
Jądro n. bloczkowego(t. IV, str. 254)leży w śródmózgowiu bezpośrednio ku dołowi od jądra n. okoruchowego do przodu od wodociągi mózgu na wysokości wzgórków dolnych blaszki pokrywy.
Włókngkorzeniowen, bloczkowego wstępują w kierunku grzbietowym, obejmując skośnie istotę szarą środkową, i dochodzą do zasłony rdzeniowej górnej.
Tutaj krzyżują się oba korzenie i ukazują na powierzchni grzbietowej pnia mózgu w pobliżu linii pośrodkowef.
Przebieg.
Z mózgowia n. bloczkowy wychodzi ku dołowi od wzgórka dolnego blaszki pokrywy i bocznic od wędzidełka zasłony rdzeniowej górnej.
Jako delikatny powrózek łukowato obejmuje konar mózgu, kierując się na powierzchnię podstawną mózgowia i biegnąc równolegle do t. tylnej mózgu.
Oponę twardą przebija ku tyłowi od wyrostka pochyłego tylnego i pod przednim pasmem namiotu móżdżku.
178.
Ryc.
91. Porażenie n. bloczkowego DTBWCĘO.
Qorus n. tocmearis:ryc.
Bij.
W dalszym ciągu przebiega on do przodu w ścianie bocznej zatoki jamistej poniżej n. okoruchowego i nad Bocznym(ryc.
881.
Później krzyżuje n. okoruchowy na jego boczogJstronie i przez szczelinę oczodołową górną wstępuje do oczodołu bocznic i ku górze od pierścienia ścięgnistego wspólnego(ryc.
BWDalejbiegnie nad początkiem m. dźwigacza powieki górnej, po cz**kierując się dalej skośnie do przodu i przyśrodkowo, wnika w po wierzchnie górną m. skośnego górnego(ryc.
Bój.
Struktura.
W związku z niewielkim obszarem zaopatrzenia n. bloczkowy jest OJ cienszy ze wszystkich nerwów czaszkowych.
Przy wyjściu z mózgowia liczba włókieó z których nerw się składa, wynosi u noworodka 2300, a u dorosłego 2500:przy weJŚ 84.
yąjęśnia oTowiednie Bczby wynoszą 2550 i 2600(Swenson, 19491.
Jak wynika z pog.
, )-zego, w 94 e się, że po uro 4 zeniu liczba włókien wzrasta i że po drodze do mięąjjączęść włóWen się dzieli, za-palenia.
W przebiegu przez ścianę zatoki jamistej nerw bloczkowy otrzymuje gayy, współczulne ze splotu Jamistego, jak również włókna czuciowe od n. ocznego.
gjezgr unerwienia i porażenia.
N. bloczkowy zaopatruje m. skośny górny oka.
Ę-Ńęio tego mięśnia przebiega przez bloczek(stąd nazwa nerwu).
Porażenia m. skośą-Ń górnego są stosunkowo rzadkie:występuje wówczas słaby zez, wyrażający się j**.
Nerw odwodzący OT N, odwodzący(n. abducens), podobnie jak n. bloczkowy, zaopatruje jeąen tylko mięsień gałki ocznej-m. prosty boczny.
Oprócz włókien ruchowych zawiera on przypuszczalnie również proprioceptywnewłókna czuciowe.
Jądro początkowe n. odwodzącego leży w obrębie mostu, grzbietowa, na dnie dołu równoleg(obocznego we wzgórku n. twarzowego(t. rv str.
1831.
Włókna korzeniowe po wyjściu z jądra biegną płaskim łukiem do przodu oraz ku dołowi i w pobliżu linii pośrodkowej wychodzą z mózgowia na dolnym brzegu mostu, między nim a piramidą rdzenia przedłużonego(ryc.
BO).
Przebieg.
Po wyjściu z mózgowia nerw odwodzący biegnie w zbiorniku podpajęczynówkowym mostu, leżąc na stoku kości klinowej.
Przez szczelinę opony twardej w pobliżu szczytu części skalistej kości skroniowej wchodzi on do zatoki jamistej(ryc, 88), biegnąc poniżej i nieco bocznic od tętnicy szyjnej wewnętrznej, otoczony śródbłonkiem zatoki(t. IT, str.
397). Po wyjściu z zatoki jamistej nerw odwodzący.
Brc.
92.
Porażenie n. odwodzącego OTBWCĘO.
Kieruje się do szczeliny oczodołowej górnej, przechodzi przez pierścień ścięgnisty wspólny poniżej nerwu nosowo-rzęskowego i nerwu Woruchowego(ryc, 89)i przylegając do powierzchni przyśrodkowejPieśnią prostego bocznego gałki ocznej rozpada się na kilka gałązek Wnikających do mięśnia, który zaopatruje.
Błruktura.
Liczba włókien n. odwodzącego przy wyjściu z mózgowia wynosi u no@Wodka 5300, a u dorosłego 5900.
Przy wejściu do mięśnia odnośne liczby wynoszą 969 i 7200.
Widzimy tu stosunki podobne do tych, jakie obserwujemy w n. bloczka?
Y@wzrastanie liczby włókien po urodzeniu i w przebiegu nerwu do mięśnia.
óespoleria.
Podobnie jak nerw Ul i IV, również n. odwodzący otrzymuje włókna 9 Wciowe od n. ocznego przy przejściu do oczodołu.
Włókna współczulne dochodzą do Wego ze splotu jamistego w przebiegu przez zatokę jamistą.
179.


Odmiany.
W wyjątkowych przypadkach nerw odwodzący częściowo lub w całośe(może być zastąpiony przez gałązkę nerwu okoruchowego(str. l 76).
Obszar unerwienia i porażenia.
N. odwodzący zaopatruje m. prosty boczny i teąuodwodzącemu działaniu mięśnia zawdzięcza on swą nazwę.
Przy porażeniu nerwu odwodzącego Oyc, 92)występuje zez zbieżny(strawsmus czy.
veąens)wskutek przewagi napięcia mięśnia prostego przyśrodkowego.
Tego rodząjąporażenia obwodowe powstają często przy złamaniach podstawy czaszki.
Uszkodzenie jądra n. odwodzącego łączy się z porażeniem n. twarzowego typu obwodowego, gonie.
waż kolano(, wewnętrzne')n. twarzowego owija się dokoła jądra n. odwodzącego g TV, ryc, l 83).
NERWY ŁUKÓW SKRZELOWYCH Podobnie jak u zwierząt oddychających skrzelami, każdy łuk skrzelowy jest zaopatrzony we własny nerw, również każdy zawiązek łuku skrzelowego u zarodków ssaków ma swój typowy nerw i cały materiał pochodzący z danego łuku zaopatrzony jest w gałęzie nerwowe:mięśniowe, błony śluzowej i skórne(t.
U, str.
29).
Z zaopatrzenia nerwowego można wnioskować o pochodzeniu przynależnego obszaru.
Oba pierwsze łuki skrzelowe, żuchwowy i gnykowy, służą ruchom żuchwy(ust)i pod względem kształtu oraz czynności różnią się od dalszych łuków skrzelowych związanych z oddychaniem.
Są to łuki zaopatrywane przez n, j ęzykowo-gardłowy i przez n. błędny:oba pierwsze przez n. trójdzielny i n. 1 w a r z o w y.
N. trójdzielny i n. twarzowy zaopatrują obszar szczęki i żuchwy oraz całej głowy z wyjątkiem skóry potylicy, unerwionej przez nerw szyjny(n. potyliczny większy), który doszedł do głowy, aż do jej szczytu.
N. trójdzielny jest nerwem czuciowym twarzy, tak jak n. twarzowy w swej zasadniczej czynności jest nerwem ruchowym mięśni wyrazowych:część bowiem zaopatrywanych przez niego mięśni łuku gnykowego wstępuje w obszar głowy.
Mięśnie te jak gdyby pociągają za sobą n. twarzowy ku górze(stąd nazwa).
Dolna część, skrzelowa, n. twarzowego jest znacznie mniejsza od ruchowej części twarzowej.
N. językowo-gardłowy i n. błędny są nerwami właściwych łuków skrzelowych(t. 1, str. 3 l 5), które układają się dalej za łukiem żuchwowym i gnykowym.
N. językowo-gardłowy zaopatruje łuk trzeci, czylpierwszy w ścisłym znaczeniu, a n. błędny i jego gałęzie-łuki następne.
Z tych gałęzi n. błędnego zachowują się tylko dwie:n. krtaniowy górny i n. krtaniowy wsteczny:są to gałęzie drugiego i piątego nerwu łuku właściwego, inne zanikają już w życiu płodowym.
Oprócz gałęzi skrzelowych u wszystkich kręgowców n. błędny ma bardzo silną gałąź trzewną(ramus wsceralis), która stanowi właściwy pień n. błędnego.
Od niej odchodzą też gałęzie skrzelowe.
jako gałęzie boczne, dlatego obszar rozprzestrzeniania się n. błędnegeciągnie się z obrębu skrzelowego aż do dolnego końca jamy brzusBnet.
Gałąź trzewna n. błędnego należy do części przywspółczuloJukładu autonomicznego(p. dalej).
N, do dat k o wy rozpoczyna się kilkoma włóknami korzeniowJBmi wychodzącymi z rdzenia przedłużonego(korzenie czaszkowej 8180.
ąęzedłużeniu włókien korzeniowych n. błędnego oraz poszczególnymi ąetikatnymi nićmi z rdzenia kręgowego(korzenie rdzeniowe)aż do 5-7 segmentu szyjnego.
Zaszeregowanie morfologiczne n. dodatkowego nie jest całkowicie ęyjaśnione, gdyż nie podpada on pod ogólny schemat budowy pozięłąlychnerwów.
Uważa się go za flogenetycznie usamodzielnioną ązęść n. błędnego i na tej zasadzie włącza się go do nerwów luków ękrzelowych, choć nie ma on nic wspólnego ani z układem skrzelowym, ani z trzewami.
Również nie odpowiada on schematowi budowy nerwów segmentalnych z ich korzeniem przednim i tylnym.
Część czaszkowa nerwu od razu odgałęzia się od pnia i w całości wstępuje do n. błędnego.
Część rdzeniowa(n. accessorius spmalfs s. n, recurrens Willisi)jest przeznaczona dla spokrewnionych z sobą mięśni, czworobocznego i mostkowo-obol czykowo-sutkowego powstałych ze wspólnego zawiązka.
Nerw trójdzielny(V)N. trójdzielny(n. tngeminus)jest nerwem pierwszego łuku skrzelowego, czyli łuku żuchwowego.
Jak nazwa wskazuje, swój obszar zaopatrzenia osiąga on trzema głównymi pniami.
Są to:n, oczny(n. ophthalmicus), r, szczękowy(n. maxillaris)i r. żuchwowy(n. mandibulans).
N. trójdzielny składa się z części większej(partio major), zbudowanej z dośrodkowych włókien czuciowych oraz z części mniej s z ej(partio minor), utworzonej z odśrodkowych włókien ruchowych.
Oprócz nich gałęzie n. trójdzielnego przypuszczalnie wiodą własne włókna przywspółczulne układu autonomiczTMZO.
Wewnątzczaszkowy odcinek n. trójdzielnego N. trójdzielny wychodzi z mózgowia dwoma korzeniami na przednio-bocznej powierzchni mostu w miejscu odejścia konara środkowego móżdżku(ryc.
BO).
Korzeń grubszy(około 5 run)stanowi czuciową część większą nerwu, korzeń cienszy(około 2 mm)-część mnie j s z ą ruchową, która przylega do tylna-przyśrodkowej strony części większej.
Oba korzenie mają wspólną drogę prawie do szczytu piramidy kości skroniowej.
Tutaj grubieje część większa wytwarzając zwój troisty.
Zwój troisty(ganglion tngeminale), długości około 1, 5 cm i szeroKości 0, 5 cm, odpowiada zwojowi rdzeniowemu nerwów segmenta(Ach.
Nie jest on jednak, jak zwoje rdzeniowe, węzłem zbitym, lecz Jaczej ma charakter bardziej luźny.
Spoczywa w środkowym dole czaszki i na powierzchni przedniej piramidy żłobi odpowiadający mu Kształtem sierpowaty wycisk.
Zwój leży w kieszonce opony twardej.
Wora zachowała tu swą pierwotną budowę dwublaszkową(t. TV, str. ?s. semilunare, s.
Gasseri.


ągj gę-na twarda obiema blaszkami obejmuje zwój z jego gałęzią.
ąt, kieszonkę opon TwaJ 4 ei-i amę zw oj u troi st ego(caiqąjjjęeątąąle)od wewnątrz wyścielą odpowiednio ukształtowana kle.
szonką pajęczyoówłl wypełoiona płynem mózgowa-rdzeniowym, yyę(ązku z powyższym korzenie nerwu trójdzielnego, a częściową wwnież zwój*r*i*zieloy, są położone w zbiorniku podpajęczynów)-w. ***pwdstawróm O W, str 46)Ma to duże znaczenie praktyczne pęzy wstrzykiwaniu pbnów, kloce wy(ączaią czynność zwoju w celu zwalczania nerwobólu n. trójdzielnego, ywąąrki i włókna korzeniowe Czuciowe komórki korze.
ąjednobiegunowych"komórek zwojów rdzeniowych.
Oddają one wy.
ęjęąkw ązielącą się następnie w kształcie litery T na włókno odśrodwwe(wwodowe)i dośrodkowe(centralne).
Włókna dośrodkowe tworzą część większą(ąor@o mOo?pnia n. trójdzielnego(I neuron)i po wąjściu do pnia mózgu kończą się w trzech jądrach krańca.
w y et(nuclei terminationis), j jąąęo czuciowe główne nerwu trójdzielnego(nucleus sensoriuspjineipąJis nerw O@e@8 O położone Jest w środkowym odcinku mostu, w obrębie przedniej części dołu(ównoległobocznego(t. IV, str. 185 i rye, ttz ttś), z jąąęo p as ma rdzeniowego(nucleus tractus spinaYs)ma kształt wydłużoąyrdzenia kręgowego, 820088-do dolnego odcinka mostu(t. IV, str. 185, ryc, 119, łzo ą jzg a(jęnące się, od niego włókna n. trójdzielnego tworzą p a s rn o rdze ni o w e n, tr o j dzielne go(Jractus spinalis n. tngeminh, g jąąro pasma śr odmo ago wio w e go(nucleus tractus mesencephalici)jest jąąreą:wąskim, wóBBużooin, biekoącw w przedłużeniu ku górze jądra czuciowego jgąwąeęą.
Jest ono położone w górnej części mostu i przedłuża się w obręb śródrnózgowią(1, B str.
186.
G 808, 4(i 1241 Zdążające do tego jądra włókna n. trójdzielnego ęąrzą pąsmo śródnózgowiowe n. trójdzielnego(tractus mesencephalicusn, tngemini).
Neuryty wychodzące z komórek tych czuciowrch jąder krańcowych(jako 2 neuron)gęzyżgją-ip, przeważnie przechodząc na drugą stronę i kierują się do wzgórza:tu rozpoczynąsię 3 neuron bo 44 ż@4 c 34 o kory mózgu(zakrętu zaśrodkowego i przylegającej do niego części płaciła przyśrodkowego:t. IV, str. 402, rye, alt z(W.
Ruchowe komórki korzeniowe tworzą jądro początkowe(nuć(ans oneims), czyli jądro ruchowe(nucleus motorhs)części mniejszej n. trójdzielnego, leżące w środkowej części mostu przyśrodkowo od jądra czuciowego górnego n. trójdzielnego(t.
B rye, 1241.
Jądro to nazywa się też j ąd re m żwacza w ym(nucJegsmąsticatonus), ponieważ wychodzące z niego włókna zaopatrują mięśnie żwaczowe(t. IV, str. tł 5).
Przywspółczulne komórki korzeniowe n. trójdzielnego przypuszczalnie zjgjągjj się w obrębie miejsca sinawego dołu równoleg(obocznego, wytwarzając j ą drop r**wsp ółczulne(noc(eus paraswnpathicus).
Włókna wychodzące z jądra przywspółczulnego prawdopodobnie biegną w pasmie śródmózgowiowym n. trójdzielnego i wstępują na 9 ępnie we wszystkie trzy gałęzie n. trójdzielnego.
Podział n. trójdzielnego.
Z bocznego brzegu zwoju trójdzielnego zwróconego do przodu i ku dołowi wachlarzowato wychodzą trzy.
ć s, Męckeli.
ątelkie gałęzie n. trójdzielnego, o których już wspominaliśmy.
G ayążpierwsza, czyli n. oczny(n. ophthalmicus)kieruje się ku jarze i do przodu i przez szczelinę oczodołową górną wstępuje do jjezodołu Gałąź druga, czyli n. szczękowy(n. maxillans)Qegnie poziomo do przodu i przez otwór okrągły wchodzi do dołu-grzydłowo-podniebiennego.
Gałą z 1 r ze c i a, n, z u c hw o wy(n. ąąndibu(ans)kieruje się ku dołowi i przez otwór owalny zstępuje do dołu podskroniowego.
A, carots im.
9 Porto.
Porto WIR/96.
Ggl, mgerninale.
8, meningeus gccesorius(a, rneningeae mad.
)A, meningea media.
-8 a eó.
zż K 6 cż*c-8.
4 ją@śt.
@a yy@jąĘaj)ć?
Pea.
-N, ophthalmicus.
-N. rnaxillaris.
-N. rnandibularis.
Ryć.
93. Zwój trójdzielny prawy i jego unaczynienie.
Widok od strony bocznej:wzorowane na Uazorthesie.
Ruchowa część mniejsza biegnie wzdłuż przyśrodkowej powierzchni zwoju, nie łącząc się z nim, i następnie dopiero zespala się z n.
ZUchwowym.
Przy powyższych trzech otworach czaszki kończy się wewnątrz czaszkowy odcinek n. trójdzielnego.
Każda z tych trzech gałęzi n. trójdzielnego łączy się ze zwojami należącymi do układu autonomicznego(przywspółczulnegok gałąź I ze Bwojem rzęskowym, gałąź li ze zwojem skrzydło Bo-podniebiennym, gałąź IT ze zwojem usznym, ze Bwojem podżuchwowym i niekiedy ze zwojem podjęzy.


ĘQ łś.
KśaIcj ć:w.
W@94.
eó-86 W\śagą e 844.
łQśa!ł *'@Fet%!
Ę p jś cji?ty'Xj.
P 6@śa!
48%.
cj:cj.
cjęć:ś.
8 ęcjcj%ęi śAż.
*****Ę%:!
sś 3 *W**b.
Ksł 4%449%ęy X.
W Q Qś śY 8 łX.
4 X Q.
ęjęy m.
Wychodzące ze zwojów tych przywspółczulne włókna zą.
ąwjowe nie tworzą samodzielnych nerwów, lecz przebiegają w gąją.
ziach n. trójdzielnego, jeżeli zechcemy prześledzić dalsze rozgałęzienia 3 głównych pni ą, j-ątłzielnego, to nieco upraszczając stwierdzimy, że każdy z nich zna.
wu się rozpada na 3 gałęzie:1)n. oczny na n czołowy, łzowy i rosą.
ąw-rzęskowy, 2)n. szczękowy na n. podoczodołowy, jarzmowy i ygęzydłowo-podniebienny, 3)n. żuchwowy na n.
Językowy dolny(j-zna-skroniowy, a poza Im leszcze na ruchowe nerwy żwaczowe(wraz z czuciowym n. policzkowym).
gprócz tych nerwów każda z trzech głowach gałęzi oddaje cienką gałąź wsteczną do opony twardej.
tmaczynienie.
Część wewnątrzczaszkową n M 6 idzie@ego wraz z jego korzeniani i zwojem trójdzielnym zaopatrują 1)drobne gałęzie J szOBJ wewnętrznej odchodzące ją niej w zatoce jamistej oraz 2)gałązki 1 oponowej środkowej, a także 3)drobne ną, czynka końcowe t. gardłowej wstępującej.
Nerw oczny(YJN, oczny(n. ophthalmicus)jest najcienszą z trzech gałęzi n, trójdzielnego.
Jest nerwem czysto czuciowym zaopatrującym górne piw.
tro twarzy, czyli-jak nazwa wskazuje-przede wszystkim oko i oczodół, a poza tym głównie skórę czoła oraz przednio-górną część jaTDyOOSOW:).
Przebieg.
NI, oczny biegnie w ścianie bocznej zatoki jamistej, a nąstępniew kierunku szczeliny oczodołowej górnej i już zwykle podzielony na trzy gałęzie dostaje się do oczodołu W obrębie zatoki jamistej leży on poniżej n. bloczkowego i bocznic od n odwodzącego(ryc.
W.
W ścianie zatoki wysyła delikatne włókna do wszystkich trzech nerwów mięśni gałki ocznej, które tą drogą oUzrmuJą włókna czuciowe.
Włókna współczulne odbiera on ze splotu Jamistego:przypuszczalnie są one przeznaczone dla gruczołów skóry i mięśni przywłosowych.
Przed przejściem przez szczelinę oczodołową górną układa się bocznic od wszystkich przebiegających tu nerwów(ryć.
BO).
N, supratrochlearisN, supraorbitalisN, lacrirnalisN, fromalisFissura ortitalis sup.
N. ophthałmicus i 8, tentorii-.
Ggl, trige-minaje.
8:-86 i fLnasociliaris, z V'ąRadixlonga Radixsymp.
*(sensit, )ggl, ciliaiis et ggl, ćitarg ć N, oculomotorius.
Waor.
Nr, ciliares'.
ocułomot, breves p*rasy**.
8, med.
-*, *a*.
ć%tę jryyyjąy.
Nn, ethmoidales art. et, post.
-N, infratrochlearis.
N, zygomaticusNo, ciliares Jogi.
Ryc.
95. Schemat rozgałęzienia n. ocznego prawego.
Widok z boku, .
185.


Gałęzie, N. nerw oczny jeszcze w jamie czaszki oddaje gałą z ąą, miotu do opony twardej.
G a 1 ą z n a rn i o tu(ramus temooO jest cienkim nerwe@, łW(9 tlenie się wsteey.
nie z początku ściśle przylegając do n. bloczkowego Gałąź la zaopatruje nąąjąymóżdżku oraz ściany zatoki skalistej górnej, zatoki poprzecznej i zatoki prostej.
W dalszym przebiegu przeważnie jeszcze przed wejściem do oczy.
dołu n. oczny dzieli się na trzy gałęzie końcowe:1)n. łzowy, 2)n. czy.
łowy i 3)n. nosowo-rzęskowy(ryc.
95).
1, N. łzowy(n.
Jamnalis).
Jest to najbardziej boczna i najcienszą gałąź ze wszystkich trzech gałęzi n. ocznego.
Przenika ona przez gro.
czół łzowy i zaopatruje okolicę bocznego kąta oka.
Przez szczeliną oczodołową górną przechodzi do oczodołu przez Jej odcinek bocznyprzyśrodkowood z, ocznej górnej i bocznic od innych nerwów orązod pierścienia ścięgnistego wspólnego.
Dalej biegnie wzdłuż bocznej części sklepienia oczodołu do przodu, skośnie krzyżując od góry m, prosty boczny gałki ocznej, i kieruje się do oczodołowej części gruczołu łzowego.
Przed wejściem do gruczołu nerw dzieli się na gałąź górną i dolną.
R a mus om m.
N, nasocilieris.
ś Z.
'*zNn, ciliares żrews.
Ggl, ciliare.
ń, ecu lomotoriuses Radixparasympathicaad ganglion ciliareca*ern osusBrc.
96.
Zwój rzęskowy prawy, jego gałęzie doprowadzające(korzenie)i odprowa 48 łące.
Włókna czuciowe-niebieskie włókna przywspółczulne-czerwone, w@884 współczulne-zielone(linie ciągłe-składniki przedzwojowe, przerywane-zazół jowe).
Widok z boku.
Schemat.
1.
Gałąź górna(ramus supenor)przechodzi przez gruczoł łz 9 wy licznymi gałązkami zaopatrując go czuciowa i kończy się w sP 9 Jówce i w skórze bocznego kąta oka, jak również w powiece górnej(ópalpebralis:ryc.
9 W.
2 Gałąź dolna(ramus interior)biegnie wzdłuż bocznej ściaBYoczodołu ku dołowi i łączy się z n. jarzmowym z drugiej gałęzi n Pól dzielnego(ramus commemcans cum n. zygomatico).
Z zespolenia W go, przebiegającego łukiem wypukłym do przodu, odchodzi kilka 88.
***ek, które(drogą gałęzi dolnej)wstępują do gruczołu łzowego i do%-jwadząją do niego wydzielnicze włókna przywspółczulne.
Włókna te ą-chodzą z n. twarzowego i przez n. skalisty większy, przez zwój Qj-zydłowo-podniebienny i nerwy skrzydłowa-podniebienne doehoąjądo n. jarzmowego(ryc, 94 i 95), gą mi any.
N. łzowy niekiedy może być zastąpiony częściowo lub w całości przez j jąrzmowo-skroniowy, odgałęzienie n. szczękowego.
z, N. czołowy(n. fromalis)jest najsilniejszą gałęzią n. ocznego.
Jest ją nerwem czuciowym powieki górnej, błony śluzowej zatoki czołoęeji skóry czoła, sięgając aż do szczytu głowy.
Przez szczelinę oczoąjowągórną nerw ten wstępuje do oczodołu tak samo jak n. łzowy, jweznie od pierścienia ścięgnistego wspólnego:w szczelinie układa się w między n. łzowym położonym bocznic a n. bloczkowym położojąmprzyśrodkowo.
W oczodole przebiega on do przodu bezpośrednio pad sklepieniem na m. dźwigaczu powieki górnej kierując się do wcięcia czołowego(ryc, 86 i 80.
N. czołowy oddaje dwie gałęzie:1)n. nadbloczkowy i 2)n. nadoczodołowy.
1.
N. nadbloczkowy(n. supratrochleans), najciensza z gałęzi n. czołowego, odchodzi od pnia w tylnej części oczodołu i biegnie pod sklepieniem do przodu i przyśrodkowo nad bloczkiem m. skośnego górnego.
Tutaj nerw dzieli się na gałąź górną i dolną.
a.
Gałąź górna(camus supenor)przebija m. okrężny oka i m. czołowy oraz zaopatruje skórę powieki górnej, nasady nosa i przyśrodkowo dolną okolicę czoła.
b.
Gałąź dolna(ramus interior)przeważnie zespala się z n. podbloczkowym(z n. nosowo-rzęskowego), unerwiąjąc skórę i spojówkę w obrębie wewnętrznego kąta oka.
2.
N, nadoczodołowy(n. supraonitalis)dzieli się na słabszą gałąź przyśrodkową i silniejszą gałąź boczną.
a Gałąź przy środkowa(ramus medialis)biegnie we wcięciu czołowym do okolicy czoła W G a ł ą z b o c z n a(ramus Jateralis)jest przedłużeniem pnia i przez wcięcie nadośzodołoweczy odpowiadający mu otwór podąża do czoła(t. 1, str. 3481. 9@e gałęzie zaopatrują okostną i błonę śluzową zatoki czołowej, przenikając przez W Ołrężny oka i m. czołowy, i kończą się w skórze czoła aż do szczytu głowy oraz w 486 rze i w spojówce powieki górnej 4 N nosowo-rzęskowy(n. nasocilians)jest najbardziej przyśrodŻ 984 gałęzią nerwu ocznego.
Zaopatruje przednią i górną część jamy P 9 sowej oraz gałkę oczną i stąd wynika podział nerwu na część P(sową i na część rzęskową.
Pierwsza oddaje trzy gałęzie, IŻTUĘQ rprjgyŃ nosowo-rzęskowy jest jedyną gałęzią n. ocznego, która(razem z 9 Płoruchowym i odwodzącym)przechodzi do oczodołu przez pierś 9 łeń ścięgnisty wspólny:następnie biegnie do przodu i przyśrodkowo, Ą P 88 zątku między m. prostym górnym gałki ocznej a n. wzrokowym, 9981 między m. skośnym górnym a m. prostym przyśrodkowym i do 8994 zido brzegu przyśrodkowego sklepienia oczodołu.
Oddaje on naBępuj ące gałęzie:.
107.


1.
Część r zęskow a(pars ciliaris)1.
Gałąź łączącą ze zwojem rzęskowym(ramce nnnncans cum ganglio@@ao), zwaną też korzeniem czuwa wyra albo korzeniem długim zwoju rzęskowego g-ysensitiva s. (onga ganglii ciliaris).
Zazwyczaj oddziela się ona ąąwu już w jego przebiegu w ścianie zatoki jamistej:dalej gałąź tą ynie przez pierścień ścięgnisty wspólny i następnie wstępuje do za rzęskowego.
Prowadzi z gałki ocznej przez nerwy rzęskowe kwy(p, dalej)do zwoju rzęskowego włókna czuciowe, które nieprzerwprzez gałąź łączącą(korzeń długi)dochodzą do nerwu nosowo-rząwego(ryć.
95), 2.
Nn, rzęskowe długie Om, ciliares(ongi), jeden albo ąodchodzą od n. nosowo-rzęskowego w miejscu tego skrzyżowaniąwzrokowym i biegną do gałki ocznej wzdłuż jego strony przyśrąwet.
Nerwy te, tak jak włókna czuciowe nerwów rzęskowych kich, zaopatrują rogówkę, twardówkę, tęczówkę, ciało rzęskowe i czyniówkę oka.
Il.
O z ęś ć nosowa(pars nasalisk 1.
N. sitowy tylny(n. ethmoidalis postenor)razem z jedngałązek oczodołowych zwoju skrzydłowa-podniebiennego(p. dwchodzi do otworu sitowego tylnego i zaopatruje komórki sito zatokę klinową.
2.
N. sitowy przedni(n. ethmoidalis antenaci przebiega mięśniem prostym przyśrodkowym gałki ocznej i przez otwór si przedni przechodzi do dołu przedniego czaszki.
Leży on tu pod o twardą(zewnątrzoponowo)na blaszce sitowej i razem z tętniczką noimienną kierując się do przodu, wstępuje do jamy nosowej pr(jeden z przednich otworów tej blaszki.
W jamie nosowej n. sitowy przedni rozpada się na liczne gałę n o s o w e(ranu nasa(es), które oddają gałęzie wewnętrzne i gałąź fwnętrzną.
a.
Gałęzie nosowe wewnętrzne(canu nasales interni)zaopaOMMśluzową przednio-górnej części jamy nosowej do przodu od okolicy węchowej, ze(?
błonę śluzową ściany bocznej-gałęzie nosowe przednie boczne 0688(sales amerores laterales), jak też przegrody nosa-gał ę z i e no s o w e pr zeŚ(p r zy śr o dk o w e(ranu nasales anteriores mediales).
b.
Gałąź nosowa zewnętrzna(ramus nasalis externus)biegnie w Psitowej powierzchni wewnętrznej kości nosowej:na dolnym brzegu kości, w?
9 Ychrząstką boczną nosa, nerw wychodzi z jamy nosowej i zaopatruje skórę krzPSB.
3 N po dblo czkowy(n. inratrocłueans)w przedłużeniu n. nosowo-rzęskowego kieruje się do przodu pod m. skośnyw 89 i pod bloczkiem tego mięśnia dochodzi do wewnętrznego ł 4 P 4 dzieląc stena gałąź powiekową górną i dolną.
a Gałąź powiekowa górna(c, palpebralis supenor)zaopatruje PóQśPĘwą połowę powieki górnej i przeważnie zespala się z n. nadbloczkowóW WŚĘ'czołowego:str.
180. Zespolenie to może się nieraz znajdować głębiej w oczo 4 P 89 ł 9 Y sem może nie występować wcale.
Xąjjż p o wiek owa do In a(r. patpebralis interior)zaopatruje okolicę przy**gąta oka, mięsko łzowe i woreczek łzowy, jak również skórę powierzchni ej nasad*nosa, yąąj rzęskow)(gahelioa@@are).
Z nerwem ocznym łączy się zwój ęjją przywspółczulny.
Ma on kształt płytki czworobocznej dłuwwkoło 2 ma, baFw:szaroróżowei.
Zwój rzęskowy leży w gtęt(Ęąjtu, mniej więcej na granicy tylnej i środkowej jego trzeciej w na powierzchni bocznej nerwu wzrokowego i przyśrodkowoyą prostego bocznego.
Nieraz zwój rzęskowy może się składać z y, -g. części lub też mieć charakter splotu:czasem przez zwój może jikać jedna z tętnic rzęskowych, zwoju rzęskowego dochodzą trzy gałęzie doprowadzaj ąz*anekorzeni a*jarzeń czuciowy, czyli długi(ramus communicans cum jeoeiliari s. radb sensitiva s. (onga), który jest gałęzią n. nosa rzęskowego(str, l 88), korzeń przywspółczulny, czyli krótki albo okoruwy(radix parasympathica s. breyis s. oculomotoria)-gałąź okoruchowego(str. l 76).
Kor zeń współczulny(ramus sympathicus ad ganglion cis, radb swnpathica).
Prowadzi on włókna zazwojowe(p. dalej)qju szyjnego górnego pnia współczulnego biegnące w splocie o-tętniczym wewnętrznym i splocie jamistym.
Natępnie korzeń czujny przylega do n. ocznego i przez szczelinę oczodołową górirzechodzido oczodołu.
Jego włókna zaopatrują naczynia gałki ej, zwłaszcza naczyniówki i tęczówki, oraz m. rozwieracz żre przedniego brzegu zwoju rzęskowego odchodzi kilka(3-10)rzęskowych krótkich(nn, ciliares breves), które wzdłuż:arakowego kierują się do gałki ocznej(p. dalej).
Przebijają one ówkę przy wyjściu n. wzrokowego, zaopatrują naczynia twarii naczyniówki i w przestrzeni przynaczyniówkowej(p. dalej)14 się do przodu.
W ciele rzęskowym gałęzie nerwowe licznie się i wytwarzają splot wewnątrz mięśnia rzęskowego.
Ze splotu te chodzą nerwy dla m. rzęskowego, m. zwieracza i rozwieracza BY J@leż dla tęczówki i rogówki.
Nerwy rzęskowe krótkie proWzyrodzaje włókien:czuciowe(z n. nosowo-rzęskowego), Alółczulne(z n. okoruchowego)i współczulne(ze splotu szyi@iczegowewnętrznegoJBFechkorzeni zwoju rzęskowego tylko korzeń przywspółczuloó 9 ł 8 w 6)zasługuje na tę nazwę w ścisłym znaczeniu.
Zwój rzęW 4 bowiem, stacją przełącznikową"tylko dla przywspółczul?
ŚPWen, które jako włókna przedzwojowe są przełączane na 9 Bzwojowe:włókna te drogą nr, rzęskowych krótkich po 44**P zwieracza źrenicy i do m. rzęskowego.
Korzeń współczuł Póeń czuciowy są tylko topograńcznie, lecz nie fnkcjonaloie, 9*e zwojem, gdyż ich włókna(współczulne i czuciowe)nie Wie przebiegają przez zw(8189.


*espo*e*, *zespo*e**, ocz*ego z*ne*wam*w*e*y*wszystkich trzech nerwów mięśni gałki ocznej oraz 2.
Odbiera włókna współczulne ze splotu jamistego(str. IAS).
ą, Zeepolenie n. łzowego(z VJ z n J 8 G 8 ow 38@O VJ K 366 e drogą n. jąrzjąędoprowadza wydzielnicze włókna przv 68 sP@łc*ulne do n łzowego dla gruczwy***(p. dalej).
4.
Zespolenie n. czołowego(nadbloczKowegoJ z n. nosowo-rzęskowynj jpąjgywynJ 5.
Zespolenia przez zwój rzęskowy DFo@4 Oózech korzeni(gałęzi doprowąąytego zwoju włókna czuciowe, przywspółczulne i współczulne, zaopątrqją, -jąprzez nn, rzęskowe krótkie.
Obszar unerwienia.
Jak z powyższego w 38@móżdżku oraz ściany zatoki skaBsJ-et 26081, zatołi poprzecznej i zatoki pęj-skórę czoła do szwu wieńcowego, skórę powieki górnej i grzbietu nosa, ąj-gaj wą przednio-górnej części jamy nosowej, za 1 o@czołowej, klinowej i komórełę gjjoraz 4)spojówkę, błonę włóknistą i błonę naczyniową gałki ocznej.
Nerw szczękowy OJ N. szczękowy(n. maxil(ans)-druga gałąź n. trójdzielnego, po nie jak pierwsza, jest również czysto czuciowa.
Jej obszar unerwiodpowiada na ogół środkowemu piętru twarzy, czyli zgodnie z nokolicy szczęki.
Przebieg.
N. szczękowy po odeJciu od zwoju trójdzielnego biw ścianie bocznej zatoki jamistej, przy czym przyjmuje tu wlwspółczulne ze splotu jamistego:następnie przez otwór okrągły ruje się do dołu skrzydłowa-podniebiennego.
Po oddaniu odchcych tu gałęzi w dalszym przebiegu przechodzi przez szczelinę dołową dolną do oczodołu:układa się on tutaj na jego dolnej św bruździe, a następnie w kanale podoczodołowym jako n. pod dołowy-gałąź końcowa pnia(ryc.
W).
Gałęzie.
Jeszcze w obrębie tamy czaszki nerw szczękowy gałąź oponową(środkową)(r. meningeus ymediusO, nnie zaś w dole skrzydłowa-podniebiennym dzieli się na trzy gakońcowe:1)nn, skrzydłowa-podniebienne, położonebardziejprzyśrodkowo, 2)n. jarzmowy-najbardziej boraz 3)n. p o d o c z o dol o wy, który stanowi gałąź pośrednią Jest cechą charakterystyczną, że gałęzie n. szczękowego prze nie przebiegają w kanałach kostnych.
Gałąź oponowa(środkowa)(r. meningeus/medius/)odchodzi od nerwu szc?
go wkrótce po jego odejściu od zwoju troistego.
Jest to gałąź wsteczna, któoponę twardą przedniego i przedniej połowy środkowego dołu czaszki w zasi**niej gałęzi tętnicy oponowej środkowej.
Gałąź ta zespala się z gałęzią oponowĄżuchwowego(p. dalej), która przy braku gałęzi oponowej środkowej może oN+P:jej unerwienia.
I N jarzmowy(n. zygomaticus).
N. jarzmowy, jak wspoodchodzi od nerwu szczękowego w dole skrzydłowa-podniebiepo czym przez szczelinę oczodołową dolną wstępuje do oc 8 P 9 układa się na jego bocznej ścianie kierując się ku otworo@J wo-oczodołowemu.
Przed wejściem do tego otworu oddale 98.
fiss, orbitelis inf.
6 zruomaticus V.
Nn, pterygopeletini lradb sens.
Foramen rotundom.
j mgeminaleją, maxillaris.
g meningeus mad, .
jl, canalis pteryg.
--Qgl, pterycjopeletin u mn*s**espos**Nn, pahtinFBBr, orbitalesalveolares su p. post.
*8, aNeołeris sup, med.
Br. aNeolares sup, ant.
Plexus dentalis sup, entales et rr, gingweles.
Ryc.
97.
N, lacrimelis 8, ćomm, c, n. lacrimeli/i Forem er zygometkoorbitałeZ-R, zygometicotem poralis 8, zygometicofecialisY N. infraorbReTs'Foremce infraorbitale-Br-pwpebmles im.
':--Br. nesales Br. labiwes sup.
zącą do nerwu łzowego, przez którą do gruczołu łzowego dochodzą kna wydzielnicze(przywspółczulne:str.
180.
Droga zespoleniowaowadzi od nerwu twarzowego(drogą nerwu skalistego większego)ez zwój skrzydłowa-podniebienny i nerwy tej samej nazwy do ner jarzmowego(p. dalej).
o wejściu do otworu jarzmowa-oczodołowego nerw jarzmowy cli się na gałąź jarzmowa-skroniową i gałąź jarzmo-twarzową.
Gałąź j ar zmowo-skroniowa(r. zigomatcotempocalis)wychodzi przez śr tel samej nazwy do dołu skroniowego.
Przebija ona mięsień skroniowy i pokrytą go powięź na wysokości około 2, 5 cm nad łukiem jarzmowym i unerwia skórę ej części czoła i przedniej okolicy skroni.
@4 łą z j a r zmowo-twarz o w a(c, zigomaticotcialis)wychodzi przez jednoi 9 P 6 otwór na powierzchnię przednią kości jarzmowej i po przejściu przez mięsień 96 oka rozgałęzia się w skórze na kości jarzmowej w okolicy kąta bocznego oka.
94 zespolenia z obwodowymi gałęziami nerwu twarzowego 9@iany nerwu jarzmowego występują stosunkowo często.
Gałęzie jego mogą P 99 ać się wzajemnie, albo też zamiast nich mogą występować inne gałęzie nerwu 9 e@ego.
Przy stosunkowo częstym braku otworu jarzmowa-twarzowego gałąź Póo-Twarzowa może być zastąpiona przez sąsiednie nerwy, jak np. przez nerw Pzodołowy czy nerw łzowy(eFw podoczodołowy(n. imraorbitalis).
N. podoczodołowy jest@6 ednim przedłużeniem głównego pnia nerwu szczękowego.
Po 98 do oczodołu układa się na jego dolnej ścianie, przebiegając z***u w bruździe, a następnie w kanale podoczodołowym i przez?'lodoczodołowy wychodzi na powierzchnię przednią szczęki NP 9 zodołowyoddaje:1)nr, zębodołowe górne oraz 2)ga??8 oń c o w e od skóry i błony śluzowej podoczodołowej okolicy.
191.


R. zygomatcofacialis.
, zyg om aticotem pora lis Nn, pterygopalatini*.
Br. naseles post.
N. palatinus ant.
Ryć.
98. Zwój skrzydłowa-podniebienny nie)i odprowadzające.
Oznaczenia jak na.
Ggl, trigem jocie.
N, rnaxilleris.
N. cenalis pterygoidei.
N. petrosus profundus.
tgęes N, pharngeu 4.
N, petrosus(radix perasympathiw).
Nn, palatni medius et post.
prawy, jego gałęzie doprowadzające(korze rycinie 96.
Widok od strony przyśrodkowef.
Schemat.
1.
Nr, zębodołowe górne(nn, alveolares superiores)występują zwykle w trzech grupach, przedniej, środkowej i tylnej, z których środkowej nieraz brakuje w całości lub częściowo.
a.
Gałęzie z ęb od oto we go rne tylne(rr, aheolares superiores postenoreW.
najczęściej dwie, odchodzą od nerwu podoczodołowego jeszcze przed jego wejściem 4 ooczodołu.
Razem z gałązkami tętnicy zębodołowej górnej tylnej, odchodzącej od tętnic)szczękowej, gałęzie te biegną ku dołowi i do przodu i wchodzą do otw o rów z ęb o d o ł o w y c h(framina aBeo(aria)leżących na guzie szczęki.
W dalszym ciągu biego 4 one w kanał a eh z ę bo dołowych(canales alveolares)leżących na powierzchni podskroniowej szczęki.
Ściany tych kanałów bywają nieraz niekompletne i może ich brakować od strony zatoki szczękowej.
Jedna gałązka przebiega zazwyczaj na ze 8 wnętrznej powierzchni kości i zaopatruje dziąsła zębów trzonowych od strony policzkowej, jak również błonę śluzową policzka, zastępując nieraz n. policzkowy, gałąź O żuchwowego WJGałęzie przebiegające w kanałach zębodołowych, łącząc się z pozostałymi gałęzia@4 zębodołowymi górnymi, tworzą s pi o 1 z ęb o wy go rny(plerus dentalis supenec)i zaopatrują górne zęby trzonowe oraz ich dziąsła.
b.
Gałąź zębodołowa górna środkowa(r. alveolans superior mediusłprzeważnie pojedyncza, odchodzi od nerwu podoczodołowego w obrębie bruzdy poda 192.
yjjąotowej i wstępuje 4 o drobnego kanalika, częściowo do bruzdy, w ścianie bocznej, -czeki.
Gałąź JA łącz:się Jednoimiennymi gałęziami tylnymi i przednimi, tworząc ęą-pomniany splot zębowy i zaopa(uje zęby przedtrzonowe górne wraz z ich dziąsłami jł strony policzkowej.
w Gałęzie zębodołowe górne przednie(rr, alveolares superfores antejpres)odcho 4 z 4 od nerwu podoczodo(owego w obrębie kanału podoczodo(owego w jj:iżu otworu tejże nazwy.
Gałęzie te biegną ku dołowi w kanalikach kostnych%-zedniej ściany szczęki.
Wchodząc w skład splotu zębodołowego górnego zaopatrują jget i siekacze górne oraz stronę wargową dziąseł tych zębów.
jedna z gałęzi przednich przebiega w kanaliku kostnym do jamy nosowej, gdzie ze-pąta się z nerwem nosowo-podniebiennym(n. nasopalatnus)i unerwia błojęśluzową przedniej części dna jamy nosowej.
Jąk wspomniano, wszystkie gałęzie zębodołowe górne tworzą w wyrostku zębodołopyrnszczęki s pi o 1 z ęb o wy garn y Qlerus demalis supenor)o dużych okach, ze-pałający się ze splotem drugostronnym i ułożony w kości w kształcie łuku nieco wy'puklego ku dołowi nad szczytami korzeni zębów.
Z wypukłej, dolnej strony tego łuku wdchodząą)gałęzie zębowe górne(cc, denta(es supenores), wstępujące do otworów szczytowych zębów górnych i zaopatrujące miazgę zębów.
b)gał ę z i e dz i ą sto we go rne(rr, gingiva(es supenores), przeznaczone dla powierzchni policzkowej i wargowej dziąseł, dla brodawek międzyzębowych i ozębnej.
c)gałęzie do błony śluzowej zatoki szczękowej.
2.
Gałęzie końcowe.
Po oddaniu wymienionych gałęzi nerw podoczodołowy wychodzi na przednią powierzchnię szczęki przez otwór podoczodołowy i w dole nadkłowym wachlarzowato dzieli się na gałęzie końcowe, przeważnie skórne:tworzą one tzw. gęsią s 1 o p kę mnie j s z ą(pes ansennus minor).
Gałęzie te licznie zespalają się z przebiegającymi w sąsiedztwie gałęziami policzkowymi nerwu twarzowego(p. dalej).
Do gałęzi końcowych nerwu podoczodołowego zaliczamy:a.
Gałę z i e p o wiek o w e do In e(rr, palpebra(es infenoces):owjjają się one dokoła dolnego brzegu mięśnia okrężnego oka i biegną do skóry powieki dolnej.
Zazwyczaj występują dwie gałązki, z których jedna przebiega w kierunku kąta bocznego oka druga-przyśrodkowego.
b.
Gałęzie nosowe zewnętrzne(rr, nasa(es exterm)zaopatrujące skórę bocznej powierzchni nosa i skrzydła nosa.
c.
Gałęzie nosowe wewnętrzne(rr, nasa(es taternik rozgałęziają się one w okolicy skóry nozdrzy przednich i przedsionka nosa.
d.
Gał ę z i e w a r go we go rne(rr, labiales superioresk zazwyczaj 3 lub 4, biegną lu dołowi między mięśniami.
Zaopatrują skórę i błonę śluzową wargi górnej i dziąsła'Jet okolicy.
3.
Nr, skrzydłowa-podniebienne(nn, pterygopalatni).
Nn, skrzydłowa-podniebienne jako 2-3 krótkie gałązki w dole skrzydłowa-podniebiennym odchodzą od pnia nerwu szczękowego i po krótłimprzebiegu dochodzą do zwoju skrzydłowa-podniebiennego:tworzą korzeń czuciowy tego zwoju.
Zwój skrzydłowa-podniebienny(ganglion pterygopalatinum)jest zwojem przywspółczulnym związanym z drugą gałęzią nerwu trój 4 ziemego.
Parokrotnie większy od zwoju rzęskowego ma on mojej więcej kształt spłaszczonego stożka zaostrzonego ku tyłowi, barwy Jóżowoszarej:czasem dzieli się na dwie części, z których każda połą?s.
Meckeli 193.


*89, 93 cjś**Ę 9 i 4.
@82 s Ę Pć.
@W SP, ĘQ gę 8 tj. . -:\.
śX *bś Ę'W.
9.
S.
ś-ś 4 ją Fł-cj.
Pcj:s%@1+.
lj I.
*******36 i((Ż 3 Q śaęycją***ĘgjXśĘĘ a cj%:Ąłćs Ńc(, we Ę:śF"z Zs.
fi.
-4(Q 83 r 4.
@teł tą.
", -ąąjetiennym a nerwem szczękowym położonym bocznic i kilka.
ą:z jednym nerwem skrzydłowa-podniebiennym.
Zwój leży ę%)dole skrzydłowa-podniebiennym, między otworem klina.
agów powyżej, leż 3 Też on do tyłu od tętnicy klinowo-godnie. . ą bezpośrednio do przodu od przedniego otworu kanału.
yj-krzydłowo-podniebienny, podobnie jak zwój rzęskowy, ma jąjęzie doprowadzające, czyli trzy korzenie:czuciopi współczulny gwrzeń czuciowy(radb sensitva)jest utworzony przez ękrzydłowo-podniebienne:włókna korzenia nie kończą się w j tęcz biegną nieprzerwanie dalej, jako gałęzie odprowadzające.
gar zeń pr zyws pole zulny(radix paraswnpathica)składa ęgókien nerwu skalistego większego(n. petrosus maąąehodzącegood nerwu twarzowego(p. dalej).
Po wyjściu z kawerwutwarzowego przez rozwór kanału n. skalistego ks z ego(hiatus canalis n. petrosi mąyons')n. skalisty większy w bruździe tej samej nazwy, by przez otwór poszarpany przejść wierzchnie zewnętrzną podstawy czaszki.
Następnie nerw ten i do kanału skrzydłowego, gdzie łączy się ze współczulnym n. listy m gł ęb o k i m(n. petrosus profmdus):oba nerwy wspólochodządo zwoju skrzydłowa-podniebiennego.
W zwoju skrzydpodniebiennymwłókna przywspółczulne jako włókna przed we tworzą synapsy z komórkami zwojowymi, od których od włókna zazwqjowe(p. dalej), wstępujące w gałęzie odprowadza walu 0:8 Bótorzeńws pole z ulny(radb ąmpatuca)jest utworzony*nerw skalisty głęboki, biegnący od splotu s zyj no-tętniowewnętrzne go(plexus caroticus mternus).
Oba nerwy We, większy i głęboki, tworzą n. kanału skrzydłowego g(eqeoider'), czyli tzw. korzeń twarz o wy(radb raWwchodzący do zwoju skrzydłowa-podniebiennego.
lezie od p r o w ad z a j ą c e zwoju skrzydłowa-podniebienne 9 zwoju skrzydłowa-podniebiennego odchodzą:1)gałęzie Fe tylne, 2)nerwy podniebienne, 3)gałęzie ł 4 ołowe i 4)gałąź gardłowa.
Błęzie nosowe tylne(ranu nasa(es postenores)dzielą 88 oe i dolne:w górnych odróżniamy gałązki boczne i ł(o 4 k o w e:dolne są tylko gałązkami bocznymi.
Płytę wosowe tylne górne boczne(rr, nasa(es posteriores superioresZ 8 PBsłaci 6-10 cienkich gałązek po odejściu ze zwoju kierują się do otworu PĘŚPBePBennego, jak również częściowo do otworków w przedniej ścianie górŻWB(u skrzydłowa-podniebiennego.
Przez wymienione otwory nerw 9 przeŚ?
ł 8 PY nosowej i rozgałęziają się w błonie śluzowej.
Zaopatrują one błocę ślu?
WY nosowej górnej i środkowej, zatoki klinowej, nozdrzy tylnych i prz 989 P 8 J części gardła aż do ujścia gardłowego trąbki słuchowej 0:8 WW.
6498 naJs faciaBs.
195.


w, Qątęzie nosowe tylne górne prz 9 śro 9 K 99 e 186 W@8(esbosterGX.
-supenores media(es)w liczbie 2-3 przechodzą do ia@6 nosowej Fazem z poprzeąjągizaopatrują błonę śluzową górnej części przegrody nosa.
Jedna z tych gałęzi, n. nosowo-podniebienny(n. nasopalatnus'), teżąw yptloną śluzową, przebiega przez całą przegrodę nosa do przodu i ku 4 ołowi do Ęąjjgprzysiecznego w towarzystwie tętnicy nosowej tylnej przegrody(t. 11, rye gzy"swym przebiegu nerw ten oddaje gałązki do błony śluzowej dolnej części przeęęjnosa, zespala się z gałęzią zębodołową góroą przednią i kończy przechodząc prze-ygnał przysieczny razem z nerwem strony drugiej.
Nerw ten lało n p r zy si e c z ąę-yąincisivus)zespala się również z nerwem podniebiennym przednim i zaopatruje-gjąśluzową podniebienia do przodu od linii łączącej oba kły.
e, Qąlęzie nosowe tylne dolne(bocznej Or, nasa(esDos(eciores inrGąj.
res Oareralesy)biegną początkowo w kanale skrzydłowa-podoiebiewym razem z jąy, wami podniebiennymi.
Na wysokości małżowiny nosowej dolnej przechodzą do tąjjęnosowej i zaopatrują błonę śluzową tej małżowiny, przewodu nosowego dolnego i śwj.
kowego oraz zatoki szczękowej.
2.
Nr, podniebienne(nn, palatinO biegną ku dołowi pracą kanał skrzydłowa-podniebienny i kanały podniebienne:a, N, podniebienny większy 0, ba(atious mJorl wychodzi na powierzchąnie podniebienia twardego przez otwór podniebienny większy.
Nerw ten dzieli się ną 4 gałęzie biegnące ku przodowi w bruzdach podniebiennych:zaopatrują one blojśluzową podniebienia twardego razem z gruczołami oraz powierzchnię językową dset sięgając do linii łączącej oba kły.
Ku przodowi nerw zespala się z gałęzią końca n, nosowo-podniebiennego.
b.
Nn, podniebienne mniejsze(nn, palatim minoreś)wychodzą protwory podniebienne mniejsze.
Nerwy te rozgałęziają się w błonie śluzowej okoli migdałka podniebiennego i podniebienia miękkiego.
Nerw podniebienny mniejszy tylny według niektórych autorów prowadzi równiłwłókna ruchowe do m. dźwigacza podniebienia miękkiego i do mięśnia języczka, chodzące z nerwu twarzowego i przebiegające do zwoju skrzydłowa-podniebienndrogą nerwu skalistego większego.
Włókna te przechodzą nieprzerwanie przez zwój dalej, ryc.
98).
3.
Gałęzie oczodołowe(rr, onita(es)w liczbie 2-3 prchodzą przez szczelinę oczodołową dolną do oczodołu.
Rozgałęzieich przez otwór sitowy tylny i małe otworki w szwie klinowo-si wym kierują się do błony śluzowej komórek sitowych tylnych i za ki klinowej.
Kilka gałązek dochodzi do pochewki nerwu wzrokowe 4.
Gałąź gardłowa(r. pharyngeus), dzieląc się na kilka 2 zek biegnie ku górze i ku tyłowi przez kanaliki kostne powierzeń dolnej kości klinowej i rozgałęzia się w błonie śluzowej skleDłeBgardła w okolicy ujścia gardłowego trąbki słuchowej i zatoki@WB).
Opisane powyżej gałęzie wychodzące ze zwoju skrzydłowa-199 biennego prowadzą włókna czuciowe(z n. szczękowego), @Pprzywspółczulne(z n. twarzowego)oraz włókna współczulne(ze 2 tu szyjna-tętniczego wewnętrznego).
Włókna czuciowe zaoP 86 błonę śluzową, autonomiczne zaś unerwiają gruczoły jamy no 8 Ę podniebienia i górnej części gardła, jak również gruczoł łzowy(sPó ł.
?nn, palatini, medius et posterior.
W ś śa.
8-4.
Bsł X T@ts b.
8@Ktę 4 Ę ćse.
tą 3.
8927:6 Ę*Fj y 9!ł Ęjfi Ę-ćJ 9****.
:%ss ś fi 4.
**fi 4:PW***Ę z Ę.
g@cj.
g@gi(4 Z Z Z.
j BŚł yć Z Z.
884 PB ć%es.
śgĘ Q 919 PU śSQ i@W ę jcj:7 ĘPć-86.
W 4 Q błW śPł:O 4'ci EJ ił N G Q b 4.
197.


Zespolenia:1.
Splotu zębowego górnego strony prawej z lewą.
2, N, jarzmowego i n. podoczodołowego z gałązkami s 8 oniow 3 mi i poticzkowyąątwarzowego.
Przez zespolenia te włókna czuciowe(n. szczękowego)drogą gałąź-y Ęchowych(n. twarzowego)zaopatrują skórę twarzy.
3.
Przez zwój skrzJ 4 łowo-podniebienny i jego korzenie(str. l 95).
4.
Do n. szczękowego dochodzą włókna współczulne ze splotu Jamistego w ją gprzebiegu przez ścianę zatoki jamistej.
Obszgr unerwienia.
N. szczękowy zaopatruje czuciowa:1)oponę twardą zj agę powieki dolnej i obu kątów oka, przedniej okolicy skroniowej, skrzydła nosa, gąęjĄczęści policzka i wargi górnej:3)błonę śluzową:wargi górnej, Glnei i dolnej częŻe(**my nosowej, zatoki klinowej i komórek sitow 3 ch, podniebienia i dziąseł:4)wszyęgQ, zęby szczęki.
Serw żuchwowy TYJ Merw żuchwowy(n. mandibu(ans)jest najsilniejszą gałęzią z wszystkich trzech gałęzi n. trójdzielnego.
Jest on nerwem mieszrym, gdyż składa się z czuciowej dolnej gałęzi zwoju troistego oraz za słabszej ruchowej części mniejszej:obie poniżej zwoju częściowo spGtają się z sobą.
W ogólnych zarysach n. żuchwowy zaopatruje dolą piętro twarzy-okolicę żuchwy, jej staw, mięśnie, skórę i błonę śfgzową.
Z n. żuchwowym łączą się dwa zwoje przywspółczulne, zwuszny i zwój podżuchwowy, które zaopatrują trzy wielkie gruczślinowe we włókna wydzielnicze.
Przebieg i podział.
Nerw żuchwowy po odejściu ze zwoju troistegkieruje się ku dołowi i ze środkowego dołu czaszki przez otwór owny(otoczony przez splot żylny:t. 111, str.
39 O), ku tyłowi od skrzydłowego bocznego, wstępuje do dołu podskroniowego.
Bez rednio poniżej otworu owalnego oddaje cienką gałąź oporów Dalej, jeszcze przed podziałem na trzy główne, przeważnie czucia gałęzie:n. językowy, nzębodołowy dolny oraz n. ust no-skroniowy, które tworzą grupę tylną, wysyła on grup przednią, głównie choć nie wyłącznie, ruchową:składa się ona.
nerwów przeznaczonych dla mięśni żwaczowych oraz jednej gal czuciowej-n. po lic zk owego(ryc.
IOI).
Gałęzie:Gałąź oponowa(r. memnęeus).
Gałąź oponowa odchodzi od nerłżuchwowego tuż po jego przejściu przez otwór owalny, 'a czasem wet w obrębie tego otworu.
Gałąź ta jest nerwem wstecznym i raBe(z t. oponową środkową wraca do jamy czaszki przez otwór kolce dzieląc się, biegnie towarzysząc przedniej i tylnej gałęzi t. opoce środkowej i unerwia oponę twardą w granicach zasięgu tych 588 Jedna z gałęzi nerwowych zespala się z gałęzią oponową śro 489 nerwu szczękowego:inna jako gałąź okostnowa zaopatruje słOYwiększe kości klinowej:wreszcie jeszcze inna biegnie przez szczę skalista-łuskową do błony śluzowej komórek sutkowych kości 4 OIOW:).
Grupa przednia, jak już wiemy, jest przeważnie ruchowa i z 8@łtylko jeden nerw czuciowy-n. policzkowy.
Często nerwy Iei BPĘ(wytwarzają krótki wspólny pień dla mięśni żwaczowych(g. 8448 tonus).
Grupa przednia składa się z następujących gałęzi.
1 OQ.
j N, żwaczowy(n. massetencus).
Nerw ten po odejściu od pnia yjebiega nad góroBin brzegiem mięśnia skrzydłowego bocznego i***ując się bocznic przez wcięcie żuchwy dochodzi do powierzchni gąyśrodkowei mięśnia żwacza.
Rozgałęzienia nerwu sięgają do doli Ś.
-Ń brzegu mięśnia Nerw żwaczowy oddaje jedną lub dwie g a ł ą z(jjo stawu skroniowa-żuchwowego.
z Nr, skroniowe głębokie, przedni i tylny(nn, tempora(es proąjjji, anterior et postenor).
Po dojściu od pnia biegną one na podstaąąeczaszki ku bokowi.
Po dojściu do grzebienia podskroniowego****eają ku górze i nad mięśniem skrzydłowym bocznym dochodzą yj powierzchni wewnętrznej mięśnia skroniowego.
Często występuje-czcze trzecia gałąź w postaci n. skroniowego głębokiego ę akow e go(n. temporalis profundus medius).
Serwy te rozgwęjjąsię w mięśniu, zespalając się z sobą.
ń, N, skrzydłowy boczny(n. pterygoideus lateralis).
Nerw ten odjgdzizwykle wspólnie z nerwem policzkowym.
Biegnie ku dołowi i kowi, wnikając do powierzchni przyśrodkowej mięśnia jednoimieneZOg, N. skrzydłowy przyśrodkowy(n. pterygoideus medialis).
Odchoize strony przyśrodkowei n. żuchwowego i przylega do zwoju uszegoalbo przechodzi przez zwój.
Kierując się ku dołowi ido przodu ochodzi do powierzchni przyśrodkowej mięśnia skrzydłowego przysadkowego zaopatrując go, N. skrzydłowy przyśrodkowy oddaje dwie gałęzie:1.
N. m. napinacza podniebienia miękkiego(n. musculi tensons velipa@O, który biegnie do przodu i ku dołowi do m. napinacza podniebienia'miękkiego 2 N. m. napinacza błony bębenkowej(n. musculi tensoris tmpanO, który@satną gałązkę kieruje ku tyłowi i ku górze do mięśnia tejże nazwy.
4 N policzkowy(n. buccalis).
Jest długą gałęzią czuciową.
Zwykle(zechodzi między obu głowami mięśnia skrzydłowego bocznego lub między obu mięśniami skrzydłowymi i dalej razem z tętnicą poowąbiegnie na powierzchni bocznej m. policzkowego aż do kąta AG ust.
Na tej drodze dzieli się na gałęzie końcowe, które choć FełOJą mięsień, to jednak go nie zaopatrują:nerw unerwia błonę 9684 policzka(oraz częściowo dziąsła), jak też skórę policzka, ze 8@l 4 csię z gałęziami nerwu twarzowego.
Wó Wij, jak również czasem może odchodzić od nerwu zębodołowego dolnego.
4998 Gina gałęzi nerwu żuchwowego jest przeważnie czuciowa i 4 Fo Jedną gałąź ruchową-nerw żuchwowa-gnykowy.
PodobJBF 8 ał 4 ż pierwsza i druga nerwu trójdzielnego, również i ona 999 ę na trzy gałęzie:1)n, językowy, 2)n. zębodołowył 89 i 3)n. uszna-skroniowy ŃĘŚ 98 niektórych, nie ząopątruje on tego mięśnia, który włókna ruchowe oOz 99 ĆFa od n, językowo-gardłowego(p 98 Włl 99.


Br. temporalessu perto.
Br. parotideiNOauriculeres gm. -ćA, meningea median, meatusAcustici ext ćBr, vasculeres Br. erticuleres.
R. mening.
Foramenovale.
N. fecietis-YRą.
N. fecietis-YRąN, euriculotemporelisN, aweolaris im. .
For, mandibulae N. mylohyoideus.
N. hypoglossus.
Nn, temporales prof.
N. pterygoideus lat.
-N. buccalisN, massetericus*, pterygoideus med.
-N. tensoris veli palatini-N. tensoris tym pani-N. lirgualis-Chorda tympanią 8 r. isthrni fauciurn*su bmgn*i*.
Ryc.
101. Schemat rozgałęzienia n. żuchwowego prawego.
Br. lingugiąąN, subOngu@@Br. denrgią j.
Plexus dertalis im. 6 oentalis.
1.
N. językowy(n. lingualis).
Jest gałęzią wewnętrzną tej grupą zaopatruje błonę śluzową przednich dwóch trzecich części języka.
Przebieg.
Odchodząc od nerwu żuchwowego układa się prśrodkowa i do przodu od nerwu zębodo(owego dolnego i biegnie dołowi między mięsniami skrzydłowymi po stronie przyśrodkowejtętnicy szczękowej.
Na tym odcinku przyjmuje on od tyłu strubęben k ową(chorda twnpam), która prowadzi włókna smaków wydzielnicze od nerwu twarzowego.
Dalej nerw językowy grzebie pod dolnym brzegiem mięśnia skrzydłowego bocznego i wstęp między gałąź żuchwy a mięsień skrzydłowy przyśrodkowy, /atacląc łuk wypukły ku tyłowi i do dołu, krzyżuje on po stronie boczim, zwieracz górny gardła i m. rylcowo-językowy i osiąga dno JBustnej na poziomie trzeciego dolnego zęba trzonowego.
Biegnąc nmięsniem żuchwowa-gnykowym, na zewnętrznej powierzchni śnią gnykowa-językowego, dochodzi do brzegu bocznego Jęz:ł 8 wyjątkowych przypadkach nerw językowy może przebić miesi żuchwowa-gnykowy, żeby następnie przez ten mięsień wrócić 08 Jpowierzchnię górną.
Kierując się ku przodowi pod błoną śluzow 4 tamy ustnej nerw obejmuje od zewnątrz i od dołu przewód śB@podżuchwowej i rozpadając się na gałęzie końcowe, wnika do JBYmiędzy mięśniem gnykowa-językowym a bródkowo-językowy@NJęzykowy oddaje kilka gałęzi bocznych, łączących go z sąs*e(mi nerwami oraz ze zwojem podżuchwowyrn, i kilka gałęzi 898 wycłv.
Zestalenie 1.
Z n. z ęb odo ł o wy rn do lny rn pasmem kierującym się sko 88 W dołowi i tyłowi.
QX śś.
*************C g(99 ji są 159 e.
9 Qii!ś.
93 Pi ć:sś.
As Q gś 9.
j?
4 K Y 4.
9 ss Ęw 888934 r cjiś*T *1):sś.
śśś-Ę.
301.
Qet 4 ż.


z, ze struną bębenkową, która prowadzi dośrodkowe włókna srnatąągprzednich dwóch trzecich części języka oraz odśrodkowe włókna przywspótezjgąggruczołu podżuchwowego i podjęzykowego(p. dalej).
3.
Ze zwojem podżuchwowym w postaci kilku krótkich gałęzi, bieęąod pnia n. językowego do zwoju(p. dalej).
4.
Z nerwem podjęzykowym.
W liczbie pojedynczej lub podwójnej jaw się one do nerwu podjęzykowego na powierzchni zewnętrznej mięśnia gnykowąąkowego.
Połączenie to doprowadza do n. podjęzykowego włókna czuciowe, któęe yągałęziaią się w języku.
G a tę złe.
W jamie ustnej nerw Językowy oddale gał ę z i e cle ani gardzieli oraz gałąź podjęzykową i gałęzie jęzęk o w e.
1.
Gałęzie cieśni gardzieli(rr, isthmi faucium), zwane gałęziami migdałkowymi(rr, tonsillares), jako delikatne ąwy biegną między żuchwą i mięsniem skrzydłowym przyśrodkoZaopatrują one błonę śluzową gardzieli, migdałków podniebiennyeczęści tylnej dna jamy ustnej, nie tworząc większych zespoleń, 2.
N e rw p od j ę zyk o wy(n. sublingualis)odchodzi od nerwu zykowego przy tylnym brzegu ślinianki podjęzykowej i przebiega lej do przodu na powierzchni bocznej ślinianki.
Gałąź podjęzykozaopatruje śliniankę podjęzykową oraz błonę śluzową części prniej dna jamy ustnej wraz z powierzchnią językową dziąseł.
Wio wydziemicze dla ślinianki podjęzykowej pochodzą ze zwoju podżuwowego, a poza tym przypuszczalnie z grup komórek zwojowych rsianych w przebiegu nerwu.
Komórki te mogą nawet tworzyć skunie w postaci zwo j u po dj ę z ykowe go(ganglion sublinguale).
3.
Gałęzie j ęzykowe(rr, linęuales)razem z rozgałęzieni tętnicy głębokiej języka(t.
Ul, str. 216)przez mięśnie języka wstęp na jego grzbiet.
Gałęzie te zaopatrują błonę śluzową końca, brzegógrzbietu języka aż do bruzdy granicznej.
Zespalają się one liczni odpowiednimi gałązkami strony przeciwległej oraz z nerwem 3 ęz@wo-gardłowym.
Gałęzie językowe zaopatrują brodawki grzybów(we włókna smakowe pochodzące ze struny bębenkowej oraz brod@ki nitkowate we włókna czuciowe z n. trójdzielnego.
Zwój podżuchwowy(ganglion submandibulare).
Z n. języka łączy się zwój podżuchwowy.
Zwój ten leży nad ślinianką podżu(wową pod błoną śluzową dna jamy ustnej.
Znajduje się tu w poetylnego brzegu mięśnia żuchwowa-gnykowego oraz nieco do 189 skrzyżowania nerwu językowego z przewodem ślinianki podżuch?
wej.
Kształt zwoju jest bardzo różny, długość jego wynosi okolę ł 3, 5 mm.
Ucząc poniżej nerwu jgzykowego jest on z nim złączony dyPpęczkami włókien:przednim i tylnym(ryć, lO 3).
Pęczek tylny daje gałęzie doprowadzające albo ląc(4(rr, communicantes cum n. linguaM:jako 1)korzeń czuc@(radb sensitha)i 2)korzeń przywspółczulny(rad 9 Pswnpathica), które doprowadzają do zwoju włókna czuciowe z ndzielnegoi przedzwojowe włókna przywspółczulne ze struny D?
kowej oraz jako 3)korzeń współczulny(radb sympa(@Ę ramus sympathicus ad ganglion submandibularet, utworzony z 68.
jgeh włókien, 88834 o@owa 4 za elementy współczulne ze splotu icy twarzowej, p ąjak przedni stanowi gałąź odprowadzającą zwoju, j-jwadza on do nerwu Jęzókowego włókna zazwqiowe przywspółw j współczulne, które drogą nerwu biegną 1)do gruczołów jaga i do ślinianki podjęzykowej, g. . ęąlęzi odprowadzających należą również odchodzące od dolnego w zwoju podżuchwowego delikatne 2)gałęzie gruczołowe yąnaulares).
Gałęzie te w liczbie 5-6 wnikają do ślinianki ąęuchwo wet, florą zaopatrują we włókna wydzielnicze, jak też do gruczołów Języka i ślinianki podjęzykowej.
Cńoros'.
ę(Rądix sensitwa-----%*V Radix parasyrnpathice----Ę:\Rgdix syrnpathica.
A, facialis et plexus sym*a*cus.
N, lingualis.
Br. glandulares.
ćmie 96.
Widok z boku.
Schemat.
znaczenia jak na ry.
*Bębolołowy dolny(n. alyeolans iaferior).
N. zębodołowy dol@Bodkową i największą gałęzią nerwu żuchwowego.
Prowadzi fPeBAżnie włókna czuciowe wyjątek stanowi niewielki pęczek 99 h głównie ruchowych-n. żuchwowa-gnykowy zaopa 1 ruią@89 żuchwowa-gnykowy i przedni brzusiec mięśnia dwubrzu-coBePwzębodołowy dol*ąs*a YĘŚ J okojj, -ęy ypĘyŻ%??
ŚYŃŚ óTeszcie skórę ąąy j j 8 P 9 eg N. zębodołowy dolny biegnie ku tyłowi i bocznic od 86:96626.
Bjlędzy bocznym i przyśrodkowyrn rnięśniernąĆćg"'.
ŃĘ?99699669988888 łJ@owo-żuchwowym i ęuw(, ga pjjuyygĘj"W?
'ŻŃ%P 99 P 9*3 i z, zębodołową ą-ją.
203.


G a ł ę z i e.
Od nerwu zębodołowego dolnego odchodzą:1.
N. żuchwowa-gnykowy(n. mwohroideus)Odchodzi jod nerwu zębodołowego dolnego przed jego wejściem do kąążuchwy.
Przebiegając początkowo między żuchwą i mięśniem skrzę łowym przyśrodkowym, nerw układa się w bruździe żuchwowaąą ąkowej żuchwy, a po dojściu do tylnego brzegu mięśnia żuejęwo-gnykowego przechodzi na jego powierzchnię dolną, oddając gąjąki ruchowe do tego mięśnia i brzuśca przedniego mięśnia dwutę-cowego.
Końcowe gałązki czuciowe nerwu dochodzą do skóry bry i okolicy podbródkowej.
Rerw żuchwowa-gnykowy może niekiedy zespalać się z nerwen jzykowym za pośrednictwem gałązki przebijającej mięsień żuchw wo-gnykowy.
2.
Gałęzie zębowe dolne(rr, dentalesinferiores)i gałęztądziąsłowe dolne(rr, ginęhales mferiores).
Przebiegając w kąąle żuchwy nerw zębodołowy dolny tworzy splot zębowy dolą(plexus dentalis interior)analogiczny do górnego.
Sploty obu strzespalają się z sobą.
Od splotu tego odchodzą cienkie gałęzie z b owe dolne(rr, demales imenores)do otworów szczytowych bów dolnych, zaopatrujące miazgę tych zębów, oraz gałęzi dziąsłowe dolne(rr, gingivales infnores), przeznaczone dziąseł.
3.
N. bródkowy(n. mentalis)jako silna gałąź opuszcza każuchwy przez otwór bródkowy.
Nerw ten przykryty przez m. obniż jący wargę dolną dzieli się na gałęzi e br ódk owe(rr, mentalektóre przebijają mięsień i rozgałęziają się w skórze bródki, oraz gałę złe wargowe dolne(rr, lamales mfnores), które kle się ku górze dochodzą do skóry i błony śluzowej wargi dolneibródkowyzespala się z gałęziami n. twarzowego.
3.
N. uszna-skroniowy(n. auriculotemporalis).
N. uszna-skro wy, gałąź zewnętrzna n. żuchwowego, rozpoczyna się nieco goni otworu owalnego zwykle dwoma korzeniami, które odchodzą z Ggo brzegu nerwu.
Pr zębie g.
Oba korzenie obejmują tętnicę oponową środKoBłącząc się z sobą tworzą wspólny pień, który od tyłu owija się 4 oKwyrostka kłykciowego żuchwy i dalej kieruje się ku górze.
Przebici ląc między stawem skroniowa-żuchwowym i przewodem słuchy zewnętrznym, wchodzi pod górną część ślinianki przyusznej 1 o 9 okolicę skroniową, leżąc ku tyłowi od tętnicy skroniowej po@9 chownei.
W tej okolicy do przodu od małżowiny usznej kieruje sWpionowoku górze do skóry skroni.
Gałęzie 1.
Gałęzie łączące ze zwojem usznym(rr, commu@4 fes cum ganglio otico):tą drogą z nerwu językowo-gardłowege W n. skalisty mniejszy)prowadzą włókna wydzielnicze(przywspP 894 ne)do ślinianki przyusznej(p. dalej).
2 Gałęzie łączące z nerwem twarzowym(n. @mcantes cum nervo Iciali odchodzą od nerwu uszna-skroniowe?miejscu jego zagięcia się ku górze i łączą się z górną gałęzl 48964.
ąąęzowego Zespolenie to doprowadza do nerwu ęąą czuciowe dla skóry policzków.
y(łatę z i e staw owe(rr, aNfc 9(areał do stawu skąwegOj(Iałęzie naczyniowe(r.
Vascularesl do teł y-jłkowei i innych tętnic dołu podskroniowego, ą N, przewodu słuchowego zewnętrzne jegsticf eweoh Jedna lub częściej dwie gałązki kiergjąąąkąją do przewodu słuchowego zewnętrznego na ej-mej i chrzęstnej.
Gałązki te zaopatrują skórę gór g-tąny przewodu Od gałązki górnej odchodzi gałąź blorją membranae(rmpanO, cienka gałązka unerwiająca(toczną błony bębenkowej.
g Nr, uszne przednie(nn, aunculares anteno ją to tylu od tętnicy skroniowej powierzchownej i doclej powierzchni małżowiny usznej, unerwiając jej skm 7.
Gałęzie przyusznicze(rr, parotideilwnikajjiąnki przyusznej, prowadząc włókna wydzielnicze ze:ł.
Gałęzie skroniowe powierzchowne(mperńciales?, zwykle dwie, stanowią końcowe rozgalszno-skroniowego i przebiegają razem z rozgałęzwkroniowej powierzchownej.
Gałęzie te zaopatrują kroniowej nad łukiem jarzmowym, do przodu i powysznej.
Ich końcowe rozgałęzienia łączą się z gałęzianod n. ocznego), twarzowego i potylicznego większego.
Zwój uszny(ganglion oticum').
Zwój uszny łączy się tą n. trójdzielnego.
Jest on kształtu okrągławego, rednicy 3-4 mm, barwy różowoszarej.
Uczy tuż owalnym w dole podskroniowym bezpośrednio przykrodkowej strony n. żuchwowego.
Przyśrodkowo graj hrzęstną trąbki słuchowej.
Ku tyłowi przebiega t. opWB.
Awói uszny, podobnie jak inne zwoje przywspółczul 91 odprowadzających ma trzy gałęzie d*4 ce, czyli trzy korzenie(ryc.
W 4).
ł Korzeń czuciowy(radb sensitivaJ pochodzi terwu trójdzielnego(prowadzi również włókna Fucho Jrdłowego przyśrodkowego i m. napinacza błoo)bł 69 Do zwoju dochodzi na jego górnym brzegu.
Z Parzeń przywspółczulny(radixparaąrg 79 AJest przez nerw skalisty mniejszy(@P 99)przechodzi przez szczelinę klinowo-skalistą i 9999 Wzegu zwoju.
Prowadzi biegnące w nerwie bębeW?
'Fe 4 zwojowe gałęzi nerwu językowo-gardłowego(P ś?
:Parzeń współczulny(radb swnpath(c 4 ł pśł@istego głębokiego ze splotu szyjna-tętniczego 9 Brnoldj.


Radix sensitvefor, ovełeR.
corrIOłe*bucc*\.
*, chord**mp*n*.
N. iingualis-ąęk.
O of, sa.
X:%.
X XX*hord**mp*n*.
-N. aweoleris im.
**, *. *-mening, n. mgndib.
--N patrosus DIW(rado parasymp).
i\I AŁFr.
WXX'z Ń ł-ś-ł.
hsc Radix sympgth.
hsc Radix sympgth.
8 X\1 ł*z z.
N, auricu totem por.
ĄZ--A, meningee medet plexus sympath.
Ryć.
104.
Zwój uszny prawy, jego gałęzie doprowadzające(korzenie)i odprowadzające.
Oznaczenia jak na rycinie 96.
Widok od strony przyśrodkowej.
Schemat.
współczulny, dochodzi do tylnego brzegu zwoju.
Również w zwoju usznym, podobnie jak i w innych zwojach prwspółczulnych, tylko włókna przywspółczulne kończą się i zos@"przełączone"na drugą komórkę.
Włókna czuciowe(oraz ruchoWewspółczulne zasadniczo nie kończą się w zwoju, lecz przez@4 eprzechodzą.
Oprócz wymienionych połączeń korzeniowych zwój uszny ołO 8 drogą otrzymuje również włókna ruchowe z n. twarzowego.
Docie 4 ją one do zwoju wraz ze struną bębenkową jako n. klice wewnętrzny(n. sphenoidalis int).
Po przejściu przez zw(8 synapsy)dochodzi do n. skalistego większego i przez zwój sk 3 Ywo-podniebienny i nerwy podniebienne mniejsze dociera do 99 bienia miękkiego.
G ale z i e o dpr owad z a j ące.
Z gałęzi odprowadzających 8 usznego wymienimy następujące:cans cum nervo auriculotemporalit prowadzi zazw@owe przywspółczulne dla ślinianki przyusznej.
jgątę złe r u c h owe do m. skrzydłowego przyśrodkowego, m. napinacza podyąeaiamięł 8***jąe te mogą częściowo przebiegać drogą n. skrzydłowego przyśrodkowego.
Włóyjeedo m. napinacza podniebienia pochodzą ze splotu gardłowego(p. dalej), Moyjagochodzić do zwóu drogą n. skalistego mniejszego.
Włókna te przechodzą przez Ęgjj ą(e przełączając się na 4 rugie neurony Porażenie mięśni podniebienia miękę%ą-wystaje jedynie przy przerwaniu nerwu twarzowego lub błędnego, natomiast j'ąwpuje przy całkowitym wypadnięciu czynności nerwu trójdzielnego, ą gąłąż łącząca z gałęzią oponową nerwu żuchwowego(r. comąj-ąj:cum ramo mewhgeo n. mandibularist prowadzi włókna czuciowe.
j igątąż łącząca ze struną bębenkową(r. communicans cum chorda i ąąjgz prowadzi włókna ruchowe nerwu twarzowego dla m. dźwigacza podniebie?
:jgąjąż łącząca z n, policzkowym(r. commumcans cum n. buccaW, ktoś, ęęąwdopodobnie prowadzi włókna wydzielnicze dla gruczołów błony śluzowej poZKBg mątąż łącząca z n. skalistym większym(r. communicanscumn, pejjąąjoreł, która przypuszczalnie prowadzi włókna czuciowe i przywspółczulne do rwu językowego.
z mątąż łącząca z n. językowym(r. communicans cum n. linguaW.
ywąalenla.
Z licznych zespoleń n. żuchwowego z sąsiednimi nerwami wymienimy:1.
Połączenia gałęzi oponowej n żuchwowego z gałęzią oponową n. szczękowego.
1901, z.
Zespolenia gałązek n. policzkowego z rozgałęzieniami n. twarzowego(str. l 99).
Tą gą włókna czuciowe zaopatrują skórę policzka.
3.
Gałąź łącząca n. językowy z n. zębodołowym dolnym(str. ZOO).
4.
Gałąź łącząca n. językowy ze struną bębenkową(str. ZOO).
5.
Gałęzie łączące n.
Językowy ze zwojem podżuchwowym(str.
2021. Gałęzie łączące n. językowy z n. podjęzykowym(str. ZOZ).
W.
Zespolenia gałązek językowych strony prawej i lewej(str. ZOZ).
Zespolenia obustronnych splotów zębowych dolnych(str.
2 O 4).
9.
Połączenie n. uszna-skroniowego ze zwojem usznym(str.
2 O 6).
'Tą drogą(za pośrednictwem n. skalistego mniejszego z n. językowo-gardłowego)kie 4 je włókna wydzielnicze(przywspółczulne)przez n. uszna-skroniowy do ślinianki ZOĘ).
W Zespolenie n. uszna-skroniowego z n. twarzowym:doprowadza ono włókna czuedo skóry policzków(str.
2 O 6 ł.
**espolenie n. uszna-skroniowego z n. czołowym i potylicznym większm(str. 2051. 98 ar unerwienia.
N. żuchwowy zaopatruje c z u c i o w o:1)oponę twardą, 2)skóBBoticJżuchwy(wargi dolnej, bródki, dolnej części policzka), skroni, powierzchni et Póałżowiny(ryc, lOó), przewodu słuchowego'zewnętrznego, jak również poP@Nęboczną błony bębenkowej(z wyjątkiem małego górnego pasma unerwione P(zez n. błędny), 3)błonę śluzową policzka, dna jamy ustnej oraz przednich dwóch 8 h części Języka, 4)staw skroniowa-żuchwowy oraz zęby i dziąsła żuchwy, 8 u 9@9 mięśnie żwaczowe(m. żwacz, m. skroniowy, mm, skrzydłowe:boczny i 698 owy), m. żuchwowa-gnykowy i przedni brzusiec m. dwubrzuścowego.
Jat et 8 napinacz błony bębenkowej i m. napinacz podniebienia miękkiego.
Obszar unerwienia n. trójdzielnego PPW ruchowy.
Obszar ruchowy n. trójdzielnego obejmuje w Fóczowe(mrn, :żwacz skroniowy, skrzydłowy boczny i skrzJ 4 P(jŚrodkowy), jak też mięśnie dna jamy ustnej(m. żuchwo śN 8966 oraz brzusiec przedni mięśnia dwubrzuścowego)0+ć 9 P*9 Faz według niektórych-poglądy nie są uzgodnione-899 podniebienia miękkiego.
N. trójdzielny powoduje więc 648207.


ehy żuchwy w czasie żucia i mowy:w ruchach tych współpracuje z ątwarzowym(mięśnie wyrazowe)i n. podjęzykowym(run, języka), Ięczynności tej-związanej nie tylko z aktem łykania, ale w ogóle jpobieraniem pożywienia-w której również biorą udział n. języka.
wo-gardłowy i n. błędny, rola n. trójdzielnego jest bardzo duża, zwtą.
szczą że cała kontrola czuciowa tych ruchów głównie jemu podlegąWyłączenie nerwu trójdzielnego powoduje nie tylko porażenie cuchą.
we zaopatrywanych przez niego mięśni, ale także uszkadza do pewnego stopnia działalność mięśni o innym unerwieniu, położonych w granicach jego obszaru czuciowego.
Obszar skórny.
Obszar czuciowy n. trójdzielnego obejmuje skórę i błony śluzowe twarzy oraz opory mózgowia.
Obszar skórny od tyłu i od dołu odgraniczony jest od obszaru nerwów szarych(n. occipitalis major et minor, n. aurieularis magnus, n, transversus coW tzw. linią szczytowo-uszna-bródkową.
Linia ta biegnie z wierzchołka głowy ku dołowi do otworu słuchowego zewnętrznego i dalej, omijając kąt żuchwy, wzdłuż jej dolnego brzegu do wyniosłości bródkowej(ryć, lO 5).
N. trigern.
O N. trigem, ł.
N. occi*s**o*.
N. occi*i**/*żertvsN, occipira/7 s 011006 N, auriculo-*empo*s.
1-64 N, auricularisfOBQOUS 1-4.
Hyc.
105.
Ys'.
R. med, n. -supraorbhalisR, lat, n. w praorbita lis-R. zygomatcotemporalis, n. zygomaticiN, supratrochlearis(n. trontalis)N, infratrochlearis*(n. nasocdiaris)-R. palpetralisn, lacrimalis*, zyg*ticofacialisn, zygometici, infraorbitalis.
N. buccalis.
Pola nerwów skórnych głowy.
Schemat.
N. mentalis.
N. trigern.
III.
gwszar skórny n. trójdzielnego prawie w całym swym zakresie jest jtszarem autonomicznym"zaopatrywanym wyłącznie przez n. trójjgelnyi żaden jony nerw nie może go zastąpić.
Tylko małżowina j-zna nie należy do tego obszaru, gdyż oprócz n. trójdzielnego zaopajęęwanajest również przez nerwy szyjne i n. błędny.
Granice tego autonomicznego obszaru zaznaczają się wyraźnie przy całkowitym przerwaniu pnia n. trójdzielnego gy usunięciu zwoju trójdzielne ja.
Obszar ten jest bodaj jedyąymObszar unerwienia każdej z trzech gałęzi n. trójdzielnego wewnątrz powyższego ograniczonego pola skórnego daje się na ogół oddzielić przez szparę powiek i szparę ust.
Jednak poszczególne gałązki wykraczają poza te linie graniczne.
Pierwsza gałąź, przekraczając płaszczyznę szpary powiek ku dołowi, zaopatruje jeszcze koniec nosa, a druga, przekraczając swój zakres ku górze, unerwiaprzednie małe pole skóry skroni:większa, tylna część skroni należy do obszaru trzeciej gałęzi n. trójdzielnego, która przekracza przynależne jej właściwe pole żuchwowe(ryc.
1051.
Obszar błony śluzowej.
Obszar błony śluzowej n. trójdzielnego obejmuje jamę ustną i ja@ęnosową wraz z zatokami przynosowymi oraz spojówkę oka, .
Pierwsza gałąź(n. etunoidalis amerior)zaopatruje przednią część Jemy nosowej w obrębie nosa zewnętrznego, kości czołowej i nosoWei, jak też przednio-górny odcinek przegrody nosa.
Druga gałąź unerwia małą przednią część dna jamy nosowej, a takŻebłonę śluzową wargi górnej i dziąsła szczęki(n. imraonitalis).
PoBostałyobszar drugiej gałęzi obejmuje podniebienie wraz z języczWem:bocznic aż do łuków podniebienna-językowych i ku tyłowi do nozdrzy tylnych, oraz górną część gardła.
Również większa część bło 8 śluzowej przegrody nosa stanowi pole unerwienia drugiej gałęzi@nasopalatmus).
Trzecia gałąź zaopatruje powierzchnię wewnętrzną wargi dolnej(n.
Bemalis)i dziąsła żuchwy, błonę śluzową całego dna jamy ustnej.
człowieka 1 V.
człowieka 1 V P Q.
Ryc.
106. Unerwienie skórne małżowiny usznej.
Schemat.
209.


oraz języka aż do brodawek okolonych(n. llneualis).
Brodawki okoty.
ne, brodawki liściaste i łuki podniebienne zaopatruje n, języięj.
wo-gardłowy.
Również większą część błony śluzowej policzka zaopą.
truje trzecia gałąź(n. żuccalis).
Unerwienie zębów i dziąseł Zęby s ze z ęki oraz powierzchnią policzkową i wargową dziąseł szczęki zaopatrują odcinki końcowe(ą-, dentales superiores et rr, gingivales superioreś)nerwów zęwą.
do łowy eh go rny c h(nn, alveolares supenores)od n. podoczodą.
łowego(VJBłonęśluzową i okostną podniebienia oraz dziąsła górne ze stroję podniebiennej zaopatrują nerwy podniebienne(V-)oraz n, przysieczny(n. incisiws)-końcowa gałąź n. nosowo-podniebiennego(VJ.
Granica między nimi leży zwykle przy kle, lecz jest osobnicza zmienna i może przesuwać się w jedną lub w drugą stronę, zęby żuchwy i dziąsła żuchwy po stronie policzkowej i wargowej, analogicznie jak w szczęce, zaopatrują odcinki końcowe(rr, dentales interiores et rr, gingivales interiores)n. z ęo o dat ow e.
go dolnego(n. alveolaris imenorh na żuchwie jednak w odcinku środkowym dochodzą jeszcze gałązki n. policzków ego(a, buecalis)zaopatrujące dziąsła.
Z powyższego wynika, że w celu wykonania bezbolesnego zabiegu na żuchwie nie wystarcza znieczulenie n, zębodołowego dolnego:musi ono być uzupełnione znieczuleniem n, policzkowego(VJ.
Powierzchnię wewnętrzną żuchwy wraz z dziąsłami oraz język zaopatruje n. językowy.
Uwagi praktyczne.
Schorzenia n. trójdzielnego są szczególnie bolesne.
Nie wszystkie gałęzie równocześnie są przez nie zaatakowane:najczęściej gałąź górna, najrzadziej dolna.
Silne nerwobóle wymagają nieraz wyłączenia poszczególnych gałęzi lub nawet całego zwoju troistego.
Jednocześnie z usunięciem bólu zanika oczywiście zdolność czucia w obszarze zaopatrywanym przez nerw.
Jest to szczególnie ważne w odniesieniu do pierwszej gałęzi n. trójdzielnego, gdyż wraz z jej usunięciem wygasa odczuwanie szkodliwych ciał obcych na rogówce oka i jej wysychanie:tym samym zanika sygnBostrzegawczy dla ochrony oka.
Ponieważ n. trójdzielny zawiera również włókna czucia głębokiego, z wyłączeniem go zanika również czucie mięśniowe układu mimicznegetwarzy i jego koordynacja może być uszkodzona:poza tym ulegają porażeniu włókO 4 naczynioruchowe i wydzielnicze gruczołów potowych.
Gałąź druga i trzecia są często przedmiotem zabiegów stomatologicznych w celu w 68 łączenia nerwów przewodzących ból w czasie leczenia czy usuwania zębów.
Zrueczulsnie przewodowe wykonywane jest przede wszystkim przy języczku żuchwy-w r@@scu, gdzie n. zębodołowy dolny wstępuje do kanału żuchwy, oraz na guzie żu@@@6 gdzie mogą być znieczulone nerwy tylnych zębów szczęki.
Przy porażeniu trzeciej gałęzi n. trójdzielnego zachodzi też porażenie mięśni żw 8 cW 8 wych.
Toniczny skurcz mięśni żwaczowych nazywa się szczękościskiem(tnsmu?
Duże znaczenie praktyczne ma to, że gałęzie nerwowe w wielu miejscach przebieśAją przez otwory oraz kanały kostne.
W złamaniach czaszki czy zapaleniu okos@4 PPXgą one być uciskane, wywołując dotkliwe nerwobóle.
Streszczenie N, 1 r oj d z i e In y(n. tngemious?wychodzi z mózgowia dwoma korzeniami na graj(ey mostu i konara środkowego móżdżku.
Korzeń grubszy stanowi czuciową c z ęś ćąjpkszą tportio mJo@, korzeń mniejszy ruchową część mniejszą(partio nnjay.
Oprócz dośrodkowych włókien czuciowych i odśrodkowych włókien ruchowych wątęzie n. trójdzielnego przypuszczalnie zawierają również własne włókna przywspółczulne układu autonomicznego.
Czuciowe komórki korzeniowe tworzą potężny z w o j 1 r o i s 1 y(gaalion tngeminaw)położony w pobliżu szczytu części skalistej kości skroniowej na powierzchni przedjtejpiramidy, objęty kieszonką opony twardej.
Dośrodkowe włókna komórek czucioęychzwoju trójdzielnego wytwarzają część większą nerwu i kończą się w jądrach grąńcowych pnia mózgu.
Odśrodkowe włókna korzeniowe wychodzą z komórek ruchowych tworzących jądro początkowe położone w moście w pobliżu górnego jądra grańcowego.
Z bocznego brzegu zwoju trójdzielnego wychodzą trzy wielkie gałęzie n. gójdzielnego:1)n, oczny W. qphWalm(cusl 2)n. szczękowy(n. maxillansl, 3)ą, żuchwowy(n. mandibu(ais?.
Ruchowa część mniejsza nie łączy się ze zwojem trójdzielnym i wstępuje do n. żuchwowego.
N, o c z ny(n. ophthalmfcus), czuciowy, jeszcze przed przejściem do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną oddie gałąź zaopatrującą namiot móżdżku(g a tą z namiotu, ramus tentom).
W oczodole składa się z trzech gałęzi.
1.
Gałąź boczna-n. 1 z o w y(n. lacrimalis)swymi współczulnymi włóknami wydzielniczymi, które otrzymuje drogą n. jarzmowego(z VJ, zaopatruje gruczoł łzowy, a włóknami czuciowymi spojówkę i skórę powieki górnej w okolicy kąta bocznego oka.
Najsilniejsza gałąź środkowa(23-n. c z o łowy(n.
Iomals)unerwia skórę czoła łaź do szczytu głowy)i nasady nosa oraz spojówkę i skórę powieki górnej.
3.
Gałąź przyśrodkowa-n, n o s owo-r z ę s k o w y(n. aasożlians)swą częścią nosową zaopatruje komórki sitowe, zatokę klinową(n, sitowy tylny, n. ethmoidalis pasterzom oraz przednio-górną część jamy nosowej, zatokę czołową i skórę grzbietu nosa zewnętrznego(n. sitowy przedni, n. ethmoidalis antenom.
Trzecia gałąź części nosowej n. czołowego(n.
p o db I o c z k o wy, n. infatrochleans)zaopatruje część przyśrodkową powieki górnej i okolicę przyśrodkowego kąta oka.
Część rzęskowa n. nosowo-rzęskowego oddaje k orzeńczuciowy(radb sensitiva)do zwoju rzęskowego oraz nn, rzęskowe długie(nn, ciliares longO do gałki ocznej.
Z n. ocznym łączy się z w oj r z ę sk o wy(ganglion ciliaret zawiera on korzeń czuciowy(z n. nosowo-rzęskowego), korzeń współczulny(ze splotu szyjna-tętniczego wewnętrznego)oraz korzeń przywspółczulny(z n. okoruchowego).
Do gałki ocznej zwój rzęskowy wysyła nn, rzęskowe krótkie(nn, ciliares breves), które zawierają włókna czuciowe, współczulne(do m. rozwieracza źrenicy)i przywspółczulne(do m. zwieracza źrenicy i m. rzęskowego).
N s z czekowy In. nacji(aris)-druga, również czuciowa'gałąź n. trójdzielnego-po odejściu od zwJu troistego(w obrębie jamy czaszki)oddaje gałą z opon ową(środkową)-r. meoiogeus(medius), przechodzi przez otwór okrągły do dołu 48 rzydłowo-podniebiennego i dalej przez szczelinę oczodołową dolną do oczodołu TuPJ.
tako n. podoczodołowy-przedłużenie pnia-wchodzi do kanału podoczodołoweśei przez otwór podoczodołowy wydostaje się na przednią powierzchnię twarzy.
W dole skrzydłowa-podniebiennym n. szczękowy oddaje:1)nn, skrzydłowa-po 4 nieP 9 e n n e(nn, pterigobalatim)biegnące do zwoju tejże nazwy i stanowiące jego korzeń Puciowy:2)n. j arzmowy(n. zygomaticus)wysyłający gałązki czuciowe do skói:P(zedniej części skroni i do policzka:3)n. p o do c z odo łowy(n. imtaorbitalis), któQo 44 aje:a)gałęzie zębodołowe górne(re, alveolares supenoces)przednie, łódkową i tylne tworzące splot zębowy górny(plerus dentalis sugerio), od ł 9 wego odchodzą gałęzie zębowe górne i dziąsłowe górne(n. gema(es śWeiores et gingha(es supeciores)oraz b)gałęzie końcowe zaopatrujące skórę powie ł 94 oloei i bocznej powierzchni nosa oraz skórę i błonę śluzową wargi g 6 o 8 J@@6)skr zydlów o-p o dnie b lenny(ganglion pterygqpalatioum)prz*i*uie 49@e doprowadzające, czyli k o r z e ń c z u c łowy(nn, skrzydłowa-podniebiennej.
Ż 9(zeń przywspółczulny(n. skalisty większy z n. twarzowego)i korzeń?-bóle zulny(n. skalisty głęboki ze splotu szyjna-tętniczego wewnętrznego)Ze 9619 wychodzą liczne gałęzie odprowadzające wiodące włókna czuciowe, przJwsp(4211.


ezuloe i współczulne do błony śluzowej, naczyń i gruczołów:a)jamy nosowej(galę.
złe nosowe Tylne, rr, nasaJes posrenores), b)podniebienia(nn, podniebieą.
we, no, gala(80, ci komórek sitowych i zatoki klinowej(gałęzie oczodołowe rr, oo@a(es)oraz d)górnej części gąrdta(gałąź gardłowa, r. pharmgeus).
N, żuchwowy(n. mandibulans)jest nerwem mieszanym.
Wychodzi on z czaszktprzez otwór owalny do dołu podskroniowego i przebiega mię 4 z 3 obu mięśniamt:krzydłowymi, zaraz po wyjściu z otworu oddaje gałąź oponową 0, memnęeoąktóra powraca 4 o jamy czaszki przez otwór kolcowy.
Dzieląc się, n. żuchwowy twa.
rzy 4 wie ki'up:gałęzi:przednią i tylną.
Do pierwszej należą gałęzie ruchowe-cztery nerwy zaopalóiące wszystkie cztery mięśnie żwaczowe-i jedna gałąź czuciowa n, policzkowy(n. buccalis)-----unerwiająca skórę i błonę śluzową policzka.
Drugą grupę stanowi 4 trzy wielkie nerwy przeważnie czuciowe:1)n, i ęzykow:(n. lin.
gualis), 2)n z ęb odo ł o wy dolny(n. aheolans interior)ze swą gałęzią ruchową Ń, żuchwowa-gnykowym(n, mylohyoideus)dla m. żuchwowa-gnykowego i przedniego brzuśca m. dwutrzuścowego--oraz 3)n, u s zn o-skr oni o wy(n. aurcu(o(e@iąoral@N.
Językowy biegnie w jamie ustnej na mi, żuchwowa-gnykowym.
Wysyła on gałęzie do języka(rr.
Jinguales)--zaopatrują one brodawki grzybowate(smakowe)i nitkowate(dotykowe)3 w błony śluzowej dna jamy ustnej(n. sublingualis)oraz do mig 4 a(łów podniebiennych i cieśni gardzieli(rr, isthmi fucium).
W początkowym przebiegu nerw Językowy łączący się ze struną bębenkową(chocda 3 mDaiiO, która od n. twarzowego doprowadza do n, językowego włókna wydzielnicze(przywspółczulne)dla ślinianłi podżuchwowej i podjęzykowej.
Do obu tych gruczołów, tak też do gruczołóWipzBKa.
Boga prowadzi przez przywspółczulny zwój podżuchw owy(gang-lico submaodbulare)położony powyżej ślinianki podżuchwowej.
N. zębodołowy dolny po od 4 aniu n żuchwowa-gnykowego wstępuje do kanału żuchwy.
Tworzy un s pi ot z głowo 4 oJ@3 Qwexus wemalis inńrior)dla zębów i dziąseł żuchwy.
Przez otwór(bródkowy oddąje on silną gąląż-n, bródkowy(n. mentalir zaopatrujący czucioęwo skórę wargi dolnej i bródki.
N. uszna-skroniowy wychodzi z tylnego obwodu n. żuchwowego(tuż pod otwarci oW@@j@l zwókle dworna korzeniami, które obejmują z dwóch stron t. oponową sra kawą@łeg@e on ku górze oraz do przodu od małżowiny usznej, którą zaopatruje(atoculares an(eriores), do okolicy skroniowej(rr, temporales superłciale)Op@włókien czuciowych prowądzi on również włókna wydzielnicze przywspółczulne cbodzące z n Językowo-gardłowego:włókna te unerwiąją śliniankę przyuszną Z n żuchwowym łączy się przywspółczulny z woj u s z ny(ęangtion oticunO boWżOO Tuż Oo 4 otworem owalnym na przyśrodkowej stronie n. żuchwowego óoJApęzywspółczulny zwoju usznego doprowadza do niego włókna wydzielnicze(dro 24 sKaBs(ego niniejszego z n, językowo-gardłowego).
Po przełączeniu na drugie neu(o(J 88 o gałąź ołprowadzającą łącząca z n. uszna-skroniowym, prowadzi włókna w 34@ojcze do ślinianki przyusznej.
Merw twarzowy(WIO Nerw twarzowy(n. t*cialis)jest nerwem drugiego łuku skrzela 20 Polobnie jak nerw trójdzielny, jest on nerwem mieszanym, 6*Jednak różnicą, że stosunek włókien ruchowych i czuciowych ie 4010 odwrotny niż w nerwie trójdzielnym.
W nerwie twarzowDB PFWażM włókna ruchowe, przeznaczone głównie dla mięśniówłJ 4 ĘŚO@twarzy i szyi, a włókna czuciowe zaopatrują(smakowo)prze Ś-części błony śluzowej języka.
Oprócz włókien ruchowych i czPĘWeb(smakowych)n, twarzowy zawiera również włókna przywBĘcBuWe(wrdzielnicze)przeznaczone dla gruczołu łzowego, śWDodżuchwowej i podjęzykowej oraz małych gruczołów jamy nos 9 podniebienia miękkiego i jamy ustnej Czuciowe komórki korzeniowe leżą w zwoju Koł 9 K a(gaogVon geniculn położonym przy kolanku n. twarzoweZP'*.
ąąjej):ich neuryty, ustosunkowują się"podobnie jak neuryty komójwkzwojów rdzeniowych.
Wypustki dośrodkowe komórek pozornie ełnobiegunowych zwału tworzą cienki n. pośredni(n. iatermejtgs)i kończą się w tyłomózgowiu przy jądrze pasma samotnego(t. p str. 178, ryc, 119 i IZO).
Wypustki odśrodkowe przylegają do pnia w twarzowego 1 razem z nun kierują się ku obwodowi.
Ruchowe komórki korzeniowe tworzą jądro początkowe n.
I warz owego(nucleus n. tdcials)położone w rnoścte do łóóćcjgy'?o gy'g"'g"yćggg'"'%Ę??
7 Ą?, 'óW gŚ 5'g?óćgóćY?
Ę.
X ryć, 123)i obeimutą tądro n. odwodzącego tworząc kolano n. twarzo.
N stapediusChorda tympaniFor, stylomastoid.
8-auricut.
8, occipit.
N auricularis post.
Bamus sup.
, 8. digastricusR, stlohyoid.
N. petrosus major.
8, comm, c, n. glossophar.
Z//Ramus inf.
Br. temporales.
Br. zygomatici.
Br. buccales.
R. marginalis mandibulae.
co/Zi.
Przywspółczulne komórki korzeniowe leżą w jądrze PBzywspółczulnym n. twarzowego" zwanym też jądrem ślino?y m górny m mucleus saliąatorius superior s. cranialis)8.
W. sr, WO, ich neuryty biegną razem z włóknami czuciowymi w n. pośredl'??z PPĘŻ 99 ś 9 P 9 śWPPP 98 n sKaJisty większy oraz w strunę tę.
Nerw twarzowy pojawia się na podstawie mózgowia przy dolnym 9 Fzegu mostu ku dołowi od nerwu trójdzielnego, bezpośrednio przyirodkowo od n. przedsionkowa-ślimakowego i bocznic od n. odwodzą.


cego.
Wychodzi z kąta móżdżkowa-mostowego między konarem śrdą.
kowym móżdżku a oliwką rdzenia przedłużonego(ryć.
BO).
Przebieg i położenie.
Nerw twarzowy rozpoczyna się dworna kw. rżeniami.
Grubszy przyśrodkowy korzeń ruchowy tworzy wł a ś c i.
wy nerw twarzowy, cienszy zaś boczny korzeń czuciowy i wydzielniczynosi nazwę nerwu pośredniego(n. imermedius)którą zawdzięcza swemu położeniu między właściwym nerwem twarzowym a nerwem przedsionkowa-ślimakowym.
For, styloec.
rnastoide urn.
N. petmsus major.
s Chorda ty mpani.
s Chorda ty mpanicj****************.
W 3 PI 4)X fi ł 8.
Ryc.
10. Różne rodzaje włókien n. twarzowego.
Schemat.
Włókna czuciowe-niebieskie, włókna ruchowe-czerwone, włókna przywspółczulne-czerwone przerywanej-n. intermedius(pars sensitiąa et secretoria), 2-n. fcialis(pars materia).
Nerw twarzowy po ukazaniu się na powierzchni mózgowia przebiega ku bokowi razem z nerwem ośmym, kierując się do otworu słuchowego wewnętrznego.
Leży on w rynience utworzonej przez nerw ośmy, z którym wchodzi do otworu i przewodu słuchowego wewnętrznego osiągając jego dno.
Aż do tego miejsca oba nerwy, VII i VIT, wspólnie objęte są przedłużeniem opon mózgowych.
Dalej nerw.
jwąrzowy oddziela się od nerwu ósmego i razem z nerwem pośredjjmprzechodzi przez pole nerwu twarzowego(area n. fcżajt)-część górna-przednią dna przewodu(t. 1, ryć, 220)-do kanału jerwu twarzowego.
W kanale tym, leżącym w kości skroniowej nerw przebiega na odcinku około 30 mm(ryć, lO 9).
Początkowo nerw biegnie ku bokowi i do przodu, między ślimagiemi kanałami półkolistymi nad przedsionkiem błędnika i dochodzi ąż do rozworo kanału nerwu skalistego większego(hiatus canalis n. petrosi majoris).
W tym miejscu nerw zawraca prawie pod kątem prostym ku tyłowi, tworząc kolanko nerwu+w a r z o w e g o(geniculum n. fcialfs)leżące nad przyśrodkową ścianą jamy bębenkowej:znajduje się tu czuciowy zwój kolanka(ganglion genicuW.
W dalszym ciągu nerw twarzowy biegnie wpierw ku tyłowi, a następnie ku dołowi w ścianie jamy bębenkowej, przechodząc między wyniosłością kanału półkolistego bocznego i okienkiem przedsionka(p, dalej).
W tym przebiegu nerw twarzowy jest oddzielony od jamy bębenkowej I-2 mm warstwą kości i dlatego też bywa czasem włączony w procesy chorobowe, toczące się w uchu środkowym.
Ostatni odcinek nerwu twarzowego w kanale kończy się w otworze rylcowo-sutkowym, z którego nerw wychodzi na zewnętrzną powierzchnię podstawy czaszki.
Po wyjściu z otworu rylcowo-sutkowego nerw twarzowy wchodzi w miąższ ślinianki przyusznej i przebiegając poniżej otworu słuchowego zewnętrznego, prawie poziomo kieruje się do przodu, bocznic od tętnicy szyjnej zewnętrznej oraz brzuśca tylnego mięśnia dwubrzuścowego.
Leży on tu na powierzchni bocznej gałęzi żuchwy, po czym dzieli się na dwie gałęzie końcowe.
Gałęzie.
Wzdłuż swego przebiegu nerw twarzowy oddaje gałęzie boczne i zespolenia zarówno wewnątrz kości skroniowej, jak i też na zewnątrz czaszki po wyjściu z otworu rylcowo-sutkowego.
Gałęzie i zespolenia nerwu twarzowego wewnątrz części skalistej(k. skroniowej)Gałęzie:1.
N. skalisty większy(n. petrosus major).
Nerw ten odchodzi od Kolanka nerwu twarzowego i na przedniej powierzchni części skalistej kości skroniowej wychodzi przez rozwór kanału nerwu skalistego większego.
Układając się w jednoimiennej bruździe(sulcus n. petrosi@ąfons)kieruje się ku szczytowi części skalistej kości, w pobliżu którego przez otwór poszarpany przechodzi na powierzchnię zewnętrzną Podstawy czaszki, przebijając chrząstkozrost klinowo-skalisty.
Po P(zejściu przez otwór poszarpany n. skalisty większy wchodzi do łAnału skrzydłowego, który przebija podstawę wyrostka skrzydło Batego kości klinowej.
W kanale przebiega on wspólnie z n, skaBs tym gł ę b ok im(a, petrosus prońmdus)ze splotu szyjna-tętniczego wewnętrznego, tworząc n. kanału skrzydłowego.


mens.
N. facialis-*.
Ma lleus\\.
*c*********.
N. auricułaris post.
6 R. digastricus yM, digasmcus, venter post, 8 stylohyoideus.
Ggl, genicuBR, comm.
Z ć%Ysc.
c, plexu tympanicoGanglion trigeminałe*.
lej długości.
Widok z boku.
c.
N. petrosus meior.
Qjl, pterygoba la@rum.
Chorda tym pani N, lingualiss-N, glossopharyngeus-M. stylohyoideus-R. comm, c, n. glossopharyngeoM, styloglossus-N, glossopharyngeus M. stlopharyngeus.
, twarzowego otwartym na ca.
(a, canalis pterygoidei), który dochodzi do zwoju skrzydłowa-podniebiennego.
Rerw skalisty większy składa się głównie z przedzwojowych włókien wydziemiczych stanowiących k o r z e ń p r żyw s p o łc z u lny(radb paraswnpathica)zwoju skrzydłowa-podniebiennego.
Włókna te przeznaczone są dla gruczołów:łzowego, nosowych i podniebiennych(str. l 96).
Oprócz włókien przywspółczulnych przebiegają w nim również włókna czuciowe dla błony śluzowet tylnet części tamy nosowej 1 podniebienia.
Według niektórych prowadzi on też włókna ruchowe dla m. dźwigacza podniebienia miękkiego(p. dalej).
2.
N. strzemiączkowy(n. sfapedius).
Odchodzi on od zstępująceg(odcinka nerwu twarzowego w okolicy wyniosłości piramidowej jam?
bębenkowej i wnika do mięśnia strzemiączkowego, najmnieiszegemięśnia ciała ludzkiego.
Mięsień strzemiączkowy jest mięsniem 098 przecznic prążkowanym, niezależnym jednak od naszej woli i pob 8 dzanym odruchowo.
3.
Struna bębenkowa(chorda twnpam).
Nerw ten pod ostrym ł 4 tem odchodzi od pnia n. twarzowego bezpośrednio nad otworem r?
cowo-sutkowym.
Wpierw biegnie on wstecznie w kanaliku kostnOBku górze i do jamy bębenkowej, następnie łukiem wypukłym ku 29 rac układa się w fałdzie błony śluzowej na przyśrodkowej powierzeń ni błony bębenkowej, między rękojeścią młoteczka i odnogą dłu 24 kowadełka(przebieg ten czasem może być widoczny u żyjącego po 4.
ą-ąs wziernikowania).
Wreszcie z jato bębenkowej przez szczelinę Q-ąlisto-bębenkową nerw przechodzi do dołu podskroniowego.
Bieg ąje ku dołowi i do przodu, przyśrodkowo od t. oponowej środkowej, ą uszna-skroniowego oraz n. zębodołowego dolnego, struna bębenka ąą dochodzi od tyłu do tylnego brzegu nerwu Językowego, do które go się przyłącza.
W niektórych przypadkach struna bębenkowa oddaje do nerwu jęąkowegojedynie gałęzie łączące, biegnąc w dalszym ciągu sarnoązielniedo zwoju podżuchwowego.
Jak już wspomniano(str. ZOO), struna bębenkowa prowadzi dwojaj-tego rodzaju włókna:1)dośrodkowe włókna smakowe z brodawek ęnakowych(grzybowatych)przednich'/y części języka(t. 11, str. 105)wraz 2)włókna odśrodkowe przywspółczulne, które tworzą korzeń przywspółczulny zwoju podżuchwowego(dla gruczołów:podjęzykowego, podżuchwowego i językowych).
Zespolenia:Gałęzie łączące z nerwem przedsionkowa-ślimaków y m(rr, communicaates cum a, vestibulococh(earO.
Odchodzą od nerwu pośredniego w przewodzie słuchowym wewnętrznym i dochodzą do nerwu przedsionkowa-ślirnakoWCgO.
2.
Gałąź łącząca ze splotem bębenkowym(r. commumcaas cum plexutympamcoł odchodzi od zwoju kolanka nerwu twarzowego lub nieco niżej od pnia nerwu twarzowego(czasami od nerwu skalistego większego).
Przez sklepienie wstępuje do jamy bębenkowej, gdzie łączy się ze splotem bębenkowym n.
Językowo-gardłowego.
Gałąź ta prowadzi włókna biegnące następnie do zwoju usznego drogą nerwu skalistego mniejszego.
3.
Gałąź łącząca ze zwojem usznym(r. commumcans cum ganęlio otcoJ.
*dchodzi od struny bębenkowej w pobliżu zwoju usznego i doprowadza mu włókna ruchowe dla m. dźwigacza podniebienia miękkiego z n twarzowego.
Włókna te pochodzą z n. twarzowego i przypuszczalnie kierują się drogą:n. fcia@s-chorda tmzaai-anastomosis-ganglion oticum-anastomosis-n. petrosus major-ganglion pteggopalatinum-nn, palatini-m. leyator veli palatini(ryc.
IZ%.
M. dźwigacz podniebienia miękkiego bywa też nieraz zaopatrywany przez splot gardłowy(p. dalej).
Przy borażeniu n. twarzowego nie zawsze następuje niedowład podniebienia miękkiego.
4 Gałąź łącząca z gałęzią uszną nerwu błędnego(r. commumcans@88 ramo aurfcu(arf n. kagO.
Odchodzi nieco przed wyjściem n. twarzowego z otworu GBsowo-sutkowego i kieruje się do gałęzi usznej nerwu błędnego, który krzyżuje się z nerwem twarzowym po jego stronie tylnej.
Gałęzie i zespolenia nerwu twarzowego po wyjściu z czaszki Wlezie:Po wyjściu z otworu rylcowo-sutkowego nerw twarzowy PBgałęzia się w trzech kierunkach:1)ku tyłowi biegnie n e r w u s zPYTylny, 2)ku dołowi gałąź dwubrzuścowa, 3)do przodu A Obrębie ślinianki przyusznej rozprzestrzeniają się gałęzie końcowe, łBóre tworzą splot przyuszniczy(ryc.
WOłN uszny tylny(n. auncu(ans posterorl, głównie ruchowy, odŚ 94 ziod nerwu twarzowego tuż po jego wyjściu z otworu rylcoćFsutkowego.
Biegnąc na przedniej powierzchni wyrostka sutkowa ł 989 kieruje się ku górze i ku tyłowi i za małżowiną uszną dzieli się 99 gałąź uszną i gałąź potyliczną zespalając się z nerwami 8 PW 4 u szyjnego oraz z gałęzią uszną n. błędnego.


1, G a t ą z u s z n a(r. aurfcuJansJ zaopatruje mięśnie małżowiny u. . . . .
"tylny, mięsień uszny górny oraz drobne mięśnie chrząstki małżowiny usznej(1, 1 r. 8101. z.
Gałąź potyliczna(r. occipitalisl biegnie ku tyłowi wzdłuż kresy karkowej irnej, oddając gałązki do brzuśca potylicznego mięśnia potyliczna-czołowego oraz da dęśna poprzecznego karku.
N. uszny tylny łączy się z nerwem usznym wielkim i n. potylicznym mniejszym ze płotu szyjnego.
Zespolenie to przypuszczalnie doprowadza do nerwu usznego tylnegąwókna czuciowe dla skóry przewodu słuchowego zewnętrznego, dla przyśrodkowejtylnej)powierzchni małżowiny usznej oraz małego pola położonego ku tyłowi od matiowmy.
O zespoleniu z gałęzią uszną n. błędnego była mowa wyżej.
2.
Gałąź dwubrzuścowa(r. d(ęasticus)odchodzi od nerwu twarzowego, podobnie jak nerw uszny tylny, tuż po wyjściu z otworu rylcowo-sutkowego.
Gałąź ta biegnie ku dołowi i wstępuje do brzuśca tylnego mięśnia dwubrzuścowego.
Oddaje gałą z rył c o w o-gn ykowąoraz gałąź łączącą z nerwem językowo-gardło W y TO.
1.
Gałąź rylcowo-gnykowa(r. stwohyoideus)biegnie do mięśnia tejże nazwy i wchodzi do niego mniej więcej w połowie jego długości:czasami gałąź ta odchodzi samodzielnie od nerwu twarzowego.
2.
Gałąź łącząca z nerwem Językowo-gardłowym(r. communicanscum n. glossopharyngeoJ odchodzi od gałęzi dwubrzuścowej przed jej wejściem do mięśnia dwubrzuścowego, który przebija, i biegnie ku dołowi za wyrostkiem rylcowatym.
Następnie kieruje się ku górze(do przodu od żyły szyjnej wewnętrznej)do zwoju dolnego nerwu językowo-gardłowego lub też poniżej do pnia nerwu.
Włókna tej gałęzi przypuszczalnie biorą udział w unerwieniu mięśnia rylcowo-gardłowego i podniebienna-gardłowego.
3.
Splot przyuszniczy(plexus parotdeus).
W miąższu ślinianki przyusznej nerw twarzowy dzieli się na dwie gałęzie-górną i dolną.
Każda z nich rozpada się na dalsze gałązki, które łącząc się z sobą tworzą splot przyuszniczy.
Od splotu tego odchodzą gałęzie, ukazujące się na przednim i górnym brzegu ślinianki przyusznej, które wachlarzowato rozchodzą się w kierunku zaopatrywanych obszarów.
Ten układ rozgałęzień nerwu twarzowego miał dawniej nazwę gę siei stopki większej(pes ansenaus mąyorl.
Na obwodzie gałęzie te tworzą liczne zespolenia z rozgałęzieniami nerwu trójdzielnego.
Z gałęzi górnej odchodzą gałęzie:1)skroniowe, 2)jarzmowe i 3)pvliczkowe:z gałęzi dolnej:4)gałąź brzeżna żuchwy i 5)gałąź szyi.
Gałąź górna zaopatruje mięśnie otaczające oczodół, mięśnie wa(Zł górnej oraz górnej części policzka.
Gałąź dolna unerwia mięśnie war gi dolnej, bródki i dolnej części policzka, jak również m. szeroki sz 38 l.
Gałęzie skroniowe(rr, (emooraleś przeważnie trzy, biegną stromo ku 29 rze, krzyżując łuk jarzmowy w odległości około I em od małżowiny usznej aż do p(89 wy długości łuku.
Gałęzie te dochodzą do m. usznego przedniego i częściowo góoeśPdo drobnych mięśni małżowiny usznej oraz do mięśni czoła i otoczenia oczodołu:bOPśca czołowego m. potyliczna-czołowego, górnej części m. okrężnego oka i m. marszcWeego brwi.
2.
Gałęzie j arz mowę(rr, zigomatici)w liczbie 3-4 przebiegają skośnie 089 łukiem jarzmowym do przodu i ku górze, kierując się do bocznej i dolnej części 8+e Bo m. jarzmowego większego i mniejszego Bczhia ó-R bielma na m. żwaczu 0004.
żel przewodu ślinianki przyusznej w kierunku kąta us*i rozgałęziają się w m. policzgowym, mięsniach nosa i wargi górnej.
4.
Gałąź brze zna żuchwy(r. marginalls mandlbulae/przebiega wzdłuż podstaęyżuchwy w kierunku bródki.
Zaopatruje ona obniżacz wargi dolnej i m. bródkowy, 5, G a tą z s zyi(r. collD biegnie od splotu stromo ku dołowi i nieco do przodu zstęwjącpod kątem żuchwy na szyję przykryta m. szerokim szyi.
Gałąź ta zaopatruje jiięsień szeroki szyi i zespala się z n. poprzecznym szyi, gałęzią splotu szyjnego.
Opwezwłókien z nerwu poprzecznego szyi mięsień szeroki szyi otrzymuje nieraz włókna z 3 i 4 segmentu szyjnego rdzenia.
Na podstawie obserwacji klinicznych stwierdzono, że nerw twarzowy czasem w ogóle nie bierze udziału w unerwieniu m. szerokiego szyi.
Gałęzie splotu przyuszniczego po wyjściu z przedniego brzegu ślinianki przyusznej biegną pod powięzią m. żwacza i wychodzą spod niej dopiero na jego przednim brzegu.
Na twarzy gałęzie splotu przyuszniczego zespalają się nie tylko między sobą, ale również z gałęziami nerwu trójdzielnego.
Od nich nerw twarzowy otrzymuje włókna czuciowe, które razem z gałęziami nerwu twarzowego podążają do odpowiednich okolic skóry.
Zespolenia n. twarzowego.
1.
Z n. 1 ró j d zje In ym:a)przez n. skalisty większy, b)przez strunę bębenkową oraz c)przez gałęzie splotu przyuszniczego, które łączą się z gałęziami n. ocznego, szczękowego i żuchwowego.
2.
Z n. p r ze ds i o nk owo-ś lira a k owym w przebiegu przez przewód słuchowy wewnętrzny(str. MZ).
3.
Z n. j ęzykowo-gardłowym przez n. skalisty mniejszy i splot bębenkowy.
4.
Z n. błędnym przez jego gałąź uszną.
5.
Ze splotem szyjnym przez n. potyliczny mniejszy, uszny wielki oraz poprzeczny szyi.
Unaczynlerie.
Początkowy odcinek nerwu aż do jego wejścia do kanału nerwu twarzowego jest unaczyniony przez 1)tętni eę błędnik a(a, lałwmthO odchodzącą od tętnicy podstawnej.
Przebiegając w kanale kostnym nerw twarzowy otrzymuje gałązki od tętnicy szyjnej zewnętrznej za pośrednictwem:2)gałęzi skali s tej tętnicy oponowej środkowej(t. 18, str. 224)oraz 3)tętnicy rylców o-sutkowej od tętnicy usznej tylnej(t.
Ul, str. ZZI).
Obszar unerwienia.
O zęść ruchowa, czyli n. twarzowy w ścisłym znaczeniu zaopatruje mięśnie wyrazowe wraz z m. naczasznym, m. szerokim szyi oraz drobnymi mięśniami małżowiny usznej, jak również m. strzemiączkowy, brzusiec tylny m. dwubrzuścowego i m. rylcowo-gnykowy.
Część pośrednia, czyli n. pośredni zaopatruje czuciowa:przewód słuchowy zewnętrzny, częściowo powierzchnię przyśrodkową małżowiny usznej i mały odcinek skóry położony za nią:s mak owo:przednie*/, części języka:wy d złe lnisz o(przywspółczulnie):gruczoł łzowy, gruczoły jamy nosowej, podniebienia miękkie@, gardzieli i języka oraz śliniankę podżuchwową i śliniankę podjęzykową Oyc, 120 bł.
Porażenia.
Nerw twarzowy częściej od innych podlega porażeniom obwodowym.
4 częściej bywa porażona część ruchowa nerwu i to po jednej stronie(monoplegia fkealisl.
Porażenie może dotyczyć całej części ruchowej nerwu, a więc wszystkich mięśni Pyłowy twarzy, lub też tylko niektórych grup.
Przy całkowitym porażeniu jednostronPOntwarz staje się asymetryczna.
Jest ona przeciągnięta w stronę zdrową, co wyraża 48 np. odchyleniem koniuszka nosa.
Wygładzają się fałdy po porażonej stronie twarzy i 98 a potowa twarzy robi wrażenie obrzękniętej.
Szpara powiek nie zamyka się Wa@4(Walmusl z powodu porażenia mięśnia okrężnego oka i z tego też powodu nie wyśKDieodruchowe zamykanie powiek:ciała obce mogą więc z łatwością wnikać do?eka spojówkowego i być przyczyną procesów zapalnych.
Brak odruchu mrugania P 99 oduie, że rogówka wysycha, co może wywołać jej'owrzodzenie.
ł 98 utek porażenia mięśnia okrężnego oka, a zwłaszcza jego części łzowej, ciecz łzoćFnie trafia do kanału nosowo-łzowego i do jamy nosowej, wobec czego występuje ŚBwienie.
Kąt szpary ust po stronie porażonej jest opuszczony, leszcze wyraźniej występują objawy porażenia przy ruchach twarzy.
Podczas uśmie.


hu kurczą się mięśnie po stronie zdrowej, powodując przeciągnięcie w tę sieją agą.
Chory może odczuwać trudności przy wymawianiu głosek, zwłaszczą ąąęęeh.
Chory nie może gwizdać.
Przy dmuchaniu szczególnie uwypukla się pojtąą%*iwnie chorej z powodu porażenia mięśnia policzkowego.
Również z tego poęąąąją śluzowa zwiotczałego policzka przy żuciu dostaje się między zęby i może jj. . .
-*e*.
W wypadku porażenia włókien czuciowych następuje zniesienie czucia srnąku ystaj w przednich'/y częściach Języka, unerwionych przez włókna struny bęheyąęgrodawki grzybowate).
Wrażenia dotyku są zachowane, gdyż są one odbierąąe Qzakończenia nerwu trójdzielnego(n. językowego).
Przy porażeniu włókien wydzielniczych zaopatrujących gruczoł tamy nosoiąchorej połowie powstaje uczucie suchości z Jednoczesnym zmniejszeniem wrążłtęyna zapachy aż do jej zupełnego zniesienia(anosmfaJ.
Z powodu porażenia nerwu strzemiączkowego występuje wzmożenie wrażlhęsłuchowej, szczególnie na niskie tony(hvperacusis).
Na podstawie objawów chorobowych stosunkowo łatwo miożna ustalić miejsce cedzenia nerwu.
W przypadku porażenia ośrodkowego występuje zazwyczaj poraź połowicze, dotyczące jedynie dolnej gałęzi nerwu twarzowego.
W tych przypazostaje zachowana zdolność marszczenia czoła i zamykania powiek.
K u re ze pojedynczych mięśni twarzy czy grup mięśniowych Ur. tic comulsih jno-lub obustronnych występują dość często:dotyczą one przeważnie mięśnia okręgo oka.
Streszczenie N, twarzowy(n. fcialis)składa się z części ruchowej i czuciowa-wydzielał zwanej nerwem pośrednim(n. imermedius)ze względu na położenie nerwem twarzowym w ścisłym znaczeniu a n. przedsionkowa-ślimakowym.
Po z mózgowia na dolnym brzegu mostu ku górze i nieco bocznic od oliwki, n. twarwspólnie z n. przedsionkowa-ślimakowym wstępuje do przewodu słuchowego nętrznego, po czym wchodzi do kanału n. twarzowego i wychodzi z czaszki otwór ryleowo-satkowy:dalej nerw ten wnika do ślinianki przyusznej kończąc s pi o te m przy u s z ni e z ym(wers parotdeus).
W obrębie kanału n. twarzozaginając się ku tyłowi tworzy kolanko n. tw ar zow ego(gemcu(urn n.
J@maon w tym miejscu czuciowy zwój kolanka(ganglion gemcuM przynalen, pośredniego.
Droga włókien ruchowych.
Jeszcze przed wyjściem z kanału n. twarzood n. VII odgałęzia się drobny n. str ze mi ączkowy(n. stapedius), po czyn Jwyjściu przez otwór rylcowo-sutkowy n. twarzowy rozgałęzia się w trzech kierB 1)ku tyłowi podąża n. uszny tylny(n. auricu(ans pasterzom do brzu 5 c 4 licznego m. naczasznego oraz do mięśni małżowiny usznej:2)ku dol o w i kierWgałąź do mięśnia rylcowo-gnykowego i do brzuśca tylneg 9 dwubrzuścowego oraz 3)do przodu biegnie główny pień, który splot przus zniczy(plexus parotdeus)w miąższu ślinianki przyusznej, z rozchodzą się gałęzie do mięśniówki wyrazowej(rr, zennąorales, zygomaO@(es, r mminalis maadibulae, r. eolit).
Włókna ruchowe n. twarzowego po 9@pewne również okrężną drogą przez zwój uszny i zwój skrzydłowa-podniebieWYnn, podniebienne do m. dźwigacza podniebienia.
Droga włókien czuciowych i wydzielniezyeh.
Włókna czuciowe Ędzielniczenerwu VII biegną drogą n. pośredniego.
Odgałęziają się w postaci n 4 listego większego i struny bębenkowej.
N, skalisty większy(n. petosus major)prowadzi włókna czuciowe 49 śluzowej tylnej części jamy nosowej i podniebienia, głównie jednak włókna BYĘeze do gruczołu łzowego oraz do małych gruczołów nosowych i podniebień?
'Ęchodzi on od kolanka n. twarzowego, a z piramidy kości skroniowej wycho 4 łrozwór kanału n. skalistego większego i opuszcza czaszkę przez otwór posz@Pskalisty większy tworzy przedzwojowy korzeń przywspółczulny zwoju 46 Bs'ebłerneeo, do którego dochodzi przez kanał skrzydłowy.
Ze zwoju 86(Broa drueiei gałęzi n. tróid 4 cj.
wyuczało łzowego oraz do gruczołów podniebienia miękkiego i X ęyy J 11 D 3 Q W OT ejąuna bębenkowa(chorda Ormpa@)zawiera włókna czuciowe(smakowe)i ągelnicze, 04 n twarzowego oddziela się ona jeszcze w obrębie jego kanału, prze'ą wstecznie J@@łukowatą przez tacę bębeokow 4.
Którą opuszcza przez szczelinę jgjj-bębenkową, po czym łączy się z n.
Językowym W jamie bębenkowej struna, wją do powierzchni przyśrodkowei błony bpbcołowei Do n.
Językowego struna j, -agawa doprowadza w to k n a s m a k o w e dla przednich', części języka.
Komór ją 3 rogi znajdują się w zwoju kolanka.
Włókna wyd złe lnie ze struny bębenąąjoddziela 34 się od n Językowego i wsJpp 9 Oą 4 o przywspółczulnego zwoju podąjęowego, gdzie Kończy się odcineł przedzwoiowy struny bębenkowej, stąa twą.
w ąWkna zazwoiowe Kierują się do ślinianki podżuchwowej, podyęzykoejido gruczołów języką, y jjwyższego wynika, że n. twarzowy prowadzi ważny odcinek układu przywspółjego.
Do jego drogi przydzielony jest zwój skrzydłowa-podniebienny i podżuchwogtr.
2021, tako zwoje przywspółczulne.
je trójdzielny i n. twarzowy stanowią szlaki dla następujących dróg układu autonoi*zneg*tą ślinianki podżuchwowei, podjęzykowej i gruczołów języwych:jądro ślinowe górne-n. pośredni-struna bębenkowa przez n. językowy, zwoju podżuchwowego--przełączenie i stąd włókna zazwojowe prowadzą do gruówślinowych(podżuchwowego, podjęzykowego.
Językowych).
Ola gruczołu łzowego:jądro ślinowe górne--n. pośredni---n. skalisty wiek-zwój skrzydłowa-podniebienny--przełączenie i stąd włókna zazwojowe prowaprzezn, jarzmowy---gałąź łącząca--n. łzowy do gruczołu łzowego.
la gruczołów podniebienia i jamy nosowej:jądro ślinowe górne pośredni--n skalisty większy--zwój skrzydłowa-podniebienny--nn, podniebień i gałęzie nosowe tylne do gruczołów podniebiennych i gruczołów jamy nosowej.
raga włókien smakowych z przednich 9-części tęzykc błona śluzowa odawki grzybowate)--n. językowy-struna bębenkowa-zwój kolanka-n. paś-pasmo samotne--jądro pasma samotnego(t. IV, str. 4111.
Nerw językowo-gardłowy 08)Jęzókowo-gardłowy(n. glossopharwqeus)jest nerwem trzeciego 9 skrzelowego.
Jak nazwa wskazuje, rozprzestrzenia się on główWJzyku(jego tylnej trzeciej części)i w gardle:prowadzi włó@c z u c i o w e(smakowe)ru c h owe(jest głównym nerwem rubBkania)oraz wydzielnicze(dla ślinianki przyusznej).
N. PA dwa z w o j e:go rny(ganglion superius)położony wewnąMz 80 i do In y 8(gaaglion inńnus)zewnątrzczaszkowy:górny Jest łS 8 r od dolnego.
Oba zwoje są częściowo podobne do zwóówPBwych.
Górny 9 Fe, drugi oprócz nieb również komórki przywspółczulne, na Pharakter zwoju przywspółczulnego PPBeważ n. językowo-gardłowy, podobnie jak n. twarzowy, zawie?
96 P 99@e włókien, ma więc również trzy typy komórek korze Ę@iowe komórki korzeniowe leżą w zwoju górnyn i****o w zwoju dolnym.
Wypustki dośrodkowe kończą się W 3448@e 8 otte r a?96 a 8 sty(ęaaglion ąetrosunn)albo Anders(h 4221.


rze pasma samotnego, które położone jest na dnie dołu równolejgą, bocznego pod trójkątem n. błędnego(t. IV, str. 178 i ryc.
D 9).
Ruchowe komórki korzeniowe leżą w górnej części jąąęądwuznacznego.
Ich neuryty przebiegają w mózgowiu, podobnie jąywłókna n. twarzowego, wytwarzając charakterystyczny łuk zwsąękolanem(t. IV, ryć.
UB).
Przywspółczulne komórki korzeniowe leżą w jądrze przywspółczulnym n. językowo-gardłowego zwanym też Jądrem śą.
nowym dolnym, które prawdopodobnie jest przedłużeniem jądrągrzbietowego(przywspółczulnego)n. błędnego.
Aksony-w przeci.
wieństwie do aksonów jądra dwuznacznego-nie tworzą kalaną lecz kierują się od razu do miejsca wyjścia z rdzenia przedłużonegw(t. 8, ryc.
D@.
Przebieg i położenie.
N. językowo-gardłowy odchodzi z powierzchni bocznej rdzenia przedłużonego(z bruzdy bocznej tylnej)ku tyłowi od oliwki i poniżej nerwu przedsionkowa-ślimakowego.
Jego włóknąukładają się w dwa pęczki:cienszy przedni i grubszy tylny, które przylegając do siebie biegną do przodu i bocznic do przyśrodkowejczęści otworu szyjnego.
Tutaj nerw tworzy zwój górny(ganglionsupenus)i oddzielony pasmem opony twardej od nerwu błędnego wychodzi z jamy czaszki.
Przez przgśrodkową część otworu szyjnego n. IX przechodzi razem z zatoką skalistą dolną, przez część boczną n.
X i XI razem z żyłą szyjną wewnętrzną oraz tętnicą oponową tylną(t. 1, str.
335).
Bezpośrednio po wyjściu z czaszki(na powierzchni zewnętrznej podstawy)w dołku skalistym kości skroniowej nerw tworzy zw 6 j dolny(ganglion interiuś.
Od zwoju dolnego nerw kieruje się ku dołowi, leżąc między tętnicą szyjną a żyłą szyjną wewnętrzną w pobliżu ściany bocznej gardła.
Biegnąc dalej między tętnicą szyjną wewnętrzną i zewnętrzną wzdłuż tylnego brzegu mięśnia rylcowo-gardłowego, który jest jego mięsniem towarzyszącym, kieruje się do przodu oraz ku dołowi i krzyżuje ten mięsień po jego stronie bocznej.
Następnie zataczając łuk wypukły ku tyłowi i do dołu nerw wchodzi między mięsień rylcowo-gardłowy i rylcowo-językowy i dzieli się na gałęzie końcowe, które wnikają do podstawy języka.
Gałęzie.
Nerw językowo-gardłowy oddaje następujące gałęzie 1.
N. 'bębenkowy(n. (wnpamcus).
Odchodzi on od zwoju dolnego Jw dołku skalistym wstępuje do kanalika bębenkowego otwieraiącegesię na dnie, jamy bębenkowej.
Stąd nerw biegnie ku górze na wzgęrek(promontorium), układając się w rynience lub kanaliku w ścia@ebłędnikowej jamy bębenkowej, i przechodzi w splot bębenka w y.
N. bębenkowy zawiera włókna przywspółczulne, przeznaczone dla ślinianki przyusznej i gruczołów policzkowych, oraz włókna czuciowe dla błony śluzowej jamy bębenkowej i trąbki słuchowej.
Ner 8 ten może otrzymywać gałązki od nerwu błędnego, dochodzące do nie go bezpośrednio lub przez zwój dolny nerwu językowo-gardłowego*s.
Jacobsoni.
g plot bębenka wy(plexus Ompamcus)jest tworem delikatąęęw, położonym na wzgórku jamy bębenkowej pod błoną śluzową.
pwwstaje z połączenia:1)n. bębenkowego, 2)z gałęzią ląąjącąn, twarzowego(r. communicans n. facialis cum plexujjjpanicot zstępującą z góry(str. 217)oraz 3)z nn, szyjna-bęĆ-Ńkowymi(an, caro(fcoOmpameó ze splotu szyjna-tętniczego ąwwnętrznego, które skośnie od dołu i z przodu wstępują do jamy.
N, facialis et ggl, geniculióglsap.
R. comm, n. łac. c, p*e*u*mp.
8, auricularisW.
A ów swa.
8, meningeusW.
X W.
X(W. 7 mR, ext. .
Ryc.
Br. pheryngei*N. laryng, sup.
Br. cardiaci sup.
N. laryngeus recurrens.
Hiatus esophageus--.
Truncus wgalis post.
110.
ś-N. petrosus metol-N petrosus minor.
*'Plexus tympanicus--8-tympanicusów 7 w 6-R. sinus cAroOci-a Br. pherrgei-8, musc, stylopheryng.
-, Br. tonsilleres.
-N. laryng, im.
Br. pharyng, et tracheales sup.
--Br. cardiaci medii.
-Br. cerdiaci jot.
-Br. tracheales im.
Br. bronchialesBr, esophageiBr, mediasOneles Br. pericwdiaci.
-Truncus vagalis art.
-Br. linguglęcj.
łowego, błędnego i dodatkowego.
Widok z boku.
P 9 enkowej.
Są to przeważnie dwie gałązki, górna i dolna(przebiega WPe w kanalikach:t. 1, str. 364), które do splotu doprowadzają włóWBwspółczulne.
Splot bębenkowy może też zawierać 4)włókna n 9 ł 94 nego, które jak już wspomniano, dochodzą do niego drogą nPy 9 enkowego.
Splot bębenkowy w różnym miejscach ma małe grupy ś@iowyeh komórek wielobiegunowych autonomicznych.
Ze sploWPybenkowego odchodzą:ł Gałęzie bębenkowe(rr.
Ompanicó do błony śluzowej jamy bębenkowej i?
BPórek sutkowych, jak też do powierzchni przyśrodkowej błony bębenkowej 223.


z, Qą tą z tr ąbk owa(r. (vbarius)do błony śluzowej trąbki słuchowej, biegnącą iatuż jej przyśrodkowei ścianr aż do ujścia gardłowego.
a, N, skalisty mniejszy(n. petrosus minor)jest przedłużeiernsplotu bębenkowego, a zwłaszcza n. bębenkowego.
Po wyjściu rzeź górny odcinek kanalika bębenkowego wychodzi on na po.
zierzchnię przednią części skalistej kości skroniowej przez rozwór:analu n. skalistego mniejszego.
Po wyjściu z kości nerw układa się e bruździe n. skalistego mniejszego, biegnąc ku przodowi i dołowtjod oponą twardą mózgu.
Przez szczelinę klinowo-skalistą nerw wy.
Bhodzi z jamy czaszki i dochodzi do zwoju usznego.
Przedtem w pobliżu rozworo kanału n. skalistego większego przyjmuje on gałąź n, twarzowego, która nieraz może być bardzo silna.
N. skalisty mniejszy prowadzi głównie przedzwqjowe włókna przywspółczulne dla ślinianki przyusznej oraz dla gruczołów policzkowych:pochodzą one przeważnie z n. bębenkowego.
Zaopatrzenie ślinianki przyusznej(pochodzącej z endodermy jamy ustnej)przez n, IX, nie zaś przez n V@.
Jak ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej, tłumaczy się tym, że zawiązek przyusznicy leży pierwotnie niżej, w obszarze unerwienia n. IX i dopiero później przesuwa się wyżej wraz z zaopatrującymi go nerwami.
Długie połączenie, które wiedzie ze zwoju dolnego n. językowo-gardłowego przez n. bębenkowy, splot bębenkowy i n. skalisty mniejszy do zwoju usznego n. żuchwowego, miało dawniej nazwę zespolenia Jacobsona łączącego n. IX z n.
V.
W zwoju usznym, jak wiemr(słr 2161, włókna przedzwojowe n. skalistego mniejszego zostJąprzełączonena włókna gałęzi łączącej zwój uszny z n. uszna-skroniowym, który wnikdo przyusznicy Według niektórych większość włókien dochodzi do przyusznicy prze zespolenia z n. twarzowym.
Włókna wydzieldcze dla ślinianki przyusznej kierują się więc drogą:jądro pocz 49(8 we ślinowe dolne--n Językowo-gardłowy--n. bębenkowy--splot bębenkowy skalisty mniejszy-zwój uszny-przełączenie-gałąź łącząca-n. uszna-skronio-przyusznica(ryc, l 27), 2.
Gałąź zatoki tętnicy szyjnej(r. sinus carotci).
Jedna lub dwijgałązki odchodzą od nerwu językowo-gardłowego w miejscu, g 4@nerw ten owija się dokoła tętnicy szyjnej wewnętrznej.
Gałąź ta rei(luje ciśnienie tętnicze krwi.
Biegnie ona ku dołowi wzdłuż tę@szyjnej wewnętrznej, kierując się do zatoki tętnicy szyjnej(t. DJ.
4190)i kłębka szyjnego(t. 11, str. 818, ryc.
459).
Po drodze otrzy@gałązki z nerwu błędnego i pnia współczulnego.
Zakończenia gałęzi leżą w ścianie zatoki i odbierają bodźce powstające prz)J 4 pięciu przy zwiększonym ciśnieniu krwi.
Bodźce te powodują odruchowy spW 9 Fniema krwi i zwolnienie tętna kierowane przez nerw błędny.
Przecięcie gałę 99 tętnicy szyjnej powoduje przyspieszenie akcji serca(tacżgcardia)i wzrost cPPWkrwi.
Objawy podobne jak przy przecięciu nerwu występują również prz 9 WPĘściany zatoki tętnicy szyjnej środkiem znieczulającym.
3.
Gałęzie gardłowe(rr, pharmgei).
W liczbie 3-4 odchoPĄpnia n. językowo-gardłowego na różnych wysokościach i wspPłgałęziami gardłowymi n. błędnego i pnia współczulnego bior 49 w wytwarzaniu splotu gardłowego(p. dalej).
Splot ten leópowierzchni zewnętrznej błony mięśniowej gardła i zawiera PĘ'Y::ę gardłowe n. językowo-gardłowego bio 64 Pł.
M wuomandibularis.
*, dig*cu**(center post's.
N, accessoriusN, hyponlossus.
, oecipitalis minor N. auricularis.
JTWQDUSN, cerwcalis lit(lamus yeotratis)i y%jej.
'ĘgŻgĘgĘ łRamus inf ansie cerwcalis.
V, jugularis jot.
*-*dp*u*N. pbrenicus.
Piexus brachialis.
*supricławcu--ec azes.
óy 89 bcłą c-g-.
Nn, thoracisi aot.
N-subcleyius.
i:wg Hirszlelda.
Wami.
O facialis.
79 faciatisPł BOQualisN hypogłossusM digastricus 6, eapwęN-łaórgeus sur.
-Badó sup anseecórvicałjęW, thyrohyoideus**W smohyoideus(veoter sup.
)Ansi seryicełis 4, carotis comrn-*rdchegM scalenus aht.
V subclawą.
jĆy??. ęXćóyYYPPB Pb, 98 P 99888688 Qóoego i błony śluzowet 8 Vałąż m rylcowo-gardłowego(r. museuli sUWwaĘenęeó.
Jest óg?
NYYH'?
Ę'99 Q 9999988 J 9 z 38 kowo-gardłowego da ia까Y, ĘP 9 P 868@ii gałązką**yggygcjj', 'go'?. ?
HYł?
89 PPPyBłeh przebiją Ę?98 łęzie, cjcjĘyXcj?
Ń 3 Ą'BY 9@cinką'. . . . gjĘV'YYB?
96 Woerwtąjjjją*nerjw cjąCg, y"gcj Ć?89 ś'ŚB(PI W liczbie ą-ą jąągyyy yącjg'jj Xcjggcjg, %"'%go, X?gęó Xcj"cjgcjWcj"'X'j, g'cjgpcjgcjgjg?
"ĘggcjXż'?
Ę:'.
tę, cjcj g. jgŻjęXćy'cjĘ ącjcjcjcjgcj', cjgcjĘ'Xęcjcj RcjĘĘ?, óćcj, ćcjcjĄcjó cjcjcj'%YććŚ"?wąccjcj?
:Ścj'Ćcjcj'5 yĘcj:, (g. 'jcjcjcjcj'cjcj'?"j****cj', cjącj'cjócj cjcj"'ę'.
'. GĘŚ.
225.


nimi włóknami strony przeciwległej i zawierają liczne komórki zęą, jowe.
Gałęzie językowe prowadzą włókna czuciowe do błony śluzą, wet tylnej trzeciej części języka, włókna przywspółczulne do gruezą.
łów tejże okolicy oraz włókna smakowe do brodawek okolonych i Ig, ciastych.
Końcowe odcinki gałęzi językowych tworzą liczne zespolenia z ją, łęziami nerwu językowego.
Zespolenia.
N. IX zespala się z pozostałymi nerwami łuków skrzelowych orąz jpniem współczulnym.
1.
Z n, trój dzielnym:a)przez gałęzie Językowe(str. 202)oraz b)przez zespote.
nie Jacobsona(str. 220. a.
Z n, twarzowym:a)przez n. skalisty mniejszy i splot bębenkowy(str. ą**(84), oraz b)przez pętlę(Hallera), która biegnie od pnia n. VII lub jego gałęzi dwu.
brzuścowej(str. 218)do zwoju dolnego n. IX.
3.
Z n, błędnym:a)przez zespolenie zwojów dolnych obu nerwów:b)przez gąłązuszną n. błędnego łączącą się ze zwojem dolnym n. IX.
4.
Z pniem współczulnym przez gałąź łączącą zwój dolny n. IX ze zwojerąszyjnym górnym pnia współczulnego.
Obszar unerwienia i porażenia.
N. IX prowadzi włókna czuciowe, smakowe, ruchowe i przywspółczulne.
Zaopatrują one:a.
Włókna czuciowe(czucie dotyku, temperatury oraz bólu, jak też przypuszczalnie czucie głębokiej:jamę bębenkową wraz z powierzchnią wewnętrzną błony bębenkowej, trąbkę słuchową, łuki podniebienne i migdałek podniebienny, nasadę je-zyka, część nosową i ustną gardła, zatokę tętnicy szyjnej i kłębek szyjny.
N. IX nie, ma pola unerwienia skórnego z wyjątkiem małego, osobnicza bardzo zmiennego obszdo przodu od małżowiny usznej.
b.
Włókna s makowe:tylną trzecią część języka, a zwłaszcza brodawki okolone i liściaste, oraz tylną część jamy ustnej i górną gardła.
Wrażenia smakowe odbierane są nie tylko na języku, lecz również na łukach podniebiennych i podniebieniu miękkim.
w dołkach nagłośniowych, na nagłośni i w górnej części gardła(t. 11, str. 1091. c.
Włókna ruchowe przez splot gardłowy:m. zwieracz gardła górny, m. rylca-'wo-gardłowy i podniebienna-gardłowy oraz zapewne m. dźwigacz podniebienia miękkiego(p. dalej).
d.
Włókna przywspółczulne:śliniankę przyuszną, gruczoły policzkowe gruczoły nasady języka wraz z gruczołami surowiczymi brodawek okolonych, i llściBsłych(1, 11, str.
1101.
Po r a że ni a n. językowo-gardłowego są rzadkie:objawiają się brakiem czuc@8'górnej części gardła oraz w tylnej części języka:występują bóle przy łykaniu, zwłBszczajest utrudnione łykanie stałych kęsów:porażone podniebienie miękkie unosi 4 niedostatecznie, w związku z czym mowa nabiera dźwięków nosowych.
Streszczenie 8 N, i ęzyk owo-gardłowy(n. glossopharvnęeu)rozprzestrzenia się główWejęzyku i w gardle.
Jest on nerw e m sm a k owym tmej trzeciej części ięzyłA W dawki okolone i liściaste).
Włókna czuciowe prowadzą z tejże okolicy, z(96 podriebienrych, jamy bębenkowej, trąbki słuchowej i ścian gardła.
Jego w to k na(96 eh owe zaopatrują mięśnie gardła:jest on najważniejszym nerwem ruchów 68 Prowadzi on też włók na wy d zielni c ze(przywspółczulne)dla ślinianki p(394 net i gruczołów policzkowych.
Nerw Językowo-gardłowy opuszcza rdzeń przedłużony ku tyłowi od oliwki i 99 n. przedsionkowa-ślimakowego, z czaszki zaś wychodzi przez przyśrodkowy p(Ze otworu dla żyły szyjnej wewnętrznej.
W otworze tym wytwarza on zwój g***(ganglion superius, intracraniale), poniżej zw 6 j dolny(ganglion interius:eXT 4 małe).
Oba zwoje na ogół odpowiadają zwojom rdzeniowym:zwój dolny zawierB.
ęą-jórki wielobiegunowe(przrwspółczulne).
W dalszym przebiegu nerw towarzyszy m. . ywwo-gardłowemu i wreszcie między tym mięsniem a m. rylcowo-językowym linią tjwwatą wnika do nasady Języka.
Gałęzie nerwu językowo-gardłowego:1.
N, bę.
gajj k o w y(a, wnbadcus).
Włóknami czuciowymi zaopatruje on jamę bębenkową i ją wgę słuchową, włóknami wydzielniczymi śliniankę przyuszną i gruczoły policzkowe, ęEjąąie bębenkowej razem ze współczulnymi nerwami szyj no-bębenków yąj(nn, caro@coOmąa@cO ze splotu szyjna-tętniczego wewnętrznego powstaje s p I o 1 g yenkowy(plexus Ompamcus).
Główne przedłużenie tego splotu, n, skalisty Qąi ej s z y 0.
Delrosus mlio), po przebiciu sklepienia jamy bębenkowej i wyjściu z ą-ąszki(przez szczelinę klinowo-skalistą)wstępuje do zwoju usznego, do którego daj-jwadza włókna wódzielnicze.
2.
Gałąź m, rylcowo-gardłowego(r. muscuhQęjopharmgeO.
3.
G a lezie gard ł o w e Ot pWa 3 ngeO, które razem z gałęziami n, Q-ąnego i pnia współczulnego wytwarzają s p I o 1 g a r dł o wy(pleaus pharmgeus)w geianie gardła 4 Gałęzie wlgdałkowe Or, (onsWares).
5.
Gałęzie językoąe(rr, lingua(es)prowadzące włókna czuciowe do nasady Języka oraz włókna smakoą-e do brodawek okolonych i liściastych.
6. Gałąź zatoki tętnicy szyjnej(r, gnus caroNcO, która reguluje ciśnienie krwi, .
Nerw błędny(XJN, b tę dny(n. vagus)jest nerwem czwartego i następnych łuków skrzelowych, nie odpowiada więc nerwowo jednemu łukowi skrzelowemu, jak n. trójdzielny, twarzowy czy językowo-gardłowy, lecz kilku.
Między nerwami łuków skrzelowych zajmuje on odrębne miejsce również i dlatego, że oprócz gałęzi łuków skrzelowych ma on jeszcze specjalną gałąź trzewną(r. wsceralis), która zaopatruje większość niezbędnych do żzcia narządów, jak płuca i serce, żołądek, wątroba czy nerki.
Dlatego też nazwano go nerwem płucna-żalą 4 k o w y m(n. pneumoęastncus)lub też ze względu na jego długi i różnorodny przebieg nerwem błędnym(n. mens).
Podobnie jak n. językowo-gardłowy, również n. błędny ma dwa zwoje:zwój górny(ganglion supenuć), który odpowiada zwoioWrdzeniowemu i z w o j d o lny(ganglion infnusĘ, który przypuAzczamiejest głównie zwojem przywspółczulnym.
Zwój górny, połoŻOów otworze szyjnym wielkości małego ziarna grochu(5 mm)zaóeraprzeważnie komórki czuciowe "pozornie jednobiegunowe".
Ż 88 i dolny położony jest I cm poniżej górnego, ma kształt wrze 9 ł 9@owaty, długość około 15-25 rnrn:leży do przodu do wyrosiłów***********"''?óg??g?'gXWP%'gggg?gj W"'Ęgggję 7.
Ćg, gjPłowych autonomicznych, jak również z tkanki łącznej zawierają*i łgane komórki tłuszczowe.
łł P 8 ę 4 ry ma trzy rodzaje włókien oraz odpowiednie komórki koŃ 99 czuciowe, ruchowe i przywspółczulne:ostatnie znacznie PF/8 Gg żął gą, kFuciowe komórki korzeniowe znajdują się w zwoju górP 94 także częściowo w zwoju dolnym:w ostatnim występują Jeż 9+903 zwojowe wielobiegunowe.
Gałęzie dośrodkowe, wychodzgcey?
J 9@ulare 8 Pódosurn.


z, pozornie jednobiegunowych"komórek jako korzenie czuciowe, g yżą do rdzenia przedłużonego i kończą się głównie w jądrze pasrą'samotnego(t. IV, ryc, 120, 120, częściowo w jądrze krańcowym psa ma rdzeniowego n. trójdzielnego.
Ruchowe komórki korzeniowe wytwarzają główną częąęjądra dwuznacznego(t. IV, str.
1771.
Ich neuryty, podobnie jak odęcjcjćYXYóóóć óóócjggcjćg g', d'??ggg'Ęg'Y?y'Xggg"'%R%Ągggggóó?, 'ggYggćĘ'?
9%twarzając ostry łuk zawracają ku przodowi i przylegają do włóki, ączuciowych(t. IV, ryć.
IIB).
Przywspółczulne komórki korzeniowe leżą w począykowym jądrze grzbietowym n. błędnego(t.
W, str. 177, ryć, 118, łzy ich neuryty w przeciwieństwie do tychże komórek ruchowych ej wytwarzają kolana.
Przebieg i położenie.
Nerw błędny wychodzi z rdzenia przedłuż nego 10-18 delikatnymi pęczkami włókien, które ukazują się bruździe boczna-tylnej za oliwką, tuż poniżej nerwu językowo-gargwego.
Włókna zbiegają się tworząc spłaszczone luźne pasmo, ktąXkieruje się ku bokowi, przebiegając pod kłaczkiem móżdżku, i doehdzi do części bocznej otworu szyjnego.
Tutaj nerw leży razem z nwem dodatkowym we wspólnej pochewce opony twardej mozgo Blaszka opony twardej oddziela go od nerwu językowo-gardłowej(str. ZZZ), leżącego do przodu i przyśrodkowo, i od żyły szyjnej we nętrznej położonej do tyłu.
W otworze szyjnym nerw błędny tworzy zwój górny i bezprednio po wyjściu z otworu przyjmuje gałąź wewnętrzną nerwu datkowego(p. dalej), po czym tworzy wydłużony zwój do In y.
szczę na poziomie zwoju dolnego biegnąc ku dołowi nerw błęukłada się za nerwem Językowo-gardłowym, bocznic od nerwu po zykowego i zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego oraz do prdu od nerwu dodatkowego i żyły szyjnej wewnętrznej.
W dalszym przebiegu nerw podjęzykowy krzyżuje nerw błęukładając się na tylnej, a następnie na bocznej stronie zwoju dom Niżej na szyi nerw błędny układa się z tyłu w bruździe między szyjną wewnętrzną i tętnicą szyjną wewnętrzną, a następnie tel szyjną wspólną(t.
Ul, str. l 9 l).
W wyjątkowych przypadkach 04 błędny może przebiegać do przodu od wymienionych naczyń.
Nerw pod ostrym kątem krzyżuje pień współczulny i na wysOKzwoju szyjnego środkowego przechodzi na jego stronę prze 4 środkową.
Dalej, układając się na mięśniu pochyłym prz 89(przyśrodkowo do nerwu przeponowego)w przejściu do klatkksiowej przez otwór górny, przebiega nieco inaczej po obu strDPPo stronie prawej krzyżuje od przodu pierwszy odcinek t. pośŻ 9 czykowej prawej odpowiadający łukowi aorty, od tyłu z, podoDWkawą prawą lub żyłę ramienna-głowową prawą.
Po stronie Ękrzyżujeod przodu łuk aorty, biegnąc do tyłu od z, podobojczMŻlub ramienna-głowowej lewej.
Układa się on tutaj między Wszyjnąwspólną lewą a tętnicą podobojczykową lewą.
Po wejŚ 9'Z Watki riersiowej nerw błędny po obu stronach przechodzi 88.
jaj-ęia, a nasJęDOte.
Już w tego częścitylnej, biegnąc do tyłu wg kw.
Ęąjtą płuca V@a@4 sJę wzdłuż przełyku.
Tutaj oba nerwy tięłąe'%jęądają się na poBzczególne gałęzie, które łącząc się z sobą tworzą jją-erny splot 9(zełKow 9(a(exus esophaęeus)o dużych okach"łrjęerny w nim odóżnić część przednią i część tylną, ', getyt przełykowy przedni utworzony jest przede wszystljjąąprzez n. błędny lewy, splot przełykowy tylny, głównie-jez n. błędny prawy, ponieważ, w związku ze zwrotami żołądka w**zwoju zaro 4 KowJ 8@O V, sU WB), lewy nerw błędny układa się na ggjąte przedniej przełyku, nerw zaś prawy na ścianie tylnej.
W dolnej XĘŃ ĘóggXYĘ'?
X%'ĘŚ. ?
FW'.
ŚćyYgXX??
X ĘXŃXYó?
YłX?
Y*Y', ęjęzles, amerior e(ąostenod, biegnące ku dołowi.
Przedni biegnie ą powierzchni przedniej przełyku, tylny na powierzchni tylnej.
W ggął każdego z nich wchodzą włókna obu nerwów błędnych, przy zym pień błędny tyło)jest znacznie silniejszy od przedniego.
Dba pnie razem z przełykiem przechodzą przez rozwór przełykowy pzepony.
Po przejściu do jamy brzusznej pnie błędne częściowo rozdają się na gałęzie żołądkowe przednie i tylne(rr, gasi anterores et posteriores), tworząc sploty żołądkowe Vexus gastrici).
Znaczna część gałęzi pni błędnych biegnie natołastdalej do splotów przedkręgowych, szczególnie do splotu zew ne g o tplexus celiacus).
Dalszy przebieg włókien nerwu błędnego nie zawsze daje się do ładnie prześledzić.
Niekiedy tylko w bezpośrednim przedłużeniu pni ych daje się wypreparować włókna do śledziony, nerek czy jeli*ienkiego.
ałęzie.
W swym długim przebiegu od głowy przez szyję do klatki rsiowej i jamy brzusznej n. błędny oddaje liczne gałęzie i zwłazaw swym odcinku początkowym, liczne połączenia z sąsiednimi ami(p. dalej).
Odróżniamy cztery odcinki, czyli części n. błędne*głowowy, szyjny, piersiowy i brzuszny(ryc.
IMI).
Gałęzie odcinka głowowego nerwu błędnego@ęzie te odchodzą od zwoju górnego lub bezpośrednio od pnia aż zwoju dolnego.
98 ąż oponowa(r. meningeus).
Odchodzi z przedniego brzegu 919 górnego i powraca do tylnego dołu czaszki przez otwór żyły P@Zaopatrując oponę twardą w otoczeniu tego otworu, gałąź P 99 a dzieli się na dwie gałązki, kierujące się do zatoki potylicznej loki poprzecznej 998 żnienie gałęzi oponowej w przypadkach zapalenia czy przee 8@opon odruchowo może wywoływać wymioWPBWŻuszna(r. aunculans).
Jest to jedyna gałąź skórna nerwu 9989 Odchodzi od zwoju górnego lub nieco poniżej od pnia ner?
'998 ego.
Do niej dochodzi gałąź łącząca z nerwem Ję 989-gar oto w y m(r. eommunieans cum n. glossophar*ngeW, 99984 ca od zwoju dolnego tego nerwu(sOó 226 ł.


Gałąź uszna kieruje się następnie do boku i ku tyłowi i przebiega, ląc za opuszką żyły szyjnej wewnętrznej wchodzi do kanalika sutĘj, wego(t. 1, str.
3641. Biegnąc w tym kanaliku krzyżuje pod kątem prą.
stym nerw twarzowy na krótko przed jego wyjściem z otworu rylca, wo-sutkowego, łącząc się z nim paroma włóknami.
Z czaszki gąjąęuszna wychodzi przez szczelinę bębenkowa-sutkową, w której kończę się kanalik, albo czasami razem z nerwem twarzowym przez otwóęrylcowo-sutkowy.
Po wyjściu z czaszki gałąź uszna dzieli się na dwie gałązki końcowe:1.
Jedna zaopatruje we włókna czuciowe częściowo stronę zewnętrzną błony bębeą.
kowej, tylną i dolną ścianę przewodu słuchowego zewnętrznego oraz muszlę(conehgymałżowiny usznej.
2.
Druga łączy się z nerwem usznym tylnym, gałęzią n. twarzowego, po czym rózgą, łęzia się razem z nim(str. 2 l 7).
Gałęzie odcinka szyjnego nerwu błędnego Gałęzie odcinka szyjnego odchodzą z pnia n. błędnego i od zwoju dolnego aż do miejsca odejścia n. krtaniowego wstecznego.
1.
Gałęzie gardłowe(ranu pharmgei).
Są to przeważnie 2-3 gałązki odchodzące od zwoju dolnego lub poniżej zwoju:do nich dołączają się gałęzie współczulne od górnego zwoju szyjnego pnia współczulnego i między t. szyjną zewnętrzną i wewnętrzną zdążają do bocznej ściany gardła.
Gałęzie gardłowe prowadzą też liczne włókna gałęzi wewnętrznej z n. dodatkowego(p. dalej).
Gałęzie gardłowe n. błędnego wspólnie z gałęziami gardłowymi n. językowo-gardłowego i gałęziami górnego zwoju szyjnego pnia współczulnego tworzą s p I o 1 gard ł o wy(pleas pharyngeus).
Splot ten leży na powierzchni zewnętrznej błony mięśniowej gardła.
Od splotu odchodzą liczne gałązki, które w mięśniówce i w tkance podśluzowej gardła wytwarzają sploty nerwowe zawierające grupy komórek zwojowych.
Splot gardłowy włóknami ruchowymi zaopatruje mięśnie gardła:m. dźwigacz p 94 niebienia miękkiego(str. 2261, m. języczka, m. podniebienna-językowy oraz m. po 48 ebienno-gardłowy.
Włókna czuciowe i wydzielnicze dochodzą do błony śluzowej ga 684 Również gruczoł tarczowy i gruczoły przytarczyczne górne otrzymują włókna nerwoBeod splotu gardłowego(t. 11, str. 797 i 8051.
Oddzielna gałązka splotu gardłowego 1889 gałąź językowa n. błędnego(r. lingualis n. jagi)łączy się z jedną z gafel'gardłowych n.
Językowo-gardłowego i dochodzi do n. podjęzykowego(p. daleilZ.
N. krtaniowy górny(n.
Jarmgeus supenor).
Nerw ten odcho@z dolnej części zwoju dolnego nerwu błędnego.
Otrzymuje gałązki 99 zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego i od splotu gardłoweśeBiegnąc ku dołowi po bocznej ścianie gardła towarzyszy on tę@84 szyjnej wewnętrznej wzdłuż jej strony przyśrodkowej.
W dalsz 3 Wprzebiegu kieruje się skośnie ku dołowi oraz do przodu i na wysołBści rogu większego kości gnykowej dzieli się na cienszą gałąź 9 wnętrzną i grubszą wewnętrzną.
Przed podziałem oddaje on delikatną gałązkę(r. caroticus)do sP 89 tu szyjna-tętniczego wspólnego.
N, petrosus major Geniculum n. facialis*, *dc*sN, tympanicusN, accessorius-@gl-cerwcale sup-N. vagusN.
laryngeus sup.
Truncus sympethicusN.
cerwcalis IV Plexus pharyngeusR.
cardiacus supGgl, cerwcale medium.
Ggl, cerwcothoracicum Truncus sympathicus.
Plexusbrach i a lis.
V, intemostalis-.
N, intercostalis.
A, intercostalis.
Ęophagu sTruncusvagalisóoóa thoracica-s.
-Ggl, subrnandibulare.
-A, cerots ext.
-N. leryngeus im.
-A, thyroidea in(Gid-thyroidea.
-@łandule lacrimalisGgl oticum 8, inf, n. oculornotoriiGgl, pterygopalatinum-N. mandibulariss N. linguaVs-N, glossopheryngeus.
Truncusbmchiocephalicus-Trachei-Arcus aortae-ógl, cerdiacum--Bronchus dext.
Truncus pulmonalisV, caya sup.
-Plexus coronariusamPlexus coronarius zosr.
-Truncus vegalisam.
--Ventriculus.
sĄ--Galon tranwersum 6 splenchnicus major-ugt, lumba 9'YłŃ 992 Nerwy prawe:językowo-gardłowy, błędny, dodatkowy i podjęzykowy oraz pień współczulny.
Widok od strony bocznej:wg Hirszfelda.
991.


1.
G ał ąż zew n ę tr zna(r. externus)jest gałęzią mieszaną.
Biegnie ku dołowi na stronie bocznej m. zwieracza gardła dolnego, kierując się do mięśnia pierścienno-tarczowego:zaopatruje ona ten mięsień, jak również m. zwieracz gardła dolny.
Przebiegając przez więzadło pierścienno-tarczowe, oddaje gałązki do błony śluzowej przedniej połowy fałdów głosowych i przedniej ściany krtani oraz gałązki do gruczołu tarczowego.
Gg(mgeminałe--.
/ihguales.
n. glosso-Y.
pharyngeiN, lingualisW WoplossusW mooplssus*N. laryngeusSWZ.
W. ewt.
, larngei sup.
-Y.
Plexus pharyngeus.
R. cardkcus supz.
N. laryngeus recurreris są.
Br. cardiaci medii.
A, carots comm, str.
liga memu martel losom A, pulmonalis sin.
--/Pexuspul monałis*V, pulmonalis.
g. -ćsąć'.
Plexus esophageus.
11.
-N. hypogkssuss N. cerwcalis li-Ggl, cerwcale sup.
-N. cerwcalis III-N. vagus-N. ceryicalis IV.
-**-N. phrenicus--N. cerwcalis V Ggl, cerwale medium-M. scalenus ant.
-M. trapezius A, su teinie.
Aorta thoracica.


w pniu nerwu błędnego lub w gałęzi sercowej nerwu krtaniowego górnego i w górnywgałęziach sercowych.
4.
Nerw krtaniowy wsteczny(n. lmngeus recurrenr).
Odchodzi on od nerwu błędnego po jego wejściu do klatki piersiowej Po stronie lewej owija się dokoła łuku aorty bocznic od więzadlą iąą.
niczego, przebiegając pod łukiem od przodu do tyłu:po stronie prą.
wet podobnie otacza tętnicę podobojczykową(t.
Ul, ryc, lWa).
Dalej nerwy obu stron podążają w kierunku bocznego obwodu tchawicy biegną ku górze układając się w bruździe między tchawicą a przety.
kiem i dostają się na powierzchnię tylną gruczołu tarczowego, Nąuwagę zasługuje stosunek nerwu krtaniowego wstecznego do tętnicy tarczowej dolnej(t. li, , str. 792 i ryc.
445).
Opisana droga nerwu krtaniowego wstecznego jest wynikiem zstępowania trzewPrzy wysokim położeniu serca u zarodka nerw krtaniowy wsteczny przebiega do k-gy.
ni najkrótszą drogą pod czwartym łukiem skrzelowym.
W dalszym rozwoju serce i wielkie pnie tętnicze zstępują ku dołowi, pociągając za sobą nerw krtaniowy, który zawraca wstecz, by dojść do swego miejsca przeznaczenia.
Nerw krtaniowy wsteczny oddaje następujące gałęzie(t. 11, ryc, 107 ak 1.
Gałęzie sercowe szyjne dolne(rr, cardiaci cerwcuesimenores)w zmiennej liczbie odchodzą od pętli nerwu krtaniowego wstecznego i wnikają do splotu sercowego.
Gałęzie lewe kończą się częściowo w splocie, pod łukiem aorty, częściowo idą do t. płucnej lewej.
Gałęzie praweyukładają się bocznic od pnia ramienna-głowowego i do przodu od korzenia płuca oddają gałęzie do z, głównej górnej i do prawego przedsionka, głównie jednak kierują się do t. płucnej prawej i do powierzchni tylnej przedsionków.
2.
Gałęzie tchawicze górne(rr, tracWea(es superiores)odchodzą zwykle również od pętli nerwu krtaniowego wstecznego.
Zaopatrują błonę mięśniową i błonę śluzową tchawicy.
3.
Gałęzie przełykowe(rr, esowagea(es)zaopatrują górną część przełyku.
4.
Gałę z i e gar dł o w e(rr, pharyngei)kierują się do m. zwieracza gardła dolnegg, gruczołu tarczowego i gruczołów przytarczycznych.
5.
N. krtaniowy dolny(n. larynęeus interior)jest gałęzią końcową nerwu krtaniowego wstecznego.
Po przebiciu m. zwieracza gardł.
dolnego na wysokości chrząstki pierścieniowatej układa się o 8.
między tylnym brzegiem chrząstki pierścieniowatej pod błoną śluzo 64 gardła i dzieli się na gałąź przednią i gałąź tylną:a Gałąź przednia(r. antenom zaopatruje m. pierścienno-nalewkowy bo 4 Wm tarczowa-nalewkowy, m. głosowy, m. tarczowa-nagłośniowy i m. nalewkow(884 głośniowy.
b Gałą z ty In a(c, postenor)oddaje gałązki do m. pierścienno-nalewkowego DKnego oraz do m. nalewkowego i zespala się z gałęzią wewnętrzną nerwu krtanio@9 górnego lana Galem:str.
23 Ń.
Zespolenie to prowadzi włókna czuciowe do błoó Śł 9?jwet krtani poniżej szpary głośni i do błony śluzowej tchawicy do wysokości ćchrząstki.
*n. re*urre*8 gałęzie sercowe środkowe(rr, cardiaci medii).
Obszar unerwienia.
Nerw krtaniowy dolny jest nerwem ruchowym wszystyjehmięśni krtani z wyjątkiem m. pierścienno-tarczowego zaopatrywanego przez n. g-fantowy górny.
Jednak warstwa wewnętrzna tego mięśnia prawie w połowie przy-jąąków otrzymuje również włókna od n. krtaniowego dolnego.
Włóknami czuciowymi-ąapatruie on błonę śluzową krtani poniżej szpary głośni z wyjątkiem części przedniej jęę.
2331.
Włókna dla czuciowych zakończeń w mięsniach pochoą-ą przypuszczalnie z n. krtaniowego górnego.
podrażnienie włókien czuciowych n. błędnego w krtani i tchawicy odruchowo wywołuje kaszel.
Gałęzie odcinka piersiowego nerwu błędnego Odcinek piersiowy nerwu błędnego ciągnie się od miejsca odejścia nerwu krtaniowego wstecznego do rozworo przełykowego przepony.
Ien odcinek nerwu zaopatruje narządy klatki piersiowej, w sąsiedztwie których przebiega.
Odcinek piersiowy oddaje następujące gałęzie:1.
Gałęzie sercowe piersiowe(rr, cardiaci thoracicP).
Odchodzą one O-2)poniżej miejsca odgałęzienia nerwu krtaniowego wstecznego i obustronnie ku tyłowi od aorty wstępują do splotu sercowego(p. dalej).
2.
Gałęzie tchawicze dolne(rr, tracżeales iaterores).
Odchodzą z pnia nerwu błędnego poniżej poprzednich i wspólnie z gałęziami tchawiczymi górnymi(str. 234)zaopatrują tchawicę.
3.
Gałęzie oskrzelowe(rr, broncma(es).
Gałęzie te odchodzą w miejscu skrzyżowania nerwu błędnego z oskrzelem głównym jako ga tę z i e o sk r ze I o w e pr z e dnie i tylne(re, bronchfales anteriores et posterioresl.
Przebiegając wzdłuż oskrzeli w kierunku płuc tworzą sploty płucne:przedni i tylny(plexus pulmana(es, anłeriocet posterior?.
Sploty te łączą się z gałęziami tchawiczymi, jak również otrzymują liczne włókna z pnia współczulnego(t.
U, str.
4731. 4 Gałęzie przełykowe(rr, esophagea(es).
Nerw błędny prawy biegnie ku dołowi na 8@ei powierzchni przełyku, lewy na powierzchni przedniej, przy czym licznymi włółBamiłączą się z sobą i wytwarzają spl ot przełyk owy Q(eaus esoyhaęeu).
Od Jego splotu odchodzą gałęzie przełykowe, zaopatrujące błonę mięśniową i błonę śluzową części piersiowej przełyku(t.
U, str.
161)9 Gałęzie śródpiersiowe(n. mediastna(es)biegną do opłucnej śródpiersiowej i ABotu aortowego piersiowego(p. dalej).
9 Gałęzie osierdziowe(rr, pericardiaci)idą do przedniej i tylnej powierzchni worka 9 F.
Gałęzie odcinka brzusznego nerwu błędnego P 9@niek brzuszny nerwu błędnego, na który składają się oba jego PPłe(trunci jag:ales), już przy przejściu przez rozwór przełykowy Ż 9 Wie łączy się z włóknami współczulnymi i oba te składniki nie daW 9 ę ściśle od siebie oddzielić.
'88 ęzie sercowe dolne(rr, cardiaci infenores).
235.


Zaopatrzenie narządów jamy brzusznej odbywa się następująco:1.
Pień błędny przedni(truncus vagalis ameror), słabszy od tylnego, wzdłuż prąca.
niej ściany przełyku kieruje się do wpustu żołądka i na krzywiznę mniejszą:tu wytwą.
rza splot żołądkowy przedni Q(exus gastricus amenor?, który układa ęwzdłuż krzywizny mniejszej i na przedniej ścianie żołądka.
Pień błędny przedni odąą.
JC 1.
Gałęzie żołądkowe przednie(er, gastcici aaterioresł, które biegną na przedniej ścianie żołądka aż do odźwiernika:łączą się one ze splotami okołonaczynją.
wymi t. żołądkowej lewej i t. żołądkowej prawej.
2.
G ał ę z i e w ątr o b o w e(rr, hepaticO, które kierują się przez więzadło wątrobą.
wo-żołądkowe do wątroby.
2.
Pień błędny tylny(truncus vaęalis pasterzom, znacznie silniejszy od przedniegąna tylnej ścianie przełyku dochodzi do jamy brzusznej i jako splot żołądkowy 1 y lny(plexus ęasmcus postenoj rozgałęzia się na krzywiźnie mniejszej i na ścianie tylnej żołądka.
Pień błędny tylny oddaje:1.
Gałęzie trzewne(n. celiaci/, które stanowią większość włókien, biegną ku tyłowi od żołądka wzdłuż t. żołądkowej lewej do s pi o tu tr zew n ego(plexus ceWą.
cus)i stąd w towarzystwie tętnic i razem z nerwami współczulnymi do trzustki, wątroby, śledziony, jelita cienkiego, nerek i nadnerczy.
Gałęzie przeznaczone dla trzustki nerki prawej i nadnercza prawego kierują się wyłącznie przez prawy zwój trzewny(p, dalej).
2.
Gałę złe żołądkowe tylne(rr, gastricfpostenores)zaopatrują ścianę tylną żołądka:zespalają się również ze splotami okołonaczyniowymi t. żołądkowej lewej i DGWĘ)Jelito grube tylko do granicy końcowej trzeciej części okrężnicy poprzecznej unerwione jest przez n. błędny, czyli przez część czaszkową układu przywspółczulnego.
Pozostałą część jelita grubego unerwia część krzyżowa układu przywspółczulnego(p. dalej).
Miejsce graniczne na okrężnicy poprzecznej między obu częściami układu przywspółczulnego jest równocześnie punktem granicznym obu rodzajów perystaltyki jelita grubego(t. 11, str.
2731. Zespolenia.
N. błędny, zwłaszcza w swej części szyjnej, tworzy liczne połączenia z nerwami sąsiednimi:1.
Z n, tw ar z owym przez gałąź uszną(str. 2 l 7).
2 Z n.
Językowo-gardłowym:a)przez połączenie zwojów dolnych obu nerwów(str. 226 k b)przez gałąź uszną łączącą się ze zwojem dolnym n. językowo-gardło WCĘO.
3.
Z n. dodatkowym:a)gałąź wewnętrzna n. dodatkowego łączy się z n. błędnym powyżej zwoju dolnego:b)gałąź zewnętrzna n. dodatkowego łączy się kilkoma delikatnymi pęczkami włókien z n. błędnym.
4.
Z n. po dj ę zy k o wy m:połączenie to odchodzi w miejscu skrzyżowania n. po 4 językowego z n. błędnym.
5 Z pniem współczulnym:a)połączenie n. szyjna-tętniczego wewnętrzneśeze zwojem górnym n. błędnego:b)połączenie zwoju szyjnego górnego ze zwojem 48 nym n. błędnego:c)połączenie zwoju gwiaździstego z pniem n. błędnego oraz z O krtaniowym wstecznym.
Obszar unecwienia.
N. błędny zaopatruje:a)r u c h o w o:mięśnie podniebienia i gardła oraz całą mięśniówkę krtani b)czuci owo:oponę twardą tylnego dołu czaszki, tylny odcinek zewnętrznej 99 wierzchni błony bębenkowej, skórę ściany tylnej i dolnej przewodu słuchowego Aewnęlrznego i przylegającej w głębi części małżowiny usznej(muszlę:wspólnie z Bótoidzielnym, twarzowym, językowo-gardłowym, potylicznym mniejszym, uszóWwielkim)oraz krtań.
cJ przywspółcz ginie(i czuciowa)wszystkie trzewa klatki piersiowej i ia@Ybrzusznej.
Porażenia.
Porażenia w obszarze zaopatrzenia nerwu błędnego nie są rzadkie.
84 częściej dotyczą one nerwu krtaniowego wstecznego, np. z powodu ucisku przez w 9 Wczy przez tętniak aorty.
Nierzadko jego uszkodzenie jest wynikiem zabiegu chirur@cAnego.
Wynikiem porażenia jest niedowład mięśni krtani, który przy porażeniu oP 9 stronnym prowadzi do utraty głosu(bezgłos-aphoma).
Porażenia n. krtaniowego 2 P 6.
ą-go są rzadsze:występuje wówczas znieczulenie błony śluzowej krtani.
Porażenie yąjęśni podniebienia miękkiego, gardła i przełyku powoduje zaburzenia przy łykaniu.
ę wyniku porażenia gałęzi sercowych występuje przyspieszenie czynności serca(tayąycardia), ich podrażnienie zaś powoduje jej zwolnienie(bcadycardia)i obniżenie ciśjąję-1118 ĘVVI-streszczenie.
N. b tę d ny(n. vagus), największy nerw układu przywspółczulnego wieszany, jest najdłuższym nerwem czaszkowym, ciągnąc się od głowy do jamy pęzusznei.
Odchodzi on od rdzenia przedłużonego w bruździe boczna-tylnej za oliwką ą sąsiedztwie gałązek n.
Językowo-gardłowego.
Z jamy czaszki wychodzi przez część Qezną otworu szyjnego, w którym tworzy zwój górny(gaaglion superius).
Po wejściu z czaszki poniżej otworu szyjnego leży z woj dolny(ęanglion imenus), po wzyrn nerw biegnie na szyi w powrózku naczyniowa-nerwowym z tyłu między z, szyjną wewnętrzną i t. szyjną wewnęOzną, a następnie między tą żyłą a t. szyjną wspólną.
przez otwór górny oba nr, błędne wstępują do klatki piersiowej.
Prawy krzyżuje przednią stronę t. podobojczykowej prawej, lewy stronę przednią łuku aorty.
W śródpiersiu oba nerwy leżą ku tyłowi od korzenia płuc, prawy biegnie na stronie tylnej, leąyna stronie przedniej przełyku wytwarzając s p I o 1 p r z e ty k o w y(plexus esophaęeul.
Ze splotu przełykowego wytwarzają się dwa pnie błędne, przedni i tylją(tcuncus vagalis amerior et posterioń, które zawierają włókna obu nn, błędnych i razem z przełykiem przechodzą przez przeponę do jamy brzusznej.
Od odcinka głowowego n. błędnego odchodzą:1)gałąź oponowa(r. meningeus)i 2)g a tą z u s z n a(r. aurfcu(ans)do błony bębenkowej, tylnej i dolnej ściany przewodu słuchowego zewnętrznego i muszli(concha)małżowiny usznej.
Od odcinka szyjnego odchodzą:1)gałęzie gardłowe(rr, pharmgeń:2)n. krtaniowy górny(n. lamngeus supecior?, którego gałąź zewnętrzna(r. externus)zaopatruje ruchowo m. pierścienno-tarczowy, a gał ą z w e w n p 1 r zna(r. mternus)czuciowa błonę śluzową górnej części krtani i zespala się z n. krtaniowym dolnym:3)gałęzie sercowe szyj re górne(rr, cacdaci cecwca(es superiores), biegnące do splotu sercowego:4)n. krtaniowy wsteczny(n. laryngeus recurrens), który oddaje gałę z i e se re owe szyj ne dolne(rr, cardiaci cervica(es infriores), gałęzie tchawicze górne(rr, tcacheales superiores), gałęzie gardłowe(rr, pharmgei), gałęzie przełykowe(re, esophagea(es)oraz n. krtani o wy do I n y(n.
Jazmgeus imenoc)zaopatrujący mięśnie wewnętrzne krtani i błonę śluzową jej dolnej części i górnej części tchawicy.
Odcinek piersiowy wysyła:1)gałę z te se re owe piersi ow e(rr, cacdiaci thoracicik 2)gałęzie tchawicze dolne(rr, tracheales mfciores):3)gałęzie oskrzelowe(er, bronchiales)do splotów płucnych(morus pulmonalest 4)kałpzie przełykowe(rr, esophagea(es):5)gałęzie śródpiersiowe(rr, medastnales)do opłucnej śródpiersiowej i splotu aortowego oraz 6)gałęzie osier 4 z i o w e frr, pericardiaci).
W odcinku brzusznym pnie błędne wytwarzają s pi o ty z o tą d k o w e(pleaus gasWcO, przedni i tylny.
Od splotu przedniego odchodzą gałęzie żołądkowe Póze dnie(er, ęasmci aazenores)i gałęzie wątrobowe(rr, żepatici).
Splot tylPYoddaje gałęzie żołądkowe tylne(re, gastnci posteriores)i gałęzie ł(ze w n e(rr, eeliaei), biegnące do splotu trzewnego i stąd do trzustki, śledziony, wąWW, jelita cienkiego, części początkowej jelita grubego, do nerek i nadnerczy.
Nerw dodatkowy CO 6 dodatkowy(n. accessonus)powstał jako usamodzielniona część 9@ędnego, należy więc również do grupy nerwów łuków skrzela?
Ysh.
Prowadzi on włókna ruchowe, które gałęzią zewnętrzną(p. daŻllzaopatrują m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy i m. czworoboczBYDla mięśni tych n. dodatkowy wiedzie też dośrodkowe włókna P(oprioceptywnełuchowekomórki korzeniowe wytwarzają wydłużony YW komórkowy, który rozpoczyna się w rdzeniu przedłużonym w.


dalszym ciągu ruchowego jądra n. błędnego, j ądro dwuznaczne(nucleus ambiguus), i zstępuje do 5-7 segmentu szyjnego w rdzeniu kręgowym, gdzie leży ku tyłowi od słupów przednich(t. IV, str. IW.
Odpowiednio do położenia jądra początkowego w rdzeniu przędło.
żonym i rdzeniu kręgowym można odróżnić dwie grupy włókien kw. rzeniowych:czaszkową i rdzeniową:łączą się one w jamie czaszki jednak po krótkim wspólnym przebiegu i po wyjściu z czaszki znowu się rozdzielają(ryc.
DO).
Przebieg i położenie.
Korzenie czaszkowe(radices craniaJes)tworzące część czas zk ową nerwu składają się z 3-6 pęez.
ków włókien wychodzących z przedniej części jądra początkowego.
Podobnie jak włókna nerwu IX i X wychodzące z jądra dwuznacznego opasują one, kolano wewnętrzne"i bezpośrednio za n. błędnywmiędzy oliwką i konarem dolnym móżdżku wychodzą z rdzeniąprzedłużonego.
Grupa ta po krótkim wspólnym przebiegu z grupą rdzeniową oddziela się od niej jako gałąź wewnętrzna(r. internus), po czym łączy się z pniem nerwu błędnego(n. accessorius vagt.
Część rdzeniową nerwu dodatkowego tworzą korzenie rd z e n i o w e(radices spmales)w liczbie 5-7.
Wychodzą one z rdzenia między przednimi i tylnymi korzeniami nerwów rdzeniowych, tworząc pień wstępujący ku górze(n. accessonus spinalis).
Pień ten biegnie ku tyłowi od tętnicy kręgowej i wchodzi przez otwór wielki kości potylicznej do jamy czaszki.
Tutaj łączy się z częścią czaszkową i tworzy z nią właściwy nerw dodatkowy.
Biegnąc z nerwem błędnym we wspólnej pochewce opony twardej mózgowia, nerw dodatkowy wychodzi z czaszki przez część boczną otworu szyjnego(t. 1, str. 427)i dzieli się na dwie gałęzie końcowe:gałąź wewnętrzną i gałąź zewnętrzną.
Gałęzie 1.
Gałąź wewnętrzna(r. mternus)słabsza od zewnętrznej, utworzona głównie z włókien części czaszkowej, łączy się z pniem nerwu błędnego między jego zwojem górnym i dolnym.
Prowadzi ona w@kna ruchowe przypuszczalnie do gałęzi gardłowych i sercowych ne 8 wu błędnego, jak również do nerwów krtaniowych, choć jest wą 18 ęwe, czy zaopatrują one mięśnie krtani.
W niektórych przypadkacbrak jest połączenia między n. dodatkowym i n. błędnym.
2.
Gałąź zewnętrzna(r. externus)składa się z włókien korze rdzeniowych.
Początkowo biegnie do przodu lub tyłu od z, szyDWwewnętrznej, ku tyłowi od wyrostka rylcowatego i jego mięśni.
Fłtyłowi od brzuśca tylnego m. dwubrzuścowego na wyrostku Pgrzecznym kręgu szczytowego.
Następnie gałąź zewnętrzna kier się ku dołowi do mięśnia mostkowo-obojczykowa-sutkowego, de Fłrego dochodzi na granicy jego górnej i środkowej trzeciej częś@Wsokości kąta żuchwy(3 kręg szyjny), przebija ten mięsień zWtrując go lub biegnie pod nim skośnie ku dołowi i na zewnątrz Pekierujesię przez trójkąt boczny szyi i dochodzi do brzegu prze 489 mięśnia czworobocznego około 2 cm powyżej obojczyka, po 9 wchodzi pod ten mięsień zaopatrując głównie jego część śro 489@Ś dolna.
azasami gałąź zewnętrzna kończy się już w mięśniu mostkowo-og-językowo-sutkowym.
W tych przypadkach mięsień czworoboczny Qęzymuje gałązki ruchowe wyłącznie od 3 i 4 nerwu szyjnego, zespolenia.
N. dodatkowy zespala się z n. błędnym oraz ze splotem szyjnym.
j g n, błędnym.
Oprócz gałęzi wewnętrznej n. dodatkowego, która zespala się z.
-ją-jaiędzy zwojem górnym a dolnym n. błędnego, gałąź zewnętrzna w miejscu odągeleniasię gałęzi wewoęlrzoei otrzymuje włókna ze zwoju dolnego n. błędnego lut z samego jego pnia, g ze splotem sz 3 Jnym Gałąź zewnętrzna n. dodatkowego łączy się z gałęziaąjsplotu sz*nego Są to zespolenia stałe, choć bardzo zmienne Występują zarówno wyżej m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego, jak i poniżej.
Szczególnie stałe jest poją, -zenie z gałęzią przeznaczoną dla m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego.
Również w gąjkącie bocznym szyi gałąź zewnętrzna n. dodatkowego zespala się z gałęzią 3-4 werwo szyjnego Voprowadząją one włókna ruchowe do m. czworobocznego.
mszar unerwienia.
Jak już wspomniano, gał ąż zew n ę tr z na n. dodatkowego yąapatruje ruchowo m. mosłkowo-obojczykowa-sutkowy i m. czworoboczny.
Gałąź ta prowadzi też dla tych mięśni proprioceptrwne włókna dośrodkowe.
M, mostkowo-obojczykowa-sutkowy jest podwójnie unerwiony:przez n. dodatkowy i włókna nerwu szyjnego.
Gałąź zewnętrzna n. dodatkowego zaopatruje warstwy głębokie tego mięśnia, włókna O-i G. warstwy powierzchowne.
Również m. czworoboczny ma podwójne unerwienie:jedno pochodzi z n. dodatkowego, drugie z gałązek O--G. splotu szyjnego.
N. dodatkowy zaopatruje zwłaszcza część środkową i dolną mięśnia, włókna splotu szyjnego przeważnie część górną.
Gałąź wewnętrzna, która łączy się z n. błędnym, prowadzi swe włókna przypuszczalnie do gałęzi gardłowych, sercowych i krtaniowych n. błędnego.
1 Porażenie.
Przy porażeniu jednostronnym m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego g 7?.
'WX'góXW%?'. ??. óYŚ%ĄĄgW'?'?%óggX%?
W R. óćg%6, ?ćóćgX'%.
Xg%?
Y??ygć JW 8)czworobocznego utrudnione test unoszenie kończyny powyżej poziomu.
Streszczenie 84 odatkowy m. accessonusl, ruchowy, utworzony jest przez dwie grupy pęczków 984 ec k orzenie czaszkowe(radices craaialesl w liczbie 3-6 wychodzą z rdzePBzedłużonegomię-dzy oliwką a konarem dolnym móżdżku, korzenie rdzeA 98 e Oóadices spmalesl w liczbie 5-7-z rdzenia kręgowego między korzeniami Wi i tylnymi nerwów szyjnych.
Korzenie rdzeniowe tworzą wspólną gałąź wstęp 9 Pł 99 czaszki przez otwór wielki i na krótko łączą się z korzeniami czaszkow 3@i w 8 Pleń Tak utworzony n. dodatkowy wychodzi z czaszki przez część boczną otwo?
9 We@o razem z n. błędnym, po czym od razu dzieli się na gałąź zewnętrzną i gałąź 9 W 8 ą.
Gałąź zewnętrzna(r. eaternusl zaopatruje ruchowo m. mosJKoPQPQkowo-sutkowy i m. czworoboczny.
G a ł ą z w e w n ę 1 r z na(r.
Ja(emuał ze 9 z n. błędnym i oddaje włókna przypuszczalnie do jego gałęzi gardłowjsh, owych i sercowy 98.
xaaw mrąśsa ręzrxa.
Nerw podjęzykowy(XJOłĘŃęzykowy(n. hypoglossusl jest nerwem ruchowym, który za'Ś 9 wszystkie mięśnie języka, zarówno zewnętrzne, jak i wew?
Oprócz włókien ruchowych n. podjęzykowy przypuszczalnie***i też dośrodkowe(czuciowe)włókna proprioceptywne dla ć?
Puęśnt.
9 RQ.


Rozwojowa n. podjęzykowy ma charakter segmentaloego nerwu rdzeniowego, a ąwczaszkowego.
Powstał on co najmniej z dwóch nerwów, należących do 2 ostatnich-gsegmentów potylicznych, których sklerotomy zostały wł 4 czone w obręb części potylicę nej czaszki(t. 1, str. 3 l 4).
Dlatego n. podjęzykowy staje s'Oerwem czaszkowym, ąjątracąc jednak właściwości nerwu rdzeniowego.
Odróżnia sJę od niego tylko przez zaąt(części czuciowej.
U dorosłego przynależność n. podRz**owego do nerwów rdzenia wych zaznacza się jego stosunkiem do trzech górnych nerwów ółzeniowych, w zwiąyku z czym bierze on udział w wytwarzaniu splotu szieś(Ruchowe komórki korzeniowe n XV wytwarzają jądra początkowe n. podjęzykowego(nuć(eus onginis n. hypą.
elossO w postaci wydłużonego słupa komórkowego, który leży je rdzeniu przedłużonym do przodu od kanału środkowego oraz w obrę.
bie trójkąta n. podjęzykowego dołu równoleg(obocznego(t. IV, stę 175, ryc, 117 i 110.
Przebieg i położenie.
Włókna korzeniowe n. podjęzykowego pa wyjściu z jądra przechodzą przez twór siatkowaty w kierunku brzusznym i złączone w 10-15 pasemek w bruździe przednio-bocznej między piramidą i oliwką dochodzą do powierzchni rdzenia przedłużonego.
Włókna korzeniowe łącząc się w 2-3 pęczki przechodzą przez oponę twardą i wchodzą do kanału nerwu podjęzykowego.
W kanale tym pęczki łączą się w jeden pień nerwowy otoczony splotem żylnym kanału n. podjęzykowego(t. @, str.
39 O).
Po wyjściu z czaszki nerw podjęzykowy leży początkowo do tyłu i przyśrodkowo od nerwu błędnego i dalej na wysokości zwoju dolnego tego nerwu przechodzi na jego stronę boczną Następnie wzdłuż bocznej strony tętnicy szyjnej wewnętrznej nerw bodóęzykowy kieruje się ku dołowi.
W dalszym przebiegu po stronie wewnętrznej mięśnia rylcowo-gnykowego i brzuśca tylnego mięśnia dwubrzuścowego przechodzi na boczną powierzchnię tętnicy sz*n*zewnętrznej.
Zataczając charakterystyczny ł u k(arcus n.
Jmoe(ossO wypukły ku dołowi, biegnie po stronie bocznej początkowych odcinków naczyń odchodzących od tętnicy szyjnej zewnętrznej i wychodzi spod ścięgna pośredniego mięśnia dwubrzuścowego.
Położony na powierzchni bocznej m. gnykowa-językowego nerw podjęzykowy kieruje się do przodu oraz ku górze i wstępuje do jamy ustnej nad tylnym brzegiem m. żuchwowa-gnykowego wachlarzowato rozpadając się na gałęzie końcowe wnikające do mięśni języka(ryc.
III).
Nut nerwu podjęzykowego jest ważnym punł(cni orientacyjnym przy zabiegach chirurgicznych w tej okolicy szyi.
Jako grube, białawe pasmo charakterystycznie wygięte daje się stosunkowo łatwo dostrzec pod brzuścem trlrrm i tuż nad ścięgnem poś 8 rednim m. dwubrzuścowego.
Gałęzie.
Od nerwu podjęzykowego odchodzą następujące gałęzie:1.
Gałąź oponowa(r. memnęeus).
Odchodzi ona wstecznie od pnia w kanale nerwu podjęzykowego i w jamie czaszki oddaje gałązki do opony twardej i do ściany zatoki potylicznej.
Ponieważ nerw podjęzykowó nie ma włókien auJonomicznych ani własnych włókien czuciowych, jakie prowadzą wszystkie gałęzie oponowe, gałąź ta musi zawierać włókoB dane przez jedną z gałęzi łączących(p. daleJl.
z.
Gałęzie językowe(n. lineualesl.
Stanowią końcowe rozgałęziejtanerwu, które zaopatrują wszystkie mięśnie Języka, zarówno zewnętrzne(m. bródkowo-Językowy, m. gnykowa-językowy oraz m. yylcowo-Językowy), jak i wewnętrzne(t. 11, str. ID).
zespolenia-N. podjęzykowy zespala się:1)z n. błędnym, 2)z pniem współczulnym, @j z n. trójdzielnym oraz 4)ze splotem szyjnym.
1.
Z n. błędnym:a.
Gałąź łącząca ze zwojem dolnym n. błędnego ją, communicans cum ganglio inferiore n. vagO prowadzi włókna n. błędnego do n. pwdjęzykowego.
W rzadkich przypadkach włókna gałęzi sercowych n. błędnego mogą gterować się tą drogą:następnie jako gałąź sercowa n. podjęzykowego opuszczają one jadę szyjną, b.
Gałąź łącząca z gałęzią językową n. błędnego(r. comjgumcanscum ramo lmęual n. węO odchodzi od jednej z gałęzi gardłowych n. błędne ja i prowadzi do części początkowej łuku n. podjęzykowego(str.
23 O), z.
Z pniem współczulnym.
Gałęzie łączące ze zwojem szyjnym g Wr ny m(rr, communican(es cum ganglio cerwcali superiore)odpowiadają gałęziom łączącym szarym:doprowadzają do n. podjęzykowego głównie włókna naczynioruchowe do naczyń mięśni języka.
3.
Z n. trójdzielnym.
Gałąź łącząca z n. językowym(r. commuaicanscum nervo lmguaW zespala n. językowy z jedną z gałęzi n. podjęzykowego na stronie bocznej m. gnykowa-Językowego:do n. podjęzykowego doprowadza ona włókna czuciowe.
W połączeniu tym biegną przypuszczalnie też włókna wsteczne, które wytwarzają gałąź oponową n. podjęzykowego.
4.
Ze splotem szyjnym.
Gałąź łącząca ze splotem szyjnym(r. commumcans cum plexu cerwcaW pochodzi z gałęzi przednich I i 2 nerwu szyjnego i przylega tylko do n. podjęzykowego:a.
Część Jej włókien towarzyszy n. podjęzykowemu w kierunku dośrodkowym, oddziela się następnie znowu od niego i zaopatruje m. długi głowy i m. przedni prosty głowy oraz przypuszczalnie bierze też udział w unerwieniu opony twardej mózgowia, b.
Część włókien gałęzi łączącej biegnie obwodowa z n. podjęzykowym i jako gałą z go rn a p ętli s zyj n ej(r. superior ansae cerwcalisloddziela się od n. podjęzykowego przeważnie w miejscu jego skrzyżowania z t. szyjną zewnętrzną, c.
Pozostałe włókna biegną dalej z n. podjęzykowym do m. tarczowa-gnykowego i m. bródkowo-gnykowego, jako gałąź tarczowa-gnykowa i bródkowo-gnykoWB.
Gałąź górna pętli szyjnej(po oddzieleniu się od n. podjęzykowego)przebiega ku dołowi w płytkim rowku między t. szyjną wewnętrzną a zewnętrzną, następnie na t. szyjwiwspólnej, rzadziej na z, szyjnej wewnętrznej, oddając gałąź do górnego brzuśca m. łopatkowo-gnykowego.
Następnie na zmiennej wysokości-przeważnie w okolicy Ś@ęma pośredniego m. łopatkowo-gnykowego-gałąź górna łączy się z gałęzią 986@ą pętli s zyj re j(r. interior aasae cervicalis:str. 31)pochodzącą z 2 i 3(nieraz ównież z 4)nerwu szyjnego i wytwarza pętlę szyj n ą(ansa cecwcalisl położoną na Powierzchni zewnętrznej wielkich naczyń szyjnych.
Pętla ta ze swego dolnego wypułBegołuku oddaje gałęzie do mm, podgnykowych:mostkowo-gnykowego, mostkoPo-tarczowego i do brzuśca dolnego m. łopatkowo-gnykowego(ryc, łój.
Od pętli szyjnej może czasem odchodzić n. przeponowy dodatkowy(str, 34), Wszar unerwienia.
Jak już wspomniano, n. podjęzykowy jest nerwem ruchowym 88 rstkich mięśni języka zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych.
Natomiast gałęzie, które zaopatrują mięśnie podgnykowe(m. mostkowo-gnykowy, łł wostkowo-tarczowy i łopatkowo-gnykowy, m. bródkowo-gnykowy i m. tarczo?óękoykowy), pochodzą z 1-3 nerwów szyjnych:nerwy te korzystają jedynie z n.
P 99 Xzykowego jako drogi dojścia do swego miejsca przeznaczenia.
Wwnież zespolenie nerwów szyjnych O, i Gę z n. podjęzykowym doprowadzające?
Błoa ruchowe do m. przedniego prostego głowy i do m. długiego głowy, jak też P(ATuszczamie włókna czuciowe do gałęzi oponowej n. podjęzykowego, nie zawierają 8@kna n. podjęzykowego FBażeria.
Porażenia n. podjęzykowego zdarzają się przeważnie jednostronnie, rzadŻ 9 Blko obustronnie.
Porażenie jednostronne przy wysunięciu języka powoduje jego P 99 h 3 lenie w stronę porażoną, wskutek przewagi zdrowego m. bródkowo-Językowego.


nął stroną chorą.
Język cofnięty zbacza w stronę zdrową.
Trwające dłużej porażę-ją może doprowadzić 4 o częściowego zaniku mięśni strony porażonej.
Przy porażeniu obustronnym ruchy Języka są całkowicie lub prawie całkowicie ząą, słone:żucie, połykanie i mowa są bardzo utrudnione.
Streszczenie S. podjęzykowy(a, hyogtossusl zaopatruje ruchowo wszystkie mięśnie języka, we.
chodzi 10-15 włóknami korzeniowymi z rdzenia przedłużonego, z bruzdy między pa.
ramidą i oliwką.
Ggcząc się w 2 lub 3 pęczki, kieruje się do kanału n. podięzykowegąwytwarzając w nim Jednolity pień.
Po wyjściu z kanału nerw biegnie początkowo ąątylu i przyśrodkowo od n. błędnego, a następnie po jego stronie bocznej.
Dalej, wzghgbocznego obwodu t. szyjnej wewnętrznej, a następnie zewnętrznej, dochodzi do ścięęąąpośredniego m. dwubrzuścowego i zatacza łuk(arcus n. żupoglossO do przodu i kągórze, kończąc się licznymi gałązkami dochodzącymi do mięśni języka.
Nerw podjęzy.
kawy ma gałęzie łączące:1)ze zwojem szyjnym górnym, od którego otrzymuje włókna współczulne:2)z n Językowym, od którego otrzymuje włókna czuciowe:3)z n, btęą.
nyrn:4)ze splotem szOnJm(ansa cerwcalisl.
N. podjęzykowy oddaje:1)gałąź oponową(r. menineeus?4 o opony twardej i ściany zatoki potylicznej oraz wyżej wspo, rnniane 2)gałęzie j ęzyko we(re.
WaęualeJdo mięśnijęzyka.
ROZWÓJ NERWÓW CZASZKOWYCH.
Jak zaznaczono poprzednio, 12 par nerwów czaszkowych możemy ująć w trzy grupy:grupę nerwów ruchowych, grupę nerwów skrzelowych oraz grupę nerwów zmysłowych.
Nerwy ruchowe.
Grupa ruchowych nerwów czaszkowych obejmuje trzy nerwy mięśni gałki ocznej UJ.
W i W oraz n. podjęzykowy(n. XU)zaopatrujący mięśnie języka.
Jądra tych nerwów stanowią bezpośrednie przedłużenie jąder ruchowych korzeni przednich nerwów rdzeniowych:ich włókna odpowiadają więc włóknom korzeni przednich nerwów rdzeniowych i tak jak one z nerwowego narządu ośrodkowego wychodzą brzusznie po obu stronach linii pośrodkowej:jedyny wyjątek stanowi n. bloczkowy(n. IV)ukazujący się po stronie grzbietowej mózgowia.
N, podjęzykowy wychodzi z mózgowia w przedłużeniu linii wyjścia korzeni przednich nerwów rdzeniowych.
Powstał on z 4 i 5 segmentalnego nerwu potylicznego, które u wyższych kręgowców zostały włączone do czaszki, tracąc przy tym swe korzenie tylne.
N. podjęzykowy jeszcze u człowieka wykazuje charakter nerwu rdzeniowe go:u zarodka ludzkiego bowiem zawiązuje się zwój(tzw. zwój Froriepa:ryc, 6)wraz*korzeniem tylnym, który jednak zazwyczaj wcześnie(połowa 2 miesiąca)ginie.
Che rakter nerwu rdzeniowego n. podjęzykowy wykazuje również w swym stosunku 8 nerwów szyjmch:włókna nerwu szyjnego I i 2 korzystają bowiem z drogi n. podhz)kowego i wytwarzają gałąź górną pętli szyjnej, która łączy się z gałęzią powstałą z ner wów szyjnych 2 i 3, tworząc pętlę szyjną(ryc, l 4).
Neuryty wychodzące z początkowego, wydłużonego jądra n. podjęzykowego O PVryc, 117 i 118)układają się w 3-4 segmentalne pęczki:kierują się one do przodu i 04 siepnie(w 4 tygodniu)łączą się w jeden pęczek, który obejmuje od tylu i bocznic zwldolny n, błędnego oraz biegnie do przodu i wnika w zawiązek mięśniówki języka.
N, odwodzą cy zdobywa jądro początkowe w tym samym czasie co inne nePYmięśni oka.
Z tego Jądra, położonego w obrębie mostu na dnie dołu równoległoboczOFgow pobliżu bruzdy pośrodkowej(t. IV, str. 1831, wyrastają neuryty komórek nerw 9 wych.
Kierują się one wpierw do przodu, a następnie po wyjściu z mózgowia do@PQ 6 do okolicy kielicha ocznego i wnikają do zawiązka tylnego mięśni oka, z którego roz@ta się m. prosb boczny oka.
N. b I o czka wy utworzony jest z neurytów, które po wyjściu z jądra początko 89 go, położonego w śródmózgowiu na wysokości wzgórków dolnych blaszki czworacśrnie kierują się brzusznie tak neuryty innych nerwów czaszkowych, lecz grzbietowa 99--eawon mózgu.
Po skrzyżowaniu się i wyjściu z mózgowia, bacznie od ó 88?9 śł', .
ąQgą zasłony rdzeniowej górnej, biegną do przodu, a następnie ku górze do środkowej wjaści zaw@zków mięśo 0, 1, ryć.
@W, z których powstaje m. skośny górny oka.
jx!, o k o r u c h o w y oprócz jąder ruchowych ma jeszcze jądro przywspółczulne połoyąąew pobliżu przedniej części śródmózgowia(t. IV, str. 256, ryc, 117, HB).
Neuryty yjjgórek jąder ruchowych wrastają do przedniej grupy zawiązków mięśni oka(powstayz niej mięśnie:m. dźwigacz powieki górnej, m. prosty górny, m. prosty przyśrodkoąęm, prosty dolny oraz m. skośny dolny), podczas gdy neuryty wychodzące z komóXgjądra przywspółczulnego zaopatrują mięśnie gładkie, zwłaszcza m. rzęskowy i m. pieracz źrenicy, :(erwy łuków skrzelowych.
Grupa nerwów łuków skrzelowych obejmuje nerwy:V yg TX, X i XI.
Każdy z nich zaopatruje skórę, błonę śluzową i mięśnie przynależnego jjjgu skrzelowego, zawiera więc włókna czuciowe, ruchowe i w większości przywspółgzuDl?
Włókna dośrodkowe, podobnie jak włókna korzeni tylnych nerwów rdzeniowych gg, l 3), rozpoczynają się w zwojach położonych na zewnątrz układu nerwowego ośrodwwego, których neuroblasty przeważnie pochodzą z odcinka głowowego listewki zwojowej Włókna odśrodkowe przywspółczulne(dla gruczołów i mięśni gładkich)rozpoczynają gę w komórkach korzeniowych wytwarzających jądra, które zachowują swe pierwotne położenie(nuclei forsa(es s. paraswnpathicit natomiast neuroblasty przeznaczone dla ząopatrzenia mięśni łuków skrzelowych wędrują stopniowo brzusznie, w związku z czym ich neuryty muszą zataczać ostry łuk---, kolano wewnętrzme"w swej drodze do mięśni prążkowanych(t. IV, ryć.
IIB).
Każdy nerw łuku skrzelowego, -podobnie jak nerwy rdzeniowe, ma gałąź przednią i tylną(str.
10.
Gałąź tylna, czuciowa, zaopatruje skórę grzbietu(r. cutaneus dorsalistgałąź przednia, dzieląca się na trzy odnogi(r. poshrematicus, r. pretrematicus, r. pharyngeus), zaopatruje mięśnie prążkowane, skórę i błonę śluzową odpowiedniego obszaru łuku skrzelowego.
W miejscu podziału nerwów skrzelowych na gałąź przednią i tylną leży zwój n a d s k r z e I o w y(ęanglion epibrancma(eJ.
Zawiera komórki "pozornie jednobiegunowe", których neuryty stanowią składniki czuciowe nerwów łuków skrzelowych:zwoje nadskrzelowe morfologicznie i funkcjonalnie odpowiadają więc zwojom rdzeniowym.
N. 1 r o j d z i e I ny jest nerwem I łuku skrzelowego:włóknami czuciowymi obejmuje Jednak całe zaopatrzenie głowy.
Neuroblasty, z których zbudowany jest zwój trójdzielny(odpowiadający zwojowi nadskrzelowemu I łuku), pierwotnie tworzą dwie oddzielne części, później dopiero zlewające się w jedną całość.
Wypustki dośrodkowe komórek zwoju trójdzielnego już w 6 tygodniu wytwarzają jeden pęczek, który częściowo wstęluiei kończy się w jądrze czuciowym górnym i jądrze pasma śródmózgowiowego, Pzęściowo zstępuje aż do części szyjnej rdzenia kręgowego i kończy się w jądrze pasma J 4 zeniowego n. trójdzielnego(t. IV, str. 183 i ryc.
IZA).
Wypustki dośrodkowe wytwaózaiątrzy główne gałęzie n. trójdzielnego:n. oczny, n. szczękowy i n. żuchwowy.
8 twarzowy jest nerwem U łuku skrzelowego.
Włókna czuciowe wychodzą z Beuroblastów, które z początku ściśle przylegają do pierwotnego zwoju słuchowego nerwu VIII wytwarzając razem z nim jednolity zwój słuchowo-twarzowy.
Następnie Peuroblasty te oddzielają się od zwoju słuchowego i w ciągu rozwoju zostają włączone 8 obręb kości skroniowej wytwarzając zwój kolanka, położony w kolanku n. twarzoFego.
Reuryty dośrodkowe tego zwoju razem z włóknami przywspółczulnymi jądra śli 996 egogórnego(t. IV, ryc, 117 i 118)wytwarzają część pośrednią n. twarzowego, włóWBodśrodkowe łączą się z początku z włóknami ruchowymi, następnie jednak oddzieW 4 się od nich i tworzą n. skalisty większy, kierujący się do zwoju skrzydłowa-padnie Plennego, oraz strunę bębenkową, która wnika do n.
Językowego.
6 i ę z yk o w o-gard ł o wy jest nerwem Ul łuku skrzelowego.
Neuroblasty włóNenodśrodkowych wytwarzają część górną jądra dwuznacznego, jak też jądro ślinowe Ś 9 We W pierwszym rozpoczynają się neuryty zaopatrujące górną część mięśni gardła i 199 żwigacz podniebienia miękkiego, w drugim włókna przywspółczulne n. bębenka?
Y 9 śo, które przeważnie w jego przedłużeniu, jako n. skalisty mniejszy, kierują się do śói u usznego 666)pierwotny, z którego prowadzą włókna dośrodkowe, dzieli się na zwój górny PBPBnątrzczaszkowy)i na zwój dolny(zewnątrzczaszkowy).
Włókna dośrodkowe kle.


bXją Qt.
Nerw.
VIII.
z czaszki.
blaszka sitowa.
kanał wzrokowy.
szczelina oczodołowa 20108.
szczelina oczodołowa gOTOB.
szczelina oczodołowa górOBV--otwór okrągły V-otwór owalOyó.
szczelina OCZOdohrxg garna.
otwór słuchowy wewn, , o*w*r ry*cowo-sutkowy.
Tdkową I ęyęją.
@część przedŚlOhk ową.
Miejsce wejścia lub wyjścia.
otwór z, szyjnej.
Z 110220918.
dół międzykonaTOWy.
obok wędzidełkazasłony rdzenioWĄ)gOTTlĘ).
brzeg boczny mo.
stu.
bruzda boczna tylna rdzenia pcze dłużonego.
Tabela 3 Zestawienie nerwów czaszkowych.
początkowe.
rucho we.
śródmózgowie, do przodu od wodociągu, na wysokości wzgórków górnych blaszki pokrywy.
śródmózgowie ku dołowi od jądra n. III.
środkowa część mostu przyśrodkowo od j, czuciowego górnegOjądro ruchowe n.
V Q, żwaczowe).
przywspółczulne.
t. dodatko.
wego na dnie do*u.
od t. VI, na granicy rdzenia przedłuża Tego i mostu.
Jądra.
J slmowe dolne.
krańcowe.
CZUCIOWC.
a)t. czuciowe główDCbQ, pasma rdzenioWCĘOc)j, pasma śródmózgOWlOWCĘO.
alt, brzuszne ślimaKBb)t. grzbietowe ślimaka t. przedsionkowe*a)przyśrodkowew boczne c)grzbietowe dJ brzuszne t. pasma samotnego.
Obszar anerwienia(receptor, elektor).
okolica węchowa błony śluzowej jamy nosowej.
siatkówka(pręciki i czopki).
a)m. dźwigacz powieki górnej:mm, gałki ocznej:prosty, górny, przyśrodkowy dolny, skośny dolny b)m. rzęskowy, m. zwieracz ZT:OlCyó.
m. skośny górny gałki OCZOĘ).
a)opona twarda b)skóra twarzy i czoła c)błona śluzowa:jamy nosowej(zatoki), podniebienia, z/, przednie języka, policzek d)zęby i dziąsła e)gałka oczna, spojówka O mm, żwaczowe, żuchwowa-gnykowy, dwubrzuśco wy(brzusiec przedni), m. napinacz błony bębenkowej.
wo-gnykowy dwub rzuścow 3(brzusiec tylny)b)brodawki grzybowate Jeżyka c)gruczoł łzowy(n. ska-i 8 listy większy)d)gruczoł podżuchwowyi podjęzykowy(struna bębenkową).
(narządu słuchu).
nabłonek zmysłowy łagiewki woreczka i przewodów półkolistych(narządu równowagil.
a)m. zwieracz górny gardła m, rylcowo-gardłowy b)ślinianka przyuszna(n. skalisty mniejszy, zwój uszny)c)błona śluzowa Jamy bębenkowej, trąbki słuchowej, migd alk a podniebiennego, gardła, nasady Języka.
O brodawki okolone i liściaste Języka.


fet 4 b 4.
deśS 9.
44 żeśS Ls(ref.
rdBeż Fł.
g cj.
r 84 W d S.
Qbo rd 4 ż.
53 S SQ.
*****ł-Qrd 8 żi.
S PV.
Sł 4 łZ.
***IZ.
Xąśł-Ęcj***es SQĘĘ, ja Ś:7 ĘXjjQY**, 4 Z i-g-F ę:j 5-9%g"Sgśgjgścj Ęcj-cj Ę*Ęł'-j 08 Ęj oj-ci.
Li.
Sł-'9 Q.
361***.
X Q 2 j Fj 4 ę.
b 4 śż łd.
W'rr 2-48 łłś Q 53.
****Ń'ijĘI cjfćcj, fŚ G.
Ę Ęg-Śd cj-ł.
***%Ąż%.
*S X.
ej ęgy *.
ej ęgy *Pi QS 2-4 Q%.
ęł b 4 E 48 e:s 4**rd 6342 Q 64 Ot jet.
ś'?
-?Fł er-leć.
Qbo 4 ż.
jgją się do jądra pasma samotnego(t. IV, ryc.
IZO).
Włókna obwoaowe zaopatrują czuciowa i smakowo głównie ścianę gardła i tylną trzecią część języka.
N. b I p dny, który powstaje z połączenia nerwów TV, V i VI łuku skrzelowego, wytwarza specjalną gałąź trzewną, zaopatrującą narządy klatki piersiowej i jamy brzuszwejaż do granicy między dwiema początkowymi częściami okrężnicy poprzecznej a jej końcową trzecią częścią(t. 11, str.
2731. N. błędny prowadzi włókna czuciowe, ruchowe i przywspółczulne.
Jego część pochoązącaz nerwu VI łuku skrzelowego wytwarza n. krtaniowy wsteczny, który w związguze zstępowaniem tętnic łuków skrzelowych również przesuwa się ku dołowi i zmuszony jest z prawej strony owinąć się dokoła t. podobqiczykowei, z lewej dokoła łuku aorty, żeby wstecznie móc dotrzeć do krtani.
Pierwotny zwój n. błędnego, podobnie jak zwój n. językowo-gardłowego, dzieli się na dwie części:zwój górny i zwój dolny.
Neuryty dośrodkowe prowadzą częściowo do jądra pasma samotnego, częściowo do jądra pasma rdzeniowego n. trójdzielnego(t. IV, str. 176, ryc.
IZO).
Włókna odśrodkowe, ruchowe, prowadzą z jądra dwuznacznego, włókna odśrodkowe przywspółczulne rozpoczynają się zaś w jądrze grzbietowym.
IN, d o d a tk o w y częścią czaszkową stanowi część n. błędnego(n. accessonus n. vagg), natomiast przynależność części rdzeniowej, zaopatrującej m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy i m. czworoboczny nie jest wyjaśniona.
Nerwy narządów zmysłów.
Grupa ta składa się z n. węchowego, n. wzrokowego i n. przedsionkowa-ślimakowego.
N. węchowy jest pozbawiony zwoju.
Jego cechą szczególną jest również to, że wszystkie jego włókna są włóknami bezrdzennymi.
Włókna te odchodzą od komórek leżących w warstwie nabłonkowej wyściełaiącei zarodkowe dołki węchowe.
Stąd kierują się one dośrodkowo do opuszek węchowych.
N e r w w z r o k o w y jest wypustką drugiego pęcherzyka mózgowego.
Tak samo jak w przypadku n. węchowego włókna n. wzrokowego odchodzą od komórek położonych obwodowa i kierują się dośrodkowo.
Neuroblasty leżące w warstwie zmysłowej siatkówki wysyłają wypustki, które wychodzą z kielicha ocznego przez szczelinę oczną i dalej po skrzyżowaniu się wstępują do międzymózgowia.
N. p r z e ds i o nk o w o-ślim ak o wy.
Zwój nerwu powstaje z listewki zwojowej i leży na stronie bocznej tyłomózgowia, przyśrodkowo od pęcherzyka słuchowego.
Neuryty komórek dwubiegunowych zwoju słuchowego wrastają dośrodkowo do rdzenia przedłużonego, a odśrodkowo do nabłonka zmysłowego zarówno narządu statycznego, jak i narządu słuchu.
W związku z tym zwój słuchowy dzieli się na zwój przedsionkowy i zwój spiralny.


UKŁAD NERWOWY AUTONOMICZNY.
WSTĘP Układem nerwowym autonomicznym(systema nervosum autonomicum)nazywamy te części układu nerwowego, które zaopatrują mięśnie gładkie, mięsień sercowy i komórki gruczołowe.
Nazwa ta, wprowadzona przez Langleya(18891, podkreśla pewien stopień niezależności układu autonomicznego wyrażający się między innymi tym, iż większość jego czynności nie jest bezpośrednio zależna od woli.
Układ autonomiczny reguluje czynności narządów wewnętrznych i wspólnie z gruczołami dokrewnymi stanowi zasadniczny element regulacji, zapewniający stałość środowiska wewnętrznego(homeostazę), niezbędną do prawidłowego przebiegu wszelkich procesów życiowych.
Dawna nazwa tego układu to układ w ege 1 atyw n y.
Wskazuje ona na jego rolę w regulowaniu podstawowych czynności organizmu koniecznych do utrzymania go przy życiu(, w stanie wegetacji'k czasami używa się również nazwy układ idiotropowy(, skierowany do wewnątrz').
Pozostałe struktury nerwowe tworzą układ somatyczny, czyli animalny lub ojkotropowy(, skierowany na zewnątrz'):reguluje on stosunek organizmu do świata zewnętrznego, a jego narządami wykonawczymi, w przeciwieństwie do efektorów układu autonomicznego, są zależne od woli mięśnie poprzecznie prążkowane.
Pierwsi badacze podkreślali niezależność układu autonomicznego od somatycznego.
W rzeczywistości jednak czynności somatyczne oraz zmiany w środowisku zewnętrznym powodują, w mniejszym ług większym stopniu, zmiany w funkcjonowaniu narządów wewnęUBnych kierowanych przez układ autonomiczny.
Układ autonomi(BY i somatyczny są zarówno morfologicznie, jak i funkcjonalnie ściśle ze sobą związane i nie istnieje między nimi ostra granica.
Również stopień niezależnego od woli funkcjonowania narzą 4@wewnętrznych może być bardzo różny.
Wielu ludzi ma zdolnoiewpływania na czynność narządów wewnętrznych, najczęściej nałóWw wyniku odpowiedniego treningu.
Główne ośrodki układu autonomicznego znajdują się w rdzenWkręgowym i mózgowiu.
Integracja złożonych czynności autonomlcBnych odbywa się na różnych piętrach ośrodkowego układu nerwoWe go, łącznie z podwzgórzem, akładem limbicznym i korą mózgu.
868.
Gol, stellaturn--z.
8(cóm mu nicantes-e IŻ li.
Y(.
Gengłia trunci symp-ethici.
N. spknchnicus meior.
N. spknchnicus minor-.
Nń, apknchrici lumbeles.
Nn, splanchnicizewmNo splenchnici secrales.
9 englion imper.
Ggl, cerwcele sup.
W. WWW W 96 W X.
Ggl, eeryicwe med.
W.
k-4 s he.
's:sręgs-y-ę'**z cj'.
8 z ś j 7 Ą?
**, -eĄą.
***X e 8 e.
Plexus cerdiecus.
Bers Jhlermesehlehcus.
-Plexus hybógestricus.
ALAŁ.
Plexus ceJ@cus.
s Plexus hybogastricus im.


wy psychiczne, jak strach, radość lub niechęć, stale wywołują zmiany czynności układu autonomicznego:widzimy to np. w unerwieniu ną.
czyń skóry twarzy(, czerwienienie"i, blednięcie'), działalności grą.
czołów potowych i gruczołu łzowego, działalności serca czy jelita luypęcherza moczowego itp.
Na czynność układu autonomicznego w znacznym stopniu wpty.
watą gruczoły o wydzielaniu wewnętrznym, które z kolei są unerwią.
ne przez układ autonomiczny.
Dzięki temu oba układy regulujące ho.
meostazę ustroju ściśle ze sobą współpracują.
Współdziałanie to, wy.
stepujące w całym organizmie, najwyraźniej zaznacza się we wzajemnym stosunku układu autonomicznego i rdzenia nadnercza.
Układ autonomiczny różni się od somatycznego przede wszystkim szybkością i czasem trwania reakcji(stała czasowa odpowiedzi).
Z reguły w układzie autonomicznym reakcja występuje wolniej i trwa znacznie dłużej.
Jest to spowodowane wielu czynnikami, między innymi obecnością synaps między neuronami przedzwojowymi i zazwojowymi(p. dalej), małą szybkością przewodzenia we włóknach układu autonomicznego oraz na ogół wolniejszym działaniem substancji przekaźnikowych na narządy wykonawcze.
Ważną cechą układu autonomicznego jest jego podział na dwie zasadnicze części, działające na ogół przeciwstawnie.
Są to część współczulna(pars swnpathica)i część przywspółczulna(pars paraswnpathica).
Podział powyższy opiera się głównie na różnicach fizjologicznych i farmakologicznych.
Niemniej jednak obie części mają również pewne odrębne cechy morfologiczne(ryc.
Ile).
WŁAŚCIWOŚCI BUDOWY UKŁ-ADU AUTONOMICZNEGO Zwoje układu autonomicznego.
W układzie somatycznym na obwodzie znajdują się jedynie komórki afrentne(czuciowe)tworzące zwoje czuciowe nerwów rdzeniowych(zwoje rdzeniowe)i czaszkowych.
Natomiast w układzie autonomicznym poza mózgowiem i rdzeniem kręgowym występują również liczne komórki eferentne, które wywędrowały tu z ośrodkowego układu nerwowego.
Są to komórł 3 zazwojowe tworzące zwoje o różnym umiejscowieniu.
1.
Zw oj e pnia współczulnego(ęanglia trunci swnpat'teł Obustronnie wzdłuż kręgosłupa ciągnie się powrózek nerwowy sięśBjący ku górze aż do czaszki, a ku dołowi do końca kości krzyżowi Zawiera on znaczną liczbę(21-25)zwojów zwanych zwojami pP 84 współczulnego lub też zwojami kręgowymi, czyli przykręgowóPBłQanglia yertebralia s. parayertebralia).
2.
Zwoje splotów układu autonomicznego(ga***, plexuum autonomicorum).
Gałęzie odchodzące od pnia współczuDP.
go, jak również znaczna część gałęzi nerwów przywspółczulnych, BY'.
twarzają sploty nerwowe.
Sploty gromadzą się szczególnie obficie Ęklatce piersiowej(splot sercowy, splot płucny), jamie brzusznej(sP 89 Ętrzewny, splot międzykrezkowy, splot podbrzuszny górny)i w r@.
gploty autonomiczne otaczają niemal wszystkie tętnice.
W splotach ech znajdują się, widoczne gołym okiem tylko pod mikroskopem, zwoje.
Zawierają one przeważnie komórki współczulne, chociaż nie trak tu również komórek przywspółczulnych.
Ze względu na ich położenie w stosunku do kręgosłupa nazywamy je również z woj a mi ę r z e dkr ę go w y mi(ganglia prevertebralia).
3.
Z w o j e p o ś r e dn i e(ganglia intermedia)znajdujemy przeważnie w przebiegu nerwów między zwojami przykręgowymi i przedkręgowymi, jak również w gałęziach łączących.
Są one bardzo zmienne.
Iakim zwojem pośrednim jest np. zwój położony w n. trzewnym większym-zw 6 j n. tr zewrę go(ganglion splanchnicum)-w miejscu, gdzie jego ostatni korzeń dochodzi do pnia nerwu.
4.
Zw oj e śr od ś c lenne(ganglia intramuralia).
Część komórek, zwłaszcza należących do układu przywspółczulnego, wędruje w rozwoju zarodkowym dalej, dochodząc aż do narządów wewnętrznych i w ich ścianie tworzy mikroskopowe zwoje śródścienne, otoczone przez sploty śródścienne(plexus intramura(es).
5.
Zwoje autonomiczne, czyli przywspółczulne nerw 6 w czaszko w y eh(ganglia autonomica s. parasympathica nervorumcramalium).
W obrębie czaszki większość zwojów przywspółczulnych znajduje się w przebiegu nerów czaszkowych Ul, VII, IX, X.
Zostały one przedstawione przy opisie nerwów czaszkowych(p.
Nerwy czaszkowe).
Meurony przedzwojowe i zazwojowe(neurona preęanglionaria et postganglionana).
W układzie somatycznym komórka ruchowa znajdująca się w ośrodkowym układzie nerwowym wysyła akson bezpośrednio do narządu wykonawczego-mięśnia poprzecznie prążkowanego.
W układzie autonomicznym impuls z ośrodkowego układu nerwowego do narządu wykonawczego jest przekazywany co najmniej przez dwa neurony-przedzwojowy i zazwojowy(ryc.
1151.
Neurony przedzwojowe tworzą ośrodki współczulne i przywspółczulne rdzenia kręgowego i pnia mózgu.
Wychodzą z nich cienkie włókna mielinowe(włókna B), zwane włóknami przedzwoj owy m i(ibrae preganglionares).
Docierają one do zwojów układu autonomicznego, gdzie łączą się synapsami z większą liczbą neuronów zazwojowych.
Substancją przekaźnikową w tych synapsach jest, po 4 obniejak w nerwach somatycznych, acetylocholma.
Neurony zazwojowe są zasadnicznym elementem zwojów układu Autonomicznego.
Są one mniej więcej jednakowej wielkości.
Mogą za@eraćpo dwa lub więcej jąder.
Tigroid jest rozmieszczony w ciele Komórek na ogół w sposób rozproszony.
Są to przeważnie komórki Belobiegunowe, mające kilka do kilkunastu dendrytów, rozgałęziają PYch się zwykle obficie.
Dendryty te mogą przeplatać się ze sobą two 44 ccharakterystyczne koszyczki.
Wychodzące z neuronów zazwoioAchwłókna są cienkie, pozbawione zwykle osłonki mielmowej(włóWaO).
Niejednokrotnie w początkowym odcinku trudno jest odróżnić je od dendrytów W zwojach układu autonomicznego oprócz neuronów zazwqiowych 98 g 4 występować również komórki nerwowe o krótkim aksonie, któ 25 l.


-włókno dośrodkowe.
, włókno przedzwojoweukładu autorom tez negozwój akładuautonomicznego-włókno zazwojowe układu autonomicznego.
-jelito.
Ryć.
115. Schemat unerwienia narządu wewnętrznego.
Neurony układu autonominego-czerwone(neuron przedzwojowy oznaczony linią ciągłą, zazwojowy-prze waną).
Neuron dośrodkowy-niebieski.
rych substancją przekaźnikową jest dopamina.
Komórki te pod w wem neuronu przedzwojowego działają hamująco na neuron za)OWW.
Włókna zazwoiowe(ńbrae postganglionares)dochodzące do nar Qw wykonawczych, aczkolwiek nie tworzą typowych synaps, Jo inakwydzielają substancje przekaźnikowe:włókna przywspółczuacetylocholinę, a włókna współczulne-przeważnie noradre 113.
Neurony dośrodkowe przewodzą impulsy z narządów wew@nych.
We wszystkich gałęziach pnia współczulnego i splotach auł micznych oprócz włókien odśrodkowych(przedzwojowych i zaz(wych)zawarte też są włókna dośrodkowe.
Biegną one zarónerwach współczulnych, jak i przywspółczulnych.
Komórłsrzyste włókien dośrodkowych znajdują się w zwojach rdzenia w zwojach czuciowych nerwów czaszkowych Oyc, l@)Neurony te tworzą ramię dośrodkowe wielu odruchów trze 84 one również związane z czuciem trzewnym:głód, nudnośęt.
macie o rozciąganiu pęcherza i odbytnicy itp.
Chociaż prze trzew jest w zasadzie niebolesne, to ich pociąganie lub W wypełnienie może być odczuwane jako bodźce bólowe 48 zwykle bardziej rozlany i niejednokrotnie odczuwany w@8 Yseach jako, ból przeniesiony"(p.
Luki odruchów układu auWnego-pola Heada:str.
295)Włókna dośrodkowe biegnące w nerwach układu autono@89 ich komórki macierzyste nie różnią się pod względem@88 Ż rym od komórek i włókien dośrodkowych nerwów soro 8@!
gjątego też większość badaczy nie zalicza ich do układu autonomiczjegookreślając Gm mianem jedynie neurony odśrodkowe unerwiająwwszystkie narządy wykonawcze z wyjątkiem mięśni poprzecznie jrążkowanycłi, .
PODZIAŁ MORFOLOGICZNO-CZYNNOŚCIOWY UKŁADU AUTONOMICZNEGO Zasadniczy podział układu autonomicznego, który opiera się główątena różnicach fizjologicznych oraz na różnym oddziaływaniu frjjąkologiczrym, odróżnia część współczulną(pars sympathica-, sympathicuś)i pr zy w sp ółczulną(pars parasympathica s. pajasympathicus).
Obie te części są układami działającymi antagonigtyc 2018 Część współczulna układu autonomicznego przyspiesza działalność ęerca, wzmaga ciśnienie krwi i przemianę materii, poszerza oskrzela, źrenice itd.
Część współczulna działa w zasadzie, mobilizująco".
Jej czynność zwiększa zużycie energii.
Część przywspółczulna zwalnia działalność serca, obniża ciśnienie krwi, zmniejsza przemianę materii, zwęża oskrzela, przyspiesza ruchy jelit, zwęża źrenice.
Jest ona jak gdyby ukierunkowana na gromadzenie i oszczędzanie energii.
To antagonistyczne działanie uwidacznia się też w rytmie dobowym:w dzień przeważa układ współczulny, w nocy-przywspółczulny.
Antagonizm układu współczulnego i przywspółczulnego może wyrażać się tym, że unerwiają one przeciwnie działającą tkankę mięśniową gładką narządu, np. m. rozwieracza źrenicy(współczulny)i m. zwieracza źrenicy(przywspółczulny).
Mogą one również wpływać, na te same włókna mięśniowe antagonistycznie-np. przyspieszając(współczulny)lub zwalniając(przywspółczulny)pracę mięśnia serca.
WBgO.
Vzynnościowy antagonizm może opierać się również na mechanizBachbardziej złożonych, takich jak np. działanie hamujące neuro-Ww jednego z układów poprzez synapsy łączące je z neuronami 988 adu drugiego, Pzięki temu obie części układu autonomicznego są ze sobą dynaPWczniesprzężone.
ŃekMre narządy otrzymują unerwienie z jednego tylko układu WP naczynia kończyn wyłącznie włókna współczulne).
Wpływ dru 989 układu jest wówczas pośredni-przez zmienioną czynność in 89 hnarządów, w szczególności zaś gruczołów wydzielania dokrewĘO.
Ń@@ościowy antagonizm części współczulnej i przywspółczulnej łFża się również odmiennością substancji przekaźnikowych(neuĘBWsmitterów)wytwarzanych przez ich neurony zazwoiowe oraz 9 łłe@nym reagowaniu na niektóre środki farmakologiczne.
***cia układ współczulny i przywspółczulny nie są jednak wyłącz?
Póęciami fizjologicznymi lub farmakologicznymi, ale wiążą się**eż z różnicami morfologicznymi.
Mają one przede wszystkim.


odmienną lokalizację ośrodków(ryć, 116)i różny przebieg włókien nerwowych(ryć.
IM).
Ośrodki współczulne znajdują się w jądrze pośrednio-bocznym rdzenia kręgowego-w jego odcinku piersiowym i w górnych segmentach lędźwiowych.
Natomiast ośrodki przywspółczulne leżą w pniu mózgu, w jądrach przywspółczulnych nerwów czaszkowych(część głowowa, czyli czaszkowa układu przywspółczulnego)i w odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego, w jądrze krzyżowym przywspółczulnym(część krzyżowa układu przywspółczulnego).
Włókna współczulne(ryc.
119)przedzwojowe wychodzące z ośrodków rdzeniowych biegną za pośrednictwem nerwów rdzeniowych i gałęzi łączących białych do pnia współczulnego.
Część z nich łączy się synapsą z komórkami zwojów pnia współczulnego, inne zaś biegną dalej do zwojów leżących w splotach układu autonomicznego.
W zwojach tych rozpoczynają się włókna zazwojowe.
Jedne z nich od.
Coy.
N u cłeus accessorius(parasymp, )n. uculomotorii.
Nucieus salwat, sup.
(parasymp, n. VII)-Nucleus salwat, im. (parasyrnp, n. IXJ Nucleus dorsalis n.
X.
Plexus brachielis.
Plexus łurobalis.
Nucleus parasymp, sacralis.
Ryć.
116.
Ośrodki układu autonomicznego w pniu mózgu i rdzeniu kręgowym.
Jądra części współczulnej zakreskowane poziomo, części przywspółczulnej-czarne.
Schemat.
ZWO)ÓW gałęzie 0:TWOW.
pnia współczulnego przez łączące szare dochodzą do rdzeniowych, inne ze sploś.
łów autonomicznych kierują sięłgłówniedo narządów wewnętrznych Przywspółczulne włókna przedzwjowe części głowowej biegną w newach czaszkowych(nn.
Ul, V@.
4(X)i ich gałęziach dochodząc do oś powiednich zwojów.
Tu zaczynają swłókna zazwojowe unerwial 4 głównie mięśnie gładkie oka, gru@łzowy oraz ślinianki.
Włókna prz)współczulne n. błędnego unerWnarządy szyi, klatki piersiowelwiększej części jamy brzusznej Przywspółczulne włókna cz krzyżowej układu przywspółczu.
go omijają również pień współczulny, biegną do splotów mie 4 Ąunerwiając końcową część przewodu pokarmowego i narządy wCWW przeciwieństwie do układu współczulnego, w którym włół@8 zwojowe są dłuższe od przedzwojowych, w układzie przywsp 89 rym sa one zwykle krótkie, a często neuron zazwojowy znó 84 ś, .
gruczo(łzowy('****.
s*ą*ą*rzyuszn a.
godź uchwowa i podięzyk owa.
serce i 8 u c a.
żoładekjełito I--Oku sika, jelito Qfube, nęHęą.
jelito końcowe, na rzędy Dfc*owe.
Koc.
Yś 4 śĄ.
No, splanchniei pebini.
Z/Z.
204.
77 y cj.
66:8'PBeXus ejj-ęjj. . ą', ayęg'tcgyy. . . gj'gją'WćgĘ"gg'????. ***. 'g.
'Ęg 3%.
nosi.
Im-plexus intramuralis:wzorowane na HoepkeYP 9989 bu wymienionych zasadniczych części układu au*ono@czŚfŚP ŚFóąą ęje na ą(pars inramuraWs).
W ścianie narz 496 Je Ę 9896 nerwowe sploty śródścienne(plexus mtramura.


leś), wyposażone w liczne komórki zwojowe tworzące układ śrńą.
ścienny(p. dalej).
Układ ten w stosunku do układu współczulnego(przywspółczulnego ma pewną czynnościową samodzielność, chociązznajdują się w nim również włókna przywspółczulne i współczulne jak również przywspółczulne neurony zazwoiowe.
UKŁ-AD WSPÓŁCZULNY Układ współczulny stanowi większą część układu autonomicznegw.
Zawiera przede wszystkim ośrodki współczulne w rdzeniu kręgowyn(oraz pień współczulny wraz z jego gałęziami.
Ponadto włókna współczulne są głównym składnikiem splotów układu autonomicznego.
Neurony przedzwojowe układu współczulnego znajdują się w ośrodkach rdzenia kręgowego, a neurony zazwoiowe-przeważnie w zwojach pnia współczulnego i splotach autonomicznych.
OŚRODKI WSPÓŁCZULNE RDZENIA KRĘGOWEGO Ośrodki współczulne występują w rdzeniu kręgowym począwszy od 8 segmentu szyjnego(często dopiero od I piersiowego)do 2(lub 3)segmentu lędźwiowego(ryc.
Dój.
Tworzą one w rogach bocznych istoty szarej rdzenia j ądro pośrednio-boczne(nucleus intermediolateralirt.
TĘ.
Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że ośrodki współczulne u wszystkich wyższych kręgowców(począwszy od płazów bezogoniastych)znajdują się w odcinku rdzenia kręgowego, ograniczonym po obu stronach splotami nerwowymi kończyn.
Niezależnie od tego, przez które segmenty wytwarzane są sploty, obszar ośrodków układu współczulnego ogranicza się do części rdzenia kręgowego położonej między splotem ramiennym a splotem lędźwiowa-krzyżowym.
U człowieka obszar ten obejmuje 15 lub 16 segmenWw(o 4%-LJ, u kota 17 segmentów(Thj-LJ, u kurczęcia 8 segmentów(Oj--44 u żaby 6 segmentów(od 3 do 8 nerwu).
Ostatni(i przedostatni)nerw segmentalm spwtu ramiennego, jak też pierwszy(i drugi)splotu lędźwiowa-krzyżowego prowadzą r 6@nież przedzwoj owe włókna współczulne.
Dokalizacia poszczególnych ośrodków współczulnych w różnych odcinkach części piersiowej i lędźwiowej rdzenia kręgowego jest bar dzo złożona(t. TV.
Ośrodki autonomiczne rdzenia kręgowegoJZJądra pośrednio-bocznego wychodzą włókna przedzwojowe.
Błeś:ną one kolejno przez istotę białą rdzenia kręgowego, korzenie brzuBP, ne, pnie nerwów rdzeniowych i gałęzie łączące białe 0688(communicantes albi)do pnia współczulnego.
Tutaj kończą się w ieĘ zwojach lub biegną dalej do splotów układu autonomicznego.
PIAN WSPÓŁCZULNY Pień współczulny(truncus swnpathicus)układa się po obu BP?
nach kręgosłupa od podstawy czaszki do kości guzicznej, gdzie PĄobu stron łączą się z sobą i kończą zwój em niep ar zyst 9@bo e u złe ary m(ganglion impar s. coccygeum).
Pień współczulny składa się z szeregu zwojów-ęwsp ole zuln ego(gahglia(runci ąrmąaWticó-bąrąypod względem liczby, wielkości i kształtu.
Przeciętną(wieści się w granicach 21-25:ich kształt Jest w przyęei*nowa*y, a w*e*k*ć*w*c*od*w*da wy*ia*go ziarna grochu.
Zwoje pnia współczulnego po obu sJFo@ch połączorpodłużnymi, krótkimi powrózkami nerwowymi ąi ę d z y z w o j o w ym i(ranu imerganglionares)nie:przeważnie komórek:w ten sposób powstaje jednolity łów-pień współczulny Oyc.
IIB).
Natomiast gr pr z e c z n e Oami transversó łączące pnie współczulne.
ćYerus caroOcus Pół.
72 y.
W.
/W ś-%-Qgl, cÓere--Ggl, sphenopaletinum/X-Bal-oticum-Ggl, cerwcale sup.
V/Z-Ggl, submandibulare-Gal, ceryicele med.
-Ggl-stellatumNo-cardiaci.
Plexus pulmonalis.
Plexus cardiacus.
--Nn, splanchnici thoracici.
-Plexusceliacus-Plexusirterm esen*e*ic*sNo, splanchniciI umbalesSex ushypogastricus sup.
No, splanchnicisacra fes-Plexus hypogastricus jot.
'Ganglion imparrtyc 118 układ wsp 8 cz 9 W ą 96 e 9 u-o-w 89*łączące pnia współczulnego:wzorowane na Strongu i 46, f 8+8 turnia owsa-łat-a+Xr.


zmienne i tylko w dolnóch odcinkach pnia współczulnego występgbardziej regularnie.
Pień współczulny ciągwe się wzdłuż szyi oraz tułowia i dlatego ją.
pograńcznie możemy w:Bóżnic w nim c z ę i i s z y j n ą(pars eervieą.
lis), piersiową(pars Worać(ca), lędźwiową(pars lumbaJęczyli brzuszną i rn i e d o i c z n ą(Dać gebinal, czyli krzyżową.
Częęyszyjna leży do przodu o 4 w**ostków poprzecznych kręgów szyjnych część piersiowa-na głowach żeber, część lędźwiowa-na pa.
wierzchni bocznej kręgosłupa lędźwiowego, a część miedniczna-na powierzchni miednicznej Kości krzyżowej, przyśrodkowo od otwarć:krzyżowych miednicznych.
W części szyjnej pnia współczulnego znajdują się zwykle 3-ązwoje:szyjny górny(eaaglfon cerwcale superius), szyjąęśr w dków y(ganglion ceryicale medium), krę go w y(ganglion vey.
tebrale:i szy jng dolny(ganglion ceryicale interius), który zazwę.
czaj łączy się z I-2 górnymi zwojami piersiowymi tworząc zwŻjs z yj no-p ter s łowy le-hglozt cerwcothoracicum), czyli gwiaż.
dzisty(ganglion steUatum).
Zw ole gier siow e(ganglia thoraeica)leżą na ogół metamevcznie w sąsiedztwie jednoimiennych ner.
wów rdzeniowych.
ZWoie lędźwiowe(ganelfa Jumbalia)i krzyżowe(ganglia s 4 cral@l w*stępują przeważnie w zmiennej liczbie, odpowiednio 3-4 i 4-5.
Gałęzie pnia współczulnego Z pniem współczulróBm związane są:1)gałęzie łączące, stanowiące jego zespolenia z nerWa@@idzeniowymi, oraz 2)gałęzie trzewne i naczyniowe, które biegną do splotów klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy lub też kierują się bezpośrednio do narządów i naczyń, 1.
Gałęzie łączące Orc IWO Gałęzie łączące odchodzące od nerwów rdzeniowych kie@4 się przyśrodkowo i wnikają zazwyczaj do odpowiedniego zwoju pnia współczulnego.
Odróżniamy gałęzie łączące białe i szare.
Pierwsze z nich mają odcień jaśniejszy ze względu na obecność włókien rdzeOóch, otoczonych osłonką mielinową, drugie zaś, ze względu na przewagę włókien bezrdzennych, sa ciemniejsze.
Makroskopowo podział len częslo nie daje się przeprowadzić, ponieważ oba rodzaje gałęzi mogą łączyć się w jednolite nerwy, Gątę złe łączące białe(ranu commumcantes albi)zawierają przedzwojowe włókna rdzenne, które rozpoczynają się w komórkach rogów bocznych rdzenia kręgowego i biegną do pnia współczulnego występują one tylko w Och segmentach, w których znajdują slćwspółczulne komers prze 4 zwoiowe--Gę--la Oą).
Włókna przedzwoiowe dochodzą nie tylko do odpowiadających im zwojów pnia współczulnego, lecz również do zwojów wyżej i niżej po łożonych.
Biorą więc one udział w wytwarzaniu gałęzi międzyzwóewych.
Na ogół w pniu współczulnym włókna przedzwojowe z G. i pWTh, biegną ku góóze, z ph---Th, , w obu kierunkach, ale przewBŻ nie ku dołowi, a z Tha*G O-J Ku Jolowi.
Truncus n. spinalis.
**fOBOlOQBUS.
Ramus dorsa lis.
Barn usventra lis.
s-'fXj 4.
Ramus comm.
Ram us com m.
N ucl, interrnediolateralis Radix ventralis.
-Ganglion trunci sympa(bici.
Ryc.
119. Przebieg włókien przedzwojowych(linie ciągłe)i zazwojowych(linie przerywane)w nerwie rdzeniowym i gałęziach łączących.
Gałęzie łączące szare(ranu eommumcantes gnsei)łączą również pień współczulny z nerwami rdzeniowymi.
Zawierają one włókna zazwojowe bezrdzenne, które rozpoczynają się w komórkach zwojów pnia współczulnego i przez nerwy rdzeniowe kierują się ku obwodowi.
W przeciwieństwie do gałęzi łączących białych występują na całej długości pnia współczulnego.
Gałęzie łączące szare korzystają z nerwów rdzeniowych jako drogi przebiegu ku obwodowi, gdzie zaopatrują naczynia tułowia i kończyn, gruczoły oraz tkankę mięśniową gładką.
Od każdej gałęzi łączącej szarej oddziela się drobna gałązka, która łączy się z pasemkiem nerwowym odchodzącym od nerwu rdzeniowego(ryć, 119)-gałęzią oponową(r. meningeus).
Gałąź ta przez otwór międzykręgowy kieruje się wstecznie do kanału kręgowego i zaopatruje okostną kręgów, oponę twardą rdzenia kręgowego oraz naczynia kanału kręgowego.
2.
Gałęzie trzewne i naczyniowe(rr, wscerales et vasculares)odśhodząceod pnia współczulnego stanowią unerwienie współczulne naczyń i trzew.
Przeważnie biegną do dużych splotów układu autono@icznegolub do splotów mniejszych, otaczających naczynia krwionośne.
Wśród tych gałęzi wielkością wyróżniają się(ryc, 12011)nerwy Fercowe(nn, cardiaci)odchodzące od części szyjnej i piersiowej P(ja, 2)nerwy trzewne piersiowe:większy(n. splanchn(9 us major), mniejszy(n. splanchnicus minor)i rajniższ:OśP(azichmcus imus), będące odgałęzieniami części piersiowej pnia.
Póz 3)nerwy tr zew ne lędżw jaw e(nn, splanchnici lumbaleś)ł 4)nerwy trzewne krzyżowe(nn, splanchmci sacra(es), od Płodzące odpowiednio od zwojów lędźwiowych i krzyżowych.
259.


Plexus cardiacus--y?
Pjgyigg-4 celiacus.
Plexushypogastricusirć.
óg(cerice leSOO.
Gzi.
ce*c*em edGal, stelle-\Nn, cardiaci***.
Gp(thorac.
IV Gę(thorac.
V.
Gg(thorac.
IX.
óg(thorac.
XI(6 g*lumbale I.
Gg(sacrale(Gg(sacrałe IV.
Nn, splanchnici thoraci ci.
Nn, splanchnici lumbeles.
Nn, sphncbnici sa era(es.
Ryc.
120. Duże gałęzie odchodzące od pnia współczulnego-nerwy sercowe i trzewne:schemat wg Delmas(z Tinela, Le systerne neryeux yegetative'T.
Nerwy trzewne zawierają przeważnie włókna rdzenne, które 1)częściowo jako włókna przedzwoiowe przechodzą przez gałęzie łączące białe, pień współczulny i nerwy trzewne do zwojów znajdujących się w splotach układu autonomicznego, 2)częściowo są włóknami dośrodkowymi przesyłającymi informacje z narządów wewnętrznych do rdzenia kręgowego.
Ponadto znajdują się tu również 3)włókna zazwojowe bezrdzenne, wychodzące ze zwojów pnia współczulnego.
SPLOTY UKŁADU AUTONOMICZNEGO Gałęzie pochodzące od pnia współczulnego wnikają w większości do splotów układu autonomicznego(plexus autonomię(Oprócz tego do splotów tych dochodzą również gałęzie przywspółczulne:są one jednak na ogół mniej liczne.
Sploty autonomiczne są umiejscowione głównie do przodu od kręgosłupa(sploty przedkręgowe):w klatce piersiowej-splot sercowy(plexus cardiacuś), splot płucny(plexus pulmonaliśg w jamie brzusznej-splot trzewny(plexus celiacus), splot międzykrezkowy Qlexus imermesemericus), splot podbr z uszny górny(plexus hvpogastricus superior)oraz w miednicy mniejszej-splot p odór zus zny dolny(plexus hvpogastncusinterior), czyli miedniczny.
Wszystkie te sploty zawierają, w mniejszej lub większej liczbie, zwoje(ganglia plexuum a utonomicorunn).
Od splotów głównych odgałęziają się sploty mniejsze.
Otaczają one przeważnie tętnice, które oplatają w postaci splotów okołotę 1 n i c z y c h(wers periartena(es).
Część splotów okołotętniczychpowstaje bezpośrednio z gałęzi odchodzących od pnia współczulnego(splot szyjna-tętniczy wewnętrzny, splot kręgowy).
Włókna nerwowe odchodzące od powyższych splotów wnikają do narządów wykonawczych tworząc w niektórych sploty śródści e rn e(plexus mtramurales).
Do wszystkich splotów przedkręgowych dochodzą współczulne włókna przedzwojowe i zazwojowe oraz przedzwojowe włókna przywspółczulne.
W zwojach splotów przedkręgowych część włókien przedzwojowych, współczulnych i przywspółczulnych, łączy się synapsami z neuronami zazwojowymi.
Część natomiast-głównie włókien przywspółczulnych-przebiega nieprzerwanie przez splot przedkręgowy aż do splotów śródściennych i w nich dopiero znajdują się neurony zazwqjowe.
Ponadto przez wszystkie sploty układu autonomicznego przebiegają włókna dośrodkowe przesyłające informacje z naczyń i narządów wewnętrznych.
UNERWIENIE WSPÓŁCZULNE NARZĄDÓW Zazwojowe włókna współczulne dochodzą do większości mięśni gładkich i gruczołów.
Najdłuższe z nich są aksonami komórek leżących w pniu współczulnym, krótsze pochodzą z neuronów znajdujących się w zwojach splotów autonomicznych lub nawet w splotach śródściennych.
Zasadniczą lokalizację współczulnych neuronów przedzwoiowych i zazwojowych, unerwiających poszczególne części ciała, przedstawia tabela 4.
Należy zaznaczyć, że powyższa tabela uwidacznia jedynie główną lokalizację neuronów zazwojowych, nie uwydatniając faktu, że mogą one znajdować się w różnych zwojach, pomiędzy rdzeniem kręgowym a narządami wykonawczymi.
Podczas gdy substancją przekaźnikową neuronów przedzwojowychobu układów jest acetylocholina, większość współczulnych neuronów zazwojowych to neurony adrenergiczne.
Ich neuroprzekażnikiern(neurotransmitterem)jest noradrenalma.
Końcowa część każdego włókna adrenergicznego dzieli się na wiele cienkich gałązek, które tworzą razem andrenergiczny splot podstawny, .
0:1.


o łącznej długości kilkunastu centymetrów dla pojedynczego neuronu.
Na przebiegu gałązek adrenergicznego splotu podstawnego występują bardzo gęsto charakterystyczne zgrubienia o średnicy 0, 5-3 u:noszą one nazwę żylak owatoś ci(vancositas).
Zawierają ziarnistości adrenergiczne, z których uwalniana jest noradrenalina.
Nie ma tu typowych połączeń synaptycznych, a noradrenalinauwalniana na zewnątrz żylakowatości przenika wskutek dyfuzji do efektorów.
Tabela 4 Lokalizacja neuronów współczulnych unerwiających poszczególne części ciała.
Głowa i szyja Kończyna górna Trzewa klatki piersiowej Trzewa jamy brzusznej Trzewa miednicy mniejszej Kończyna dolna.
L-okalizacja neuronów przedzwojowych w segmentach rdzenia kręgoWCZXJ.
C-s(JTiaJ ssss'Winią.
T hT h T h.
'I'lawin.
5(7).
Główna lokalizacja neuronów za zwojowych.
zwój szyjny górny zwój szyjna-piersiowy(gwiaździsty)zwoje szyjne i piersiowe zwoje splotów jamy brzusznej zwoje splotów podbrzusznych(górnego i dolnego)zwoje lędźwiowe i krzyżowe.
Nie wszystkie jednak współczulne neurony zazwojowe są adrenergiczne.
Część z nich(neurony zaopatrujące gruczoły potowe)to neurony cholinergiczne, z acetylocholiną jako substancją przekaźnikową.
Istnieją również współczulne neurony zazwojowe, których mediatorem jest adenozynotrójfsforan(ATP).
Neurony współczulne wywierają na tkanki różny wpływ w postaci aktywności "mobilizacyjnej", szczególnie wyrażonej podczas stresu.
Działanie układu współczulnego na poszczególne narządy i ich tkanki przedstawia tabela 5.
Neurony współczalne działają albo bezpośrednio na narządy wykonawcze, albo-co zdaniem wielu badaczy występuje bardzo często pośrednio, przez przywspółczulne neurony zazwojowe, leżące w zwojach śródściennych.
Na tej drodze układ współczulny hamuje czynność neuronu przywspółczulnego, powodując przeciwstawny efekt fizjologiczny, będący odbiciem antagonizmu czynnościowego obu układów.
Jak wynika z powyższego przykładu, ujmowanie układu współczulnego i przywspółczulnego w postaci klasycznego schematu dwu neuronów-przedzwoiowego i zazwoiowego, przekazujących koleino impulsy do efektorów-jest znacznym uproszczeniem.
W rzeczywtstości, dzięki istnieniu różnorodnych połączeń między obu układami.
mogą one wpływać wzajemnie na różnych poziomach układu nerwy*e**.
Serce.
Narządy i tkanki.
Większość naczyń krwionośnych Naczynia krwionośne wieńcowe.
Mięśnie tchawicy i oskrzeli.
Większość mięśniówki gładkiej przewodu pokarmowego Mięśnie zwieracze przewodu pokarmowego Gruczoły żołądka i jelit.
M. wypieracz moczu M. zwieracz pęcherza.
Mięśniówka nasieniowodu i pęcherzyka DBSICDOCZO Mięsień macicy.
Rdzeń nadnercza.
M. rozwieracz źrenicy Mięśnie tarczkowe M. oczodołowy.
Mięśnie przywłosowe Gruczoły potowe.
Tabela 5 Unerwienie współczulne narządów.
Działanie układu współczulnego.
zwiększenie częstości i siły skurczu oraz zwiększenie szybkości przewodzenia w układzie przewodzącym skurcz(wzrost ciśnienia krwi)rozkurcz.
rozkurcz.
rozkurcz(hamowanie perystaltyki).
skurcz ha mow anie wydzielania.
rozkurcz skurcz(zatrzymywanie moczu).
skurcz(wytrysk nasienia).
skurcz lub rozkurcz(zależnie od fazy cyklu miesiączkowego lub ciąży).
wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny.
skurcz(rozszerzenie źrenicy)skurcz(rozszerzenie szpary powiekowej)skurcz(wytrzeszcz oka).
skurcz(.
Jeżenie się"włosów)wydzielanie.
UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY.
Należące do układu przywspółczulnego włókna nerwowe, z pewnymi wyjątkami, nie tworzą samodzielnych większych nerwów, lecz biegną w nerwach czaszkowych i krzyżowych oraz w splotach układu autonomicznego.
Zależnie od położenia neuronów przedzwojowych-w mózgowiu lub części krzyżowej rdzenia kręgowego-odróżniamy dwie zasadnicze części albo odcinki układu przywspółczulnego, część głowową(czaszkową)i część krzyżową.
Istnienie opisywanej często części rdzeniowej układu przywspółczulnego obejmującej odcinki:szyjny, piersiowy i lędźwiowy wydaje się w świetle obecnych badań bardzo*ą*p*e.
OŚRODKI PRZYWSPOŁaZULNE W PNIU MÓZGU I W CZĘŚCI KRZYŻOWEJ RDZENIA KRĘGOWEGO Neurony przedzwojowe części głowowej układu przywspółczulnego Bhajdują się w pniu mózgu, w jądrach przywspółczulnych nerwów czaszkowych:1)okoruchowego(n. 111)-jądro przywspółczulne(do.


datkowe n. okoruchowego), 2)twarzowego(n. VII)-jądro ślinowe górne, 3)językowo-gardłowego(n. IX)-jądro ślinowe dolne i 4)błędnego(n.
X)-jądro grzbietowe n. błędnego, a prawdopodobnie również częściowo jądro dwuznaczne.
Wychodzą z nich przez odpw.
więdnie nerwy włókna przedzwqiowe, które kończą się w zwojach przywspółczulnych nerwów czaszkowych lub zwojach śródściennych.
Neurony przedzwoiowe części krzyżowej układu przywspółczulnego występują w jądrze przywspółczulnym krzyżowym(głównie SęSJ.
Stąd biorą początek włókna przedzwojowe, które drogą nerwów krzyżowych, przez nerwy trzewne miedniczne i sploty podbrzuszne zdążają przeważnie do splotów śródściennych.
ZWOJE PRZYWSPÓŁCZULNE Neurony zazwoiowe części czaszkowej układu przywspółczulnego tworzą zwoje przywspółczulne nerwów czaszkowych:zwój rzęskowy(ganglion ciliare), zwój skrzydłowa-podniebienny(ganglion pterygopalatinurn), zwój podżucnwowy(gangtionsubmandibulare)i zwój uszny(ganglion oticum).
Dochodzą do nich włókna przedzwojowe z nerwów 111, VII, IX.
Neurony zazwqjowenerwu błędnego są tylko w małym stopniu zlokalizowane w zwojach nerwów lub w zwojach splotów autonomicznych.
Większość z nich znajduje się w splotach śródściennych, podobnie jak neurony za zwojowe części krzyżowej układu przywspółczulnego.
Zakres unerwienia poszczególnych jąder i zwojów przywspółczulnych podaje tabela t.
Tabela 6 lokalizacja neuronów przywspółczulnych unerwiająeych poszczególne narządź.
Narządy.
Gałka oczna(m. zwieracz źrenicy i m. rzęskowy).
Gruczoł łzowy Ślinianka podżuchwowai podjęzykowa Ślinianka przyuszna Trzewa szyi, klatki piersiowej i jamy brzusznej(do'/, okrężnicy poprzecznej)Trzewa jamy brzusznej(od'/, okrężnicy poprzecznej i miednicy).
Lokalizacja neuronów przedzw oj owych.
jądro przywspółczulne(dodatkowe)n. okoruchowegoCU)jądro przywspółczulne n. twarzowego(VII)jądro ślinowe górne(n. twarzowego:VII)jądro ślinowe dolne(n. językowo-gardłowego:IX)jądro grzbietowe n. błędnego CO.
jądro przywspółczulne krzy.
óŁ 39 ł:.
Główna lokalizacja neuronów zazwqi ow 68 h.
zwój rzęskowy.
zwój skrzydłowa-podniebienny zwój podżuchwowy.
ZWO)USZÓW.
zwoje śródścienne.
zwoje śródścienne.
UNERWIENIE PRZYWSPÓŁ-CZULNE NARZĄDÓW Substancją przekaźnikową neuronów przywspółczulnych, zarówno przedzwoiowych, jak i zazwojowych, jest głównie acetylocholina.
ycetylocholina wydzielana pod wpływem pobudzenia włókna zazwotowegomoże wpływać na efektory w różny sposób, na ogół antagonietyczniew stosunku do układu współczulnego.
Efekty pobudzenia układu przywspółczulnego w różnych narządach podaje tabela 7.
Tabela 7 Unerwienie przywspółczulne narządów.
Serce.
Narządy i tkanki.
Większość naczyń krwionośnych Naczynia narządów płciowych.
Błona mięśniowa tchawicy i oskrzeli.
Większość mięśni gładkich przewodu pokarmowego Zwieracze przewodu pokarmowego Gruczoły przewodu pokarmowego.
M. wypieracz moczu M. zwieracz pęcherza.
M. zwieracz źrenicy M. rzęskowy Gruczoł łzowy.
Działanie układu przywspółczulnego.
zmniejszenie częstości i siły skurczu oraz przewodnictwa układu przewodzącego SCTCBbrak rozszerzanie(wzwód).
skurcz.
skurcz(pobudzenie perystaltyki).
rozkurcz wydzielanie.
skurcz(oddawanie moczu)rozkurcz.
skurcz(zwężenie źrenicy)skurcz wydzielanie.
CZĘŚĆ ŚRÓDŚCONNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO W ścianach narządów jamistych, jak np. serce, żołądek, jelito, pęśherzmoczowy, macica, znajdują się nerwowe sploty śródici e nn e(plexus intramurales)wyposażone w liczne komórki neróowe, tworzące zwoje śródścienne(ganglia intamuralia).
Żwory te dają pewną czynnościową samodzielność narządom, które Bopatrują i dlatego można je ująć w oddzielną część układu autonoPBcznego-zwaną częścią śródścienną(pars intramuralis)98 układem śród ściennym(systema intramurale).
Pomimo WWcznego stopnia samodzielności jest on kierowany zarówno przez'98 ład współczulny, jak i przywspółczulny.
Najbardziej znane są duże sploty śródścienne przewodu pokarmoYego:splot błony mięśniowej i splot podśluzowy(t.
U).
Sp I o 1 bł o 9 Ymię śni o w ej(plexus myentericus')leży między obu warstwa's.
Auerbachł.


jat mięśniówki:warstwą podłużną i okrężną:s pi ot p o dśl u z o wy yąJexus submecosuś)-w tkance podśluzowej.
Oba sploty zbudową.
we są z podłużnie i poprzecznie przebiegających włókien nerwowych wśród których w punktach węzłowych rozmieszczone są liczne kw. jąórki nerwowe.
Ponadto w ścianie jelit istnieje mniej rozbudowany ąplot podsurowiczy Qlexus subserosus).
Ciczba komórek nerwowych w splotach śródściennyeh jest olbrzymia i np w ścianie Xążwiernika stwierdzono ich około 20000 na I cnć powierzchni.
Nowsze badania wyką.
-ąty, że łącznie w ścianach przewodu pokarmowego znajduje się około IT--W komy.
ęek nerwowych.
Biorąc pod uwagę właściwości ultrastrukturalne, biochemiczne i frąąkoloZcznewyróżniono ponad W typów tych neuronów.
Są to między innymi zązwojoweneurony cholinergiczne(przywspółczulne), neurony peptydergiczne i purynerjiczne.
Część z nich wywiera wpływ pobudzający na błonę mięśniową przewodu po.
gąrmowego, część zaś zdecydowanie czynność tę hamuje.
Układ śródścienny zawiera neurony odśrodkowe, krótkie neurony dośrodkowe oraz neurony pośredniczące.
W ten sposób w ścianie przewodu pokarmowego istnieją łuki ęłruchowe zdolne do przekazywania odruchów, takich jak np. odruch perystaltyczny, .
PODZIAŁ TOPOGRAFICZNY UKŁADU AUTONOMICZNEGO.
Z punktu widzenia czynnościowo-morfologicznego układ autonomiczny dzielimy na część współczulną i przywspółczulną, występujące niemal we wszystkich okolicach ciała.
Natomiast biorąc pod uwagę podział topograficzny rozróżniamy:część głowową, szyjną, piersiową, brzuszną i miedniczną.
Każda z nich zawiera elementy współczulne i przywspółczulne.
CZĘŚĆ SZYJNA I GŁOWOWA UDKŁADU AUTONOMICZNOGODo części szyjnej i głowowej układu autonomiczne go(pars cervicalis et cephalica systernatis autonomici)rależą*W część szyjna pnia współczulnego, 2)odchodzące od niej gałęzie i spięty oraz 3)część głowowa(czaszkowa)układu przywspółczulnege związana z nerwami czaszkowymi.
Część szyjna pnia współczulnego Część szyjną pnia współczulnego stanowi dość gruby powrózeKnerwowy charakteryzujący się szarym zabarwieniem i wrzecionowe tym kształtem w górnym odcinku.
Pień współczulny leży ku G 8 P 6 Ż(od wielkich naczyń szyjnych i n. błędnego, a do przodu od m. dłw 8 go głowy i szyi.
Jest on włączony w blaszkę przedkręgową powićPszi i przez nią umocowany, natomiast do przodu od niego położoófpowrózeknaczyniowa-nerwowy, zawierający nerw błędny, jest piW.
suwamy w stosunku do powięzi.
Na wysokości 6 kręgu szyjnego pień współczulny krzyżuje tętoó?
Ń:łłeusseni.
8 thyroideąimó.
A, yertebra lis.
8 BuOcldvia.
--Ggl, ceryicele SLD.
-8 Gg 1, eerwca te med.
BGgl-yertebrałeet*ns*yertebra lis Ggl, stelletum.
Ansa subclayia.
TaŃzową dolną przebiegnąć ku tyłowi lub do przodu od niet.
Niekie 8 pień współczulny oblicuje t. tarczową dolną tworząc pętlę 9998 Śclei rozdwaja się ot:ęęąę, j W.
%-Ćggygggj gyg"ęŚĘW 8 ĘĘ 96 Aórstępują(ryć, 1211:zwóJ szYJOr gP 96 Or wyąj ąy:, n. :ag. . jcjcj g. cjcjg?'ócj'cjcj'cjó, ćŃ ó 3 h.
6***, **Ę 9899 PPł Pł 9 ł 68 łPł 6 stŃjuój y'ŻĆcjcj'Xgcjcj'cj yć'gg'?
Ycją%, ććYycjcjXYY"'?:fŃ 9?óóó?
WPP 99 jjgcjg'XĄŃ 8 ŻŃ ĘócjąóXŃ ócj"gyóYcj"'7'cjŚĄcj'. . . . . '. . :gggy'.
':XĘĘY'gggg cjŻg"jęg*****ójęcWĘY'óWY X?
. ŻXógFWPYŃ ĘXŻYXF.
WyŃ 8%6, 86. 66%?88 łzne.


na powierzchni zwoju zaznaczają się poprzeczne wcięcia, które ąyżują na jego pierwotną metamerię.
Dolny koniec zwoju przechąąyąwysokości 2-3 kręgu szyjnego w gałąź międzyzwqiową łączącą yniżej położonym zwojem środkowym.
Zwój szyjo górny może yesięgnąć znacznie niżej, aż do wysokości trzonu 6 kręgu szyjnegąZwój szyjny środkowy(ganglion cerwca(e medium)jest tą-zmiennym i występuje mniej więcej w"/, przypadków.
Zwój teączęściej kształtu owalnego, jest znacznie mniejszy od zwoju góęjLeży przeważnie na wysokości 5-6 kręgu sz*nego w miejsc którym pień współczulny krzyżuje t. tarczową dolną.
Niekiedy pulą dwa zwoje szyjne środkowe(zwój szyjny środkowy podwoją Zwój kręgowy(ganglion vertebra(e)występuje w połowie przypadków.
Jest ją kulisty lub stożkowaty położony zwykle na wysokości 6-7 kręgu szyjnego da pod t. kręgowej w pobliżu jej wejścia do otworu wyrostka poprzecznego 6 kręgu.
Zwój szyjny dolny(ganglion cerwcale imenus), jak wspomną łączy się zazwyczaj z pierwszym lub pierwszym i drugim zwpiersiowym, tworząc zwój szyjna-piersiowy albo gwid z i s ty(ganglion ceryicothoracicum s. stellatum).
Jest to zwą nieregularnie gwiazdkowaty i spłaszczony.
Znajduje się na wewnnet powierzchni tylnej ściany klatki piersiowej, między wyrospoprzecznym 7 kręgu szyjnego a szyjką I żebra, ku tyłowi od t. bojczykowej:bocznic jest ograniczony przez pień tarczowa-sPrzykrywają go:powięź wewnątrzpiersiowa i opłucna ścienna.
Gałąź międzyzwojowa łącząca zwój gwiaździsty ze zwojem wym zazwyczaj dzieli się na dwa krótkie, grube pasma otaczał kręgową jako p ę tła k r ę go w a(ansa vertebralis)rzadko opina(Kochanowski').
Ponadto od dolnej części zwoju gwiaździste chodzi jeszcze jedno pasmo obejmujące od dołu i przodu t. pczykową.
Tworzy ono poprzednio wspomnianą pętlę poda czykową(ansa subclawa)dochodzącą u góry do zwoju szśrodkowego, zwoju kręgowego lub też do łączącej powyższe gałęzi międzyzwojowej.
Gałęzie części szyjnej pnia współczulnego Od części szyjnej pnia współczulnego odchodzą Oyc, 120 z łączące, 2)gałęzie naczyniowe, 3)gałęzie trzewne i 4)nerwy seó 1.
Gałęzie łączące(ranił connnunicames).
Zwoje szyjne.
szyjna-piersiowego, nie mają gałęzi łączących białych, poĄeczęści szyjnej rdzenia kręgowego nie występują ośrodki wsP 88 Wyjątek stanowi ostatni(ósmy)segment szyjny, który może gałąź łączącą białą do zwoju gwiaździstego.
Odcinek szóJwspółczulnego otrzymuje włókna przedzwojowe z ostatmegetu szyjnego oraz z 6 lub 7 górnych segmentów piersiowóch Praca doktorska, WAM 1980-Morfologia odcinka szyjnego pnia w:188.
*g*, sap, n.
*N. hypogiossus.
Ggl, im. n.
X.
Ar, comm, gnłeł.
N. vertebralis.
-%%'ó-8'.
Ansa subclwia.
Ggl stelleturn.
Br cerdieci memi e.
grisei. .
8-Jz J.
W. IX.
N. ceroticus im.
-N. juguladsR, eommun, c, agi, :'im. n. vagi.
ą.
Br, kryngopheryngeis-płn. cerotici eąt?
-Gal, cerwcale sup.
N. leryngeus sup.
, Ggl, cerwcwe med.
Br. cerdieci sup.
. N. cardkcus sup.
8 N, cwdkcus med--N. cerdiacus im.
*'z-N. vegus et rr, cardiaci jot.
-Ggl, thorecicum TV.
269.


Poprzez odpowiednie gałęzie łączące białe i część piersiową pąąwspółczulnego wstępują one do części szyjnej(ryc.
IZZ).
Zwój szyjny górny wysyła gałęzie łączące szare do górnych 4 luy ąnerwów szyjnych, wyjątkowo również do O-.
Zwój szyjny środkoęęswymi gałęziami szarymi łączy się najczęściej z nerwem V i VI, Qąj.
, złe szare do nerwu VI i VII mogą wychodzić ze zwoju kręgowego, je zwoju szyjna-piersiowym rozpoczynają się gałęzie zdążające do neę.
wu VIII szyjnego i I piersiowego, a niekiedy również do V.
Zwój szyjny górny ma ponadto połączenia z nerwami czaszkowyn(Odpowiadają one w zasadzie gałęziom łączącym szarym Są to gałęzie łączące:a)z n. podjęzykowym oraz b)ze zwojem dolnym n. błędnegąi zwojem dolnym n. językowo-gardłowego, które wnikają przez ąszyjna-żylny.
N. szyjna-żylny(n. yugu(ans)odchodzi z wierzchołka zwoju szyjnego górnego i biegnie w sąsiedztwie z, szyjnej wewnętrznej ds otworu szyjnego.
Tutaj oddala się od żyły rozszczepiając się na dwie gałęzie:jedna łączy się ze zwojem górnym n. błędnego, druga ze zwojem dolnym n. językowo-gardłowego.
N. językowo-gardłowy oprócz tej gałęzi łączącej otrzymuje jeszcze włókna współczulne przez połączenie splotu bębenkowego z nn, szyjna-bgbenkowymi.
Istnieją rów-nici zespolenia pomiędzy zwojami szyjnymi a n. przeponowym, n, krtaniowym wstecznym i n. błędnym w odcinku szyjnym.
2.
Gałęzie naczyniowe(rr, vasculares).
Zaliczamy do nich:1)n, szyjna-tętniczy wewnętrzny, 2)nn, szyjna-tętnicze zewnętrzne, 3)gałęzie do t. szyjnej wspólnej, 4)nr, kręgowe i 5)gałęzie do t. podobaj czykowej.
1.
N. szyjna-tętniczy wewnętrzny(n. caroticus intemuśrozpoczyna się na górnym końcu zwoju szyjnego górnego.
Rozkrze-wia się dalej w ścianie t. szyjnej wewnętrznej wytwarzając sploszyjna-tętniczy wewnętrzny(plexus caroticus imemusSplot ten towarzyszy tętnicy wzdłuż całego jej przebiegu i przedłuż się, przechodząc na jej gałęzie jako splot oczny, splot tętnicy prze(niej mózgu, splot tętnicy środkowej mózgu i splot tętnicy naczyn@@kowej.
Splot szyjna-tętniczy wewnętrzny wysyła:a)nr, szyjna-bębenkowe oraz b)n 48 sty głęboki.
a.
Na, szyjna-bębenkowe(nn, caroticotwnpamci), zwykle dwa, wych(9+4.
kanału tętnicy szyjnej i biegnąc przez kanaliki szyjna-bębenkowe, przebijają Ś 9 przednią jamy bębenkowej.
W jamie bębenkowej kierują się ku tyłowi i łączą z 88 lezieniami n. bębenkowego wytwarzając splot bębenkowy, który zaopatruje błoW 4 zową jamy bębenkowej i trąbki słuchowej.
b.
N. skalisty głęboki(n. petcosas prońmdus)odgałęzia się od splotu W szyjnej wewnętrznej w miejscu jej wyjścia z kanału kostnego.
Opuszcza jamę c 8 śprzez otwór poszarpany przechodząc na jej podstawę.
Następnie wnika do 88 skrzydłowego tworząc razem z n. skalistym większym n. k a n a lu sk rzydł(89(a, canalis pteryęoideż).
Po wyjściu z kanału skrzydłowego dostaje się do dołu 46 ławo-podniebiennego, gdzie dochodzi do zwoju skrzydłowa-podniebiennego ia 89 J k o r ze ń w s pół c z ulny(radix swnpathica).
Po wyjściu t. szyjnej wewnętrznej z kanału do jamy czaszki, otaczający ją splot staje cię szczególnie gęsty:prz:jmuie on tu nazwę splotu jamistego.
Ze splotu jamistego(plexus cavernosus)odchodzą gałązki kierujące się do werwów przebiegających w ścianie zatoki jamistej(okoruchowego, b(oczkowego, odwoązącego).
Ponadto odchodzą od niego:a)g a ł p z i e przys a dk o w e(rami hipophvseO do przysadki:b)gałęzie oczodołowe(rr, orbita(es), które po przejściu przez szczelinę oczoąołowągórną zaopatrują włóknami współczulnymi m. oczodołowy, mm, tarczkoweoraz gruczoł łzowy:c)korzeń współczulny(cadbswnpatnca)zwoju rzęskowego.
Składa się on z włókien, które odchodzą ze splotu jamistego w pobliżu wyjścia t. szyjnej wewnętrznej z zatoki jamistej i dalej przez szczelinę oczodołową górną dostają się również do oczodołu.
Włókna te przebiegają powyżej i bocznic od n. wzrokowego i dochodzą do zwoju rzęskowego.
W dalszym przebiegu przyłączają się do nerwów rzęskowych krótkich i zaopatrują m. rozwieracz źrenicy i m. rzęskowy(str. 524 i 525).
Ze s pi o tu o c z n ego(plexus ophthalmicus)odchodzą:a)gałązki towarzyszące n. wzrokowemu.
Jedna z nich wnika do n. wzrokowego razem z t. środkową siatkówki:b)gałązki do n. nosowo-rzęskowego, których włókna poprzez nn, rzęskowe długie kierują się do gałki ocznej.
2.
Nn, szyjna-tętnicze zewnętrzne(nn, carotici externi).
Wychodzą z przedniej powierzchni zwoju szyjnego górnego w postaci 3-6 gałązek.
Na wysokości m. rylcowo-gnykowego dochodzą one do t. szyjnej zewnętrznej i w jej ścianie rozprzestrzeniają się ku górze i ku dołowi wytwarzając splot szyjna-tętniczy zewnętrzny(plexus caroticus externes).
Splot ten ku dołowi przechodzi w s p I o 1 szyjna-tętniczy wspólny(plexus caroticus commums), a ku górze towarzyszy odgałęzieniom t. szyjnej zewnętrznej wytwarzając dokoła nich sploty o tej samej nazwie co odpowiednia tętnica, np. splot t. twarzowej(plexus Iacialis), splot t. usznej tylnej(plexus auricularis posterior), splot t. skroniowej powierzchowrej*plexus temporalis superfcialis), sp\ot t. opon ow e j śr o ds ow e j(plexus meningeus medius).
Splot t. twarzowej oddaje korzeń współczulny zwoju podżuchwowego, a splot t. oponowej środkowej-korzeń współczulny zwoju usznego.
W miejscu podziału t. szyjnej wspólnej do jej splotu dochodzą gałązki nerwowe od n. językowo-gardłowego i od n. @ędnego:w tej też okolicy splot oddaje gałązki do kłębka szyjnego.
8.
Gałęzie do t. szyjnej wspólnej, zwane również nn.
-zyj n o-tętnic z ymi w s p ólnymi(nn, carotfci communes), odśhodząnajczęściej od zwoju szyjnego środkowego lub od środkowego Wcinka części szyjnej pnia współczulnego:łącznie z gałęziami z pozoBłAłychzwojów szyjnych wytwarzają splot szyjna-tętniczy 8 s p o I n y(plexus carmicus commums).
Ze splotu szyjna-tętniczego Bspólnego odchodzą liczne gałązki do gruczołu tarczowego.
4 Nerwy kręgowe(nn, vertebra(es)mogą odchodzić zarówno 99 zwoju szyjna-piersiowego, jak i kręgowego.
Większy nerw kręgo**odgałęzia się zwykle od górnej części zwoju szyjna-piersiowego i ABtępuje za t. kręgową ku górze do otworu wyrostka poprzecznego 6 Wgu szyjnego.
Tu dołącza się do niego nerw odchodzący od zwoju Wgowego, który biegnie najczęściej po przedniej powierzchni t. krę 271.


gowej.
Wspólnie tworzą one splot dokoła tętnicy kręgowej-s jag kr ę go wy(plexes vertebcalis), oddający dodatkowe cienkie gąjąj'łączące szare do nerwów rdzeniowych.
Splot kręgowy Wnika węjąt, kręgową do czaszki i przechodzi w sploty otaczó 4 ce J podstawą oraz jej gałęzie aż do t. tylnej mózgu.
Tutaj łączy się ze splatani j ćdącymi odgałęzieniami splotu szyjnego wewnętrznego.
5.
Gałęzie do t. podobojczykowei o 4 c@o 4 z 4 od zwjąszyjna-piersiowego lub od pętli szyjnej.
Docier-R one do pierwszejjodcinka t. podobqjczykowei tworząc splot podobaj czykoę 7 ę(pJesus subclawus), który przechodzi na t. tarczową dolną i t. pierstj, .
wą wewnętrzną jako s p I o 11 a re z o wy do 109 Q(eXus(hrroideąyinterior)i splot t. piersiowej wewnętrznej Q(eaus thorąę.
cus internus).
Większość włókien splotu t. podoboiczykowej nie ąą.
chodzi nawet do t. pachowej.
W unerwieniu współczulnym tętntekończyny górnej biorą natomiast udział włókna, które ze zwoju szyp.
no-piersiowego przez gałęzie łączące szare dochodzą do splotu rą.
miennego.
Stąd przez nerwy tego splotu docierają one do poszczegót.
'nych tętnic kończyny.
3.
Gałęzie trzewne(ranu wscerales)odchodzące od części szjng.
pnia współczulnego unerwiąją współczumie:1)gardło i krtań, 2)ezęś-.
ci przełyku i tchawicy oraz 3)tarczycę i gruczoły przytarczyczne.
1.
Gałęzie krtani owo-gardłowe(rr, lazmgopharmęei)w bardzo zmiennej liczbie(2-6)odchodzą z przyśrodkowei strony zwoju szyjnego górnego i pod t. szyjną wewnętrzną kierują się do gardła i krtani.
a.
Gałęzie gardłowe w znacznej części prowadzą włókna przedzwqiowe i razem z gałęziami n. IX i n.
X, tworzą splot gardłowy(str. 2301. b.
Gałęzie krtaniowe dochodzą do nr, krtaniowych.
2.
Gałęzie przełykowe(ranu esophagei)i tchawicze(ra-mi trachei(es)unerwiające części szyjne tych narządów odchodzą głównie od zwoju szyjna-piersiowego.
3.
Gałęzie tarczowe(rr, thwoidei)są to pęczki włókien, kto re dochodzą bezpośrednio do gruczołów odgałęziając się zwykle od zwoju szyjnego środkowego.
W przypadkach, gdy brak jest zwoju szyjnego środkowego, nerwy te odchodzą od pnia współczulnego mię-*dzy zwojem szyjnym górnym i kręgowym lub też od zwoju kręgowego.
W unerwieniu tarczycy poza gałęziami tarczowymi biorą udział również sploty otaczające t. tarczową górną i t. tarczową dolną BA zem z gałęziami tarczowymi biegną gałęzie przytarczowe 08 mi para thwoidei)zaopatruj ące gruczoły przytarczyczne.
4.
Nerwy sercowe szyjne(nerw cardiaci cerwca(es).
04, części szyjnej pnia odgałęziają się nerwy(najczęściej trzy)stanowi 48 główne współczulne unerwienie serca.
Są to nerwy szyjne sercowe.
górny, środkowy i dolny.
1.
N. sercowy szyjny górny(n. cardiaeus eecwcalis suDYrior)odchodzi 2-3 korzeniami od zwoju szyjnego górnego lub nie@:poniżej, z gałęzi międzyzwoiowej.
Nerw przebiega przyśrodkowo W pnia współczulnego na m. długim szyi, ku tyłowi i przyśrodkowo Pół.
ę, szyjnej wspólnej i do przodu lub do tyłu od t. tarczowej dolnej.
Dajej, po stronie prawej, biegnie wzdłuż pnia ramienna-głowowego, a gastępnie po prawej tylnej stronie łuku aorty dochodzi przeważnie do części głębokiej splotu sercowego.
Po stronie lewej biegnie on wzdłuż ą, szyjnej wspólnej lewej, dalej po lewym obwodzie łuku aorty, po czym wnika do części powierzchownej splotu sercowego.
2.
N. sercowy szyjny środkowy(n. cardiacus cerwcalfsmedhs)jest zwykle najsilniejszym nerwem sercowym.
Rozpoczyna ęię kilkoma korzeniami, które mogą odchodzić od zwoju szyjnego środkowego sąsiedniego odcinka pnia współczulnego lub od zwoju gręgowego.
Niekiedy nerw ten biegnie samodzielnie do splotu sercowego.
W pozostałych przypadkach może łączyć się we wspólny pień z innymi nerwami, a zwłaszcza z gałęzią sercową nerwu błędnego.
Niemal zawsze tworzy zespolenia z nerwami sercowymi szyjnymi:górnym i dolnym.
Dlatego też w odcinku końcowym, w pobliżu części głębokiej splotu sercowego, trudno jest zwykle wyróżnić n. sercowy szyjny środkowy jako makroskopowo odrębną strukturę.
3.
N. s er cowy szyj ny d olny(a, cardiacus cervicalis iafnor)rozpoczyna się zwykle w zwoju gwiaździstym jednym lub kilkoma korzeniami:nieraz odchodzi od pętli podobojczykowej.
Nieńiedy po szczególne korzenie biegną odrębnie aż do splotu sercowego tw orząc oddzielne nerwy.
W dalszym przebiegu nerw szyjny dolny pu stronie prawej leży ku tyłowi od pnia ramienna-głowowego, po stronie leweęku tyłowi od łuku aorty:obustronnie uchodzi od części głębokiej splotu sercowego(ryc, l 23).
Nieraz n. sercowy szyjny dolny łączy się z n. sercowym środkowym, czasem wszystkie trzy nerwy sercowe łączą się w jeden wspólny pień, który dopiero w odcinku końcowym dzieli się na gałęzie.
Obszar unerwienia.
Uw agi fiat alogiczne.
Część szyjna pnia współczulnego swymi włóknami zaopatruje:1)głowę i szyję, 2)kończynę górną oraz 3)serce.
Większość współczulnych włókien zazwojowych zdążających do głowy bierze początek w zwoju szyjnym górnym, a następnie drogą splotów otaczających t. szyjną wewhętrznąi t. szyjną zewnętrzną dociera do mięśni gładkich oczodołu oraz do naczyń i kruczołów potowych.
Poza tym bierze również udział, chociaż w sposób mniej wyraź 16, w unerwieniu innych gruczołów i mięśni gładkich.
Podrażnienie zwoju szyjnego górnego powoduje zwężenie naczyń krwionośnych i*większenie wydzielania potu w obrębie głowy.
Ponadto stwierdza się:rozszerzenieŹrenicy(mydnasis:m. rozwieracz źrenicy)i szpary powiekowej(mm, tarczkowe)oraz óóirzeszcz gałki ocznej(exophthalmus:m. oczodołowy).
Wyłączenie zwoju szyjnego górnego wywołuje objawy odwrotne:przekrwienie i Fmniejszenie wydzielania potu na głowie.
Źrenice są przy tym zwężone, szpara powiel-owa również węższa, a gałka oczna głębiej osadzona(enophthalmus).
Zespół wymię Plonych objawów nosi nazwę ze s p o lu H o rne r a.
Występuje on nie tylko przy uszŻ 94 zeniuzwoju szyjnego górnego, z którego wychodzą włókna zazwojowe.
Pojawia się P 9 wnież przy wyłączaniu któregokolwiek odcinka części szyjnej pnia współczulnego Póez który biegną włókna przedzwojowe biorące początek w rdzeniu kręgowym na P 9 kraniczu jego części szyjnej i piersiowej.
Znajduje się tam ośrodek rzęsko ćY 98 r d z e n i o w y(centrum ciliospinale:t. IV).
Wychodzące z niego włókna przedzwołPBebiegną przez gałęzie łączące białe Th, Th.
(C-)do zwoju gwiaździstego i dalej?
Ścią szyjną pnia współczulnego docierają do zwoju szyjnego górnego.
Wne współczulne włókna zazwojowe zaopatrujące głowę biegną przez splot kręgoPYJnerwiają one naczynia mózgowia wspólnie z włóknami ze splotu szyjnego wewPylrznegcj, 97 S.


Piexus caroticus inr.
Ggl, cerwcale sup.
Ggl, cerwcałe med.
Ggl, stellarum c**.
ł.
X-Plexus ophthalmicus.
Mięśnie gładkie oczodołu.
-Plexus caroticus ext.
Hyc.
123. Unerwienie współczulne głowy.
Schemat.
Włókna przedzwqiowe oznaczone linią ciągłą, włókna zazwoiowe-linią przerywaną.
JfWłókna współczulne zazwojowe dla kończyny górnej pochodzą głównie ze zw@8 gwiaździstego(ryc, l 24).
Jak już wspomniano, docierają one do naczyń krwionośnych łgruczołów potowych przez gałęzie szare, splot ramienny(głównie jego dolny pieni łnerwy kończyny.
Włókna przedzwoiowe dla kończyny górnej rozpoczynają się w segmentach piersWwrch(Th--Th-J rdzenia kręgowego.
Przez odpowiednie gałęzie łączące białe i góóodcinek części piersiowej pnia współczulnego docierają one do zwoju gwiażdzisłeśPggdzie łączą się synapsami z neuronami zazwoiowymi.
W chorobach, w których dochodzi do gorszego ukrwienia kończyny górnej, s 1 o 94 się chirurgiczne usuwanie zwoju gwiaździstego(stellatectomia).
Powoduje to zniszęnie neuronów zazwojowyeh unerwiających naczynia krwionośne kończyny.
Stwieóno jednak, że po pewnym czasie pojawia się nadmierna wrażliwość błony mięśnia naczyń na krążącą we krwi noradrenalinę, co w znacznym stopniu niweczy efek 3 łniczy zabiegu.
Z tego powodu wprowadzono zabiegi polegające na przecinaniu włókien przedzółwych, co nie powoduje nadwrażliwości błony mięśniowej.
Plexus brachialis.
Rarnus cornrn, griseus.
Ryć.
124.
Unerwienie współczulne naczyń krwionośnych kończyny górnej.
Schemat.
Włókna przedzwojoweoznaczone linią ciągłą, zazwojowe OTZ:TyWBllĘ.
--Ggl, stellatum.
-Fars thoracica trunci syrop.
N ucl, intermediolatera lis.
Rarnus cornrn, ałbus.
Część głowowa(czaszkowa)układu przywspółczulnego Do części głowowej układu przywspółczulnego zaliczamy włókna biegnące w nerwach:okoruchowym, twarzowym, językowo-gardłowym i błędnym.
Są to wlokła przedzwojowe wychodzące z jąder autonomicznych(przywspółczulnych)w pniu mózgu i zazwojowe biorące początek w zwojach.
Włikna te omówiliśmy przy opisie nerwów czaszkowych, obecnie zestawimy tylko ich przebieg.
1.
Włókna przywspółczuhe w n. okoruchowym(ryć.
1251.
Przed Xwojowe włókna przywspókzulne przebiegające w n. okoruchowymrozpoczynają się w śródmótgowiu w jądrze autonomicznym(WestPhala-Edingera)tego nerwu(t. IV/i dalej biegną:przez pień nerwu Woruchowego, jego gałąź dmą, korzeń okoruchowy(przywspółczulł?
i zwój rzęskowy.
Stąd jako włókna zazwojowe podążają w ner 8@chrzęskowych krótkich co m. zwieracza źrenicy i m. rzęskowego.
ł 84 rażnienie tych włókien powoduje zwężenie źrenicy i zwiększenie:BYpukłości soczewki(akomodacja oka).
4 Włókna przywspółczulne w n. twarzowym(ryć, l 26).
Przed(88 ojowe włókna przywspółczulne przebiegające w n. twarzowym P@poczynają się w moście, w jądrze przywspółczulnym n. twarzowe 49 lub w jądrze ślinowym ornym(t. IV)i biegną dwiema drogami 6, unF n. pośredni-n. skalisy większy-n. kanału skrzydłowego 986 i skrzydłowa-podniebietny.
Stąd włókna zazwojowe kierują się:śóez n. jarzmowy i zespoleme z n. łzowym do gruczołu łzowego, lub 275.


b*enne*g*z*w*a*y nos*.
*ze*nn, nosowe*y*ne i nn, p*d*ierej i DPBWĘPPĘĘŃ cj ęęęąąą-n. języKoBY:6:989 pPŚ@cb 68696 ęY PP 99 óBŚPPĘP?
89 Ę 99 Hóóy BY'Y?
XX RHĘĘ""'łóYHó%%YWY'.
we*.
*uc*eus dece*s*pa*asymp, *n, ocu*om, -**. *cu*omo*or*us.
N. oigeminus-.
Auc(.
*a*us sup(parasymo, n. VII)g.
X petrOs 94'.
*aj*z***ącia*is**.
cjcjlcjcj.
--:6 Q.
j), tingualis*.
5)gig(JIOTOOV.
d*m. *skowego zWlB(dcZd zreDl cy.
ę*, ci*iare.
N, lacrima lis.
Z Z z.
FKęj.
Nr, eiliares*e*es.
cjjl et'*Win.
8*sL PWrie:886, jej-palaPPPł e**gną, pg**.
*, pe*osus m*o*.
*, *o**.
Nuci, salivatonusin*, *parasymp.
zi.
/77*, *ymp*n**us***emp*r*.
communN.
facialfs'N ghssophar.
N, ylossophar.
Ggl, oticurn.
Gid, parotis.
ĘĄ?
:Y:śssssss.
gruczoł nasady języka.
ye, 127.
Włókna przywspółczulne w n. językowo-gardłowym.
Schemat.
Oznaczenia jak na rycinie 125.
3. Włókna przywspółczulne w n. językowo-gardłowym(ryć, l 27).
okna przywspółczulne zawarte w n. językowo-gardłowym rozpoająsię w jądrze ślinowym dolnym rdzenia przedłużonego.
Biegną rzeź:n. językowo-gardłowy, n. bębenkowy, splot bębenkowy, n. alisty mniejszy i zwój uszny.
Stąd włókna zazwojowe jako gałęzie czące kierują się do n. uszna-skroniowego.
Dalsza droga prowadzi@kna przez zespolenie n. uszna-skroniowego do n. twarzowego.
?(koa te zaopatrują śliniankę przyuszną, jak również gruczoły war@ei policzkowe, do których dochodzą przez zespolenia obwodośhwłókien n. twarzowego z n. trójdzielnym.
(łewielka część włókien przywspółczulnych n.
Językowo-gardłowe Pozostaje w pniu nerwu aż do jego rozgałęzień końcowych docho 94 o eieśni gardzieli oraz do nasady języka.
Synapsy między włó 8 przedzwojowymi a neuronami zazwojowymi mogą znajdować*woJu dolnym n. IX.
Przeważnie jednak są one w małych zwał łBóre znajdują się w obszarze rozgałęzień n. językowo-gardło O 8@ł@a przywspółczulne w n. błędnym.
Przywspółczulne włóP 6 e 4 zwojowenależące do n. błędnego rozpoczynają się w rdzełe(łożonym w jądrze grzbietowym n. błędnego(t. IV).
Synapsy POAmi zazwojowymi mogą znajdować się w małych zwojach le**68 pniu i gałęziach n. błędnego.
Najliczniejsze są jednak w 99 Władu autonomicznego i w zwojach śródściennych.
N. błędĘPĄlwiększyrn nerwem układu przywspółczulnego:zaopatruje****Vzewa szyi i klatki piersiowej oraz większość trzew jamy nej.
277.


CZĘŚĆ PIERSIOWA UKŁ-ADU AUTONOMICZNOGOW skład części piersiowej układu autonomicznego(pars thomćcasyszematis autonomici)wchodzą:1)część piersiowa pnia współczulnego, 2)jej gałęzie, 3)pnie błędne, omówione przy opisie nerwów czaszkowych i 4)sploty autonomiczne klatki piersiowej.
Część piersiowa pnia współczulnego Część piersiowa pnia współczulnego(ryc, 128)leży do przodu od głów żeber i tylnych części przestrzeni międzyżebrowych przykryta powięzią wewnątrzpiersiową i opłucną żebrową.
Ku dołowi pień współczulny przesuwa się nieco do przodu-w kierunku trzonów kręgów-i następnie przechodzi przez część lędźwiową przepony.
Tętnice międzyżebrowe tylne odchodzące od aorty piersiowej, żyły międzyżebrowe tylne i nerwy międzyżebrowe z zasady krzyżują pień współczulny od tłu, chociaż wyjątkowo mogą znajdować się po jego stronie przedniej.
Na odcinek piersiowy pnia współczulnego składa się W-12 z woj ów piersiowych(ganglia thoracica)kształtu trójkątnego lub nieregularnego.
Zwoje piersiowe górne są silniej rozwinięte niż dolne, zwłaszcza pierwszy, który-jak wspomniano-zwykle łączy się z dolnym zwojem szyjnym w zwój gwiaździsty:czasem również drugi zwój piersiowy może być włączony do zwoju gwiaździstego.
Zwój piersiowy dwunasG leży zwykle w szczelinie, przez którą pień współczulny przechodzi do jamy brzusznej:nieraz łączy się on z pierwszym zwojem lędźwiowym.
Gałęzie międzyzwojowe, zwykle pojedyncze, bywają niekiedy podwójne lub nawet potrójne.
Gałęzie części piersiowej pnia współczulnego Gałęzie części piersiowej pnia współczulnego występują głównie w postaci:1)gałęzi łączących, 2)gałęzi do narządów klatki piersiowej i 3)gałęzi do narządów jamy brzusznej.
1.
Gałęzie łączące(ranu commumcames).
Do wszystkich zwóO@piersiowych dochodzą zarówno gałęzie białe, jak i szare.
Z każdym zwojem zespala się łącznie I do A gałęzi łączących.
Przeważnie gał złe szare i białe oddzielnie:niekiedy jednak są to nerwy mieszane zęwierającewłókna obu rodzajów.
2.
Gałęzie do narządów klatki piersiowej.
Głównymi odgałęzieniami części piersiowej pnia współczulnego dochodzącymi do splotóóklatki piersiowej są:a)nerwy sercowe piersiowe, b)gałęzie do sploWaortowego piersiowego i c)gałęzie do splotu płucnego.
a.
Nn, sercowe piersiowe(nn, cardiaci thoracicO.
Odchodzą one od rro 4 przyśrodkowei go(Och 5 zwóów piersiowych i kierują się do splotu sercowego.
Cz 4 biegną wspólnie z n sercowym szyjnym dolnym i z gałęziami sercowymi dolnymi.
Pleaus brechialis ć.
Gm. thorecicum 14.
Qosta III.
N. iotercostalis III.
Kasta XII.
ęją(, j.
********Ę Ępacj-pęcjPiVącj, 81***-'***i'*.
i od przodu.
Schemat.
J i**.
i 1 Ę*j j**.
Ggl, ceryicwe med.
Gm. vertebraleAnsa subclayiaćV-SUbclauią Ggl, steBatum.
1((tli.
No, cerdieci Uoracici.
gałęzie do splotu.
Genglie thoracice.
-N. splenchnicus metol.
N, spłenchnicus.
*z.


b.
Gałęzie do splotu aortowego piersiowego.
Rozpoczynają się one w zwojach piersiowych zmienną liczbą korzeni i biegną przyśrodkowo na kręgosłupie da aorty piersiowej.
Po drodze oddąją gałęzie do naczyń międzyżebrowych oraz do z, nie.
parzystej i nieparzystej krótkiej, po czym kończą się wytwarzając splot a o rtowypi e r si owy(plexus aorticus thocacicus)obejmujący aortę od przodu i ze stron bocz.
nych.
Splot ten łączy się ku górze ze splotem sercowym, ku dołowi-ze splotami jąmybrzusznej:ponadto oddaje on gałęzie do splotu przełykowego.
c.
Gałęzie do splotu płucnego.
Od 2-5 zwoju piersiowego odchodzą nerwy, które różnymi drogami zdążają do splotów płucnych, głównie do splotu płuenegwtylnego, gdzie łączą się z gałęziami nerwów błędnych.
Łącznie z tymi nerwami, lub niekiedy oddzielnie, biegną od pnia współczulnego gałęzie do pozostałych narządów klatki piersiowej, między innymi również do przełyku(ranu esophaęei)i tchawicy(ranu traeheales).
3.
Gałęzie do narządów jamy brzusznej.
Od części piersiowej pnia współczulnego biegną do jamy brzusznej dwa lub trzy nerwy(ryc, IZB):a)n. trzewny większy, b)n. trzewny mniejszy i c)n. trzewny D 8 j Dl/SZW.
a.
N. trzewny wiek s zy(n. splanchmcus major)odchodzi najczęściej trzema lub czterema korzeniami z 6-10 zwoju piersiowego lub odpowiednich gałęzi międzyzwojowych.
Biegnie on na powierzchni bocznej kręgosłupa ku dołowi i nieco przyśrodkowo, bezpośrednio pod opłucną na naczyniach międzyżebrowych.
Dalej, zwykle z z, nieparzystą po stronie prawej oraz z z, nieparzystą krótką po stronie lewej, przechodzi przez szczelinę między pasmem ścięgnistym pośrednim i przyśrodkowym odnogi części lędźwiowej przepony(t.
I).
W klatce piersiowej oddaje gałęzie do splotu aortowego piersiowego, do narządów śródpiersia i do opłucnej śródpiersiowej.
W przejściu przez przeponę lub powyżej niego tworzy zwykle niewielki zwój-zwój trzewny(ganglion splanchmcum).
Po wejściu do jamy brzusznej, po krótkim przebiegu między przeponą a nadnerczem dochodzi do splotu trzewnego.
Dzieli się na liczne gałęzie biegnące głównie do:zwoju trzewnego, zwoju aortowo-nerkowego i nadnercza.
b.
N. trzewny mniejszy(n. splanchmcus minor)odchodzi przeważnie dwoma korzeniami z 10 i li(niekiedy także z 9 i 12)zwoju piersiowego.
Leży on również na powierzchni bocznej kręgosłupa piersiowego między pniem współczulnym i n. trzewnym większym Do jamy brzusznej przechodzi przez odnogę przepony samodzielnie'albo wspólnie z n. trzewnym większym.
Pod przeponą rozpada się 04 większą liczbę gałęzi, które przeważnie dochodzą do dolnej części splotu trzewnego łącznie ze zwojem aortowo-nerkowym.
Jedna z gę łęzi n. trzewnego mniejszego, gałąź nerkowa(r. renalis), s@4 e kieruje się bezpośrednio do splotu nerkowego.
c.
N. trzewny najniższy(n. splanchmcus imus)nie jest tworem stałym, P 9 nieważ jego włókna często przyłączają się do n. trzewnego mniejszego.
Odchodzi on 99 ostatniego zwoju piersiowego i kieruje się głównie do splotu nerkowego.
*****, gggćY?
. ĘgyYXY?
9 Ę?
99999 YŚ 9 łPO 8 J 4 zenne, dośrodkowe'ggóXĄ:ŃY 98 P 9 śPP 8 J i stanowią jej. . ąwjgg pj'"'gĘŃh 88:9 A 98 Q. . gyjggggĆg?"?'%óFY 99999+88 iowwni łączą, -ąw Wg g. %j'ęągXgg%?
RŃ?
999(współczulnego, lecz w zwojach splotów autonomicznych Ęąąj'?g 7 yóYĆż łóY'ĘPPPAPBP Powodując skuęąę-%Ćj. . g. . yj'ggWg'ććóXŃX, ???
PP 984 w j-jęą(ą. . . ąĆjgĘó?'%"óYY'??
88889 ŃP 9 śW@8 Pęzecięcie nn, trzeięąęw, gg yggcj.
SploG autonowiczne kła(ki piersiowej czulne przez gałęzie ęzęęą ęęęją. . :-g. . ąĆgcjgcjŚćcj??'gcj%. ??
Ęł 6 Y 6 Krtaniowych wsteeząęej K. . g. . w. gę Ęy, yĘ 7 XgXó, o'.
X?
, YRY*PĘyjgg"g楥gY".
YYYP 9 lewej.
WŃjęĘą%, . :'g. j'Śg'X:?.
"6 YĄP 99 l 99 przodu i pa-g. ąQĆzachodząc bardzie ę ąjjQu jjĆą. . jjgj, g.
'X*'ę"gX O'gXgŃŃsplotu zawiera przeważnie teden lub dwa większe z woĆ*?
'?R??óWŃ, '?
'688899 P śPłPBP POg 4 występować rówąjeęZ obu łączących się z sobą części splotu serc ŃBPĘ P 96463 szą wielktjj jaw, 'ggj, ggjŚg, ć'ŃXh 998 P 999 P 884 zą sploty Ę'?
ŃY??''pł 96 PŚPBOO oraz nąeąąjąg, wągygggg':??
PYĆYp 9 Do splotu sercowego dochodzą nerwy współczułjjw ag. .
Ęggj ĘXóĄXĆł PPP Bercowe pjaj:gą, 'jjgóXóóBó 399849 i dzą ząj:Ć Ćą.
X.
'Xggg'ggy%?
, ŚY:HP?
ĘŚ 9 ł Pewierzchowne ąą-Ć, chociaż pod tym względem isOueje znaczna zmienność.
'4 Wrisberęy.
03+.


Wszystkie gałęzie nerwowe do splotu sercowego odchodzące od n, błędnego i od pnia współczulnego zawierają zarówno włókna odśroł.
kowe(eferentne), jak i dośrodkowe(aferentne).
Jedyny wyjątek stą.
nowi współczulny n. sercowy szyjny górny, który ma zawierać wy.
łącznie włókna odśrodkowe.
W s po łczulne włókna przedzwojowe rozpoczynają się w komórkach rogóębocznych 4 lub 5 górnych segmentów piersiowych:drogą gałęzi łączących białych ąą.
chodzą one do pnia współczulnego.
W zwojach części piersiowej i szyjnej pnia wspót.
czujnego-częściowo zaś dopiero w zwojach splotu sercowego-łączą się one z neu, ranami zazwoiowymi unerwiąjącymi serce i naczynia wieńcowe.
Działanie włókieyy.
Nuci, dorsalis n. vagi.
N. vegus-.
Br. cardiaci n-yagi-ę--.
/z(gój:**J Z i/ć ś Ż Z.
Z fF.
żż/żż Z.
rfFYj(ł ć.
I Win, cardiaci tboraeici.
--Ggl, cerwcale sup.
Ggl, cerwcałe med.
Nn, cerdiaci cerwca(es'(sup, med, et im. ).
-Ggl, stellatum.
s-s-7 V.
s-Ganglia thoracica.
łatę ralis.
Ryc.
129. Schemat unerwienia współczulnego i przywspółczulnego serca.
WBFĘrółczulne-czarne, przywspółczulne-niebieskie.
Włókno przedzwojowe ozO 89 DTZTyWBltĘ.
współczulnych jest bardzo złożone Powodują one przyspieszenie akcji serca, zwiększejiesiły skurczu i przewodnictwa układu przewodzącego oraz rozszerzenie naczyń wieńcowych, niezbędnych przy zwiększonej pracy serca.
Przywspółczulne włókna przedzwojowe kończą się na komórkach zwojowych splotu sercowego i splotów śodścieanych serca:te ostatnie są szczególnie liczne w ścianach przedsionków.
Ich pobudzenie powoduje zwolnienie akcji serca orązzmniejszenie siły skurczu i przewodnictwa układu przewodzącego sesca.
W tok n a do środków e, które zaopatrują serce i aortę, opuszccają splot sercowy drogą współczulnych nerwqw sercowych oraz gałęzi sercowych n. błędnego.
Włókna dośrodkowe biegnące we współczulnych nerwach sercowych szyjnych dochodzą do części szyjnej pnia współczulnego, biegną w nim ku dołowi i stąd przez gałęzie łączące białe Gę-Th.
Oub Th-ThJ oraz odpowiadające im korzenie grzbietowe wnikają do rdzenia kręgowego.
Włókna dośrodkowe w nerwach sercowych piersiowych po dojściu do zwojów piersiowych również biegną tą samą drogą do rdzenia kręgowego.
Nerwy sercowe przewodzą również impulsy bólowe.
Związane z tym były próby chirurgicznego usuwania zwoju gwiaździstego przy dusznicy bolesnej.
Włókna dośrodkowe znajdujące się w gałęziach sercowych nerwu błędnego są ramieniem dośrodkowym odruchów, których receptorami są zakończenia znajdujące się w sercu i dużych naczyniach krwionośnych.
2.
Splot aortowy piersiowy(plexus aorticus thoracicus).
Do łuku aorty i górnej części aorty piersiowej dochodzą głównie gałęzie od splotu sercowego oraz od splotu płucnego i przełykowego.
Część dolna aorty piersiowej otrzymuje przede wszystkim drobne gałęzie od n. trzewnego większego.
Razem tworzą one dość luźny splot aortowypiersiowy, który ku dołowi przechodzi w splot trzewny.
3.
Splot płucny(plexus pulnonalis)leży na przedniej(splot płucny przedni)i tylnej(splot płucny tylny)powierzchni tworów wchodzących w skład korzenia płuca.
W dalszym przebiegu jego gałązki wnikają do płuc oplatając się dookoła oskrzeli i naczyń płucnych oraz oskrzelowych.
Do splotu płucnego dochodzą włókna współczulne ze splotu sercowego lub bezpośrednio z górnych zwojów części piersiowej pnia współczulnego.
Włókna przywspółczulne biegną w gałęziach płucnych odchodzących od pni błędnych i niekiedy również od lewego nerwu krtaniowego wstecznego.
Włókna współczulne rozszerzają światło oskrzeli i zwężają naczynia krwionośne w płucach.
Włókna przywspółczulne działają antagonistycznie, zwężając oskrzela.
Poza wyżej wymienionymi splotami autonomicznymi w klatce piersiowej znajdują się również inne sploty, jak np. splot przełykowy, którego głównym składnikiem są pnie błędne.
CZĘŚĆ BRZUSZNA UG-ADU AUTONOMICZNEGO Do części brzusznej układu autonomicznego zaliczamy:1)część lędźwiową(brzuszną)pnia współczulnego, 2)jej gałęzie, 3)gałęzie brzuszne pni błędnych(p.
Nerw błędny)i nerwów trzewnych miednicznych(p.
Część miedniczna układu autonomicznego)oraz a)sploWautonomiczne jamy brzusznej, wśród których największy jest splot trzewny.


Część lędźwiowa(brzuszna)pnia współczulnego azęść lędźwiowa pnia współczulnego w przedłużeniu części pierąąwet może przechodzić przez odnogę części lędźwiowej przepony gjĆgdzy jej pasmem ścięgnistym bocznym a pośrednim), między odnąąwięzadłem łukowatym przyśrodkowym lub też pod tym więzadła Pień przebiega ku dołowi, układając się na trzonach kręgów lędż:ąwych i krążkach międzykręgowych przyśrodkowo od początków lędźwiowego większego.
Po stronie prawej leży on ku tyłowi są głównej dolnej, po lewej-ku tyłowi od aorty brzusznej lub ntebocznic od niej.
W bezpośrednim sąsiedztwie pni współczulnych biegną ku gąęjpnie chłonne lędźwiowe otoczone węzłami chłonnymi lędźwiowy Na całej długości z pniem współczulnym krzyżują się tętnice i lędźwiowe.
Na ogół biegną one ku tyłowi do pni współczulnych, jdynie na wysokości 5 kręgu lędźwiowego tętnice, a zwłaszcza żyj krzyżują zwykle pień od przodu.
U dołu pnie współczulne biegną tyłowi od naczyń biodrowych wspólnych, przechodząc niżej w czkrzyżową(Sławiński).
W odcinku lędźwiowym pnia współczulnego znajduje się 2 do(najczęściej 3-4)zwojów lędźwiowych(ryc, l 3 O).
Mają one zwykształt owalny lub wrzecionowaty, a wielkość ich najczęściej zmnisza się ku dołowi.
Zwoje są połączone ze sobą pojedynczymi lub pi wójnymi(wyj ątkowo potrójnymi)gałęziami międzyzwojowymi.
*Gałęzie części lędźwiowej pnia współczulnego Z częścią lędźwiową pnia współczulnego są związane:1)gałęzie(czące, 2)gałęzie trzewne-nn, trzewne lędźwiowe i 3)gałęzie na niowe biegnące głównie do aorty brzusznej.
1.
Gałęzie łączące(ranu communicantes).
Gałęzie łączące białe chodzą do części lędźwiowej pnia współczulnego jedynie od 4 lub trzech górnych nerwów lędźwiowych, natomiast wszystkie O@lędźwiowe otrzymują po jednej lub więcej gałęzi łączących sza?
W większości przypadków w odcinku lędźwiowym można odóoba rodzaje gałęzi na podstawie ich przebiegu.
Gałęzie łączące biegną od górnych nerwów lędźwiowych ku dołowi, do zwoJ(8.
współczulnego:najpierw przebijają one mięsień lędźwiowy yWa potem biegną po jego powierzchni.
Gałęzie łączące szare mó 4 bieg bardziej poziomy, wnikając pod łuki przyczepów mięśoWwiowego większego, razem z naczyniami lędźwiowymi.
Przez gałęzie łączące szare nerwów lędźwiowych zdążóg 99 łów lędźwiowych włókna współczulne zazwojowe dla naczyń 8(nośnych kończyny dolnej.
Większość włókien unerwiąjących i czynią biegnie jednak ku dołowi przez gałęzie międzyzwoiowe'8 lędźwiowej i miednicznej pnia współczulnego, a następnie p 8 e z Praca doktorska, WAM 1977:Topografa lędźwiowego odcinka pnia w 8 P 8 ł.
Ggl, mesent, sup, --ś-, eGgl, aorticorenale zew r.
Plexusre na os.
Plexus Intel-Wł@ś@OT 8 Flcus.
Pies u s hyrogastr.
ŻYD.
1 ś 1/18(.
8, hppogestricus.
zez z.
Gang lic celiacef X I-óv.
9 gł impar.
-N. splanchnicus minor-Plexus celiacus 8-Plexua mesent.
400.
-Nn, sp@nchnici tumba fes.
-Plexus mesent, imó.
-*d*, rumb***.
-Plexus iliacus.
-No, splarchnicisa era fes MQł secralcj.


złe łączące szare nerwów krzyżowych dociera do splotu krzyżowego.
Stąd wzdłuż odpowiednich nerwów dochodzą one do poszczególnych naczyń.
Komórki zazwojowe dla tych włókien znajdują się przeważnie w zwojach lędźwiowych.
Dlatego też w celu polepszenia ukrwienia kończyny dolnej stosuje się sympatektomię lędźwiową-zabieg polegający na usunięciu części lub całości odcinka lędźwiowego pniąwspółczulnego.
2.
Nerwy trzewne lędźwiowe(nn, swanchmci lumbales)kierują się do wielkich splotów jamy brzusznej.
Liczba nerwów nie zawsze odpowiada liczbie zwojów lędźwiowych:może być mniejsza, niekiedy z jednego zwoju wychodzą dwa nerwy.
W postaci typowej występują cztery nerwy lędźwiowe trzewne.
Niektóre z nich dochodzą bezpośrednio do trzew jamy brzusznej:pierwszy zwój lędźwiowy zwykle wysyła gałęzie do splotu nerkowego.
Większość jednak gałęzi kieruje się w stronę przyśrodkową dochodząc do dużych splotów(trzewnego, międzykrezkowego i podbrzusznego górnego).
Ł-ącznie z nerwami trzewnymi piersiowymi tworzą one unerwienie współczulne jamy brzusznej, jak również zaopatrują narządy miednicy.
3.
Gałęzie naczyniowe odchodzą od części lędźwiowej pnia współczulnego biegną bezpośrednio do aorty brzusznej i do żyły głównej dolnej oraz do dużych pni limfatycznych i tętnie biodrowych wspólnych.
Sploty autonomiczne jamy brzusznej Wśród splotów autonomicznych jamy brzusznej największy jest 1)splot trzewny.
Ponadto do zasadniczych splotów zaliczamy też:2)splot międzykrezkowy i 3)splot podbrzuszny górny.
1.
Splot trzewny(plexus celiacus)ze swymi zwojami jest najpotężniejszym splotem całego układu autonomicznego(ryc, l 3 l), dlatego też nazwano go mózgiem brzusznym(cerebrum abdomina(e), a dawniej-z powodu promienistych wypustek biegnących we wszystkich kierunkach-splotem słonecznym(plexus solaris).
Położenie.
Splot trzewny otacza pień trzewny.
Uczy ku przodowi od początkowego odcinka aorty brzusznej za torbą sieciową i częściowo za trzustką, na wysokości 12 kręgu piersiowego i I kręgu lędźwiowego.
Ku górze dochodzi do rozworo aortowego i łączy się ze sploteoaortowym piersiowym, ku dołowi ze splotem międzykrezkowym.
bocznic sięga do nadnerczy.
Zwoje.
Podstawę splotu trzewnego tworzy parzysty, duży(przecięęnie około 20-25810-15 mm), spłaszczony zwój trzewnY(ganglion celiacum)o zmiennym na ogół kształcie:często przyjmuje on formę półksiężycowatą i wówczas boczny, uwypuklony brzeg zblężony jest do nadnercza.
Oba zwoje leżą do przodu od aorty po oD 9 stronach pnia trzewnego.
Jeżeli są one dobrze rozwinięte, to mog 4 zlewać się w jeden pierścieniowaty twór-zwój słoneczn?
(gaaglion solare)-obejmujący dokoła pień trzewny.
Oprócz obu głównych zwojów trzewnych występuje nieparzysQ zw 6 j kr e zkowy g orny(ganglion rnesentericurn superius).
I-eż?
42 W Q ęIX W śgĘQ 9 gj Qj Ę ij.
Q 28 ś fi *by.
gŻ'.
8 y Fi'Pg ggęg-ęy cjącj pfcjócjó:8.
YśX 3 W Bsż.
::sśX 5.
Ć.
**ćkgćĘs 1:g!
:ĘR, e@cj**.
ś:%śQQ ąś@9 w KW Xi.
ś QQ " 4 i******.
9 śis 9 Żs'8 ć.
1****Ćf'-cj:9 ł Ńą****jsW.
jcj'.
Z 84\ś:89 P.
W 9 Ki.
*aąo*-9 S"cj*************'************F%jf fj FłKę 7%śżj-ej at Ęi 845.
287.


przed aortą, najczęściej powyżej, a niekiedy poniżej odejścia t. krezkowej górnej, do której może również przylegać.
Jest związany z początkowym odcinkiem splotu krezkowego górnego.
Poniżej zwoju trzewnego znajduje się parzysty zwój aortowo-ne rk o wy(ganglion aorticorena(e).
Najczęściej leży on powyżej t. nerkowej, między nią a aortą brzuszną:niekiedy jednak znajduje się ku przodowi od t. nerkowej.
W niektórych przypadkach po jednej stronie zamiast pojedynczego zwoju aortowo-nerkowego stwierdzamy obecność dwóch lub trzech mniejszych zwojów:czasami tworzy wspólną całość ze zwojem trzewnym.
BbłoG wtórne.
Jak już wspomniano, splot trzewny we wszystkich kierunkach wysyła wypustki.
Większość z nich kieruje się wzdłuż gałęzi aorty brzusznej i ich odgałęzień, obejmując je splotowato.
W Ten sposób powstają sploty pochodne, czyli wtórne.
Nazwy otrzymują one od tętnicy, którą oplatają:mówimy więc np. o splocie nerkowym lub śledzionowym.
Oprócz splotów wtórnych splot trzewny wys**a też gałęzie bezpośrednio do trzew, zwłaszcza do nadnerczy, trzustki i żołądka.
Odróżniamy sploty wtórne parzyste i nieparzyste.
Sploty parzyste:I Splo 1 przeponowy(plexus phrenicus)owjja się dokoła t. przeponowej dolnej i przOmuie gałązki n. przeponowego(rr, phremcoabdominales).
Po stronie prawej s 9 lot jest znacznie silniejszy niż po lewej i zazwyczaj zawiera mały zwój p r z e p o n o w y(ganglion phreaicunn położony w pobliżu górnego końca prawego nadnercza, na dolnej powierzchni przepony.
Od splotu przeponowego odchodzą gałązki do splotu wątrobowego i nadnerczowepo oraz do i, głównej dolnej.
2 Bp I o 1 na dner c z owy(plexus suprarenalis)powstaje z licznych, prawie równolegle biegnących gałązek od splotu lub zwoju trzewnego.
Ponadto dochodzą tu bezpośrednio gałęzie nerwów trzewnych-głównie nerwu trzewnego większego.
Gałęzie te, słosuOKowo liczne w porównaniu z wielkością nadnercza wnikają do niego głównie o 4 sUoó Gino-przyśrodkowej.
Wewnątrz nadnercza w większości dochodzą do jego rdzenia.
489 I o J n e r k o wy Qlexus renalis)jest stosunkowo obfMm splotem towarzyszącym t. nerkowej.
Tworzą go gałązki biegnące nie tylko ze splotu trzewnego, ale również z części początkowej splotu międzykrezkowego oraz bezpośrednio z n. trzewnego nąiniższego lub mniejszego i z nn, trzewnych lędźwiowych.
Splot nerkowy zawiera małe zwoje(ganglia renalia).
Większość włókien splotu dochodzi do nerki.
Niektóre ga@złikierują się do moczowodu wytwarzając splot moc zawodowy(plexus ure(eicus)zawierający również grupy komórek nerkowych.
Po stronie prawej od sploWnerkowego odchodzą włókna do z, głównej 4 o@ei 4 śPł ot i ą 4 rowy lub j a j nikowy(plexus fes(fce(ans resp, ovaricus)rozpoczyBna się kilkoma korzeniami:w splocie nerkowym, międzykrezkowym oraz w spić łach po 4 brzusznych:górnym i dolnym.
Biegnie ku dołowi, oplatając t. jądrową lue łiainikową.
Zaopatruje u mężczyzny jądra a u kobiety jajnik i część jajowodu.
Sploty nieparzyste:I Bpl ot wątrobowy(plexus hepaticus)otrzymuje włókna przede wszystkióo 4 prawego zwoju trzewnego i od przedniego pnia błędnego.
Biegnie on najczęściej 8 posła@dwu pęczków w więzadle wątrobowa-dwunastniczym.
Następnie oddaje ga@z@unerwiaiące t. wątrobową właściwą, żyję wrotną, przewód żółciowy wspólny, przewo 4 wąlobowe i przewód pęcherzykowy.
Te ostatnie dochodzą do pęcherzyka żółcioyego tworząc splot pęcherzykowy(plexus qstcus).
Znaczna część włókien autonom 84 nych wnika do miąższu wątroby.
Od splotu wątrobowego oddzielają się również gał 8 złe do splotów żołądkowych:górnego i dolnego.
2.
Splot żołądkowy go rny(plexus ęasmcus superior)utworzony jest głó 8 nie z włókien pochodzących ze splotu trzewnego, które biegną do krzywizny mniejszĄl.
żołądka oplatając t. żołądkową lewą.
Dołączają do nich gałęzie żołądkowe pni błędnych oraz gałęzie splotu wątrobowego biegnące wzdłuż krzywizny mniejszej żołądka wraz z t. żołądkową prawą.
3.
Splot żołądkowy dolny Qlexus gastricus inferioc).
Gałęzie splotu wątrobowego owijają się też dookoła t. żołądkowa-dwunastniczej i t. żołądkowa-sieciowej prawej, dochodząc do krzywizny większej, gdzie wytwarzają splot żołądkowy dolny.
Poszczególne gałęzie kierują się również do dwunastnicy i trzustki tworząc splot z o tą dk o w o-d w u n a s 1 ni czy Qlexus eastroduodenalis).
4.
Splot śledzionowy(plexus lienalis)otrzymuje gałęzie głównie od lewej części splotu trzewnego.
Towarzyszy t. śledzionowej oraz jej rozgałęzieniom.
W śledzionie unerwia głównie naczynia krwionośne i błonę mięśniową gładką torebki śledziony.
Inne jego włókna kierują się wzdłuż t. żołądkowa-sieciowej lewej do krzywizny większej, do dna żołądka i do trzustki.
5.
S p I o 1 k re z k o wy go r ny(plexus mesentericus seąerior)licznymi gałęziami odchodzi z dolnej części splotu trzewnego:oprócz nich otrzymuje on włókna ze zwoju krezkowego górnego i aortowo-nerkowego.
Splot biegnie razem z t. krezkową górną i jej rozgałęzieniami do trzustki i dwunastnicy(rr, pancreaticoduodena(es), do jelita cienkiego(rr, imestina(es)oraz do jelita grubego, kończąc się na granicy środkowej i lewej trzeciej części okrężnicy poprzecznej, gdzie zespala się z gałęziami okrężniczymi(rr, colici)splotu krezkowego dolnego.
Korzenie splotu trzewnego.
Do splotu trzewnego dochodzą:1)nn, trzewne, większy mniejszy i najniższy:2)nn, trzewne lędźwiowe:3)gałęzie brzuszne nerwów błędnych:zwłaszcza 1 ylny p i e ń b tę dny(truncus vagalis pasterzom po oddaniu gałęzi żołądkowych swymi gałęziami trzewnymi(rr, celiaci)obficie zaopatruje splot:ponadto gałęzie do splotu oddają również nn, przeponowe.
N. trzewne prowadzą włókna współczulne.
Na ogół pobudzają one błonę mięśniową mm, zwieraczy w przewodzie pokarmowym, a hamują czynności pozostałych jego mięśni, ponadto powodują zwężenie światła naczyń krwionośnych jamy brzusznej.
Włókna przywspółczulne dochodzą głównie przez gałęzie pni błędnych.
Są to włókna ruchowe dla większości mięśni gładkich trzew oraz włókna wydzielniczedla gruczołów jamy brzusznej.
Włókna dośrodkowe z jamy brzusznej biegną zarówno drogą nerwów trzewnych jak i nerwów błędnych, przy czym przewodzenie czucia bólu z narządów jamy brzusznej jest związane głównie z nerwami trzewnymi.
2.
Splot międzykrezkowy(wers intermesentericus)jest przedłużeniem splotu trzewnego ku dołowi.
Rozpoczyna się przy początku t.
Krezkowej górnej, a kończy-w miejscu odejścia t. krezkowej dolnej.
Jest to splot nieparzysty położony w tkance tłuszczowej obejmuJ 4 cejprzednią i boczne powierzchnie aorty.
Część włókien autonomicznych leży głębiej w błonie zewnętrznej torty.
Niekiedy wyróżnia się je jako oddzielny splot aortowy 9 r z u s z n y(plexus aorticus abdominalis).
Większość autorów nazwą 8@otu aortowego brzusznego określa cały splot międzykrezkowy lub Wwet wszystkie duże sploty autonomiczne jamy brzusznej.
Bploty wtórne.
Podobnie jak splot trzewny, również splot mięPŁkrezkowywytwarza sploty wtórne.
Są to:splot krezkowy Pełny i splot odbytniczy górny.
Ponadto oddaje również 88 ęzie do splotu jądrowego(jajnikowego).
9 Plot k re z k o w y do lny(wers mesentencus interior).
W pobliżu początku t.
H 9 Kowej dolnej od splotu międzykrezkowego oddziela się splot krezkowy dolny.
Ra 9 P z t. krezkową dolną dochodzi on do wszystkich odcinków jelita, które tętnica ta.


zaopatruje(lewą trzecią część okrężnicy poprzecznej, okrężnicę zstępującą, okrężąwesowatą i odbytnicę).
Splot ten zawiera liczne drobne zwoje, najczęściej nie ma jeąąą(jednolitego, większego zwoju krezkowego dolnego.
Splot odbytniczy górny(plexus rectalis superior).
Gałęzie, które wzdłuż ęodbytniczej górnej kierują się do odbytnicy, wytwarzają nieparzysty splot odbytnieęwgórny łączący się ze splotem odbytniczym środkowym-odgałęzieniem splotu p-j, brzusznego dolnego.
Do splotu międzykrezkowego dochodzą włókna współczulne ąąnerwów trzewnych lędźwiowych i ze splotu trzewnego.
Są to przeławszystkim włókna współczulne, do których dochodzi niewielka licztąwłókien przywspółczulnych z nerwów błędnych.
3.
Splot podbrzuszry górny(plexus hvpogastricus superor)leg przedłużeniem splotu międzykrezkowego.
Leży ku przodowi od dw.
nego odcinka aorty brzusznej, lewej żyły biodrowej wspólnej, trzongostatniego kręgu lędźwiowego i wzgórka kości krzyżowej.
Splot teąjest bardzo zmienny co do wielkości.
Niekiedy składa się ze stosunkowo nielicznych gałązek nerwowych:stąd jego druga nazwa nerw'przedkrzyżowy(nervus presacralis).
Nazwa ta nie wydaje się jednak słuszna, gdyż najczęściej znajduje się tu wyraźny splot nerwo-Wy.
Poniżej wzgórka splot dzieli się na dwie odnogi, tzw. nn, pod-brzuszne:prawy i lewy(nn, hypogastrici, dexter et sinister), które biegną ku dołowi wzdłuż przyśrodkowej strony 11, biodrowych wewnętrznych i wnikają do splotu podbrzusznego dolnego.
Ponadtisplot podbrzuszny górny oddaje obustronnie gałęzie do splotów:mdczowodowego, jądrowego(jajnikowego)i biodrowego(plexus iliacuś otaczającego tętnicę biodrową wspólną.
Korzenie.
Dochodzące do splotu podbrzusznego górnego włókna współczulne pach dzą ze splotu międzykrezkowego i bezpośrednio z dolnych nerwów lędźwiowy trzewnych.
Włókna przywspółczulne docierają prawdopodobnie od dołu-od nerw trzewnych miednicznych przez sploty podbrzuszne dolne i nn, podbrzuszne.
CZĘŚĆ MIEDNICZNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO Wśród tworów układu autonomicznego znajdujących się w mie@Kmniejszej rozróżniamy:1)część miedniczną(krzyżową)pnia wsczujnego, 2)gałęzie od niej odchodzące, 3)przywspółczulne ne trzewne miedniczne i 4)splot podbrzuszny dolny(miedniczny).
Część miedniczna(krzyżowa)pnia współczulnego.
W odcinku miednicznym pnie współczulne biegną zbieżnie ku 4 wi, po powierzchni miednicznej kości krzyżowej, przyśrodkow(otworów krzyżowych miednicznych.
Począwszy od drugiego oP 89 towarzyszą im naczynia krzyżowe boczne(dolne).
U dołu pień pJ 68?
i lewy łączą się zwykle z sobą na powierzchni przedniej kości gi@.
Qezenia prawego i lewego zwój u guzie znego(ganglion coccy.
agm).
Niekiedy jednak oba pnie kończą się u dołu niezależnie od siebie(Płaszczyk)prawy i lewy pień współczulny w odcinku miednicznym są połąązonez sobą biegnącymi po powierzchni kości krzyżowej gał ę z i ayjtpoprzecznymi(ranu transversf, których wielkość i liczba wzrasta ku dołowi.
W odcinku miednicznym, oprócz poprzednio wspomnianego zwoju jgzieznego lub nieparzystego, stwierdza się od 2 do 6 zwojów gęzyżowych(ganglia sacralia), których wielkość zmniejsza się stopniowo od góry ku dołowi.
Gałęzie części miednicznej pnia współczulnego Podobnie jak w innych odcinkach możemy tutaj rozróżnić 1)gałęzie łączące, 2)gałęzie trzewne i 3)gałęzie naczyniowe.
1.
Gałęzie łączące(ranu communieantes).
Zwoje odcinka miednicznego pnia współczulnego nie mają gałęzi łączących białych.
Współczulne włókna przedzwojowe dochodzą do nich z rdzenia kręgowego przez odcinek piersiowy i lędźwiowy pnia współczulnego.
Natomiast każdy zwój wysyła jedną lub więcej gałęzi łączących szarych do sąsiednich nerwów.
Włókna te, będące w znacznym stopniu aksonami komórek zwojów lędźwiowych i krzyżowych pnia współczulnego, zdążają do naczyń, gruczołów potowych i mięśni przywłosowych kończyny dolnej.
2.
Gałęzie trzewne noszą nazwę nerwów trzewnych krzyżowych(nerw splanchmci sacra(es).
Zdążają one do parzystego splotu podbrzusznego dolnego.
Niektóre z nich omijając splot dochodzą bezpośrednio do moczowodu lub odbytnicy.
3.
Gałęzie naczyniowe(ranu vasculares).
Do tętnicy biodrowej Wewnętrznej dochodzą bezpośrednie gałęzie naczyniowe od zwojów Krzyżowych.
Jednak większość włókien naczyniowych do tętnic mie 9@cymniejszej pochodzi ze splotu podbrzusznego górnego i dolnego.
Włókna współczulne dla tętnie kończyny dolnej biegną zaś, jak już-Wspomniano, przez gałęzie łączące.
Nerwy trzewne miedniczne-część krzyżowa układu przywspółczulnego Kzęść krzyżowa układu przywspółczulnego obejmuje wszystkie j 899 łoa przywspółczulne, które wychodzą przez korzenie brzuszne 98 wów krzyżowych, łeb komórki tworzą w rdzeniu kręgowym j ą d?
brzywspółczulne krzyżowe(nucleus paraswnpathfcus 96 al(s:t. IV)wyraźnie widoczne w większości segmentów krzyża 99(\*-SJ.
Ich aksony biegną koleino przez:korzenie brzuszne, Waca doktorska, WAM, 1980:Morfologia odcinka miednicznego pnia współczulne 9 błodów ludzkich.


nerwy rdzeniowe S.
-S. i ich gałęzie brzuszne.
Stąd jako samodzielne nerwy trze wne mie dnie z ne(nn, splanchmci pelwm)wnikają w zmiennej liczbie do splotu podbrzusznego dolnego(miednicznego).
Połączenie powyższych przywspółczulnych włókien przedzwojowychz neuronami zazwoiowymi następuje w splocie podbrzusznymdolnym lub w splotach śródściennych.
Włókna nn, trzewnych miednicznych zaopatrują błonę mięśniową gładką trzew miednicy:końcową trzecią część okrężnicy poprzecznej i całe jelito końcowe aż do odbytu, pęcherz moczowy, cewkę moczową, jak też wewnętrzne i zewnętrzne narządy płciowe.
Są one włóknami pobudzającymi dla błony mięśniowej pęcherza(m. wypieraczmoczu)i jelita, włóknami hamującymi dla m. zwieracza pęcherza(1, T, jak również włóknami naczynioruchowymi dla naczyń narządów płciowych zewnętrznych.
Włókna te jako nn, prostujące(nn, engentes)powodują wypełnienie ciał jamistych prącia i jego wzwód.
Splot podbrzuszny dolny Głównym splotem autonomicznym miednicy jest splot podbrzusznydolny(plexus hypogastricus interior), zwany również splotem miednicznym(plexus pelwnus).
Jest on położony na dnie miednicy mniejszej, tuż nad m. dźwigaczem odbytu po obu stronach odbytnicy i pęcherza moczowego(ryc.
131-130.
Tworzy szeroką, nieco skośnie ustawioną splotowatą płytę, która od kości krzyżowej sięga do okolicy pęcherza, a w swej przedniej części obejmuje moczowód.
Prawy i lewy splot podbrzuszny dolny są połączone z sobą poprzecznymi gałęziami ku tyłowi od odbytnicy.
Oba sploty razem przyjmują więc kształt podkowy otwartej do przodu i ku dołowi.
Zawierają one liczne niewielkie zwoje, zwane z w o j a mi mi e dni czrymi(ganglia peleina).
Sploty wtórne.
Ze splotu podbrzusznego dolnego odgałęziają się.
następujące sploty wtórne:1.
Sploty odbytnicze:środkowy i dolny(wers rectalismedius e((War), parzyste, łączą się ze splotem odbytniczym górnym odchodzącym od splotu ł@eĄkowego dolnego i zaopatrują część środkową i dolną odbytnicy.
Gałęzie do splotu Śókowego biegną od górnej części splotu podbrzusznego dolnego wspólnie z t. odby@środkową albo samodzielnie.
Do splotu dolnego dochodzą głównie gałęzie n. srono 8420 Włókna współczulne splotów odbytniczych hamują czynność mięśniówki opróżntWcel odbytnicę, a pobudzają działanie m. zwieracza odbytu wewnętrznego.
Włókna 96 współczulne mają zasadniczo działanie przeciwne.
Włókna aferentne biegną zar(9889 nerwami w spółczulnymi, jak i przywspółczulnymi.
Te ostatnie mają większe zna(9 dla regulacji oddawania stolca.
2.
Splot pęcherzowy(plexus vesicalis)odchodzi od przedniej części 4 Płpodbrzusznego dolnego.
Składa się z wielu nerwów, które w dużym stopniu to 8 szą tętnicom pęcherzowym.
Z pewnym uproszczeniem rozróżnia się:nn, p ę che 6 w e go r ne(nn, vesica(es superiores)do górnej części pęcherza i nn, p ę c he(89 d oln e(nn, vesicales mfnores)do dna pęcherza oraz m. zwieracza pęcherza.
99 net części moczowodu, a także u mężczyzny do pęcherzyków nasiennych i cewBł czowei.
U kobiety splot pęcherzowy licznymi gałązkami łączy się ze splotem 84.
Wecr.
Vesica urinaria-.
ZłocrvsdeferensP lexusee prosta ticus.
Wec tum.
płeXus rectalisó'.
*e*ur*n*r***.
*z**.
ć:ssć:V s'ś X.
89383.
Prawy splot poP 8.
ni.
Y 84.
cUFeter.
Bs 8 g pt. -.
ze o.
d 00 Żre 4(j 5.
:9 YP 99 astricucj.
--No, spłanchnici peNiri.
'-'**pewinuś).
YZZ??
"?ŃYY 96 Ę y 969 P 99 Y ł 9 P 8 ek Nerwy trzewne krzężą, ł RY 99 PP 94 ćY 9 PP 698 r 88 Szliwicu i Kosinezę. .
POR.


e ąj ąą-herzowy zawiera również włókna przywspółczulne, które ułatwiają jaj ąjaęja pęcherza przez 6@(żalenie m. zwieracza pęcherza i skurcz m. wy pieyjąw o c zu(m. dełrusor uriną(ęgyyją współczulne pobu 3 ząją m. zwieracz pęcherza hamując wypieranie jąęzjąjjąąj jednał niełWOBh badaczy włókna współczulne pęcherza moczowąggłównie naerynłóćuchowe*m*ż*zyzn**ad*o wys*.
g g ją:sterczowy(plexus prostatfcus).
Odchodzi on oĆ dolnej części-pfX-gjjąsznego 4 o@ego Baczą powierzchnie tylną i boczne oraz podstawę ęęąągyokowego, sł 49@84 z@wOseią do wnętrza gruczołu.
a g pyr nasieniowód o wy(plerus deteremfalfs).
Towarzvsz:on nasientąąjęą ąg óańłi aż 4 o(kona Oaiądrza i oddaje liczne gałązki do nasieniowodu ąę%wjaęąków nasiewrch Orzymuie gałązki ze splotu pęcherzowego, splotu siew Q-ego i ąomei szęci splotu podbrzusznego dolnego.
Sploty te kilkoma gałązkami przenikają Xęjaęjąa moczowo-płciową i przechodzą na powierzchnię grzbietową nasąły ppjję z, -pałają się z gał 4 złami n. grzbietowego prącia--odgałęzieniami od nerwu XXXęąą.
Z zespolenta Jego odchodzą nr, j amiste prącia(nn, cavernosi pengjje%gjjga n@eisz*ch wsWDOe do odnogi, a większe-jeden lub kilka-kieęgg, gą ęęęąąu i o@J 4 gał 4 zł 3@o ciała gąbczastego i jamistego prącia.
Nerwy jamiste ęąą wą*nąc@Ń sJą 9 a 64 zo zinienną budową.
Włókna współczulne nerwów jąmiąXyąją pwwodO 4 zwężenie naczyń tętniczych, a przywspółczulne ich rozszerzeniewadzące do wzwodu prącią, gr gww oprócz splotu odbytniczego środkowego i dolnego oraz pęcherzowego'T 020181056 g gjąiot ma cio z no-p o c h w o wy(pleaus utecowginalsh odpowiada on splet ją-eniowo 4 owe@u i splotowi sterczowemu mężczyzny.
Jest jednak znacznie jjatszy i bogałsz)w Komórki nerwowe.
Mogą one tworzyć dość duży zwój szjjąe(wy(całe'(ot ce@9 c 4(e uterinum').
Splot leży w przymaciczu w pobliżu sTOBCICY.
ku górze oddaje liczne gałęzie do przedniej i tylnej ściany mat orąz gałęzie łączące do splotu Jajnikowego.
Ku dołowi do ścian wy megną nn pochwowe(nn, vagina(es), od których olch spłaty jamiste ł e chtaczki(plexus eavernosi clitoridis)rn, jamiste łech tac zki(nn, cavernosi clitoridis).
WysX(one i przebiegają podobnie jak sploty i nn, jamiste prącia u mężny, Mją również podobny wpływ na naczynia krwionośne.
pprócz powyższych splotów od splotu podbrzusznego dolne obu płci odchodzą gałęzie do splotów otaczających tętnice po 8(we(plesus iliaci, (wrzenie splotu podbrzusznego dolnego.
Splot podbrzuszróotrzymuje:O gałęzie od nieparzystego splotu podbrzusznego go(są to przeważnie włókna współczulne, które biegną ku dołowłłrzytych nerwach po dbrzusznych(nerw hypogastneO.
lezie współczulne od zwojów krzyżowych pnia współczulłenerwy Vrzewne krzyżowe(nerw splanchnici sacrale@pmywspółczulne ne rwy trzewne miedniczne(aerw 4 nit pehini), .
zwqi Frankenhńusera.
**e*ak w u*z*e s*yczny*, r*wn*ez w uk*adzie d*PPĘŃŃŃ g"ąjggggg'XĄ:Śgggćg?
:'Ą?%. ęóWĄ YYygHĘP:X 6 YYŃY 998'jęjąu, ramię o 9 Śro 98 owe za 8 zawiera w układzie autonomicznym ą ąeurony-P 8 ze 4 zw(jawy i zazwoiowy.
Typowy łuk odruchu*narz*d wy*wczy*es**nerw*ony przez uk*d*au*cz-Qąda się wlec z Uzećh kolĆych neuronów.
Odruchy tego typu pewne odr*bne w*asc*wośc*, *rze*e wszys*ki*przebiegają one jeżnie wol@ei, a Doz 8 J 3 m@iaJ 4 słłonność do znacznego rozprze P?
P?
9??X'X'9889699 Ż 9 ł 69 PPBŻe rozchodzić się jj. .
ośrodkowy układ nerwowy.
aeuron p*edzwoio*.
neu(on dośodłoWy.
neu(Oń zazw(łowy.
Weby te są bardzo różnorodne.
Wspomnimy tylko o tych, kto j Ćyg. ??
?:?Ąż, 9 h?
99**9:999 PP@8 owa pęcherza, oątyrP 9 Fuchr pęcherza moczowego(ryc, l 35).
Rozciąganie gg ĘgYY?
ŃĘ?9:98999 śłP 98 e 8 Jego wypełnienia wywŃhjjeek ąj-Xygjg yjgcjgggggg.
"Ę?%y'ggWgXĄXX W?.
Ąy%.
%', ĘXhŃh'8?
óOOwei rdzenia kręgowego.
Impulsy dośrodkowe, kloce wywoĘP 9 Wh opróżniania pęcherza biegną przez korzenie grzbietowe ĘY łPózJżowych.
Włókna przedzwojowe ramienia odśrodkowego 9994 żJą z ośrodka w części krzyżowej rdzenia przez nerwy pezeggj""W ó'.
%?Y 898 gXćYĘYP 99 Y 9998 P 9 śWP 9 l 4'9 ł 6'9996846.
Których.
295.


M. detrusor*ae Vesica urinaria.
Nn, lurnhalesTruncus syrnpath.
N. hypogastricus(retento urinae).
ph i acter vesicae(lissosphincter)*, sph*c*erureth rac lrhabdosphincter).
N. pudendus.
*z z-ośrodek współczulny odruchu pęcherza śż.
Ptexus hypogasrricusmćNn, splanchnici s. pebini(rnictio).
ośrodek m. zwieracza cewki moczowej.
YF przywspółczulny.
ośrodek.
odruchu pęcherza.
Ryc.
135.
Schemat unerwienia pęcherza moczowego, lleurony współczulne-zielone, neurony przywspółczulne-czerwone(linie ciągłe-włókna przedzwojowe, przerywane-zazwojowe), neurony dośrodkowe-niebieskie, neurony ruchowe dla mięśni prążkowanych(somatomotoryczne)-czarne.
trzewne miedniczne do odpowiednich zwojów, skąd włókna zazwojowedocierają do m. wypieracza moczu.
Ośrodek odruchu zatrzymania moczu(współczulny)leży na pograniczu części piersiowej i lędźwiowej rdzenia krsgowego(Th-LJ.
Impulsy dośrodkowe docierają różnymi drogami.
Włókna przedzwojowebiegną głównie przez nerwy trzewne lędźwiowe, splot podbrzusznygórny, nerwy podbrzuszne dolne.
Włókna zazwqjowe wychodzące przeważnie ze splotów podbrzuszngych docierają do błony mięśniowej pęcherza powodując skurcz m. zwieracza pęcherza i rozluźnienie m. wypieracza moczu.
To ostatnie, według nowszych badań, odbywa się głównie nie przez bezpośredni kontakt współczulnego włókna zazwojowego z komórkami m. wypieracza moczu, lecz za pośrednictwem zazwojowych neuronów przywspółczulnych znajdujących się w ścianie pęcherza.
Współczulne włókna zazwojowe hamują czynność tych neuronów, a w efekcie osłabiają odruch opróżniania pęcherza.
2.
Odruchy odbytnicy zasadniczo przebiegają podobnie do odruchów pęcherza moczowego.
Ośrodek współczulny leży tak samo w segmentach rdzenia Th-la, a ośrodek przywspółczulny-w segmentach\*cz PBOpróżnianieodbywa się przez skurcz błony mięśniowej ściennej odbytnicy(działanie pobudzające układu przywspółczulnego)i równoczesne rozluźnienie m. zwieracza wewnętrznego odbytu(działanie hamujące układu współczulnego)i zewnętrznego(wpływ hamujący kory mózgu).
Opróżnienie odbytnicy jest wspomagane przez współdziałanie mięśni poprzecznie prążkowanych dna miednicy oraz całej tłoczni brzusznej.
3.
Dla odruchów naczynioruchowych ramię dośrodkowe tworzą włókna prowadzące impulsy z narzaBów wewnętrznych, naczyń i z obwodu ciała.
Ramię odśrodkow, udobnie jak przy innych odruchach układu autonomicznego, składa się z dwóch neuronów przedzwojowego i zazwojowego.
Włókna przedzwojowe biegną z ośrodków współczulnych rdzenia kręgowego i przez gałęz, e łączące szare do nerwów rdzeniowych, po czym opuszczają je znowu, by na obwodzie wejść do splotów okołotętniczych.
Włókna dośrodkowe prowadzące impulsy z narządów wewnętrznych są ramieniem dośrodkowym licznych odruchów.
Z włóknami tymi wiąże się zjawisko tzw. bólu przeniesionego(ang. refered gam).
W normalnych warunkach bodźce działające na narządy wewnętrzne przeważnie nie docierają do świadomości jako bodźce bólowe.
Jako silny ból mogą być jednak odczuwane takie zjawiska patologiczne, jak np. przesuwanie się kamieni nerkowych przez moczowód lub ucisk nerwów przez proces nowotworowy.
Oprócz powyższych bólów dotyczących bezpośrednio narządów wewnętrznych chorzy niejednokrotnie uskarżają się na bóle w innych okolicach, dotyczące zwykle określonych odcinków ciała(pola.
tttttttttśt.
Jttttł IF.
przepona IC, ).
-seóe 9 bć 9 y.
przełyk(Ih, -Th y.
żołądek(Th.
, )wątroba i pęcherzyk żółciowy lłó PPh i(telito cieOF e łłPKa-i z jelito g 68 e BP ł, pęcherz moczowy Ob.
-Ł.
I nerka i.
969136.
Segmentalne unerwienie narządów wewnętrznych i ich rzut na odpowiednie śegmenty skóry.
Pola Heada kreskowane:schemat wzorowany na Treyesie i Keithcie.
297.


Heada:ryć, l 36), odpowiadających unerwieniu segmentalnemu.
Ten przeniesiony ból może wystąpić wcześniej od bólu samego narządu.
Nie zawsze są to bóle w ścisłym tego słowa znaczeniu:często jest to tylko nadmierna wrażliwość odpowiedniego pola segmentowego.
Nadwrażliwość zaznacza się nie tylko we wzmożonym odczuwaniu bodźców, lecz również w reakcji unerwionych przez dany segment mięśni i naczyń skórnych.
Powyższe zjawisko próbujemy tłumaczyć faktem, że aferentne włókna z narządów wewnętrznych, podobnie jak włókna ze skóry i mięśni, mają komórki w zwojach rdzeniowych i wnikają wspólnie do odpowiednich neuromerów rdzenia kręgowego.
Tutaj kończą się w tych samych grupach komórkowych, które z kolei wysyłają aksony do dróg rdzeniowa-wzgórzowych.
Dzięki temu łatwo powstają zjawiska przenoszenia bólu z narządu wewnętrznego na powierzchnię ciała, jeżeli narząd wewnętrzny i odpowiadający mu odcinek skóry są unerwione przez ten sam neuromer rdzenia kręgowego.
ROZWÓJ UKŁADU AUTONOMICZNEGO.
Rozwój części współczulnej.
Komórki współczulne, zazwojowe(sympatoblasty)pochodzą z grzebieni nerwowych, chociaż zdaniem niektórych autorów część z nich wywędrowujez cewy nerwowej.
Z grzebieni nerwowych przesuwają się one w kierunku bocznym tworząc wspólnie z przyszłymi neuronami czuciowymi pierwotne zwoje rdzeniowe.
Stąd, w odcinku piersiowym i górnych segmentach lędźwiowych, kierują się one do okolicy leżącej bocznic i ku tyłowi od aorty(wówczas jeszcze parzystej)i wytwarzają pień współczulny(truncus swnpathicus, ryc.
1371.
Oba pnie wydłużają się w kierunku ku górze i ku dołowi i w 7 tygodniu powstają w nich zgrubienia, pierwotnie ułożone segmentalnie, odpowiadające poszczególnym zwojom pnia współczulnego, zwanym również zwojami przykrego wy mi(ganglia parayertebralia), gdyż pnie biegną mniej więcej wzdłuż bocznej ściany kręgosłupa.
SympatoblasOskupiające się w zwojach różnicują się jako wielobiegunowe komórki nerwowe Ich wypustki tworzą podłużne pasma bezrdzennych włókien nerwowych biegnące dalej do poszczególnych narządów i naczyń.
Część sympatoblastów pnia wspóęczujnego wywędrowuje następnie dalej przed aortę i wzdłuż jej większych gaKzł do trzew wytwarzając zwoje splo@@autonomicznych, czyli z w oj e p r ze 9 kr ęgow e Qanglia prevertebralia)8 drugim miesiącu życia zarodka do wYmienionych zwojów współczulnych 99 chodzą składniki przywspółczulne 8 łpojące wzdłuż nerwu błędnego.
W oWczemu zwoju wytwarzają się póż 84 nerwowe sploty przedkręgowś(np. sercowy, trzewny podbrzuszneitd).
Wreszcie ze zwojów przedk(?
BP'wych sympatoblasty oraz neurobl@@układu przywspółczulnego wywędro 9696.
Ganglion spinełe.
. . s-.
(parayertebrale).
Hyc.
137.
Schemat rozwoju pnia współczulnego i drogi wędrówek sympatoblastów wzorowane na Godlewskim.
ją dalej obwodowa i w ścianach trzew wytwarzają układ śródścienny, np. w postaci splotu mięśniowego czy podśluzowego w ścianych przewodu pokarmowego.
Z komórek rogów bocznych rdzenia kręgowego, jako włókna przed zw oj owe, wychodzą aksony zdążające przez korzenie brzuszne i przyszłe gałęzie łączą ceb i a ł e(rr, communicantes albO do pnia współczulnego.
Częściowo włókna te kończą się w zwojach pnia współczulnego, częściowo przebiegają przez nie i wytwarzają nerwy trzewne i naczyniowe:dochodzą one do neuronów zazwojowych.
W odróżnieniu od bezrdzennych włókien zazwojowych są to cienkie włókna mielmowe.
Rozwój części przywspółczulnej.
Neurony przedzwojowe części przywspółczulnej rozwijają się z neuroblastów różnicujących się w śródmózgowia i tyłomózgowiu, jak też w części krzyżowej rdzenia kręgowego.
W śródmózgowiu ich aksony przebiegają razem z n. okoruchowym, w tyłomózgowiu z n. twarzowym, n. językowo-gardłowym oraz n. błędnym.
W odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego neuryty przedzwojowebiegną przez korzenie brzuszne.
Neurony współczulne zazwojowe, podobnie jak współczulne, pochodzą zasadniczo z grzebieni nerwowych i docierają na obwód przez pierwotne zwoje czuciowe nerwów czaszkowych:trójdzielnego, twarzowego, językowo-gardłowego i błędnego.
Ponadto zwój rzęskowy otrzymuje również komórki nerwowe z pierwotnego jądra autonomicznego nerwu okoruchowego.
STRESZCZENIE.
Układ nerwowy autonomiczny(systema necvosum autonomicum), czyli wegetatywny unerwia tkankę mięśniową gładką, mięsień sercowy i gruczoły.
Znajdują się one głównie w narządach wewnętrznych i ścianych naczyń, a czynność ich jest zasadniczo niezależna od woli.
Ośrodki układu autonomicznego mieszczą się w mózgowiu i rdzeniu kręgowym.
Zawierają one neurony przedzwoj owe(neurona preganglionaria).
Wychodzą z nich włókna przedzwojowe, które docierają do z w o j ów(ganglia)położonych na zewnątrz układu nerwowego ośrodkowego.
W zwojach tych znajdują się n e u r o n y z azwoj o w e(neurona postganglionana), które wysyłają z kolei włókna zazwojowe do narządów wykonawczych.
W wyniku tego w układzie nerwowym autonomicznym impuls nerwowy z rdzenia kręgowego i mózgowia biegnie do efektora kolejno co najmniej przez dwa neurony.
Układ nerwowy autonomiczny dzielimy na dwie czynnościowo przeciwstawne części:współczulną(pars swnpathica)i przywspółczulną(pars pacaswnpathica).
Układ współczulny.
Ośrodki współczulne znajdują się w rdzeniu kręgowym w jądłzepośrednio-bocznym, od ostatniego segmentu szyjnego do drugiego lub trzeciego Aegmentu lędźwiowego-G. -la Oą).
Wychodzące z nich włókna przedzwoiowe dośerąjądo pnia współczulnego przez odpowiednie nerwy rdzeniowe i gałęzie łą 9 z ą c e bi ale(ranu communicantes albOPi e ń w s p ot c z ul n y(truncus sympathicus)składa się z szeregu zwojów(gangliaPWci swnpatmci), które są z sobą złączone krótkimi podłużnymi gał ę z i a m i m i ę 9 Fózw oj o wy m i(ranu interganglionares).
Pień współczulny biegnie po obu stroPBóhkręgosłupa od podstawy czaszki aż po kość guziczną, gdzie kończy się zwykle 88 oj em nie parzystym(ęanglion impar).
Z nerwami rdzeniowymi pień współczulny jest związany przeważnie segmentalnymi 49 ły zła mi łączącymi(raźni commumcantes).
Odróżniamy gałęzie łączące PłFłe(ranu commumcantes albi)zawierające przedzwojowe włókna mie linowe 9(88 gałęzie łączące szare(ranni commuaicantesgrisei), które prowadzą zazwoBóewłókna bezrdzenne H+Kzie łączące białe występują tylko w tych segmentach, w których znajdują się w PŚ'984 u kręgowym przedzwojowe neurony współczulne Gę-La Gałęzie ł 4 cz 4 ce 8898 Fwierają włókna zazwojowe, które rozpoczynają się w komórkach zwojów pnia ĘP 9(czujnego i kierują się w nerwach rdzeniowych do elektorów leżących na obwoYł 9 Występują we wszystkich odcinkach pnia współczuloe 2 o 299.


Oprócz gałęzi łączących od pnia współczulnego odchodzą gałęzie trzewne i naczyniowe.
Większe z nich noszą nazwę nerwów trzewnych(nn, spćanchnfci).
Gałęzie powyższe łączą się z sąsiednimi i tworzą sploty układu autonomicznego(plexus autonomici), które leżą głównie do przodu od kręgosłupa w dużych jamach ciała.
Odgałęziają się od nich sploty drobniejsze oplatające przeważnie tętnice w postaci splotów okołotętniczych.
W pniu współczulnym odróżniamy część szyjną, piersiową, lędźwiową i miedniczną.
Część szyjna leży na wyrostkach poprzecznych kręgów szyjnych, część piersiowa--na głowach żeber, część lędźwiowa-na kręgosłupie lędźwiowym oraz część miedniczna na powierzchni miednicznej kości krzyżowej, przyśrodkowo od otworów krzyżowych miednicznych.
Część szyjna ma przeważnie trzy lub cztery zwoje.
Zwój szyj ny górny(gang lian cerwcale superius)leży do przodu od wyrostków poprzecznych górnych kręgów szyjnych.
Z w 6)s z y)n y ś r o d k o w y(ganęlion cerwcale medium), bardzo zmienny, leży na wysokości 5 kręgu szyjnego.
Z w o j k r ę g o w y(ganglion vertebrale)towarzyszy początkowemu odcinkowi tętnicy kręgowej.
Zwój szyjny dolny(ganglioncerwcale iaferius)łączy się przeważnie z pierwszym zwojem piersiowym w zwój szyj n o-piersiowy albo gwiaździsty(ęanglioa cerwcothoracicem s. stellatum):leży on między wyrostkiem poprzecznym 7 kręgu szyjnego a szyjką I żebra, ku tyłowi od t. podobojczykowej.
Od części szyjnej pnia współczulnego odchodzą głównie, oprócz gałęzi łączących, gałęzie tworzące sploty okołotętnicze i nerwy sercowe szyjne.
S pi o ty s z yj n o-1 ętnicze, zewnętrzny(plexus caroticus externus)i w ew nętr zny(plexus caroticusintemus), powstają z gałęzi odchodzących od zwoju szyjnego górnego.
Unerwiająone a)skórę twarzy, głowy i szyk b)błonę mięśniową ściany tętnicy szyjnej wewnętrznej i zewnętrznej oraz ich gałęzi:c)m. rozwieracz źrenicy, mm, tarczkowe i m. oczodołowy.
S p I o 1 k r ęg o w y(plexus vertebralis)otaczający t. kręgową odgałęzia się od zwoju kręgowego i gwiaździstego, a splot podobojczykowy-od zwoju gwiaździstego.
W postaci typowej po każdej stronie odchodzą trzy nerwy sercowe szyjne:go r ny(n. cardiacus cerwcalis suąerior)--od zwoju szyjnego górnego, ś r o d k o wy(n. cardiacus cerwcalis medius)-od zwoju szyjnego środkowego i dolny(n. cardiacuscerwcalis interior)-od zwoju gwiaździstego.
Biegną one do splotu sercowego klatki piersiowej.
Część piersiowa pnia współczulnego zawiera od 10 do 12 zwojów.
Oddaje ona:1)gałęzie łączące do wszystkich nerwów piersiowych, 2)gałęzie do narządów klatki piersiowej, 3)gałęzie do narządów jamy brzusznej.
Wśród gałęzi unerwiąjących narządy i naczynia klatki piersiowej najliczniejsze zdążają do serca, płuc i aorty brzusznej.
Łącząc się tworzą one sploty:sercowy, płucny i aortowy piersiowy.
Splot sercowy Q(exuscardlacus)jest największym splotem klatki piersiowej.
Utworzony jest przez nerwy sercowe szyjne i piersiowe odchodzące od pnia współczulnego oraz gałęzie sercowe nerwów błędnych.
Splot sercowy leży między aortą z jednej strony a pniem płucnym i żyłami płucnymi z drugiej.
Od części piersiowej pnia współczulnego do jamy brzusznej biegną nerwy trzewne:większy(n. splanchmcus major), mniejszy(Bsplanchnicusminor)i najniższy(n. splanchmcus imus).
Dochodzą one do sploWtrzewnego.
Część lędźwiowa pnia współczulnego ma najczęściej 3-4 zwoje.
Oddają one gałęzie łączące i gałęzie trzewne-nerwy trzewne lędźwiowe(nn, splanchnici(uWba(es), które dołączają razem z nerwami trzewnymi piersiowymi i gałęziami nerw 48 błędmch do s pi o tu 1 r zew n ego(plexus celiacus)i jego odgałęzień.
Splot trzewózawiera parzyste z w oj e trze w n e(ęanglia celiaca)po obu stronach tętniczego pO@trzewnego.
W postaci splotów okołotętniczych przedłuża się dookoła pnia trzewneśewytwrzawc sploty wtórne(plexus phrenicus, suprarenalis, renalis, testicularis re 4 P i oyaricus, gastrici superior et interior, hepaticus, lienalis, mesentericus superior)99 acz splotu trzewnego do głównych splotów przedkręgowych jamy brzusznej nateWrównież:splot międzykrezkowy i splot podbrzuszny górny.
Sp lot mię dzy k re z 89 w y Qlexus intermesentencus)leży ku przodowi od aorty brzusznej między mieiscWPodejścia t. krezkowej górnej i dolnej.
Odchodzi od niego:s plot krezkowy dolBY(plexus mesentericus interior)wraz ze splotem o óbytnic zym górny m(plePśrectalissuperfoc).
Splot podbrzuszny górny(wers żupogasticus superior)jest przedłużeniem splotu międzykrezkowego ku dołowi.
Przechodzi on w nn, podbrzus żre(nn, hypogasmcń, prawy i lewy, które w miednicy mniejszej przechodzą w splot pod brzuszny dolny.
Część miedniczna pnia współczulnego ma najczęściej 3-4 parzyste z w o j e k r z yżowe(ganęlia sacraAa)oraz I zwój nieparzysty(ganglion impark Występują tutaj regularnie gałęzie poprzeczne(ranu transvecsi)łączące prawy pień współczulny z lewym.
Od części miednicznej pnia, oprócz gałęzi łączących, odchodzą nerwy trzewne krzyżowe, które razem z nerwami podbrzusznymi i przywspółczulnymi nerwami trzewnymi miedniczymi tworzą s pi o 1 p o db r z uszny dolny(plexus hypogasmcusiuinor), czyli m i e dni czny Qleaus peJwns).
Jest to największy splot autonomiczny miednicy leżącej na jej dnie po obu stronach odbytnicy i pęcherza moczowego.
Odchodzące od niego gałęzie tworzą liczne sploty wtórne(plexus rectalis medius et interior, vesicalis, deferentialis et prostaticus resp, uterovaginalis, plexus cavernosi penisresp, uteroyaginalis, plexus cayernosi penis resp, clitoridis)merwiwące narządy miednicy.
Układ przywspółczulny.
Ośrodki układu przywspółczulnego zawierające komórki przedzwojowe znajdują się w pniu mózgu i w części krzyżowej rdzenia kręgowego.
W związku z tym rozróżniamy jego część głowową(czaszkową)i krzyżową.
O z ę ś ć gł o w o w a(zawiera komórki przedzwoiowe w jądrach przywspółczulnych nerwów:okoruchowego(n.
Ul), twarzowego(n. VII).
Językowo-gardłowego(n. IX)i błędnego(n. XJ Włókna przedzwojowe dochodzą przez odpowiednie nerwy do zwojów:rzęskowego(n. III), skrzydłowa-podniebiennego(n. VII), podżuchwowego(n. VII), usznego(n. IX), gdzie znajdują się neurony zazwojowe dochodzące do narządów wykonawczych:m. zwieracza źrenicy, m. rzęskowego(n. 110, gruczołu łzowego, ślinianki podjęzykowej i ślinianki podżuchwowej(n. VII)oraz do ślinianki przyusznej(n. IX).
Włókna przedzwoiowe n. błędnego dochodzą w większości do zwojów leżących w splotach lub ścianach narządów, gdzie znajdują się neurony zazwojowe unerwiąjące większość narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Część krzyżowa układu przywspółczulnego.
Jej neurony przedzwojowebiegną przez nerwy krzyżowe i nerwy trzewne miedniczne(nervfsplanchmci pelwm)do splotu podbrzusznego dolnego.
Część z nich kończy się tutaj.
Większość jednak podąża dalej do dystalnej części przewodu pokarmowego i do pozostałych narządów miednicy.
Tutaj w ścianach narządów znajduje się większość neuronów zazwoj owych.
Część śródś cierna(pars intramuralisl.
W ścianach narządów jamistych(np. serce, żołądek, macica)znajdują się nerwowe s p loty ś r o dś c lenne(plexus intramura(es), które mają pewną czynnościową samodzielność i dlatego można je uważać za samodzielną część układu autonomicznego.
Do nich należą splot podśluzowy I(exus submucosus)i splot błony mięśniowej Qlexus myemerfcus)przewodu pokarmowego.
Znajdują się w nich liczne komórki nerwowe tworzące miejscami zw o j e śr od ś c lenne(ganglia intramuralia).


POWŁOKA WSPÓLNA.
SKORA UWAGI OGÓLNE Skóra(cutis)jest narządem o budowie złożonej, warstwowej, stosowanym do pełnienia wielu czynności.
Osłaniając organizm wnątrz umożliwia ona jego kontaktowanie się ze światem zew nym.
Dzięki swej znacznej powierzchni, wysokiemu stopniowi zrcowania anatomicznego oraz swoistości czynności biologicznych jest narządem bezwzględnie niezbędnym do prawidłowego furko wanta organizmu jako całości.
W okolicach naturalnych otwarć la(apecturae natuca(es)skóra przechodzi w błonę śluzową odę nich układów(pokarmowy, oddechowy, moczowy, narządy płcie Skóra człowieka różni się pod wieloma względami od skóry i ssaków.
Charakteryzują ją:skąpe uwłosienie, wybitny rozwój łów potowych ekrynowych, tendencja do zaniku gruczołów pot apokrynowych, bogate unaczynienie, sprawność regulowania darki cieplnej(termoregulacja).
Cechą wspólną z innymi ssakaq)proces stałego rogowacenia komórek naskórka, co stanowi udanego rozwojowa zaadaptowania się ssaków do życia na lą 4 zWSkóra u dorosłego człowieka waży od 3, 5 do 4, 5 kg, co wynosJó'%masy ciała.
W okresie rozwojowym masa skóry zwięks 4 pozostaje zawsze w prostym stosunku do ogólnej masy ciałPo w i er ze h ni a sk o r y u dorosłego człowieka wynosi Płnie około 1, 8 do 1, 9 mSkóra zbudowana jest z dwóch warstw:nas k orka(e@@łącznotkankowej skóry właściwej(eonom).
Obie te 8 stanowią całość biologiczną i tworzą powłokę właściwą albę 4 anatomicznym tego słowa znaczeniu.
Pod skórą właściwą zOWtkanka podskórna, zbudowana z luźnych pasm tkanki łączOJkle zawierająca tkankę tłuszczową.
Tkanka podskóOĄsóWcwanea s. subcutis)łączy się pasmami tkanki łącznej ze Ś 9 K łesnki nodskórOgJ 34.
ją przesuwalność skóry w stosunku do tkanek głębiej położoyąęeą zapobiega lei wechanicznemu uszkodzeniu.
Przy preparowajwryudaje się tylko z trudnością i nigdy całkowicie oddzielić. . jg tkanki podskórnej.
Usuwając tę ostatnią możemy z kolei od*cp*w*z*e*s*ąa.
-Śąnizm rozwojowy skóry w okresie zarodkowym jest mało pozpęzyjmujesię, że dwa listki zarodkowe:ektoderma i mezoderjępWdziałaiąw swym rozwoju.
Ze względu na wcześniejszy rozjjjezodermy bierze ona na siebie pierwsza rolę czynnika pobudza ej wykształcanie się naskórka.
Dopiero z chwilą wytworzenia się węek jest zdolny do wywierania wpływu na dalsze wykształcanie jeżącej pod nim warstwy mezodermalnej, wzkręgowców skóra zbudowana jest wyłącznie z jednowarstwoąnabłonka pochodzenia ektodermalnego.
U kręgowców naskórek gę nabłonkiem wielowarstwowym, a zewnętrzna jego warstwa**uje charakter zrogowaciały.
Bardziej zróżnicowana budowa u kręgowców idzie w parze z wyodrębnianiem się w niej wielu ych dla życia narządów, jak narządy czucia, włosy, paznokcie, zoly skórne.
Wszystkie te gruczoły powstają w wyniku wpuklesięnaskórka i jego zróżnicowania w życiu zarodkowym.
U zwietrozwjjąją się ze skóry dodatkowe twory, jak:rogi, pazury, kopykiu gadów, szczecina i kolce u ssaków oraz pióra u ptaków.
lny wygląd.
Już przy oglądaniu skóry gołym okiem uwidacznia uże zróżnicowanie jej powierzchni.
W niektórych okolicach ca uwagę gęsty porost włosów, w innych obecność wystającychyek i bruzd między nimi(p. dalej), w innych znowu skóra sprawrażeniecałkowicie gładkiej, a układ listewek i bruzd staje się gzny dopiero przy oglądaniu skóry pod lupą.
Z innych cech skółleżywymienić jej stan napięcia w niektórych okolicach ciała, las gdy w innych skórę można ująć w luźny fałd.
W niektórych eh ciała skóra przyjmuje wygląd poduszeczkowaty uwarunkołwjpukleniemsię na zewnątrz nagromadzonej pod nią tkanki owej(np. w obrębie policzków i pośladków u osób otyłych), 4 gdy w innych okolicach skóra jest jakby naciągnięta i przykeezpośredniokości, mięśnie lub rozścięgna(boczne powierzchńczmdolnych).
Dalszym wyrazem zróżnicowania budowy skół*rześwitywanie przez nią w niektórych okolicach naczyń/9 Ś@ych, podczas gdy w innych powierzchnię skóry pokrywa ł Weprzejrzysta warstwa rogowa.
Znamienne są również różni ĘYB'44 zie skóry spowodowane wiekiem.
U dzieci i osób młoP(a test delikatna i cienka, a przy dotyku sprawia wrażenie***, u ludzi starych staje się sucha, a nawet szorstka, co jest?'e@zmniejszenia wydzielania łoju skórnego i zgrubienia Fciałej warstwy naskórka BWczne różnice w budowie skóry utrwalone są rozwojowa do PPPB, że płaty przeszczepionej skóry stale zachowują pierwot 968@iejscu dokonanego przeszczepu, np. wzrost włosów, od?9.


się na skórę ucisł 8 Doioocg małego przedmiotu np. monety to(miejscu ucisku wY@@z 4 się 4 ołek odpowiadający jej konturom:ty.
tełę ten stopniowo 98 Ka po zaprzestaniu ucisku.
Ta właściwość skóry spowodowana jes'P(zeioleszczaniem się z miejsca na miejsce pąąuciskiem istoty po 988 woweJ spajającej włókna skóry(p. dalej), azynność, Skó(a*hroni organizm przed szkodliwym wpływerąświata zewnętrzneśe lał urazy mechaniczne, szkodliwe czynnik(chemiczne i ńzycWe W:Vz**uje ona w pewnym stopniu urazy me.
chaniczne na skWPł swej sprężystości i rozciągliwości, a ponaglą obecność tłuszczu 99 ance podskórnej jest w stanie zamortyzowąćnądmierny ucisk 8 e 8 Oę@zny Poza tym warstwa zrogowaciała ną.
skórką w stanie nteuszkodzonym chroni organizm przed przedostą.
waniem się do niego drobnoustrojów, (neenośe w skó(e licznych zakończeń nerwowych odbierających przewodzących P 88@8 e 4 oJłsu, ucisku, bólu i temperatury nadaje skórze właśeiwoś(skóra bierze czYW udział w regulacji ciepła.
Regulację tę zapewnią układ naczynt(66 słój, rozwinięty w większym stopniu niżby tą ołpowiądalo potrzełoo lei odżywiania.
W środowisku ciepłym naczynia skóry rozszerzBM si*, a zwiększony dopływ krwi umożliwia utratę ciepła grornadząceZo się w organizmie, głównie przez pocenie się i parowanie potu W przeciwdziałając P 6@J uMacie ciepła.
Rozszerzenie i zwężenie na czyń pod wpływem ło 4 żców cieplnych dotyczy powierzchownych naczyń skóry i ma PhBałJer odruchowy:nie wpływa ono na stan czynnościowy glpbokBh naczyń skóry.
W regulącji cieP 88 niepoślednie znaczenie ma czynność wydzielniczagruczołów poW 96 ch W środowisku ciepła warunkującego lepsze ukrwienie grucz(896 polowych wydzielają one pot(sudor), który może pojąwiać sł?04 storze w postaci kropli, a nawet spływać po jej powierzchni, Parow@ie potu z powierzchni skóry powoduje utratę ciepłą wewnętrzOego usloiu zapobiegając jego przegrzaniu.
Odwrotnie, niewielka@@Ć polu w 4 zielanego przez gruczoły i zwężenie naczyń skóry sprzóPR zatrzymywaniu wytwarzanego przez organizm ciepła.
Ukrwienie s 8 wv i wydzielanie potu są czynnościami sprzężonymi, służącymi 89 lego samego celu.
Gruczoły łojowe:kory wydzielają swoistą wydzielinę zwaną lot era(sebum), @8 cienką warstw*emulsji olejowa-wodnej chroniącej skórę przed szkodliwym wpbóen czynników chemicznych, poza tym nadaje skórze pewien stan OB(oszczenią, którego stopień mieści się w szerokich granicach w zależności od rasy, wieku, płci i właściwości osobniczych, Oteeność łon przeciwdziała wysychaniu skóry i jej pękaniu, ponądto natlus(zenie skóry chroni ją do pewnego stopnia przed uswkadzeniem meehWtszrym.
Kwaśne oddziaływanie łoju jest czynne kiem przeciwbałJeGinym i przeciwgrzybiczym.
Powierzchnia 889 v ulega stałemu złuszczaniu się.
Obecność drobnych łusek na 888(ze spowodowana jest ciągłym oddzielaniem sW waza-eeratnow 38 h z warstwy rogowej naskórka(p. dalej).
DzienOB.
jwść złuszczonego naskórka wynosi 6-14 g, rozległe patologiczne jguszczanie może spowodować zubożenie ustroju w białko, co znajduje swój wyraz w zmienionym proteinogramie krwi.
przez swe zakończenia nerwowe, układ nerwowy i gruczoły skóra ęązostaje w ścisłej łączności z całością ustroju.
Na stan anatomiczny i tzykochemiczny skóry mają znaczny wpływ gruczoły o wydzielaniu ęewnętrznym, np. hormony płciowe męskie zwiększają wydzielanie jaju, podczas gdy hormony płciowe żeńskie zmniejszają je.
Niedoczynność tarczycy może prowadzić do obrzęku śluzakowatego skóry.
pad wpływem naświetlania słonecznego lub naświetlania promienia*i pozafoletowymi ze sztucznych źródeł w skórze, oprócz barwnika melaniny, powstaje witamina Dy, która działa przeciwkrzywicza.
przykładów powiązania skóry z ogólną przemianą materii ustroju można by przytoczyć znacznie więcej.
Skóra może wchłaniać ze swej powierzchni niektóre związki chemiczne, jak np. witaminy rozpuszczalne w tłuszczach(A, D i K)oraz niektóre hormony stosowane w celach leczniczych.
Wchłanianie tych substancji zwiększa się w stanach uszkodzenia warstwy zrogowaciałej naskórka lub przy ubytku tej warstwy.
Wiadomo jest również, że skóra odgrywa rolę narządu wewnątrzwydzielniczego:czynność tę spełniają komórki tuczne magazynujące w cytoplazmie heparynę i histaminę.
Dodać należy, że skóra stanowi źródło doznań estetycznych dla osób z otoczenia, a ponadto skóra twarzy uzewnętrznia różne stany psychiczne, jak radość, gniew, przestrach itp.
Stąd też skórę twarzy porównuje się do ekranu, który często wiernie obrazuje stan psychiczny ustroju.
Streszczając można powiedzieć, że skóra stanowi narząd biorący udział w:a)percepcji bodźców-receptory w skórze i naskórku, włókienka OBTWOWBb)termoregulacji ustroju-powierzchowne sploty naczyniowe, głównie żylny, biernie-owłosienie, gruczoły potowe, c)mechanicznej osłonie-warstwa rogowa naskórka, włókna skóOchemicznej bariecze-gruczoły łojowe, płaszcz kwasowy i lipi 4 owypowierzchni, keratyna naskórka, e)melanogenezie-wytwarzanie melaniny.
O resorpcji-ograniczone i kontrolowane wchłanianie niektórych Xwiązków chemicznych, 81 gospodarce wodna-mineralnej-gruczoły potowe, podścieliskoJkanki łącznej.
W gospodarce tłuszczowej-magazynowanie tłuszczu w tkance POCsk órnetZ gospodarce witaminowej-wytwarzanie witaminy D, działającej PBzeciwkrzywiczo, P Bódzielaniu dokrewnym-komórki tuczne(heparyna, histarnina*ł 9 Amortyzacji sił działających od zewnątrz-włókna klejorodne i śPóężyste, podściółka tłuszczowa.
SOK.


ROZWÓJ SKORY Skóra rozwija się z dwóch różnych listków zarodkowych.
Naskórek i jego przyąąyg:pąznokcie, włosy i gruczoły-Kory rozwijają się z listka zarodkowego zewnętrzną. . ą(ejgoąermy), skóra właściwa pochodzi ze środkowego listka zarodkowego(rnezoą**, my).
Naskórek.
Już z końcem pierwszego miesiąca życia zarodka pokrywa go pojeąęą, eza warstwa komórek naskórkowych Około 79 dnia życia zarodkowego warstwą ją podwaja się, przy czym warstwa głębsza składa się z komórek walcowatych, a plyiąąz komórek bardziej płaskich, wydłużonych w kierunku równoległym do powierzejjjgciała.
Proces rogowacenia naskórka rozpoczyna się w drugim miesiącu życia zarodką, Dkoto połowy życia płodowego naskórek zaczyna silnie się złuszczać, a skóra ptoąąpokrywa się tłustą mazistą powłoką o zabarwieniu żółtawobiaławym, tzw. ma złą.
te m płodowym(vernb caseosa).
Mazidło to tworzy grubą warstwę, zwłaszczą ęokolicy stawów dłoni, podeszwy i głowy.
W skład mazidła wchodzą złuszczone komóeĘ(naskórka, owłosienie płodowe-m e s z e k Oanugo)i tłuszcz.
Po urodzeniu się noworodka w pierwszym tygodniu życia obserwuje się ńzjologiez.
ne złuszczanie płatowe powierzchni skóry, po ustąpieniu którego widoczny jest już Kg.
skórek prawidłowy.
s k o r a w ł a ś c i w a-rozwjja się w postaci błony leżącej pod naskórkiem:widoczną jest ona już u zarodków długości około 2 cm.
W tym okresie brak jest jeszcze w skórze właściwej jakichkolwiek komórek lub włókien tkanki łącznej.
Dopiero z początkiem gmiesiąca w błonie tej zaczynają pojawiać się komórki.
Z pierwotnych komórek rozwjjgjąsię późniejsze komórki skóry:1)komórki stałe o wyglądzie wrzecionowatym i gwiaździstym oraz 2)komórki wę 46 iące Pierwsze z nich są zawiązkami fibroblastów, drugie-histiocytów.
1 k a nk a p o ds k o rn a.
Pod skórą właściwą zaczyna różnicować się łącznotkankowa tkanka podskórna.
Poławiają się w nici większe naczynia krwionośne, z których odgałęziają się drobniejsze naczynia biegnące ku skórze właściwej.
W komórkach mezenchymalnychtkanki podskórnej zaczynają odkładać się kuleczki tłuszczu, z których wykształcają się następnie zraziki tłuszczu.
Równocześnie z różnicowaniem się tkanki podskórnej dochodzi do wykształcenia brodawek skóry właściwej układających się prostopadle lub nieco ukośnie do jet powierzchni.
Wypustki nasKóOsa w kształcie sopli, wpuklaiąc się do ciała brodawkowego skóry właściwej, zapoczątkowują ostateczne ukształtowanie się falistej granicy na skórkowa-skórnej.
W wyniku wytworzenia się brodawek skóra właściwa przyjmuje układ dwuwarstwowy.
Powierzchowną warstwę określa się jako brodawkową(stratom papil(ar@.
podczas gdy głębsza nosi nazwę siateczkowatej(stratom retfculare).
Ta ostatnia tworz 3 główną masę skóry właściwej(cwium).
Na początku 3 miesiąca budowa włókienkowAskóry jest już zupełnie wyraźna.
W końcu 3 miesiąca pojawiają się w skórze włóło 4 sprężyste.
Początkowo wszystkie naczynia krwionośne, które powstają w głębszych częściach skóry, mają budowę naczyń włosowatych, dopiero później jedne z nich przekształc-14 się w tętnice, inne w żyły.
Naczynia chłonne u zarodka mają kształt workowaty, ułożę ne są na jednym poziomie.
Rozwój przydatków skóry(gruczoły, włosy i paznokcie)został przedstawioró 8 części szczegółowej, .
BUDOWA OGÓLNA SKORY Skóra jako narząd wykazuje znaczne różnice indywidualne.
WpUwają na to nie tylko właściwości rasowe, ale rodzinne i osobnicze 84 rozwój i ostateczne ukształtowanie się skóry działają czynniki geOFtyczne, wrodzone, dojrzewanie, hormony, starzenie się, a ponaW 9 warunki środowiskowe, jak klimat, nasłonecznienie, a nawet zawó 4.
gazmiary i przesuwalność.
Powierzchnia skóry u dorosłego człoąąekanie przekracza 2 nć, grubość zaś zależnie od okolicy ciała wyjasiod 0, 5 do 4 cio.
Neibardziej zmienna jest grubość naskórka, któyępod wpływem powtarzających się i długotrwałych bodźców mejjąnicznychmoże grubieć bardzo znacznie, zwłaszcza w obrębie dłojji podeszew.
Również znacznym wahaniom ulega grubość podściółjjtłuszczowej znajdującej się w tkance podskórnej, na co mają wpływ wiek i płeć osobnika, sposób odżywiania, tryb życia oraz czyn jętki rasowe, hormonalne i inne.
Grubość skóry możemy w przybliżejjuocenić ujmując ją w fałd.
Skóra jest grubsza w miejscach uwypugwnychna stronie prostowników tułowia i kończyn, najgrubsza zaś ją dłoni i podeszwie.
Najcienszą skórę spotykamy na powiekach, na jąpletku i żołędzi prącia.
Dzieci, kobiety i ludzie starzy mają skórę cienszą.
Masa tkanki tłuszczowej podskórnej ulega tak znacznym zmianom osobniczym, że trudno ją określić.
Skóra odznacza się pewną adaptacyjną plastycznością polegającą ąa tym, że może kurczyć się w przypadku ograniczenia czynności mięśni leżących pod nią.
Z chwilą gdy np. unieruchomiona przez dłuższy czas kończyna odzyskuje ponownie pełnię ruchów, skóra wraca do swej pierwotnej wielkości.
Zespolenie skóry z tkankami głębiej położonymi jest mniej lub więcej ścisłe i decyduje o jej przesuwalności w stosunku do podłoża.
W niektórych okolicach, np. w obrębie dłoni czy podeszwy, skóra jest ściśle zespolona z powięzią przez mocno rozwinięte pęczki łącznotkankowe, tzw. troczki skóry(retinacula cutis)i bardzo nieznacznie przesuwalna.
Odwrotnie, na grzbiecie ręki skóra jest w znacznym stopniu przesuwalna i daje się ująć w wysoki fałd.
Na charakter skóry jako całości wpływa w różnym stopniu rozwinięte zespolenie skóry z jej podłożem i tym uwarunkowana różna grubość tkanki tłuszczowej podskórnej.
Na wygląd skóry ma również wpływ stopień rozwoju ścięgien i mięśni oraz ich czynność.
Ostateczne ukształtowanie się skóry jest wynikiem różnej jej grubości, zmienOgiobfitości tkanki tłuszczowej podskórnej oraz niejednakowego roz@iumięśni i ukształtowania się kośćca w różnych okolicach ciała.
Napięcie skóry.
Jeśli na preparacie lub w doświadczeniu na zwie Wetach wytnie się kawałek skóry, to brzegi wycinka kurczą się(ściąBJąsię).
W stanie fizjologicznym skóra jest bowiem do pewnego stopProzciągnięta na powierzchni ciała.
Skórę można porównać do zbył 94 snej rękawiczki włożonej na rękę.
Ta zdolność skóry do rozciąga PW się jest miarą jej jędrności i napięcia(turgor), które mierzy się w Ą@ach na I cm'powierzchni skóry.
Napięcie skóry jest większe u 99 eci niż u osób starych, największe u osobników młodocianych.
O 4 P 96 iedniodo tego brzegi wycinka skórnego kurczą się w większym śWpniu u osób młodych niż u starych.
Omawiana właściwość skóry ł 65!uzależniona od obfitości i zdolności kurczenia się włókien spręży?'jsh, w mniejszym stopniu od włókien klejorodnych.
Ż 9 Gsk.
W warunkach ńżologicznych przy prawidłowej czynności śWzołów łojowych skóra jest matowa.
Utrzymywanie się tego wyg'899 Jest uwarunkowane nie tylko wydzielaniem łoju przez gruczoły, .


ale także obecnością drobnego poletkowania skóry zależnego od ęę, stepowania na jej powierzchni bardzo drobnych listewek i bruzd, ęokolicach pozbawionych poletkowania skóra ma wygląd lśniący, za stanem takim spotykamy się w obrębie wałów paznokcia u osób ntą.
docianych i w obrębie łysiny pochodzenia łojotokowego.
Rzeźba.
Przy oglądaniu skóry z bliska lub przez lupę można G. strzec na jej powierzchni drobne pólka(areae cutaneae).
Są oąąspowodowane obecnością tzw. grzebieni skó ry(cristae curązwanych też listewkami skórnymi czy liniami brodaw.
kowymi(lineae papillares).
Listewki będąc w istocie drobnyn(uwypukleniami naskórka, powstają wskutek wpuklenia się do ną.
skórka falisto ułożonych brodawek skóry właściwej.
Pod każdą Il. siewką skóry są ułożone dwa rzędy brodawek.
Między listewkami znajdują się drobne rowki zwane b ru z darni rn je dzy br o daw.
k o wy mi(sulci interpapillares), odpowiadające z kolei wypustkorąnaskórkowym w kształcie sopli, wpuklającym się do skóry właściwej.
Na listewkach oraz między listewkami można dostrzec przez lupę bardzo drobne punkciki odpowiadające ujściom gruczołów potowych.
Układ listewek skórnych i bruzd międzybrodawkowych jest szczególnie wyraźnie rozwinięty w skórze opuszki palców ręki i stopy oraz na dłoni i podeszwie.
Wzór listewek na odpowiednich opuszkach palców jest u dwojga ludzi zawsze różny(wyjątek stanowić mogą bliźniący jednojajowi).
Listewki skórne mają osobnicza typowy układ.
Każdy człowiek ma swój własny wzór dłoni(i podeszwy)oraz opuszki palców.
Wzór ten różni się nieco od siebie na ręce prawej i lewej, utrzymuje się bez zmian w ciągu całego życia, zwiększając się proporcjonalnie w miarę wzrostu osobnika.
Właściwości rysunku skóry opuszki palców ręki, określane jako dermatoglify, są szeroko wykorzystywane dla celów daktyloskopii przy identyfikowaniu przestępców i stanowią odrębny dział kryminologii.
Omawiany rysunek dziedziczy się, co może być wykorzystane w ustalaniu ojcostwa.
Rozróżnia się na ogół trzy zasadnicze typy wzorów listewek skórnych na opuszkach:łuk, pętlę oraz wir.
Według Wiesława Ł-asińskieBgo, który układ listewek skórnych na opuszkach zbadał na dużym materiale u Polaków(5750 odbitek opuszek palców ręki)-najczęstszym wzorem jest pętla(582'%), najrzadszym-łuk(6, 481 wir występuje mniej więcej w/, przypadków(35, 38 iJ.
Pętla może być otwarta w stronę łokciową lub promieniową:najczęściej występilepętla łokciowa(54.
P%), rzadko-pętla promieniowa(3.
98.
1.
Oprócz tego najdrobniejszego typu poletkowania skóra wykazuje jeszcze więk 848 wzory swej powierzchni w zależności od występowania głębszych bruzd.
Bruzd)W dzielą skórę na pola o kształcie wielobocznym, najczęściej romboidalnym.
Większe 1884 przedzielone głębszymi bruzdami dzielą się z kolei na mniejsze, odgraniczone od sie@śpłytszymi bruzdami.
W obrębie bruzd, a zwłaszcza w miejscu ich skrzyżowania z@P 9 rwyrastają ze skóry włosy.
Tego rodzaju układ bruzd zajmuje przeważającą część 19 wierzchni skóry.
Podział skóry na większe pola najwybitniej Jest zaznaczony na 8844 i przedniej powierzchni kończyny dolnej.
'W.
Ł-asińskc Układ listewek skórnych na dłoniach Polaków.
Przeg.
Ant 6 P 9 b 61952, 18.
ygjgy skóry.
Oprócz opisanej stałej rzeźby skóry znajdują się na jej powierzchni jeęjezedodaOsowe@uz 9)rucho(@e i ograniczone przez nie fałdy skórne.
Są to bruzdy i yjję czynnościowe, które powstają w następstwie działania na skórę często powtarzaj-ech się skurczów i rozkurczów mięśni.
Ułożenie Uch fałdów i bruzd jest zgodne z ęzebiegiem z 8 l 4 uiących się pod nimi mięśni Tak np. fałdy te biegną pionowo nad jjeądą nosa, układają się promieniście w obrębie powiek, mają kierunek skośny w inję-eh okolicach twarzy.
Przykładem Jest np. bruzda nosowo-wargo wa(su(cusjąsolabials), bruzda bródkowo-wargowa(su(cusmeatolabialis)czy bruzdy p o w i es lsulci palpebrarum).
przykładów bruzd i fałdów ruchomych można przytoczyć znacznie więcej.
Ze Qzględu na to, że występują one na powierzchni skóry odpowiadającej stawom, noszą jgęże nazwę fałdów i bruzd stawowych.
Widoczne są nie tylko na powierzchni dłonioą-ej palców rąk, ale również na stronie dłoniowej nadgarstka i łokciu oraz na stronie ęętwej kolana.
Są one wyraźniejsze w tych miejscach, w których skóra jest silniej złączona z podłożem.
Wgłębienia i doły skóry.
Są to twory stałe, odpowiadające ukształtowaniu się kośćeą.
Jako przykład takich wgłębień można przytoczyć:wklęśnięcie skroniowe, oczodołowe podnosowe, bródkowe, doły nad-i podobojczykowe, pachowe, łokciowe, między pośladkowe i inne.
D o lek gu z i c z ny Obveo(a coccpęea)jest również naturalnym wklęśnięciem czy wgłębieniem wywołanym przyczepem do skóry krótkiego pasma więzadłowego(I(gamemumcaudaće)odchodzącego od ostatniego kręgu guzicznego.
Dołek ten leży w linii pośrodkowej, rzadziej nieco z boku, i jest zupełnie pozbawiony włosów tworząc tzw. gł ad z i z nę guzie zną(glabella coccygea).
Wyniosłości.
Odróżniamy drobne wyniosłości przemijające i stałe.
Do pierwszych należy zaliczyć tzw. gę si ą s k o rk ę(cutis anseona).
Polega ona na pojawieniu się na skórze pod wpływem zimna lub niektórych bodźców psychicznych drobnych grudeczekw uJściu mieszka włosowego.
Przyczyną "gęsiej skórki"jest skurcz gładkich mięśni przywłosowych powodujący wyprostowanie włosa.
Powstawanie "gęsiej skórki"jest następstwem odruchu włosoworuchowego.
Gęsia skórka"charakteryzuje się szybkim powstawaniem i szybkim znikaniem.
Inny rodzaj wyniosłości tworzą tak zwane wałki skórne występujące u dzieci oraz u osób otyłych obojga płci:istotą ich są wypuklenia skóry zależne od nadmiernego gromadzenia się podściółki tłuszczowej.
Wałki spotyka się w szczególności na szyi, karku na bokach tułowia i na brzuchu.
Przeciwieństwem ich są wałki w następstwie wychodzenia spowodowane zanikiem podściółki tłuszczowej.
Zmarszczki u ludzi starych występują szczególnie wyraźnie na twarzy, szyi i na Zrąbiecie ręki.
Na ten obraz starzenia się skóry działają przyśpieszająca takie czynniki, 188 Bwiatło słoneczne oraz wpływy klimatyczne, jak wiatr czy suchość powietrza.
pTze 4 wcześnie starczą skórę stwierdza się nierzadko u ludzi pracuiącrch długotrwale 88 otwartym powietrzu(skóra rolników i marynarzy-ang. sailors skin).
Do wyniosłości trwałych skóry należy zaliczyć również szwy(rapWas).
Polegają 98 e na prostolinjjnych zgrubieniach skóry przebiegających w płaszczyźnie pośrodko:, '?óC?**8 śĘćY F P 99 ś 9 W 49 P PW 8 e 4 zaznacza linię zrostu obusłroąŃwą ąjąę.
Permatomy.
Są to sąsiadujące z sobą segmenty skóry zaopatrywaPebrzez poszczególne gałęzie obwodowych nerwów czuciowych, lstB@ezgodność poglądów, że poszczególne dermatomy zachodzą na siePłew różny sposób w zależności od tego, jaką czynność skóry się ba 9+(czynność czuciową, unerwienie autonomiczne, wydzielanie potu 991 Dermatomy mają pewne znaczenie kliniczne, gdyż nierzadko śPóerdza się w obrębie skóry rozwój wykwitów chorobowych, które 89 P 9 grafcznie odpowiadają poszczególnym derrnatornorn.
ógXŃ 999+9996888 PBPBJ sAórr Na zwłokach trzyraąąwy ęmaceracja naskórka test zwykle tak zaawansowana, że od 99 ela się on sarn od skóry właściwej.
W celach doświadczalnych maż.
SOR.


na uzyskać macerację naskórka poddając w 6 Proztworu soli kuchennej lub P%roztworu kwasu octowegą, gjte metody można prześledzić rzeźbę dolnej cęści naskórką Qwłaściwego pogranicza naskórkowa-skórne 9 Wooienione ją-jnie są przydatne dla śledzenia rzeźby warśw*brodawkową(ulega ona zatarciu w procesie maceracji.
Skóra a tkanki głębsze.
Połączenia skop z Tkankami giwykształtują się bardzo różnie zależnie od okoV 3 ciała.
Skórą j-bezpośrednio z kośćcem, np. w obrębie obojezówów, mostką jąli, czy niektórych innych części kośćca.
W w 9@enionyeh rjąąbrak jest zazwyczaj podściółki tłuszczowej.
V oKolicach skóry w przesuwalności, jak np. w obrębie tułowia-zó kończyn, skórą się z wiotką tkanką podskórną.
Na bocznej s 86 oue uda skórą się z powięzią powierzchowną(ascia superż(ais), która wysyjpustki łączące do wewnętrznej powierzchni skóry.
W okolicach o skórze nieprzesuwalnej(dloB, bodeszwa, bocznjwierzchnie palców)odchodzą od wewrętrzr-J powierzchni skóry kniste, krótkie wiązki przyczepiające się dorozcięgna czy do pa Na granicy obu warstw znajdują się niewizłle skupienia tka SZCZOWB).
Na znacznej części swej powierzchni skóra przylega do mięśni rych plastyka-w zależności od rozwoju mięśni-zaznać przez skórę mniej lub więcej wybitnie.
W skórze znajdują się liczne drobne miśnie gładkie.
Oprómienionych już poprzednio mięśni przywlsowrch występuje jmięsień gładki brodawki sutkowej, m. dżrłgacz wewnętrzny jjmięśniówka błony kurczliwej moszny.
P od skórne k a I et k i ma z i o w e(bursae spn@a(es subcutaneae).
Wystnie podskórnych kaletek maziowych ogranicza się d*oeisc, w których skór się o części głębiej położone, zwłaszcza o występując części szkieletu.
Są to więcej pojemne woreczki wypełnione płynem śluzcwJW zwanym mazią(spodobną do mazi wypełniającej jamę stawową.
Ich ewwość da się porównać szeczki wodnej.
Położone w tkance podskórnej z*nieiszaią tarcie ułatwiając się skóry o głębiej położone części.
Rozwój ich jest kiosekwencją ocierania się wystaiące części kośćca.
Wjłworzone przez ocieranie się skóry kaletki ą pojemniejsze w Gch oKgdzie ocieranie to jest bardziej intensywne.
Z tego iż powodu rozwijają się sWz wiekiem, są silniej zaznaczone u dorosłego niż u JslecKa, większe u starcBrosłego Większość z nich rozwija się dopiero po uD 4 ze@u, w związku z 6 utrwalaniem się różnych form lokomocji.
Ściana iehlest cienka i składa się.
Jełka:ławowa, z dwóch warstw:zewnętrznej, w)'wisJeJ i delikatnej, mazaostwy wewnętrznej.
Kaletka może być niepodzieloą, albo też podzielona czŚłcałkowicie na poszczególne komory.
Welu autorów dzieli podskórne kaletki maziowz na Ozy zasadnicze 2696 Jełki normalne, 2)kaletki prrypadkwre czy chorobowe orJełki zawodowe.
p od skórne k a I e 1 ki no rrn a lre powstąjąprzez ocieranie, które Wy występuje u wszystkich osobników.
PrzykładeŃ lego rodzaju kaletek 9 może być kaletka podskórna wyniosłość'krtaniowej(bur:449 arominentiae laąnęeae)lub kaletka podskirna krzyżowa i ś(bursa subcutanea sacralis et coccygea).
Podskórne kaletki przypadkowe czy chocobowe wys 3 ęPW 4@6 ch punktach, gdzie skóra uniesiona jest przypą 3 kowo przez guzy czy pTł 9 F.
jąętości kostne.
Do tel grupy należą np kaletka położona na wierzchołku skrzy%@ątki biersiowei u osob)garbatej czy amputowanym kikucie pooperacyjnym.
jąą-kór re kaletki zawodowe rozwijają się u pracowników fizycznych.
. . ej np. kaletka podskórna szmaciarzy.
Która wytwarza się w okolicy lędźwiowej j weteranie się kosza ha szmaG, cz 3 łBleOa fołerów podłóg, która powstaje przez, ą-ąjie się Kzemlenia szczoGJ o przegub stopy.
W medycynie sądowej kaletki te rnoyjaęazsłuż*ć 4 o z@ewTKowania zawodu osób, które je uprawiały, Qęwa skóry.
Zależy ona od czynników chemicznych i fizycznych:je-eh ostatnich zalicza się absorpcję i odbijanie się światła.
Z subąjchemicznych barwnikowych na zabarwienie skóry wpływają jąjma i barwniki podobne do niej Onelanoidy), karoten oraz oksyjętobinai zredukowana hemoglobina.
Melanina absorbuje światło ąpującc od czerwieni do fioletu.
Zależnie od głębokości skóry, na ą znaj doją się te substancje, dochodzi do wahań w barwie skóry jznej o 3:filtracji poszczególnych długości fal świetlnych, ich odbisięi pochłaniania, (absorpcji).
Obiektywne ustalenie barwy skóąpotykatrudności z uwagi na względną wartość dokonywanych arów, mJn, przy zastosowaniu spektrofbtometrii w różnych jej yńkacjach.
Ustalono, że fale świetlne o długości większej od m są giochłaniane przez skórę niezależnie od jej barwy.
Z czynni fizycznych barwę skóry determinują głównie fale o długości ok.
590 rum.
O znaczeniu czysto fizycznych czynników wpływała na barwę skóry przekonuje mJn, to, że za pomocą prostego Mjzerwieni, używanego przez rentgenologów przy przystosowaniu ciernej, udaje się uwidocznić układ i rozmieszczenie żył podych, a skóra Murzynów w podczerwieni sprawia wrażenie biaas-kory, stanowiąca jedną z najistotniejszych cech odróżniają od siebie rasy lu 3 zkie, u osób rasy białej jest zmienna w zależ od pitej, wieku, właściwości osobniczych i okolicy ciała.
Ra barłórywpływają, poza wymienionymi, różne dodatkowe czynniki:alne zabarwienie włókien klejorodnych skóry, ilość melaniny w e, stopień aktualnego ukrwienia skóry oraz obecność chorobo j lub przypadkowych barwników, które dostały się do skóry.
Zacnie skóry jest wypadkową działania tych różnych czynników, z rz 3 czy zmieniających się, co wpływa na wysycenie zabarwieóryu tego samego osobnika w różnym czasie.
arunkach fizjologicznych skóra jest najjaśniejsza w wieku młoBerrniejszau osób dojrzałych i najciemniejsza u osób starych.
teł skóra jest na ogół jaśniejsza niż u mężczyzn.
W obrębie odWc zęści ciała(twarz, grzbiet ręki)skóra jest ciemniejsza niż na@h przykrytych ubraniem, co tłumaczy się większym wytwamanelaniny pod wpływem promieniowania pozafoletowego.
ies 1 ciemniejsza na powierzchni grzbietowej tułowia oraz proWwkończyn, jaśniejsza w obrębie przedniej części tułowia i 9 Oic zginaczy kończyn.
U osób rasy białej intensywnie jest za 9@aokolica pachy, brodawki sutkowej i jej otoczki, prącie, 9 wargi sromowe większe i okolica odbytu.
pBóCznego punktu widzenia naskórek i skóra właściwa stanowią Sil.


ostatecznie tzw. środowisko mętne.
Przekonuje nas o tym przezwie.
canie przez powierzchowne żyły krwi, która sprawia wrażenie cieczy o zabarwieniu niebieskawym.
Im ciensza jest warstwa skóry, przez którą prześwieca słup krwi, tym bardziej krew nabiera odcienia niebieskawego.
Tzw. krew niebieska jest objawem wskazującym nącienkość i delikatność skóry.
Krew naczyń włosowatych prześwieca czerwono wskutek ich płytkiego podnaskórkowego rozmieszczenia(czerwień warg, naczynia włosowate rogówki i dna oka).
Krew splotów żylnych prześwieca niebieskawo, gdyż znajduje się nad nią stosunkowo grubsza warstwa skóry.
Zasadniczo ukrwienie skóry jest czynnikiem nadającym skórze zabarwienie czerwonawe, zmodyfikowane w różnym stopniu przez czynniki dodatkowe.
Czynnikiem wpływającym na barwę skóry, oprócz barwnika i ukrwienia, jest również niebieskawobiały odcień włókien klejorodnych, które są głównym składnikiem anatomicznym skóry.
Sam naskórek ma żółtawobiałe zabarwienie, a przy nadmiernym zgrubieniu warstwy zrogowaciałej przyjmuje zabarwienie bardziej żółte, o czym można przekonać się u ludzi pracujących ciężko fizycznie(dłonie).
Istotnym elementem decydującym w znacznej mierze o barwie powłok jest zawartość drobnych ziarenek melaniny-barwnika skóry, wytwarzanego przez komórki naskórka-melanocyty.
Znajduje się on w najgłębszej warstwie naskórka i chroni skórę przed szkodliwymi skutkami zbyt intensywnego nasłonecznienia.
Melanocyty są pochodnymi neuroektodermy i poza warstwą pod sławną naskórka występują w mieszkach włosowych, oku, przydancenaczyń, nerwach i oponach mózgowia.
Wytworzona przez melanocytymelanina wywędrowuje przez ich wypustki do sąsiadujących z nimi komórek warstwy podstawnej.
Synteza melaniny sterowana jest enzymatycznie.
Główną rolę odgrywa tu enzym tyrozynaza.
Substancją wyjściową jest aminokwas tyrozyna, która utleniając się etapowo wiąże się z białkiem i tworzy ostatecznie cząsteczkę barwnika.
Melanina wychwytywana jest częściowo przez melanofory skóry, a częściowo usuwana jest na zewnątrz wraz ze złuszczającymi się komórkami naskórka.
Melanogenezą sterują poza skórą narządy i gruczoły dokrewne, jak przysadka, szyszynka, tarczyca, nadnercza, a ponadto układ autonomiczny.
Oprócz powyższych czynników na barwę skóry mogą wpływać różne czynniki związane albo z pewnymi chorobami skóry, albo też z ogólnymi ustroju.
Żółte zabarwienie powłok może być powodowane obecnością we krwi barwników żółci.
Niedokrwistość może być przyczyną bladości powłok, a znaczna sinica twarzy jest objawem wskazującym na zaburzenia w utlenowaniu krwi.
Barwa skóry Jako cecha rasowa.
W próbach podziału ludzi na rasy barwa skRYtest jedną z najistotniejszych cech różnicujących.
Wyodrębnienie rasy białej, żółtej czarnej ma jednak znaczenie jedynie orientacyjne.
Wnikliwszym podziałem jest odróżnienie odmiany skóry białej, żóhobrunatnej i brunatnoczarnej.
Zmienne zabarwienie skóry u różnych ras jest uwarunkowane przede wszystkim różną ilością melaniny sWpiejącej się głównie w warstwie rozrodczej naskórka.
Barwa poszczególnych ziareneF pigmentu waha się od koloru jasnożółtego do ciemnobrązowego, ich wielkość wynoBł.
przeciętnie 0, 1 urn.
Intensywność barwy skóry nie zależy od chemicznych różnic barwjika, lecz jedynie od stopnia skupienia ziarenek melaniny.
Na barwę skóry wpływa nie tylko melanina naskórkowa, ale również barwnik znąjłującysię w skórze właściwej wewnątrz komórek barwnikonośnych, tzw. m e I a noto rów, zwanych inaczej chromatoforami.
Są to komórki tkanki łącznej leżące w skórze na różnej głębokości, najczęściej w sąsiedztwie naczyń.
Mają one kształt wrzecionowaty lub gwiaździsty, wielkość ich mieści się w granicach od 5 do 130 urn.
Liczba melanofrów w skórze jest zmienna, a sam barwnik może znajdować się nie tylko wewnątrz komórek, ale i poza nimi w przestrzeniach międzykomórkowych.
Pogląd, że intensywność barwy skóry u osobników należących do poszczególnych ras jest wprost proporcjonalna do stopnia naświetlania słonecznego, nie jest słuszny.
Skóra osób rasy białej, nawet przy najdłuższym ich pobycie w krajach tropikalnych, nie nabiera cech charakteryzujących rasę czarną.
Pewne jej ściemnienie w tych warunkach należy przypisać przystosowaniu się osób rasy białej do nasłonecznienia.
Barwnikowi skóry przypisuje się ogólnie rolę urządzenia ochronnego zdolnego do pochłaniania promieni pozańoletowych.
Pewne właściwości ochronne w stosunku do światła ma również warstwa zrogowaciała naskórka, która nie przepuszcza najkrótszych promieni pozafoletowych.
Istnieje wyraźna zbieżność między intensywnością promieniowania pozańoletowego w atmosferze a rozmieszczeniem ludzi różnych ras na kuli ziemskiej.
Pewne odchylenia od tej ogólnej zasady tłumaczą się wędrówką ludzi.
BUDOWA SZCZEGÓŁOWA SKORY.
Jak już wspomniano, skóra składa się z dwóch warstw zasadniczych:naskórka i skóry właściwej.
Warstwę trzecią, najgłębszą, stanowi tkań k a p od skórna, która łączy skórę z podłoZSTl.
W skład elementów podstawowych, z których skóra jest zbudowana i które nadają jej określone właściwości morfologiczne i czynnościowe, wchodzą elementy łącznotkankowe:1)włókna klejorodne, 2)włókna siateczkowe(retikulmowe), 3)włókna sprężyste, 4)komórki, 5)istota podstawowa(międzykomórkowa).
Czynnościowo skóra jest tkanką łączną o budowie tkanki łącznej zbitej lub wiotkiej.
Pierwszy typ występuje w skórze właściwej, drugi w tkance podskórnej.
Odpowiednio do swych zadań w skórze właściwej występuje przewaga utkania włóknistego nad komórkowym, w tkance podskórnej zaś widoczna jest przewaga utkania komórkowego nad utkaniem włóknistym.
Ze względu na znaczne zróżnicowanie anatomiczne skóry w róż Ach okolicach ciała wyodrębnia się dwa typy skóry:1)skórę tułowia, głowy i kończyn oraz 2)skórę dłoni i podeszew.
Pierwszy typ śharakteryzuje się trójwarstwową budową skóry, obfitszym jej unaszmieniemi znaczną przesuwalnością, drugi-brakiem tkanki podBBórnej, praktyczną nieprzesuwalnością w stosunku do tkanek głęb Ach, znaczną grubością warstwy rogowej naskórka, dużą liczbą gruśzołówpotowych przy braku włosów i gruczołów łojowych.
Żadna Płolica skóry nie jest pod każdym względem identyczna z inną, wyfąPKstanowią ściśle symetryczne okolice ciała.
Wyników badań skóry 9@skanych w poszczególnych okolicach ciała nie należy uogólniać na całość sł 6 r 9 R 1 ł.


Elementy podstawowe skóry.
Włókna klejorodne.
Główną masę skóry właściwej w świeżym stanie stanowią wją.
kna klejorodne, czyli kolagenowe, gdyż zbudowane są z istoty białkowej zwanej kotą.
genem.
Długość tych włókien nie daje się dokładnie określić, wynosi jednak prawdopa.
dobnie do I cm i więcej.
Włókna klejorodne zbudowane są ze sklejonych ze sobą sus.
stancją podstawową gładkich, nierozgałęzionych drobniejszych włókien, te zaś z je.
szczę drobniejszych włókienek.
Grubość włókien klejorodnych wynosi od 20 do 40 urn, przekrój włókien drobniej.
szych do 2 urn, podczas gdy grubość najdrobniejszych włókienek wynosi około 0, 5 prą.
Włókna klejorodne stanowią około 7 O'%masy wysuszonej skóry.
Kolagen należy da tzw. skleroprotein, do których zalicza się także keratynę włosów i paznokci.
Z fizycznych właściwości włókien klejorodnych do najważniejszych należy pęcznienie ich w słabych roztworach kwasów, a rozpuszczanie się w silnych.
Pęcznienie włókien ma charakter odwracalny.
Pod wpływem dłuższego gotowania uzyskuje się z włókien galaretowatą kleistą masę--klei zwierzęcy(kolagen, grec, kolia-klei).
Pepsyna i trypsyna powodują rozszczepienie włókien klejorodnych.
Za pomocą badań w mikroskopie elektronowym udowodniono, że włókienka wykązująpoprzeczne prążkowanie, polegające na naprzemiennie występujących w nich jaśniejszych i ciemniejszych smugach.
Jasne prążki odpowiadają tkance o mniejszej, ciemne o większej gęstości łańcuchów polipeptydowych.
Prążkowanie to widoczne jest jedynie we włóknach wysuszonych.
Włókna klejorodne ulegają w tkance łącznej stałej przebudowie:pod wpływem sit na nie działających mogą one zmieniać swój kierunek przebiegu i wielkość, a nawet ulegać resorpcji.
Pęcznienie włókien jest wstępem do takiej przebudowy.
Zasadniczo włókna klejorodne rają tendencję do układania się w pęczki i sieci o układzie równoległym, prostopadłym lub skośnym w stosunku do siebie.
W miejscach o wybitnej przesuwamościskóry w stosunku do podłoża dochodzi do rozwoju sieci o dużych okach.
Synteza i budowa kolagenu.
Kolagen stanowi białko wytwarzane i wydzielane na zewnątrz przez fibroblasty w pierwszej fazie jego tworzenia się.
W%ustrojowego kolagenu znajduje się w skórze, duża część w tkance kostnej i chrzęstnej.
Okres połowicznego życia kolagenu wynosi przeszło I rok, jest to więc białko wyjątkowo trwałe.
Wyodrębnia się kilka faz w syntezie kolagenu, które są sterowane enzymatycznie.
Pierwszy etap następuje w cytoplazmie fibroblastów, a wytworzony przez nie rozpuszczalny kolagen(tropokolagen)zostaje wydzielony na zewnątrz.
Cząsteczka kolagenu stanowi spiralny łańcuch tróipeptydowy o stałej kolejności ammokwasowej.
Głównymi aminokwasami są glicyna, pralina, hydroksyprolma, kwas glutaminowy i asparaginowy, arginina i lizyna.
Po wydzieleniu poza błonę komórkową kolagen dojrzewając przekształca się w nierozpuszczalne włókienka, a te łącząc się z sobą tworzą włókna klejorodne i nadają tkance łącznej cechy stabilności.
Włókienka widoczne są w mikroskopie elektronowym, a dojrzałe włókna klejorodne w mikroskopie świetlnym.
Na włóknach klejorodnych dochodzi do odkładania się proteoglikanów.
Tworzą one siatki, a zmieniająca się wielkość ich oczek uwarunkowana różnym stopniem polimeryzacji proteoglikanów, warunkuje wymianę i krążenie metabolitów między naczyniami a komórkami skóry.
Skład kolagenu.
Uaboratoryjnie można z niego uzyskać trzy frakcje:a)rozpuszczalną w obojętnych roztworach soli frakcję 1, b)frakcję rozpuszczalną w kwasach 00, odpowiadającą kolagenowi o rozwiniętych śródcząsteczkowych wiązaniach, c)nierozpuszczalną w kwasach frakcję III charakteryzującą się wykształconymi wiązaniami międzycząsteczkowymi.
Dotychczas udało się wyodrębnić i określić budowę 4 rodzajów kolagenu, znanych tako typ 1.
U.
Ul i W.
Różnią się one od siebie również czynnościowo.
Są to:a)kolagen 1, stanowiący główny budulec skóry, kości i ścięgien, b)kolagen 11, który występuje w chrząstce, c)kolagen 111, wchodzący w skład budowy tkanek płodu i naczyń krwionośnych, d)kolagen IV, który jest stałym składnikiem błon podstawnych.
Kolagen I stanowi budulec dla włókien klejorodnych skóry i warunkuje jej opornośe na urazy oraz rozciągliwość.
Zależnie od rodzaju chrząstki wielkocząsteczkowa budowB.
golagenu U jest zmienna, odpowiednio do zadań tkanki chrzęstnej.
Kolagen Ul występuje w większych ilościach w naczyniach i warstwie brodawkowej skóry.
Podczas gdy kolagen I tworzy element budulcowy dla grubszych włókien, kolagen Ul tworzy delikatną siateczkę drobnych włókienek.
Swoistą grubosiatkowa budowa kolagenu I może w ten sposób sprostać mechanicznym obciążeniom skóry, a duża jego zwartość także poza skórą:w kościach i ścięgnach nadaje tym tkankom cechy stabilności i oporności na urazy.
Kolagen 111, zbudowany z drobniejszych włókienek znajduje się w miejscach etyku poszczególnych warstw skóry z sobą, umożliwiając ich wzajemne przystosowanie się.
Kolagen I nie nadaje się do tego celu.
Włókna klejorodne ulegają biologicznemu starzeniu się, jedną z przyczyn tego jest upośledzona czynność kolagenazy.
Od czasu odkrycia różnych typów kolagenu jesteśmy w stanie oceniać zaburzenia w tkance łącznej pod kątem wzajemnych przesunięć w jego składzie.
Występowanie poszczególnych typów w niewłaściwych miejscach wskazuje na błąd w biochemicznej kontroli syntezy kolagenu.
Włókna siateczkowe(retik glinowe).
Rozwojowa pojawiają się one już w 2 miesiącu życia płodowego, a więc najwcześniej spośród wszystkich włókien skóry.
Włókna te wytwarzane są nie tylko przez fibroblasty, ale prawdopodobnie również przez komórki osłonki naczyń(perycyty)i komórki siateczki, czyli retikulocyty.
Grubość tych najdrobniejszych włókien skóry wynosi od 0, 5 do I urn, długość jest zmienna.
Łącząc się z sobą włókienka te wytwarzają ostateczne włókna, a te z kolei sploty włókien.
Między splecionymi ze sobą włóknami znajduje się substancja bezpostaciowa.
W mikroskopie elektronowym włókna siateczkowe wykazują budowę zbliżoną do włókien klejorodnych.
Włókna te nie stanowią prawdopodobnie odrębnego rodzaju włókien i uważa się je za młode włókienka klejorodne.
Budulcem dla samych włókien jest białko-elastyna.
Włókna siateczkowe określane również tako srebrochłonne ze względu na wybarwianiesię solami srebra, występują w błonie podstawnej naskórka, wokół naczyń włosowatych, na granicy z tkanką podskórną oraz wszędzie tam, gdzie różne rodzaje tkanek sąsiadują ze sobą.
Oplatają one również przydatki skóry oraz tworzą delikatną siateczkę wewnątrz zrazików tłuszczowych.
O z y n n o ś ć.
Włókna siateczkowe występują w skórze w sąsiedztwie włókien klejorodnych i przestrzennie trudno je od nich oddzielić.
Zakończenia włókien klejorodnych rozszczepiają się w sieci włókien siateczkowych.
W związku z tą budową pociąganie działające na włókna klejorodne przenosi się także na włókna siateczkowe.
Rozciągliwość i wyginanie się tych włókien przeciwdziała urazom tkanki o delikatnej budowie jaką są np. naczynia włosowate.
Ustalił się pogląd, że włókna siateczkowe stanowią wstępny etap w tworzeniu się włókien klejorodnych(włókna prekolagenowe).
Z wiekiem włókna siateczkowe mogą przechodzić we włókna klejorodne, powstają one bowiem w rozwoju osobniczym najwcześniej.
Czynnościowo włókna siateczkowemają prawdopodobnie to sarno zadanie do spełnienia co włókna sprężyste.
Ilość włókien siateczkowych wzrasta znacznie w chorobach układu siateczkowo-śródbłonkowego, jednak przyczyna tego zjawiska nie jest wyjaśniona.
Włókna sprężyste.
Włókna sprężyste obok włókien klejorodnych są podstawowym elementem, z którego zbudowana jest skóra.
Nazwę swą zawdzięczają zdolności do odwracalnego rozciągania się.
Przy zadziałaniu odpowiednich sił mechanicznych mogą one rozciągać się do 100-14081 swej pierwotnej długości.
Wyrazem ich adaptacji do za 4 ań, które spełniają, jest ich układ w postaci rozciągających się i splecionych z sobą sieci wykazujących zgrubienia w punktach węzłowych.
Włókna sprężyste towarzyszą włóknom klejorodnym w ich przebiegu.
Rozciągając 86 znacznie łatwiej niż włókna klejorodne, zapobiegają one zbyt gwałtownemu WBekształceniu tych ostatnich.
Włókna sprężyste zapewniają-po ustaniu siły rozciąBAiącej-powrót włókien klejorodnych do stanu wyjściowego, to jest do ich falistego Władu.
Szybkie rozciąganie i skracanie się włókien sprężystych, jak wierny, jest szcze 89@iecenne w układzie naczyniowym regulującym dopływ krwi do tkanek.
Włókna WJorodne, oporne na rozciąganie przeciwdziałają nadmiernemu rozciągnięciu w@ł 3 enTBężystych.
W efekcie końcowym oba rodzaje włókien współdziałają z sobą czynnosĆlOwcj***.


W miarę starzenia się ustroju włókna sprężyste w skórze wyrodnieją i ulegają ńąą.
mertacji.
U osób starych zwyrodnieniu ulega nie tylko elastma, ale i kolagen, a ntąą.
sce regularnego rozpadu włókien zajmują ziarna i bryłki powstałe z ich rozpadu.
Rozciągliwość i rozrywalność skóry.
Rozciągliwość skóry jest przejawem jej eQ.
styczności(sprężystości).
Elastyczność skóry można określić tej oporem na ucisk orąypowrotem do pierwotnego stanu po ustaniu ucisku.
Szybkość, z Jaką do tego dochołz(stanowi miernik elastyczności.
Elastyczność skóry przy małym ucisku zależy głównie od włókien sprężystych, a ąąjej stopień wpływają okolica skóry i wiek.
U osób starych elastyczność jest mniejszą spowodowane to jest procesem zwyrodnieniowym włókien sprężystych.
Przy małej sile pociągającej skóra łatwo się rozciąga, przy wzroście tej siły rozciąg(t. waść skóry stopniowo zmniejsza się aż do osiągnięcia wartości krytycznej, przy której dochodzi do rozerwania się skóry.
Zależnie od wieku i okolicy ciała skórę w warun.
kach fizjologicznych można rozciągnąć odwracajcie do 100--l 5 O 6 i wartości wyjścia.
wet.
Jest to uwarunkowane obecnością nie zmienionych włókien sprężystych w skórze.
Oporność skóry na rozrywanie zapewniają głównie włókna klejorodne.
Granicą raz, rywalności skóry u dorosłego jest obciążenie jej siłą 1, 5 kgmum', u noworodka ok.
O cj.
kg/.
W okresie starzenia się rozciągliwość skóry zmniejsza się, ale rozerwać ją możną przy większym obciążeniu.
Spowodowane to jest wysychaniem skóry, zwiększeniem ilości włókien klejorodnych i ich splataniem się z sobą wskutek zaniku substancji podstawowej.
Skóra u młodych kobiet jest łatwiej rozciągalna, ale rozrywa się przy mniejszym obciążeniu.
Pewne znaczenie ma również okolica ciała, wszystkie wartości w obrębie tułowia są wyższe niż na kończynach(p. linie rozszczepienia skóry).
Komórki.
Podstawowymi komórkami tkanki łącznej są fib r o cy ty(fib r ob I asty).
Są to stałe, zasadniczo nieruchome komórki łącznotkankowe, biorące czynny udział w tworzeniu włókien klejorodnych.
Mimo że występują one w każdym rodzaju tkanki łącznej są one szczególnie liczne w tkance łącznej wiotkiej.
Na przekroju podłużnym fibroblasty mają kształt wrzecionowaty i wzdłuż swego przebiegu przylegają do włókien klejorodnych.
Wydłużone ciało komórki przechodzi w długie wrzecionowate wypustki.
Protoplazma tych komórek ma wygląd szklisty:zawiera ona pojedyncze ziarenka tłuszczu lub barwnika.
Owalne lub nerkowate jądro fibroblastów wyróżnia się delikatnym zrębem chromatynowym.
Przypuszczalnie pojedyncze fibroblasty łączą się z sobą za pomocą wypustek, tworząc rozgałęzioną sieć o zmiennym kształcie w zależności od stanu czynnościowego luźnej tkanki łącznej.
W ostatnich czasach do fibroblastów zalicza się również tzw. perycyty oplatające swymi wypustkami ściany włośniczek.
Perycyty mogą przemieszczać się wzdłuż ścian naczyniowych, a nawet odrywać się od tych ścian i przesuwać w kierunku tkanki łącznej pozanaczyniowej.
Perycyty odgrywają rolę w wymianie materii między krwią a tkanką łączną.
Perycyty, podobnie jak fibroblasty, należą do komórek występuiąc 3@stale w wiotkiej tkance łącznej.
Komórki wolne.
Tą nazwą określamy te wszystkie komórki, które oedarzone są zdolnością przemieszczania się w samej tkance łącznej lub też przedostawAnią się do niej z tkanek sąsiednich lub odległych, np. z krwi.
Komórki wolne znajduMce się w skórze mogą powstawać w niej samej lub w tkankach odległych.
Do komóreKruchomych występujących w skórze zalicza się histiocyty, a do komórek napływ(8 wych:limfocyty, monocyty, komórki plazmatyczne, komórki tuczne i granulocyty.
Stosunkowo najczęściej spotykanymi komórkami tkanki łącznej wiotkiej są histiocYtr, których pochodzenie nie jest całkowicie ustalone.
Histiocyty charakteryzuje zdolność do wchłaniania cząsteczek ciał obcych, produktów przemiany materii us@J 9 bakterui innych.
W wyniku pochłaniania przez nie, zwłaszcza bakterii, przekształckesię one mogą w swe pochodne zwane komórkami nabłonkowatymi, a te z kolei w 89 morki olbrzymie.
Ze względu na swe właściwości żerne histiocyty noszą również 04 zwę makrofagów.
Odgrywają one dużą rolę w przewlekłych zapaleniach skóry pachy dzenia swoistego, jak gruźlica i kiła.
Histiocytom przypada w tkance miejscowa 44 obronna, której przejawem są ich czynności żerne.
W czynnościowym związku z histiocytami znajdują się monocyty.
Są to krążące wŻno we krwi komórki, które po zadziałaniu różnych bodźców są w stanie opuszczać 88 czynią i wywędrować do skóry, gdzie wykazują te same czynności żerne co histioc 36 Yi.
ye względu na to zalicza się je do miakrofagów.
Stwierdzić je można jako pojedynczo wżące komórki między włóknami kleiorodnmi, a w większej ilości w przydance naązyń.
Dotchczas nie udało się ustalić ich pochodzenia.
Romórki tuczne(mastocyty).
Są one pochodzenia mezenchymalnego i pozostają w ązynnościowym związku z bazoflami krwi obwodowej.
Mastocyty skóry mają kształt pzecionowaty i występują w najbliższym sąsiedztwie naczyń.
Charakteryzuje je obecjośćziarenek, które spichrząją heparynę i histaminę.
W odczynach alergicznych do, hodzi do wydzielania metachromatycznych ziarenek poza komórkę:wyzwolona z nich xtstamina zwiększając przepuszczalność drobnych naczyń, powoduje obrzęk skóry, a eporadycznie także odczyny ogólne.
Histaminę zalicza się do amin biogennych, a saąymkomórkom tucznym przypisuje się czynności hormonalne.
Istota podstawowa.
Przez istotę podstawową tkanki łącznej rozumie się środowisko ąiędzykomórkowe wypełnione bezpostaciową istotą koloidową o konsystencji zbliżoąejdo śluzu.
W skład istoty podstawowej wchodzi:czysty rozpuszczalny kolagen, białka krwi, obojętne i kwaśne mukopolisacharydy oraz ich składniki:kwas hialuronowy i ehondroitynosiarkowy.
Od stanu fizykochemicznego tych substancji zależy stopień lep gości istoty międzykomórkowej.
Czynnościowo substancja podstawowa stanowi środowisko, w którym dokonuje się wędrówka i wymiana elektrolitów, tlenu oraz prostych składników pokarmowych przedostających się z naczyń włosowatych do komórek skóry.
Ponadto zapewnia ona drogę odpływu produktów przemiany materii.
Ażeby sprostać tym celom substancja podstawowa stale zmienia swój skład, przy czym drenaż jej zapewniają naczynia włosowate zarówno chłonne, jak i krwionośne.
Wymianie i odnowie w skórze ulegają również mukopolisacharydy, a wiązanie przez nie wody stanowi czynnik nadający skórze cechy pewnego napięcia(turgor.
Z wiekiem ten stan napięcia skóry zmniejsza się, co prowadzi do jej zwiotczenia:spowodowane to jest m. in. zubożeniem skóry w kwas hialuronowy.
Glukozamlnoglibany skóry(GAGI.
Te związki polisacharydowe(wielocukrowe, zwane również mukopolisacharydami), stanowią u dorosłych do 1, 5%masy skóry.
Głównymi ich przedstawicielami są kwas hialuronowy(do 90%3 i kwas chondroitynosiarkowyA, B i O(ok.
W%).
W komórkach tucznych skóry znajduje się ponadto inny związek węglowodanowy-heparyna, która nie bierze udziału w budowie substancji podstawowej.
Kwas hialuronowy tworzy łańcuchy, których poszczególne ogniwa zbudowane są z N-acetylo-D-glukozaminy.
Liczba pojedynczych ogniw w łańcuchu wynosi od 20 do 20000.
GAG znajdują się w substancji podstawowej skóry w połączeniu z białkiem i określane są jako proteoglikany.
Masa cząsteczkowa tych związków sięga kilku milionów, a zawartość białka mieści się w nich w granicach od 10 do 7 O 6 w.
Proteoglikany występują w skórze jako związki obojętne lub kwaśne.
sesje wapnienia w skórze.
Uepkość proteoglikanów powoduje, że czynne są one jako substancje przetwarzające energię mechaniczną w cieplną oraz wywierają działanie przeciwwstrząsowe.
Z innych zadań proteoglikanów należy wymienić ich wpływ na przyspieszenie lub walnianie syntezy włókien klejorodnych, dla których stanowią one biologiczną matryBProteoglikany zdolne są ponadto do tworzenia kompleksów z lipoproteinami.
Siatł(wata budowa proteoglikanów o znacznym zróżnicowaniu wolnych przestrzeni mię 9 z 3 łańcuchami powoduje, że działają one jako biologiczne sito, które przepuszcza Poieisze cząsteczki różnych substancji, a zatrzymuje większe.
W ten sposób proteogli 8@6 stanowią środowisko dla wędrówki i wymiany różnych związków w substancji P(Ostawowej, takich jak przeciwciała, toksyny, hormony i mediatory zapalenia.
F-was hialuronowy stanowi najważniejszy glukozaminoglikan skóry.
Jest go szczeBPBniedużo w tkankach płodu i w okresie wzrostu, u osób starych jego ilość w skórze śPbniowo zmniejsza się.
Zastępuje go kwas dermatanowy, a stan wysychania skóry w PBŻOym wieku spowodowany jest mniejszą wodochłonnością tego ostatniego.
Bialuronidazę, czyli enzym rozkładający kwas hialuronowy, utożsamia się z tzw. 96 hnikiem przenikania tkankowego(ang. spreading factor).
Depolimeryzując kwas.
017.


hialaronowy na mniejsze cząsteczki i zwiększając w ten sposób ich wodochłonność Kła.
luronidaza umożliwia swobodniejszą wędrówkę różnych substancji w podścielisku***.
TyóTkanka łączna zbita.
Tkankę tę można scharakteryzować jaką spełniającą funkcję mechanicznego zrębu i podpory dla elementóiękomórkowych i naczyń skóry oraz jako przewodnik i amortyzator sgmechanicznych wywieranych na skórę i tkanki głębsze.
Tkanka łącz.
na zbita składa się zasadniczo z włókien klejorodnych i sprężystych najliczniejszych w głębokiej warstwie skóry właściwej, zwanej siatką.
watą(stratom retculare).
Ułożenie włókien jest zgodne z kierunkiem pociągania.
Włókna klejorodne i sprężyste układają się w sieci o różnym, zwykle romboidalnym kształcie oczek.
Oba rodzaje włókien tworzą szeregi warstw leżących nad sobą, przy czym warstwy te łączą się za pomocą rozgałęzień i wypustek.
Taki wielowarstwowy układ włókien nadaje skórze znaczną wytrzymałość mechaniczną.
W tkance łącznej zbitej występują tylko nieliczne komórki łącznotkankowe, które skupiają się zwykle w sąsiedztwie naczyń i nerwów.
Tkanka łączna luźna.
Tkanka ta wypełnia wolne przestrzenie między narządami oraz częściami narządów i czynnościowo odpowiada tkance mezenchymalnej zarodka.
Tkanka łączna luźna umożliwia powiązanie anatomiczne narządów i ich przesuwanie się w stosunku do siebie.
W skórze tkanka ta wypełnia przestrzeń między dolną powierzchnią skóry właściwej a ścięgnami i rozcięgnami lub też tkanką mięśniową.
W związku z jej lokalizacją tkanka łączna luźna nosi tu nazwę tkanki podskórnej.
Oprócz łączenia narządów ze sobą tkanka łączna luźna bierze udział w licznych procesach przemiany materii.
Szczególne znaczenie ma tutaj istota podstawowa tkanki podskórnej.
Ze względu na luźną budowę tkanka podskórna ma wybitną zdolność do wchłaniania w razie potrzeby znacznej ilości wody.
Tkanka łączna luźna jest również etapem pośrednim na drodze między układem naczyniowym a właściwą tkanką miąższową narządów.
Przenoszenie substancji odżywczych, leków, toksyn itp. odbywa się za pośrednictwem układu naczyniowego tkanki łącznej luźnej przez istotę podstawową tkanki do narządów.
Tkance podskórnej przypada ważna rola w gospodarce tłuszczowej organizmu.
Zraziki tłuszczowe występujące w tkance podskórnej mają postać groniastych skupień komórek mezenchymalnych gromadzących tłuszcz.
Każdą oddzielnie komórkę tłuszczową oplatają włośniczki i włókna siateczkowe.
Poszczególne zraziki tłuszczowe otaczBtkanka łączna luźna bogato unaczyniona.
Tkanka podskórna jest nJważniejszym spichlerzem dla tłuszczu.
Tkanka tłu s zez owa w skórze spełnia liczne zadania dla całego organizmu.
Będąc zbiornikiem, tłuszczu budulcowego"(BaufeOjako tkanka podatna na ucisk, ma ona pierwszorzędne znaczenie dla statyki ustroju.
Równocześnie tłuszcz tkanki podskórnej jest tym "zapasem"(Reservefett), z którego organizm korzysta w czasie głoWBędączłym przewodnikiem ciepła tłuszcz tkanki podskórnej chroWorganizm przed niepożądaną utratą ciepła przy przebywaniu człowie ka w warunkach zimna.
Poza tym tkanka tłuszczowa podskórna je 44.
yąolna do wchłaniania znacznej ilości wody, dzięki czemu-podobjiejak tkanka łączna luźna-bierze czynny udział w gospodarce ęodnej i mineralnej.
Przy znacznej utracie tłuszczu przez tkankę Xagskórną komórki tłuszczowe pozbawione swej zawartości odzyskują ponownie pierwotne właściwości komórek mezenchymalnych.
Naskórek Naskórek(epidermfs), ektodermalny nabłonek skóry, jest wielowarstwowym rogowaciejącym nabłonkiem płaskim, który pokrywa zewnętrzną powierzchnię skóry właściwej.
Naskórek jest zdolny do różnicowania się, wytwarzając odrębne twory morfologiczne, jak gruczoły, włosy i paznokcie.
Grubość naskórka jest bardzo różna w różnych okolicach ciała zależnie od ucisku, któremu podlega:naskórek jest najgrubszy na podeszwie(2 mm), o połowę cienszy na dłoni i powierzchni dłoniowej palców(I run).
W okolicach skóry nie ulegających szczególnemu uciskowi nie przekracza 0, 5 run, w najcienszych miejscach naskórek ma 0, 1 do 0, 15 mm.
Te różnice grubości uzależnione są od warstwy zrogowaciałej.
W stosunku do skóry właściwej naskórek stanowi'/ą do/yjej grubości.
W obrazie mikroskopowym naskórek ma wygląd mozaiki i składa się z komórek sąsiadujących z sobą i uszeregowanych w kilka warstw.
Na przekrojach pionowych mozaika ta jest różnej grubości, przy czym górny, a zwłaszcza dolny jej zarys przedstawia się w postaci linii falistej.
Górna granica naskórka odpowiada rzeźbie powstałej z naprzemiennych wyniosłości i zazębień, które tworzą listewki skórne i bruzdy międzybrodawkowe.
Dolna linia falista naskórka powstaje w następstwie wpuklania się do naskórka brodawek skóry właściwej, między którymi znajdują się wypustki(sople)naskórkowe.
Wskutek tego naskórek i skóra właściwa zazębiają się wzajemnie i są zabezpieczone przeciw mechanicznemu oderwaniu.
Oprócz tego przez wnikanie silnie unaczynionych brodawek skóry właściwej do naskórka pozbawionego własnych naczyń jego warunki odżywcze s@ią się korzystniejsze.
W niektórych okolicach ciała granica naskórkowa-skórna tworzy powierzchnię równą z uwagi na brak brodawek skóry w tych miejscach(twarz).
Komórki naskórka różnią się od siebie kształtem, wielkością i bu 9 owąw zależności od warstwy, w której się znajdują.
Z początku odóżnianow naskórku tylko dwie zasadnicze warstwy:głębołsWarstwę rozrodczą(stratum germinativum)i powierzchowną warstwę zrogowaciałą(strafum comeuml.
W toku dalBrchbadań pierwsza uległa zróżnicowaniu na cztery warstwy.
W na 88 órkuodróżniamy więc ogółem 5 warstw:licząc je z głębi ku poóóerzchninaskórka.
Są to:1)warstwa podstawna albo warł w a k om o rek w a I c owa ty eh(staram basale s. cwiadricuml 9 warstwa kolczysta(stratum spmosum), 3)warstwa Atarnista(stratom granulosum), 4)warstwa j asna(stratum ł 9@dum), 5)warstwa zrogowaciała(stałem corneuni).


skóra-warstwa s*a*owa*karał gruczołu potowego.
je naczyń głębokich ciałko blaszkowate tkanka podskórna gruczoł potowy-część wydzielnicza.
naczynia włosowate brodawek sieć naczyniowa.
komórki tłuszczowe.
odbrodawkowa.
naczynia tkanki podskórnej.
naczynia tkanki podskórnej:.
@ŻT 8 Żurri ę, -ę-**Śtraturn K. -gę.
)włókna tleje*s*ręży***.
-g rucz*t*-włos--pach ewkg naskórkowy.
-brodawka.
Ryc.
138. Schemat przekroju poprzecznego skóry:wzorowane na Rothmarue.
Podział naskórka na poszczególne warstwy jest szczególnie wyraźny w obrębie dłoni i podeszwy, chociaż granica między poszczególnymi warstwami nigdzie nie jest zbyt ostra, gdyż komórki warstwy pod sławnej w miarę ich rozwoju i podziału przesuwają się ku powierzchni naskórka.
Różnice między warstwami zależą nie tylko od odmiennego kształtu i wielkości komórek, ale również od pojawiania się w nich odmiennych substancji chemicznych.
Wszystkie warstwy są o 4 siebie zależne w tym sensie, że komórki żywe naskórka przecho 4 z 4 pewien cykl rozwojowy, a każda warstwa bardziej powierzchow@azawdzięcza swe powstanie sąsiedniej, głębiej leżącej warstwie.
Warstwą zapoczątkowującą cykl przemian rozwojowych naskórka Jest najgłębiej położona warstwa podstawna.
Zakończeniem przemian morfologicznych i biochemicznych w naskórku jest pojawienie sWwarstwy zrogowaciałej, która jest warstwą biologicznie martwą, c 9 znajduje swój wyraz w złuszczaniu się i odpadaniu całkowicie zroZewaciałych płytek(stratom disjunctum).
Przesuwanie się komórek warstwy podstawnej ku powierzchni 4 do wystąpienia pełnego ich zrogowacenia trwa około 30 dni.
W czastetej wędrówki niezróżnicowane żywe komórki naskórka zmieniają P 9 dowę:zaczynają się wypełniać substancjami prekeratynowyrni(keT 8.
Stratom comeumprzewód wyprowadzający gruczołu potowego-Stratom łucidum Stratom gerrninativ urn.
-Stratom spinosurn.
Stratom basałe.
brodawka skóry.
włośniczki w warstwie brodawkowej skóry.
Ryc.
139. Przekrój pionowy przez skórę opuszki palca u dorosłego:wzorowane na Bergmanie.
tohialma, eleidyna).
Ostatecznym etapem tych przemian jest pojawienie się mas zrogowaciałych w protoplazmie komórek, co powoduje ich obumieranie i złuszczanie.
I Warstwa podstawna(stratom basale).
Najgłębsza warstwa komórek naskórka występuje w postaci jednego szeregu walcowatych lub kuboidamych komórek ściśle przylegających do siebie.
Jądra komórek warstwy podstawnej są duże i barwią się intensywnie barwnikami zasadowymi.
Od podstawy komórek odchodzą w głąb wypustki Póotoplazmatyczne, tzw. nóżki korzonkowe, stykające się bezpośrednio z podobnymi Bópustkami skóry właściwej.
Przyleganie do siebie obu rodzajów wypustek daje się Toównać do przylegania szczeci dwóch łączonych z sobą szczotek.
Warstwa podstawna zawiera pewną ilość barwnika-melaniny:występuje on w po@acimniej lub bardziej obfitych ziarnistości widocznych szczególnie w górnej części Komórki.
Przy użyciu specjalnej techniki barwienia w warstwie podstawnej udaje się WBdocznić obecność większych komórek o licznych drzewkowatych wypustkach za@eraiącychliczne ziarenka barwnika.
Komórki te ze względu na ich właściwość wyPBarzaniabarwnika noszą nazwę rnelanocytów lub rnelanoblastów(p. barwa skór:IF-amorki warstwy podstawnej są zespolone z komórkami warstwy kolczystei poPBezdesmosomy(p. dalej), a z błoną podstawną półdesmosomami.
Komórki te zawieW 4 mniejszą ilość tonofbryli niż inne komórki naskórka.
W następstwie podziału miBkcznegokomórki tej warstwy zostają wypychane ku górze, w obrębie warstwy kol 9 Ystejprzyjmują kształt wieloboczóWólJeznaczenie warstwy podstawnej sprowadza się do funkcji rozrodczej, czego ćYTazem jest występowanie w nim mitoz komórkowych, po czym nowo powstałe Ko 998 iprzesuwają się ku powierzchni skóry.
Cykl życia keratmocytów od ich w@woł 984 asię do całkowitego zrogowacenia może ulec w stanach patologicznych znaczne 99 Drzyspieszeniu, od kilku do kilkunastu razyśWBrsiwa kolczysta(stratom spinosum).
Drugą kolejną warstwę naskórka tworzą ŻyFórki wieloboczne, nie przylegające ściśle do siebie, lecz oddzielone przez przestrzeP 99 ł 3 óre w swym zespole dają układ szczelin wypełnionych sokiem tkankowym.


Warstwa kolczysta stanowi najgrubszą część naskórka i składa się z ułożonych ę ęą, staci mozaiki komórek, których kształt zmienia się coraz bardziej w miarę oddątąąjąsię od warstwy podstawnej.
Ciągłe przesuwanie się komórek lei warstwy, tak już ww.
my, jest spowodowane wypychaniem ich ku powierzchni przez dzielące się u połgąnaskórka komórki warstwy podstawnej.
Położone tuż nad warstwą podstawną wiew.
boczne komórki kolczyste spłaszczają się stopniowo ku powierzchni, układając ąswym podłużnym wymiarem równolegle do powierzchni naskórka.
Liczba rzędów komórek w warstwie kolczystei może dochodzić do 12 w obrębie sapy(wypustek)nuędzybrodawkowych, w części nadbrodawkowei naskórka zaś liczbą ją nie przekracza zwykle 5-6.
Mimo braku figur podziału mitotycznego w komórkąejkolczystych zachowują one pewną żywotność.
W niektórych chorobach warstwa koąą.
rek kolczystych może grubieć, co świadczy o przyspieszonym tempie odnowy naskąę.
KżJak to już zaznaczono, w warstwie kolczystei znajduje się układ przestrzeni mięąą.
komórkowych, w których wykazano obecność mukopolisacharydów i lipidów, kwa więzi międzykomórkowej odgrywają tzw. d e s m o s o m y.
Są to wielowarstwowe, eleĘ.
tronowe gęste zgrubienia błony komórkowej znajdujące się w miejscu przylegąrwdwóch komórek ko(czystych do siebie.
Do desmosomów przylegają i łączą się z nim(wewnątrzkomórkowe włókienka białkowe określane jako 1 o n o fi b r yl e, czyli wW.
kienka oporowe, składające się z jeszcze mniejszych włókienek zwanych to no Gig.
me nt a mi.
Przez długi czas sądzono, że pęczki tonofbryli przechodzą z jednych tą, morek kolczystych do drugich i spajają komórki w jedną całość na podobieństwo syącytium.
Dowodem tym miało być stwierdzanie w mikroskopie świetlnym tzw. mostków międzykomórkowych.
W rzeczywistości te ostatnie odpowiadają układowi desmoso-mów z przylegającymi do nich tonońbrylami.
Obecnie jako pewnik można przyjąć, że każda komórka wyposażona jest w wiązki włókienek oporowych, które są niezależne od innych komórek, w związku z czym powątpiewa się, czy tonofbryle nadają naskórkowi cechy spoistości i napięcia.
Pojawienie się tonofbryli w zaradzi komórek ko(czystych stanowi zapowiedź późniejszego ich rogowacenia, w związku z czym tonofbryleuważa się za substancję prekeratynową.
3.
Warstwa ziarnista(stcatum granulosum).
Określana również jako, pośrednia"warstwa ziarnista znajduje się na pograniczu między warstwą kolczystą a zrogowaciałą.
W naskórku grubym(dłoń, podeszwa)warstwa ziarnista składa się z 3-4 rzędów komórek, podczas gdy w naskórku cienkim jest ona zredukowana do I szeregu lub też może nawet jej brakować zupełnie.
Komórki warstwy ziarnistej są spłaszczone w kierunku pionowym, a wydłużone w osi równoległej do powierzchni naskórka.
Nazwę swą komórki tej warstwy zawdzięczają obecności licznych grup ziarenek keratohialimbarwiącej się intensywnie barwnikami zasadowymi.
Ziarenka keratohialiny otaczaMjądro komórki i całkowicie mogą wypełnić jej protoplazmę.
Pochodzenie i rola ziarenek keratohialiny nie są jasne.
Nie ustalono czy pojawienesię ich stanowi zapowiedź rogowacenia, czy też są one jego produktem ubocznym DPczy keratohialina bierze w ogóle udział w rogowaceniu.
Widoczne jest, że rogowacer 9 może w ogóle nie towarzyszyć wytwarzanie się keratohialiny, ma to miejsce w nasł@ćku cienkim.
Chemicznie substancja ta nie zawiera siarki natomiast jest bogata 86 W 8(jO 4.
Warstwa Jasna(statum lucidum).
Jest to warstwa występująca w postaci J@8 śsmugi widocznej na granicy warstwy zrogowaciałej i ziarnistej, zaznacza się ona szcśgolnie wyraźnie w naskórku grubym wyróżniającym się nasileniem procesu zrogo 84 centa(dłoń, podeszwa).
Struktura tej warstwy wydaje się bezpostaciowa załamuje 44 podwójnie światło.
Warstwa jasna zawdzięcza swą nazwę właściwościom optrczŃĘkzbadowana jest z ciałka białkowego-eleidyny, którą uważa się za produkt prz@9?
ziarenek keratohialiny w stan półpłynny.
Dalsze losy eleidyny nie są znane, che***'nie jest ona różna od keratyny.
5 Warstwa zrogowaciała(stratom corneum).
Ostatecznym rezultatem prze@889'biochemicznych w naskórku jest wytworzenie warstwy zrogowaciałej.
Warstwa@Wkazujenajwiększe różnice w grubości zależnie od okolicy skóry.
W całości ie 4 ł PPĘ(blaszką zrogowaciałą, składającą się z cienszych blaszek ułożonych jedna na WPB!
Ęniekiedy tylko przedzielonych szczelinkami, które zwiększają się pod wpływe@Póó nów, wywołujących pęcznienie zrogowaciałego naskórka.
Kształt komórek ąrogo@89.
je-eh jest płaski i łukowaty.
Oprócz masy zrogowaciałej wypełniającej wnętrze komórki ąąje się zauważyć czasami na ich obwodzie resztki jądra.
Wytwarzanie substancji prekeratmowych zaznacza się już w powierzchownych wzpściach warstwy komórek kolczysGch, zakończenie jednak rogowacenia-powstajiewłaściwej keraWny-obserwuiemr dopiero w najbardziej powierzchownej części wąrstwy zrogowaciałej.
Rogowaceniu towarzyszy przejście grup sulfhydrylowych(-SB)w wiązania bisulfdowe(-S-S-)oraz wjsychanie komórek.
W skład warstwy zrogowaątątejwchodzi około 5011 keratyny, a pozostałe W%tworzą różne związki rozpuszczał je w wodzie, m in. aminokwasy, a także lipidy i woda.
Wyodrębnia się dwa rodzaje keratyny:miękką i twardą.
KeraGnę twardą, która jest wynikiem bezpośredniego przejścia komórek ko(czystych w masy rogowe, stwierdza się w paznokciach oraz w korze włosa.
suchość keratyny, jej trwałość, układanie się mas zrogowaciałych w tej samej ciągłej płaszczyźnie mają duże znaczenie ochronne przed szkodliwymi czynnikami mechaniczwymichemicznymi i fizycznymi działającymi z zewnątrz.
Rogowacenie stanowi zakończenie biologicznych przemian w keraimocytach.
Zewnętrzna część warstwy rogowej ulega łatwemu złuszczaniu się i stale się oddziela(s(ra(um dląiunctum), głębsza zaś, grubsza część tej warstwy, jest bardzo spoista i nadaje naskórkowi cechy bariery mechanicznej i chemicznej(stratum compactom), która nie przepuszcza wody z ustroju na zewnątrz i odwrotnie.
Spoistość naskórba.
Jest ona znaczna w obrębie warstwy rogowej trudna do oznaczenia w głębszych warstwach naskórka.
Stosując metodę seryjnego zdzierania warstwy rogowej na pomocą naklejonego na powierzchnię skóry plastra, udaje się stwierdzić wieloblaszkową budowę warstwy rogowej.
Zależnie od okolicy skóry należy wykonać około 20-30 zdzierań plastra, ażeby całkowicie usunąć warstwę zrogowaciałą.
Skóra z usuniętą warstwą rogową przestaje spełniać funkcję bariery i staje się przepuszczalna dla wody i elektrolitów w obu kierunkach, stan taki mJn, obserwuje się w ciężkich i rozległych oparzeniach skóry.
Oddzielanie iaskórka od skóry.
Można tego dokonać przy użyciu różnych metod:mechanicznej, termicznej, fizykochemicznej i fermentacyjnej.
Najprostsza jest metoda termiczna.
Płatek wyciętej skóry(bez podściółki tłuszczowej)umieszcza się na ogrzanetdo OTO metalowej płytce, po 2 minutach udaje się bez trudności oddzielić naskórek od skóry właściwej.
Utratę spoistości między naskórkiem i skórą wiąże się z rozmiękczeniem błony podstawnef.
Skóra właściwa Pod naskórkiem znajduje się skóra właściwa(eonum).
Ma ona buławę stosunkowo spoistą z powodu dużej zawartości włókien klejorodnych i sprężystych.
Przeplatające się ze sobą włókna obu tych ro 4 zJównadają skórze jej mechaniczną odporność.
Granica powierz śhowna skóry właściwej jest ostro zaznaczona i tworzy z naskórkiem Powierzchnię wyraźną i falistą, granica głęboka zaś jest równa i stopniowo przechodzi w tkankę podskórną.
W powierzchni dolnej skóry ółaściwej widzimy drobne okrągłe dołeczki, w które wnikają zraziki tłuszczowe tkanki podskórnej.
Ukształtowanie się tel test zresztą różne w różnych okolicach ciała.
powierzchnia skóry właściwej jest równa jedynie w obrębie głowy, P 9 za tym, tak już wierny, przebiega drobnofalisto wskutek wnikania 99 naskórka licznych, niewidocznych gołym okiem b r o d a w e k(paPBllae cutis), .


*u*granulatu mStratom pąalere.
przewód po*owy.
Ryc.
140. Gruczoły potowe.
Przekrój poprzeczny skóry.
-Stratom corn*u mStratom-lucidumStrato rnSDIOOSU?
Stratom Wasale-Stratom s u bpa pTere.
-Stratom r e*icu*are.
CZĘŚĆ-wydzielniczag taczało**o*ow*go.
tkanka podskórna tkaaka tłuszczowa.
Błona podstawna(membrana basalis).
Na granicy między warstwą naskórka a warstwą brodawkową skóry znajduje się falista błona podstawna, osiągająca grubość do 0, 5 urn, wybarwiająca się związkami srebra.
Zbudowana jest z włókienek siateczko wych i istoty bezpostaciowej, stanowi produkt zagęszczenia istoty podstawowej skóYWłókienka tworzą sploty, które kontaktują się ściśle z wnikającymi w głąb skóry w@klerkami komórek podstawnych.
Obecnie nie wątpi się, że włókienka siateczkowe b@ny podstawnei stanowią delikatne końcowe wypustkiwłókien klejorodnych skóry.
8 pewnia to ścisłe przyleganie skóry do naskórka i umożliwia anatomiczną i czynnoścWwą łączność tych warstw skóry z sobą.
Istotę bezpostaciową błony podstawnej tworzą obojętne mukopolisacharydy.
Przypisuje się im rolę substancji sklejającej błonę podstawną ze skórą i naskórkiem.
BłoWpodstawna służy również jako płaszczyzna wymiary różnych substancji między kT@W:a naskórkiem, przez nią przedostają się również do naczyń limfatycznych pro 498@przemiany materii z naskórka.
Błonę podstawną uważa się obecnie za biologic 9 PĘ'czynną warstwę mukopolisacharydową, jej pochodzenie mezenchymalne nie b 99 łwątpliwości.
Skóra właściwa składa się z trzech kolejno nad sobą leżących łprzechodzących w siebie warstw, między którymi granice dają BWwyodrębnićbardziej czynnościowo niż anatomicznie.
Idąc od P 9'*wierzchni w głąb skóry odróżnia się:a)warstwę brodawkową(sW 8'tum papillaret, b)warstwę podbrodawkową(stratom subpapillaó)Y c)warstwę siateczkowatą(stratom reticulare).
Warstwa brodawkowa.
Stanowi ona najbardziej powierzchownie wżącą warstwę skóry i składa się z drobnych wpukleń skóry do naęwrkazwanych brodawkami, co nadaje tej warstwie układ równojęierniefalisty.
Określana również jako ciało brodawkowe(corjgspapillare)warstwa brodawkowa graniczy od góry z błoną podąąwnąi naskórkiem, a od dołu przechodzi płynnie w warstwę j o db r o d a w k o w ą(stratom subpapillare).
Warstwa brodawkowa składa się z bardzo luźno spojonych ze sobą cienkich włókien klejorodnych, sprężystych i siateczkowych, z wstęjującymiku szczytowi brodawek włośniczkami.
W brodawkach skóry jtecne są również włókienka nerwowe, przewody gruczołów potowych i mieszki włosowe, te dwa ostatnie wstępują ku górze.
Wolne przestrzenie między nimi wypełnia obfita tu substancja podstawowa wraz fibroblasty, histiocyty, komórki tuczne i pojedyncze melanofry.
Warstwa brodawkowa i podbrodawkowa stanowią najbardziej czynne ywetabolicznie warstwy skóry, czego wyrazem jest ich bogate uraczy nieme i obfitość komórek.
W związku z falistym kształtem brodawek dochodzi do znacznego zwiększenia czynnej metabolicznie powierzchni skóry.
U osób młodych i dorosłych powierzchnia ta zwiększa się przeszło dwukrotnie, u osób starszych zmniejsza się, co spowodowane jest zanikiem brodawek.
Między rozwojem i wielkością brodawek a grubością naskórka istnieje stan prostej zależności.
Stanowi to dowód, że brodawki skóry spełniają czynność odżywczą dla naskórka, stanowiąc płaszczyznę wymiany dla metabolitów.
Za taką ich rolą przemawia obfitość komórek w warstwie brodawkowej, zwłaszcza komórek tucznych, oraz nagromadzenie się tu kwaśnych mukopolisacharydów.
Poprzez naskórek przenoszą się również na układ brodawek bodźce dotykowe, wywołując podrażnienie zakończeń i ciałek nerwowych znajdujących się w warstwie brodawkowej.
Wielkość, liczba i kształt brodawek zmienia się znacznie w zależności od okolicy ciała.
Wysokość brodawek mieści się w granicach od 9, 02 do 0, 1 mm, a szerokość od 0, 01 do 0, 05 mm.
Na powierzchni I mm'znajduje się przeciętnie 100 brodawek, liczba ta jest jednak dość zmienna w różnych okolicach ciała.
U noworodków brodawki są jeszcze sabo rozwinięte.
Szybkość ich Wkształcania się jest bardzo różna.
Około 60 roku życia daje się za Obserwować stopniowy zanik brodawek, który może prowadzić do sałkowitego wygładzenia powierzchni skórna-naskórkowej.
Kształt i układ brodawek jest różny nawet w tych samych okoli@ch skóry, jednak przyczyny tego zjawiska nie są jasne.
W miejscach Wbowiadających listewkom skórnym brodawki układają się w dwa łóędy, w obrębie samych pólek brodawki są ułożone niesymetrycznie, 8 miejscach odpowiadających bruzdom skóry brodawki są niskie lub łez może ich tu nawet brakować zupełnie.
W miejscach bardziej od Woych narażonych na urazy(łokieć, kolano)brodawki są szczególnie łBzne i silnie rozwinięte.
Wysokie brodawki występują zwłaszcza w Pwębie czerwieni wargi i wałów paznokciowych.
Skóra głowy jest P(zbawiona całkowicie brodawek:w obrębie twarzy powierzchnia 325.


skórna-naskórkowa Jest również prawie całkowicie gładka z wyą*, kiem tu i ówdzie występujących kępek brodawek.
Między wysokością brodawek a grubością naskórka istnieje wyraz.
na współzależność.
W miejscach skóry o wysokich brodawkach licztąrzędów komórek naskórkowych jest większa.
Im bardziej brodawk(są płaskie, tym bardziej odpowiadający im naskórek jest cienki.
Warstwa podbrodawkowa(stratum subpapillare).
Tuż poniżej bry.
dawek można wyróżnić warstwę podbrodawkową.
Jest to warstwą jednolita, cienka, zbudowana z delikatnej sieci włókien klejorodnych i sprężystych, na której usadowione są brodawki.
W warstwie tą przebiegają nerwy oraz powierzchowne żyły i tętnice, które tworzą tu splot powierzchowny, zwany również podbrodawkowy m(plexus yenosus superńcialis s. subpapillaris)oraz gjęńej leżącą sieć tętniczą powierzchowną(stratum arteriale seperńciale).
Splot żylny podbrodawkowy odgrywa istotną rolę w naczyniowej termoregulacji ustroju(p. dalej).
Podobnie jak w warstwie brodawkowej, znajdują się tu te same komórki, głównie fbrocyty i histiocyty.
Obecność cienkich łącznotkankowych włókien i komórek nadaje warstwie podbrodawkowej cechy tkanki wiotkiej.
W głąb warstwa ta przechodzi stopniowo w warstwę siateczkowatą.
Warstwa siateczkowata(stratom reticulare).
W odróżnieniu od warstwy podbrodawkowej o subtelnej budowie i cienkich włóknach ciało siatkowate ma znacznie grubsze utkanie włókienkowe.
Stąd też pochodzi jego druga nazwa-warstwa zbita(stratum compactami.
W stosunku do siebie włókna klejorodne układają się przeważnie skośnie, a w stosunku do powierzchni skóry przebiegają one prawie równolegle.
W związku z powyższym przestrzenie między włóknami mają z reguły kształt romboidalny.
Jedynie na zewnętrznej powierzchni uda układ włókien w stosunku do siebie jest prostopadły, a oka sieci przyjmują kształt bardziej kwadratowy.
Cechą charakterystyczną skóry właściwej są połączenia między poszczególnymi pęczkami włókien klejorodnych.
Od jednego pęczka do drugiego, ku górze i ku dołowi, podążają mniejsze włókna łączące sąsiednie pęczki.
Powiązania te mają duże znaczenie dla spoistości skóry właściwej.
Najciensze pęczki włókien klejorodnych zo@doją się na granicy z warstwą podbrodawkową, najgrubsze w głęD 98 kici części warstwy siateczkowatej na granicy przejścia w tkanł?
podskórną.
Grubość włókien jest wyraźnie zależna od ich długośBWłóknaklejorodne położone w przejściu warstwy siatkowatej w bP 9 dawkową są cienkie i krótkie, podczas gdy grubość pęczków włókieBklejorodnych głębiej położonych dochodzi do 20-40 urn, a ich 89 gość do jednego lub kilku centymetrów.
Poszczególne pęczki włókien klejorodnych w skórze właściwej nie są skręcone w stosunku do siebie, ale mają przebieg równoleŚYSplataniesię poszczególnych pęczków, zwłaszcza w głębszych czściach ciała siatkowatego, jest tak ścisłe, że nie ma między nimi@łnych przestrzeni.
Wokół naczyń krwionośnych, włosów i przewo 4@wyprowadzających gruczołów potowych zaginające się włókna 189 rzą kanały oplatające je od strony zewnętrznej.
Taki układ włókiePł.
-ąpewnia stałą drożność kanałów i zapobiega ich zwężeniu lub żarngrŃęCl\.
poprzez te kanały, obejmujące naczynia, włosy lub przewody wyąęowadząjącegruczołów potowych, prostopadle lub skośnie do pojierzchniskóry, przebiegają często drobne pęczki włókien klejorodnych W przeciwieństwie do bogatego wyposażenia skóry właściwej we włókna klejorodne jest ona o wiele uboższa we włókna sprężyste.
gkladają się one różnokierunkowa, a układ ich jest niezależny od przebiegu włókien klejorodnych.
Z innych składników znajdujących się w ciele siatkowatym należy wymienić skąpą ilość istoty podstawowej spajającej włókna łącznotkankowe z sobą oraz nieliczne komórki, głównie fibroblasty.
Tu i ąwdzie można napotkać gładkie komórki mięśniowe, w sąsiedztwie włosów tworzą one tzw. mięśnie przywłosowe(mm, errectores piło rum:p. dalej).
W niektórych okolicach skóry właściwej są one silnie rozwinięte(brodawka sutkowa, błona kurczliwa moszny).
Warstwa siateczkowa jest bardzo uboga w naczynia włosowate.
Występują one jedynie w ciele brodawkowym, podczas gdy głębiej biegną tylko odgałęzienia tętnic i żyłki tkanki podskórnej, kierujące się najczęściej prostopadle do powierzchni skóry.
Ciśnienie wewnętrzne skóry.
Jest to wielkość oporu stawianego przez podścielisko łącznotkankowe skóry właściwej przy wstrzykiwaniu do niego płynu fżologicznego.
W obrębie skóry uda ciśnienie to waha się w granicach 7, 34-16, 66 kPa(75-170 mm NyO Opóóten daje się wydatnie zmniejszyć przez wstrzyknięcie uprzednio śródskórnie enzymu hialuronidazy, która depolimeryzując kwas hialuronowy zmniejsza lepkość substancji podstawowej(ang. spreading effect).
W skórze właściwej nie stwierdza się luk ani wolnej wody, która jest związana z substancją podstawową, nadając jej lepkość żelu spajającego włókna skóry ze sobą.
Żel ten histochemicznie odpowiada mukopolisacharydom obojętnym i kwaśnym, które stanowią nieupostaciowary, stały składnik skóry.
Tkanka podskórna Tkanka podskórna(tela subcutanea s. subcutis)łączy skórę właścióąz głębiej położonymi tworami, jak powięzie, ścięgna, mięśnie czy Kości.
Przejście skóry właściwej w tkankę podskórną nie jest ostre.
W niektórych okolicach ciała tkanka podskórna jest słabo rozwinięta, w Biejscach tych silne wiązki łącznotkankowe spajają skórę z tkankami śłębiej położonymi.
Tkanka podskórna różni się od skóry właściwej wiotkością budowy Pwarunkowaną obfitością istoty podstawowej oraz przewagą utkania Komórkowego nad włóknistym.
Z elementów komórkowych występu W w tkance podskórnej, obok licznych skupień komórek tłuszczo Ajsh, także fibroblasty i histiocyty.
Wiotka budowa tkanki podskórPeinadaje jej możność wchłaniania znacznej ilości wody.
Podstawo 327.


wym elementem tkanki podskórnej oprócz naczyń i nerwów ąą ynież włókna klejorodne i sprężyste.
Tkanka podskórna składa się z silniej lub słabiej rozwmięteęjrakterystycznego i rozległego układu komór wypełnionych gę tłuszczową.
Ściany komór tworzą pęczki włókien klejorodnęy.
pewną domieszką włókien sprężystych.
Liczba komór, ich wie):-jkształt są bardzo różne.
Wytwarzanie się komór tłuszczowych rozpoczyna się już w ąsiącu życia płodowego.
Komory ulegają odwracalnemu znieksząągmu pod wpływem czynników mechanicznych przenoszonych ąąprzez włókna klejorodne i sprężyste obecne w ścianach komór(dzy nimi.
Ogólnie układ komór, tłuszczowych niweluje lub hanqw.
tę uciskową zapobiegając uszkodzeniom tkanek.
Na ogół bardziej powierzchowne i bardziej głębokie kamfory są mniejsze oą(które znajdują się w środkowych warstwach tkanki podskórnej.
Im większy ucisk wierany jest na tkankę podskórną od zewnątrz(dłoń, podeszwa), tym grubsze ęąny komór.
W miejscach największego mechanicznego układu ściany komór prąjkierunek prostopadły do powierzchni skóry.
W okolicach tych skóra jest jednoemało przesuwalna(dłoń, podeszwa).
Odwrotnie, położone poziomo do powierzchni ry ściany komór tłuszczowych występują w okolicach o znacznej przesuwamości si Większe komory o grubszych ścianach łącznotkankowych dzielą się na mniejsze, rych ściany są bardziej cienkie i wiotkie.
Ściany komór tworzą swego rodzaju rusztowania, wzdłuż których ku powierpowłok kierują się tętnice i żyły podskórne oraz pnie nerwowe.
W okolicach o sprzesuwalnej naczynia krwionośne i nerwy biegną w świetle samych komór i odfki tłuszczowej oddzielone się przez wiotkie pasemka tkanki łącznej.
Wnętrze komór wypełniają różnej wielkości zraziki tłuszczowe stanowiące skpojedynczych komórek tłuszczowych.
Układ zrazików ma spełniać funkcję "tłuszczowego"podlegającego wpływom metabolicznym i hormonalnym, yKażdą komórkę tłuszczową otacza błona podstawna oraz siateczka z włókienek kulinowych.
Składające się głównie z trójglicerydów tłuszcze tkanki podskórnej dują się za życia w stanie płynnym.
Rozróżnia się dwa rodzaje tłuszczów tkanki podskórnej:biały i brunatny.
Pic nich o odcieniu żółtawym spowodowanym lipochromem wypełnia jednolicie komórki tłuszczowej.
Tłuszcz brunatny występuje wyłącznie w niektórych okoli ciała, jak grzbiet, okolice pachowe, szyja i stwierdza się go tylko u osób dorosUskład jego wchodzą głównie fosfolipidy, cholesterol i mukoproteidy.
W miejscach, gdzie skóra silnie jest złączona z podłożem i przwalność jej jest bardzo mała, szczególnie silnie rozwinięte s 4 W włókien klejorodnych, które z tkanki podskórnej wstępują do 4 właściwej rozgałęziając się promieniście:wytwarzają one troczki skóry(retinacula cutis).
Miejsce przyczepo troczłęóskóry w otoczeniu silnie rozwiniętej tkanki tłuszczowej po 988 szczególnie wyraźnie zaznacza się jako wgłębienie czy dołeł Ętakie obserwujemy np. u dobrze odżywianego oseska czy też 994 w przypadku obfitego odkładania się tłuszczu.
Górną granicą tkanki tłuszczowej podskórnej jest warstwa 98 kawała.
Jej dolną granicę stanowi powięź podskórOB(subcutanea).
W znacznej części powierzchni ciała powięź pP 98 FJest oddzielona od głębiej położonej powięzi powierzch 9 ĘOascia supericfalis)warstwą tkanki łącznej wiotkiej lub 1884 szczowej.
Tej warstwie skóra zawdzięcza swą silną przesuWBWł.
41 ł'1 fk.
ęasunku do podłoża, w niej też biegną główne naczynia krwionośne i gerWYpkankę, tłuszczową podskórną, czyli podściółkę ę j u s z c z o w ą Qanniculus ad(posus)charakteryzują znaczne różnice jęubości w zależności od okolicy skóry, wieku, rasy oraz czynników jjwmonalnych.
Szczególnie duży regulujący wpływ na obfitość tkanki guszczowej wywierają gruczoły płciowe.
Znane jest obfite odkładanie się tłuszczu w jgąnee podskórnej przy zaniku czynności gruczołów płciowych.
I(zmożeniu przemiany materii w następstwie np. nadczynności tarczycy towarzyszy, oprócz innych objawów, znaczne wychodzenie.
Ikanka tłuszczowa u mężczyzn i u kobiet.
Oprócz odmienności g. tdów ciała oraz typu owłosienia-znamienne są dla obu płci różnice w odkładaniu się podściółki tłuszczowej.
Mężczyzn charakteryzuje skłonność do gromadzenia się zapasów tłuszczu w obrębie brzucha, natomiast kobiety-w obrębie pośladków, obręczy biodrowej, zewnętrznych powierzchni ud, narządów wewnętrznych i gruczołów sutkowych.
Ogólnie u kobiet następuje większe niż u mężczyzn odkładanie się tłuszczu.
W okresie przekwitania zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn zaznacza się mniejsza lub większa skłonność do otyłości.
W okresie zaawansowanej starości natomiast nierzadko dochodzi do wychodzenia, będącego wówczas objawem przewagi procesów katabolicznych nad anabolicznymi.
Zanik tkanki tłuszczowej jest często procesem odwracalnym.
Linie napięcia Jedną z charakterystycznych właściwości skóry jest jej układ tzw. linii napięcia.
Jeżeli przekłujemy skórę okrągłym szydłem, to po wyciągnięciu go otwór nie jest okrągły, lecz szczelinowaty.
Jeżeli całą skórę zbadamy w ten sposób, to okaże się, iż szczelinki nie układają się dowolnie, lecz w określonych kierunkach, tworząc tzw. linie rozszczepienia(niem.
Spaltlmien).
Jeżeli nożem przetniemy skórę aż do Jłanki podskórnej w kierunku linii rozszczepienia, to rana zachowuje Postać linijną, jej brzegi nie rozchodzą się.
Natomiast jeżeli krajemy Póostopadle do linii rozszczepienia, to przekrajane brzegi cofają się i Tana zieje.
Świadczy to o tym, że skóra jest napięta w kierunku linii Pozszczepienia, które odpowiadają kierunkowi napięcia skóry i są liPaminapięcia.
W zasadzie są one niezmienne od drugiego roku przez 98 e życie.
Przypuszczalnie są uwarunkowane przez wzrastanie, poWeważkierunek linii napięcia zmienia się kilkakrotnie, począwszy od P 9 wqju zarodkowego do stanu dorosłego.
U Z, 5-letniego dziecka na ł 9@ce piersiowej linie napięcia biegną poziomo, u dorosłego skośnie śBłępując, daje się to wytłumaczyć różnicami wzrastania:wzrastanie BBowia na długość jest bowiem intensywniejsze od wzrastania jego 99 wodu.
Ogólnie linie rozszczepienia układają się wzdłuż linii naj 329.


óYyYćyYyXęyyYz ćgóęgYeb'y yy'(z fsYY(x?
-Ys zz tł-y\ł MY yZ('łóóŻ(''is(R-'9 Ż'ćz Ć w'-łV-IZ. ?jet'Ćgró eycs. . , yyJ.
\XXę', , \A y XęYy\8 Bęćsy ą\Y.
/z z.
Z/*******.
******j Ś 8 ę 4, j I.
s s tj.
z 56.
Z Z.
Ryc.
141. Linie napięcia skóry tułowia.
Prawa połowa ciała-układ u Z', letniego dziecka, lewa-układ u dorosłego:wzorowane na Brausie.
mniejszej rozciągliwości skóry, a pionowo do linii największej jej rozciągliwości.
Rozciągliwość skóry.
Odpowiedzialne za nią są przede wszystkim włókna klejorodne, ich utkanie, ilość oraz rozwój.
Jeśli siła rozciągająca skórę przekroczy pewną granicę, to ulega ona rozerwaniu.
Przy działaniu mniejszej siły włókna klejorodne tracą swe poprzeczne prążkowanie, a odzyskują je z powrotem, gdy zewnętrzna siła przestaje działać.
Rozciągliwość skóry zmniejsza się w późnym wieku, co pozostaje w związku z pogrubieniem włókien zależnym mJn, od zmniejszenia się ilości spajających je mukopolisacharydów.
Zarówno linie rozszczepienia, jak i rozciągliwości skóry nie stanowią wartości stałej i niezmiennej w ciągu całego życia.
Przebudowa utkania włókien oraz ewentualne stany chorobowe skóry, np. jej bliznowacenie, zmieniają obie te cechy.
Mimo że dotychczas nie zbadano ostatecznie przyczyn wytwarzania się linii rozszczepienia skóry, moŻ 8 na przyjąć, że wykształcenie się ich pozostaje w związku z utkanie@włóknistym warstwy siateczkowatej i stopniem jej rozwoju.
Linie ro 8 szczepienia skóry sprzężone są również w pewnym stopniu z tkaoWpodskórną, gdyż rozwijają się w tym samym kierunku co ściany prze gród komór tłuszczowych.
GRUCZOŁY SKORY Na powierzchnię skóry wypływają dwa rodzaje wydzieliny, jedna wodnista-p ot(sudor), który bierze udział w procesach regulowagiaciepła, druga tłuszczowa-ł o j(sebum).
Pod względem kształtu odróżniamy w skórze gruczoły cewkowe i jęcherzykowe.
Histologicznie gruczoły cewkowe, a czynnościowo gruczoły potowe noszą nazwę gruc zołów kłęb k o waty eh, ponieważ ich nierozgałęziona cewa zwinięta jest w kłębek:gruczoły pęcherzykowe są to gruczoły łojowe.
Gruczoły potowe występują prawie we wszystkich częściach skóry, gruczoły łojowe-przeważnie tylko łącznie z włosami.
Zależnie od mechanizmu wydzielania odróżniamy dwa typy gruczołów skóry:gruczoły holokrynowe(całkowite)i merokryno w e(cząsteczkowe).
W wydzielaniu holokrynowym cała komórka gruczołowa przekształca się w wydzielinę i jest wydalona, w wydzielaniu merokrynowym tylko część komórki zostaje wydalona, przy czym albo sarna tylko wydzielina(wydzielanie ekrynowe), albo tylko wierzchołek komórki razem z wydzieliną(wydzielanie apokrynowe).
Biorąc to pod uwagę odróżniamy więc:1)gruczoły holokrynowe, czyli gruczoły łojowe, oraz 2)gruczoły merokrynowe, które dzielimy na:a)gruczoły ekrynowe, czyli małe gruczoły kłębkowate albo gruczoły potowe, i b)gruczoły apokryfowe, czyli gruczoły kłębkowate, oraz gruczoł mlekowy.
MAŁE GRUCZOŁY KŁĘBKOWATE(GRUCZOŁY POTOWE)Rozwój.
Gruczoły potowe(glandulae sudonferae)albo małe gruczoły kłębkowate(glandulae glomifrmes minores), ekrmowe, powstają bezpośrednio z naskórka, zarówno w miejscach nieowłosionych skóry, jak i owłosionych.
Najpierw powstają gruczoły w miejscach nieowłosionych na dłoni i podeszwie-z listewek naskórka na jego dolnej powierzchni, w miejscach owłosionych powstaje 4 do 10 zawiązków gruczołów dokoła Jednego zawiązka włosa.
Gruczoły powstają jako lite, cylindryczne wypustki nabłonkowe, które wnikają w tkankę łączną.
W dalszym okresie rozwoju głęboka część gruczołu zwija się w kłębek będący zawiązkiem części wydzielniczej.
W 6-7 miesiącu życia płodowego staje się ona drożna i powstałe światło otoczone jest dwiema warstwami komórek.
Nieco później również część wyprowadzająca staje się drożna.
Na zakończenie rozwoju część wyprowadzająca Dzebjja się przez naskórek i w 7 miesiącu życia płodowego gruczoły zaczynają wydziełAćpot.
Budowa.
Część wydzielniczą, tzw. ciało gruczołu potowe 8 o(corpus gid, sudonfrae)znajduje się przeważnie w warstwie gruśzołowejtkanki podskórnej, nieraz w najgłębszej części skóry właści@hczęść wyprowadzająca-przewód potowy(ductus sudmJe 6@z początku biegnie w skórze właściwej, później w naskórku.
9 Rna połowa zwojów kłębka należy jeszcze do części wyprowadzają 91, podczas gdy połowa głębsza wytwarza właściwą powierzchnię Bódzielającą pot.
Ciało gruczołu potowego składa się z jednej warłłwykomórek nabłonkowych kształtu sześciennego lub walcowatego, Tednica światła nie przekracza wysokości wyściełającej go komórki.
RRI.


Do nabłonka przylegają od zewnątrz cienkie, pałeczkowate komórlgmięśniowe pochodzenia nabłonkowego, tzw. komórki mioe pt. tel i alne, które układają się podłużne.
Czynnościowa rola tych kw. morek nie jest jasna.
Na zewnątrz komórek mioepitelialnych ciała gruczołu jest objęte delikatną b to ną p o d s ław n ą(membrana bą.
salis).
Przewód potowy składa się z dwóch odcinków.
Odcinek pierwszy w przedłużeniu ciała gruczołu, przebiega pionowo przez skórę właści.
wą linią nieco falistą.
Drugi odcinek-dalszy, skręca się spiralnie jak korkociąg, biegnie w naskórku i uchodzi skośnie na powierzehntotworem potowym(porus sudoriferus).
Ściana przewodu skłałąsię z dwóch warstw komórek.
Warstwa zewnętrzna jest przedłużę.
niem komórek mięśniowa-nabłonkowych, wewnętrzna-komórek wydzielniczych trzonu.
Przy przejściu przez warstwę ziarnistą nąskórkaw komórkach warstwy wewnętrznej przewodu pojawiają się ziarenka keratohialmy łase, jak w warstwie ziarnistej.
W obrębie warstwy zrogowaciałej-przewód potowy nie ma już własnej ściany i jest ograniczony komórkami zrogowaciałymi.
Grubość cewki wydziel niczej ciała mieści się w granicach 50-60 urn.
Przewód potowy jest na ogół tylko nieco cienszy, grubość jego wynosi 34-38 um, .
ndCZVOłćwłosowate oplatające gruczoły potowe.
Ryc.
142. Model gruczołów potowych.
naskórek.
cz przewód potowy.
część wydzielnicza**gruczołu potowego.
/Kłębki gruczołów potowych otacza od zewnątrz gęsta sieć wło@8 czek, przy czym każdy gruczoł ma własny splot naczyń włosowaQP'(Włośniczki odgałęziają się od drobnych tętniczek skóry.
Gruczoł'Płowe unerwia delikatna sieć włókienek bezrdzennych, przy czyn)P(jedyncze włókienka nerwowe dochodzą aż do komórek wydziel czych.
tkanka łączna-ć.
luźna.
gruczoły apołrynowe.
gruczoły ekryn owe'(potowe).
Ryć, 143.
Gruczoły potowe pachy-tkanka podskórna.
o*, *******"i**"**'*, ***', .
Rozmieszczenie i liczba.
Z małymi wyjątkami gruczoły potowe są rozsiane w całej skórze.
Nie ma ich macierz paznokcia, wargi sromowe mniejsze, dolna część warg sromowych większych, wewnętrzna powierzchnia napletka i żołądź.
Liczba gruczołów i ich wielkość są zmienne w zależności od rasy, wieku i właściwości osobniczych U przedstawicieli rasy czarnej gruczoły te są silnie rozwinięte.
Z wiekiem gruczoły polowe częściowo zanikają.
Są one obfitsze na przedniej powierzchni ciała niż na Jroei.
Najgęściej ułożone są na dłoni i podeszwie(301-4 OOVcm'), najrzadziej na karku, grzbiecie i pośladkach(50-IOO, em').
Ogólna liczba gruczołów potowych w skórze oceniana Jest na przeszło dwa miliony.
Każdy gruczoł potowy jest jednostką samodzielną Ujścia ich na powierzchni skóry są niezależne od układu brodawek i systemu listewek skóróych.
Występowanie gruczołów potowych prawie na całej skórze jest cechą Opawą dla Człowiek ąCzynność.
Po przekroczeniu krytycznego poziomu temperatury otoczenia, wynoszą 9 eko 31-3 PC dochodzi do nagłego pojawienia się potu na powierzchni skóry w posła 4 Kropli.
Podobne pocenie się występuje także wówczas gdy tylko część ciała zostanie P 994 ana działaniu podwyższonej temperatury.
Zjawisko to nosi nazwę "odruchowego pOćenia'po@żej temperatury 31-32 C wydzielanie potu również się odbywa.
Jednak 4 robneWbelki potu są niewidoczne gołym okiem ze względu na szybkie ich wyparowywanie A Powierzchni skóry.
Niewidoczne pocenie(perspiratio msensibilis)test Jedną z dróg 9 WW wody przez skórę.
Drugą taką drogą przez powłokę skórną jest wyparowywanie?96 przez naskórek, niezależnie od czynności gruczołów potowych łe@ą z właściwości charakterystycznych dla czynności gruczołów potowych Jest nainnew tym okresie są nieczynne.
Periodyczność w wydzielaniu potu znika w p 6 śYPa 4 ku intensywnego pocenia się.
W przeciwieństwie do bodźców cieplnych bodźce 99 P 8 owe powodują najsilniejsze pocenie się w obrębie dłoni i podeszw 3 oraz pach 3 P 68 zoł 9 ąotowe zaopatruje układ autonomiczny.
Pod wpływem unerwienia współYśWhegowydziela się pot skąpy i gęsty kleisty, np. pot śmiertelny czy w 94 zielany pP 8 ygóY?
BP?śW 9 P 9 V 8 e 66 potowych ma cechy cholinergiczne, ponieważ w obrębie zakończeń ę'98.


działaniem acetylocholiry na te gruczoły Pocenie cieplne inoże być niezależąą yęyunerwienia gruczołów, poławia się ono nawet w okolicach sto:pozbawionych j.
-Ć'WISMB.
Pot.
Jest on różny w zależności od tego, czy pocenie się ma charakter, ciąjgęrDTZCTMWBOW'Wydzielina gruczołów potowych-pot(sudoZ test pbnem składającym się w ggęwody, zawierającym sól kuchenną(9.
6-OJIi), w ilości nadającej jej wyraźny ęjąy(*-tony a poza tym mocznik, kwas moczowy i amoniak Stężenie Jrch związków w pa-Ć.
wzrasta przy poceniu, przerywanym", co należy przypisać zwrotnemu wchłamąąw, wody z przewodów wyprowadzających.
WIELKIE GRUCZOŁY KŁĘBKOWATE(GRUCZOŁY APOKRYNOWE)Obecność ich stwierdza się tylko w pewnych okolicach skóry, ąąktórych należą:okolica pachowa, otoczka sutkowa, linia pośrodkową.
brzucha, wzgórek łonowy, moszna, wargi sromowe większe, okolicą*odbytu oraz krocze.
W nieco odmiennej postaci występują również w*powiekach, przewodzie słuchowym zewnętrznym i przedsionku rosą.
Rozwój.
Gruczoły apokrynowe rozwjjąją się później niż gruczoły ekrynowe.
Foczą.
tek ich rozwoju należy odnieść do uwypukleń mieszków włosów, które rosną w glgb(osiągają poziom tkanki podskórnej.
W przeciwieństwie do małych gruczołów kłębka-watych gruczoły wielkie rozwijają się zawsze z zawiązków mieszków włosów, podobnie jak gruczoły łojowe.
Gruczoły apokrmowe są nieczynne w wieku dziecięcym, fnkjich osiąga pełnię w okresie dojrzewania i w wieku młodym i sterowana jest przez hor-mony płciowe.
Ogólnie przyjmuje się, że wielkie gruczoły kłębkowate u człowieka należą do gruczołów szczątkowych, co należy przypisać redukcji owłosienia u ludzi.
W przeciwieńłstwie do nich gruczoły potowe u człowieka rozwjjąją się silnie i stanowią jednolity system obejmujący zasadniczo całość powłok.
Rozwój gruczołów apokrynowych, floge-netyeznie starszy, postępuje więc w odwrotnym kierunku.
Gruczoły te nie biorą udzie-lu w regulacji ciepła ustroju, w przeciwieństwie do wielkiej roli, jaką pod tym wzglę-dem odgrywają gruczoły potowe.
Budowa.
Kłębki gruczołów apokrynowych znajdują się w tkance podskórnej i są zbudowane wyłącznie z części wydzielniczej.
Przewody tych gruczołów są szersze i bardziej skręcone niż gruczołów poląwych.
Ujście ich znajduje się w lejku(imundibulum)mieszka włosogwego, powyżej ujścia gruczołów łojowych, lub na powierzchni skói?
w miejscu ujścia lejka.
Komórki mięśniowa-nabłonkowe otaczające 4 zewnątrz warstwę wydzielniczą kłębka gruczołu są silniej rozwinięlĄw porównaniu z tymi komórkami w gruczołach potowych.
Niekie 4 Yujścia gruczołów apokrynowych znajdują się na powierzchni skćbez związku z mieszkami włosowymi, co tłumaczy się przemieszczFniem gruczołów.
apokrynowych.
Wymienimy z nieb niektóre.
Rozmieszczenie.
Zależnie od rozmieszczenia odróżniamy kilka rodzajów gruczołPĘ.
G r u c z o ty p a c ho w e(elandulae arii(ares)są największymi gruczołami 8894 watymi.
Gruczoły te leżą w skórze dołu pachowego i wspólnie z gruczołami połoBYtworzą jedną masę gruczołową(narząd pachowy).
Kłębki gruczołów pachowych s 4 ogół tak duże, że widzi się je gołym okiem.
Gruczoły oto c z k i broda wk i s u tk owej(glandelae areolares mamma@łĘ żą w małych wyniosłościach otoczki(p. dalej).
jgę ucz oły około odbytowe(glandulae circumana(es), zwane też odbytowymi, yą gtożone pic(ścieniowato dokoła odbytu.
jgę ucz o ty rzęskowe(glandulae ciliares)leżą w powiekach i uchodzą do mleczka poszczególnej rzęsy, my gezo ty wosk owinowe(glaodulae ceruminosae)leżą w części chrzęstnej jęewodu słuchowego zewnętrznego i wytwarzają w o s k o w i n ę(cerumen).
my u c z o ty p r ze ds i on k owe nosa(glaodulae vestbulares nasi s. sudoriferaejjeąles)w niewielkiej liczbie(35)leżą w przedsionku nosa na wewnętrznej granicy ągosów nozdrzy i uchodzą po stronie ustnej mieszków włosa.
gzynność.
W okolicach skóry, w których występują wielkie gruczoły kłębkowatej-ecne są także małe zwykłe gruczoły polowe Liczba gruczołów, wielkich"u kobiet***większa niż u mężczyzn.
W okresie najżywszej czynności komórki wydzielnicze w jj jgąeh pękają, a półpłynna protoplazma wraz z zawartymi w niej ziarenkami przeaj-gaje się do światła gruczołów.
Większość komórek zachowuje swój kształt wydziela**płynną treść zbliżoną do potu.
Gruczoły apokr*nowe są obdarzone właściwością yjąktego wydzielania i jednoczesnego wydzielania cząstek komórkowych.
Wydzielina ęęuezolów jest jednolita, może rozlewać się w otoczeniu ujścia mieszka włosowego i ęorzyć tu cienką błonkę.
Z nowszych badań wynika, że wydzielanie gruczołów apogzynowychmoże być różne, obok ekrynowego także holokrynowe, j, z całkowitym ęozpadem komórek wydzielniczych.
Zarzucono pogląd o wyłącznie apokrynowym mechanizmie wydzielania, które polega na przedostawaniu się do światła gruczołów jedynie górnej biegunowej części zaradzi komórek.
Gruczoły apokrynowe nie wydzielają zwykłego potu, lecz wydzielinę swoistą, wyróżniającą się wonią, barwą i innymi właściwościami, które powodują charakterystyczny zapach poszczególnego osobnika.
U kobiet są one silniej rozwinięte niż u mężczyzn.
Najsilniej rozwiniętym gruczołem tego rodzaju jest u kobiet gruczoł sutkowy.
Czynnościowo gruczoły apokrynowe oddziałują na bodźce adrenergiczne.
Wydzielina tych gruczołów charakteryzuje się swoistym zapachem zależnym głównie od obecności lotnych kwasów tłuszczowych.
W świecie zwierzęcym zapach ten jest czynnikiem o dużym znaczeniu w życiu płciowym.
GRUCZOŁY ŁOJOWE Rozwój.
Gruczoły łojowe(glandu(ae sebaceae)pod względem kształtu należą do gruczołów pęcherzykowych, pod względem mechanizmu wydzielania-do gruczołów holokrynowych.
Większość gruczołów łojowych rozwija się równocześnie z mieszkami włosów, jako boczne uwypuklenie komórek pochewki zewnętrznej.
W obrębie skóry głowy uwypuklenia te rozwijają się w 5 miesiącu życia płodowego, w obrębie inorchokolic skóry nieco później.
Część gruczołu wyprowadzająca do mieszka włosa ma Kształt wydłużony, podczas gdy część obwodowa rozrastając się, przekształca się w szereg łączących się ze sobą zrazików.
Uwypuklający się gruczoł otacza 8/, obwodu zawiązka mieszka włosowego.
Ośrodkowa położone komórki zrazików zaczynają wypełniać się łojem V płodu 7-miesięcznego gruczoł łojowy ma już bardzo cienką błonę podstawną i kil 84 warstw komórek, w których tylko najbardziej centralne wypełniają się kuleczkami PVszczu.
Z czasem czynnością wydzielniczą zostają objęte również bardziej zewnętrzne 88 stwy komórek, z wyjątkiem najbardziej obwodowej, która pozostaje nie zmieniona Drugi rodzaj gruczołów łojowych-gruczoły nie związane z mieszkami włosów Wwija się w życiu płodowym nieco później, część z nich powstaje zaś po urodzeniu i?jkształca się dopiero około 4-5 roku życia.
Do takich gruczołów należą gruczoły łoBwew obrębie warg sromowych mniejszych.
Budowa.
Wielkość i kształt gruczołów łojowych różnią się znacznie 8 óżnych okolicach ciała.
Są one największe na czole, karku, górnej 9 ęści klatki piersiowej, a stosunkowo małe na pozostałych częściach PBowia i na kończynach.
W skórze owłosionej gruczoły łojowe są 99 wze rozwinięte, przyjmują tu kształt zrazików wydłużonych w P(eciwieństwie do zaokrąglonycń w innych okolicach ciała.


Gruczoły łojowe mają kolbowata rozszerzoną cąęę wrdzielmekrótki przewód wyprowadzający W gruczołach związąnch z wtmi ujście przewodu znajduje się w lejku włosowym jąwyżei miejwktórym do włosa przestają bezpośrednio przylej-ąę pochewki SB.
Każdy włos ma swój gruczoł łojowy, przy czym część wM 4 zielnhgruczołu występuje w postaci łilku lub kilkunastu z-ąziKo 838 h ujpukleń usadowionych w warstwie gruczołowej ją granic 3 tkpodskórnej.
Pod względem ilości gruczołów łojowyw(jiożna godzi skórę na dwie okolice:1)twarzy i czaszki, 2)innęąj okolic ciała, 4 obrębie twarzy i głowy liczba gruczołów na I cni*ęęiosi@Wwinnych okolicach ciała nie przekracza ona 5)*jgjj na i cnć.
Nlenie czynności gruczołów łojowych jest wprost pKjęjęcjooBWe do ńwielkości.
Najbardziej rozwinięte gruczoły stwierdzą ęię W Q 6898 cach ciała, w których są one najgęstsze.
W okresiw ąąjrzeW 88 wego gruczoły łojowe są większe i bardziej czyrąa aro W 8 pobudzającym ich rozwój wydzielaniem testosteęjęg.
P(6890 Je wydzielany jest nie tylko przez jądra, ale także pręż-jąj@8 cza.
Znacznej inwolucji ulegają gruczoły łojowe ą-jgresie 99 ba kwitaniu u kobiet, są one też u kobiet mniejsze ąję u@W 9 Y 8 starości czynność gruczołów stopniowo zaniką, ą jw(liczPB PF łskóry może obniżyć się do O-50.
Nie wykaząno ęęgywu 988899 A tonomicznego na wydzielanie łoju.
Liczba zrazików części wydzielniczej może dochodzie gj jg*zją łączą s)?
We z tą pod kątem ostrym.
Wpuklaiąca się c*pść wóBzieDucza gruczołu PP 9 Ś?
*YŃdługości:szerokość tej wynosi około 9.
3-G run.
Duże gruez-gę jajowe PP 98 ł 9 śł 98 Pwielkość I-2 mrn.
Przewód wyprowadzający jest zązwyezęy-Xtki.
WĆP 9 A 9@łprzed ujściem nieco lejkowato rozdęty.
Przekrój przewwąg ę g. -ąwa 4 z 44 P 989**0, 08-0. 15 run.
Zraziki gruczołów nie mają własnego świągą(gąjdow 8959*9 Świcie wypełniających je komórek.
Najbardziej zewnętrząą wąyęęę zraPP PP 9 ściśle do siebie przylegające niewysokie komórki o sześeieęąęj g-ształPłF P P 9 ś 9 śłych bardziej wewnętrznych warstwach komórki są znąeząj, , ąaksze'(999 łĘświeloboczny.
Protoplazma tych komórek przypomina pją-ąąę Xą, -ju, w 839(989964 znajdują się skupiska lipidów.
Im bardziej dośrodkowo, tym mniej ostre stają się grąnieą ej-jęoplaWY ł 999:?
morek wydzielniczych.
W najbliższym sąsiedztwie przeęąąą ąyw ęjwadzARP 98999 Ęłdzi do rozpadu komórek, wywołanego postępującym ąąąąąąjąaaiem swnętrzu.
W ostatecznym wyniku gromadzenie się i wygztwą-g. . jaju przeA F 69(996 staje się jednoznaczne z ich rozpadem.
Miejsce rozgąąąw yg-jarek zaJ@W 4 P 9 Ęwarstwy przesuwaiące się od obwodu do środka na stęuŃg-a, ąjości ro 86994 PB(bardziej zewnętrznie położonych warstw komórek.
Jwzwieszczerie i liczba.
Liczba gruczołów lojowyew jeę ęęąąąą do ozO 8 c 8 eP 88 PKulega wątpliwości, że test ich mniej niż gruczołów potowyeK ząę-zna cz*osiąga pełną swą czynność w okresie dojrzewąąją ętcioweśP ŃęWśĘĘezynnościwydzielniczej gruczołów łojowych w okolicąeh tąąjąąywych w OPBśłP PB('rzewania lub w okresie późniejszym może być tak znączą. . ja ekóra zw(8989 Ęswym błyszczącym, żółtawym kolorytem powierzchni ą pęy ąąjęku jest ślka Stan ten nosi nazwę łojotoku(seborrhoea)i usposą**ą, rozwgP 8@ł 9 łchorób łojotokowych skóry.
Stosunek liczby gruczołów łojowych do potowych na tułąęąu i koń 8 YP 86 Ż ć 9?.
W s 4 W owębie skóry głowy stosunek ten zmienia się ąą g-języść grucPBPó ł 4 wyBh, a w obrębie twarzy i małżowiny usznej liczba obu jjąyąjaw jest 8)8818968 Jednakowa W okolicy czoła, skrzydeł nosa, brzegów pawi-g. -j jąbiecych częŚP PB?
wjjjemy na 9 ł 9 OW 66 PP 9 p Y???łó?
'F 99 Y 9 łP 6 ł 496 Y 9 P 8 P 884 owJ połowie brzegów pąleąę ej, j QgPodział.
Gruczoły łojowe można podzielić na dwie grupy:1)rozwo*wozwiązane z mieszkiem włosa, które uchodzą w lejku włosa, 2)yuczoły rozwojowa całkowicie niezależne od włosów.
ńrupa pierwsza to gruczoły łojowe, związane z włosem raz JWYPY z':'ęóóóóóXĘXĘRBY''gĄgęćcjcjcjłY%Ę'", , ycjgcjcjcjcjgcjgcjgcjWXXćYóYćć**ęĘĘ%ł%XXX ŚĘ'?
"%Ę'ĄW'?'ggĘgXy"y?%g"ygjggXgóYyŃY óggóW 6.
7 ąyprowadzający.
Znaczna część włosów ma dwa gruczoły łojowe, gtóre mogą być tej samej lub różnej wielkości.
Ich przewody wyproXXĘgjHXX'ggćęgg?
'?'ĘĄ%gX ó 3'?
Xg'. ??, ć'óóó%??
669. 6%6 ĘĄćXŃyĘciach mieszka.
Wraz z@@esz 8 a@88 łO 6 o 638 onych komórek tych gruczołów może się odnawiać zniszczony przez ĘśĘ?6 ł 999 ł 999589(98 P 9 Dz 8 e Komórki gruczołowe trącą tę ęjąąyjgjĆ g. . %jgggĆygW żg, 'gąćg g'%ćg"?
%PY, ?ćŃĆhY'8 ĘYĘ+9 ł'dzi, prącia, warg sromowych mniejszych i w otoczeniu odbytu.
Do tej kategorii należy zaliczyć gruczoły tarczkowe jlleiborna)jgg'j', gg?'?***gŻ W ĘćgggXWX.
'W.
"'R. .
9. 66. WWYX YX WY.
Xhh ĘYŃ 9 łczołów łojowych, układ ich jest jednak odmienny(p. narząd wzroku)Montgomery'ego)odpowiadających 4 uż 3 m gruczołów łoiow**zw@łpokrynowych, gruczoły otoczki(glandulae areolares), które esiągają znaczną wielkość w okresie ciąży.
Brodawka sutkowa jest 9@9 w(osłona i na swoja wierzchołku ma liczne wolne gruczoły łojorocjąęyycjcjżcj.
'gj'ćŚ-'yggggggŻ gggXggćyó?ć'ggYXgY?
W YW 3, óXXŚYdrugie są znacznie większe.
Te ostatnie wytwarzają wydzieli 99 zwaną woskowiną i zalicza się je do gruczołów apokrynowychg-jgggĄX?
'%RYGĘ, 9 pYĘY 9699989 łśY 84699 F 9(3 n a p I e tk o we ŃĘPBF Gromadzenie siw ięjęw'QQ, -. . cjącjcjjcją.
'XjgX FgóYcjXŃ?"ł PI'jĘ p'"jcjgĄXcjcj''ĄYóŚ, co, %'?yĘ?cjącjgyY'. .
XggcjćXcj'?óyóycj?.
'YĘW%'.
RYWĄ'.
98 atomia człowieka 1.
56.
*z.


błonkowych.
Gruczoły warg sromowych@O@sz 3 ch są liczniejąąich stronie wewnętrznej niż zewnętrznej.
Wolne gruczoły łojowe można nierzadko znaleźć w błonie śluzą policzków w tym samym szeregu co gruczoły policzkowe.
Wyęąąjce tu gruczoły mogą osiągać znaczną wielkość i przeświecae pybłonę śluzową w postaci żółtych guzków(seboglandia).
Stwierdzą je u 408 mężczyzn i u ZO'%kobiet:u dzieci nie spotykamy się z j(Obecność gruczołów łojowych w obrębie błony śluzowej jamy uęą-w przeciwieństwie do dawnych poglądów-jest zjawiskiem ąlogicznym.
Niektóre z tych gruczołów mają swe ujście na powierzchni Ęjjąśluzowej, inne nie mają w ogóle ujścia i wydzielany przez nie Mjwydostaje się na zewnątrz, lecz jest resorbowany przez komórktsiednie.
Czynność.
W przeciwieństwie do gromadzenia się tłuszczu w tkance podskórną zbierający się w protoplazmie komórek wydzielniczych gruczołów łojowych utrąęjsię w ciągu szeregu podziałów komórkowych w postaci oddzielnych, nie zlewają się z sobą ziarenek.
Nie zostało rozstrzgnięle ostatecznie, czy proces gromadzenigtłuszczu w komórkach tłuszczowych jest objawem ich zwyrodnienia, czy zjawisfzj alogicznym.
W skład łoju wchodzą skwaleny nienasycone i wolne kwasy tłuszczowe, estry ki sów tłuszczowych i alkoholi o większych stężeniach oraz tłuszcze obojętne(trójglioedy).
Ilość lipidów w zaradzi komórek gruczołów zwiększa się w miarę ich dqjrzewNajbardziej zewnętrznie usytuowane komórki gruczołów mają cechy komórek pwowych graniczących z błoną podstawną.
Lepkość łoju jest różna w zależności od temperatury.
Punkt topnienia łoju skóra wynosi 3 O 6 C, w wyższej temperaturze łój jest płynny, w niskiej ma konsystencję stałą.
Pod wpływem potu łój tworzy emulsję na powierzchni skóry, która impregnwłosy i naskórek, tworząc cienką warstwę.
W skórze łój osiąga pewien stały sto koncentracji.
Odtłuszczenie powierzchni skóry, na przykład przez zmycie jej alk Jem, jest bodzcem do odnowy warstewki łoju przez gruczoły łojowe.
Grubość wersie ki łoju na powierzchni po osiągnięciu stanu, nasycenia"skóry wynosi od 3 do 10 pni.
GRUCZOŁ-SUTKOWY.
Gruczoł sutkowy(glandula mammaria), czyli sutek(mamma)gruczoł mlekowy jest największym gruczołem skórnym.
Jwydzielina-mi e k o(lad stanowi płyn o bogatej zawartości bii tłuszczu, który służy za pokarm dla noworodków i osesków.
Od czołu sutkowego otrzymała nazwę cała klasa kręgowców-s(mammalia).
Pełny rozwój i czynność wykazuje gruczoł sutkow 31 ko u kobiet, u mężczyzn znajduje się w stanie uwstecznionym.
Rozwój.
Gruczoły sutkowe rozwijają się z zawiązków gruczołów apokrynow?
PFnimidwa symetryczne, kuliste zgrubienia naskórka, od 4 miesiąca życia pło 8@wzrastające w głąb podłoża.
Ze zgrubień tych rozwij*/się mniej więcej po 20(9 dających początek zrazikom i przewodom wyprowadzającym gruczołów.
W 7 i 4'siącu życia w czopach naskórkowych wykształcają się zawiązki przewodów.
Bro 98@sutkowa rozwjja się w polu sutkowym, a później otoczce, w następstwie rozrostu 94 łącznotkankowej gruczołu.
Z brodawek sutkowych noworodka aż, do pierwszego miesiąca życia u obu pł 4 się wycisnąć pewna ilość treści przypominającej mleko, która jest wydzieliną 899 wyeh rozgałęzień gruczołowych.
yęydzielanie mleka z gruczołów sutkowych u niemowląt należy od, -jeść do działania hormonów matczynych wytwarzanych przez ąrzedni płat przysadki, położenie, kształt, wielkość.
Kobiecy gruczoł sutkowy osobnika ąąrosłego leży na wysokości Ul do VI lub VII żebra, a w kierunku pojęzecznymod linii przymostkowei sięga prawie do linii pachowejęęodkowei.
Dekko wklęsłą powierzchnią tylną spoczywa on w swej wtększości na powięzi mięśnia piersiowego większego i tylko mała ązęść boczna leży na powięzi mięśnia zębatego przedniego.
Z powięąąsutek jest przesuwalnie połączony cienką warstwą tkanki łącznej wiotkiej.
Jeżeli ten aparat wieszadłowy nie jest dostatecznie silnie wzwinięG, to sutek opada(sutek obwisły).
Silne i nieprzesuwalnezrośnięcie z podłożem wskazuje na zmiany chorobowe.
Sutki są gształtu półkolistego lub stożkowatego, ich osie biegną nieco rozbieżjiedo przodu.
Wymiar poprzeczny, osobnicza bardzo zmienny, wynogokoło 12 cm, grubość około 5 cm.
Między obu sutkami leży zmiennej szerokości podłużna szczelina-zatoka sutkowa(sinus mammarum).
Budowa ogólna.
Sutki składają się z tkanki gruczołowej-c i ał a sutka(corpus mammae)i otaczającego je ciała tłus z c z owego(cereus ad(posum mammae).
Ciało gruczołowe jest mało zmienne pod względem masy, natomiast rozwój ciała tłuszczowego bywa bardzo.
zatoki mleczne.
brodawka gruczołu sutkowego przewoa mleczny.
nak wzorowane na Benninghotfe.
339.


różny.
Pełne sutki nie są więc wyrazem zdolności czynnościowej małą gruczołowego.
Nieco poniżej środka każdego z sutków na jego szczycie wystaje mały wałeczkowaty lub stożkowaty twór zwany b r o da w k ą sut.
ka(papilla mammae)sterczącą nieco ku górze i do boku.
Dakotą niej leży otoczka brodawki sutkowej(areola mammae).
Brodawka i jej kolista otoczka'zwracają uwagę swym ciemnieiszyn(zabarwieniem powstałym wskutek nagromadzenia się melaniny w naskórku.
Różowożóhawe lub jasnobruname brodawki ciemnieją intensywnie w czasie ciąży, a zmiana ich zabarwienia jest jednym z os.
jawów za nią przemawiających.
W okresie karmienia barwa ciemną nasila się jeszcze, bardziej:po ustaniu karmienia brodawki bledną, zabarwienie ich jednak nigdy nie wraca do stanu przed pierwszą ciążą.
Skóra brodawki sutkowej jest lekko pofałdowana z powodu występowania na niej drobnych brodaweczek stanowiących ujście p r z ewodówmlecznych(duetus laemen).
W obrębie otoczki brodawkisutkowej znajdują się na jej powierzchni nieregularnie drobne wzniesienia utworzone przez wielkie gruczoły apokrynowe łojowe mające po 4-5 ujść w każdym wzniesieniu-są to gruczoły o to c z k i(glancu/ae areolares), o których wspominaliśmy poprzednio.
Gruczoły te uważane są przez niektórych za formy przejściowe między zwyczajnymi gruczołami łojowymi a gruczołami mlekowymi.
---przewód mleczny.
-żyła.
-podłużne pasmo osiowe*cjąyF******************************************************************************************************************************************************************************************************************7'7 peę.
śc*g na s pr*żys*e do skóry.
Brc.
145.
Schemat siatkowego układu sprężysta-mięśniowego brodawki sutkoBei Ęosi bcodawki pasmo podłużne.
Sprężyste ścięgna(czarne)przerywają włókna rO 9 PĘ 6 we:wg Nagela.
Część podnaskórkową brodawek tworzą liczne naczynia, mięśnie gładkie oraz obfite włókna sprężyste.
Mięśnie gładkie układają się goncentrycznie wokół przewodów mlecznych.
Budowa szczegółowa.
Gruczoł sutkowy składa się z 15-20 stożgowatychp ł a 1 o w(lobi glandulae mammanae), które promieniście układają się dokoła brodawki sutkowej, oddzielone od siebie tkanką łączną i podzielone na większe i mniejsze p ł a ci k i Oobuli glandulaemammariaet.
Każdy płat jest oddzielnym złożonym gruczołem pęcherzykowym z przewodem wyprowadzającym-tzw. p r z e w o de m mi e c z ny m(Żuctus lactiferus).
Odpowiednio do liczby płatów występuje również 15--20 przewodów mlecznych, które kierują się do brodawki.
Przed wstąpieniem do brodawki przewody mleczne wytwarzają niewielkie workowate uwypuklenie-zatoki mleczne(sinus lactifn).
Długość ich wynosi około 12 mm, szerokość około 6 mm:w czasie wydzielania mleka służą one jako małe zbiorniki.
Przed swym ujściem na brodawce zwężają się ponownie:każdy przewód ma oddzielne ujśClCPłaty gruczołu sutkowego mają zabarwienie czerwonożółte i barwą tą, jak też większą spoistością, wyraźnie się różnią od tkanki łącznej.
Części wydziemicze gruczołów sutkowych oraz ich przewody wyprowadzające(przewody mleczne)są wysłane nabłonkiem, który w zależności od, miejsca wykazuje różną budowę.
W najbardziej obwodowa położonych pęcherzykach i przewodach jednowarstwowy nabłonek składa się z nieco spłaszczonych komórek sześciennych.
W większych przewodach nabłonek jest już nieco wyższy, a w odcinkach końcowych i zatokach mlecznych jest to jednowarstwowy nabłonek walcowaty.
W pobliżu ujścia przewodów mlecznych nabłonek przyjmuje charakter wielowarstwowego nabłonka płaskiego.
Między nabłonkiem a jego błoną podstawną znajdują się komórki mioepitetialne, których skurcze zapewniają wypływ mleka na zewnątrz.
Ścianę pęcherzyków gruczołu sutkowego na zewnątrz od nabłonka, jak zaznaczono wyżej, tworzy jednolita błona podstawna, a ścianę przewodów tkanka włóknista zawierająca włókna sprężyste o przebiegu okrężnym i podłużnym oraz gładkie komórki mięśniowe.
W otoczce brodawki sutkowej gładkie komórki mięśniowe przebiegają promieniście, w brodawkach śrubowało.
Na wierzchołku brodawki przewody mleczne przeniłiiąprzez sitowatą płytę włókien mięśniowych, które obejmują ujścia gruczołu na brodawce.
Opisany układ mięśniowy brodawki sutkowej ma decydujące znaczenie dla mechanizmu wydzielania mleka, o czym będzie mowa niebawem.
Vzrnność.
Jak już wspomniano, wielkość i rozwój gruczołu sutkowego ulegają Bacznym zmianom w różnych okresach życia.
U dziecka gruczoł sutkowy składa się z nierozgałęzionych przewodów.
W gruczole dziewiczym przewody mleczne są jeszcze P(zeważnie niedrożne, u kobiet w okresie dojrzewania zaczynają się silnie rozrastać Póorząc rozgałęziony, skomplikowany układ.
W pierwszych tygodniach ciąży dalszy P 9 zwói gruczołu sutkowego jest zapowiedzią czynności wydzielniczej.
W obrębie obwo 9966 chrozgałęzień przewodów pojawiają się liczne wypustki przekształcające się w iŚBciki i pęcherzyki gruczołowe.
Czynność wydzielnicza komórek stanowiących wyś 98 Wępęcherzyków nie różni się od czynności innych gruczołów apokrynowych.
W okP 9 enieczynnym pęcherzyki są małe, a komórki nabłonka drobne i ziarniste.
W czasie P 9@ei czynności komórki wydzielnicze przyjmują kształt sześcienny lub walcowaty i**erczą ku światłu pęcherzyków.
Początkowo wydzielina gruczołu Jest cieczą czystą ć 9 Pe(oiającą światło pęcherzyków.
Po pęknięciu komórek wydostają się do światła Wielki tłuszczu(I-20 urn), które wspólnie z substancjami białkowymi tworzą za*zwaną mlekiem A 7-8 miesiącu ciąży wydzielanie mleka jest poprzedzone pojawianiem się w P(Fewodach siary(colostrum).
Siara jest zawiesiną kuleczek tłuszczu o stężeniu silniej.


szym niż w mleku.
Mleko jest zawiesiną i jednocześnie roztworem tłuszczu jQjąwęglowodanów oraz rozpuszczalnych w tłuszczach barwników(karotenoidów), jgjązawarty w mleku tworzy tzw. kuleczki mleczne, których łączeniu się w większe gj, jska zapobiega wytwarzanie się na ich powierzchni otoczki cytoplazmatycznej.
W trzecim dniu po porodzie, z chwilą rozpoczęcia laktacji Osa(mienie piersią)ąj-głzi do tak znacznego rozszerzenia płacików gruczołu, że utkanie Jego przypontjąąowę płuc.
Stopień rozrostu gruczołu w okresie karmienia ulega duż**wahaniąądywidualnym.
Wydolność gruczołów sutkowych jest zmienna i pozos 4 e zawsze ząwna od zapotrzebowania na mleko.
Z chwilą zaprzestania karmienia piersią zraziki zmniejszają się i wiele z nich z całkowicie.
Wydzielanie mleka i związane z nim przemiany w budowie gruczołu ęąwego są sterowane mechanizmem wewnątrzwydzielniczym.
Hormonami reguhgąwydzielanie mleka są folikulina, progesteron, prolaktma i oksytocvna.
Oprócz tą-nów pewien wpływ na wydzielanie mleka wywierają również czynniki nerwowe.
Ustanie laktacji poprzedza zastój mleka w zrazikach, co powoduje silne rozciąga oraz odcinkowe przerwanie światła pęcherzyków.
Zastoinową wydzielinę gruczwygocytują komórki żerne i drogą naczyń chłonnych wyprowadzają tą poza gruczoł kawy.
Po redukcji i zaniku zrazików w gruczole zachowują się w dalszym ciągu jnie przewody mleczne.
Miejsce wiotkiej tkanki łącznej okołogruczołowej zajmuje z tkanka włóknista.
Wygaśnięcie czynności jajników powoduje zanik i zmiany wstew zrazikach gruczołów sutkowych.
Znaczna redukcja miąższu i przebudowa tkłącznej gruczołu idą często w parze z bujaniem nabłonka przewodów mlecznych, kmoże przyjąć cechy nabłonka wielowarstwowego.
Część przewodów mlecznych sta, inne przekształcają się w torbiele.
W podścielisku zaznacza się powiększenie kier sprężystych i stwardnienie naczyń, a poza tym miejsce właściwej tkanki tą zajmuje tkanka tłuszczowa(p. dalej).
Mechanizm wypływu mleka.
Wyżej opisany układ mięśniowy brodawki i ot brodawki sutkowej tłumaczy mechanizm, wypływu mleka.
Pod wpływem bodźca dkowego(np. usta oseska)skurcz błony mięśniowej może przekształcić brodawkę suwą, doprowadzając ją do er e k ej i, czyli s 1 a wiania się(wyprostowania)broda ku górze.
Powyższy odruch, skurcz mięśniowy brodawki, warunkuje otwarcie się pwodów wyprowadzających.
Współdziałanie tych odruchów powoduje wypływ mlegruczołu.
W czynności tej znaczną rolę odgrywa również skurcz komórek mioepitnych oplatających komórki pęcherzyków gruczołów, jak zapewne również układ występujący w brodawce.
Gruczoł sutkowy u mężczyzn.
U no w o r od k a gruczoł sutkowy składa się z pwodo dwu-lub trzykrotnie rozgałęzionego.
Koniec przewodu jest silnie poszerza(gruczoł nieraz może wytwarzać wydzielinę, zwaną, mlekiem czarownic"(nienxenmilch).
U m ę z czy z n szczątkowy gruczoł sutkowy ma budowę podob@49 cięcej:składa się z rozgałęzionych, jednak dłuższych przewodów.
Największy 8 osiąga w 30 roku życia i w tej postaci zachowuje się do starości.
Sutki dodatkowe(mammae accessorae).
Oprócz obu typowych gruczołów@wych u obu płci, jednak częściej u kobiet niż u mężczyzn, zdarzają się gruczobwe dodatkowe.
Występują one w różnych miejscach tułowia, były nawet obser 89 na udzie.
Najczęściej, również u mężczyzn, zdarza się jedna, rzadziej kilka na 99 Ęwych brodawek sutkowych bez gruczołów(łwperthelia).
Nadliczbowa brodawłBwioną jest najczęściej około 10 cm poniżej i nieco przyśrodkowo od brodawki 0996 jest znacznie mniejsza, a otoczka może nie występować.
Rzadziej zdarzają się prawdziwe gruczoły sutkowe dodatkowe(hvperm@9 Wwzględem budowy i czynności nie różniące się od normalnych.
Wyjątkowo@mężczyzn mogą występować czynne gruczoły sutkowe(gynaecomasta)WB?
twory zdarzają się przy równocześnie normalnych narządach płciowych Starzenie się gruczołu.
Zaznacza się ono u kobiet już przed 30 rokiem ż 3 c 4 wami inwolucji gruczołu sutkowego są rozrost tkanki tłuszczowej od obwodu 89 kowi gruczołu, zmniejszenie liczby zrazików i płatków, zagęszczenie tkanki ł@w okresie menopauzy torbielowate rozszerzenia przewodów mlecznych.
Objawy inwolucji gruczołu sutkowego u mężczyzn, które pojawiają się bo Ńroku życia, polegają na wężykowatych rozszerzeniach przewodów i zaniku ł 9 PP***********.
jggezynia i nerwy gruczołu sutkowego.
Tętnice gruczołu sutkowego, tzw. gayw-je sutkowe(rami mammanO, pochodzą z trzech źródeł:1)z 11, międzyżebroąęeh(ich gałęzi bocznych), 2)z t. piersiowej bocznej(gałęzie sutkowe boczne)oraz 3)z y piersiowej wewnętrznej(gałęzie sutkowe wewnętrzne).
Większe pnie tętnicze prze, jąegają w tkance podskórnej, skąd gałęzie odchodzą z jednej stron*do brodawki i jej jwezki, z drugiej do gruczołu.
Ostatnie z zewnątrz wnikają do płacików, z których y-zły ma własną sieć naczyń włosowatych.
Wzdłuż przewodów mlecznych przebiegają jwbniejsze gałązki tęwicze, również wytwarzające sieć włosowatą.
żyty gruczołu zbiegają się w tkance podskórnej w większe pnie naczyniowe.
Ich ąee włosowata o dużych okach prześwieca przez cienką skórę gruczołu, zwłaszcza w wząsie laktacji Dokoła brodawki pod skórą otoczki jest wykształcony obfity wieniec jęjąy, tzw. splot żylny oto c z k i b rod a w k o w e j Qlexus yenosus areolacis).
Naczynia chł o nr e gruczołu tworzą dwa sploty licznie się z sobą zespalające:1)yp(ot skórny odpowiadający brodawce i jej otoczce oraz 2)splot gruczołowy.
Odpływ j-tanki z sutka możliwy jest w różnych kierunkach do różnych grup węzłów chłonjąeh.
Główny odpływ prowadzi dn 1)węzłów pachowych, a poza tym naczynia chłonąc kierują się:2)drogą międzyżebrową tylną do węzłów tejże nazwy, 3)drogą międzyżebrową przednią do węzłów mostkowych(międzyżebrowych przednich), wreszcie 4)ąrogą międzymięśniową do węzłów międzypiersiowych i dalej do węzłów pachowych.
Nerwy skórne gruczołu sutkowego są odgałęzieniami nerwów nadobojczykowych i międzyżebrowych.
Czynnością wydzielniczą gruczołu sterują nerwy będące odgąlęzieniami autonomicznymi splotów nerwowych okołonaczyniowych.
NACZY 3 NlA SKORY.
Układ naczyniowy skóry ma podwójne zadanie, miejscowe i ogólne:miejscowe polega na odżywianiu, podobnie jak we wszystkich narządach, a ogólne na oddawaniu*iiepła, które służy regulacji ciepła całego ustroju.
Oddawanie ciepła jest zależne od temperatury zewnętrznej.
Im skóra jest cieplejsza w stosunku do otoczenia, tym sil@ejszejest oddawanie ciepła.
Temperatura skóry ze swej strony jest głównie zależna X temperatury przepływającej krwi.
y.
Odrębność naczyń skórnych.
Miejscowe ukrwienie skóry zapewnia układ naczyń 8(osowatych brodawek.
Włośniczki brodawek są końcowymi rozgałęzieniami najdrobieiszychtętniczek odchodzących od większych tętniczek znajdujących się u podstawy rodawek.
Włośniczki te odżywiają same brodawki i naskórek, który jest całkowicie zbawiony własnych włośniczek.
Na szczycie brodawki włośniczki tętnicze przecho 4 we włośniczki żylne, a te z kolei w drobne żyłki uchodzące do obszernej głównej ci żylnej podbrodawkowej.
Sieci tej przypada zadanie regulowania temperatury skóiutroju.
W przeciwieństwie do obfitej sieci włośniczek w brodawkach skóra właściłz wyjątkiem gruczołów, nie ma własnych włośniczek:ten brak naczyń włosowa 9 h tłumaczy się obniżonym stopniem przemiany materii skóry właściwej, składającej K klownie z włókien tkanki łącznej.
98@d tętniczy.
Warstwowa budowa skóry do pewnego stopnia odzwierciedla się w Bie naczyń krwionośnych.
Wyjątkowo tylko tętnice skóry odgałęziają się od głęlPBegnących wielkich naczyń, jak np. t. powierzchowna fałdu łokciowego(a, plicae 9 W superńcialis)od t. ramiennej czy t. nadbrzuszna powierzchowna od 1 udowej.
'Aóe wszystkie tętnice skórne odchodzą od tętnic mięśniowych.
W skórze właściwej H 99 e podskórnej wytwarzają one trzy piętra sieci tętniczych.
Po przebiciu powięzi ĘBłestrzeniąją się na granicy powięzi i tkanki tłuszczowej podskórnej, wytwarzając W@czą o wielkich okach.
Sieć ta nosi nazwę tętniczej sieci powięzioś 9 eci powięziowej odchodzą gałązki tętnicze przebiegające skośnie lub prostopadŚPPowierzchni skóry(dłoń, podeszwa).
Dochodząc do granicy skóry właściwej i ł 9 Podskórnej gałęzie sieci powięziowej tworzą tu drugą sieć, tzw. tętniczą 894 k o r n ą(rete anenosum dermale s. pcońmdum).
Sieć ta układa się równolegle p 9 łomu skóry i towarzyszy jej jednoimienny splot żylny.
Sieć skórna utworzona 9(9 Wko z tętniczek sieci powięziowej, ale również z tętniczek, które bezpośrednio 198 dochodzą do skóry.
Gałązki zstępujące sieci skórnej tworzą sieć naczyń włosa.


przewód potowy.
Stratom spinosum.
sieć limfatyczna podbrodawkowa.
Sł 8 Ć KDWOOOŚGBwokół przewodu po*oweg o.
tętnica sieci podskórnej.
włośniczki limfatyczne bród aweKI 2.
errrrrK.
errrrrKY 9.
j **''--********''*********'-***.
Stratom(Xmeum.
Strato m dBnuloaum.
włośn łezki brodawek sieć krwionośna pod brodawkowa.
(gałęzie łączące).
-żyła i tętnica.
ggg%%%ss sieć krw to nosaą.
podskórna.
włośniczki zrazików tłuszczowych.
tętnica doprowa-dzająca tkanki podskórnej.
Ryć.
146.
Naczynia krwionośne i naczynia chłonne skóry(opuszka palca po uprzednim nastrzyknięciu naczyń krwionośnych karminem, a naczyń chłonnych błękitem pruskimkwzorowane na Darierze.
watych odżywiających zraziki tłuszczowe, podczas gdy gałązki wstępujące opla 1 J 4 swymi włośniczkami gruczoły potowe i mieszki włosów.
Większe tętniczki odchodząc od sieci skórnej biegną prostopadle ku powierzch@skóry albo jako gałązki pojedyncze, albo łączące się z sobą.
W okolicach o skórze przeBsuwalnej tętniczki mają przebieg wężykowaty i są w stanie zaopatrzyć w krew skó(8 nawet przy dużym jej rozciągnięciu.
Poniżej brodawek gałązki tętnicze łączą się z soD 4 i tworzą powierzchowną, również poziomo układiącą się sieć zwaną tętnic z ą saecią podbr odawkow ą(rete arteriosum subpapillare s. superfciale).
Oka tej sieksą drobne i nie przekraczają rozmiarów 0, 2--2 mm, są one mniejsze w okolicach nu 8 żonych na ucisk.
Od sieci tętniczej podbrodawkowej odchodzą tętniczki(arterio(ae)najdrobniejsześekalibru, które wstępując do brodawek skóry przechodzą w nich w pętle naczyń włosowatych.
Każda z tych tętniczek zaopatruje w krew zmienną liczbę brodawek.
Tętniczłtnie zespalają się ze sobą, każda z nich zaopatruje w krew określony odcinek.
Z anaWmicznego punktu widzenia są to tętniczki końcowe.
Dowodem tego jest występowane es ekńrre białych lub jasnoczerwonych plamek, odpowiednio do stanu czynnościoweZPł.
brodawka z Z rozgałęziającymi się pętlami włośniczek i 2 włośniczkami chłonnymi.
tętniczka sp lotupodbrodawkoweg o.
1.
1**ąYóe 8 ó 4 ę-Y?, ęF. ?, pół.
ĘXęyX?pół.
Vścj'**ś 6-, ę V?
ćĘą?v, ćśą'y"'ćŃj-)'**, jjAć"-8 żś, i****z:V'.
()V'Ę'888 ryeą'f)Y ę Żąv'Ayłó g. %'i SżKS.
(Z'(jfVŻF'ró, i''(j cj))j"*yćłf**FW.
ś łz Fj P a***.
Strato rnQOTOGU Ot Stratom grań u losu mwłośn łezki tętn i czeStratom SD(0081(0.
w*śn łezki.
sieć żylna pod b rod awkowa(powierzchowna)sieć chłonna pod b rodawkoważyła sieci podbrodawkowej.
Ryc.
147.
Naczyń minem, drugie błękitem pruskimi:wzorowane na Darierze.
tych naczyniek.
Powierzchnia skóry zaopatrywana przez każdą z tych tętniczek nie przekracza 0, 04---0. 27 mm.
Pętle naczyniowe brodawek.
Naskórek nie ma własnych naczyń i jego odżywianie zapewniają naczynia brodawek skóry.
Między stopniem rozwoju brodawek i ich włośniczek a stopniem rozwoju naskórka istnieje dodatnia'współzależność.
Im grubszy jest naskórek i im większe jego zużywanie się, tym większe są brodawki skóry i tym obfitsze ich pętle tętnicze.
Każda brodawka ma jedną pętlę tętniczą przystosowaną do kształtu brodawki.
Od podstawy brodawki wstępując ku górze tętniczka przyjmuje charakter włośniczki, traci swe komórki mięśniowe.
Po zgięciu się na szczycie brodawki włośniczka schodzi ponownie do podstawy brodawki przyjmując teraz charakter żyłki.
Naczynka te, nie łącząc się z sobą, uchodzą do splotu żylnego podbrodawkowego stanowiącego główną sieć żylną.
Włośniczki brodawek w stanie fizjologicznym są w zmiennym stopniu wypełnione łowią, część z nich może chwilowo nie zawierać krwi zupełnie("włośniczki spoczynkowe').
Włośniczki brodawek odżywiają komórki znajdujące się w warstwie brodawkowej, a ponadto dopływają przez nie substancje odżywcze dla naskórka przez półprzełuszczalnąbłonę podstawną.
W porównaniu z mięsniami zapewniającymi statykę skóra jest wielokrotnie uboższa 8 e włośniczki(odpowiednio 2000 i 150 włośniczek na I mnć).
W warunkach fizjologiczłóchna skórę przypada około Ą 5'%objętości krwi krążącej.
Wkład żylny.
Analogicznie do sieci tętniczych przedstawia się rozmieszczenie sieci Q@yeh.
Jak już powiedziano, krew żylna z brodawek odpływa przez drobne żyłki do F 9@tu żylne go podbr oóawsow ego(plexus yenosus subpapillaris s. superf@4 is).
Stąd przez gałązki łączące zstępujące krew żylna dostaje się do analogicznej z sieci żylne, powierzchowna i głęboka, różnią się od siebie jedynie kalibrem na 9 Yńi wielkością oczek siatki, mniejszych w sieci powierzchownej, większych w sieci 9 W 8 J głębokiej.
Do sieci żylnej powierzchownej dołączają się również gałązki odproP 9(zające krew z gruczołów potowych i zrazików tłuszczowych.
Qły splotu podbrodawkowego mają zdolność kurczenia się, w związku z czym Fóatło ich może ulegać zwężaniu i rozszerzaniu.
Ma to duże znaczenie w procesie reBWAcii ciepła, gdyż w następstwie rozszerzania i większego wypełniania krwią naczyń.


żylnych dochodzi do znaczniejszej utraty ciepła przez skórę.
Odwro(@e, zwężenie ąączyń żylnych sprzyja zatrzymaniu ciepła przez ustrój.
Szczególnie duża rola w reęgącli ciepła przypada podbrodawkowej sieci żylnej, której znaczenie porównuje s"chłodnicy ustroju".
W przebiegu przez skórę właściwą tętnicom, większym żyłom, nerwom oraz przeięą.
dom wyprowadzającym gruczołów potowych towarzyszą sieci drobnych żyłek, z tgą, rych niektóre nie przekraczają wielkości włośniczek.
Nie mają one swego odpowieąjj.
ka w układzie tętniczym skóry i stanowią drogi zespalające podbrodawkową sieć żyłjąOgólnie w głębszych warstwach skóry znajduje się znacznie mniej naczyń, zarówąQtętniczych, jak i żylnych, niż w warstwie podbrodawkowej i w brodawkach.
Z wyąj.
kiem brodawek skóry w skórze właściwej nie występują naczynia włosowate.
We wtą.
niczki natomiast obficie są zaopatrzone gruczoły, włosy, zraziki Iłuszczowe i zakończę.
nią nerwowe.
Tłumaczy się to żywą czynnością tych narządów.
Tkanka okołonaczyniowa.
Naczynia skóry, zwłaszcza w obrębie warstwy podbw.
dawkowej, otacza warstwa tkanki łącznej bogatej w komórki, a ubogiej we włókna Stanowi ona zewnętrzną warstwę ściany naczynia i nosi, nazwę przydawki naczyniowej, Przydanka jest szczególnie silnie rozwinięta w drobnych naczyniach skóry.
Charakterystyczną właściwością tej mezenchymalnej warstwy okołonaczyniowej jest jej zdolność do odczynowego stanu zapalnego.
Czynności obronne i regeneracyjne skóry jaką narządu należy przypisać głównie zdolności odczynowei tej tkanki.
Unaczmienie gruczołów potowych.
Podobnie jak każda brodawka skóry, tak samo i każdy gruczoł potowy ma oddzielne unaczynienie.
Do każdego kłębka gruczołowego dochodzi cienka tętniczka sieci skórnej, która przechodzi w gęstą sieć włośniczek oplatającą poszczególne zwoje kłębka.
Włośniczki kłębka przechodzą w drobne żyłki, które wzdłuż przewodów wyprowadzających kierują się do splotu żylnego po dbrodawkowego.
Naczynia włosowate skóry ulegają częściowemu zanikowi w okresie inwolucji gruczołów łojowych i wypadania włosów, odpowiednio do zmniejszonego zapotrzebowania na krew tych przydatków.
Z metod badania naczyń krwionośnych skóry stosuje się:kapilaroskopię, nastr-kiwanie naczyń roztworami barwników, badania histologiczne, histochemiczne i fzykal-DC.
Kłębki naczrniowe skóry.
Przez długi czas sądzono, że układ tętniczy skóry@cOsię z układem ż 3@ym Jedynie przez sieć naczyń włosowatych.
Obecnie wiemy, że w niektórych okolicach skóry występują bardzo liczne bezpośrednie zespolenia JęWczo-żylne określane jako kłębki naczyniowe(glomera), znajdujące się w warstwie śród-kowej i głębokiej skóry właściwej.
Część doprowadzająca kłębka składa się z rozgałęzień tętniczych, które anastomozując przechodzą w pozwjjane gałązki żylne.
Właściwe zespolenia(anasJomoz**mają kręty przebieg oraz drobne światło w związku ze zO 84 nym zgrubieniem ścian)naczynia.
Ich błona mięśniowa częściowo o charakterze epWęlialróm kurcząc się powoduje przesuwanie się krwi z układu tętniczego do żylnej 8 łe 9 podbrodawkowei W części środkowej zespolenia światło naczyń zwęża się i składa 8 Kjedynie ze śródbłonka Rola kłębków sprowadza się do wyrównywania ciśnienia łPómiędzy układem tętniczym a żylnym skóry, z pominięciem układu brodawek FVPPnaczyniowe występują w macierzy wałów paznokci oraz w opuszkach palców o 6@(narządy Hoyera-Grossera), w wyniosłościach kciuka i V palca rąk Ohenar, hO 4 śnar), w uszach i nosie, liczba ich jest zmienna, od kilkunastu do kilkudziesięciu i 8 cel na I cnć skóry, wielkość ich sięga do 20 urn.
Patologicznie przerosłe kłębki@9 ś+być przyczyną znacznej bolesności, co tłumaczy się obfitym unerwieniem ich śc@8 Naczrniachłowe W przeciwieństwie do układu żylnego skóry jej naczynia cNePPśsą stosunkowo nieliczne:tworzą one sieć o nielicznych oczkach, która znajduje s'?
996 niżej sieci żylnej podbrodawkowej.
Nosi ona nazwę p odn a skórkowej sieci 84 czy ń w to s o w aty eh(rete lyrnphocapillare subepidermale).
Ściana naczyń c@9 Pnych zbudowana jest ze śródbłonka:w otoczeniu jego nie stwierdzamy osłonki ł 8 P 89 tkankowej.
Brodawki nie mają własnych naczyń chłonnych.
Oprócz sieci podbroP?
kowej istnieje Jeszcze druga, położona głębiej, zwana głęboką skórną sie 9 ł 9 naczyń limfatycznych włosowatych(rete(ymphocapillare cu@s wPŃ?
'dum), a ta z kolei przechodzi w splot limfatyczny podskórny Q(eros Ż+Ę'phaticus subcutaneus).
zespolenie.
gałąź do warstwy.
troąąwkswej łeP 9 łeO 8 a órodąwkowej.
żyła sieci skórnej ł.
I zespolenie tętnicza-żylne tętnica skóry wstępująca ku górze.
gałąź do warstwy.
żyła sieci.
Ryć.
148. Kłębek naczyniowy skóry.
Rekonstrukcja plastyczna.
Widok od strony naskórka:wg Brausa.
W stanach zastoju żylnego oraz utrudnionego odpływu chłonki do naczyń żylnych może dochodzić do znacznego obrzęku skóry i tkanki podskórnej.
Nadmiar płynu tkankowego pobudza fibroblasty do rozplemu, w wyniku czego początkowo miękki obrzęk przechodzi w stwardnienie skóry, a nawet słoniowatość.
Ze stanem takim spotykać się możemy w niewydolności krążenia i w razie ucisku guzów nowotworowych na naczynia i węzły chłonne.
Miejscem zastoju chłonki są szczególnie często kończyny dolne, a wtaszcza podudzia.
Regeneracja naczyń skóry.
Nowe naczynia w skórze powstają analogicznie jak w Ż 9 ciu płodowym.
Najwcześniej wykształcają się nowe naczynia włosowate.
Komórki śródbłonka obdarzone są właściwością wędrowania.
Pośzątkowopowstają lite ich pasma, które ulegają później udrożnieniu i przekształceniu 8 żyłki i tętniczki przy współudziale fibroblastów i perycytów.
W dalszym okresie naśzmia wytwarzają anastomozy i przyjmują cechy naczyń sąsiednich.
NERWY SKORY.
Vzuciowe nerwy skórne przewodzą wrażenia dotyku, bólu, temperatury i 99 sKu.
Ich specjalne narządy końcowe są omówione dalej w rozdziale o narządach śósłów.
Liczba nerwów skórnych i ich grubość nie we wszystkich okolicach jest ta śWa.
Na ogół okolice silniej owłosione są mniej obficie unerwione.
Najobficiej zaopaPGwanajest dłoń i podeszwa.
Vpócz nerwów mózgowa-rdzeniowych skórę zaopatrują również nerwy układu auBOomicznego.
Unerwiąją one gruczoły i błonę mięśniową gładką(włosów oraz ściany 98 zyń).
Odgałęziając się od pnia współczulnego dołączają się do nerwów mózgo?9-dzeniowych.
Część z nich opłata się dokoła tętnic i od nich kieruje się do skóry.


WŁOSY.
W skład tzw. narządu włosowego wchodzg:mieszek wG-je wy, gruczoł łojowy, gruczoł apokryoowy OłesJałeJ oraz mięęjąprzywłosowy.
W rozwoju tego narządu współdziałJ 4 z sobą mezoąąXma i ektoderma.
Włosy(pili)są to giętkie włókna zrogowaciałe, które powstają z yĄmorek naskórka.
Są one typowe dla ssaków, u których mewie(tylko obręby skóry nie mają owłosienia.
U większości ssaków o**sienie tworzy gęstą osłonę, która ma duże znaczenie dla regulowąciepła.
U człowieka owłosienie jest zredukowane i tylko w niektóry miejscach(włosy głowy)osiągnęło znaczny stopień rozwoju i częśe(wo stało się wtórną cechą płciową.
Ten typ owłosienia jest flogeątycznie młodą zdobyczą, a regulacja ciepła u człowieka odbywa się inny sposób niż u zwierząt owłosionych.
Rozwój owłosienia.
Włosy zaczynają się zawiązywać w 3 miesiącu życia zaronajpierw pojawiają się zawiązki na łukach brwiowych oraz na górnej i dolnej war Jeszcze w końcu 3 i w 4 miesiącu włosy pojawiają się coraz liczniej na głowie i zgenąją pokrywać dalsze okolice skóry.
Już w końcu 7 miesiąca prawie cała skóra po wa się gęstym, delikatnym, krótkim i jasnym owłosieniem, tzw. meszkiem(lanego).
Materiałem do wytwarzania się włosa jest warstwa rozrodcza naskórka.
W miej zawiązywania się włosa komórki tej warstwy żywo się rozrastają i tworzą wnikający mezenchymę czop komórkowy przedłużający się w długie, cylindryczne pasmo na kowe.
Pasmo to rośnie skośnie do powierzchni skóry i na swym końcu uwypukla kolbowata tworząc zawiązek przyszłej c e b ul k i w ł o s a(bulbus pili), nazywanej że opuszką.
W koniec tego zawiązka od dołu wrasta tkanka łączna i tworzy b r o da kę włosa(papilla pili)silnie unaczynioną.
Na cylindrycznie wydłużającym się wiązko włosa, po tej stronie, po której tworzy on ze skórą kąt rozwarty, przyczepia mięsień przywłosowy, wyżej zaś uchodzi gruczoł łojowy.
Komórki cebulki żywo się rozmnażają i stanowią właściwe źródło materiału, z kto(go powstaje włos:noszą one też nazwę ma ci erzy włosa(matrb pili).
Nowe Jmorki powstaiące z macierzy układają się w stożek.
Wierzchołek stożka rogowaci przedłuża się w nitkowaty korzeń włosa(radia pili), który rosnąc dalej Ku wierzchni skóry, toruje sobie drogę wzdłuż osi pierwotnego pasma nabłonkowego.
6 suwa jego komórki i tworzy w nim kanał.
Ze ścian tego kanału powstaje pochewłosa, zwana wewnętrznym nabłonkowym nie s z kiem w to s a, podczas gBczająca go warstwa tkanki łącznej tworzy zewnętrzny rn te s ze k tą c ano tk a 8 ĘW yó.
Wzrastający na długość korzeń włosa w 6 miesiącu życia płodowego przeniłs 8(skórka i wydobywa się na zewnątrz tworząc łodygę włosa(scapuspiló.
Główną rolę w rozwoju włosa w ciągu całego życia odgrywa mezoderma, 2976 szczenię brodawki włosa powoduje jego trwałe wypadniecie, a nawet rozwój bl@eOdwrotnie, mechaniczne wyrwanie włosa wraz z jego naskórkową torebką rJe 99 dnie tego skutku, a usunięty włos zastępuje nowy, który odrasta z opuszki wło 4 aUkladwłosów na skórze.
Zawiązki włosów rozwijają się w pewnych równo@8 nrch(ok, 250-350 um)odległościach od siebie.
Powiększenie się płaszczyzn)42 okresie wzrostu powoduje, że w miejscach rozsuwających się zawiązków powPWwe, przy czym na ogół zawiązki wykazują skłonność do układu linijnego i rów 8@20 Rozmieszczenie i wielkość włosa.
Człowiek rodzi się z pemy@9 łosieniem pokrywającym całe ciało z wyjątkiem dłoni i podesśgrzbietowych powierzchni dalszych paliczków palców, żołędzi, 564 łechtaczki oraz powierzchni wewnętrznej napletka.
OwłosierBe.
ąąne m e s z K i e m Oaougo), tworzą delikatne, krótkie i jasne włosy, wyjątkiem włosów głowy i brwi, gdzie są one grubsze, dłuższe i niej ciemniejsze.
Meszek ten wypada tuż przed porodem lub wkrótce j yim i zostaje zastąpiony przez meszek stały(vellus), który''j-ubielę i wydłuża się w okresie dojrzewania.
W tej postaci utrzymuj. . ęię on w ciągu całego życia i jest trwalszy u kobiet.
Meszek ten jest'ąętszy od płodowego i stanowi tzw. owłosienie końcowe, którego'jjąkładem jest owłosienie płciowe.
To ostatnie jest oznaką dojrzajj-et płciowej i w okresie dojrzewania rozwija się stopniowo.
Powstajwłosy łonowe Qubes), włosy pachy(hirc 5, brody(baaba), w nozdyęąchprzednich(wbnssae), w otworze słuchowym(tragi)i w okolicy jątytu.
W pozostałych okolicach skóry owłosienie końcowe zaczyna gę pojawiać około 20 roku życia i w ciągu następnych 20 lat osiąga pełnię rozwoju.
pod względem kształtu, długości, zabarwienia, a zwłaszcza typowego miejsca występowania, odróżniamy włosy rzęs, brwi i głoWW R z ę s y(cilia)są krótkimi i grubymi włosami:długość, ich nie przekracza na ogół W mm.
W powiece górnej znajduje się około 150-200 rzęs, w dolnej 75-100.
Są to włosy najciensze ze wszystkich:w ciągu roku zmieniają się co najmniej dwukrotnie.
Rzadko siwieją i to tylko w bardzo późnym wieku:nie mają mięśni przywłosowych.
Najlżejsze ich dotknięcie wywołuje odruchowe zamykanie powiek.
Brwi(supercilia)są podobne do rzęs.
Są ciemniejsze od włosów głowy i brody:przeważnie również nie mają mięśni.
Wspólnie z rzęsami stanowią ochronę oczu przed promieniami światła, a także zabezpieczają je przed spływającym z czoła potem.
Włosy głowy(camlM odznaczają się szczególnie długim okresem wzrastania, który wynosi od 5 do 6 lat.
Przeciętnie osiągają one około 60--70 cm długości, choć nieraz mogą być znacznie dłuższe.
W ciągu jednego miesiąca wzrastają one mniej więcej o I cm.
Długość włosów głowy, ich gęstość, kształt i przekrój poprzeczny ulegają@acznym wahaniom w zależności od rasy(p. dalej).
Oprócz długich i silnie rozwiniętych włosów stwierdza się w obrębie głowy również ewłosienie typu meszkowego.
Czynnikiem sterującym wykształcanie 86 różnych typów owłosienia test różna wrażliwość mieszków włosoBóchna hormony.
Porost włosów w obrębie przeszczepionej skóry Wpowiada okolicy przeszczepionego płata.
Włosy nie ustawiają się do powierzchni skóry prostopadle, lecz śBośnie i dlatego też mogą się układać w "pasma"czy "strumienie**os 6 w"(flumina pilorum)\ub wytwarzać "wiry"(yortices pilorum).
Wubość włosów jest różna w zależności od okolicy, w której wystę(W 4 Najciensze są włosy meszku(5 urn), najgrubsze włosy brody 125 urn)oraz włosy łonowe(125 um).
U mężczyzn w obrębie 9(948 rozróżnia się trzy rodzaje owłosienia:grube włosy brody oraz P 9@zek związany ze słabo i silnie rozwiniętymi gruczołami łojowymi.
994 owa.
Włos jest cienkim, zrogowaciałym włóknem.
Składa się z ę@ci tkwiącej w skórze i sięgającej w głąb do tkanki podskórnej**rzenia włosa(radb pili)oraz z części wystającej ponad po 349.


wierzchnie skóry, nie zawierającej żywych komórek-togę'włosa(seapus pili).
Korzeń objęty jest pochewką, zwaną raj%, szkiem włosa Oblliculus piM i kończy się w głębi wyrążjąąyzgrubieniem-cebulką włosa(bulbus pilO, w którą od ą, -gęwpuklasię łącznotkankowa unaczyniona br o daw k a włosa(ą-g. pilla pili):odpowiada ona brodawce skóry właściwej Cebulka wij-ąyzwana też opuszką, jest właściwym miejscem powstawania włosą ęł, cebulce łączą się wszystkie warstwy nabłonkowych pochewek wąy(p. dalej)i wytwarzają jedno wspólne, silnie zabarwione, skupiejąkomórek.
Z tej macierzy(matnx)powstaje włos i jego nabłontjcwe pochewki.
Po stronie rozwartego kąta, jaki mieszek włosa tworzy z linią ęjcwierzchni skóry, przyczepia się do mieszka mięsień przywłosowyggdalej), nieco powyżej zaś uchodzi do niego gruczoł łojowy.
Część nią.
szka, która leży powyżej ujścia gruczołu łojowego, ma nazwę Te j tę(inńmdibulum).
Dzięki niemu włos układa się luźno w skórze i nwprzylega ściśle do ścian mieszka:lejek stanowi górną część kanał-włos a(canalis piM:na tym odcinku warstwa nabłonkowa mieszkswą budową nie różni się od naskórka.
Włos składa się z:1)rdzenia(meduUa pili), 2)kory(cortex piW orz obejmującej ją cienkiej 3)powłoczki(cuticula).
Rd z eń leży w osi włosa:nie jest on stałym jego składnikiem, występuje tylko włosach grubszych i to nie zawsze:w wierzchołku włosa, jak również w mieszku sgo brak.
Rdzeń składa się z I-2 szeregów poprzecznie spłaszczonych komórek za rających niewiele ziarenek barwnikowych i nie tak silnie zrogowaciałych, jak komór warstwy korowej.
Często zawiera małe pęcherzyki gazu, wówczas włos wydaje się wy czy biały.
K o r a jest głównym składnikiem włosa i zbudowana jest z wydłużonych, zrogowciałych komórek, które w obrębie korzenia zawierają jeszcze jądro.
Między komórki w samych komórkach znajdują się ziarenka barwnika oraz czasami pęcherzyki gW kierunku podłużnym przez komórki kory przewijają się włókna nabłonkowe:głnie dzięki nim włos podwójnie załamuje światło i im też zawdzięcza sprężystość i parność na pociąganie.
Powłoczka włosa(cuticula piM leży na jego powierzchni i obejmuje warskkorową.
Zbudowana jest z pojedynczej warstwy płaskich, zrogowaciałych komórełzawierających jądra.
Komórki te dachówkowato zachodzą na siebie, przy czJP@łwolne brzegi skierowane są ku wierzchołkowi włosa.
Dlatego na powierzchni 88 powstają zazębione linie poprzeczne, których kształt jest swoisty dla każdego 68 zwierząt.
Mieszek włosa(fblliculus pili)otaczający włos składa się z zewnętrznej 4 łącznotkankowej i z części wewnętrznej nabłonkowej.
Przedziela je cienka błoWsławna, czyli błonka szklista:przy wyrwaniu włosa pozostaje ona w mieszku.
Zewnętrzny mieszek łącznotkankowy jest zbudowany z wa@P 8 Ywnętrznej z podłużnie biegnącymi włóknami klejorodnymi i sprężystymi oraz w 8@wewnętrznej z okrężnie ułożonymi włóknami.
Mieszek łącznotkankowy stanowi 846 s 1 w ę n a c z y ni o w ą włosa:odpowiada ona warstwie brodawkowej skóry właŚ 9 ale jak już wspomniano, włos ma tylko jedną brodawkę u swego dolnego końca We w rętr zny mieszek nabłonkowy(fblliculus pili epithelialis).
W(Ynowi właściwą pochewkę korzenia włosa, składa się z dwóch warstw, zewO 8 WP@wewnętrznej.
Pochewka zewnętrzna odpowiada warstwie podstawr@ł 8 stwie komórek ko(czystych naskórka, jednak bez szczelin międzykomórkowych łów, a komórki ściśle przylegają tu do siebie.
Pochewka wewnętrzna odpowia 448 stwie ziarnistej i warstwie jasnej naskórka:w tej postaci sięga ona tylko do uJ 8@czołu łojowego.
W części górnej, odpowiadającej lejkowi mieszka włos jest w(WY.
tkanka tłuszczowa.
brodawka włosa.
łśPanka tłuszczowa pochewka łącznotkankowa.
44.
*j**.
warstwa rdzenna.
warstwa rdzenna warstwa korowa powłoczka włosa osłonka pochewki wewnętrznej--warstwa nabłonkowa ziarnista(Huxleya)warstwa nabłonkowa jasna(Henlego)-pochewka zewnętrzaabłona szklista pochewka łącznotkankowa.
-cebulka(opuszka włosal.
naczynia brodawki.
warstwa korowa, powłoczka włosa-osłonka pochewki wewnętrznej y*.
'Ywarstwa nabłonkowa ziarnista-warstwa nabłonkowa jasna pochewka zewnętrzna błona szklista.
Byc 149.
Przekrój podłużny(a)i poprzeczny(b)włosa:wzorowane na Darierze.
351.


znaczy że nie ma własnych pochewek.
Leży on w lejku włosa nie łącząc się z ją ąścianami.
Pochewka wewnętrzna w lejku już nie występuje, zewnętrzną pyęją.
rnuje charakter naskórka o typowej budowie warstwy zrogowaciałej Głębiej, poąŃ.
ujścia gruczołu łojowego, pochewka wewnętrzna wyraźnie dzieli się na dwie wąręęwzawierające jądra:wewnętrzną warstwę ziarnistą i zewnętrzną warstwę jasną*.
W ar stw a nab ł o nk o w a z i a rni si a(stratom eąiNelfale eraiuliferum)sk:ąąąsię z jednego szeregu dużych komórek zawierających jądro.
W ich cytoplazmie znąjąą.
ją się liczne krople trichohialiny.
Komórki te barwią się eozyną na kolor czerwony.
W ar stw a n ab to nk o w a i as na(stra(um epitheliale(ucidum)utworzona leg yjednego szeregu wąskich, wydłużonych komórek:w jej dolnej części komórki są wyją.
sażone w jądra, wyżej są już zrogowaciałe i nie mają jąder.
Wewnętrzne ograniczenie pochewki korzenia włosa tworzy delikatna p o w ł o c złej p o c h e w k i w ł o s a(cutfcula vaeioae p@O, która bezpośrednio przylega do powłoczjgwłosa.
Podobnie jak-powłoczka włosa, składa się ona z jednego szeregu płaskich korąą.
rek dachówkowato zachodzących na siebie.
Zachodzą one jednak w przeciwnym kle.
runku niż w powłoczce włosa.
W przekroju poprzecznym włos jest owalny, nerkowaty lub okrągły(p. dalej).
Przy wyrwaniu włosa mieszek nabłonkowy nie odrywa się i nadal przylega do włosa w pa.
staci podłużnego białego woreczka, który u swego dolnego końca jest ciemniejszy w wyniku skupiania się tu melaniny.
Barwa.
Barwę włosa powoduje brązowy barwnik ziarnisty oraz rozpuszczony barwnik czerwony.
Tylko u blondynów warstwa korowa zawiera barwnik.
U rudych nie wytwarza się barwnik brązowy.
S i w i e n i e włosów polega na zaniku barwnikatwórczej czynności melanoblastów macierzy:w ł o s y b i a ł e są wynikiem występowania pęcherzyków gazu między komórkami.
Przedwczesne siwienie nieraz zdarzające się w rodzinach nie jest u nich oznaką ogólnego starzenia się, lecz zjawiskiem dziedziczącym się jako cecha panująca.
Mięsień przywłosowy(m. errector piM.
Poniżej ujścia gruczołu łojowego do łącznotkankowej części mieszka włosa przyczepia się mięsień gładki unerwiony przez układ autonomiczny.
Mięsień ten rozpoczyna się w warstwie podbrodawkowei skóry właściwej:jego ścięgno początkowe zawiera liczne włókna sprężyste.
Zależnie od tego, czy włos ustawiony jest bardziej stromo, czy bardziej skośnie, również mięsień przywłosowy biegnie prawie prostopadle lub prawie równolegle do powierzchni skóry.
Tak samo jak gruczoł łojowy leży on po tej stronie włosa, która z powierzchnią skóry tworzy kąt rozwarty Skurcz mięśnia ustawia włos bardziej prostopadle do powierzchni, przy czym unoszą się pochewki włosa, i może powstać obraz tzw. gęsiej skórki(cutis ansenaa).
Skurcz mięśnia przywłosowego naciska również na gruczoł łojowy i ułatwia wydzielanie się łoju.
Cykl włosowy.
Włosy są martwymi, zrogowaciałymi tworami i z chwilą eałkowitegewykształcenia nie podlegają wpływom fizjologicznym.
Czynniki te mają natomiast 49 ży wpływ na właściwości włosa w okresie poprzedzającym jego tworzenie się.
Przeócykl włosowy rozumiemy okres od początku wzrostu włosa do jego samoistnego BY padmęcia i zakończenia fazy spoczynkowej.
W każdym mieszku włosowym następW 4 po sobie w rytmicznej kolejności trzy fazy:wzrostu/i pełnej czynności, inwolucji i 99 czynkowa.
W każdej z tych faz mieszek włosowy podlega na tyle wyraźnym zmianoW że w obrazie mikroskopowym daje się ustalić aktualną fazę rozwojową włosa.
'Huxleya?
Henlego.
gazę wzrostu włosa określa się jako anagen, fazę inwolucji jako katawen, a spoczynkową jako telogen.
prójfzowa kolejność cyklu włosowego jest stała, a cykl włosowy powtarza się wiejjjęrotniew ciągu życia.
Długość poszczególnóch faz jest różna dla włosów w rozmaijęehokolicach ciała.
Tak np. w obrębie owłosionej skóry głowy w fazie anagenu znajgjjesię stale około 9 O 6 i wszystkich włosów.
Odwrotnie przedstawia się cykl włosowy jjeszku, który charakteryzuje wyraźna przewaga fazy katagenu i telogenu nad fazą ąn ageOlJ.
R 4-yg 9 k.
84 R 4 Z.
gruczoł.
cj.
*o*oo u.
'******'*P(y ycjK Słć**ióęl******.
nowa brodawka włosa.
8 Brc.
150. Schemat cyklu włosowego:a-włos kolbowaty, b-przesuwanie się włosa kolbowatego ku górze, c-nowy włos odrasta na nowej brodawce.
F a za kat agę nu polega na zwyrodnieniu macierzy włosa, co zbiega się z oddzieleniem brodawki włosa.
Równolegle ulega inwolucji pochewka naskórkowa włosa, która przekształca się w epitelialny woreczek z tkwiącym w nim korzeniem włosa.
WczesAmobjawem katagenu jest przerwa w czynności mitotycznej komórek macierzy i nieóótwarzaniesię melaniny, co jest równoznaczne z odbarwieniem się dolnej partii włoAaJednocześnie z podciągnięciem ku górze wytworzonego woreczka naskórkowego z Pwiącym w nim zwyrodniałym włosem, co określane jest jako włos kolbowaty, węd Wie również ku górze jego zewnętrzna torebka łącznotkankowa.
Włos kolbowaty wy@4 ałatwo samoistnie lub przy lekkim pociąganiu.
Wytworzenie się włosa kolbowate 89 stanowi zakończenie fazy katagenu i rozpoczęcie się fa z y 1 e I o ge n u(spoczynku).
Wwa on różnie długo aż do czasu, gdy nieokreślony bliżej bodziec wychodzący ze skóQspowoduje wykształcenie się nowej macierzy włosa i sprzężenie jej z odradzającą się Pódawką.
Powoduje to odrost nowego włosa, który zaczyna przesuwać się od swej PPBcierzy ku górze i tkwi mocno w części naskórkowej mieszka włosowego.
Vhociaż rytmiczny cykl przemian morfologicznych w mieszku włosowym przebiega?*asadzie jednakowo u wszystkich ssaków, to jednak występują u nich wyraźne róż 98 ew zakresie czasu trwania poszczególnych faz cyklu włosowego.
U wielu zwierząt ć 96 ost włosów ma cechy wzrostu falistego, polegającego na jednoczesnym przechodzę.


ąu wszystkich włosów określonej okolic ciała w tezę anagenu.
Z Jej okolicy syąwąniezny wzrost włosów przenosi się w kształcie*ti na inne okolice powłoki.
U egjąąką ą także u niektórych zwierząt(świnka morska), wzrost każdego włosa przebiega g. ąyndualnie i jest niezależny od cyklu rozwojowego sąsiednich włosów Obliczoąą g. u człowieka w obrębie owłosionej skóry głowy faza wzrostu włosa(anagenu)trwa yj.
ka lat, faza katagenu 2-3 tygodnie, a telogenu kilka miesięcy.
W p r o ce sie s tar ze ni a się mieszki włosowe zaczynają wykazywać objawy ęą, gresji.
Równolegle do zanikania rzeźby naskórkowa-skórnef, czego przejawem jąąspłaszczanie się brodawek i ich słabsze zespolenie z naskórkiem, dochodzi do poąąjj.
jącego zmniejszania się naskórkowej części mieszków włosowych.
Włosy stają się eiey, co jest następstwem zanikania cebulek włosowych.
Gruczoły łojowe zachowują ąwy liczba włókien sprężystych zmniejsza się, a włókien klejorodnych zwiększa się.
Różne stany ustroju(ciąża), jak również wpływy zewnętrzne(naświetlanie pwąją, marni rtg, leczenie cytostatykami)są w stanie poprzez zahamowanie czynności rnąe(e.
rzy włosa zatrzymać fazę anagenu i spowodować przedwczesne wypadniecie włos:Powstałe wówczas wyłysienie(alopecfa)ma zwykle charakter przejściowy, włosy ogęą.
stają ponownie po dłuższym czasie, pod warunkiem że nie doszło do zniszczenia bwągwek, co prowadzi do bliznowacenia skóry.
Przedłużone działanie różnych czynników szkodliwych może upośledzić wzrost wjąsów i spowodować ich wadliwe wykształcenie się.
Stają się one wówczas cienkie, lgąjĘ.
we, częściowo odbarwione.
Włosy takie określa się jako dystroficzne.
Wzrost włosa.
Wpływają na niego:wiek, temperatura środowiska, rodzaj odżywia.
ma, prawdopodobnie niektóre witaminy.
W ciągu doby włosy głowy wzrastają przeciętnie o O 30 Dnu Dopóki brodawka odżywia dostatecznie włos, nie wypada on ze skóry.
Wyrywani takiego włosa powoduje ból, a czasami nawet wydobywa się ze skóry kropelka krwLCharakteryzuje się on jednakową grubością i barwą na całej długości, opuszka jego jmiękka i wilgotna.
W badaniu mikroskopowym takiego włosa stwierdza się zachowwarstwę rdzenną i korową zawierające ziarenka melaniny.
Wpływ odżywiania na włosy.
Wyników doświadczeń na zwierzętach można przenosić na ludzi.
W czasie li wojny światowej ustalono, że skrajny głód powoduje u dzieci zmiany trofczne we włosach i ich wypadanie.
Włosy odrastały u nich włączeniu pemoenergetycznej, urozmaiconej diety.
Dotychczas nie dostarczono prze nywąjących dowodów na odrost włosów u dorosłych po zastosowaniu wybiórczych Qi podawaniu witamin.
Oporność włosów na czynniki mechaniczne.
Bada się ją poddJwłos rozciąganiu w wodzie, w wilgotnym i suchym powietrzu.
Stosując mechaniobciążenie można rozciągnąć włos aż do wartości krytycznej, przy której się rozry@im włos jest grubszy, tym trudniej go rozerwać.
Nie stwierdza się istotnych róż 88'rozciągalności włosa, zależnych od okolicy ciała, płci i rasy.
W późnym wieku roXgalność włosów zmniejsza się.
Spoistość włosa warunkują wiązania SsS, które ł 4 się ze sobą w łańcuchy peptydowe włosa.
Wiązania te częściowo przer**ą si?
Pjego rozciąganiu.
O zynnoś ć wy d amie z a w los ów.
Keratyna włosów wykazuje dużą skłodo wiązania ciężkich metali i metaloidów.
Spowodowane to jest obecnością w OĄJ-SH.
Wiązanie się z włosem metali, najczęściej stosowanych doustnie lub pozJeĘwo, ma pewne działanie odbarcząjące organizm w związku ze wzrostem włosóB ł łstrzyżeniem.
Z metali i metaloidów wiązanych przez włos najbardziej znane s:W ołów, srebro i selen.
Po wyłączeniu przypadkowejlub zawodowej styczności z w 4 e-duża zawartość arsenu we włosach może stapowić jeden z dowodów zatrucWpierwiastkiem, co wykorzystuje się w medycynie'sądowej.
Różnice rasowe włosów.
Chociaż zasadnicza budowa włosa jest jednakowa 9 różnych ras, to kształt włosów wykazuje charakterystyczne różnice.
Pod 888 k s z 1 a ł tu odróżniamy trzy zasadnicze ich grupy:1)włosy gładkie, 2)włosy@'?
włosy kędzierzawe.
W obrębie każdej z tych grup daje się wyodrębnić liczne p 9 Włosy gładkie różnej grubości spotyka się u mieszkańców północnej Europ)Ęłmongolskich, Eskimosów, Indian:włosy faliste u mieszkańców Austrialii.
Mu(YPĘ puasi, Buszmeni mają włosy kędzierzawe.
j(wdzy kształtem włosów a wrmą ich przekrotu poprzecznego oraz o s a d z e n i e m-korze is(nicie ścisły związek Włosy gładkie mają w przekroju poprzecznym j%-gąłt okrągły, włosJ f+llsJe@@ią przekrój wciel lub bardziej owalny.
'Włosy kędzieP?
'Ś'gjóŚ', . óócjggYcj?
Wy ŃYĘ?
9 Y 9 ćY?9989*98698 przekrój ich rna kszęąhócj'gcjcjj'cjjcją''gcjcjcjcjcjgcj?'ę, cjcj'ggj"jcjgcjXcjcj jćpcjg'7?''jjFX Ryg, ćYg?ycjócjóXgĄ'X ócjcj?.
ŻYY ĘóóXggóóó', p'ĘXXW?, óó?
, W. ĘĘ.
, XY to, óóż%'?
YŃP'RYSó Y?
B?66 ł 69 ł ćY 999 P 99 Y 56 r 88896 P 6 ł 48 ł 69 z czym truąna ąąją Q Ńcjącjąe'gcj'cjj'?. ?
"YYYYY?8 ł 69 ł 9 l 88 wie pioóĆW?%g. "'góóggX??cjógcjcjXcjóó XcjcjócjóXó?
'??. Ą%'"co, ćcjcjWĘXćó, '?ycjcj, óYXcjcj'cj?'?8 cjł 3%.
X.
mejszvm włos grubieje, .
Do pełnego wykształcenia się grubości włosa dochodzi w ciągu 3-4 kolejnych jego ząian.
Grubość włosa na głowie w zależności od czynników rasowych ulega znacznym wąhaniom, wynosi ona od 68 um u Botentotów do 190 urn u Koreańczyków.
Zależna jeet też od stopnia rozwoju warstwy rdzennej włosa.
W grubych włosach rdzeń jest ciągły i stosunkowo gruby, we włosach cieokich brak go zupełnie.
Ogólnie można powiedzieć, że włosy są Wm gęstsze, im ciensze.
Liczba włosów w skórze głowy wynosi.
od 80000 do 150600.
Na barw ę włosów mają wpływ głównie trzy czynniki:1)ziarnisty barwnik melanina, 2)drobne pęcherzyki gazu zawarte we włosie.
O budowa włosa, a zwłaszcza właściwości jego powłoczek.
Nie zostało dotychczas ostatecznie udowodnione, czy we RŃ'?h?
Ył?
Y?
8996 Ż PP 6 Ś 9 PWY AYFWPWe Jeszcze dodatkowo barwnik w pŃęąąNajważniejszym czynnikiem, który decyduje o barwie włosów, jest melanina wytwalg?
ĘgW?'gjXęgXgY gg?7?'ggy""'g gg??f?
. ĘggggggggyXgWXY ógj**. ?, óggsiebie pewną ilość ziarenek melaniny i unoszą ją ku górze.
jęjgjjgg'%'g, jg, '%'?***7'gęyg"Xę'g. ggggy%?g'Ę??:óŚgĄXóóXW"YgXóó?.
W?
%?'rac włosów, które mogą być Jasne, ciemne i czarne.
U Europejczyków o jasnych włosach melanina znajduje się w postaci nielicznych ziarnistości tylko w zewnętrznej częś 9 ł 69 Y 9999888@9 Y 94 u 66 w 6 w cała kora jest głęboko wypełniona ziarenkami barwjąyyygg.
. Xg?ygX"W?
ĘY.
33%99??
Y 9 W ćŚ 9 śŚ 6 JPB'F 866 o 4 ć w nich pęcheBudowapowłoczki włosa(cuticu(a)wywiera również pewien wpływ na jego barwę.
powłoczka składa się z dachówkowato zachodzących na siebie zrogowaciałych komórek układających się w postaci płytek.
Suchy włos z szorstkimi, odstającymi od po@erzchniwłosa płytkami test taśnietszy podczas gdy bardziet gładkie ukształtowanie PBwierzchni włosa test przyczyną tego ciemnietszego zabarwienia.
śtopień zabarwienia włosów u ludzi różnych ras ulega znacznym wahaniom:od jas 9 eko, płowobiałego do wysyconego granatowoczarnego.
Dla celów diagnostycznych Ć 99 ł 8 eOzuie brak koloru żóheęą jQy ąju-G. . . g r:, y'Ęyg, ggYyg?
6%9. 68 Psoby z czerwonymi włosami spotyka się we wszystkich rasach, najliczniej jednak?óuropie.
U osób tych brunatna melanina prawdopodobnie ulega utlenieniu, co po?98 ie rozjaśnienie włosa.
Niektórzy uważają czerwony kolor włosów za właściwość ś 9 P(zedzającą całkowite odbarwienie włosów(Jeucomcłua).
U potomków rodziców ko?
9(włosów może być jednak jaśniejszy.
U osób należących do ras Jasnowłosych osta u**i*:"ą?.
Wg?%?gXĆŃ, óY HYĆXŃ'?
'YŃ'BY 9 P 9+99 ł 9 P Pł 9 PYFY 9 B ł 8 W@**c@PPBócz poprzednio wymienionych czynników na kolor włosów wpływają również ć 99@ki hormonalne:dowodem tego jest często odmienna barwa włosów płciowych Ćgg GĘBĘ P 9%8999986 ŚPBY V 8.


Jasną barwę włosów spotyka się prawie wyłącznie w północnej Europie.
Im dalej ją południe, tym bardziej zwiększa się odsetek osób z ciemnym kolorem włosów, oąpj, wiednio do przewagi osób o ciemniejszej barwie skóry.
Polekowe zmiany w zabarwieniu włosów.
Niektóre leki stale przygną, wane mogą zmienić ciemne zabarwienie włosów na jaśniejsze, a nawet siwe.
Jest ją spowodowane wiązaniem tych leków lub produktów ich rozpadu przez keratynę wtwęąlub wpływem wywieranym przez te leki na proces melanogenezy.
Z leków tych nąleęęwymienić pochodne kwasu barbiturowego i rezochinę.
W różnym stopniu odbarwiają włosy mogą odzyskiwać swoją pierwotną barwę w dłuższy czas po odstawipniu leku.
Biologiczne znaczenie owłosienia.
Nie ulega wątpliwości, że stosunkowo słabe%.
łosienie ciała u człowieka jest stanem wtórnym i że człowiek pochodzi od form a Ęjg.
niejszym owłosieniu.
Za słusznością tego twierdzenia między innymi przemawia spą.
strzegane niekiedy nadmierne owłosienie mesz k owe(hypertrichosis Jangęę.
nosa)oraz obfity rozwój owłosienia ostatecznego.
Owłosienie całości skóry jest momentem o dużym znaczeniu fizjologicznym, wloąybowiem spełniają funkcję czułych narządów dotykowych, zdolnych do przekazywantąsubtelnych wrażeń dotyku(p. dalej).
Również brwi i rzęsy były pierwotnie narządąągdotykowymi.
Rzęsy odgrywają pewną rolę ochronną, gdyż miejscowe bodźce dotykowe powodują odruch zamykania powiek.
Analogiczną rolę przypisuje się włosom w prze.
wodzie słuchowym zewnętrznym i przedsionku nosa, które w ograniczonym stopniu chronią przed wnikaniem ciał obcych.
U zwierząt obfite owłosienie ciała-poza istot.
rym znaczeniem w termoregulacji-chroni skórę przed skutkami styczności z ostrymi częściami gleby i fory oraz stanowi swego rodzaju puklerz w walce, a ponadto ułatwią spływanie wody z powierzchni ciała.
Jeśli chodzi o znaczenie owłosienia ciała jako czynnika chroniącego organizm przed utratą ciepła, to u człowieka współczesnego rola ta-z uwagi na zredukowany stan owłosienia-jest niewielka.
Wyjątkiem jest owłosienie skóry głowy, które odgrywa pewną rolę w regulacji ciepła ustroju.
Owłosienie to stanowi ochronę dla mózgowia.
przed przegrzaniem i promieniowaniem z zewnątrz:na uwagę zasługuje, że tylna jego ęgranica pokrywa się z dolną krawędzią móżdżku.
Unaczynienie i unerwienie włosa.
Wokół mieszka włosowego znajduje się gęsta sieć włośniczek, szczególnie silnie rozwinięta w jego dolnym odcinku.
Włośniczki te są bardziej rozwinięte w fazie anagenu, zanikają one częściowo w fazie katagenu.
Naokoło mieszka włosowego, tuż poniżej przewodu gruczołu łojowego stwierdza się siatkę włókienek nerwowych o układzie okrężnym i podłużnym.
Są to włókienka obwodowego układu autonomicznego, zaopatrujące przydatki skóry.
Brodawki skóry pozbawione zakończeń nerwowych.
Mimo obfitego unerwienia mieszków włosowych przez włókna układu autonomicąnego nie należy przeceniać ich znaczenia.
Przecięcie nerwów czuciowych i całkowi odrętwienie danej okolicy w wyniku sympatektomii nie wywiera żadnego wpływu wzrost włosów.
Prawdopodobnie włókna układu autonomicznego wywierają 6 wpływ na włosy me bezpośrednio, ale poprzez układ hormonalny.
PAZNOKCIE Jednostka paznokciowa.
Podobnie jak włos, paznokieć stano przydatek naskórka.
W skład jednostki paznokciowej wchodzą:A derz, blaszka i łoże paznokcia oraz zrośnięta z nim tkanka okołePBłokciowa.
Blaszka paznokcia jest twarda i odporna na czynniki chaniczne, co warunkuje występowanie w niej twardej keratynPaznokieć(unęufs)jest zrogowaciałą, giętką blaszką, 83 pokrywa powierzchnię grzbietową większej części dalszych paBcB?
palców ręki i stopy.
Podobnie jak włosy, paznokcie są wytworeWgowacenia naskórka.
Spośród ssaków tylko człowiek i małpY PĘpalce uzbrojone w paznokcie.
Paznokieć ma nie tylko znacJ'4 obronne, jako naturalna broń i narzędzie, ale wspólnie z palicłPĘ.
palca jest też oparciem dla jego opuszki.
Paznokieć człowieka jest odpowiednikiem kopyta czy pazurów zwierząt.
Rozwój.
Jeszcze do połowy 3 miesiąca życia zarodka skóra na grzbietowej powierzchni palców nie różni się od pozostałej skóry Dopiero w tym czasie nabłonek na grzbiecie paliczków dalszych grubieje i te obręby zgrubiałego nabłonka nazywany p otamipaznokciowymi.
Ponieważ pola paznokciowe wzrastają wolniej od otoczenia, więc z tyłu i z boków ąbrasta je otaczająca skóra:w ten sposób powstaje wał paznokcia(vallum unęuis).
Nabłonek pola paznokciowego w dalszym ciągu grubieje i teraz przyjmuje nazwę paznokcia pierwotnego, który nie jest leszcze jednolicie zrogowaciały, lecz tylko w części środkowej ma blaszkę zrogowaciałą(paznokieć rzekomy).
Wytwarzanie się właściwego paznokcia rozpoczyna się przez butanie i wpuklanie się nabłonka pola paznokciowego skośnie w głąb i ku tyłowi pod tylny wał paznokcia.
W związku z im pod wałem paznokcia i nad naąadą(korzeniem)pola paznokciowego powstaje kieszonka-zatoka p a zn ok cła(sinus unguis), która przedłuża się na obie strony jako zatoki boczne.
W początku 5 miesiąca nabłonek pola paznokciowego zacz*a rogowacieć, *ows*a*a b*aszka zrogowacid*a grubieje przez prz*o*z powierzchni dolnej.
Przyrost ten wytwarza warstwa nabłonkowa nie zrogowaciała wyśeiełającałącznotkankowe p od to że(ma(na uoguis)blaszki paznokciowej-ob rąbek naskórkowy pod paznokciowy Ouponrcmum).
W pierwszych okresach płytka paznokciowa pokryta test przedłużeniem naskórka obrąbkiem naskórkowym paznokcia(eyoOchium).
Stanowi go cienka zrogowaciała warstwa, która w 7 miesiącu prawie w całości zanika, a zachowuje się przeważnie tylko jako wąskie pasmo na wolnym brzegu wału paznokcia.
Kształt i wielkość.
Paznokcie mają kształt wypukłych, mniej więcej czworobocznych płytek zrogowaciałych.
Wypukłość ich jest silniejsza w kierunku poprzecznym niż podłużnym.
U osób pracujących fizycznie paznokcie są bardziet spłaszczone niż w innych zawodach.
Powierzchnia paznokcia wykazuje podłużnie biegnące delikatne prąż.
paliczek.
Retnac we ca(4 kłębek naczyniowy.
szpik kostny.
Schemat wzorowany na Bergmanie.
łoże paznokcia i wał paznokcia.
palca(paw.
5-).


ki.
Rowki poprzeczne są z reguły objaweni chorobowym, śwtąąone o zaburzeniach rozwojowych lub trończnych paznokcia.
Wielkość paznokcia zależy od wielkości paliczka palca, który ęąrywa.
Grubo ś ć paznokcia u mężczyzn w miejscach najwiękęjąrozwoju dochodzi do 384 urn, u kobiet zaś do 364 urn, jednak ku ją gam zmniejsza się.
Z wiekiem paznokcie grubieją, tak jak u luąz(jętyeh pracą fizyczną.
Barwa.
Mimo pewnego zmętnienia blaszka paznokcia jest zasączo tworem przejrzystym.
Na Jej kolor wpływa zabarwienie psgjW niewielkiej, bliższej części paznokcia widoczny jest, zwłaszcząkciuku, półksiężycowaty wypukły do przodu białawy odcinek obłą c z ek(lunula).
Dalsza, największa część paznokcia ma oąróżowawy.
Białe plamki występujące nieraz na paznokciu spaw wane są drobnymi pęcherzykami powietrza.
Budowa ogólna.
Zrogowaciała blaszka, jaką tworzy paznoswym brzegiem bliższym(tylnym)oraz obu brzegami bocznymi ka w szczelinę skóry, brzeg przedni zaś swobodnie wystaje.
Część tylna, mniejsza, czyli k o r zeń p a z nok ci a(radb unjest cienka i w większości przykryta skórą:tylko niewielka półksięcowata cząstka przednia korzenia o zabarwieniu białawym, obc z e k(lunula), jest często widoczna, zwłaszcza na kciuku.
Część największa, środkowa, czyli ciało albo trzon p a znaki(corpus unguis), razem z korzeniem spoczywa na podłożu, z którpaznokieć jest połączony.
Podłoże to nosi nazwę macierzy pYnok ci a(matrb unguis).
W części przedniej blaszki wystaje część wolna paznokcia róż wielkości:jest to część, która nie spoczywa na podłożu i którą oda my w miarę wzrastania paznokcia.
Bruzdy paznokcia.
Odgraniczają one paznokieć od miękkich nek przypaznokciowych.
Rozróżnia się 4 bruzdy:bliższą, dalszdwie boczne.
Po usunięciu blaszki paznokcia uwidacznia się bbliższa tworząca zatokę p a zn ok cła(sinus unguis).
Bruzdę szą zakrywa blaszka paznokcia.
Dwie bruzdy boczne wystają p@paznokieć i tworzą jego wały(vallum uaęuis).
Blaszka paznoKwsuwa się w obie bruzdy boczne, co można porównać do szkiełłsgaikowego wsuniętego w swą oprawę.
Budowa szczegółowa.
Płytkę paznokciową tworzą daehówkowato ułożone zJemałe komórki, których większość ma jądra.
W porównaniu ze zrogowaciałymi 89 karni naskórka charańteryzują się one większą spoistością i odpornością.
KoJ@6 Qnokcia wytwarzane są warstwowo przez obłączek(łgania).
W stosuBKuwierzchni paznokcia obłączek nie jest ustawiony ani równolegle, ani pros 1 o 94 niej, lecz skośnie.
W miarę jak powstają nowe warstwy, komórek, paznokieć się do przodu.
W stosunku do poprzedniej każda nowo powstająca warstwa 89 układa się głębiej i nieco ku tyłowi.
W końcowym wyniku paznokieć skła 4899 chówkowato położonych komórek czy warstwy komorę Wytworzoną keratynę pokrywa na całej powierzchni paznokcia błonka z(ośPla.
Wytwarza ją warstwa ziarnista naskórka wyściełającego wał paznokc@99 zatoki.
Wskutek ścierania się ta zrogowaciała błonka pokrywająca cały pazWPbardzo cienka, a nawet przeważnie w znacznej części zanika.
Wyraźnie za@9 tylko wąskie pasemko wzdłuż wolnego brzegu wału paznokcia:nazywanó te PY kiem naskórkowym paznokcia(eąonychium).
Obrąbek ten, kM(Y 96.
j, ąjąeji paznokcia zwykle wycinamy lub wsuwamy do zatoki paznokcia, może nieraz jehować się w znacznie większ**stopniu i zajmować prawie połowę powierzchni ąznokcia.
Podobnie jak powierzchnia górna, również dolna powierzchnia części woljąjpaznokcia jest pokryta zrogowaciałą błonką.
jąk już zaznaczono, paznokieć spoczywa na łącznotkankowym podłożu odpowiada*eym skórze właściwej.
Tutaj brodawki skóry właściwej wytwarzają delikatne, podjjżniebiegnące listewki macie rzy paznokcia(cristae matricis unęuis), pojjęzedzielanedrobnymi b r u z d a mi m a c i e r z y(sulci mamcis unguis).
Łącznotkanjjjwepodłoże paznokcia pokryte jest swoistym naskórkiem, który wyścielą powierzchjtędolną paznokcia.
Naskórek ten-obrąbek naskórkowy podpaznokcioąy(hypomcmum)-składa się z warstwy podstawnej oraz warstwy komórek kolczyąyeh.
Przy operacyjnym usuwaniu paznokcia powierzchnia macierzy jest gładka(lięewkisą niewidoczne), ponieważ błonka naskórkowa nie odrywa się, silniej złączona z jadłożem.
Skóra właściwa podłoża paznokcia połączona jest troczkami(retinacula)z wk ósmą opuszki palców.
Stanowią one zewnętrzne uwypuklenie końcowych paliczków palców.
Charakteryzuje je bogactwo wolnych zakończeń i ciałek nerwowych oraz obecjośćgruczołów potowych.
Warstwa rogowa opuszek palców jest identyczna z warstwą yogową naskórka dłoni i podeszew.
Tworzy szereg zespolonych ściśle ze sobą blaszek geratynowych.
Układ i rysunek listewek skórnych w obrębie opuszek palców rąk(dermatoglifów)wykorzystuje się w medycynie sądowej(daktyloskopia).
Wzrost paznokcia.
Postępuje on głównie z obłączka:częściowo również z łoża paznokcia(lectus unguis), które w swej części naskórkowej jest identyczne z obrąbkiem naskórkowym podpaznokciowym.
Zarówno w obrębie macierzy, jak i obrąbka podpaznokciowego naskórek wykazuje histologieznie duże podobieństwo do naskórka innych okolic ciała i składa się z warstwy komórek podstawnych i kolczystych.
Osobliwością zachodzącej tu keratynizacji jest to, że nie dochodzi do rozwoju warstwy ziarnistej, a zrogowaciałe komórki paznokciowe zawierają częściowo jądra.
Białe zabarwienie obłączka paznokcia spowodowane jest odmiennym odbijaniem się światła w związku z luźniejszym przyleganiem tej części blaszki do skóry właściwej.
Świeżo wytworzony paznokieć ukryty jest z początku pod skórą w swej zatoce.
Wzrastanie paznokcia jest ciągłe i trwa od 5 miesiąca życia płodowego nieprzerwanie aż do śmierci osobnika.
Świeżo powstaiący paznokieć przesuwa się od tyłu, od miejsca powstawania do przodu w kierunku swego wolnego brzegu.
Obliczono, że u osobnika żyjącego 80 lat wytwarza się około 255 g substancji paznokciowej.
Ciężkie ogólńoustrojowe choroby, a zwłaszcza choroby zakaźne, mogą być przyczyOąokresowego zahamowania wzrostu blaszki paznokciowej.
W następstwie takiego zaburzenia dochodzi do powstania w niej poprzecznej bruzdy.
Bruzd takich może być na Półce kilka, odpowiednio do okresowego działania czynników uszkadzających paznoWeć.
Ponieważ paznokieć przesuwa się tygodniowo przeciętnie o I mm, na podstawie 98 egłości bruzdy poprzecznej od obłączka można obliczyć czas, kiedy doszło do zahamowania tworzenia się paznokcia.
Niekiedy uszkodzenie obłączka paznokcia może być tak znaczne, że w ogóle nie wyPBzasię nowa płytka, w wyniku czego paznokieć przestaje wzrastać.
W następstwie PWYch uszkodzeń(uraz, krwiak)paznokieć może oddzielić się od podłoża i odpaść, a@8 eisce jego zajmuje rosnący od nowa paznokieć, który osiąga swą pełną długość w 88 sie około 6 miesięcy.
Po utracie paliczka dalszego palca może się wytworzyć paznoł 9 eĆna grzbiecie środkowego:powstaje on więc w miejscu nie przewidzianym w waPWKachnormalnych:paliczek środkowy przyjmuje właściwości paliczka dalszego.
Frnnikiem, który przesuwa płytkę ku przodowi, jest ustawiczne dzielenie się koĘ 96 ekw obrębie obłączka.
Zakończeniem procesu dzielenia się i dojrzewania komórek 99 Wczka jest ich przekształcanie się w zrogowaciałe komórki substancji paznokciowej.
H(Wca między obłączkiem a blaszką jest ostra, odpowiada ona temu miejscu, w 136998 Komórki obłączka zachowując swoje jądro przestają się barwić, a granice między Póóczególnymi komórkami, stają się nieosOełTzvprzesuwaniu się ku przodowi paznokieć staje się bardziej płaski i bardziej szePP 6 Wolny brzeg paznokcia jest szerszy od obłączka, miejsca swego głównego w 38 wa(zaniąŻ 9 chirurgicznym usunięciu paznokcia daje się zauważyć wytwarzanie się nowel 359.


blaszki nie tylko z obłączka, lecz również z łoża paznokcia.
U osób z usuniętym ęąy.
nokciem po pewnym czasie po zabiegu powstaje pomarszczona blaszka na całej pa.
wierzchni podłoża.
Uszkodzenie tej warstwy może prowadzić do nieodrastania pęgjłut też do znacznego jej zniekształcenia.
Z powyższego wynika, że obłączek choeiązjest głównym miejscem tworzenia się paznokcia, nie jest nim wyłącznie.
Również pąą.
łoże przyczynia się do powstawania substancji paznokcia.
Paznokcie rosną najszybciej między 5 a 30 rokiem życia, przy czym tempo wzrąęąą.
ma ulega pewnym osobniczym wahaniom.
Paznokcie palców róg rosną znacznie ww.
niej niż palców rąk, a do pełnego wykształcenia się blaszki dochodzi w okresie ąą gmiesięcy.
W starości paznokcie rosną wolniej, a blaszki ich ulegają zgrubieniu.
W otęy.
bie swego brzegu wolnego blaszki paznokcia stają się kruche i postrzępione, w osi gu.
glej paznokcia zaznaczają się bruzdy, co wskazuje na wadliwą keratynizację.
Na wzrost paznokci swój wpływ wywierają różnego rodzaju czynniki mechaniczne zakaźne, hormonalne, zaburzenia wywołane przyswajaniem witamin, czynniki nerwy.
we i dziedziczne.
U osób obarczonych tzw. defektem ektodermalnym może dojśe ąąmniejszego lub większego niedorozwoju wszystkich narządów pochodzenia ektoder.
malnego, jak paznokieć, naskórek, włosy, zęby czy gruczoły.
Unaczmienie paznokcia.
Zapewniają je dwa łuki tętnicze powstające z zespoleń tą.
czących obie boczne tętnice palcowe.
Łuki te są usytuowane głęboko i mają styczność z okostną.
Jeden łuk tętniczy przebiega równolegle do obłączka, drugi biegnie wzdhgwolnego brzegu paznokcia.
Wstępujące pionowo ku górze gałązki tętnicze przechodzą powierzchownie w siatkę naczyń włosowatych.
Tkanka tą czn a p a zn ok ci a.
Sąsiadując z paznokciem od dołu i brzegów składa się z pęczków włókien klejorodnych, które tworzą krzyżującą się siatkę w obrębie łoża paznokcia.
Włókna te łączą łoże paznokcia z okostną paliczków dalszych palców.
Włókna sprężyste są tu nieliczne, łoże paznokcia jest wolne od gruczołów potowych.
Unerwienie paznokcia.
Wolne włókienka lub ciałka czuciowe są szczególnie liczne w obrębie opuszek palców.
Stwierdza się je w brodawkach skóry i w samym naskórkuęwystępują obficiej na palcach rąk niż na palcach stóp.
Włókna autonomiczne tworzą siatki oplatające szczególnie obficie naczynia, komórki naskórka, gruczoły i mięśnie gładkie.
W blaszce paznokcia nie stwierdza się zakończeń nerwowych, paznokieć nie jest narządem zmysłów, co wiąże się z tym, że jego keratyna jest twarda i wytwarza'się bezpośrednio z komórek warstwy kolczystej.
1 Uwagi antropologiczne.
W szeregu Naczelnych zmiana kształtu paznokci jest wykładnikiem dostosowania się kończyn do ich czynności.
Podczas gdy u niższych N 4 czemychpaznokcie są silnie uwypuklone, wąskie i na swym wolnym brzegu spiczaswćzakończone, to u człowieka mają kształt szerokich i płaskich płytek.
U niższych Nkczelnychostro zakończony paznokieć spełnia funkcję narządu chwytnego, a opuszłlpalców stanowi dla paznokcia elastyczną poduszeczkę.
Odwrotnie przedstawia się sprawa u człowieka, u którego opuszka palców rąk i narządem dotykowym, a sam paznokieć stanowi oparcie dla opuszki.
Kształt blaszeKępaznokciowychna poszczególnych palcach jest różny.
Najbardziej płaską blaszkę 084 nokciową u Europeiczków stwierdza się na drugim palcu rąk, po nim następują PC 1, 14, V.
W.
Szerokość i krzywizna płytek paznokciowych są zależne w dużym stop@4 od rodzaju pracy.
Paznokcie najbardziej podobne do ludzkich ma goryl.
U ludzi pierwotnych paznokcie ścierały się w czasie pracy i nie były obcinane p 8 Ę nokcie chronione przed ścieraniem mogą osiągać znaczną długość.
NIAR/ĄDY ZMYSŁÓW UWAGI OGÓLNE.
Narządy zmysłów są narządami przystosowanymi do odbierania podniet.
Jedne z nich odbierają podniety ze środowiska zewnętrznego(eksteroreceptory), inne ze środowiska wewnętrznego, z wewnątrz ustroju(interoreceptory).
Narządy zmysłów wskazują też na zmiany w środowisku, które w pewnych okolicznościach mogą za-Ń ńgrażać życiu, są więc ważnymi narządami ochronnymi, warunłó-341493904 ZBCDOWBDle życia, (, (jł--komórka zmysłowa.
Najistotniejszym składnikiem narządu zmysłowego są komórki zmysłowe, które odbierają podniety.
Powstają one z pierwotnej nabłonkowej pokrywy ciała, z ektodermy, część z ektodermalnego nabłonka zawiązka układu nerwowego(np. siatkówka).
Niższe narządy zmysłowe są tylko tworami nabłonkowymi, wyższe zaś matą oprócz nich włączone narządy pomocnicze, poprzedzające czy uzupełniające właściwe powierzchnie zmysłowe:przepuszczają one tylko pewne określone bodźce i stanowią zaporę Ba innych, .
9 Yc 152.
Schemat przewodzenia impulWww narządzie zmysłu:a-komórka łmrsłowa jest równocześnie komórką PeFwową, która przewodzi impulsy Póaez swój neuryt bezpośrednio do ośP 4 kowegoukładu nerwowego, (-łoPórkazmysłowa prowadzi impulsy do Pśóodkowego układu nerwowego pośrednio przez neuron obwodowy.
-nerw zmysłowy.
komórka zwojowa.
ośrodek nerwowy.
361.


Urządzenie optyczne włączone przed światłoczułą siatBówkę rzucą ją nią obraz.
W podobny sposób przed uchem wewnętrznym są położąjąnarządy pomocnicze, które skupiają dźwięki i przewodzą je gąjąąRównież umieszczenie narządu powonienia w jamie nosowej czy nąęjj, du smaku w jamie ustnej stwarza korzystne warunki do przyimowaąjodpowiednich podniet i ochronę przed nimi.
Podniety mogą być natury fizycznej, np. ciśnienie, temperatuęąświatło czy fale dźwiękowe, lub też natury chemicznej, np. cząsteczłggazowe w narządzie powonienia lub cząsteczki rozpuszczone w ęę, dzielinie narządu smaku.
Komórki zmysłowe są albo komórkami nerwowymi, np. kornóęgbezpośrednio przewodzące impulsy na swój neuryt, albo też-łąk ęoku-przenoszącymi je pośrednio na komórki zwojowe(ryc, lSz).
Impuls nerwowy kieruje się dalej drogą nerwu zmysłowego ąąmózgowia.
Włókna nerwowe tej drogi, w zasadzie przełączane na na.
stępny neuron, prowadzą impulsy do określonych okolic kory mozgą(t. IV, str.
4 Ol), gdzie dochodzą do naszej świadomości.
Do wyżej wspomnianych czterech narządów zmysłów:wzroku, słuchu, smaku i powonienia należy dołączyć narządy czucia głębokiegą.
Pierwsze są przeważnie narządami skórnymi, związanymi ze skórą.
'drugie leżą w głębi organizmu.
Gdy z powierzchni ciała wnikniemy w głąb, wówczas z obrębu powierzchniowego dostajemy się w obręb:czucia głębokiego, chociaż oba te obszary nie są ostro od siebie odgra-ltlCZOOCNarządyczucia są tworami mikroskopowymi, które występują wcałymorganizmie w wielkiej ilości i w różnej postaci.
Służą one za-równo zmysłowi dotyku, jak też innym:np. czucie bólu czy tempera-tury.
NARZĄDY CZUCIA POWIERZCHNIOWEGO W skórze znajduje się znaczna liczba zakończeń nerwowych, w 688, pecjalizowanych narządów czucia(receptorów), przystosowanych 44 odbierania różnorodnych bodźców.
Urządzenia te tworzą tzw. ci ałska kr ańc o w e ne r w ów(corpuscula neryosa terminalia).
Pawle ka zewnętrzna ustroju ze względu na swój znaczny obszar jest 0)rozleglejszą powierzchnią czuciową organizmu.
W życiu codziennOĘszczególną rolę w zakresie czucia odgrywają zwłaszcza dłonie i s@oO 4 mm, zginaczy palców.
Z innych okolic skóry jako powierzchni do OĘ.
bierania bodźców człowiek korzysta w mniejszym stopniu, gdyż ołWucho spełniają funkcję narządów w wystarczający sposób infrwWĄcych nas o świecie zewnętrznym.
Ogólnie można powiedzieć, że-89:ra służy do odbierania bodźców dotykowychy ucisku, bólu i tempe(Ątury.
Jako narząd czucia skóra informuje organizm o zagrożeniu z@8 ska, podczas gdy oko i ucho spełniają to zadanie z odległości.
Nerwy skóry.
Większość nerwów skóry powstaje jako przedłużePnerwów mózgowa-rdzeniowych.
Już u płodów 2-3-miesięczŃPnerwy te dochodzą aż do palców, wytwarzając równocześnie sieś tkance podskórnej.
W okresie późniejszym rozwijają się także sit.
jerwowe bardziej powierzchowne.
Odchodzące od nich włókna nerwowe częściowo przenikają do przestrzeni między komórkami nagkórkai wstępują do jego bardziej powierzchownych warstw.
W chwili urodzenia istnieją już wykształcone ciałka dotykowe(Meissnera)i blaszkowate(Vatera-Paciniego)(p. dalej).
Oprócz nerwów mózgowa-rdzeniowych do skóry dochodzą również nerwy układu autonomicznego.
Oba rodzaje włókien biegną wspólnie, najczęściej towarzysząc naczyniom krwionośnym.
Na zwłokach odgałęzienia nerwów skórnych dają się wypreparować jedynie do granicy tkanki podskórnej:ich dalsze rozgałęzienia biegnące w skórze właściwej i naskórku są niewidoczne gołym okiem.
Najdrobniejsze dające się wypreparować gałązki nerwowe znajdują się w powierzchownych warstwach tkanki podskórnej:ich przebieg i układ jednak na tym poziomie nie są dobrze znane.
Prawdopodobnie tworzą tu sieci o dużych okach.
Przez skórę właściwą biegną dalej ku jej zewnętrznej powierzchni cienkie gałązki nerwowe, najczęściej w sąsiedztwie splotów żylnych.
Na poziomie warstwy podbrodawkowejgałązki nerwowe tworzą najdrobniejszą sieć nerwową:składają się najwyżej z 2-3, rzadziej z większej liczby włókien nerwowych, nierzadko gałązka jest zbudowana z jednego włókna.
Stąd włókna nerwowe biegną nie zmieniając swego kierunku od podstawy ku szczytowi pojedynczych brodawek.
Tuż pod naskórkiem włókna nerwowe załamują się pod kątem prostym i biegną na pewnym odcinku równolegle do powierzchni naskórka.
W miejscu zmiany kierunku z pionowego na poziomy przebieg włókien przyjmuje kształt litery T.
Gdzieniegdzie włókna rozszczepiają się na 3-5 włókienek w postaci pędzelkowatej.
Grubość pojedynczych włókien nerwowych na głębokości warstwy podbrodawkowej jest bardzo różna.
Większość włókien otoczona jest pochewką rdzenną, jednakże są tu obecne również w znacznej liczbie włókna bezrdzenne pochodzące z układu autonomicznego.
Bogactwu bodźców czuciowych odbieranych przez skórę odpowiadają różnorodne zakończenia nerwów, czyli ciałka krańcowe.
*, , *-*?*. jjfyj:%cjj-Ycj, e ę:'ćFj *****'ą'.
Ryc.
z-cj.
-86-z'zć.
153.
Łąkotki dotykowe(Merkla)w naskórku ryja świni(paw, 4008):wzorowane na Brausie i Elzern.
363.


(receptory)znajdujące się na różnej głębokości skóry.
Jak jąąwiedziano wyżej, w skórze znOduJ 4 się recepto()Botku, bólu ąąi zimna oraz zakończenia nerwowe regulujące czynności gruez-gyQnaczyń skóry.
Z morfologicznego punktu widzenia receptory ąmożna podzielić na:1)wolne zakończenia nerwowe oraz 2)kaja narządy nerwowe otoczone torebką.
Oba FoJzaie s 4 odgałęzieąjcienkich gałązek nerwowych znajdujących się w tkance podskąęjRóżne receptory skóry są różnej budowy i spełniają różne czyąci.
Zdobyczą ostatnich lat jest stwierdzenie, że jedno włókna unerwiać wiele receptorów, jak również odwrotnie-wiele wjąnerwowych może zaopatrywać ten sarn receptor.
Położenie zakończeń nerwowych.
Zakończenia nerwów mają dzo różny kształt i wykazują wiele form przejściowych.
Możną te rak ująć w kilka zasadniczych typów, różniących się również względem swej lokalizacji w skórze.
Zakończenia nerwowe znaj się:1)w tkance podskórnej, 2)w warstwie podbrodawkowej swłaściwej, 3)w brodawkach oraz 4)w naskórku.
Ciało siatka skóry właściwej nie ma własnych zakończeń nerwowych, Wspcechą wszystkich zakończeń nerwowych w skórze jest to, że rozsiane równomiernie, ale znajdują się w skórze w niewielkich pieniach:rzadziej spotyka się pojedyncze zakończenia nerwowe, mieszczenie zakończeń w skórze w różnych jej okolicach nie jesb.
kłamie znane.
Na listewkach skóry bruzdach.
Zakończenia nerwowe w naskórku.
'koszyczki Dogięła.
znajduje się ich więcej.
W naskórku znajdują się jakiego rodzaju zakończenia nerwowe:1)głębiej położone znajdsię w warstwie podstawnei naskórka-tzw. łąk o 1 ki dotyk oraz 2)w o Inc z a k oń c z e ni a nerwowe międzykomórkowe si łące aż do komórek warstwy ziarnistej.
Łąkotki(krążki)dotykowe(memsci tactus s. aferkelP)składają się żych, jasnych komórek warstwy podstawnej, do których wnika bezrdzenne w nerwowe:dokoła jądra komórki tworzy ono sieć kształtu koszyczkowatego Orc 4 sieci tej odchodzi włókienko nerwowe, które po wyjściu z protoplazmy ko@@O 8 do następnej, tworząc tu podobną koszyczkowatą sieć wokół jądra.
W ten sposWdyncze włókno nerwowe zaopatruje czuciowa pewną grupę komórek.
Włókwpewnym odcinku przebiegające pod naskórkiem i równolegle do niego Jest 88 rdzennym, przenikając do warstwy podstawnej naskórka pozbywa się sweJrdzennej.
Łąkotki dotykowe znajdują się wyłącznie w obrębie sopli miedz:b 69 wóch naskórka, brak ich zupełnie w obrębie naskórka odpowiadającego sam*dawkom(str. 3 l 9).
Drugi rodzai-wolne zakończenia nerwowe w naskórku tworz 4 re bardziej powierzchowne.
Mają one budowę cienkich włókien bezrdzenAPFprzebiegają kręto w szczelinach międzykomórkowych warstwy kolczysTJ 994 o warstwy ziarnistej.
Nie marny bliższych wiadomości ani co do rodź-19 Beczeń, ani też co do częstości występowania i rozmieszczenia.
Zakończenia nerwowe w brodawkach.
Zhkończenia nerwoBPłożone w brodawkach występują również w paru postaciach W nich, kłębki nerw owe, tworzą kłębkowate sploty skła 44 z paru lub kilku włókien nerwowych.
Kłębek zbudowany jest 6.
, -3 najmniej z jednego włókna rdzennego i jednego bezrdzennego.
yształt kłębków jest bardzo różny:czasami kłębek składa się tylko z jjelicznych pętli, które układają się w tkance łącznej brodawek mięązywłośniczkami.
Właściwe zakończenie włókien nie jest znane.
Nie gazda brodawka zawiera taki kłębek, nieraz jeden przypada na kilka rodawek.
Drugim rodzajem zakończeń nerwowych położonych w brodawj-ach są tzw. ciałka dotykowe(corpescula tacts s.
Veissnen).
aiałko takie ma kształt jajowaty, nieraz nieco wygięty lub na końcu rozdwojony:jest ono objęte włóknistą torebką łącznotkankową(ryc.
g 54), wewnątrz której leżą komórki kształtu klinowatego.
Bezrdzenne włókna nerwowe oplatają szereg komórek wysyłając wypustki do ich protoplazmy, gdzie tworzą kratkowało ułożone rozgałęzienia.
Czasem niektóre z gałązek nerwowych międzykomórkowych przebijają włóknistą torebkę ciałka i kończą się w tkance łącznej brodawki.
Samą torebkę ciałka dotykowego oplatają od zewnątrz włókienka bezrdzenne tworząc w niej liczne skręty.
Ciałka dotykowe występują w brodawce pojedynczo, nie każda jednak brodawka ma własne ciałko.
Licznie występują one na dłoni i podeszwie, najliczniej na opuszkach palców(20-30 na I ram').
Gę.
, włók no O TMOWBna zewnątrz torebki.
, torebka.
komórka dotykowa.
rozp rzestrzenian**s*włókna 08 OOWBQO.
Rye, 154.
Ciałko dotykowe(Meissnera)(paw, 6008):wg Van de Velda, .
QR%.


stość ułożenia tych ciałek wzrasta ku końcom palców.
Są one licząąw obrębie nieowłosionych części ciała.
Długość ciałek dotykowęw.
wynosi 40-80 urn, szerokość 30-W urn.
Ich kształt i budowa pąą, legają znacznym wahaniom, niekiedy trudno je odróżnić od irwęąjzakończeń nerwowych.
Ciałka dotykowe służą do odbierania czueąucisku.
Stwierdzono znaczną zgodność między liczbą i ułożeniem tęęjednostek czuciowych skóry a liczbą ciałek tego typu.
Oprócz ciałek dotykowych występują w brodawkach tzw. k w(Gę końcowe(clavae termina(es)lub ciałka opuszkowate(czy.
puseula bulboidea s.
Krausi).
Są to kolbowate zgrubienia zbudowąąąze splecionych z sobą włókien nerwowych, przechodzących w niekią.
nyeh odcinkach w krótką siateczkę włókienek Oyc, l 55).
Podobnie jak ciałka dotykowe otacza je włóknista tą**rebka.
Różnią się one natomiast od ciałek iau dotykowych tym, że nie zawierają komórek, 1:1 g. .
-. Opisywano formy przejściowe między ciał.
yye.
Ryc.
155.
Ciałko opuszkowe(Krauzego)(paw, 700-)wg Mama.
karni dotykowymi i opuszkowatymi.
Ciałka opuszkowate są zaopatrywane przez rdzenne włókna nerwowe, które wnikają do ich kolbowatej części.
W wielu miejscach ciałek włókienka nerwowe przebijają ich torebkę i przechodzą do sąsiednich ciałek lub tworzą podnaskórkową siatkę nerwową.
Ciałka opuszkowate uważa się za receptory zimna.
Występują one szczególnie obficie w niektórych odcinkach błon śluzowych(jama ustna, spojówka oka).
Dające się na skórze wykazać punkty zimna pozostają w łączności nie tylko z jednym ciałkiem opuszkowatym, ale z całym ich zgrupowaniem.
Pośrodku tego zgrupowania odczuwanie zimna jest najbardziej intensywne.
Zakończenia nerwowe w warstwie podbrodawkowej.
W warstwie tej znajdują się tzw. ciałka Ruffiniego:są one receptorami ciepła.
Ciałka te są zbudowane z tworów ułożonych równolegle do powierzchni skóry i przedstawiają się w postaci wydłużonych kłębków i splotów bezrdzennych.
Długość ciałek wynosi od 0, 25 do IJmm:zwykle otoczone są one torebką zbudowaną z tkanki łączn@Skręconew części środkowej ciałka i zespalające się z sobą włóko 4 nerwowe mają nadzwyczaj delikatną budowę.
Z ciałek Rufmiego wóchodzą cienkie włókienka zaopatrujące naczynia włosowate i nasBrrek.
Ciałka Ruffniego obecne są nie tylko w skórze właściwej t 8 tkance podskórnej, ale także w licznych innych okolicach.
KszlW tych ciałek może znacznie odbiegać od opisanego, w związku z czOPł.
W warstwie podbrodawkowej skóry znajdują się jeszcze inne rodzaje zakończeń nePwowych.
Występują one w postaci małych zgrupowań komórek, wokół których znO 9 Ęją się sploty rozgałęziających się włókienek odchodzących od jednego większego 696 kra.
Przeciw utożsamieniu tych receptorów ze śródnaskórkowymi łąkotkami do 3 Y 496 wymi(Merkela)przemawia ich głębsza lokalizacja i okołokomórkowy układ rozgał?
98 jących się włókienek.
Obecność tych zakończeń nerwowych stwierdzono na dłoni.
W warstwie podbrodawkowei stwierdzono również obecność ciałek opuszkowatychgęyąusego).
Do tych ostatnich podobne są ci alk a re r w o we p lei o we(corpuscula ąervosa eeWa@aJ występujące w żołędzi prącia i w łechtaczce.
W warstwie podbrodawkowej znajdujemy wreszcie tzw. ciałka p u I awk o w a 1 e(corpuscu(a bulboidea:Golgiego-Mazzoniego).
Są ąae tworami jajowatymi o dość zmiennym kształcie.
Charakteryzuje je koncentryczne, blaszkowate uwarstwienie otaczającej je torebki, wewnątrz której znajdują się kłębkowate włókna rdzenne.
Niekiedy wśród tych włókienek można dostrzec i włókno bezrdzenne.
Od właściwych ciałek blaszkowatych(Vatera-Paciniego, p. dalej)różnią się one znacznie mniejszymi wymiarami.
Zakończenia nerwowe w tkance podskórnej.
Ciałka tu występujące ze względu na swą wielkość odróżniają się wyraźnie od innych zakończeń nerwowych skóry.
Roszą one nazwę ciałek blaszko w aty cn worpuscula lamellosa:V afera-Paciniego).
Ciałka te osiągają wielkość 2-3 ram na I-2 mm, są więc 8'sprzeważnie widoczne gołym okiem i-sedająsięwypreparować.
Napierwszy a, 'ćrzut oka na charakterystyczny obraz?
', %tkankowyciałekblaszkowatychskta-'"'ądają się warstwowo i współśrodkowo 6 ZyĄ i ułożone blaszki łącznotkankowe w'*1 ćliczbie 50-60, oddzieloneodsiebie 1"", (, -((''-szczelinowatymi przestrzeniami.
ćRyc.
156.
Ciałko blaszkowate(Vatera-Pacińiego)(paw, 7581 wg Mama.
W rzeczywistości szczeliny te są cylindrycznymi komorami o podwójnej ścianie, wypełnionymi płynem białkowym.
Ściany komór zbudowane są z cieniutkich błonek łącznotkankowych, do których z zewnątrz przylegają oddzielne komórki.
Ściana zewnętrzna komory przylega bezpośrednio do ściany wewnętrznej komory następnej i w ten sposób powstają blaszki, które zawsze składają się z dwóch cienkich ścianek ze swymi komórkami:ścianki te przylegają do siebie, ale się z sobą nie łączą.
Ściana wewnętrzna i zewnętrzna każdej komory połączone są z so 94 delikatnymi włókienkami.
Dzięki takiej budowie torebki znajdujące się w środku ciałka*akończenie nerwowe objęte jest wielokomoroBąpoduszką płynną.
Przez jeden z biegunów ciałka do jego wnętrza wstępuje włókno nerwowe, traci swą Pochewkę rdzenną i w części środkowej rozgałęzia się wzdłuż długiej osi ciałka.
W od 9@kukońcowym włókno rozszczepia się na cieniutką siatkę i całość tego wewnętrzne Bo zakończenia nerwowego przyjmuje kształt buławki.
Pojedyncze włókienka mogą P(zenikać do przestrzeni międzyblaszkowych.
Jedno włókno nerwowe może zaopatryóaćdwa lub więcej ciałek.
Wraz z włóknem nerwowym przedostaje się do ciałka jedna 68 kilka włośniczek, które rozgałęziają się w sąsiedztwie nerwów.
Włośniczek tych Póak jednak w buławce ciałka(ryć.
150.
Ciałka blaszkowate występują najliczniej na dłoni:na całym ręku Waleziono ich przeszło 600.
Występują one nie tylko w tkance łącznej Pódskórnej, ale także w tkance łącznej narządów wewnętrznych(p. 9@ej).
Ciałka te często sąsiadują z zespoleniami tętnicza-żylnymi.
Q 27.


Spełniają one funkcję receptorów odbierających czucie ucisku i prze, kazujących je dalej.
W wyniku ruchu tułowia i zmian w ułożeniu ją, rządów wewnętrznych dochodzi do zmian ciśnienia oraz napięeQ tkankowego i wahania te przenoszą się na ciałka blaszkowate.
DOOTZGCZTWprzekrój OTMJ.
Ryc.
157. Skupienie kilku ciałek blaszkowatych(Vatera-Paciniego)w grzecznym(opuszka palca u człowieka)(paw.
408).
tętn icaprzecięta podłużnie.
-kolba wewn etan a ciałka.
przekroju po.
Włosy jako narządy czucia.
Unerwienie włosów jest tak bogate, że mogą one spełniać funkcję obwodowych narządów czuciowych.
Gałązki unerwiające włosy docho 44 do mieszka włosa od dołu i z boków oraz przenikają przez mieszek poniżej ujścia góczołu łojowego.
Gałązki te rozszczepiają się na liczne drobne włókienka, które otaczAMpochewkę zewnętrzną korzenia włosa.
Odróżnia się końcowe podłużne i okrężne w@.
kienka nerwowe włosa, te ostatnie znajdują się bardziej obwodowa.
Mimo że zakońc**.
nią nerwowe włosa znajdują się zasadniczo na zewnątrz od nabłonkowej pochewK 8 ewnętrznej korzenia, najciensze włókienka nerwowe mogą przenikać także do 969 strzeni międzykomórkowych samej pochewki.
Najliczniejsze zakończenia nerw(66 włosów znajdują się na rzęsach.
Oprócz włókien rdzennych, które wytwarzają po 8 Y 6.
sze zakończenia nerwowe, udział w nich biorą również bezrdzenne włókna nerwoWeZpowyższego wynika, że każdy włos zaopatrzony jest w zakończenie nerwowe P 96 poniżej ujścia gruczołu łojowego.
Sarn włos nigdy nie ma włókien nerwowych, za 8 Jezawsze tylko pochewka korzenia.
Dotknięcie włosa lub zmiana jego ułożenia p 96 P'doje przeniesienie bodźca mechanicznego na pochewkę zewnętrzną korzenia w QP?
, miejscu, w którym włos jest całkowicie z nią zespolony.
W ten sposób podnieta przeP 9.
si się na zakończenie nerwowe włosa, a sarn włos spełtia funkcję ramienia dżwi@8 śluzowa języka i Jamy ustnej jako narząd czucia.
Błona śluzowa wymieP 8 Pnych narządów zalicza się do powierzchni czuciowej skóry ze względu na przekBYFP'nie przez nią tych samych rodzajów czucia, które odbiera skóra.
Również dlate 29 PłPĘ?
śluzowa gardła i krtani stanowi ze skórą całość czynnościową.
Szczególnie 9988:4 unerwiony czuciowa jest język.
U noworodka-z nieczynnym jeszcze narząden@(Ęj.
-zorzędnym znaczeniu ze względu na przekazywanie wrażeń(oprócz smaku)ucisku bólu i temperatury.
Analogiczną do skóry rolę narządu czucia powierzchniowego odgrywa również błona ęiuzowa kanału odbytowego, w którym znąidują się liczne zakończenia nerwowe poąobnedo występujących na skórze.
Ogólna charakterystyka czynności receptorów skór).
Jak powiedziano wyżej, skóyąjest odbiorcą czterech różnych rodzajów czucia:bólu(włączając tu uczucie kłucia, pieczenia i swędzenia), dotyku(odmianą dotyku jest ucisk), zimna i ciepła.
Mimo że wżne zakończenia nerwowe są przede wszystkim wrażliwe na swoiste podniety(np. receptory ciepła są nastawione na odbieranie bodźców cieplnych), niektóre z receptorów są obdarzone właściwością odbierania również bodźców dla nich nieswoistych:np. niezależnie od tego, jaki bodziec działa na receptory bólu, receptory te zdolne są do przekazywania jedynie czucia bólu.
Przekształcenie się nieswoistego bodźca na swoisty występuje w obrębie synaps i w ośrodkach podkorowych i korowych mózgu.
Podprogowe działanie bodźców bólowych zewnętrznych jest przyczyną powstawania świądu.
Ustalenie przebiegu pojedynczych włókien czuciowych jest trudne, ponieważ tworzą me w skórze rozgałęzienia i kontaktują się z sąsiednimi włóknami.
Jest jednak pewne że każde włókno czuciowe zachowuje swoją odrębność anatomiczną i nie ulega zespoleniu z innymi sąsiednimi włóknami.
W świetle współczesnych wiadomości poszczególne rodzaje czucia odbierają:dotyk łąkotki dotykowe(Merkela), ciałka dotykowe(Meissnera)oraz wolne zakończenia nerwowe oplatające pochewkę włosa:ucisk--ciałka blaszkowate(Vatera-Paciniego)i ciałka buławkowate(Golgiego-Mazzoniego):zimno-ciałka opuszkowate(Krausego):ciepło ciałka Ruffiniego.
Szczególnie złożone jest odczuwanie b o I u i różnych jego odmian, jak świąd, pieczenie i mrowienie skóry.
Ból przewodzą włókna bezrdzenne, których rozgałęzienia dają twory siatkowate.
Znajdują się one głównie w brodawkach skóry, aczkolwiek opisano również wolne włókienka śródnaskórkowe przenoszące ból.
Morfologiczne uwidocznienie receptorów bólu jest bardzo trudne.
Dowodem istnienia tych receptorów jest fakt że na powierzchni skóry można stwierdzić obecność gęsto skupionych punktów bólu.
Udowodniono, że naskórek jest wrażliwy na ból począwszy od warstwy ziarnistej aż do warstwy podstawnej.
Podniety bólowe z tej części naskórka przewodzą skręcone bezrdzenne włókienka nerwowe rozgałęziające się między jego komórkami.
Włókienka te odchodzą od kłębków nerwowych znajdujących się w brodawkach skóry.
Mechanizm działania bodźca bólowego polega prawdopodobnie na chemicznym podrażnieniu receptorów naskórka w wyniku jego uszkodzenia.
Oprócz śródnaskórkowych i brodawkowych stwierdzono także obecność receptorów bólowych głębiej położonych.
Zalicza się do nich cieniutkie zakończenia nerwowe w warstwie podbrodawkowej i głębszych warstwach skóry.
Ból przewodzą również włókna bezrdzenne, które wnikają do ciałek dotykowych i blaszkowatych.
Za głębszą lokalizacją receptorów bólowych przemawia fakt, że drażnienie obnażonej z naskórka skóry jest bolesne.
Dla wszystkich rodzajów czucia skóra jest mozaiką składającą się z miejsc wysoce wrażliwych na bodźce, otoczonych pasem skóry o stopniowo zmniejszającej się wrażliwości.
W obrębie każdego miejsca wrażliwego na dany rodzai czucia stwierdzić można Bwykle punkt największej wrażliwości, który odpowiada skupionym w skórze zgrupoóaniomreceptorów danego rodzaju czucia:np. dające się wskazać na skórze punkty imna pozostają w łączności nie z pojedynczym ciałkiem opuszkowatym, ale z całym łeb zgrupowaniem.
W środku skupienia ciałek opuszkowatych odczuwanie zimna jest OJintensywniej sze.
*z*czuc*c*o*coJeżeli z powierzchni skóry, największej przestrzeni zmysłowej 9(ganizmu, wnikniemy w głąb, to z obszaru czucia powierzchniowego Postaniemy się do obszaru czucia głębokiego.
Zresztą oba one nie są.


ściśle odgraniczone i mają częściowo podobne receptory czy to w pa, staci wolnych zakończeń nerwowych, czy znanych nam już ci a:eykr a ń c o w y er ner w 6 w(corpuscula neryosa terminalia).
Receptory czucia głębokiego występują:1)w układzie'łącznotkąj.
kowym, np. w powięziach, omięsnej i śródmięsnej oraz w okostnej 2)w torebkach stawowych i ich więzadłach, 3)w mięśniach i ścieg.
pach, 4)w ścianie naczyń krwionośnych, na pniach nerwowych oraz w trzewach.
Narządy czucia głębokiego i powierzchniowego zasadniczo budową nie różnią się od siebie, różnice dotyczą raczej ich topografii:dlategąteż poszczególne receptory czucia głębokiego omówiono w zależnośetod ich położenia.
Nie tylko pod względem budowy, ale również pod względem czyn.
ności czucie głębokie i powierzchniowe nie dają się ostro odgraniczye.
W wytwarzaniu się prawie wszystkich wrażeń czuciowych, które ołbieramy, bierze udział zarówno czucie powierzchniowe, jak i glebą.
kle.
Rarządy czucia głębokiego przewodzą czucie ucisku, bólu, ruchów, czucie zmiany położenia kończyn, skurczu mięśni i inne.
Wszystkie te czynności odbywają się w głębi organizmu zupełnie prawidłowo, nawet wówczas, gdy skóra jest znieczulona:jednak pełne, normalne"czucie głębokie występuje przeważnie tylko przy współdziałaniu czucia skórnego i głębokiego.
CZUCIOWE ZAKOŃCZENIA NERWOWE MIĘŚNI I ŚCIĘGIEN Mięśnie są nie tylko narządami ruchu, ale również narządami zmysłów.
Oprócz nerwowych zakończeń ruchowych(płytka końcową fi str. 125 i 593, ryć, 83)występują w nich liczne zakończenia czuciowe kontrolujące czynność mięśnia.
Gałąź mięśniowa nerwu oprócz włókien ruchowych zawiera stale liczne włókna czuciowe.
Czuciowe włókna nerwowe tworzą zakończenia na włóknach mięśniowych, w tkance łącznej śródmięśniowej, a oprócz nich w swoistych narządach-wrze cio na eh mięśniowych i wrzecionach ścięgien.
Poza tym zakończenia nerwowe w)stepują również w przejściu mięśnia w ścięgno.
Zakończenia na włóknach mięśniowych.
Występują one w różnych postaciactl.
Postać najprostszą tworzą włókna rdzenne, które tracąc osłonkę mielinową owOJ 4 się dookoła włókna mięśniowego.
Jedno włókno nerwowe może zaopatrywać kitka s 4 siednich.
W zakończeniu tym zwykle bierze udział również bezrdzenne włókno wsp 48 czulne towarzyszące naczyniom włosowatym.
2.
Inna forma zakończeń na włół 8 mięśniowym przyjmuje postać bardziej złożonego tworu siatkowego różnorodnie uł 88 tałtowanego.
Obie te postacie zakończeń mogą się układać częściowo nad, a częścioyepod sarkolemą.
3.
Na granicy włókien mięśniowych i ścięgnistych występują wydłużę ne zakończenia, w których włókna nerwowe układają się w postaci palisady i wvP 88 rząją rodzaj osłonki nerwowej.
W mięśniach gałki ocznej zakończenia te występują 84 obu końcach włókien mięśniowych, w innych mięśniach co najmniej pojedynczo Zakończenie śródmięśniowe.
Oprócz zakończeń na samych włóknach mięśniowjPPczuciowe twory końcowe występują też w tkance łącznej między pęczkami mięśnioBYmi tako zakończenia śródmięśniowe w omięsnei wewnętrznej czy śródmięśniowel PZstepują tu one albo w postaci wolnych zakończeń nerwowych kształtu drzewkowałeś?
lub kłębkowatego, albo też w formie ciałek końcowych, budową zbliżonych do c@ł 9 Ftypu Rufiniego(str. 3 ó 6 k ciałka te wyposażone są w torebkę, jednak mniej zbitą o@'96 rebki innych analogicznych receptorów.
Długość tych ciałek wynosi od 300 do 500988 a czerokość od 3040099(8.
Ryc.
158. Zakończenie czuciowe na włóknie mięśniowym.
Mięsień gałki ocznej:wg Dogięła.
Ryc.
159. Zakończenie czuciowe w przejściu włókna mięśniowego w ścięgno("palisada").
Mięsień gałki ocznej:wg Dogięła.
pochewka.
zakończenie ruchowe.
włókna fO IĘŚO I OWO.
zakończenie CZUCI OWO.
-zdkończen*e ruchowe.
órc.
160.
Wrzecionko nerwowo-mięiniowew przekroju podłużnym:schemat wg Petersena.
Wrzeciona mięśniowe.
Twory te zwane także ciałkami mięśniowa-nerwowymi(corpuscula musculonervosa)składają się z pęczka bardzo delikatnych włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych, objętych wspólną pochewką łącznotkankową.
Długość narządu wynosi od I do 3 mm, a samo urządzenie nerwowe składa się z zakończeń ruchowych i czuciowych.
Włókna nerwowe, pochodzą z gałęzi zaopatrujących mięśnie.
Ruchowe płytki końcowe(t. 1, str. 125, ryc, 83)leżą u obu końców włókien mięśniowych, a zakończenia czuciowe w ich części środkowej.
Jedno lub kitka rdzennych włókien czuciowych wnika przez pochewkę, rozgałęzia się tracąc swą osłonkę i owija się dookoła pojedynczego włókna lub kilku włókienek mięśniowych, kończąc się kolbkowatymi zgrubieniami.
Jeżeli kilka włókien nerwowych dochodzi do wrzeciona, to mogą one pochodzić z różnych nerwów segmentalnych.
Wszystkie mięśnie szkieletowe zawierają wrzciona mięśniowe.
Ich liczba oraz układ w poszczególnych mięsniach są bardzo różne.
Dotychczasowe badania wskazują na to, że liczba wrzecion w mięsniu jest tym większa, im subtelniejsze ruchy mięsień wykonuje:jest to przypuszczenie, które wymaga jednak potwierdzenia.
Czynność wrzeciona mięśniowego nie jest dokładnie znana, tak sarno jak czynność zakończeń, o których jest dalej mowa.
Nie możemy również powiedzieć, jaki udział biorą czuciowe zakończenia nerwowe mięśni i ścięgien w odruchowym sterowaniu ruchami, czy pośredniczą w czuciu położenia, czy w czuciu bólu mięśniowego.


Meyeta.
18, oeeeę.
Ryc, lbZ.
Wrzeciona ścięgien.
Pojedyncze włókno nerwowe rozwidla się i każda z ie 89 dwóch gałęzi licznymi drobnymi gałązkami zaopatruje jedno małe ścięgno związane 6 wtórnymi pęczkami śeięgnistymi:wg Larnbertiniego.
Zakończenia w ścięgnach.
Wszystkie ścięgna mają przeważnie nerwowe zakończenia czuciowe w postaci kłębkowatych lub drzewkowatych rozgałęzień, przy czym ukształtowanie tych rozgałęzień jest bardzo różnorodne.
Oprócz tych zakończeń w ścięgnach występują receptory podobne do wrzecion mięśniowych.
Budowa ich jest w zasadzie taka sama, tylko włókna mięśniowe są tu zastąpione włóknami ścięgnistymi i trak jest zakończeń ruchowych.
Nazywamy je też wrze ci on ami ścięgien lub ciałkami ne rw owo-ścięgnistymi(corpuscula neurotendinosa:ryc, l 62).
Znaczenie zakończeń w ścięgnach nie jest znane:przypuszczalnie reagują one na czynne lub bierne napięcie mięśni.
Nie są też niezbędne dla czynności odruchowej mięśnia:pod wpływem mechanicznego podrażnienia ścięgien odruch odbywa się prawidło WO.
Mięsień jako narząd zmysłu.
Z powyższego wynika, że mięsień ma dwie grupy unerwień zmysłowych, jedną przeznaczoną dla poszczególnego włókna i drugą wrzeciona mięśniowe-dla pęczków włókien.
Jeżeli jeszcze weźmiemy pod uwagę zakończenia czuciowe śródmięśniowe oraz zakończenia w ścięgnach, to należy stwierdzić, że każdy mięsień wraz ze swym ścięgnem ma znaczną ilość receptorowych zakończeń nerwowych, które przekazują i przewodzą wszystkie zmiany zachodzące w mięsniu podczas jego czynności i doprowadzają impulsy do ośrodkowego układu nerwowego.
Nieliczne z nich jednak dochodzą do mózgu i są tu uświadamiane:większość służy odruchowemu sterowaniu działalnością mięśni.
Dośrodkowe przewodzenie z czuciowych zakończeń mięśnia u większości odbywa się drogą gałązek mięśniowych i skórnych nerwów obwodowych.
W unerwieniu tym biorą udział również włókna układu autonomicznego, które stale dochodzą prawie do wszystkich narządów końcowych czucia.
Włókna autonomiczne biegną częściowo w gałęziach mięśniowych, a częściowo wzdłuż naczyń krwionośnych.
Zakończenia nerwowe w omięsnej zewnętrznej i powięzi.
Oprócz mięśni i ścięgien również ich narządy pomocnicze, omięsna zewnętrzna(ramięsna)i powięź zawierają czuciowe zakończenia nerwowe.
Podobnie do zakończeń śródmięśniowych mają one receptory kształtu drzewkowatego lub kłębkowatego.
Oprócz nich występują również narządy otorbione w postaci ciałek blaszkowatych(corpuscula lamel(osa, str. 3671, ciałek buławkowatych(corpuscula bulboidea, str. 367)oraz ciałek Ruifmiego(str.
3661.
Zaopatrujące je włókna nerwowe biegnąc w omięsnej zewnętrznej i w powięzi licznie zespalają się ze sobą i wytwarzają obfite sploty.
Przynależne włókna nerwowe odgałęziają się przeważnie od nerwów mięśniowych jeszcze przed ich wejściem do mięśnia, tylko powierzchowne powięzi zaopatrywane są przez nerwy skórne.
CZUCIOWE ZAKOŃCZENIA NERWOWE W TKANCE ŁĄCZNEJ.
I OKOSTNEJ.
Wszędzie w tkance łącznej, zarówno w tkance podskórnej(str. 320, jak również w przestrzeniach łącznotkankowych między mięsniami i szkieletem znajdujemy różnego rodzaju receptory.
Występują tu nie tylko zakończenia drzewkowate i kłębkowate, ale również te same narządy otorbione, o których już niejednokrotnie wspominaliśmy.
Znajdujemy tu ciałka blaszkowate, jak również ciałka Ruffniego.
Okostna i ochrzęstna mają obfite sploty nerwowe.
Zawierają one zakończenia nerwowe zarówno w postaci licznych nieotorbionych wolnych zakończeń drzewko watych i kłębkowatych, jak też ciałek blaszkowatych.
Włókna nerwowe z okostnej razem z naczyniami krwionośnymi, jak również włókna współczulne splotów okołonaczyniowychwnikają do kanału osteonu.
Chrząstka, jak wiemy, nie jest unerwiona.
Okostna i kość pośredniczą w odbieraniu wrażeń wibracyjnych, dzięki czemu odczuwamy wszelkie drgania, nawet wówczas, gdy skóra jest zniszczona lub usunięta.
973.


CZUCIOWE ZAKONCZENIA NERWOWE W TOREBCE STAWOWEJ.
W torebkach stawowych napotykamy obszerną sieć nerwową zawierającą różnorwą.
ne receptory.
Występują one również w tkance łącznej otaczającej stawy, jak też ęwięzadłach, zwłaszcza w miejscach ich przyczepo do kości oraz w błonach międzykoą.
nych.
Według Hromady 0958)w torebkach stawowych znajdujemy zarówno zakończę.
nią wolne w formie delikatnych rozgałęzień nerwowych pozbawionych osłonek, łąk fotorbione(cmpuscula nervosa incapsulata)oraz ciałka opuszkowe Krausego.
Ciałka blaszkowate(Vatera-Paciniego)występują bardzo rzadko.
Wszystkie te czuciowe ciałkąkońcowe znajdują się zarówno w błonie włóknistej torebki, jak też w warstwie zewnętrznej błony maziowej.
Występują one pojedynczo lub w skupieniach, tworząc całe pola receptorowe.
Czynność receptorów torebki stawowej nie jest wyjaśniona.
Według Hromady należy przypuszczać, że zakończenia wolne są receptorami bólu, ciałka otor.
błonę zaś receptorami mechanicznymi o różnej szybkości przewodzenia.
Jeżeli znajdują się one w pobliżu naczyń krwionośnych, to związane są z regulacją przepływu krwi.
CZUCIOWE ZAKOŃCZENIA NERWOWE W TRZEWACHBadania Lofreda Sampaola(l 96 P)wykazały obecność czuciowych zakończeń nerwowych w tchawicy, oskrzelach i w przełyku.
Są to receptory typu ciałek Ruffmiego(str. 3 ó 8), które pod względem budowy zasadniczo nie różnią się od tychże występujących w skórze czy powięzi.
Jednakże ciałka Ruińniego położone w skórze właściwej czy w powięziach są wyraźnie otorbione, natomiast podobne ciałka w tchawicy, oskrzelach i w przełyku są pozbawione torebki.
Mieszczą się one zwykle w głębi błony śluzowej i w błonie zewnętrznej(tumca adkemitia)tych narządów, jak też kanału odbytniczego.
Znajduje się je również w tkance łącznej śródmięśniowei warstwy mięśniowej tchawicy i oskrzeli.
W ścianie żołądka i jelita nie znaleziono zakończeń czuciowych, choć najprawdopodobniej występują tam również zakończenia czucia bólu.
Niektóre badania(Schwarz, 1934:Kuna, 1940)wskazują, że w trzewach istnieją neurony czuciowe, których neuryty bezrdzenne tworzą synapsy w zwojach współczulnych bądź obwodowych lub pnia współczulnego:dzięki nim powstają odruchy własne trzew.
CZUCIOWE ZAKONCZENIA NERWOWE W NACZYNIACH KRWIONOŚNYCH I NA PNIACH NERWOWYCH Sploty nerwowe okołonaczyniowe, które towarzyszą naczyniom krwionośnym.
4 zwłaszcza tętnicom(tlił, str. 140, należą również do przewodnictwa czucia głębokieZeSplotyokołotętnicze sięgają od aorty do tętniczek i naczyń włosowatych.
Składają 4 one w większości z włókien nerwowych ruchowych dla błony mięśniowej naczyń.
BP zawierają również włókna czuciowe, które należą do zakończeń narządów czucia Zły bokiego.
Pierwsze są to włókna bezrdzenne układu autonomicznego, drugie-w@884 rdzenne pochodzące od nerwów mózgowa-rdzeniowych.
Jeżeli na przykład sploł 64 mienny zostanie uszkodzony, to pomimo porażenia mięśni głębokie czucie ucisku ieFłzachowane:dopiero przerwanie splotu okołotętniczęgo tętnicy pachowej znosi pOewodnictwo czuciowe.
Badania Pansiniego(eyt, za Lambertinim, 1961)wykonane na W nicach szyjnych płodu i noworodka ludzkiego wykazały, że w błonie zewnętrznej D 9?
naczyń występują nerwowe ciałka końcowe, bardzo podobne do otorbionych cP@6 blaszkowatych(Vatera-Paciniego)i ciałek buławkowatych(Golgiego-MazzionieśŃrównież wyposażone w torebkę.
Ciałka buławkowate mieszczą się w powierzchowPYPP?
Cyt, za L-ambertinim G.
CJi.
Ass Anat.
Reunion Naples, 1961.
warstwach błony zewnętrznej tętnic szyjnych.
Ciałka blaszkowate są położone głębiej w błonie zewnętrznej i sięgają do granicy błony środkowej.
Odrębną i swoistą budowę mają zakończenia czuciowe w zatoce tętnicy szyjnej(1.
111, str. l 9 O), reagujące na zmianę ciśnienia krwi(pressoreceptory), oraz w kłębku szyjnym i w ciele przyzwojowym nadsercowyn(CU, str. 8 l 7-BZO), reagujące także na skład chemiczny krwi(chemoreceptory).
Na małych pniach nerwowych spotyka się często ciałka blaszkowate:cienkie i wydłużone przylegają do onerwia i objęte są cienką torebką(Pansini 1952, cyt, za Lambertmim).
Ciałka te są przypuszczalnie czynne jako receptory ucisku.
W kącie podziału małych pni nerwowych często spotyka się formy pośrednie między ciałkami blaszkowatymi a ciałkami buławkowatymi.
*z*sm*u.
Narząd smaku(oręanum gustus)i narząd powonienia(węanum olfctus)należą do Mogenetycznie starej grupy chemoreceptorów(str.
36 O).
Cechą wspólną obu tych narządów jest wyposażenie w powierzchownie położone zmysłowe komórki odbiorcze, które za pośrednictwem delikatnych włosków są w bezpośredniej styczności z substancjami bodźcowymi.
Narządy smaku znajdują się u wejścia do przewodu pokarmowego i obejmują go prawie dookoła, tworząc pierścień(podobnie jak pierścień limfatyczny gardła:tli, str. l 52).
Zasadniczo jednak zmysł smaku związany jest z językiem, a narządami jego są kubki smakowe(caliculi gustatorii s. gemmae)-mikroskopowe beczkowate chemoreceptory.
K ub k i s m a k o w e umieszczone są głównie w ścianach bocznych brodawek okolonych i liściastych.
Poza tym, zwłaszcza u dzieci, występują one nielicznie również na obu powierzchniach nagłośni, na wierzchołku chrząstek nalewkowatych, na podniebieniu i brodawkach języka oraz w gardle, górnej części przełyku i na tylnej powierzchni krtani.
W życiu zarodkowym zawiązuje się znacznie więcej kubków smakowych, niż spotyka się ich później u dorosłego:występują one też na większej przestrzeni.
Przyczyna i mechanizm tej redukcji, która zaznacza się jeszcze przed urodzeniem na brodawkach grzybowatych, nie są nam znane.
Większemu rozprzestrzenieniu kubków smakowych u noworodka odpowiada też większe rozprzestrzenienie wrażeń smakowych.
Już u zarodka długości 17 mm na grzbiecie języka ukazują się zawiązki kubków smakowych niezależnie od brodawek(1, 11, str. lO 9).
Wydaje się, że tworzenie ich wywołane jest zakończeniami nerwowymi, które wnikają w nabłonek.
Przemawia za tym również to, że po przecięciu nerwu uwstecznione kubki smakowe u dorosłego powstają na nowo, kiedy nerwy regenerują i znowu wnikają do nabłonka.
Kubki smakowe kształtu podłużna-owalnego, wielkości 70840 urn, są wpuklone w nabłonek błony śluzowej i podstawą opierają się o blaszkę właściwą.
Górny koniec kubka nie dochodzi do powierzchni nabłonka:ma on tu małe lejkowate zagłębienie otworek smakowy(porus gustatonus).
Każdy kubek składa się z wydłużonych wysmukłych komórek nabłonkowych.
Tylko część komórek swym wolnym końcem dochodzi do otworka:, zakończone są one małym, błyszczącym włoskiem-pr ceikiem smakowym, sięgającym do otworka smakowego:pręcik taki składa się z 4-7 sklejonych ze sobą niteczek protoplazmatycznych(mikrokosmków).
Komórki wyposażone w pręciki jako k o m o r k i s m a k o w e przeciwstawiane są pozostałym, zwahvmko mó rk a mi podstaw ny mi(tli, str.
1091.
Jednak między tymi postaciami nie można wykazać ostrych różnic.
Znaczna większość kubków smakowych, jak wiemy, znajduje się na brodawkach okolonych:leżą one tu nie na grzbiecie brodawki, lecz głównie na wewnętrznej ścianie rowków obejmujących brodawkę.
Liczba kubków na jednej brodawce dochodzi do 89-150:wszystkie brodawki okolone razem mają więc około 1000 kubków smakoWch.
W brodawkach liściastych są one mniej liczne, brakuje ich natomiast lub wystę 375.


r r"-, Y***.
e-Gc.
e-Yr.
Wy.
Ryc.
163. Brodawka liściasta(a)i kubek smakowy(b)w dużym powiększeniu.
Strzałka wskazuje na otwór smakowy i na występujące w nimf pręciki komórek smakowych Mikrofotografia.
pulą bardzo nielicznie(3-4)na brodawkach grzybowatych, gdzie mieszczą się na grzbiecie brodawki, a nie na powierzchniach bocznych.
Około 208 wszystkich brodawek grzybowatych jest niewrażliwe na smak.
Ogólną liczbę kubków smakowóch 9 człowieka w średnim wieku oblicza się na 2000:w starości redukuje się ona do'/j Kuł li smakowe zawierają wiele enzymów, głównie fosfatazy i esterazy:nie wiemy ie 4@Kdokładnie, jaką rolę one odgrywają.
Nerwy wytwarzają pod brodawką gęsty splot, którego gałązki tracąc osłonkę rdzenną wstępują do wnętrza kubka(włókna śródkubkowe--ńbrae mtagemma(ea), @49 ekończą się na komórkach smakowych kolbkowatymi zgrubieniami, nie wnikając do 8 mych komórek:inne gałązki biegną między kubkami(włókna międzykubkowe ss 8 brae imeqemma(es).
Kubki smakowe brodawek okpionych i liściastych zaopaMWPnerw Językowo-gardłowy, brodawek grzybowatych e?struna bębenkową na krtani nerw błędny.
Nerwowe drogi smakowe omówione są w 18, str.
411.
W splocie neryPwvw u podstawy brodawek okolonych i liściastych znajdują się też większe i mnieJsBegrupy komórek zwojowych układu autonomicznego.
Przypuszczalnie nie mają one 88 wspólnego z przewodnictwem smakowym, lecz przydzielone są do przewodów odpPPwadząjących gruczołów surowiczych języka(tli, str. HO).
Odróżniamy cztery główne rodząje smaku:słodki, kwaśny, gorzki i słony.
Niektóre brodawki grzybowate są w:99 sażone w, narządy gorzkie, słone i kwaśne", nieliczne tylko kubki przewodzą dwa 199.
FĄ 7:7-?ż 77 cji%ś.
yFi:.
otwór smakowy i pręciki.
i-'ę*js-+a**ią.
komórka*podstawo a komórka smakowa.
r**(W.
. J 2'yy.
Ryc.
164. Kubek smakowy i jego unerwienie.
Widoczne kolbkowate zakończenia nerwów na komórce smakowej.
Schemat.
nawet jeden rodzaj smaku.
Smak gorzki przewodzą przeważnie brodawki okolone słodki-kubki smakowe końca języka, kwaśny-jego brzegów.
Grubość włókien smakowych jest mniejsza niż 10 urn.
W, smaku"naszych potraw udział bierze również narząd powonienia.
Jeżeli on zanika, pozostają tylko cztery wyżej wspomniane rodzaje smaku.
Również bodźce mechaniczne i cieplne błony śluzowej odgrywają rolę w odbieraniu wrażeń smaku.
*z**owo******.
Zależnie od stopnia rozwoju narządu powonienia(oręanum olfachs)ssaki możemy podzielić na trzy grupy:o silnym rozwoju zmysłu powonienia, o słabym rozwoju lub z jego brakiem, czyli na ssaki makrosmatyczne, mikrosmatyczne i anosmatyczne.
Do ssaków mikrosmatycznychnależy człowiek, do makrosmatycznych np. pies lub Królik, do anosmatycznych delfin czy wieloryb.
Bardzo rzadko zdarzają się ludzie całkowicie pozbawieni płata węchowego mózgu i zmysłu powonienia.
Natomiast nie stanowią bardzo rzadkich przylądków osobnicy wyposażeni w ogromnie rozwinięty zmysł powonienia, którzy po zapachu mogą odróżniać np. swoich znajomych.
U zwierząt makrosmatycznych powierzchnia jamy nosowej pokryta jest Węchową błoną śluzową.
Okolica węchowa(regio olfctoria:t.
U, str.
W@znajduje się u tych zwierząt w górnej części jamy nosowej i zajBujeznacznie większy obszar niż u człowieka.
377.


W porównaniu z większością ssaków u człowieka zachodzi więc w*rażne uwsteej.
nieme narządu powonienia.
Przyczynę tego zjawiska należy sobie tłumaczyć ząjję.
ciem pionowej postawy i uniesieniem głowy z podłoża.
Inne Naczelne są jeszcze sąy, dziej mikrosmatyczne niż człowiek.
U człowieka okolica węchowa jest też mała w pj.
równaniu z okolicą oddechową jamy nosowej wysłaną nabłonkiem migawkowym i ęę.
posażoną w liczne komórki kubkowe oraz gruczoły nosowe(t.
U, str.
3641. Okolica węchowa u ludzi ogranicza się do małżowiny nosowej górnej i do odpowtą.
dającej jej części przegrody nosa.
Rzadko tylko zachodzi ona na podstawę małżowiąśrodkowej.
Powierzchnia okolicy węchowej na małżowinie górnej i na przegrodzie ąą.
zowa ma od 4 do 6 cnć.
W życiu zarodkowym okolica węchowa jest większa niż u w. rosłego człowieka i zajmuje całą powierzchnię małżowiny nosowej środkowej.
Nos ze.
wnętrzny, cecha specyficznie ludzka 0.
U, str. 348), może być uważany za twór pornąe.
niczy narządu powonienia.
Również wewnętrzne ukształtowanie jamy nosowej ma zną.
czenie dla rozprowadzania powietrza wdechowego.
Wzdłuż przegrody nosa powietrze kieruje się ku tyłowi oraz ku górze pod sklepienie jamy nosowej.
Jeżeli chcemy szczególnie wyraźnie odczuwać zapach, to przy zamkniętej szparze ust "pociągamy nosem a wówczas tym wydatniej powietrze kieruje się wzdłuż całej okolicy węchowej.
Gołyą(okiem okolica węchowa nie daje się wyraźnie odgraniczyć od okolicy oddechowej:grą.
nica między nimi przebiega linią ząbkowaną wnikając tó w jedno, to w drugie pole.
Nieraz bezpośrednio po śmierci daje się stwierdzić żółtawe zabarwienie błony śluzowej okolicy węchowej(locus luteus).
Budową mikroskopową natomiast część węchowa różni się wyraźnie od części oddechowej błony śluzowej jamy nosowej.
W okolicy węchowej brak jest nabłonka migawkowego i komórek kubkowych, również gruczoły mają inną budowę(t.
U, str. 365)niż gruczoły okolicy oddechowej.
Nabłonek błony śluzowej okolicy węchowej(wysokość 30-70 urn)jest wyższy od sąsiedniego nabłonka okolicy oddechowej.
Składa się z wielorzędowego układu specyficznych komórek zmysłowych i podporowych przerywanych ujściami charakterystycznych gro c z ołów w ę c ho wy c h(glandulae oYctorae).
Komórki zmysłowe, czyli komórki węchowe są to elementy długie i cienkie, w których możemy wyróżnić trzy części:1)wypustkę obwodową, 2)odcinek środkowy zawierający jądro i 3)bardzo cienką wypustkę dośrodkową.
Komórki węchowe są więc dwubiegunowymi komórkami nerwowymi położonymi, powierzchownie w nabłonku.
:5 nabłonek węchowy.
blaszka właściwa błony śluzowej z gruczołami.
Ryc.
165. Błona śluzowa okolicy węchowej jamy nosowej.
j::::%:jg--wa rstwa śt a z u**.
y-Qog(jV Q 9 YB O O.
***o os*yśo.
węchowe komórka O BTMOMWdwubiegunowa zakończona kolbką węchową.
gj to jedyne komórki nerwowe, które zachowały to pierwotne położenie powierzchowDśśW y gust k a o b w o do w a komórki węchowej przekracza wolną powierzchnię naj-fenka krótkim cytoplazmatycznym zgrubieniem, zwanym s to z ki e m. lub p ę c h ej-zyk jem węchowym:stożek ten dźwiga 6--8 rzęsek, czyli protoplazmatycznych włosków węchowych długości I-2 pm ustawionychi w postaci pędzelka.
Stożgiwęchowe są otoczone obwodowymi końcami komórek podporowych.
Nie jest wykluczone, że substancje węchowe są rozpuszczone w lipidach błony plazmatycznej włoęzówwęchowych i stożków.
Odcinek środkowy komórki węchowej odpowiada środkowemu pasmu nabłonka.
Zawiera on okrągławe Jądro komórki("warstwa okrągłych jąąer'), podczas gdy odcinki komórek podporowych zawierających jądro leżą w powierzchownej części nabłonka, a tzw. komórki podstawce, niskie, kształtu mniej więcej kulistego zajmują najgłębszą część nabłonka(, warstwa jąder podstawnych").
Według niektórych komórki podstawne stanowią trzeci składnik komórkowy nabłonka węchowego.
Komórki węchowe, jako komórki nerwowe, zawierają licznie przeplatające się ze sobą neurofibryle, twory podobne do tigroidu-widoczne tylko w bardzo dużych komórkach, oraz mitochondria i aparat siateczkowy Golgiego znajdujący się w pobliżu jądra w wypustce obwodowej:ta ostatnia, zwłaszcza u osobników starszych, może zawierać ciemnobrązowe ziarenka barwnika.
Wypustki dośrodkowe tworzą bezrdzenne neuryty, które u podstawy nabłonka łączą się w cienkie pęczki.
Komórki węchowe tworzą pierwszy człon drugiego łańcucha neuronów drogi węchowej.
Z tych pęczków wypustek dośrodkowych jeszcze w blaszce właściwej błony śluzowej powstają nerwy węchowe(nn, oJfc(oni), które po przejściu przez blaszkę sitową(str. 167)od dołu wnikają do opuszki węchowej(bulbus oltctonus).
Włókna opuszki, końcowe rozgałęzienia neurytów pierwszego neuronu wraz z dendrytami drugiego neuronu drogi węchowej, czyli komórek mitralnych, tworzą w opuszce k łeb u s zkiwęchowe(glomeruli olfactorW.
Poszczególnym polom węchowej błony śluzowej jamy nosowej odpowiadają określone obszary opuszki.
Włókna nerwów węchowych w całym swym przebiegu są bezrdzenne i dlatego z łatwością dają się odróżnić od delikat-.
mch gałązek nerwu trójdzielnego, które odprowadzają włókna czuciowe zarówno do okolicy oddechowej, jak też do okolicy węchowej błony śluzowej jamy nosowej(str.
1961.
Komórki podporowe mają kształt podłużny, walcowaty i zajmują całą grubość nabłonka.
Są one znacznie Bczniejsze niż komórki węchowe.
Cytoplazmę komórek podporowych w kierunku podłużnym przenikają cienkie włókienka podporowe.
Komórka podporowa składa się jakby z dwóch części.
Kzęść obwodowa jest grubsza, mocniej 4 za i zawiera wydłużone owalne jądro.
Wokół którego nagromadzone są ziaren Ba barwnika.
Znaczenie tego barwnika nie jest znane:nieraz powoduje on zol.
-ł-neurotubule.
komórka podporowa.
siateczka*śródplazrnatycznaszorstka.
komórka pod sławna błona podstaw na Ryć.
166.
Schemat budowy nabłonka węchowego:wg Andersa.
379.


ławę zabarwienie błony śluzowej.
Część środkowa komórki podporowej często dziej się na palczaste wypustki łączące te komórki między sobą Również W Tej części mszą gromadzić się barwnik.
Na wolnej powierzchni komórek podporowych leży jakby'wąy.
stwa graniczna w postaci delikatnej błonki(membcana llmitaas), a na zewnętrznej pa.
wierzchni komórek znajduje się pionowo prążkowany rąbek.
Nie test pewne, czy lej.
morkom podporowym przypada czynność wydzielnicza.
PowslJą one przeważnie przez podział mitotyczny wyżej wspomnianych komórek podstawnych(str. 379), rzą.
dziej przez podział dojrzałych komórek podporowych.
Gruczoły węchowe.
Rozpuszczanie substancji wonnych i szybkie zmywanie powierzchni nabłonka węchowego wykonuje płynna wydzielina gruczołów wy.
eh o wy c h(glandulae olactoriae):pod względem czynności możemy te porównae z gruczołami języka(t. 11, str. IW).
Gruczoły węchowe sięgające w głąb blaszki właśei.
wet nie ograniczają się do okolicy węchowej, lecz występują również w sąsiedztwie.
Zbudowane są one z krętych i rozgałęzionych obszernych cew grubości około 60 pa Komórki wydzielnicze gruczołów węchowych kształtu sześcienna-walcowatego, wśróąktórych znajdują się też elementy wytwarzające śluz, zawierają kuliste lub owalne ląd.
ro.
W komórkach tych często znajdują się drobne ziarenka żółtawego barwnika, z kW.
rych powstaje wydzielina gruczołu.
Odcinki wydziemicze cewek gruczołowych zwężąjącsię stopniowo, przechodzą w cienkościenny przewód wyprowadzający.
Światło przewodu zmniejsza się w obrębie nabłonka do 9 urn, a nawet więcej i w ujściu wynosi mniej niż 4 urn.
U podstawy nabłonka cewki gruczołu przed przejściem we właściwy przewód wydzielniczy rozszerząją się pęcherzykowata.
B I a s z k a w ł a ś c i w a oprócz nielicznych poszczególnych chromiatoforów zawiera zmienne ilości limfocytów i granulocytów, co tłumaczy się częstym stanem zapalnym błony śluzowej jamy nosowej.
Naczynia i nerwy.
Sieć naczyń włosowatych krwionośnych sięga do podstawy nabłonka.
U dzieci poszczególne naczynia włosowate wnikają nawet głęboko do nabłonka węchowego.
Silnie rozwinięte są również sploty żylne.
Naczynia chłonne blaszki właściwej przebiegają głównie w towarzystwie nerwów węchowych.
Przypuszczalnie wzdłuż tych nerwów łączą się z jamą podpajęczynówkową, stanowiąc drogę ewentualnej infekcji.
Oprócz nerwów węchowych w okolicy węchowej znajdują się też, jak już wspomniano, gałązki nerwu trójdzielnego oraz rozgałęzienia nerwu końcowego(str. łój).
Czasem w jamie nosowej zachowuje sie pozostałość narządu przylemieszowego(oręaaum vomeronasale), który u niższych kręgowców służy jako wolny narząd powonienia.
U człowieka dorosłego pozostałość tego narządu występuje w postaci krótkiego spłaszczonego kanalika długości od 2 do 9 mm.
Bocznic kanalik ten wysłany jest nabłonkiem migawkowym, przyśrodkowonabłonkiem zbliżonym do węchowego.
U noworodka narząd lemieszowa-nosowy jest lepiej zachowany niż u dorosłego(t. 11, str. 357).
NARZĄD PRZEDSIONKOWO-ŚLIMAKOWY UWAGI OGÓLNE Narząd przedsionkowa-ślimakowy(organum vestibulocochlearełzwany dawniej narządem statyczna-słuchowym(organ um sra toacus(ęcum), obejmuje dwa narządy:narząd ślimakowy(narząd słuchu)oraz narząd przedsionkowy, czynnościowo związany ze stanem równowBgi.
Choć czynnościowo niezależne, pod względem morfologicznym 84 one ściśle z sobą związane.
Narząd słuchu służy do odbierania dźwięków i szmerów.
Fale dźwiękowe przyjmuje małżowina uszna, skąd przez przewód słuch 9 wy zewnętrzny przenoszą się one na błonę bębenkową, która wp@wiana jest w drganie.
Drganie to przenosi się na błędnik, czyli uch?
RQO.
ęewnętrzne przez łańcuch trzech kosteczek słuchowych położonych ąę uchu środkowym.
Ruchy kosteczek słuchowych udzielają się ęrzychłonce, wodnistej cieczy zawartej w błędniku kostnym i otaczającej błędnik błoniasty.
W efekcie ruchy te pobudzają komórki zmysłowe znajdujące się w ślimaku.
Narząd przedsionkowy związany czynnościowo z równowagą ciała ma w błędniku kilka pól, których komórki zmysłowe są drażnione poruszaniem się śródchłonki pod wpływem ruchów głowy.
W ten sposób przyjmują one impulsy związane z równowagą ciała(zmiany położenia, p. dalej).
W narządzie przedsionkowa-ślimakowym powszechnie zwanym u e he m(auns)odróżniamy trzy części:ucho zewnętrzne, ucho środkowe i ucho wewnętrzne.
Ucho zewnętrzne i ucho środkowe należą wyłącznie do narządu słuchu:służą do przewodzenia fal dźwiękowych.
Ucho wewnętrzne, ze względu na swą zawiłą budowę zwane też 6 I ę d n i k i e m(labwmthus)zawiera receptory(komórki zmysłowe)zarówno dla narządu słuchu, jak też narządu równowagi.
Ucho zewnętrzne(auris externa)położone na bocznej powierzchni głowy rozpoczyna się mat z owiną u s zną(auricula), fałdem skórnym wzmocnionym zrębem chrzęstnym:przyjmuje ona fale dźwiękowe.
Małżowina przechodzi w przewód słuchowy zewnętrzny(meatus acusticus externus)wysłany skórą, którego część boczna ma szkielet chrzęstny, część przyśrodkowa zaś utworzona jest przez kość skroniową(ryc, l 67).
Ucho środkowe(auris media)oddzielone jest od ucha zewnętrznego błon ą b ęb enk ową(membrana 3 mpam).
Rozpoczyna się ono najobszerniejszą częścią-j a mą b ęb e n kawą(cavum twnpanń, zawierającą łańcuch trzech kosteczek słuchowych.
Jama ta, przyśrodkowogranicząc z uchem wewnętrznym, a bocznic z błoną bębenkową, ku tyłowi łączy się z układem k o mó rek sutkowych(celhlaemastoideae)kości skroniowej, ku przodowi zaś zwęża się, przechodząc w trąbkę słuchową(tuba auditiva'), która uchodzi do gardła.
Wszystkie te części ucha środkowego wraz z przyśrodkowąpowierzchnią błony bębenkowej są wysłane błoną śluzową.
Jama bębenkowa(cavum twnpam)położona jest w kości skroniowej między przewodem słuchowym zewnętrznym a błędnikiem.
Z trzech kosteczek, które zawiera, maczugowaty m ł o 1 e c z e kOnalleus)swoją cienką, wydłużoną rękojeścią opiera się o błonę bębenkową, a zgrubiałą, zaokrągloną głową łączy się stawowa z trzonem kowadełka(mens), drugiej kosteczki mającej kształt zęba trzonowego o dwóch nierównych korzeniach.
Dłuższy z obu tych wyrostków łączy się stawowa ze strzemiączkiem(stapes), trzecią kosteczką słuchową.
Kształt strzemiączka odpowiada nazwie tej kosteczki.
Swą rozszerzoną podstawą zamyka ono okien k o p r ze d.
Nazwy Jabyrinthus używał już Galenus(131-201)8 s.
Eustachii.
4 v fk:1.


W 8 s ls.
są Q 9.
P 43 r W.
bł 8 s+Ę ty ś 3 Jł.
3 śaĘ ćsś.
?4 sKb 3 f:387.
śYSIselg!
W Q fi@ci.
9 ś 4 Pi.
P 64 ś 4 Pi.
BseśYf@8!ś**81.
Ę w Ełiś*a.
W 29*Ę 4 ś ńŚś?śQć 94 Aś.
24 Q 53.
Qeć 4 ł.
L-Q eś.
śżki ł 4.
-jonka(feneslra vestibulO, dawniej zwane okienkiem owaljąrn(fnestra ovalis), wiodące do ucha wewnętrznego.
Kosteczki ęguchowe tworzą zatem łańcuch złożony z trzech ruchomo z sobą pojjezonychogniw między błoną bębenkową a uchem wewnętrznym.
kosteczki te usztywniają dwa mięśnie:m, strzemiączkowy(m. ęrapedius), przyczepiający się do strzemiączka, oraz m, napinacz ątony bębenkowej(m. tensor 3 mpanO, dochodzący do młoteczka.
Ruchy kosteczek słuchowych odbywają się głównie dzięki drganiom błony bębenkowej.
Wspomniane mięśnie ucha środkowego natomiast usztywniają je, zapobiegając zbyt obszernym ruchom.
Trąbka słuchowa(tuba auditiva)cewa długości 3-4 cm, rozpoczyna się w jamie bębenkowej i kierując się do przodu i w stronę przyśrodkową uchodzi do gardła.
Z początku ma ona ściany kostne utworzone przez część skalistą kości skroniowej:dalej jednak opuszcza kość, a biegnąc wzdłuż tylnego brzegu skrzydła większego kości klinowej na zewnętrznej powierzchni podstawy czaszki przyjmuje charakter chrząstki zagiętej u góry w rynienkę, którą zamyka błona włóknista.
Ucho wewnętrzne(auns interna), zwane również błędnikiem Oabynnthus), podobnie jak jama bębenkowa leży w części skalistej kości skroniowej.
Jest ono położone między jamą bębenkową od strony bocznej a dnem przewodu słuchowego wewnętrznego od strony przyśrodkowej.
Błędnik składa się z błoniastych(łącznotkankowych)pęcherzyków i przewodów, które mieszczą się w odpowiednich obejmujących je przestrzeniach wewnątrz kości skroniowej.
Stosownie do tego wyróżnia się błędnik błoniasty i błędnik kostny(ryć.
1681.
B ł ę d ni k b ł o ni as 1 y(latwinthus membranaceus)wysłany jest na ogół nabłonkiem płaskim:w niektórych jednak miejscach znajduje się nabłonek zmysłowy o specjalnej budowie, od którego biegną włókna części ślimakowej i przedsionkowej nerwu ósmego(str, MI).
Błędnik błoniasty jest wypełniony cieczą wodnistą, śródchłonką(endolyrnpha).
Składa się on z woreczka i łagiewki oraz czterech przewodów:trzech przewodów półkolistych i czwartego przewodu ślimakowego:wszystkie one wychodzą z woreczka lub łagiewki.
Oba te pęcherzyki:przedni, w o re c z ek(sacculus)i tylny, lagi e w k a(utriculus)połączone są z sobą wąskim przewodem łagiewkowo-woreczka wy m(ductus utnculosacculans)i przewodem śródchł orki(ductus endo(wnphaticus), który przez kanalik kostny, wodociąg pr ze d sionka(agueductus vestibuli:t. 1, str. 364)uchodzi do Jamy czaszki i pod oponą twardą rozszerza się w worek środo bł o rki(saccus endolymphaticus).
Z łagiewki wychodzą i powracają do niej trzy przewody p ółKo I i s 1 e(ductus semicirculares), przedni, tylny i boczny, ustawione w trzech płaszczyznach prostopadłych względem siebie:każdy z nich rozszerza się na jednym końcu w bańkę błoniastą(ampul(a membranacea).
Ponieważ istnieją trzy przewody półkoliste, należałoby się spodziewać sześciu ujść do przedsionka:jest ich jednak tylko.


ił Ąt'1?
1.
/Ył 9 sł**8 ĘW 8 s BQ.
77//7//.
**GS.
*cjQcjcj ś'cj*****.
ić Ą.
8 s+Pg 9 Pcj.
4 Zxc Kfa'IsłQ b 3.
\I i 1 ł SI sg.
ł 1 ł I.
******8@ś Ń-ć 5 j 5 cjcj'cj cjcjS**!**ycj'Y@j gy 9 jj(.
cjĄŃcjŚjĘĘcjcjęi**P??g cj Ę X.
9 Ę iłęeec rot Ć ŃÓ'gi.
jj(9 jąś******56(1)t j.
Z Z/Z z Z.
jtl(I jfl(j 4.
cj łj**, *j, , **\i j yX.
ysł 39 W śJ.
ĘW X.
3 S 4 śJ.
******ąjś scjąX%si KKYęjśX 3 ćy, cjąś 3 cji, ścjś 3 cj, cj***********************c***.
Ę 49.
@Q 4 i-ł%Q Q.
-F 4 śJ cj:ęv 1498@O 1+4*89 Fś)je fet Q.
QQ Z 4 ąi bł.
**rd Q'**.
Qb 44 ł.
XX Q e(.
pięć, bowiem zbliżone do siebie końce przewodu przedniego i tylnego, ustawione pionowo, przed ujściem do łagiewki łączą się w odnogę w sp óln ą(eros membranaceum commune)i tylko odnośny koniec przewodu bocznego, ustawionego poziomo uchodzi do niej oddzielnie jako odnoga pot edyncza(crussimplex).
Krótki przewód łączący(ductus aeumens)prowadzi z woreczka do śrubowało skręconego przewodu ślimakowego(ductuscochleans), który wykonuje 2/.
-Z'/, skrętów i kończy się ślepo.
W bańkach każdego przewodu półkolistego, a także w woreczku i łagiewce nabłonek zmysłowy zajmuje łącznie pięć ograniczonych miejsc zwanych gr z e b i e ni a m i b a ńk o wy mi(cristae ampullares)oraz plamkami statycznymi woreczka i łagiewki(maculae staticae sacculi et utricuM.
Z nich wychodzą włókna części przedsionkowej nerwu przedsionkowa-ślimakowego(str. DO).
Także przewód ślimakowy na jednej z trzech swoich ścian ma wydłużone pasmo nabłonka zmysłowego, tzw. narząd spiralny(organom spirale), zwany także narządem Cortiego zaopatrywany przez włókna części ślimakowej(pars cochleans)nerwu przedsionkowa-ślimakowego.
B ł ę d n i k k o s tny(labwinthus osseus)obejmuje błędnik błoniasty odtwarzając na ogół jego kształt, jest więc od niego znacznie pojemniejszy.
W niektórych tylko miejscach przylega do jego ścian i tam się z nim zrasta.
Poza tymi miejscami wszędzie między błędnikiem kostnym a błoniastym znajduje się przestrzeń przychłonkowa(spatiumpert(wnphaticum)wypełniona płynem wodnistym, przychłonką(pert(wnpha), czyli cieczą błędnikową zewnętrzną.
Przestrzeń ta wysłana śródbłonkiem łączy się z jamą bębenkową dworna otworkami:okienkiem przedsionka(fnestra vestibelP), o który opiera się podstawa strzemiączka, i okienkiem ślimaka(fnestra cochleae')zamkniętym błoną bębenkową w 16 r n ą(membrana tympani secundaria).
Błędnik kostny składa się z części środkowej, przedsionka(veshbulum), oraz z dwóch części obwodowych, przedniej i tylnej.
Część przednią stanowi ślimak(cech(ea), tylną-trzy kanały półko)i s 1 e tcanales semicirculares).
Kanały półkoliste kostne obejmują przewody półkoliste błoniaste:podobnie do nich odróżniamy kanał półkolisty przedni, tylny i boczny oraz odpowiednie b a ńk i k o s tn e(ampuł(ae osseae).
Niektórzy autorzy do ucha wewnętrznego zaliczają również p r z ewódsłuchowy wewnętrzny(meatus acusticus internuj, przez który kierują się nerwy i naczynia do ucha wewnętrznego.
W ścianie przyśrodkowej przedsionka, opierającej się o dno przewodu słuchowego wewnętrznego, leżą grupy otworków, tzw. plamki sitkowate(macwae cribrosae).
Przez te otworki(t. 1, str. 360)przechodzą włókna nerwowe tworzące nerw przedsionkowa-ślimakowgy.
'fenestra oyalfs?fenestra rotunda.


Ś I i m a k(cochlea), z kształtu podobny do muszli ślimaka winniez.
ka, zawiera błoniasty przewód ślimakowy:ma on stożkowaty trawą kostny-w r z e ci o n k o(modiolus)biegnące w osi ślimaka.
Podstą.
wa ślimaka opiera się o dno przewodu słuchowego wewnętrznego ąwierzchołek zwrócony jest do jamy bębenkowej.
Wrzecionko przetą.
jatą liczne kanaliki dla nerwów i naczyń.
Dokoła wrzecionka owjjąsię wychodzący z przedsionka kanał spiralny ślimaka(eaąą.
lis spiralis coch(eae), a w nim blaszka spiralna kostna((ang. na spiralis ossea).
Uzupełnieniem blaszki spiralnej kostnej jest ścianą bębenkowa przewodu ślimakowego, zwana także błoną pot.
sławną(membrana basilars)lub blaszką spiralną błoniastą(lamina spiralis membranacea).
Błona ta łączy brzeg blaszki spiralnej kostnej ze ścianą boczną kanału spiralnego:na niej spoczywa narząd spiralny.
Do blaszki spiralnej kostnej oraz do zewnętrznej ściany kanału spiralnego ślimaka jest przymocowany przewód ślimąkowybłędnika błoniastego.
Ponieważ przewód ten jest znacznie mniejszy od kanału spiralnego ślimaka, między przewodem błoniastym a ścianą kanału kostnego znajdują się dwie przestrzenie przychłonkowe, wijące się spiralnie jak schody.
Jedna z nich nazywa się schodami przedsionka(scala vestibul), ponieważ wychodzi z przedsionka, druga schodami bębenka(scala 3 mpanO, gdyż przez okienko ślimaka sąsiaduje z jamą bębenkową.
Przewód ślimakowy bywa określany nazwą s chodów śr o dk o wy eh(scala media).
UCHO ZEWNĘTRZNE Zadanie ucha zewnętrznego(auris ererna)polega na przyjmowaniu i przewodzeniu fal dźwiękowych.
Pierwszą z tych czynności spełnia małżowina uszna, drugą przewód słuchowy zewnętrzny.
Obie te części tworzą ucho zewnętrzne.
Małżowina uszna Małżowina uszna(auncula:ryc, 169)jest nieregularnym, wydłużonym fałdem skórnym, który obejmuje ujście przewodu słuchowego zewnętrznego.
Długość małżowiny jest prawie dwukrotnie większa od szerokości, choć wymiary jej są bardzo zmienne.
Małżowina jest 8 różnych kierunkach powyginana, jednak jej powierzchnia boczna teł zawsze nieco wklęsła, a powierzchnią przyśrodkowa, zwrócona@9 głowy-wypukła.
Małżowina jest wzmocniona sprężystą chrząstł 4 która przykryta cienką warstwą skóry na ogół odtwarza kształt r@łżowmy:tylko dolny, swobodnie zwisający odcinek małżowiny, czJ 6+płatek pozbawiony jest zrębu chrzęstnego.
Położenie i ukształtowanie Małżowina uszna położona jest z boku głowy, ku tyłowi od sta@9 skroniowa-żuchwowego oraz do przodu od wyrostka sutkowateZP który jest przez nią przystanięty.
Wyrostek sutkowaty staje się 98.
ąwczny dopiero po odgięciu małżowinydo przodu.
By lepiej słyszeć, jgektórzy uzupełniają małżowinę uszną zgiętą dłonią przyłożoną do ucha.
Swą częścią tylną małżowina odchyla się od płaszczyzny strzałkowej pod kątem 25 c ą 5'.
Jej brzeg dolny, tylny i górny jest wolny, przedni zaś, w swym środkowym odcinku zwanym podstawą małżowiny, jest zrośnięty z głową.
Górny koniec małęowmyleży na poziomie łuku brwiowego, dolny na poziomie końca nosa, choć odehyąeniaod tego podłoża są częste.
Najczęściej zdarza się wydłużenie uszu ku górze:symeąęyczneustawienie obu małżowin dokładnie na tej samej wysokości jest rzadkie.
Linia jącząca najwyższy i najniższy punkt małżowiny przebiega zwykle mniej więcej równolegle do gałęzi żuchwy.
Małżowina uszna ma kształt muszli o dwóch powyginanych powierzchniach tworzących wyniosłości i wgłębienia.
Brzeg wolny małżowiny jest zaokrąglony i na znacznej ątugości-oprócz dolnego zakończenia, tzw. płatka małżowiny-odgięty ku stronie bocznej.
Tę zawiniętą część brzegu nazywamy o b r ą b k i e m(helb).
Część środkową małżowiny przy jej brzegu przednim tworzy obszerne zagłębienie m u s z I a małż o winy(concha aunculare), która przechodzi w przewód słuchowy zewnętrzny.
Od przodu muszlę ogranicza odcinek przyrośniętego brzegu przedniego małżowiny, zwany s k r a w k i e m(trans), który odstaje nieco od powierzchni twarzy i od przodu zakrywa wejście do przewodu słuchowego zewnętrznego.
Brzeg jest albo gładki, równy, nieco zaokrąglony, albo przedzielony wcięciem na dwie części, z których dolną nazywamy wyniosło ś ci ą s k r a wk a(eminemia tragO górną zaś, mniejszą, utworzoną przez odpowiedni guzek chrzęstny-guzkiem nadskrawk owym(ruberculum supratragicum).
Płytkie, skośne w c i ę c i e p r z e dn i e(incisura auns anrenor')oddziela ten guzek albo koniec górny skrawka od leżącej nad nim odnogi obr ąbk a(eros helicir.
Głębokie wcięcie między skrawkowe(incisura imertragica)wrzyna się w kierunku płatka małżowiny między koniec dolny skrawka a prze ciwskrawek(antitagus).
Przeciwskrawek tworzy zaokrągloną wyniosłość brzegu dolnego muszli małżowiny.
Wcięcie międzyskrawkowe rozwojowa odpowiada przedniemu końcowi pierwszej szczeliny skrzelowej.
Z tyłu i powyżej przeciwskrawka zaznacza się płytkie wgłębienie, b ru z d a tył n a m a ł z o w iny(sulcus aunculae postenor), która oddziela przeciwskrawek od grobelki.
G r o b e I k a(anthelb)tworzy łukowaty fałd początkowo pojedynczy, tr zon grobelki(truncus anthelicis)rozszczepiający się u góry na dwie odnogi grobelki(crura amhelicls).
Odnoga dolna(crus mfrius)o ostrym brzegu biegnie łukowato ku przodowi i górze tworząc górny brzeg muszli małżowiny.
Odnoga górna(ccus superus)zaokrąglona, wznosi się ponad odnogę dolną prawie pionowo ku obrąbkowi.
Obie odnogi grobelki obejmują zagłębienie, dół trój K ą tn y(fbssa tmangularis).
Część dolna małżowiny poniżej przeciwskrawka tworzy miękką płytkę skórną, p ł ale k m a ł z o w i ny(lobulus aunculae)nie wzmocniony zrębem chrzęstnym, zawierający natomiast tkankę tłuszczową:z przodu od twarzy jest on oddzielony wcięciem.
Zależnie od głębokości tego wcięcia brzeg przedni płatka może się skracać, a nawet zupełnie zanikać Powyżej płatka obwód małżowiny na całej swej długości zagina się ku jej powierzchni wklęsłej i tworzy wspomniany już obrąbek(helbó otaczający małżowinę od tyłu Ihelix posterior s. descendens), z'góry(helix superior)i od przodu(helu anterior s. asPeodens).
Część przednia obrąbka, najsilniej rozwinięta, między skrawkiem a odnogą 94 ną grobelki wstępuje do małżowiny jako wystająca listewka-odnoga o br ąbKa(ccus helicis).
Od skrawka oddziela ją wcięcie przednie.
O 4 noga obrąbka dochodzi prawie do trzonu grobelki-niekiedy nawet łączy się z 8@n, jak to stale widzimy u płodu:dzieli ona muszlę małżowiny na dwa zagłębienia, 89 ine mniejsze i płytsze, zwane łódką muszli(cwnba coachae), oraz dolne, więkBei głębsze, które tworzy j a me muszli(cavum conchae)i przechodzi w przewód Buchowy zewnętrzny.
Otwór zewnętrzny tego przewodu jest ograniczony z przodu.
?sulcus auris anterior.


Tu berculumauriculee*Passa triangularis.
ScmWaCym ba conchaeGros helicisM całus acusticus cd.
Anthelb Melb-.
Anthragus.
-Crura arthelicis(sup, et jot-I.
lncisure(auris)ant.
Tu hercu lu m supratregicumTragusCavum conchae lncisura irtertragica.
-Lobulus auriculae.
Ryc.
169. Powierzchnia boczna małżowiny usznej prawej.
przez skrawek, a z tyłu często, choć nie zawsze, przez nieznaczną wyniosłość--próg muszli Nlmen conchae)schodzący od odnogi obrąbka do jamy muszli.
Między tylną krawędzią trzonu grobelki i jej odnogi górnej a obrąbkiem znajduje się wgłębienie podłużne, tzw. czółenku(scapha)lub też dołek czółenkowaty(fssa scaphoideas, auriculans).
U góry jest ono szerokie, ku dołowi zwęża się i zanika u nasady płatka.
Niekiedy czółenko przedzielone jest przez poziomo biegnącą odnogę trzecią obr ąbk a(eros tertium anthelicis)na część górną(scapha superior)i dolną(scaphainterior).
Powierzchnia przyśrodkowa małżowiny zwrócona ku głowie jest wypukła.
Jest ona na ogół negatywnym obrazem powierzchni bocznej:odpowiednie wyniosłości powierzchni przyśrodkowej określamy jako wyniosłość muszli(emiaeatia conchae), wyniosłość dołka trójkątnego(eminentia fbssae triangulans)i wyniosłość czółenka(eminentfa scaphae).
Grobelce odpowiada na powierzchni przyśrodkowej dół grobelki Obssa amhelicis).
Wszystkie inne drobniejsze szczegóły przyśrodkowej powierzchni małżowiny występują dopiero po wypreparowaniu chrząstki małżowiny, ponieważ są zasłonięte częściowo przez skórę, a również dlatego, że znaczna część tej powierzchni jest zrośnięta ze skórą głowy.
Zmienność.
Małżowina uszna należy do narządów, które zarówno pod względem po łożenia, wielkości jak i ukształtowania są bardzo zmienne.
Liczne odchylenia od opisanego powyżej typu przeciętnego były przedmiotem wielu badań:niektórym z nich przypisywano nawet znaczenie w ocenie psychiki osobnika, co jednak wobec nowsz:eh badań nie znajduje potwierdzenia.
Zjawiskiem bardzo pospolitym jest asymetria wiełkości i kształtu obu małżowin tego samego osobnika.
Nadmiernie odstające uszy, ustawione w płaszczyźnie niemal czołowej, zdarzó 48 podobno częściej u osób umysłowo chorych i zwyrodniałych niż u zdrowych.
Z poszczególnych części małżowiny usznej znaczną różnorodność ukształtowania wYkazuje obrąbek, który może być silniej lub słabiej zagięty.
W wypadkach słabego za gięcia dochodzi do zaniku części tylnej, a nawet górnej obrąbka, przez co małżowWFjest bardziej spłaszczona.
Brzeg wolny obrąbka jest albo gładki, albo nieco karbowany.
Wśród nierówności.
Je kle się na nim spotyka, na szczególną uwagę zasługuje tzw. guzek małżowiBY(tuberculum auriculae s.
Darwim).
Występuje on na brzegu obrąbka w jego górno 4 Yłnet części i według niektórych ma odpowiadać szczytowi wydłużonej małżowiny u 4 zP 4 zwierząt ssących.
Na brzegu wolnym prawidłowo zagiętego obrąbka guzek małżowWYjest zwrócony ku przodowi, na płaskiej natomiast małżowinie ku tyłowi.
Ucho z doDOFrozwiniętym guzkiem nazywamy u che m spiczastym(Darwina).
Jego guzek P 89 rzy wierzchołek małżowiny(apex aunculae).
Leży on znacznie niżej niż s 9 Ył.
atrąbka górnego, zwany s ze żytem ci e mienia wym mat z o winy.
W rzadkich przypadkach silnie rozwinięty szczyt ciemieniowy małżowiny upodabnia ucho do ucha s a tyr a z rzeźb antycznych, natomiat ucho spiczaste przypomina małżowinę niektórych małp, zwłaszcza makaka i koczkodana.
Między uchem typu makaka a uchem pozbawionym guzka małżowiny(Darwina)-potyka się wiele postaci przejściowych.
Na ogół guzek występuje u 738 mężczyzn i prawdopodobnie dwa razy rzadziej u kobiet.
Zmienność płatka.
Dużą rozmaitość kształtu i wielkości wykazuje również płatek.
W rzadkich przypadkach brak go zupełnie, przez co małżowina przybiera u dołu gształt podobny do małżowiny małp, kończąc się przeciwskrawkiem.
Stosunkowo czę-to w mniejszym lub większym stopniu płatek przyrasta swoim przednim brzegiem do skóry twarzy, przy czym niekiedy przedłuża się nadmiernie na policzek.
W takich przypadkach jest niekiedy przyczepiony do okolicy zażuchwowej fałdem skórnym Biegnącym ku dołowi-taśmą płatkową(centa lobularis).
Taśma ta pochodząca z W guzka skrzelowego zewnętrznego(p. dalej)pojawia się u płodu wcześniej niż sam płatek.
Zdarzają się też przypadki rozszczepienia płatka.
Dotychczasowe badania, zwłaszcza prace Schwalbego, wyprowadzają formę małżowiny usznej człowieka z typu, wyciągniętego"spotykanego u zwierząt, w wyniku jej redukcji.
Wydaje się jednak, że dopatrywanie się pozostałości ucha "wyciągniętego"w guzku małżowiny(Darwina)lub ostrym jej zakończeniu, widocznym zwłaszcza u makaków i pawianów, nie ma dostatecznego uzasadnienia.
Guzek ten uważamy raczej za słabo wykształcone ucho, wyciągnięte", a nie za dowód jego redukcji.
Wiele Naczelnych ma bowiem bardziej wyspecjalizowany typ małżowiny usznej niż człowiek.
Homologia, jakiej się dopatruje Schwalbe, jest zatem wątpliwa.
Ucho prawe jest zwykle nieznacznie większe od lewego.
Z wiekiem małżowina nieco się powiększa, gdyż spłaszcza się wskutek utraty sprężystości chrząstki.
W warunkach prawidłowych różowawa barwa małżowiny zależna jest od stanu wypełnienia naczyń krwionośnych.
Z małp człekokształtnych szympans ma stosunkowo największą małżowinę, najmniejszą zaś orangutan(Schultz, 19061.
Człowiek zajmuje tu pozycję pośrednią.
Budowa małżowiny Małżowina uszna składa się:1)ze zrębu zbudowanego z chrząstki sprężystej:2)z więzadeł, które przytwierdzają chrząstkę do czaszki, jak również łączą poszczególne części chrząstki:3)kilku drobnych zamkowych mięśni i 4)skóry pokrywającej całą rnałZOWlll?
Chrząstka m ałżowiny(cartilago auriculae)u dołu przechodzi bezpośrednio w chrząstkę przewodu słuchowego(carti(ago meatus acustici), która uzupełnia szkielet małżowiny i wytwarza niektóre szczegóły w jej ukształtowaniu.
Obie chrząstki razem stanowią chrząstkę ucha zewnętrznego(cartlago auris ex(ernae).
Chrząstka małżowiny usznej(cam(ago auriculae)w swym ogólnym zarysie ma Kształt gruszkowaty, zwężony u dołu, gdzie łączy się z chrząstką przewodu słuchowe ko.
Tworzy ona zrąb dla całej małżowiny z wyjątkiem płatka, który jak tuż wierny(str. WO, nie zawiera chrząstki, oraz skrawka, podpartego chrząstką przewodu słuchowego.
Ptak podłoża chrzęstnego w płatku i tylko słabe zaopatrzenie w nerwy i naczynia Wnożliwia prawie bezbolesne przekłuwanie go, np. w celu zawieszenia na nim kolczyków.
Szkielet chrzęstny rozwija się w małżowinie dopiero wówczas, gdy już istnieje jej za@ązekskórny.
Dopiero po ukończonym rozwoju chrząstka nadaje kształt małżowinie, 86 ż skóra przylega do niej wszędzie tak dokładnie, że zasłania tylko niektóre drobne szczegóły jej budowy.
Wszystkie więc opisane wyżej cechy ukształtowania małżowiny znajdujemy również na jej szkielecie chrzęstnym.


Powyższy opis należy tylko uzupełnić szczegołami, które uwidaczniają się nąchrząstce dopiero po usunięciu powlekającej ją skóry.
Chrząstka obrąbka kończy się z tyłu i dołu wolnym wyrostkiem, o g o n e m o b r ąt.
k a(cauda helicir ryc.
170.
Ul), który od przeciwskrawka i sąsiedniej części grobelktoddzielony jest głębokim wcięciem, szczeliną przeciwskrawk owo-obr ąK.
kawą(ńssura antitragohelicina).
W miejscu, gdzie obrąbek przechodzi w odnogę znajduje się stożkowaty wyrostek, kolec obrąbka(spina żelfcis), który służy w przyczepo mięśni(m. helicis major i m. auriculans superor).
W rzadkich przypadkąeąw pobliżu kolca leży zwężenie, tzw. s z p ar a ob rąb k a(zima helicis), która jest mie, jscem przyczepo mięśnia mniejszego obrąbka(m. helicis minom.
Passa triangulerisśnthelisSeapha.
Geoda helicis.
-Qus sur, enthelicisGros im. anthelicisSpina helicisGros helicis Conche auriculee.
-Lamina tragi lncisura terminelis 91614.
(lncłsura intertregice/Antitragus lsthmus cemlaginis aurisRyc.
170. Chrząstka małżowiny usznej prawej, powierzchnia boczna.
U niektórych zwierząt część kolca obrąbka może się oddzielić i wówczas ma nazwę tar c zy(scutulum s. scutellum, s cartilago scutifbrmis, s. cartilago scutularis od łacscutulum-mała tarcza podłużna), u człowieka zdarza się ona tylko jako odmiana.
Powierzchnia przyśrodkowa przeciwskrawka jest wklęsła, boczna zaś wpukla się 49 jamy muszli jako fałd prze ciwskrawk, owy(plica antitragica).
Na brzegu przednim małżowiny tuż poniżej odnogi obrąbka zaznacza się wcięcie, w które wnika guze k n a ds kr a w k o wy(tubecculum supratragicum)chrząstki umocowany tka 84 włóknistą.
Na przyśrodkowej powierzchni chrząstki zaznaczają się poza tym:b r u z 44 po pr z e c zna gr o belki(sulcus anthelicis transversus), która odpowiada odno@edolnej grobelki:bardzo wyraźnie oddziela ona wyniosłość dołu trójkątnego od wmio 4 łości muszli.
Na niej z kolei widzimy płytką, poziomą bruzdę odnogi ob r 4@84(sulcus crurs helicis), a poniżej i z tyłu listewkowate, lekko skośne zgrubienie, we sV es ucha(ponticulus auris s. agger perpęndicularis posterior)dla przyczepę BP śnią usznego tylnego(m. aurcularis posterom.
W'tórych miejscach.
84 częściej na brzegu wolnym obrąbka, znajdują się wysepki chrzęstne, połączone 4 chrząstką małżowiny za pomocą ochrzęstnej.
Taką wysepką jest też czasem popre 49 opisany guzek małżowiny(Darwina).
Chrząstka przewodu słuchowego(cartlaęo meatus acustici).
Chrząstka rnał@6+9 swym dolnym, zwężonym końcem, tzw. ci e śnią eh r z ąst ki u eh a(isth@94 PW?
'Jaęims aun)łączy się z chrząstką przewodu słuchowego.
Jest to blaszka nierekWWĘYczworokątna, zgięta w rynienkę otwartą ku górze i ku tyłowi, oraz ustawioPB ĘYóprzecznic w ten sposób, że jedna jej ściana jest zwrócona do przodu druga niż 8+8 BP tyłowiidodołu.
Rynienka ta tworzy przeważnie przednią i dolną ścianę chrzęstnego przewPŻ 89%ghowego:ścianę górną i tylną uzupełnia blaszka tkanki łącznej włóknistej, 88868 W 9.
nienkę zamyka w kanał.
Blaszka przednia rynienki jest znacznie wyższa od tylnej, a jej brzeg boczny położony prawie pionowo uwypukla się przez skórę jako skrawek.
Blaszka tylna, niższa, tworzy zrąb dla przeciwskrawka.
Miejsce, gdzie obie blaszki przechodzą jedna w drugą, widoczne jest na małżowinie jako wcięcie międzyskrawkoWB.
Brzeg przyśrodkowy chrząstki przewodu słuchowego jest zrośnięty z przednim, dolnym i dolną połową tylnego brzegu otworu słuchowego zewnętrznego, mianowicie z tą jego częścią, która powstaje z zarodkowego pierścienia bębenkowego.
Przyśrodkowapołowa brzegu górnego ściany Tlnej ustawiona poprzecznie jest odgraniczona od przedniego brzegu leżącej nad olm chrząstki małżowiny głębokim wcięciem krańcowym ucha Oncisura ćerminalis auns s.
Samocim)wypełnionym tkanką włóknistą.
Dno rynienki chrzęstnej przewodu jest albo równe, płaskie, albo wygięte do światła przewodu, a nawet załamane.
Eminentie fossae.
triangutrts Y.
Sulcus arthelicis*us**Sulcus cruris helicis-.
Spina helicis-Arttragus, .
Lamina tragi lncisura terminelisWWZS.
Eminenta sceohae.
Eminentia conchaePassa erthelicis 8-Ponticulus auris-Cauda helicis e-fissura antitragohelicina.
Processus trierguleris lsthmus certileginis aura Ryc.
171.
Chrząstka małżowiny usznej prawej, powierzchnia przyśrodkowa.
W chrząstce przewodu znajdują się dwie prostolinijne albo eliptyczne szczeliny, zwane wcięciami chrząstki przewodu słuchowego Oacisurae cartilagimsmeatus acusticP), wypełnione tkanką włóknistą.
Przebiegają one nieco zbieżnie ku sobie, mniej lub bardziej równolegle do przyśrodkowego brzegu chrząstki przewodu.
Boczna z tych szczelin, wcięcie w jęk s ze(incisuca major'), wychodzi z dna przewodu i rozciąga się w przedniej blaszce chrząstki niekiedy z przerwą pośrodku.
Przy@odkowa, wcięcie mniejsze(lncisura minor), znajduje się na dnie rynienki chrzęstnej w okolicy wspomnianego załamania.
Wcięcia te zwiększają ruchomość tej części przewodu:mają też znaczenie praktyczne, gdyż przez nie mogą szerzyć się procesy zapalne z ucha zewnętrznego na otoczenie P(zebjjać się do przewodu słuchowego.
Wcięcia powyższe zaznaczają też podział chrząstki przewodu słuchowego na trzy półPterścienie, które u niektórych ssaków(torbacze)są zupełnie od siebie oddzielone, u WWóch zaś niezupełnie, choć w większym stopniu niż u człowieka.
Takie oddzielenie śW shr z ąstki obrączkowatej(carti(ago ano(ans)wśród Naczelnych widzimy u W@Nątek i małp niższych.
U człowieka i małp człekokształtnych nie stanowi ona jedPWKoddzielnej'chrząstki, lecz zlewa się z innymi w jedną całość.
Także u płodu ludzł 9 e@opodział na pierścienie jest początkowo zupełny, jednak już u noworodka są one incisurae meatus acustici externi's Santorini.


w tyle zrośnięte i tylko z przodu pooddzielane od siebie.
Boczny z Web trzech półpieęy, cieni zaznacza się na małżowinie jako skrawek i dlatego nazywamy go blasz:-s k r a w k a(lamina tragt.
Jest zawsze zrośnięty z chrząstką małżowiny.
Przyśrodkoęęleżący pierścień łączy się z brzegiem kostnego otworu słuchowego(p. dalej).
W chrząstce ucha zewnętrznego w wielu miejscach widzimy otworki dla naczyą ąnerwów:najliczniej występują one w obrąbku i skrawku.
Grubość chrząstki wynosi średnio 2 mm, zmienia się jednak w granicach 0, 9 do g gmm.
Jest to chrząstka sprężysta, miejscami włóknista:w niektórych częściach przen(.
kają ją wiązki włókien tkanki łącznej.
Ochrzęstna jest mocna i zawiera liczne wlóĘąąsprężyste, które nieprzerwanie przechodzą we włókna samej chrząstki.
Od niej zależ*wytrzymałość i giętkość chrząstki.
Więzadła uszne(ligamenta auricu(aria).
Chrząstka ucha zewnętrz.
nego ma kilka drobnych pasm więzadłowych, w których możemy odróżnić dwie grupy:a)wie za dł a z ewnętr zne, łączące chrząstkę ucha z kością skroniową i b)więzadła wewnętrzne, czyltw ł a ś c i w e, łączące różne części chrząstki małżowiny usznej z sobą.
Do więzadeł zewnętrznych zaliczamy:1.
Więzadło pierścieniowate(lig:amemum anulare meatus acustci exterm), którym chrząstka przewodu słuchowego przymocowana jest do otworu słuchowego zewnętrznego kości skroniowej.
Nierówny brzeg tego otworu wygładza twarda obwódka utworzona ze zbitej tkanki łącznej, obńtującawe włókna sprężyste.
Oprócz więzadła pierścieniowatego chrząstka ucha zewnętrznego łączy się z czaszką trzema sprężysta-włóknistymi więzadłami usznymi:przednim, górnym i tylnym, które dość luźno przyczepiają się do wypukłej powierzchni chrząstki.
2.
Wi p za dł o u s z n e tylne Olgamemum aurżculare posenu)biegnie od wyrostka sutkowatego do wyniosłości muszli.
3.
W je z a dł o u s z ne górne(I(ęamemumaunculare supenus)łączy powięź skroniową z wyniosłością muszli.
4.
Więzadło uszne przednie O(ęamentum auriculare amerius)zaczyna się u nasady łuku jarzmowego i przyczepia do skrawka i do kolca obrąbka małżowiny.
Więzadła te nie są ostro odgraniczone, lecz łączą się z sobą słabiej rozwiniętymi pasmami o podobnej do nich budowie.
W je z a dla w la ś ciw e ucha zewnętrznego stanowią wiązki włókniste, które wypełniają zarówno wcięcia chrząstki przewodu, jak też bruzdy na przyśrodkowej powierzchni chrząstki małżowiny.
Odrębne pasmo więzadłowe łączy górny koniec skrawka z kolcem obrąbka.
Mięśnie małżowiny usznej.
Poprzecznie prążkowane mięśnie małżowiny usznej, podobnie jak więzadła, występują w dwóch grupach Grupa mięśni większych zaczyna się promieniście na małżowinietgrupa mięśni mniejszych leży w całości na wklęsłej oraz wypukłej powierzchni małżowiny i tworzy właściwe mięśnie ucha.
Pierwsza grupa obejmuje trzy mięśnie uszne:przedni, górny i tylOYOnusculus auricularis anterior, superior et posterior).
Są one opisane łącznie z mięśnie mi wyrazowymi głowy(t. 1, str.
8 O 9).
Z powodu swego promienistego ułożenia dooł 884 otworu słuchowego zewnętrznego wszystkie trzy mięśnie stanowią rodzaj rozwieracze On, dilator auris).
Właściwe mięśnie małżowiny usznej, podobnie jak zewnętrzne, są mięśOWmi zanikowymi.
Jedne z nich, w liczbie czterech, leżą na bocznej powierzchni małżo 8 ny i są jakby mięśniami przeciwniczymi poprzedniej grupy, gdyż układają się do 8 PŚ 4 wejścia do przewodu słuchowego w ten sposób, że możemy je uważać za porozdzieJWśczęści z w i er a c za ucha(sphmcter auns).
Dalsze dwa mięśnie leżą na przyśro 989 wet powierzchni małżowiny.
U zwierząt ssących z uszami wybitnie ruchomymi mięśWśwłaściwe małżowiny są znacznie lepiej rozwinięte i wykonują określone czynnoś@9 człekokształtnych wykazują jeszcze wyższy stopień redukcji niż u człowieka.
Po 4 oP 8 P 9 tak mięśnie pierwszej grupy, należą one do mięśni mimicznych twarzy i tak jat 989 unerwione są przez nerw twarzowy.
Ajgcęgtria ng u larisHe 7 x S capWaArthelbM, aurieularis post.
M. antitragicus.
Cauda helicis.
Ryc.
172. Mięśnie powierzchni bocz.
Em inentia fossae triengularis.
M. auricularis sup.
Eminentia conchae.
M. auricularis am.
Meatls acusticus ext.
cartilagineuslntegurnenturn meatus acustici ext.
Hyc.
173. Musuje.
W/Antitragus.
(JO.
M. aurieularis sup.
M, helicis major.
-M. helicis minor Lig, auriculareant.
Spina helicis*, *rag*cus.
torus acusticus exć.
lncisura intertragica.
net małżowiny usznej prawej.
M. obliquus auriculaeM, transversusauriculaeM, auricularis post.
Agger perpend je u laris Cauda helicis.
-Fissura ant itragohelicinaCartilago rneatus acustici'ext.
wierzchni przystankowej małżowiny usznej DTBWCT.
Mięśnie bocznej powierzchni małżowiny.
1.
Mięsień skrawka Oj, tragicus:ryc, 172)ma kształt czworoboczny.
Leży on na przedniej(zewnętrznej)powierzchni blaszki skrawka i składa się z włókien pionowych, silniej rozwiniętych oraz Babszych włókien poziomych, częściowo przez tamte przykrytych.
Wiązki przyśrodkowemięśnia rozciągają się czasami aż do wcięcia większego chrząstki przewodu słuchowego, a część ich przechodzi przez to wcięcie na powierzchnię wewnętrzną przewodu.
W rzadkich przypadkach od bocznego brzegu mięśnia oddziela się wiązka, idąca do Kolca obrąbka jako mięsień stożkowaty małżowiny(m. pyramidalis aucicućae).
?s. tragohelicinus 393.


z, M, prze ciwskrawka(m. aotitragicus)jest w związku geneGczóm z ąg, śnieni poprzednim i wraz z nim należy do Jolęśni przewodu słuchowego Znajduje Ęna tylnej powierzchni przeciwskrawka i składa się na ogół z wiązek równoległych yĆkiedy tylko krzyżujących się.
Tylne wiązki(m caudae@e@@s)zachodzą czasami ąż jQogon obrąbka.
3, M, większy obrąbka(m. helicis major)rozpoczyna się na kolcu obrąjjbiegnie ku górze obejmując od przodu część przednią, ob 64 bka, po czJBm przechodzi Qpowierzchnię małżowiny i przyczepia się do wyniosłości dołka trójkątnego.
Część iją, Ć?
M, mniej s z y o b rąbka(m. helfcis minor)wraź z poprzednim pochodzi z twą.
nego zawiązka.
Leży on na odnodze obrąbka i poza kolcem wstępuje na jego odeŃeyprzedni, kończąc się caęściowo w ochrzęstnej, częściowo w skórze.
Mięśnie przyśrodkowej powierzchni małżowiny genetycznie zęQ.
zane są z sobą i z mięsniem usznym tylnym.
5.
M, poprzeczny małżowiny(m.
(Fansversus auocu(ae)składa się z kręt.
kich równoległych wiązek, które przebiegeią nad dołem grobelki, łącząc wmiostwymuszli z wyniosłością czółenka.
8.
M, sk o śny m a lż o winy(m. obliquus auncu(ae)leży wyżej od poprzedniego rozpięty między wyniosłością dołka trójkątnego a wyniosłością muszli.
Mięsień ten często łączy się z poprzednim, z którym rozwojowa tworzy jedną całość.
Odmiany.
Czasami występuje tzw. mięsień rył cowo-uszny(m. stwogułculans), który rozpoczyna się na wyrostku rylcowatym, biegnie wzdłuż niego ku gór:a i wachlarzowatym ścięgnem przyczepia się na brzegu Olrym wcięcia końcowego chrząstki małżowiny.
Skóra małżowiny usznej jest ciensza niż skóra otoczenia:przylega ona do powierzchni chrząstki, tylko ku dołowi wykracza poza nią wytwarzając płatek.
Na przyśrodkowej powierzchni małżowiny aż po brzeg obrąbka skóra jest przesuwalna i daje się unosić w drobne fałdy, gdyż z chrząstką łączy się warstwą wiotkieftkanki łącznej obfitującej we włókna sprężyste.
W tkance tej znajduje się zmienna ilość tłuszczu, który też jest zawarty w płatku i sąsiedniej części obrąbka.
Na powierzchni bocznej małżowiny skóra jest ciensza i ściślej zrośnięta z ochrzęstną, a przedzielająca je cienka blaszka wiotkiej tkanki łącznej jest albo zupełnie pozbawiona tłuszczu, 18 co najwyżej zawiera tylko luźne grupy komórek tłuszczowych.
O w ł o s i e n i e ucha ludzkiego jest bardzo skąpe na obu powierzchniach matżowióOtoczenie otworu słuchowego zewnętrznego jest zwykle pokryte delikatnym me 4 z 8 k i e m Uamgo).
Dopiero w późniejszym wieku pojawiają się pojedyncze, nieraz(do 4 cm), grube, szczeciniaste w ł o s y(tragi)umiejscowione w zewnętrznym pJ 6 e@dzie słuchowym oraz na skrawku i przeciwskrawku.
Czasem skupiają się one 8 obok siebie, tworząc tzw. bródkę skrawka(barowa zragi).
Można zaticzrć Je narządów ochronnych, podobnych do rzęs czy włosów nozdrzy albo owłosieo@998 ust.
Gruczoły łojowe w skórze małżowiny występują na ogół obficie:najliczniej w W oraz w dole trójkątnym, rzadziej na wyniosłościach.
Przewód słuchowy zewnętrzny Przewód słuchowy zewnętrzny(mearus acusicus extecnłP 44 się z odcinka bocznego, przewodu słuchowego zewByłFnegochrzęstnego(meatus acusticus externus c@W 8 śWoraz odcinka przyśrodkowego, dwukrotnie dłuższego, prze@9 Ęsłuchowego zewnętrznego kostnego(meatus 8849 ex(erms osseus).
Przewód słuchowy zewnętrzny chrzęstny 6899 na się bocznic w jamie muszli i sięga przyśrodkowo do otw(89394.
chowego zewnętrznego.
Przewód słuchowy zewnętrzny kostny w przedłużeniu poprzedniego leży w kości skroniowej i przyśrodkowokończy się bruzdą bębenkową, w której umocowana jest błona bębenkowa.
Otwór, którym przewód słuchowy zaczyna się w małżowinie, leży silnie skośnie, prawie czołowo i w jamie muszli zwrócony jest ku jej ścianie tylnej.
Ogranicza go z przodu brzeg skrawka, z dołu wcięcie międzyskrawkowe, z góry początek odnogi obrąbka i od tyłu przednio-dolny odcinek brzegu chrząstki małżowiny, wystający pod skórą jako wyraźna listewka, zwana progiem mus z li(limen conchae).
Błona bębenkowa rozpięta na przyśrodkowyrn końcu przewodu jest także ustawiona skośnie, gd*ż*ciana do*na i przednia przewodu si*gają da*ej do wewną*rz*z sc*ana gor*a*tylna.
Przewód słuchowy kierując się przyśrodkowo, mniej więcej w płaszczyźnie czołowej, nie przebiega jednak w linii prostej, lecz wykazuje wygięcia widoczne zarówno w przekroju czołowym(pionowym), jak i poprzecznym(poziomym).
N a pr ze kr o j u c z ot owym obserwujemy, że przewód słuchowy zewnętrzny zatacza łuk wypukły ku górze:szczyt wypukłości leży na granicy kostnej i chrzęstnej przewodu.
Dzięki temu powstaje tu pozorne zwężenie, przez które z trudnością przeciskają się ciała obce.
To regularne uwypuklenie powodowane jest głównie krzywizną górnej ściany przewodu.
Ściana dolna natomiast od samego początku falisto wznosi się stopniowo ku górze, po czym w pobliżu końca dość gwałtownie pod kątem ostrym(ZP)obniża się ku błonie bębenkowej i wytwarza klinowato zaostrzony z a c był e k p r z ewo du słuchowego zewnętrznego(recessus meatus acustici externć).
W zachyłku tym mogą utykać ciała obce.
U samego początku ściany dolnej, przy wcięciu międzyskrawkowym, znajduje się zagłębienie, zwane zatoką przewodu(sinus meatus), odpowiadające cieśnichrząstki małżowiny:drugie słabsze zagłębienie widzimy zwykle na brzegu otworu słuchowego zewnętrznego.
Linia pozioma przeprowadzona od górnego brzegu otworu słuchowego zewnętrznego trafia na brzeg błony bębenkowej:podobna linia, wykreślona z dolnego brzegu tego otworu, przecina chrząstkę ściany dolnej przewodu i przebiega poniżej tej ściany i jej kostnego przedłużenia.
Na przekroju poprzecznym widzimy, że przewód słuchowy wygina się dwukrotnie.
Pierwsze wyraźniejsze wygięcie(pod kątem lO 5 J jest zwrócone wypukłością do przodu.
Szczyt jego na ścianie przedniej przypada na wcięcie boczne chrząstki, na ścianie tylnej zaś na brzeg tylny kostnego otworu słuchowego zewnętrznego.
Drugie, położone bardziej przyśrodkowo wygięcie, słabsze od bocznego 0551 wypukłością skierowane jest ku tyłowi.
Szczyt wypukłości przypada na przedni brzeg otworu słuchowego zewnętrznego.
Zgięcia przewodu można częściowo wyrównywać przez pociągnięcie małżowiny usznej ku tyłowi i ku górze.
Tak się też postępuje przy badaniu głębszych części przewodu i błony bębenkowej.
Przewód słuchowy jest również lekko śrubowało skręcony wokół swojej długiej osi.
W wrotku tego obrotu ściana przednia bocznego odcinka przewodu w części przyśrodł(wet staje się przednio-tylną, tylna zaś-tylna-górną.
6 ustawienia otworu słuchowego małżowiny, przebiegu przewodu oraz ustawienia PB(86 bębenkowej wynika, że ściana przednia przewodu jest dłuższa od tylnej.
Średnia P 84 ość przewodu wynosi około 35 mm.
Pwiatło przewodu słuchowego zewnętrznego w przekroju poprzeczPWPJest nieregularnie eliptyczne.
Oś długa elipsy, na początku przewodu ustawiona PPóe pionowo, nachyla się w jego dalszej części stopniowo ku poziomowi, o 4 powiedPP 94 o wygięcia przewodu.
Światło przewodu, począwszy od jego otworu zewnętrzne 898 oD@owo, choć nierównomiernie się zwęża.
W części chrzęstnej jest ono nąjobszerPP 4-ze, jednak nieco zmienne w związku ze sprężystością i podatnością chrząstki Na 9986 kształtu światła wpływają również ruchy żuchwy:jej wyrostek kłykciowy swoó 99 Ścl 4 boczną opiera się bowiem o ścianę przednią przewodu chrzęsWego i przy.
******ri.
395.


zwieraniu szczęk wstępując do panewki uciska na ścianę przednią przewodu i zwęęągo.
Wyczuć to możemy trzymając palec w przewodzie, jednocześnie otwierając i zaąję.
kając usta.
Na przyśrodkowym końcu części chrzęstnej przewodu znajduje się najwięV.
sze jego zwężenie, tzw. cieśń przewodu OsWmus mea(us)Na początku częśe(kostnej światło nieco się rozszerza, po czym ku błonie bębenkowej znowu stopniową SIĘ ZWCZR.
Ściana przewodu słuchowego zewnętrznego w całym swym przebiegu wysłana cieą.
ką skórą, składa się ze zrębu kostnego w części kostnej oraz ze zrębu chrzęstnego uzu.
pełnionego blaszką włóknistą w części chrzęstnej.
Chrząstka części chrzęstnej przewodu opisana poprzednio(str. 390)wytwarza re.
nienkę, którą od góry zamyka w kanał blaszka tkanki włóknistej, obfitującej we wją.
kna sprężyste:blaszka ta stanowi część włóknistą(pars Rrosa)przewodu.
Przewód słuchowy kostny leży w części bębenkowej i łuskowej kości skroniowej.
Część bębenkowa tworzy ścianę dolną, przednią i znaczną część tylnej, łuska kośetskroniowej-ścianę górną i odcinek górny ściany tylnej.
Udział łuski w budowie ściąnyprzewodu zmniejsza się jednak stopniowo w kierunku ku błonie bębenkowej i przy samej błonie ogranicza się już tylko do wcięcia bębenkowego.
Uwagi topograficzne.
Przewód słuchowy kostny ku tyłowi graniczy z wyrostkiem sutkowatym i mieszczącymi się w nim komórkami pneumatycznymi.
Ku przodowi i dołowi sąsiaduje ze ślinianką przyuszną, położoną częściowo w dole zażuchwowym.
Oądołu graniczy również z głową żuchwy, której ruchy są wyczuwalne przez przewód i wpływają na zmianę kształtu przewodu chrzęstnego.
Ściana górna przewodu graniczy z dnem dołu środkowego czaszki.
Wygięcia przewodu stanowią ochronę błony bębenkowej:dzięki nim we wzierniku nie widzi się całej błony bębenkowej, która ukazuje się dopiero po wyprostowaniu przewodu przez pociągnięcie małżowiny do góry i do tyłu.
Przednia część przewodu kostnego w swym odcinku pośrednim często jest bardzo cienka.
Także ściana tylna odznacza się zmienną grubością w zależności od rozwoju pierścienia bębenkowego.
Ma to znaczenie praktyczne, gdyż przy cienkiej ścianie procesy ropne z komórek sutkowych mogą przebijać się do przewodu słuchowego zewnętrznego.
U osesków krótki i bardzo wąski przewód, w części bocznej szczelinowata zwarty, przepuszcza tylko bardzo cienki wziernik utrudniając w znacznym stopniu badanie tej części ucha.
Wziernika nie należy więc wprowadzać zbyt daleko.
Nawet u dorosłego wziernik nie powinien być wprowadzany poza opisane zwężenie między przewodem kostnym a chrzęstnym.
Otwór słuchowy zewnętrzny(porus acusticus extemus), wiodący do przewodu kostnego, tylko u góry w obrębie łuski kości skroniowej ma brzeg gładki, w obrębie części bębenkowej zaś brzeg jest nierówny, chropawy, zwłaszcza u dołu, gdzie rozszerzasię w powierzchnię trójkątną(fcies triangularis).
Do niej przyczepia się nieco wystaiąca część brzegu chrząstki przewodu, zwana wyr ostki e m tr óJ 844 nym(processus triangu(ans).
Tuż nad brzegiem górnym otworu, przy przejściu w brzeg tylny na łusce skroniowej bardzo często zaznacza się mała listewka kostna kole c n ad p r z e w odo wy(spina suprameatum':t.
I, , str.
3 H).
Granicę przewoWkostnego i jamy bębenkowej z przodu, u dołu i z tyłu zaznacza b r uzda b ębe nK 9 wa(sulcus tmpaaices)części bębenkowej kości skroniowej, u góry zaś wcięcie b ę b e n k o w e One(sura tmpamca')łuski skroniowej.
Skóra przewodu słuchowego zewnętrznego.
Cały przewód słuchowy wyścielą sWra, która w postaci ślepego woreczka z małżowiny usznej wpuklrsię do niego i cie 4 warstwą pokrywa też błonę bębenkową.
W części chrzęstnej przewodu i na ścianie 296 net odcinka kostnego(w obrębie łuski skroniowej)skóra jest grubsza(1.
2-2814 tkanka łączna podskórna dobrze rozwinięta, zawiera zmienną ilość tłuszczu oraz l@Wenaczynia i nerwy.
Natomiast skóra pokrywająca pozostałą część przewodu kos@e 89 test bardzo cienka(grubość 0, 1 mm), połyskująca i w pobliżu błony bębenkowej z 9 P 8 łnie pozbawiona gruczołów i włosów(p. dalej).
Skóra jest słabo przesuwalna, gUŻ W 9'9 tą z podłożem silne łącznotkankowe tr o c z ki(retinacwa).
Dlatego nawet niewiePPś.
:tuberculum suprameatum s. spina Henlei.
obrzmienia, np. miały czyrak, są tuż bardzo bolesne.
Ścieranie się warstwy zrogowaciałej naskórka występuje w postaci drobnych łuseczek jak na pozostałej skórze.
Zdarza się jednak, że oddzielają się długie płaty naskórka, które zwiiąją się w przewodzie słuchowym i z woskowina tworzą "korki"znacznych rozmiarów.
Włosy w obrębie części chrzęstnej, zwłaszcza u wejścia do przewodu, zachowują się podobnie jak na małżowinie usznej, w części kostnej zaś są rzadsze i mniejsze wreszcie zanikają zupełnie.
Gr ucz o ty.
Włosom przeważnie towarzyszą gruczoły łojowe oraz, szczególnie w części chrzęstnej, wielkie gruczoły cewkowe typu apokrynowego(do 1, 5 rnrn długości), zwane gr u c z o farni w o sk o wino w ymi(glandulae ceruminosae).
Gruczoły te należą do grupy wielkich gruczołów kłębkowatych i budową przypominają gruczoły potowe skóry.
Omówiono je na str.
334.
Wydzielina gruczołów apokrynowych rozpuszcza woskowinę, ułatwiając jej wydalanie z przewodu.
Największe i najliczniejsze gruczoły woskowinowe spotka się, jak wspomniano, w części chrzęstnej przewodu, mniejsze i mniej liczne w przewodzie kostnym, ale tylko w obrębie części łuskowej kości skroniowej:sięgają tu one aż do błony bębenkowej.
Włosy i wydzielina gruczołów przy wejściu do przewodu słuchowego stanowią ochronę przed wnikaniem do przewodu pyłu, małych owadów itp.
Wydzielina gruczołów przewodu słuchowego, zwana w o s k o w i n ą(cerumem, jest masą żółtawą, półpłynną, smaku gorzkiego, o specyficznym zapachu, zawierającą zła-renka barwnika, złuszczone komórki nabłonkowe i komórki tłuszczowe.
Dołączają się do niej włosy i ciała obce(pył).
Jedni uważała komórki tłuszczowe za wyłączny produkt gruczołów woskowinowych, inni---za produkt gruczołów łojowych.
Wskutek podrażnienia przewodu, zwłaszcza w podeszłym wieku, woskowina może powstawać w nadmiernej ilości i wytwarzać czop zatykający przewód(cerumen obtu-ran s).
Rozwój przewodu słuchowego zewnętrznego.
Przewód słuchowy zewnętrzny rozwija się jeszcze w ciągu kilku lat po urodzeniu.
U starszych płodów i u noworodka stanowi on szczelinę spłaszczoną od góry ku dołowi, w której można odróżnić ścianę górną i dolną.
Przewód składa się wówczas z dwóch odcinków:bocznego i przyśrodkowego.
Ścianę górną odcinka bocznego przewodu tworzy mała dolna część(supericiesmeatus)łuski kości skroniowej, która od reszty łuski jest nieznacznie(pod kątem około l 5 O')odgięta i odgraniczona słzbo zaznaczoną linią, odpowiadającą górnemu brzegowi późniejszego otworu słuchowego zewnętrznego.
Ściana dolna tego odcinka jest dłuższa niż górna:tworzy ją chrząstka przewodu słuchowego.
Cały ten odcinek, wysłany skórą podobną do skóry sąsiednich okolic, rozszerza się lejkowato ku zewnętrznemu otworowi słuchowemu i jest wypełniony mazidle mi płód owym(vecnir caseosa).
Odcinek przyśrodkowy przewodu słuchowego jest szparą prostolinijną o ścianach błoniastych, z których dolna---blaszka bębenkowa włóknista(lamina twnpamcafbrosa)--zastępuje w tym czasie kość bębenkową, górna zaś tworzy błonę bębenkową rozpiętą w pierścieniu bębenkowym i ustawioną prawie poziomo, równolegle do ściany dolnej.
Skóra wyścielająca ten odcinek przewodu jest bardzo cienką, gładką błoną, której złuszczone komórki nabłonkowe mogą zatykać przewód.
Z tej postaci płodowej rozwija się stopniowo ostateczny przewód słuchowy.
Błona bębenkowa unosi się i oddala od dolnej ściany przewodu, przez co rozszerza się światło jego odcinka przyśrodkowego:już u Z-miesięcznego oseska zaznacza się w nim ściana przednia i tylna.
Część łuski skroniowej należąca do przewodu odgina się silniej od pozostałej kości, ustawia się do niej pod kątemi prawie prostym i tworzy ścianę górną przewodu słuchowego kostnego.
Wreszcie blaszka bębenkowa włóknista kostnieje i przyłącza się do pierścienia bębenkowego, tworząc wraz z nim, jako część bębenkowa kości skroniowej, pozostałe ściany przewodu kostnego.
Kostnienie tej blaszki nie postępuje równomiernie dokoła pierścienia bębenkowego, lecz w formie dwóch wyrostków tzw. guzka bębenkowego przedniego i tylnego Ouberculum twnpan(cum amerius et postenus), które wychodzą z przedniej i tylnej połowy tego pierścienia i już w drugim roku życia częściowo zrastają się z sobą, a dopiero w 5 roku lub nawet później zlewała się.
Zdarza się, że nawet w późnym wieku utrzymuje się otwór w kości bębenkowej.


Naczynia i nerwy ucha zewnętrznego.
Tętnice.
Unaczynienie tętnicze małżowiny usznej oraz części chrzęstnej przewąąąsłuchowego pochodzi z trzech źródeł.
Od przodu dochodzą:1)gałęzie usząąprzednie od t. skroniowej powierzchownej, od tyłu zaś 2)gałęzie uszne(tył.
ne)od t. usznej tylnej i t. potylicznej(t.
Ul, str.
220-220.
Część chrzęstną przewago słuchowego zewnętrznego zaopatruje 3)t. uszna głęboka.
Wszystkie one licznie zespą.
łają się z sobą na obu powierzchniach małżowiny.
Zespolenia te biegną zarówno dokotąwolnego brzegu małżowiny, jak też przebjjąjąc chrząstkę łzami periran(es)grzechy.
dzą z jednej powierzchni na drugą.
1.
Gałęzie uszne przednie(rr, auriculares amenores)występują zwykle w liczbie trzech lub czterech.
Zaopatrują one przednią część bocznej powierzchni mątżą.
winy, a zwłaszcza odnogę i część wstępującą obrąbka i cały skrawek, skąd przedostają się na brzeg przedni płatka oraz na przewód chrzęstny.
Przewód chrzęstny otrzymuje poza tym dodatkowe gałązki od tętnicy skroniowej środkowej i od tętnicy poprzecznej*w arzy.
2.
G a tę z i e uszne(tylne)In. aurculares Wosterores%odchodzą od tętnicy usznej tylnej oraz od t. potylicznej w liczbie dwóch albo trzech.
Są one dłuższe i grubsze niż przednie, rozgałęziają się na całej przyśrodkowej powierzchni małżowiny i na tylnej części powierzchni bocznej, dokąd dostają się dokoła obrąbka, a przeważnie przebijając chrząstkę małżowiny.
Jedna z nich stale przenika przez czółenko muszli.
Płatek ucha należy zazwyczaj do obszaru zaopatrzenia gałęzi tylnych.
3.
T. uszna głęboka(a, aurculans prońmda:t. IT, str. 220, gałąź t. szczękowej, po zaopatrzeniu stawu skroniowa-żuchwowego dostaje się do przewodu słuchowego albo przez część kostną przewodu, albo między częścią kostną a chrzęstną i oprócz części kostnej zaopatruje również część chrzęstną przewodu oraz powierzchnię boczną błony bębenkowej.
Żyły.
Żyły małżowiny i przewodu słuchowego zewnętrznego, przeważnie podwójne, towarzyszą tętnicom.
1.
Z przyśrodkowej powierzchni małżowiny usznej krew żylna wpada do z, u s z n ej 1 y I n e j(v, auricularis pasterzom, dopływu z, szyjnej zewnętrznej.
2.
Z bocznej powierzchni małżowiny krew żylna uchodzi do żył p r ze dusznych(vv, preauriculares), dopływów z, zażuchwowej, gałęzi z, twarzowej.
3.
Żyły przewodu słuchowego zewnętrznego uchodzą do splotu oplatającego staw skroniowa-żuchwowy.
Splot ten łączy się ze splotem skrzydłowym.
Naczynia chłonne.
Naczynia chłonne(t. 18, str. 490, 491)występują obficie w małżowinie i chrzęstnej części przewodu słuchowego zewnętrznego, gdzie rozpoczynają się pod nabłonkiem i dokoła mieszków włosowych oraz gruczołów:nieliczne tylko naczrniawystępują w przewodzie słuchowym kostnym.
1.
Z przyśrodkowej powierzchni małżowiny limfa odpływa do węzłów chłonnych zamałżowinowy eh(nogi bmphatici retoaurfculares), skąd naczynia odprowadzające kierują się dalej głównie do węzłów szyjnych głębokich.
2.
Z bocznej powierzchni małżowiny i przewodu słuchowego zewnętrznego prze 4 węzły chłonne prze dmałżowinowe(nogi lwnphatci preauriculares)Brał odpływa do w ę złów c hł o nny eh pr z yusznic z y eh(nogi(wnphatici pacotideO 3.
Trzecia droga limfy z małżowiny usznej prowadzi ku dołowi do go rny eh w ę z:łów chłonnych szyjnych głębokich.
Nerwy.
Nerwem ruchowym mięśni małżowiny usznej jest n. twarzowy.
Mięśnie P 9 wierzchni przyśrodkowej zaopatruje jego gałąź-n, uszny tylny, a mięśnie 99 wierzchni bocznej-gałęzie skroni o w e pochodzące ze splotu przyuszniczego A twarzowego.
Zaopatrzenie czuciowe pochodzi z 1)trzeciej gałęzi n. trójdzielnego, 2)n. błędne@9 ł 8)splotu szyjnego.
N. uszna-skroniowy swymigałęziami, nerwami usznv@+p r z e d n i m i(na, aunculares amenores)zaopatruje powierzchnię boczną małżowWYPowierzchnia przyśrodkowa należy do obszaru zaopatrzenia n. potylicznego mOśszego i n. usznego wielkiego ze splotu szyjnego.
N. błędny swą gałęzią usz 84 unerwia muszlę małżowiny(ryc, lOó).
Przewód słuchowy zewnętrzny zaopatrywany jest głównie przez n. trójdzieln+P błędny.
Pierwszy swym nerwem przewodu słuchowego zewnętrzneś?
(n, meatus acustci eremO od n. uszna-skroniowego unerwia przednią i górną ścianę przewodu.
Drugi gałęzią uszną-ścianę lrlną i dolną przewodu:dlatego też dotyk przewodu może czasem wywołać napady kaszlu, kichania, a nawet wymioty i zaburzenia akcji serca.
Wspólne unerwienie żuchwy, zębów dolnych, dna jamy ustnej, języka, gardła i krtajioraz ucha zewnętrznego przez nerw trójdzielny i błędny tłumaczy promieniowanie tólu z tych okolic do ucha przy różnych stąnach chorobowych(np. próchnica zębów, rak Języka).
Streszczenie Ucho zewnętrzne(auns extema)składa się z małżowiny usznej oraz przewodu słuchowego zewnętrznego.
M a ł z o w i n a u s z n a(auncu(a)jest fałdem skórnym wspartym szkieletem chrzęstnym.
Tylko dolny koniec małżowiny-pł a 1 e k Oobulus)nie ma podłoża chrzęstnego, lecz podskórną tkankę tłuszczową, której brak w innych częściach małżowiny.
Boczna powierzchnia małżowiny jest wklęsła i bogato wymodelowana, przyśrodkowajest wypukła.
Ukształtowanie obu powierzchni widoczne jest na ryc.
169.
Małżowina uszna zbudowana jest ze skóry, chrząstki, więzadeł i kilku szczątkowych mięśni, bez większego znaczenia.
Chrząstka ucha zewnętrznego składa się z dwóch części:eh r z ąst ki małż o winy usznej(carti(ago auriculae)i chrząstki przewodu słuchowego(cartflagomeatus acusticó.
Chrząstka małżowiny usznej nadaje Jej kształt i przez cieśń(isthmus)-zwężony odcinek-łączy się z chrząstką przewodu słuchowego zewnętrzDCgO.
P r zew o d słuchowy zew n ę trany(meaćus acusNcus erernus), długości około 3, 5 cm, składa się z części chrzęstnej, która jest bezpośrednim przedłużeniem chrząstki małżowiny usznej, i części kostnej.
Jego przebieg jest esowato wygięty i w celu zbadania przewodu i błony bębenkowej krzywiznę tę należy wyrównywać przez pociągnięcie małżowiny ku górze i tyłowi.
Chrząstka przewodu słuchowego nie obejmuje go dokoła, lecz stanowi tylko rynienkę wytwarzającą ścianę dolną i przednią, którą uzupełnia blaszka włóknista.
Część kostna przewodu słuchowego zewnętrznego, znacznie dłuższa od części chrzęstnej, jest utworzona przez część bębenkową i część łuskową kości skroniowej.
Przewód słuchowy kostny przyśrodkowo kończy się b r u z d ą b ęb er k ową(sulcusOmpanicus), w której umocowana*jest błona bębenkowa.
Przewód słuchowy zewnętrzny jest wysłany skórą zaopatrzoną we włosy(trgOoraz gruczoły ł oj owe(glandulae sebaceae)i wosk ow in owe(glaadulae ceruminosaet.
UCHO ŚRODKOWE Ucho środkowe(auris media)składa się:1)z jamy bębenkowej mieszczącej się w kości skroniowej między uchem wewnętrznym a zewnętrznym, 2)z błony bębenkowej położonej na granicy między jamą bębenkową a uchem zewnętrznym, 3)z trąbki słuchowej, która odchodząc do przodu z jamy bębenkowej łączy ją z gardłem oraz 4)z przestrzeni pneumatycznych-jamy sutkowej i komórek sutkowych położonych do tyłu od jamy bębenkowej, głównie w wyrostku sutkowatm.
Jama bębenkowa jest wysoką, szczelinowatą przestrzenią wysłaną błoną śluzową i wypełnioną powietrzem:zawiera ona łańcuch trzech kosteczek słuchowych.
Błona bębenkowa i kosteczki słuchowe tworzą aparat przenoszący@le dźwiękowe na ucho wewnętrzne.
Urządzenie takie jest potrzebne choćby dlatego, że w związku z poszerzeniem się czaszki w ciągu raz.


--, --w. -eeeowę zouzoną do ludzkiej.
ud.
Błona bębenkowa Budowa ogólna.
Błona bębenkowa(membraoa Ompanć:iąąj-y, non-bęben, typto-uderzam, biję), znana Już z czasów Hipokrateęą'jest cienką, ale mocną, choć niezbyt sprężystą przegrodą Kjąą'.
przewodem słuchowym zewnętrznym a jamą bębenkową:dlą pywodo tworzy ścianę przyśrodkową, dla jamy bębenkowej ścianę Kąąęćną.
Błona bębenkowa ma kształt nieregularnej elipsy, bardzo zbązrej do koła, o wymiarach 10-li mm w kierunku swej długiej osprzodu i góry do tyłu i dołu oraz 9 mm w kierunku prostopadlyąjpoprzedniego.
Jedynie u góry, w okolicy wcięcia bębenkowego cąęę, łuskowej kości skroniowej, błona zmienia swój zarys eliptyczny odcinku około 2, 5-3 mm, silnie się wpuklajac we wcięcie.
Grubość błony wynosi około 0, 1 mm, zwiększając się nieco ku obwodowi, uzymałość jej jest bardzo duża, odpowiada bowiem ciśnieniu 13, 33 kPa(100 mrą sprężystość natomiast jest mała.
Pod wpływem nagłych, silnych wstrząsów, np, pębliskich eksplozjach, błona bębenkowa może pękać, wskutek czego ostrość słueiwykle się zmniejsza.
W kierunku do przewodu słuchowego zewnętrznego ruchom tlony jest znaczna, w kierunku odwrotnym, ku jamie bębenkowej bardzo mała.
Ząda błona bębenkowa jest barwy perłowoszarej, lekko połyskująca i nieco przezroci*ta:dlatego też można przez nią rozpozniać twory jamy bębenkowej położone za idnogę długą kowadełka, odnogę tylną strzemiączka, ścięgno mięśnia strzemiączkowo, wzgórek, a czasem wprawne oko badającego dostrzega nawet dołek okienka ślia i tylny fałd młoteczkowy oraz strunę bębenkową.
Po śmierci błona bębenkowa mleje i traci połysk z powodu zmian zachodzących w naskórku, który pokrywa ją ewnątrz.
Położenie.
U płodu błona bębenkowa ustawiona jest prawie pazia io.
Dopiero po urodzeniu przyjmuje położenie bardziej skośne, sit ochylone ku dołowi i do przodu.
Z płaszczyzna poziomą tworzy kąt i-W', otwarty na zewnątrz(kąt inklinacji), z płaszczyzną pośroęową zaś kąt około 5 O'otwarty ku tyłowi(kąt deklinacji).
U nowo-dka oba te kąty są mniejsze niż u dorosłego, dlatego mówimó(idnoszeniu się błony bębenkowej po urodzeniu.
Jównież w stosunku do przewodu słuchowego zewnętrznego, który jak wspo@WĄprzebiega na ogół czołowo, błona bębenkowa u dorosłego ustawiona jest skośoe.
JĄ eg dolny wysunięty jest mniej więcej o 7 mm dalej w stronę przyśrodkową niż gPĘa brzeg przedni o 5 mm dalej niż tylny.
W związku z tym ściana górna-tylna 966 lu tworzy z błoną bębenkową kąt silnie rozwarty(co najmniej HOJ i wygląda 3889+przedłużeniem błony bębenkowej, zwłaszcza w stanach zapalnych tej okolico tlę iasJ do ściany dolna-przedniej przewodu błona bębenkowa jest nachylona pP 9497 bardzo ostrym(średnio około Tj.
Bona bębenkowa całym swym obwodem jest połączona z koAcWwiększy odcinek dolny, tzw. część napięta(pars(eh 84 łYOVTITYX.
Sma membranie-tympani post.
Fars tensaUmbomern brance Wmoanf.
27-Anatomia człowieka tV.
Pers flaccida-Strie rnernbranee*mpani*.
P remi nenti a rnallearis-Stria rnallearis.
-Anulus fibrocartilagineus.
-stożek świetlny.
Ryc.
174. Błona bębenkowa prawa.
Widok z zewnątrz, od przodu i od tłu(paw.
5-).
pierścieniem włóknista-chrząstkowym(anulus ńbrocartilagineusstr, 404)przytwierdzona jest do bruzdy bębenkowej(sulcus Ompanicus t. 1, str. 365)części bębenkowej kości skroniowej, jak szkiełko zegarka do oprawki.
Tylko mały górny odcinek błony przyczepia się do części łuskowej kości skroniowej wcięciem bębenkowym(incisura twnpamca), tworząc jej część wiotką(pars Waccida%znacznie cienszą od poprzedniej.
Część wiotka zakrywa głowę młoteczka.
W przypadkach przedziurawienia błony bębenkowej otwiera się droga w obu kierunkach.
Nie tylko od wewnątrz na zewnątrz, ale również odwrotnie:z przewodu słuchowego zewnętrznego przez jamę bębenkową i trąbkę słuchową do gardła'.
Granica między częścią wiotką a napiętą błony bębenkowej w związku z ich różnymi grubościami zaznacza się jako delikatna smuga, tzw. prążek błony bębenkowej:przedni i tylny Istria membranae tympani, anterior et posterior).
Oglądając u osoby żywej błonę bębenkową od strony zewnętrznej, widzimy w jej części górnej białawą smugę, schodzącą skośnie ku tyłowi i dołowi od brzegu górnego mniej więcej do środka błony.
Smuga ta, prążek młoteczka(stria malleans), jest wywołana przy czepem rękojeści tej kosteczki.
Na jej dolnym, łopatkowata spłaszcza.
?membrana Shrapnelli?
Dawniej niektórzy autorzy(Broesike, Markowski)opisywali występujący niekiedy w części wiotkiej otwór(framea membranae laccidae s.
Riwni):przez który z przewodu słuchowego palacze z "normalnym narządem słuchu"mogli wypuszczać dym pabierosa.
Dziś otwór taki uważamy za twór patologiczny:może on powstawać w różnych miejscach błony bębenkowej.
'Przypuszczalnie na tej podstawie Szekspir opisuje otrucie śpiącego króla przez wkropienie mu do ucha wyciągu z blekotu(Hamlet, 1, 5 i Ul. 2).
401.


rym końcu, leżącym nieco niżej i do przodu od środka błony, wystę.
pule lejkowate wpuklenie błony do wewnątrz-pępek błony b ęb e nk o w e j jumbo membranae twnpanó, który odpowiada końcowi rękojeści młoteczka.
Oprócz pępka wpuklającego się do wewnątrz cała błona nie jest płaska, lecz nieznacznie wypuklona na zewnątrz ku przewodowi słuchowemu zewnętrznemu.
Na granicy części napiętej i wiotkiej na zewnętrznej powierzchni błony bębenkowej zaznacza się mała, biaława wyniosłość młoteczkowa(pcominentia malleans)utworzona przez wyrostek boczny tej kosteczki.
Przy oglądaniu wziernikiem ucha u osoby żywej widzimy przy sztucznym oświetleniu w przednio-dolnej ćwiartce błony bębenkowej trójkątną jasną plamę-stożek świetlny(refleks trójkątny).
Wierzchołek trójkąta leży w pępku błony bębenkowej, podstawa(szerokości 1, 5-2 mm)w pobliżu jej obwodu, ale do niego nie dochodzi:wysokość stożka wynosi 2, 5 mm.
Stożek świetlny ważny przy rozpoznawaniu chorób ucha środkowego, nie zależy od budowy błony bębenkowej, lecz jest zjawiskiem optycznym, które pod względem kształtu i wielkości ulega pewnym wahaniom, zawsze jednak w warunkach prawidłowych wychodzi z pępka błony bębenkowej.
Oprócz tego obrazu(refleksu)prawie zawsze występuje jeszcze drugi, jako wąska smuga połyskująca wzdłuż przednio-dolnego brzegu błony(refleks rowkowy).
Zdarza się też, że wzgórek ściany błędnikowej jamy bębenkowej(p. dalej)wywołuje na błonie bębenkowej refleks wzgórkowy, który jest okrągłą, matowo połyskującą plamką o niewyraźnym brzegu, przesuniętą nieznacznie od pępka ku tyłowi i dołowi.
Ćwiartki.
Dla lepszej orientacji, zwłaszcza przy zabiegach wykonywanych na błonie bębenkowej, dzielimy ją na cztery kwadranty(ćwiartki).
Linia łącząca pępek z wyniosłością młoteczkową oraz druga prostopadła do niej, biegnąca przez pępek dzielą błonę bębenkową na cztery nierówne ćwiartki.
Ćwiartki dolne są mniejsze od górnych, przy czym obie tylne są większe od odpowiednich przednich.
Dwie górne ćwiartki, przednia i tylna, tworzą okolicę nad pępkową(regla supraumbilicalis)błon)bębenkowej, dwie dolne stanowią okolicę podpępk ową(regla imraumbilica(@Położeniekosteczek słuchowych odpowiada tylnej ćwiartce okolicy nadpępkowej, toteż aby nie uszkodzić kosteczek lub nawet ściany błędnika, nacięcia błony bębenkowej 8 celach leczniczych(paraceatesis)dokonuje się w tylnym dolnym kwadrancie.
Z mi e nn o ś ć.
Wybitnie pionowe ustawienie błony bębenkowej spotykano u mu 3 ków, nachylenie nieprawidłowe zaś nieraz u osób niedorozwiniętych, a także głuch 3@od urodzenia.
Przy wrodzonym zamknięciu przewodu słuchowego zewnętrznego D(aKteż błony bębenkowej, czemu towarzyszy często zupełny lub częściowy brak kostec*eKsłuchowych.
U płodów i noworodków błona bębenkowa jest stosunkowo wielka i gruba.
WePWśTróltscha Jej wymiary u płodu li-tygodniowego wynoszą 281, 5 run, u ZZ-tygodnioBego-887 mm, u 7-miesięcznego-988 run, u 9-miesięcznegocęłw 8, 5 mm.
V We których zwierząt(żaba, żółw, kret, nietoperz)błona bębenkowa jest płaska, u ptał 8@łJaszczurek okolica pępka uwypukla się na zewnątrz, a reszta błony jest z tej s@P 8 Ywłlęsła.
Ryc.
175.
Rękojeść i wyrostek boczny młoteczka wrośnięte w błonę bębenkową powodują jej wpuklenie do wewnątrz.
Widok z zewnątrz i od przodu:wg De Veese i Saundersa.
Bardelebem Handbuch der Anatomie des Menschen.
1887.
4 Oś.
ił.
4 ć%:sś.
Bej-39 b śJ.
I 1.
, Ić.
łęt yz\PbP 8-cj.
jej P. 4.
S?
P 4 Ęj 93.
5 j Bsł****3 cjś óVj********@v 3'@oy ęś J(:***.
9 ł-Q ś 3.
W 3 P.
***Ę g ś bś.
QXi\.
I I*j 3!@jśc ńś 6 Xf.
Ś Pi I I I.
\W X.
Ę@P.
dśł Q.
2-4 Q X 3.
4 SQ es(.
śSLs rs(.
śżes 4.


Budowa szczegółowa błony bębenkowej.
Błona bębenkowa składąsię z trzech warstw:warstwy skórnej, blaszki właściwej i warstwy śluzowej.
1.
Blaszka właściwa(lamina propna), najgrubsza z trzech warstw błony bębenkowej, tworzy podstawę obu pozostałych.
Występuje ona wyłącznie w części napiętej błony bębenkowej, a brak jej w części wiotkiej.
Blaszka właściwa wytwarza na obwodzie pierścień włóknista-chrząstko w y(anulus ibrocartilagineus)umocowujący błonę w rowku bębenkowym.
Pierścień ten składa się ze zbitej tkanki łącznej włóknistej z włóknami sprężystymi i rozrzuconymi komórkami chrzęstnymi.
Blaszkę właściwą tworzą dwie warstwy dość luźno z sobą połączone, o różnym przebiegu włókiem zewnętrzna---warstwa włókien promienistych(stratom radiatum)i wewnętrzna-----w a rs tw a włóki en ok reż nych(stratum circulare).
Warstwa promienista(stratom radiatum), jak nazwa wskazuje, składa się z włókien biegnących promieniście, które wychodzą z pierścienia włóknista-chrząstkowego i skupiają się w pępku oraz w dolnej połowie prążka rękojeści młoteczka, układając się w tych miejscach najgęściej.
Nie ma ich w wiotkiej części błony bębenkowej jak też poniżej w trójkątnym wycinku części napiętej, zwanym trójkątem między pro mienistym Or(gonom imerradia(e), który podstawą opiera się na części wiotkiej.
Warstwa włókien promienistych luźno łączy się z warstwą skórną, przy czym włókna jej przechodzą w delikatne wiązki włókienek skóry właściwej.
Warstwa okrężna(stra(um circulare), tak jak poprzednia, rozpoczyna się w pierścieniu włóknista-chrząstkowym.
Na jej obwodzie włókna okrężne tworzą też najgrubszą warstwę, która ku środkowi staje się coraz ciensza, wreszcie prawie zupełnie zanika.
Środkowa część blaszki właściwej błony bębenkowej składa się zatem tylko z włókien promienistych.
Skupienie i napięcie włókien okrężnych w pasie obwodowym błony bębenkowej wytwarza wypuklenie jej na zewnątrz.
Na uwagę zasługuje połączenie młoteczka z blaszką właściwą błony bębenkowej, w którą wrośnięta jest jego rękojeść i wyrostek boczny.
Od strony zwróconej do błony bębenkowej rękojeść jest pokryta cienką warstwą chrząstki.
Pęczki włókien blaszki właściwej bezpośrednio przechodzą przez chrząstkę w okostną rękojeści.
2.
Warstwa skórna(statum cutaneum)błony bębenkowej jest przedłużeniem skóry przewodu słuchowego zewnętrznego.
Grubość tej warstwy wynosząca zaledwie 50--60 urn zwiększa się na części wiotkiej błony i na prążku młoteczka do 0, 4 mm.
W tym zgrubiałym pasemku skórnym skupiają się głównie naczynia i nerwy w swym przebiegu do okolicy pępka.
Skóra właściwa tej warstwy jest bardzo cienka(W pm), a jedynie we wspomnianym pasemku dochodzi do/, nnm i tworzy brodawki.
W naskórku(str. 3 l 9), który również grubieje na prążku, można wyróżnić warstw*p o d s 1 a w n ą(stratum basale)utworzoną z jednego pokładu komórek z dużymi jądrami, warstwę j as ną(stratum Jucidum)z rzadkimi, silnie spłaszczonymi jądrami i warstwę zrogowaciałą(stratom corneum)składającą się z kilku pokładów be 8 Jądrzastych płytek.
Gruczołów i włosów nie ma wcale.
3.
Warstwa śluzowa(stratum mucosum)błony bębenkowej test przedłużeniem błony śluzowej wyścielającej jamę bębenkow 4 Jestto cienka błonka ściśle zrośnięta z blaszką właściwąiż okosW 4 rękojeści młoteczka.
Warstwa śluzowa składa się z jednej warstwy dużych, płaskich komórek nabło 89 wych oraz z cienkiej warstwy tkanki siateczkowatej zawierającej leukocyty.
Przy brze ku błony występują brodawkowate wyniosłości z pętlami naczyniowymi.
Dalej od brze ku i na rękojeści młoteczka zdarzają się one rzadziej.
404.
Trójwarstwowa budowa błony bębenkowej powstaje w okresie życia płodowego, kiedy nie działają na nią żadne podniety czynnościowe.
Wówczas jednak, w związku z wzrastaniem pierścienia bębenkowego podlega ona stale delikatnemu pociąganiu i obciążeniu, podobnie jak po urodzeniu pod wpływem fal dźwiękowych.
Znaczenie błony bębenkowej.
W warunkach prawidłowych fale dźwiękowe, które uderzają w błonę bębenkową, częściowo odbijają się z powrotem do przewodu słuchowego zewnętrznego.
Pozostała część przechodzi przez ucho środkowe 1)wprawiając w drganie łańcuch kosteczek słuchowych i głównie tą drogą dochodzi do okienka przedsionka.
Poza tym 2)drogą powietrzną przez jamę bębenkową fale dźwiękowe docierają bezpośrednio do okienka ślimaka.
U osobników z normalnym narządem słuchu przewodzenie fal dźwiękowych drogą kosteczek słuchowych ma o wiele większe znaczenie niż przewodnictwo powietrzne.
Klinicyści jako przewodnictwo powietrzne określają drogę prowadzącą przez przewód słuchowy zewnętrzny i rozdzielającą się w uchu środkowym na oba powyżej opisane kierunki w odróżnieniu od 3)przewodnictwa kostnego prowadzącego drgania fal głosowych do ucha wewnętrznego przez kości czaszki.
Można by więc wyróżnić przewodnictwo kosteczkowe(przez kosteczki ucha środkowego), powietrzne(przez powietrze jamy bębenkowej)i kostne(przez kości czaszki).
U zwierząt doświadczalnych przerwanie łańcucha kostnego, np. oddalenie kowadełka od strzemiączka, redukuje słuch o około 60 decybeli(dB).
Dodatkowe usunięcie błony bębenkowej, młoteczka i kowadełka poprawia u nich słuch o 1520 dB, ponieważ twory te nie połączone ze strzemiączkiem powstrzymują fale dźwiękowe(ryc, l 9 l).
Naczynia i nerwy.
Naczynia i nerwy zaopatrujące błonę bębenkową dochodzą do niej zarówno ze strony jamy bębenkowej, jak też od przewodu słuchowego.
Tętnice i żyły.
Zaopatrzenie tętnicze blaszki skórnej błony bębenkowej pochodzi od t. usznej głębokiej(a, auricularis prońmda), gałęzi t. szczękowej(t. III str. ZZA).
Od niej odgałęzia się większe naczynie, t. zewnętrzna rękojeści(a.
Za najsłabiej odczuwalną podnietę słuchową przyjmuje się dźwięk o sile O decybeli(40, co odpowiada ciśnieniu 0, 0002 dyny/em', a wg SI 20 uPa.
S y s te m dec yb e I o w y opiera się na metodzie logarytmicznej ułatwiającej posługiwanie się wielkimi liczbami:słuch ludzki odznacza się bowiem wrażliwością na podniety o tak znacznej rozpiętości natężenia, że wymaga zastosowania powyższego ułatwionego systemu.
Wrażenia słuchowe powodują zarówno bardzo słabe podniety, tak i trylion razy silniejsze, które choć nawet bolesne, są jeszcze odbierane.
Trylionkrotnywzrost natężenia podniety określamy jako wzrost o 120 dB, przy czym należy pamiętać o tym, że decybel jest jednostką względną, określającą stosunek między dworna natężeniami dźwięku, a nie jednostką wartości absolutnej, np. 10 dB odpowiada IO-krotnemu wzrostowi natężenia głosu, 20 dB---IOO-krotnemu, 30 dB---IOOO-krotnemu, 60 dBI 000 OOO-krotnemu, 120 dB----trylionkrotnemu wzrostowi.
Jeśli szept ludzki w porównaniu z najmniejszą odczuwaną podnietą określa się jako odpowiadający 20 dB, to zwykła mowa ma około 50 dB, ruch uliczny 60 dB, warkot samolotu odrzutowego 130 dB, wycie syreny alarmowej 140 dB.
Przedziurawienie błony bębenkowej może wywierać różny wpływ na ostrość słuchu zależnie od jego lokalizacji, wielkości oraz współistnienia ewentualnych zmian w uchu środkowym.
Bez badania audiometrycznego badający nie jest w stanie wykryć zmniejszenia ostrości słuchu wywołanego małymi przedziurawieniami.
Na ogół niepowikłaneperforacje błony bębenkowej zmniejszają ostrość słuchu od 5 do 20 dB:odnosi się to zwykle do wszystkich częstotliwości drgań(wysokości tonów), choć w zakresie pewnych częstotliwości ubytek może być większy.
Perforacje w pobliżu przyczepa rękojeści młoteczka do błony bębenkowej są szczególnie niebezpieczne, ponieważ w większym stopniu wpływają na czynność łańcucha kosteczek słuchowych.
Niektórzy chorzy prawie z całkowitą utratą błony bębenkowej mogą jeszcze słyszeć głośny szept z odległości około/, metra.
Stan kosteczek słuchowych, a zwłaszcza możność ruchów strzewiączkaw okienku przedsionka ma większe znaczenie dla ostrości słuchu niż całość błony bębenkowej.
Oczywiście, niektórzy chorzy z przedziurawieniem błony bębenkowej tracą na ostrości słuchu więcej niż 20 dB, wskutek dodatkowych zmian w mechanizmie przewodzenia, jak zniszczenie lub przemieszczenie kosteczek słuchowych, usztywnienie strzemiączka lub zrosty ucha środkowego.


4 ś 3 ść%i ęysł Iw Q gę.
@Pb 9.
, b *ć:%:Pi.
Q 4.
PYAs 3''s PB.
Ę Ę 338-Ci**są QW 4.
ś-ś 3.
Qgó z.
G 8 x 8 i.
@9 żK.
W*ić::sś 8:ś:Q 3 Q ci ś 3.
kQ 9 ć.
**fi?:-ę****Qs Q.
li'cj***śę jj icjf***:g ń ącj 8 X*X 5 j cj***cjĘf-:%**n dEń.
89 ył cją******.
la śł 3 W bo tą*@cj'śJ Q e:ś W A x.
r 4**4 Kp Ą Qigvjj Fy Pi S.
manubni ererna), która dwiema gałęziami biegnie obustronnie wzdłuż prążka młoteczka aż do pępka.
Z pnia i gałęzi końcowych tej tętniczki odchodzą promieniście liczne gałązki do środkowej części błony, które pod warstwą skórną wytwarzają sieć naczyń włosowatych.
Drugą grupę gałązek t. usznej głębokiej stanowią liczne drobne tętniczki biegnące promieniście z obwodu ku środkowi błony:rozgałęziając się łączą się one z opisaną sieClĄTętniczki warstwy śluzowej błony bębenkowej pochodzą od tętnic bębenkowych zwłaszcza 1, b ęb e nk owe j p r ze dniej(a, twnpanica aaterior--od t. szczękowej).
Tworzą one również siatkę, w której można wyróżnić dwie bardziej stałe, zespalające się z sobą gałązki:jedna, 1, wewnętrzna rękoj esej(a, manubm interna)biegnie w prążku młoteczka, druga kieruje się naprzeciw niej z dolnego obwodu błony bębenkowej.
Z podskórnej sieci włosowatej wymienionych tętniczek krew odpływa do dwóch splotów żylnych, splotu rękojeści(wers venosus manubrń)i splotu grzyb rze żnę go(plexus venosus marginalis), który na samym obwodzie tworzy żyłę okrężną(r. circu(ans).
Układ żylny warstwy śluzowej jest podobny do układu żył warstwy skórnej, nie wytwarza jednak żyły okrężnej.
Oba te układy żylne licznie zespalają się z sobą gałązkami przebijającymi.
W dalszym przebiegu żyły towarzyszą tętnicom.
Naczynia chłonne.
W warstwie skórnej znajdujemy też sieć delikatnych naczyń limfatycznych, które doprowadzają limfę do węzłów chłonnych przed-i zamałżowmowycb(nodi lymphatici prę-et postauricularer t. 111, ryc.
49 W.
Sieć naczyń chłonnych warstwy śluzowej jest rzadsza niż sieć podskórna, z którą się łączy na brzegu błony bębenkowej i za pomocą gałązek przebijających.
Nerwy.
W warstwie skórnej nerwy pochodzą z n, przewodu słuchowego z e w n ę 1 r z n e go(n. meatus acustci externi)gałęzi nerwu uszna-skroniowego, a także z gałęzi usznej(r. auricularis)nerwu błędnego.
Oprócz drobnych gałązek biegnących promieniście z obwodu do środka, znajdujemy jedną większą g a ł ą z b ł on y b ę b e n k o w e j(ramus membranae 3 mpanO, która towarzyszy tętniczce rękojeści, biegnąc w prążku młoteczka.
Z nerwów tych na granicy warstwy skórnej i blaszki właściwej powstaje splot, od którego odchodzą gałązki do naskórka.
Nerwy warstwy śluzowej pochodzą ze splotu bębenkowego utworzonego przez nerw językowo-gardłowy(str. 2221, nerwy szyjna-bębenkowe i n. twarzowy.
Tworzą one splot pod nabłonkiem i dokoła naczyń.
Od splotu odchodzą gałęzie bębenkowe(rr, twnpamci)i gał ą z 1 r ąb k o w a(r. tubarius).
Struna bębenkowa nie unerwia błony bębenkowej ani błony śluzowej jamy bębenkowej.
Jama bębenkowa Jama bębenkowa(caium(wnpam)stanowi wąską przestrzeń wysłaną błoną śluzową i wypełnioną powietrzem, położoną w kości skroniowej.
Bocznic i z przodu jest ona ograniczona częścią łuskową i częścią bębenkową kości skroniowej, przyśrodkowo i do tyłu częścią skalistą.
Szczelinowata przestrzeń jamy bębenkowej ustawiona jest mniej więcej pionowo i z płaszczyzną pośrodkową tworzy kąt około 45'.
Kształt jamy daje się porównać do dwuwklęsłej soczewki, której obie szerokie powierzchnie, boczna i przyśrodkowa, ustawione są pionowo:ich odległość od siebie jest bardzo zmienna, najmniejsza leży między pępkiem błony bębenkowej a wzgórkiem(p. dalej).
Jama bębenkowa zawiera łańcuch trzech kosteczek słuchowych młoteczek, kowadełko i strzemiączko-położonych między ścianą boczną i ścianą przyśrodkową.
To unerwienie tłumaczy powstanie odruchu kaszlowego przy drażnieniu skóry przewodu słuchowego zewnętrznego.
a**.


W jamie bębenkowej można wyróżnić 6 ścian:1)górną, czyli p o krywową:2)dolną, czyli żyły szyjnej:3)przyśrodkową czyli błędnikową:4)boczną, czyli błoniastą:5)przednią, czyli szyjna-tętniczą:6)tylną, czyli sutkową.
Ściana błoniasta i ściana błędnikowa wpuklają się ku światłu jamy bębenkowej:najsilniej wpuklone miejsce ściany błoniastej, jak już zaznaczono, odpowiada pępkowi błony bębenkowej, ściany błędnikowej zaś--wzgórkowi.
Miejsca te oddalone są od siebie o 2--3 mm.
Ściana górna, dolna, przednia i tylna przechodzą łagodnie jedna w drugą.
Są one nierówne, pokryte jamkami kostnymi i miejscami bardzo cienkie.
Zwłaszcza ściana górna i dolna mogą nawet częściowo lub w całości zanikać.
W tych przypadkach ścianę górną tworzy opona twarda, dolną----okostna powierzchni zewnętrznej podstawy czaszki.
W przejściu ściany górnej w tylną leży otwór wiodący do jamy sutkowej.
W górnej części ściany przedniej jama bębenkowa otwiera się do trąbki słuchowej.
Ściany jamy bębenkowej.
1.
Ściana pokrywkowa(paries teementalis), która stanowi strop jamią bębenkowej, utworzona jest przez blaszkę kostną, tzw. pokrywkę jamy bębenkowej(tegmen Ompam:t. 1, str.
4261.
Ciągnie się ona dalej ku szczytowi części skalistej kości skroniowej i przykrywa również kanał mięśniowa-trąbkowy.
Pokrywka oddziela jamę bębenkową od środkowego dołu czaszki stanowiąc część przedniej powierzchni części skalistej kości skroniowej.
Jeśli górna ściana jamy zostanie usunięta, to odsłania się wyraźnie głowa młoteczka.
W przypadku przedziurawienia stropu jamy bębenkowej, co występuje dość często, błona śluzowa wyścielająca ją styka się bezpośrednio z oponą twardą środkowego dołu czaszki:ma to znaczenie praktyczne, ponieważ sprawy ropne tą drogą mogą się przenosić do jamy czaszki.
Pokrywka jamy bębenkowej zawiera często małe, spłaszczone pneumatyczne jamki kostne wysłane błoną śluzową, tzw. k o m o rk i p o k r y w k owe(cellulae tegmema(es:t. 1, str. 3581 niektóre z nich otwierają się bezpośrednio do jamy bębenkowej.
One to właśnie, zwłaszcza w późniejszym wieku, osłabiają strop jamy bębenkowej.
Pod stropem, od ściany błędnikowej ku ścianie błoniastej, w fałdzie błony śluzowej przebiega poprzecznie ścięgno m. naprężacza błony bębenkowej.
2.
Ściana żyły szyjnej(pariesyuęwans), zwana też dnem jamy bębenkowej(solom(wnpam:t. 1, str.
36 O), jest węższa od górnej.
Odpowiada ona dolnej powierzchni piramidy i graniczy z boczną częścią d ot u s z yj n ego(ńssa żugu(a 7@Wdole tym, jak wiadomo, znajduje się górna opuszka żyły szyjnej wewnętrznej.
Podobnie jak powierzchnia górna, również i dolna zawiera drobne pneumatyczne wgłębienia i jamki-komórki bębenkowe(cellulae twnpamcae:t. 1, str.
36 WKomórkidna jamy bębenkowej wykazują układ promienisty, podobnie jak komwKściany przedniej i dna ujścia bębenkowego trąbki słuchowej.
V osobników o kościach sklerotycznych, towarzyszących często masywnej budowle całego kośćca, a także przy silnym rozwoju dołu szyjnego i opuszki żyły szyjnej, ko@8 rek Och brakuje całkowicie.
Natomiast w przypadkach niskiego i bardziej przyśro 989 wego położenia opuszki komórki bębenkowe są zwykle silniej rozwinięte i mogą pJĄlękać 4 o ściany zatoki skalistej dolnej:ich część leżąca pod ślimakiem, tuż nad kana(ePJę@ic 3 szyjnej może rozciągać się aż do szczytu piramidy.
Budowa taka ma szczeg(@9 znaczenie ze względu na możliwość przenoszenia się procesów ropnych, zwłaszcza 896 w 3 w(804 one zakrzepowe zapalenie zatoki skalistej dolnej jako powikłanie proce 86 ropnych ucha środkowego.
Wobec znacznej zmienności w zachowaniu się dołu szyjnego, jego stosunek do 989 iaoó bębenkowej bywa rozmaity.
Luki w dnie jamy bębenkowej, w rzadkich co póóda przypadkach, bywają tak znaczne, że żyła szyjna wewnętrzna może się wpuklae 99 Jamy bębenkowej i być oddzielona od niej tylko błoną śluzową.
W takich przypa 488994 OQ.
możliwość skaleczenia żyły przy paracentezie, a także przenoszenia się procesów ropnych na żyłę jest zrozumiała.
W innych znów przypadkach dół szyjny jest tak znacznie oddalony ku tyłowi i przyśrodkowo od dna jamy bębenkowej, że w ogóle z nią nie graniczy.
Prawa opuszka żyły szyjnej, a także jej dół kostny są przeważnie większe od lewych(Korner i Rudinger, 18921, ponieważ krew z zatoki strzałkowej górnej opony twardej zwykle pośrednio uchodzi do prawej żyły szyjnej.
Po prawej stronie dno jamy bębenkowej leży więc zwykle bliżej opuszki żyły szyjnej niż po lewej.
Według Rudingera(1895)w 58, 88 prawa opuszka jest większa od lewej, w ZA, 3'%lewa większa od prawej, w li, 9'%zaś są one symetryczne.
Luki na dnie jamy bębenkowej znaleziono w G'%, przy czym po stronie prawej dwukrotnie częściej niż po lewej.
Żyła szyjna wewnętrzna wpuklając się do jamy bębenkowej może unosić jej dno, przez co dojście do dołka okienka ślimaka może znacznie się zacieśnić.
Na dolnej ścianie kończy się też pierwszy, dolny odcinek kanalika bębenkowego(canaliculustwnpamcus:t. 1, str. 363), który zdąża od swego początku(apertura interior canaliculitwnąanicó na dnie d ot k a s k a lis te go Obssula petrosa).
Kanalik ten przechodzi w jamie bębenkowej w rowek---b r u z d p w zgó rk a(sulcus promomom), biegnącą ku górze po przyśrodkowej ścianie jamy bębenkowej.
Przez kanalik do jamy bębenkowej wchodzi nerw bębenkowy(gałąź n. IX:str. 222)z jednoimienną tętnicą i żyłami.
Druga, górna część kanalika bębenkowego rozpoczyna się u końca bruzdy wzgórka delikatnym otworkiem między okienkiem przedsionka a wyrostkiem ślimakowatym i biegnie do jamy czaszki, gdzie wnika o tw o rem górnym kanalika bębenkowego(apertura superior canaliculi tympanici)na przedniej powierzchni piramidy kości skroniowej.
lła granicy ze ścianą tylna(sutkową)znajduje się często nieregularna, zmiennej wielkości w yni os łoś ć ryle o w at a(prominentia s(woidea), odpowiadająca górnemu końcowi wyrostka rylcowatego.
Jest ona głęboka, nie zawiera komórek pneumatycznych i jest zbudowana z istoty kostnej zbitej.
Dolny brzeg błony bębenkowej(wg Bezolda)leży 0, 75---4, 5 run(średnio 2, 7 mm)powyżej dna jamy bębenkowej.
Poziom płynu gromadzącego się w stanach chorobowych w jamie bębenkowej może więc podnosić się w niektórych przypadkach do 0.
5 cm, zanim osiągnie poziom dolnego brzegu błony bębenkowej.
3.
Ściana błędników a(panes Jabmnthicus), czyli ściana przyśrodkowa, oddziela jamę bębenkową od ucha wewnętrznego.
W swym środkowym odcinku uwypukla się ku jamie bębenkowej tworząc obszerny wzgórek(promontocium).
Jest on wywołany zakrętem podstawnyrn ślimaka(p. dalej), skąd też pochodzi jego dawna nazwa:wyniosłość ślimakowa(eminentia cocmeans).
U świnki morskiej i niektórych nietoperzy wzgórek obejmuje cały ślimak i do jamy bębenkowej wpukla się w znacznie większym stopniu niż u człowieka.
Część tylna wzgórka przedziela dwa dołki:górny, dołek okienka przedsionka(fbssula fnestraevestbuM i dolny, dołek okienka ślimaka Obssula fenestrae cochdeae).
Na dnie tych dołków leża okienka o tych samych nazwach.
Okienko przedsionka(fnestra vestibuM, zwane dawniej owalnym OenestraovaWs), jest zwrócone ku stronie bocznej:ma kształt nerkowa-owalny, o brzegu dolnym nieco wygiętym przyśrodkowo.
Długa oś okienka wynosi 3 mm i biegnie w kierunku osi piramidy kości skroniowej:największa szerokość wynosi 1, 5 mm.
Okienko przedsionka wiedzie z jamy bębenkowej do przedsionka błędnika kostnego:zamyka je podstawa strzemiączka, na brzegu otworu umocowana więzadłem pierścienia w a tym str ze mi ączk a(ligamentum anulare stapedis).
Okienko ślimaka(fenestra coch(eae), kształtu okrągłego, skąd pochodzi jego dawna nazwa:okienko okrągłe Oenestra rotunda), jest mniejsze od okienka przedsionka.
Kryje się głęboko pod dolnym brzegiem wzgórka leżąc na dnie dołka okienka ślimaka, który wiedzie do niego w kierunku do przodu, ku górze i przyśrodkowo.
Okienko ślimaka prowadzi do części początkowej podstawnego zakrętu ślimaka@o schodów bębenka)i jest zamknięte błoną bebe nk ową wtórną(membrana Ombani secuadaria), nie skostniałą częścią pierwotnej torebki mezodermalnej błędnika błoniastego.


G 955 V:łś 9 ł!
Fs Bse.
As Q Xs.
8 sQ Q.
89 ów*Śk b%Ę%i Zł śa b Je.
S.
Pą *@g cj.
Ę%ej IŚ ęwĘ rd 84.
@4 Fs.
PjĄ'w Ę g G Ę.
ć:sb i śa rĘ.
ć 2:?
Pf Ę cj.
?sv:Ise 8 s jw je.
4 A Pi X 3%ś 3****.
ę 3 cj.
**3 gą 4 fi 4 ś 8 ej 3.
I I j Z.
3 Bsrgi Ę 8%Qy.
W rs śś 4*a*Bsr tą icjjół ć+:w Ę:s łj.
ś *9 *Ęą Ę ijS 4 ćł Q*Ę 94 łs.
4%4 Q.
24 Q h 3.
2442 ł 4 Al.
Antrum mastoideumAditus ad antrumChordetymp@@.
Fifce mallearis post.
Lig, mallei sup.
Ceput malleiFifce mallearis ant.
przyczep ścięgna m. naprężacza błony bębenkowej Umbo membr, tymp.
et manubrium malleiM, tensor tympaniAnulusfbrocartlagineus.
Fars ossea tubae auditve.
Ń 9'.
-N. fecialis.
-Chorda tympani.
-Sinus sigmoideus.
-Bulbussup.
y, jugularisdno zachyłka podbebenkowego A, carots im.
Becessus by gołym panicus.
Ryc.
179. Przekrój strzałkowy przez jamę bębenkową.
Widok od wewnątrz na ścianę błoniastą po usunięciu kowadełka.
Zachyłek nadbębenkowy-czerwony, część główna(środkowa)jamy bębenkowej-czarna, zachyłek podbębenkowy-niebieski(paw, 58):wg Corninga.
Błona ta, utworzona z tkanki włóknistej i nie zrośnięta z okostną błędnika, od strony jamy bębenkowej pokryta jest błoną śluzową, od strony kanału ślimakowego zaś śródbłonkiem przestrzeni przychłonkowej.
Okienko ślimaka objęte jest wąską listewką kostną-gr z eh i e n i e m o ki e nk a ś I i m a k a(crista fenestcae cochleae), do której przyczepia się błona bębenkowa wtórna.
Ku górze i ku tyłowi dołek okienka ślimaka odgraniczony jest gładką wyniosłością kostną-p o dp o r ą w z gór k a(subiculum promontoriO, która rozciąga się ku dołowi i do tyłu od wzgórka i tworzy część dolną zatoki bębenkowej(sinus twnpam).
Jest to głęboki dołek ku tyłowi graniczący z wyniosłością piramidową(eminentfamramidalis)tylnej ściany jamy bębenkowej(t. 1, str.
363).
Ku górze zatoka bębenkowa prowadzi w kierunku dołka okienka przedsionka, oddzielona od niego mostkiem w z g 6 r k a(ponticulus promontorii).
Nad okienkiem przedsionka ku jamie bębenkowej uwypukla się cienka ściana kanału nerwu twarzowego jako wyniosłość k a n atu ne rw u 1 w ar z o w e go(prominenta canalis fcialis).
Wskutek ubytków w ścianie kanału nerwu twarzowego, przy ropieniu ucha środkowego, nerw twarzowy może ulec uszkodzeniu.
U niektórych małp, a także u wielu innych ssaków kanał nerwu twarzowego w okolicy jamy bębenkowej przechodzi w półkanał otwarty do światła jamy.
Powyżej wyniosłości kanału nerwu twarzowego i równolegle do niej biegnie wyniosłość kanału półkolistego bocznego(prominenNa canalis semicircu(ans latecalfs).
Obie te wyniosłości leżą po stronie przyśrodkowej otworu wiodącego do jamy sutkowej.
Przegroda kanału mięśniowa-trąbkowego(septum canalis musculotubanct, 1, str. 358)rozciąga się nad wzgórkiem i kończy tuż przed okienkiem przedsionka wyr ostki ern ślimak owym(pncessus cochlearifrmis).
4.
Ściana błoniasta(parter membranaceus), czyli ściana boczna(ryc, 176 i 179)w swej przeważającej większości utworzona jest przez błonę bębenkową, skąd po.


Lig, rnellei lat.
sc*ana b*cznazachyłkanad bęben kowego Meatus acust, ext.
ŻłjsĄjją. . 1""eaw.
Recessus epitympanicus.
dno zachyłka podbębenkowego Bwbus sup, v, jogu(ans Hyc.
180. Przekrój czołowy przez jamę bębenkową.
Oznaczenia jak na rycinie 179:wg Corninga.
Lig, mallei sup.
Caput mallei.
odnoga długa kowadełka-N, facialis.
podstawę strzem rączka w okienku przedsionka.
Vestibułum-prom ontorium.
8 ecessus hypotympanicus.
Q 894.
chodzi jej nazwa.
Tylko mały dolny oraz nieco większy górny odcinek powyżej błony jest kostny.
Na tej podstawie całą jamę bębenkową można podzielić na trzy części(p. dalej).
Boczna ściana górnej części jamy bębenkowej, położonej nad górnym brzegiem błony bębenkowej, jest utworzona przez zgrubiałą część łuski kości skroniowej:leży ona ku tyłowi od nasady wyrostka jarzmowego i jest zwana częścią łuskową.
Część ta utworzona jest ze zbitej tkanki kostnej i tylko czasem może zawierać pneumatyczne jamki komunikujące się z komórkami sutkowymi.
Ten górny odcinek jamy bębenkowej położony między częścią łuskową ściany bocznej a leżącą przy niej głową młoteczka, jak wspomniano, stanowi zachyłek nadbębe nk o wy(recessus epRwnpanicus).
Zachyłek ten w et ś ci e m d o j a my(adhusad antrum)przechodzi ku tyłowi w j a m ę s u 1 k o w ą jamom mastoideum).
Boczna łciana wejścia do jamy sutkowej rzadko tylko zawierz komórki pneumatyczne, zwykle ras utworzona jest z silnie zbitej tkanki kostnej.
Wyiaśaia to znaczną jej odporność na ąrocesy rozrzedzające kość.
Przy perlakach(cżoles(ea(oma)np. rozrzedzenie dotyczy zwykle tylko okolicy wcięcia bębenkowego, naicieńszego miejsca tej zbitej blaszki xostnej, i tylko wyjątkowo dochodzi do zniszczenia całej górnej części tylnej ściany orzewodu słuchowego.
Jak wiemy z opisu błony bębenkowej(str. 4001, w zarodkowBm pierścieniu bębenkovymprzyczepia się ona do bruzdy bębenkowej.
Pierścień ten przerwany jest u góry vcięciern bębenkowym, które jest ograniczone od przodu i od O 8 łu przez wystające nieiok o I c e(spiaae twnpaaicae, major et minor:t. 1, str.
365).
We wcięciu tym rozpięta est część wiotka błony bębenkowej.
Do przodu od pierścienia bębenkowego znajduje się wewnętrzny(bębenkowy)końce s z c ze liny skali sto-bębenkowej(fssura petcoOmpaaica), przez którą*truna bębenkowa opuszcza jamę bębenkową.
Przez jamę bębenkową przebiega ona w ałdzie błony śluzowej w pobliżu ściany bocznej, między wrośniętą w błonę bębenkową ękojeścią młoteczka a odnogą długą kowadełka.
5.
Ściana szyj no-tętnicza(paries carotcus), czyli ściana przednia jamy bęienkowejjest blaszką kostną, wysokości około 4 mm, która oddziela jamę bębenkową 110.
33 kąnału tętnicy szyjnej.
Przez stopniowe obniżanie się sklepienia jama bębenkowa ku przodowi przechodzi w ujście bębenkowe trąbki słuchowej.
W dolnej części ściany przedniej leżą ujścia zwykle dwóch drobnych kanalików e z yj no-b ę be nk o wy eh(canaliculf caroNcoOrmpamcc t. 1, str. 364)prowadzących do jamy bębenkowej.
W części górnej ściany przedniej znajduje się ujście bębenkowe kanału mięśniowa-trąbkowego.
Kanał ten(t. 1, str. 358)przedzielony test kostną przegrodą na półkanałm, napinacza błony bębenkowej i leżący pod nim półkanał trąbki słuchowej.
Przegroda kanału mięśniowa-trąbkowego, jak wspomniano, kończy się powyżej wzgórka wyrostkiem ślimakowatym Qrocessus cochleambrmis:ryc, l 77).
Dokoła tego wyrostka, zdążając do górnego końca rękojeści młoteczka, zagina się ścięgno m. napinacza błony bębenkowej.
Kostna przegroda kanału mięśniowa-trąbkowego jest często niezupełna i na kości zmacerowanej oba półkanały mogą stanowić jeden szeroki przewód częściowo tylko podzielony przez poziome blaszki kostne.
W kostnym dnie trąbki słuchowej występują często drobne przestrzenie pneumatyczne---k o m o rk i 1 r ąbko w e(cellulae tubariae:t. 1, str.
358).
Nieraz w ścianie przedniej mogą występować ubytki tkanki kostnej, przez które jama bębenkowa może komunikować się z kanałem t. szyjnej.
Przypomina to stosunki u małp, u których tętnica ta przebiega przez światło jamy bębenkowej.
Stan taki może stwarzać warunki do skaleczenia tętnicy przy paracentezie jamy bębenkowej.
6.
Śc i an a sutków a(pacies mastoideus), czyli ściana tylna, unosi się ku górze ze ściany dolnej bez wyraźnej granicy.
Ma ona u góry trójkątny otwór, wet ś ci e do j anny(aditus ad antrum), ze znanymi nam już wyniosłościami kanału półkolistego bocznego i kanału nerwu twarzowego(str. 4 l 2).
Przy brzegu dolnym wejścia do jamy sutkowej leży nieznaczny dół k o w ad e łka(ńssa incudis)dla odnogi krótkiej tel kosteczki(p. dalej), poniżej zaś dołu znajduje się mała stożkowata wyniosłość piramidowa(emmentfa mramidalis)z otworkiem na szczycie, przez który ścięgno m. strzemiączkowego przechodzi do jamy bębenkowej.
Wewnątrz wyniosłości znajduje się podłużna przestrzeń zawierająca m. strzenniączkowy.
Nad wyniosłością piramidową oraz bezpośrednio nad dołem kowadełka znajduje się znany nam już zachyłek nadbębenkowy(ryc.
UW, który przez wejście do jamy sutkowej prowadzi do samej jamy.
Z boku od wyniosłości piramidowej, w kącie między ścianą błoniastą i sutkową, drobnym otworkiem(apertura twnpanica canaliculichocdae twnpam)otwiera się tylna część kanalika struny bębenkowej.
Otworek leży na poziomie górnego końca rękojeści młoteczka.
Kanalik ten łączy kanał nerwu twarzowego z jamą bębenkowa(t. 1, str.
3631.
Struna bębenkowa opuszcza jamę bębenkową kanalikiem zaczynającym się w ścianie przedniej(str. 4 l 2), a kończącym się w szczelinie skalista-bębenkowej.
Droga przednia i tylna Oter chordae antenus et postecius)razem tworzą kań a lik struny bebe nk owej(canaliculus chordae twnpam).
Na granicy ze ścianą żyły szyjnej leży wyniosłość ryle owata(prominentiastwodea:str.
4 O 9).
W głębi ściany sutkowej za wyniosłością piramidową biegnie ku dołowi kanał nerwu twarzowego.
Kanał ten jest wysłany istotą kostną coraz bardziej zbitą ku dołowi.
Pozostaje on w różnych miejscach w łączności z jamą bębenkową i wyrostkiem sutkowatymza pomocą kanalików dla nerwów i naczyń:te stosunki topograficzne mają znaczenie praktyczne, zwłaszcza w zabiegach chirurgicznych.
Podział jamy bębenkowej.
Dla celów praktycznych jamę bębenkową dzielimy na trzy części odpowiadające trzem odcinkom ściany bocznej:dwóm kostnym:górnemu i dolnemu, oraz środkowemu błoniastemu(ryc, l 79).
O ze ść środkowa(mesotmpanum)ma za ścianę boczną błonę bębenkową:ku przodowi prowadzi ona do trąbki słuchowej.
Część górna, czyli zachyłek nadbębenkowy(recessus epitwnpamcus), znacznie mniejsza od poprzedniej, jest z boku ograniczona blaszką łuski kości skroniowej i ku tyłowi otwiera się do jamy sutkowej.
Część dolna(hypotwnpanum)lub zachyłek podbębenkowy(recessus hvpotwnpamcus), najmniejsza, leży poniżej brzegu dolnego błony bębenkowej.
's. eminentia papillaris s. eminentia pyramidalis stapedis.
4%4.


Między powyższymi trzema częściami jamy bębenkowej nie ma wyraźnych granieednaprzechodzi w drugą.
Puszka bębenkowa.
U wielu ssaków(koniowate, przeżuwacze, owadożerne, gryzoue, świniowate, małpiatki)część bębenkowa kości skroniowej uwypukla się, tworząc kulistą banieczkę kostną, zwaną puszką bębenkową(bulla tmpanica)lut pusz k ą k os tn ą(bulla ossea).
Powierzchnia wewnętrzna puszki stanowi wówczas dno jamy bębenkowej podzielone często przegród karni(septu(a)i bele c z karni k o s tny mi(trabeculae osseae)na szereg większych i mniejszych komórek(u kanią około 16, u wiewiórki i-B), tzw. zachyłków bębenkowych(recessus(wnpąmci), łączących się szeroko ze światłem jamy bębenkowej.
Powierzchnia wewnętrzną puszki, podobnie jak jama bębenkowa, wysłana jest błoną śluzową.
W budowie puszki bębenkowej może brać udział również drobna, oddzielna kostka puszki(os bwlae), bardzo silnie rozwinięta, np. u kotów.
U owadożernych obustronne puszki bębenkowe są tak silnie rozwinięte, że stykają się z sobą na podstawie czaszki. .
Znaczenie puszki polega przypuszczalnie na wzmacnianiu siły dźwięków dochodzących do ucha.
Kosteczki słuchowe W jamie bębenkowej między błoną bębenkową a okienkiem przedionka, pokryte błoną śluzową i stawowa z sobą złączone, leżą trzy kosteczki słuchowe'(ossicula auditusk młoteczek, kowadełko i strzemiączko.
Nazwę otrzymały one od przedmiotów do nich podobnych.
Kosteczki słuchowe tworzą łańcuch złożony z trzech ogniw, umocowany na obu swych końcach:młoteczek wrasta w błonę bębenkową, strzemiączko zaś więzadłem pierścieniowatym łączy się z brzegiem otworu przedsionka(ryc.
IBI).
Jak już wspomniano, łańcuch kosteczek słuchowych przenosi drgania błony bębenkowej na przychłonkę błędnika(ryć, l 68).
Articulatio incudomallearis Corpus incudis.
Caput mallei.
Cbllum mallei.
Processus-sant, mallei Menubrium mallei.
Gros ant, stapedis.
Gros breve incudis.
-Qus longum incudis.
Procesus lenticulads Gros post stapedis.
Baśis stapedis.
Ryc.
181. Kosteczki słuchowe prawe.
Widok od strony przyśrodkowej i nieco od góry(paw.
68).
U płazów, gadów i ptaków błona bębenkowa łączy się z przedsionkiem ucha we 8 nętrznego nie zróżnicowaną pałeczką kostną, tzw. s ł u p k i e m(columella auris), fale rzykowato poszerzoną u obu swych końców.
Tylko ssaki mają łańcuch zbudowaBY A trzech kosteczek słuchowych, które powstają z łuków skrzelowych(t. 1, str. 315).
Sylwius de la Boe opisał w 1667 r. kosteczki słuchowe, nazwane jego imieniem.
Głowa młoteczka i trzon kowadełka, najgrubsze części kosteczek, mieszczą się w zachyłku nadbębenkowym, powyżej błony bębenkowej:części cienkie kosteczek:rękojeść młoteczka i odnoga długa kowadełka(p. dalej)zstępują równolegle obok siebie do środkowej części jamy bębenkowej.
Rękojeść młoteczka wrasta w błonę bębenkową, a odnoga długa kowadełka jest wolna i zagiąwszy się przy końcu pod kątem prostym ku stronie przyśrodkowej, łączy się ze strzemiączkiem.
Płaszczyzna przeprowadzona przez strzemiączko, które w swej większości kryje się w zagłębieniu między wzgórkiem a wyniosłością kanału nerwu twarzowego, jest prawie prostopadła do odnogi długiej kowadełka i rękojeści młoteczka.
MI o te c ze k(malleus).
Młoteczek podobny jest bardziej do maczugi niż do młota(ryc.
1821. Długość jego wynosi 8-9 mm, masa 22-24 mg.
Odróżniamy w nim dwie główne części:grubszą, zaokrągloną gł o w ę(capim, która wydłuża się w coraz cienszą r ę k oj e ś ć(mambrfum).
Między tymi częściami znajduje się przewężenie, szyj ka(collum).
Długa oś głowy i szyjki odchyla się od osi rękojeści ku stronie przyśrodkowej i ku przodowi pod kątem rozwartym(125-1301.
Z szyjki lub części początkowej rękojeści odchodzą dwa wyrostki:krótki wyro stek b o czny(processus lateralis)i długi wyrostek przedni(processus antenom.
Facies z articularis.
Caput--.
Processus lat.
-Manu ariom.
-Processus ant.
Ryć.
182. Młoteczek prawy:a-widok od tyłu, b-od przodu(paw, 6 s).
Gł o w a mł o te c z k a, kształtu gruszkowatego, umocowana więzadłem znajduje się nad błoną bębenkową w górnej części jamy bębenkowej tuż pod jej stropem.
Wraz z szyjką, która leży przy wiotkiej części błony bębenkowej, ustawiona jest pionowo lub lekko nachylona do przodu.
Na stronie tylnej głowy znajduje się wydłużona siodełkowata powierzchnia stawowa, lMa ona kształt eliptyczny, niekiedy pośrodku zwężony z nieco wystającymi brzegami.
Schodzi skośnie z tylnej na przyśrodkową powierzchnię głowy i służy do połączenia z kowadełkiem.
U góry szyjki zaznacza się z boku przyczep więzadła zwany grzebieniem młot e c zk a(crista mallei).
Rek oj eść młoteczka jest kształtu tróiściennej, spłaszczonej i lekko zgiętej pałeczki.
Jej zgrubiały górny koniec na wysokości wyrostka bocznego jest zwykle nierówny w miejscu przyczepo m. napinacza błony bębenkowej.
Krótki, stożkowaty wy r os te k b o c z ny, który wraz z rękojeścią wrasta w błonę bębenkową, wypukła się bocznic ku przewodowi słuchowemu zewnętrznemu.
Na błonie bębenkowej widzianej z zewnątrz rękojeść zaznacza się jako znany nam tuż prążek młoteczka i kończy się pępkiem(str. 4021, wyrostek boczny zaś-jako wyniosłość młoteczkowa.
Tuż nad początkiem wyrostka bocznego z przedniej powierzchni szyjki kowadełka 415.


odchodzi wyrostek przedni, długi, cienki i spłaszczony, który łukowato kieruje się do przodu i ku dołowi.
U dorosłego długość jego wynosi 1, 0-1. 5 mm.
U noworodka, w okresie istnienia pierścienia bębenkowego, wyrostek przedni rązemze struną bębenkową, tętnicą bębenkową tylną i więzadłem przednim młoteczkąleży w bruździe młoteczka(sulcus mallearis).
Jest to rowek, który biegnie skośnie na przyśrodkowej powierzchni przedniego ramienia pierścienia bębenkowego, w pobliżu jego przyczepo do części łuskowej kości skroniowej, tuż poniżej listewki łączącej oba kolce bębenkowe:większy(przedni)i mniejszy(tylny:str. 4 tz)zwanej grzebieniem kolców(cnsta spinarum).
Później wraz z przekształceniem się pierścienia bębenkowego w wydłużoną rynien.
kę wyrasta wyrostek dolny(boczny)pokrywki jamy bębenkowej Qrocessusinterior tegmims twnpam), z którym zrasta się kolec bębenkowy większy.
Wytwarza się szczelina skalista-bębenkowa:bruzda młoteczka przyłącza się do niej, a wyrostek przedni młoteczka zwraca się ku niej, choć tylko rzadko przez nią przechodzi.
Zwykle ku końcowi przechodzi on w tkankę włóknistą, która łączy się z więzadłem przednim młoteczka.
Między szyjkę młoteczka a początek wyrostka długiego wsuwa się kolec bębenkowy mniejszy.
Pod względem kształtu młoteczek porównywany jest do górnego końca kości udowej.
Głowy obu kości mają sobie odpowiadać, rękojeść młoteczka-----trzonowi kości udowej, wyrostek boczny zaś----krętarzowi większemu.
Kowadełko(mens).
Kowadełko, o masie około 25 mg, jest porównywane zwykle do zęba trzonowego o dwóch korzeniach skierowanych rozbieżnie.
W kosteczce tej odróżniamy trzon i dwa wyrostki(ryc.
1831.
Trzon kowadełka(corpus incudis), najgrubsza część kosteczki, na stronie przedniej ma wgłębioną, siodełkowatą powierzchnię stawową, która dolnym końcem przechodzi na stronę boczną.
Powierzchnia ta łączy się z odpowiednią powierzchnią głowy młoteczka leżącą do przodu od niej.
Z dwóch wyrostków kowadełka, zwanych odnogami, jeden krótszy(3, 5 mm), stożkowaty, czyli odnoga krótka kowadełka(crusbreve incudis)zwraca się prawie poziomo ku tyłowi i więzadłowo łączy się z dołem kowadełka(str. 413)na tylnej ścianie jamy bębenkowej.
Drugi wyrostek, długości 4, 5 mm, czyli odnoga długa kowadełka(crus longum incudis), kieruje się ku dołowi z tyłu za rękojeścią młoteczka i równolegle do niej.
Odnoga długa jest prawie tel samej długości co rękojeść młoteczka i jest zaledwie o 1, 5-2 mm oddalona od błony bębenkowej.
Dlatego niekiedy prześwieca przez błonę bębenkową.
zfiś.
Fa ci es a rticu la lis.
Corpus. . . .
Gros breve.
Gros tangom.
---Processus lenticu laris.
Ba cies articularis.
Ryc.
183. Kowadełko prawe:a-widok od strony przyśrodkowej, b-od strony przednio-bocznej(paw, 68 t.
Odnoga długa lekko esowato wygięta stopniowo staje się ciensza i przy końcu zagina się ku stronie przyśrodkowej przechodząc w mały, owalny guziczek-wyrostek s o c z e w k o w a 1 y(processus lemicu(ans), odgraniczony wyraźnym zwężeniem.
Wolna, lekko wypukła powierzchnia wyrostka soczewkowatego, pokryta chrząstką stawową, łączy się z głową strzemiączka.
Wyr os te k s o c zew k o waty kowadełka łatwo się odrywa, toteż dawniej opisywany był jako samodzielna czwarta kosteczka słuchowa-k ość s o c zew k o wata(os Jenticulare'):samodzielną kosteczką jest on jednak tylko u płodu do 6 miesiąca żyClżl.
Strzemiączko(stapes).
Strzemiączko o masie 2-4 rag, kształtem przypomina prawdziwe strzemię(ryc.
1841.
Składa się z p od s ławy(basis)i połączonego z nią ostrego łuku, który na szczycie swej wypukłości ma niski, walcowaty guziczek, zwany głową(caput.
Dzieli ona łuk strzemiączka na dwie odnogi:odnogę przednią, czyli prostą(crus anterius s. rectilineum)i odnogę tylna, czyli.
srzywą(eros posterius s. curyilineum).
Między odnogami strzemiączka rozpięta jest błona strzemią c zk o w a(membrana stapedis).
Podstawa strzemiączka jest płytką owalną, nieco nerkowato wykrojoną, podobnie jak brzeg okienka przedsionka, z którym łączy się wąskim więzadłem pierścieniowatym.
Podstawa leży w płaszczyźnie strzałkowej, jej brzeg górny jest wypukły, a dolny lekko wklęsły:powierzchnia podstawy zwrócona do błędnika jest również wypukła, przeciwległa zaś wgłębiona i zwykle opatrzona delikatną listewka, grzebieniem strzemiączka(crista stapedis).
Cały łuk kostny po stronie wklęsłej ma rynienkowate wyżłobienie bruzdę strzemiączka(su(cus stapedis)do której przymocowana jest błona.
Odnoga przednia jest nieco krótsza i mniej wygięta niż tylna.
We wczesnym okresie zarodkowym między odnogami strzemiączka przebiega tętnica strzemiaczkowa(a, stapedia), która następnie zanika(t. 111, str. l 96).
Głowa strzemiączka łączy obie odnogi, niekiedy u nasady jest nieco zwężona w szyjkę(collum stapedis), kończy się płaska lub słabo wklęsłą, pokrytą chrząstką powierzchnią stawową dla wyrostka soczewkowatego kowadełka.
Przy tylnym brzegu jej powierzchni drobna chropowatość zaznacza przyczep mięśnia s.
s. orbicularis?s. ossiculum Sylvius.
28-Anatomia człowieka CV.
Gros ant, s rap ems.
Capuć.
--Goiłam.
Gros post, staped is.
Basis stapedis.
Basis staped is.
Ryc.
184.
Strzemiączko prawe:a widok od góry, b-od strony przy środkowej(paw, 6 s).
trzemiączkowego.
Głowa strzemiączka Jest zwrócona ku błonie bębenkowej i oddalona od niej o 1, 5-3 nim Zmienność kosteczek słuchowych.
Z licznych odmian i różnych postaci niedorozwoju kosteczek słuchowych wymienimy tylko niektóre.
Kowadełko może się składać z jednej tylko ze swych części składowych, nawet tylko z wyrostka soczewkowatego lub z odnogi długiej i wówczas nie łączy się z pozostałymi kosteczkami.
Strzemiączko może występować w postaci płytki kostnej lub też może się składać.
417.


siec mięśnia leży w półkanale m. napinacza błony bębenkowej(sennieą.
nalis m. tensoris twnpam)i otrzymuje dodatkowe włókna z jego ścian.
Przed sarnyjąujściem wewnętrznym półkanału mięsień przechodzi w okrągłe ścięgno, które w dął.
szym przebiegu owija się dokoła wyrostka ślimakowatego, odchyla pod kątem prostyą(w bok i przykryte błoną śluzową biegnie poprzecznie przez jamę bębenkov ą do górne.
go odcinka rękojeści młoteczka.
O z ynnoś ć.
Mięsień ten pociąga rękojeść młoteczka przyśrodkowo, dzięki czemu napina zarówno błonę bębenkową, jak i więzadło osiowe(str. 4 lW.
Jednocześnie z ru.
chem rękojeści młoteczka do wewnątrz strzemiączko wciska się do okienka przedsion.
ka.
Wzmaga to ciśnienie przychłunki w błędniku i przypuszczalnie wpływa na ostrośesłuchu.
Odruchowy skurcz mięśnia następuje przy wysokich dźwiękach.
Unerwienie.
Mięsień ten zaopatruje nerw m. napinacza błony bębenkowej(n, musculi tensoris tympani), gałąź n. żuchwowego(V 3.
2.
M. strzemiączkowy(m. stapedius), najmniejszy mięsień poprzecznie prążkową.
ny ustroju, rozwojowa stanowi część tylnego brzuśca m. dwubrzuścowego.
Rozpoczynąsię on na tylnej ścianie jamy bębenkowej wewnątrz wyniosłości piramidowej, którą wypełnia.
Ścięgno mięśnia wychodzi z kości na wierzchołku tej wyniosłości, pod kątem nieco rozwartym zagina się ku dołowi i pokryte błoną śluzowa kieruje się do przodu i przyśrodkowo.
Ścięgno mięśnia kończy się na tylnej odnodze strzemiączka, w pobliżu głowy.
W ścięgnie mięśnia pojawia się czasem drobniutka kostka stale występująca u niektórych zwierząt.
O z ynnoś ć.
Skurcz mięśnia strzemiaczkowego pociąga głowę strzemiączka:podstawa ustawia się skośnie, przy czym przedni jej koniec cofa się nieco z okienka(ryc, l 85).
W związku z tym ciśnienie w błędniku zmniejsza się:mięsień ten jest więc antagonistą napinacza.
Równoczesny skurcz obu mięśni kosteczek dociska je do siebie i przypuszczalnie przewodzenie dźwięków jest wówczas ułatwione.
Do umocowania strzemiączka przyczynia się też cienki mięsień gładki(m.
WxatorstapeYs).
Rozpoczyna się on za okienkiem przedsionka i przyczepia się do podstawy strzemiączka u nasady odnogi tylnej.
Unerwienie.
M. strzemiączkowy zaopatrzony jest przez n, strze mi ączkowy(n. stapedius), gałąź n. twarzowego.
Nerw ten dochodzi do mięśnia po wyjściu z kanału nerwu twarzowego przez otwór u podstawy wyniosłości piramidowej.
Porażenie n. strzemiączkowego(zwykle łącznie z innymi gałązkami n. VII)powoduje nadmierna wrażliwość na podniety słuchowe(hvperacusis).
Mechanizm kosteczek słuchowych.
Na czynność łańcucha kosteczek słuchowych w znacznym stopniu wpływa ich wzajemne ustawienie.
Trzy kosteczki połączone z sobą stawowa tworzą łańcuch o charakterze dźwigni w kształcie odwróconej litery 1.
Łańcuch ten przenosi drgania błony bębenkowej na podstawę strzemiączka, które w okienku przedsionka wykonuje ruchy zbliżone do 088 chów tłoka.
W ostatecznym wyniku kieruneKruchów strzemiączka jest taki sarn jak 6898 jeści młoteczka z tą różnicą, że ruchy strzemiączka maja mniejszą rozpiętość(amplBuO?
Drgania podstawy strzemiączka udzielają się płynowi, błędnikowemu, który z kolei drażni narząd spiralny, właściwy receptor słuchBDziękiskośnemu ustawieniu błony bębeńkvwet i umocowaniu młoteczka przez więza 89 osiowe(str. 419)rękojeść młoteczka poruszBsię skośnie do wewnątrz i ku górze.
Kowadełko jest tak połączone z tylną P 9 wierzchnią głowy młoteczka, że odnoga dłuśB kowadełka ustawiona jest prawie równoleZłP.
Fyc.
185.
Działanie mięśnia strzemiączkowegona strzemiączko:wg Benninghoffa.
M. strzemiączkowy został opisany w 420.
1641 r. przez Veslinga.
do rękojeści młoteczka, a więc równolegle do górnej połowy błony bębenkowej, w którą wrośnięta jest rękojeść.
Odnoga krótka kowadełka natomiast leży równolegle do więzadła osiowego młoteczka.
Odnoga długa kowadełka przy drganiach błony bębenkowej wykonuje wskutek tego te same ruchy co rękojeść młoteczka.
Ponieważ młoteczek zachowuje się jak dźwignia, jego głowa przesuwa się na zewnątrz i ku dołowi, pociągając za sobą trzon kowadełka w tym samym kierunku:obraca zatem kowadełko tak, jak uwalnia się z nacisku klamkę przyciśniętą ku dołowi.
Odnoga długa, podobnie jak uchwyt klamki, przesuwa się ku górze, wykonując taki sam ruch jak rękojeść młoteczka i górna część błony bębenkowej.
Aby wpuklenie błony bębenkowej zostało przeniesione na przychłonkę błędnika, również podstawa strzemiączka musi wykonywać ten sam ruch.
Odbywa się to dzięki połączeniu strzemiączka z odnogą długą kowadełka pod kątem prostym.
W ten sposób podstawa strzemiączka ustawia się równolegle do odnogi długiej kowadełka, rękojeści młoteczka i zarazem do górnego odcinka błony bębenkowej.
Tak sarno ustawia się, słupek"(columel(a, p. dalej)u niższych kręgowców, a różnica między nimi a ssakami polega na tym, że między strzemiączko(słupek)a błonę bębenkową wstawiony jest młoteczek i kowadełko.
U zwierząt mających, słupek"przenoszenie ruchów błony bębenkowej na błędnik jest proste:błona bębenkowa i okienko przedsionka leżą równolegle do siebie i, słupek"wykonuje ruchy przyśrodkowo i do boku, prostopadle do nich, jak tłok w cylindTZC.
Obecnie u nieatórych chorych dążymy do wytworzenia "słupka"(kolumelizacja).
U człowieka młoteczek, dzięki umocowaniu przez więzadło osiowe, porusza się jak dźwignia dwuramienna.
Jego rękojeść nie przesuwa się równolegle do wewnątrz, lecz w stosunku do położenia wyjściowego ustawia się pod kątem.
To sanno dotyczy podstawy strzemiączka, która leży w płaszczyźnie równoległej do młoteczka.
Podstawa strzemiączka w stanie spoczynku leży w płaszczyźnie okienka przedsionka, natomiast przy wpuklaniu się błony bębenkowej ustawia się pod kątem do niego:jego dolny brzeg wciska się głębiej do przedsionka niż górny.
Ruch podstawy strzemiączka w stosunku do błędnika w warunkach prawidłowych nie odpowiada więc ruchom tłoka(ryć, l 85).
Ponieważ odnoga długa kowadełka stanowi krótsze ramię dźwigni niż rękojeść młoteczka, amplituda ruchów zmniejsza się, natomiast siła się zwiększa.
Dla wywołania ruchów przychłonki celowe są małe wychylenia, ale o znacznej sile.
Ruchy wykonywane przez układ kosteczek są też bardzo małe:wychylenia podstawy strzemiączka wynoszą zaledwie około 0, 07 mm.
Aby te drobne wychylenia mogły być przenoszone dalej, cały układ musi się znajdować w stanie doskonałej równowagi.
Do utrzymania tej równowagi przyczyniają się zarówno składniki bierne, jak również elementy czynne, jakimi są mięśnie.
Doświadczenie kliniczne uczy, że ścisłe przymocowanie strzemiączka do okienka przedsionka, jak skostnienie(amwosis), znacznie upośledza zdolność odbierania dźwięków.
Błona śluzowa jamy bębenkowej Jamę bębenkową wyścielą bardzo cienka, różowa błona śluzowa która tu wnika z gardła przez trąbkę słuchową, pokrywa błonę bębenkową i rozciąga się dalej ku tyłowi do komórek sutkowych, odgraniczając poszczególne zachyłki jamy bębenkowej.
Ze ścian jamy bębenkowej unosi się, wytwarzając fałdy obejmujące kosteczki słuchowe wraz z ich stawami i więzadłami, ścięgna mięśni i strunę bębenkową, która po wyjściu z kanału nerwu twarzowego zdąża między rękojeścią młoteczka a odnogą długą kowadełka do szczeliny skalista-bębenkowej.
Wszystkie wyżej wymienione twory nie leżą zatem swobodnie w świetle jamy bębenkowej, lecz objęte są fałdami błony śluzowej, wyrastającymi ze ścian jamy bębenkowej, podobnie jak krezki otrzew.


net wpuklające się ze ścian jamy brzusznej.
Fałdy te są osobniczą bardzo zmienne i asymetryczne.
Odróżniamy fałdy młoteczka, kawą.
dętka i strzemiączka.
Fałdy.
Do najbardziej stałych zaliczamy:1.
Fałd struny bębenkowej(plicąchordae twnpam), czyli fałd młoteczkowy QWca maUearis)wywołany grzebie.
giem struny bębenkowej:leży on przy górnym kostnym odcinku bocznej ściany jarąybębenkowej:biegnie w pobliżu i prawie równolegle do błony bębenkowej po jej stronie przyśrodkowej zasłaniając część wiotką i sąsiedni wąski skrawek części napiętej.
Brzeg górny fałdu przyczepia się do błony bębenkowej, zachodząc końcem przednim i tylnyn(do kości.
Brzeg dolny jest wolny, łukowaty, leży na części początkowej rękojeści młoteczka i na całej swej długości obejmuje strunę bębenkową.
Rękojeść młoteczka przedziela ten fałd na dwa odcinki:fałd młoteczkowy przedni i tylny(pWeąmallearis anterior et posterioń.
Fałd młoteczkowy przedni, dłuższy, ale nieco niższy od tylnego, oparty podstawą nąkolcu bębenkowym mniejszym(t. 1, str. 365)oprócz struny bębenkowej obejmuje także inne twory zdążające do szczeliny skalista-bębenkowej, jak naczynia oraz więzadło przednie młoteczka, a u noworodka również wyrostek przedni młoteczka.
Fałd młoteczkowy tylny, oparty o kolec bębenkowy większy, rozciąga się do nasady odnogi długiej kowadełka.
2.
Pa łd k o w a de łd k a(wica incudis), zstępując prawie pionowo, obejmuje odnogę długą kowadełka aż po wyrostek soczewkowaty.
3.
Fa łd str ze mi ą c z k a(wica stapedis)jest ustawiony poziomo odpowiednio do położenia kosteczki, która się w nim kryje razem ze ścięgnem mięśnia strzemiączko wego:fałd ten obejmuje również p o d p o r ę w z g o r k a(subfculum promoatorii).
4.
Fałd poprzeczny(plica transversa), zstępując z góry, obejmuje ścięgno m. napinacza błony bębenkowej.
Wymienione fałdy, otaczając zawarte w nich twory, wraz z nimi ograniczają zachyłki jamy bębenkowej.
Zachyłki.
1. Za chyl ek na dbębenk o wy(cecessus epitwnpamcus:).
Większość autorów nazwą tą obejmuje całą górną część jamy bębenkowej, w której leży głowa młoteczka i trzon kowadełka, aż po wejście do jamy sutkowej:inni autorzy określają nią tylko część górną tej przestrzeni.
Zachyłek nadbębenkowy, który fałdem błony śluzowej bardzo często podzielony jest na odcinek górny i dolny, do przodu i ku dołowi uchodzi do środkowej części jamy bębenkowej.
Zarówno pod względem wielkości, jak i kształtu, jest on bardzo zmienny.
2.
Zachyłek górny błony b ębenk owej(recessus membranae twnpani superior), zwany też j a mą P r u s s ak a:jego ścianę przyśrodkową tworzy szyjka młoteczka oraz trzon kowadełka, ścianę boczną-część wiotka błony bębenkowej.
Strop jest zarazem dnem zachyłku nadbębenkowego.
Jama Prussaka otwiera się albo do zachyłku tylnego błony bębenkowej(p. dalej), tuż przy młoteczku, albo wprost do ław)bębenkowej(str. 407)na brzegu tylnego fałdu młoteczkowego(p. wyżej).
Zdarza się też.
że zachyłek górny otwiera się wprost do zachyłku nadbębenkowego.
Znaczenie praktyczne zachyłku górnego polega na tym, że przy zapaleniu uch 8 środkowego może się w nim gromadzić wydzielina zapalna.
Jeżeli jest to wydzielina ropna, to może przez część wiotką błony bębenkowej przebić się na zewnątrz do prze wodo słuchowego zewnętrznego.
Gromadzenie się tu płynu jest ułatwione tym.
Że otwór tylny zachyłku górnego, łączący go z zachyłkiem tylnym lub pozostałą częścWJam bębenkowej, leży zwykle wyżej niż przedni, ślepy odcinek zachyłku.
W odróżnieniu od zachyłku górnego w zachyłku przednim i tylnym(p. dalej)wydzielina się nie gromadzi, ponieważ otwierają się one ku dołowi.
3.
Zachyłek przedni błony bębenkowej(recessus membranae twną@8(amenor)położony jest między błoną bębenkową a przednim fałdem młoteczkowOBJest on zagłębieniem płytkim, ku dołowi otwartym, od góry zawsze zamkniętym.
fałdy Tróltscjha***?
Niektórzy klinicyści przestrzeni Prussaka nie przypisują większego znacze 84 praktycznego.
4.
Zachyłek tylny błony bębenkowej(recessus membranae Ompam posterżoc)leży między błoną bębenkową a tylnym fałdem młoteczkowym.
Jest głębszy od zachyłku przedniego i otwiera się jak tamten ku dołowi:u stropu ma często otwór wiodący do zachyłku górnego błony bębenkowej.
Budowa.
Cienka błona śluzowa jamy bębenkowej na błonie bębenkowej oraz na kosteczkach słuchowych wysłana jest nabłonkiem jednowarstwowym płaskim.
W pozostałych częściach, zwłaszcza na dnie jamy i przy ujściu trąbki, na mniejszych lub większych przestrzeniach znajdujemy jednowarstwowy nabłonek walcowaty, tu i ówdzie migawkowy, który wnika tutaj z trąbki słuchowej.
Blaszka właściwa błony śluzowej zrasta się ściśle z okostną.
W blaszce tej na górnym brzegu błony bębenkowej znajdujemy miejsca utworzone z tkanki siateczko wafel z limfocytami, niekiedy w formie niewyraźnie odgraniczonych grudek chłonnych.
Gruczoły bębenkowe(glandulae twnpamcae)znajdują się tylko w części przedniej jamy bębenkowej i tylko w obrębie nabłonka walcowatego.
Są to częściowo krótkie, pojedyncze dołki(cryptae), częściowo dłuższe rozgałęzione cewy.
Uwagi praktyczne.
Złamania podstawy czaszki przebiegające przez dół środkowy czaszki(t. 1, str. 423)prawie zawsze dotyczą sklepienia jamy bębenkowej.
Towarzyszy im najczęściej przerwanie błony bębenkowej oraz złamanie górnej ściany przewodu słuchowego zewnętrznego.
Wynikiem tych uszkodzeń jest nieraz bardzo obfite krwawienie z przewodu słuchowego zewnętrznego i jeśli opona twarda również uległa przerwaniu, utrata znacznych ilości płynu mózgowa-rdzeniowego.
Jama bębenkowa jest często miejscem toczących się procesów chorobowych, głównie zapalnych(ropnych).
Z nosa i gardła sprawy przechodzą na ucho środkowe przez trąbkę słuchową.
Ostre procesy zapalne powodują zwykle obrzęk błony śluzowej trąbki słuchowej, w związku z czym przewód ten zamyka się i wydzielina zapalna gromadzi się w jamie bębenkowej:z niej może z kolei przenosić się do komórek sutkowych, a nawet wywoływać powikłania wewnątrzczaszkowe.
W przypadku obecności wydzieliny w jamie bębenkowej wykonuje się nacięcie błony bębenkowej(paracentesis, mwfgotomia:mwinr-błona bębenkowa).
W przypadkach zniszczenia błony bębenkowej lub kosteczek słuchowych, co występuje najczęściej w wyniku przewlekłego zapalenia ucha środkowego stosuje się operacje mikrochirurgiczne zwane ty m pa n o pi a styk a m i.
Mają one na celu odtworzenie układu przewodzącego dźwięki do błędnika.
Odtworzenie błony bębenkowej nosi nazwę my ringo p la styk t.
Przestrzenie powietrzne Podobnie jak jama nosowa, również jama bębenkowa ma przestrzenie dodatkowe.
Powstają one w ten sposób, że błona śluzowa jamy bębenkowej w pewnym okresie rozwoju wrasta w tkankę kostną otoczenia, głównie ku tyłowi, powodując resorpcję kości.
Nowo powstałe przestrzenie zostają pokryte błoną śluzową i wypełniają się powietrzem.
Praktycznie najważniejsze z nich są przestrzenie wyrostka sutkowatego-komórki sutkowe, które przez jamę sutków ą komunikują się z jamą bębenkową.
Przestrzenie powietrzne mogą jednak nie ograniczać się tylko do wyrostka sutkowatego, lecz rozprzestrzeniać się znacznie dalej w otaczające kości.
Oprócz komórek sutkowych odróżniamy jeszcze komórki pokrywki, komórki łuskowe, bębenkowe, trąbkowe(t. 1, str.
358, 36 O).
Jama bębenkowa łączy się do tyłu i ku górze z j amą sutkową.
Jamę sutkową(amrum mastoideum)ogranicza u góry strop jamy bębenkowej, z boku łuska kości skroniowej, a od strony przyśrodkowejpiramida, 'antrum tympanicum.


Jąąią sutkowa dorosłego jest przestrzenią wielkości ziarna fasoli.
Wejście do tają(ą 3 hus ad antrum)znajduje się w tylnej części zachyłku nadbębenkowego, naprzeej(.
wy**cia bębenkowego trąbki słuchowej.
Ściana przednia jamy sutkowej jest zarąząą-ęętwą ścianą przewodu słuchowego zewoęlrznego, dno Jamy leży zwykle w połoęąądługości tej ściany.
ściana boczna utworzona jest przez część sutkową kości skroniowej.
Grubość jej ąązieci wynosi zwykle tylko 2 mm, u dorosłego natomiast wzrasta do 10-12 mm, śeQ.
na przyśrodkowa graniczy z kanałem półkolistym bocznym.
ściana tylna przylega do zatoki esowatej, często oddzielona od niej drobnymi jąągęą.
mi powietrznymi.
Ściana górna utworzona jest przez pokrywkę jamy bębenkowej ĘjX.
ra oddziela jamę sutkową od środkowego dołu czaszki i zawartego w nim płata skęy.
niowego mózgu.
Ściana dolna ma szereg otworów, którymi komunikuje się z kornóHęą.
mi sutkowymi.
Pneumatyzaeja kości skroniowej W toku rozwoju, jak wspomniano, wzrastaniu wyrostka sutkowatego towarzyszy postępująca pneumatyzacia, przy czym istotę kog.
ną gąbczastą zastępują drobne jamki, zwane k om o rk a m i po w i e 1 r z nym i.
Da.
piero w życiu pozapłodowym błona śluzowa wypukła się z jamy sutkowej w otaczającą ją kość, powoduje resorpcję beleczek kostnych i przekształca je w układ drobnych jąmekzawierających powietrze.
Przebudowa ta w większości jest ukończona w 5-8 wy.
ku życia, jednak niektóre związane z nią procesy trwają aż do późnej starości.
W rozwoju rodowym pneumatyzacja kości skroniowej i sąsiednich osiąga najwyższy stopień u torbaczy, niektórych gryzoni i owadożernych.
Komórki powietrzne znacznych rozmiarów znajdujemy u nich w przedniej ścianie przewodu słuchowego, w wyrostku jarzmowym, w kości potylicznej i ciemieniowej.
Komórki obu kości ciemieniowych obejmują całe sklepienie czaszki i łączą się z sobą w linii pośrodkowej.
Stopień pneumatyzacii wyrostka sutkowatego wykazuje wielkie różnice osobnicze i waha się od bardzo rozległej, sięgającej daleko poza granice wyrostka sutkowatego, aż do zupełnego niemal braku komórek.
W przypadkach przeciętnych, zwykła"pneumatyzacja ogranicza się do wyrostka sutkowatego, wypełniając go całkowicie z wyjątkiem cienkiej warstwy korowej.
Komórki pneumatyczne komunikując się z sobą wiszą w jamie sutkowej(ryc, l 87), jak kiść winogrona, przy czym komórki bliższe jamy są z reguły mniejsze i podługowate, leżące zaś na obwodzie większe i kuliste.
Stopień pneumatyzacji wyrostka nie zawsze wiąże się z jego wielkością.
Zazwyczaj jednak wyr o s te k s u tk o w a ty z b i ty Qrocessus mastoideus scleroticus)-przy braku komórek sutkowych, lub wyrostek sutkowaty gąbczasty(processesmastoideus diploeticus)-jeśli komórki są małe i wypełnione szpikiem kostnym stanowi mało wydatną część kości skroniowej.
Jeśli komórki są duże i liczne, to mówimy o wyrostku sutkowatym pneurna ty c z rym(processus mas(oideus goeumaticus).
Istnieją tu zresztą różne formy pośrednie.
Niekiedy komórki sutkowe zlewają się z sobą w jedną wielką jamę.
Komórki sutkowe(cel(u(ae mastoideae).
Komórki sutkowe, zależnie od ich położenia w wyrostku sutkowatym, można podzielić na trzy grupy:komórki dolne-zajmujące szczyt wyrostka, tylne oraz przednio-górne.
Komórki ostatniej grupy sięgają często powyżej przewodu słuchowego zewnętrznego.
Najbardziej regularne z nich są komórki dolne.
Podział topograficzny komórek sutkowych.
Dla chirurgii wyrostka sutkowategoznajomość topografii komórek ma duże znaczenie.
Doprowadziła ona do podziału praktycznego komórek na liczne dalsze grupy:komórki leżące dokoła jamy sutkowej(cel(u(ae periantra(es)oraz leżące u dołu wzdłuż tylnej ściany przewodu słuchowego(komórki przewodu słuchowego), do których dołącza się szereg komórek leżących głęboko pod progiem jamy sutkowej(komórki progowe).
W samym szczycie wyrostka sutkowa tego leżą "komórki szczytowe", które łączą się z "komórkami dwubrzuścowymi"położonymi w okolicy wcięcia sutkowego dla przyczepo m. dwubrzuścowego.
Ku tyłowi od jamy sutkowej, w kącie między zatoką esowatą i oponą twardą okolicy skroniowej leżą, komórki kątowe", sama zatoka zaś otoczona jest przez, komórki okołokątowe i okołozatokowe".
Z tyłu za n. twarzowym rozciągają się, komórki zatwarzo.
W Feb.
śsXI ĘQ 63.
Q 8-.


6 ąyó 4.
Ryc, lb 7.
Zmienność pneumatyzacji wyrostka sułkowatego a s pneuJBatyzacja bąę, dzo silna, b-przeciętna, c-bardzo słaba:wg De Weese i Saundersa, .
Ryc.
188.
Zmienność rozwoju komórek sutkowych i położenia zatoki esowatek a brak komórek sutkowych, zatoka esowata przesunięta do przodu, b-silny rozwój komórek sutkowych, pośrednie położenie zatoki:wg Corninga.
Komórki okołotętnicze"i, okołoopuszkowe"wciskają się w okolicę kanału t. sz 3 inet i opuszki żyły szyjnej wewnętrznej.
W przypadku bardzo rozległej pneumatyzacji komórki mogą nawet przekraczać ku tyłowi szew węgłowy i wnikać w tkankę kości potylicznej.
Do przodu pneumaGz 834 może zajmować wyrostek jarzmowy kości skroniowej(, komórki jarzmowe')i@@eczęści kostne w otoczeniu jamy bębenkowej(str.
4 W).
Komórki okołobłędnikowe pokrywają błędnik kostny:bardziej zbite jądro ło 8 P 8 eotaczające błędnik kostny może wówczas być ze wszystkich stron otoczone rzy 9 Włkomórek, podczas gdy pozostała część piramidy kości skroniowej zwykle zbudowWBJest z kości gąbczastej.
Komórki leżące w pobliżu błędnika nastręczają znaczne PP 9 ności w wypadku ich zropienia, gdyż trudno jest utworzyć odpływ znajdującej 4 ropy.
Im silniejsza pneumatyzacja, tym wyraźniejszy jest podział na powyższe 8696 W przypadku z mniej s z onej p re urn a ty z a ej i dochodzi głównie do zgrubiePPęścian wyrostka sutkowatego:ściany komórek stają się grubsze, ich układ nieregWWóWokół tamy sutkowej powstaje skupisko drobnych komórek, podczas gdy na obw 99 Futrzymują się komórki duże.
Czasem pozostaje tylko jama zacieśniona i nieraz p 6 ł 9 ś 9'meta ku przodowi przez zatokę esowatą.
O ile na kształt wyrostka sutkowatego wpływa głównie siła pociągania m. m 9 śP 9%wo-obojczykowa-sutkowego, o tyle jego budowa wewnętrzna jest od niej niez 99'98 Wpływa na nią, jak podkreślano, funkcja błony śluzowej.
Zdolność pneumatyzacji kości jest więc zależna od biologicznej wartości błam śł 9 Y'wsi Z-ależnie od stopnia pneurnatyzacji można mówić o nadmiernej lub zmniJPPPĘłwartości błony śluzowej.
Według Wittmacka(1924)silny stopień pneumatyzacji ieśł BY'jawem normalnym, słaby-chorobowym.
pyyyczyny słabej pneumatyzacii są różne.
Według jednych, jej powodem są ukryte jąjjątenia ucha śro 4 Kowego w wieku Oziecięcym, a więc zmiany patologiczne, inni jXęąej przycz*n*dopatrują się w skłonnościach dziedzicznych.
Istnieją też pod tym Qąjwąem wyraźne różnice rasowe.
Jak z powyższego wynika, zagadnienie różnic ąeumatyzacii kości nie jest jeszcze dostatecznie wyjaśnione.
gjwna śluzowa przestrzeni pneumatycznych.
Jamę sutkową i cały układ otaczają aęęj ją komórek powietrznych wyścielą błona śluzowa, która w miejscach, gdzie brak ąąę jęomórek kostnych, nieraz wytwarza fałdy i beleczki, przedzielające większe prze, g-zenie na mniejsze Błona śluzowa jest tu ciensza i słabiej unaczyniona niż w jamie%ąjenkowej, pokryta nabłonkiem jednowarstwowym płaskim i silnie spojona z cienką jw-tną.
Nie zawiera ona gruczołów, natomiast na wspomnianych fałdach spotyka się ju owalne zgrubienia, zwane ciałkami Kessela-Politzera.
Są one zbudowane-gęąnki łącznej i na przekroju mają budowę współśrodkowo-prążkowaną.
tjwagi topograficzne i praktyczne.
Położenie przestrzeni pneumatycznych w wyrostku sułłowaim ma szczególne znaczenie.
13 płodu i noworodka, jak wiemy, wyrostek sutkowaty nie jest jeszcze wykształcony tełnak jama sutkowa jest już zaznaczona.
Komórki sutkowe natomiast wytwarzają się ąapiero po urodzeniu:w 5 roku życia są już dobrze wykształcone(str. 424):swój pełny rozwój osiągają Jednak dopiero w okresie dojrzałości płciowej.
Wyrostek sutkowaty dorosłego ma powierzchnię zewnętrzną chropowatą, zwłaszcza po bokach.
W środku tej powierzchni rozciąga się bardziej gładkie pole o kształcie zbliżonym do trójkąta, zwane trój kątem O hi pa ult a.
Jamę sutkową otwiera się w tym właśnie trójkącie.
Pole t lekko zagłębione, jest szczególnie bogato'usłane wnikającymi do kości naczyniami okostnowymi.
Pod tą powierzchnią na głębokości 1, 2 cm leży jama sutkowa.
Ze względów praktycznych bardzo istotny jest stosunek wyrostka sutkowatego do zatoki esowatej oraz opony twardej tylnego i środkowego dołu czaszki.
Procesy zapalne z jamy sutkowej i komórek sutkowych mogą bowiem, przez ciągłość"powodować zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej lub też przechodzić do jamy czaszki i być przyczyną różnych powikłań(np. zapalenie opon mózgowa-rdzeniowych, ropień móżdżku, ropień mózgu).
W przypadku zakrzepowego zapalenia zatoki esowatej usuwa się z niej skrzeplmę i wykonuje się podwiązanie żyły szyjnej wewnętrznej, celem zapobieżenia szerzeniu się zakażenia, a zwłaszcza skrzepów do krwiobiegu.
W innych przypadkach zabiegów chirurgicznych ucha chirurg stara się unikać otwarcia zatoki, z której krwawienie jest zawsze obfite i trudne do powstrzymania.
Stosunek zatoki do wyrostka sutkowatego jest bardzo zmienny.
W rzucie strzałkowym prawidłowa zatoka przypada na tylną/, część wyrostka:znajduje się ona na głębokości około 1, 5 cm pod jego okostną.
Niekiedy jednak może przesuwać się znacznie do przodu lub znajdować się bardziej powierzchownie tuż pod okostną wyrostka(, , przodowanie zatoki").
Trąbka słuchowa Trąbka słuchowa(tuba auditiva', salpinx)jest przewodem łączącrmjamę bębenkową z górną częścią gardła(t. 11, str.
1361.
Długość Babki mierzona od ul ś cła b ę ber k owego(ostium(wnpaaicumJubae auditwae)do ujścia gar otaw ego(ostium pharyngeum tuóaeauditivae)u dorosłego wynosi przeciętnie 35-40 mm.
Początek 94 bki-podługowata-owalne ujście bębenkowe znajduje się w przedniej ścianie jamy bębenkowej(str. 4131, koniec-ujście gardło We, stanowiące lejkowate rozszerzenie przewodu, mieści się w bocz 881 ścianie części nosowej gardła, na poziomie tylnego końca małżowiny nosowej dolnej Wierunek przebiegu trąbki słuchowej jest skośny, prawie.
'tuba pharyngotympanica s.
Eustachius.


otwarta część ąbki słuchowej.
Lamina membran aceatuóaeszczelinowata część trąbki słuchowej.
Glandu la NHJCOSB.
Lamina cartil, lat.
yeli palatini.
M. levatorveli palatini.
łł'.
:'Ę*j********.
*', ŻĘ*j****i f, .
M. tensor-sĄ'.
****************************, *. ****************t*******.
-Lamina cartil, med.
*****************************Glandula mucosa.
tkanka chłonna zachyłka gardłowego.
Ryc.
189. Trąbka słuchowa.
Przekrój poprzeczny w pobliżu ujścia gardłowego(paw, 6 s):wg Raubera-Kopscha.
pośredni między strzałkowym a poprzecznym.
Trąbka biegnie zatem od tyłu i strony bocznej ku przodowi i przyśrodkowo, odchylając się pod kątem l 35-HO'(otwartym ku stronie bocznej)od przebiegu przewodu słuchowego zewnętrznego, który leży mniej więcej w linii czołowej(str.
395).
Poza tym oś długa trąbki jest nachylona do poziomu pod kątem 3 O-4 O', ujście gardłowe zaś znajduje się niżej niż bębenkowe.
Ogólny kierunek prowadzi zatem do przodu, przyśrodkowoi ku dołowi.
Odpowiednio do budowy ścian w trąbce słuchowej wyróżniamy Trąbka słuchowa była znana już Alkmeonowi(500 r. p ne)i Arystotelesowi(384 rpne).
Mówi o niej również Vesalius.
Dokładniejszy jej opis podaje Eustachius(l 652).
Morgagni wprowadził nazwę aquedectus Eustachius.
Znakomite studia nad anatomią i fizjologią trąbki słuchowej opublikował Valsalva(17073.
działanie c--m. napinacza podniebienia miękkiego.
działanie m. dźwigacza podniebienia miękkiego(rozpychanie).
sprężystość chrząstki.
DOCłĘ(73018 SCIB Oy gardła y.
Ryc.
190. Mechanizm działania trąbki słuchowej:a-rozwieranie, b nie:wg Zollnera.
sprężystość chrząstki.
ucisk tkanek.
ZWIS'zł.
boczną część kostną(pars ossea tubae auditivae)----krótszą, oraz przyśrodkową część chrzęstną(pars cartilaginea tubaeauditivae)----dłuższą.
Obie części tworzą kąt rozwarty, otwarty ku dołowi.
Część kostna trąbki słuchowej(pars ossea tubae auditivae), długości około 12 mm, stanowi prawie/, długości całej trąbki.
Leży ona w kącie miedzy częścią skalistą a częścią łuskową kości skroniowej w półkanale trąbki słuchowej(semicanalis tubae auditivae)piramidy(t. 1, str.
358).
Ś ci ar ę b o c z n ą półkanału trąbki słuchowej tworzy cześć bębenkowa kości skroniowej, przez którą przebiega szczelina skalista-łuskowa(t. 1, str. 3551:ściana przyśrodkowa oddziela go od kanału tętnicy szyjnej, ścianę górnią tworzy przegroda kanału mięśniowa-trąbkowego z jej uzupełnieniem łącznotkankowym.
Ściana ta tworzy zarazem dno dla półkanału m. napinacza błony bębenkowej.
Wszystkie trzy ściany przechodząc łagodnie jedna w drugą w przekroju poprzecznym, obejmują trójkątne, stale otwarte światło, o średnicy około 2 mm.
Koniec przedni kanału kostnego, leżący u szczytu piramidy, jest nieregularny, skośnie ścięty, gdyż ściana przyśrodkowa kanału sięga dalej ku przodowi niż dwie inne boczna i górna, które uzupełnia chrząstka trąbki.
Przejście części kostnej w chrzęstną zwane c i e ś n i ą 1 r ąb k i(isthmus tubae auditivae), mia światło najwęższe, wysokości około 2 mm i szerokości I mum.
Od tego jniejsca trąbka w obu kierunkach:zarówno ku gardłu, jak i ku jamie bębenkowej nieznacznie, ale stale się rozszerza.
Przy ujściu bębenkowym wysokość jej światła wynosi średnio 4, 5 mm, przy ujściu gardłowym światło jest najobszerniejsze(9 mm wysokości i 5 mm szerokości).
W dolnej i przyśrodkowejścianie trąbki kostnej spotyka sie drobne komórki trąbkowe(cellulae tubarfae).
Część chrzęstna trąbki słuchowej(pars eartilaginea tubae auditfyae)tworzy rynienkę długości około 24 mm:stanowi więc'/, długości całej trąbki.
Rynienka chrzęstna jest otwarta ku dołowi i bokowi, a w 429.


zamkniętą cewę uzupełnia ją włóknista blaszka błoniasta trąbki(lamina membranacea tubae audlNwe).
Część chrzęstna trąbki, jej sklepienie, ściana przyśrodkowa i górna część ściany bocznej składają się z trójkątnej płytki chrzęstnej o zaokrąglonych brzegach.
U swego początku chrząstka trąbki łączy się tkanką włóknistą z przednim końcem części kostnej.
Do powierzchni zewnętrznej podstawy czaszki jest ona umocowana wpierw wzdłuż szczeliny klinowo-skalistej, dalej przyśrodkowo w dole łódkowatym i wreszcie do blaszki przyśrodkowej wyrostka sk r z y dł o w a tego, tuż poniżej powstającego zwykle u jego podstawy wyro st k a tr ąbk o w e go(processus tubacius).
Chrząstka trąbki słuchowej(carti(ago tubae auditivae)składa się więc z dwóch blaszek, szerszej p rzy środkowe j i węższej bo c z n ej(lamina cartilaginsmedialis et lateralis)w sklepieniu trąbki przechodzących jedna w drugą.
Podczas gdy światło części kostnej jest zawsze otwarte, w części chrzęstnej znajduje się tylko wąska, pionowo ustawiona szczelina.
W dalszym przebiegu blaszka przyśrodkowa staje się jeszcze szersza i cała chrząstka na przekrojach poprzecznych coraz bardziej przyjmuje kształt laski o zagiętej rączce, której koniec górny odgina się ku stronie bocznej.
Akademii Medycznej w Gdańsku. tki wzrasta stopniowo ku jej ujściu gardłowemu:blaszka przyśrodkowa osiąga tu szerokość I cm przy grubości 2-5 mm.
W części gardłowej chrząstka bywa często mniej lub bardziej ponacinana przez wnikające w nią wyrostki bogato unaczynionej ochrzęstnej i gruczoły błony śluzowej.
Przewody gruczołów gardłowych, leżących przy ujściu trąbki mogą przebijać chrząstkę i otwierać się do światła trąbki.
Mogą one powodować oddzielanie się części chrząstki.
W ten sposób powstają dodatkowe płytki chrzęstne trąbki:występują one zwłaszcza w części okolicy dolnej ujścia gardłowego.
Ujście gardłowe trąbki ma kształt wydłużonego trójkąta(długości około 6 mmk od strony przedniej, górnej i tylnej jest objęte wyniosłym fałdem(t. 11, str. 136 i ryc, lO 5).
Zwłaszcza na brzegu górnym i tylnym fałd ten jest silnie rozwinięty i ma nazwę w atu tr ąb k o w ego(tocus(ubanus).
Ujście gardłowe leży w odległości 10-19 mm od tylnej ściany gardła i około W mm powyżej podniebienia twardego.
Chrząstka trąbki słuchowej jest przeważnie chrząstką szklistą, w niektórych miejscach włóknistą lub sprężystą.
Blaszka błoniasta.
Blaszka błoniasta, która uzupełnia rynienkę chrzęstną w kanał, tak jak ona wysłana jest błoną śluzową.
Składa się z tkanki łącznej włóknistej, która w górnej połowie ma charakter bardziej zbity, w dolnej bardziej wiotki z powodu przenikającego ją tłuszczu.
Na ową górną, mocniejszą część blaszki błoniastej i na sąsiednią blaszkę boczną chrząstki trąbki zachodzą początki ścięgniste m. napinacza podniebienia miękkiego(t.
U, str.
1261.
Dlatego mięsień ten, kurcząc się np. przy łykaniu, odciąga ścianę boczną trąbki od przyśrodkowej i rozszerza Jej światło(p. dalej).
Przy ujściu gardłowym z przyśrodkowej blaszki chrząstki trąbki odchodzi część mięśnia podniebienna-gardłowego, zwana m. trąbkowo-gardłowym(m. salpingopharinęeus)lub mięśnie m odciągaj ącym trąbkę(m cetrahenstubaet.
Błona śluzowa.
Trąbka słuchowa wysłana jest b to n ą śl u z o w ą(tunica mueosa), która stanowi przedłużenie błony śluzowej gardła.
Jest ona cienka w kostnej części trąbki i znacznie grubsza w części chrzęstnej.
U ujścia gardłowego grubość Jej wynosi 0, 5-0. 6 run, ku ujściu bębenkowemu staje się stopniowo ciensza.
W kostnej części trąbki przyjmuje właściwości błony śluzowej jamy bębenkowej.
Z ochrzęstną błona śluzowa łączy się wiotką tkanką podśluzową, z okostną natomiast jest ściśle zrośnięta.
Na dnie trąbki błona śluzowa układa się w drobne, podłużne fałdy, większe w części chrząstkowej niż kostnej.
Fałdy te wygładzają się podczas rozwierania się trąbki.
Błona śluzowa pokryta jest nabłonkiem jednowarstwowym migawkowym z licznymi komórkami kubkowymi.
Nabłonek spoczywa na blaszce właściwej(lamina proprfal.
która w części chrzęstnej trąbki, zwłaszcza w okolicy ujścia gardłowego, przybiera charakter tkanki adenoidalnej i zawiera liczne leukocyty.
Migawki poruszają się ku jamie gardła i w tym kierunku przesuwają wydzielony śluz.
ISO.
W głębszych warstwach błony śluzowej leżą gruczoły śluzowe, podobne do gruczołów części nosowej gardła.
Występują one najobficiej na bocznej i przyśrodkowej ścianie części chrzęstnej trąbki, zwłaszcza w okolicy ujścia gardłowego:nie zajmują natomiast górnego brzegu światła trąbki przy zgięciu chrząstki.
Przy ujściu gardłowym trąbki słuchowej, szczególnie w obrębie wału trąbko w e g o(tocus tubanus), znajdują się większe skupienia tkanki limfatycznej o wyróżniającym się od otoczenia różowym zabarwieniu, zwane rn i gd a łk i e rn 1 r ąbk owym(tonsilla tubana:t. 11, str. l 39).
Zmiany związane z wiekiem.
Ujście gardłowe trąbki w ciągu życia płodowego i nawet po urodzeniu przesuwa się ku górze.
U płodu leży ono poniżej poziomu podniebienia twardego, u noworodka na jego poziomie, u dziecka 4-letniego już 3-4 mm powyżej, u dorosłego zaś około I cm powyżej.
U dziecka trąbka słuchowa jest prawie o połowę krótsza niż u dorosłego.
Jej kierunek jest bardziej poziomy, część kostna jest stosunkowo krótsza, ale szersza niż u dorosłego.
U dzieci ujście gardłowe jest niekiedy trudno dostrzegane z powodu słabo wystającego wału trąbkowego i silnego rozwoju tkanki adenoidalnejw otaczającej błonie śluzowej, zwłaszcza w z a c był ku gar dł o w ym(recessuspharmgeus).
Na uwagę zasługuje również to, że blaszka błoniasta części chrzęstnej jest u noworodka większa niż blaszka chrzęstna:już jednak pod koniec pierwszego roku życia znajdujemy stosunki takie jak u dorosłego.
Czynność.
Znaczenie trąbki słuchowej jest dwojakie:polega ono na:1)doprowadzeniu powietrza z gardła do jamy bębenkowej w celu utrzymania równowagi ciśnienia wewnątrz i na zewnątrz błony bębenkowej oraz 2)odprowadzaniu śluzu i innych wydzielin z ucha środkowego do gardła.
Jak już wspomniano(str. 429), światło części kostnej trąbki jest stale otwarte i nie zmienia swego kształtu.
Natomiast światło części chrzęstnej trąbki ma kształt pionowej szczeliny wysokości około 7 mm.
Obie ściany przylegają do siebie, prawie zamykając światło przewodu z wyjątkiem wąskiego kanalika u brzegu górnego trąbki.
Stałe, niemal zupełne zamknięcie światła trąbki słuchowej zapobiega przedostawaniu się zakażenia z jamy gardła do ucha środkowego.
Tylko w ujściu gardłowym i bębenkowym światło jest stale otwarte.
Końcowa część trąbki chrzęstnej, stale nieco rozwarta, zwana jest, przewodem bezpieczeństwa".
Pozostała część szpary, zamknięta, nie rozwierająca się bez udziału mięśni, zwana jest, szparą pomocniczą".
W czasie łykania cały przewód chrzęstny otwiera się i wówczas powietrze z części nosowej gardła napływa do jamy bębenkowej'.
Pokonanie oporu zamkniętej trąbki słuchowej w zwykłych warunkach wymaga ciśnienia 2, 7-5. 3 kPa(20-40 mm Hg), np. przy przedmuchiwaniu lub próbie Valsaby.
Przy jednoczesnym wykonywaniu ruchów połykania zwykle wystarcza ciśnienie 0.
4-0, 5 kPa(3-4 mm Hg).
Niektórzy dopatrują się tu, mechanizmu zastawkowego", który zezwala na łatwiejsze przedostawanie się zawartości ucha środkowego do gardła niż w stronę odwrotną.
Przy zamkniętej trąbce słuchowej powietrze jest wchłaniane przez błonę śluzową jamy bębenkowej, w wyniku czego następuje zmniejszenie się ciśnienia.
Powoduje to wpuklenie błony bębenkowej do wewnątrz pod wpływem ciśnienia atmosferycznego, co upośledza słuch.
Odwrotnie, stale rozwarta trąbka w warunkach patologicznych powoduje uderzanie fal dźwiękowych dwiema drogami:przez przewód słuchowy zewnętrzny i przez trąbkę słuchową, co prowadzi do interferencji fal głosowych.
Zmniejszone ciśnienie powietrza w jamie bębenkowej powoduje podrażnienie nerwu językowo-gardłowego, który zaopatruje błonę śluzową jamy bębenkowej:podrażnienie to przechodzi z niego na jądro ślinowe dolne mózgowia.
Dochodzi wówczas do zwiększonego wydzielania śliny i jej odruchowego połykania, co z kolei prowadzi do wyrównania ciśnienia.
Zmniejszone ciśnienie w jamie bębenkowej powoduje również zbliżenie do siebie kosteczek słuchowych i ucisk na strunę bębenkową, co z kolei powoduje zwiększone wydzielanie śliny.
Do odruchu takiego dochodzi również przy nagłych zmianach ciśnienia zewnętrznego, np. podczas jazdy windą, kolejką górską lub.
:Rosenmuller 8 Cassius Felix(97 r. ne)podaje, że podczas ziewania zdolność odbierania wrażeń słuchowych jest upośledzona.
431.


lotu samolotem.
W takich warunkach niektórzy zamiast przełykania śliny potrągczynnie rozwierać trąbkę słuchową.
Wymaga to Jednak specjalnego ćwiczenia.
Rozww, ranie części chrzęstnej trąbki słuchowej w czasie łykania lub wydawania głosu odsyąąsię głównie dzięki synergicznej czynności m. napinacza i *, dźwigacza podniebieąjąmiękkiego(t. 11, str. 127 i IZB).
M. napinacz podniebienia miękkiego(m. ćensor veW palatim), jak wspomniano(ryc, l 9 O), jest najważniejszym rozwieraczem trąbki słuchowej.
Mięsieąten, leżąc bocznic od trąbki, w czasie skurczu odciąga blaszkę boczną chrząstki ąąblaszki przyśrodkowej pociągając ją na zewnątrz i do dołu, a im samm poszerzą światło części chrzęstnej trąbki.
Stąd też pochodzi jego druga nazwa----m. ro zwie.
r acz trąbki słuchowej(m. dilator tubae audithae).
M. dźwigacz podniebienia miękkiego(m.
Jevator veW palatim)dzią*ąinaczej na chrząstkę trąbki, a inaczej na jej ujście gardłowe.
Mięsień ten, kurcząc się umocowuje chrząstkę i rozpycha(ryc, 190)od dołu obie ściany części chrzęstnej trątjgprzez co powiększa jej przekrój poprzeczny.
Wzmaga więc rozwierające działanie rapt.
nacza, a poza tym zwęża ujście gardłowe trąbki wpuklając błonę śluzową na jej dot. nym obwodzie(compressor ostii tubaet.
Powrót trąbki do położenia wyjściowego odbywa się głównie dzięki sprężystości chrząstki, która zbliża do siebie ściany trąbki.
Uwagi topograficzne Ujście gardłowe trąbki słuchowej znajduje się Z-**cm poniżej ujścia bębenkowego, które z kolei leży około 4 mm powyżej dna jamy bębenkowej:stwarza to niekorzystne warunki odpływu z jamy bębenkowej.
Część chrzęstna leży na podstawie czaszki w szczelinie między częścią skalistą kości skroniowej i tylnym brzegiem skrzydła większego kości klinowej.
Kości te odgraniczają trąbkę od góry.
Ku dołowi część chrzęstna sąsiaduje z górnym brzegiem m. zwieracza gardła górnego.
Do przodu i boku część chrzęstna styka się bezpośrednio z m. napinaczem podniebienia miękkiego, który oddziela trąbkę od kolca kości klinowej, struny bębenkowej i zwoju usznego.
Trąbka słuchów a przylega do tych tworów w miejscu, gdzie wchodzą one du czaszki lub ją oąuszczają.
Od tyłu i strony przyśrodkowej trąbka styka się z m. dźwigaczem podniebienia miękkiego i m. trąbkowo-gardłowym.
U ujścia gardłowego graniczy z nią błona śluzowa zachyłku gardłowego.
Powiększony migdałek trąbkowy, a także migdałek gardłowy mogą zatykać ujście gardłowe trąbki, utrudniając wyrównywanie ciśnienia w uchu środkowym i odpływ wydzieliny.
U ssaków trąbka słuchowa występuje w różnych postaciach.
Nie mają jej tylko dziobaki.
U ssaków jama bębenkowa, podobnie jak u płazów bezogonowych, otwiera się wprost do gardła.
Torbacze, nietoperze, delfiny nie maja trąbki kostnej.
U innych(tapir, koń)błona śluzowa chrzęstnej części trąbki wpukla się do worka powietrznego, który między mięsniami rozciąga się poza tylna ścianę gardła ku podstawie czaszki.
Naczynia i nerwy trąbki słuchowej.
Tętnice części kostnej trąbki słuchowej pochodzą od tętnic jamy bębenkowej(p. dalej), części chrzęstnej zaś od tętnicy kanału s krzzdłowego(a, canalis pterięoidei), gałęzi t. szczękowej, oraz od 1, gardło W e j w s tęp u j ą c e j(a, pharvngea ascendens), gałęzi t. szyjnej zewnętrznej.
RównieŻt, oponowa środkowa bierze udział w unaczynieniu trąbki:jej gałąź skalista(Fa mus petrosus)może bowiem oddawać drobne odgałęzienia dochodzące do trąbki przez s z czelinę s kalis to-łuskową(ńssura petrosquamosa).
Z y ł y towarzyszą tętnicom.
Na czyni a chłonne są bardzo liczne zarówno w części kostnej, jak i chrzęstnej Prowadzą one do węzłów chłonnych zagardłowych, skąd limfa odpływa do górn 6@węzłów szyjnych głębokich(t. 111, str.
496). Ne r w y pochodzą głównie z n. językowo-gardłowego(p. dalej).
Część kostną O 4 P 4 zaopatruje splot bębenkowy Qlexus twnpanicus)poprzez jego gałąź trąb 89 wą(ramus tubarius):część chrzęstną unerwia splot gardłowy(plexus phaOWgeus).
W unerwieniu bierze również udział gał ą z g a r dł o w a(r. pharyngeus)odch 9 dząca ze zwoju skrzydłowa-podniebiennego(str. l 96).
Nerwy te prowadzą zarowWwłókna białe, jak i szare(układu autonomicznego)i w swym przebiegu mają droDOe ZWOjC.
432.
" zsęzói V.
Ryć.
191.
Schemat przewodzenia drgań przez jamę bębenkową:a-przez łańcuch kosteczek słuchowych(oraz przez okienko przedsionka), b-drogą powietrzną przez okienko ślimaka':wg Merlego i Layrence a.
Według Zakrzewskiego "W warunkach prawidłowych energia dźwięku jest przenoszona przede wszystkim do okienka przedsionka.
Nieznaczna część tej energii dociera na drodze powietrznej przez jamę bębenkową do okienka ślimaka i nie jest ona w stanie w sposób istotny zmienić wychyleń wtórnych błony w okienku ślimaka.
Błona bębenkowa doprowadza wybiórczo prawie całą energię akustyczną do okienka przedsion.


Naczynia i nerwy ucha środkowego.
Iętnice.
Tętnice jamy bębenkowej(aa, 3 mpag(caek 1)górna, 2)dolna, 3)przednią(4)tylna pochodzą z różnych źródeł.
1, 1, bębenkowa przednia(a, twnpamca antenom, gałąź t. szczękowej, bieg.
nie obok struny bębenkowej wstępując do jamy bębenkowej przez szczelinę skąą.
sto-bębenkową.
Zaopatruje ona głównie przednią część błony śluzowej jamy bębenka.
wet, ujście bębenkowe trąbki słuchowej oraz częściowo powierzchnię przyśrodkowąbłony bębenkowej.
2, T. b ębe nk owa tyln a(a, twnpanica posteriod, gałąź t. rylcowo-sutkowej, oąt, usznej tylnej razem ze struną bębenkową wnika od tyłu przez otwór rylcowo-sutkowy do kanału n. twarzowego i dalej przez kanalik struny bębenkowej do jamy bęben.
kowej.
Głównie zaopatruje ona ścianę tylną jamy bębenkowej.
3, T. b ę ber k owa do In a(a, twnpaaica imenod.
Gałąź t. gardłowej wstępującej zaopatruje dno jamy bębenkowej.
Przebiega ona przez kanalik bębenkowy razem z n, bębenkowym, gałęzią n. językowo-gardłowego.
4, 1, b ębenkowa górna(a, twnpanica suąenor), gałąź t. oponowej środkowej z t. szczękowej razem z n. skalistym mniejszym przez kanalik w sklepieniu dostaje się do jamy bębenkowej.
Wszystkie cztery tętnice bębenkowe oraz gałąź szyjna-bębenkowa(r. caroticotwnpanfcus)od t. szyjnej wewnętrznej(t. 111, str. 198)łączą się z sobą i w błonie śluzowej wytwarzają gęstą sieć, z której przez fałdy błony śluzowej podążają gałązki do kosteczek słuchowych.
Oprócz powyższych tętnic, gałąź strzemiąc z kaw a(r. stapedius)od t. rylcowo-sutkowej zaopatruje m. strzemiączkowy oraz odchodzące od tejże tętnicy g a I ę z i e.
a*a.
kanał półkolisty finał półkoiteąętylny(pionowy)boczny(poziomy)Processus cochleeriformis.
M stapedius.
8-fecialis.
O P***.
śO 461 ą 6.
O lęY.
Ganglion im.
WWW.
glossophery ngei.
Tendo muscuT tenoris tympanip*N. pelrosus m 8(ot J N. petrosusminor.
Nn, carotcotympenki.
Seans carotcus.
---N tympanicus.
-A, cerots im.
-N. glossopharyngeus.
Ryc.
191. Nerwy ściany błędnikowej ucha środkowego:wg De Weese i Saundersa.
s u 1 k o w e(rr, mastoideń unaczmiające błonę śluzowa komórek sutkowych.
Wreszcie gałąź skalista od t. oponowej środkowej przez szczelinę skalista-łuskową często wysyła gałą z k i sk a listo-łuskowe(rr, petrosquamosi)do trąbki słuchowej oraz do zachyłku nadbębenkowego.
Żyły.
Żyły ucha środkowego towarzyszą tętnicom.
Główny odpływ krwi żylnej prowadzi do:1)splotu skrzydłowego(plexus pte 3 eoideus), 2)żył oponowych środkowych(vv, meningeae mediae), 3)zatoki skalistej dolnej oraz 4)do opuszki z, szyjnej wewnętrznej.
Naczynia chłonne.
Naczynia chłonne w błonie śluzowej tworzą sieć limfatyczną, która łączy się z siecią naczyń chłonnych ucha zewnętrznego i prowadzi do węzłów zaiprzedusznych.
Nerwy.
Nerwem jamy bębenkowej jest n. bębenkowy(n. twnpamcus:str. 2221, gałąź n. językowo-gardłowego.
Przez kanalik bębenkowy kieruje się on na wzgórek, gdzie zespala z gałęzią łączącą n. twarzowego oraz nn, szyjna-bębenkowymi(nn, caroticotwnpamci)ze splotu szyjna-tętniczego wewnętrznego i wytwarza s p I o 1 b ę b e n k o w y Qlexus twnpamcus).
Ze splotu tego odchodzą drobne gałązki bębenkowe(ramoli twnpamci)do wszystkich części błony śluzowej jamy bębenkowej oraz g ała z 1 r a b k o w a(r. tubarius), która wzdłuż przyśrodkowej ściany trąbki biegnie aż do jej ujścia gardłowego.
Oprócz powyższych splot bębenkowy wysyła gałązki do okienka przedsionka i drugą do okienka ślimaka.
M. naoinacz błony bębenkowej jest zaopatrywany przez gałąź n. żuchwowego(VJdrogą n. skrzydłowego przyśrodkowego(str. 1991, a m. strzemiączkowy otrzymuje gałązkę n. twarzowego(str. 2 l 5).
Streszczenie Ucho środkowe(auris media)składa się z:1)błony bębenkowej, 2)jamy bębenkowej zawierającej 3)kosteczki słuchowe, 4)trąbki słuchowej oraz 5)jamy sutkowej i innych przestrzeni powietrznych.
Błona bębenkowa(membrana twnpam)stanowi granicę między uchę n zewnętrznym a środkowym.
Ma kształt owalny(10-li mm na 9 mm)i grubość 0, 1 mm.
Jest błoną szarawą, nieco przezroczystą, dzięki czemu widoczne są przez nią niektóre tworyjamybębenkowej.
Pierścieniem włóknista-chrząstkowym(anulusńbrocamlagineus)umocowana jest w bruździe bębenkowej.
Ponieważ bruzda bębenkowa nie jest pierścieniem zamkniętym, lecz w górnym odcinku przerwanym, mała górna część błony umocowana jest we wcięciu bębenkowym części łuskowej kości skroniowej.
Ta część błony bębenkowej jest ciensza od pozostałej:dlatego też jest bardziej wiotka(pars Waccida)w odróżnieniu od znacznie większej i grubszej części nap jet ej(pars tensa).
Rękojeść młoteczka wrastając w błonę bębenkową wytwarza podłużny prążek młoteczkowy Istria mallearfs), a wyrostek boczny młoteczka--wyniosłość m ł o 1 e c z k o w ą(prominentia malleans), nieznaczne uwypuklenie błony na zewnątrz na granicy części napiętej i wiotkiej.
Koniec rękojeści młoteczka wciąga błonę do wewnątrz w części środkowej wywołując lejkowate wpuklenie----p ę p e k jumbo), podczas gdy cała pozostała błona jest nieco uwypuklona na zewnątrz.
Błona bębenkowa nie jest ustawiona pionowo, lecz pochylona ku dołowi i do przodu.
Składa się z trzech warstw:a)zewnętrznej cienkiej warstwy skórnej, będącej przedłużeniem skóry przewodu słuchowego zewnętrznego, b)wewnętrznej warstwy śluzowej, stanowiącej przedłużenie błony śluzowej jamy bębenkowej i c)warstwy środkowej, czyli blaszki właściwej(lamina wapna).
Blaszka właściwa, której brak w części wiotkiej, składa się z dwóch warstw tkanki łącznej o różnych kierunkach przebiegu włókien:w części zewnętrznej włókna biegną promieniście(stratom radiatum), w wewnętrznej okrężnie Istratum circulare:.
J a m a b ę b e n k o w a(cavum twnpanń jest szczelinowatą przestrzenią powietrzną leżącą w części skalistej kości skroniowej i wysłaną błoną śluzową.
Ma ona 6 ścian:górną, czyli po krywk ową(paries tegmentalis), dolną-ścianę żyły szyj net(paries żugu(ans), przyśrodkową albo b ł ę d n i k o w ą(parfes labynnthicus), tylną, czy.


li sutkową(parżes mastoideus), przednią, szyjna-tętnic z 4(Daoes caroticuąoraz boczną-błoni as 1 ą(pares membranacees).
Ściana p ok rywkowa(tegmea 3 mpam)jest cienką blaszką kostną oddzielają.
cą jamę bębenkową od jamy czaszki.
Ściana żyły szyjnej tworzy dno jamy bębenka.
wet(solom twnpaai)i graniczy z dołem szyjnym na powierzchni zewnętrznej podstawy czaszki.
Ściana szyjna-tętnicza graniczy ze ścianą kanału tętnicy szyjnej Ściana sutkowa przez wejście do jamy(aditus ad aatcum)łączy się z jamą sur.
kawą(amrum masroideum), a przez nią z komórkami sutkowymi(celluJąemastoideae).
Na ścianie tej znajduje się stożkowata wyniosłość piramidową(emmentfa pyramidalls), kryjąca w sobie mięsień str z e mi ą c z k o wy(m. stape.
mus).
Na szczycie wyniosłości piramidowej widać mały otworek, przez który wychodzi z kości ścięgno wspomnianego mięśnia.
S ci a na bł oni as 1 a utworzona jest w przeważającej części przez błonę bębenkową.
Ściana błędnikowa test uwypukloną do wewnątrz jamy bębenkowej przez w z go r e k(pmmomonum)wywołany podstawiam zakrętem ślimaka.
Powyżej wzgórka w oddzielnym dołku leży okienko p r z e d s i o n k a Oenestra vestbul)zamknięte podstawą strzemiączka.
Poniżej wzgórka, również we własnym dołku, leży ok i e nk o ś lim a k a(fnestcacochleae), prowadzące do ślimaka.
Jest ono zakryte bł on ą bebe nk ową w tórn ą(membrana(wnpani secundana).
Powyżej okienka przedsionka znajduje się uwypuklenie(prominentia caaalis fedalls), wywołane przebiegającym w tej ścianie kanałem nerwu twarzowego.
Przyśrodkowo i do przodu od dołka okienka przedsionka uwydatnia się zakrzywiona płytka kostna-wyro stek ś lim a kaw a ty Qrocessus cocżuearfrmis), stanowiący koniec po(kanału m. napinacza błony bębenkowej(semicaaalis m. tensoris twnpanO.
Poniżej, w półka nale trąbki słuchowej(semicaaalistubae audithae), w tym samym kierunku przebiega kostna część trąbki słuchowej.
Obydwa półkanały tworzą razem kanał mięśniowa-trąb kawy(canalismusculotbanus)i są oddzielone od siebie cienką, przerywaną blaszką kostną.
Kosteczki słuchowe, młoteczek, kowadełko i strzemiączko, leżą w górnej części jamy bębenkowej i łączą błonę bębenkową ze ścianą błędnikową jamy bębenkowej.
W łańcuchu kosteczek młoteczek tworzy człon zewnętrzny.
Jest on częściowo zrośnięty z błoną bębenkową.
Kowadełko jest członem pośrednim, a strzemiączko zamykające okienko przedsionka stanowi człon przyśrodkowy.
Młoteczek(mai(eis)przypomina kształtem lekko zgiętą maczugę.
Na górnym końcu ma okrągłą, prawie kulistą głowę(caput malleJ zaopatrzoną w siodełkowatą powierzchnię stawową dla trzonu kowadełka.
Zwężoną szyj ką(collum)ku dołowi głowa przechodzi w rękojeść(manubnum)i dwa wyrostki odchodzące od szyjki Pierwszy, wyrostek przedni(pcocessus amenor), cienki i długi pręcik kostny sięga ku przodowi i dołowi do szczeliny skalista-bębenkowej.
Drugi, wy r o s te k b o c zny(processus lateralis), jest krótki, skierowany bocznic i tworzy wspomnianą wyniosłość młoteczkową.
K o w a d e ł k o(incus)przypomina kształtem ząb trzonowy z dwoma mocno rozstawionymi korzeniami.
Jego trzon leży za głową młoteczka i łączy się z nią stawowa 04 kowadełka odchodzą dwa wyrostki.
O dn og a długa(eros Jongum)kieruje się prawie równolegle do rękojeści młoteczka ku dołowi, tyłowi i przyśrodkowo od niej i kotę czy się małym owalnym wyrost kle m s o c ze w k owa tym(processus(en@cuJ 4 r@, łączącym się stawowa z głową strzemiączka.
Odnoga krótka(eros breve)biegnie nieomal poziomo ku tyłowi i do ściany tylnej jamy bębenkowej przymocowaOBjest więzadłem tylnym kowadełka(I(g:iacudispostenus).
Strzemiączko(stapes)składa się z głowy, dwóch odnóg i podstawy.
Głowa(caput stapedis)zaopatrzona jest we wklęsłą płytkę chrzęstną tworzącą powierzchNBstawową dla połączenia kowadełkowa-strzemiączkowego z wyrostkiem soczewkowe Om Odnoga przednia(crus antenus)ma przebieg prawie prosty, tylna(eru 8 posterius)jest lekko wygięta.
Obie odnogi na swej stronie wewnętrznej mają deBk@8 Yrowek dla przyczepo błony str z e mi ą c z k owej(membrana stapedis).
Po 4 s 34 wa strzemiączka(basis stapedis)ma kształt nerkowaty, przystosowany do ksz@łlu okienka przedsionka, w którym umocowana jest więzadłem pic rście@J 9 waty m s trze mi ąc z k a(I(g. anulare stapedls).
Ruchami kosteczek słuchowych zawiadują dwa mięśnie poprzecznie prążkowaBe m. napinacz błony bębenkowej i m. strzemiączkowy.
M. napinacz błony bę.
benk o w e j(m. tensor wnpanO leży We wspomnianym półkanale kości skroniowej.
Jego ścięgno pod kątem prostym zawjja się dokoła wyrostka ślimakowatego, przebiega w poprzek jamy bębenkowej i przyczepia się do nasady rękojeści młoteczka.
M. s 1 r z e m i ą c z k o w y(m. stapedius)jest najmniejszym mięsniem poprzecznie prążkowanym ustroju.
Wypełnia on stożkowatą wyniosłość piramidową i jego cieniutkie ścięgno przechodzi przez otwór w szczycie tej wyniosłości i przyczepia się do głowy strzemiączka.
Jama bębenkowa wysłana jest błoną śluzową.
Powleka ona jej ściany i wytwarza fałdy, w które, jak w krezki, wpuklone są kosteczki słuchowe.
Z innych tworów błony śluzowej należy wymienić fałd młote czkowy przedni i tylny(plica mallearisanterior et posterioń.
Błonę śluzową jamy bębenkowej w większości pokrywa nabłonek jednowarstwowy walcowaty lub migawkowy.
Przeważnie tylko błona śluzowa kosteczek słuchowych i błony bębenkowej ma nabłonek jednowarstwowy płaski.
Jama bębenkowa ma kilka zachyłków.
1.
Zachyłek nadbębenkowy(recessusepitwnpanfcus)stanowi górna-tylną część jamy bębenkowej, sięgającą od jej sklepienia do wysokości ścięgna m. napinacza błony bębenkowej:zawiera ona głowę młoteczka i trzon kowadełka.
2.
Zachr lek górny błony bębenkowej(recessusmembranae twnpani superor)zwany jamą Prussaka, ograniczony jest od strony przyśrodkowei przez szyjkę młoteczka i trzon kowadełka, z boku przez część wiotką błony bębenkowej.
3.
Zachyłek prze dni błony bębenkowej(recessus membranaetwnpani antenom położony jest między błoną bębenkową a przednim fałdem młoteczkowym.
4.
Za c byłe k tylny bł o ny, b ę b e nk owej(recessus memlranaetympani pasterzom leży między błoną bębenkową a tylnym fałdem młoteczkowym.
Trąbka słuchowa(tuba auditiwó jest przewodem długości 3-4 cm, łączącym jamę bębenkową z gardłem.
Zaczyna się w przedniej ścianie jamy bębenkowej ul ści e m bębenkowym Ostiom trmpamcum), przebiega lekko ku dołowi, przyśrodkowoi do przodu kończąc się w nosowej części gardła ujściem gardłowym(osuum pharmgeum).
Trąbka słuchowa składa się z przyśrodkowej, trzykrotnie dłuższej części chrzęstnej(pars cartilaginea)i bocznej, krótszej części kostnej(pars ossea).
Granica między częścią chrzęstną i kostną jest najwęższym miejscem-cieśniątrąbki słuchowej(isthmus tubae auditvae).
Ściana części chrzęstnej utworzona Jest przez eh r z ą stk ę 1 rąbki(carti(ago tubae), która nie stanowi jednak zamkniętego przewodu, lecz tworzy rynienkę chrzęstną.
Górny brzeg chrząstki jest haczykowato załamany, dzięki czemu powstaje rynienka chrzęstna u dołu i z boku szeroko otwarta, w której możemy odróżnić większą bl as zk ę przyśr o dk ową(lamina medialis)i mniejszą b las z k ę b o c z ną(lamina Jateralis).
Rynienkę chrzęstną w zamknięty przewód uzupełnia łącznotkankowa blaszka błoniasta(lamina membranacea).
Część kostna trąbki utworzona jest przez dolne piętro kanału mięśniowa-trąbkowego-p ółk a rat trąb ki słuchowej(semicanalis tubae auditivae).
Błona śluzowa trąbki słuchowej zaopatrzona jest w jednowarstwowy nabłonek migawkowy z licznymi komórkami kubkowymi:w części chrzęstnej występują również śluzowe gruczoły trąbkowe(glandulae tubarfae).
W części chrzęstnej światło trąbki jest otwarte nie na całej długości.
Stale jest otwarta tylko mała jej część, górna, nazwana, przewodem bezpieczeństwa".
W pozostałej części trąbki światło jest raczej szczelinowate i dlatego tę część nazywamy "szparą pomocniczą".
Ze strony bocznej jest ona utworzona przez blaszkę błoniastą, od której odchodzi część m. dźwigacza i m. napinacza podniebienia miękkiego:toteż przy łykaniu i napięciu mięśni światło trąbki słuchowej się rozwiera.
Jama bębenkowa, podobnie jak jama nosowa, ma swoje zatoki poboczne, które powstają w ten sposób, że błona śluzowa jamy bębenkowej wrasta w jej tylną ścianę.
Tkanka kostna ulega resorpcji, w wyniku czego w kości powstają przestrzenie pneumatyczne wysłane błoną śluzową.
Najliczniejsze występują w wyrostku sutkowatymJako k o morki sutk owe(cellu(ae mastoideae).
Przejście jamy bębenkowej w komórki sutkowe stanowi przestrzeń kształtu owalnego, mniej więcej wielkości ziarenka fasoli-j a m a s u 1 k o w a tan(rum mastoideum).
Z tylną ścianą jamy bębenkowej łączy się ona za pomocą wejścia do Jamy(aditus ad antruni).


UCHO WEWNĘTRZNE Ucho zewnętrzne i ucho środkowe służą do przewodzenia fal żwiękowych, natomiast ucho wewnętrzne zawiera nabłonki zmysłozedla narządu ślimakowego(słuchu)oraz dla narządu przedsionka zego czynnościowo związanego ze stanem równowagi.
Oba te narządy zmysłów, chociaż czynnościowo zupełnie różne, natomicznie są złączone w jeden.
Eilogenetycznie oba mają odmienyrozwój.
W narząd przedsionkowy są wyposażone wszystkie, nawet iajniższe kręgowce.
Narząd słuchu, ślimak, nie występuje jeszcze u yb, a w pełni rozwoju spotykamy go dopiero u ssaków.
Rarządirzedsionkowy jest więc flogenetycznie starszy.
Ucho wewnętrzne(auns interna), z powodu swej różnorodiej, złożonej budowy zwane też b tę d n i k i e m(labyrinthus), składa je z cienkościennych, błoniastych pęcherzyków i przewodów, które pieszczą się w mniej więcej odpowiadających im przestrzeniach i kaiałachkostnych.
W uchu wewnętrznym odróżniamy więc b ł ę d n i kiłoniasty Oaqynntns membranaceus)oraz błędnik kostny labmnthus osseus).
Z błędnikiem kostnym ściśle związany jest przevódsłuchowy wewnętrzny.
Błędnik błoniasty zawarty w błędniku kostnym wypełniony jest rodnistym, przezroczystym płynem zwanym śródchłonką(endo(wniha).
Przestrzeń między błędnikiem kostnym a błoniastym nazywa się trze str żenią przychłonkową(spatium pert(wnphaticum), vypemia ją również ciecz przezroczysta-przychłonka(peribmpha).
Jd błędnika kostnego błędnik błoniasty prawie ze wszystkich stron iddzielony jest więc "płaszczem płynnym"przychłonki.
Błędnik kostny Kształt, podział, położenie.
Błędnik kostny(lażmnthus osseus)test układem jam i kanałów położonych w części skalistej(piramidzie)kości skroniowej i zawierających błędnik błoniasty oraz przestrzenie przychłonkowe.
Ściana tych kanałów składa się ze zbitej, *zczegómie twardej, tkanki kostnej.
U noworodka dają się one najłatwiej sztucznie oddzielić od otaczającej je kości gąbczastej lub pneumatycznej piramidy.
Taki preparat nazywamy błędnikiem kostnym Kształt błędnika możemy też otrzymać na odlewach.
Uzyskujemy te wypełniając błędnik w piramidzie macerowanej kości skroniowej masą odporną na działanie kwasów, które niszczą kość.
Takie preparaOwytrawiane(korozyjne)nie wystarczają jednak do poznania budow?
błędnika, lecz są tylko uzupełnieniem preparatów kostnych.
Błędnik kostny jest tworem nieco wydłużonym w kierunku długlgJZ/osi piramidy, o największym wymiarze 19, 5 do 20, 5 mm.
Jego część środkowa, przedsionek(vestibulum), obejmuje woreczek i tę giewkę błędnika błoniastego.
Z przedsionkiem od przodu i dołu łączYsię ślimak(cochlea), kształtem podobny do muszli ślimaka wie niczka.
Zawiera on kanał spiralny ślimaka(canalis spira@8.
Canalis semicircalaris ant.
Qrus commune.
Ganalis semicirculeris Id.
Canelis semicircularis post.
8 Ampulleossea ant.
4 mowa ossea lat.
/Fen estrayesti buli Z.
Gros simplex canalis semicircularis lat.
Ampulla ossee post.
Fenestra soch leae.
Goch lea.
Vestibu lu rn.
Ryć.
193. Błędnik kostny prawy.
Widok z boku(paw.
68).
cech(eae), który w skrętach śrubowych wije się dookoła stożka kostnego zwanego wrze cionkiem(modiolus).
W kanale spiralnym leży błoniasty przewód ślimakowy.
Z tyłu łączą się z przedsionkiem trzy kań a ty p ółk o lis te(canales semicirculares):przedni, tylny i boczny, zawierające równoimienne przewody błędnika błoniastego.
Błędnik błoniasty nie wypełnia jednak w całości kanałów i jam błędnika kostnego.
Jak już wspomniano, między jednym a drugim znajduje się przestrzeń przychłonkowa(perylimfatyczna)wypełniona przychłonką.
Ściana przyśrodkowa przedsionka i powierzchnia podstawna ślimaka są zarazem częścią dna przewodu słuchowego wewnętrznego.
Widoczne są w nim otworki dla nerwów i naczyń ucha wewnętrznego.
Po stronie bocznej błędnika leży jama bębenkowa, której ściana przyśrodkowa jest jednocześnie ścianą boczną błędnika.
Przedsionek łączy się z jamą bębenkową za pośrednictwem okienka przedsionka(fnestra vestibuW, zwanego dawniej okienkiem o w a I n y m(fnestra ovalis)i zamkniętego płytką strzemiączka.
Kanał spiralny ślimaka(schody bębenka)dochodzi do jamy bębenkowej w okienku ślimaka(faestra cochleae), poprzednio nazywanym okienkiem okrągłym(fnestra rotunda), w którym znajduje 8 ę błona bębenkowa wtórna.
Połączenie bezpośrednie schodów bęeenkaz jamą bębenkową istnieje więc w błędniku wymacerowanym.
6 Ozech kanałów półkolistych kanał boczny tworzy na tej powierzeń A piramidy, która jest zwrócona do zachyłku nadbębenkoóego(recessus epitwnpamcus)i j amy sutkowej(antrum ma@oideum), wyniosłość noszącą nazwę tego kanału(prominentia canaŻssemicirculans lateralis).
Niektóre części błędnika kostnego zazna 9 Ją się na powierzchni części skalistej kości skroniowej.
Kanał pół 89@styprzedni wypukła się na powierzchni przedniej części skalistej łoŚci skroniowej jako wy ni o s ł o ś ć łuk o w a 1 a(eminentia arena.
a**.


ta), na tylnej zaś powierzchni tej części kości skroniowej leży dół po d łuk o wy(fssa subarcuata), który u płodów dojrzałych i noworodków jest głębszy niż u osobników dorosłych.
W tym okresie zewnętrzny kształt błędnika kostnego na piramidzie zaznacza się najwyraźniej, później natomiast mniej lub więcej zaciera się w miarę wzrastania piramidy i rozwoju jej tkanki gąbczastej.
Tkanka ta obejmuje bowiem i przykrywa kanały błędnika leżące pierwotnie powierzchownie.
Błędnik dojrzałego płodu osiąga już ostateczną wielkość, piramida natomiast jeszcze po urodzeniu znacznie wzrasta.
Oprócz przedsionka, kanałów półkolistych i ślimaka do ucha wewnętrznego zalicza się również przewód słuchowy we wnętrz ny(meatus acusticus imernus).
Przewód ten jest bowiem drogą dla obu części nerwu przedsionkowa-ślimakowego oraz naczyń zaopatrujących błędnik, a jego dno jest równocześnie przyśrodkowąścianą części błędnika kostnego.
Opis przewodu słuchowego wewnętrznego p. str. 447.
Przedsionek Przedsionek(vestibulum)jest częścią środkową błędnika kostnego.
Jest on przedsionkiem dla dwóch różnych tworów:z przodu wiedzie do ślimaka, z tyłu-do kanałów półkolistych.
Przedsionek jest jamką nieregularnego kształtu.
Jej wymiar poprzeczny, mniejszy, wynosi od 3 do 4 run, większy zaś pionowy i strzałkowy-około 6 mm.
Ściana przyśrodkowa i boczna są największe i łukowato przechodzą jedna w drugą w górze i z przodu.
Znaczna część ściany przyśrodkowejprzedsionka tworzy przegrodę między nim a przewodem słuchowym wewnętrznym, jako tylny odcinek dna tego przewodu.
CarialssehiłclFcu lerłs*c.
CrusCOTfOU 08 żs.
Canalb semi circuleris lat.
Qenelis sera(circu lariś 9986.
Amacie msea post.
Ampu Ile osea lat.
Ampu lis.
ossee ant.
Recessu s.
gyęęggggjs, v clij ptcus.
Macnie*os*su p.
?grpyramis.
4(**(i zó.
**j****.
Cenalls spiralis'cochleae 1**8 Lamina spiralis osseaScala tyrnpani'Scala vestibu li Lamina spiralls secunderie\Apertura im. cenaliculi cochleae Recessus cech iearis.
Apertura im. equeductus vestibuli Maco la eribrtsa inf.
Mecula cribrosa med.
Cugu la cech leae.
Recessus sphericus.
Do ściany przyśrodkowej przedsionka przyrastają części błędnika błoniastego woreczek(saccuJus), łagiewka(utriculus)i ślepy początek przewodu ślimakowego, tzw. kątnica pr z e ds i o n k owa(cecum vestibulare), wyciskając na niej wgłębienia oddzielone od siebie listewkami kostnymi.
Główna listewka schodzi skośnie ku tyłowi i dołowi jako grzebień pr ze ds ton k a(crista yestfbuli).
Kąniec górny tego grzebienia zagina się ku ścianie bocznej nad okienko przedsionka i grubieje, tworząc tróiboczną p ir a mi dę pr z e ds i o nk a(mramis vestbul), zakończoną niekiedy ostrym wyrostkiem.
Na ścianie przyśrodkowej przedsionka grzebień przedziela dwa dołki, jeden dla łagiewki, drugi dla woreczka.
W przednim dołku, kształtu okrągłego, o średnicy od 3 do 3, 5 rnm, zwanym za chyłk te m kulistym(recessus sphencus), znajduje się woreczek.
W tylnym, płytszym od poprzedniego i wydłużonym do 6 mm, zwanym za c hyłk jem e lip tycz nym(recessus cli(ptfcus), znajduje się łagiewka.
Grzebień przedsionka obejmuje zachyłek kulisty od dołu i od góry.
Schodząc ku dołowi rozszczepia się na dwie listewki, między którymi powstaje wgłębienie-z a c byłe k ś li m a k o wy(recessus cochlears)dla kątnicy przedsionkowej przewodu ślimakowego błędnika błoniastego.
W ścianie przyśrodkowej przedsionka znajdują się grupy drobnych otworów, p I a mk i sit k o w a te(maculae cnbrosae).
U noworodka są one dostrzegalne gołym okiem, u dorosłych natomiast mniej wyraźne.
Przez te otworki przechodzą gałązki nerwowe z błędnika błoniastego do przewodu słuchowego wewnętrznego, gdzie plamkom sitkowatymodpowiadają w dnie przewodu otworki w górnym i dolnym polu przedsionkowym oraz otwór pojedynczy.
Odróżniamy trzy plamki sitkowate.
Największa z nich, plamka sitkowatago rr a(macula cribrosa supenor), leży w górnej części zachyłku eliptycznego przedsionka i ma od 15 do 19 otworków dla nerwu łagiewkowego(necvus utncu(ans)oraz od 14 do 17 małych otworków(niekiedy zaś mniej, ale większych), przez które przechodzą gałązki nerwu bankowego przedniego(nervus ampuł(ans antenom i bocznego(neryusampullars lateralis).
Otworki plamki górnej wiodą do pola przedsionkowego górnego w dnie przewodu słuchowego wewnętrznego:przez otworki w tym polu przechodzą włókna stanowiące nerw łagiewkowo-bankowy(nervus utnculoampullars).
W zachyłku kulistym umiejscowiona jest plamka sitków at a środkowa(macula cnbrosamedia), przez której otworki(w liczbie 13-16)przechodzą gałązki nerwu woreczkowego(nervus sacculans)do pola przedsionkowego dolnego.
W części dolnej zachyłku eliptycznego, w pobliżu ujścia bańki kanału półkolistego tylnego znajduje się pi a mkasitkowata dolna(macała crbrosa interior.
Składa się ona z kilku 0-8)drobnych, albo z mniejszej liczby większych otworków dla nerwu bankowego tylnego(nervus ampuł(ans postenor.
Włókna tego nerwu dostają się do kanału długości około 4 mm, który pojedynczym otworem uchodzi do przewodu słuchowego wewnętrznego, ku tyłowi od pola przedsionkowego dolnego.
W dolnej części zachyłku eliptycznego znajduje się otwór wewnętrzny wodo ciągu pr z e ds i on k a(apertura interna aqueductus vestibuM.
Wodociąg przedsionka jest kanalikiem kostnym długości od 5 do 7 run, o średnicy 0, 25 mm.
Uchodzi on na tylnej ścianie piramidy szczelinowatym ot w o re m zew nę tr znym w od oci ąg u p r z e d s i o n k a(apertura externa aqueductus vestbuM.
W wodociągu przedsionka znajduje się przede wszystkim przewód środo błonki(ductus endobmphaticus:patrz dalej).
Kanały półkoliste kostne Trzy kanały półkoliste kostne(canales semicirculares osseóprzedni, tylny i boczny, położone są ku tyłowi i ku górze od przedsionka.
Są one ustawione w trzech prostopadłych do siebie płaszczyznach, przy czym kanały boczne jednej i drugiej strony leżą w tej sa.
441.


N, uestibulocochlearis.
strona tylna.
Q 7)9.
/Ganalis sem icircularis łat.
Cana lis semicircularis ant.
strona przednia Ryc.
195. Wzajemny stosunek płaszczyzn kanałów półkolistych obu błędników.
net płaszczyźnie zbliżonej do płaszczyzny poziomej, podczas gdy kajał półkolisty przedni prawego błędnika leży w tej samej płaszczyznę pionowej co kanał półkolisty tylny błędnika lewego i odwrotnie.
**aszczyzny wszystkich trzech kanałów tworzą kąt przestrzenny dwierający się ku górze i bocznic.
Każdy kanał zatacza mniej więcej/y obwodu koła, którego średnica wynosi 0, 8 cm.
Kanał półkolisty toczny jest najkrótszy(12-15 mm), a kanał półkolisty tylny najdłużzy(18-22 mm).
Przekrój poprzeczny kanałów nie jest kolisty, są re nieco spłaszczone w kierunku prostopadłym do płaszczyzny obzodu.
Zewnętrzna średnica kanału półkolistego wynosi od 3 do 5 am.
Każdy z kanałów na jednym końcu ma rozszerzenie zwane iańką kostną(ampulla ossea)o średnicy dwa razy większej niż am kanał.
Odpowiednio do kanałów odróżniamy bańkę kostn 4 u ze dni ą, tylną i b oczną(ampulla ossea anterior, postenor e(ateralis).
Odcinek kanału kończący się bańką stanowi odnog*a ń k o w ą(crus ampullare), w odróżnieniu od pozostałego odcinka.
Ióry tworzy odnogę pojedynczą(erus simplex).
Wszystkie łzy kanały wychodzą z przedsionka i po swym łukowatym przebiegVtowracają do niego.
Należałoby więc oczekiwać sześciu ujść kanałóóółkolistych do przedsionka.
W rzeczywistości jest ich tylko pićedyżtylko kanał boczny ma dwa samodzielne ujścia, podczas kie**anał przedni i tylny łączą się swymi odnogami pojedynczymi w o 9 o gę w s p o In ą(crus'commune), o długości 3, 5-4 mm, którą wchezą do przedsionka.
W kanale bocznym bańka łagodnie przechodzi 8 esztę kanału i do przedsionka, natomiast bańki kanału przedniego tylnego są wyraźniej zaznaczone, odgraniczając się od przedsionka Pł.
siewkami kostnymi, które nazywamy grzebieniami banków y mi p r z e ds i o nk a Ccristae arnpullares vestibulb.
Kanał półkolisty przedni(caaalis semicircularis antenom, dawniej zwany pionowym górnym albo czołowym, jest ustawiony prostopadle i poprzecznie do długiej osi piramidy.
B ańk a k o stn a prze dnia(ampulla ossea amenoc)znajduje się na przednio-bocznym końcu kanału, a odnoga pojedyncza łączy się z odnogą pojedynczą kanału tylnego w odnogę wspólną, która otwiera się do przedsionka ku tyłowi i nad odnogą pojedynczą kanału bocznego.
Kanał półkolisty tylny(caaalis semicircu(ans posterior)albo pionowy tylny, wypukłością zwrócony ku tyłowi, leży w płaszczyźnie prawie równoległej do długiej osi piramidy.
U noworodka część górna kanału zaznacza się jako wyniosłość na tylnej ścianie piramidy:część dolna znajduje się poza częścią zstępującą kanału nerwu twarzowego.
Bańka kostna tylna(ampul(a ossea posterior)znajduje się w jego dolnej części.
Kanał półkolisty boczny(eanalis semicircu(ans lateralis)albo poziomy leży w płaszczyźnie prawie poziomej tworząc z nią kąt mniej więcej 3 O'otwarty do przodu.
Bańka kostna boczna(ampul(a ossea lateralis)znajduje się na przednim końcu kanału, otwiera się ona do przedsionka tuż nad jego okienkiem i poniżej bańki przedniej.
O dn o g a b a ńk o w a(crus ampullare)kanału półkolistego bocznego łagodnie wydłuża się ku tyłowi, przechodząc w odnogę pojedynczą, której ujście do przedsionka znajduje się poniżej ujścia odnogi.
ęć.
(odcinek odsłoniętyl.
Passa erami med.
Canalis.
trói ł 4 t Trautm a nna Aura matce.
SBTOICITCUIBOS.
ano Canals sehiłcłrculels).
Canalis semicirculeris lat.
Canalis n. facialis.
tapes et fenestra*QggjjjąjjjjCwum tymperii':%ś'(promontori u m)-Fenestra cochleae.
-Processus styloideus.
Processus mastoideus N, facialis 88 c.
196.
Kanały półkoliste błędnika prawego oraz kanał nerwu twarzowego i ich stoWOekdo otoczenia po usunięciu części wyrostka sutkowatego, łuski kości skroniowej i przewodu słuchowego zewnętrznego(paw.
38).
44 ć+.


wspólnej, odgraniczone od niego ostrym grzebieniem.
Kanał boczny zaznacza się na przyśrodkowei ścianie zachyłku nadbębenkowego i w jamie sutkowej jako wyniosłość kanału półkolistegąboczne go(prominentia canalis semicircularis lateralis).
Pod mą przebiega odcinek części poziomej kanału nerwu twarzowego, który z kolei przebiega tuż nad okienkiem przedsionka i zamykającym je strzemiączkiem.
Te stosunki topograficzne mają znaczenie w chirurgii ucha i nerwu twarzowego.
Znaczenie praktyczne ma także stosunek kanałów półkolistych do środkowego i tylnego dołu czaszki.
Tzw, trójkąt Trautmanna ograniczony jest od przodu blokiem błędnika(kanałem półkolistym tylnym), od góry oponą twardą środkowego dołu czaszki i górnym brzegiem piramidy wraz z zatoką skalistą górną oraz od tyłu zatoką esowatą.
Ślimak Ślimak(cocmea)leży do przodu od przedsionka.
Ma on postać stożkowatą, podobną do muszli ślimaka winniczka.
Długość ślimaka od podstawy do szczytu wynosi około 5 mm, a średnica u podstawy ma około 9 mm.
Oś ślimaka leży poziomo, prawie równolegle do długiej osi piramidy.
Podstawa ślimaka(basis coch(eae)ustawiona prawie pionowo jest skierowana do części przedniej dna przewodu słuchowego wewnętrznego i ma liczne otworki dla gałęzi ślimakowej nerwu przedsionkowa-ślimakowego.
Szczyt, czyli o s k I e p e k(cupula), skierowany bocznic, przylega do półkanału mięśnia napinacza błony bębenkowej.
Z przodu ślimak graniczy z kanałem tętnicy szył.
*a*.
Ryc.
Helicotrema.
9 ą'V ł.
Trectus spiralis foraminosus.
Hemulus laminae spiralisz Modiolusyanales longitudinales rnodioliScala yestibuli Scala tympani.
Lamina spiralis ossee.
i I I Canalis spita lis modioli.
Canalis spiraliscech leaeLamina spiralls secundaria.
Basis modioli(fundus meatus acustici jot)197.
Ślimak kostny w przekroju osiowym(paw, 108 t.
rej wewnętrznej.
W przekroju osiowym ślimak ma kształt cewy zwanej kanałem spiralnym ślimaka(canalis spiralis cech(eae), która owija się naokoło filaru kształtu stożkowatego-wrze cionka(modiohs), biegnącego w osi ślimaka.
Kanał spiralny ślimaka wychodzi z przedsionka z przodu i z dołu w przedłużeniu zachyłku kulistego i ślimakowego.
Początek ten nazywamy otworem przedsionkowym ślimaka(apertura vestibulariscochleae).
Najpierw, na odcinku 4-5 mm, kanał spiralny łagodnym łukiem biegnie do przodu.
Część ta wpukla się do jamy bębenkowej i odpowiada wzgórkowi(promontorium), nazywa się ona częścią przedsionkową(pars vestbulans)albo wolną.
Dopiero potem kanał spiralny skręca silniej przyśrodkowo przyjmując kształt śrubowy.
Dookoła wrzecionka kanał spiralny owija się 2, 5-2, 75 razy w skrętach coraz to krótszych i węższych, kończąc się ślepo zaokrąglonym osklepkiem(cupnie).
Długość całego kanału spiralnego wynosi od 28 do 38 run, szerokość(średnica)u podstawy-3 do 4 mm.
Od podstawy do osklepkaświatło kanału stopniowo się zwęża, najpierw łagodnie, a w trzecim zakręcie dość nagle.
Bliżej podstawy światło jest owalne, dalsza część ma kształt kolisty, po czym w części szczytowej znów przyjmuje formę owalną lub półkolistą.
Wrzecionko.
Blaszka spiralna.
Wrzecionko(modiohs)ma postać stożka, jego wysokość wynosi około 2, 5 mm, średnica u podstawy, czyli na dnie przewodu słuchowego-2 mm, a u osklepka, który rozpoczyna się w przejściu zakrętu drugiego w trzeci-0, 5 mm.
Wrzecionkobędące, jak wiemy, częścią osiową ślimaka równocześnie tworzy ścianę przyśrodkową kanału spiralnego.
Zbudowane jest ono z kości gąbczastej i zawiera kanaliki dla naczyń i nerwów zdążających do kanału spiralnego ślimaka.
Są to kanały podłużne wrzecionka(canąles Jongitudinales modioli)i kanał spiralny wrze cio nk a(canalis spiralis modioli:p. dalej).
W przejściu środkowego zakrętu kanału spiralnego w osklepkowy właściwe wrzecion ko kończy się i tylko cienka zbita blaszka kostna wybiega dalej ku szczytowi ślimaka jako b las z k a w r z e cio nk a(lamina modioli).
Dookoła niej owija się koniec zakrętu osklepkowego:kończy się ona przyczepiając się do wierzchołka ślimaka.
Prócz blaszki wrzecionkawyrasta z niego inna blaszka kostna, która wnika do samego światła kanału spiralnego.
Jest nią blaszka spiralna kostna(lamina spiralis ossea).
Nie dochodzi ona do ściany zewnętrznej kanału spiralnego, lecz kończy się nieco dalej od połowy światła brzegiem wolnym, ostrym i delikatnie pokarbowanym.
W zakręcie podstawnymblaszka ta jest najgrubsza i najszersza:grubość jej wynosi około 0.
3 mm, a szerokość 1, 2 mm.
Ku szczytowi ślimaka wymiary te stopniowo zmniejszają się i u swego końca grubość blaszki zmniejsza się do 0, 03 mm, a szerokość do 0, 5 mm.
W pierwszym zakręcie ślimaka blaszka spiralna kostna wyrasta z wrzecionka pod, kątem prostym, w dalszym przebiegu nagina się ku niemu.
Na przekroju osiowym ślimaka ma ona postać wyrostków wrzecionka wchodzących do światła kanału spiralnego ślimaka.
a**.


W zakręcie górnym ślimaka blaszka spiralna nie dochodzi do ślepą.
go końca, lecz oddziela się od wrzecionka i kończy się wolno.
Teąwolny koniec jest silnie zaostrzony i nosi nazwę ha czyk a b las z.
ki s piraln ej(famulus laminae spiralis).
Jego brzeg wklęsły otą.
cza brzeg blaszki wrzecionka ograniczając wraz z nią otwór kształty półksiężycowatego-szparę osklepka Oelicotrema).
W dolnej, początkowej części pierwszego zakrętu ze ściany zewnętrznej Kanału spt.
ralnego ślimaka do jego światła, naprzeciw blaszki spiralnej kostnej, wyrasta b I a s z.
k a s p i r a I n a w 1 o r n a(lamina spicalis secundana), przebiegiem odpowiadając tarą.
tej, jest jednak znacznie od niej węższa(do 0, 5 mm).
Między wolnymi, zwróconymi da siebie brzegami obu blaszek znajduje się szparka szerokości do 0, 5 mm, zwaną s z c ze liną p r ze d s i on k o w ą(ńssuca vestbu(ans).
W dalszych odcinkach kanału spiralnego blaszka spiralna wtórna zanika.
Schody przedsionka Schody bębenka.
Blaszka spiralna kostna dzieli niezupełnie kanał spiralny ślimaka na dwa przedziały(piętra), które jak kręte schody śrubowało owijają się dookoła wrzecionka(scala).
Przedział górny łączący się z przedsionkiem tworzy s c h o dyprzedsionka(scala vestibuli).
Przedział dolny, który przez okienko ślimaka komunikuje się z jamą bębenkową, ma nazwę s c h o d o w b ęb e n k a(scala 3 mpam).
Ten niezupełny podział kanału spiralnego na dwa piętra uzupełnia dopiero p r ze wód ślimak o wy(ductuscochlearżs), część błędnika błoniastego rozpostarta między wolnym brzegiem blaszki spiralnej kostnej a zewnętrzną ścianą kanału spiralnego.
W ten sposób schody przedsionka i schody bębenka są całkowicie od siebie oddzielone z wyjątkiem jednego punktu w szczycie ślimaka, gdzie łączą się ze sobą przez znaną nam już szparę osklepka.
Przewód ślimakowy określany też bywa jako schody środkowe(scala media).
Z wyjątkiem części przedsionkowej(wolnej)kanału spiralnego schody bębeoKa i schody przedsionka biegną w ten sposób, że pierwsze z nich leżą u podstawy ślimaka.
drugie skierowane są do osklepka.
Natomiast w przedsionkowej(wolnej)części kanału spiralnego-gdzie blaszka spiralna nie leży jak w zakrętach w płaszczyźnie pionowej.
lecz w poziomej-schody przedsionka leżą powyżej przewodu ślimakowego, sch(86 bębenka zaś poniżej.
Na początku schodów bębenka znajduje się w przedsionku listewka kostna, grzebień półksiężyc owaty(crsta semilunars), która przebiega od przyczepo blasBki spiralnej do okienka ślimaka.
Tuż przy tej listewce leży otwór wewnętrzOYk a n a lik a ś li m a k a(apectura interna canaliculi cocmeae).
Sarn kanalik, o ba 849 twardej ścianie kostnej, ma swój o 1 w o r z e w nętr z ny(apertura ewerna cagaJcuBcocWeae)na dolnej powierzchni piramidy.
Kanalik ten zawiera przewód przrchłoołwwy łączący przestrzeń przychłonkową ślimaka z jamą podpajęczynówką(p. daJęO 88 sano też dodatkowy kanalik kostny przebiegający mniej więcej równolegle do kana@8 ślimaka i zawierający jedną z żył odprowadzających krew z błędnika.
Schody bębenka są na początku obszerniejsze niż schody prze 4 sionka, w dalszym jednak przebiegu stosunek ten zmienia się slo 9 mowo na odwrotny.
W szczycie ślimaka oba kanały są szczelinowaW ZWCZOII:.
*a*.
Przewód słuchowy wewnętrzny Przewód słuchowy wewnętrzny(meatus acustcus internus)jest krótkim kanałem(około I cni łączącym tylny dół czaszki z błędnikiem.
Rozpoczyna się on bocznic dnem przewodu słuchowego wewnętrznego, a kończy przyśrodkowo otworem słuchowym wewnętrznym(porus acusticus internus)położonym w tylnej ścianie piramidy kości skroniowej.
Przewód ten zawiera nerw twarzowy(n. facialis)oraz obie części nerwu przedsionkowa-ślimakowego(n. vestibulocochleans), a więc część przedsionkową(pars vestibulans), zwaną także nerwem przedsionkowym(n. vestibulans), oraz część ślimakową(pars cochleans)albo nerw ślimakowy(n. cochleans), a także naczynia błędnika Oasa labmntm).
Dno przewodu słuchowego wewnętrznego jest zamknięte płytką kostną poprzebijaną licznymi otworkami dla przejścia gałązek nerwowych:tworzy ona ścianę przyśrodkową przedsionka i ślimaka.
Poziomy grzeb leń p o p rzeczny(crista transversa)dzieli dno na dwa.
Arce n. fcialis Arce vestbularis sup.
-Odsta tranwersa-Arce vestbuleris inf.
Poram en singulare.
Arce cochleaeTractus spiralis forem inosusRyc.
198. Dno przewodu słuchowego wewnętrznego prawego.
Widok od strony przyśrodkowej.
wgłębione, nierówne pola:górne mniejsze i dolne większe.
Wgłębienie górne dzieli się z kolei na leżące bardziej z przodu pole nerwu twarzowego(area nerw fcialis)i położone za nim-pole przedsionkowe górne(area vestibularis supenom.
Pole przedsionkowe górne ma liczne małe otworki, które wiodą do przedsionka i zaznaczają się tam jako p łam k a sit k o w a ta go rn a(macała cribrosa superior).
Przechodzi nimi nerw łagiewkowo-bankowy(n. utriculoampullaris)składający się z nerwu łagiewko wego(n. utncelans)wiodącego włókna z łagiewki i z nerwu bankowego przedni e g o(n. ampuł(ans antenom idącego z bańki przewodu półkolistego przedniego i z nerwu bankowego bocznego(n. ampulla.
4467.


ns lateralis)zdążającego z bańki kanału półkolistego bocznego.
Pole nerwu twarzowego przechodzi w otwór wiodący do kanału nerwu twarzowego.
Zagłębienie dolne, większe od górnego, poniżej grzebienia poprzecznego, dzieli płaska pionowa listewka na część tylną pole prze ds ton k owe dolne(area vestbulans interior)i częśeprzednią-p o I e ś lim a k a(area coch(eae), które tworzy podstawę ślimaka.
W polu przedsionkowym dolnym znajduje się szereg małych otworków dla gałązek nerwu woreczkowego(n. saccu(ans).
Odpowiada mu w przedsionku plamka sitkowata środkowa.
Ku tyłowi i poniżej tego pola znajduje się otwór p oj edynczy(fbramensinęulare), któremu w przedsionku odpowiada plamka sitkowa ta dolna(macula cribrosa interior).
Przez otwór pojedynczy przechodzi nerw bankowy tylny(n. ampuł(ans postenor)prowadzący włókna z bańki przewodu półkolistego tylnego.
Pole ślimaka jest znacznie większe od poprzedniego.
Ma ono liczne małe otworki dla włókien nerwu ślimakowego.
Układają się one w wąski pasek spiralny zataczający półtora zakrętu, nazywany pasmem spiralnym dziurkowatym(tracts spiralis fbraminosus).
Początkowy odcinek tego pasma idący od pola przedsionkowego dolnego odpowiada początkowej części kanału spiralnego ślimaka.
W dalszym przebiegu tworzy ono podstawę wrzecionka i kończy się otaczając otwór środkowy ślimaka, prowadzący do kanału środkowego wrzecionka, który niekiedy może być zastąpiony przez małe otworki.
Ten spiralny układ otworków dla nerwu ślimakowego występuje najwyraźniej u noworodka.
Budowa mikroskopowa błędnika kostnego Ściana błędnika kostnego u dorosłego człowieka ma grubość od I do 1, 5 mm, u noworodka jest 1, 5 do 2 razy ciensza, grubieje zatem w rozwoju pozapłodowym przez nawarstwienie z okostnej zewnętrznej, tworząc jedną wspólną torebkę błędnika kostnego.
Obejmuje ona ślimak, otaczając go dookoła grubą warstwą kostną, przedsionek oraz kanały półkoliste(każdy u nich oddzielnie).
Wrzecionko, blaszka spiralna-kostna i przegroda między zakrętamkanału spiralnego ślimaka składają się z istoty gąbczastej, z zewnątrz pokrytej cienką warstewką zbitej istoty kostnej.
Jak już wspomniano, gąbczasty trzon wrzecionka i blaszki spiralnej kostnej zawiera liczne kanaliki dla nerwów i naczyń błędnika błoniastego.
Powierzchnia ślimaka pekryta jest licznymi, wyraźnymi, zwłaszcza u młodszych osobników, rowkami i otworkami dla naczyń i nerwów okostnej kanału spiralnego.
Na blaszce spiralnej podobne rowki układają się promieniście do osi ślimaka, sięgając tylko do połowy jej szerokości, dęlei ku wolnemu brzegowi powierzchnia blaszki spiralnej jest gładka.
Brzeg wolo blaszki spiralnej tworzy zgrubienie, rąbe k blaszki spiralnej(limbus JamitaeąicaAs), ściśle związany z przewodem ślimakowym.
Torebkę błędnika kostnego otacza dookoła istota gąbczasta lub komórki powietrzne piramidy kości skroniowej.
Układ kanalików nerwowych i naczyniowych wrzecionka i blaszki spiralnej kosOeJpozostaje w związku z otworkami pola ślimaka na dnie przewodu słuchowego wewnętrznego.
Z otworków tych wychodzą kanały podłużne wrzeeionk a(cana(es.
Jongitudina(es modiolO, biegnące mniej więcej równolegle do osi wrzecionka.
Jeden z nich, kanał środkowy wrze ci orka(canalis centralis modioli), zaczyna się na dnie przewodu słuchowego wewnętrznego otworem środkowym ślimaka(fbramencentcale cochleae)i kończy się na szczycie wrzecionka jednym otworem albo blaszką przedziurawioną licznymi drobnymi otworkami.
Inne kanały podłużne uchodzą do kanału sp trafnego wrzecionk a(canalis spiralis modioli).
Kanał ten, kształtu nieregularnego, o przekroju eliptycznym lub trójkątnym, biegnie wzdłuż wewnętrznej ściany schodów bębenka u przyczepo blaszki spiralnej.
Ku szczytowi ślimaka kanał spiralny wrzecionka zwęża się i zbliża coraz bardziej do kanału środkowego, tak że na szczycie wrzecionka oba kanały oddziela od siebie tylko cienka blaszka kostna.
Kanał spiralny wrzecionka jest często na całym swym przebiegu niezupełnie podzielony cienkimi blaszkami kostnymi na dwa przedziały:pierwszy(górny)leżący od strony szczytu ślimaka przeznaczony jest dla naczyń, drugi(dolny)obszerniejszy, od strony podstawy dla z w o j u s p i r a I re go(ganglion spirale).
W ścianie wewnętrznej kanału spiralnego wrzecionka widzimy delikatne otworki, wiodące do kanałów podłużnych.
Również w ścianie zwróconej do blaszki spiralnej występuje nieprzerwany szereg otworków.
Są to ujścia kanalików blaszki spiralnej kostnej.
Kanaliki te leżą gęsto obok siebie, promieniście względem osi wrzecionka i uchodzą drugimi końcami do kanału ślimakowego przy wolnym brzegu blaszki spiralnej.
Są one zawarte w gąbczastej warstwie tej blaszki i łączą się ze sobą, gdyż przedzielające je ścianki są niezupełne.
Jamy i kanały błędnika kostnego wyścielą cienka okostna, utworzona z bardzo cienkich włókien i gwiaździstych komórek barwnikowych, obfitująca w naczynia krwionośne.
Z nią zrasta się ściana błędnika błoniastego, a poza tymi miejscami nabłonek przechodzi na ściany wolne błędnika błoniastego oraz na beleczki i blaszki tkanki łącznej rozpięte w przestrzeni przychłonkowej, między błędnikiem kostnym a błoniastym.
Ściana błędnika kostnego składa się z trzech warstw:zewnętrznej, środkowej i wewnętrznej.
Ta tróiwarstwowa budowa ściany najlepiej jest widoczna w torebce ślimaka.
W a rs twa zew nętr zna(okostnowa)zbudowana jest z istoty zbitej.
Wiemy, że po urodzeniu błędnik już nie rośnie, jakkolwiek jego zewnętrzne wymiary powiększają się do pewnej granicy wieku.
Powiększanie to odbywa się przez nawarstwianie nowych kostniejących blaszek kości wytwarzanych przez okostną.
Zewnętrzna warstwa torebki błędnika kostnego odpowiada więc pod względem budowy innym kościom ustroju.
W ar st w a ś re dk o w a(śródchrzęstna)ma swoistą budowę, której normalnie nie spotyka się w żadnej innej kości.
Składa się ona z tkanki kostnej dobrze unaczynionej, w której znajdują się większe i mniejsze gniazda chcząstki szklistej, jako pozostałość rozwoju śródchrzęstnego.
Te ogniska chrzęstne występują głównie w środkowych odcinkach kanałów półkolistych, w okolicy okienka przedsionka, na granicy podstawnegoi środkowego zakrętu ślimaka oraz na granicy pomiędzy przewodem słuchowym wewnętrznym a podstawą ślimaka.
Tego rodzaju gniazda chrząstki szklistej utrzymują się przez całe życie nadając warstwie błędnika charakter kości płodowej.
Normalny proces resorpcji i tworzenia się nowej tkanki kostnej, charakterystyczny dla innych kości organizmu nie następuje tutaj nigdy w warunkach fizjologicznych.
Być może, dzięki tej zmniejszonej żywotności, środkowa warstwa torebki kostnej błędnika nie ulega dalszym zmianom i zachowuje tę samą grubość.
Na przykład w przypadkach złamania czaszki przechodzącego przez błędnik nie bierze ona udziału w wytwarzaniu blizny kostnej.
Warstwa wewnętrzna powstaje na podłożu kostnienia łącznotkankowego i zbudowana jest z tkanki włóknistej o podłużnym przebiegu włókien, zawierającej liczne, ale małe jamki kostne.
Warstwa ta rzadko ulega przebudowie w późniejszym życiu.
od warstwy środkowej jest ona wyraźnie odgraniczona.
Warstwa wewnętrzna jest najciensza w obrębie kanałów półkolistych i na szczycie wrzecionka.
Kostna torebka błędnika przed okienkiem przedsionka i poza nim jest przerwana szlakami ognisk chrzęstnych i tkanki łącznej idącymi od wnętrza przedsionka do jamy bębenkowej.
Jeden taki szlak chrzęstna-łącznotkankowy znajduje się w tzw. szczelince przed okienkiem(fbssula antę feaestam), a rozpoczyna się w przedsionku z przodu od okienka przedsionka i kończy w jamie bębenkowej w pobliżu wyrostka ślimakowego.
Drugi szlak, niestały, gdyż występujący tylko w 5061, rozpoczyna się w przedsionku i kończy w jamie bębenkowej we wgłębieniu poza okienkiem przedsionka(fssula ąost.


ńnestam).
Najczęściej zamiast tego szlaku chrzęstna-łącznotkankowego zarówno ąąstrony przedsionka, jak i jamy bębenkowej spotykamy kieszonkowate wpuklenia ąąściany kostnej wypełnione tkanką łączną.
Zarówno jeden, jak i drugi szlak ehrzęą.
no-łącznotkankowy ma duże znaczenie w patologii ucha.
Oprócz wymienionych wysią.
pulą jeszcze inne, mniejsze szlaki chrzęstna-łącznotkankowe.
Budowie ściany kostnej błędnika zawierającej ogniska chrzęstne przypisuje się maż.
liwość tłumienia energii akustycznej dochodzącej z obwodu czaszki do błędnika.
Pędzi.
wiatr uważa, że struktura kostna błędnika i części skalistej kości skroniowej wykazuje układ biochemiczny związany z przewodzeniem dźwięków do błędnika i powodujący że drgania bryły kostnej wrzecionka dominują w pobudzaniu układu hydrostatycznego błędnika.
Inne układy piramidy mają wykazywać możliwości znacznego tłumienią energii akustycznej.
Streszczenie.
Ucho wewnętrzne(auns interna), czyli błędnik(labmnthus)zawiera nabłonki zmysłowe dla narządu słuchu oraz dla narządu przedsionkowego, czynnościowo związanego ze stanem równowagi.
Podobnie jak ucho środkowe, mieści się ono w części skalistej kości skroniowej.
Odróżniamy w nim ścianę kostną-b tę dni k k os tnyoraz jego zawartość-błędnik b ł o ni a s ty.
Błędnik kostny(Jażwinthus osseus)składa się z:1)części środkowej pr z e ds i o nk a, 2)ś lim a k a, położonego do przodu od niego i zawierającego narząd słuchu oraz 3)kanałów półkolistych, położonych ku tyłowi od przedsionka, które wraz z przedsionkiem służą do zachowania równowagi.
Do ucha wewnętrznego zaliczyć też należy 4)przewód słuchowy wewnę 1 r z n y, ponieważ jest on drogą prowadzącą nerwy i naczynia zaopatrujące błędnik.
Na dnie przewodu słuchowego wewnętrznego znajdują się otwory przeznaczone dla tych nerwów i naczyń, a także dla nerwu twarzowego.
P r z e d s i o n e k(vestibulum)tworzy środkowy odcinek błędnika kostnego.
W jego bocznej ścianie, która odpowiada ścianie przyśrodkowej jamy bębenkowej znajduje się okien k o p r ze ds i o n k a(fnestra vestibuli)zakryte przez podstawę strzemiączka oraz okienko ślimaka(fenestra cochJeae)zamknięte błoną bębenkową wtórną.
Przyśrodkowa ściana odpowiadająca dnu przewodu słuchowego wewnętrznego pionowym grzebieniem przedsionka(ccista vestibuli)podzielona jest na dwa zagłębienia:przednie-zachyłek kulisty(recessus sąherfcus), w którym mieści się w o re czek(sacculus)błędnika błoniastego oraz tylne-z a c by lek e lip tycz ny(recessus ellipticus), w którym leży ł agi e w k a(utnculus).
Z przodu przedsionek łączy się ze ślimakiem, ą z tyłu pięcioma otworkami z kanałami półkolistymi.
K a na ty p ot k o lis te(canales senncircularesk przedni, tylny i boczny wychodzą z przedsionka i po łukowatym przebiegu, obejmującym dwie trzecie koła, znowu do niego powracają.
Każdy kanał ma dwie odnogi.
Jedna z nich ma wyraźne poszerzenie bańkę kostną(ampulla ossea), odnoga ta ma nazwę odnogi bankowej(eros ampullare).
Druga odnoga nosi nazwę pojedynczej(eros simplex).
Odnoga pojedyncza kanału przedniego łączy się z taką sarną odnogą kanału tylnego w odnogę wspólną(crus commune).
Dlatego wszystkie trzy kanały uchodzą do przedsionka nie sześcioma, lecz pięcioma otworami.
Średnica kanałów wynosi I-1, 5 mm, długość waha się w granicach 15-22 mm.
Najdłuższy jest kanał tylny, najkrótszy-boczny.
Kanał przedni jest ustawiony prostopadle i poprzecznie do długiej osi piramidy.
Jego łuk tworzy na przedniej powierzchni piramidy(części skalistej)kości skroniowej wyniosłość łukowatą(emiaentia arcua ta).
Kanały przedni i tylny leżą w płaszczyźnie pionowej, a kanał boczny prawie pozioDlO.
Ślimak(cochlea)tworzy przednią część błędnika kostnego.
Odróżniamy w nim podstawę(basis)ustawioną prawie pionowo i przylegającą do dna przewodu słuchowego wewnętrznego oraz bocznic skierowany wierzchołek zwany osklepkiern ślimaka(cupula cocżueae).
Długa oś ślimaka-wrzeeionko(modioJus)zbudowane jest z kości gąb.
:Folia Morph.
(Warszawa), 1986, t.
27:Otolaryng.
Poi, 1969, t. 23:1970, t. 24.
ezastej.
Dookoła niego owjia się kanał spiralny ślimaka(caaalis spiralis cocmeae), wytwarzając 2/, do 2?/. zakrętu.
Długość kanału spiralnego wynosi przeciętnie 32 mm, szerokość podstawy 3 mm, stopniowo zwężając się.
Z powierzchni zewnętrznej wrzecionka do połowy światła kanału spiralnego wnika cienka blaszka kostna, zwana blaszką spiralną kostną(lamiaa spiralis ossea).
Do jej wolnego brzegu przyczepiają się dwie ściany przewodu ślimakowego(przedsionkowa i bębenkowa)błędnika błoniastego, dzieląc kanał spiralny na dwa przedziały, które jak kręte schody wjją się dookoła wrzecionka i dlatego nazywane są schodami.
Te, które łączą się z przedsionkiem, a za jego pośrednictwem z okienkiem przedsionka, są to schody przedsionka(scala vestbuli).
Schody, które dochodzą do okienka ślimaka, zamkniętego błoną bębenkową wtórną oddzielającą je od jamy bębenkowej, są to schody bębenka(scala 3 mpanO.
Schody przedsionka i bębenka łączą się z sobą w obrębie os klepka otworem, zwanym szparą osklepka(helicotrema).
Torebka kostna błędnika zbudowana jest z trzech warstw:zewnętrznej(okostnowej), środkowej(śródchrzęsmej)i wewnętrznej.
Warstwa środkowa ma charakterystyczną budowę przez to, że zawiera mniejsze i większe ogniska tkanki chrzęstnej.
'Błędnik błoniasty Błędnik błoniasty(lałwinthus membranaceus)objęty jest błędnikiem kostnym, ale nie stanowi jego ścisłego odlewu.
Nie wypełnia też całkowicie wszystkich przestrzeni błędnika kostnego i dlatego w wielu miejscach między ścianą błędnika kostnego i błoniastego znajdują się, jak już wiemy, szczelinowate przestrzenie wypełnione przychłonką.
Sarn błędnik błoniasty jest wypełniony śródchłonką.
W błędniku błoniastym odróżniamy następujące główne części:1)łagiewkę, 2)przewody półkoliste, 3)woreczek, 4)przewód ślimakowy, 5)przewód śródehłonki z woreczkiem śródchłonki.
Ponadto w błędniku błoniastym występują jeszcze przewody łączące niektóre z wyżej wymienionych części(p. dalej).
Łagiewka(uticulus)i woreczek(sacculus)mieszczą się w przedsionku błędnika kostnego.
Połączone są one ze sobą za pośred.
Ductus cochiearisMaco la***icuZi.
Crista ampullaris ant, ę Y:Ductus semicircularis ant.
*, (yjęjjgjjjgcj.
Crista ampullaris lat.
Gros mernbrariaceum*******Ductus samic'circularis lat.
*uc*us*mi*ircu lans zosr.
Sacc u sendolymphatcus 8 P 988-z w's's, 99 c(u-endohmpheticusMacu@saccuB vestibulgre':-, Qis@ampullaris post.
Ductus reuniens Ductus uticulosaccularisRyć.
199. Błędnik błoniasty prawy.
Widok od strony przyśrodkowej(paw, 6 s).


nictwem przewodu śródchłonki(ducRs endobmphatcqąwychodzącego z woreczka i przewodu łagiewkowo-woreczko w e go(ductus utriculosaccu(ans)łączącego łagiewkę z przewądemśródchłonki.
Przewód śródchłonki opuszcza przedsionek i przebiega w wodociągu przedsionka kończąc się workiem śród.
eh ł o n k i(saccus endo(wnphaticus).
Worek śródchłonki leży na tytnejpowierzchni piramidy kości skroniowej w ścisłym związku z oponą twardą.
Z łagiewką łączą się bezpośrednio wszystkie trzy przewo dy p o łk o li s te(ductus semicirculares)przebiegające w jednoimiennych kanałach kostnych, z woreczkiem zaś za pośrednictwem przewodu łączącego(ductus reuniens)łączy się przewód ś I i m a k o w y(ductus cochlearis)położony w kostnym kanale spiralnym.
W łagiewce i woreczku, jak też w bańkach przewodów półkolistych'błoniastych(p. dalej)znajduje się nabłonek zmysłowy(neucoepithelium)narządu przedsionkowego, czynnościowo związanego z równowagą.
W przewodzie ślimakowym zaś umiejscowiony jest narząd spiralny, zwany także narządem Cortiego, w którym znajduje się nabłonek zmysłowy narządu słuchu.
W tych skupieniach nabłonków zmysłowych rozpoczynają się włókna nerwu przedsionkowa-ślimakowego.
Łagiewka i przewody półkoliste bagiewka(um'culus)ma nieregularny, zbliżony do owalu kształt i najdłuższym swym wymiarem(5-6 mm)rozciąga się od piramidy przedsionka skośnie ku jego ścianie dolnej i ku tyłowi.
Ściana przy środkowa łagiewki za pomocą delikatnej tkanki łącznej, naczyń i nerwów, jest ściśle związana z zachyłkiem eliptycznym.
Boczna ściana jest wolna i obszerną przestrzenią przychłonkową jest oddzielona od ściany bocznej przedsionka, a w szczególności od okienka przedsionka oraz od podstawy strzemiączka, które okienko to zamyka.
Ten stosunek błędnika błoniastego do okienka przedsionka ma znaczenie w chirurgii strzemiączka.
Uchodząca pod kątem prosim do łagiewki odnoga wspólna obu pionowych przewodów półkolistych jest zaliczana też do niej jako zatoka wspólna(sinus commums).
Sama łagiewka dzieli się na dwie nierówne części:przednio-górną i tylna-dolną Część przednio-górna, zwana zachyłkiem górnym łagiewki(recessus superiorutnculi), jest obszerniejsza.
Uchodzą do niej u góry i z boku bańki przedniego i bocznego przewodu półkolistego.
Część tylna-dolna, zwana zatoką tylną łagiewki(siaus postenor umculO, wchodzi zwężonym końcem do bańki przewodu półkolistego tylnego i przyjmuje odnogę pojedynczą przewodu półkolistego bocznego.
Na ścianie przyśrodkowo-dolnej, przyrośniętej do ściany przedsionka, znajduje się jaśniejsze pole o średnicy 2-3 mm, okrągławe lub romboidalne, o zaokrąglonych kątach, zwane p I a m k ą ł agi e w ki(macała utnculi).
Plamka łagiewki zawierająca nabłonek zmysłowy jest miejscem początkowym włókien nerwu łagiewkowego.
Z zachyłku górnego łagiewki wychodzi znany nam już wąski przewód łagiew kawo-woreczkowy(ductus utriculosacculans), który w rozwiniętym.
błędniku nie łączy się wprost z woreczkiem, lecz tylko pośrednio uchodząc do początkowej części przewodu śródchłonki.
Przewody półkoliste, przedni, Giny i boczny(ductus semicirculares, antenoc, posterior et lateralis)leżą w jednoimiennych kanałach błędnika kostnego i co do położenia, kształtu i przebiegu zachowują się podobnie jak kanały kostne.
Tak jak one, wszystkie trzy przewody mają jeden koniec rozdęty, zwany bańką błoniastą(ampullamembranacea).
Końce przeciwległe do baniek przewodu przedniego i tylnego łączą się w jedną odnogę błoniastą wspólną(crusmembranaceum commune s. sinus superior utriculi), która podobnie jak odnoga błoniasta pojedyncza(crus membranaceumsimplex)przewodu bocznego, samodzielnie uchodząca, przy ujściu jest nieco rozdęta.
Bańki błoniaste, podobnie jak kostne, zależnie od przewodu, do którego należą, nazywamy przednią, boczną i tylną.
Mają one światło o wiele obszerniejsze niż pozostałe części przewodów półkolistych.
Przewody półkoliste są znacznie węższe(ok, 0, 2 mm)od obejmujących je kanałów błędnika kostnego(ok.
I-1, 5 mm)i leżą w nich ekscentrycznie, tak że tylko swym wypukłym obwodem przylegają do ściany kostnej.
Poza tym są one otoczone przestrzenią przychłonkową, przez którą przechodzą pasemka i beleczki łącznotkankowe razem z naczyniami.
Tworzą one więzadła błędnika(I(gamema labmnthi), na których przewody półkoliste są zawieszone w swej kostnej torebce.
Stosunkowo obszerne bańki błoniaste zajmują prawie połowę światła baniek kostnych.
W każdej z nich na obwodzie przyrośniętym do kości znajduje się zgrubienie wyróżniające się barwą, do którego dochodzą włókna nerwowe.
Zaznacza się ono na zewnętrznej powierzchni bańki błoniastej jako zagłębienie-b r u z d a b a ńk o w a(sulcus ampuł(ans), z którego wychodzą włókna odpowiedniego nerwu bankowego.
Bruzda bankowa jest położona poprzecznie do kierunku przebiegu przewodu.
W świetle bańki odpowiada jej wyniosłość-grzebień bankowy(crista ampullans)zawierający nabłonek zmysłowy(neuroepithelium), ponad którym znajduje się os klepek dochodzący do przeciwległej ściany bańki(p. dalej).
Grzebień bankowy zajmuje około'/, obwodu bańki.
Oprócz grzebieni bankowych oraz plamki łagiewki, zbudowanych z nabłonka zmysłowego i wyposażonych w zakończenia nerwowe, pozostała ściana łagiewki i przewodów półkolistych jest pozbawiona nerwów.
Jest ona bardzo cienka, przezroczysta i wiotka, po usunięciu śródchłonki zapada się.
Woreczek.
Woreczek(sacculus)w zarysie ma kształt gruszkowaty, a jego długość wynosi 4-5 mm.
Górna część woreczka jest rozszerzona, natomiast część dolna stopniowo się zwęża i przechodzi w wąski(0.
20, 5 mm)i krótki(ok, 0, 7 mm)przewód łączący(ductus reumens), który pod kątem prostym wpada do przewodu ślimakowego.
Część górna woreczka brzegiem swym wsuwa się pod łagiewkę i zrasta się z nią dosyć ściśle, tak jednak, że daje się sztucznie oddzielić.


Woreczek jest silnie spłaszczony w postaci soczewki płasko-wypukłej.
Ściana boczna, płaska, jest wolna i zwrócona do przestrzeni przychłonkowejprzedsionka.
Ściana przyśrodkowa wypukła znajduje się w zachyłku kulistym przedsionka, z którym jest zrośnięta.
Nla niej leży plamka woreczka(macula sacculO, kształtem i budową podobna do plamki łagiewki.
Od wyściełającego ją nabłonka zmysłowego odchodzą włókna nerwu woreczkowego.
W tyle i z boku z lejkowatego rozszerzenia, zwanego zatoką łagiewkową woreczka(sinus utricularis sacculi)wychodzi przewód śród chłonki(ductus endobmphaticus).
Do części początkowej tego przewodu uchodzi znacznie cienszy od niego przewód łagiewko wo-woreczkowy.
Przewód ślimakowy Przewód ślimakowy(ductus cochlearis), długości 28-30 mm, w 2, 5-2, 75 zakrętach-podstawowym, środkowym i szczytowym wije się w kanale spiralnym ślimaka kostnego.
Przyczepia się on do wolnego brzegu blaszki spiralnej kostnej oraz przylega do przeciwległej, zewnętrznej ściany kanału.
Niezupełny zakręt szczytowy kończy się ślepo jako kątnica osklepkowa(cecum cupulare).
Również początek przewodu ślimakowego, zwrócony do przedsionka, jest Belicotrem a.
**a.
1 p 8 f r p Ń.
Fundus meatus acustci im.
-Scala yestibuli.
-Ductus cochleads(scala medial.
-Scala tympaniParies jest hu larisductus cochlearis-Paries ext.
ductus cochlearisParias tym panicu*ductus cochleeris.
Ryc.
ZOO. .
Ślimak w przekroju osiowym(paw.
108 T.
ślepo zamknięty, ponieważ woreczek swoim przewodem łączącym uchodzi do górnej ściany przewodu ślimakowego i odgranicza jego część początkową jako kątnicę przedsionkową(cecum vestfbulare), podobnie jak ujście jelita cienkiego odgranicza jelito ślepe.
Kątnica przedsionkowa leży w zachyłku ślimakowym przedsionka.
Przewód ślimakowy zajmuje tylko część obwodową światła kanału spiralnego kostnego biegnąc w nim między obu jego przedziałami przychłonkowymi-schodami przedsionka i schodami bębenka.
Przekrój poprzeczny przewodu ślimakowego w całej swej długości między obiema kątnicami ma kształt zbliżony do trójkąta.
Odpowiednio do jego położenia rozróżniamy następujące ściany przewodu:zewnętrzną(boczną), przedsionkową i bębenkową.
Ściana przedsionkowa i bębenkowa graniczą z przestrzeniami przychłonkowymi schodów przedsionka i schodów bębenka.
W ustawieniu pionowym wrzecionkaściana bębenkowa, tak jak schody bębenka, położona jest u dołu, przedsionkowa zaś, jak schody przedsionka-u góry.
Ściana zewnętrzna przewodu ślimakowego(pariesexternus ducłus cochleans), zwana także ścianą boczną, wytwarza grubą warstwę łącznotkankową, stanowiącą, więzadło spiralne ślimaka(Jigamentum spirale cocłueae).
W ścianie tej, od strony światła przewodu, znajduje się ponadto prążek naczyniowy(stna vasculans)oraz wyniosłość spiralna(prominentia spiralis), które to miejsca charakteryzują się mnogością naczyń.
Liczne naczynia włosowate wnikają w dość tutaj wysoki, wielowarstwowy nabłonek, leżą więc wewnątrz nabłonka.
Z tych naczyń włosowatych może przechodzić śróchłonka do przewodu ślimakowego.
Pozostałe ściany przewodu ślimakowego, przedsionkowa i bębenkowa, wychodzą z wolnego brzegu blaszki spiralnej tworząc między sobą kąt ostry.
Ściana przedsionkowa przewodu ślimakowego(pariesvestibulans ductus cochleans), dawniej zwana bł o n ą p r z e ds i o nk o w ą'(membrana vestibu(ans), wyrasta pod kątem ostrym z blaszki spiralnej kostnej, z jej powierzchni zwróconej do schodów przedsionka.
Łączy się ona ze ścianą zewnętrzną przechodząc w grzebień przedsionkowy(crsta vestibulans), stanowiący część więzadła spiralnego.
Ściana bębenkowa przewodu ślimakowego(paresmmpanicus ductus cochleans)stanowi błoniaste przedłużenie blaszki spiralnej kostnej i ma także nazwę b ł o ny p o d st a w re j(membrana basilans), blaszki podstawnej(lamina basilans)oraz blaszki spiralnej błoniastej(lamina spiralis membraaacea).
Na ścianie zewnętrznej przewodu przyczepia się ona do więzadła spiralnego zgrubieniem zwanym grzebieniem podstawnym(cnstabasilans).
Na ścianie bębenkowej, od strony światła przewodu, umiejscowiony jest narząd spiralny, zwany dawniej narządem Cortiego?(organom spirale s.
Comi), w którym znajduje się nabłonek.
ł Ęęęv jcy ęy yyjci y-gy.
Anonse Ceru 888 s 889.
455.


zmysłowy narządu słuchu i w nim zaczynają się włókna części ślimakowej nerwu przedsionkowa-ślimakowego.
Przewód i worek śródchłonki.
Przewód śródchłonki mą długość około 7-9 mm.
W początkowym odcinku(ok, 2 mm)przebiega on w błędniku kostnym, a następnie w kanaliku kostnym zwanym wodociągiem przedsionka(aqueductus veshbul), gdzie znajdują się również małe naczynia krwionośne oraz szczelinowata przestrzeń przychłonkowa, określana także jako przewód przychłonkowy.
Przewód śródchłonki wychodzi z kości skroniowej przez otwór zewnętrzny wodociągu przedsionka(aperturaexterna aqueductus vestibuli), i kończy się rozszerzeniem zwanym workiem śródchłonki(saccus endobmphaticus).
Worek ten położony jest w niedużym wgłębieniu, pod blaszką kostną, w ścisłym związku z oponami tylnego dołu czaszki, co ma znaczenie dla połączeń przestrzeni i płynów błędnika z jamą podpajęczynówkową.
Do przewodu śródchłonki w niewielkiej odległości od woreczka dochodzi cienszy od niego przewód łagiewkowo-woreczka wy(ductus utriculosacculans).
W miejscu połączenia tych przewodów powstaje fałd, a według niektórych autorów-nawet dwa fałdy, określane także jako zastawki, a mianowicie:fałd łagiewko wo-śródchłonkowy i fałd łagiewkowo-woreczkowy.
Fałdy te prawdopodobnie mają znaczenie dla kierunku przepływu śródchłonki, a w pewnych warunkach mogą rozdzielać układ śródchłonki w łagiewce i przewodach półkolistych od śródchłonki w pozostałej części błędnika błoniastego, np. przy nagłym obniżeniu ciśnienia śródchłonki w przewodzie ślimakowym i woreczku fałdy te mają wpływać na utrzyma.
Neuroepitheli u m'N ampulleris-S-ulcus ampullaris Crista ampulleris.
458.
94 Guana Mem brana sttoconiorum Neuroepithelium.
-Statoconia.
N. utricularis.
Maco la u tricul cj.
Ryc.
201. Przekrój przez bańkę przewodu półkolistego i łagiewkę.
Schemat.
nie stałego ciśnienia śródchłonki w łagiewce i przewodach półkolistych.
Przewód śródchłonki nie stanowi, cewy o jednolitym świetle, ale wykazuje dwa zatokowate rozszerzenia.
Pierwsze rozszerzenie(zatoka 1)znajduje się tuż przy przewodzie łagiewkowo-woreczkowym i ma w zasadzie ściany gładkie.
Zatoka U, oddzielona od zatoki I przewężeniem, wykazuje charakterystyczną budowę przez to, że występują w niej liczne fałdy nabłonka sześciennego, którego podłoże stanowi luźna, silnie unaczyniona tkanka łączna.
Fałdy te przypominają kosmki i znacznie zwiększają powierzchnię zatoki.
U dorosłych są one większe niż u dzieci.
Worek śródchłonki bywa uważany za trzecią zatokę przewodu.
Nabłonek tworzy tu również fałdy, które są nawet wyższe niż w zatoce 11, ale tkanka łączna jest tutaj mniej unaczyniona.
W związku z tą budową przewodu śródchłonki przypuszcza się, że nie tylko worek śródchłonki, ale także ściana'przewodu, zwłaszcza w obrębie U zatoki, bierze udział w resorpcji śródchłonki, a być może również w jej wytwarzaniu.
Budowa mikroskopowa błędnika błoniastego Ściana błędnika błoniastego powstaje z dwóch warstw, wewnętrznej-nabłonkowej, pochodzenia ektodermamego, oraz zewnętrznej, blaszki właściwej, pochodzenia mezodermamego.
W niektórych miejscach między warstwą zewnętrzną a wewnętrzną występuje błona podstawna nabłonka.
Warstwę zewnętrzną, w miejscach gdzie nie przylega do błędnika kostnego, pokrywa nabłonek rnezenchymatyczDyó.
Nabłonek błędnika błoniastego jest na ogół jednowarstwowy, zmienia jednak swój charakter tam, gdzie znajdują się zakończenia nerwowe:w tych miejscach przekształca się w nabłonek zmysłowy.
Zależnie od budowy i umiejscowienia nabłonka zmysłowego w błędniku wyróżniamy:narząd przedsionkowy, spełniający czynność równowagi statycznej i kinetycznej, oraz narząd spira In y(narząd Cordego), będący obwodowym narządem słuchu.
Do narządu przedsionkowego należy łagiewka i przewody półkoliste.
Czynność równowagi statycznej spełnia plamka łagiewki, czynność równowagi kinetycznej, czyli utrzymanie równowagi podczas ruchu grzebienie bankowe.
Czynność woreczka dotychczas nie jest w pełni wyjaśniona.
Bliskie powiązania ze ślimakiem skłaniały niektórych badaczy do przyjęcia poglądu, że woreczek należy bardziej do narządu ślimakowego niż przedsionkowego i ma znaczenie dla percepcji tonów niskich i szmerów.
Przypuszczano również, że jest to narząd szczątkowy.
Obecnie przyjmuje się, że woreczek wpływa na przyspieszenia w płaszczyźnie pionowej i jest częścią narządu równowagi.
Łagiewka, przewody półkoliste i woreczek.
Łagiewka, przewody półkoliste i woreczek mają ścianę bardzo cienką, przezroczystą i deli***.


kamą.
Jest ona najgrubsza(0, 15-0, 2 mm)w plamkach łagiewki jworeczka oraz w grzebieniach bankowych.
W przewodach półkoą.
słych, pojedynczo lub grupami, w postaci małych brodawkowatyej(wyniosłości, występują zgrubienia ściany błędnika pokryte nabłoą.
kiem płaskim.
Nazywają się one brodawkami albo kosmkami przewą.
dów półkolistych.
Ściana łagiewki, przewodów półkolistych i woreczka składa się z blaszki właściwej i nabłonka, rozdzielonych błoną podstawną nablon.
K 881 as z kę właściwą(lamina propna)tworzy tkanka łączna z nielicznymi wW.
krami sprężystymi, obfitująca w naczynia krwionośne, na ogół jest podobna do okosi.
net.
W plamkach łagiewki i woreczka oraz w grzebieniach bankowych blaszka ta jest zgrubiała.
Błona podstawna nabłonka oddziela blaszkę właściwą od nabłonka.
Jest tą blaszka szklista, na ogół cienka, zgrubiała tylko w plamkach łagiewki i woreczka oraz w grzebieniach bańkowych.
N a b ł o n e k przewodów półkolistych, łagiewki i woreczka jest jednowarstwowy, nąogół płaski, o komórkach wielobocznych.
Jest to nabłonek ektodermalny.
Miejscami występują niskie komórki walcowate.
Takie komórki widzimy na wąskim pasemku naprzeciwko grzebieni bankowych i u ich podstawy, gdzie tworzą płaszczyzny półksi ę ży c o w a te(piana semilunata)obejmujące nabłonek zmysłowy grzebieni.
Komórki płaszczyzn półksiężycowatych mają charakter gruczołowy o dokładnie nieznanej czynności wydzielniczej i resorpcyjnej.
W grzebieniach bankowych i w plamkach woreczka oraz łagiewki występuje nabłonek zmysłowy o charakterystycznej budowie.
Narząd przedsionkowy.
Narząd przedsionkowy, czynnościowo związany z równowagą statyczną i kinetyczną, składa się z trzech grzebieni bankowych znajdujących się w bańkach przewodów półkolistych oraz z plamki woreczka i plamki łagiewki.
W miejscach tych skupione są komórki zmysłowe rozmieszczone wśród komórek zrębowych.
Grzebień bankowy(crista ampuł(ans)ma postać wyniosłości wypuklającej się do światła bańki.
Jego podstawę stanowi pogrubiała blaszka właściwa ściany bańki przewodu półkolistego oraz włókna nerwowe stanowiące nerw bankowy.
Wyniosłość ta pokryta jest nabłonkiem zmysłowym zbudowanym z komórek włoskowatych(rzęsa tych)oraz komórek zrębowych.
Na grzebieniach bankowych, między włoskami komórek zmysłowych i ponad nimi znajduje się przezroczysta, galaretowata substancja białkowa(glikoproteiny)tworząc o sklep ek(cupula)dochodzący do stropu bańki.
O s k I e p e k, podobnie jak błona kamyczkowa w plamce łagiewki i woreczka(p. dalej), stanowi układ, w którym bodziec mechaniczró(ruch śródchłonki)przekształca się w impuls elektryczny.
Plamka łagiewki(macula umculi)stanowi pole zmysłowe o powierzchni około 2-3 mm', położone w płaszczyźnie poziomej 04 ścianie przyśrodkowo-dolnej łagiewki.
Plamka woreczka(macula sacculi), o średnicy około 1, 5 mnznajdujesię na ścianie przyśrodkowej woreczka i ustawiona jest W płaszczyźnie pionowej.
z Małecki J.
, Ukleja Z.
, Pawlak K.
:Otolaryng.
Poi, 1962, t.
16:Ukleja Z.
, Małecki 4 Otolaryng.
Poi, 1969, t. 23.
AKR.
Cechą charakterystyczną plamki łagiewki i woreczka jest występowanie na powierzchni nabłonka zmysłowego błony karny c z kaw e j(membrana statcomorum), grubości około 20 ęm, zbudowanej z włosków komórek zmysłowych zatopionych w galeretowatej bezpostaciowej substancji(głównie mukopolisacharydy)oraz kamyczków błędnikowych(statocoma), do których sięgają włoski komórek zmysłowych.
Ryć.
202.
Obraz kamyczków błędnikowych woreczka w mikroskopie elektronowym skaningowym:wg Lima i Lane.
I Oum.
Kamyczki błędnikowe, o wielkości od I do 10 ęm, zwane także statolitami lub kamyczkami usznymi-otolitami, mają kształt pryzmatów i zbudowane są z węglanu wapnia oraz substancji białkowej.
Kamyczki błędnikowe w plamce woreczka u osób dorosłych są prawie dwa razy większe niż w plamce łagiewki:u niemowląt różnice te są DICZDBCZOC.
Rarząd przedsionkowy zbudowany jest z komórek zmysłowych i zrębowych.
Komórki zmysłowe narządu przedsionkowego mają ogólną budowę podobną do komórek zmysłowych narządu spiralnego, który umiejscowiony jest w przewodzie ślimakowym i spełnia czynność obwodowego narządu słuchu.
Ogólna budowa komórek zmysłowych narządu przedsionkowego i narządu spiralnego.
Ogólna budowa komórek obu narządów ucha wewnętrznego jest podobna.
Długość komórek zmysłowych wynosi od 25 do 40 am, szerokość zaś od 4 do 10 am.
W każdej komórce zmysłowej wyróżnia się cztery warstwy:warstwę powierzchowną(zona superńcialis), warstwę środkową(zona media), warstwę okołojądrową(zona pennueleans)i warstwę synaptyczną(zona svnaptica).
W ar s twa p o wie r z c h o w na tworzy tzw. część oskórkową lub płytkę oskórkową(kutikularną), z której wyrasta pęczek włosków(rzęsek)składający się z kilkudziesięciu tzw. stereocyliów.
W komórkach narządu przedsionkowego można także wyróżnić odrębny włosek zwany kinetocylium.
Stereocylia są wyrostami homogennymi o długości od I do 40 am i średnicy od 0, 1 do 0, 3 am.
Zawierają one w części centralnej pęczek włókienek osiowych dających włoskowi specyficzną prężność i elastyczność.
Pęczek tych włókienek, o średnicy od 3 do 4 am, wnika w głąb płytki oskórkowej tworzącej swego rodzaju wieczko komórki zmysłowej.
Aparat rzęskowy komórki zmysłowej narządu przedsionkowego składa się z 60 do 120 stereocyliów i jednego kinetocylium, formujących na powierzchni komórki pęczek o charakterystycznym wyglądzie.
Długość stereocyliów zmienia się w sposób usystematyzowany.
Są one najdłuższe z te)strony komórki, gdzie ulokowane jest kinetocylium, rzęska o charakterystycznej i odmiennej od stereocylium budowie.
Kinetocylium wychodzi w części wierzchołkowej komórki wolnej od oskórka, z ciałka podstawnego znajdującego się w cytoplazmie.
Na przekroju poprzecznym w każdym kinetocylium znajdujemy 9 par rurkowatych włókien rozmieszczonych obwodowa oraz dwa pojedyncze włókna położone centralnie.
Ten model włókien osiowych(9+2)dóQ.


dających kinetocylium dużą giętkość i elastyczność występuje we wszystkich kinetoIłach rozmaitych komórek nabłonkowych, jak np w nabłonku oddechowym czy ąjbłonko rzęskowym jajowodów.
Ciałko podstawce, z którego wyrasta kinetocyliuĆokazuje się identyczne z tzw. centriolą komórkową.
Duże znaczenie ciałka podstąĆnego(centrioli)dla organizacji komórki wiąże się z jej polaryzacją czynnościową.
Kinetocdia nie występują w komórkach włoskowatych narządu spiralnego osobą:ków dorosłych, obserwuje się je natomiast w narządzie spiralnym płodów.
Po urodzą, niu kinetocylia tych komórek zanikają, pozostają jednak ciałka podstawne, nazywąjcj.
4 ZrY.
Typ I.
Ę.
Typ li.
NE ł.
NŁi.
Ryc.
203.
Komórki nabłonka zmysłowego narządu przedsionkowego:schemat wg@ęsa i Engs(róma, że-dnetocilium.
W-stereocilia, IM-mitochondria.
Mu-3449 komórkowe, NN I-zakończenie włókna nerwowego aferentnego, ME 2-zakońcBenie włókna nerwowego eferentnego, MO-kielich nerwowy.
tu także cewriolami.
Idąc od strony kinetoeylium lub też od strony ciałka podstawneśPdługość stereocyliów zmniejsza się stopniowo, przez co układem tym przypom@8 l 4*ga*.
W obu Gpach komórek zmysłowych receptora słuchowego stereocylia zmienswą długość w ten sposób, że w każdym z rzędów długość stereocyliów Jest łyJ@BWFaza, im bardziej są one oddalone od wrzecionka.
Organizacja włosków komórki zmysłowej, ustawienie kinetoeylium w stosu@ł 999 stereocyliów.
Warunkuje polaryzację komórki zmysłowej.
Ruch rzęsek, powo 8 PQ 99 zgięcie stereocyliów w kierunku kinetoeylium, powoduje depolaryzację ko@69 wzmagając jej aktywność nerwową.
Nachylenie włosków zmysłowych w kie 6846 przeciwnym biegunowi, w którym osadzone jest kinetoeylium, wytwarza hiperp 9@Qzację komórki, przez co zmniejsza jej aktywność nerwową.
Część środkowa komórki zmysłowej, obejmująca jej warstwę środkową i okołó 4 W 9 wą Jest nalmniet charakterystyczną częścią komórki.
Zawiera ona wiele nieswoPQPP.
ąyuktur cytoplazmatycznych, takich jak mitochondria, aparat Golgiego, cytosomy i injeorganelle komórkowe Jądro duże, okrągłe, osmoflne zawiera ziarnistą protoplazjąwjąderko i siateczkę chromatynową.
W komórkach zmysłowych narządu przedsionwywego, w okolicy ciałka podstawnego znajduje się skupienie mitochondriów wskazujące na intensywne procesy przemiany materii w tej części komórki.
Odpowiednikiem jego w komórkach włoskowatych zewnętrznych narządu spiralnego jest tzw. ciałko Hensena(p. dalej).
W warstwie synaptycznej komórki zmysłowej stwierdza się ponownie specjalizację ęgukturalną komórki, która wyraża się w różnych typach synaps pomiędzy komórką**ysłową a przylegającymi zakończeniami nerwowymi.
We wszystkich komórkach ynysłowych ucha wewnętrznego, w części tej występuje ponownie znaczne skupienie ąitochondriów.
W komórkach zewnętrznych skupienie to nosi nazwę ciałka Retziusa.
po warstwy synaptycznej przylegają zakończenia nerwowe, które w mikroskopie elektronowym wykazują dwojakiego rodzaju strukturę.
Rozróżnia się mianowicie synapsy ękąpoziarniste i bogatoziarniste.
Uważa się, że synapsy skąpoziarniste(z małą liczbą pęcherzyków smaptycznych)należą do nerwów aferentnych, natomiast synapsy bogatoziarnistesą zakończeniami nerwów eferentnych.
Narząd przedsionkowy.
Narząd przedsionkowy, umiejscowiony w grzebieniach bankowych oraz plamkach woreczka i łagiewki, zbudowany jest z komórek zmysłowych i komórek zrębowych.
W ścisłym związku z nimi znajduje się śródchłonka, wypełniająca przewody półkoliste oraz łagiewkę i woreczek.
Wśród komórek zmysłowych wyróżnia się dwa zasadnicze typy I i li oraz typ pośredni Ul.
Typ I stanowi komórka o kształcie amfory, szersza u podstawy i przewężona w części górnej.
Otoczona jest niemal całkowicie kielichem stanowiącym zakończenia włókna nerwowego.
Komórka ta jest młodsza ńlogenetycznie niż komórka typu 11, a Jej połączenie z włóknem nerwowym na tak dużej powierzchni może świadczyć, że jest ona komórką wysoce zróżnicowaną i wyspecjalizowaną.
Wspomniany kielich nerwowy jest pozbawiony ziarnistości i należy do nerwu aferentnego(wstępującego).
Zakończenie włókna eferentnego(zstępującego), dochodzącego do komórki od mózgu, ma strukturę ziarnistą i przylega do zewnętrznej warstwy kielicha utworzonego przez włókno aferentne, nie ma więc bezpośrednio kontaktu z komórką.
Komórki typu I występują liczniej w części środkowej grzebieni, plamek łagiewki i woreczka.
Komórka typu U ma kształt cylindryczny.
W odróżnieniu od komórki typu I nie jest otoczona kielichem włókna aferentnego, ma więc bezpośredni kontakt z zakończeniami włókien zarówno aferentnych, jak i eferentnych, jedne i drugie zakończenia przylegają do błony komórkowej u jej podstawy.
Poza tymi dworna podstawowymi typami komórek zmysłowych narządu przedsionkowego wyróżnia się także komórki o typie pośrednim, oznaczone jako komórki typu 111.
Komórki nerwowe mające kontakt z komórkami zmysłowymi są na krótkim odcinku pozbawione osłonki mielinowej.
Granicą, na której ta osłonka się pojawia Jest błona podstawna nabłonka.
Przyjmuje się, że włókna aferentne prowadzą impulsy nerwowe powstające w czasie depolaryzacji komórki zmysłowej do ośrodkowego układu nerwowego, natomiast włókna eferentne przewodzą impulsy z ośrodkowego układu nerwowego, hamujące i kontrolujące narząd obwodowy.
Prawidłowa integracja działalności obu układów, aferentnego i eferentnego, pozwala na regulację czynności receptora obwodowego narządu przedsionkowego i ślimakowego w wyniku sprzężeń zwrotnych.
Komórki zrębowe narządu przedsionkowego, podobnie jak w narządzie ślimakowym, tworzą zrąb dla komórek zmysłowych.
Komórki zrębowe są cienkie, wysokie i zajmują całą grubość nabłonka od błony podstawnej aż do jego powierzchni.
Kształt tych komórek jest zróżnicowany i zależy od przestrzeni, jaką wypełniają między komórkami zmysłowymi.
Część podstawna komórki rozdziela się niekiedy.
dRl.


na kilka wypustek, które leżą na błonie podstawnei nabłonka, oddzielają od ntekomórkizmysłowe.
Części szczytowe komórek zrębowych tworzą tzw. błonę siatką.
watą, która podobnie jak w narządzie spiralnym, tworzy ramę z otworkami, w lgą.
rych znajdują się komórki włoskowate.
Błona siatkowata wraz z częściami oskąę.
kowymi, komórek zmysłowych izoluje pod względem elektrycznym przestrzeń śródchłonkową od ciała komórek zmysłowych.
W grzebieniach bankowych oraz w plamkach łagiewki i woreczka następuje transformacja szczególnych form energii mechanicznej, związanej z rucheąśródchłonki, w impulsy bioelektryczne.
Osklepek grzebieni bankowych zostaje pa.
budzony ruchem śródchłonki towarzyszącym przyspieszeniom kątowym, plamki tą.
giewki i woreczka zaś odpowiadają na przyspieszenia liniowe powstiące przez działanie sił bezwładnościowych.
Ruch rzęsek, a tym samym pobudzanie nabłonkązmysłowego powodują siły, których wektor działania znajduje się w płaszczyźnie równoległej do powierzchni nabłonka zmysłowego, natomiast siły działające pionowo w kierunku powierzchni nabłonka zmysłowego są bodzcem bezskutecznym.
Ten mechanizm transfbrmujący jest wspólny dla całego nabłonka zmysłowego uchą wewnętrznego.
W ślimaku zjawiska stymulacji komórek zmysłowych związane są z powstawaniem fali wędrownej w płynach ślimaka(p. dalei).
Ściany przewodu ślimakowego.
Narząd spiralny Przewód ślimakowy ma trzy ściany-zewnętrzną, przedsionkową i bębenkową.
Ściana zewnętrzna przewodu ślimakowego(paries externus ductuscochlearis)jest ściśle zrośnięta z okostną kanału spiralnego, tak że nie daje się od niej odgraniczyć.
Na ścianie tego kanału kostnego, w okolicy przyczepo przewodu ślimakowego, występuje gruba warstwa tkanki łącznej, o kształcie sierpowatym na przekrojach osiowych ślimaka.
Tworzy ona więzadło spiralne(I(ęamemum spirale), które w schodach przedsionka oraz schodach bębenka cieńczejei przechodzi w okostną tych schodów.
Więzadło spiralne zbudowane jest z cienkich włókien kolagenowych i licznych rozgałęzionych komórek tkanki łącznej, zawierających barwnik, które miejscami łączą się swymi wypustkami.
U przyczepo dwóch innych ścian przewodu ślimakowego, przedsionkowej i bębenkowej, tkanka więzadła spiralnego tworzy opisane powyżej grzebienie-przedsionkowy i podstawny(crista vestfbu(ans et cnsta basilans).
Część więzadła, leżąca między obu grzebieniami należy więc do ściany zewnętrznej przewodu ślimakowego.
W obrębie przewodu ślimakowego więzadło spiralne pokryte jest silnie unaczynioną blaszką, prążkiem naczyniowym(stnayasculans), któremu przypisuje się wydzielanie śródchłonki.
Jego wolna powierzchnia jest nierówna, pagórkowata, niektórzy do tych pagórków zaliczają wyniosłość spiralną(prominentia spiralis), podczas gdy inni uważają tę wyniosłość za twór leżący już poza sferą prążka naczyniowego.
Wyniosłość spiralna ze ścianą bębenkową przewodu ślimakowego ogranicza rynienkę, zwaną bruzdą spiralną zew nętr zną(sulcus spiralis externuś).
Budowa prążka naczyniowego jest dość skomplikowana.
Jest to nabłonek wielowarstwowy przerosły tkanką łączną, z którą między komórki nabłonkowe wniknęły także naczynia krwionośne.
Szczególnie obfite są kręte naczynia włosowate, które dochodzą między najbardziej powierzchowne komórki omawianej blaszki.
Wśród komórek na.
zlR 9.
6 ang lian spirale--'-y ęochlede**.
Nza Ił.
Scala vestbuliMembrana vestibularisOdsta vesti hu lads Organom spirale(Corti).
Ligamentum spirale**, .
Sma vascularis.
Membrana tectorias et prominenta spiralis CwR.
Sulcus spiralis ext.
Membrana basilaris.
-Cuniculus im.
Śj--Sulcus spiralis im.
gąjęjąa sp 8 W@PśśPP g. --ją tympani.
błonka są liczne komórki barwnikowe-melanocyty.
Melanocyty znajduje się też w innych miejscach błędnika błoniastego, między innymi w worku śródchłonki i w ścianie przedsionkowej.
Przypisuje im się znaczenie w wytwarzaniu i resorpcji płynów błędnika.
Na powierzchni prążka widzimy komórki spłaszczone.
Komórki podstawnewysyłają liczne wypustki pomiędzy komórki leżące powierzchownie.
Między komórkami podstawnymi a brzeżnymi znajdują się komórki określane jako pośrednie.
Na wyniosłości spiralnej nabłonek jest cienki, utworzony głównie przez komórki podstawne, w bruździe spira*ej zew*znej znacz*e*yzszy.
Ściana przedsionkowa przewodu ślimakowego.
Ściana przedsionkowa przewodu ślimakowego(paries vestibularisductus cochlearis), zwana dawniej błoną przedsionkową(membrana vestibu(ans), przyczepia się jednym brzegiem do rąbka spiralnego, a drugim, zgrubiałym w postaci grzebienia przedsionkowego, do więzadła spiralnego.
Jest to cienka(1, 7-5, 1 urn)błonka, zwykle sztywno rozpięta między swymi przyczepami.
Ścianę przedsionkową tworzą dwie warstwy komórek rozdzielone cienką błona podstawną, a miejscami bardzo skąpą tkanką łączną.
Od strony schodów przedsionka występuje warstwa płaskich komórek rnezenchyrnatycznych, a od strony światła przewodu ślimakowego znajd*je si*nab*onek ek*o*er*a*y, nieco wyższ*, sześc*enny, z mikrokosrnkami(microwlM.
Wśród tych komórek, zwłaszcza od strony schodów przedsionka, znajdują się melanocyty.
Ta delikatna bu.
463.


dowa ściany przedsionkowej prawdopodobnie związana test z wybi%.
czą dyfuzją jonów, jaka zachodzi między przychłonką a śródchłonką.
Błona przedsionkowa nie jest unaczyniona, niekiedy jednak jaką pozostałości rozwoju płodowego zachowują się resztki naczyń krwią.
nośnych.
Ściana bębenkowa przewodu ślimakowego(paries Ompamco:ducrus cochleans), zwana także błoną podstawną(membraną basilans)lub blaszką podstawną(lamina basilans), zaczyna się zgrubieniem na brzegu wolnym blaszki spiralnej kostnej noszącym nazwę rąbka blaszki spiralnej kostnej(llmbus laminaespiralis osseae).
Ściana ta bocznic przechodzi w więzadło spiralne ząpośrednictwem grzebienia podstawnego.
Szerokość jej powiększa się ku szczytowi ślimaka, w miarę zwężania blaszki spiralnej kostnej.
Rąbek blaszki spiralnej kostnej(limbus laminae spiralisosseae)wyrasta w formie wału z blaszki spiralnej kostnej jako silne zgrubienie okostnej.
W kierunku do ściany zewnętrznej przewodu ślimakowego rąbek rozdziela się na dwa brzegi:wargę przedsionkową rąbka(labium limby vestibulare)i wargę bębenko w ą r ą b k a(lażium limit twnpaaicum).
Pierwsza sterczy wolno do światła przewodu ślimakowego, druga, odpowiadająca brzegowi wolnemu blaszki spiralnej kostnej, przechodzi w blaszkę podstawną.
Między obiema wargami ściana rąbka jest wklęsła w postaci tzw. bruzdy spiralnej wewnętrznej(sulcus spiralis internus).
Rąbek blaszki spiralnej kostnej składa się ze zbitej tkanki łącznej, pokrytej nabłonkiem.
Tkanka łączna w swych głębszych warstwach zawiera tu i ówdzie wrzecionowate komórki z rozgałęzionymi wypustkami, nieliczne naczynia krwionośne, a nieraz nieregularne płytki soli wapniowych.
Nabłonek rąbka jest jednowarstwowy, w bruździe spiralnej wewnętrznej i na wardze bębenkowej znajdujemy nabłonek sześcienny, natomiast na powierzchni wargi przedsionkowej rąbka jest on nieregularny, złożony z drobnych komórek, które miejscami są płaskie, a miejscami sześcienne.
Ta różnorodność nabłonka pozostaje w związku z ukształtowaniem warstwy włóknistej rąbka, która podzielona jest rowkami na małe wyniosłe pola rozmaitego kształtu.
Na wardze przedsionkowej układają się one wzdłuż rąbka regularnie obok siebie w jednym szeregu i mają kształt ząbków, stąd też noszą nazwę zębów słuchowych, dalej zaś od wargi mają postać okrągłych lub nieregularnych brodawek i występują w licznych szeregach Rowki między ząbkami słuchowymi(których jest ok, 7000)i między brodawkami w 3 pemiajądrobne nabłonkowe komórki sześcienne, same zaś wyniosłości są pokryte k+morkami spłaszczonymi.
W szczytowych odcinkach przewodu ślimakowego rąbek spiralny staje się niższy, zęby słuchowe zmniejszają się i wreszcie cały ten twór zanika, 4 wraz z nim zanika również narząd spiralny.
W brzegu wargi bębenkowej, przy jej przejściu w ścianę bębenkową przewodu ślimakowego, znajdują się owalne otworki nerwowe Obcamina nervosa)w liczbie około 4000, ułożone w jednym szeregu wzdłuż całej długości przewodu.
Są to ujścia kanalików nerwowych blaszki spiralnej kostnej dla gałązek nerwu ślimaka zdążających o 4 narządu spiralnego.
Brzeg blaszki, przebity tymi otworkami, byw 4 nazywany uzdeczką przebitą(habenula pentra ta).
W ścianie bębenkowej przewodu ślimakowego(błonie podstawnelł.
Huschkego.
4 z 24.
możemy wyróżnić trzy główne warstwy:1)warstwę środkową, 2)warstwę bębenkową(od strony schodów bębenka)oraz 3)warstwę nabłonkową z narządem spiralnym.
Warstwę środkową błony podstawnej ze względu na jej budowę można podzielić na dwa pasy:wewnętrzny, leżący bliżej rąbka spiralnego, i zewnętrzny.
Pas wewnętrzny, zwany łuk o waty m(zona arcuata), rozciąga się od wargi bębenkowej do podstawy filara zewnętrznego narządu spiralnego.
Jest to warstwa cienka i delikatnie promieniście prążkowana.
Pas zewnętrzny błony właściwej, zwany pasem grzebieniastym(zona pectinata), jest grubszy niż wewnętrzny i składa się z dwóch warstw włóknistych oddzielonych od siebie trzecią bezpostaciową warstwą środkową, o jednolitym wyglądzie.
Przy więzadle spiralnym ta środkowa warstwa gubi się i obie warstwy włókniste przechodzą w tkankę łączną tego więzadła.
Włókna ułożone obok siebie w kierunku promienistym nadają temu pasmu błony właściwej wygląd grzebienia, stąd pochodzi jego nazwa pas grzebieniasty.
Te włókna promieniste nazwano też strunami słuchowymi, a liczbę ich oceniano(Retzius)na 24000.
Struny te, bardzo cienkie(i-2 am), są uważane za rezonatory fal(teoria słyszenia Helmholtza).
Struny słuchowe w zakręcie podstawnym ślimaka są najkrótsze(64-128 am), a w szczycie ślimaka najdłuższe(352-480 am).
W ar s 1 w a b p b e n k o w a, pokrywająca błonę od strony schodów bębenka, składa się z delikatnej tkanki łącznej i nabłonka płaskiego.
W tkance łącznej znajdują się naczynia włosowate, z których jedno większe biegnie nieco na zewnątrz od wargi bębenkowej rąbka jako naczynie spiralne Oas spirale), zwane też zewnętrznym.
Rozciąga się ono wzdłuż całego przewodu ślimakowego pod tunelem wewnętrznym i być może bierze udział w wytwarzaniu płynów błędnika.
Drugie naczynie spiralne, wewnętrzne jest mniej stałe i znajduje się w obrębie wargi bębenkowej rąbka.
W a rst w a n a błon k o w a pokrywająca błonę podstawną od strony światła przewodu ślimakowego jest przedłużeniem nabłonka sześciennego bruzdy spiralnej wewnętrznej i zewnętrznej, a przybierając postać nabłonka zmysłowego tworzy charakterystycznie zbudowany narząd spiralny.
Narząd spiralny(oręanum spirale s.
Comi), rozciąga się wzdłuż całego przewodu ślimakowego oprócz jego kątnicy przedsionkowej.
Ma on postać wału, który po stronie wewnętrznej, zwróconej do bruzdy spiralnej wewnętrznej, jest niższy i opada łagodniej niż po stronie zewnętrznej.
Nabłonek narządu spiralnego składa się z dwóch rodzajów komórek.
Są to komórki zmysłowe włoskowate(cellulae sensoriepithelia(es pi(osae), zwane także komórkami rzęsatymi lub słuchowymi, oraz komórki tworzące zrąb narządu i utrzymujące komórki włoskowate w ich położeniu.
Zrąb narządu zbudowany jest z kilku rodzajów komórek i wśród nich wyróżnia się:a)komórki filara wewnętrznego i zew nętr zne go(cellulae colurnnae internae et cellulae columnae exćernae), b)komórki falangowe wewnętrzne i zew nętr zne'(cellulae phalangeae internae et externae), e)komórki graniczne wewnętrzne?i zewnętrzne'(cellulae limitamesmternae et externae)oraz d)komórki podporowe wewnętrzne i zew nętr znęć(eellulae sustentantes internae et exćernae).
komórki falangowe zewnętrzne, dawniej komórki Deitersa 8 komórki Helda?komórki Hensenaz komórki Claudiusa zlRK.


4486 JQ.
Q X 24 tżSS Lż.
5(b'-S 2 i Ą 4 ś Zxś.
QZxć W.
s 8 iBy a 8-4 Ś******F 5 śS W.
1 cjĄę'@śł jd Qję*****.
QZ V.
@-ś v.
J****/*******.
9':-'**29 *.
443 W ci ś 3 G:?
4 Q j 4 O.
G 9(9 C Ą ji.
W A W O łó.
6 i:6 I ęw Q ć'z.
4 Ać Q.
X 53 e(4 ł.
cjż.
Sśż O.
garn o r k i zmy s to w e w ł o s k o w a te(rzęsate), właściwe komórki słuchowe, na ąęjaej powietzchri mają włoski słuchowe(pili acustici), czyli stereocylia, zwane także ą, -karni lub pręcikami zmysłowymi.
Komórki włoskowate nie sięgają od wolnej poąąerzchninarządu ślimakowego do błony podstawnej, lecz są utrzymywane przez koyąą-ki podporowe.
Jak Już wspomniano, rozróżniamy komórki włoskowate wewnętrzjai zewnęOzne.
Poza odmiennym położeniem w narządzie spiralnym różnią się one g. -złą, a także szczegołami budowy, co dokładniej poznano dzięki badaniom przy użyjumikroskopu elektronowego.
Do błony komórkowej części synaptycznej komórek ąwekowatych, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, przylegają zakończenia jeywowe, kloc w mikroskopie elektronowym mają strukturę skąpoziarnistą(włókna ąńrentne)i bogatoziarnistą(włókna eferentne).
's.
zż@e.
e.
'sĘ y'.
XvbsĄy nę x.
Mem brana tectori a warstwa powierzchowna warstwa środkowa.
wa rstwa o kalot ądrowa.
warstwa synaptyczna.
8 Ryc.
206.
Komórki włoskowate wewnętrzne(aJ i zewnętrzne/bJ w mikroskopie elektronowym:schemat wg Jurato.
Komór ki włoskowate wewnętrzne występują w liczbie około 3500.
Mają 9@e kształt kolbowaty, podstawna część komórki jest bowiem rozdęta przez kuliste J 48 o Występuje w nich od 30 do 60 stereocyliów, a nawet od 70 do 100 ułożonych w teł rzędy w linii prostej lub tworzących kształt litery V rozwierającej się w kierunku 8(ecionka.
Komórki włoskowate wewnętrzne są ułożone w jednym szeregu po weBTVznejstronie tunelu wewnętrznego(tunel Cortiego).
Są one położone między ko 686 amifalangowymi wewnętrznymi i komórkami granicznymi wewnętrznymi z iedBJstrony a komórkami flara wewnętrznego z drugiej strony.
PO(córki włoskowate zewnętrzne występują w liczbie około 12000 do 20000.
Mają 8988 cylindryczny.
Jak już wspomniano, pod płytką oskórkową występuje w nich 88 ciałko Hensena, zbudowane z cebulasta ułożonych podwójnych błon osmoflnychś 98 anych do ergastoplazmy, oraz otaczających je licznych mitochondriów.
W warśPsmaptycznej występuje natomiast skupienie mitochondriów noszące nazwę ciałŻ 96 e 4 ziusa.
Komórki zewnętrzne według jednych autorów mają około 80 do 100, wedŻ 9 Wóch od 100 do 150 stereocyliów ułożonych w trzy, a nawet pięć rzędów, każdy o ś 9 Q 8 e litery W.
Komórki włoskowate zewnętrzne w zakręcie podstawowjw wBWpuł 8 Ę Plech rzędach, a w zakręcie środkowym-w czterech, w szczytowym zaś nawet Ę Pły 9 u Komórki te położone są między komórkami flara zewnętrznego a komórka'?
'P@@gowymi zewnętrznymi, do zewnętrznego szeregu przylegają do nich konwój śłłoiczne zewnętrzne ŃQPBszcza się, że komórki włoskowate zewnętrzne są bardziej oporne na działanie 389 śPO@i toksycznych oraz szkodliwych czynników mechanicznych, takich lał OF hę??
Ś 99 użym natężenia.
Uważa się też, że komórki zewnętrzne mają niższy próg pobu 4 Ń 89 Ś 9 niż komórki wewnętrzne i dzięki temu mogą reagować na bardzo subtelne róż.
4 z 267.


nice w natężeniu i czasie działania dźwięku.
Komórki włoskowate wewnęłrzjąprawdopodobniej są lepiej przystosowane do różnicowania częstotliwości i przez ją Ć'ją większą zdolność analizy akustycznej.
Komórki te rozpoczynają swą reątą:g. ":osiągnięciu przez bodziec akustyczny pewnego, dość znaczneZo Więżenia i dopte(jVgtym momencie zaczyna się ich odpowiedź bioelełUycziIA Pewne óbJAwy kliniezją ag.
Óe jak zjawisko wyrównania głośności oraz podwójnego sbszenia, @og 4 być wyjąęjągygP?
PPY ł?
9 Y 9'??ćY 9999996988 ł P 9 P 96 e 99 P 8 wie 4 zi obu typów kornŃ-ey j', y?
'Komórki włoskowate zewnętrzne i wewnętrzne grupują się w narządzie spirąjjęą przy dwóch-filarach--zewnętrznym i wewnętrznym.
a**.
rzęski ciałko Hensenamitochond tła ekomórka włoskowata zew, jadło-.
zakończenia ne*owe.
Ryc.
207. Komórka włoskowata.
**f.
**i*jądro.
m ikrokosm ki.
fa łan gowy.
-komórka fala ngowa zew.
sa)w mikroskopie elektronowym:schemat wg Engestróma i Wers@la.
zewnętrzna i komórka falangowa zewnętrzna(DeWeJB.
Komórki filarów mają charakterystyczny kształt i ustawienie.
Są to konółt 898 mulle, które częścią poszerzoną, zawierającą jądro oraz tonońbryle, spoczBAM 94 blaszce podstawnej, podczas gdy ich części końcowe opierają się o siebie WYW 9 ę+część komórek filarów, o grubości 2--3 am, zbudowana jest z pęczka tonofb(89 P 89'czonego skąpą ilością cytoplazmy.
Tworzy ona trzon komórek, a ich zespół s W 9 P 9 la(ów W górnej części komórki rozszerzają się tworząc głowę.
Głowa komó 69 PPB(8 wewnętrznego pokryta jest prostokątną płytką oskórkową, zwaną płytką gł@89@4 Po@obnapłytka w przedłużeniu głowy komórki filara zewnętrznego ma kszJB W 996 z nosi nazwę wiosła lub falangi.
Te płytki oskórkowe komórki Mara zewnętrznege PWrz 4 pierwszy rząd falang filara zewnętrznego, rzędy dalsze tworzą części powieOPPPf'ne komórek falangowych zewnętrznych(p. dalej-budowa błony siatkowateil@9'9+WOwreł Tara wewnętrznego wynosi 5600, a zewnętrznego 3800.
Średnio uz 389 PP 9 P 6 łWara wewnętrznego łączą się z dwiema komórkami filara zewnętrznego Na przekroju osiowym przez ślimak widzimy dwa flary, z których leżący o 449996 bruzdy spiralnej wewnętrznej nazywa się fil arem we wnętrza yrn, d 9@ł 8 ś I?
'Jarem zewnętrznym.
Oba flary opierają się na blaszce podstawnei 96 PFPP?oddaleniu od siebie(flar wewnętrzny stoi tuż przy brzegu blaszki spiralnej ł 88 PP 96?
W em brana yestbularis.
*Labiurn ihK ją**vesti hu lare*.
yjóus łam inae jiralis osseae.
Dentes acustici.
Su/cusspira*is im.
Forarnina jó Y.
ner**s**ś!
'ąj-i Z 88169 ó?
wiosło-filara zewn.
płytka główkowa podstawa filara zew n.
Zona arcuata Zona pectna ta.
Ryc.
208. Odcinek zewnętrzny blaszki spiralnej kostnej i przylegający odcinek błony podstawnej:schemat wg Testut.
nachylając się ku sobie łączą się swymi wierzchołkami, czyli głowami.
W ten sposób oba szeregi filarów, zewnętrzny i wewnętrzny, tworzą łuk, który wraz z blaszką pod sławną zamyka się w kanał o kształcie trójkątnym na przekroju osiowym ślimaka.
Kanał ten, który nazywamy tunele m w e w nętr z ny m(cumculus imernus), a dawniej tunelem Cortiego, należy w narządzie spiralnym do systemu przestrzeni wypełnionych płynem o składzie zbliżonym do przychłonki, zwanym trzecią chłonką albo chłonką Cortiego.
Do filara wewnętrznego przylegają o połowę od niego niższe komórki włoskowate wewnętrzne i długie, podtrzymujące je komórki falangowe wewnętrzne.
Stosunek komórek włoskowatych wewnętrznych do komórek falangowych wewnętrznych jest taki sam jak w komórkach zewnętrznych.
Do komórek włoskowatych wewnętrznych i komórek falangowych wewnętrznych przylegają komórki podporowe wewnętrzne, a te z kolei za pośrednictwem komórek granicznych wewnętrznych przechodzą w nabłonek bruzdy spiralnej wewnętrznej.
Komórki filara wewnętrznego, podobnie jak komórki falangowe wewnętrzne, od połowy swej wysokości ku szczytowi znacznie cieńczeią, obejmują swymi cienkimi częściami komórki włoskowate wewnętrzne, oddzielają je od siebie i kończą się na powierzchni narządu spiralnego małymi płytkami główkowymi.
Między komórkami wewnętrznego stoku narządu spiralnego znajduje się system szpar, które przez szczeliny Mara wewnętrznego łączą się z tunelem wewnętrznym.
Połączenia te nie są Jednak przez wszystkich potwierdzone.
Po stronie Tiara zewnętrznego leżą trzy, miejscami cztery do pięciu rzędów komórek fdangowych zewnętrznych, a między nimi krje się tyleż rzędów komórek włoskowaWchzewnętrznych.
Między wewnętrznym szeregiem komórek falangowych zewnętrzBychi komórek włoskowatych zewnętrznych z jednej strony a filarem zewnętrznym z drugiej strony znajduje się nieduża przestrzeń przy tunelowa(paracunfculus), zwana dawniej przestrzenią Nuela.
Jest to kanał spiralny podobny do tunelu wewnętrznego, z którym ma połączenie przez szparki między filarem zewnętrznym Komórki falangowe zewnętrzne są wydłużone i zajmują całą wysokość nabłonka.
Komórki włoskowate zewnętrzne są znacznie niższe od tamtych, nie dochodzą do blaszki 9 o 4 stawnei.
Podstawne, dolne części komórek(slangowych zewnętrznych zawierJąWita i leżą obok siebie pod komórkami włoskowatymi.
Górne części, znacznie cteńsze, zawierające wąskie pasmo tonońbryli wychodzą jako wyrostki falangowe między Komórki włoskowate i oddzielają je od siebie sięgając aż do wolnej powierzchni nabłonka, kdzie każdy taki wyrostek kończy się oskórkową płytką główkową, zwaną także talar 84469.


Na zewnątrz od komórek falangowych zewnętrznych leżą komórki graniczne ze.
wnętrzne, które zamykają z tej strony narząd spiralny, tworząc jego spadzisty stok ze.
wnętrzny.
Leżą one w jednej warstwie na błonie podstawnej, są jednak różnej wysą.
kości, dlatego niekiedy komórki niższe kryją się między wyższymi, przez co nabłone:-przyjmuje pozornie postać nabłonka wielorzędowego.
Najniższe komórki graniczne zewnętrzne przechodzą ku bokowi w warstwę niskich komórek podporowych zewnętrznych, które pokrywają resztę błony podstawnej ębruździe spiralnej zewnętrznej.
Pod komórkami podporowymi zewnętrznymi znajduje się na błonie podstawnej warstwa komórek wyróżniających się ciemniejszym zabąr.
wieniem cytoplazmy Między komórkami falangowymi zewnętrznymi i komórkami włoskowatymi ze.
wnętrznymi z jednej strony a przyśrodkowym szeregiem komórek granicznych ze.
wnętrznych z drugiej strony występuje wąska przestrzeń zwana tunelem zew n ę 1 r z ny m(cumculus externus).
Tunel ten jest szczelinami połączony z przestrzenią przytunelową(Nuela)i za jej pośrednictwem z tunelem wewnętrznym.
Tunele wraz z przestrzenią przytunelową wypełnione są płynem o składzie zbliżonym ds przychłonki, zwanym chłonką trzecią lub chłonka Cortiego.
komórki komórki FalangiZ, 3 i 4 rzędu włoskowate wewn, włoskowate zewr, (komórek falangowych zewri.
*Vć.
Z Z'//eZ ćŁ/.
Ę(Ęł, .
komórki*graniczne zewn.
komórki*falangowe zewn.
filar wewn, tunel wewn.
(CorOego)Vasswwe filar zewn.
Ryc.
209. Błona siatkowata:schemat wg Testut.
Błona siatkowata(membrana reticularis).
Błona siatkowata stanowi p 9 wierzchnie górną środkowej części narządu spiralnego.
Utworzona jest przez gw@eoskórkowe części komórek Mara zewnętrznego i wewnętrznego oraz komórek falang(8 wych zewnętrznych.
Tworzą one cztery rzędy falang, między którymi znajdują sWotwory dla komórek włoskowatych.
Otwory te nadają błonie charakterystyczny w 3 Zląd, od którego pochodzi nazwa:błona siatkowata.
Błona ta stanowi rusztowanie 4@komórek włoskowatych zewnętrznych.
Dla komórek włoskowatych wewnętrznchułożonych w jednym tylko szeregu, podobną funkcję spełniają komórki filara we@nętrznego, komórki falangowe wewnętrzne i komórki graniczne wewnętrzne.
Nerwy narządu spiralnego.
W narządzie spiralnym znajdują się włóW 4 nerwów aferentnych i eferentnych(p. dalej)zaopatrujące komórki włoskowate.
Prę biegają one w przestrzeniach tunelowych, w szczelinach filarów oraz między komór 88 mi zrębu narządu spiralnego i komórkami włoskowatymi, tworząc szereg powrózk(8 Na wewnętrznej powierzchni flara wewnętrznego znajduje się w e w n ę 1 r z ny p o 86.
ró z e k s pi r a lny.
Z niego wychodzą włókna otaczające części podstawce komórek włoskowatych wewnętrznych i włókna tworzące wiązki, które przez szpary w flarze wewnętrznym dostają się do tunelu wewnętrznego i tworzą tutaj łun e łowy p o wróżek spiralny.
Powrózek tunelowy wysyła promieniste włókna, które przez szpary w flarze zewnętrznym wchodzą do przestrzeni przytunelowej, po czym tworzą tr ze ci powrózek spiralny, leżący między filarem zewnętrznym a pierwszym szeregiem komórek falangowych zewnętrznych i komórkami włoskowatymi zewnętrznymi.
W podobny sposób między dalszymi szeregami komórek falangowych zewnętrznych, a u podstawy komórek włoskowatych zewnętrznych powstają dalsze powrózki spiralne aż do ostatniego.
Od tych powrózków odchodzą włókna oplatające podstawneczęści komórek włoskowatych.
Błona pokrywaj ąca(membrana tectona).
Rąbek spiralny, bruzdę spiralną wewnętrzną i sąsiadującą z nimi część narządu spiralnego, aż po najbardziej zewnętrzny szereg komórek włoskowatych, pokrywa miękka, sprężysta błona pokrywająca.
Odcinek wewnętrzny tej błony jest cienką blaszką złączoną za pośrednictwem substancji kiłowej z rąbkiem spiralnym aż po przyczep ściany przedsionkowej przewodu ślimakowego.
Odcinek zewnętrzny błony pokrywającej, znacznie grubszy, jest swobodnie zawieszony nad bruzdą spiralną wewnętrzną i narządem spiralnym, kończąc się zaostrzonym brzegiem.
Błona pokrywająca składa się z delikatnych włókien i z jednorodnej substancji zawierającej glikoproteiny i mukopolisacharydy.
Na jej powierzchni dolnej zwróconej do narządu spiralnego, w miejscu odpowiadającym położeniu komórek włoskowatych wewnętrznych, znajduje się płytki rowek(tzw. pasmo Hensena).
Drogi przechodzenia dźwięku do narządu spiralnego.
Teorie słyszenia Dźwięki dochodzą do narządu spiralnego d w i e m a droga mi-p o wie tr z ną i k o s tn ą.
Najważniejsze jest przewodnictwo powietrzne.
U człowieka narząd słuchu jest przystosowany do odbierania dźwięków dochodzących przede wszystkim tą drogą.
Przewodnictwo kostne(za pośrednictwem drgań kości czaszki)w warunkach normalnych nie ma znaczenia, natomiast jest ono ważne dla oceny czynności narządu spiral.
Malleus.
lncus.
**a*Membrana tympani.
część tylna błędnika.
, -. -przychłonka w schodach przedsionka.
Membrana tympań i secu nderiaTuba auditwaDuctus eocbbms przychłonkagr omanom ąiwe w schodach bębenka Ryc.
210. Schemat przechodzenia dźwięku drogą powietrzną do narządu spiralnego.
471.


nego.
Przewodzenie dźwięku drogą kostną jest bardzo złożonm zjawiskiem biońzyez.
nym.
Według teorii solenoidowej Miodońs kiego, przyrównującej śliąąyąo solenoidu, na skutek drgań powodowanych dźwiękiem, dochodzi do przesuwantąsię wrzecionka(odpowiednika rdzenia solenoidu)względem pokrywy ślimaka i kanątuślimaka(odpowiednika cewki solenoidu).
W drodze przewodnictwa powietrznego fala dźwiękowa trafiająca do prze.
wodo słuchowego zewnętrznego wprawia w drgania błonę bębenkową i łańcuch kosie.
czek słuchowych.
Drgania te przez płytkę strzemiączka(ruchomą w okienku pracą.
sionka)przenoszone są na przychłonkę w przedsionku, a stąd na przychłonkę w sehy.
dach przedsionka oraz(przez, szparę osklepka)na przychłonkę w schodach bębenką jdochodzą do błony bębenkowej wtórnej zamykającej okienko ślimaka.
Dzięki tyą(dwóm ruchomym przysłonom okienek(płytka strzemiączka, błona bębenkowa wtórnąjmoże powstać falowanie przychłonki, które przenosi się na ściany przewodu ślimaka.
wego i dochodzi do narządu spiralnego, powodując odpowiednie pobudzanie komórek słuchowych(włoskowatych).
Zagadnienie czynności ślimaka jako narządu percepcji dźwięków ujmuje kilka teorii.
Według teorii telefonowej(Rutherforda), tzw, c e n tr a In ej a na I i z y, błona podstawia(ściana bębenkowa przewodu ślimakowego), podobnie do membrany telefonu, drga jako całość, a nie jej poszczególne włóknąoddzielnie.
Dźwięk w postaci impulsów bioelektrycznych, powstałych z przekształceniąenergii mechanicznej w komórkach włoskowatych, zostaje w całości przekazany do ośrodków w mózgu, gdzie dopiero następuje jego analiza.
Według teorii re z onacyjnej(Helmh o Ił za), zwanej także teorią harfy, dźwięk już w przewodzie ślimakowym zostaje rozłożony na pojedyncze tony, co jest uwarunkowane budową błony podstawnej, która składa się z pojedynczych włókien-, strun słuchowych, krótszych u podstawy ślimaka i dłuższych w jego szczycie.
Każde z włókien podobnie do strun harfy rezonuje na ton odpowiadający częstotliwości własnej danego włókna.
Drgające włókna błony podstawnej drażnią odpowiednie komórki w narządzie spiralnym, skąd impulsy bioelektryczne zostają przekazane do ośrodków słuchu w mózgu.
Według Helmhohzakrótkie włókna błony podstawnej u podstawy ślimaka odbierają tony wysokie, włókna długie zaś, w okolicy szczytu ślimaka, odbierają tony niskie.
Współcześnie istnieje również szereg innych teorii(teoria fali st oj ąc ej, teoria fali biegnącej, teoria salw), starających się wyjaśnić poszczególne elementy procesu słyszenia, jak na przykład analizę głośności dźwięków i ich częstotliwości czy też całość tego procesu.
Według danych Bekesyóego(laureata nagrody Nobla w 1961 roku)w płynie ślimaka pod wpływem dźwięku zachodzi szereg procesów hydrodynamicznych, w następstwie których błona podstawna ulega odkształceniom w postaci ruchów falowych.
Badania te stanowią podstawę te o r li fali b i e gnące t.
Ruch falowy odbywa się z pewną szybkością i stopniowo zanikającą amplitudą.
W miejscu największej amplitudy występują wiry w płynie, których szybkość w kierunku odwrotnym do fali jest proporcjonalna do amplitudy.
Dzięki tym wirom i w ich miejscu zostają pobudzone komórki włoskowate narządu spiralnego.
A więc wybiórcza reakcja blaszki podstawnej na dźwięki o różnej wysokości nie zależy od jej właściwości mechanicznych, jak przyjmuje teoria Heloholtza, lecz od złożonych zjawisk hydrodynamicznych w płynie ślimaka.
Badania@ekes*egoprzyczyniły się też znacznie do poznania zjawisk związanych z przewodnictwem kostnym oraz przemianą w narządzie spiralnym energii fali w energię bioeleKtryczną.
Proces słyszenia jest w istocie bardzo złożony i zachodzi zarówno w ślimaku, lał i nerwie słuchowym oraz ośrodkowym układzie nerwowym.
Poznawanie tych bar 4 z 4 skomplikowanych zjawisk staje się coraz dokładniejsze dzięki wynikom badań mikę struktury narządu spiralnego, badań biochemicznych, biofizycznych i neurofżologisznych.
Odbieranie dźwięków przez komórki włoskowate w ślimaku i ich przewodzenie do mózgu wiąże się ze zjawiskami bioelektrycznymi.
Badanie tych zjawisk pozwala 4 okładniei poznać czynności narządu słuchu.
Ma również znaczenie praktyczne dla(Kreślenia sprawności tego narządu i jest też podstawą audiometrii obiektywnej(obiektywnego badania słuchu).
Miodoński Ja Otolaryng.
Poi, , 1954, t. 8.
Streszczenie B 1 ę dni k bł o ni a s ty(labwinthus membranaceus)jest objęty błędnikiem kostnym, nie tworzy jednak jego dokładnego odlewu.
Stanowi zamknięty układ połączonych ze sobą przewodów wypełnionych ciecz 4 wodnistą-śródchłonką(endolympha).
Przestrzeń między ścianą błędnika kostnego a błędniłiem błoniastym wypełnia ciecz zwana p r zy eh ł on k ą Qenbmąha).
Nie ma jej w miejscach, w których błędnik błoniasty przyrasta do ściany błędnika kostnego.
Przestrzeń ta łączy się z jamą podpajęczynówkowągłównie przez kanalik ślimaka i kanaliki kostne, w których biegną nerwy i naczynia krwionośne.
Błędnik błoniasty składa się z:1)łagiewki(umculus), 2)woreczka(sacculus), 3)trzech przewodów półkolistych(ductus semicirculares), 4)pr z e w o d u ś lirn a k o w eg o(duc(us cochlearis)oraz p r zew o duśrodo błonki(ductus eadobmphaticus)z w orkie m środo błonki(saccus endo(wnphaticus).
Łagiewka i woreczek są połączone ze sobą p r ze w od e m ł a gie wko w o-w o r e c z k owym(ductus utriculosaccu(ans)i przewodem śródchłonki.
Worek śródchłonki położony jest na zewnątrz części skalistej kości skroniowej, na jej tylnej ścianie, między nią a oponą twardą.
Z przewodem ślimakowym woreczek łączy się przewodem łączącym(ductusreumens).
W łagiewce, tak jak w przedsionku kostnymi, znajduje się pięć otworów dla trzech przewodów półkolistych.
Przewody półkoliste, przedni, tylny i boczny, leżą w jednoimiennych kanałach błędnika kostnego.
Tak jak i one mają jeden koniec rozdęty, zwany bańką błoniastą(ampulla membranacea).
Ich światło jest znacznie obszerniejsze niż pozostałych części przewodów.
Światło łagiewki, woreczka i przewodów półkolistych pokrywa nabłonek jednowarstwowy, przekształcając się w plamiec łagiewki(macula utnculi)i plamce woreczka(macuJa saeeulD oraz w grzebieniach bankowych(crżstaeampullares)przewodów półkolistych w nabłonek zmysłowy.
Tworzy on obwodowy narząd przedsionkowy, czynnościowo związany z równowagą statyczną i kinetyczllĘPrzewód ślimakowy zajmuje środkową część kanału spiralnego ślimaka kostnego i biegnie jego przedziałami przychłonkowymi, schodami przedsionka i schodami bębenka.
Jest to przewód na przekroju poprzecznym trójkątny, który spiralnie owjja się dookoła wrzecionka.
Jego początek zwrócony do przedsionka nazywa się kątnicą p r z e d s i o n k o w ą(cecum vestibulare), koniec zakończony ślepo w szczycie ślimaka k ąt nic ą os kle pk ową(cecum cupulare).
Przewód ślimakowy ma trzy ściany:zewnętrzną, przedsionkową i bębenkową.
Ścianę zewnętrzną(panes extemusductus cochlearis)tworzy wyściółka łącznotkankowa kanału spiralnego ślimaka, tzw. więz a dł o s p i r a In e(I(ęamemum spicale).
Ściana przedsionkowa, zwana też bł oną przedsionkową(paries vestibularis s. membrana vestibularis s. membrana Reissnen), wyrasta pod kątem ostrym z blaszki spiralnej kostnej i łączy się ze ścianą zewnętrzną kanału spiralnego.
Ściana bębenkowa przewodu ślimakowe g o(paries(wnbamcus ductus cochlearis)stanowi błoniaste przedłużenie blaszki spiralnej kostnej i nosi nazwę blaszki po dstawnej(lamina basilans), która przyczepia się do więzadła spiralnego.
Na ścianie bębenkowej przewodu ślimakowego znajduje się narząd odbiorczy słuchu zwany narządem spiralnym(organom spirale s.
Qomi).
Zbudowany jest on z komórek zmysłowych włoskowatych(rzęsatych)wewnętrznych i zewnętrznych, które spełniają czynność komórek słuchowych oraz licznych komórek stanowiących zrąb narządu.
Przestrzeń przychłonkowa błędnika.
Przychłonka.
ŚródehłonkaPrzychłonka wypełnia wszystkie przestrzenie i szczeliny położone między ścianami błędnika kostnego i błoniastego.
Gromadzi się ona głównie w miejscach, gdzie ściany obu błędników są od siebie oddzielone większymi odstępami i albo nie łączą się ze sobą wcale, albo tyld 7 R.


ko luźnymi wiązkami tkanki łącznej.
Najwięcej przychłonki gromadzi się w zbiorniku przychłonkowym przedsionka(cisternaperibmphatica vestibuli)położonym w przednio-dolnej części przedsionka obok woreczka, w sąsiedztwie okienka przedsionka.
Na dnie jego leży początek przewodu ślimakowego.
Zbiornik ten, o średnicy około 3 mm, łączy się ku tyłowi z wąską szparą przychłonkową tylnej części przedsionka, która przechodzi w przestrzenie przychłonkowe kanałów półkolistych, zyskując tu na szerokości.
W tych wszystkich miejscach znajdują się beleczki tkanki łącznej, biegnące między ścianą błędnika kostnego a błędnikiem błoniastym.
Ku przodowi zbiornik przedsionka przechodzi bezpośrednio w przestrzeń przychłonkową schodów przedsionka, a ta znowu przez szparę osklepka łączy się z przestrzenią schodów bębenka, którymi zstępuje do okienka ślimaka zamkniętego przez błonę bębenkową wtórną.
Przychłonka może więc rozchodzić się swobodnie w całym systemie przychłonkowym błędnika i być pobudzana do ruchów zarówno przez okienko przedsionka, jak i przez okienko ślimaka przy drganiu błony bębenkowej wtórnej.
Występuje to jednak w specjalnych warunkach przy przystanięciu(ekranizacji)okienka przedsionKżt.
Między przestrzenią przychłonkową błędnika a j a m ą p o d p a j ęcz y n o w k o w ą(cavum subaracżaoidea(e)opon mózgowych istnieją bezpośrednie połączenia przez przewody przychłonkowe(ductus peribmphatici).
Jednym z głównych przewodów jest przewód przychłonkowy w kanaliku ślimaka, zbadany mJn, przez Karbowskiegoi Władykę?.
Kanalik ten test stosunkowo krótki i szeroki u niemowląt i małych dzieci, a dłuższy i węższy u dorosłych, wykazując przewężenie w części środkowej.
Zawiera on elementy tkankowe opon.
W niektórych przypadkach światło kanalika może być zarośnięte przez tkankę łączną lub kostną.
Także w wodociągu przedsionka znajduje się szczelinowata przestrzeń przychłonkowa leżąca obok przewodu śródchłonkowego:nie wszyscy autorzy potwierdzają obecność tego połączenia przestrzeni przychłonkowej błędnika z jamą podpajęczynówkową.
Oprócz kanalika ślimaka za najważniejsze drogi łączące przestrzeń przychłonkową z jamą podpajęczynówkową uważane są jednak kanaliki kostne, w których biegną nerwy i naczynia krwionośne.
Kanaliki te są szczególnie obszerne we wrzecionku aż po przyczep blaszki spiralnej kostnej.
I-eżące w nich nerwy i naczynia nie przylegają jednak bezpośrednio do kości, lecz są objęte szczelinowatymi przestrzeniami okołonerwowymi lub okołonaczyniowymi.
Wzdłuż przyczepo blaszki spiralnej kostnej szczeliny te są oddzielone od obu kanałów przychłonkowychślimaka tylko cienkimi ściankami utworzonymi z tkanki łącznej ściany przestrzeni przychłonkowych.
Okostna błędnika kostnego i ściany wolne błędnika błoniastego, jak również zawarte w.
'Karbowski Ba Poi.
Brzegi.
Otolaryng, , 1989. i 48 Władyka J.
:Folia Med.
Cracoy.
18(514(.
tych przestrzeniach beleczki i blaszki tkanki łącznej, są pokryte płaskim nabłonkiem rnezenchymatycznyrn.
Śródchłonka(endo(wnpha).
Przychłonka(penbmpha).
Zagadnienie powstawania płynów w błędniku oraz ich krążenia nie jest do dziś w pełni wyjaśnione.
Śródchłonka i przychłonka różnią się między sobą zawartością niektórych jonów i innych substancji, np. przychłonka, podobnie jak i płyn mózgowa-rdzeniowy, charakteryzuje się dużą ilością sodu, a małą ilością potasu, w śródchłonce odwrotnie-jest więcej potasu, a mniej sodu.
Przychłonka zawiera też więcej białka.
Wewnątrz narządu spiralnego znajdują się przestrzenie(tunel wewnętrzny, przestrzeń przytunelowa i tunel zewnętrzny), w których znajduje się płyn o składzie zbliżonym do przychłonki, zwany trzecią chłonką lub chłonką Cortiego.
Utrzymanie odrębności chemicznej tego płynu(mała zawartość potasu)warunkuje czynność bioelektryczną komórek zmysłowych narządu spiralnego, dlatego uważa się, że płyn ten oddzielony jest od śródchłonki wypełniającej przewód ślimakowy, a połączenia z nią są problematyczne.
Zdaniem wielu autorów przychłonka powstaje z dwóch źródeł.
Jednym z nich jest płyn mózgowa-rdzeniowy.
Połączenia przestrzeni przychłonkowej błędnika z jamą podpajęczynówkową omówiono powyżej.
Drugim źródłem powstawania przychłonkijest prawdopodobnie jej ultrafiltracja z naczyń przestrzeni przychłonkowej.
Resorpcja przychłonki ma następować głównie przez przestrzenie okołożylne w dolnej części więzadła spiralnego od strony schodów bębenka.
Powstanie śródchłonki i krążenie płynów w błędniku ujmują dwie zasadnicze teorie teoria przepływu podłużnego i przepływu promienistego.
Teoria p r ze pływu p o d ł a z n e g o przyjmuje, że śródchłonka wytwarzana jest w prążku naczyniowym do przewodu ślimakowego, po czym przechodzi przez przewód łączący oraz woreczek do przewodu i worka śródchłonki, skąd po przejściu przez jego ściany uchodzi do płynu mózgowa-rdzeniowego.
Za tą teorią przemawiają mJn, badania nad budową prążka naczyniowego oraz przewodu i worka śródchłonki.
Przewód śródchłonki wykazuje mianowicie zatokowate rozszerzenia, w których-podobnie jak w worku śródchłonkiwystępuiąfałdy przypominające kosmki, znacznie zwiększające powierzchnię wchłalllżłltlżż.
Według teorii przepływu promienistego śródchłonka powstaje z przy chłonki po przesączeniu jej przez ścianę przedsionkową przewodu ślimakowego(błonę Reissnera).
Czynność tej ściany ma polegać na zapobieganiu przechodzenia potasu ze śródchłonki przewodu ślimakowego do przychłonki.
Potas przenika przez nią tylko w małej ilości, sód natomiast może przechodzić z przychłonki do śródchłonki.
Rola prążka naczyniowego ma polegać na wchłanianiu jonów sodowych ze śródchłonki do krwi i wydzielaniu jonów potasowych.
Poza tymi dwiema zasadniczymi teoriami grupującymi wiele znanych faktów morfologicznych i biochemicznych istnieją jeszcze inne poglądy.
Przyjmuje się więc, że śródchłonka wytwarzana jest także przez nabłonek wydzielniczy w tzw. płaszczyznach półksiężycowatych, znajdujących się u podstawy grzebieni baniek kanałów półkolistych, oraz przez nabłonek wydzielniczy w woreczku i łagiewce.
Niektórzy autorzy uważają, że worek śródchłonki pełni funkcję wydzielniczą, a nie resorpcyjną.
Niezależnie jednak od wyników dalszych badań tych nie wyjaśnionych zagadnień, praktycznie ważny jest fakt połączeń błędnika z jamą czaszki i płynów błędnika z płynem mózgowa-rdzeniowym.
Połączenie to stanowi bowiem drogę przejścia zakażenia z błędnika do jamy czaszki, a także w kierunku odwrotnym.
Prawidłowy stan płynów błędnika, a więc przychłonki i śródchłonki, warunkuje prawidłową czynność narządu słuchu i narządu przedsionkowego.
W przypadkach tzw. zespołu Meniere a dochodzi do nadmiernego, nagłego gromadzenia się śródchłonki w 478.


błędniku błoniastym i powstania wodniaka błędnika Oudrops(abJnmm), co pa.
woduje wystąpienie ataków upośledzenia słuchu i objawów przedsionkowych-zątu.
rżeń równowagi, zawrotów głowy, nudności i wymiotów oraz oczopląsu(p. dalej), yprzypadkach tych, wśród różnych metod leczenia, stosuje się także chirurgiczny drę, raź błędnika błoniastego(worka śródchłonki).
Naczynia i nerwy błędnika.
Naczynia błędnika Tętnice.
Główną tętnicą ucha wewnętrznego jest tętnica błędnika(a.
Jażvnnthi), dawniej zwana tętnicą słuchową wewnętrzną(a, audithw interna).
Tętnica ta odchodzi od tętnicy przedniej dolnej móżdżku lub od tętnicy podstawnej.
Jeszcze wewnątrz przewodu słuchowego wewnętrznego dzieli się zwykle na trzy odgałęzienia:t. przedsionkową, t. przedsionkowa-ślimakową i t. ślimakoWĘ.
Tętnica przedsionkowa(a, veshbu(ans)zaopatruje narząd przedsionkowy-główną część woreczka i łagiewki oraz przewód półkolisty przedni i boczny wraz z ich bańkami.
Tętnica przedsionkowa-ślimakowa(a, vestibulocochleans)unaczynia za pośrednictwem gałęzi przedsionkowej(ramus vestbu(ans)część tylną woreczka i łagiewki oraz przewód półkolisty tylny wraz z jego bańką, a za pośrednictwem gałęzi.
A, labyrinthiVv, labyrinthiWamusyesti hu laris 8, cochleeris 8, vestibulocochlearis.
V-spiralk psa.
piralłs aOt, i.
ł(VV S.
llkęe.
Cóćs.
ćs sćs%ćs sc.
Vv, vestibulares**enestrae rotundeeV, canaliculi cochleaeV, vestibulocochlearis iralis rnodioli.
V, aqueductus westi buli.
Ryc.
211. Naczynia krwionośne błędnika prawego.
Widok od strony przyśrodkowej.
ś I i m a k o w e j(ramus cochleans)część podstawnego zakrętu ślimaka, gdzie zespala się z gałązkami tętnicy ślimakowej.
Tętnica przedsionkowa i gałąź przedsionkowa tętnicy przedsionkowa-ślimakowej w plamkach woreczka i łagiewki oraz w grzebieniach bankowych wytwarzają obfite sieci naczyniowe.
Wysyłają one również gałązki do ścian przestrzeni przychłonkowej.
Tętnica ślimakowa(a, cochleans), zwana także tętnicą spiralną wrzecionka(a, spiralis modioM lub tętnicą właściwą ślimaka(a, cocmeae propna'), wnika do wrzecionka i oddaje zwykle dwie lub trzy gałązki, wijące się spiralnie dookoła wrzecionka.
Jedna z tych gałązek unaczynia część zakrętu podstaw nego, pozostałe zaopatrują zakręt podstawią, środkowy i szczytowy.
Ryc.
212.
Model unaczynienia ślimaka u szczura oglądany w mikroskopie elektronowym skaningowym, wg Miodońskiego i Kusia.
Odgałęzienia tętnicy ślimakowej i gałęzi ślimakowej tętnicy przedsionkowa-ślimakowej unaczyniają poszczególne części ślimaka.
Najbogatszą sieć naczyniową wytwarzają w obrębie blaszki spiralnej, w ścianie bębenkowej oraz w ścianie zewnętrznej przewodu ślimakowe.
*Wg NAP ramus cochleacis 8 Axelsson Aż Acta Oto-Laryng.
(Stock), supl.
1968, 243.
477.


go, gdzie znajduje się prążek naczyniowy.
Razem z układem żylnym z którym istnieją połączenia tętnicza-żylne, tworzą bogatą sieć ną.
czyń.
Ściana przedsionkowa przewodu ślimakowego w zasadzie naczyń nie zawiera.
Odgałęzienia wnikające do blaszki spiralnej kostnej i dalej do błony podstawnej mą.
ją kierunek promienisty:są to tzw. tętniczki promieniste(arterfolae radiatae).
Łączą się one z sobą licznymi połączeniami, które tworzą podobne arkady jak tętnice jelitowe w krezce.
Arkady te są charakterystyczne głównie dla zakrętu podstawnegogdzie występują w trzech rzędach.
Arkady pierwszego i drugiego rzędu leżą leszcze w blaszce spiralnej kostnej i składają się z tętniczek.
Arkady trzeciego rzędu powstają w ścianie bębenkowej przewodu ślimakowego już z właściwych naczyń włosowatych i tworzą razem pojedyncze naczynia o wężownicowatym przebiegu, z których wychodzą na przemian promieniste tętnice i żyłki.
Jedno z nich, zwane na c z ynie m s p ir a In y m(vas spirale), umiejscowione jest w blaszce podstawnej pod tunelem wewnętrznym i występuje w zakręcie podstawnym przewodu ślimakowego.
We wrzecionku naczynia tętnicze wytwarzają tzw. kłębuszki tętnicze(glomeruliarteriosi cochleae).
Mają one zabezpieczać przed przekazywaniem do narządów słuchu tętnienia i szumów naczyniowych.
Błędnik kostny otrzymuje też gałązki tętnicze od tętnic opony twardej i od tętnic bębenkowych, głównie od tętnicy bębenkowej tylnej, gałęzi tętnicy rylcowo-sutkowej.
Poprzez połączenia z naczyniami błędnika kostnego istnieje możliwość zaopatrzenia naczyniowego błędnika błoniastego, co ma znaczenie zwłaszcza w obrębie prążka naczyniowego i w okolicy okienka owalnego.
Skąpe jest natomiast unaczynienie warstwy środkowej, enchondrialnej, błędnika kostnego, która wykazuje cechy budowy przetrwałej tkanki chrzęstnej zarodkowej.
Zmienność tętnicy błędniba.
Tętnica błędnika najczęściej odchodzi od tętnicy dolnej przedniej móżdżku, rzadziej od tętnicy podstawnej, a wyjątkowo od tętnicy kręgo***.
Podział tętnicy błędnika na tętnicę przedsionkową, przedsionkowa-ślimakową i ślimakową występuje w około 80%przypadków.
W pozostałych przypadkach dzieli się ona na dwa zasadnicze odgałęzienia-tętnicę przedsionkową i tętnicę przedsionkowa-ślimakową.
Różne jest też proponowane nazewnictwo:np. pień tętnicy błędnika po odejściu od niego tętnicy przedsionkowej bywa nazywany tętni cą wspólną ślima k a(a, cochleae communis).
W pobliżu nasady blaszki spiralnej kostnej tętnice unaczyniające ślimak przebiegają spiralnie dookoła wrzecionka tworząc liczne pętle.
Ten układ tętnic bywa nazywany p as me m 1 ętnic z ym s p ir a lny m(tractus spiralis artenosus).
Z pasma tego odchodzą mniejsze tętniczki do blaszki spiralnej, błony podstawnej z narządem spiralnym, więzadła spiralnego oraz ścian schodów przedsionka i schodów bębenka.
Od strony schodów bębenka tętnic jest mało, liczniejsze są natomiast żyłki.
Żyły.
Unaczmienie żylne błędnika jest zmienne, bardzo rozbieżne są też opisy poszczególnych żył.
Pomijając szczegóły można stwierdzić, że krew żylna błędnika odpływa trzema drogami:1)żyłą wodociągu przedsionka G. aqueductus vestibuli), 2)żyłą kanalika ślimaka(r. canaliculi cochleae)i 3)żyłami błędnika By, lałwimhi).
W odniesieniu do niektórych żył nazwa ta oznacza raczej splot naczyń żylnych, a nie pojedyncze pnie.
Żyła wodociągu przedsionka(r. aqueductus vestfbeWpowstaje z żył odprowadzających krew z przewodów półkolistych i części łagiewki.
Przebiega ona w kanaliku kostnym, zwanym do 8 gałkowym kanałem wodociągu przedsionka(canalisaccessorius aqueductus vestibuM lub kanalikiem przy przedsionkowym(caaaliculus paravestbu(ans), po czym uchy dzi w okolicy worka śródchłonki do zatoki skalistej dolnej lub opusę.
ki żyły szyjnej wewnętrznej.
W części przypadków kanalik ten nie występuje, wówczas żyła ta w postaci splotu naczyń przebiega w wodociągu przedsionka.
Ten kanał dodatkowy ma ujście w przedsionku powyżej ujścia wewnętrznego wodociągu przedsionka, a jego przebieg jest mniej więcej równoległy do właściwego wodociągu przedsionka.
W wodociągu przedsionka obok przewodu śródchłonkowegoznajduje się także splot naczyń żylnych i naczyń tętniczych unaczyniających ten przewód.
Ten splot naczyń żylnych bywa również określany mianem żyły wodociągu przedsionka.
Jako miejsca ujścia żyły wodociągu przedsionka podawane są również zatoka skalista górna i zatoka esowata.
Żyła kanalika ślimaka 0, canaliculi cochleae)jest większa od poprzedniej i stanowi główne naczynie odprowadzające krew ze ślimaka i przedsionka.
Przebiega ona nie we właściwym kanaliku ślimaka, lecz w oddzielnym kanaliku zwanym kanałem dodatków y m(canalis accessorius canaliculi cochleae).
We właściwym kanaliku ślimaka znajduje się w różnym stopniu drożny lub nawet zarośnięty przewód przychłonki oraz części opon.
Żyła kanalika ślimaka uchodzi do zatoki skalistej dolnej lub opuszki żyły szyjnej wewnętrznej.
Powstaje ona z kilku żył, z których największa to żyła spiralna wrzecionka(v, spiralis modioli), zwana także żyłą w r z e ci on k a w s p óln ą(v, modioli commums).
Żyła wrzecionkawspólna powstaje z połączenia żyły spiralnej przedniej(v.
spiralis anterior)i żyły spir alre j tylne j(y, spiralis posterior).
Żyły spiralne stosownie do nazwy mają przebieg spiralny dookoła wrzecionka.
Żyła spiralna przednia zbiera krew ze schodów przedsionka i nosi nazwę żyły schodów przedsionka(v, scalae vestbuli).
Żyła spiralna tylna prowadzi krew ze schodów bębenka i stąd inna jej nazwa-żyła schodów bębenka 0, scalae twnpam).
Do żyły kanalika ślimaka uchodzą też żyły przedsionkowe:przednia i tylna(v, vestibularis anterior et posterior), oraz żyła okienka okrągłego(v, ńnestrae rotundae)łączące się w żyłę przedsionkowa-ślimakową G. vestibulococżueans).
Żyły przedsionka prowadzą krew z woreczka i znacznej części łagiewki oraz grzebieni bankowych.
Żyły spiralne na całym swym przebiegu przyjmują promieniste gałązki, które oplatają oba przychłonkowe kanały ślimaka-schody przedsionka i schody bębenka.
W ścianie schodów przedsionka występują one w tej samej mniej więcej liczbie co odpowiednie tętniczki, natomiast w ścianie schodów bębenka żyłki są znacznie liczniejsze.
Gałązki naczyń schodów przedsionka i schodów bębenka schodzą się z sobą w więzadle spiralnym.
Na jego powierzchni wewnętrznej, zwłaszcza w obrębie prążka naczyniowego, widzimy obfitą sieć naczyniową, w której zdarzają się naczynia o wężownicowatym przebiegu.
Do nich należy naczynie wystał ące(vas prominens), zwane też żyłą spiralną zewnętrzną(v, spiralis externa).
Tworzy ono wyniosłość na dolnej części tego prążka.
Żyły błędnika(vv, laZwinthO są to nieduże naczynia żylne otaczające nerw przedsionkowa-ślimakowy i prowadzące krew prze 479.


ważnie z przewodu słuchowego wewnętrznego.
Mają one połączenia z żyłami ślimaka, głównie przez żyłę środkową ślimaka 0, centraliscech(eae).
Połączenie to jest jednak problematyczne i żyły błędnika są uważane raczej jako rezerwowa droga odpływu krwi żylnej ze ślimaka.
Żyły błędnika w kącie mostowa-móżdżkowym łączą się z żyłami opon móżdżku i razem z nimi uchodzą do zatoki skalistej górDĘ).
Połączenia żył ucha wewnętrznego z żyłami wewnątrzczaszkowymi, oprócz połączeń płynów błędnika z płynem mózgowa-rdzeniowym w przestrzeni podpajęczynówkowej, mogą stanowić drogę przejścia zakażenia do jamy czaszki w przebiegu zapalenia ucha w e w n ętr ar e go(labyrinthitis).
Naczynia chłonne w uchu wewnętrznym nie występują.
Rolę ich przypisuje się przestrzeniom przychłonkowym błędnika i wychodzącym z nich przewodom przychłonkowym.
Nerwy błędnika Błędnik zaopatrywany jest przez nerw przedsionkowa-ślimakowy, (nervus vestibulocochleans)lub ósmy(n. octavus, VIII)nerw czaszkowy, zwany dawniej nerwem statyczna-słuchowym(nervus statoacustfces).
Skupia on w sobie dwa fizjologicznie różne rodzaje włókien, jedne z nich należą do części słuchowej błędnika, a więc do przewodu ślimakowego, drugie są przeznaczone dla czynności statycznych i kinetycznych błędnika:wychodzą więc z woreczka, łagiewki i baniek błoniastych.
Pierwsze tworzą c z ę ś ć ślimakową Qars cocżueans)nerwu przedsionkowa-ślimakowego, zwaną także nerwem ślimakowym, drugie-część przedsionkową(parsvestibu(ans), zwaną także nerwem przedsionkowym.
Oba nerwy mają zwoje zawierające dwubiegunowe komórki nerwowe, których wypustki obwodowe kierują się do błędnika, a dośrodkowe do mózgowia, tworząc w przewodzie słuchowym wewnętrznym pozornie pojedynczy pień nerwu.
Oba te nerwy prowadzą bodźce z błędnika do mózgowia i stanowią włókna wstępujące(aferentne).
Obok nich znajdują się także włókna zstępujące(eferentne)dochodzące od mózgu do błędnika(p. dalej).
Część ślimakowa n. VIII(pars cochlearis n. WIO.
Droga słuchowa.
Część ślimakowa n. VIII jest nerwem słuchowym.
Powstaje on z włókien odchodzących od komórek zmysłowych włoskowatych zewnętrznych i wewnętrznych(cellulae sensoriepithelialespilosae externae et internae), które są właściwymi komórkami słuchowymi, zwanymi także komórkami rzęsatymi zewnętrznymi i wewnętrznymi lub komórkami Cortiego.
Włókna te przedostają się przez otworki nerwowe Obramiaa nervosa)do blaszki podstawnej przewodu ślmakowego, a następnie przebiegają w kanalikach promienistych blaszki spiralnej kostnej dochodzącej do kanału spiralnego wrzecionka, gdzie znajduje się wydłużony zwój spiralny ślimaka(ganęlion spirale cocżueae).
Zwój ten zbudowany jest z komórek dwubiegunowych.
Wypustka obwodowa, jak już wspomniano, łączy zwój z komórkami włoskowatymi narządu spiralnego.
Wypustki 4 Rft.
dośrodkowe tworzą pęczki włókien w kanałach podłużnych wrzecionka i po przejściu przez otworki w paśmie spiralnym dziurkowatym i otwór środkowy ślimaka w dnie przewodu słuchowego wewnętrznego, tworzą nerw ślimakowy.
Przebiega on w tym przewodzie razem z nerwem przedsionkowym oraz naczyniami błędnikowymi.
Po wyjściu z przewodu słuchowego wewnętrznego nerw ślimakowy dochodzi następnie do jąder ślimakowych w pniu mózgu.
Komórki dwubiegunowe zwoju spiralnego stanowią.
N, utriculans N utriculoampullaris N. ampullaris art. *i Ganglion vestbulare.
N. arnpullaris lat.
, Du etos sern icircu laris art. *.
Du etos semicircularis lat, łDuctus sem icircu la lis Fars vestibularis n. VIII Fars cochlearis n.
Will.
****t.
Ę':-t. :77 y 7 y'f':-ej.
WLampullarispost.
, DuetuscochlearisN, saccularis'GanglionspiraleOrganom spirale Ryć.
213. Nerwy prawego błędnika.
Widok z boku.
Schemat.
pierwszy neuron drogi słuchowej.
Drugi neuron drogi słuchowej stanowią komórki jąder ślimakowych.
Ich neuryty biegną przez ciało czworoboczne do wstęgi bocznej, zarówno jednej, jak i drugiej strony, przy czym liczba włókien skrzyżowanych i nieskrzyżowanychjest w przybliżeniu taka sama.
Dochodzą one do jąder ciała czworobocznego jąder wstęgi bocznej i jądra wzgórka dolnego blaszki czworaczej.
Komórki tych jąder stanowią neuron trzeci.
Z jąder tych włókna dochodzą do jądra ciała kolankowatego przyśrodkowego, stanowiącego neuron czwarty, a stąd jako promienistość słuchowa przez część podsoczewkową torebki wewnętrznej, do zakrętów skroniowych poprzecznych(Heschla), położonych w tylna-górnym odcinku zakrętu skroniowego górnego(pole 42 wg Brodmanna).
Droga słuchowa, podobnie jak i droga przedsionkowa(p. dalej), dokładniej są przedstawione w tomie IV.
Część przedsionkowa n. VIII(pars vestibularis n. WU).
Droga przedsionkowa.
Część przedsionkowa n. VIII jest nerwem równowagi, który prowadzi włókna z plamek łagiewki i woreczka oraz z grzebieni bankowych.
Dwubiegunowe komórki macierzyste znajdują się w z woj u p r ze ds i o nk owym(ganglfon vestibulare)położonym na dnie przewodu słuchowego wewnętrznego.
W zwoju tym wyróżnia się dwie części:górną(pars superior)i dolną(pars interior).
Do części górnej zwoju przedsionkowego dochodzi ne rw lagi ewkowo-woreczkowy(nervus utriculoampul(ans)powstaiący z nerwu bankowego przedniego(nervus ampullans antenom, nerwu bankowego bocznego(nervus ampuł(ans lateralis)i nerwu łagiewkowego(nervus utriculans).
Do części dRl.


dolnej zwoju przedsionkowego dochodzi nerw woreczkowy(neryus saccularis)i nerw batikowy ty\ny(neryus ampullarispostenor).
Włókna tych nerwów wychodzą z przedsionka przez odpowiednie plamki sitkowate, którym odpowiadają w dnie przewodu słuchowego wewnętrznego otworki w polach przedsionkowych i otwór pojedynczy:np. nerw łagiewkowo-bankowy przechodzi przez otworki w plamce sitkowatej górnej oraz w polu przedsionkowym górnym nerw woreczkowy-przez otworki plamki sitkowatej środkowej i pola przedsionkowego dolnego, natomiast nerw bankowy tylny przez otworki plamki sitkowatej dolnej i otwór pojedynczy.
Ze zwoju przedsionkowego część przedsionkowa n. VIII biegnie razem z częścią ślimakową, a po wyjściu z przewodu przez otwór słuchowy wewnętrzny cały nerw VIII przebiega w kącie mostowa-móżdżkowym, dochodząc następnie do mózgu.
Włókna części przedsionkowej dochodzą do czterech jąder przedsionkowych-górnego, dolnego, przyśrodkowego i bocznego, znajdujących się na granicy mostu i rdzenia przedłużonego.
Z jąder przedsionkowych główne połączenia prowadzą do:1)móżdżku, który odgrywa dużą rolę w utrzymaniu równowagi ciała i koordynacji układu ruchowego, 2)rdzenia kręgowego, 3)jąder nerwów ruchowych gałek ocznych(nn.
Ul, TV, VI), 4)szeregu jąder w pniu mózgu, 5)kory mózgu.
Połączenia te tłumaczą podstawowe objawy, tzw. objawy przedsionkowe, występujące oprócz upośledzenia słuchu w różnych schorzeniach ucha wewnętrznego, a mianowicie:zaburzenia równowagi, zawroty głowy, nudności i wymioty oraz oczopląs.
W przypadkach uszkodzenia nerwu ślimakowego dochodzi tylko do głuchoty odbiorczej(pozaślimakowej), natomiast w tzw. neuropatii przedsionkowej występują wyżej wymienione objawy błędnikowe, ale bez upośledzenia słuchu.
Ważnym objawem schorzeń części przedsionkowej jest oczopląs, którą to nazwą określa się rytmiczne ruchy gałek ocznych z wyróżnieniem fazy szybkiej i wolnej.
Część przedsionkową błędnika można pobudzać w celu sprawdzenia stanu jej czynności za pomocą tzw. prób kalorycznych, przez wlewanie do przewodu słuchowego zewnętrznego wody o różnej temperaturze(np. 33'i 44 C), co przy odpowiednim ustawieniu głow)wywołuje ruch śródchłonki i podrażnienie elementów zmysłowych narządu przedsionkowego(kanału półkolistego bocznego).
W wyniku połączeń z jądrami nerwów ruchowych gałek ocznych powstaje oczopląs, którego nasilenie i czas trwania są wyrazem pobudliwości części przedsionkowej błędnika.
Jest to jeden z najbardziej uchwytnych.
obiektywnych i łatwo widocznych objawów pobudliwości błędnika w warunkach fizjologicznych, a także w stanach patologicznych.
Oczopląs powstaje także przy różnych schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego, głównie móżdżku.
Szereg cech oczopląsu, w połączeniu z innymi objawami, pozwala na rozróżnienie jego pochodzenia, co ma bardzo ważne znaczenie ze względu na właściwe rozpoznanie, a w konsekwencji zasJosowanie odpowiedniego leczenia.
Jak już wspomniano, w nerwie przedsionkowa-ślimakowym znąiduiąsię także włókna eferentne dochodzące z mózgowia do błędnika Włókna eferentne dla narządu przedsionkowego pochodzą z móżdżku(z jąder wierzchu)oraz z jąder przedsionkowych, głównie z jądra przedsionkowego bocznego.
Eferentne włókna dla ślimaka pochodzące z jąder przedsionkowych i z jądra oliwkowego górnego bocznego.
tworzą p ęc ze k oliw k owo-ślimakowy(fsciculus olhocochleans), zwany dawniej pęczkiem Rasmussena.
Nerwom eferentnymprzypisuje się rolę hamującą dla komórek zmysłowych części ślimakowej i przedsionkowej oraz umożliwiającą wpływ na komórki zmysłowe w błędniku drugostronnym.
Unerwienie autonomiczne ucha wewnętrznego nie jest w pełni poznane.
Włókna współczulne unerwiają naczynia tętnicze zaopatrujące błędnik.
Pochodzą one ze zwojów szyjnych pnia współczulnego.
W niektórych przypadkach głuchoty, powstającej na skutek zaburzeń w unaczynieniuucha wewnętrznego stosuje się blokady zwoju gwiaździstego, wyłączając za pośrednictwem leku(np. nowokainy lub lignokamy)włókna współczulne zaopatrujące naczynia tętnicze ucha wewnętrznego(pień współczulny).
Wyłączenie unerwienia współczulnego tętnic błędnika powoduje rozszerzenie ich światła i lepsze ukrwienie błędnika.
Włókna przywspółczulne w błędniku są nieliczne i zaopatrują głównie nabłonek wydzielniczy w otoczeniu grzebieni bankowych.
Szczegóły tego unerwienia nie są ustalone.
ROZWÓJ RODOWY NARZĄDU PRZEDSIONKOWO-ŚLIMAKOWEGO.
Ucho zewnętrzne.
Kanał przewodzący fale głosowe do błędnika nie występuje u ryb, a u wielu innych kręgowców jest niezupełnie rozwinięty.
W rozwoju płodowym u wszystkich kręgowców kanał ten powstaje z pierwszej szczeliny skrzelowej, między łukiem żuchwowym a gnykowym.
U niektórych ryb niższych(Chondropterięia i Ganoidea)w miejscu tym utrzymuje się kanał wytryskowy(spiraculum)-twór homologiczny do ucha zewnętrznego.
U niektórych s p o d o u s 1 y c h Waidae)kanał wytryskowy wysyła nawet ku okolicy błędnika wypuklenie, naśladujące jamę bębenkową k re go w c o w czworonogich(Tetrapoda).
Pierwsza wewnętrzna kieszonka skrzelowa nie u wszystkich zwierząt łączy się z zewnętrzną i przekształca w szczelinę.
Jeśli jednak to następuje, wówczas ostatecznie i u nich ta szczelina skrzelowa zamyka się, a z zamknięcia tego powstaje błona bębenkowa jako granica między uchem środkowym a zewnętrznym.
Przewód słuchowy zewnętrzny w rozwoju płodowym powstaje z brzusznej części pierwszej szczeliny skrzelowej, tj. bocznic od miejsca zamknięcia kieszonki skrzelowej, która tworzy błonę bębenkową.
W rozwoju płodowym powstaje ona z otoczenia obejJoJącegotę błonę.
Pierwszy zawiązek przewodu słuchowego zewnętrznego widzimy u i as zez urk owatych(Lacertil(a), u których z przodu i z tyłu od błony bębenkowej, nieco zapadniętej do wewnątrz, powstają fałdy skórne.
Dłuższy już przewód rozwjja się u krokodyli i ptaków, a najdłuższy powstaje u ssaków wskutek tego, że pierścieniowata kość bębenkowa(twnpamcum)wyrasta w cewę, zazwyczaj uzupełnioną łuską@@uamosum).
Pierwotnie błona bębenkowa ustawia się prawie poziomo przy końcu Pózewodu słuchowego, co widzimy jeszcze u stekowców(Monotremata):u wyż 4 z 8 chssaków błona się unosi, zajmując położenie coraz bardziej pionowe.
Małżowina uszna, której chrząstka stanowi przedłużenie i zakończenie części chrzęstnej przewodu słuchowego zewnętrznego, jest tworem swoisUm ssaków.
Wpraw Bzie u krokodyli i niektórych ptaków przy otworze słuchowym zewnętrznym spotyka 8 ę już fałdy skórne zawierające nawet części szkieletu i mięśnie, odgrywają one jednak tylko rolę zastawki ochronnej i nie są homologiczne z małżowiną ssaków.
Rozwój Wałżowmy nie jest więc zupełnie wyjaśniony.
Dane anatomoporównawcze przemawia J 4 za tym, że chrząstka małżowiny rozwinęła się z chrząstki przewodu słuchowego.
U.
4 QQ.


stekowców, które mają długi przewód słuchowy chrzęstny, chrz 4 sJ 8 a małżowiny uę. .
net jest jeszcze tak mała, że nie wystaje ponad powierzchnię głowy V tych zwieję yzwłaszcza u k o I c z a 1 k i(Echidna), chrząstka ucha powstaje w związku z końceąj j. .
ku gnykowego, co wskazuje na jej pochodzenie z Jego łuku Już u 4 z i o b a k a(Daję.
Worhynchus)związek ten ogranicza się do więzadeł, przestaje zaś istnieć u ssak%y, worodnych.
U ssaków tych małżowina uszna jest dobrze rozwinięta, z wyjątkiem ęą.
ków żyjących w wodzie lub przeważnie w ziemi.
Przewód słuchowy chrzęstny jej Qnich skrócony i stanowi część dodatkową małżowiny.
U niektórych ssaków, np. u małp Nowego Świata, przewód słuchowy zewnętrzjjęjest pozbawiony części kostnej.
Walenie O'etacea)mają przewód bardzo wą@ązwłaszcza przy otworze słuchowym zewnętrznym i podparty na całej długości chrząę.
ką, do której przyczepiają się mięśnie.
Kształt chrząstki ucha zewnętrznego test u wszystkich ssaków podobny dlatego że wszędzie chrząstka przewodu słuchowego zewnętrznego ma formę rynienki o brzegąeąpodzielonych wcięciami na poszczególne wyrostki.
Wyrostki brzegu przedniego rynieą.
ki nazywamy antę r o nami, te zaś, które wyrastają z brzegu tylnego-postery.
nami(rys 2180 kolczatki wyrostki te są cienkie i liczne.
Chrząstka przewodu słuchowego przypą.
mina u niej jakby odcinek tchawicy, w którym półpierścienie chrzęstne zrosły się z są.
bą w swych odcinkach środkowych z pozostawieniem wolnych końców.
Podobnie jest u ssaków żyworodnych(Metatheria i Eutherfa), u których tylko liczba zlanych z sofą półpierścieni przewodu słuchowego chrzęstnego jest mniejsza.
Wolne końce tych pół pierścieni(anterony i posterom), oddzielone od siebie wcięciami, są tutaj szersze niż u kolczatki i rozmaicie ukształtowane.
Małżowina uszna.
Trzy bliższe anterony i posterony położone bliżej błony bębenkowej należą do przewodu słuchowego, dalsze do małżowiny usznej.
Według Boasa(1912)na chrząstkach uszu różnych ssaków na przedniej krawędzi wyróżnia się 7 anteronów, na tylnej 7 posteronów.
U człowieka czwarty anteron(aJ odpowiada skrawkowi, piąty(a)kolcowi obrąbka, szósty(a:)części wstępującej obrąbka.
Posterom 5 i 6(p-+pJtworzą przeciwskrawek.
Anterony i posterom bliższe u niektórych rodzajów ssaków zrastają się swymi końcami:wówczas rynienka chrzęstna przewodu słuchowego zamiast wcięć brzeżnych ma wcięcia(incisurae cartilagims meatus exterm), które widzimy i u człowieka.
U wielu ssaków, odwrotnie, przy bliższym końcu przewodu oddzielają się dwa, częściej jeden kawałek chrząstki jako chrząstka pierścieniowata(cartilago anularis).
W ukształtowaniu małżowiny usznej ssaków istnieje znaczna różnorodność.
Zwisające uszy różnych zwierząt domowych są wyrazem zwiotczenia chrząstki i osłabienia mięśni małżowiny, wywołanych odpowiednią hodowlą i doborem.
Małżowina uszna Naczelnych.
Morfologia małżowiny usznej stanowi o 4 dawna przedmiot zainteresowania zarówno antropologów, jak i anatomów.
Rozwój małżowiny zależy od warunków życiowych zwierzęcia.
U rodzajów żyjących w ziemi albo w wodzie małżowina może ulec zupełnej redukcji(kret i walenie), chociaż u zwierząt najbliżej z nimi spokrewnionych, ale żyjących na ziemi jest dobrze rozw*meta.
Cechą charakterystyczną małżowiny człowieka i małp człekokształtnych jest JJpofałdowanie, a w szczególności zagięcie obrąbka.
U ssaków z wydłużonymi, stożkowBtymi uszami, tylko podstawna część obrąbka jest zagięta, a reszta brzegu małżow@Yjest płaska i ostra.
Łącznie z pofałdowaniem małżowiny postępuje jej redukcja, głównie części szczytowej.
Do charakterystycznych cech małżowiny usznej naczelnych nale 4 l)skracanie się górnej części ucha, zwłaszcza odcinka powyżej dolnej odnogi grobeW 2)rozwój wolnego płatka:3)mała zmienność części małżowiny w otoczeniu przewo 99 słuchowego zewnętrznego:4)redukcja odnóg grobelki:5)znaczna zmienność wcJęcWmiędzyskrawkowego, przy czym jego kształłt jest typowy dla niektórych rodzajów.
W asymetria uszu:7)redukcja owłosienia.
Skracanie się części górnej małżowiny, czyli "ucha górnego", na 99 zwracali uwagę liczni badacze(Schwalbe), wyraźnie uwidacznia "wskaźnik ucha 296 nego", który wyraża długość małżowiny usznej nad odnogą dolną grobelki(nad fełdeWzasadniczym-plica pnncipalis)w odsetkach największej długości małżowiny.
U m@Ł-asiński W.
:Ausseres Ohr:, Primatologia Hafera.
Schultza i Starcka.
S.
Karger 1886.
brzeg przelot yó.
Ramas auricularis n.
W:-@z eąWg 46(7.
N, faciatis.
Kartilago anularis.
Ryc.
!14. Schemat chrząstki małżowiny usznej ssaków.
Widok ze strony bocznej:a-anterony, p-posterom:wg Boasa.
Plica principałłs?
fałd przedni Aditus am.
ć, s 3 j Dózeęąęją.
I I Aditus im.
Gon cAa.
Wilca principalis.
Ryc.
215. Schemat małżowiny usznej ssaków:wg Boasa.
płatek skala wahań tego wskaźnika wynosi 33 do 78, u małp szerokonosych 31 do 46, u wąskonosych 35 do 63, u człekokształtnych 22 do 45 a u człowieka wkażnik ten średnio wynosi 32.
Z powyższego wynika, że człowiek bynajmniej nie zajmuje tu położenia Krańcowego.
Wspomniana redukcja znacznie dalej postąpiła np. u orangutana niż u vzłowieka.
Formą pierwotną ucha Naczelnych jest przypuszczalnie kształt owalny lub Xbliżony do okrągłego, jak widzimy np. u wiewiórce znika(Tupała).
ANATOMIA CZŁOWIEKA ny mają głównie małpy i małpiatki wiodące dzienny tryb życia:natomiast ucho, wyciągnięte", jakie'widzimy np. u p a I c z a k a(Daubeatoaia), g a I a go(Galago)i ręka c za(Tanus), występuje u małpiatek prowadzących nocny tryb życia, u Których narząd słuchu odgrywa oczywiście znacznie większą rolę niż u form wiodą.


eyeh dzienny tryb życia.
Ucho "wyciągnięte"stanowi formę ba 64 ziei wvspecjaliząąąniżucho okrągłe lub owalne, widoczne np. u człowieka.
Część dolna małżowiny, czyli "ucho dolne", rozwija się wyraźnie ąą-g. .
*ro u małp szerokonosych, podczas gdy u nieklór:eh wałpiaJeK w o 26 ie nie istjj-ą. . i gdyż cała małżowina położona jest u nich nad otworem słuchowym zewnętrznyąj pj'tek jako wolny fałd skórny nie zawierający szkieletu chrzęstnego zacz*na występjąąądopiero u wielkich małp wyższych.
U lemurów, czep taka(4(e(es)i wełniąąyj(Łagothrb), a także u gibb ona(Nwoba(es(euciscus)isJ@eie 4 o@a część uchą jąąy:jest ona zrośnięta ze skórą okolicy zażuchwowej:dolna część chrząstki sięga gtwjągpod skórę tej okolicy.
U szympansa widać już zaznaczający się płates Orc.
Złój, lgąją, go zupełnie brak u gibbonów.
Dopiero u człowieka płatek test(worem niemal ąąj, występuj ącyrn.
Ryc.
216.
Zmienność kształtu małżowiny usznej szympansa F a ł d z a s a d n i c z y(plica pnncipalis)odpowiada dolnej odnodze grobelki czło@Fka U małpiatek(Galago, Tarsius, Loris)biegnie on poprzecznie względem długiej 98.
małżowiny jako wydatna cienka listewka, u niektórych pokrywająca tuż poniżej 1889(, żoną kieszonkę otwartą ku górze.
V Galago grobelka biegnie równolegle zarówno do przedniej, jak i tylnej łs 8@99 Ęmałżowiny.
Obydwa jej ramiona łączą poprzecznie biegnące fałdy w liczbie 4'PWPY':szy z nich to fałd zasadniczy Oyc, 2 l@.
U 1-o ris g r a c tli s dwa dolne fałdy poprzeczne są wybitnie rozwinięte:oP 8 W 698 one położoną między nimi kieszonkę.
Znaczenie odnóg grobelki i fałdów poprzec 9 YĘł.
a także kieszonek leżących między nimi nie jest znane.
Fałdy odgrywają przypuBPĘĘ:nie rolę wsporników usztywniających małżowinę.
U wyższych Naczelnych fałó W Ęłł gaJą redukcji.
Z grobelki pozostaje tylko tylna część i trzy odnogi:górna(ccus s 9 Pełł.
ęjthelicis), dolna, czyli falo zasadniczy Orus inferius anthelicis s. plica principalis)i jęzecia(eros tecNum)wyraźnie widoczna na niektórych uszach gibbona, goryla i szymęąnsa.
Dzieli ona czółenko Oyc, 217)na część górną i dolną(scapha superior et infjjzr).
U goryla występuje, choć niezbyt wyraźnie, odnoga czwarta.
U człowieka pozoąąje wreszcie tylko górna i dolna odnoga grobelki, a wyjątkowo tylko odnoga trzecia.
Gros lila nthelicis.
Ryc.
217. Małżowina uszna goryla.
Zagięcie obrąbka jest bardzo zmienne w obrębie jednego gatunku.
Można stwierdzić, że zagięcia obrąbka najczęściej brakuje w okolicy odnogi trzeciej.
Jest to przypuszczalnie miejsce zrastania się czwartego i piątego guzka embrionalnego.
Miejsce to często pokryte jest natomiast kępką bujniejszych włosów.
Liczne formy zagięcia obrąbka, widoczne u niższych Naczelnych, dają się nieraz zaobserwować również u człowieka, u którego szczegół ten odznacza się też znaczną zmiennością.
Wcięcie międzyskrawkowe jest również bardzo zmienne.
U niektórych małpiatek i szerokonosych(Lorisidae, Cebidae, Callithncidae), a także u Tupała występuje tzw. ucho rozszczepione, odznaczające się długim i wąskim wcięciem mipdzyskrawkowym.
Jego głębokość dochodzi do/ę długości małżowiny.
Głębokie wcięcie międzyskrawkowe z kolei pozostaje w związku z wybitnym rozwojem przeciwskrawka.
Antitragus.
e Plica principalis.
Ryc.
218. Małżowina uszna prawa Galago.


'tworzy on u nich wydatny, czołowo ustawionY T(eros internum s. conchale antitragt.
Do przcBW 9994841 wewnętrznej obserwjją.
'b leń między s kr a w k o w y(cnsta interrze(cal Asymetria.
Niemal u wszystkich gatunkwBó B 89 e@6 h O 4 cznie z człowiekienj jaj.
ca się w oczy znaczna asymetria obu uszu, 189898698 przez nas materiale rńżąjąądługości uszu dochodziła u człowieka do 9 nW FW@e 8 zaw@4 ę@a obrąbka, ząęiąąąjego górnej krawędzi, stopień przyrośnięcia p-(8886 eJ 886 ć słrawka i przeciwskęjw.
ka, głębokość i szerokość wcięcia międzyskr 86 ł 88 e@9@o 24 Jównież na obu ueząągosiągać różne rozmiary.
Całkowicie symetryczOe uszó należą nawet do rzadkości.
niach, zwłaszcza na skrawku, przeciwskrawkD i na części obrąbka.
Owłosienie uszu małp szerokonosych konc 98 PWe sę 36 wnie na powierzchni twej.
net małżowiny, choć również obie powierzchrPe 8984 Poć u@@h silnie owłosione(ąpSamuel, Lagothnx), na ogół jednak słabiej niż 9@8@aJe 8 V wąskonosych małżowtąąjest przeważnie tylko skąpo pokryta włosami V szłeKoKształwych nierzadko spwyłęąsię pęczek włosów w okolicy odnogi trzeciej@(oPeW lub w miejscu, gdzie odnogą ją zwykle występuje.
Ucho śrolkowe.
Najprostszą formą j a my bęben k o w ej ie 84 opisaOe poprzednio wypuklenie ką.
nału wytryskowego ku błędnikowi widoczne D niełwrych ryb spodoustych.
Jama bębenkowa w postaci zbliżonej do forPY 868 łępW 4 cei u człowieka pojawia się już u większości płazów bezogoniasty 9 h(8 au@a(a).
U niektórych płazów(żąbanp, na jamę bębenkową), a także u niektó(Bh gadów(np. u węży)brak jamy tę.
benkowej jest prawdopodobnie spowodowarc'lei 886(04 redukcją.
U płazów, u których jej brak, okienko przedsionka(okienko Ś*i*aKa u olch nie istnieje)pozostaje w łączności z wolną błoną bębenkową za pomocg Vzech kosteczek słuchowych.
Jama bębenkowa jest wysłana błoną śluzov 4 czBciowo zaopatrzoną w nabłonek migawkowy.
Ściany jej, oprócz błony bębenkDBei.
9 Kręgowców niższych(Ampmbia, Weptilia, Aves)najczęściej są kostne, poza tyrO 8 aŚ 88 ła 4+Ją się z mięśni.
Ściana kostną już u żółwi jest większa niż u płazów jeszcze 88081 rozwjja się u krokodyli, ptaków i ssaków:u ostatnich z powodu znacznego rozv 88 lu łoŚci bębenkowej.
Często zdarza się, że tama bębenkowa wgłębia się też do sąsiedótch Kości, widzimy to u krokodyli i ptaków, u ssaków dowodem tego są k o rnó rk i 8 u tło we w kości skroniowej.
Trąb k a słuch o w a, wiodąca z jamy bę 9 eO 89 wJ 4 o Gloej części pierwotnej jamy ustnej, u niektórych płazów bezogoniastych Jest łrótKim, obszernym przewodem, u innych natomiast oraz u żółwi, krokodyli i s 8886 w@@lei lub bardziej wydłużonym i wąskim kanałem.
U niektórych gadów jaszczuTKowaJe)skraca się ona znacznie, ograniczając się zaledwie do otworu.
Błona bębenkowa składa się z łączrwBaOKowei blaszki włóknistej, niekiedy zawierającej komórki mięśniowe gładkie, od zewO@Fz pokrytej przedłużeniem skóry, od wewnątrz błoną śluzową jamy bębenkowej U wielu płazów bezogoniastych i niektórych Jaszczurek warstwa zewnętrzna błony bębenkowej grubieje tak znacznie, że nie daje si*o 4 r(żnie od skóry głowy tym bar 4 zieiże, podobnie jak u żółwi, leży oną zupełnie powierzchownie.
Kosteczki słuchowe u płazów, gadóB z poszczególnych odcinków narząd ko 8 W Wb chrzęswy, zwany słupkiem u c h a(columella auns).
Powstał on na zewn 4 P 6 o 4 błoo 9 śluzowej jamy bębenkowej, wpuklił się jednak do niej, wypychając jej błocę śluzową i utworzył w końcu połączenie między błoną bębenkową a okienkiem przedsiooka Narząd ten, jakkolwiek w postaci szczątkowej, występuje również u tych W 82 owc 6 w czworonogich, które utraciły Jawę bębenkową, jak np. u p la z o w og oni as 13 eh(Caudata)i węży.
W najprostszej postaci składa się on z chrz 9 WJ lub kostnej pokrywki(opercu(uJO, która przylega do okienka przedsionka i nie@e 4 na stronie zewnętrznej ma pręcJK(p. dalej)idący ku sąsiednim częściom szWeJeJu głowy Qalatquadratum).
U płazów bezogoniastych, z jamą bębenkową, slupeł ucha wa p ok ry w k ę, czyli str z e.
mi ąc z ko(operculum s. stapes), oraz połączony z nią tkanką łączną pręcik Qćecrrums, ercacolumella), który dochodzi do błony bębenkowej.
Te dwie części słupka występują też u gadów i ptaków, ale test rzeczą wątpliwą, czy są one homologiczne do odpowiednich części szkieletu płazów.
U ssaków występują trzy kosteczki słuchowe:młoteczek bardzo zmiennego kształtu u rozmaitych rzędów, kowadełko i strzemiączko.
Są one zwykle połączone z sobą stawowa w łańcuch rozpięty między okienkiem przedsionka a błoną bębenkową.
Na podstawie badań anatomoporównawczych narząd słupkowy daje się wyprowadzić z końcowego, grzbietowego odcinka łuku gnykowego, który tylko u ryb występuje jako gn yk o z u c h w i e(hromandibulare)i łączy się zarówno ze szczęką Qalatoquadratum), jak też z dolnym odcinkiem łuku gnykowego Oroideum)i żuchwą.
Ponieważ gnykożuchwie u kręgowców czworonogich tuż nie istnieje, wyprowadza się z niego słupek ucha:ze słupka tego z kolei u ssaków rozwinęło się strzemiączko.
Ryc.
219. Młoteczek prawy:a.
Callithrix jachus, b mongoz albifrons, c.
Ue mur Maca c a.
irus, d-Homo.
Widok od tyłu.
Według tej hipotezy młoteczek i kowadełko ssaków są nowymi nabytkami:młoteczek mianowicie powstał z bliższego, stawowego końca chrząstki żuchwy, który u innych kręgowców tworzy oddzielną kość stawową(articulare), a kowadełko jest przekształconą kością kwadratową(quadratum), która u ryb jest częścią tylną kości podniebienna-kwadratowej(palatoquadratum).
Powyższa teoria rozwoju rodowego kosteczek słuchowych ma najwięcej zwolenników, lecz nie jest jedyną.
Ogólnie przyjęta jest tylko homologia strzemiączka ssaków z równoimienną kostką narządu słupkowego gadów i ptaków.
Istnieje natomiast rozbieżność zapatrywań na pochodzenie młoteczka i kowadełka, gdyż niektórzy badacze wyprowadzają te kosteczki również z narządu słupkowego(extracolumel(a).
Rozwój płodowy również nie wyjaśnia dostatecznie pochodzenia kosteczek słuchowych.
Stwierdzono, że zawiązek młoteczka i kowadełka zbudowany z pierwotnej postaci chrząstki, zwanej prachrząstką, początkowo łączy się bezpośrednio z łukiem żuchwowym w jedną całość.
Z grzbietowego końca tego łuku wyróżnia się chrzęstne kowadełko, a po jego stronie brzusznej młoteczek, który przez pewien czas przechodzi bezpośrednio w chrząstkę łuku żuchwowego.
Stwierdzono również, że koniec grzbietowy łuku gnykowego w okresie prachrząstki łączy się ze strzemiączkiem, które znowu jest połączone z prachrzęstnym kowadełkiem.
Po wyróżnieniu się chrzęstnego strzemiączka koniec grzbietowy łuku gnykowego wchodzi w związek z chrzęstną torebką błędnika.
Mięśnie kosteczek słuchowych w rozwoju rodowym występują począwszy od płazów bezogoniastych, a u kręgowców wyższych zachowują się rozmaicie, przyczepiając się u jednych jaszczurki i żółwie)do słupka ucha, u innych(krokodyle i ptaki)do błony bębenkowej.
U ssaków z rekBr występują dwa mięśnie.
Jeden z nich, m, na p in acz bł o ny b ęb enk owej(m. tensor twnpani), otrzymuje gałązkę nerwu trójdzielnego i jest oddzielną częścią mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego, drugi mięsień strzemiączkowy(m. stapedhs), którego brakuje u stekowców, zaopatrzony jest przez nerw twarzowy.
ZRQ.


Ucho wewnętrzne.
Narząd przedsionkowa-ślimakowy(statyczna-słuchowy), zbudowany pa.
dobnie do ludzkiego, występuje tylko u kręgowców.
U zwierząt bezkręgowych znajdo.
jemy przeważnie narządy wyłącznie statyczne(przedsionkowe), z których wiele ową.
żano dawniej za słuchowe(ślimakowe).
Jedynie u pewnych owadów istnieją narządy którym obok czynności statycznych przypisuje się także zdolność odbierania fal dźwig.
kowych.
Narządy statyczna-słuchowe k r ę g o w c o w rozwinęły się prawdopodobnie z narzą.
dów przeważnie statycznych.
Część słuchowa bowiem tego narządu u ryb jeszcze nie istnieje, a w innych gromadach kręgowców dopiero stopniowo się rozwjia.
Oprócz lancetnika(Amphioxus)wszystkie kręgowce mają błędnik błoniasty, który poąpewnymi względami jest podobny do statocysty zwierząt bezkręgowych, szczególnie niektórych mięczaków, choć niewątpliwie jest odmiennego pochodzenia.
Przypuszcza się, że błędnik kręgowców rozwinął się z ektodermalnej brodawki zmysłowej trzeciego segmentu głowy:brodawka ta wniknęła w głąb pod skórę hipotetycznych praczaszkowców(Praeccamota).
Według tej hipotezy błędnik pochodziłby z tzw. narządów linii bocznej ryb i płazów wodnych, lłarządom tym przypisuje się zdolność orientacji co do kierunku i siły prądu wody.
U wszystkich kręgowców błędnik powstaje jako twór parzysty w tylnej części głowy na bocznej stronie tyłomózgowia(rhombencephalom, w sąsiedztwie jąder nerwu słuchowego.
W tej okolicy ektoderma grubiejąc tworzy płytkę słuchową, która wpukla się i przekształca w pęcherzyk słuchowy oraz w p r z e wód śró 4 chłonki(ductus eado(wnphaticus)uchodzący początkowo na powierzchni głowy.
Później przewód ten oddziela się od ektodermy, tylko u niektórych(Plagiostomata)zachowuje ujście zewnętrzne i zamyka się u swego końca.
W toku rozwoju ujście przewodu śródchłonkidostaje się na przyśrodkową ścianę błędnika.
Z mezenchymy otaczającej pęcherzyk słuchowy rozwija się torebka chrzęstna, która u wielu form kostnieje.
W ten sposób powstaje błędnik chrzęstny oraz kostny.
Na przyśrodkowej ścianie błędnika błoniastego pojawia się zgrubienie z komórkami zmysłowymi, plamka słuchowa wsp óln a(macu(a acustica commums), która łączy się z nerwem słuchowym, tworzącym tuż przy niej z w o j s ł u c h o w y(ganglionacusticum).
Z chwilą pojawienia się statolitów lub statokoniów cały narząd staje się podobny do statocysty zwierząt bezkręgowych.
U żadnego z kręgowców żyjących w naszej erze błędnik błoniasty nie zachowuje opisanej postaci pęcherzyka z przewodem śródchłonki W rozwoju płodowym u wszystkich kształt błędnika mniej lub bardziej się wikła, przy czym plamka słuchowa wspólna rozpada się na kilka części.
Trzy zasadnicze typy błędnika błoniastego, jakie spotyka się u kręgowców, wskazują drogę jego filogenezy.
Typ najprostszy znajdujemy u śluzicowatych(a(yxinidae)z gromady krągłoustych(3 c(osłami).
Błędnik składa się tutaj z wydłużonego przedsi on k a(vestibulum)z przewodem środchłonki i z jednego tylko pionowego przewodu półkolistego o kierunku głowowa-ogonowym Oyc.
ZZO).
Oba końce tego przewodu uchodząc do przedsionka rozszerzają się w b a ń k i(ampuł(ae).
W każdej bańce znajduje się grzebień statyczny z nabłonkiem zmysłowym zaopatrzonym szczecinkami, a w przedsionku p I a m k a w s p o I n a(macula commums), na której leżą statolity.
Wyższy stopień rozwoju wykazuje błędnik u minogowatych(Petromyzontidae)z tejżegromady krągłoustych.
Ma on przedsionek o zawiłych kształtach i dwa pionowe przewody półkoliste, przedni i tylny(ryć.
ZZO), które powstały z pojedynczego przewodu, jaki występuje u śluzieowatych.
Każdy z nich ma na jednym końcu bańkę z grzebieniem statycznym.
Przeciwległe końce obu przewodów łączą się z sobą i wspólnym otworem uchodzą do przedsionka, na którego ścianie przyśrodkowej leży plamka wspólna.
W odróżnieniu od krągłoustych większość ryb ma już łagiewkę z trzema przewodami półkolistymi.
Ze szczękoustych(Gaathostomi)u wszystkich ryb do obu pionowych przewodów półkolistych błędnika przybywa jeszcze trzeci poziomy, czyli boczny.
canalis post.
Ductus endolymph.
Canalis post. .
Matula neglecta.
Papilla lagenae--(ęę'pcj:.
Maco la sacculi.
Canalis ant.
Macula utriculi.
9 Papilla lagenae.
Crista post.
Maco la neglectaMacula sacc u li.
Papilla lagenaeĆrista ant, ć-Macula utriculi.
Canalis post.
Ductusendolymph.
analis ant.
-Canalis lat.
W oriz.
J.
Maco la neglecta.
ę--Macula utriculi Maco la sacculi.
Ryć.
220. Schemat błędnika:a-śluzicowatych, b-minogowatych, c-płaszczki d-żarłacza:wg de Burleta.
Wszystkie trzy uchodzą do części grzbietowej przedsionka.
Jeden koniec każdego z nich wydyma się w bańkę, opatrzoną grzebieniem statycznym.
Przeciwległe końce obu przewodów pionowych łączą się z sobą we wspólne ramię, zwane zatoką górną ł a g i e w k i(sinus superior umcuM.
Trzeci, przewód poziomy, który w rozwoju płodowym pojawia się zwykle nieco później niż oba pionowe, na obu końcach otwiera się wprost do przedsionka.
Przedsionek błędnika, a wraz z nim i plamka wspólna różnicują się na poszczególne części.
Część grzbietowa, czyli górna(pars supenor), która przyjmuje wszystkie trzy przewody, oddziela się mniejszymi lub większym przewężeniem jako łagiew k a(utncu(us)od części brzusznej, czyli dolnej(pars imeriork od niej znowu odgałęzia się przewód śródchłonki.
W łagiewce błędnika, najczęściej w osobnym jej zachyłku(recessus utncuM, na ścianie przyśrodkowej znajduje się plamka łagiewki(macała utricuM.
Niekiedy(u płazów)w okolicy przejścia łagiewki w część dolną przedsionka, w jej części dolnej występuje jeszcze jedna mniejsza pi a m k a zwana za ni e dbaną(macała męlecta).
Część brzuszna przedsionka tworzy znaczne wypuklenie, w o r e c ze k(sacculus), a z niego wypukła się drugie, mniejsze, zwane butelką Nageaa)albo butelką ślimaka(laęena coch(eae).
Oba te wypuklenia w ścianie przyśrodkowej mają po jednej plamce, które odróżnia się jako plamkę w o re c zk a(macula saccul 5 i plamkę b utelk i(macula lagenae).
Pod względem budowy błędnika płazy stoją dość blisko gadów.
Brak u nich jeszcze typowo zbudowanego ślimaka.
Większość z nich(prócz żaby)nie ma jamy bębenkowej lecz tylko okienko przedsionka(brak okienka ślimaka), które u żaby łączy się z błona bębenkową za pomocą trzech kosteczek słuchowych.
U niektórych p la z ów o go ni as ty eh(Salamandridae)na przyśrodkowej ścianie butelki w sąsiedztwie plamki po raz pierwszy ukazuje się skupienie komórek zmysłowych---brodawka podstawna(papilla basilaris ryc.
ZZI).
U płazów bezogonia.


eh i owodniowców(Amnioća)leży ona w osobnym wypukłemu, zwanym c z ęś ci ądstawną butelki Qars basilaris laeenae).
Jest to pierwszy zawiązek grzej d u ś I i m a k o w e go(duc(us cochleacis), części słuchowej błędnika, jaką spotyka u kręgowców wyższych Część podstawna butelki wydłuża się stopniowo w przed a równocześnie brodawka podstawna wyrasta w narząd spiralny.
Plamka butelki**owuje się aż do stekowców(Jfonotremata, Protothena)na ślepym, obwodom końcu przewodu ślimakowego i dopiero u wyższych ssaków zanika.
u gadów stopniowo wytwarza się wyrostek woreczka odpowiadający butelce i rewodowi ślimaka.
U żółwi jego zawiązek jest jeszcze workowaty, u krokodyli jedkjest znacznie dłuższy, nieco zagięty i rozszerzony na końcu(ryc.
ZZI).
U wszystkich dów występuje tylko jeden otwór(okienko), za pomocą którego jama bębenkowa gotuje w łączności z przedsionkiem.
Ponieważ u ryb brak zupełnie podstawnej części butelki i jakiegokolwiek narządu powiadającego ślimakowi, trudno jest ustalić, czy zwierzęta te słyszą, jak można by fosie z doświadczeń wielu autorów.
Autorzy ci przypisują bowiem rybom zmysł sług(Zennechk za jego narząd uważają woreczek błędnika.
Przypuszczalnie jednak ryreagująna podniety słuchowe dzięki wyspecjalizowanemu zmysłowi skórnemu, kto zostaje podrażniony przez fale dźwiękowe.
U ryb butelka jest prawie zawsze mniejaod woreczka, tj. od pozostałej dolnej części przedsionka i odgraniczona od niego altylkonieznacznie, albo wyraźnym przewężeniem.
Brodawka podstawia, powstała zróżnicowania się plamki butelki, jest u płazów bezogoniastych znacznie większa i u ogoniastych.
Część podstawna butelki, zawierająca tę brodawkę, u płazów jest mak tylko drobnym wypukleniern zwanym 1 o rb i e I k ą(cysticwak w ścianie przyodkowejma okrągłe, ciensze miejsce zwane błoną podstawa ą(membrana basfrs).
U żółwi, węży i jaszczurek część podstawna jest już nieco większa i oddziela się woreczka błędnika wąskim otworem albo krótkim k a n ale rn ł ą c z ąc y m, czyli anatem woreczkowo-ślimakowym(canalis reuniens s. sacculocochlears).
odawka podstawna przesuwa się na błonę podstawną i wydłuża się wraz z nią, przyerającpostać eliptyczną.
U krokodyli i ptaków część podstawna butelki wydłuża się w kierunku zuszmm w workowaty, nieco śrubowało skręcony przewód ślimakowy długości zblitnejdo największego wymiaru pozostałej części błędnika błoniastego.
Przewód ślimaiwyjest podzielony na schody ślimaka i schody przedsionka.
U ptaków dochodzi do zlania się obu woreczków.
Kanał ślimaka, który za pomocą enkiego przewodu łączy się z woreczkiem, jest już dłuższy niż u gadów i może być dralnie skręcony.
Ma on też ślepy zachyłek w postaci znanej nam b u 1 e I k i(lagena).
Ssaki niższe(kolczatka, dziobak)pod względem budowy ucha wewnętrznego iliżąją się do ptaków, wyższe natomiast mają budowę podobną do ludzkiej.
W całym rzewodzie ślimakowym, oprócz jego części początkowej leżącej przy woreczku, rozwi.
się błona podstawna wraz z brodawką podstawną, czyli narządem spiralnym.
Na obojowym końcu przewodu ślimakowego utrzymuje się jeszcze plamka butelki.
Podobestosunki znajdujemy też u stekowców.
U innych ssaków przewód ślimakowy ydłuża się znacznie, skręcając się spiralnie w I/y do 4 skrętów, a plamka butelki zatka.
Po niej koniec obwodowy przewodu ślimakowego nie zawierający narządu spiral ego, który tam nie dochodzi, zachował nazwę butelki.
Jednocześnie z przewodem ślimakowym błędnika błoniastego rozwija się także ś@iakkostny, przybierając stopniowo kształt właściwy ślimakowi ssaków wyższych.
łona podstawna przewodu ślimakowego u gadów i ptaków rozpostarta jest między wierna listewkami chrzęstnymi w odpowiednim, znacznie obszerniejszym od tego rzewodu kanale ślimaka kostnego.
Listewki te wraz z przewodem ślimakowym rozzielaiąkanał ślimaka kostnego na dwie przestrzenie przychłonkowe:kanał przedsionowr, cz 3 li schody przedsionka(scala vestbuli)i kanał bębenkowy, cz 9 ls h o d 3 b ę b e n k a(scala(wmam).
Podobnie jest u ssaków, gdzie przewód ślimakoyjest umocowany do b I aszk i spiralnej k os tn ej(lamina spiralis ossea)wrzeionkaślimaka i do przeciwległej ściany kanału spiralnego ślimaka.
Połączenie między woreczkiem a łagiewką tworzy albo szeroki otwór, albo zwęża się przewód łagiewk owo-woreczkowy(ductus utciculosaccu(ans), który moawet(jak u niektórych ryb)zamknąć się zupełnie.
Przewód śródchłonki u kręgow*ów wychodzi z przyśrodkowej ściany woreczka, a tylko u ssaków ma swój początek w.
przewodzie łagiewkowo-woreczkowym Obwodowy koniec tego przewodu jest zwykle rozdęty w worek śródchłonki(saccus endolwnphaticus).
U ryb spodoustych(Elasmobranchii)przewód śródchłonłi przechodzi przez jamę czaszki i otwiera się na stronie grzbietowej, zachowując charał(er pierwo(6.
U wszystkich innych kręgowców przewód śródchłonki, po przebiciu się przez otwór w ścianie błędnika kostnego(aqueducmsvestibuM do jamy czaszki, kończy się w nici ślepo, wchodząc zwykle pod oponę twardą.
Worek śródchłonki(np. u ssaków)zw 8@e b 9 wa mały, jednak czasem może się znacznie powiększyć, np. u prapłetwca(Pro(oą(eros)z rzędu dwupłucnych(Dipneumones), gdzie siecią kanalików oplata tkankę naczyniówkową rdzenia przedłużonego, albo u płazów, gdzie swoimi wyrostkami obejmuje mózg i część szyjną rdzenia kręgowego.
Niektórzy autorzy uważają przewód śródchłonki za twór wtórny, powstały przez późniejsze wypuklenie się pęcherzyka błędnikowego, niezależnie od przewodu pierwotnego, który zawiązek pęcherzyka słuchowego łączy przez Jakiś czas z powierzchnią ciała.
Zdaniem tych badaczy ten pierwotny przewód w całości zanika.
Wśród ryb kostnoszkieletowych istnieją gatunki, które nie mają przewodu śródchłonki, .
Ryć, żZl.
Schemat błędnika błoniastego(przewód śródchlonkowy nie zaznaczony)u kręgowców:a-ryba kostnoszkieletowa, b-żaba, c-żółw, d-krokodyl, eptak, f-ssak.
I-macula utriculi, 2-rnacula sacculi, 3-papilla lagenae, 4-papillabasilaris:wg Bessa.
Stosunek błędnika błoniastego do błędnika kostnego lub chrzęstnego u wszysOićhkręgowców przedstawia się podobnie.
Błędnik błoniasty przyrasta do kości tylko w określonych miejscach, głównie swoją ścianą przyśrodkową, reszta zaś jest objęła przestrzenią przychłonkową.
Przestrzeń tę dzielą blaszki tkanki łącznej na przedziały, z których leżące z boku od części środkowej błędnika błoniastego rozszerzają się zrAczniew zbiornik przedsionka(cisterna vesubuM i przestrzeń woreczka(spatiurn sacculi.
493.


eząwszy od płazów z części środkowej przestrzeni przychłonkowej wychodzi:w o d p rzyc h to nk o wy(dects penbmohaNcus), który zagina się na stronę*odkową błędnika i łączy się z jamą podpal pczynów kawą(cavum sus.
tnoiłeale).
Przewód ten w przebiegu swoim przylega do podstawnej części bufet.
4 ąy ta w rozwoju rodowym wyrasta w przewód ślimakowy, wpycha przewód chtonkowy w kanał spiralny ślimaka i przedziela go na dwa kanały przychłonkoschodyprzedsionka i schody bębenka.
Oba te przewody przy obwodowym końcu wodo ślimaka, 0, u szczytu ślimaka, łączą się drobną szczeliną, szparą osęka ślimaka Otelicotema).
U podstawy ślimaka schody przedsionka łączą się z strzenią przychłonkową przedsionka, schody bębenka zaś odcięte od przedsionka istją w łączności z przestrzenią podpajęczynówkową jamy czaszki przez k a na ślimaka(canaliculus coch(eae), w którym przebiega wspomniany przewód je błonkowy.
udowa mikroskopowa błędnika błoniastego.
Budowa ta u wszystkich kręgowców w zasadzie podobna.
Jednowarstwowy nabłonek płaski lub nieco wyższy aż do wakowategoznacznie grubieje w grzebieniach oraz plamkach i różnicuje się w tych jscach w nabłonek składający się z komórek zmysłowych oraz o wiele od nich licz szych komórek pośrednich(podporowych), różnie ukształtowanych.
Komórki zsłowe są zwykle grubsze u podstawy(gruszkowate), a na wolnych końcach mają zek delikatnych lub grubszych sztywnych włosków zmysłowych, które najczęściej nają się w wydłużony wyrostek stożkowaty.
Podstawy tych komórek są oplecione ez bezrdzenne włókna nerwowe.
Na grzebieniach spotyka się delikatną prążkowaną sę, os k I e p e k(cupula), w którą wnikają włoski zmysłowe.
Na plamkach łagiewki, reczka i butelki stale znajdujemy statolity(otolity).
Występują one albo w postaci tki utworzonej ze statokoniów(otokoniów)-drobnych, zwykle wapiennych ziarełlub kryształków zlepionych tkanką galaretowatą, albo jako większe, krystaliczne ary uwarstwione.
U form z otwartym przewodem śródchłonki mogą to być ziarnka isku, pochodzące z zewnątrz, podobnie jak u niektórych zwierząt bezkręgowych.
Brodawka podstawia płazów jest zbudowana na ogół podobnie jak plamki.
Rozwjjaysię z niej u owodniowców(Amniota)narząd spiralny ma budowę bardziej zawiłą, i on składa się w zasadzie z dwóch typów komórek:zmysłowych i podporowych.
nnórki te, szczególnie podporowe, występują w różnych odmianach, zwłaszcza u ssaNerwprzedsionkowa-ślimakowy dzieli się już u niższych kręgowców na dwie gałę gałąź przedsionka(camus vestibuM, która zaopatruje grzebień przedniej licznej bańki oraz plamkę łagiewki, i g a ł ą z ś I i m a k a(ramus cochleae), której włóaaidą do tylnej bańki, plamki woreczka(macula saccul 5, plamki zaniedanej(macuJa neglecza)i plamki butelki(macała lagenae), a u płazów także do rod a w ki p o ds ta w n ej(macula basilaris).
Z rozwojem ślimaka nerw jego znacz je grubieje i otrzymuje osobny zwój(ganglion coch(eae), który u ssaków jest spiralnie yółużory(ganglion spirale).
ROZWÓJ OSOBNICZY NARZĄDU PRZEDSIONKOWI-ŚLIMAKOWEGO.
Ucho zewnętrzne.
Ucho zewnętrzne rozwjja się w obrębie pierwszej kieszonki skrzelowej i obu obei@Oą@chją łuków skrzelowych:żuchwowego i gnykowego.
U zarodka 4-tygodniowego aa każdym z nich przez bujanie mezenchymy pojawiają się po trzy guzki skrze lowe(colliculi branchiales:), ułożone równolegle do szcaeliny(ryc.
2221.
Guzki leżące na luku żuchwowym oznaczamy jako pierwszy, drugi i trzeci, licząc od strony brzuszoJku grzbietowej, te zaś, które występują na łuku gnykowym, jako czwarty, piały i szósty, licząc w kierunku przeciwnym, od strony grzbietowej ku brzusznej.
W kieruNB grzbietowym poza guzkami gnykowymi tworzy się fałd skórny, wolny fałd uszny, a.
'colliculi branchiales externi(His, 3885)s. auriculares.
I I I I.
j i**j**.
JQQ F 4.
8 s+K Pcj.
*********cj.
8 s 41 s+.
813 Fś.
Pśać:ś 4 Ę ucj.
gi śł 8 ś Bsł.
ś 3 Z?śś 4 f ś-ł 3.
f 7 Qcj.
ĘX:g Q ąę.
żsł?
(śż, -b f%.
kfQ jj(ji Qi Cc'b 4 śa.
ęvS Q.
lś es 8 jj Kę 3-4 N r-.
Q 648:8 cj.
495.


później jeszcze jedna wyniosłość, która kieszonkę skrzelową obejmuje od strony grzbietowej, zrastając się z guzkiem trzecim.
Z tych wszystkich tworów rozwija się*a*zow*d uszna.
Według Misa z guzka pierwszego(tuberculum traeicum)powstaje skrawek, z drugiego(tuberculum anterius helicis), trzeciego Ouberculum intermedium helicis)i czwartego(tubecculum anthelicis)powstaje obrąbek, grobelka i czółenko.
Guzek piąty(tubecculumanttragicum)wytwarza przeciwskrawek:wreszcie z guzka szóstego OubercuhnnJobulare), według większości autorów, powstaje płatek:niektórzy tylko twierdzą że płatek rozwija się niezależnie od reszty małżowiny usznej.
Przedni odcinek małżowiny usznej powstaje zatem z trzech guzków łuku żuchwowego, tylny-z guzków łuku gnykowego.
W toku rozwoju początkowo silniej bujają guzki żuchwowe, słabiej gnykowe.
Z postępem rozwoju jednak stosunek ten staje się odwrotny, tj. silniej rozwijają się guzki 4, 5 i 6, z których powstaje tylna część obrąbka(helb hyoidalis), grobelka, czółenko, przeciwskrawek i płatek.
Część przednia obrąbkąpowstająca z pierwszego łuku skrzelowego, zwana ob r ąbk i e m z u eh w o w y m(Aelb mandibu(ans), a także skrawek, rozwijają się słabiej.
Ryc.
223. Wady rozwojowe małżowiny usznej.
Tylna część obrąbka powstaje w ten sposób, że guzek pośredni(trzeci)wydłuża się ku dołowi i tyłowi w wyrostek, z którego powstaje ogon obrąbk a(cauda helicis), obejmujący od tyłu guzek grobelki i guzek przeciwskrawka:wreszcie u dołu tylna część obrąbka stapia się z guzkiem płatka.
Guzek skrawka pozostaje ciągle samodzielny.
Guzek pośredni obrąbka i jego wyrostek, ogon obrąbka, łączą się z guzkiemi grobelki i w tym miejscu powstaje czółenko.
W miejscu zrośnięcia się pierwszego guzka z piątym i szóstym powstaje w ci ę ci e mi ę d z ys k r a w k o we(incisura imertragica).
Ostatecznie z łuku gnykowego powstają'/, małżowiny usznej, a z łuku żuchwowego/y.
U zarodków ludzkich widoczne są wyraźne bruzdy biegnące poprzecznie na małżowinie usznej w miejscu, gdzie stykają się z sobą zarodkowe guzki skrzelowe.
Ze środkowej i brzusznej części szczeliny skrzelowej powstaje d o ł k ą 1 o wy(fssaangu(ans), który przekształca się we wgłębienie małżowiny usznej.
Pod koniec drugiego miesiąca życia płodowego z dołu kątowego wyrasta w głąb lejkowaty przewód słuchowy pierwotny.
Światło tego przewodu w czwartym i piątym miesiącu jest przejściowo zamknięte z powodu zgrubienia jego ściany.
Z początkiem trzeciego miesiąca w przedłużeniu przewodu pierwotnego wrasta w głąb ku jamie bębenkowej b la s z k a nabłonkowa przewodu słuchowego(lamina epithelialis meatus).
W siódmym miesiącu pojawia się w niej światło, które zlewa się ze światłem przewodu słuchowego.
Z tą chwilą powstaje ostateczny, czyli wtórny przewód słuchowy.
Dwie różne części jego zawiązka odpowiadają w zasadzie chrzęstnemu i kostnemu odcinkowi ostatecznego przewodu słuchowego zewnętrznego i zaznaczają się później również w od.
miennej budowie ich skóry.
Włosy i gruczoły pojawiają się tylko w obszarze pierwotnego przewodu słuchowego.
Zewnętrzny otwór słuchowy leży początkowo poniżej poziomu szpary ustnej.
Dopiero w związku z rozwojem twarzy, zwłaszcza żuchwy, otwór słuchowy ulega względnemu przesunięciu ku górze i tyłowi, a ostatecznie znajdzie się na wysokości oczodołu.
W stopniu tego przesunięcia zachodzą znaczne różnice osobnicze.
Wady rozwojowe ucha zewnętrznego Znaczna zmienność osobnicza małżowiny usznej pod względem ustawienia, wielkości i kształtu w ich postaciach krańcowych nieraz graniczy ze zniekształcającymi wadami rozwojowymi.
Małżowina, która, normalnie"tworzy kąt ostry ze ścianą boczną głowy, może się bardzo silnie od niej odchylać:mówimy wówczas o uszach odstaj ą cyc h(, uszy ośle").
Nieprzeciętnie duże wymiary małżowiny stwarzają postać, którą określamy jako uszy wielkie(makrotia).
Czasem powiększenie dotyczy tylko części małżowiny, zwykle płatka.
Wybitne ogólne zmniejszenie małżowiny określamy jako u s z y m ale(mikrota).
Odmiana ta łączy się nieraz z różnymi postaciami zniekształceń małżowiny, które mogą występować w postaci fragmentów skórnych czy chrzęstna-skórnych.
W rzadkich przypadkach może dochodzić do zupełnego b r a k u u s z u(anotfa).
Niekiedy mamy do czynienia z większą liczbą szczątkowych "przyczepkówm a lż o winy"(po(rafia).
Występują one zwłaszcza ku przodowi od skrawka, często jako twory dziedziczne.
Mają one kształt uszypułowanych wisiorków o podstawie chrzęstnej:osiągają czasami znaczną wielkość.
Do ciężkich wad rozwojowych należy zaliczyć zupełny brak przewodu słuchowego zewnętrznego(atresia), często połączony ze szczątkowym uchem środkowym.
Wrodzone zamknięcie przewodu słuchowego zewnętrznego może być jedno-lub obustronne, może dotyczyć zarówno przewodu chrzęstnego, jak i kostnego.
Przewód chrzęstny może wówczas występować w postaci ślepo kończącego się kanału różnej długości.
Wada ta często kojarzy się z wadami rozwojowymi małżowiny i ucha środkowego łącznie z kosteczkami słuchowymi.
Wrodzone zamknięcie obu przewodów słuchowych prowadzi do znacznego oposie znaczenie praktyczne ma stopień jego rozwoju.
Do "ucho kocie"(opadnięte)wrodzone przetoki.
dzenia słuchu, nigdy jednak do głuchoniemoty.
Mniejsze wrodzone zwężenie przewodu słuchowego.
Również kształt ucha może wskazywać na nienormalny postaci takich należy zaliczyć, ucho spiczaste"(Darwina)ucho makaka"(ryć.
2251. Często jednocześnie z opisanymi wadami występują.
Ryc.
224. Różne postacie zniekształcenia małżowiny usznej:a-płatek rozdwojony(co(oboma auricu(aeJ, b, c-opadniecie obrąbka.
33-Anatomia człowieka CV.
497.


ucha(istulae auris coreerdae), które tłumaczymy niecałkowitym zrośnięciem ązarodkowych guzków ucha.
Stanowią one w 4 słie, często sączące, ślepo zakończoąwprzewody, zaczynające się do przodu od skrawka lub nasady obrąbka.
Przewoąy**mogą się rozszerzać, wydzielina może gromadzić się i w ten sposób powslaią torbiele mające skłonność do ropienia.
498.
--Melb.
-Pika principalis.
***ę, -ą--Tragus*gus Ryc.
225. Małżowina uszna prawa makaka.
Ucho środkowe.
Obie części ucha środkowego, tj. j a ma b ębenk owa wraz z kosteczkami słuchowymi i 1 r ąbk a sł u eh o w a początkowo rozwijają się poniżej czaszki.
Powstają one z pierwszej wewnętrznej kieszonki skrzelowej oraz obejmujących ją łuków skrzelowych:żuchwowego i gnykowego.
W ich sąsiedztwie rozwija się błędnik.
Jama bębenkowa.
Część brzuszna pierwszej wewnętrznej kieszonki skrzelowej w krótkim czasie zanika, pozostała zaś wydłuża się w kierunku grzbietowym, bocznic od głowowego odcinka jelita i kończy się ślepo jako pierwotna jama bębenkowa.
Pierwotna j am a bębenkowa zaczyna się w gardle wydłużonym, szczelinowatym otworem.
Otwór ten stopniowo skraca się, a sarna jama zwęża się przez bujanie mezenchymy drugiego(gnykowego)łuku skrzelowego i przekształca się w cewę.
W ten sposób z końcem 2 i początkiem 3 miesiąca życia zarodka powstaje trójścienny k a n a łtrąbk owo-bębenkowy(canalis tubo(wnpamcus), biegnący ku stronie grzbietowej i bocznej, na ślepym końcu nieco rozdęty.
Część przysadkowa tego kanału zwrócona do gardła, czyli zawiązek trąbki słuchowej, jest początkowo bardzo krótka, szybko się jednak wydłuża.
W 4 miesiącu życia płodowego pojawia się chrząstka trąbki, a w 6 dokoła kanału trąbkowo-bębenkowego rozwija się kość skalista.
Kanał trąbkowo-bębenkowy, który początkowo przebiega prawie pionowo, począwszy od 5 tygodnia zostaje odepchnięty przez grubiejącą podstawę czaszki i przybiera kierunek bardziej poziomy.
W obrębie błony, która oddziela pierwotną jamę bębenkową od pierwszej zewnętrznej kieszonki skrzelowej, nabłonki ektodermy i endodermy stykąją się z sobą:już jednak w 5 tygodniu wrasta między nie mezenchyma.
Pierwotna jama bębenkowa, już wcześniej zróżnicowana na kilka części, wsuwa się swoim grzbietowym wydłużeniem między tę błonę a błędnik.
Zawiązek ścięgna mna p in a c za b to ny b ębe nk owej(m. tensoc tmpam)i zawiązek młoteczka tworzą na jej ścianie wgłębienie.
Tr ą bk a s lu chowa(tuba auditva), rozwijająca się ze ścieśnionego przyśrodkowoodcinka kanału trąbkowo-bębenkowego, jest początkowo bardzo krótka, szybko ie 4 nak wzrasta na długość, przy czym jej ściany przylegają do siebie.
Dopiero wraz z rozwojem chrząstki trąbki słuchowej w 4 miesiącu ściany przewodu znów się rozchodzą.
Trąbka słuchowa u noworodka jest szersza, lecz krótsza niż u dorosłego:szczególnie krótka jest część chrzęstna, której stosunek do części kostnej u noworodka wynosi 1:2 podczas gdy u dorosłego 2:1.
Uj ści e gardłowe trąbki słuchowej(ostum pharyngeum tubae auditivae)u młodych zarodków leży poniżej podniebienia, u noworodka na jego wysokości, a u dorosłego około 10 run nad podniebieniem.
Wiąże się to z irm, że tylny odcinek jamy nosowej jest początkowo bardzo niski i zaczyna się podwyższać dopiero począwszy od 3 roku życia.
Ostateczna jama bębenkowa(cavum twmanO, której zawiązek jest utworzony przez rozszerzony boczny odcinek przewodu trąbkowo-bębenkowego, początkowo ma wygląd przestrzeni bocznic spłaszczonej.
Wcina się w nią ścięgno m. napinacza błony bębenkowej biegnące do rękojeści młoteczka.
Dzięki temu wcięciu powstaje z achy lek p r z e d ni(recessus antenom i z a chyl e k tylny(recessus postenor), które później wykształcają się w przedni i tylny zachyłek błony bębenkowej.
Światło końca bębenkowego przewodu trąbkowo-bębenkowego, podobnie jak i trąbkowego, początkowo jest bardzo małe, a w 3 miesiącu życia płodowego może nawet zanikać wskutek zlepiania się ścian:jeszcze w 4 miesiącu stanowi ono tylko szparę.
Rozszerzenie się i kształtowanie jamy bębenkowej dokonuje się wśród bujania tkanki galaretowatej, leżącej pod błoną śluzową, która wyścielą jamę bębenkową.
Mezenchyma, która otacza zawiązek jamy bębenkowej, począwszy od 3 miesiąca rozrzedza się wskutek powstawania licznych rozstępów wypełnionych cieczą.
Wspomniana tkanka galaretowata osiąga swój największy stopień rozwoju w 7 miesiącu.
Później zaczyna powoli zanikać w wyniku resorpcji substancji międzykomórkowej, podczas gdy ściany jamy bębenkowej odpowiednio się rozszerząją.
Ponieważ kosteczki słuchowe i ich więzadła, a także struna bębenkowa i m. napinacz błony bębenkowej leżą w tkance około bębenkowej, twory te wskutek zaniku tej tkanki wpuklają się w błonę śluzową jamy bębenkowej, której zdwojeniem, jak krezką, zostają przyczepione do jej ścian.
Pomiędzy fałdami błony śluzowej otaczającej powyższe twory powstają kieszonki, które pod koniec życia płodowego zlewają się z sobą.
Jedynie niektóre z nich, np. zachyłek nadbębenkowy lub jama Prussaka(str. 422), utrzymują się przez całe życie.
W czasie życia płodowego jama bębenkowa jest wypełniona żółtawym, przejrzystym płynem, który dopiero po urodzeniu i kilkugodzinnym oddychaniu zastąpiony jest powietrzem.
Wtedy dopiero możliwe jest przewodzenie fal dźwiękowych przez ucho środkowe.
Jama bębenkowa powiększa się pod koniec życia płodowego ku tyłowi i ku górze, wytwarzając w e j ś ci e d o j amy(aditus ad antrum), z którego przez rozszerzenie się jamy bębenkowej ku tyłowi i ku dołowi powstaje j a ma's u tk o w a(antrum mastoideum).
Pod koniec życia płodowego zarówno jama bębenkowa, jak i jama sutkowa osiągają niemal swą ostateczną wielkość.
Natomiast komórki sutkowe i zawierający je wyrostek prawie wcale jeszcze nie są rozwinięte(t. 1, str.
357).
Błona bębenkowa(membrana tmpam)powstaje na wewnętrznym końcu pierwotnego przewodu słuchowego zewnętrznego jako guzek(tuberculum membranae tmpani).
Z rozrostem przewodu guzek ten przesuwa się w głąb i przekształca w pierwotną błonę bębenkową, w którą wrasta częściowo młoteczek.
Przyśrodkowa powierzchnia pierwotnej błony bębenkowej jest od początku wolna, gdyż odgranicza od boku jamę bębenkową.
Jej powierzchnia boczna natomiast uwalnia się dopiero wtedy, kiedy przewód słuchowy pierwotny staje się drożny.
Wówczas powstaje ostateczna(wtórna)błona bębenkowa.
Powierzchnia boczna zostaje pokryta nabłonkiem-przedłużeniem nabłonka przewodu słuchowego zewnętrznego:powierzchnia przyśrodkowa zwrócona do Jamy bębenkowej powleka się nabłonkiem wyścielającym jamę bębenkową.
Między obu pokładami nabłonka powstaje cienka warstwa tkanki łącznej tworząca blaszkę właściwą.
Błona bębenkowa jest więc początkowo gruba, później cieńczeje, a jej blaszka środkowa złożona z tkanki łącznej już w 3 miesiącu różnicuje się na trzy warstwyBpodśluzową-od strony jamy bębenkowej, podskórną-od strony przewodu słuchowego zewnętrznego i środkową, b la s z k ę w la ś ci w ą(Januaa propna), która pozo@iew ścisłym związku z pierścieniem bębenkowym(anulus twmamcus).
Zróżnicowanie błony bębenkowej tła dwie części, wiotką i napiętą, następuje później.
O zęść wiotka(pars Waccida)rozwjja się dopiero w drugiej połowie życia płodowego.
Pierścień bębenkowy, który zawiązuje się jako pierścień niecałkowity, stano 499.


wi ramę tylko dla części napiętej Qarś(ensa).
Część wioOa, przyczepiają jczęści łuskowej kości skroniowej, przebiegając mostkowato nad wcięciem bętąąygg.
wym zawiązuje się w 5 miesiącu, ale staje się wolna dopiero pod koniec życia płoąąąggo wraz z rozwojem jamy Prussaka.
W związku z niewielką długością przewodu słuchowego zewnętrznego u noworąąąbłona bębenkowa leży bardzo powierzchownie i prawie poziomo.
Już Jednak w piej-w, szych dwóch miesiącach po urodzeniu zaczyna zmieniać swe położenie i przesuwą Qw głąb.
Pod koniec życia płodowego zaczynają się również rozwijać ko@wrki powieg%ne, sąsiadujące z jamą bębenkową.
Kosteczki słuchowe(ossicu(a audiłus)są pocbo 4 n 8 mi szkieletu trzewnego i stosąę.
nie do tego rozwijają się poza czaszką pierwotną 0, 1, str. 3151, na dnie pierwszej kle.
szopki skrzelowej z mezodermy pierwszego i drugiego łuku skrzelowego.
Dopieyjprzez powstanie kości bębenkowej, rozrastającej się w pierścień bębenkowe(anulus twnpaaicus), w którym rozpięta jest błona bębenkowa, jama bębenkowa zosgj. .
je oddzielona od przewodu i kosteczki słuchowe zajmują swe głębokie, położenie.
Kw. wadełko i młoteczek powstają z pierwszego łuku skrzelowego, z drugiego zaś strze.
miączko.
Rozlana mezenchyma tych łuków różnicuje się na przedchrzęstne zawiązĘkostek, oddzielone od siebie płytkami mezenchymatyćznymi pośrednimi, z których rozwijają się połączenia stawowe między kosteczkami.
Mezenchyma ta bierze również udział w budowie ucha zewnętrznego.
Prócz młoteczka i kowadełka z łuku żuchwowego powstaje chrząstka Meckela, która w 3 miesiącu życia płodowego łączy się z wyrostkiem przednim młoteczka.
Chrząsr.
ka ta zanika, wcześniej służy jednak za podłoże dla rozwijającej się żuchwy.
Z górnej części łuku gnykowego oddziela się wpierw strzemiączko, później chrząstka Reicherta, która przeobraża się w wyrostek rylcowaty kości skroniowej, więzadło rylcowo-gnykowe i rogi mniejsze kości gnykowej(laterohyale).
Mł o 1 e c ze k(malleus)w okresie przedchrzęstnym i chrzęstnym tworzy jedną całość z chrząstką Meckela.
Od kowadełka oddziela go płytka mezenchymy, zawiązek stawu między tymi kostkami.
Jedyny punkt kostnienia występuje w szyjce młoteczka.
Wyrostek przedni młoteczka jest kością okładzinową i dopiero w 6 miesiącu życia płodowego zrasta się z młoteczkiem.
K o w a dętko(incus)w okresie mezenchymalnym jest zlane z torebką błędnika i zawiązkiem strzemiączka.
W okresie przedchrzęstnym ma już swoją ostateczną postać.
Tylko jego wyrostek soczewkowaty Qrocessus lenticu(ans)wykształca się dopiero w początkowym okresie kostnienia, które rozpoczyna się w odnodze długiej kowadełka.
Wyrostek soczewkowaty nie ma oddzielnego punktu kostnego.
Str z e mi ą c z k o(stapes)ma początkowo postać pierścienia(anulus stapedfalls), przez który przechodzi płodowa tętnica strzemiączkowa(a, stapedia:t. UJ, str.
Wół Kosteczka ta, jak wspomniano, powstaje z drugiego łuku skrzelowego.
Połączenie JeJzawiązka z chrząstką Reicherta nosi nazwę imenuale.
W drugiej połowie 3 miesiąca życia płodowego pierścieniowate strzemiączko przybiera postać ostateczną.
Na jego przyśrodkowym obwodzie powstaje płytka, która zaOłBokienko przedsionka.
Tętnica strzemiączkowa u człowieka ulega uwstecznieniu, choć 9 niektórych zwierząt zachowuje się i w życiu pozapłodowym.
Wszystkie trzy kosteczki słuchowe leżą pierwotnie w tkance galaretowatej pod 189 ną śluzową jamy bębenkowej.
Po zaniku tej tkanki dostają się do światła rozszerzoneijamy bębenkowej, objęte błoną śluzową.
Kosteczki słuchowe należy zatem uważać za składowe szkieletu trzewnego, k@e 8 toku rozwoju dostają się w głąb kości skroniowej, głównie w związku z rozwojem koŚ 9 bębenkowej i ucha zewnętrznego.
U noworodka wszystkie one osiągają już swoją os@teczną wielkość, a strzemiączko nawet już u płodu 8-miesięcznego ma swoją ostateczO 4 wagę:obie pozostałe kosteczki przybierają na wadze jeszcze w życiu pozapłodow**Przestrzenie pneumatyczne zaczynają się rozwijać przed urodzeniem, ale dopie(9 po drugim roku życia przez postępującą resorpcję tkanki kostnej osiągają większe wYmiary.
Przez zanik tkanki podnadbłonktiwej powstają liczne jamki powleczone cie@4 wyściółką nabłonkową, które łączą się z jamą sutkową.
Dalsze kształtowanie się układu jam pneumatycznych odbywa się przez wrastanie wolnych końców beleczek kostnych do światła jamy oraz przez wytwarzanie się 09 wych beleczek kostnych, w związku z czym jama sutkowa się zwęża.
500.
Wyrostek sutkowaty zostaje wypełniony komórkami pneumatycznymi aż do swego szczytu.
W większych jamkach szpik kostny zostaje zastąpiony przez tkankę galaretowatą, później'zaś nabłonek tamy sutkowej wpukla się do tak przekształconych jam wypełnionych przez powietrze.
Dlatego w okolicy jamy sutkowej powstają stosunkowo małe jamki, natomiast na obwodzie w pneumatycznych wyrostkach-większe(komórki krańcowe).
Wielkość i układ komórek powietrznych wyrostka sutkowatego są osobnicza bardzo zmienne.
Mięśnie ucha środkowego.
W uchu środkowym odróżniamy dwa mięśnie poprzecznie prążkowane:m. napinacz błony bębenkowej i m. strzemiączkowy.
M. napinacz błony bębenkowej(m. tensor twnpam)należy rozwojowa do grupy mięśni żwaczowych.
Powstaje on u zarodka pod koniec drugiego miesiąca z mezenchymypierwszego łuku skrzelowego.
Podobnie jak inne mięśnie grupy żwaczowej, unerwiony jest przez nerw pierwszego łuku skrzelowego-gałąź żuchwową n. trójdzielnego.
Zarówno m. napinacz błony bębenkowej, jak i m. napinacz podniebienia miękkiego są mięsniami pochodzącymi od m. skrzydłowego przyśrodkowego.
Mięsień str ze miączkowy(m. stapedius)rozwija się z mezenchymy drugiego łuku skrzelowego w połowie 3 miesiąca życia płodowego.
Tworzy on jedną grupę genetyczną z m. ryleowo-gnykowym i tylnym brzuścem ni, dwubrzuścowego, co znajduje potwierdzenie we wspólnym unerwieniu przez nerw twarzowy.
Ucho wewnętrzne.
Narządy słuchu i równowagi powstają ze wspólnego zawiązka, który w czasie rozwoju dzieli się na ślimak--część odbierającą wrażenia słuchowe, oraz na przewody półkoliste, stanowiące narząd równowagi.
Błędnik błoniasty Oabwinthus membranaceus).
Nabłonek błędnika błoniastego pochodzi z ektodermy, a jego ściana zewnętrzna i błędnik kostny rozwijają się z mezodermy.
Pierwszy zawiązek błędnika błoniastego znajdujemy już u zarodka 3-tygodniowego z 7 parami somitów.
Leży on grzbietowa od nasady łuku gnykowego i w pobliżu tyło m o z go w i a(rhombencepha(om jako małe, okrągłe zgrubienie ektodermy zwane płytką słuchową(ryć.
2261.
W 4 tygodniu płytka ta wpuklająe się, przekształca się w dołek słuchowy, który wgłębia się coraz bardziej i zamyka się w końcu(u zarodka długości 2, 5 mm z 23 parami somitów), tworząc okrągły pęc he rzyk słuchowy albo błędnikowy(vesicula otica).
Pęcherzyk błędnikowy wypełniony przejrzystą cieczą(śródchłonką)rozszerza się w kierunku brzuszna-grzbietowymi przyjmując kształt jajowaty.
W miejscu zamknięcia pozostaje on przez krótki czas w związku z ektodermą, wkrótce jednak zupełnie się od niej oddziela.
Po stronie przyśrodkowejpęcherzyk słuchowy opiera się na piątym neuromerze i łączy się z mózgowiem krótkim powrózkiem włóknistym, zawiązkiem nerwu i z w o j u s ł u c h o w e g o(ganglionacusticum).
Grzbietowa ściana pęcherzyka wypukła się ku ektodermie jeszcze w czasie odłączania się od niej, tworząc zachyłek błędnika(recessus labynnthi).
Wypuklenie to przesuwa się następnie na ścianę przyśrodkową błędnika i utrzymuje się jako p r zew o d ś ró dchł o nk i(ductus eado(wnphaticus)ze swoim końcowym rozszerzeniem, workiem śród chłonki(saccus endolwnphaticus).
W końcu pierwszego miesiąca życia płodowego(u zarodka długości 7 mm)błędnik błoniasty stanowi zatem pęcherzyk kształtu owalnego, z przyśrodkowym zachyłkiem wystjącym w postaci wyrostka.
W przebiegu dalszego rozwoju pęcherzyk błędnikowy daje się podzielić na dwie częśctgórną, grzbietową(pars utnculovestfbu(ans), z której powstaje łagiewka i przewody półkoliste, oraz dolną, brzuszną(pars sacculocochleans), z której rozwija się woreczek i ślimak.
Na grzbietowej, nieco szerszej części pęcherzyka powstają pierwsze, jeszcze nieznaczne fałdy, zaznaczające przyszłe przewody półkoliste.
Część brzuszna zwęża się nieco ku końcowi:zwężenie to jest pierwszym zawiązkiem późniejszego przewodu ślimakowego.
Zróżnicowanie zawiązka błędnika następuje bardzo wcześnie.
Już w stadium dołka słuchowego pewne jego odcinki stanowią zawiązki odpowiednich części ucha wewnętrznego.
W doświadczeniu na zwierzętach po usunięciu grzbietowej połowy dołka dochodzi wprawdzie do wytworzenia błędnika, ale bez przewodu śródchłonki.
Po usu.


nięciu tylnej połowy dołka rozwija się błędnik, ale bez woreczka i bez kacetu półkw.
stego tylnego.
Przewody półkoliste błoniaste(duchs semicircdarej zarówno w rozwoju osobą.
czym, jak i rodowym wykształcają się szybciej niż przewód ślimakowy.
Przewody ją już u płodu długości 20 mm przyjmują swą właściwą postać.
Już w piątm tygodniu zą.
znacząją się one jako małe, kieszonkowate uwypuklenia grzbietowej ściany części*ą.
giewkowo-przedsionkowej.
Początkowo są one nieforemne, później przybierają ksztąąregularny.
Oba pionowe przewody, przedni i tylny, rozwijają się z jednej wspólnej piw.
nowej kieszonki, trzeci przewód boczny tworzy się nieco później z drugiej, poziomą ustawionej kieszonki.
Obie kieszonki pęcherzyka mają brzeg wolny zagięty łukowatą przy czym kieszonka pionowa jest zarazem załamana pod kątem rozwartym, który w ciągu rozwoju stopniowo zmienia się na prosty.
Przez to załamanie na kieszonce pionowej zaznaczają się dwie części, przednia i Gina, odpowiadające obu pionow**przewodom półkolistym.
Każda kieszonka stanowi początkowo przypłaszczone wypukleniepęcherzyka słuchowego i łączy się z nim na całej swej szerokości.
Przemiana kieszonki w przewód półkolisty dokonuje się przez rozrost obwodowej części kieszonki i jednoczesne częściowe zrastanie się obu jej ścian w odcinku środkowym, po czym część o zlepionych blaszkach zanika i w luki po zanikłych odcinkach wnika mezenchyma.
Wyobraźmy sobie, że obie ściany kieszonki poziomej zrosną się z sobą w środkowym jej obszarze, a pozostaną oddzielone tylko przy wolnym, łukowatym brzegu kieszonki:wówczas z jej pierwotnego światła utrzyma się tylko wąska przybrzeżna część przy wypukłym brzegu kieszonki jako przewód łukowaty.
Najpierw zlepione z sobą blaszki środkowej części kieszonki łączą przewód łukowaty na całej długości ze ścianą pęcherzyka, gdy Jednak później zanikną, wówczas z całej pierwotnej kieszonki pozostaje tylko ów przybrzeżny przewód, którego oba końce będą uchodzić oddzielnie do pęcherzyka słuchowego.
W ten sposób rozwija się przewód półkolisty boczny.
Podobnie ze wspólnej kieszonki pionowej powstają oba przewody pionowe, przedni i tylny.
Duet, endolymphatcus Utricu I us.
*'"f'łżz y i Sacculus'*.
zawiązek przewodu.
b(łkolistego(bocznego.
śmcuŻcj.
zawiązek przewodu półkol i steg o przedniego.
Duet endolymphatcus.
Duet, cochlearis.
zawiązek Ggl, acusticurn Sacculusprzewodu ślimakowego Ryć.
226.
Schemat błędnika błoniastego a-stadium płytki, b-stadium dołka, cstadiumpęcherzyka na krótko przed oddzieleniem się od ektodermy, d-pęcherzyk oddzielony od ektodermy, e-różnicowanie się pęcherzyka błędnikowego, f-zawiązek kieszonek przewodów półkolistych:wg Clary.
W tej kieszonce, załamanej pod kątem prostym, blaszki zrastają się z sobą w dwóch miejscach oddzielonych od siebie swym załamaniem, oddzielnie w przedniej i tylnej części kieszonki.
Skutkiem tego oprócz kanału przybrzeżnego, załamanego pod kąleWprostym, pozostanie też w polu kieszonki, wzdłuż jej załamania kanał pośredni, k@r?
wiedzie od zagiętego kanału przybrzeżnego do pęcherzyka słuchowego.
Po zaniku zrośniętych blaszek w obu wspomnianych miejscach kanał przybrzeżny utworzy obłprzewody półkoliste pionowe, przedni i tylny, które jednymi końcami schodzić się będą w kanale pośrednim, tworzącym ich odnogę wspólną(crus commuae), a.
przeciwnymi będą oddzielnie ucho 4 zić 4 o pęcherzyką s*uehowego, Przewo 9)placowe.
powstające ze wspólnej kieszonki, są usJBwione początkąęw prąwie w ie 98 ei P 88 szczyżnie:później odsuwają się od siebie w len sposób, że uęąąętąją się do sie 98 e 9 o 4 kątem prostym.
Przewód boczny, który zawiązuje się z wtąsnej kieszonki, pGYWWPod razu swoje ostateczne położenie.
Przewód ślimakowy błoriasG W znacznie prostszy spos%ęąyż tylko przez stopniowe wypuklenie się i wyrastanie zwężonego Końca brzusznej części pęcherzyka 884 chowego, powstaje przewód ślim a k o wy(ductus cożuear).
U płotu długości li mm stanowi on haczykowato zgięte wydłużenie pęcherzyka słuchowego:u płodu długości 20 mm przewód ten jest już znacznie dłuższy i na początku wyraźnym przewężeniem(zawiązek przewodu łączącego:duc(us reuaie@s)odgraniczony od brzusznej części pęcherzyka, a ku końcowi spiralnie skręcony.
W trzecim miesiącu życia płodowego spirala ta ma P/y zwoju, a pod koniec życia płodowego Z'/y do P/. .
Z powstałym woreczkiem przewód ślimakowy łączy się w sposób odpowiadający już stosunkom ostatecznym.
Już w czasie rozwoju przewodów błędnika w części środkowej pęcherzyka słuchowego, nie wykorzystanej na ich wytworzenie, powstaje woreczek i łagiewka.
Oddziela je najpierw fałd, który od ściany bocznej błędnika wyrasta ku ścianie przyśrodkowej, ku początkowi przewodu śródchłonki.
W ślad za tym fałdem zaznacza się na powierzchni zwężenie, które stopniowo pogłębia się i wreszcie tylko wąski przewód łagiewkow o-wo re c z kawy(ductus umculosacculans)łączy woreczek i łagiewkę.
W tym okresie rozwinęły się już zupełnie przewody półkoliste i przewód ślimakoWyó.
Nabłonek pęcherzyka słuchowego.
Równocześnie z opisanymi przekształceniami wysoki jednowarstwowy nabłonek pęcherzyka słuchowego, początkowo wszędzie jednakowy, pod wpływem wrastających włókien n. przedsionkowa-ślimakowego w ograniczonych miejscach ścian błędnika różnicuje się na nabłonek zmysłowy.
Nabłonek pozostałej, większej części ścian silnie się spłaszcza.
Nabłonek zmysłowy skupia się w późniejszych plamkach, grzebieniach i narządzie spiralnym(Cortiego).
W tych miejscach jedne komórki nabłonka pierwotnego wydłużają się, na końcu wolnym otrzymują włoskowate wypustki i tworzą komórki zmysłowe, inne zaś przekształcają się w różnego rodzaju elementy podpierające, właściwe odpowiedniej części błędnika.
Obszary nabłonka zmysłowego powstają początkowo(w 7 tygodniu)w narządzie równowagi.
Tam, gdzie do ściany przyśrodkowej przylega zwój przedsionkowa-ślimakowy, powstaje pierwotna plamka(macula), która później dzieli się na plamkę łagiewki(macula utricuM i plamkę woreczka(macula saccuM odpowiednio do podziału pęcherzyka słuchowego.
Grzebienie w bańkach na końcu każdego przewodu półkolistego zostają wpuklone do światła przez silniej rozwjjającą się mezenchymę.
Przewód ślimakowy, właściwy narząd słuchu, w przekroju poprzecznym początkowo jest okrągły, później zaś trójkątny.
W trzecim miesiącu narząd spiralny otaczają dwa wały nabłonka biegnące równolegle do siebie wzdłuż przewodu:jeden szerszy, wewnętrzny, leżący bliżej osi ślimaka, drugi węższy, zewnętrzny.
W wale wewnętrznym różnicuje się tylko jeden rząd wewnętrznych komórek słuchowych i jeden rząd komórek podporowych:zresztą znaczna część tego wału powstrzymana w rozwoju redukuje się, pozostawiając po sobie bruzdę spiralną wewnętrzną(sulcus spiralis internus)i obrąbek spiralny(limbus spiralis).
Wszystkie inne komórki narządu spiralnego, tj. komórki filarów wewnętrznego i zewnętrznego, komórki słuchowe zewnętrzne, komórki falangowe zewnętrzne(Deitersa)i komórki graniczne zewnętrzne(Hensena)pochodzą z wału zewnętrznego.
Różnicowanie się narządu spiralnego zaczyna się w skręcie podstawowym ślimaka i postępuje w kierunku jego kopuły.
Odbywa się ono w ten sposób, że w wybrzuszeniu stanowiącym jego zawiązek rozwijają się dwa rodzaje komórek.
Jedne z ich stanowią różne komórki podporowe, drugie-właściwe komórki zmysłowe.
Jeszcze przed zróżnicowaniem się narządu spiralnego powstaje błona pokrywaj ąca(membrana tectona), jako wydzielina nabłonka przewodu ślimakowego-zwłaszcza zaś komórek wału wewnętrznego, do którego błona ta przylega.
Nerw przedsionkowa-ślimakowy.
Rozwijający się nabłonek zmysłowy błędnika otrzymuje włókna nerwu przedsionkowa-ślimakowego.
Zwój przedsionkowa-ślimakowy rozwija się z głowowej listewki zwojowej:otrzymuje on również komórki z przy środkowej ściany pęcherzyka słuchowego.
Leży on początkowo do przodu(dogłowowo)KOS.


od pęcherzyka błędnikowego, pńżniej jednak przesuwa się między jego ścianę pj.
środkową i boczną ścianę tyłomózgowia(ryc.
2261.
Następnie dzieli się na część gają i na część dolną.
Z neuroblastów powstają komórki zwojowe dwubiegunowe, które pozostają już jQstałe w tej postaci i nie przekształcają się w komórki rzekomojednobiegunowe, ją:-ją występuje w zwojach nerwów rdzeniowych i nerwów łukuw skrzelowych.
Pień nerięjprzedsionkowa-ślimakowego, początkowo pojedynczy i zaopatrzony w jeden tyję-zwój, dzieli się na poszczególne gałęzie w miarę przekształcania się pęcherzyka słucha.
wego w rozczłonkowany błędnik błoniasty.
Równocześnie pojedynczy zwój nerwu sęu.
chowego, początkowo złączony ze zwoi em kolanka(gangOoa geaicul)nerwu twarzowego w jeden twór-zwój słuchowo-tw a rzowy(gaagl(on acusticobełą.
Je), po odłączeniu się zwoju kolanka dzieli się na dwie części:górną-z w oj p r ze ą.
si o nk o wy(ganglioa vestibulare)z częścią przedsionkową n. przedsionkowa-ślinią.
kowego, oraz dolną-z w oj ś lim a k a(ganglion cochleae)z częścią ślimakową n. óą.
mego.
Obwodowe neuryty zwoju przedsionkowa-ślimakowego biegną odśrodkowo W narządu spiralnego.
Jego dośrodkowe wypustki tworzą część ślimakową n. VIII(parscochlearis n. vestfbulocochlearis)i kończą się w jądrach ślimakowych:b r z u s z ny rn i gr zb i e 1 owym(nuclei cocżueares, ventralis et dorsalis)tyłornózgo*d.
N. przedsionkowa-ślimakowy zawiera początkowo prawie wyłącznie włókna części przedsionkowej, co świadczy o tym, że twory flogenetycznie starsze również w ontogenezie rozwijają się wcześniej, niż twory młodsze.
Z części górnej zw oj u p r ze ds i onk owego(ęanglion vestbulare)neuryty obwodowe wrastają do plamki łagiewki i grzebieni bankowych, jak również do plamki woreczka.
Wypustki dośrodkowe tworzą część przedsionkową n. przedsionkowa-ślimakowego(pars vestibularis n. vestibulococmearis)i biegną do jąder przedsionkowych w tzw. polu przedsionkowym tyłomózgowia.
Dolna część zwoju przylega do przewodu ślimakowego i rozrasta się w zwój spiralny ślimaka.
U zarodka długości 9 mm oba zwoje nerwu przedsionkowa-ślimakowego nie są jeszcze oddzielone od siebie.
Zwój ślimaka przylega do wklęsłej strony przewodu ślimakowego i wydłuża się wraz z nim, przybierając jego kształt spiralny, a zarazem(już u zarodka długości 30 mm)oddziela się od zwoju przedsionkowego, którego włókna dążą do grzebieni bankowych wszystkich trzech przewodów półkolistych, i do plamek słuchowych woreczka i trzech przewodów półkolistych oraz do plamek słuchowych woreczka i łagiewki.
Przestrzenie przychłonkowe.
Mezenchyma, która otacza dokoła pęcherzyk słuchowy, różnicuje się w dwie warstwy.
Głębsza z nich, przylegająca do błędnika, około W tygodnia życia zarodka przybiera charakter tkanki galaretowatej o komórkach gwiazdkowatych i wrzecionowatych opatrzonych wypustkami, tworząc tzw. tkankę przychfonkową(perylimftyczną).
Druga warstwa mezenchymy, powierzchowna, dokoła błędnika tworzy torebkę, której tkanka o licznych drobnych komórkach przybiera wkrótce charakter chrząstki.
Stanowi ona część chrzęstną czaszki pierwotnej.
Ta chrzęstna torebka błędnika otacza wspólnie woreczek i łagiewkę, tworząc p r z e d s i o 8 ne k(vestbulumtnatomiast obejmuje z osobna każdy z trzech przewodów półkolistych, tworząc kanały półkoliste późniejszego błędnika kostnego.
Wytwarzanie się tkanki przychłonkowej i chrzęstnej torebki błędnika jest indukowane przeć pęcherzyk uszny.
Po doświadczalnym usunięciu pęcherzyka u młodych zarodków, u ńtórych mezenchyma jeszcze nie zaczęła się różnicować, wytwarzanie sKtkanki przychłonkowej i torebki nie dochodzi do skutku.
Jeśli natomiast pęcherz 3 Kuszny przeszczepi się młodemu zarodkowi np. pod skórę brzucha lub pranercza, to dokoła przeszczepionego pęcherzyka powstaje torebka chrzęstna z mezenchymy znajdującej się w tej okolicy ciała.
Przewód ślimakowy jest w całości, ale tylko powierzchownie(zewnętrznie)obiel torebką chrzęstną:natomiast między jego zakrętami i w stożkowatej przestrzeni przez nie ograniczonej-gdzie rozwinie się później wrzecionko ślimaka-znajduje się na razie tkanka galaretowata.
Tkanka ta, otaczająca woreczek, łagiewkę i przewody półkoliste zamknięte w chrzęstnej torebce błędnika, zagęszcza się w dwie cienkie blaszki włókniste, zewnętrzną i wewnętrzną, na zwróconych do siebie powierzchniach błędnika błoniastego i torebki.
Blaszka zewnętrzna tworzy ochrzęstną torebki błędnika, .
wewnętrzna zaś, silniej unaczyniona, przyłącza się do błędnika błoniastego i uzupełnia jego nabłonkową ścianę blaszką tkanki łącznej.
Reszta tkanki galaretowatej, zawarta między wymienioomi dwiema blaszkami włóknistymi, zanika, co prowadzi w końcu do utworzenia się przestrzeni przychłonkowychprzedsionka i przewodów półkolistych wypełnionych przychłonką.
Jako pozostałość pierwotnej tkanki galeretowatej spotyka się deTa@e pasma łącznotkankowe przebiegające przez tak powstałą przestrzeń przychłonkową Pozostają one jednak tylko w części łagiewkowo-przedsionkowej, podczas gdy w części woreczkowo-ślimakowej zanikają.
Na granicy przestrzeni przychłonkowej obu części błędnika wytwarza się.
zawiązek torebki.
, chrzęstnej błędnika przewód półkolisty, tkanka przychłonkowa.
blaszka właściwa przewodu półkolistego Pert eh on dri urn przestrzeń przychłonkowa.
Ryć.
227. Schemat powstawania przestrzeni przychłonkowych w przewodach półkolistych:wg Clary.
łącznotkankowa bł o n a g r a n i c z n a(membrana limitans).
Pozostałością mezenchymyprzychłonkowej w błędniku błoniastym jest b la s z k a wł a ś ci w a(lamina propna)leżąca bezpośrednio na tym błędniku, a także ochrzęstna lub okostna torebki błędnika.
Wytwarzanie się przestrzeni przychłonkowej zaczyna się w otoczeniu woreczka i łagiewki oraz prowadzi do powstania dokoła nich jednolitej przestrzeni(cisterna perżlyrnphatieautrieulosaccularis s. spatium perilymphaticum vestibulare).
W końcu okresu rozwojowego torebka chrzęstna kostnieje wraz z piramidą kości skroniowej i z nią się zlewa.
W ten sposób powstaje przedsionek oraz kanały półkoliste błędnika kostnego wraz z odpowiednimi przestrzeniami przychłonkowymi.
Następnie dochodzi do tworzenia przestrzeni przychłonkowych dokoła przewodu ślimakowego, które podobnie jak różnicowanie się narządu spiralnego, postępuje od podstawy do szczytu ślimaka.
Dolna część przestrzeni przychłonkowej, która powstaje wcześniej, graniczy z dolną ścianą przewodu ślimakowego błoniastego i przekształca się w schody bębenka(scala tympani).
Swym ślepym końcem przylega do o ki e nk a ślimak a Oenestra cochleae), które od jamy bębenkowej oddziela b to na bębenkowa wtórna(membraaa twnpam secuadana).
Okienko to oglądane od strony jamy bębenkowej leży poniżej w z g o r k a(pcomoatnum).
Górna część przestrzeni przychłonkowej, która rozwija się nieco później, staje się schodami przedsionka(scala vestibuM łączącymi się z jamą przedsionka.
U szczytu ślimaka schody przedsionka przechodzą w schody bębenka szparą oskI e p k a(heAeotrema).
Tkanka przychłonkowa, która po swym zaniku zachowuje się tylko w przewodzie ślimaka, tworzy w obrębie schodów bębenka ścianę bębenkową przewodu ślimakowego(pares twnpanicus dućtus cochleans)i w obrębie schodów przedsionka ścianę przednią przewodu ślimakowego(paries vestibularis ductuscochlearis).
Na ścianie bocznej tworzy wie z a dł o sp ir a I re(ligamemum spirale), na którym spoczywa p r ąż ek n a czyni o wy(sma vasculans).
Podobnie jak dokoła ślimaka błoniastego, również dokoła kanałów półkolistych błoniastych powstaje przestrzeń przychłonkowa, lecz nie obejmuje, ich ze wszystkich stron, tak że na pewnym odcinku przylegają one do torebki błędnika.
Przestrzeń przychłonkowa między okostna błędnika kostnego a łącznotkankową powłoką błędnika błoniastego pozostaje w łączności z j a mą p od p a j ęczynówkową(cavum subarachnoida(ej za pomocą kanalików kostnych.
Te przedłużenia przestrzeni przychłonkowej zwane sa przewodami pr zychlonk owymi(ductus pert(wmwaNci).
Przewód przychlonkowy przebiegający w k a n a I i k u ś i i m a k a(canaAcuJuscocżueae), zwany w odo ci agi e m ślim a k a(aqueduetus eocżueae), rozwjja się jednocześnie ze schodami bębenka.
Kanalik ten, rozpoczynający się lejkowatym.


rozszerzeniem na dnie schodów bębenka, tuż na i 3 h początku, wypełniony jest tkąąjjłączną luźną:mała żyłk a kań alt k a ślim a k a 0, canalfculf coch(eae)przebiega zwykle w oddzielnym kanaliku.
Żyła ta wpada tło opuszki górnej żyły szyjnej ęQ.
wnętrznej.
Otwór zewnętrzny wodociągu ślimaka po ukończeniu rozwoju leży na da.
net powierzchni piramidy kości skroniowej w dnie lejkowatego, trójkątnego wgłębię.
nią, przyśrodkowo od dołu żyły szyjnej.
Przez kanalik przedsionka, zwany wodo ci ą giem pr ze ds i o nk a(aqueduczusvestbul), przebiega również przewód pmchłorxkowy.
Towarzyszy on przewodowi przychłonkowernu, żyle k ana I tka prze ds i c-nka(r. canaliculi vestibul)i drot.
net tętniczce.
P r ze w od ś ró d c hł o n ki(żuctus endobm)-haticui jest wydłużeniem ku górze przewodu łagiewkowo-woreczkowego.
Przechodzi on przez wodociąg przedsionka i kończy się pod oponą twardą mózgowia work i em łródchłonki(saccus enG(wnphatfcus).
Otwór z ewnętrzny(apertur-s ederna)wodociągu przedsionka znajduje się po ukończeniu rozwoju na tylnej powzierzdmi piramidy kości skroniowej bocznic i ku tyłowi od dołu podłukowego.
Błędnik kostny.
Mezenchyma, która dołącza sięs do tkanki przychłonkowej, wytwarza chrzęstną torebkę błędnika, przechodzącą w chazęsmy zawiązek kości skalistej.
Praehrząstka występuje wpierw(koniec 2 miesiąca)dokoła ślimaka(ąars cocżueans), później dopiero dokoła kanałów półkolistycm(part canaliculans).
Między tymi dwoma obszarami chrzęstnymi, początkowo w rymienee, która dopiero później zamienia się w kanał, przebiega nerw twarzowy.
Tylko XX okienku ślimaka i okienku przedsionka mezenchyma nie przekształca się w chrząstlcę.
Ślimak ko stny rozwija się z przedniej części torebki chrzęstnej błędnika i z tkanki galaretowatej, która tą wypełnia, wnikając przez szpary między zakrętami nabłonkowego przewodu ślimakowego w stożkowatą przestrzeń środkową, okolicę późniejszego wrzecionka ślimaka.
W tym galaretowatym zawiązku wrzecionka mie-szczą się też gałązki nerwu ślimaka z ich zwojami, zwanymi łącznie z woj e m s pi r a I rym ślimak a(ganglion spirale cocWeae), oraz naczynia krwionośne.
Wewnętrzrxa warstewka tkanki galaretowatej przylegająca do tego przewodu nabłonkowego daje mu denką łącznotkankową błonę zewnętrzną, zewnętrzna zaś warstwa tkanki galarc 3 townj łączy się z ogólną torebką chrzęstną ślimaka jako jej ochrzęstna.
Główna masza tkanki galaretowatej wypełniająca stożkowate wnętrze ślimaka i szpary między zakrę:farni przewodu ślimakowego zmienia się w tkankę włóknistą.
Tkanka ta kostniejąc węytwana wrzecionko ślimaka wraz z blaszką spir alną ko s tną(lamina spiralis ossea)i przegrodą spiralną między zakrętami przewodu ślimakowego.
Jednolita torebka chrzęstna błędnika, począwszy od 1 miesiąca życia płodowego, w kilku miejscach zaczyna kostnieć śródchnęstnie i przekształca się w tkankę kostną gąbczastą części skalistej kości skroniowej.
ToreblXa kotna, zwana błędnikiem kostnym, swoje powstanie zawdzięcza jednak nie terma śródchrzęstnemu kostnieniu, gdyż tworzy się niezależnie od niego.
Dzieje się to ds:jęki temu, że pozostałości tkaołsprzychłonkowej leżące na wewnętrznej powierzchmi ehnęstnej torebki błędnika tworzą zbitą tkankę kostną.
Woreczek i łagiewka zostają otoczone jednolitą tłoirebką kostną przedsionka, oddzielone od niego wspólną przestrzenią zbiornika przychłonkowego łagiewkowo-woreczkowego.
W podobny sposób przez wspólną otoczkę kostną zostaje zamknięta cała masa tkanki przychłonkowej, która obejmuje wmstkie zakręy ślimaka błoniastego.
Wewnątrz tkanki przychłonkowej, która powstje po utwonniu schodów bębenka i schodów przedsionka, kostnieje najpierw mezenchyma cisi ślimaka, otaczająca część ślimakową n. przedsionkowa-ślimakowego i towarzysząc-e jej iiaczynia.
W ten sposób powstaje w r z e c i o n k o(modfolus).
Z wrzecionka kostrienie przechodzi na blaszkę spiralną, nie osiągając jednak jej części obwodowi.
Dzięlci temu dochodzi do podziału blaszki spiralnej na blaszkę spiralną kostną((amina spiralis ossea)i blaszkę s p ir a In ą b to ni as tą(lamina spiralis membranzscea), czyli b I as z k ę p odsta wn ą(lamina basilans), na której spoczywa narząd spiralny.
*z*wz*o*uUWAGI OGÓLNE Narząd wzroku(organum wsus)składa się z oka(oculus)oraz narządów dodatkowych(oręana ocu@accessma).
Oko obejmuje gałkę oczną(bulbus ocul)oraz nerw wzrokowy(n. options)łączący ją z mózgiem.
Do narządów dodatkowych czy pomocniczych oka zaliczamy:urządzenia kierunkowe(mięśnie gałki ocznej)oraz urządzenia ochronne(powięzie oczodołu, powieki, spojówkę i narząd łzowy).
Cały narząd wzroku mieści się w ochraniającej go jamie-oczodole(orbita).
Gałka oczna jest wysoce zróżnicowanym, złożonym narządem, który swoje zadanie może spełnić tylko wówczas, gdy jej wewnętrzne części składowe są przezroczyste i na światłoczułą siatkówkę mogą padać ostre obrazy świata zewnętrznego.
Obrazy te drogą wzrokową przenoszone są do odpowiednich ośrodków kory mózgu, gdzie są uświadamiane(t. IV, str. 4061.
Carnera ant.
Gameta post.
Zonula ciliaris.
Corpus wtreurn ń.
*ra s*rra*d.
M. rectus med.
Axis bulbi ext. .
Axis visus.
Nerus opticus.
Z ens.
Fovea centralis.
z góry(paw.
4-).
Gon ea.
Wrgo pupillaris iridis.
/nr.
Wargo cilieris iridis.
''Qorpus eiliare.
Wełna chora idea Selera.
z W. rectus lat.


GAŁKA OCZNA Gałka oczna(bulbus ocuM otoczona tłuszczem, powięziami i rnią.
smarni spoczywa w przedniej części oczodołu.
Topografia.
Ze względu na kulisty kształt gałki ocznej w opisie jej stosujemy nazwy zbliżone do nazw geograficznych.
Odróżniamy więc biegun p r ze dni(polus aatenor), który leży na szczycie rogówki(p. dalej), oraz biegun tylny(polus postenor), leżący na twardówce w punkcie środkowym tylnego wypuklenia, nieco przyśrodkowoi ku górze od miejsca odpowiadającego tzw. dołkowi środkowemu siatkówki.
Linię łączącą oba bieguny nazywamy o si ą zew n ętr znągałki ocznej(axis bulbi extemus), zmierzona zaś na niej odległość między powierzchnią tylną rogówki a przednią powierzchnią siatkówki tworzy oś wewnętrzną gałki ocznej(axis bulbi internuś):odpowiada ona tzw. hipotetycznej osi optycznej(axis options)łączącej środki krzywizn powierzchni ośrodków optycznych oka różnie załamujących światło.
Natomiast o ś wid z e n i a(lmea s. axis m. sus)biegnie od przedmiotu, w który się wpatrujemy w danej chwili, do dołka środkowego siatkówki(p. dalejk tworzy ona z osią gałki ocznej i osią optyczną niewielki kąt.
Osie te krzyżują się w tzw. punkcie węzłowym położonym 8 mm za rogówką(ryc.
220.
Największy obwód ustawiony w płaszczyźnie czołowej(prostopadłej do osi gałki)nazywamy równikiem(equatom, a koła przebiegające na powierzchni i przechodzące przez oba bieguny-południkami(meridiam).
Położenie południków często określamy według godzin tarczy zegara, patrząc na oko od przodu.
Południk pionowy i poziomy dzielą gałkę na cztery ćwiartki(kwadranty).
Kształt i wymiary.
Gałka oczna nie jest ściśle kulista:składa się ona z dwóch sferycznych odcinków o różnym promieniu.
Odcinek przedni, który odpowiada rogówce, znacznie mniejszy od tylnego, stanowi/, powierzchni całej gałki, jest silniej wypukły, promień jego krzywizny wynosi 7-8 mm.
Odcinek tylny znacznie większy, jest bardziej zbliżony do wycinka kuli, promień jego krzywizny wynosi 12 mm.
Ta różnica krzywizn wytwarza czołowo ustawiony, płytki, pierścieniowaty rowek-bruzdę twardówki(sulcus sclerae).
Powyższa różnica krzywizn oraz nieznaczne spłaszczenie gałki w kierunku od góry ku dołowi powodują, że jej główne wymiary różnią się nieco od siebie.
Najdłuższy jest wymiar przednio-tylny, który przeciętnie wynosi 24 mm, najmniejszy jest pionowy-23, 0 mm, wymiar poprzeczny zaś wynosi 23, 5 mm.
U kobiet wszystkie trzy średnice są o 0, 5 mm mniejsze.
Obwód gałki mierzony w płaszczyźnie strzałkowej od bieguna przedniego do tylnego wynosi 37 mm.
Objętość gałki wynosi przeciętnie 7, 2 cm', podczas gdy objętość całego oczodołu ma około 30 cm'.
Odległość między obiema gałkami ocznymi wynosi od 56 do W mm Gałka oczna dorosłego osobnika waży 7, 45 g.
Miejsce wyjścia n. wzrokowego z gałki ocznej leży 3-4 mm przyśrodkowo(nosowo)od bieguna tylnego oraz I mm powyżej południka poziomego.
Budowa.
Pod względem budowy w gałce ocznej należy odróżnić zawartość gałki oraz jej ścianę.
Nim promień świetlny osiągnie war.
stwę światłoczułą, siatkówkę, przenika on przez 1)ścianę gałki w obrębie rogówki oraz 2)trzy elementy położone wewnątrz gałki, jeden za drugim:ciecz wodnistą, która wypełnia komory gałki ocznej, soczewkę i ciało szkliste.
Ściana gałki ocznej Ścianę gałki ocznej tworzą trzy koncentryczne błony.
Są to idąceod zewnątrz do wewnątrz:1)błona zewnętrzna o budowie włóknistej, zwana błoną w ł ok n istcj 2)błona środkowa, która równocześnie jest warstwą naczyniową, mięśniową i barwnikową i ma nazwę błony naczyniowej:3)błona wewnętrzna, nerwowa, utworzona przez rozprzestrzenienie się włókien nerwu wzrokowego i elementów światłoczułych(czopki i pręciki):tworzy ona siatkówkę.
Błona włóknista Błona zewnętrzna, czyli błona włóknista gałki ocznej(tumca ibrosa bulbi)tworzy zrąb gałki, do którego przyczepiają się mięśnie, oraz mocną łącznotkankową osłonkę, będącą ochroną miękkiej zawartości gałki.
Składa się ona ze znacznie większej C/Q nieprzezroczystej części tylnej--twardówki, która na żywym oku częściowo ma wygląd biały, oraz znacznie mniejszej(/J przezroczystej części przedniej rogówki.
Płytka bruzda twardówki, jak już wspomniano(str.
5 O 8), oddziela ją od twardówki.
Przez rogówkę widzimy źrenicę i barwną tęczówkę.
Rogówka(cornea).
Z powodu większej krzywizny(p. dalej)rogówka wygląda tak, jakby była wprawiona w twardówkę na podobieństwo szkiełka zegarka.
Oglądana z przodu ma kształt elipsy o średnicy poziomej wynoszącej li do 12 mm i pionowej o I mm krótszej.
Natomiast oglądana od tyłu jest prawie dokładnie kolista.
Tłumaczy się to tym, że twardówka swymi warstwami powierzchownymi od przodu zachodzi na obwodowy brzeg rogówki w jego górnej i dolnej części(ryc.
2323.
Część środkowa rogówki, o średnicy 4 run, jest bardziej regularna i silniej uwypuklona:stanowi ona część optyczną o promieniu długości około 7-8 mm(str.
5 O 8).
Część obwodowa rogówki jest bardziej spłaszczona.
Rogówka często ma trochę większą krzywiznę w jednym z południków, powodując tzw. astygmatyzm:jest to zwykle południk pionowy.
Grubość rogówki wynosi na obwodzie I mm, pośrodku około 0, 6 mm.
Budowa.
Główną i środkową warstwę rogówki stanowi jej miąższ, czyli 1)istota właściwa, składająca się z przezroczystych pasm włókien łącznotkankowych:jest ona odgraniczona od przodu i od tyłu dwiema blaszkami granicznymi:2)przednią Oowmana)i 3)tylną(Descemeta).
Przednią po 5 O 9.


wierzchnie blaszki granicznej przedniej wyścielą 4)n a bł o re k r w.
gówkowy przedni, tylną zaś powierzchnię blaszki granicznej tylnej pokrywa 5)nabłonek tylny, licząc od przodu ku tyłowi rogówka składa się więc z 5 warstw:1)nabłonka przedniego, 2)blaszki granicznej przedniej, 3)istoty właściwej, 4)blaszki granicznej tylnej oraz 5)nabłonka tylnego.
1.
Nabłonek przedni(epithelium amenus comeae), będący przedłużeniem nabłonka spojówki gałki ocznej, jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim bez śladów zrogowacenia.
Warstwa podstawna nabłonka składa się z komórek walcowatych, warstwy środkowe-z komórek wielokątnych, warstwa powierzchowna-z komórek płaskich.
Ogółem nabłonek ma 5-7 warstw.
2.
Blaszka graniczna przednia(lamina limitans anterior s.
Bowmani), do której nabłonek bezpośrednio przylega, jest blaszką jednolitą, nie wykazującą specjalnej budowy.
Jest to zagęszczona, najbardziej powierzchowna warstwa istoty właściwej, z którą jest ona ściśle związana.
W stanach chorobowych, jak również po śmierci nabłonek z łatwością oddziela się od blaszki granicznej.
Przez blaszkę graniczną przednia przechodzą liczne gałązki nerwowe, przenikające do nabłonka.
Na obwodzie blaszka kończy się nagle w miejscu przejścia nabłonka rogówki w nabłonek spojówki.
Blaszka graniczna przednia nie odradza się po zniszczeniu jej przez proces chorobowy.
Jest ona natomiast dość odporna na urazy lub zakażenie.
3.
Istota właściwa rogówki(substamia propna corneae), która stanowi 8/ygrubości rogówki, składa się ze zmodyfikowanej tkanki łącznej.
Istota właściwa ma prawie wszędzie ten sarn współczynnik załamania, wobec czego w stanie zupełnie świeżym trudno wykazać jej budowę.
Po śmierci pod wpływem pewnych odczynników możemy dostrzec około 60 równolegle ułożonych wstęgowatych blaszek.
Blaszki składają.
510.
Lamina limitera ant.
Lamina limitera post.
ii.
-Epithełium am.
Sutstantia propria.
iaixc--Ephhelium posterius.
Ryć.
229. Przekrój rogówki(paw.
1908).
się z włókien klejodajnych, które w przednich warstwach przebiegają nieco skośnie w stosunku do powierzchni rogówki.
Istota właściwa zawiera liczne delikatne włókna sprężyste, które do przodu blaszki granicznej tylnej tworzą szczególnie grubą warstwę.
Między blaszkami istoty właściwej znajdują się dwojakiego rodzaju komórki:stałe i wędrujące.
K o m o r k i s 1 a ł e są płaskie, o dużym jądrze, z licznymi protoplazmatycznymi wypustkami, którjmi łączą się z komórkami sąsiednimi.
Komórki wędrujące przedostają się z okołorogówkowej sieci naczyniowej.
Zwykle jest ich bardzo mało, odgrywają natomiast dużą rolę w stanach zapalnych.
4.
Blaszka graniczna tylna(lamina llmi(ans posferior s.
Wescemet 5 jest cienką, jednolitą błonką grubości około 6 urn:nie ma ona żadnej dostrzegalnej w mikroskopie świetlnym struktury i w przeciwieństwie do blaszki granicznej przedniej tylko luźno przylega do istoty właściwej.
Natomiast w mikroskopie elektronowym ujawniono, że blaszka ta zbudowana jest z szeregu ziarnistych pasemek biegnących prostopadle do jej powierzchni.
Na przekrojach równoległych do niej tworzą regularne figury o kształcie trójkątów równobocznych.
Blaszka graniczna tylna jest odporna na odczynniki chemiczne i na sprawy chorobowe rogówki.
Gdy ulega skaleczeniu(np. przy operacji), wówczas zwjja się stożkowato lub walcowało.
Ma zdolność regeneracji.
Przy brzegu rogówki na tylnej powierzchni blaszki granicznej tylnej znajPODRĘCZNIK Dla STUDENTÓW I LEKARZY wate wzniesienia(tzw. ciałka Hassala-Henlego).
Z wiekiem przybywa ich i powiększa się szerokość pasa obwodowego, w którym one występują.
5.
Nabłonek tylny(epithelium postenus), zwany też śródbłonkiem komo ry p r ze dni ej, warstwą pojedynczą wyścielą blaszkę graniczną tylną.
Komórki jego mają kształt sześcioboków o jasnej cytoplazmie i okrągłym jądrze.
Według niektórych(WolT, 1948)nabłonek rogówki przez kąt tęczówkowo-rogówkowy(p. dalej)przedłuża się na przednią powierzchnię tęczówki, jednak badania za pomocą mikroskopu elektronowego nie potwierdzają tego.
R ą be k rogówki(llmbus comeae).
Wąski pas przejściowy szerokości mniej więcej I nm, biegnący na granicy między rogówką z jednej strony a spojówką i twardówką z drugiej, nazywamy rąbkiem rogówki.
W obrębie rąbka nabłonek rogówki grubieje, a liczba warstw komórkowych z 5-7 wzrasta do 10 i więcej.
Tylna granica warstwy nabłonkowej, leżącej tu bezpośrednio na istocie właściwej rogówki, staje się falista i miejscami występują wyraźne brodawkowate wyniosłości.
Komórki podstawowe nabłonka zmieniają się w obrębie rąbka z dużych i wałeczkowatychna małe z niewielką ilością protoplazmy.
Jądra tych komórek są też mniejsze i silniej się barwią.
W związku z tym warstwa podstawna pod małym powiększeniem zaznacza się w postaci c i e mnę j linii charakterystycznej dla rąbka rogówki.
Istota właściwa rogówki w obrębie rąbka traci regularną budowę złożoną z blaszek i staje się bardziej podobna do zwykłej tkanki łącznej twardówki.
Zmiana ta zaznacza się najpierw w warstwach powierzchownych, później także w głębszych.
W obwodowych częściach rąbka w istocie właściwej pojawiają się już włókna sprężyste, które oznaczają przejście tkanki rogówkowej w tkankę twardówkową.
W obrębie rąbka zjawiają się naczynia włosowate, tworzące tak zwany przybrzeżny pierścień naczyniowy.
Naczynia przybrzeżne leżą przeważnie powierzchownie i zajmują obszar trójkątny, którego szczyt znajduje się w miejscu, gdzie kończy się blaszka graniczna przednia, a jego podstawę tworzy twardówka.
Przez rogówkę odbywa się wchłanianie wielu leków, stosowanych w postaci kropli Kokaina, atropina, pilokarpina, ezerma i liczne inne leki podane do worka spojówkowego pojawiają się w przedniej komorze oka już po kilkunastu minutach, o czym między innymi świadczy ich oddziaływanie na źrenicę.
O z yn noś ć rogówki.
Rogówka jako część błony włóknistej nadaje kształt gałce ocznej i jest jej narządem ochronnym, w związku z tym jest ona mocna i odporna.
Jako.
Według Krwawicza 0946)komórki stałe rogówki mają wybitną skłonność do magazynowania srebra, co pozwala na zaliczenie ich do układu siateczkowo-śródbłonka WCĘO.
511.


twór przezroczysty ma zadanie przepuszczania i załamywania promieni świetlnych:st. la załamywania rogówki-jest kilkakrotnie większa od zdolności łamiącej soczewki.
U w agi p r a k 1 y c z n e.
Zapalenie rogówki przebiega wśród objawów podrażnienia oka:gałka jest przekrwiona i bolesna.
Zaburzenia wzroku wskutek utraty przezroczy.
stości i nieprawidłowego załamania promieni światła zależą od umiejscowienia, gęstoś.
ci i rozległości zmian zapalnych.
W przypadku zranienia drążącego(przenikającegączęsto zostaje uszkodzona tęczówka i soczewka.
Wszelka destrukcja substancji właśei.
wet rogówki zostaje zastąpiona tkanką bliznową(bielmo).
Naczynia i nerwy.
Własnych naczyń krwionośnych i limfatycznych rogówką nie ma.
Jej odżywianie odbywa się z powierzchownego, przybrzeżnego pierścienia ną.
czyniowego i z głębszych naczyń twardówki, pochodzących z naczyń rzęskowych przednich.
Odżywianie odbywa się wskutek przesączania z tej sieci naczyniowej i dal.
szego przenikania wzdłuż włókien istoty właściwej i szczelin międzykomórkowych.
W odżywianiu rogówki bierze także udział ciecz wodnista przedniej komory oka za pośrednictwemiśródbłonka komory przedniej oraz łzy przenikające przez nabłonek rogówki, konieczne do jego odżywiania.
Rogówka jest obficie unerwiona.
Zaopatruje ją pierwsza gałąź nerwu trójdzielnego drogą nerwów rzęskowych i częściowo nerwów spojówki.
Gałązki nerwowe wnikają ze wszystkich stron do rogówki(p. dalej).
Na brzegu rogówki nerwy mają jeszcze osłonkę rdzenną, ale prędko ją tracą.
Można to wykazać za życia badaniem za pomocą lampy szczelinowej i mikroskopu rogówkowego.
Przyjmuje się obecnie, że rogówka ma dwa typy zakończeń nerwowych:cholinergiczne i adrenergiczne.
Oba rodzaje włókien tworzą sieci w nabłonku i warstwach powierzchownych istoty właściwej.
Szczególnie gęsta jest sieć nerwowa istoty właściwej rogówki w jej częściach powierzchownych, tuż pod blaszką graniczną przednią.
Liczne włókna nerwowe przechodzą przez tę blaszkę i wnikają między komórki nabłonka, dochodząc do najbardziej powierzchownych jego warstw.
Jest więc rzeczą zrozumiałą, że najdrobniejsze nawet uszkodzenie daje się natychmiast odczuć.
Twardówka(selera)stanowi większą O/:), nieprzezroczystą część błony włóknistej oka.
Przeważnie jest biała i w przybliżeniu ma kształt kuli o średnicy 24 mm.
Jej odcinek przedni jest widoczny i ukazuje się jako, białko oka".
Gdy jest cienka, np. u małych dzieci lub w stanach chorobowych, wówczas barwą niebieskawą prześwieca przez nią błona naczyniowa.
W wieku starczym twardówka przybiera zabarwienie żółtawe, pochodzące od złogów tłuszczowych.
Powierzchnia wewnętrzna twardówki, granicząca z naczyniówką, jest brunatna z powodu zawartości barwnika i wyżłobiona bruzdami, w których przebiegają naczynia i nerwy rzęskowe.
Grubość twardówki jest największa w tylnym odcinku, w otoczeniu nerwu wzrokowego(1, 3 mm), gdzie pochewka nerwu bezpośrednio w nią przechodzi, mniejsza w pasie równikowym(0, 4-0, 5 mm), najmniejsza bardziej z przodu przed przyczepami ścięgien mięśni(0, 3 mm), natomiast w miejscach samych przyczepów grubość wzrasta do 0, 6 mm.
Miejsca przyczepo ścięgien czterech mięśni prostych znajdują się w odległości 5.
5-7, mm od brzegu rogówki w płaszczyźnie równoległej do niego.
Przyczep obu mięśni skośnych leży za równikiem:skośnego górnego-w ćwiartce górna-bocznej, skośnego dolnego--w ćwiartce dolna-bocznej:ostatni ma przyczep mięśniowy, pozostałe ścięgnisty.
W odległości 3-4 mm przyśrodkowo i 0, 7 mm powyżej bieguna tylnego w twardówce znajduje się otwór, przez który z gałki ocznej wychodzi nerw wzrokowy.
W tym kanale twardówki(canalfssclerae), długości do 0, 5 mm, znajduje się blaszka sitowa(łam(512.
Ryc.
230.
Przekrój twardówki w płaszczyźnie równika(paw, 190 x), .
na cribrosa:p. dalej)rozpięta w poprzek kanału:przez oczka tej blaszki przechodzą wiązki włókien nerwu wzrokowego.
Oprócz kanału twardówki znajduje się w niej wiele drobnych otworków i szczelin dla przejścia naczyń i nerwów.
W otoczeniu nerwu wzrokowego leżą liczne drobne kanaliki, przez które przechodzą tętnice rzęskowe tylne i nerwy rzęskowe:dalej do przodu, 4 mm ku tyłowi od równika gałki ocznej znajdują się zwykle cztery większe, skośnie przebijające twardówkę kanaliki, którymi wychodzą z oka żyły wirowate(venae vomcosae), odprowadzające większą część krwi z błony naczyniowej:wreszcie w pobliżu granicy rogówkowo-twardówkowej istnieją otworki dla naczyń rzęskowych przednich.
Zewnętrzną powierzchnię twardówki otacza pochewka gałki ocznej(p. dalej).
Liczne delikatne beleczki łącznotkankowe, które łączą twardówkę z tą pochewką, nie stanowią przeszkody dla ruchów gałki ocznej.
W obrębie twardówki można wyróżnić trzy warstwy.
Posuwając się od zewnątrz do wewnątrz, są to:1)blaszka nadtwardówkowa:2)istota właściwa twardówki oraz 3)blaszka brunatna twardówki.
1.
Istota właściwa twardówki(substantiapcopriasclerae).
Twardówka zbudowana jest z gęstych wiązek włóknistej tkanki łącznej, które stanowią istotę właściwą twardówki.
Wiązki biegną przeważnie równolegle do powierzchni.
Część tych wiązek przebiega w kierunku południkowym, część w kierunku równoleżnikowym przeplatając się wzajemnie.
Ścięgna mięśni prostych przechodzą we włókna południkowe twardówki, ścięgna mięśni skośnych we włókna równoleżnikowe.
Oprócz włókien klejodajnych występują tu też liczne włókna sprężyste nadające twardówce elastyczność i oporność.
Jest ich najwięcej przy równiku, dokoła nerwu wzrokowego i w pobliżu granicy rogówkowo-twardówkowej.
Włókna sprężyste pojawiają się dopiero po urodzeniu i liczba ich wzrasta aż do wieku dorosłego.
U osób starszych ponownie zanikają.
Między wiązkami włókien twardówki leżą komórki stałe, podobne do komórek istoty właściwej rogówki, oraz znacznie mniej liczne komórki wędrujące.
2.
Blaszka brunatna twardówki(lamina fusca sclerae).
W warstwie głębokiej twardówki występują także komórki barwnikowe, pochodzące z naczyniówki:wytwarzają one blaszkę brunatną.
Komórki barwnikowe tej blaszki przez otworki dla naczyń i nerwów ukazują się niekiedy na powierzchni zewnętrznej twardówki.
Na oku osoby żywej barwnik ten w postaci maleńkich brunatnych kropeczek jest widoczny w pobliżu rogówki w miejscach wyjścia przednich żył rzęskowych.
3.
Blaszka nadtw ar d ów kaw a(lamiaa episcleralis).
Powierzchowna warstwa twardówki, blaszka nadtwardówkowa, silniej unaczyniona od pozostałych warstw twardówki, ma utkanie bardzo wiotkie.
Do włókien kletodajnych dołączają się tu również liczne włókna sprężyste.
Ku tyłowi od przyczepów mięśni prostych tkanka nadtwardówkowajest cienka:naczynia tworzą sieć złożoną z szerokich oczek i pochodzącą z gałązek tętnic rzęskowych tylnych.
Do przodu od przyczepów mięśni blaszka nadtwardówkowajest znacznie grubsza i silniej unaczyniona.
Oczka sieci naczyniowej, złożonej z gałązek tętnic rzęskowych przednich, są tu znacznie węższe.
Zatoka żylna twardówki(sinus venosus sclerae s. canalfsSchlemmi).
Wzdłuż całej granicy rogówkowo-twardówkowej okrężnie 513.


przebiega kanał zwany zatoką żylną twardówki Oyc, 23 l).
Na prze.
krojach południkowych gałki przewód jest owalny i w niektórych miejscach rozwidla się na dwa, a nawet na trzy ramiona.
Ściany legą wysłane są śródbłonkiem.
Od zewnątrz i od przodu zatoka jest ograniczona warstwami twar.
dawki, w których leży jak w żłobku i które częściowo obejmują ją również od tyłu w kształcie tzw. ostrogi.
Ścianę przyśrodkową zatoki tworzy splot składający się z delikatnych beleczek i blaszek, zwany siateczką beleczkową(reticulum trabeculare)lub więzadle m grzebieni a stym(I(ęamemum pectinatum).
Układ luk i szczelin w utkaniu więzadła grzebieniastego nosi nazwę przestrzeni kąta tęczówkowo-rogówkowego(spatfaanguli indocornealis s.
Fomanae).
Przestrzenie te łączą się od strony zewnętrznej z zatoką żylną, a od wewnątrz-z przednią komorą oka(str.
544).
Zatoka żylna o przekroju 0, 3 na 0, 04 mm stanowi drogę odpływu cieczy wodnistej oka.
Pozostaje ona w otwartej komunikacji nie tylko z przednią komorą oka przez przestrzenie kąta tęczówkowo-rogówkowego, ale i z układem żył rzęskowych i spojówkowych.
Za pomocą lampy szczelinowej można wykazać obecność 20-30 nadtwardówkowychtzw, żył wodnych, zawierających ciecz wodnistą.
Są one najlepiej widoczne w pobliżu dolna-wewnętrznego brzegu rogówki.
Uważa się, że z zatoki żylnej odprowadzają one ciecz wodnistą pod spojówkę.
Wyżeł wspomniane utkanie gąbczaste, składające się z delikatnych łącznotkankowych beleczek(więzadło grzebieniaste)na przekrojach południkowych gałki ma kształt trójkąta o podstawie zwróconej do boku.
Szczyt trójkąta skierowany jest przy środkowa i przylega do blaszki granicznej tylnej rogówki.
Bok wewnętrzny przylega do komory przedniej:zewnętrzny z przodu jest w łączności z rogówką, nieco ku tyłowi zaś stanowi ścianę wewnętrzną zatoki żylnej.
Podstawę trójkąta tworzy ostroga 1 w a r do w k ow a(ca(car sclerae)i mięsień rzęskowy(ryc.
232).
Każda beleczka więzadła grzebieniastego składa się z czterech warstw.
Środek tworzą włókienka klejodajne, pokryte warstwą włókien sprężystych, na zewnątrz znajduje się szklista otoczka, będąca częściowo przedłużeniem blaszki granicznej tylnej.
Ta znowu jest pokryta śródbłonkiem.
Beleczki, które przylegają do komory przedniej i przechodzą w nasadę tęczówki, są znacznie delikatniejsze niż pozostałe i pozbawione włókien sprężystych.
W obrębie układu beleczkowego znajdują się włókna nerwowe, przenikające do poziomu zatoki żylnej i do przewodów łączących zatokę z żyłami nadtwardówkowymi.
Są to włókna czuciowe n. ocznego, przechodzące przez zwój rzęskowy.
Uwagi praktyczne.
Silny tępy uraz(comusio)może spowodować pęknięcie twardówki, zwykle w odległości około 3-4 mm od rąbka rogówki.
Rany cięte twardówki prawie zawsze przechodzą również przez błonę naczyniową i błonę wewnętrznąt zranienie takie często prowadzi do utraty wzroku.
Na c z yni a i n e rwy.
Twardówka jest bardzo słabo unaczyniona.
Naczynia, podobnie jak nerwy, w skośnych kanałach przechodzą przez twardówkę do błony naczyniowej czy też w odwrotnym kierunku.
Tylko drobne gałązki tych naczyń zaopatrują samą twardówkę.
Nerwy twardówki, które ją przebijają razem z naczyniami, unerwiają głównie błonę naczyniową.
Gałązki dochodzące do powierzchni twardówki zespalają się z sobą, tworząc pętle dokoła rąbka rogówki(str. 511)i następnie wnikają do rogówki.
Nieliczne tylko ga.
414.
łązki przechodzą z blaszki nadtwardówkowei do istoty właściwej.
Twardówka jest wrażliwa na ból tylko w swej przedniej części.
Włókna nerwowe pochodzą z nerwów rzęskowych.
Błona naczyniowa gałki ocznej Błona naczyniowa(tunica vasculosa bulbó składa się z trzech części:największa część tylna jest utworzona przez naczyniówkę(choroidea), część środkowa przez ciało rzęskowe(corpus ciliare), przednia przez tęczówkę(iris)z otworem pośrodku z r e n i c ą(pupilla).
Naczyniówka i ciało rzęskowe leżą pod twardówką:tylko tuż przed granicą rogówkowo-twardówkową tęczówka wstępuje głębiej, ustawiając się mniej więcej w płaszczyźnie czołowej(ryc.
220.
Wymienione części błony naczyniowej stanowią jedną całość, o czym można się przekonać po oddzieleniu rogówki i twardówki:wtedy gałka staje się podobna do ciemnej jagody, której łodygą jest nerw wzrokowy.
Temu wyglądowi zawdzięcza błona naczyniowa swą dawną nazwę jagodówki(uvea).
Naczyniówka(choroidea).
Tylny, największy odcinek błony naczyniowej stanowi naczyniówka.
Wyścielą ona wewnątrz twardówkę począwszy od nerwu wzrokowego sięgając ku przodowi aż do rąbka zębatego, linii ząbkowanej, gdzie kończy się siatkówka(p. dalej).
Służy ona do odżywiania zewnętrznych warstw siatkówki.
W tylnym odcinku grubość jej wynosi około 0, 22 mm, w przednim około 0, 1 mm.
Powierzchnia zewnętrzna naczyniówki nie jest gładka, gdyż pokrywają ją strzępki poprzerywanych włókien i blaszek warstwy nadnaczyniówkowejpo oddzieleniu jej od twardówki.
Powierzchnia wewnętrzna jest zupełnie gładka i przylega ściśle do siatkówki.
W kierunku od zewnątrz do wewnątrz w naczyniówce możemy odróżnić cztery następujące warstwy(ryc.
2341.
1.
Blaszka nadnaczyniówkow a(lamina suprachoroidea)składa się z kilku cieniutkich blaszek przedzielonych szczelinami włosowatymi.
Obejmujemy je nazwą p r ze str z e ni przy n acz y ni ów k o w ej(spatium penchoroideale).
Między blaszkami znajdują się nieliczne płaskie komórki tkanki łącznej oraz liczne komórki barwnikowe.
Przez blaszki przechodzą włókna sprężyste, które się krzyżują i łączą tworząc sieci.
Spotykano również włókienka mięśniowe gładkie, szczególnie do przodu od równika gałki.
W warstwie tej przebiegają tętnice rzęskowe, długie i krótkie, oraz nerwy.
Gałązki nerwowe zaopatrują naczyniówkę, tworząc sploty zawierające komórki zwojoZ.
Blaszka naczyniowa(lamina vascu(osa).
W części zewnętrznej blaszki naczyniowej znajduje się warstwa większych naczyń:im bliżej do wewnątrz, tym naczynia są drobniejsze.
Żyły są najszersze w części tylnej naczyniówki, szczególnie na wysokości plamki żółtej siatkówki.
Zbiegają się one promieniście w okolicy równika, wytwarzając cztery wielkie pnie żylne, zwane żyłami wirowa tymi(vv, vorticosae)rozchodzące się pod kątem 9 O'wobec siebie(str.
5561.
Żyły wirowate przechodzą przez przestrzeń nadnaczyniówkową, a następnie, przebijając skośnie twardówkę, wydostają się z gałki ocznej do oczodołu(p. dalej).
Żyły te nie mają zastawek.
Tkanka podścieliskowa jest utworzona z luźnych włókien klejodajnych z domieszką sprężystych oraz odznacza się obecnością komórek barwnikowych, chromatoforów.
Ich liczba zależy od wieku, rasy i ogólnej pigmentacji ustroju:w okolicy nerwu wzrokowego jest ich najwięcej.
3.
Blaszka naczyń włosowatych(lamina choroidocapil(ans)składa się z 515.


Kilt.
P 4 są.
**Gj QĘ'Q jj k.
8 O 6, @ś)'łś.
s 9 BK.
Ję 4 ś!t*cjĘ**es Q'.
9 s Psś.
ibK 9 P:śr******.
QX CX es.
gęstej sieci najdrobniejszych rozgałęzień tętniczych i żylnych:ich światło jest jednak większe niż światło naczyń włosowatych w innych okolicach ciała.
Sieć ta jest najgęstsza na wysokości plamki żółtej.
Warstwa naczyń włosowatych nie zawiera wcale barwnika i kończy się u rąbka zębatego, podczas gdy większe naczynia naczyniówki zmierzają do ciała rzęskowego.
4.
Blaszka podstawna(lamina basaYs)składa się z dwóch warstewek:zewnętrzna ma budowę siateczkowatą wytworzoną z włókienek sprężystych, wewnętrzna zaś jest zupełnie jednolita bez widocznej struktury i jest wytworem ektodermamegonabłonka barwnikowego siatkówki.
Jak zobaczymy dalej, obie warstewki blaszki pod sławnej z przodu, na poziomie rąbka zębatego i ciała rzęskowego nie przylegają do siebie, lecz są przedzielone warstwą tkanki łącznej.
Uwagi praktyczne.
Do wad wrodzonych należy tzw. szczelina naczyniówki(co(oboma choroideae), polegająca na braku tkanki naczyniówkowej przeważnie w dolnej części gałki ocznej, gdzie w życiu zarodkowym przebiega szczelina kielicha ocznego.
Z ubytkiem wrodzonym naczyniówki łączy się w tym miejscu rozwój szczątkowy lub niedorozwój siatkówki z odpowiednim ubytkiem pola widzenia.
Ciało rzęskowe(corpes ciliare).
Ciało rzęskowe jest częścią środkową błony naczyniowej.
Po przepołowieniu gałki ocznej i po usunięciu z niej ciała szklistego, soczewki i siatkówki widać od wewnątrz całą błonę naczyniową:naczyniówkę, ciało rzęskowe i tęczówkę.
Naczyniuwkasięga ku przodowi do rąbka zębatego(ara serrata), przechodząc w tym miejscu w ciało rzęskowe.
Wygląda ono jak czarny, szeroki pierścień, podczas gdy naczyniówka ma barwę brunatną(ryc.
2351.
Na przekroju równoleżnikowym wewnętrzna powierzchnia części obwodowej ciała rzęskowego od rąbka zębatego do przodu wydaje się gładka i stąd pochodzą jej nazwy:część płaska Qars piana)lub obrączka rzęskowa(orbiculus cilians).
Jednakże już pod słabym powiększeniem dostrzegamy, że jej powierzchnia ma rysunek promienisty, powodowany delikatnymi, drobnymi listewkami przebiegającymi w kierunku południkowym.
Dalej do przodu wiązki tych.
Om ea.
Gameta am.
/es.
Fars iridica retnae.
Hyc.
232.
Sinus venosus sclerae.
Spała anguli iridocornea lis.
*alcar sclerae.
Sc 7 era.
Musculus ciliaris.
4 ngu/us i ridocornealis.
Corpus ciliare.
Qyoćaeąt tęczówkowo-rogówkowy.
Przekrój południkowy.
Mikrofotografia(paw.
5083.


listewek zlewają się w większe grzebieniaste, również promieniśeteułożone wyrostki rzęs k owe(processus ciliares).
Wyrostki te ęliczbie około 70 stanowią główną część składową tzw. wieńca r z ę s k o w e g o(corona cilians).
Grzbiety wyrostków rzęskowych ąączarnym tle powierzchni ciała rzęskowego odbijają się jaśniejszym zą.
barwieniem, gdyż zawierają mniej barwnika niż rowki leżące między nimi oraz cała część płaska.
Na przekroju równoleżnikowym ciało rzęskowe przedstawia się w postaci pierścienia szerokości około 6 mm po stronie przyśrodkowej około 7 mm po stronie bocznej:z pierścienia tego na wieniec rzęskowy przypada około 2 mm.
Na przekroju południkowym ciało rzęskowe ma kształt zbliżony do trójkąta.
Przedni krótki bok w swym odcinku zewnętrznym bierze udział w odgraniczeniu kąta komory przedniej(p. dalej):ze środka tego boku bierze początek tęczówka.
Bok zewnętrzny trójkąta, odpowiadający mięśniowi rzęskowemu, styka się z twardówką:jest jednak od niej oddzielony przestrzenią przynaczyniówkową.
Bok wewnętrzny, odpowiadający wyrostkom rzęskowym, graniczy na przodzie z włókienkami obwódkowymi(p. dalej), w tyle z ciałem szklistym.
Równik soczewki od wyrostków rzęskowych oddalony jest o 0, 5 mm.
W budowie ciała rzęskowego odróżniamy 6 warstw:1)blaszkę nadnaczyniówkową, 2)mięsień rzęskowy, 3)warstwę naczyniową i wyrostki rzęskowe, 4)blaszkę podstawią, 5)nabłonek oraz 6)błonę graniczną wewnętrzną.
1.
B las z k a n a dn acz y ni ów k o w a(lamina suprachoroidea)jest w odcinku tylnym podobna do tejże blaszki naczyniówki, natomiast w części przedniej jest raczej przestrzenią surowiczą.
2.
Mięsień rzęskowy(musculus cilians)w przekroju południkowym ma kształt trójkąta prostokątnego:kąt prosty jest zwrócony w stronę wyrostków rzęskowych, kąt ostry dolny kieruje się ku tyłowi, w stronę naczyniówki:przeciwprostokątna biegnie równolegle do twardówki.
Trójkątny kształt ciała rzęskowego powodowany jest kształtem mięśnia rzęskowego(ryc.
2331.
Mięsień rzęskowy, utworzony z komórek mięśniowych gładkich, składa się z trzech, a według niektórych autorów czterech części.
W części najbardziej zewnętrznej przebiegają włókna południkowe(ibraemeridiona(es).
Zaczynają się one na granicy rogówkowo-twardówkowej w obrębie ostrogi twardówki(str. 514)i w jej najbliższym sąsiedztwie.
Biegnąc ku tyłowi łączą się one ze sobą pod ostrym kątem i tworzą w ten sposób figury w kształcie wydłużonej litei?
K Kończą się w blaszce nadnaczyniówkowej w okolicy równika gałki ocznej w postaci gwiaździstych rozgałęzień(ang. epichoroidal stars).
Środkową część mięśnia tworzą włókna przebiegające skośnie lub, według niektórych autorów, promieniście.
Biorą one początek, podobnie jak włókna podłużne, na os*nodze twardówki, ale bardziej dośrodkowo.
Biegnąc następnie ku tyłowi, łączą się ze sobą pod kątem większym niż poprzednio opisane(zbliżonym do prostego).
Są krótsze od włókien podłużnych i nie sięgają do równika gałki ocznej.
Najbardziej wewnętrzna część mięśnia rzęskowego składa się z wł o k i e n ok r ę żnychBMbrae circulares), które podobnie jak podłużne i skośne biegnąc z dwóch przeciwnych stron łączą się ze sobą pod kątem silnie rozwartym.
Powstałe z tego połączenia włókna zmieniają kierunek na południowy i po krótkim przebiegu kończą się Jak tak poprzednio opisane również w blaszce nadnaczyniówkowej, tylko w przedniej.
mięsień Bruckego?mięsień Mullera.
jej części.
Włókna okrężne rozwijają się dopiero po urodzeniu:nie ma ich u noworodków.
Oprócz wymienionych wyżej trzech części mięśnia rzęskowego, niektórzy autorzy wyróżniają jego czwartą, przednią część, której włókna częściowo wnikają do wyrostków rzęskowych otaczając pętlą ich końce zwrócone do komory tylnej oka, a częściowo układając się w tęczówce promieniście, przedłużają się w mięsień rozwieracz żreniCyóŁącznotkankowy zrąb m. rzęskowego w każdej z trzech części ma odmienną strukturę.
W części południkowej przedstawia się w postaci cienkich podłużnych blaszek, pochodzących z blaszek nadnaczyniówkowych.
W części promienistej ma budowę sia.
Reticulum trabeculareOig, pectnatumJĄSinus venosussclerae Processus ciliaris.
Fars art. m. ciliaris-.
Qalcar sclerae.
Fibrae circularesrn, ciliaris.
Fibrae radialess, obtiquae m. ciliaris.
fibrae longitudi-s-.
nales m. ciliaris.
ł?y.
's**\ącj.
Wis.
Processus ciliaris.
Fibrae circularesrn, ciliarisFibrae radiales s. obliquae m. ciliaris.
Fars wide a retinae.
Ryc.
233. Mięsień rzęskowy i jego części:wzorowane na Hoganie.
Awario i Weddellu.
RTQ.


teczkową i składa się z gęstej tkanki łącznej.
W części okrężnej zrąb jest bardziej luz.
ny.
W zrębie znajdują się też komórki barwnikowe.
O z yn no ś ć.
Jedną z głównych funkcji mięśnia rzęskowego test jego udział w aką.
rnodacji oka.
Wskutek skurczu części okrężnej i tęczówkowej ciało rzęskową grubieje, przesuwa się do przodu.
Jednocześnie grubieją zwrócone ku soczewce końce wyrostków rzęskowych, które pociągane przez pętle przedniej części mięśnia rzęską.
wego kierują się do przodu.
Obwódka rzęskowa ulega zwolnieniu, a zawieszona na niej soczewka wskutek zwiotczenia jej torebki staje się bardziej wypukła(p. dalej).
Przy zwolnionej akomodacji ciało rzęskowe ulega ścieńczeniu i przesuwa się ku tyłowi, cąpowoduje napinanie się obwódki rzęskowej i spłaszczenie soczewki(ryc, 23 l).
Włóknąpołudnikowe mięśnia kurcząc się pociągają naczyniówkę i ciało szkliste przesuwa się nieco do przodu.
Poza tym skurcz i rozkurcz całego mięśnia powoduje odpływ cieczy wodnistej z komory przedniej przez więzadło grzebieniaste.
Ryc.
234. Naczyniówka w przekroju(paw.
Fars pigrnentosa retinaeComplexus basalis Lamina eh oroidocapilla cis.
-Lamina vasculosa.
Lamina suprachoroidea.
-Sc 7 eca.
3.
Warstwa naczyniowa(stratum vasculosum)wraz z wyrostkami rzęs k o wy m i(processus ciliares)leży do wewnątrz od m. rzęskowego.
Warstwa ta składa się prawie całkowicie z żył, gdyż tętnice rzęskowe biegną bezpośrednio z przestrzeni przynaczyniówkowej(p. dalej)do koła tętniczego większego.
Żyły warstwy naczyniowej odprowadzają krew ku tyłowi w kierunku naczyniówki i żył wirowatych.
Splot naczyniowy tej warstwy tworzy podstawę wystających wyrostków rzęskowych.
Długość wyrostka wynosi 2-3 mm, wysokość dochodzi do I run, szerokość zaś przeciętnie 0, 12 mm.
Największe zgrubienie wyrostków leży w przedniej części wieńca, naprzeciw równika soczewki.
W rowkach między wyrostkami leżą w głębi niskie podłużne zmarszczki-fa łd y r z ę s k o we(pWcae ctiares), które są przedłużeniem listewki obrączki rzęskowej ciała rzęskowego.
Każdy wyrostek jest zaopatrzony przez drobną gałązkę tętniczą pochodzącą od koła tętniczego większego tęczówki.
Tętniczka rozgałęzia się wytwarzając sieć naczyń włosowatych o średnicy 20 do 30 urn:ściany tych włośniczek są bardziej przepuszczalne niż gdzie indziej w oku.
Na szczycie wyrostka znajduje się zazwyczaj żyłka odprowadzająca krew ku naczyniówce i żyłom wirowatym.
W obrączce rzęskowej warstwa naczyniowa jest podobna do tejże naczyniówki:nie ma jednak naczyń włosowatych.
Zrąb warstwy naczyniowej ciała rzęskowego składa się z włóknistej tkanki łącznej, która jest jednak bardziej zbita niż w naczyniówce:chromatoforów jest mniej, a w przedniej części warstwy i w wyrostkach rzęskowych może ich w ogóle nie być.
4.
B I a s z k a p od staw n a(lamina basalis).
Łącznotkankowe rusztowanie wyrostków i obrączki rzęskowej przykrywa blaszka podstawna, która jest przedłużeniem takiej samej blaszki naczyniówki, lecz ma tu inną budowę.
Poczynając od rąbka zębatego blaszka podstawna rozszczepia się na elastyczną warstwę wewnętrzną(bliżej zrębu)i wewnętrzną warstwę oskórkową(bliżej nabłonkak przedziela je kolagenowa tkanka łączna.
5.
Nabłonek dwuw a rstw owy spoczywa na blaszce podstawnej.
Warstwa zewnętrzna nabłonka składa się z komórek barwnikowych i jest przedłużeniem nabłonka barwnikowego siatkówki, warstwa wewnętrzna zaś(bliższa ciała szklistego), nie zawierająca barwnika, jest zredukowanym, niewrażliwym na światło przedłużeniem właściwej siatkówki.
Nabłonek ten stanowi c z ę ś ć r z ę sk ową siał k o w ki(pars ciliarfsretinae).
Te dwie warstwy nabłonka są między sobą znacznie mocniej złączone niż siatkówka ze swym nabłonkiem barwnikowym i dlatego chorobowe odwarstwienie siatkówki zatrzymuje się przy rąbku zębatym.
Komórki nabłonka rzęskowego mają wydzielić płyn śródoczny.
Nabłonek dwuwarstwowy ciała rzęskowego przechodzi na tylną powierzchnię tęczówki, przy czym warstwa wewnętrzna pozbawiona barwnika w pobliżu nasady tęczówki przeistacza się w komórki barwnikowe.
6.
Błona graniczna wewnętrzna(membcana limitans interna), będąca przedłużeniem błony granicznej siatkówki, pokrywa powierzchnię wewnętrzną nabłonka rzęskowego.
Składa się ona z delikatnej tkanki łącznej o utkaniu siateczkowym i jak wykazuje mikroskopia elektronowa, ma tu strukturę jednolitą.
Uwagi praktyczne.
Zranienia drążące(przenikające)gałki ocznej w okolicy ciała rzęskowego mogą wywołać tzw. zapalenie współczulne(oąhthalmia swnpathfca)drugiej gałki ocznej, które prowadzi do destrukcji oka zdrowego i do obustronnej ślepoty.
Z wąskiej strefy barwnikowej, będącej przedłużeniem blaszki nadnaczyniówkowej, powstają złośliwe nowotwory ciała rzęskowego.
Naczynia.
Ciało rzęskowe zaopatrują gałązki tętnic rzęskowych tylnych długich(aa, ciliares posteciores Jongae)od t. ocznej i tętnic rzęskowych p r z e d n i c h(aa, ciliaces ameciores)od gałęzi mięśniowych t. ocznej.
Tętnice rzęskowe tylne długie, podobnie jak krótkie, przebiegają w przestrzeni przy naczyniówkowej naczyniówki.
Spośród nich do ciała rzęskowego docierają tylko tętnice rzęskowe tylne długie i zespalają się tam z tętnicami rzęskowymi przednimi tworząc koło tętnicze tęczówki większe(circulus arteriosus indis majom.
Tętnice rzęskowe przednie przebijają twardówkę w pobliżu jej brzegu rogówkowego.
Koło tętnicze tęczówki większe leży w ciele rzęskowym w pobliżu podstawy tęczówki i ku przodowi od włókien okrężnych m. rzęskowego.
Oprócz gałęzi tęczówkowych od koła tego odchodzą gałęzie do poszczególnych wyrostków rzęskowych, gdzie rozgałęziając się przechodzą w naczynia włosowate.
Krew żylna odpływa przez żyły wyrostków rzęskowych uchodząc do żył wirowatych(vv, vorticosae)i częściowo do żył rzęskowych przednich(vv, ciliares anteriores:p. dalej).
Ciało rzęskowe dzięki swemu silnemu unaczynieniu odgrywa znaczną rolę w odżywianiu całego oka.
Nerwy.
W unerwieniu ciała rzęskowego biorą udział nerwy rzęskowe krótkie(nn, ciliares bceves)--ud z woj u rzęskowego(ggl, ciliare)zawierające trzy rodzaje włókien:przywspółczulne, współczulne i czuciowe, oraz n e r w y r z ę s k o w edługie(nn, ciWares(ongi)od n. nosowo-rzęskowego-czuciowe.
Przywspółczulne włókna zazwojowe pochodzą ze zwoju rzęskowego, współczulne zaś ze zwojów odcinka szyjnego pnia współczulnego.
Włókna nerwowe tworzą w ciele rzęskowym splot r z ę sk o wy(wers ganęliosus cilians).
Leży on na powierzchni ciała rzęskowego, w przestrzeni okołonaczyniówkowej i wnika także między włókna mięśnia rzęskowego oraz do wyrostków rzęskowych.
Splot rzęskowy utworzony jest z włókien rdzennych i bezrdzennych:zawiera komórki zwojowe.
Pobudzenie elementów przywspółczulnych wywołuje skurcz części okrężnej mięśnia rzęskowego, czego następstwem jest akomodacja oka(p. wyżej).
Tęczówka(iris).
Najbardziej ku przodowi położoną część błony naczyniowej gałki ocznej stanowi tęczówka.
Jest to błona w kształcie krążka, o średnicy około 12 mm i grubości 0, 5 mm, rozpięta w płaszczyźnie czołowej.
Pośrodku tęczówki lub nieco przyśrodkowo znajduje się źrenica(pupil(a), otwór o zmiennym świetle:mały w świetle jasnym, duży w ciemności.
Swym obwodem tęczówka łączy się ze środkiem przedniej powierzchni ciała rzęskowego(ryc, 23 l).
Jest to jej brzeg rzęskowy(marga cilians), który leży w odleg 5 łl.


łości około 1, 5 mm za rąbkiem rogówki.
Brzeg żre niczny Gnąy, go pupillans)tęczówki, czyli dośrodkowy, opiera się na soczewce która swoją wypukłością wypiera przyżreniczną część tęczówki nieejku przodowi.
Tęczówka nie leży więc ściśle w płaszczyźnie czołowej lecz stanowi odcinek bardzo płaskiego i ściętego stożka:brzeg rzęsĘj.
wy(tylny)tworzy obwód podstawy stożka, brzeg żreniczny(przedrtjobwód wierzchołka.
Tęczówka dzieli przestrzeń zawartą między rogówką a soczewką ąąprzednią i tylną komorę oka:obie komory łączą się ze sobą przez otwór żreniczny.
Ma przedniej powierzchni tęczówki przez przezroczystą rogówkę widać misterny rysunek, który składa się z wyniosłości i zagłębień zwanych beleczkami(trabeculae)i zatokami(czibtae)tęczówki.
Od brzegu rzęskowego do brzegu żrenicznego beleczki te przebiegają promieniście:odpowiadają one naczyniom, stanowiącym główną część składową zrębu tęczówki.
W odległości około 1, 5 mm od źrenicy, gdzie tętniczki tworzą tzw. koło tętnicze mniejsze tęczówki(circulus artenosus iridis minor), beleczki tęczówkowebiegną linią zygzakowatą, która dzieli powierzchnię tęczówki na dwa koncentryczne pasma:mniejsze przyżreniczne stanowi tzw. p i e rścień mniej szy tę c z ów ki(anulus iridis minor), a szersze obwodowe, czyli rzęskowe-pierścień większy tęczówki(anulusiridis major).
Oba te pasma często różnią się od siebie zabarwię 111:10.
Wśród beleczek pierścienia mniejszego tęczówki widać dołki, czyli zatoki(crvptae), wiodące w głąb zrębu tęczówki.
Nla brzegu żrenicznymtego pierścienia obserwujemy wąską czarną obwódkę.
Jest to wystający brzeżek tylnej barwnikowej warstwy tęczówki.
W jasnych tęczówkach i u osób starszych z zanikiem zrębu tęczówkowegomożna także dostrzec m. zwieracz źrenicy w postaci białawego pasemka szerokości około I mm, obejmującego brzeg żreniczny.
Pierścień większy tęczówki jest gładszy, ma jedynie delikatne bruzdy okrężne i płytkie zagłębienia.
Bruzdy te szczególnie dobrze widać w tęczówkach o brunatnym, ciemnym zabarwieniu, gdyż wtedy wóstępująjako jaśniejsze łukowate lub okrężne smugi.
Pochodzi to stąd, że na dnie tych bruzd tęczówka zawiera mniej barwnika niż w innych miejscach.
Bruzdy pogłębiają się przy rozszerzaniu się źrenicy, a wygładzają przy zwężaniu.
Są to więc bruzdy kontrakcyjne, odpowiadające bruzdom dłoni.
Oprócz nich na powierzchni pasma rzęskvwego widać pojedyncze brunatnawe lub czarne plamy(naew), a w pobliżu brzegu rzęskowego jaśniejsze okrągławe zagęszczenia tkao@Naskrajnym obwodzie tęczówki zaznacza się też, szczególnie 8 oczach jasnoniebieskich i u dzieci, pas drobnych zagłębień.
Sarna nęsada tęczówki jest przystanięta brzegiem twardówki, lecz staje się widoczna przy badaniu biomikroskopowym(p. dalei)Barwa tęczówki zależy od ilości barwnika w przedniej warstwie zrębu(p. dalej).
Jeżeli jest go bardzo dużo, jak to występuje w W czówkach o brunatnym zabarwieniu, to cała przednia powierzch@@tęczówki jest gładka, jednolita, , aksamitna", bez dostrzegalnych 599.
strona przyśrod kawa.
fars aplice retnae.
Z ens.
Ora serrata Orbiculus ciliaris.
Golona ciliars.
Zonula ciliaris.
strona boczna.
235.
Przedni odcinek gałki ocznej prawej.
Widok od tyłu(paw, 3 s).
szczegółów budowy.
W oczach niebieskich przez cienką i pozbawioną barwnika warstwę przednią zrębu prześwieca tylna powierzchnia barwnikowa tęczówki.
Niekiedy zabarwienie tęczówki jest niejednolite:niektóre odcinki są bardziej zabarwione od innych, czasami jedna tęczówka jest niebieska, druga brunatna.
Tylna powierzchnia tęczówki(fcies postenor indis)przy oglądaniu gołym okiem jest ciemnobrunatna i gładka.
Patrząc jednak przez lupę, widzimy liczne drobne fałdy tęczówki(plicae indis), które zaczynają się w odległości I mm od brzegu żrenicznego i biegną promieniście.
Inne, bardziej delikatne fałdy mają przebieg okTCZDyó.
B u d o w a.
W budowie tęczówki możemy wyróżnić cztery składniki:1)blaszkę brzeżną przednią, 2)zrąb, 3)dwa mięśnie:zwieracz trozwieracz źrenicy oraz 4)nabłonek barwnikowy.
1.
Blaszkę brzeżną przednią tęczówki(lamina maręinalis anterioriridis)tworzą komórki zrębu, które układają się tu dość regularnie i gęsto obok siebie.
Grubość i zabarwienie tej warstwy bardzo się różnią w poszczególnych oczach i w różnych odcinkach tej samej tęczówki.
W obrębie krypt tego przedniego listka komórkowego nie ma wcale.
Niektórzy przypuszczają, że przednia powierzchnia tęczówki jest wysłana śródbłonkiem:stąd pochodzi jej dawna nazwa:śródbłonek komory przedniej(endotheliumcamerae amenoris).
Mikroskopia elektronowa nie wykazała jednak obecności śródbłonka, a komórki blaszki brzeżnet przedniej w zupełności odpowiadają komórkom zrębu.
2.
Z r ąb 1 ę c z o w k i(stroma indis)zawiera naczynia krwionośne, nerwy, chromatofory oraz mięśnie:rozwieracz i zwieracz źrenicy:twory te leżą w tkance łącznej luźnej, bogatej w mukopolisacharydy kwaśne.
Naczynia krwionośne, stanowiące główną część zrębu tęczówki, biegną falisto i promieniście.
Pochodzą one z koła tętniczego większego(str. 5561, wnikają do podstawy tęczówki i przechodzą kilkoma warstwami 523.


przez pierścień większy tęczówki(pasmio rzęskowej W@ieiscu Po(4 czenia pierścieąjąwiększego z pierścieniem mniejszym(pasmo żreniczne)naczynia zespalają się i twąywyżej wspomniane(str. 522)koło tętnicze mniejsze tęczówki.
Jak wrkazMie mikroskąyąelektronowa, stosunkowo gruba ściana naczynia składa się ze śródbłonka i gag. .
otoczki zbudowanej z włókien klejodajnych:grubość lei Jest prawłopodobnie przyeęw.
ną szczególnie małej przepuszczalności naczyń tęczówki.
Wśród tkanki łącznej luźnej wypełniającej przestrzenie międzynaczmiowe zryją znajdują się liczne chromatofory.
Często też widać komórki wę 4 riące tuczne poehj.
dzące z nabłonka barwnikowego tęczówki.
3.
M. zwieracz i m. rozwieracz źrenicy.
W warstwie właściwej zrębu gy.
czówki, bliżej tylnej jego powierzchni, w paśmie przyżrenicznym przebiega płaski ąąw.
sień gładki, który pierścieniem szerokości około I mm otacza źrenicę.
Jest to ją zwieracz źrenicy(m. ąhincter pupillae)pochodzenia ektodermalnego, który powstał z zewnętrznego listka zarodkowego kielicha wzrokowego.
Drugi mięsień tęczówki, m. r o z w i e r a c z z r e n i cy(m. gila(ar gubił(ae)również pochodzenia ektodermalnego, składa się z cienkiej warstwy promieniście ułożonych komórek mięśniowych gładkich, rozpiętych na całej tylnej powierzchni.
Jak nazwą wskazuje, działanie obu mięśni jest przeciwstawne.
M. zwieracz zwęża źrenicę, a m, rozwieracz ją poszerza.
4.
Nabłonek barwnik owy tęcz o wk i pokrywa jej tylną powierzchnię.
Sktądasię on z podwójnego pokładu komórek zawierających dużą ilość barwnika.
Obie te warstwy razem stanowią czarną powłokę tęczówki, która nieco wystaje spoza brzegu żrenicznego, tworząc barwnikowy brzeżek tęczówki.
Warstwa przednia nabłonka barwnikowego jest przedłużeniemi nabłonka barwnikowego siatkówki, tylna zaś przedłużeniem właściwej siatkówki i stanowi c z ę ść tę c z ów k ową siatkówki(parsiridica retmae).
Obie warstwy nabłonika tęczówki są tak wypełnione barwnikiem, że w obrazie mikroskopowym granice między komórkami i między obydwoma pokładami zupełnie się zacierają.
Aby je uwidocznić, należy sztucznie usunąć barwnik z komórek.
Przednia warstwa nabłonka barwnikowego składa się z komórek w przekroju wrzecionowatych, płaskich:warstwa tylna zbudowana jest z dużych komórek wielobocznych z małym, okrągłym jądrem.
Komórki mi, rozwieracza źrenicy są wypustkami komórek wrzecionowatych, które tylko częściowo przekształciły się w mięsień.
W związku z tym przednia warstwa barwnikowa jest ściśle związana z m. rozwieraczem żreniCyóWarstwa tylna nie przylega zbyt silnie do przedniej i za pomocą pędzelka z łatwością może być starta z tęczówki.
Przy całkowitym braku barwnika, zwanym b tel a c 1 w e m(albmismus), tęczówka prześwieca czerwonawo i źrenica ma wygląd czerwony.
Tęczówka bierze udział w przemianie płynów śródocznych.
Odbywa się to w obrębie Jej dołków(krypt), głównie przy brzegu rzęskowym.
Tutaj utkanie zrębu tęczówki bezpośrednio łączy się z komorą przednią:pozy ala to na łatwe przenikanie płynu tęczówki do komory przedniej i na odwrót.
Na c z yn i a.
Tęczówka jest bardzo obficie unaczyniona.
Zaopatrują ją wspomniane Wżel promieniste odgałęzienia koła tętniczego większego tęczówki, znajdujące się 08 zewnątrz podstawy tęczówki-w ciele rzęskowym(str. 5 l 7).
Gałęzie te w pobliżu bózegu żrenicznego zespalając się tworzą koło tętnicze mniejsze tęczówki(circulus arieto sus indis minor).
Naczynia te dalej rozgałęziając się wytwarzają wokół źrenicy gęsl 4 sieć włośniczek.
Podobny układ dokoła źrenicy tworzą żyły, które różnią się od tę@@Wko szerokością światła i grubością ściany.
Krew odpływa do żył rzęskowych przed nich oraz do żył wirowatych.
Ne r w y.
Tęczówkę zaopatrują, podobnie jak ciało rzęskowe, nerwy rzęskowe długie prowadzące włókna czuciowe oraz nerwy rzęskowe krótkie, w których biegną w@Kra współczulne, przywspółczulne i czuciowe.
Nerwy te na zewnętrznej ścianie cia@rzęskowego wytwarzają splot, za pośrednictwem którego dochodzą do tęczówki(p wJżei).
Włókna przywspółczulne, pochodzące od nerwu okoruchowego, a biegnące tako pozazwoiowe od zwoju rzęskowego, pobudzają m. zwieracz źrenicy.
Włókna współczulne zaś działają pobudzająco na m. rozwieracz źrenicy.
594.
Źrenica(pupil(a).
Tęczówka stanowi przeponę ciemni optycznej, jagą jest oko, a źrenica jest otworem, przez który do ciemni tej wpadają promienie światła.
Pod wpływem działania mięśni zawartych w tęczówce źrenica odruchowo zwęża się i poszerza.
Źrenica zwężona chroni głębiej położone części oka przed nadmiernym światłem, a równocześnie zmniejsza aberrację sferyczną i chromatyczną oka(p. dalejk w przypadkach wad refrakcji zmniejsza kręgi rozproszenia, poprawiając do pewnego stopnia wyrazistość obrazów.
Również przy wpatrywaniu się w przedmioty bliskie źrenice się zwężają:jest to ruch towarzyszący ruchowi zbieżnemu(konwergencji)gałek ocznych i zdolności nastawczej(akomodacji)oka.
Średnica źrenicy zależnie od stanu zwężenia czy rozszerzenia mieści się w granicach od 3 do 8 mm.
Rormalnie źrenice obu oczu są tej samej wielkości, czasem jednak zdarza się nierówno ś ć żre nic(amsoeona)bez widocznych przyczyn chorobowych.
Błona wewnętrzna gałki ocznej Błona wewnętrzna gałki ocznej(tunica interna bulbO, czyli siatkówka(retma)w szerszym znaczeniu składa się z dwóch części:tylnej, większej, światłoczułej, czyli części wzrokowej siatko w k i(pars optica retinae), oraz przedniej, mniejszej, niewrażliwej na światło, czyli części ślepej siatkówki(pars ceca retinae).
Część ślepa pokrywa ciało rzęskowe oraz powierzchnię tylną tęczówki, stanowi więc c z ę ś ć rzęsko w ą siał k ów ki(pars cilians retfnae)oraz część tę czówkową siatkówki(pars iridica retinae)(ryc 220.
O z ę ś ć wzrokowa s tatków ki(pars optfca retinae), czyli siatkówka właściwa, wyścielą nie tylko całą tylną połowę gałki, ale także sięga około 10 run do przodu od równika do przedniej połowy gałki, mianowicie do rąbka zębatego(ara serrata), linii zygzakowatej znajdującej się po stronie bocznej w odległości około 8 mm od rąbka rogówki, po stronie przyśrodkowej w odległości 7 mm.
Ząbkowania te, które odpowiadają odstępom między wyrostkami rzęskowymi, są najlepiej zaznaczone po stronie przyśrodkowej, szczególnie w odcinku górna-przyśrodkowym.
W rąbku zębatym siatkówka traci swe składniki światłoczułe i staje się znacznie ciensza.
Dalszym przedłużeniem do przodu siatkówki jako części ślepej, jak Już wiadomo, jest dwuwarstwowy pokład komórek tylnej powierzchni ciała rzęskowego(pars ciliaris retinae:str. 521)i tęczówki(pars irfdicaretinae:str.
5241. Część wzrokowa siatkówki jest cienką, łatwo rwącą się błonką.
W części tylnej w pobliżu tarczy nerwu wzrokowego grubość jej wynosi około 0, 5 mm, przy równiku prawie 0, 2 mm.
Za życia jest zupełnie przezroczysta i różowa.
Zabarwienie jej zależy od czerwieni wzrokowej(rodopsyny)zawartej w pręcikach siatkówki(p. dalej).
Po śmierci Siatkówka szybko mętnieje, a ponieważ czerwień wzrokowa pod wpływem światła ulega rozkładowi, więc przybiera ona barwę biała WOSZBTĄ.


Po przepołowieniu gałki przez równik i usunięciu ciała szklistego widać tylko tylny odcinek siatkówki i w jego obrębie małe, białawe okrężne pole o średnicy 1, 5 mm:znajduje się ono w odległości 3 mmw kierunku przyśrodkowym od bieguna tylnego oka i 0, 7 mm powyżej niego(ryc.
221.
Jest to tarcza nerwu wzrokowego(discus'n. optici), pośrodku której zaznacza się małe wgłębienie 1 ar c z y*excayauo disci).
W tarczy zbiegają się włókna nerwowe siatkówki, które po opuszczeniu gałki ocznej wytwarzają nerw wzrokowy.
Na tarczy ukazuje się tętnica i żyła środkowa siatkówki oraz początki ich odgałęzień.
W okolicy tylnego bieguna gałki, oprócz tarczy n. wzrokowego, dostrzegamy żółtawo zabarwione miejsce, pi a mk ę żółtą(macała lutea), oraz w jej części środkowej małe zagłębienie, dołek środkowy(fnea centralis), najwrażliwsze miejsce siatkówki(ryc.
ZAD.
W siatkówce można wyodrębnić jej dwie różne rozwojowa i czynnościowo główne warstwy:tzw. część barwnikową(pars pignnentosa')i część nerwową(parsnervosać).
Budowa siatkówki.
W życiu zarodkowym oba listki kielicha wzrokowego różnicują się w ten sposób, że część barwnikowa powstaje z listka zewnętrznego, z listka wewnętrznego zaś pozostałe warstwy siatkówki, tworzące jej część nerwową, zwaną przez niektórych autorów "siatkówką właściwą".
Siatkówka właściwa z łatwością daje się oddzielić od warstwy barwnikowej.
Przy jej odrywaniu nabłonek barwnikowy pozostaje przy naczyniówce.
Występujące niekiedy u człowieka odwarstwienie siatkówki dotyczy również jej części nerwowej.
Tylko dokoła tarczy nerwu wzrokowego i w obrębie rąbka zębatego siatkówka jest mocniej związana z podłożem.
Na pozostałej przestrzeni ściśle przylega do warstwy barwnikowej, przytrzymywana ciałem szklistym i wnikaniem wypustek nabłonka barwnikowego między zewnętrzne człony czopków i pręcików(styczność anatomiczna-fizjologiczna).
Budowę siatkówki zasadniczo charakteryzuje zróżnicowanie jej komórek na trzy neurony.
Zewnętrznie znajduje się pierwszy neuron komórki wzrokowe wrażliwe na światło(czopki i pręciki):drugim neuronem są komórki dwubiegunowe, które można uważać za ogniwa łączące, i wreszcie trzecim, wewnętrznym neuronem są komórki zwojowe wielobiegunowe.
Neuryty tych komórek wytwarzają w siatkówce warstwę włókien nerwowych, które na tarczy n. wzrokowego zbiegają się wytwarzając nerw wzrokowy(str.
538).
Na podstawie badań w mikroskopie świetlnym wyodrębniono W warstw siatkówki:kierując się od zewnątrz do wewnątrz rozróżniamy(ryc, 236 k 1)część(warstwę)barwnikową siatkówki, 2)warstwę światłoczułą, 3)warstwę graniczną zewnętrzną, 's. papilla?s. papillae?warstwa barwnikowa(stcatum p(gmenti)z warstwa mózgowa(stratom cerebrale).
4)warstwę jądrzastą zewnętrzną, 5)warstwę splotowatą zewnętrzną, 6)warstwę jądrzastą wewnętrzną, 7)warstwę splotowatą wewnętrzną, 8)warstwę zwojową, 9)warstwę włókien nerwowych, 10)warstwę graniczną wewnętrzną.
Warstwy 2-10 tworzą wymienioną wyżej część nerwową siatkówki zawierającą receptory światła oraz trzy neurony drogi wzrokowej.
1.
Część(warstwa)barwnikowa siatkówki(pars pigmenti retinae)składa się z pojedynczego pokładu niskich, sześciobocznych komórek barwnikowych.
Komórki mają owalne jądro położone w pobliżu podstawy zwróconej do naczyniówki i zawierają liczne ziarenka barwnika skupione w pobliżu powierzchni wewnętrznej, które występują w postaci wtrętów cytoplazmatycznych.
Mają one kształt krótkich sztabek o barwie ciemnobrunatnej przy braku dopływu światła i odbarwiają się pod wpływemiświatła.
Barwnikiem tym jest melanina.
Znajdowano tu również lipofuscynę, stanowiącą produkt procesu fagosomalnego.
Każda komórka na powierzchni wewnętrznej ma od 10 do 40 cienkich wypustek cytoplazmatycznych, wypełnionych barwnikiem.
Wypustki te otaczają poszczególne pręciki i czopki oddzielając je od siebie.
Zmiany w oświetleniu powodują przemieszczanie się pigmentu.
Pod wpływem światła przesuwa się on do wypustek, wytwarzając dla każdego czopka i pręcika osłonkę barwnikową.
Prawdopodobnie zapobiega ona przenikaniu światła z jednej pobudzonej komórki do drugiej.
W oku pozbawionym światła ziarenka barwnika przesuwają się z wypustek do ciała komórek.
Komórki nabłonka barwnikowego oprócz ziarenek barwnika w cytoplazmie zawierają liczne mitochondria i siateczkę śródplazmatyczną gładką.
Komórki są ze sobą powiązane za pomocą homogennejsubstancji cementowej(neurokeratyny).
Pokrywa ona też podstawę tych komórek i łączy je z blaszką podstawną naczyniówki.
Na wewnętrznej powierzchni komórek substancja cementowa wytwarza cienką błonę z licznymi otworkami, przez które przechodzą kosmkowate wypustki cytoplazmatyczne.
Budowa i kształt komórek warstwy barwnikowej nie są w siatkówce jednolite:w okolicy dołka środkowego komórki są wysokie i wąskie, w okolicy zaś rąbka zębatego spotyka się komórki niższe i szersze, o większej liczbie jąder.
Nasuwa to przypuszczenie, że komórki warstwy barwnikowej mogą mieć znaczenie w procesie pobudzenia wzrokowego.
Wiadomo, że regeneracja rodopsyny w siatkówce nie zachodzi, jeżeli jej część nerwowa utraciła kontakt z częścią barwnikową.
Według niektórych poglądów warstwa siatkówki jest analogiczna do komórek osłonkowych włókna osiowego nerwu.
A zatem warstwa barwnikowa siatkówki może reprezentować neurolemę(osłonkę Schwanna)dla członów zewnętrznych receptorów siatkówki.
2.
Warstwa światłoczuła(stratom photosensonum)jest właściwym narządem odbiorczym, podczas gdy pozostałe warstwy służą tylko do przewodzenia bodżCOW.
Warstwa ta na przekrojach prostopadłych do siatkówki oglądana w mikroskopie świetlnym wygląda jak palisada(ryc.
236).
Najgrubsza jest na dnie dołka środkowego plamki żółtej, a ku obwodowi staje się coraz ciensza i w pobliżu rąbka zębatego dochodzi do 40 gm.
W skład warstwy światłoczułej wchodzą zewnętrzne, dośrodkowe wypustki komórek receptorowych siatkówki, tj. komórek wzrokowych czapkowych i pręcik o w y eh(cellulae opticae conifrmes et bacillifrmes), zwanych też c z o pk a mi(cog)i p r ę c i k a m i(bacill), które bezpośrednio sąsiadują z nabłonkiem barwnikowym.
Przewodzą one w kierunku ciał komórek czapkowych i pręcikowych leżących w warstwie jądrzastej zewnętrznej(p. dalej).
Aksony tych komórek sięgają do warstwy splołowateizewnętrznej, gdzie tworzą synapsy z dendrytami komórek drugiego neuronu.
Wypustki dośrodkowe pręcików mają kształt cylindryczny i są ciensze niż odpowiednie wypustki czopków.
Te ostatnie są grubsze i przybierają formę stożkową, przypominającą butelkę.
Badania w mikroskopie elektronowym wykazały jednak, że budowa.
c rt rż.


Z/(.
W/.
W/Z.
Fars pigrnentosa retinae.
Stratom photosensorium.
Stratom limitans ext.
Stratom nucleare ext.
Stratom plexiforme ext.
Stratom nucleare jot.
Stratom plexiforme int.
Stratom genglionare.
Stratom neurofbrarum Stratom lirnhans im.
j//.
IZ/*.
V/Y.
J i ej ii ri ri zir ii zł.
Cellu la optcabacilliformis Cellu la optca.
Ryc.
236. Schematyczne przekroje przez siatkówkę.
strefa syna ptyczna.
Gliocyti-'-88.
(komórki Mullera)Nucleus bacilli.
Nucleus coni-ę, -ą.
Segmentu m im. coni.
O'/fum.
Segmentom ext, coni.
bi(.
I'a Pić.
\cji(gś.
Stratom z f nucleare im.
Stratom plexiforme ext.
Stratom nucleare ext.
Stratom limitans externum.
Śtraturn photosensori u m.
połączeń z komórkami dwubiegunowymi:wg Sjóstranda.
529.


wewnętrzna zarówno czopków, jak i pręcików test zbliżona Orc 440 Wypustki py gkóww świeżo utrwalonej siatkówce człowieka osiągają długość od 100 do lZo pjj g. (czas gdy długość czopków wynosi około 79 gm.
Posuwając się w Kierunku rąbką ęggjego długość ta(dotyczy to zwłaszcza czopków)zmniejsza się W oKoBcr dołka śrya(gwego siatkówki zarówno czopki, jak i mniej liczne tu pręcOi są w 4 słie.
Gruboęę Ćgwynosi tu przeciętnie około 1, 5 urn.
Na obwodzie siaJBówłs czapli stalą się sze+ęjuosiągając 2, 5 do 3 urn grubości.
Człony zewnętrzne pręcików zawierają barwnik wrażliwy na światło, zwany rąąą, syną(czerwienią wzrokową), która pod wpływem działania światła ulega rozpada(Ńale stale wytwarzana jest od nowa, jeżeli zachowana test łączność pręcików z nąsjją.
kiem barwnikowym.
Obecność podobnych, przynajmniej dwóch, barwników stwtąy, dzono również w czopkach.
Jednym z nich test prawdopodobnie rodopsyna.
W ęjąj.
kówce Naczelnych zaobserwowano różny stopień absorpcji światła przez czopki pęwstosowaniu różnych tego natężeń.
Wyniki Gch doświadczeń są w pewnym stopjjązgodne z trójchromabczną teorią kolorowego widzenia.
Badania w mikroskopie elektronowym wykazały też, że w zewnętrznych wypuę.
kach komórek wzrokowych można wyróżnić dwa człony:zewnętrzny i wewnętrząyktóre są związane ze sobą za pomocą cienkiego i krótkiego połączenia zwanego r z ęąj(ciliunn).
O z ł o n z e w n ę 1 r z n y(seememum extemum)test położony.
Jak wspornnfą.
no wyżej, wśród mikrokosmkóa nabłonka barwnikowego.
Otoczony jest błoną korn%.
kawą.
Wewnątrz znajduje się koolumna złożona z krążków zawierających szczelinowąęeświatło(szerokość 3-8 run).
Krążki te są prawdopodobnie wytworzone przez silne sSt.
dawanie błony komórkowej.
Liczba ich u różnych gatunków kręgowców wynosi od ńWdo 1000.
Według niektórych autorów cała zawarta w pręcikach rodopsyna mieści się wewnątrz krążków.
Krążki znajdujące się w członach zewnętrznych czopków, zdaniem niektórych autorów, łączą się z przestrzenią międzykomórkową.
Odcinek łączący oba człony pręcików i czopków, rzęsa(cilium), zawiera 9 podłużnych, ułożonych na obwodzie włókienek oraz mikrosomy.
Włókienka mogą mieć znaczenie tylko strukturalne lub też stanowią drogę przewodzącą wyładowania elektryczne powstające w członach zewnętrznych przy rozkładzie barwników wzrokowych do członów wewnętrznych.
O z łon wewnętrzny(segmeatum imernum)zarówno czopków, jak i pręcików charakteryzuje się zawartością dużej ilości mitochondriów.
U ryb i ptaków ma on zdolność kurczenia się pod wpłyXem oświetlenia.
Dzięki temu światłoczuły człon zewnętrzny przesuwa się w kierunku nabłonka barwnikowego.
Człony pręcików i czopków ptoczone są przez elementy gicie:siatkówki(komórki Mullera).
Człon wewnętrzny zbliżając się do ciała komórki ulega zwężeniu i przechodzi przez błonę graniczną zewnętrzną.
Człony wewnętrzne czopków łączą się bezpośrednio z perykarionem komórek wzrokowych, pręciki natomiast mają stosunkowo długie odcinki łączące te dwie ich części.
Cezą one dośrodkowo od warstwy granicznej zewnętrznej, podobnie tak ciała Komórek wzrokowych--w warstwie jądrzastej.
Tam też zostały opisane.
3.
Warstwa graniczna zewnętrzna(stratum limitans extecnum)jest cienką blaszką podobną do delikatnego sita z licznymi otworkami, przez które przechodz 4 wewnętrzne człony pręcików i czopków.
Na poprzecznych przekrojach siatkówki warstwa graniczna wygląda jak przerywana linia.
Niektórzy są zdania, że warstwa ta Jest utworzona przez zakończenia tzw. włókien podścieliskowych(Mullera).
Włókna po 4 ścieliskowe są to długie, komórki ciągnące się przez całą grubość siatkówki.
Ich jąT 8 leżą w warstwie jądrzastej wevnętrznej.
Włókna podścieliskowe są komórkami glejowymi siatkówki i tworzą jej rusztowanie(p. dalej).
4.
War s twa j ąd r z as ta z e w net r zna(stratum nucleare externum)składa-ty w zasadzie z ciał komórek zarówno pręcików, jak i czopków.
Przechodzą przez 04 również człony wewnętrzne pręcików oraz aksony obu rodzajów komórek wzrołBwych czapkowych i pręcikowych dążące do warstwy splotowatej zewnętrznej.
PerłBriony czopków i pręcików leżą tu gęsto obok siebie.
Mają one niewielką ilość cytoplaAmy oraz duże owalne i okrągławe jądra.
Jądra pręcików są mniejsze od jąder czopł(8 i barwią się mniej intensywnie.
Są one ułożone w 5-8 warstw, przy czym jądra czoPków leżą bardziej zewnętrznie niż pręcików.
Włókno łączące ciało komórki z jej w?
pustką zewnętrzną jest dłuższe lub krótsze zależnie od tego, czy leży ona bliżej, czy 48 KRO.
jat od błony granicznej.
Pasma łączące czopków są bardzo krótkie lub nie występują wcale, gdyż Jądra ich leżą tuż przy warstwie granicznej zewnętrznej.
Niekiedy, zwykle w okolicy plamki żółtej, jądra komórek czopków spotyka się po-gonie zewnętrznej błony granicznej, w warstwie czopków i pręcików.
Wypustki protoplazmatyczne komórek wzrokowych, wychodzące z przeciwległego jjeguna ciała komórki w postaci delikatnych niteczek, wnikają do warstwy splotowatej-ewnętrznej, gdzie kończą się zgrubieniami wśród wypustek komórek dwubiegunowych warstwy jądrzastej wewnętrznej.
Grubość warstwy ziarnistej wewnętrznej na obwodzie siatkówki wynosi około 27 pm, w dołku środkowym zaś 50 gm.
5.
W ar stw a sp lot owa ta z e wnętrz na(stratum plexifrme externum)skłaąąsię z aksonów komórek czapkowych i pręcikowych, dendrytów i aksonów komórek łwubiegunowych, a także tzw. włókien poziomych(patrz dalej)oraz synaps łączących pierwszy neuron wzrokowy z drugim.
Włókna odśrodkowe(aksony)pręcików i czopków zawierają mitochondria, wolne rybosomy, mikrotubule, mikroflamenty.
Aksony pręcików są krótsze i węższe oraz zawierają mniejszą ilość mikrotubuli niż te wypustki czopków.
W opisywanej warstwie aksony czopków i pręcików kończą się zgrubieniami charakterystycznymi dla każdego rodzaju komórek.
Pręciki wytwarzają tzw. kuleczki końcowe(spherulae termina(es), czopki zaś sto p ę ko ń co w ą(pes tecminalis).
Zakończenia pręcików są mniejsze niż czopków.
Te ostatnie rozpościerają się szeroko w środkowej części warstwy splotowatej(ryc.
2381.
Kuleczki końcowe są silnie wgłobionei obejmują 2 do 7 dendrytów lub aksonów.
Dendryty pochodzą z komórek dwubiegunowych i poziomych(patrz dalej), , aksony zaś z komórek poziomych.
Każdy pręcik łączy się z dwiema komórkami dwubiegunowymi, prawdopodobnie z kilkoma czopkami oraz z neuronem poziomym.
Qzopki są bardziej zróżnicowane.
Ich stopy końcowe mają na swej powierzchni synaptyeznej kilka wgłębień, w obrębie których kontaktują z większą liczbą komórek warstwy jądrząstej zewnętrznej.
Im głębiej się znajdują, tym większą mają liczbę połączeń.
Łączą się zarówno z komórkami dwubiegunowymi, jak i poziomymi oraz z czopkami i pręcikami.
Liczba tych połączeń wynosi prawdopodobnie 575 do 600.
Warstwa splotowata zewnętrzna, jak nazwa wskazuje, ma budowę siatkowatą, przzczym część zewnętrzna jest bardziej luźna, część wewnętrzna bardziej zagęszczona.
W miarę zbliżania się do okolicy plamki żółtej układ warstwy splotowatej zewnętrznej zmienia się:wypustki dośrodkowe komórek czopków i pręcików przybierają coraz bardziej ukośny kierunek, zawracając w bok.
W pobliżu dołka środkowego plamki żółtej przebieg ich jest prawie równoległy do powierzchni.
Dzięki tym zmianom przebiegu warstwa splotowata zewnętrzna okolicy plamki żółtej(warstwa włókienkowa Herlego)jest najgrubsza przy brzegu dołka środkowego.
6.
Warstwa jądrzasta wewnętrzna, czyli zwojowa siatkówki(stratom nucleare iaternum s. ganglionare retinae)składa się głównie z dwubiegunowych komórek nerwowych.
Oprócz nich zawiera ona również tzw. komórki poziome i komórki amakrynowe, włośniczki naczyń środkowych siatkówki oraz gliocyty siatkówki.
Komórka dwubiegunowa wysyła dendryty do warstwy splotowatej zewnętrznej, gdzie kończą się one drzewkowatymi rozgałęzieniami, tworzącymi, jak wspomniano wyżej, synapsy z wypustkami fotoreceptorów.
Neuryt wnika w przeciw O 8 m kierunku do warstwy splotowatej wewnętrznej i tam się rozgałęzia, stykając się rozgałęzieniami dendrytów komórek zwojowych warstwy następnej W).
Jądra komórek warstwy jądrzastej wewnętrznej(6)są owalne lub okrągłe, dość duże i zawierają małą Bose cytoplazmy.
Cala warstwa jądrzasta wewnętrzna w mikroskopie świetlnym jest Po 4 obna do warstwy jądrzastej zewnętrznej, lecz na ogół znacznie ciensza.
W miarę Wżania się do plamki żółtej staje się stopniowo grubszą, a w okolicy dołka środkowe Bo znowu cieńczeje i w środku dołka prawie zanika.
Dzięki badaniom elektronoóo-mikroskopowym podzielono komórki dwubiegunowe na:1)pręcikowe, tworzące ABOapsy z różną liczbą kuleczek końcowych pręcików, 2)czapkowe, łączące się ze 88-opami końcowymi czopków, oraz 3)płaszczowe i spłaszczone łączące się z większą łtszbą stóp końcowych czopków.
Akson każdej komórki dwubiegunowej pręcikowej łoolaktuje z czterema komórkami zwojowymi, podczas gdy akson komórki dwubiegunowej czapkowej---z pojedynczą komórką zwojową.
Według niektórych autorów część Komórek dwubiegunowych przewodzi w kierunku od komórek zwojowych do czopków i pręcików:nie tylko więc od fotoreeeptorów do komórek zwojowych.
Komórki dwuKQl.


biegunowe mają duże znaczenie w rozprowadzeniu pobudzenia oraz przetwarzaniu gę zanim zostanie ono przekazane do komórek Ul neuronu.
Ko morki po zło me leżą najbardziej zewnętrznie, blisko warstwy splotowatejzewnętrznej i wysyłają drzewkowato rozgałęzione wypustki poziomo, równolegle dypowierzchni siatkówki.
Ich krótkie dendryty wchodzą w kontakt z czopkami, aksony zaś tworzą synapsy zarówno z czopkami, jak i pręcikami.
Komórki poziome otrzymu.
ląc więc impulsy z czopków przenoszą je do grup pręcików i czopków(ryć.
Z%).
K o mor ki a ma kryn o w e leżą blisko warstwy splotowatej wewnętrznej, mają krótkie wypustki, w tym jedną lub dwie kierujące się dośrodkowo do wewnątrz i kończące się w warstwie splotowatej wewnętrznej.
Wydaje się, że wypustki te, chociaż mają budowę dendrytów, spełniają funkcję i dendrytów i aksonów.
Grube i krótkie wypustki rozgałęziając się tworzą synapsy z komórkami zwojowymi i prawdopodobnie tak jak komórki poziome mają za zadanie utrzymanie łączności między różnymi miejscami siatkówki.
Warstwa jądrzasta wewnętrzna oprócz wymienionych komórek nerwowych zawiera jądra dużych komórek glejowych(włókna Mullera).
Cytoplazma tych komórek tworzy zagłębienia, w których spoczywają jądra komórek nerwowych Oyc.
236).
Komórki są wydłużone i smukłe.
Rozciągają się promieniście od warstwy granicznej zewnętrznej do warstwy granicznej wewnętrznej.
Ich końce wewnętrzne rozszerzając się wytwarzają warstwę graniczną wewnętrzną.
Liczne rozgałęzienia tych komórek tworzą gęstą sieć oplatającą opisywane wyżej elementy neuronów siatkówki.
Na granicy warstwy światłoczułej i jądrzastej zewnętrznej włókna glejowe wytwarzają warstwę graniczną zewnętrzną mającą liczne otwory, przez które przechodzą człony wewnętrzne pręcików i czopków(p. wyżej).
7.
Warstwa splotowata wewnętrzna(stra(um wexifrme imernum)znajduje się między warstwą jądrzastą wewnętrzną a warstwą zwojową i składa się z poła.
komórki dwu biegunowe pręcikowe.
pręciki.
komórka dwubiegunowa czapkowa.
komórka.
czopki.
komórka dwu biegunowa spłaszczona.
Ryc.
238.
Schemat przedstawiający budowę synaptyczna warstwy splotowatej zewnętrznej:wg Warwicka i Williarnsa.
532.
czonych ze sobą wypustek komórek dwubiegunowych, amakrynowych oraz zwojowych(ryc.
239).
Między tymi elementami tkanki nerwowej przechodzą wypustki gliocytówwypełniające przestrzenie między nimi.
Niekiedy w warstwie tej można znaleźć komórki przemieszczone z sąsiedztwa.
Budowa tej warstwy w swych szczegołach jest bardzo skomplikowana i nawet w obrazie mikroskopowo-elektronowym trudna do interpretacji.
Widoczne tu są aksony komórek dwubiegunowych, wypustki komórexamakrynowych i dendryty komórek zwojowych oraz synapsy wzajemnie je łączące.
Komórki dwubiegunowe tworzą z komórkami zwojowymi synapsy aksodendrytyczne i aksosomatyczne, z komórkami amakrynowymi zaś w zasadzie tylko aksosomatyczne.
Wypustki komórek amakrynowych tworzą synapsy z aksonami komórek dwubiegunowych i ciałami komórek zwojowych.
Synapsy te są bardzo liczne.
W okolicy dołka środkowego liczba ich w I mm'wynosi prawie 2 miliony.
8. Warstwa zw oj owa(stratom ganglfonare)składa się z komórek zwojowych.
Ęo o oĘssĘ o eg 7 y 99 gią.
9 W ĘQ.
49 ją 9 ocj o P o cjz::P.
komórki zwojowe.
BsŻv 244.
@e@'X as 9 W 9.
O Y@.
KBócycjąa'?ł*jgycj.
cj'QgQ.
***oo**O O.
komórki dwubiegunowe 6 Ryc.
239.
Schemat przedstawiający budowę synaptyczną warstwy splotowatej wewnętrznej.
Typy synaps:a-synapsy aksodendrytyczne, b, c-synapsy aksosomatyczne(b-dotyczące komórki zwojowej, c-dotyczące komórki amakrynowej), d, e, fpołączenia synaptyczne zakończeń aksonów komórki amakrynowej(d-z aksonami komórek dwubiegunowych, e-z dendrytami komórki zwojowej, f-z perykarionem komórki zwojowe)):wg Hogana, Alvardo i Weddella(modyf Dowlinga i Boycott).
Warstwa zwojowa n. wzrokowego(stratom ęanglionare n. optfci).


które stanowią trzeci neuron drogi wzrokowej.
Są one większe od komórek leżących w warstwach bardziej zewnętrznych.
Mają duże, jasne, okrągłe lub owalne jądro z dobrze zaznaczonym jąderkiem.
Tigroid daje się dobrze wykazać.
Średnica komórek zwojowych o większej liczbie dendrytów wynosi od W do 30 urn.
Dendryty tworzą synapsy z wypustkami komórek dwubiegunowych i amakrynowych w warstwie splotowatejwewnętrznej(patrz wyżej).
Ich liczba, kształt i zasięg rozgałęzień są zmienne.
Dendryty dochodzą do ciała komórki na jej biegunie przeciwległym do miejsca wyjścia aksonu.
Nla podstawie cech morfologicznych dendrytów można wyodrębnić przynajmniej 8 typów komórek wzrokowo-zwojowych.
Jedne z nich mają pojedynczy dendryt nie tworzący rozgałęzień.
Inne o jednym lub dwóch dendrytach w różnym stopniu się rozgałęziających tworzą różną liczbę synaps aż do bardzo licznych.
Z cytoplazmy każdej komórki wzrokowo-zwojowej powstaje jeden akson, który biegnąc prostopadle do powierzchni siatkówki przechodzi do warstwy włókien nerwowych.
Komórki wzrokowo-zwojowe tworzą na ogół jeden pokład, tylko po stronie bocznej tarczy nerwu wzrokowego znajdujemy dwie warstwy.
W miarę zbliżania się do plamki żółtej liczba ich znacznie wzrasta(do 8-10 warstw).
Na stokach dołka środkowego warstw tych z kolei ubywa, a na dnie dołka w ogóle nie ma komórek zwojowych.
W pobliżu rąbka zębatego jest ich bardzo niewiele.
W warstwie zwojowej nerwu wzrokowego spotykamy też włókna Mullera oraz gałązki naczyń siatkówkowych.
Nieliczne komórki zwojowe mają niekiedy występować, jak wspomniano wyżej, w warstwie jądrzastej wewnętrznej.
9.
W a rst w a w lok ten ne rw o w yc h(stratom neucoibrarum)składa się zasadniczo z aksonów komórek zwojowych(B).
Oprócz nich zawiera także gliocyty i inne elementy neurogleju, wśród nich liczne cienkie wypustki przeplatające pęczki włókien nerwowych, naczynia siatkówkowe oraz być może bliżej nieznane włókna odśrodkowe.
Włókna nerwowe zbiegają się ze wszystkich stron w kierunku tarczy nerwu wzrokowego.
Włókna połowy przyśrodkowej siatkówki zbiegają się koncentrycznie do tarczy.
Włókna bocznej części zbaczają ze swego bezpośredniego kierunku i łukowato wymijają plamkę żółtą, wstępując do tarczy z jej górnego i dolnego brzegu.
W ten sposób bocznic od plamki żółtej powstaje rodzaj szwu(rapie), dzielącego włókna nerwowe.
Włókna idące od plamki żółtej biegną najkrótszą drogą do tarczy zajmując w niej część boczną.
Przebieg tego pę c z k a tarczo w o-pi a mk o w ego(fscicu(us papil(omacu(ans)ma kształt poziomego owalu.
W samym dołku środkowym plamki żółtej nie ma prawie zupełnie włókien nerwowych.
Aksony komórek zwojowych człowieka nie mają osłonki mielinowej.
Pojawia się ona dopiero w miejscu wnikania włókien do nerwu wzrokowego.
Natomiast u innych ssaków aksony komórek zwojowych maja osłonkę nuelinową.
U człowieka może ona występować jedynie sporadycznie.
Gałęzie naczyń środkowych siatkówki znajdują się przeważnie wśród włókien nerwowych, choć leżą też częściowo w warstwie komórek zwojowych.
Występowanie w siatkówce włókien odśrodkowych było sugerowane przez licznych autorów.
Jednak występowanie ich u człowieka nie jest dotychczas udowodnione.
10.
Warstwa graniczna wewnętrzna(stratom limitans imernum)przylega do warstwy włókien nerwowych i stanowi granicę między siatkówką a ciałem szklistym.
Na zwykłych skrawkach siatkówki błona ta występuje w postaci cienkiej linii zupełnie gładkiej od strony ciała szklistego i wykazującej wyraźne nierówności na stronie włókien nerwowych siatkówki.
Badania w mikroskopie elektronowym wykazały że stanowi ona twór powstały z włókien kolagenowych pochodzących z ciała szklistego, oraz z włókien tkanki glejowej siatkówki.
Niektórzy autorzy kwestionują jej bezkomórkową budowę, jaką uznawano poprzednio.
Błona graniczna wewnętrzna bierze udział w mechanizmie wymiany płynów między ciałem szklistym a siatkówką, za jej zaś pośrednictwem z naczyniówką.
Błona graniczna wewnętrzna występuje na przestrzeni całej siatkówki, od rąbka zębatego począwszy z jej dołkiam środkowym włącznie, nie pokrywa jedynie wnęki naczyniowej na tarczy nerwu wzrokowego.
Od opisanej budowy znacznie odcńylają się dwa miejsca siatkówki:tarcza n. wzrokowego uwzględniona poprzearuc(str. 525)oraz plamka żółta.
P I a m k a z o ł 1 a.
Najwrażliwszym miejscem siatkówki jest plamka żółta(macała lutea).
Jest to płytkie owalne zagłębienie, którego najdłuższy wymiar wynosi około 2 mm(ryc.
2401.
Środek plamki żółtej, czyli dołek środkowy(fnea cemralis)leży w odległości 3.
5 mm bocznic od brzegu tarczy nerwu wzrokowego i nieco poniżej jego środka.
Przez dołek środkowy, jak wiemy(str.
5 O 8), biegnie oś wzrokowa i pada na niego osiowy promień światła.
W dołku środkowym wszystkie warstwy siatkówki są rozsunięte i pozostają jedynie czopki, znacznie ciensze od innych i gęściej ułożone.
W dołku środkowym są więc najlepsze warunki do dokładnego odbierania bodźców świetlnych.
Wzajemny stosunek pręcików i czopków jest różny w różnych częściach siatkówki.
W dołku środkowym plamki żółtej, na przestrzeni o średnicy niespełna 0, 5 mm znajdują się same czopki.
Tuż poza obwodem tego pola między czopkami pojawiają się nieliczne pręciki, których przybywa tym więcej, im dalej od dołka środkowego.
W odległości 5 mm od dołka środkowego aż do samego prawie rąbka zębatego każdy czopek koncentrycznie jest otoczony trzema lub czterema rzędami pręcików.
Rozmieszczenie pręcików i czopków i ich wzajemny stosunek widać najlepiej na przekrojach poprzecznych, równoległych do powierzchni siatkówki.
Wtedy czopki występują jako większe, a pręciki jako mniejsze krążki.
Liczba czopków w siatkówce ludzkiej wynosi około 6---7 milionów, a liczbę pręcików ocenia się na 110--125 milionów.
Przewodnictwo podrażnień świetlnych w plamce żółtej jest bardziej dokładne niż na obwodzie.
Każdy czopek ma tu swoją własną komórkę zwojową i włókno nerwowe.
Prawdopodobnie w ośrodku wzrokowym kory mózgu każdej wrażliwej na światło komórce siatkówki odpowiada oddzielna komórka nerwowa.
Im bardziej ku obwodowi siatkówki, tym warunki odbierania bodźców świetlnych są gorsze:tu już kilka światłoczułych komórek swymi wypustkami łączy się z jedną komórką dwubiegunową:kilku komórkom dwubiegunowym odpowiada jedna komórka zwojowa i jedno włókno nerSNON ć.
Odbieranie wrażeń w plamce żółtej jest więc ścisłe i ostre, podczas gdy podnieta świetlna z części obwodowych siatkówki dochodzi do mózgu w postaci mniej wyraźnego odbicia.
W otoczeniu plamki żółtej ostrość wzroku wynosi już/" jeszcze dalej ku obwodowi tylko/, ostrości naośnej.
Tym sie tłumaczy, dlaczego dołek środkowy siatókawki zawsze jest tak ustalony, że przedmioty obserwowane odbijają się w tej części siatkówki.
Czynność czopków polega na wyraźnym odbieraniu wrażeń kształtu i barw przedmiotu w jasnym świetle:czynność pręcików na przystosowaniu oka do słabych oświetleń przez zwiększenie pobudliwości świetlnej(adaptacja)oraz orientacji w przes*rzen*.
Nabłonek barwnikowy siatkówki w obrębie dołka środkowego jest zgrubiały.
To samo dotyczy warstwy naczyń włosowatych naczyniówki:wzmożone ukrwienie naczyniówkowe jest tu potrzebne, gdyż plamka żółta jest pozbawiona naczyń siatkówki.
Żółte zabarwienie plamki jest najlepiej widoczne po śmierci, kiedy siatkówka ulega zmętnieniu.
Za życia żółte zabarwienie dołka środkowego staje się widoczne przy wziernikowaniu w tzw. świetle bezczerwiennym, co jest dowodem na to, że zabarwienie to nic jest zjawiskiem pośmiertnym, jak dawniej sadzono.
W obrębie tarczy nerwu wzrokowego, gdzie nie ma elementów światłoczułych, oko nie jest wcale wrażliwe na światło.
W polu widzenia miejscu temu odpowiada p I a mkaślepa, zwana dawniej plamką Mariotte a.
Kształt plamki jest pionowo-owalnycj***.


średnica pionowa w polu widzenia wynosi 7.
5'.
Brzeg przyśro 4 Kowv leży lL 5', boczą Il. 5'na zewnątrz od punktu fiksacyjnego(w który się wpatrujemy)W zwykłych ej, runkach, patrząc jednym okiem, nie zdajemy sobie sprawy z istnienia tej ślepej ptąją, ki, ponieważ wystarcza najmniejszy ruch okiem, aby przedmiot, który znikł w j-plamce, znowu się ukazał.
Podczas patrzenia obuocznego obie plamki nie przykryą:*tego samego przedmiotu:przedmiot, który znika w obrębie jednej plamki, w druęjj(oku daje obraz padający na wrażliwą część siatkówki i test tym okiem widziany, jQrąbku zębatym(ara serrata)kończy się właściwa siatkówka W miaJę zbliżąntąsię do rąbka pręciki i czopki stają się krótsze i grubsze, i tuż przed rąbkiem zanięjjąWarstwy jądrzaste cieńczeją i miejscami zlewają się.
Komórki zwojowe są coraz mmwliczne.
Wzrasta natomiast tkanka glejowa.
Dalszym przedłużeniem siatkówki, już jąj-jczęści ślepej(str. 525), jest dwuwarstwowy pokład komórek tylnej powierzchni ciątąrzęskowego i tęczówki.
Najbardziej do przodu położoną częścią zarodkowego kielichąocznego jest obwódka barwnikowa brzegu żrenicznego tęczówki(str. 5221, szczególnie dobrze widoczna przy zwężonej źrenicy.
Blisko rąbka zębatego nierzadko spotyka się przestrzenie to rbielowąteNajpierw zjawiają się w warstwie splotowatej zewnętrznej i stopniowo wzrastają.
Torbiele te są uważane za twory fizjologiczne i występują zarówno u osób młodych, jak i u starszych.
Przypuszcza się, że chodzi tu o zjawisko zamkowe w związku ze stosunkową słabym ukrwieniem tej okolicy.
Naczynia krwionośne siatkówki(rasa sangulnea retinae).
Zaopatrzenie tętnicze siatkówki pochodzi od tętnicy ocznej(a, ophthalmica).
Jej odgałęzienie t. ś r o dk o w a siatkówki(a, centralis retinae), która wchodzi do nerwu wzrokowego w odległości 10-15 mm za gałką oczną 0.
Ul, str. 199)-biegnie wzdłuż osi nerwu do tarczy nerwu wzrokowego, gdzie się wydobywa na powierzchnię i dzieli na gałąź górną i dolną.
Obie gałęzie dzielą się z kolei na tętniczki skroniowe siatko w k i:górną i dolną(arterfolae temporales cetinae, supenor et interior), oraz tętniczki nosowe siatkówki:górną i dolną(actenolae nasales retnae, superior et interior).
Tętniczki te biegną powierzchownie w warstwie włókien nerwowych siatkówki i podążają do rąbka zębatego, dzieląc się po drodze dychotomicznie.
Włośniczki przenikają do warstwy jądrzastej wewnętrznej.
Okolica plamki żółtej jest zaopatrywana przez gałązki górnej i dolnej tętniczki skroniowej, tzw. tętniczkę górną i dolną plamki(arterfo(a macu(ans superfor et mfcior).
Te naczynia biegną promieniście i tworzą pętle włosowate, pozostawiając strefę beznaczyniową w obrębie dołka środkowego o średnicy 0, 4-0. 5 mm.
Czopki i pręciki wraz z jądrami swych komórek są odżywiane przez naczynia włosowate naczyniówki poprzez blaszkę podstawną i nabłonek barwnikowy siatkówki.
Tętnice siatkówki są naczyniami końcowymi i nie zespalają się z sobą:ich niedrożność prowadzi do zaniku siatkówki.
Niekiedy część siatkówki położona między tarczą a plamką żółtą jest odżywiana przez tętniczkę rzęskowa-siatkówkową(arterfola cilioretinalis), gałązkę odchodzącą z koła naczyniowego n. wzrokowego(circulus vascu(osusn, optici)utworzonego przez tętnice rzęskowe krótkie tylne.
Z y ty s i a 1 k o w k i nie towarzyszą tętnicom, chociaż obszar rozprzestrzeniania jest ten sam i dlatego mogą mieć te same nazwy.
Średnica tętnicy jest mniejsza niż żyły i wynosi 8/, lub*/, średnicy żyły.
Żyły siatkówki, podobnie jak tętnice, nie zespalają się z sobą.
W pobliżu rąbka zębatego gałązki końcowe żył nie dochodząc do niego wyginają się i biegną dalej okrężnie, równolegle do obwodu siatkówki, gdzie tworzą niezupełrópierścień.
Nawet najbardziej obwodowe pierścienie włosowate nie dochodzą do rąbka zębatego.
Miejsce powstawania żyły środkowej siatkówki(jena centralis retinae)z górnej i dolnej gałęzi znajduje się na poziomie blaszki sitowej, trochę dośrodkowo o 4 podziału tętnicy na jej dwie główne gałęzie.
Żyła środkowa leży po stronie skroniowej tętnicy, biegnie w osi nerwu wzrokowego razem z tętnicą i przebjja oponę twardą dalej od gałki ocznej niż tętnica.
Żyła najczęściej uchodzi do zatoki jamistej(t. 111, str. 3981 po oddaniu gałązki do żyły ocznej górnej.
Niekiedy uchodzi ona wprost do żyły oczneiNa czyń chłonnych w ścisłym znaczeniu siatkówka nie zawiera.
Chłonka krąży między różnymi składnikami siatkówki oraz w pochewkach okołonaczyniowych i uchodzi do przestrzeni międzypochewkowyeh nerwu wzrokowego.
Dno oka oglądane przez wziernik oczny(oftalmoskop).
Barwa oświetlonej części.
S Q ćć.
Maco la łutea.
******-, *"*, *e*a, *, *łjj:jjjjjjjjjjl((t.
ŃlŃl.
Ęwęąe:%Ą.
*a*u*neurofi bratu mStrato rngang liana re Strato rnplexiforme jot.
Stratom nucleare im.
**-Stratom plexiforrne eXt.
**Fars pięmemosa re(@ae.
Choroidea.
Ryc.
240.
Okolica plamki żółtej(dołka środkowego)siatkówki w przekroju poprzecznym(paw.
558), dna oka zależy od wielu czynników, głównie jednak od jakości zastosowanego źródła światła.
Przy użyciu promieni długofalowych(żarówka)dno jest czerwone:przy większej zawartości promieni krótkofalowych(światło gazowe)dno ma odcień jaśniejszy:przy wyłączeniu promieni długofalowych dno jest zielone, a naczynia siatkówki prawie czarne.
W takim świetle bezczerwiennym dużo szczegółów występuje wyraźniej, niektóre z nich dopiero w tych warunkach stają się widoczne, np. żółta barwa plamki żółtej czy rysunek włókien nerwowych siatkówki.
O barwie dna oka decyduje też zawartość barwnika w nabłonku barwnikowym siatkówki i w komórkach barwnikowych(chromatoforach)naczyniówki.
Wreszcie nie bez znaczenia jest tu zawartość krwi w naczyniach włosowatych naczyniówki.
Przy dużej zawartości barwnika w nabłonku barwnikowym siatkówki naczyniówka jest zupełnie przystanięta i dno oka ukazuje się w jednostajnej barwie brunatnawa czerwonej.
W przypadkach skrajnych, np. u osób rasy czarnej, dno jest ciemnoszare.
Przy skąpym zasobie barwnika siatkówki i dużej jego zawartości w naczyniówce dno ma wygląd tafelkowaty:naczynia naczyniówki, przeważnie żyły, tworzą jasnoczerwoną siatkę, której oczka(przestrzenie międzynaczyniowe)są ciemne lub czerwonawobrunatne.
Im mniej jest barwnika w nabłonku barwnikowym i w naczyniówce, tym bardziej prześwieca twardówka i dno oka jest jaśniejsze.
U blondynów i bielaków(albinosów)ze skąpą ilością lub brakiem barwnika w oku, naczynia naczyniówki tworzą czerwoną siatkę na żółtaworóżowym podłożu.
Naczynia te są szersze i mniej ostro zaznaczone niż naczynia siatkówkowe, które biegną powierzchownie w stosunku do naczyń naczyniówki.
Te ostatnie są płaskie i nie wykazują odblasku.
Obraz dna ocznego jest powiększony prawie pięciokrotnie lub l 5-krotnic zależnie od sposobu wziernikowania.
Tarcza(krążek)nerwu wzrokowego(discus nerw optici:p. dalej), oglądana przez wziernik, odcina się od reszty dna jako owal lub krążek bladoróżowy o średnicy 1, 5--1. 7 mm.
W warunkach prawidłowych tarcza znajduje się na tym samym poziomie co siatkówka i nie wystaje w postaci brodawki nad otoczenie, jakby to sugerowała jej dawna nazwa pawi(a.
Barwa tarczy zależy od naczyń włosowatych, prawie przezroczystych włókien nerwowych i przeświecającej blaszki sitowej.
Skroniowy odcinek tarczy jest trochę jaśniejszy z powodu mniejszej grubości przebiegającej tędy wiązki włókien tarczowa-plamkowych(str.
534).
W części środkowej, gdzie z osi nerwu wzrokowego wychodzą naczynia krwionośne, tarcza ma zwykle płytkie zagłębienie o jaśniejszym zabarwieniu.
Jest to jakby wnęka naczyniowa n. wzrokowego(hilus vasculosus n. optici).
Tętnica środkowa siatkówki zwykle rozdziela się już w obrębie tarczy.
Niekiedy podział tętnicy odbywa się bardziej w tyle:wtedy na tarczy ukazuje się nie pień naczyniowy, lecz jego gałązki.
Czasem mała tętniczka wychodzi z brzegu tarczy i haczykowato zawraca ku siatkówce.
Jest to tętniczka rzęskowa-siatkówkowa.
Odpowiadająca tej żyła zdarza się rzadko.
897.


Ną dnie wnęki naczyniowej widzi się niekied*szare celki, oTow@3@4 ce otworąęblaszki sitowej, przez które przechodzą włókna nerwowe.
Granice tarczy nerwu wzrokowego są zwykle wyraźne.
Jednakże brzeg nosowy jąąnieco zatarty, gdyż tędy przebiega więcej włókien nerwowych Często dokoła tąreęwzarysowują się dwa pierścienie:wewnętrzny biały jest obnażonym brzegiem twąrąąąj, ki, a zewnętrzny barwnikowy zależy od nagromadzenia barwnika w nabłoaku barwją, kowym siatkówki.
Pierścienie te mogą występować oddzielnie i nie zawsze otaczae ąą, ty obwód tarczy:niekiedy widać je od strony zewnętrznej.
Naczynia krwionośne siatkówki, tak już wiemy, rozchodzą się zięę.
kle w czterech kierunkach jako górne i dolne, przyśrodkowe i boczne, nie dając zeepj.
leń.
W rzeczywistości nie widzimy samych naczyń, lecz słup krwi poprzez przezroczy.
stą jego ścianę i praearoczyste warstwy powierzchniowe siatkówki.
Tę(nice są jasny.
czerwone, przez środek przechodzi pasmo odblasku:żyły są szersze, ciemnoczerwoąeczęsto tętnią w obrębie tarczy, pasmo odblasku jest tu znacznie mniej zaznaczone.
Oą.
blask naczyniowy powstaje skutkiem odbicia światła wziernika od słupa krwi.
Włókna nerwowe siatkówki nie są widoczne przy użyciu zwykłych żróde(światła, ponieważ w siatkówce włókna nie mają osłonki rdzennej.
W niektórych oczach prawidłowych mniej wyraźny, zatarty brzeg tarczy nerwu wzrokowego zależy od delt.
kamego promienistego prążkowania, wywołanego rozchodzeniem się włókien nerwą.
wych.
Przy wziernikowaniu dna oka w świetle bezczerwiennym włókna nerwowe występują wyraźnie, część włókien podąża od plamki żółtej wprost do tarczy, inne półkolem otaczają tę wiązkę, podczas gdy włókna nosowej połowy siatkówki biegną promieniście do tarczy.
Dołek środkowy wraz z plamką żółtą jest owalnym obszarem pozbawionym naczyń, prawie tej samej wielkości co tarcza nerwu wzrokowego.
Obszar ten znajduje się w odległości dwóch średnic tarczy na zewnątrz i nieco niżej tarczy.
Jest ciemniejszy niż reszta obszaru ocznego, ponieważ wskutek ścieńczenia w tym miejscu siatkówki prześwieca tu nabłonek barwnikowy:często też jest z lekka nakrapiany barwnikiem.
Dołek środkowy jest ograniczony pasemkiem odblasku, który powstaje wskutek odbicia światła wziernika od spadzistych brzegów tej okolicy.
Najgłębsze miejsce dołka środkowego, czyli d o te c z e k(fveo(a), jest brunatnawoczerwoną plamką z maleńkim odblaskiem w kształcie sierpa.
Obydwa odblaski są najbardziej zaznaczone w oczach osobników młodych.
Mała trzecia część dołka w świetle bezczerwiennym ma zabarwienie cytrynowa-żółte, od którego pochodzi nazwa plam k i z ółtej(maculalutea).
Oznaki śmierci w obrazie wziernikowym dna oka.
W ciągu I do 2 minut po śmierci tarcza nerwu wzrokowego zaczyna blednąć, a po kilku minutach jest biała.
Tętnice siatkówki stają się węższe, żyły ciemniejsze.
Po 15---20 minutach występuje rozpad słupa krwi w tętnicach i obserwujemy wiele ich fragmentów.
W ciągu I 2 godzin całe dno oka przybiera zabarwienie mlecznobiałe.
Nieomylną oznaką śmierci jest zapadanie się żył i tętnic, występujące przy lekkim ucisku na gałkę oczną.
Nerw wzrokowy(nervus options).
Nerw wzrokowy zarówno rozwojowa, jak i czynnościowo jest zmieniona częścią mózgowia.
Biegnie on od gałki ocznej do skrzyżowania wzrokowego i prowadzi włókna nerwowe siatkówki do mózgowia(t. IV, str.
4 O 3).
Z jego przebiegiem i strukturą zapoznaliśmy się poprzednio(str. l 68).
Obecnie należy zwrócić uwagę na niektóre specjalne właściwości jego budowy Oryc 242).
Nerw wzrokowy zbiera włókna nerwowe siatkówki i podąża przez oczodół do jamy czaszki.
Zgodnie z tym odróżnia się:1)odcinek wewnątrzgałkowydługości około 0, 7 mm:2)odcinek wewnątrzoczodołowyod gałki ocznej do kanału wzrokowego, długości około 30 mm:31 odcinek wewnątrz kanału wzrokowego, długości około 5 mm oraz 4)odcinek wewnątrzczaszkowy aż do skrzyżowania wzrokowego długości 10 nim.
KQQ.
j W odcinku wewnątrzgałkowym włókna nerwowe siatyjwkizbiegają się w kierunku tarczy nerwu wzrokowego.
Pośrodku tarczy znajduje się wnęka naczyniowa(hilus vasculosus:str. gązj przez którą wchodzi t. środkowa siatkówki.
Jeżeli wnęka jest ąjększa, to mówi się o zagłębieniu fizjologicznym tarczy.
Ryć.
241.
Dno gałki ocznej prawej u żywego człowieka.
Tętnice siatkówki przeświecają jaśniej niż żyły.
Po stronie prawej tarcza n. wzrokowego, po lewej plamka żółta(paw.
108).
(excavatio physioJogica disci), które pochodzi stąd, że włókna nerwu we siatkówki zaginają się na brzegach tarczy łagodnymi łukami, aby opuścić gałkę.
Zagłębienie fizjologiczne widać dobrze na przekroju podłużnym tarczy nerwu wzrokowego.
Obserwujemy wówczas, że część wewnątrzgałkowa nerwu wzrokowego jest ciensza(średnica 1.
5 mm)niż część pozagałkowa(3-4 mmk w obrębie odcinka wewnątrzgałkowegobowiem włókna nerwowe nie mają osłonki rdzennej.
Otrzymują ją dopiero po przejściu przez blaszkę sitową, wskutek czego zarówno każde włókno z osobna, jak i cały pień nerwu znacznie grubieją.
B I as z k a s ił o w a(lamina cribrosa:str. 512)jest rozpięta w poprzek kanału twardńwki(str. 5 l 3):przez oczka tej blaszki przechodzą wiązki włókien nerwowych.
W części tylnej blaszki sitowej beleczki zbudowane są z tkanki łącznej obejmującej naczynka, pochodzące z koła naczyniowego nerwu wzrokowego(cicculusPasculosus n. optici:p. dalej)oraz z tkanki glejowej.
W części przedniej(naczyniówkowej)blaszki sitowej beleczki składają się jedynie z tkanki glejowej.
Na dnie zagłębienia fizjologicznego tarczy znajduje się cienki pokład gleju, zwany tą k o tk ą(memscus), a obwód nerwu wzrokowego stykający się z naczyniówką i twardówka jest podszyty neuroulejem, tzw. tkanką pośrednią(tela intermedia).
2.
W odcinku wewnątrzoczodołowym n. wzrokowy wynurza się z gałki ocznej tuż powyżej i nieco nosowo od bieguna tylnego:stąd biegnie w postaci okrągławego powrózka grubości 3-4 mmdo góry i przyśrodkowo w kierunku kanału wzrokowego.
Na swojej drodze nerw wygina się esowato, o czym była mowa na str.
169. Izie.


ki temu gałka oczna może swobodnie wykonywać swe ruchy.
Ten ją.
dmiar długości części oczodołowej n. wzrokowego zabezpiecza też włókna nerwowe przed uszkodzeniem w przypadku znacznego wysą.
dzenia gałki.
N. wzrokowy przed kanałem wzrokowym jest otoczony przyczepami mięśni gąj:gocznej(p. dalej), przy czym przyczepy mięśnia prostego górnego i prostego przyśroąją.
wego ściśle przylegają do pochewki nerwu.
Tym tłumaczą się bóle przy krańcowych zwrotach gałki, tak znamienne w przypadku zapalenia odcinka oczodołowego nerwu wzrokowego.
W części tylnej oczodołu bocznic od nerwu leży tętnica oczna ze zwojeą(rzęskowym i mięsniem prostym bocznym(p. dalej).
Wewnątrz pierścienia ścięgnistego wspólnego(aaulus(endiaeus com.
mums:p dalej)otaczającego ujście kanału wzrokowego, u szczytu lejka mięśniowego jaki wytwarzają przyczepy początkowe mięśni, znajdują się także obie gałązki n. oka ruchowego, n. nosowo-rzęskowy, nerw odwodzący i przeważnie żyła oczna górna g, 111, str.
391.
Dalej do przodu nerw wzrokowy biegnie pośrodku lelka mięśniowego.
Nerw nosowo-rzęskowy, tętnica oczna i żyła oczna górna przechodzą nad nerwem wzrokowym, kierując się ku stronie przyśrodkowei.
W pobliżu gałki ocznej n. wzrokowy jest otoczony nerwami i tętnicami rzęskowymi długimi i krótkimi.
Tętnica środkowa siatkówki(a, centralis retnae), która w pobliżu kanału wzrokowego odchodzi od tętnicy ocznej, biegnie do przodu tuż przy pochewce zewnętrznej nerwu wzrokowego i wchodzi do nerwu po jego stronie dolna-wewnętrznej w odległości mniej więcej 12 mm od gałki.
W miejscu wejścia naczyń nerw wzrokowy przybiera kształt owalny lub podkowiasty.
W oczodole i kanale wzrokowym nerw objęty jest pochewkami odpowiadającymi oponom mózgowia:pochewką zewnętrzną(vagina externa n. optici), pochewką wewnętrzną(zagina interna n. opticO i rozpościerającą się między nimi pochewką środkową odpowiadającą pat ęczynówce(arachnoidea)(ryc.
243).
W kanale wzrokowym opona twarda mózgowia rozszczepia się na dwie warstwy:warstwa zewnętrzna przechodzi w okostną oczodołu, a wewnętrzna okrywa nerw wzrokowy.
Huus vascuiosus(excayauo disci)Discus n. optici.
Vagina ext.
erachnoidea--Vagina int.
--44.
Ryc.
242. Przekrój podłużny przez n.
A, centraiis tętna e.
(paw.
-408).
Retne Choroidea.
Selera.
Lamina cribrosa.
V, centralis retinae.
wzrokowy i tarczę n. wzrokowego.
Pochewka zewnętrzna n. wzrokowego, która odpowiada oponie twardej, składa się z wiązek włókien kolagenowych, wśród których znajdują się liczne włókna sprężyste.
Jej grubość wynosi 0, 35-0, 5 mną jest ona najgrubsza przy gałce, gdzie przechodzi wprost w twardówkę.
Pochewka zewnętrzna luźno otacza pień nerwu:Jej włókna obwodowe biegną w kierunku podłużnym, włókna środkowe są okrężne.
Warstwa włókien podłużnych ma luźne wiązanie i często dzieli się na kilka blaszek.
Między blaszkami znajdują się podłużne gwiaździste komórki dość ściśle powiązane włóknami elastycznymi.
Powierzchnia wewnętrzna pochewki zewnętrznej jest wysłana śródbłonkiem.
Pochewka wewnętrzna, odpowiadająca oponie miękkiej, dość ściśle obejmuje n. wzrokowy.
Ma ona budowę podobną do pochewki zewnętrznej, tylko jej włókna obwodowe biegną okrężnie, a najbardziej wewnętrzne są podłużne.
Między włóknami podłużnymi a okrężnymi znajdują się liczne naczynia krwionośne:pochewka wewnętrzna jest o wiele bardziej unaczyniona niż zewnętrzna.
Pochewka wewnętrzna wysyła w głąb pnia nerwowego beleczki łącznotkankowe, które tworzą przegrody między wiązkami włókien i stanowią łącznotkankowy zrąb nerwu:przegrody te doprowadzają naczynia krwionośne.
Pochewka środkowa odpowiadająca pajęczynówce o utkaniu bardziej komórkowym ma stosunkowo mniej włókien klejodajnych i naczyń krwionośnych.
Jest ona połączona z obiema pochewkami za pomocą licznych beleczek łącznotkanowych i jest po obu swych stronach wysłana śródbłonkiem.
Między pochewką zewnętrzną a pajęczynówką znajduje się p rzestr zeń między po che w k owa(sąatum imecvaginale)nie mająca większego znaczenia dla komunikacji z odpowiednią przestrzenią śródczaszkową.
Natomiast płyn krążący w przestrzeni podpaięczynówkowej między pajęczynówką a pochewką wewnętrzną nieprzerwanie łączy się z podpajęczynówkowympłynem śródczaszkowym.
Z pochewek obejmujących n. wzrokowy(str. 169)pochewka zewnętrzna w kanale twardówki przechodzi w jej warstwy zewnętrzne bez wyraźnej linii demarkacyjnej.
Z tą warstwą twardówki łączy się także pochewka środkowa oraz większa część włókien pochewki wewnętrznej:pozostała część włókien pochewki wewnętrznej wnika do naczyniówki i do utkania ograniczającego obwód tarczy nerwu wzrokowego.
Na przodzie, gdzie pochewki nerwu wnikają do twardówki, przestrzenie międzypochewkowekończą się ślepo.
Budowa.
Na przekroju poprzecznym n. wzrokowego widać, że do nerwu ściśle przylega pochewka wewnętrzna, od której wnikają przegrody dzielące go na liczne(8001(00)wiązki(str. l 69).
Na przekroju podłużnym przegródki te wyglądają jak cewki zawierające wiązki włókien nerwowych, przy czym tkanka glejowa zawsze odgranicza łącznotkankowe rusztowanie od tkanki nerwowej.
Niektóre wiązki przez otwory w przegródkach łączą się z sobą i w ten sposób odbywa się wymiana włókien między sąsiadującymi wiązkami.
W przegrodach biegną naczynia krwionośne:zatem każde naczynie krwionośne jest otoczone tkanką łączna, a ta z kolei tkanką glejową.
88 c.
243. Pochewki n. wzrokowego.
Vłład włókien klejodajnych:schemat wg Fischera.
Włókna nerwu wzrokowego, których liczbę ocenia się na przeszło I milion, po przejś 9 przez'blaszkę sitową otrzymują osłonkę rdzenną różnej grubości.
Włókna nerwoYepochodzące z okolicy plamki żółtej siatkówki, zwane włóknami plamko?
9:I a r c z o w y m i(str. 534), zajmują część skroniową(boczną)tarczy nerwu wzrokoćYeko, na przekroju ma ona kształt trójkąta ze szczytem zwróconym do środka nerwu.
P 9 l 8 ero w odległości 12-15 mm za gałką oczną wiązka ta wchodzi do środka pnia Pśówowego i biegnie wzdłuż jego osi aż do skrzyżowania wzrokowego.
Pęczek tarczo ć 98 plamkowy obejmuje około 658 włókien nerwu wzrokowego, które na przekroju p 9 P(zecznyrn tego nerwu zajmują około/, -/. powierzchni przekroju.
Włókna po 54 l.


O v 4 ś+.
Discus n. optici.
Wełna.
Circ ul usvasculosus n. op(ci.
Sc/e za Choroidea.
W Z/Mgjjjjg(Choroidea.
X A, ciliaris p 98 Parni 9(9865 eŃKją-ąją-(łe(Mus oOPsus.
CIBTB.
A, ciliaris post, breyis Wami collaterales.
A, ophthalrnica.
A, centralis retinae.
-Vagina ext, n. optici-ArachnoideaVagina int, n. optici Neryus opticus.
bHyc.
244. Unaczynienie nerwu wzrokowego w jego części oczodołowej:a-wg Franęois i Neetensa, b-wg Hayreha.
zaplamkowe pochodzące ze skroniowej części siatkówki leżą początkowo przyśrodkowooraz nad włóknami i poniżej włókien plamkowych.
Ku tyłowi zaś od miejsca wniknięcia do nerwu tętnicy środkowej siatkówki układają się w obu skroniowych kwa 4 rantach przekroju.
Natomiast włókna z nosowej części siatkówki tuż za gałką oczną zł mnują trójkątne pole po przyśrodkowej stronie nerwu, przypominając kształtem ukłaĆwłókien plamkowych po stronie skroniowej.
W tylnym odcinku nerwu leża one w oWnosowych kwadrantach jego przekroju.
Nerw wzrokowy oprócz włókien wzrokoWBBzawiera także inne rodzaje włókien.
Są to włókna dośrodkowe dla odruchu żrenicznego oraz włókna odśrodkowe.
Włókna żreniczne, ńlogenetycznie stare i nie mające o 4 tanki rdzennej, biegną na obwodzie nerwu:włókna te, zależnie od siły światła i adapPcli wpływają na szerokość źrenicy(t. IV, str.
4 O 8).
Rola włókien odśrodkowych nie je 4 łwyjaśniona.
Prawdopodobnie unerwiają one naczynia krwionośne.
Przypisuje się 88 ponadto znaczenie w oddziaływaniu na wzrok podrażnień słuchowych, wrażeń smalę wych i węchowych.
Starkiewicz W.
889.
Włókna nerwu wzrokowego opierają się o zrąb neurogleju.
Glej więc odgrywa tu tę sarną rolę co w mózgowiu.
Ponadto jest on izolatorem włókien nerwowych, które nie stykąją się bezpośrednio z łącznotkankowymi przegrodami nerwu.
Utkanie glejowe które jest tu dość skąpe, zawiera-dwa rodzaje komórek pochodzenia ektodermalnego(ąstroglej i oligodendroglej)oraz mikroglej pochodzenia mezodermalnego.
Liczne wypustki astrocytów, łącząc się z podobnymi wypustkami sąsiednich astrocytów, tworzą delikatne błonki graniczne dokoła obwodu wiązek włókien nerwowych.
W obrębie blaszki sitowej i tarczy nerwu wzrokowego komórek tych jest stosunkowo dużo, w tyle zaś za blaszką sitową przeważają oligodendrocyty.
Te ostatnie układają się wzdłuż włókien nerwowych, a ich rola polega na wytwarzaniu osłonek rdzennych.
Odpowiadają one komórkom osłonkowym nerwów obwodowych.
Mikroglej występuje w bardzo małej ilości w warunkach prawidłowych, natomiast w warunkach chorobowych ilość jego szybko się powiększa i przekształca się on w komórki żerne(makrofagi).
Komórki te uważane są za część układu siateczkowo-śródbłonkowego.
Un a czynienie części oczodołowej nerwu wzrokowego zasługuje na szczególną uwagę.
Dwie sieci naczyń włosowatych zaopatrują nierw:jedna obwód nerwu(układ okołoosiowy), druga jego część środkową(układ osiowy).
Pierwszy pochodzi:1)z naczyń pochewki wewnętrznej nerwu, które są odgałęzieniami tętnicy ocznej, 2)tętnic rzęskowych tylnych krótkich oraz 3)przypuszczalnie nieraz również z innych źródeł(z t. mózgu przedniej, t. łzowej, t. oponowej środkowej).
Sieć druga(osiowa)zaopatruje według niektórych włókna plamkowo-tarczowe i pochodzi z tętnicy środkowej nerwu wzrokowego, która biegnie w osi nerwu.
Naczynie to odchodzi od tętnicy ocznej w tyle za początkiem tętnicy środkowej siatkówki.
Po wejściu do nerwu wzrokowego tętniczka środkowa n. wzrokowego oddaje dwie gałązki:jedna biegnie do przodu, druga do tyłu w kierunku kanału wzrokowego.
Gałązka przednia, oprócz zaopatrywania włókien plamkowo-tarczowych biegnących w osi nerwu, służy za naczynie odżywcze tętnicy środkowej siatkówki i z przodu łączy się z włośniczkami pochodzącymi z koła naczyniowego nerwu wzrokowego(circulus yasculosusnerw optici:p. dalej, ryc, 244 a).
Według innego poglądu t. środkowa nerwu wzrokowego nie istnieje wcale?.
Osiowe zaopatrzenie nerwu występuje tylko w jego odcinku przednim i pochodzi z odgałęzieńtętnicy środkowej siatkówki(ryc, 244 b).
Nie ustalono, czy układ osiowy naczyń łączy się z układem okołoosiowym.
Z zaoszczędzenia czy wciągnięcia w proces chorobowy włókien plamkowo-tarczowych w chorobach nerwu wzrokowego można raczej wnioskować, że odcinki środkowe i obwodowe nerwu mają odrębne unaczynienie.
4 W odcinku n. wzrokowego przebiegającym przez kanał wzrokowy(razem z t. oczną)pochewki n. wzrokowego są mocniej połączone ze sobą, jak ównież z okostna kanału:nerw jest ściśle przymocowany do kości.
Przestrzeń podpalęczynówkowajest połączona z przestrzenią śródczaszkową tylko wzdłuż swego dolneg**d*ka.
Po stronie przyśrodkowej nerw wzrokowy jest oddzielony od zatoki klinowej i koOwreksitowych tylnych tylko cienką blaszką kostną, która niekiedy wykazuje rozstęPóZatoka klinowa lub komórki sitowe nierzadko wkraczają do podstawy skrzydła WJeiszego kości klinowej i nawet wchodzą do samego skrzydła:wtedy nerw wzrokowy jest nimi otoczony.
PBcinek nerwu wewnątrz kanału wzrokowego jest zaopatrzony przez tętnicę oczną ieWakże w odróżnieniu od części oczodołowej sieć naczyń włosowatych pochewki wewnętrznej jest stosunkowo słabo rozwinięta.
ł W odcinku wewnątrzczaszkowym na przekroju poprzecznym nerw**rołowy ma kształt poprzecznego owalu i z początku jest otoczony oponą miękką 89 z po krótkim przebiegu otrzymuje także pajęczynówkę.
Z nerwem stykają się tu:P(Ysadka, zatoka jamista, istota dziurkowana przednia oraz pasmo węchowe.
Qhoroby R 98 tworów mogą przejść na n. wzrokowy i skrzyżowanie wzrokowe.
Franęois i Neetens W 99 ć Bayreh, 1963, 1969.
649.


Zawartość gałki ocznej Nim promień światła osiągnie światłoczułą warstwę oka, siatkąęy.
kę, przenika przez ścianę gałki ocznej w obrębie rogówki:wewnątęjgątki przechodzi on przez trzy położone jeden za drugim, łamiącą światło narządy:1)ciecz wodnistą, 2)soczewkę oraz 3)ciało szkliste Ciecz wodnista Ciecz wodnista(humor aquosus)wypełnia przednią i tylną komoęygałki ocznej.
Komora przednia gałki ocznej(camera amenor bulli)z przodu jest ograniczona tylną powierzchnią rogówki i niewielką częścią twardówki(ryc.
230. Z tyłu znajduje się część ciała rzęskowego-ty.
czówka i ten odcinek powierzchni przedniej soczewki, który jest wi.
doczny przez źrenicę.
Skrajny obwód, czyli kąt tęczówko w o-r o g o w k o w y(angelus iridocornealfs)komory przedniej, zwąnytakże kątem przesącza(p. dalej), odgrywa dużą rolę w fjologiii patologii gałki ocznej.
W kącie tym od brzegu nabłonka tylnego rogówki do wzniesienia twardówki rozciąga się pas tkanki łącznej, który zawiera przestrzenie wysłane nabłonkiem.
Są to tzw. przestrzenie kąta tęczówkowo-rogówkowego(spatia anguhmdocornealis), które łączą komorę przednią gałki ocznej z zatoką żylną twardówki i biorą udział w odsączaniu cieczy wodnistej.
Część wyżej wspomnianej tkanki, która sąsiaduje z błoną naczyniową, u człowieka w odróżnieniu od innych ssaków jest bardzo mała.
Nosi ona nazwę siateczki beleczkowej więzadła grzebienia st e g o Oeticulum trabeculare ligamenti pectinatt p. wyżej).
Od zatoki żylnej twardówki odchodzi 20-30 kanalików, których część tworzy zespolenia ze splotem żylnym twardówki:niektóre z nich ukazują się na powierzchni gałki jako tzw. żyły wodne, które mogą być oglądane biomikroskopowo(str.
5141. Uchodzą one do naczyń nadłwardówkowych i spojówkowych.
Połączenia te o średnicy 1, 2-4. 4 urn przebiegają skośnie i nieregularnie jak kanały w gąbce.
Duża ilość włókien nerwowych jest skupiona zarówno wśród beleczek więzadła grzebieniastego, jak i w ciele rzęskowym i określonych miejscach naczyniówki.
Uważa się, że obszar ten odgrywa rolę swoistych sfer odruchowych, przyczyniających się do regulowania ciśnienia śródgałkowego.
Głębokość komory przedniej jest największa w pobliżu osi optycznej i wynosi tu o 43 do 3, 5 mm.
Komora jest widoczna przez przezroczystą rogówkę, kąt tęczówkowo-rogówkowyzaś może być oglądany biomikroskopowo.
Komora tylna gałki ocznej(camera postenor bulli)w przekroju południkowym ma kształt zbliżony do nieregularnego czworobokVPrzedniągranicę komory stanowi tylna powierzchnia tęczówki, kWrei wolny brzeg spoczywa na soczewce, granicę przyśrodkową tworz 3 soczewka, boczną-ciało rzęskowe, a tylną-ciało szkliste.
PrzeBkomorę tylną przebiega układ delikatnych włókienek-o b w o d K 8 rzęskowa(zonula cilians)rozpięta między ciałem rzęskowym 8 soczewką(p. dalej).
Komora tylna łączy się z przednią przez źrenicę Ciecz wodnista(humor aquosus).
Zarówno komora przednia, jaK.
tylna są wypełnione cieczą wodnistą, która składa się głównie z wody gig P%)ze śladami chlorku sodowego i białka(patrz tabela).
Właściwości fizyczne i skład chemiczny.
Ilość Gęstość względna Współczynnik zą*ą*dn*dLepkość Proteiny Glukoza Kwas mlekowy Kwas askorbinowy Sód Potas Wapń.
Ciecz wodnista.
1.
006.
1.
335 I.
03 t 5 o mg/I(15 mg****g***g*z 8 ó mg/I(z 8 mg%)**g/***g*1, 5 g/1(355 rngB)M 5 mg/I OĄ 5 mg%)60 mg/I(6 mgZ.
Ciało szkliste.
1.
007.
1.
33819.
0 z 5 o rag/I(z 5 rng'%)soo rng/I(56 rag%)zOó mg/I(zO mg%)łzo mg/I(tz rag'%)**g/I@+o rag%)t 5 o mg/I(te rag%)hi mg/I O mg%).
Krew.
1.
058.
I, 35.
zo g**zooo*g*iłoo rng/I@5 rag%)too myl 00 mg%)5 rng/I(0, 5 rng'%)a a g/1(336 rng%)tło agi 07 mg%)@myl@mg%).
wg Rintelena, 1961 Wytwarzanie się płynu komorowego nie jest jeszcze dokładnie poznane.
Częściowo chodzi tu o czynność wydzielniczą nabłonka rzęskowego, głównie zaś o przenikanie krwi przez ścianę naczyń włosowatych i utkanie ciała rzęskowego.
W cieczy wodnistej stwierdzono większe stężenie pewnych związków niż we krwi, zwłaszcza kwasu askorbinowego i elektrolitów oraz obecność kwasu hialuronowego przy braku jego we krwi.
Podczas gdy zawartość glukozy w cieczy wodnistej jest prawie taka, jak we krwi i nie zaznacza się większa różnica dotycząca jonów ujemnych i dodatnich, to wartości kwasu mlekowego i askorbinowego są uderzająco wysokie.
Substancje te powstają podczas przemiany materii w soczewce i następnie dyfundują do cieczy wodnistej.
Po wypuszczeniu cieczy z komory przedniej przez nakłucie rogówki zbiera się prędko nowa ciecz wodnista(tzw. drugi płyn komorowy), która od normalnej bardzo się óżni składem chemicznym:jest o wiele bogatsza w białko, a ponadto zawiera wł 6 łoma więc właściwości krzepnięcia.
Tłumaczy się to osłabieniem szczelności przegrody naczyniowa-komorowej, jaką tworzą ściany naczyń włoskowatych i nabłonek wJrosłłówrzęskowych.
Ciecz wodnista odnawia się u człowieka w ciągu 50 minut, wtórna ciecz ulega normalizacji po 12-14 godzinach.
Powstaiąc w obrębie włośniczek ciała rzęskowego, ciecz wodnista dociera przez źrenicę do komory przedniej i przez utkanie beleczkowe kąta tęczówkowo-rogówkowegownika do zatoki żylnej twardówki i żył nadtwardówkowych.
Ilość cieczy wodnistej w 94 warzanaw ciągu minuty wynosi około 2 mnĆ.
Odpływ cieczy wodnistej jest zjawiskiem złożonym, które zależy od biologicznych ółaściwości śródbłonka kąta tęczówkowo-rogówkowego(układu sączącego), od charakteru odczynów fizykochemicznych(stężenie elektrolitów, masa cząsteczkowal i o 4 waWWłówhydrodynamicznych.
Jedną z przyczyn odpływu cieczy jest różnica ciśnienia Ż 64 rostatycznego w naczyniach przedniego odcinka błony naczyniowej, w komorze PFzedniej i w żyłach nadtwardówkowych.
Ciśnienie w żyłach wynosi około 1.
Kpa 09 PW Bg)i stanowi mniej więcej połowę ciśnienia śródgałkowego.
Czynnikiem przJŚpieśAMc**odpływ cieczy jest także różnica temperatury utkania błony naczmiowei i 998 ei powierzchni rogówki.
Pewną rolę odgrywa czynnik akomodacji oka, podczas ŻWFei otwierają się otworki utkania kąta tęczówkowo-rogówkowego, co ułatwia o 4 Pów cieczy(str. 544 ł 8 ewchłanianiu cieczy wodnistej w mniejszym stopniu uczestniczy przednia poYóterzchniatęczówki, szczególnie w obrębie krypt(str.
5221.
Stąd ciecz dociera do ż**rzyśWwóch, częściowo do przestrzeni przynaczyniówkowej(spatium perichorw@e@eJ 9 z*nnośćcieczy wodnistej polega na odżywianiu tworów pozbawionych nacz 9 ń 545.


ł(Btonośnych, soczewki i rogówki.
Ciecz wodnista odprowadza produkty przemiąąęOB-erii, jgst częścią złożonego układu optycznego gałki ocznej i wreszcie dzięki swerąyctŚPentu hydrostatycznemu napina powłoki gałki, nadając jej właściwy kształt.
Soczewka Poczewka((ens)jest tworem przezroczystym, dwuwypukłym i sB@ełamiącym światło.
Położona jest między tęczówką z przodu a ciałeWszklistym z tyłu.
Powierzchnia przedmia soczewki@@Wes anterior lentij jest zwrócona do komory przedmiej gałki i sty 88 się z brzegiem żreaicznyrn tęczówki.
Powierzchnia tylna@@Wcs posterior lentis), silniej wypukła, leży w d o i e e fał a s z kije je g o(fssa hyaloidea).
Te dwie powierzchnie schodzą się obwodo 99 na zaokrąglonym brzegu, czyli r ów ni k u s o c z ewli(equatj, łWcy jest zwrócony do pobliskich wyrostków rzęskowych, lecz nig 99 esię z nimi nie styka:jest on od nich oddalony o 0, 5 mm.
Równik 899 zewki nie jest gładki, lecz wykazuje liczne zazębienia, które pow 84 ąprawdopodobnie na skutek pociągania włókien obwódko BY eh(ńbrae zonulares p. dalej).
Punkt środkowy przedniej i tylnej powierzchni soczewki stanowi Póegun przedni(polus anterior lentis)oraz biegom tylny**s*e*o**ea*s*, a*inia*ącząca oba bieguny je*os*ą sos ew ki taxis lentis).
\oczewka utrzymywana jest w swym położeniu za pomocą ob 96 dk i r z es k owej(zonula ciliaris), która rozpościera się od strełYDrzyrównikowej soczewki do ciała rzęskowego(p. dalej).
\oczewka wzrasta w ciągu całego życia.
U osób dorosłych średnica óWnikowa wynosi 9 mm, grubość osiowa mniej więcej 4 mm.
Z wiełPemzmienia się także kształt soczewki:u noworodków jest ona pra 88 ekulista, u dorosłych dwuwypukła, a u starców znacznie bardziej śPBaszczona.
Poza tym kształt soczewki zmienia się w zależności od Womodacji, od nastawienia wzroku na przedmioty bliższe lub dalsze.
YY największym wysiłku akomodacji promień krzywizny powierzchni Pó-:edniej soczewki zmniejsza się z 10 mm do 6 mm, a grubość jej do Wodzi do 5 mm.
3 oczewka osoby ZO-letniej waży 0, 2 g:gęstość względna wynost 8934.
U osoby 5 O-letniej gęstość względna soczewki wzrasta do ŁOWY(spółczynnik załamania wynosi przeciętnie 1, 43 i w różnych warBPyachsoczewki jest różny.
\oczewka objęta jest sprężystą 1 o r'eb k ą(capsula lentis:p. daleJł, WÓra daje się usunąć.
Jeżeli zgnieść palcami pozostałą istotę soczewł 9.
to u osób starszych miękkie warstwy obwodowe oddzielają się o 4 Póóardej części środkowej.
Pierwsze stanowią k o r ę(eortex lenN.
PWugie-j ądr o soczewki(nucleus lentis), chociaż obie bez wYGżnej granicy przechodzą jedna w drugą.
Kora jest bezbarwna:jąT 9@8 tawe lub brunatnawe.
U małych dzieci tej różnicy nie ma:cała se 9-ewka jest miękka i prawie bezbarwna.
Proces twardnienia częsPł.
środkowet zaczyna się we wczesnej młodości i z wiekiem coraz bardziej postępuje(p. dalej).
Budowa.
W soczewce odróżniamy:1)torebkę, 2)nabłonek oraz 3)włókna soczewki stanowiące jej istotę.
To re bk a s o c zew ki(cagsu(a Je 8)jest eleatą i w zwykłym świetle pod mikroskopem bezpostaciową błonką, całkowicie otaczającą soczewkę.
Jest ona oporna na wpływy chemiczne i toksyczne oraz bardzo spJóężysla, wsłułek czego przy jej rozdarciu brzegi rany odwijają się na zewnątrz.
Mikroskopia elektronowa wykazuje, że torebka składa się z cienkich, przylegających do siebie blaszek.
W okolicy równikowej torebkę soczewki pokrywa cienka blaszka obwód k owa(Jamella zono(ans), która jest przedłużeniem obwódki rzęskowej.
Grubość torebki jest niejednakowa w różnych częściach soczewki.
Jest ona najciensza na tylnym biegunie(5-7 urn)i zarówno na przedniej.
Jak i tylnej powierzchni istnieje okrężny pas największej grubości 03-15 pm), biegnący współśrodkowo do równika i nieco dośrodkowo od przyczepo włókien obwódkowych.
Przedni pas rozpoczyna się w odległości 3 mm od przedniego bieguna, podczas gdy pas tylny leży nieco bliżej równika.
Ta różna grubość torebki ma duży wpływ na kształt soczewki podczas akomodacji(p. dalej).
Nabłonek soczewki(eyiNelium(entj, który rozciąga się w postaci jednowarstwowego pokładu komórek pod torebką na powierzchni przedniej soczewki, może być podzielony na trzy pasma.
Komórki pośrodkowe w obrębie przedniego bieguna są dość duże, sześcioboczne, ich duże jądra są kształtu kulistego.
Komórki bardziej obwodowe położone bliżej równika są mniejsze, bardziej cylindryczne:jądra są kuliste i często wykazują aktywność kariokinetyczną.
Komórki znajdujące się na samym równiku są wydłużone, często stożkowate:jądra są owalne i barwią się intensywniej.
Mikroskopia elektronowa wykazuje obecność mostków międzykomórkowych, łączących z sobą sąsiadujące komórki.
Cytoplazma zawiera mitochondria i aparat siateczkowy Golgiego.
W pobliżu równika soczewki podłużna oś komórek nabłonka staje się bardziej skośna, a na samym równiku zagina się prawie pod kątem prostym, układając się równolegle do powierzchni soczewki.
Tutaj wydłużone komórki przechodzą we włókna soczewki, stanowiące jej zawartość(p. dalej).
Nowe włókna, które na równiku powstają z nabłonka soczewki, spychała starsze do środka.
Najstarsze więc włókna znajdują się w środku soczewki i ciągle są nawarstwiane przez nowe.
W miarę wydłużania się komórek nabłonka ich jądra coraz dalej odsuwają się od torebki:w ten sposób cały rząd jąder łukowato zagina się ku środkowi, tworząc tzw. pas ją drzasty(zoaa nucleans).
Dalej do wewnątrz jądra odsuwają się od siebie i prędko zupełnie giną.
Pod torebką na tylnej powierzchni soczewki nie ma nabłonka, są jedynie włókna.
ls to ta soczewki(su(stanta ćemis)składa się z włókien.
Są to taśmowate sześcioboczne twory długości 8-10 mm.
Szerokość ich wynosi 8-12 urn, a grubość 2-5 urn.
Włókna powierzchowne mają dwie powierzchnie szerokie, a na obu ich krawędziach po dwie powierzchnie wąskie, zachodzące dachówkowato.
Kształt i układ włókien w głębszych warstwach soczewki nie są tak regularne:włókna te mają już często przekrój nie sześcioboczny, lecz pięcioboczny, czasem nawet czworoboczny i nieregularny.
W soczewce zmacerowanej włókna rozklejają się na swych szerszych powierzchniach płaskich, a krawędziami trzymają się razem, tworząc blaszki, na które istota soczewki rozpada się na podobieństwo listków cebuli.
Obliczono, że w soczewce człowieka jest około 1400 takich blaszek i ponad milion włókien.
Włókna młode, przebiegające, powierzchownie, mają osłonkę lipidową i duże owalne jądro.
Włókna starsze, głębiej położone, osłonki tej nie mają:eh brzegi są delikatnie zazębione:jądro jest skurczone w nieregularnych konturach, potem zanika zupełnie.
Pomimo utraty osłonki i jąder włókna wewnętrzne wykazują pewną aktywność metaboliczną.
Środkowe części soczewki stają się z wiekiem coraz twardsze i mniej przezroczyste niż młodsze, niedawno wytworzone miękkie włókna powierzchowne.
Dlatego odróżniamy, jak już wspomniano(str. 5-461, środkowe jądro od obwodowej kory.
W młodości istota soczewki jest w całości miękka, jądro test małe:z wiekiem jądro staje się większe i twardsze(ryc.
246). U starców stwardnienie dochodzi do samej torebki.
647.


ił i Q@łłił@@ł*KKK 8 łś v.
-Epitheliurn.
strona przednia.
-Zona, nucleaNs.
Ryć.
245. Przekrój południkowy soczewki w pasie przyrównikowym:wg Eislera.
Nucleusembryonalis-Nucleus fetalis-Nucleus infrtilis-Nucleus senilis-Cortex Capsu la post.
Ryć.
246. Soczewka osoby dorosłej w cienkim optycznym.
Na skutek zmian miażdżycowych zwiększa się współczynnik załamania:jest on najwyższy w środku soczewki, najniższy na powierzchni.
Wyrazem tego jest układanie się warstwami istoty soczewki.
Budowę architektoniczną tej warstwowości można najlepiej wykazać za pomocą mikroskopii oka żywego.
Uampa szczelinowa ujawnia następujące warstwy lub "strefy nieci agłoś ci optycznej"w soczewce osoby dorosłej.
Optycznie przezroczystą strefę środkową stanowi jądro zarodkowe, które powstaje w pierwszych 3 miesiącach życia zarodka.
Jądro płodowe tworzy się w 4-8 miesiącu życia płodowego.
Jądro dziecięce powstaje podczas ostatnich tygodni życia płodowego i aż do pokwitania staje się coraz wyraźniejsze:odpowiada ono soczewce noworodka.
Jądro dojrzałe lub starcze tworzy się po przekwitaniu:jego granice rzadko są wyraźnie zaznaczone przed 35 rokiem życia, a stają się widoczne dopiero w podeszłym wieku.
K o r p(cortex)stanowią miękkie i młode powierzchowne włókna między jądrem dojrzałym a nabłonkiem podtorebkowym.
Obraz przekroju optycznego soczewki za życia przypomina rysunek widma z jego pasami na przemian jasnymi i ciemnymi.
Jasne prążki odpowiadają tu powierzchniom, które rozdzielają warstwy istoty soczewkowej o rozmaitych współczynnikach załamania.
Dzięki temu można nie tylko ściśle umiejscowić zmętnienie chorobowe soczewki lecz także określić, w jakim okresie życia danego osobnika one powstały.
Ryc.
247.
Szwy jądra starczego soczewki.
Widok od przodu w badaniu biomikroskopowyrn.
Opóźnienie we wzrastaniu soczewki w pewnych okresach, np. przy porodzie, w czasie pokwitania itd. daje ostrą, strefę nieciągłości optycznej".
Dodatkowe pasma niekiedy widziane w głębi kory są prawdopodobnie zależne od zaburzeń wewnątrzwydzielniczych lub ciężkich chorób.
Powierzchnie poszczególnych stref istoty soczewkowej nie leżą dokładnie współśrodkowo.
Wskutek zgrubienia włókien w okolicy równika ich przebieg w częściach obwodowych ma kształt elipsy:krzywizna każdej strefy zmniejsza się od wewnątrz ku zewnątrz.
Soczewka, która składa się z warstw o różnym współczynniku załamania, nie jest całkowicie przezroczysta.
Już soczewka noworodka odrzuca pewną ilość promieni i wykazuje wyraźne odbicie wewnętrzne.
Światło odbite od takiej soczewki ma barwę szaroniebieskawą:po wyjęciu soczewki z oka światło jest lekko żółte.
W ciągu życia wzmaga się odbicie wewnętrzne.
Odblask soczewkowy staje się coraz bardziej wyraźny i z biegiem czasu przybiera już za życia odcień żółtawy, później czerWfWćNj.
Zjawisko to wiąże się z wchłanianiem przez soczewkę pewnych części promieni widzc.
Soczewka osoby młodej częściowo zatrzymuje promienie pozańoletowe i fioletowe.
Duka-lider.
4884640.


Ba, ciliąraę Z post, breyes.
Circulus arteriosus iridis minor.
Circulus vasculosus n. optci.
Ryc.
248. Schemat naczyń.
-A, ciliaris post, larga--Aa, ciliares post, breyes.
8, et 9, centr, retinae.
Vasa ciliaria am.
-M. rectus rned.
Vasa episcleraliae.
-V, vorticosa.
krwionośnych gałki ocznej(paw, 381 wg Lebera.
W miarę zwiększania się żółtego zabarwienia soczewki coraz oardztej zaznacza się 1 a 8 że wchłanianie promieni niebieskich i zielonych.
Wskutek tego żółty odcień soczewKts 4 e się bardziej wysycony i przez brunatny przechodzi w brunatno-czerwony.
2)868 sko to tłumaczy, żółtowidzenie"i częściową ślepotę na barwę niebieską u osób w P 9 Beszłm wieku.
Żółte zabarwienie soczewki zaczyna się w jej jądrze i stopniowo 4 o@9 dzi do powierzchni.
Przypuszcza się, że zjawienie się barwnika zależy od zwiększeWFzawartości tyrozyny w białku soczewki.
Z zabarwieniem soczewki łączy się jej fluorescencja.
Żółtawa soczewka ludzka ś 8 ci w świetle pozafioletowym żółtozielona, w świetle fioletowym żółtozielona lub z(698@arzającej się soczewce zwiększa się intensywność fluorescencji, która w podesBPłwieku występuje także w świetle niebieskim.
Włókna soczewki wyrastające w kierunku przeciwległym łączą się w tzw. s z w 899 s o c z e w k i.
Podczas rozwoju soczewki ludzkiej szwy, w których spotykają się w@88 śsoczewkowe, mają kształt trójramiennej gwiazdy:zazwyczaj przedni szew jest po 8 PP 96 do Tery Ę tylny zaś ma kształt odwróconej literyK Tego rodzaju szwy biegną pOPócałą grubość jądra płodowego.
U płodu włókna sięgają do końca promienia jeTeBP szwu do miejsca położonego blisko rozwidlenia promieni w drugim szwie.
SwieJP.
Qrculus arteriosus iridis minor.
Circulus arteriosus iridis major.
A, ciliaris post, longa.
Nn, ciliares longi ę.
retmae.
y.
--Aa, ciliares post, breyes.
'więzadło rzęskowe(ligamentum ciliare s. żinni).
Pęta naczyniowa na granicy rogówki i twardówki-Sinus yenosussclerae(Schlernm)Masa conjunctwae A, ciliaris ar.
'Zi'c 7 ea.
-Venae vortcosae.
Ryc.
249. Naczynia krwionośne i nerwy błony naczyniowej gałki ocznej prawej.
Widok z zewnątrz(paw, 38):wg Wolta-Heideggera.
utworzone włókna spotykają się w bardziej złożonych szwach:w jądrze dziecięcym zwykła litera Y staje się gwiazdą:w jądrze dojrzałym szew składa się z linii pionowej, łwra rozwidla się w górze i u dołu:w korze układ ten staje się jeszcze bardziej złożoo, gdyż linia pionowa wysyła 9-12 odnóg.
Promienie jednej gwiazdy odpowiadają odstępom między promieniami drugiej.
Obwódka rzęskowa(zonula ciąans).
Soczewka zawieszona jest na cieniutkich włóknach obwódkowych(lbrae zonulares), które rozpoczynają się na powierzchni ciała rzęskowego i biegną promieniście 94 dż wprost do równika soczewki, bądź do przyrównikowych przednich i tylnych jej części, gdzie się przyczepiają do torebki.
Włókna te tworzą tzw. o b w ódk ę r z es k ową rozpiętą w tylnej komorze oka(str.
H 4).
Włókna obwódkowe zaczynają się począwszy od rąbka zębatego, początkowo trzymają się blisko powierzchni ciała rzęskowego i.
661.


dopiero na wysokości wyrostków rzęskowych linią łukowatą zbaczają do brzegu soczewki.
Tu przebiegają rozbieżnie:w pasie przyrównitj.
wym część ich kieruje się do przedniej, część do tylnej powierzchąsoczewki, a część dąży do równika.
Włókna tylne w większości przy.
czepiają się do przedniej powierzchni, włókna przednie-do tylnąąwskutek czego przeważnie krzyżują się.
L-uki między włóknami rzw.
skowymi, tzw. p r ze s trze nie o b w o dk owe(spaNa zonulanąąwypełnione są cieczą wodnistą komory tylnej(ryc, 23 l).
Włókno obwódkowe jest przezroczyste, nierozciągliwe, z wyglądu sztywne:na prze.
kroju poprzecznym ma zarys nieregularny.
Grubość włókien jest różna, od cienkich(z-8 urn)do grubych(40 urn).
Na sekcji oka młodego osobnika włókna obwódkowe ląg nici pajęczyny są zaledwie rozróżniane, podczas gdy u osób starszych wskutek znacz.
nego zgrubienia są one dobrze widoczne gołym okiem.
U dziecka opór włókna daje się przezwyciężyć ciężarkiem 100 g, u starca wystarczy na to 60 g.
W zwykłym świetle mikroskopowym włókno obwódkowe ma wygląd jednolity, w rzeczywistości jednak składa się z niezmiernie delikatnych włókien dających się wyką.
zać dopiero po wytrawieniu w alkoholu lub nadmanganianie potasowym.
W mikroskw.
pic elektronowym włókno obwódkowe składa się z gęsto zwartych włókienek.
W miejscu przyczepo do torebki soczewki włókno obwódkowe rozpada się wachlarzowato na bardzo delikatne włókna, które wytwarzają blaszkę o bw od kawą(la mełła zonulacis):taki sarn jest przyczep do ciała rzęskowego lub też włókna przyczepiają się pierzasta, lecz tylko z jednej strony włókna.
Włókna podążające z rąbka zębatego łączą się z nabłonkiem wyściełającym rowki lub powierzchnie boczne wyrostków rzęskowych, lecz nigdy ze szczytem wyrostków.
Jak wykazuje mikroskopia elektronowa, powierzchnia szczytów wyrostków zwrócona do komory tylnej jest wysłana bardzo cienką błonką.
Nieliczne i bardzo cienkie oraz delikatne włókna, zdążające do równika przyczepiają się pod kątem prostym do torebki soczewki.
Za życia włókna obwódkowe mogą być oglądane, zwłaszcza za pomocą lampy szczelinowej, w przypadkach szczelin tęczówki lub przemieszczenia soczewki.
Przemiana materii soczewki.
Soczewka nie ma naczyń krwionośnych ani chłonnych, a materiału odżywczego dostarcza ciecz wodnista w wyniku dyfuzji i osmozy.
Płyn przenika przez półprzepuszczalną torebkę soczewki i jej nabłonek.
Między soczewką a cieczą wodnistą odbywa się przenikanie wody, elektrolitów i małocząsteczkowychkoloidów.
Obecność licznych enzymów i układów oksydoredukcyjnych wskazuje na to, że w soczewce odbywa się żywa i złożona przemiana materii.
Soczewka jest bogata w białko.
Ze skąpych śladów białka w cieczy wodnistej soczewka tworzy proteinytz-i p-krystaliny oraz albuminy są rozpuszczalne w wodzie, albumoid zaś jest nierozpuszczalny.
U osób starszych stwierdza się zmniejszenie lub zanik białek rozpuszczalnych oraz zwiększenie białek nierozpaszczalnych.
Znajdujące się w soczewce enzjnórozkładające białko(proteazy)są czynne przy pH bardziej kwaśnym niż normalnej soczewki(7, 41 zatem wszelkie zakwaszenie może spowodować rozpad białka i zmęUueniesoczewki.
W soczewce odbywa się także przemiana węglowodanowa.
Glukoza cieczy wodnistej dyfunduje przez torebkę i ulega przemianom tlenowym dzięki układom oksyreduKcOnym(witamina O, beflawina, glutation).
Czynność metaboliczna soczewki sprowadzBsię głównie do kory:stare jądro jest mało czynne.
Cz 3@@ość soczewki.
Soczewka, jako ciało przezroczyste i sferyczne, załamuje silnie promienie wpadające przez źrenicę i nadaje im zbieżność konieczną do wytworzenia 04 siatkówce obrazów.
Zdolność nastawczą soczewki w zależności od oglądanych prze 9 miotów nazywamy a k o m o d a c j ą o k a.
Przyrost załamania(refrakcji), jaki zacho@przy oglądaniu przedmiotów bliskich, polega na wzmożeniu krzywizny, zwłaszcBprzedniej soczewki jej promień krzywizny maleje z 10 mm do 6 mm).
Dzięki Je@9 zwiększa się siła łamania soczewki i możliwe jest wyraźne widzenie przedmiotów DB skich.
?canalis PeUti.
Mechanizm akomodacji rie jest leszcze dokładnie ustalony Soczewka zawieszona na włóknach obwódki rzęskowej znajduje się w stanie pewnego spłaszczenia powodowanego napięciem tych włókien.
Podczas akomodacji sk ucz mięśnia rzęskowego zmniejsza obwód, który tworzą wyrostki rzęskowe(str. 51811. obwódka rzęskowa staje się wiotka, a torebka soczewki lużnie 3 sza, wypuklaiąc się w swych częściach najcienszych przy biegunach.
Plastyczna substaagia soczewki przystosowuje się do zmienionego kształtu torebki i przybiera na przodzie postać hiperboliczną(nieco stożkowatą).
Ruch ku ryjowi jest ograniczony przez leżące tu ciało szkliste, które prawdopod ibnie przesuwa się trochę wskutek pociągania naczyniówki do przodu przez kurczące się włókna południkowe mięśnia rzęskowego.
Akomodacja do dali prawdopodobnie nie jest również biernym stanem spoczynku oka, lecz sprawą czynną(p. wyżej-mięsień rzęskowy).
Mięsień rzęskowy jest unerwiony przez układ autonomiczny.
Rerwami kierującymi akomodacją do bliży są włókna przywspółczulne.
Uwagi praktyczne.
Brak naczyń krwionośnych sprawia, że w patologii soczewki z wyjątkiem rzadkich zakażeń pourazowych nie spotykamy się z chorobami zapalnymi.
Zmiany zwyrodnieniowe prowadzą do utraty przezroczystości soczewki.
Stan częściowego lub całkowitego zmętnienia soczewki nazywa się zaćmą(katarakta), która odgrywa główną rolę w patologii soczewki.
Po urazowym pęknięciu lub zranieniu torebki soczewki również dochodzi do powstania zaćmy, gdyż włókna soczewki stykając się z cieczą wodnistą pęcznieją i mętnieją.
Duże znaczenie kliniczne mają zmiany położenia soczewki, ponieważ najmniejsze już jej przemieszczenie wywołuje zaburzenia wzroku:większe przemieszczenie, czyli zwichnięcie sprowadza ciężkie i groźne dla oka powikłania.
Wady wrodzone wchodzą w zakres jednego z tych dwóch stanów chorobowych.
Różnica między siłą łamiącą oka patrzącego w dal a oka patrzącego na bliski przedmiot przy maksymalnym skurczu włókien mięśnia rzęskowego, wpływających na akomodację, nazywa się szerokością akomodacji i może być wyrażona w dioptriach.
Dioptria jest to siła łamiąca soczewki, której ogniskowa wynosi I metr.
Ciało szkliste Ciało szkliste(corpus wtreum)jest przezroczystą bezbarwną masą galaretowatą, o konsystencji nieco twardszej niż białko jaja kurzego, która wypełnia przestrzeń gałki znajdującą się za soczewką:stanowi ona ć/y zawartości gałki ocznej.
Ciało szkliste dostosowuje się do kształtu otoczenia:tylna połowa jest kulista, a na powierzchni przedniej, do której przylega soczewka, znajduje się wgłębienie, dół ciała szkli s tego(fssa hyaloideak na powierzchni przednio-bocznej ciała szklistego przylegającego do tylnej części wieńca rzęskowego znajdują się odciski wywołane wyrostkami rzęskowymi.
Ciało szkliste przylega do siatkówki i luźno jest z nią złączone:połączenia ściślejsze występują tylko w trzech miejscach.
Przede wszystkim zaznacza się dość mocne połączenie z częścią rzęskową siatkówki szerokości 1, 5 mm, tuż ku przodowi od rąbka zębatego:pasmo to jest uważane za podstawę ciała szklistego.
Drugie miejsce ściślejszego przyczepo znajduje się wokół tarczy nerwu wzrokowego:Jest ono jednak znacznie słabsze niż pierwsze.
Wreszcie zagęszczona powierzchnia ciała szklistego trzyma się, choć niezbyt mocno, tylnej, przyrównikowej powierzchni soczewki:jest to tzw. więzadło s zkli st o-1 o r ebk o w e(ligamentum hyaloideocapsularet.
Przez część środkową ciała szklistego od tarczy nerwu wzrokowego do dołu ciała Bzłlistego biegnie przewód-kanał ciała szklistego(canalis żyaloideus)szeroBoŚciI-2 mm.
Kanał ten jest pozostałością płodowej t. ciała szklistego, biegnącej w P(zedłużeniu t. środkowej siatkówki aż do soczewki(t. 111, str.
1991. Kanał jest optycznie jaśniejszy niż otaczające ciało szkliste i wypełniony delikatnymi włókienkami i po.
X X Q.


zostałościami naczyniowymi.
U noworodka kanał jest ustawiony poziomo, u osoby ąą.
rosłej leży poniżej płaszczyzny poziomej.
Na preparatach histologicznych można odróżnić bardziej gęstą warstwę graniczną ąągłównej masy ciała szklistego.
Warstwa graniczna, którą często nazywają btoąąs z k lis tą(membrana wtrea), osłania ciało szkliste ze wszystkich stron z wyjątkiejjodcinka leżącego na podstawie ciała szklistego.
Sarn zrąb szklisty(sćcoma ą.
treunm występuje w postaci niezmiernie delikatnych włókienek, układających się ęsiateczkę, lecz nie łączących się ze sobą.
W oczkach tej siateczki przypuszczalnie znaj.
duje się za życia płyn-ci e c z s z k lis ta(humor wtreus).
W mniej lub bardziej prą.
widłowych odstępach na włókienkach występują okrągławe zgrubienia.
W warstwach zewnętrznych, szczególnie u podstawy ciała szklistego, zdarzają się komórki wędrują.
CO.
Badania ultramikroskopowe wykazały, że zupełnie świeże ciało szkliste nie ma wy.
raźnej struktury.
Wkrótce jednak zjawiają się włókienka o charakterze kolagenowyąktóre po pewnym czasie rozpadają się na oddzielne cząsteczki.
Za pomocą mikroskopu elektronowego obserwujemy budowę włókienkową eiatąszklistego.
Włókienka są bardzo delikatne, długie, prostolinijne i biegną we wszystkich kierunkach, nie tworząc siatki.
Dość gęsta substancja międzywłókienkowa stosunkowo silnie przywiera do włókien.
Obwodowe części ciała szklistego również wykazują budowę włókienkową:grubość pojedynczych włókien wynosi 20-25 nm, włókna często się przeplatają tworząc bardzo delikatne błoniaste twory, równoległe do powierzchni wewnętrznej ścianki gałki.
Właściwej błony szklistej nie stwierdzono.
Prawidłowe ciało szkliste oglądane za życia za pomocą lampy szczelinowej ukazuje się w postaci cienkich, pofałdowanych błon, rozwieszonych w płaszczyźnie czołowej i falujących przy ruchach oka.
Obraz ten jest jednak tylko zjawiskiem optycznym wywołanym zagęszczeniem formacji włókienkowych.
W okolicach, gdzie włókna nie układają się w kierunku prostopadłym do padającego światła, ciało szkliste jest optycznie puste Zmiany starcze ciała szklistego polegają na rozpadzie prawidłowego rusztowania, na jego rozpływaniu się i występowaniu-mętów.
Rozpływanie zaczyna się zwykle od powstania jam wypełnionych płynem w przednio-środkowej części ciała szklistego.
Zmiany te są prawdopodobnie przyczyną tak powszechnych skarg osób starszych na nagłe zjawienie się "muszki"w polu widzenia.
Ciało szkliste zawiera 98 Ji'%wody i składem oraz właściwościami optycznymi jest bardzo podobne do cieczy wodnistej(str.
545).
Włókienka ciała szklistego zawierają swoiste białko, witremę, która ma prawie wszystkie cechy kolagenu.
Jego właściwości galaretowato-koloidowe i odczyn zasadowy sprzyjają pęcznieniu.
Dzięki temu ciało szkliste utrzymuje się w stanie półstałym.
Ciecz szklistą charakteryzuje pewna lepkość, którą zawdzięcza ona w dużej mierze zawartości kwasu hialuronowego.
Ciało szkliste nie zawiera komórek i ma znikomą przemianę materii.
Komórki wędrujące zdarzają się jedynie w warstwach zewnętrznych, zwłaszcza u podstawy ciała szklistego.
Odżywianie ciała szklistego zależy od tkanek otaczających, a przede wszystkim o 4 błony naczyniowej oka.
Ciało szkliste nie może się odnowić:utracone podczas operacji lub po urazie zostaje zastąpione cieczą wodnistą.
Czynność.
Oprócz współudziału w wytwarzaniu obrazów optycznych ciało szkliste przyczynia się do utrzymania prawidłowego ciśnienia śródocznego, które jest warunkiem trwałego zachowania właściwości optycznych oka.
Właściwości, sprężynowe'ciała szklistego, dzięki jego budowie galaretowatej, łagodzą i znoszą drgania wywołane ruchami oka.
Zaburzenia równowagi między zawartością kolagenu, białek rozpuszczał Jóch i kwasu hialuronowego powodują zmiany struktury i czynności ciała szklistego Uwagi praktyczne.
Ciało szkliste nie bierze czynnego udziału w patologii oka.
Choroby ciała szklistego są zwykle wywołane procesami zapalnymi błony naczyniowej siatkówki i nerwu wzrokowego.
Zmiany chorobowe ciała szklistego mogą się odbić 04 tego przezroczystości(zmętnienie), konsystencji(rozpływ)i zawartości(ciała obce, pasożyty).
*a.
Naczynia i nerwy gałki ocznej W gałce ocznej rozróżniamy dwa układy naczyń krwionośnych:układ rzęskowy i układ siatkówkowy Oyc.
2481.
Naczynia siatkówki były omówione łącznie z opisem siatkówki i nerwu wzrokowego(str.
1681.
Oba układy są odgałęzieniami tętnicy ocznej(t. 111, str. l 99 k między nimi istnieją nieliczne tylko zespolenia.
Tętnice.
Tętnice rzęskowe zaopatrują całą błonę naczyniową, twardówkę i brzeg rogówki z sąsiadującą spojówką.
Do naczyń tych należą:1)11, rzęskowe tylne krótkie, 2)11, rzęskowe tylne długie, 3)11, rzęskowe przednie.
1.
Tętnice rzęskowe tylne krótkie(aa, cilfarespostenores breves), opisane w t. 111, str. 201, odchodzą od tętnicy ocznej dwoma pniami, które dzielą się tuż za gałką średnio na 12 do 15 gałęzi.
Większość tych naczyń, po oddaniu gałązek do twardówki, przebija ją w okolicy tylnego bieguna gałki, bocznic od nerwu wzrokowego i tylko niewiele mniejszych naczyń przechodzi przez twardówkę dokoła i w najbliższym otoczeniu nerwu wzrokowego.
Niektóre z 11, rzęskowych tylnych krótkich dokoła nerwu tworzą pierścień-koło naczymow e n. w zr oków e go(circulus yasculosus neryi optici), łącząc się z gałązkami tętnicy środkowej siatkówki.
Zaopatruje ono część nerwu wzrokowego i blaszkę sitową.
Jest to jedyne połączenie między siatkówkowym a rzęskowym układem naczyniowym.
Niekiedy gałązka odchodząca od koła tętniczego wydostaje się na powierzchnię tarczy nerwu wzrokowego, zwykle w pobliżu jej brzegu, i zaginając się wchodzi w siatkówkę, gdzie zaopatruje jej część położoną między tarczą a plamką żółtą(str.
536).
Jest to tętnica rzęskowa-siatkówk owa(a, cilioretmalis).
Po przebiciu twardówki 11, rzęskowe tylne krótkie biegną do przodu w przestrzeni przynaczyniówkowej naczyniówki i wytwarzają następnie gęste sploty w blaszce naczyń włosowatych.
Ma przodzie zespalają się one z gałązkami wstecznymi 11, rzęskowych tylnych długich i rzęskowych przednich.
2.
Tętnice rzęskowe tylne długie(aa, ciliarespostenoresJoaęae), przeważnie w liczbie dwóch:jedna po stronie przyśrodkowejgałki, druga po stronie bocznej, przebiegają w przestrzeni przynaczyniówkowejdo przodu aż do mięśnia rzęskowego.
Z powodu przeświecania twardówki przebieg naczyń może być z zewnątrz widoczny w postaci ciemnych linii.
Tętnice te wchodzą do twardówki po obu stronach nerwu wzrokowego nieco dalej do przodu niż tętnice rzęskowe tylne krótkie.
Każda z tętnic przechodzi przez kanał twardówkowydługości około 4 mm, który z początku biegnie skośnie na zewnątrz, potem przegina się o 45'i wnika do przestrzeni przynaczyniówkowej.
Każdej tętnicy towarzyszy nerw rzęskowy.
Przed wstąpieniem do ciała rzęskowego każda z obu tętnic dzieli się na dwie gałęzie.
W ciele rzęskowym gałązki te łączą się z sobą i razem z odgałęzieniami tętnic.
866.


zęskowych przednich tworzą koło tętnicze większe+ą.
*z 6 w ki(circulus arteriosus iridis majoń.
3.
Tętnice rzęskowe przednie(aa, cillares aateriorejnzeważnie w liczbie 5-7, odchodzą od tętnic mięśni prostych gą):gicznej:ścięgnu każdego z tych mięśni towarzyszy para takich tętnie ylko mięsień prosty boczny ma zazwyczaj jedną tętnicę.
Tętnice te iddają gałązki wsteczne 1)do blaszki nadtwardówkowej przedniej:zęści twardówki oraz 2)do przodu do spojówki.
Przebijają twardów.
o pod kątem prostym blisko brzegu rogówkowego i tu łączą się z:ętnicami rzęskowymi tylnymi, przyczyniając się do utworzenia kotą xtniczego większego tęczówki(str.
523).
Koło to biegnie w przedniej:zęści ciała rzęskowego tuż za podstawą tęczówki.
Maczmiówka jest zaopatrzona nie tylko przez tętnice rzęskowe tył.
re krótkie(str.
5551.
Jej przednia część jest także zaopatrzona przez tętnice rzęskowe wsteczne(aa, ciliares recurremes).
W liczbie 10-20 odchodzą one od koła tętniczego większego i od tętnic rzęskowych tylnych długich, a także rzęskowych przednich przez ich połączeniem w koło tętnicze.
Tętnice wsteczne dzielą się dychotomicznie, wchodzą do blaszki naczyń włosowatych naczyniówki i łączą się z tętnicami rzęskowymi tylnymi krótkimi.
Jest to jedyne miejsce zespoleń między tętnicami naczyniówki a tętnicami ciała rzęskowego i tęczówki.
Żyły.
Zwykle nie towarzyszą one tętnicom.
Cała krew żylna naczyniówki oraz większość krwi tęczówki i ciała rzęskowego zbiera się w cztery(niekiedy sześć)pnie oddalone od siebie o 9 O'.
Naczynia te przebijają na ukos twardówkę trochę za równikiem gałki w postaci tzw. żył wirowatych(venae vortfcosae)i wydostają się z gałki ocznej do oczodołu(ryc.
240.
Ujście górnej pary leży 7 mm(żyła przyśrodkowa)i 8 mm(żyła boczna)za równikiem:pary dolnej-5.
5 i 6 mm.
Niekiedy, szczególnie w oczach krótkowzrocznych, żyły wirowateopuszczają gałkę bardziej w tyle, nieraz nawet w pobliżu n. wzrokoWBgO.
Żyły wirowate boczne(górna i dolna)stykają się z przyczepammięśni skośnych gałki ocznej, które mogą uciskać ujścia tych ży(Krew z żył wirowatych górnych uchodzi do żyły ocznej górnej:z obu żył dolnych-do żyły ocznej dolnej.
Zdarza się, że krew z naczyniówki w nieznacznej części zostaje odprowadzona do żyły środkowej siatkówki za pośrednictwem żył tarczo wo-rzęskowej(v, optcocilians), która bywa widoczna przy wziernikowaniu dna ocznego.
Z gęstej sieci naczyniowej wyrostków rzęskowych wychodzą ga@8 ki żylne, które przeważnie biegną ku tyłowi i uchodzą do żył wirowa tych.
Tę sarną drogę obierają żyły odprowadzające krew z tęczówki Tylko niektóre żyły, pochodzące z mięśnia rzęskowego, przebjjają o 9 razu twardówkę i wydostają się pod spojówkę gałki blisko brzegu rogówkowego.
Są to żyły rzęskowe przednie(vv, ciliares anie riores), które w twardówce tworzą splot śród twardówk owY Qlexus imrascleralis), bezpośrednio ąołączony z bardziej wewnętrz@e.
położoną zatoką żylną twardówki.
Wynurzając się z twardówki żyły rzęskowe przednie łączą się z gałązkami s płotu nad twardo wkowegoQleaus ewsc(eralis), który odprowadza krew z okołorogówkowejpętli naczyniowej i z tkanki nadtwardówkowei.
Żyły rzęskowe przednie uchodzą do obu żył ocznych.
Naczynia rzęskowe przednie(tętnice i żyły), które leżą pod spojówką gałki, wydają się obserwatorowi mniej więcej równomiernie niebieskawoczerwonawe.
Szerokość żył wynosi prawie tyle, co szerokość tętnic.
Po ucisku na tętnicę krążenie powraca natychmiast w kierunku do gałki, podczas gdy po ucisku żyły krążenie zdąża z szybkością umiarkowaną w kierunku oczodołu.
Naczynia chłonne oka nie są dokładnie poznane.
Ani w gałce ocznej, ani w oczodole nie ma rzeczywistych naczyń chłonnych, występują one tylko w spojówce i przy brzegu rogówkowym.
Odpływ limfy może odbywać się przez szczeliny i przestrzenie chłonne, głównie przez przestrzeń przynaczyniówkową(spatium pencżroroideale:str. 5 l 5), która przez gałęzie żył wirowatych i innych naczyń przebijających twardówkę uzyskuje połączenia z przestrzenią międzypochewkowąpołożoną między twardówką a pochewką gałki.
Nerwy gałki ocznej odchodzą bezpośrednio od nerwu nosowo-rzęskowego(str. l 87), jako nerwy rzęskowe długie(nn, ciliares(ongi), lub za pośrednictwem zwoju rzęskowego jako nerwy rzęskowe krótkie(na, ciliares bceves)(ryc.
24 W.
Nerwy rzęskowe długie prowadzą włókna czuciowe, a nerwy rzęskowe krótkie(w liczbie 10-20)zawierają włókna czuciowe, współczulne i przywspółczulll:.
Nerwy rzęskowe długie zespalają się z nerwami rzęskowymi krótkimi i wnikają do gałki ocznej w pobliżu jej bieguna tylnego, przenikając przez twardówkę w skośnych kanałach, gdzie towarzyszą im tętnice rzęskowe tylne(str.
555).
Wchodząc do blaszki nadtwardówko wet nerwy zaopatrują twardówkę oraz tworzą splot na zewnętrznej powierzchni naczyniówki Qleaus gangliosus choroideae), który zawiera sporo komórek zwojowych.
Główna masa włókien biegnie ku przodowi i tworzy na zewnętrznej powierzchni ciała rzęskowego splot Qwexus gangliosus ciliaris), który również zawiera komórki zwojowe.
Splot rzęskowy ma włókna czuciowe, współczulne oraz przywspółczulne.
Czuciowe gałązki splotu rzęskowego wchodzą do twardówki niedaleko brzegu rogówkowo-twardówkowego.
Przeważająca ich część biegnie do przodu i zaopatruje rogówkę.
Sporo delikatnych gałązek unerwia przednią część twardówki i łącząc się z nerwami spojówki tworzy siateczkę nadtwardówkową i splot okołorogówkowy.
Niektóre gałązki nerwowe wchodząc do twardówki, tworzą pętlę i opuszczają ją znowu.
Zarówno włókna przywspółczulne, jak i współczulne zaopatrują mięsień rzęskowy, a w tęczówce oka mięsień zwieracz i mięsień rozwieracz źrenicy.
Pozazwmowe włókna przywspółczulne pochodzą od zwoju rzęsko powięź gałki ocznej(TenonaJ 557.


ego, przedzwojowe zaś od nerwu okoruchowego(str. l 74).
Włóknąizwojowe współczulne biegną od zwoju szyjnego górnego pniąspółczulnego w obrębie splotu tętnicy szyjnej wewnętrznej, a rą.
ępnie tętnicy ocznej:przechodzą przez zwój rzęskowy i wnikają gąerwów rzęskowych krótkich.
Pobudzenie włókien przywspółezut.
ych powoduje skurcz części mięśnia rzęskowego wywołującej aką.
iodację(str. 525)oraz skurcz mięśnia zwieracza źrenicy(str.
Sąg obudzenie włókien współczulnych powoduje skurcz mięśnia rozwie, acza źrenicy(str. 524).
NARZĄDY DODATKOWE OKA Powieki Powieki(palpebrae)są to ruchome fałdy twarzy, które przykrywają alkę oczną od przodu i są jej ochroną.
Granicę powieki górnej ialpebra superior)stanowi brew(supercilium), umieszczona zdłuż łuku brwiowego kości czołowej.
Brwi(superciąa)składają się z grubej skóry, bogatej w gruczoły jowe i potowe.
Mocne włosy stają się z wiekiem dłuższe i bardziej iczeciniaste.
Kilka mięśni wyrazowych twarzy(11, str. 793-796)przyyniasię do ruchomości tej okolicy, jak brzusiec czołowy m. potyzno-czołowego, m. okrężny oka i m. marszczący brwi.
Granica powieki dolnej(palpebra interior)jest słabo zazna:ona:odpowiada ona dolnej krawędzi oczodołu.
Przyśrodkowo od oszaru powiekowego leży powierzchnia boczna nosa.
Ograniczenie oczne nie jest ostre i tylko przy wydajniejszym zarysie krawędzi ocznej oczodołu wyraźniej się zaznacza.
W obu powiekach odróżniamy powierzchnię przednią, farną(fcies antenor palpebrarum)i powierzchnię tylną, xjówkową(acies postenor palpebrarum).
Jedna przechodzi w druąna wolnym brzegu powieki.
Przestrzeń między brzegami wolnymi owiek stanowi szpara powiek(nma palpebrarumk jej szeroośću osoby dorosłej wynosi około 3 crn, wysokość przy otwarty@lu I cm.
Powieki łączą się ze sobą po obu końcach szpary powiek, tworząc ąty oka:przyśrodkowy i boczny(angulus ocali media@slaćeralis).
Sarno połączenie powiek nazywa się spoidłem po iek(commissura palpebrarum medialis et lateralis).
Boczny ŁG jest ostry, podczas gdy kąt przyśrodkowy jest rozszerzony i ruec 9 iokrąglony, przyjmując kształt wycięcia podkowiastego.
Wycięcie W(ranicza małą trójkątną przestrzeń, tzw. j e z i orko łzowe(@cł@crimalis), w którym znajduje się mięsko łzowe(caruncula JacOBis, p. dalejk rozwojowa i strukturalnie jest ono oddzielną i z@8 eoną częścią powieki dolnej(p. dalej).
U podstawy wycięcia po 4 Wiastego, na brzegu wolnym powiek, istnieje małe wzniesienie, Jórodawkałzowa(papilla lacnmalis), z punktem łzow**unctum lacrimale)na jego szczycie.
Ną wolnym brzegu powieki, szerokości około 2 ram, odróżniamy krawędź przednią i ęgtną, wyraźniej rozwinięte jednak tylko na powiece górnej.
Krawędzie p rzedjiepowiek(limbi palpebra(es amerioces)są nieco zaokrąglone:z krawędzi tych wyrastają łukowato dość twarde włosy-r z ę s y(cilia), ustawione zwykle w 2-3 rzędy:trwają one 5-6 miesięcy, po czym wypadają, a na ich miejsce wyrastają nowe.
Na górnej powiece jest ich około 150-200, a na powiece dolnej około 57-100(str.
349).
Barwa rzęs jest trochę ciemniejsaa niż owłosienie głowy.
W wieku podeszłym rzęsy są bardziej miękkie, siwieją bardzo późno.
Do mieszków włosowych większości rzęs uchodzą gruczoły łojowe(Zeissa)i gruczoły o charakterze gruczołów potowych(Maila).
Brzegi powiek w kącie przyśrodkowym oka są pozbawione rzęs.
K r a w ę d z i e ty In e p o w i ek(limbi palpebrales postenores), zwrócone do gałki ocznej, leżą prawie prostopadle do wolnego brzegu powieki i skóra przedniej powierzchni powieki przechodzi tu w spojówkę powierzchni tylnej.
Do przodu od krawędzi tylnej znajduje się rząd drobnych otworków-uiść gruczołów tarczkowych.
Między nimi a rzęsami biegnie ciemnoszara bardzo płytka bruzda, która dzieli brzeg wolny na część przednią i tylną:wzdłuż tej linii z łatwością można rozszczepić powiekę na część przednia(skórna-mięśniową)i tylną(włóknista-spojówkową).
Budowa.
Postępując od zewnątrz do wewnątrz, w powiece odróżniamy następujące warstwy:1)skórę wraz z tkanką podskórną, 2)m. okrężny oka:3)tarczkę wraz z przegrodą oczodołową oraz 4)spojówkę(ryc.
25 O).
1.
Skóra powiek jest bardzo cienka.
Grubość'naskórka wynosi zaledwie 0.
1 mm:zrogowacenie warstw powierzchownych jest mało zaznaczone:brodawki są słabo rozwinięte:włoski(oprócz rzęs), jeżeli występują, to są bardzo delikatne.
Tkanka podskórna jest luźna i uboga w tłuszcz.
W pobliżu brzegu wolnego skóra powiek jest ściśle spojona z tarczką, podczas gdy w części położonej bliżej brzegu oczodołowego jest silnie praesuwalna, luźno złączona z podłożem.
Część położona bliżej wolnego brzegu powiek, tzw. część tarczkowa, jest oddzielona od części oczodołowej bruzdą oczodołowa-tarczkową albo bruzda powiekową górną i dolną(sulcus palpebralis supenor et interior t. 1, str.
796).
Do bruzdy powiekowej górnej dochodzą włókna ścięgniste m. dźwigacza powieki górnej i dlatego przy otwartych powiekach bruzda ta jest wyraźniej zaznaczona:skóra części oczodołowej powieki górnej pokrywa tę bruzdę w postaci fałdu zachodzącego na powiekę górną(t. 1, str.
7961.
U dzieci fałd ten rozciąga się przyśrodkowo od górnej do dolnej powieki i często zakrywa przyśrodkowy kąt oka, zdarza się to u'/y wszystkich niemowląt do 6 miesiąca życia, a następnie w miarę wzrastania nosa zewnętrznego zanika:u W-letnich dzieci spotyka się go jeszcze w 3'%przypadków.
W rasie mongolskiej fałd ten jest stały i silniej zaznaczony, nadając oku charakterystyczny wygląd(fałd mongolski).
2.
Pod skórą powiek leży część powiekowa m. okrężnego oka:opis czynności tego mięśnia wraz z częścią łzową i częścią rzęskową znajduje się w tomie I(str.
795).
W części oczodołowej(górnej)powieki górnej poprzez wiązki m. okrężnego oka@zechodzą włókna ścięgniste m. dźwigacza powieki górnej(p. dalej), które kończą się w skórze, w okolicy bruzdy powiekowej górnej.
4 Tarczka(tarsus)zbudowana jest ze zbitej tkanki łącznej, która tworzy jakby Bzłielet powiek, nadaje im kształt oraz zawiera gruczoły łojowe.
Tarczka górna Oarsus supenom jest prawie dwa razy wyższa niż dolna(tarsus iwerior).
Pośrodku Bósokość tarczek jest największa i zmniejsza się obwodowa.
Długość tarczki wynosi Ploto 20 mm, największa grubość w środkowej części od 0, 8 do i mm, największa wyBłośćtarczki górnej ma 10 mm, a dolnej-5 mm.
Do powierzchni przedniej tarczek P(zyczepia się przegroda oczodołowa(p. dalej), która u góry i dołu łączy się z brzegiem*c z o*uWzyśrodkowe i boczne końce obu tarczek są poza tym przyczepione do brzegów 99 zo 4 ołu za pomocą pasm zbitej tkanki łącznej w postaci więzadeł powiekowych.
łY 9 ę na dwa pasemka:przednie przyczepia się do grzebienia łzowego przedniego, tylne 99 grzebienia tylnego(t. 1, str. 377 i 38 l).
Między tymi pasemkami znajduje się górna 986 ść woreczka łzowego(p. dalej).
Wie zad to powiek owe bocz ne(I(gamemumt PWebrale Jaterale)przytwierdza obie tarczki do brzegu bocznego oczodołu.


W tarczce znajdują się gr u c z o ty 1 a r c z k owe(g(a@@@ae(asa(es)ułożone pęą.
stopadle do brzegu wolnego powieki.
W tarczce górnej jeot ich oko'o 30-40, w gwąą 20-30:ich ujścia znajdują się bezpośrednio do przodu od lzawędzi tylnej powiek, yę.
dzielina gruczołów tarczkowych o charakterze łojowym uazezelo'a zetknięte ze ęjjpowieki i zapobiega przelewaniu się łez przez ich brzegi.
Do górnego brzegu tarczki górnej oraz do dolnego tarczki dolnej prayczepiają ęągładkie mięśnie tarczkowe.
M, tarczko wy górny(m. (arse'is suyeriom zaezyąjsię wśród blaszki głębokiej ścięgna m. dźwigacza powieki górnej, biegnie między leją włóknami i kończy się na górnym brzegu tarczki.
M, ta re z k o wy do lny(m. tary.
lis interior)rozpoczyna się w przedłużeniu m. prostego dolnego pod sąoiówką sklepie.
ma i biegnie do brzegu dolnego tarczki.
Oba mięśnie tarczkowe są unerwione przez część współczulną układu autonomicznego i przyczyniają się do rozwarcia szpary pa.
wiek.
Otwieranie i zamykanie szpary powiek odbywa się wskutek naprzemiennego skuę.
czu i rozkurczu m. dźwigacza powieki górnej i mięśni tarczkowych, jak też mięśnia ok.
rężnego oka(t. 1, str.
7951.
4. Wewnętrzną warstwę powiek tworzy sp oj ówk a(cogfunc(Ba), o której mową będzie dalej.
Czynność.
Powieki chronią gałkę oczną przed czynnikami szkodliwymi(uraz, ciało obce).
Mruganie odruchowe odbywa się pod wpływem podniet przypadkowych, działających bądź przez podrażnienie nerwu wzrokowego(silny blask światła, szybkie zbliżanie się przedmiotu do oka), bądź też nerwu trójdzielnego(dotknięcie rzęs, powiek, rogówki).
Znaczenie mrugania fizjologicznego 00-20 razy na minutę)polega na zwilżaniu i oczyszczaniu powierzchni gałki ocznej oraz usuwaniu łez.
Naczynia i nerwy.
Unaczynienie tętnicze powiek jest obfite.
Tętnica czołowa oddaje tętnice powiekowe przyśrodkowe:górną i do\ną(aa, palpebrales mediales, superior et interior), a tętnica łzowa-tętnice powiekowe boczne:górną i dolną(aa, palpebrales laterales, superior et interior).
Naczynia te zespalając się tworzą łuki powiekowe-górny i dolny(arcus palpebra(es superior et interior), które leżą tuż nad krawędzią przednią powieki górnej i dolnej przed tarczką(t. 111, str. ZOZ).
Podobny, choć znacznie słabszy łuk tętniczy znajduje się przed górnym brzegiem tarczki górnej.
Od łuków tych odchodzą drobne gałązki do wszystkich części powieki:najsilniej jest unaczyniony jej wolny brzeg.
Gałązki przeszywające tarczkę unaczyniają spojówkę.
Żyły powiek, które towarzyszą tętnicom, odprowadzają krew przyśrodkowo do z, nosowo-czołowej(dopływu z, ocznej górnej)zespalającej się z z, kątową(dopływem z, twarzowej)oraz bocznic do żłzowej(t.
Ul, str.
398, 401.
Naczynia chłonne z bocznej części powiek prowadzą do wę 8 łów przyuszniczych, z części przyśrodkowej-do węzłów podżuchwowych.
Naczynia odprowadzające obu tych grup uchodzą przeważnie do górnej grupy węzłów szyjnych głębokich(t. 111, str.
4961. Nerwy czuciowe.
Powiekę górną zaopatruje pierwsza gałąź(trójdzielnego, powiekę dolną i oba kąty oka przeważnie gałąź druśBPowiekagórna jest głównie unerwiona przez n. nadoczodołow*99 chodzący od I gałęzi n. trójdzielnego, powieka dolna przez gałąź Bpodoczodołowegood li gałęzi n. trójdzielnego.
W kącie przyśrodłe wym oka rozgałęzia się także nerw nadbloczkowy i nerw podbloczł(.
O ćkrv.
M. lewtorpalpebrae 899.
Nadie lymphatciGlandulalacrimalis*cce*Septum orbitale.
Epithelium faciei ant.
(cutaneae)pa lpebree SWZ.
Glandula tarsalisee.
Epithelium faciei post.
(conjunctwalis)palę.
SL(9.
Fars ciliaris-m. orbicularis oculi.
CWaDuctus excretorius glandulae tarsalis*.
Glandulae ciliaras.
M. orbicularis oculi-Fornb conjunctwee im.
Tele adiposa.
śz Są ęSgy cj.
W.
Z Z Ęy ćyycj:.
Z ś, 6. rzó.
ró 1-.
-Selera.
Sorpus ciliare.
s Ws.
Lens.
-Garnca.
sZonula ciliaris.
Ora serrata.
-M. rectus 499.
Być.
250. Przekrój strzałkowy przez powieki i przedni odcinek gałki ocznej(paw.
38), wy z I gałęzi n. trójdzielnego, a w zaopatrywaniu kąta bocznego bierze również udział nerw łzowy-gałąź n. ocznego.
O unerwieniu ruchowym poszczególnych mięśni była mowa przy opisie tych mięśni(t. 1, str. 796).
Spojówka Tylną powierzchnię powiek i przednią powierzchnię gałki ocznej wyścielą delikatna błona śluzowa, zwana sp oj ówką(tumca conJVnctiva).
W spojówce rozróżniamy trzy części:spojówkę powiek, spojówkę gałki ocznej i sklepienie spojówki.
1.
S p oj ówka powiek(tunica conyuncthza palpebrarum)wyś 4 ela tylną ich powierzchnię.
Zaczyna się na krawędzi tylnej powieki.
E 21.


(brzeg wolny powieki między krawędzią przednią a tylną wyścielą ją.
szczę skóra).
W obrębie tarczki spojówka jest ściśle z nią zrośniętą ęyinnych natomiast odcinkach jest przesuwalna.
2.
Spój ówka gałki ocznej(tumca comunctiva bullo pokrę.
wa przedni odcinek twardówki aż do rąbka rogówki.
Z twardówjęjjest ona luźno złączona, przesuwalna i daje się ująć w fałd.
Przykry.
cle spojówkowe brzegu rogówki nazywamy rąbkiem sp oj ówk((limbus conjunctivae).
Szerokość rąbka wynosi I-2 mm, przy czyą(u góry i u dołu jest on trochę szerszy niż po bokach.
W rąbku kończy się spojówka gałki ocznej, jednakże jej nabłonek przechodzi w nabty.
nek rogówki.
3.
Sklepienie spojówki górne i dolne(firma conyuncgvaesuperior et interior)utworzone jest przez przejście spojówki powiek w spojówkę gałki ocznej.
Spojówka jest tu najluźniej złączona z podłożem i tak rozległa, że układa się przeważnie w poziome fałdy.
Dzięki temu ruchy gałki ocznej mogą się odbywać swobodnie i niezależnie od powiek:przy zwrocie gałki do góry sklepienie dolne wygładza się, a górne fałduje:przy spojrzeniu w dół jest odwrotnie.
Z powyższego wynika, że cała powierzchnia wysłana przez spojówkę tworzy jeden wspólny rozległy worek sp oj ówk o wy(saccusconjunctwaet.
Odległość sklepienia górnego od brzegu rogówki wynosi 10 mm, sklepienia dolnego-8 mm:bocznic worek spojówkowy jest głęboki(14 mm), przyśrodkowo płytszy(7 mm).
W kącie przyśrodkowym oka spojówka tworzy pionowy fałdzik o brzegu łukowatym, wklęsłością zwróconym do rogówki.
Ten fałd półksiężyc owaty(plica semilunarisconyunctvae)odpowiada błonie mroźnej albo migotce(membrana mcttanss, palpebra rema)niższych kręgowców.
Jako pozostałość twardego zrębu trzeciej powieki u nasady fałdu półksiężycowego u człowieka znajduje się niekiedy mała płytka chrząstki szklistej.
W kącie przyśrodkowym oka mieści się też tzw. m je sk o ł z owe(caruncula Jaeomalis).
Jest to mały jajowaty twór wysokości około 5 run i szerokości 3 run, barwy różowej, odcinający się od szpary powiek, która tworzy tutaj podkowiaste wycięcie.
M?
sko łzowe jest przyczepione do fałdu półksiężycowatego:jest ono bardziej wydatne.
Je 8 żeli oko spogląda na zewnątrz, gdyż jest wówczas pociągane przez fałd.
Mięsko łzowe ma budowę pośrednią między skórą a spojówką.
Jest ono pokryte nabłonkiem wiele warstwowym płaskim, który jednak nie rogowacieje:ma nieliczne komórki śluzo@eoraz drobne włoski i duże gruczoły łojowe.
Niekiedy spotyka się również gruczoły We dową zbliżone do gruczołów łzowych.
Budowa.
Spojówka jest przezroczysta, wilgotna i połyskująca, lz(8 lowana spojówka jest różowawa:normalnie prześwieca barwa narz 4 dów znajdujących się pod spojówką.
Przez spojówkę gałki oczngJprześwieca więc biała twardówka, a przez spojówkę powiek sza(9 czerwonawa tarczka i żółtawe pasma gruczołów tarczkowych.
Spojówka składa się z nabłonka i łącznotkankowej blaszki wła 84 W:).
N a b ł o n e k spojówki przy wolnym brzegu tarczki jest wielowarstwowy płasłt 994 obny do naskórka, lecz nie rogowacieje.
Na samej tarczce jest on Z-3-warsTwPóĘprzy czym warstwy podstawce są sześcienne lub prawie płaskie, powierzchowne walcowate.
Między komórkami nabłonka znajdują się komórki śluzowe pojedyncze łPP skupione.
W kierunku sklepienia nabłonek staje się sześciowarstwowy, przy czy 8899.
wierzchowne jego warstwy składają się z komórek walcowatych.
Spojówka gałki ocznej ma nabłonek wielowarstwowy walcowaty.
Blaszka właściwa tworzy na tarczce małe, płaskie, widoczne pod lupą brodawki, większe przy górnym brzegu tarczki.
Blaszka właściwa sklepienia jest wiotka, zbudowana z delikatnych włókien klejorodnych ułożonych w sieci, z licznymi włóknami sprężystymi i gniazdami limfocytów.
Nierzadko, zwłaszcza w pobliżu górnego sklepienia, spotyka się grudki chłonne.
W obrębie górnego sklepienia w blaszce właściwej znajdują się małe pęcherzykowate gruczoły, które wydzielają łzy:budową są one podobne do gruczołu łzowego.
Takich gruczołów łzowych dodatkowych(glandulae Jacrima(es accessoriae), zwanych także gruczołami sp oj ówk owymi(ęlaadulae comunctBa(es), jest w górnym sklepieniu około 40, w sklepieniu dolnym około 6.
W bocznej części górnego sklepienia znajdują się także wyloty przewodów gruczołu łzowego(p. dalej).
W blaszce właściwej spojówki gałki ocznej brodawki są słabo rozwinięte, dopiero blisko rąbka są one wyraźniejsze:tutaj spotyka się także komórki barwnikowe.
Czynność.
Spojówka jest narządem ochronnym i wydzielniczym.
Dzięki gładkiej i śliskiej powierzchni możliwe są ruchy gałki, a zamykanie powiek i mruganie odbywają się bez tarcia:wilgotna powierzchnia spojówki oczyszcza powierzchnię rogówki i pokrywa ją cienką warstwą płynu łzowego, który zwiększa właściwości optyczne rogówki i jednocześnie odgrywa ważną rolę odżywczą.
Naczynia i nerwy.
T ę tn i ce spojówki powieki górnej pochodzą z obu powiekowych łuków tętniczych, przebiegających pod dolnym i nad górnym brzegiem tarczki(str.
56 O).
Gałązki odchodzące od dolnego łuku dążąc do spojówki, przebijają tarczkę w lini przebiegającej 2-3 run nad tylną krawędzią powieki.
Linii tej odpowiada płytkie zagięcie na tylnej powierzchni powieki górnej.
Gałązki przeszywające w blaszce właściwej dają dwie odnogi:przybrzeżną i tarczkową.
Pierwsza biegnie równolegle do krawędzi i tworzy tu pas silnego unaczynienia:odnoga tarczkowa dąży prostopadle do krawędzi do góry i łączy się z gałązkami górnego łuku tętniczego.
Spojówkę powieki dolnej zaopatruje łuk powiekowy dolny.
Unaczynienie sklepienia górnego i spojówki gałki ocznej pochodzi głównie z gałązek górnego łuku powiekowego i tętnic rzęskowych przednich(aa, ciliares amenores).
Górny łuk powiekowy leży między włóknami m. dźwigacza powieki górnej.
Daje on gałązki przeszywające, które przechodzą nad tarczką i przebijają mięsień tarczkowy:w blaszce właściwej spojówki dają one dwa odgałęzienia:do góry i w dół.
Gałązki zstępujące biegną prostopadle do krawędzi powiekowej i łączą się ze znacznie krótszymi odgałęzieniami dolnego łuku powiekowego.
Gałązki wstępujące biegną w kierunku sklepienia, rozgałęziają się nad sklepieniem górnym i jako tętnice spoi ówkowe tylne(aa, comunctiva(es postenores)przechodzą na spojówkę gałki ocznej.
Podobny przebieg, w kierunku sklepienia dolnego mają tętnice spojówkowe tylne odchodzące od łuku powieki dolnej.
W odległości około 4 mm od rogówki tętnice spojówkowe tylne łączą się z tętnicami spojówkowymi przednimi(aa, conżunctivalesamerżores), które są odgałęzieniami tętnic rzęskowych przednich.
Tętnice spojówkowe tylne przesuwają się wraz ze spojówKągałki ocznej.
Tętnice rzęskowe przednie, które dochodzą do przedniego odcinka gałki ocznej wraz z czterema mięsniami prostymi, leżą głębiej niż tętnice spojówkowe tylne.
Są one jednak widoczne, odznaczają się nie.


bieskawą barwą i w pobliżu, brzegu rogówki przebijają twardówkę podążając do koła tętniczego większego tęczówki.
Przedtem jeszcze oddają gałązki-11, spojówkowe przednie, które leżą głębiej niż spo.
jówkowe tylne, nie przesuwają się wraz ze spojówką i na samyrąbrzegu rogówki tworzą w rąbku spojówkowym splot okołorogówką.
wy.
Splot ten łączy się z siecią włosowatą tkanki nadtwardówkowejtworząc sieć pętli brzeżnych, która odżywia powierzchowne warstwy rogówki.
Ż y ł y spojówki towarzyszą tętnicom.
Ze spojówki powiek, sklepienia i większej części spojówki gałki ocznej krew uchodzi do żył powiek.
W pasie okołorogówkowym, zaopatrzonym przez gałązki tętnie rzęskowych przednich, odpowiadające im żyły są mniej widoczne niż tętnice.
Tworzą one sieć szerokości około 5-6 mm.
Do nadtwardówko wych i podspojówkowych żył okolicy rąbka spojówkowego uchodzą tzw. żyły wodne(str. 5 l 4).
W miejscu ujścia tych naczyń do żył można za pomocą lampy szczelinowej zaobserwować zjawisko krążenia blaszkowatego:bezbarwny strumień cieczy wodnistej biegnie na pewnej przestrzeni obok prądu krwi.
Naczynia chłonne spojówki składają się z delikatnego splotu powierzchownego i głębokiego leżącego w tkance podspojówkowej.
Chłonka odpływa w kierunku spoideł powiek i stąd do odpowiednich węzłów chłonnych, podobnie jak chłonka z obszaru powiek(str.
56 O).
Nerwy pochodzą głównie od I gałęzi nerwu trójdzielnego.
Spojówkę pbwieki górnej zaopatruje głównie n. nadoczodołowy i n. łzowy:spojówkę okolicy kąta wewnętrznego oka-n. nadbloczkowyi n. podbloczkowy, kąta zewnętrznego zaś n. łzowy.
Spojówkę powieki dolnej unerwiają gałązki n. podoczodołowego od li gałęzi n. trójdzielnego.
Narząd łzowy Narząd łzowy(apparatus lacnmalis)składa się z gruczołu łzowego oraz dróg odprowadzających:kanalików łzowych.
woreczka łzowego i przewodu nosowo-łzowego.
Gruczoł łzowy(glandula lacnmalis), który znajduje się w górna-bocznej okolicy oczodołu, składa się z większej, górnej, zbici części oczodołowej i mniejszej, dolnej, luźnej części po wiekowej.
Obie części na znacznej przestrzeni są oddzielone o 4 siebie ścięgnem m. dźwigacza powieki górnej(p. dalej)i tylko w 14 ezłączone z sobą(ryc.
250.
Część oczodołowa(pars onitalis)leży w dole gruczołWłzowego(fssa glandwae lacnmals)w przednio-bocznej częśłsklepienia oczodołu.
Ma ona kształt migdału długości około 20888 oraz szerokości 12, mm i jest barwy czerwonawoszarej.
Jej powierzcBnią górna jest wypukła i ze stropem oczodołu połączona delikawWłłącznotkankowymi beleczkami:powierzchnia dolna, nieco włlłęprzylega do mięśnia dźwigacza powieki i mięśnia prostego boczneZPó brzeg przedni jest ostry i styka się z przegrodą oczodołową, iWY.
8, ej X?%?-'ą b rd.
W ojJ i:ĘZcj***.
******Ć Y-.
+seć 4928194 fP g. %4 ci 4.
ś cjąć%śĘ!
a j śĘ:Q 3 ś 3, **sJ C*.
ĄJ by ę-ęo*jzy Jcj:Ę!
X 94 P 8 s 4 Q.
Qe 4 Iż.
r(łQ ś 4.
śżFs eł.
565.


bardziej zaokrąglony-z tłuszczem oczodołu:koniec przyśrodkoęęspoczywa na mięsniu dźwigaczu powieki górnej, boczny na mięśntąprostym bocznym.
O z ę ś ć p o wiekowa(pars palpebralis)gruczołu łzowego, rów.
nież spłaszczona z góry ku dołowi, bezpośrednio przylega do górnegysklepienia spojówki i do bocznego kąta oka:można ją obserwować pa odwinięciu powieki górnej i wtedy gruczoł żółtawo prześwieca przez spojówkę.
Przewodziki odprowadzające(ductuli excre(oni).
Gruczoł łzowy ma 10-12 tzw. przewodzików odprowadzających.
Ich ujścia znajdują się w górna-bocznej części górnego sklepienia spojówki:najniżej położone wyloty leżą na poziomie bocznego kąta oka.
Przewodzikiczęści oczodołowej gruczołu przenikają przez część powiekową.
Gruczoł łzowy należy do typu złożonych gruczołów cewkowych:przewody jego są wysłane dwuwarstwowym nabłonkiem walcowatym.
Do blaszki podstawnej, mającej charakter błony siateczkowej, od zewnątrz przylegają komórki płaskie, łącząc się z sobą wypustkami cytoplazmatycznymi:komórki te mają zdolność kurczenia się(komórki mioepitelialne).
Tkanka śródmiąższowa zawiera komórki tłuszczowe, plazmatyczne oraz skupiska limfocytów.
Wzdłuż górnego sklepienia aż do kąta przyśrodkowego rozsiane są drobne gruczoły mające budowę gruczołu łzowego(str.
56-41.
Są to gruczoły łzowe dodatkowe(glandulae Jacrimales accessonae), które tylko u osób młodych wystarczają do zwilżenia spojówki i rogówki.
Naczynia i nerwy.
Gruczoł łzowy jest zaopatrywany przez tętnicę łzową, która wnika do jego brzegu tylnego oraz przez gałązki oczodołowe 1, pod oczodołowej(od t. szczękowej:t. 111, str.
226). Krew uchodzi do żyły ocznej górnej.
Chłonka odpływa do naczyń limfatycznych spojówki i stąd do węzłów przyuszniczych(t. rrr, str. 49 l).
Unerwienie czuciowe gruczoł otrzymuje z n. łzowego(VJ.
Włókna wydz i e I nic z e przywspółczulne pochodzą od n. pośredniego stanowiącego korzeń wydzielniczyi czuciowy n. twarzowego(p. str. 212)i dochodzą do gruczołu drogą n. sKaBstegowiększego, zwoju skrzydłowa-podniebiennego, n. jarzmowego W)i zespolenia z n. łzowym.
Włókna współczulne pochodzą ze zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego i biegną do gruczołu drogą splotu t. szyjnej wewnętrznej.
Włókna wydzielnicze na blaszce podstawnej cewek gruczołowych tworzą gęstą sieć, od której odchodzą gałązki przebijające blaszkę i tworzące sieć podnabłonkową.
Od sieci tej odchodzą najdrobniej-sze gałązki, które kończą się między komórkami gruczołowymi.
Włókna przywspółczulne pobudzają wydzielanie łez.
Włókna współczulne przypuszczalnie są czynne głównie w porze nocnej, kiedy to ustaje stałe wydzielanie łez.
b z y(lacnmae)'.
Gdy brak zewnętrznych czynników drażniących, wówczas gruczoł łzowy wydziela zwykle taką ilość łez, jaka jest potrzebna do zwilżania rogówki i spojówki(od 0, 5 do 0, 6 mi w ciągu 12-16 godzin).
Wzmożone wydzielanie powieki drogą odruchową przez podniety działające albo na nerw wzrokowy(silny blask światła), aębo na nerw trójdzielny(podrażnienie spojówki i rogówki).
Wzmożone wydzielanie w?
stepuje również pod wpływem bodźców psychicznych.
Ł-zr reagują słabo zasadowa, są prawie przezroczyste i z powodu zawartości bia(88(Wó'iJ trochę opalizują.
Zawierają one około 1%soli kuchennej, nieco kwasu askorbinowego ilaktoflawiny oraz bakteriostatyczny enzym(lizozym).
Gęstość względna w*nosi 1004, stężenie osmotyczne 0, 9, pH 7.
35.
Łzo wydobywające się z przewodzików odprowadzających powoli spływają przez wąską rynienkę zawartą między przednią powierzchnią gałki a wolnym brzegiem po wiek, zwaną korytkiem łzowym(rhus lacrimalis).
Część płynu wyparowuje, po została zbiera się w kącie przyśrodkowym oka w tzw. jeziorku łzowym(lace lacrirnalis).
KRR.
Kanaliki łzowe(canaliculi Jacrima(es).
Drogi łzowe rozpoczynają się dworna punktami łzowymi(puncta Jacnmalia), które leżą przy krawędzi tylnej obu powiek, nieco bocznic od spoidła przyśrodkowego.
Punkty te leżą na małych wzgórkach--brodawkach łzowych QapWae laćnma(es)i zanurzają się, zwłaszcza przy zamknięciu powiek, w jeziorku łzowym.
Punkty łzowe prowadzą do kanalików łzowych:górnego i dolnego o średnicy 0:2 mm, które biegną wpierw(na przestrzeni do 2 mm)prawie pionowo, po czym zaginają się pod kątem prostym i kierują się prawie poziomo wzdłuż brzegu powieki, tuż pod jego powierzchnią, do bocznej ściany woreczka łzowego(ryc, 25 l).
W miejscu przejścia części pionowej kanalika w poziomą zaznacza się małe gruszkowate rozszerzenie-b a ńka k a na lik a ł z owego(ampulla canaliculilacnmalis).
Odcinek poziomy ma 6-7 mm długości:kanalik dolny jest nieco dłuższy od górnego.
Kanaliki zbliżają się do siebie i uchodzą do woreczka łzowego oddzielnie albo też łączą się we wspólny przewód.
Woreczek łzowy(saccus lacrimalis)leży w, dole woreczka łzowego przyśrodkowej ściany oczodołu i jest oddzielony od oczodołu przegrodą oczodołową(p. dalej).
Nla grzebieniu łzowym tylnym okostna oczodołu rozszczepia się na dwie blaszki, które obejmują woreczek łzowy i łączą się znowu na grzebieniu łzowym przednim.
Bocznic i z przodu woreczek przylega do obu ramion więzadła przyśrodkowego.
Górny, ślepy odcinek, sklepienie woreczka łzowego(fornir saccilacnmalis), sterczy trochę nad więzadłem.
Długość woreczka wynosi około 12 mm, średnica od 4 do 5 mm.
Przewód nosowo-łzowy(ductus nasolacrimalis).
W miejscu, w którym dół woreczka łzowego przechodzi w kostny kanał nosowo-łzowy, woreczek łzowy bez ostrych granic przedłuża się w przewód nosowo-łzowy.
Przewód ten, długości około 15 mm i o średnicy 4 run, biegnie ku dołowi i nieco bocznic:kierunek przebiegu wskazuje linia łącząca kąt wewnętrzny oka z pierwszym górnym zębem trzonowym.
Dolne ujście przewodu znajduje się za przednim końcem małżowiny nosowej dolnej i prowadzi do przewodu nosowego dolnego(t. ił, str.
358).
Fałd błony śluzowej, który tworzy przyśrodkową ścianę przewodu u jego ujścia, nosi nazwę fał d u ł z owe go(plica lacrimalis).
Woreczek łzowy przylega do komórek sitowych przednich, a przewód nosowo-łzowy do zatoki szczękowej.
B u d o w a.
Kanaliki łzowe są wysłane nabłonkiem wielowarstwowym sześciennym a woreczek łzowy i przewód nosowo-łzowy nabłonkiem dwuwarstwowym walcowatym.
Blaszka właściwa kanalików i woreczka ma liczne włókna sprężyste.
Kanaliki są osłonięte delikatnymi wiązkami mięśniowymi części powiekowej(m.
Riolana)m. okrężnego oka, a woreczek łzowy włóknami części łzowej(m.
Hornera)tegoż mięśnia.
Mechanizm przepływu łez nie jest całkowicie wyświetlony.
Odpływ nie jest oparty na zasadzie siły ciężkości.
Główną rolę odgrywa działanie ssąca-tłoczące kanalików i woreczka łzowego.
Podczas otwierania powiek kanaliki się rozszerząją(działania ssące), a przy zamykaniu zwężają(działanie tłoczące).
Odwrotnie jest z woreczkiem łzowym:ściana boczna woreczka rozluźnia się podczas zamykania powiek i sztywnieje przy ich otwieraniu.
Na czyni a i n erwy.
Tętnice dróg odpływu łez pochodzą z górnych i dolnych 11.
powiekowych(z t. ocznej):z t. kątowej(od t. twarzowej)oraz z t. podoczodołowej i t. 567.


klinowo-podniebiennej(od t. szczękowej).
Krew żylna odpływa głównie do z, weę.
rej górnej i do z, twarzowej.
Naczynia limfatyczne uchodzą do węztęprzyuszniczych i podżuchwowych.
Nerwy woreczka łzowego i przewodu nosowo-łzowego są odgałęzieniami n, pyą, bloczkowego(z n. VJ i n. podoczodołowego(z n. VJ.
Mięśnie gałki ocznej Ruchy gałki ocznej odbywają się pod wpływem sześciu mięśni:czterech prostych(przyśrodkowy, boczny, górny i dolny)oraz dwóch skośnych(górny i dolny).
Mięśnie te wykonują zawsze ruchy obrotowe, przy czym gałka oczna, podobnie jak główka kości w stawie kulistym, nie zmienia swego miejsca położenia.
Środek obrotu gałki znajduje się w ciele szklistym na osi optycznej w odległości około 14 mmod środka rogówki.
Wszystkie wymienione mięśnie-z wyjątkiem m. skośnego dolnego-rozpoczynają się krótkimi ścięgnami u szczytu oczodołu, w pierścieniu ścięgnistym dokoła ujścia kanału wzrokowego oraz przylegającej przyśrodkowei części szczeliny oczodołowej górnej.
Mięśnie te kierują się rozbieżnie ku równikowi gałki ocznej, tworząc rodzaj stożka otwierającego się do przodu.
W osi tego stożka, zwanego też lejkiem mięśniowym, przebiega nerw wzrokowy(ryc.
252, 253).
Pierścień ten, który stanowi początek ścięgien tych mięśni, ma nazwę pierścienia ścięgnistego wspólnego(anulus tendf.
568.
Trach lec.
M. obliquus sup.
M. rectus med.
M. rectus sup.
W. levatorpalpebraesup.
(odcięto Anulus tendineus COfTUTł.
N. opticus Hyc.
352. Mięśnie.
M. rectus łat.
alki ocznej prawej.
Widok z góry.
neus commums).
Rozpoczyna się w nim także m. dźwigacz powieki górnej, który przebiega pod stropem oczodołu(p. dalej).
Końcowe przyczepy wszystkich mięśni gałki ocznej znajdują się na twardówce, przy czym przyczepy wszystkich czterech mięśni prostych znajdują się przed równikiem gałki, mięśni skośnych zaś za jej równikiem, tj. między równikiem a biegunem tylnym gałki.
M. prosty przyśrodkowy(m. rectus medialis), najszerszy z mięśni gałki ocznej, od pierścienia ścięgnistego wspólnego kieruje się wzdłuż przyśrodkowej ściany oczodołu i ścięgnem długości 3, 7 mm przyczepia się do twardówki(ryć.
252).
Od brzegu rogówki linia przyczepo końcowego oddalona jest o 5, 5 mm.
Przyczep położony jest równolegle do brzegu rogówki i symetrycznie względem południka poziomego(szerokość przyczepo wynosi 10, 3 mm).
M. prosty boczny(m. rectus lateralis)rozpoczyna się w pierścieniu ścięgnistymwspólnym dwoma ścięgnistymi ramionami:górnym i dolnym:między nimi leży część przyśrodkowa szczeliny oczodołowej górnej.
M. prosty boczny biegnie wzdłuż ściany bocznej oczodołu i przyczepia się do twardówki w odległości 7 mm od rogówki ścięgnem długości 9 mm:szerokość ścięgna wynosi 9, 2 mm:linia przyczepo jest pionowa lub trochę wypukła do przodu i zazwyczaj symetryczna(ryc.
250.
M. prosty górny(m. rectus supenom leży pod m. dźwigaczem powieki górnej i kieruje się od przodu i bocznic, tworząc z linią spojrzeniową skierowaną na wprost kąt około 25'.
Mięsień przyczepia się do twardówki w odległości 7, 7 mm od rogówki.
Długość ścięgna wynosi 5, 8 mm.
Linia przyczepo jest skośna, przyśrodkowo leży bliżej brzegu rogówki niż bocznic.
M. prosty dolny(m. rectus interior), najkrótszy z mięśni prostych, biegnie wzdłuż dolnej ściany oczodołu, przy czym w swej części przedniej oddzielony jest od oczodołu m. skośnym dolnym.
Mięsień kieruje się do przodu i nieco bocznic:przy ustawieniu.
M. rectus sur.
M. rectus lat.
M. rectus im.
N, opticus.
Anulus**end*eus co**.
M. levator palpebrae sup.
M. levator palpebrae sup.
ćs\(W.
O im.
Wquus.
Ryc.
253. Mięśnie gałki ocznej prawej.
Widok od strony bocznej.
669.


zroku na wprost z największą płaszczyzną strzałkową oka tworzy kąt około zsrzyczep do twardówki jest oddalony od brzegu rogówki o óJimm.
Długość jego ściąg.
i końcowego wynosi 5, 5 mm, szerokość 9, 8 mm.
Linia przyczepo jest wypukła ąąrzodu i ustawiona skośnie, przy czym przyśrodkowy koniec przyczepo leży bliżej rą.
iwki niż koniec boczny.
M. skośny górny(m. obliquus supenom, najdłuższy i najcienszy z mięśni gałki, zą.
iąna się również w pierścieniu ścięgnistym.
Biegnie on między górną a przyśrodkowąlaną oczodołu i zbliżając się do dołka bloczkowego kości czołowej, przechodzi w zą.
krąglone ścięgno, przeciągnięte przez bloczek(trocń(ea)zbudowany z chrząstkt**knistej.
W tym miejscu ścięgno otacza pochewka maziowa bloczkowąragina synoyialis trochlearis).
Poczynając od bloczka ścięgno mięśnia zagina się pod ostrym kątem(50-601, sptą.
zeza się i rozszerza, podchodzi pod ścięgno m. prostego górnego i przyczepia do twarówkiwzdłuż linii skośnej poza równikiem gałki w ćwiartce górna-bocznej.
Długość liiiprzyczepo wynosi około 10, 7 mm.
Przedni boczny koniec przyczepo leży prawie nąym samym południku, co boczny koniec m. prostego górnego:koniec przyśrodkowyrzyczepu znajduje się w odległości 8 mm od bieguna tylnego gałki ocznej(ryc.
2521.
M. skośny dolny(m. obliquus interior), najkrótszy mięsień gałki, zaczyna się zaokąglonymścięgnem na dnie oczodołu tuż za brzegiem podoczodołowym od dolnej częśigrzebienia łzowego tylnego.
Mięsień biegnie bocznic i do tyłu między m. prostym lolnym a dnem oczodołu, z linią wzroku tworząc kąt W'.
Krótkim ścięgnem, często wóknami mięśniowymi, mięsień przyczepia się do twardówki, za równikiem gałki w*wiartce dolna-bocznej.
Linia przyczepo długości 9, 4 run jest skośna, ku górze wypuJa.
Tylny przyśrodkowy koniec przyczepo znajduje się w odległości 5 mm od nerwu rzrokowego i 2, 2 mm od plamki żółtej.
Czynność.
M. prosty przyśrodkowy i boczny obracają gałkę dookoła osi pionowej:ńerwszy z nich obraca biegun przedni przyśrodkowo(przywodzenie), drugi-bocznic odwodzenie).
M. proste:górny i dolny, które przy ustawieniu pierwotnym oczu(patrzenie na vprost)z płaszczyzną strzałkową pośrodkową gałki tworzą kąt około 25', oprócz podaoszeniai obniżania bieguna przedniego mają jednocześnie działanie przywodzące i ibracąjące(ryc.
254).
Kierunek obrotu gałki przyśrodkowo lub bocznic określa ruch, akt wykonuje punkt rąbka rogówki odpowiadający godzinie 12.
M. prosty górny podaosi, przywodzi i obraca gałkę do wewnątrz.
M. prosty dolny obniża, przywodzi i obra:a gałkę na zewnątrz.
M. prosty górny i dolny mogą maksymalnie się unosić oraz obniżać, jeżeli długa oś nięśnia leży w płaszczyźnie strzałkowej oka, a więc przy abdukcji gałki około 25'.
Z wzrastającą addukcją gałki zwiększa się składnik obrotowy i gdyby płaszczyzna strzał sowa gałki ustawiła się prostopadle do płaszczyzny mięśnia(przy addukcji 651, mięiniewykonywałyby wyłącznie ruch obrotowy.
Mięśnie skośne, górny i dolny, są jedynymi mięśniami, które przyczepiają się za równikiem w tylnym odcinku gałki i tworzą ostry kąt z osią strzałkową gałki.
M. skośny górny unosi biegun tylny, obniżając przedni, i jednocześnie przyśrodkowo obraca punkt rąbka rogówki odpowiadający godzinie 12.
W przeciwnym kierunku działa w skośny dolny:podnosi biegun przedni i obraca gałkę bocznic.
Oba mięśnie mają również działanie synergistyczne, odwodząc biegun przedni.
Z powyższego wynika, że obroty gałki w prawo i w lewo zależą od m. prostego przyśrodkowego i m. prostego bocznego.
Ruchy obrotowe w górę wykonuje równocześnie m. prosty górny i skośny dolny.
Obrót w dół jest wynikiemi działania m. prosle 29 dolnego i skośnego górnego.
Składowa odwodząca mięśni skośnych znosi się ze skła@9 wą przywodzącą mięśni prostych, podobnie jak działanie obrotowe.
Tętnice.
Wszystkie mięśnie zaopatruje t. oczna swymi gałęziami mięśniowymi OFrnuscularesą.
Nerwy.
Unerwienie ruchowe odbywa się przez wszystkie trzy nerwy ruchowe gaWocznej(str.
557).
Mięśnie proste, z wyjątkiem bocznego, i m. skośny dolny są zaopa 9 Ywane przez gałązki n. okoruchowego:m. prosty boczny przez n. odwodzący:m. skośOYgórny przez n. bloczkowy.
Poza tym otrzymują one włókna czuciowe od nerwu oczne go oraz włókna autonomiczne.
Inne mięśnie oczodołu Oprócz omówionych sześciu mięśni w oczodole znajdują się jeszcze dwa inne:m. dźwigacz powieki górnej i m. oczodołowy.
M. dźwigacz powieki górnej(m.
Jevator palpebrae superiors)zaczyna się krótkim ścięgnem w pierścieniu ścięgnistym wspólnym i przebiega do przodu nad m. prostym górnym pod górną ścianę oczodołu.
Jego cienki i okrągławy brzusiec rozszerza się i spłaszcza w okolicy górnego brzegu oczodołu tworząc wachlarzowate ścięgno, które dzieli się na blaszkę powierzchowną(lamina supericialls)i blaszkę głęboką(lamina prolmda).
Blaszka powierzchowna wnika między m. okrężny oka a tarczkę górną oddając liczne wiązki do skóry powieki.
Blaszka głęboka m. dźwigacza zawiera sporo włókien mięśniowych gładkich, które tworzą wspomniany wyżej m. tarczkowy górny(str. 560)i wspólnie z włóknami ścięgnistymi przyczepia się na górnym brzegu i na przedniej powierzchni tarczki górnej.
O zynn oś ć.
M. dźwigacz powieki górnej unosi ją i przyczynia się do wytwarzania bruzdy powiekowej górnej.
N e r w 3.
M. dźwigacz powieki górnej zaopatrzony jest przez nerw okoruchowy.
M. o c z odo to w y(m. orbitalis)jest mięsniem gładkim.
Jego włókna są wplecione w błonę oczodołową zamykającą szczelinę oczodołową dolną.
Przebieg włókien jest głównie poprzeczny.
U niektórych ssaków jest on silnie rozwinięty:u człowieka przypuszczalnie odgrywa pewną rolę w wysuwaniu gałki ocznej do przodu.
N e r w y.
Mięsień ten zaopatrzony jest przez część współczulną układu autonorniczTlCĘO.
zse Z.
/?t Z.
/Ryć.
254.
Położenie długiej osi mięśnia prostego górnego przy pierwotnym ustawieniu oka(ustawienie wzroku na wprost).
571.


Zawartość oczodołu, z budową którego zapoznaliśmy się w t.
I(strłłS), poza gałką oczną i jej mięśniami, narządem łzowym, stanowią eszcze:okostna, przegroda oczodołowa, pochewka gałki ocznej, po.
wiezie mięśniowe oraz ciało tłuszczowe.
Okostna oczodołu Qenorbita)jest zbudowana z tkanki łącznej zbitej o utkądunieregularnym.
Przylega ona dość ściśle do ścian kostnych oczodołu, daje się jet.
jak stosunkowo łatwo od nich oddzielić z wyjątkiem miejsc odpowiadających szwomniędzy kośćmi, krawędziom szczelin i brzegowi oczodołu, z którymi jest mocno zespoOllB.
Okostna oczodołu składa się z dwóch blaszek:zewnętrzna, przylegająca do kości est dość mocna:wewnętrzna zaś znacznie słabsza i zaledwie dostrzegalna.
Blaszką ikostnowa wewnętrzna wysyła delikatne przegrody, które rozdzielają tłuszcz oczodołu ja poszczególne zraziki.
Od środka sklepienia oczodołu pasmo blaszki wewnętrznej polążado przodu i osłania część oczodołową gruczołu łzowego.
Przez kanał wzrokowy, szczelinę oczodołową górną i otwór sitowy przedni okostna nzechodzi w oponę twardą mózgu:przez otwór sitowy tylny w okostną jamy nosowej, i przez szczelinę oczodołową dolną w okostną dołu skrzydłowa-podniebiennego.
W obrębie szczeliny oczodołowej dolnej włókna okostńowe splatają się z mięsniem je z odołowym.
Okostna oczodołu jest mocno złączana z tylnym'grzebieniem łzowym:tutaj rozszczenasię i otacza dół woreczka łzowego, przy czym od samego woreczka jest oddzielona, kanką łączną:wreszcie przez kanał nosowo-łzowy okostna oczodołu przechodzi w ikostną przewodu nosowego dolnego.
Przy wejściu do oczodołu przechodzi w okostną iąsiednich kości.
Okostna oczodołu jest zaopatrzona przez I i li gałąź nerwu trójdzielnego.
Przegroda oczodołowa(septum onitale), zwana także powięzią tarczkowo-oczodołową, leży pod m. okrężnym oka:zaczyna się na kostnym brzegu oczodołu, ściśle łącząc się tutaj z okostną, i przyczepia się do górnego i dolnego brzegu tarczek powiekowych oraz do ich powierzchni przedniej, a po bokach do więzadeł powiekowych.
Przegroda oczodołowa jest zbudowana ze zbitej tkanki łącznej o utkaniu dość regularnym, w kształcie arkad.
Po stronie bocznej i w powiece górnej jest grubsza oraz mocniejsza niż przyśrodkowo i w powiece dolnej:nie jest ona jednak sztywna i nieruchoma, lecz bierze udział we wszystkich ruchach powiek.
Przegroda oczodołowa odgranicza tłuszcz oczodołu od przodu i zamyka wejście do oczodołu.
Przebijają ją liczne naczynia i nerwy oraz wiązki włókien m. dźwigacza p(wieki górnej.
Pochewka gałki ocznej(vagina belbi)składa się z cienkiej, włóknistej tkanki, która otacza gałkę oczną od brzegu rogówki 4 onerwu wzrokowego.
W tyle przebijają ją naczynia i nerwy rzęskowe tylne, w pobliżu równika, żyły wirowate, bardziej do przodu ścięgna mięśni gałki ocznej, które od pochewki otrzymują osłonę łączno(ka 88 kawą.
Ma samym przodzie pochewka stopniowo przechodzi w poęspojówkową tkankę łączną.
Powierzchnia wewnętrzna pochewki jest wyraźnie zaznaczona i stosunkowo gła 484 z twardówką łącza ją delikatne beleczki łącznotkankowe.
Szczelinowatą przesMzen.
faseta bulbi(TenonD.
Ę 67 Fi.
Zawartość, oczodołu.
między twardówką a pochewką gałki ocznej nazywamy przestrzenią nadtwardo w k o w ą(spatum episc(eraJe), podobnie jak przestrzenie między pochewkami n. wzrokowego.
Pochewka odgradza gałkę od pokładu tłuszczowego i tworzy rodzaj panewki, w której odbywają się ograniczone ruchy gałki:przy ruchach bardziej rozległych gałka razem z pochewką porusza się w otaczającym tłuszczu.
Powięzie mięśniowe(fsciae musculares)są włóknistymi cewkowatymi osłonkami, będącymi przedłużeniem pochewki gałki ocznej.
W tyle są one delikatne, w pobliżu gałki ocznej znacznie rnocOlĘ)S/8.
Powięzie mięśni prostych stopniowo przechodzą w o m je s n ą(penmrsium)i wysyłają wyraźne pasma łącznotkankowe do otaczających części oczodołu.
Powięź m. prostego bocznego przyczepia się do wyrostka czołowego kości jarzmowej, a mięśnia prostego przyśrodkowego do kości łzowej.
Powięź mięśnia prostego górnego wysyła pasmo do m. dźwigacza powierzchni górnej, a powięź m. prostego dolnego do sklepienia dolnego spojówki i do tarczki dolnej.
Pasmo powięzi m. skośnego górnego biegnie do bloczka, a m. skośnego dolnego do przedniej części dna oczodołu.
Wymienione pasma łącznotkankowe do pewnego stopnia ograniczają ruchy mięśni, zapobiegają refrakcji(cofaniu się)gałki ocznej i utrzymują jej punkt obrotu w stałym położeniu.
Połączenie pasma powięzi m. prostego górnego z m. dźwigaczem powieki górnej zapewnia również działanie synergistyczne tych dwóch mięśni, w związku z czym przy spojrzeniu ku górze równocześnie unosi się powieka górna.
Ciało tłu s z c z owe oczodołu(corpus ad(posum orbitae)wypełnia wolne przestrzenie nie zajęte przez inne twory oczodołu.
Za życia tkanka tłuszczowa jest półpłynna.
Lejek mięśniowy rozdziela tę tkankę na warstwę zewnętrzną, rozłożoną między mięsniami a ścia.
. . ea M. obliquus sup.
Ryc.
255. Położenie gałki ocznej prawej względem oczodołu.


mń oczodołu, oraz na warstwę wewnętrzną, zajmującą przestrzeń jędzy nerwem wzrokowym a mięsniami.
Ciało tłuszczowe oczodołu stanowi tkankę oporową oraz ochronę rzed urazami mechanicznymi.
Położenie gałki ocznej względem oczodołu jest nieco odśrodkowe:alka oczna zajmuje przedni odcinek oczodołu i jest bliższa ściany ornej i zewnętrznej.
Dostęp do oczodołu jest więc łatwiejszy od stro*nos*w*.
RYS ROZWOJU OKA Pierwszy zawiązek gałki ocznej występuje w drugim miesiącu życia płodowego w sstaci parzystej bruzdy wzrokowej(sulcus options), rysującej się w przedniej ięści nie zamkniętej jeszcze w cewę rynienki nerwowej, która wytworzyła się z ektoermy(t. 1, str.
1031.
Bruzda przekształca się w dołek, po bokach którego w końcu 3 tyodniażycia płodowego(zarodek ma wówczas 4 mm długości)wypuklają się obustroniepęcherzyki oczne(vesiculae optcae:ryc, 256 a, b).
Pęcherzyki te stanowią awiązki siatkówki obu gałek ocznych i wzrastając zachowują połączenie z pierwszym ierwotnym pęcherzykiem mózgowym(przodomózgowiem).
Połączenie to przewężając ę i wydłużając wytworzy szypułę, z której powstanie nerw wzrokowy.
Szczyt pęcheqkaocznego zbliża się do ektodermy zewnętrznej(ryc, 256 d), na której w tym mielcu zaznaczy się płyta s o c z e w k i(placoda lentis:ryc, 256 b).
Szczyt pęcherzyka rośnie szybciej niż pozostałe jego części i jednocześnie wpukla się u tyłowi.
W ten sposób powstaje tzw. kielich wzrokowy(cupula optica)o.
gł'g r(*ąb 9 Bęc.
256.
Rozwój oka:a-zawiązek pęcherzyków ocznych, b-pęcherzyk oczny, crozpoczynające się wpuklanie pęcherzyka ocznego i zawiązek soczewki, d-kieJBhoczny i pęcherzyk soczewkowy(zarodek długości 8-9 mm), e-tworzenie się tęczewtj, ciała rzęskowego, komory przedniej, ciała szklistego, powiek(zarodek długoścł 10-13 mm), f-oko ukształtowane.
dwóch ścianach--zewnętrznej i wewnętrznej.
Ze ściany wewnętrznej, znacznie grubszej wytwarzają się warstwy właściwej siatkówki, ze ściany zewnętrznej, zbudowanej z jednej warstwy komórek, tworzy się nabłonek barwnikowy siatkówki.
Przedni brzeg kielicha, w którym obie ściany się łączą, w oku rozwiniętym odpowiada brzegowi żrenieznemutęczówki(ryć, 256 c, 0.
Wskutek zahamowania wzrostu dolnej(brzusznej)ściany kielicha w miejscu tym tworzy się początkowo krótka i szeroka szczelina, która następnie wydłuża się i zwęża.
Jest to szczelina wzrokowa(ńssura optfca), biegnąca od początkowej części szypoty aż do brzegu kielicha.
Na brzegach kielicha zwróconych do szczeliny jego ściana zewnętrzna przechodzi w wewnętrzną.
Przez tylny koniec szczeliny wrasta tę tn i c a ciała szklistego(a, hraloidea).
Jednocześnie u zarodka o długości 4 mm wytwarza się soczewka Oyc, 256 c, d, e).
Nad biegunem przednim pęcherzyka ocznego grubieje warstwa ektodermy tworząc, jak wspomniano wyżej, okrągławą płytę soczewki.
Jednocześnie z przekształcaniem się pęcherzyka ocznego w kielich rozrastająca się płyta soczewki zaczyna się zagłębiać i przeistacza się w tzw. woreczek soczewkowy.
Woreczek ten oddziela się od pozostałej warstwy zewnętrznego listka zarodkowego u zarodka w końcu I miesiąca życia płodowego(zarodek o długości 8-9 mm).
Komórki tylnej ściany woreczka wydłużają się(włókna pierwotne soczewki)i wypełniają jego wnętrze(zarodek 26 mm długości)przedniej zaś pozostają jako pojedyncza warstwa komórek sześciennych(nabłonek podtorebkowy).
Jeszcze wcześniej zjawia się torebka, która jest wytworem komórek soczewkowych.
Z komórek ściany przedniej części równikowej zaczynają wyrastać wtórne włókna soczewkowe, które okrążają włókna pierwotne i spotykają się u przedniego i tylnego bieguna, tworząc tzw. szwy zarodkowe(między 3 a 7 miesiącem).
W 4-5 tygodniu życia zarodka(długości 10-13 mm)zaczyna się zamykać szczelina wzrokowa:brzegi jej zbliżają się do siebie aż do zlania i ściany kielicha rozdzielają się na dwie części:zewnętrzną i wewnętrzną:powstaje całkowity kielich o dwóch ścianach bez szczeliny.
Przed zamknięciem się szczeliny powstają zawiązki ciała szklistego, przeważnie pochodzenia ektodermalnego(siatkówkowego i soczewkowego), w minimalnym stopniu mezodermalnego.
Tzw. pierwotne ciało szkliste tworzy się wskutek zrostów między płytą soczewki a kielichem ocznym:wtórne ciało szkliste powstaje z siatkówki:ciało trzeciego rzędu(późniejsza obwódka rzęskowa)rozwija się z nabłonka rzęskowego dopiero w 3 miesiącu życia zarodka(70 mm długości).
Składniki mezodermalne ciała szklistego wnikają od strony szypoty między soczewkę a wewnętrzną ścianę kielicha wraz z tętnicą środkową siatkówki.
Tętnica ciała szklistego, która jest przedłużeniem t. środkowej siatkówki, dochodzi do bieguna tylnego soczewki, gdzie rozgałęziając się otacza siecią naczyniową powierzchnię tylną soczewki.
Powierzchnia przednia jest opleciona siecią naczyń pochodzących z tkanki mezodermalnej, która tworzy błonę naczyniową gałki.
Naczynia te zanikają w ostatnich dwóch miesiącach życia płodowego.
Cienki, lecz stopniowo rozszerząjący się brzeg kielicha ocznego przekształca się w część rzęskową i tęczówkową siatkówki(część ślepa).
Pozostała, światłoczuła część siatkówki grubieje i tworzy kilka warstw:komórki tej części różnicują się, podobnie jak w ścianie cewy nerwowej, na neuroblasty i spongioblasty(glioblasty).
Z neuroblastów powstają komórki zwojowe, których aksony tworzą warstwę włókien bezrdzennych.
W wyniku dalszych różnicowań powstaje warstwa komórek dwubiegunowych i warstwa komórek wzrokowych.
Z mezodermy otaczającej kielich oczny pochodzą:naczyniówka, zrąb łącznotkankowy ciała rzęskowego i tęczówki, twardówka, istota właściwa rogówki i jej nabłonek tylny oraz wszystkie naczynia oka.
Mięśnie zwieracz i rozwieracz źrenicy są pochodzenia ektodermalnego.
M. zwieracz źrenicy pochodzi z tylnej warstwy komórek barwnikowych tęczówki, która jest przedłużeniem siatkówki, a m. rozwieracz powstaje z warstwy przedniej-z przedłużenia nabłonka barwnikowego.
Powieki powstają z fałdów skóry.
Fałdy te, górny i dolny, rosnąc zbliżają się i zrastają ze sobą swą warstwą nabłonkową:zrośnięcie to rozluźnia się przed urodzeniem.
Wewnętrzna wyściółka nabłonkowa powiek przekształca się w spojówkę i przechodzi w nabłonek rogówkowy przedni(ryć.
256).
Gruczoły tarczkowe zawiązują się u brzegów powiek w postaci zgrubień czopowa tych blaszki podstawnej naskórka.


Gruczoł łzowy pows(aie wskutek rozrostu nabłonka spojówkowego w części bocznej depienia górnego Progi odprowadzające narządu łzowego wyglądają początkowo jaolite listwy nabłookowe:dopiero w ostatnim okresie życia płodowego komórki nałonkowerozpływJ 4 się i w ten sposób wytwarza się światło przewodu nosowo-łzoweo łączące kąt prz 3 ś 64 kowy oka z jamą nosową.
SKOROWIDZ RZECZOWY.
Aditus ad antrum 412, 413, 424, 437.
Arteria, auriculeris profunda 398, 4(5 gąetą a+g.
499 Alnexa cutis 302 Agger perpendicularis posterior 390 Akomodacja oka 5@Albinismus 524 Ampulla, canaliculi laerirnalis 587-membranacea 383.
453, ***-ossea 442, 450-anteńor 442.
443 lateralis 442.
443-posterior 442, 443 Ampullae osseae 385, 442, 45 Anastornoses 2 Angulus, mdocornealis 544-ocali, lateralis 558 rnedialis 558 Anisocoria 524 Ansa, ceryicalis 30.
32, 241, 242-superńeialis 29-Galem 233.
234-n. hypoglossi 30-subelavia 267.
2%-thyroidea 2%-yertebralis 268 Anthelix 387 Antitragus 38(Antrum mastoideum 412, 423, 436, 437.
439.
499 Anulus, hbroeartilagineus 401, 404435-ińdis, major 122 minor 522 tendineus communis 5-40.
568-tympanicus 499, 50 Apertura, externa, aqueduetus vestibuli 441.
456-canalkuli echleae 446-interior eanalieuli tynpaniei 409-interna, aqueduetus vestibuti 441-canaliculi eochleae 444 superior canaliculi tymparuci 409-tympanica canaliculi ehordaetympani 413-yestibularis cochleae 445 Aperturae naturales 302 Apex auriculae 388 Aphonia 23 bApparatus lacrimalis 564 Aqueductus, cochleae 505 yestibuli 383.
456.
506 Arachnoidea 540 Arcus, n. hypoglossi 2+1, 242-palpebrales 560 Area, eochleae 4+8-n. facialis 215.
447-radicularis, anterior 14 posterior 14 yestibularis, interior 448-superior 44(Areae cutaneae 308 Areola mammae 340 Arteria, auditwa interna 476.
emalia pterygoidei 432 centralis retirae 169.
536 eilioretinalis 555 cochleae, eommunis 478-propria 47(cochlearis 477 eomitans n. ischiadiei 124 hyaloidea 5@labvrinthi 219, 476 manubrii, externa 407-interna 407 ophthalmica 536 pharmgea ascerders 42 plieae cubid superńciatis 343 spiratis modloti 477 stapedia 417 trmpamca, interior 407, 434-interior 434-posterior 434-superior 434 yestibularis 476 yestibulocochlearis WbArteriae, ciliares, anteriores 521, 55 b 563--posteriores, breyes 555 longae 521, 555-recurrertes 556 coriunctivales, anteriores 563-posteriores 563 patpebrales, laterales-W-rnediales 566*p*ae*Arteriola, eilioretinalis 536 macularis, interior 536-superior 536 Arteriolae 344-nasales retinae 536-radiatae 478-temporales retinae 53 bArtculatio, incudomallearis 418-ineudostapedia a 18-uncoyertebralis 15 Auricula 381886 W Auris 381-externa 381, 306, 399-interna 383.
438, 450-media 381, 3 v, -435 Ads, bulbi, externus 508-internus 508-lentis 5-46-options 508-yisus 508.
Bacilli 527 Bańka, błoniasta 383, 453, 473-kanalika łzowego 567-*tt*, *-boczna 442443-przednia 442, 443-tylna 442, 443 Bańki kostne 385.
Barbula tragi 394 Bark, unerwienie skóry 85 Basis cochleae 444 Beleczki kostne 414 Biegun, przedni 508-soczewki Hi-tylny 508-soczewki 546 Bielactwo 524 Blaszka, bębenkowa włóknista 397-błoniasta trąbki słuchowej 430 brunatna twardówki 513 brzeżna przednia tęczówki 523 głęb-oka 571 graniczna, przednia(Błona Bowmana)50, 510 tylna(Błona Deseemeta)509511 nabłonkowa przewodu słuchowego 496 naczyniowa 515 naczyń włosowatych 514 nadnaczmiówkowa 515, 518 nadtwardówkowa 513 obwódkowa 5-47.
552 paznokaa 358 oodstawna 455, 464, 473, 517, 520 powierzchowna 571 przyśrodkowa wyrostka skrzydło watego 430 sitowa 512.
539 skrawka**spiralna 445-błoniasta 386.
455 W 8-**, *as, a*, *z, *-wtórna 446 właściwa 380.
404, 458, 505 wrzeeionka 445 zwojowa 13 Blaszki graniczne 5(9 Błędnik 381, 383, 438, 460 błoniasty 383, 438, 460, 451, 473-budowa mikroskopowa 457-rozwój osobniczy 501 kostny 385, 438, 450-budowa mikroskopowa 448-rozwój osobniczy 50 naczynia 476, 478 Błona, bębenkowa 381, 410, 435 budowa szczegółowa 404 naczynia 415 nerwy 405 położenie 4 Wrozwój 488, 499 wtórna 385, 409, aab.
Sos zmienność W znaczenie 415 Bowmana patrz Blaszka graniczna przednia Descemeta patrz Blaszka graniczna tylna graniczna 5)5.
577.


tona, graniczna, wewnętrzna 521 kamyczkowa 459 międzykostna goleni 153 mroźna 562 naczyniowa gałki ocznej 509, 515 podstawna 324, 332, 306, 455, aW, 464 pokrywająca 471, 503 przedsionkowa 455, 463, 473 siatkowata 470 strzemiączkowa 417, 419, 436-szklista 554-śluzowa, jamy bębenkowej 421 języka i jamy ustnej 368 przestrzeni pneumatycznych a 27 trąbki słuchowej 430-wewnętrzna gałki ocznej 525 włóknista gałki ocznej 509 zewnętrzna gałki ocznej 509 radycardia 237 rew 558 rodawka, łzowa 558 sutka 34 włosa 348.
350 rodawłi, łzowe 5 b 7 skóry 323 rozwój 306 rólka skrawka 394 rozda, bankowa 453 bębenkowa 396, 399, 401 boczna, przednia 13-tylna 14 bródkowo-wargowa 309 młoteczka 416 nosowo-wargowa 309 oczodołowa-ta oczkowa 559 odnogi rąbka 3 Wpłciowo-udowa 120 poprzeczna grobelki 390 powiekowa, dolna 559-górna 559 skrzyżowania wzrokowego lb 9 spiralna, wewnętrzna 464, 503 zewnętrzna 462 strzemiączka 41(twardówki W WBtylna małżowiny 387 wzgórka 409 wzrokowa 574 kuzdy, macierzy paznokcia 359 nupdzybrodawkowe 308 paznokcia 358 powiek 3119***krzeg, rzpskow 3524 żreniczny 4 łulbus, oculi 5 W. 508 ol@@orius WR.
2 pili 348, 350 łoiła, ossea 414 Wmpanica 414 iursa subcutanea, coccygea 310 prominentiae larynkeae 319 sacralis 3 W 3 ursae synoviales subcutaneae 319.
alcar selerze 514 aliculi gustatorii 3(5 amera, anterior bulbi 544 poste tiar bulbi 5-44 anales, abeolares 192 longitudinales modioli 445, 449 semicirculares ossei 385.
439. 441450.
Canalieuli, caroticotyrnpanici 413 lacrirnales 567 Canaliculus, chordae tympani 413 parayestibularis 478 tympanicus 409 Canalis, accessorius, aqueductus yestibuli 478 canalkuli cochleae 479 carpi 55 centralis modioti 449 hyaloideus 553 musculotubarius 436 pili 350 sclerae 512 semicircularis, anterior 443 lateralis 443 posterior 443 spiralis, cochleae 386, 438, 445451 modioli 445.
449 tubotympanicus 498 Ganili 349 Capsula lends 546, 547 Cartilago, anularis 391 auriculae 389, 399 auris externae 389 meatus acustici 389.
390, 389 scutuormis 390 tubae auditivae 430 Caruncula lacrirnatis 558, 562 Cauda, equina 14 helicis 390, 496 Cavum, conchae 387 subarachnoideale 474.
505 trigeminale 182 WroDani 381, 407, 435, 499 Cebulka włosa 348, asa Cecum, cupulare 454, 473 yestibulare 441.
455.
473 Cellulae, columnae, externae 465 internae 465 limitantes, externae 465-internie 465 mastoideae 381.
424, 436, 437 opticae, bacillifrmes 527 conifbrmes 527 periantrales 424 phalangeae, externae 465-internae 465 sensoriepitheliales pitosae 465 externae 480-internae 480 sustentantes, externae 465 internae 465 tegmentales 408 tubariae 413.
429 tyrnpanicae 408 Centrum ciliospinale 273 Cerebrum abdominale 286 Cerumen 335, 397 Chiasma opticum 169 Chłonka trzecia(Cortiego)469, 470475 Chorda tympani 200, 212, 216, 221 Choroidea 515 Chromatofory 313 Chrząstka, małżowiny usznej 389, 399 obrączkowała 391 przewodu słuchowego 389, 390399 trąbki słuchowej 430 ucha zewnętrznego 388 Ciałka, blaszkowate(Vatera-Paciniego**, *, a*a*, azabuław kowate(Go lgieg o-Ma z z oni ego)367, 369, 373, 374.
Ciałka dotykowe(Meissnera)363, 365.
369 Hassala-Herlego 5 I I Kessela-Politzera 427 krańcowe nerwów 362.
363, 370 mi pśnio w o-nerwowe 37 I nerwowe płciowe 367-nerwowo-ścięgniste 373 opuszkowe(Krausego)366, 367369.
374-RuTniego 366, 369, 373 Ciało, brodawkowe 325 gruczołu potowego 331 rzęskowe 515, 517 naczynia 521 unerwienie 52 I-sutka 339 szkliste@czynność 554 tłuszczowe, oczodołu 573--sutka 339 Ciecz, błędnikowa zewnętrzna 385 szklista 894 wodnista 544 Cieśń, chrząstki ucha 390 przewodu 396 trąbki słuchowej 429, 437 Cilia 349.
559 Ciliurn 530 Circulus, arteriosus iridis, major 521556 minor 522.
524 yasculosus n. optici 536, 539, 5-43555 Cisterna, perilymphatica yestibuli 474 yestibuli 493 Clayae terminales 366 Cochlea 385.
386.
438.
444.
450 Colliculi branchiales 494 Goiłem 415 stapedis 417 Coloboma choroideae 517 Golas(rum 44 Comrussura palpebrarurn, lateralis 558-medialis 558 Compressor ostii tubae 432 Concha auriculare 387 Goni 527 Gont unctiva 560 Coriurn 302.
88488 Garnca 509 Golona ciliaris 518 Corpus, adiposum, mammae 339-orbitae 573 ciliare 5159 Wglandulae sudoriterae 331 incudis 416 mammae 339 papillare 325 unguis 358 yitreum 553 Corpuscula, bulboidea 366, 367, 373 lamellosa 367, 373 musculonervosa 37 I nervosa, genitalia 3 b 7 incapsulata 374 terminalia 362, 370 neurotendinosa 373 tactus(Meissnerl 365 Cortex, lentis 5-46.
5-49-pili 350 Crista, ampullaris 453, 458 basilaris 455, 462 fenestrae cochleae 41 I.
Qrisća, mallei 415 semilunaris 446 spinarum 416 stapedis 417 transversa 447 yestibularis 455, 462 yestibuli 441.
450 Cristae, ampullares 173, 385, 473 yesćibuli 443-cutis 308 matricis unguis 359-neurales 13 Qrura anthelicis 387 Gros, ampullare 442443450 anterjus 417 breye incudis 416 commune 442, 450, 502 helicis 38(mferius anthelicis 387.
48(longum incudis 416 membranaceum, cornmune 385453 simplex 435 posćerius 417 simplex 385, 442, 450 superius antheticis 387, 486 tertiurn anthelicis 388.
487 Cryptae 522 Cuniculus, externus 470-internus 469 Cupula 458 cochleae 444, 445, 450-optica 574 Cuticula 355-pili 350 yaginae pili 352 Cutis 302 arserina 309, 352 Cykl włosowy 352 Cymba conchae 387 Część, chrzęstna trąbki słuchowej 429 kostna trąbki słuchowej 429-nadobojczykowa 38.
W oczodołowa gruczołu łzowego 564 podobojczykowa W.
W powiekowa, gruczołu łzowego 564.
566 m. okrężnego oka 52 przedsionkowa n. przedsionkowa-ślimakowego(n.
**zo, *a, *, *, *rzęskowa siatkówki 521, 525 ślepa siatkówki 525 ślimakowa n. przedsionkowa-ślimakowego(n. VIT 170, 112, 113480 tęczówkowa siatkówki 524, 525 wzrokowa siatkówłs 524 Człon, wewnętrzny 530-zewnętrzny 530 Czopki 52(Czółenko 388.
Derma 302 Dermatomy 155, 309 Desmosomy 321, 322 Discus nerw optici 526, 53(Dno, jamy bębenkowej 408 oka 536 oznaki śmierci 538 Dołek, czółenkowaty 388 guziezny 309 okienka, przedsionka 409 ślimaka 409 skalisty 409.
Dołek, słuchów), 94 środkowy 52 b.
99994 Doły skóry 309 Dół, ciała szklistego 546, 553 grobelki 388 gruczołu łzowego 564 kątowy a 96 kowadełka 4 Włódkowaty 430 podłukowy 440 szyjny 408 trójkątny 38(Droga, przedsionkowa 481 słuchowa 480 Ductuli excretorii 56 bDuctus, cochlearis 385, 44 b, 452454, 473, 503 endolymphaticus 383, 441, 452454.
473, 490, 501 lactiferi 340 lactiferus 341 nasolacrimalis 56(perityrnphatei 474, 5115 reuniens 385.
4549584(8994 semicirculares 383.
452, 473, 502 semicircularis, anterior 453 lateralis 453 posterior 453 sudoriferus 331 utńeulosaecularis 383.
452.
456473, 492, 503 Dziąsła 210.
Eleidma 321 Ernlnenta, arcuata 439.
450 cochlearis 409 conchae 388 fssae triangularis 388 pyramidalis 411, 413, 436-scaphae 388-tragi 387 Endobmpha 383, 438, 473, 4 i 5 Endoneurium 4.
9 Endothelium camerae anterioris 523 Enophthalmus 2(3 Epidermis 302.
48 Epineurium 4, 8 Epithetium, anterius corneae 510 lentis 547 posterius 51 I Eponyehium 57.
458 Equator 50, HóExcayatio, disci 526 physiologica dlsci 539 Exophthalmus 273.
Facies, anterior, lentis 5-46 palpebrarum 558 posterior, iridis 523-lentis 546-palpebrarum 558 Fałd, kowadełka 422 łzowy 5 Wmłoteczkowy 422-przedni 422 tylny 422 mongolski fWnerwu krtaniowego 233 poprzeczny 422 półksipżycowaty 5 bżprzeciwskrawkowy 390 struny bębenkowej 4 zzstrzemiączka 422 Fałdy, rzęskowe 520-skóry 369.
Fałdy tęczówki 523 Faseta, subcutanea 328 superfcialls 310, 328 Fasciae musculares 5(3 Fasciculus, lateralls 36-medialis 38 olivocochlearis 483 papillomacularis 534-posteńor 36 Fazy cyklu włosowego 352, 353 Fenestra, cochleae 385, 409, 43 b 439.
450, 505 oyalis 383.
419, 439 rotunda 409.
439 yestibuli 383, 385409, 436, 439450 Fibra, postganglionaris 7 preganglionaris 7 Fibrze, circulares 518 intergemmales 376 intragemmales 376 meridioneales 518 postgangllonares 7, 254 pregangtionares 7, 251 zonulares 546, 551 Fibroblasty 316 FibrocJG WWPiła radicularia 13 Filar, wewnętrzny 468 zewnętrzny 468 Fissura, antitragoheliclna 390-optica 575 petrosquamosa 432 petrotympanica 412 yestlbularis 446 Fistulae auris congeritae 498 Flumina pitorum 349 Folliculus pili 350 epithelialis 350 Foramen, centrale eochleae 449 irurapirifrme 118, 119-singulare 448-suprapirifrme 118 Foramina, abeolaria 192-nervosa 464.
480 Fornix, corjunetwae, interior 562-superior 562 sacci lacrimalis 56(Bossa, angularis 496-anthelieis 388 auricularis 388 glandulae lacrimalis 564-hyaloidea 546, 553-incudis 413-jugularis 40-seaphoidea 388-subaruata 440 triangularis 387 Fossula, antę fenestrarn 449 fenestrae, cochleae 4 W-yestibuli 4 Oł-petrosa 409-post fenestrarn 449 Foyea centralis 526.
535 Foyeola coccygea 309.
Gałązka, do błony międzykostnej goleni 137 do stawu, biodrowego IWkolanowego 110 Gałązki, bębenkowe 435 do n. nosowo-rzęskowego 271 do stawu skroniowa-żuchwowego 199 naczyniowe do naczyń podkolanowych 128.


Satzki, nerwu przeponowego 228 skalista-łuskowe 4%Gałąź, bliższa do m. piszczelowego przedniego 137 błony bębenkowej 212, 4 Msosna IA, zł, Zz, Wzbrzeżna żuchwy 219 brzuszny 10 Ił 14 n. znajomego W dalsza do m. piszczelowego przedniego 13(dłoniowa 61 n. pośrodkowego 56, ł 9-ręki 62, 64, b 7 długa naczyniowa 8?
do brzuśca tylnego m. dwubrzuścowego 220 do głowy, bocznej, m. brzuchatego łydki 128 m. czworogłowego 110-pośredniej m. czworogtowego 110 przyśrodkowej, m. brzuchatego łydki 128 m. czworogłowego 110 do Jamy szpikowej strzałki 128 do m. bró-okowo-gnykowego 31 do m. czworobocznego 30 do m. dłoniowego krótkiego 65 do m. gruszkowatego 117 do m. grzebieniowego 109 do m. krucza-ramiennego 47 do m. międzyżebrowego zewnętrznego 92 do m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego 30 do m. obłego mniejszego 45 do m. odwracacze 78 do m. płaszczkowatego 128 do m. podeszwowego 128 do m. prostego uda 110 do m. prostownika, długiego palców 137 krótkiego, palców 137 palucha IT-promieniowego, długiego nadgarstka 78 krótkiego nadgarstka 78 do-m. ramiennego 49 do m. ramienna-promieniowego 78 do m. rylcowo-krvkowego 220 do m. tarczowa-gnykowego 31 do m. zasłaniacza wewnętrznego 117 do m. zginacza głębokiego palców 63 do odcinka dolnego m. krawieckiego I W do stawu, biodrowego 117 łokciowego 49, 55, 63 piszczelowa-strzałkowego 128 ramiennego W dolna 115.
186, 1%-dla t. ramiennej 87 n. przedsionka 171 DęB szyjnej 31, 241 dwubrzuścowa 2004 gardłowa 195196 Zła kłęVOK 4@, 6-4, 67, 68, 737882131.
134 n. łokciowego 89 górna 175, 186, 187 n. przedsionka 171 pętli szyjnej W. 244 grzbietowa 10, 17, 24.
Głąż, grzbietowa, n. guzicznego 23 Gałąź, szyjna-bębenkowa 434.
-ręki 62, 63, 67, 68 jarzmowa-skroniowa 191 jarz mowo-twarzowa 19 I Językowa n. błędnego 230 łącząca 10, 1724-do n. pośrodkowego ć 5 n. twarzowego 223-strzałkowa 126, 134141 z gałęzią, językową n. błędnego 241 oponowy n. żuchwowego 207 uszną n. błędnego 217 z n. językowo-gardłowym 218229 z n.
Językowym ZW, 241 z n. krtaniowym dolnym 233 z n. łokciowym 58, 61 z n. policzkowym 207 z n. przedsionkowa-ślimakowym 217-z n. skalistym większym 207 z n. uszna-skroniowym 206 ze splotem, bębenkowym 217-szyjnym 241 ze struną bębenkową 207 ze zwojem, dolnym n. błędnego 241-rzęskowym 188-usznym 217 łokciowa 79 międzyguzkowa 46 mięśnia rylcowo-gardłowego 225227 mięśniowa do m. zasłanigczawewnętrznego I 16 zewnętrznego 114 naczyniowa 115-do t. łokciowej 68 namiotu 186.
211 nerkowa 2%nosowa zewnętrzna 188 okostnowa I 17 okostnowo-naczyniowa 55 oponowa 10, 17, 24, 198, 212, 229237.
240, 242, 259 n. rdzeniowego W środkowy 190211 płciowa WZpoboczna łokciowa n. promieniowego 15 podjęzykowa 202 podkolanowa 128 podrzepkowa III potyliczna 217, 218 powiekowa, dolna 189-górna 188 powierzchowna 62.
W 82.
131, 134 n. łokciowego 64 n. promieniowego 8(przednia 70, 103, 114, Db, z 34 przedsionkowa 47 bprzyśrodkowa 18, 21, 22, 18(rylców o-gnykowa ZWsercowa 233 skalista t. oponowej środkowej 219 skórna 46, 111, 114-boczna 100 dłoniowa 64, ot przednia UOstawowa 111.
114, 115. 124 strzemiączkowa 434 szyi 219.
68, 73, 79, .
ślimakowa 477 trąbkowa 224, 407, 432, 435 trzewna 180, 227 e****-n. zasłonowego 125 udowa 102 uszna 217, 218, 229, 237, 3 g 8, 399407 n. błędnego 28 wewnętrzna 233, 237, 238, 239 zatoki t. szyjnej 224, 227 zewnętrzna 232, 237 ZW gSgzpbodołowa górna środkowa 192 Gałęzie 2*o*e z*.
*boczne 23, 109 bródkowe 204 brzuszne, nn, krzyżowych 95 nr, lędźwiowych 95-nn, rdzeniowych 23 cieśni gardzieli 202 części, lędźwiowej pnia współczulnego 264-miednicznej pnia współczulnego 291 piersiowej pnia współczulnego 278 szyjnej pnia współczulnego 268 długie 36 splotu, krzyżowego 117--lędźwiowego 99 szyjnego W do błony, międzykostnej 79 śluzowej zatoki szczękowej 193 do grupy, bocznej mm.
przedramienia 78 przedniej run, ramienia 47 tylnej mm, ramienia 15 do kości promieniowej i k. łokciowej 79 do mięśni, kłębu, kciuka 5 b, b 5--palca V 64 międzykostnych i mm.
glistowatych 65 do mięśnia, glistowatego I i li 131 czworobocznego uda i m. bliźniaczego dolnego 117 dwugłowego ramienia 4(krawieckiego I W-naramiennego 45 zginacza łokciowego nadgarstka 63 do narządów, jamy brzusznej 280 klatki piersiowej 278 do splotu, aortowegopiersiowego 200-płucnego 280 do stawów ręki 79 do stawu, biodrowego 124 i kolanowego 116 i skokowo-goleniowego 113-łokciowego 78 promieniowa-nadgarstkowego i do stawów nadgarstka 79 do t. podobojezykowei 212 do t. szyjnej wspólnej 271 do warstwy, głębokiej grupy przedniej mm, przedramienia 56 tylnej mm, przedramienia 79.
Gałęzie, do warstwy powierzchownej grupy, przedniej mm, przedramienia 56 Głogi mm, przedramienia 78 dziąsłowe, dolne 204 górne 193, 211 gardłowe 224, 227, 230, 233, 234237 gruczołowe 203 grzbietowe, nn, krzyżowych 23-m. lędźwiowych 22 nn, piersiowych 22 nn, rdzeniowych 18 nr, szyjnych Zł jarzmowe 218 Językowe 202, 225, 227, 241, 242 końcowe 191, 153 kroczowe 120 krótkie 36 splotu, krzyżowego 117 lędźwiowego 99-ramiennego 46 szyjnego 28.
9 krtaniowe 233 krtaniowa-gardłowe 272 łączące 258, 268, 278, 284, 291, 299-białe 256, 258, 299 nr, rdzeniowych W-szare 259, 299 z n. twarzowym 204 ze zwojem, szOrym górnym 241--usznym 214 mipdzyzwojowe 257, 299 mięśniowe 2, 32, 36, 45, 61, 6492, 95, 99, 100, 101, 112, 113, 114 lZa, 130, 131, 142, 145, 146 bliższe 108.
128-dalsze 110.
128 n. promieniowego 80, 82 migdałkowe 202, 225, 227 naczyniowe 109, 111, 112, 205259, 270, 286.
291 do łuku dłoniowego głębokiego 65 do t. głębokiej ramienia 15 do t. promieniowej 79 do t. udowej 113 i podkolanowej I 16 n. piszczelowego 133 nagłośniowe 233 nerwów rdzeniowych W nosowe 188 przednie, boczne 188 przyśrodkowe 188*y**-dolne boczne l 9 bgórne, boczne 195 przyśrodkowe 196 wewnętrzne 188, 193 zewnętrzne 193 oczodołowe 195.
196, 212, ?odcinka, brzusznego n. błędnego 235-głowowego n. błędnego 229 piersiowego n. błędnego 235 szyjnego n. błędnego 230 okostnowe 2, 94, 95, 112, 115 do kości udowej IWopłucnowe 33, 9495 oponowe nn, rdzeniowych 17 osierdziowe 34, 235, 237 oskrzelowe 235, z 37 przednie 235.
Gałęzie, oskrzelowe tylne 235 otrzewnowe 84.
W 8988 pip(owe, boczne 128, 234 pczyśrodkowe 129, 134 pnia współczulnego 258 policzkowe ZWpoprzeczne 257.
291 powiekowe dolne 193 przełykowe 234, 285, @474 przeponowa-brzuszne 4-przeszywające 65 prz 3 sadkowe 271 przysadkowe 23, 109 przytarczowe 2(2 przyusznicze 2@-ruchowe ZW-sercowe 2-piersiowe 235, 23(szyjne, dolne 234, 237 górne 233237 skórne 2.
36, 92, 101, 112, 130, 145 boczne 48889-brzuszne 92 piersiowe 92 n. piszczelowego 133 n. promieniowego 81 przednie W, 94.
95, 8894 przyśrodkowe 22-goleni III ramienia 70 splotu szyjnego 26 tylne uda 120 skroniowe 218.
398 powierzchowne 205 stawowe 2, 45, 65, 94.
898@88128, 130, 132, 135, 205 bliższe 128 dalsze 129 n. piszczelowego 133 sutkowe, boczne 93 przyśrodkowe 94 śródpiersiowe 235, ?
@tarczowe 274 tchawicze 2(2-ae*e*, zazgórne 888 trzewne 2, 23 b.
W 858 śle 89 trzonu kości udowej 158 uszne, przednie 398 tylne 398 wargowe, dolne 204-górne 193 wątrobowe 236.
2@zpbodołowe, górne 211-przednie 193 tylne 192 zębowe, dolne 204 górne 193, ZUżołądkowe, przednie 228, 23 b, 23(-tylne 229, 236, 237 Gałka oczna 5 W.
W błona wewnętrzna 525 mięśnie 588 naczynia 555 nerwy 113 zawartość 544 Ganglia 1, 7, 9, 299 abeOBotia W autonomica 251 cardiaca 281 celiaca 300 intermedia 251 intrarnuralia 251 lumbalia 258 parasympathica Bum 251.
DClMOlUDt CGOIB.
265, 301.
268, .
Ganglia, parayertebralia 250, 298 pebina 292 plexuum autonomicorum 250261 preyertebralia 251, 298 renalia 288 sacralia ZW żg(ąmłhoracica 258, zyg truncl sympathici 250.
257, 299 yertebralia 250 Ganglion, acusticofaciale 504 acusucum 40, SOI aordcorenale 288 eeliacum 286 ceryicale, inferius 258, 267, 268, 306 medium 258, z*z, ąag aoosuperius 258, ż@7 aoó-uterinum 294 ceryicothoracicum 258, 267300 citiare-688 e 836-Prcoccygeum 256, 291 cochleae 50-4 epibranchiale 243 gemowi 164, 212, 215, 220.
504 impar 256, 290, 299, 301 interius 164, 221, 444, 4 W. 227 ł@mesentericum superius 286 oticum 295212, 2 ł 4 płucnicom 288 pterygopelatinum 183, 211, 264 solące 286 spmale 10, 13, 16, 24 spirale cochleae 164, 170, 172, 449480, 506 splanehnicum 251, 280 stellaturn 258 Zś?
, Zśa aoosubllnzuale 202 submandibulare 202.
212, 264 superius 164, 221, 222, 226, 227, 237 terminale 166 trigerninale 164, 181, 211 yertebrale 258, Zb?.
268, 300 yesdbulare 164, 110, IM, 481.
504 Geniculum n. fecialis 215.
220 Gęsia skórka 309, 352 Glabella coccygea 309 Glandula, lacrimalis 564 mammaria 338 Glandulae, areolares mammae 334337, 340 axillares 334 cerumlnosae 335.
397, 399 ciliares 335 eircumanales 335 goni unctivales 563 cutis 302 glomlfrmes runores 331 lacrimales accessoriae 563.
566 olfactoriae 378.
380 preputiales 337 sebaceae 335, 399 sudoriterae 331-nasales 335-tarsales 569-tubariae 437-łympanicae a 23 yestibulares nasi 335 Glomera 346 Glomeruli, arteriosi cochleae 478 olfacćorii 167.
379 Glukozaminoglikany skóry(GAG)317 Gładzizna guziczna 309 Głowa, młoteczka 415 strzemiączka 417.
Ł?f 4.


462.
*be*na a*zuczoł łzowy 564 mlekowy patrz Gruczoł sutkowy girtkowy 38 budowa, ogólna 339 szczegółowa 341 czynność 341 u mężczyzn 342 naczynia i nerwy 343 położenie 338 rozwój 888 starzenie się 342 ruczoły, apokrynowe 334 tele nkowe 423 holokrynowe 331 kłębkowate 331 czynność 334 małe 331 wielkie 334 łojowe 335, 399 budowa 335 czynność 338 podział 33(rozmieszczenie i liczba 336 rozwój 335 wolne 337 łzowe dodatkowe 5635 b 6 merokrynowe 331 napletkowe 337 okołoodbytowe 335 otoczki brodawki sutkowej 334337.
340 paehowe 334 potowe 331-czynność 333 rozmieszczenie i liczba 333 unaczyruenie 346 przedsionkowe nosa 335 rzęskowe 335 skóry 302, 331 spojówkowe 563 tarczkowe(Meiboma)337, 560 trąbkowe 43(warg sromowych mniejszych 338 węchowe 378, 380 woskowmowe 335, 397, 3 WGrzebienie, bankowe 173, 385, 4@przedsionka 443 nerwowe 13 skóry 308 Grzebień, bankowy 453, 458 kolców 416 młoteczka 415 okienka ślimaka 411 podstawny 455, 412 poprzeczny 447 półksiężycowaty 446 przedsionka 441, 450 przedsionkowy 4%strzemiączka 417 Guzek, bębenkowy, przedni 397--tylny 397-małżowiny 388-nadskrawkowy 387, 390 Guzki, Mortgomeryóego 33(skrzelowe 494 żółte 338 Gmaecomastia 342.
Habenula per(brata 464 Baczył blaszki spiralnej kostnej 446 Hamulus laminae spiralis 446 Helieotrema 446, 505 Helix 387 anterior 387.
Melb, mandibularis 496-posterior 3 g 7 superior Sg?
Hiatus canalis n. petrosi maioris 195215 Milos Bsculosus n. op 9 ci 5@.
58 Hirci 349 Humor, aguosus 544-yitreus 55-4 Hydrops labyrinthi 4 WHyperacusis 42(Hypermastia 342 Hyperthelia 342 Hypertrichosis lanuginosa 3 WHyponychium 347, i 9 Ę Hypotvmpanum 414.
lmpotertia coeundi 144 lncisura, auris anterior W(intertragica 387, 4 Wmajor 391 minor 391 teownatis auris(SartorioO 881 tymparuca-8889 lncisurae cartiląginis meatus acustici 391 lnconOnertia awi et urinae IWlncus 381, alb, a 36, bOOlnfndibulum 334 ł 9 lntegumentum eommune 304 lris 521 lsthmus, cartilaginis auris 3 W-rneatus 396 tubae auditwae 4844(Bw@, podstawowa 317 soczewki 547 wł@ciwa, rogówłs W.
Pł?
Pywdówki 518 lter chordae, anterius 414 posterius 444.
Jagodówka 515 Jama, bębenkowa W 4.
49(499 osłateczha 4 Wpierwo@a 484 podział 413 rozwój osobniczy 498 ściany 408 brzuszna, gałęzie do narządów 28(Aploty autonomiczne 286 muszli 38 zpodpajęczynówkowa 474, 05 pósaka patrz Zachyłek gorej błony bębenkowej SWsowa 412, 423, 435, 436, 437, 439-powstawanie 4@zwoju troi*tego PA Jądra, krańcowe@84 ślimakowe 504 J 48 o, czuciowe główne n. trójdzielnego lgzdwuznaczne 244 p 88 ma, rdzeniowego 182 śródmózgowiowego 182 początkowe 184-n. podjęzykowego ZWn, twarzowego 213 pośrednio-boczne 256 pzywspółczulne W 4 krzyżowe ZWruchowe Wzsoczewki 5-46 ślinowe, dolne 48 górne 213 West phala-Edingera 174.
Jądro żwaczowe 182 Jednostka paznokciowa 356 Jeziorko łzowe 558, 566.
Kaletka podskórna, gudczną 310 krzyżowa 310 wyniosłości krtaniowe 310 Kaletki podskórne, chorobowe 310 maziowe 319 normalne 310 przypadkowe 310 zawodowe 310, 311 Kamyczki błędnikowe 459 Kanalik, bębenkowy 4(9 przy przedsionkowy 478 struny bębenkowej 413 Kanaliki, łzowe 564567 szyjna-bębenkowe 413 Kanał, ciała szklistego 553 dodatkowy, kanalika ślimgka 479 wodociągu przedsionka 478 mięśniowa-trąbkowy 4 Wnadgarstka 55 półkolisty, boczny 443 przedni 443 tylny 443 Schlemma patrz Zatoka żylna twardówki spiralny, ślimaka 386, 430445 ąstwrzecionka 445, 449 środkowy wrzecionka 449 uąbkowo-bębenkowy 498 twardówki 512 włosa 350 Kanały, odżywcze(Volkmanna)153 osteonów(Haversa)153 podłużne wrzecionka 445, 448 półkoliste kostne 385, 439, 441, 450 zpbodołowe 192 Kąt tpczówkowo-rogówkowy 544 Kątnica, osklepkowa 454, 413 przedsionkowa 441, 455473 Kąty oka 558 Keratohialina 321 Kielich wzrokowy 574 Kinetocylium 459 Klatka piersiowa, sploty autonomiczne 284 Kłębki, naczyniowe skóry 346 nerwowe 3 b 4 Kłębuszki, tętnicze 478-węchowe 167, 3(9 Kolagen 314 Kolano n. t.
Komórki, graniczne, zewnętrzne 465 Warzeń, paznokcia 358.
korzeniowe, czuciowe 182.
212221, 227 przywspółczulne 174, 213, 222228 n. trójdzielnego 182 ruchowe 174, 182.
213.
222, 428337, 240 mioepitelialne 332 mitralne 16(podporowe 378, 379 wewnętrzne 465 zewnętrzne 465 podstawne 3(5, 379 pokrywkowe 408 powietrzne 424 poziome 532 pozornie jednobiegunowe 16 rzęsate a%wewnętrzne 480 zewnętrzne 480 S-chwanna patrz lemocytysmakowe 315 stałe 511 sutkowe 381, 423, 424, 06, 437 podział topograficzny 424 trąbkowe 413, 429 tuczne 317 węchowe 378 wędrujące 511 włoskowate, wewnętrzne 467 zewnętrzne 467 wolne 316 wzrokowe, czapkowe 527 pręcikowe 527 zmysłowe 361, 378 narządu przedsionkowego i spiralnego 459-typy 461 włoskowate 465.
46(wewnętrzne 480-aewnętrzne 480 zrębowe narządu przedsionkowego 461 Kończyna, dolna, unerwienie 146 górna, unerwienie 82 Kończyny, górna i dolna, porównanie unerwienia 154 segmentalne unerwienie skóry 158 Kora, soczewki 5-46.
549 włosa 350 Korytko łzowe 566 Korzenie, brzuszne 13.
15 nn, rdzeniowych, rozwój 12 czaszkowe 238.
239 grzbietowe 13, 15 rn, rdzeniowych, rozwój 12 nn, rdzeniowych 13 rdzeniowe 238.
239 splotu, podbrzusznego dolnego 294 ramiennego 36, 40 trzewnego 289 Korzeń, boczny W, 51, 61 brzuszny 10, 24 czuciowy 188, 189, 195 aoZ, 205 Sil długi 189 zwoju rzęskowego 188 dolny 172 górny UZgrzbietowy W, 14, 24 kcótki 189 okoruchowy 176, 178, 189 zwoju rzęskowego 176.
przyśrodkowy 46, 51, 61.
I-ciek 334 ąscj.
przywspółczulny 176, 178, 189, lens 5-46.
195.
202, 205, 211. 216 twarzowy 195 włosa 348.
349270, 271 Kosteczki słuchowe 414, 435.
436 mechanizm 420 mięśnie 419 połączenia 418 rozwój, osobniczy 500-rodowy 488 zmienność 417 Kostka puszki 414 Kości, nadgarstka, unerwienie 89 podudzia, unerwienie 153 unerwienie 89.
153 Kość, łokciowa, unerwienie okostnej 89 promieniowa, unerwienie okostnej 89 ramienna, unerwienie okostnej 89 skroniowa, pneumatrzagi a 424 soczewkowata 417 udowa, unerwienie 153 Kowadełko 381, 414. 4 lb.
436 rozwój osobniczy 501 Krawędzie, przednie powiek 559 tylne powiek@9 Krążki dotykowe patrz Ł-ąkotki dotykowe Kubki smakowe 3(5 Kuleczki końcowe 531.
Labium limbi, Wmpanicum 464 yestibulare 464 I-abyrinthitis 480 labyrinthus 381, 383, a 38, 450 membranaceus 383, 438, 451, 473501-osseus 385, 438, a 5 oLac 338 I-acrimae 566 Lacus lacrimalis 558.
566 Qgophłhalamus 219 I-amella zonularis 547.
552 Qmina, basatis 5175 Wbasitaris 455, 46-4, az 3 eartilaginis, lateralis 430-medialis 430 choroidocapillaris 515 cribrosa 513.
539 episcleralis 513 epithelialis meatus 496 fsca sclerae 513 timitans, anterior(Bowmani)510 posterior(DescemetO 51 I marginalis anterior iridis 523 rnembranacea tubae auditiąae 430-rnodioti 445-profmda 571 propria 404, 458, 505 spiralis, membranacea 386, 455506 ossea 306, 445, 451, 492 Sośsecundaria 446 superfciatis 57 I suprachoroidea 515, 518-tragi 392 tympanica fbrosa 397 yasculosa 515 Lanugo 306, 348, 349, 3944 e@us unguis 359.
*e*oc****.
ligamenta, a uricularia 392 labyrinthi 453 ossiculorum auditus 418 ci externi 392 stapedis 409, 419, 436 auriculare, anterius 392 posterius 392 superius 392 caudale 309 hyaloideocapsulare 553 ineudis, posterius 419, 436-superius 419 mallei, anterius 419-laterale 419 superius 419 palpebrale, laterale 559-mediale 559 pectinatum 514 spirale cochleae 455, 462.
473, 505 limbi palpebrales, anteriores 559 posterioces 559 lirnbus, coriunctivae 562 c*rneae*laminae spiralis osseae 448, 464503 Qmen conchae 388.
85 lineae papillares 308 linia szczytowo-uszna-bródkowa 208 lanie brodawkowe 308 napięcia skóry 329 rozszczepienia 329 listewki, macierzy paznokcia 359-skórne 308 zw*we*Lobi glandulae mammariae 341 lobuli glandulae mammariae 341 Lobulus auriculae 38(I-ocus luteus 378 Lunula 358.
Ł-agiewka 383, 441, 450, 451, 452, 457, 473 Ł-ąkotka 418, 539 Łąkotki dotykowe(Merkela)364, 369 Łodyga włosa 3 a 8, 350 Ł-ojotok 336 Ł-opałka skrzydlata 42 Ł-oże paznokcia 359 Łódka muszli 387 Łaj 304, 331 buk, dłoniowy, głęboki, unerwienie 87 powierzchowny, unerwienie 87 n. podjęzykowego 2+0, 242 strzemiączka 417 buki, odruchowe układu autonomicznego 295 powiekowe 560-tętnicze 563 Ł-zy fób mechanizm przepływu 567.
Macierz, paznokcia 358 włosa 348.
309 Macula 503 acusUca communis 490 cribrosa, interior 441.
448 media 441 superior 441447.
óRł.


lacula, lutea 526535 sacculi 173, 454, 458, 473, 503-utriculi 173, 452, 458, 594 laculae, cribrosae 385, 441-staticae sacculi et utriculi 3 ł 5 falleus 381, 415, 436501 lałżowina uszna 381 alb 39 gbudowa 388 mięśnie 392 rozwój rodowy 484 skóra 394 zmienność 368 darnina 338 Jammae accessoriae 342 lanubrium 415 largo, eiliaris 521 pupillaris 522 Jastoeyty 117 Zatrix, pili 348, 350-unguis 357, 858 Jazidło płodowe 306, 397 Maż 310 Jeatus acusticus, externus 381, 394399 cartilagireus 394-osseus 394 internus 385.
449 Medulla pili 350 Melanina 312.
W ęPMelanoblasty 321 Melanocyty 312, 321, 355, 463 Mel anafory 313 Membrana, basalis 324, 332 basilaris 386, 455, 464 limitans 380, 505-interna 521 ructitans 562 reticularis 479 słapedis 417, 419, 436 statoconiorum 459 tectoria 471.
03 tympani 381, 40, 435, 489 secundaria 385, 4094555)5 yastoadductoria I 10 yestibularis(Reissneri)455, 463473 yitrea 554 Menisci tactus(Merkeli)364 Meniscus 418948 Meridiani W Mesotympanum 413 Meszek 394-płodowy 306, 348, 349-stały 349 Mieszek, łącznotkankowy, włosa 348 zewnętrzny 350-nabłonkowy wewnętrzny 350 włosa 34889 Mięsień, dźwigacz, podniebienia miękkiego 432 powieki górnej 571 jako narząd zmysłu 373 międzyżebrowy, pośredni 92 wewnętrzny 92 mniejszy obrąbka 394 napinacz, błony bębenkowej 383, 419.
436, 501 zawiązek 498 podniebienia miękkiego 430, 432 oczodołowy 57 I odciągający trąbkę 4 Wpodniebienna-gardłowy 430 poprzeczny, klatki piersiowej 92-małżowiny 394 prosty, boczny 569.
Więsień, prosty, dolny 569--górny 569 przyśrodkowy 569 przeciwskrawka 394 przywłosowy 352 rozwieracz, trąbki słuchowej 432 źrenicy 524 rylcowo-uszny 394 rzęskowy 518-czynność 5@skośny, dolny 579-górny WO-małżowiny 394 skrawka 393 stożkowaty małżowiny 393 strzemiączkowy 383, 419, 420, 436.
437, 501 tarczkowy, dolny 560-górny 560 trąbkowo-gardłowy 430 uszny tylny 390 większy obrąbka 394 wypieracz moczu 294 zwieracz, ucha 382-źrenicy 524 Mięsko łzowe 558, 562 Mięśnie, brzucha 92-unerwienie 94 dźwigacza żeber 92 gałki ocznej 568 czynność 579-nerwy 173 głębokie klatki piersiowej, unerwienie 94 grzbietu, unerwienie 94 kończyny dolnej, unerwienie 146 kosteczek słuchowych 419 rozwój rodowy 489 małżowiny usznej 392 właściwe 392 oczodołu 571 podżebrowe 92 powierzchni, bocznej małżowiny 393 przyśrodkowej małżowiny 394 przywłosowe 32(ucha środkowego, rozwój osobniczy 501 unerwienie 82.
83 uszne 392 Migdałek trąbkowy 431 Migotka 562 Mleko 338 mechanizm wypływu 342 Młoteczek 381, 414, 415, 436 rozwój osobniczy 5(0 Modiolus 386, 439, 445, 450, 506 Monoplegia facialis 219 Mostek, ucha 390-wzgórka 411 Mózg brzuszny"ZWMusculi arrectores pilorum 327 Musculus, antitragicus 394 auriculańs, anteńor 392 posterior 390, 392 superior 390, 392 caudae helicis 394 ciliaris 518 detrusor urinae 294 dilator, auris 392 pupillae 524 tubae auditiąae 432 errector pili 352 ńxator stapedis 420 helicis, major 390, 394-minor 39039 a.
Musculus, lewtor, palpebrae superioris 571 yeli palafitu 432 obliquus, auriculae 394 interior 570 superior 570 orbitalis 571 pyramidalis auriculae 393 rectus, interior 569 lateralis 569 medialis 569 superior 58 gretrahens tubae 430 salpingopharyngeus 430 sphincter, auris 392 pupillae 524 stapedius 383, 420, 436, 437, 501 styloauricularis 394 tarsaTs, interior 560 superior 560 tensor, tympani 383, 419, 437, 498, 501 yeli palatlri 432 tragicus 393 Bansversus auriculae 394 Muszla małżowiny 38(Mydriasis 273.
Nabłonek, barwnikowy tęczówki 524 dwuwarstwowy 521 pęcherzyka słuchowego, rozwój osobniczy 503 rogówkowy, przedni 510 tylny 510 soczewki 547 spojówki 562 tylny rogówki 511 zmysłowy 452, 458 Naczynia, błędnika 447, 476 chłonne, błony bębenkowej 407 gruczołu sutkowego 343-skóry 346 spojówki 564 ucha zewnętrznego 398 krwionośne siatkówki 536, 538 skóry 343 regeneracja 347 unerwienie 85150 Naczynie, spiralne 465, 478-wystające 479 Naczyniówka 515 Namiot móżdżku 178 Nanerwie 3.
4.
9 Narząd, Cortiego patrz Narząd spiral DM łzowy 564 powonienia 315, 377 nerwy 380 unaczynienie 380 przedsionkowa-ślimakowy 3 łWrozwój, osobniczy 494--rodowy 483, 4 Wprzedsionkowy 380, 457, 458, 461 przylemieszowy 380 słuchu 380 smaku 3(5 spiralny 173, 385, 452, 455, 45(4 b 2, 465, 473 drogi przechodzenia dźwięku 471 statyczna-słuchowy patrz Narz 44 przedsionkowa-ślimakowy ślimakowy 380 włosowy 348 wzroku 507.
Narządy, czucia, głębokiego 369 powierzchniowego 62-dodatkowe oka 5 WHoyera-Grossera 346 unerwienie, przywspółczulne 2@współczulne Zbl, 263 zmysłów 361 Naskórek 302.
313, 319 maceracji a 309 oddzielanie od skóry 323 rozwót 306 spoistość 323 zakończenia nerwowe 364 Nervi 1.
9 alyeolares superiores 192, 210 anococcygei 146 auriculares anteriores 205.
212398 cardiaci 259 ceryicales 272 thoracici 278 carotici, communes 271 externi 271 caroticotyrnparici 223, 227, 279435 cayernosi, clitoridis 294 penis 294 cerebrales 161 ceryicales 10.
24 ciliares, breyes 176.
178.
189, 211521, 557-longi 188, zll, 5 zl, sszelunium, interiores 120 medii 23, 24 superiores 22, 24 craniales 1.
9, 161 digitales, dorsales 64, 68, 79, 82-pedis 135, 137, 141 palmares, communes 51.
W.
W proprii 57, 61, 68-plantares, communes 1-44131.
134-proprii 131, 134 erigentes 292 hypogastriei 290, 294, 301 intercostales 24.
89, 95 labiales, anteriores Wlposteriores 145 lurnbales W, 24 olfactorii 161, 1585 z@balatini 196 ztzminores 196 perineales 145 phrenici aceessorii 34 pterygopalatini 193 rectales, infriores 145 sacrales 10.
24 scrotales, anteriores Wlposteriores 145 spinales 1, 9, 10, 24 splanchnici 300 lumbales 259.
286, 300 pelymi 142292 z 54101 sacrales 259.
291, 294 subscapulares 44, 46 supraclayiculares 29, 36 intermedii 29-mediales 29 posteriores 29 Jernporales profundi anterior et posterior 199 terminales 165 thoracici 10.
24 yaginales 294 yertebrales 271 yesicales, iaferiores 292.
Neryi yesicales, superiores 292 Neryus, abducens 161.
179 accessorius lbl.
237, 238 spinalls 181, 238-yagi 238 abeolaris interior 203.
ZW.
212 ampullaris, arterior 179.
441, 44(a 8 llateratis 170, 441, 447, 481-posterior 171, 441, 448.
W arteriae femoratis proprius 109 auricularis, magnus 28.
W posterior 28, 217 auriculotemporalis 204, 212 axillaris 45, 46 buecalis 189.
99, 94 canalis pterygoidei 195, 216, 270 cardiacus ceryicalis, interior 273, 300 medius 273.
300 superior 272, 300 carotcus internus 270 coccygeus W, 4, 84 cochleae 170.
173 cochlearis 447 cutaneus, anłebrachii 49, 50 medialis 47, 70 posterior 15, 82 brachii, lateralis 46 medialis 46.
68-posterior 15, 82 dorsalis, intermedius 135.
141 lateralis 128.
134 medialis 135.
141 femoris, lateralis W 3 posterior łzo lateralis, interior brachii 15 superior brachu 75 surae, lateralis 135.
138-medialis 126.
134 diaphysarius 88 digitalis, dorsalis, digiti secundimedialis 138.
144 hallucis lateralis 138.
142 palmaris, communis 65 communis 1-11158 proprius 65 plantaris, communis W 131-proprius I 131 dorsalis, clitoridis 145 digiti, anulują, lateralis 64 medialis 64 medii, lateralis 80-medialis 64 minimi, lateralis 64-medialis 64 indieis, lateralis 80 medialis 80 penis 145 pollicis, lateralis 80 medialis 80 scapulae 42.
W ethmoidatis, anterior 188.
209, 211-posterior 188, 211 taciaus 311.
8+888999(fernoralls W@accessorius Ul fronćatis 187211 furcalis 97 geritofemoralis 101 glossopbarmgeus 161, 221, 226 gluteus, interior 118-superior 118 hypoglossus 161, 239, 242 iliohypogastricus 9 ł.
lateralis 47.
Mervus, ilioinguinalis 100 incisivus 196.
210 infraorbitalis 191.
209, 211 infratrochlearis 188.
21 I irtercostobracbialis 95 interrnedius 213.
214220 interosseus, artebrachii 56, blposterior 79, 82 cruris 128 ischiadicus 121.
1253 ugularis 270 lacrimalis 186.
211 laryngeus, interior 234, 237 recurrens 234.
237 superior 230, 23(lingualis 210, 210, 212 mandibularis 181212 rnassetericus 189 masticatorius 198 maxillaris 181.
183 mealuś acustici e 407 medianus 46.
51. 61.
anterior.
183198, 211.
190, 211 terni 205, 399.
mentalis 204, 209, 212 musculi tensoris, tympani 420 yeli palatlri 189 musculocućaneus 46.
47, 50 mylohyoideus 204, 212 nasociliaris 187.
211 nasopalatinus 193, 196, 209 obturatorius 113.
116 occipitalis, major 21, 24 minor 28, 36-tertius 21 octayus(VIII)161, 170, 400 oculomotorius 161.
174, 178 olfctorius 166 ophtalmicus 181, 183, 185, 211 options 161, 168, 507, 538 palatirus major 196 pectoralls, lateralis 44, 46 medialis 44.
W perfrans ligamentum sacrotuberosum 142 peroneus, communis 134, 138 profundus 137, 141 subeoiciatis 135, 141 petrosus, major 185, 215, 229 minor 296.
'444'44(profundus 195, 245, 279 phremcus 32, 36 plantaris, communis IV 134 lateralis 131.
134-rnedialis 130, @4 pneumogesiricus 22(presacralis 290 pterygoideus, lateralis 199 medialis 199 pterygopalatini 21 I pudendus 142 quintus 161 radialis 47, 70, 82 recurrens Willisi 181 saecularis 170, 441, 448, 482 superior 171 sacculoampulluis W I saphenus 110.
113 accesaorius 88-minor 109 sphenoidAlis internus Z(W spinalis 2+splochricus, Jmus 259.
2804 W major 259.
280. 300.
199, .


lervus, splanchnicus, minor 259, 289.
Nerw, dodatkowy, zespolenia 239.
300 stapedius 216 zzó go statoacusticus 170113(go subclavius 4 z W subcostalis 9095 sublingualis 202, 212 suboeeipitalis 20 subscapularis, interior 44 superior 44 supraorbitalis 18(suprascapularis 43, 46 supratrochlearis 1%suralis 121, 128134141 temporalis profndus medius 199 terminalis 161 thoracieus lorens 42, 46 thoracodorsalis 44, 46 tibialis 126133 transyersus eolit 28, 36 trigeminus 161181 zHtrochlearis 161178 tympanicus 222, 227, 435 ulnaris 46, óz 87.
utricularis 170, 4414 g 7481 utriculoampullaris 170, IM a 47481 yagus 161, 227, 237 yestibularis 447 yestibuli 170 yestibulocochlearis 161, 170447.
480 zygomaticus 190, 21 i Rerw, bankowy, boczny 170, 44148 I przedni łzo, 441, 447, a 8 l-*y*ny*z*, *a**g agzbębenkowy 222, 223, 227, 435 biodrowa-pachwinowy 98, 100 gałęzie 101 obszar unerwienia 101 zespolenia 101 biodrowa-podbrzuszny 98, 99 gałęzie 100 obszar unerwienia 109 zespolenia 100 bloczkowy(TV)161, 178.
173.
obszar unerw*enia i p*rażenid 179 rozwój 242 zespolenia 178 błędny(O 161, 180, 227, 237 gałęzie odcinka, brzusznego 235 głowowego 229 piersiowego 235 szyjnego 230 obszar unerwienia 236 porażenia 236 rozwój 247 włókna przywspółczulne 2(7 zespolenia 236 bródkowy 204, 212 czołowy 187, 211 dłoniowy, właściwy, boczny palca małego 65-palca 65 przyśrodkowy palca, małego 65 obrączkowego 65 wspólny palca 65-T-Tli 58 dodatkowy(XI)151, IM), 237, z 39 obszar unerwienia 239 porażenie 238-rozwój 247.
-grzbietowy, boczny, kciuka 80 palca, małego 64 obrączkowego 64 środkowego 80 palucha 138, 142 wskaziciela 80 łechtaczki 142.
145 łopatki 42, 46 prącia 142, 145 przyśrodkowy, kciuka W palca.
U 138, 142-małego 64 obrączkowego 64 środkowego 64 wskaziciela W guziezny W. 244489 porażenie 146 hamujący serca 233 Henlego patrz Gałąź naczyniowa do t. łokciowej jarzmowy WO.
444-odmiany 191 Językowo-gardłowy 00161, 189221.
226 gałęzie 222 obszar unerwienia i porażenia 226 rozwój 243 włókna przywspółczulne 277 zespolenia 226 Jzykowy 199, 260, zlzgałęzie 202 kanału skrzydłowego 195 klinowy wewnętrzny 206 końcowy 161 krtaniowy, dolar 234, 2@obszar unerwienia 235 g*rny z**obszar zaopatrzenia 233 wsteczny 234237 kulszowy 117, 121, 125, 148 gałęzie 124-odmiany 125 unaczynienie 125 zespolenia 125 łagiewkowo-bankowy I 70441.
447 łagiew k owo-wole czkowy 48 I łagiewkowy 170, 441, 447, 481 łokciowy 46, 62, 67.
W, 88 gałęzie 63 obszar unerwienia 66 odmiany 66 porażenia 68 unaczynienie 65 zespolenia 65-*y*nowy*z*, *z*, *z*, *a*, *--gałęzie 128-łzowy WF 94 odmiany 18(międzykostny, goleni 128 przedni 88, ił 9 przedramienia 56, 61--tylny 89 przedramienia 19, 82 międzyżebrowa-ramienny 95 mięśni języka 239 mięśnia napinacza błony b kowej W?
49.
215, 270.
171, .
ben.
mięśniowa-skórny 46, 47, 88, 88 obszar unerwienia 50 porażenie 50 zespolenia 49 nadbloczkowy 18(nadłopatkowy 43, 46, 88.
Nerw, nadoczodołowy 187 nosowo-podniebienny 193, 196 nosowo-rzęskowy 187, 211 oczO(Vj)181, 163, 185, 211 gałęzie 186 obszar unerwienia 190 zespolenia 190 odwodzący(VO 161, J(8*bszdr*nerwien*a*por*zenie 180 odmiany 180-rozwój 242 okoruchowy OT 161, 174, 178 gałęzie 175 obszar unerwienia 176 porażenie 177 rozwój 243 włókna przywspółczulne 2(5 zespolenia 176 ósmy patrz Nerw przedsionkowa-ślimakowy pachoły 40, 45, 46, 88, 89 piąty patrz Nerw trójdzielny piersiowa-grzbietowy 44.
W piersiowy, boczny 44, 46, 88 długi 42, 46 przyśrodkowy 44, 46 piszczelowy 126, 133 gałęzie 126 odmiany 133 porażenie 133 unaczynienie 133 zespolenia 132 płciowo-udowy 98, 101 gałęzie 102 odmiany 102 zespolenia 102 płucna-żołądkowy 22(podbloczkowy 188, 211 podeszwowy, boczny 131, 134 przyśrodkowy 130, 134 właściwy, palca I 131, 134 wspólny W 18.
@4 poOz 9 kowy(XJO 161, 163239.
242 gałęzie 240 obszar unerwienia 241 porażenia 241 przebieg i położenie 2+0 rozwój 242 zespolenia 241 podłopatkowy, dolny 44-górny 44 podniebienny większy 196 podobojezykowy 42, 46 podoezodołowy 190, 191, 211 podpotyliezny 20 podżebrowy 90.
W, @policzkowy 199, 219.
44 poprzeczny szyi 28, 36 pośladkowy, dolny 117, 118-odmiany 119 porażenie I 18 górny 117, 118 pośredni 213, 214, 219, 220 pośrodkowJ 46, 51.
W.
W, 4 gałęzie 55 obszar unerwienia 60 odmiany 59 porażenie 60 unaczynienie 59 zespolenia 58 potyliczny, mniejszy 28, 36 trzeci 21 większy 21, 24 gałęzie 21.
202.
Nerw promieniowy 47, 7082, 88, 89 Nerw, ślimaka 179.
173.
Nerw.
gałęzie 73 obszar unerwienia 80 położenie 73 porażenie 81 unaczmienie 80 zespolenia 80 przedkrzyżowy 290 przedsionka 170, 173 przedsionkowa-ślimaka wy OTO 161, 16-4166, 170.
173, 447, 480 część przedsionkowa 481, 504 część ślimakowa 480 obszar unerwienia 172 rozwój 247 osobniczy 503 unaczynienie 172 przedsionkowy 179, 447, 48(przeponowr 32, 4 bdodatkowy 43 gałęzie 33 zespolenia 34 przeszywający więzadło krzyżowo-guzowe 142 przewodu słuchowego zewnętrznego 205, 398, 407 przysieczny 196, ZWrdzeniowy 14 sercowy szyjny, dolny 273 górny 272 środkow 3273 sitowy, przedni 188, 211-tylny 188, 211 skalisty, głęboki 195, 215, ZNmniejszy 205, 224, 227 większy 185, 215, 220 skórny, boczny, dolny ramienia 75 górny ramienia 75-łydki 135138 przedramienia 47, 48, 50, 8889 ramienia 46 uda 98, 100, 103 obszar zaopatrzenia 105 porażenia 115 grzbietowy, boczny 128, 134 pośredni 135, 141 przysadkowy 135, 141 przyśrodkowy, łydki 126, 134 przedramienia 46, 70-ramienia 46, b 8 tylny, przedramienia 75, 82 ramienia 75.
82 uda 117, 120 odmiany 121-porażenie 121 zespolenia 121 skroniowy głęboki środkowy 199 skrzydłowy, boczny 199 przyśro 4 kow 9189 smakowy 226 sromowy IW.
144 obszar zaopatrzenia 145 porażenie 145 statyczna-słuchowy patrz przedsionkowa-ślimakowy strzałkowy, głęboki 137, 138, 141 powierzchowny@5, 138, 144-wspólny 134, 138-gałęzie 135 strzemiączkowy 216, 220, 42 szczękowy(VJ 181, 83.
W W 4 obszar unerwienia 198 zespolenia 198 szyjna-tętniczy wewnętrzny 270 szyj no-żylny 279.
ślimakowy 447, 480 śródmiedniczny 98 tętnicy łokciowej(Henlego)87 trójdzielny(V)lbl, 180, 181, 211 obszar unerwienia ZWodcinek wewnątrz czaszkowy 181-podział 182-rozwój 243 schorzenia 210 unaezynienie 185 trzewny, mniejszy 280 najniższy 280-większy 280 trzonu kości 88 twarzowy(VD)151, tgó złą ąąo 447-gałęzie 215 po wyjściu z czaszki 217 wewnątrz części skalistej k. skroniowej ZWobszar unerwienia 219 porażenia 219 rozwój 243 unaczynienie 219 właściwy 214 włókna przywspółczulne 275 zespolenia, po wyjściu z czaszki 217.
Zlgwewnątrz części skalistej k. skroniowej 215 udowa-goleniowy 110, 113, 150 dodatkowy 109 mniejszy 109 udowy 98, 1(5, 113, 148, 150-dodatkowy III-gałęzie 108 obszar unerwienia I 12%odmiany III położenie WBporażenie 112 zespolenia III uszna-skroniowy 119, 204, 212 uszny, tylny 28, 217, 308-wielki 28.
36 węchowy, rozwój 247 widełkowy 97 własny, t. podkolanowei 115-t. udowej 109 w o re czk owo-bankowy I 7 I woreczkowy 170, 441, 448, 482-górny 171 wzrokowy(U)161, 166, 168, 507538 budowa 541-rozwój 247 unaczmienie części oczodołowej 5-43 zasłonowy 97, 98, 113, 116 gałęzie 114 obszar unerwienia I 15-porażenie.
116 unaczynienie I 15 zespolenia 115 zpbodołowy dolny 119, 203, 210212 gałęzie 204 żuchwowa-gnykowy 204, 212 zucowewy tra P 9698 r:88211, 212-obszar unerwienia 207 zespolenia 207 żwaczowy 199 Nerwy 1, 9 błędnika 40.
Nerwy, budowa, ogólna I szczegółowa 3 czaszkowel 9181163244-grupy 161 obszar unerwienia 163 rozwój 242 dłoniowe, właściwe palców 57, 6168.
89 wspólne palców 51.
W, 61 długie splotu ramiennego 48 gałki ocznej 555 grzbietowe palców 64, 68, 79, 8289.
137-stopy 135, lał jamiste, łechtaczki 294 prącia 294 końcowe 165 krańcowe patrz Nerwy końcowe kręgowe 271 kroczowe 142145 krótkie splotu ramiennego 40 krzyżowe 10, 24 lędźwiowe 10, 24 łuków skrzelowych 162, 163, 164180-rozwój 2 a 3 mieszane 163 mięśni, gałki ocznej 173-grupy 173 iipzyka 162 oka 163 mięśnia napinacza podniebienia miękkiego 199 mięśniowe splotu szyjnego 29 międzyżebrowe 13, 24, 89, 95 dolne 91 gałęzie 92 górne 91 obszar unerwienia 94 porażenie 94 przebieg i położenie 90 zespolenia 94 mosznowe, przednie 101 tylne 145 mózgowe patrz Nerwy czaszkowe nadobojczykowe 29.
W-pośrednie 29 przyśrodkowe 29-tylne 29 narządów zmysłów 166, 247 narządu spiralnego 470 odbytnicze, dolne 145 odbytowa-guziczne 146 pęcherzowe, dolne 292-górne 292 piersiowe 10, 24, 44, 85 pochwowe 294 podbrzuszne 49.
48488 podeszwowe, właściwe palców 131.
134 wspólne palców 134-I-Ul 131 podłopatkowe 44, 46, 8(podniebienne 185, l 9 b, 219.
211-mniejbze 196 prostujące 292 przed miedniczne 97 przeponowe dodatkowe 34 rdzeniowe 1.
9, 24, 163 e-podział 10 rozwój 12 ruchowe 242 rzęskowe, długie 188, 211, 521, 557-krótkie 176, 178, 189, 211, 521557 sercowe 259.


my, sercowe, piersiowe 278 szyjne 272, 300 skórne, czuciowe 347 dolne pośladków 120 górne pośladków 22, 24 gruczołu sutkowego 343-splotu szyjnego 26 środkowe pośladków 23, 24 skóry 347, 362 skroniowe głębokie 199 skrzydłowa-podniebienne I 90211 spojówki 564 szyjne 10, 24 szyjna-bębenkowe 223, 227435 szyjna-tętnicze, wspólne 271 zewnętrzne 271 trzewne 300 krzyżowe 259, 291, 294 lędźwiowe 259, 286, 300 miedniczne 142, 291, 292301 piersiowe 259 układu autonomicznego I unaczmienie 7 uszne, przednie 205, 398 wargowe, przednie 101-tylne 145 węchowe(1)lbl, lbb, 379 zamiedniezne 97 zpbodołowe górne 191, 192, 210 zmysłowe 161 ieuroepitheliurn 452, 453 łeurolema 4 ieurona, postgangtionaria 251, 299 preganglionaria 251, 299 ieurony, przedzwojowe 251, 299 zazwojowe 251, 299 łeuryty dośrodkowe 172 lici korzeniowe 13 Wedowład 8 Wecówność źrenic 525 Nodi lymphatici, parotidei 398 postauriculares 4 Wpreauriculares 398, 40(retroauriculares 398 Nuclei, cochleares 504 dorsales 2 a 3 parasympathici 243 termlnationis 182 yestibulares 172 Nucleus, ambiguus 238 cranialis 21.
193, .
270.
294.
Obrąbek, żuchwowy 496 Obrączka rzęskowa 517 Obręcz kończyny dolnej a splot lędźwiowa-krzyżowy W Obwódka rzęskowa 544, 546, 551 Ochrzęstna, zakończenia nerwowe 373 Oculus 50(Oczodół 507 zawartość 572 Odbytnica, odruchy 296 Odcinek, n. wzrokowego, przebijający kanał wzrokowy 543 wewngtrzczaszkowy 543 wewnątrzgatkowy 539 we wnątr zocz odoło wy 539 Odnoga, bankowa 442, 443, a 5 obłoniasta, pojedyncza 385, 453 wspólna 385, 453.
W 4 długa kowadełka 416 dolna 387.
487 górna 387, 4 Wkostna, pojedyncza 442, 450-wspólna 442, 456 krótka kowadełka 416 obrąbka 387, 486 przednia 417 trzecia obrąbka 388, 48(tylna 417 Odnogi grobelki 387 Odruchy, naczynioruchowe 297 odbytnicy 296 pęcherzy moczowego 295 Ogon, koński 14-obrąbka 390, 496 Okienko, okrągłe patrz Okienko ślimaka owalne patrz Okienko przedsionKBprzedsionka 381, 385, 409, 436, 4@450 ślimaka 385, 409, 436, a 39, 450, 505 Oko 60(akomodacja 552 narządy dodatkowe 507, 558-rozwój 574 Okolica, nadpępkowa 402 podpppkowa 402-węchowa 37(Okostna, oczodołu 572 unerwienie 89, 153 zakończenia nerwowe 373 Omięsna 573 Onerwie 3.
9 Opona twarda 15 Opuszka węchowa 166, 379 Opuszki palców 359 Ora serrata 517, 525536*rbi**Organa oculi accessoria 507 Organom, gustus 3(5 olfactus 375, 377 spirale(Cortii)173, 385, 455, 415, a 73 statoacusticum 380 yestibulocochleare 380 yisus 507 yomeronasale 380 Os, bulbae 414 lenticulare 41(Osklepek 458 ślimaka 444.
444499 Osłonka Schwanna patrz NeurolemaOssicula auditus 414 Ostiom, pharyngeum tubae auditiąae 427, 499.
Ostiom tymparicum tubae auditwae 427 Ostroga twardówkowa 514 Oś, optyczna 508 soczewki 546 wewnętrzna gałki ocznej 508 widzenia 508 zewnętrzna gałki ocznej 508 Ośrodek rzęskowa-rdzeniowy 273 Ośrodki, przywspółczulne, w części krzyżowej rdzenia kręgowego 263 w pniu mózgu 263 współczulne rdzenia kręgowego 256 Otoczka brodawki sutkowej 340 Otworek smakowy 375 Otworki nerwowe 480 Otwory zpbodołowe 192 Otwór, górny kanalika bębenkowego 409 nadgruszkowy I 18 podgruszkowy I 18-pojedynczy 448 potowy 332 przedsionkowy ślimaka 445 słuchowy, wewnętrzny 447 zewnętrzny 396 środkowy ślimaka 449 śródgruszkowy I 19 wewnętrzny, kanalika ślimaka 446 wodociągu przedsionka 441 zewnętrzny, kanalika ślimaka 446 wodociągu przedsionka 441456 Owłosienie, końcowe 349 meszkowe nadmierne 356 płciowe 349 rozwój 348 ucha ludzkiego 394 znaczenie biologiczne 356.
Pajęczynówka 5-40, HI Palce, kończyny dolnej, unerwienie skóry 149 unerwienie skóry 85 Palpebra, interior 558 superior 558 tertia 562 Palpebrae 558 Parniculus adiposus 329 Papilla, lacrimalis 558 mammae 349-pili 348, 350 Papillae, cutis 323 lacrimales 5 WParaeunieulus 469 Paralysis 8 Paresis 8 Paries, caroticus 412 externus ductus eochlearis 455462 jugularis 408 labyrinthicus 409 mastoideus 413 rnernbranaceus 41 I tegmentalis 40 tympanicus ductusa 73, 505 yestibularis ductus 463.
473. 505.
cochlearis 454.
eoehlearis 455.
Fars, cartilaginea tubae auditiąae 428.
ceca retinae 525 ceryicalis 258 et cephalica systematis autoremici 266.
Fars, ciliaris retinae 521, 525 cochlearis n. yestibulocochlearis 172, 385, 480 iruraclayicularis 38, 40 intramuralis 255.
265.
3 Wiridica retinae 524.
525 lumbalis 258 optica retinae 525 orbitalis 564 osseae tubae auditivae 429 parasympathica 250, 253, 299 pebina 258 pigmenti retinae 527 supraclayicularis 38, 40 sympathica 250, 253, 299 thoracica 258 systematis autonomici 278 yestibularis n. yestibulocochlearis 170, 480, 481504 Pas, grzebieniasty 465 jądrzastr 47 łukowaty 465 Pasma wzrokowe W 9 Pasmo.
Hensena 471 rdzeniowe n. trójdzielnego 182 spiralne dziurkowate 448 śródmózgowiowe n. trójdzielnego 182 tętnicze spiralne 478 węchowe 16(wipzadłowe 309 Paznokcie WZ.
Wbkształt i wielkość 357-rozwój 357 Paznokieć 356 barwa 358 budowa 358 pierwotny 35(rzekomy 357 unaczynienie 3 Wunerwienie 360 wzrost 359 Peribmpha 385, 438, 473, 475 Perim:sium 573 Perineurium 3.
9 Periorbita 572 Perspiratio insensibilis 333 Fes, anserinus, major 218-minor 193 calcaneus 133 equinoyarus 138 terminalis 53 I Pęcherz moczowy, odruchy 295 Pęcherzyk, słuchowy 5 W-węchowy 379 Pęcherzyki oczne 574 Pęczek, boczny W oliw k owo-ślimakowy 483 przrśrodkowr W-Rasmussena patrz Pęczek oliwkowa-ślimakowy tarczowa-plamkowy 534-tylny 3 bPęczki splotu ramiennego 37, 40 Pępek a 35 błony bębenkowej 402 Pętla, Gdena 233, 234-kręgowa 2%nerwu podjęzykowego patrz Pętla SZ 3'308 podobqiczykowa 267, 2 b 8 szyjna 30, 32, 241--powierzchowna 29 tarczowa 267 Pętle naczyniowe brodawek 345 Pień, błędny, przedni 236.
Pień, btp@66868998 lędźwiowa-krzyżowy 97 mózgu, ośrodki przywspółczulne 263 nerwowy I bónerwu, kulszowego 124-rdzeniowego 10.
W współczulny 256, 299 części 258 część lędźwiowa(brzuszna)284 część miedniczna(krzyżował 290 część piersiowa 278 część szyjna Zóbobszar unerwienia 2(3-gałęzie 258 części lędźwiowej 284 części miednicznej 291 części piersiowej 278 części szyjnej 268-rozwój 298 Pierścień, bębenkowy 499, 500 mniejszy tęczówki 522 ścięgnisty wspólny 549, 568 większy tęczówki 522 włóknista-chrząstkowy 40 I a 35 Pili 302.
348-acustid W Piramida przedsionka 441 Placoda lentis 57 aPlamka 503 łagiewki 173, 452, 458, 4?
3, 503 Mariotte'a patrz Plamka ślepa siatkowata, dolna 441.
448-górna 441, 447-środkowa 441 słuchowa wspólna 490 ślepa 535 woreczka 173.
454.
4584 Q W@żółta 526, 535, 538 Plamki, siatkowete 385.
441 statyczne woreczka i łagiewki 385 Piana semilunata 458 Plexus 2.
9 aortieus, abdomlnalis 289 thoracicus 280.
283 auricularis posterior 271 autonomiei 260.
300 brachialis 23.
36, 40 cardiacus 233.
261, 281, 309 earotieus, communis 271-esternus 20, 300-internus 155, żm aoęcayernosi, clitoridis 294 penis 294 cayernosus 271 celiacus 229, 26.
49.
4 W 49 ceryicalis 23.
24, 36 posterior 24 eoeeygeus 117, 145 cysticus 288 deferentialis 294 dentalis, interior 204.
212-superior 192, 193, 211 episcleralis 55(esophageus 229, 235, 23(fcialis 271 gangliosus, choroideae 557-ciliaris 521.
557 gastrici 229, 237 gastricus, arterior 236-interior 289 posterior 236-superior 288 gastroduodenalis 289.
Plexus, hepaticus 288 hypogasłricus, interior 261, 292301 superior 261, 290, 301 iliaci 294 iliacus 290 intermesertericus 261.
289, 300 intramurales 251, 255, 261, 265.
301 intrascleralis 556 iscłuadicus I W lienalis 289 lumbalis 97, 98 lumbosacralis 24.
95 bmphaOcus subcutaneus 346 meningeus medius 271 mesentericus, interior 289.
300 superior 289 myentericus 265, 301 ophthalmicus 271 oyaricus 288 parotideus 218, 220 pebinus 292, 301 periarteriales 261 pharyngeus 227, 230 phrenicus 288 prepatellaris III prostaticus 294 pterygoideus 435 pudeodus 117 pulmonales 235, 23(pulmonalis 261, 283 rectalis, interior 292 medius 292 superior 290, 300 renalis 288 sacralis W.
IWposterior 23 solaris 286 subclayius 272 submucosus 266.
301 subpapillaris 326 subserosus 266 suprarenalls 288.
432.
temporalls superfcialis 27 I testicularis 288 thoracicus internus 272 thyroideus interior 272 tonsillaris 225 tympanicus 223, ZZ(, 432, 435 uretericus 288 uterowginalis 294 yenosus, areolaris 343-dermalis 345-manubrii 4 Wmarginalis 4 W-profundus 345 subpapillaris 345 superfcialis 326, 345 yertebralis 272.
W yesicatis 292 ica, antitragica 390 chordae wmpani 422 incudis 422 lacrimalis 567 mallearis 422 anterior 422-posterior 422 n. laryngei 233 principalis 484 semilunaris coriunctwae 562 stapedis 422 transversa 422 Plicae, citiares 520-iridis 523 Blaciki gruczołu sutkowego 341 Płaszczyzny półksiężycowate 458.


rk małżowiny usznej 387, 399 ągenność 388 y gruczołu sutkowego 341 ka, słuchowa 501 pczewki 074 błędne 229, 237 płotu ramiennego 36, 40 mie niewidoczne 333 iewka, gałki ocznej 572:orzeniowa 14, 15 aaziowg bloczkowa 570 łódkowa n. wzrokowego HO, 541 zewnętrzna, n. wzrokowego 5-4041 włosa 350, 352 ewnętrzna, n. wzrokowego 54041 włosa 3 Włoże blaszki paznokciowej 357 pora wzgórka 411, 422 sława, małżowiny 387 trzemiączka 417 Jirnaka 444 ściółka tłuszczowy 329 udzie, unerwienie skóry 148 rywka jamy bębenkowej 408 i, Heada 297 oaznokciowe 357 korzeniowe, przednie 14 tylne 14 aerwu twarzowego 215, 447 orzedsionkowe, dolne 448 górne 447 łlimak a 448 us, anterior 508 lentis 546 iosterior 508-lentis 546 adniki 508 ticulus, auris 390 nomontorii 41 łażenia 8 us, acusticus, externus 396 inte mus 447 justatorius 375 a, trochlearis 178 udorifrus 332 ladek, unerwienie skóry 148304, 331, 334 deka, dolna 558 górna 558 yiekl 558.
560 vierzchnia, przednia, skórna po dek 558-soczewki 546 tylna, soczewki 546 spojówkowa 558-tęczówki 523 yięzie mięśniowe oczodołu 573 vięż, podskórna 328 powierzchowna 310, 328 yłoczka, pochewki włosa 352 włosa 859894 loka wspólna 302 vrózek spiralny, trzeci 471 tunelowy 471 wewnętrzny 470 ka skórne ÓW desmosomy 321 kanał, m. napinacza błony bęben:owej 420, 436 trąbki słuchowej 429, 436, a 37 pęk, błony bębenkowej, przedni 01-tylny 401 młoteczka 401.
435.
Prążek naczyniowy 455, 482, 505 Pręcik smakowy 375 Pręciki 527 zmysłowe 467 Processus, anterior 415 ciliares 518.
520 cochlearifrmis 411, 413, 436 interior tegminis tympani 416 lateralis 415 lenticularis 417, 436 mastoideus, diploedcus 424 pneumaticus 424 scleroticus 424 triangularis 396 tubarius 430 Prominentia, canalis, facialis 411, 436 semicircularis lateralis 411439, 444 ma**earis 402, 435 spiralis 455, 462 styloideg 409, 413 Promontorium 222, 409, 445, 505 Próg muszli 388, 395 Przeciwskrawek 38(Przedramię, unerwienie skóry 85 Przedsionek 385, 438440450 Przegroda, kanału mięśniowa-trąbkowego 411 między korzeniowa 15 oczodołowa 572 Przegrody śródnerwowe 4 Przegródki kostne 414 Przestrzenie, kąta tęczówkowo-rogówkowego 544 obwódkowe 552 pneumatyczne, błona śluzowa 427 rozwój osobniczy 500 powietrzne 423 przychłonkowe, rozwój osobniczy 504 torbielowgte 536 Przestrzeń, kąta tęczówkowo-rogówkowego 514 mipdzypochewkowa 169, 541 nadtwardówkowa 573 przychłorkowa 385, 438, 473 przynaczyniówkowa 515, 545, 557 przytunelowa(Nuela)469, 470 woreczka 493 Przetoki wrodzone ucha 49(Przewody, mleczne 340-półkoliste 383, a 5 l, 452, 453, 457, 473 błoniaste, rozwój 502 przy.
Przyehłonka 385, 438, 473, 47 sPrzyczepki małżowiny''497 Pubes 349 Puncta lacrimalia 56(Punctum, lacńmale 558 neryosum 26, 36 Punkt, Erba patrz Punkt nerwowy łzowy 558 nerwowy ZbPunkty łzowe 567 Pupilla 515, 521, 525 Puszka, bębenkowa 414 kostna 414 Pyramis yestibuti 441.
Radices, craniales 238, 239 dorsales 13 spinales 238, 239 yentrales 13 Radix, brevis 176, 189 dorsalis 10, 24 facialis 195 interior 172 lateralis 46, 51, 61 longa ganglii ciliaris 188, 189 medialis 46.
51, 61 oculomotoria ganglii citiaris 178.
189 parasympathica 176, 178, 189202, 205, 216 pili 348, 349 sensitiva 188, l 89, '195, 294211 superior 172 sympathica 189, 195, 202, 205271 unguis 358 yentralis W.
24 Runi, abeolares, superiores 211 anteriores 193 posteriores 192 articulares 2, 459495109135, 205 distales 129 proximales 128 auriculares, anteriores 398 posteriores 398 bronchiales 235, 23(anteriores 235 posteriores 235 buccales 918 calcanei, laterales 128, 134 mediales 129, 134 cardiaci 2.
Ub.
195.
205.
270.
128.
cervicales, interiores 234, 23(superiores 233, 237 thoracici 235, 23(celiaci 23 b.
237, 288 colici 289 communicantes 18, 268, 278, 284291, 299-albi 256, 258, 299 cum ganglio, ceryicali supedore 241 otico 204 cum neryo, łamali 204-linguali 212 yestibulocochleari 217 grisei 259, 299 cofanej 2, 92, 101, 145 anteriores 94, 95, 109, 113 brachii 70 cruris rnedlales III femoris posteriores 120 laterales 22, 92, 95.
Ranu, cofanej, laterales abdominales Rami, yiscerales 259.
272.
92 pectorales 92 mediales 22 dentales, interiores 204.
210 superiores 193, 210, 211 diaphysarii 153 dorsales 18 epiglottici 233 esophagei 234, 235, 237, 212, 280-gastrici, anteriores 229, 236, 237 posteriores 229, 236, 237 gingwales, interiores 204, 210 superiores 193, 210, 211 hepatici 236, 237 hypophysei 271 intergangtionares 257, 299 intestinales 289 isthmi faucium 202.
212 labiales, interiores 204 superiores 193 laryngei 233 laryngopharyngei 272 laterales 23 knguales 202, 212, 225, 227, 2412 a 2 marnmarii 343 laterales 93.
95-mediates 94.
95 mediales 23 mediastmales 235.
23(meningei 17 mentales 204 musculares 2.
32.
45.
61, 68. 82. 9295, 99, 100, 101, 114. 131. 142. 145146 distales 110.
128 proximales 108, 128 nasales 188 anteriores, laterales 188-mediales 188 externi 193 interni 188.
193 posteriores 195, 211 inferiores laterales 196 superiores, laterales 195 mediales 196 orbitales 196.
212, 271 palpebrales inferiores 193 pencreaticoduodenales 288 parathyroidei 272 parotidei 205 perfrantes 65, 398 pericardiaci 34, 235, 237 perineales 120 periostales 2, 9, 85, IWperitoreales 94, 95, 100, 101'petrosquamosi 435 pharmgei 224, 227, 230, 233, 234, 237 phrenicoabd ominął es 34 pleurales 33, 94, 95 sartorii 110 splanchnici 2 temporales 218-superńciales 205, 212 thyroidei 272 tonsillares 202.
225, 227 tracheales 272.
280 inferiores 235.
237 superiores 234, 23(transversi 257.
291 tymparuci 223, 40(yasculares 109, 137, 205291 yentrales 23.
288.
259, 270.
zygomatici 218 Ramię, unerwienie skóry 85 Ramoli tympaniei 435 Ramus, abeolaris superior 192 anterior 70.
114, 234 articularis 114, 115 atlanticooccipitalis 21.
medius.
229.
auricularis 218, 229, 237, 4 W-n. vagi 28 cardiacus 233 caroticotrmpanicus 434 caroticus 230 cochlearis 477 collateralis ulnaris n. radialis 75 eolit 219 communicans 10.
17, 24 cum chorda tgmpani 207 cum ganglio, eiliari 188 interiore n. vagi 241 otico 217 cum neryo, auriculotemporali 206 buecali 20 glossopharyngeo 218, 229 laryngeo inferiore 233 linguali 207, 241 nasociliari 189 petroso maiore 207 umarł 58, 61 zygomatico 186 cum plesu, ceryicali 241 tympanico 217 CUDY TBDIO.
BUTICUIBTI D.
VBĘI 217 linguali n. yagi 241 meningeo n. mandibularis 207 n. faciatis cum plexu Wmpanico 223 peroneus 126, 134, 141 cutaneus 114-anterior 100-dorsatis 243 lateralis 100 palmaris 64, 68 diaphysarius fbulae 128 digastricus 218 dorsalis 10.
W. 24 manus 62.
63, 67, 68 externus 232, 237, 238, 238 femoralis 102 genitalis 102 interior 175.
186, 187-ansae ceryicalis 31.
241-n. vestbuti IN infrapatellaris li I internus 233.
237?
W 448 intertubercularis 46 lateralis 18.
22, 18(lingualis n. vagi 230 marginalis mandibulae 219 rnedialis 18.
22, 187 membranae tympani 206, 407 meningeus W, 17, 24, WB.
212237, 240, 242, 259 meningeus(medius)190, 211 musculi stylopharmgei 225, 227 naselis esternus 188 occipitalis 218 palmaris 61-manusóZ 64 ózn, mediant 56 palpebralis 186-interior 189.
Ramus, palpebralis, superior 188 peetmeus 88 pharyngeus Wó W pop 8 eu 8388 posteóor 08886 proundus w 888896*, *a*rendlis zOOsinus carotici 224.
4 Wstapedius 44 sternocleidomastoideus 9 stylohyoideus 218 superfciaus 889 ł 89 Bz, 131 ia+superior 175, 186.
18(ansae ceryicalis 3944 n yestibuli 171 sympathieus ad ganglion 189 submandibulare 204.
78.
82.
73, 79, .
cilia re.
tentorii 186.
211 trapezius W tubarius 224, 889 ś 888 ulnaris 70 yascularis 115 yentralis 10.
W 24 yestibularis 476 yisceralis 180.
?(zygomaticofcialis W I zygomaticotemporalis IWRaphe 309 perinei 30(84@eł, blaszki spiralnej kostnej 448464-rog*w*i*spojówki 562-zębaty 517, 525, 536 Rdzeń, kręgowy, ośrodki czu*ne z*współczulne 256 włosa 3 sóReceptory 364 czucia głębokiego@łskóry, czynność WB-podział 364 Recessus, cochlearis 444 ellipticus 441, 450 epitympanicus 412.
4888898 hypobmpanicus 413 labyrinthi 501 meatus acustici czterej 45 membranae tympani, arterior 422 posterior 423 superi*r*pharyngeu-44 spheiicus 441.
89 superior utriculi 454 GTóDBoici 414 Regla, wfraumbilicalis 494 olfactoria 377 supraumbilicalis WZRete, aóeriosurn, dermale@44 fasciale S 4 Spro(undum 84 subpapillare?
44 superfciale ł 44 U(Bphocapillare, cutis profndum 346 subepidermale 346 Reticulum trabeculare 444 ligamenti pectinati 544 Retina 168, 525 Retinacula 359.
396 cutis 307, żzgBeka, błogosławiąca"W małpia 81.
przyws pół.


i, szponiasta 133 merwienie skóry 85 ojeść młoteczka 415 g, helicis 390 ialpebrarum 558 as lacrirnalis sóóówka 509 izynność 511 iaczynia 512 ierwy 512 wór kanału n. skalistego więkzego 195, 214 mik 508 oczewki 546 sa 530 iski 467 isy 349, 559.
culus 383, 441, 450, 451453, 413 icus, eonjunethae 562 endolymphaticus 383, 452456473, 493, 501, 5 Oblacrirnalis 567 lors skin 3 WJa, media 386, 446 tympani 386, 446, 451, 412, 515 yestbuli 306, 446, 451412505 ipha 388 interior 388 superior 388 apula alata 42 apus pili 348, 350 hody, bębenka aśó, 4+6451, sos rozwój rodowy 492 przedsionka 386, 446, 451, 505 rozwój rodowy 492 środkowe 386.
446 lera 512 utulurn 390 borrhoea 334 bum 304.
331 igmentum, externum 530 irternum 530 mucanalis, m. teńsoris tympani 42043 btubae auditivae 429.
436, 43(iptum, canalis musculotubarii 41 I irterradiculare 15 orbitale 572 ara 341 ateczka beleczkowa więzadła grzebieniastego 514, 544 iatkówka 168.
509, 525-budowa 526 część rzęskowa 521-część tęczówkowa 524 leć, naczyń włosowatych godna skórkowa 34 bskórna, głęboka naczyń limfatycznych włosowatych 34 bży(na 345 tętnicza, podbrodawkowa 344-powierzchowna 326 powipziowa 343-skórna 3 a 3 żylna główna 3 a 5 iinus, communis 454 lactiferi 341 marnrnarurn 339 rneatus 395 posterior utriculi 452 superior utricuti 453 tympani 411 unguis 357, 358 utricularis saeeuli-454.
Sinus, venosus sclerae 513 Sklepienie, spojówki, dolne 562-górne 562 woreczka łzowego 567 Skóra 302 barwa 311.
312 budowa, ogólna 306 szczegółowa 313 ciśnienie wewnętrzne 327 czynność 304 elementy podstawowe 314 kończyn, unerwienie segmertalne 158 kończyny dolnej, unerwienie 148 linie napięcia 329 małżowiny usznej 394 martwa, metody maceracji 309 napięcie 30(nerwy 347, 362 powiek 559 przewodu słuchowego zewnętrznego 396 receptory 364 rolników i marynarzy 309 rozciągliwość 316, 330 rozwój 306 rzeźba 308 segmentalne zaopatrzenie nerwowe 154 a tkanki głębsze 310 tułowia, unerwienie segrnentalne 155 układ, naczyniowy 343 włosów 348 unerwienie 85 właściwa 302313323-rozwój 306 wygląd ogólny 303 Skrawek 387 Skrzyżowanie wzrokowe 169 Soczewka 546 budowa 54(czynność 552 Solom tympani 408 Spaltlinien 329.
nae)514, 544 zonularia 552 Spatium, episclerae 573 intervagirale 169, 541 perichoroideale 515, 545, 55(peribmphaticum 385, 438 sacculi 493 Spherulae terminales 531 Spina, helicis 390-suprameaturn 396 Spinae tympanicae alZSplot, aortowy, brzuszny 289 piersiowy 280, 283 bębenkowy zzz, zz 3, zzz, aaz, a 35 błony mięśniowej 215, 301 gardłowy 22 ł, 227, 236, 432 guziczny 117, 145 jajnikowy 288 jamisty 271 jądrowy 288 krezkowy, dolny 289, 300-górny 289 kręgowy 212, 300 krzyżowy 97, 116-gałęzie, długie 117 krótkie 117-tylny 23 kulszowy 117 lędźwiowa-krzyżowy 13, 24, 95 a obręcz kończyny dolnej 97.
Splot, lędźwiowa-krzyżowy, obszar unerwienia 98-odmiany 98 lędźwiowy 97, 98 gałęzie, długie 99--krótkie W limfatyczny podskórny 34 b maciczna-pochwowy 294.
miedniczny 292, 301 mipdzykrezkowy 261 rnigdałkowy 225 moczowodowy 288 nadnerczowy 288 nadtwardówkowy 557 nasieniowodowy 294 nerkowy 288 oczny 271 odbytniczy górny 289 pęcherzykowy 288 pęcherzowy 292 płucny Zbl, 263 podbrodawkowy 326 podbrzuszry, dolny 2 korzenie 294 górny 261, 290, 300 podoboiczykowy 272 podrzepkowy I li podsurowiczy 266 podśluzowy 266, 301 powierzchowny 326 przełykowy 229, 235-przedni 229 tylny 229.
289.
300.
290.
300.
1, 292, 301.
301.
237.
przeponowy 288 przyuszniczy 217, 218, 229 ramienny 13, 23, 2436.
W gałęzie W nerwy, długie 46 krótkie 40 obszar unerwienia 39 położenie 38 porażenia 39 zespolenia 38 rzęskowy 521 sercowy 24.
ZW.
4+989.
Spatia, anguB iridocornealis(Forta--słoneczny patrz Splot trzewny.
sromowy 117 sterczowy 294 szyjna-tętniczy, wewnętrzny 195270-wspólny 211-zewnętrzny 271 s szory 13, 23, 24, 36 tylny 21 zespolenia 26-śledzionowy 288 śródtwardówkowy 55 btarczowy dolny 272-tętnicy, oponowej środkowej ZWpiersiowej wewnętrznej 272 skroniowej powierzchownej 371 twarzowej 27 I usznej tylnej 271-trzewny 229, 236, Zbl, 286.
W 9--korzenie 289-wątrobowy 288-zębowy, dolny 204, 212-górny tz.
U), aft-żołądkowa-dwunastniczy 289 żołądkowy, dolny 289 górny 288 przedni 236 tylny 236 żylny, otoczki brodawkowej 343 podbrodawkowy 345, 346.
Splot, żylny, przybrzeżny 407 rękojeści 4(Śploty 2, 9 autonomiczne, jamy brzusznej 286-klatki piersiowej 281 jamiste, łechtaczki 294-prącia 29 anieparzyste 288 odbytnicze Z!ł 2 okołotętnicze 261 parzyste 288 płucne 235, 237 przedkręgowe, rozwój***szyj no-tętnicze 300 środścienne 251, Q 5.
Wl.
W 588 ułładu autonomicznego 260, 300 wtórne 288289, 292.
300.
W żołądkowe 229, 237 Spoidło powiek 558 Spotówka 560.
Wlbudowa 582 czynność 568 gałki ocznej 562 powiek 581 unaczmienie 563 Staoes 381, 4 tz, was sooStatoconia 459 Staw, biodrowy, unerwienie 151 hakowa-kręgowy 15 kolanowy, unerwienie 152 kowadełkowa-młoteczkowy 418 kowadełkowa-strzemiączkowy 4 I 8 łokciowy, unerwienie 88 nadgarstkowa-śródręczny, unerwienie 89 piszczelowa-strzałkowy, unerwienie 153 ramienny, unerwienie 87 sk oko wo-goleniowy, unerwienie 153 skokowo-pię to we-łódkowy, unerwienie 153 Stawy, międzypaliczkowe, unerwienie 89 ręki, unerwienie 88 stopy, unerwienie 153@ódręczno-paliczkowe, unerwienie 89 unerwienie 87.
151 Stellatectomia 274 Stereocylia 459, 467 Stopa, końska-szpotawa 138 piętowa 133 unerwienie skóry 148 Stopka, gęsia", mniejsza l@-większa 218 końcowa 531 Stożek, świetlny 402-węchowy 379 Stożki węchowe 166 Strabismus comergens 180 Stratom, arteriale superfciale 326 basale 319, azt Ją circulare 404 compactom 323.
W corneun 319.
22, 494 cutaneum 404 cylindricum 319 Bsiunctum 320, 323 epitheliale, granuliferurn 352-lucidurn 352 ganglionare retirae 531, 544 germinativum 319 granulosum 319, 322 Jimitans, externum 530.
Stratom, limitans, iołernum 534 tuciduw 88 e 8889+*cosum*neuroObrarum 534 nucleare, externum 539 irternum 531 papillare 306, 324 photosensoriurn 527 plexifrme, externum 531-internurn 532 radiatora 4 Oareticulare 306, 318, 324, 326 spinosum 319, 321 subpapillare 324, 325.
326 yasculosum 520 Strefa nieciągłości optycznej"5-49 Stria, mallearis 401.
435 membranae tympani, anterior 401 posterior Wl-yascularis 455, 462, 505 Stroma, iridis 523-yitreum 55 aStrop jamy bębenkowej 408 Struna bębenkowa 200, 212, 216, 220, 221 Strzemiączko 381, 414, 417, 4 Wrozwój osobniczy 501 Subiculum promontorii 411, 422 Substantia, lentis 547 propria, corre*e 519-sclerae 513 Sudor 304.
331.
334 Sulci, inłerpaplllares 308-matricis unguis 359-palpebrarum 309 Sulcua, ampullaris 453 arthelicis transyersus W auriculae posterior 387 ehiasmatis W 9 cruris helicis 390 genitofemoralis 120 later-lis, awerior 13 posterior 14 maile aris a 16 mertolabialis 319 nasolabialis 369 options 574 palpebralis, interior 559-superior 5 s 9-promortorii 4 W-sclerae 508-spiralis, externus 462 internus 464, 503-stapedis 417-Gmpanicus 396, 309, 401 Superutia 349, 558 Supereilium 558 Sutek 338 Sutki dodatkowe 342 Sympatektomia piersiowa górny 274 Sympatheetomia thoraciea superior 274 Syndesmosis trmpanostapedia 419 Smoyia 310 Systema, intramurale 265 nervosum, autonomicum 248, 299-peripheńeum I Szczelina, klinowo-skalista 430 naczyniówki 517 przeeiwskrawkowo-obrąbkowi 390 przedsionkowa 4+6 skalista-bębenkowy 412, 416 skalista-łuskowa 432 wzrokowa 5(5 Szczelinka przed okienkiem"449.
Szczękościsk 210 Szczyt ciemieniowy małżowiny 388 Szew krocza 309 Szpara, obrąbka 390 osklepka 446, 516-powiek 558 S-zwy 309 soczewki 550 zarodkowe 575 Szyjka, młoteczka 415-strzemiączka 417 Ściana, bębenkowa przewodu ślimakowego 455, 464, 473, 505 błędnikowa 44 błoniasta 41 I boczna 411 gałki ocznej 509 pokrywkowa 408 przednia przewodu ślimakowego 505 przedsionkowa przewodu ślimakowego 463, 473 sutkowa 413 szyj no-tętnicza 412 zewnętrzna przewodu ślimakowego 455, 462 żyły szyjnej 408 Ściany jamy bębenkowej 408 Ślimak 385, 386, 438, 444, 450 kostny 566 Śródbłonek komory przedniej 511523 Sró-dchłonka 383.
438. 473. 475 Śródnerwie 3, 4, 9.
rnodrra rrzedrur.
Taehyeardia 237 Tarcza 390 nerwu wzrokowego 52 b, 537 Tarczka 559-dolna 559-górna 559 Tarsus 559-interior 559-superior 559 Taśma płatkowa 389 Tegmen tympanl 408 Tele, intermedia saś-subeutanea 302, 32 zTenis lobulars 3 ł 9 Teorie, kr 4 żenla płynów w błędniku 475-słyszenia 471, 47 zTęczówka 521 naczynia 524 nerwy 524 powier:hola Gina 523 Iptnicg, bębenkowa, dolna 434-górna 434.
-przednia 407, 434-*y**biodrw, 88 rólna IT-zewnętrzna ISO błędrJA 219, 4 zś*e**Hala zskllrego Szsgardłowa wępuiąea faz głęboka.
Bkria, unerwienie ił?
-udaolWkanału'rdloweęo kązłokckrrwienia frr eai'.
nie BY*.
nie ja.


idea, piszczelowa, przednia 151-tylna 151 iodkolanowa 150 xdoczodołowa 566 iowierzchowna fałdu łokciowego 143 jriitril:DIOWB, ttri'BTWI'SMB 87 nzedsionkowa 476 nzedsionkowo-ślimakowa 47 amienna, unerwienie 86 yleowo-sutkowa 219:zęsk owo-si a tkówk owa 555 mchowa wewnętrzna patrz Tętucabłędnika piralna wrzecionka 477 trzałkowa 151 trzemiączkowa 417 łlimakowa 477 środkowa siatkówki 169536 udowa 150 uszna głęboka 398, 405 wewnętrzna rękojeści 407 właściwa ślimaka 477 wspólna ślimaka 478 zewnętrzna rękojeści 405 nice, gruczołu sutkowego 343 jamy bębenkowej 434 podeszwowe I 51 powiekowe, boczne 560 przysadkowe 560 rzęskowe 555 przednie 521, 556, 563-tylne, długie 521, 555 krótkie 555 wsteczne 556 spojówkowe, przednie 563-tylne 563 ucha zewnętrznego 398 tniczka, dolna plamki 536 górna plamki 536 rzęsko w o-statków k owa 536 tnkzki 344 nosowe siatkówki 536 promieniste 478 skroniowe siatkówki 536 tarka, łączna, luźna 318 paznokcia 360-zbita 318 okołonaczyniowa skóry 346 podskórna 302, 313, 32(rozwój 306 pośrednia 588 tłuszczowa 318.
328-podskórna 329 mońbryle 322 moflamenty 322 msilla tubaria 431 nebka soczewki 546.
547 nos tubarius 430.
431 rabeculae osseae 414 ractus, itiotibialis 115 mesencephalicus n. trigemini 182 olfctorius W(-optici 169 spinalis n. trigemini 182 spiratis, arteriosus 478 frammosus 448 ragi 349394, 399 ragus 38(rąbka słuchowa 381, 383, 427, 435437 czynność 431 naczynia 432 nerwy 432 rozwój 488, 498 zmiany związane z wiekiem 431.
Trigon urn, interradiale 404 olfactorium 16(Tńsmus 210 Troczki 359.
396 sk*ry**zgTrójkąt, Chipaulta 42(międzypromienisty 404 Trautmanna 444 węchowy 167 Trunci yagales 229, 235, 237 Truncus, lurnbosacralis 9(nervi spinalis 10, 1(sympathicus 256, 288, 299-vagalis 23(anterior 236 posterior 236, 289 Trzon, kowadełka 4 Wpaznokcia 358 Tuba auditwa 381, 383, 427, 437498 Tuberculurn, auriculae(Darwini)388 membranae tympani 499 supratragicurn 387, 390 tympanicum, anterius 397 posterius 39(Tunel, wewnętrzny(Górnego)469 zewnętrzny 479 Tunica, adyentitia 374 coriunctwa ÓW bulbi 562 palpebrarum 561 ńbrosa bulbi 509 interna bulbi 525 yasculosa bulbi 5 WTwardówka 509512 naczynia 514 nerwy 514.
Ucho 381 "dolne"486 "górne"484 kocie"49(ludzkie, owłosienie 394 makaka 497 przetoki wrodzone 497 satyra 389 szpiczaste(Darwina)388 środkowe 381.
399, 435 naczynia 434 nerwy 434 rozwój, osobniczy 498 rodowy 488 wewnętrzne 381, 383, 43 rozwój, osobniczy 501 rodowy 4 Wzapalenie 480 zewnętrzne 381, 386, 399 naczynia 398-nerwy 398 rozwój osobniczy 494 wady rozwojowe 497 Udo, unerwienie skóry 148 Ujście gardłowe trąbki słuchowej 499 Układ animalny 248 Układ nerwowy, autonomiczny 248299 część brzuszna 283 część miedniczna 290 część piersiowa 278 część szyjna i głowowa 266 część śródścienna 267 łuki odruchowe 295 podział 250 morfologiczna-czynnościowy 253 topograficzny 266.
450.
Układ, nerwowy, rozwój 298.
sploty 20 obwodowy I przywspółczulny 263 część głowowa 215 część krzyżowa 291 współczulny 256, 299 Układ, ojkotropowy 248 rzęskowy 555 siatkówkowaty 555 somatyczny 248 śródścienny 265 tętniczy skóry 343 wegetatywny 248 żylny skóry 345 Umbo membranae tyrnpani 402, 435 Ungues 302 Unguis 356 Uszy, małe 497 odstające 487 wielkie 497 Utriculus 383.
441, 450, 451, 452, 4(3 Uvea 515 Uzdeczka przebita 462.
301.
Vagina, bulbi 572 endoneuralis, externa 4 interna 4 ederna n. optici HO interna n. optici 540 radicularis 14 synovialis trochlearis 570 Vallum unguis 357, 358 Varicosićas 262 Was, prominens 479 spirale 465, 478 Vasa, labyrinthi 447-śanguinea retinae 536 Vellus 349 Wena, aqueductus yestibuli 478 auricularis posterior 398 canaliculi, cochleae 478, 479, 506 yestibuli 506 centralis, cochleae 480 retinae 536 circularis 4 Wiemoropoplitea 120 ferestrae rotundae 479 modioli communis 479 opticociliaris 556 scalae, tyrnpani 479 yestibuli 478 spiratis, anterior 479 externa 479 modioli 479 posterior 479 yestibularis, anterior 479 posterior 479 yestibulocochlearis 479 Venae, eiliares anteriores 556-labyrirthi 478, 4@łmeningeae mediae 435 preauriculares 398 yorticosae 513.
5@.
5 WVernix caseosa 3(6, 8(Vesicula otica 501 Vesiculae opticae 574 Vesdbulum 385.
438.
449. 49 Vibrissae 349 Vortices pilorum 348.
Wał, paznokcia 357-trąbkowy 430, a 3 l Wały paznokcia 358.
Warga, bębenkowa rąbka 464 przedsionkowa rąbka 464 Warstwa, barwnikowa siatkówki 527 bębenkowa 46 sbrodawkowa 324.
325 graniczna, wewnętrzna 534 zewnętrzna 530 jasna 319, 322, 404 Jąder podstawnych"379 jądrzasta, wewnętrzna 531 zewnętrzta 530 kolczysta 319, 321 komórek walcowatych 319 nabłonkowa 465-Jasna 352 ziarnista 352 naczyniowa 520 okołqiądrowa 459, 460 okrągłych jąder"879 podbrodawkowa 324, 325.
326 nadstawna 319, 321, aO 4 powierzchowna 459 rozrodcza 319 siateczkowata 324.
826 siatkowata 318 skórna 404 splotowata, wewnętrzna 532 zewnętrzna 53 I smap(yczna 459.
461 śluzowa 404 środkowa, błony podstawnei 465 komórki zmysłowej 459, 460 ściany błędnika kostnego 449 światłoczuła siatkówki 527 wewnętrzna ściany błędnika kostnego 449 włókien, nerwowych 534 okrężnych 404 promienistych 4 Hzbita 328 zewnętrzna ściany błędnika kostnego 449 ziarnista 8982 zrogowaciała 89.
822, 494 złotowa siaOwwki 51.
@Wcięcia chrząstki przewodu Słuchowego 391 Wcięcie, bębenkowe 396.
401 krańcowe ucha 391 mi pdzyskrawkowe 387.
484 mniejsze 391 przednie 387 większe 391 Węzły chłonne, górne szyjne głębon*ea*przedmałżowinowe 398.
4 Wprzyusznicze 398 zamałżowinowe 398.
407 Wgłębienia skóry 309 Wgłębienie tarczy 526 Wieniec rzęskowy 518 Wierzchołek małżowiny 388 Więzadła, błędnika 453 kosteczek słuchowych 4 Wuszne 39 zwewnętrzne W Właściwe 392 zewnętrzne W Więzadło, boczne młoteczka 4 Wgórne, kowadełka 4 Wmłoteczka 419 grzebieniaste 514 osiowe 4)4 pierścieniowate 4 Wprzewodu słuchowego zewOętrznego***.
P 9984 ło, pierścieniowate, 8 P 8 e 8 uączsaw 98889 powiewwe toczne 88-wzywodxowe Pyr przewie@@teczka 888 AOólne ślimaka 455, 462, 473, 5958:kbsw-łorebkowe 89 Ome wowadełwa 886888 uszne, górne 84-*rze*nie*gz-tylne Hz We zoz tost bębenkowa-strzemiączko wy 419 Włos, barwa 852 budowy 34 gwaczmienie i unerwienie W Włoski, słuchowe 467 węchowe 166.
379*osy a*z a*barwa 355 brody Jag brwi 349 czynność wydalnicza 8 głowy 349 łonowe 349 jako narządy czucia 368 nozdrzy 349 oporność na czynniki mechaniczne*otworu słuchowego 349 pachy 349 rozmieszczenie i wielkość 348 różnice rasowe 354 rzęs 349 siwienie 852 ucha 39 a 399 układ na skórze 348 Wzrost 354 zmiany polekowe w zabarwieniu*s*Włókna.
A 5 autonomiczne 6**z*bezrdzenne 299 c*, **zuc*we*dośrodkowe 6.
283 eksterocepGwhe birteroceptywne 6 klejorodne 314.
Izb mielinowe 299 międzykubkowe 376 nerwowe, budowa 4 czynność 5-rodzaje 5 siatkówki 538 obwódkowe 546.
551 odśrodkowe 6 okrężne 518 plamkowo-tarczowe 541 podścieliskowe(Mulle raj 530 południkowe 518 proprioceptywne 6 przedzwoiowe 7, 251, 299 przywspółczulne 283 współczulne 282 pzywspółczulne, w n. błędnym 277 w n.
Językowo-gardłowym 277 w n. okoruchowym 275 w n. twarzowym 2(5 retikulinowe patrz Włókna siateczko we ruchowe b, 15 siateczkowe 315 sprężyste Bis.
Włókna, śródkubko we, 378 układu autonomicPhego 15 zazwojpwe 7 żśzWnęką naczyniowa A, wzrokowego*az sa*Wodniak błędnika 476 Wodociąg, przedsionka**, 45:snę śliniaka 505 Woreczek 383, 441, 459, 451, 453, 45(473-łzowy 564.
W(Worek, spojówkowy 562*r*d*h*onki******o**Woskowina 335357 Wrzeciona, mięśniowe 370, 371 ścięgien 370, 371 Wrzeeionko 386, 439, '445, 450, 508 Wyniosłości skóry 1 o@Wrwosłość, czółenką akt dolkd trójkątnego 388 kanału, n. twarzowego 411 półkolistego 44+bocznego 411 łukowata a 15 asa młoteczkowa 402435 muszli 388 biranudowa 411 ąją ąjąryleowata 409411 skrgwka 387 spiralna 455 asąślimakowa 409 Wypustka obwodowa 379 Wypustki, dośrodkowe 172, 379 obwodowe Mą WBostek, boczny 415 dolny pokrywki jamy bębenkowej 416*zedni*g*soczewkowaty dt 7 łaś sutkowaG, gąbczasty 424 pneumatyczny 424 zbity 424 ślimakowaty 4:1413438 trąskowy 430 trójkątny 396 Wyrostki rzęskowe 518, 520 Wzgórek 222, 409, 445, 505.
Zachyłek, błędnika 501 eliptyczny 441, 450-gardłowy 431 górny, błony bębenkowej 42 z-łagiewki a 52 Butisł?
48499 nadbębe@kow 3412, 413.
422, 439 podbębenkowy 413 przedni błony bębenkowej 422 przewodu słuchowego zewnętrznegw 395 ślimąkowy 441 Giny błam bębenkowej 423 Zachyłki bębenkowe 414 Zagłębienie OŻologiczne tarczy 539 Zakończenia nerwowe, w wodawkach 364 sojowe, mięśni i ścięgien 370 w naczyniach krwionośnych i na pniach nerwowych 4(4 w omięsnej zewnętrznej i powięzi 373 w ścięgnach 3 Mśródmięśniowe 370 w tkance łącznej i okostnej 373.
606.


wvwe, czuciowe, w Zwoje, krzyżowe 258, 291, 394.
Bjrebce stawowej@4 w trzewach T 4 na włóknach mięśniowych 370 w naskórku 36+łaołożenie 364 W tkance podskirnej 36 f?-y warstwie podtrodawkowej 366*o*e*, a*ś 9 ilenie ucha wewnętrznego 480 AaFwka bębenkowe 444'ż 9 giewkowa worczka 454 Beznokcia 357.
3%Przewodu 395 ś Ąjj:je yyąyyęj gę j QłPlna łagiewki 451 ćYspólna 452 Aklna twardówk A 4 ZetOłęy gpgP 94 eczne 341@b@Pwk przedsionka 4+4 PF zyehłonkowr 48 ze-+8 ue 8886 Yś 9 eobsona!
24 Zespóę Eróą-Duchenne a 8 ŻŻOąęjgęg 27 RĘłsmpkego w Bóeniere'a 481 zez esieżu**Ś'89 szczęki, unerwienie 210 Bsrwgenie ę 86 Ż 9 cKwy unerwienie 449*cz****rc**trier(:-ę ącjcj*e**PeFćnucae a@88 ęó-Perric+@88 es s*n*p***u**aris***-nusews 88 zrąb, iussy-86**w**ą*Zwojel y g zgg 89 P 9 homiczne nr, czaszsow 9 c@251-*w*z**.
lędźwiowe 258 miedniczne 292 piersiowe 258, WPpnia współczulnego 250, 257-rozwój 298 pośrednie 251 przedkręgowe 251 rozwój 298 przykręgowe 250-rozwój 298 przywspółczulne 264-nr, czaszkowych 251 rdzeniowe 13, lbsercowe 281 splotów układu autonomicznego 250 śródścienne 251265301 trzewne 39 układu autonomicznego 25(1.
Zwój.
aortowo-nerkowy 288.
dolny 221, 222, 22 b, 227, Zzi, 23(n. błędnego 16-4 n. językowo-gardłowego 164 Froriepa 242 górny 221, 222, 226, 227, 22 ł, 231-n. błędnego W 4 n. językowo-gardłowego lb 4 guziczry 256, ZWgwiaździsty 85, 258, 267, zó 8, 306 k*anka z*z z*az**n. twarzowego 164 końcowy Wbkrezkowy górny 286 kręgowy 258, Zbł, 268, 3 oónadskrzelowy 243 nerwu trzewnego 251 nieparzysty 256, 290, 299, 301 pOOpzykowy 183202 podżuchwowy 183, 202, 212, 264 przedsionkowy 164, 170, 171, 481504 przeponowy 288 rdzeniowy 10, 13.
W. 24 rzęskowy 178, 183, 189, 211, zó 4 słoneczny 286 słuchowo-twarzowy 504.
Zwój, słuchowy 449.
'89 spiralrią ślimaka 154, ł 6 P 9 ł 36 ł'888*, **szyjki macicy 284 szyjna-piersiowy 258.
W 8989 sX 6 D 8, dolny 258, Zbł, 268, 300-kórrią 258, 267, 300 środków)8989(88:6888 troisty tgt, 2118-trójdzielnego 164 trzewny 2)0, 286 uszn**g**********.
Źrenica sis sąt szs.
żylakowatości?b?
Żyła, kanalika, przedsionka W@-ślimaka 4068 oczna górna PWokienka okrągłego 4(8 okrężna 407 przedsi onkowo-ślimakowa 478 schodów, bębenka 4@przedsionka 468 spiralna, przednia 478-tylna ł 19-wrzecionka 4(8 zewnętrzrA 4 Wśrodkowa, siatkówki 5 W-ślimaka Wótarczowa-rzęskowa**ud owo-podkolano we I W uszna tylna śWwodociągu przedsionka 4 Wwrzegionkoa wspólna 4(8 żyłka kanalika ślimaka fWŻyły, btp 4 nika 410, 419 gruczołu sutkowego 44 powiek 586 przedsionkowe 4(8 przeduszne 398 rzęskowe przednie 56 siatkówki 536 ucha zewnętrznego 384 wirowate 513, 515.
554.