ADAM BOCHENEK Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
ANATOMIA CZŁOWIEKA.
TOM III
MICHAŁ-REICHERProfesor Akademii Medycznej w Gdańsku.
UKŁAD NACZYNIOWY

napisał ADAM BOCHENEK.
przerobili i uzupełnili STANISŁ.
AW MILLER, WIESŁAW Ł-ASIŃSKI, MICHAŁ-REICHER, STANISŁ-AW ZAWISTOWSKJ.
ZOFIA ZEGARSKA.
****rr*.
pod redakcją WTESŁ-AWA Ł-ASINSKIEGO.
WARSZAWA 1993 PAŃSTWOWY ZAKŁ-AD WYDAWNICTW LEKARSKICH.


@)Copyright by Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
Warszawa 1993.

Rozwój i budowę mikroskopową narządów opracowali:.
prof dr STANISŁ-AW ZAWISTOWSKI, doc. dr ZOFIA ZEGARSKA.
prof dr STANISŁ-AW MILLER.
Zdjęcia rentgenowskie wykonane zostały w Zakładzie Radiologii Akademii Medycznej w Gdańsku.
Okładkę projektować Marian Kuną Redaktor odpowiedzialny:mgr Teresą Widłak-Piernikowa Redaktor techniczny:Krzysztof Nalepą Korektor Barbara Młgńczak.
ISBN 83-200-1460-3-całość ISBN 83-200-1628-2-tom III.
FB-BBPWOMY ZAKŁAD WYDAWNICIW QśKABSKJCHw*w**aWydanie T.
Format 85 Vhłość:ark, wyd, 41. 1:ark, druk.
32 J 5*s***cz*Cieszyn, ul.
Tokaju I*.



PRZEDMOWA.

Dnia 30 sierpnia 1973 r. zmarł redaktor i główny autor podręcznika.
Anatomia człowieka"Profesor lMichdć Reicher.
Śmierć zastała Go w trakcie pracy nad korektą niniejszego tomu, którego ukończenie w nowym wydaniu było największą troską ostatnich chwil Jego życia.
Ćwierć wieku żmudnej i wnikliwej pracy poświęcił Profesor Reicherprzygotowaniu tego wielkiego anatomicznego dzieła, w którym zdołał przekazać swe bogate doświadczenie i olbrzymią wiedzę w klasycznej, a zarazem nowoczesnej i przystępnej formie.
Pisał z myślą o rosnących wciąż rzeszach młodzieży studiującej oraz lekarzy i biologów, którym pragnął dać dzieło o nieprzemijających wartościach.
Liczne wznowienia poszczególnych tomów podręcznika wydawane w dziesiątkach tysięcy egzemplarzy świadczą najlepiej o jego popularności wśród czytelników.
Podręcznik ten był ukoronowaniem trwającej ponad 60 lat pracy naukowej Profesora Reichera-pracy, która była głównym celem i umiłowaniem Jego życia.
Śmierć nestora anatomów polskich okryła głębokim żalem liczne grono Jego uczniów i współpracowników.
Jest ona dotkliwą i bolesną stratą dla nauki polskiej oraz dla wciąż unowocześnianego podręcznika.
Anatomia człowieka".
Jesteśmy jednak przekonani, że dzieło to-nadal kontynuowane-stanowić będzie żywy pomnik pełnej trudu i poświęcenia pracy wielkiego nauczyciela i nauko WCB.
Gdańsk, listopad 1973 r.
Prof. dr Olgierd Ndrkieuicz.


PRZEDMOWA DO WYDANIA VI 010 Oddąjemr do rąk CzBelników kolejne wydanie IT tomu "Anatomii iowieka"A Bochenła i M.
Reichera.
Poprzednie wydanie ukazało się ik po śmierci prof Michała Reichera.
Ostatnie korekty tego tomu ykonała w znacznej części prof Helena Szostakiewicz-Sawicka, której dś brak wśród nas Z żalem pożegnaliśmy również prof.
Stanisława ristowskiego, k@rr po Gnierci prof Stanisława Hillera opracowywał podręczniku dział histologii.
Wszyscy wymienieni pozostawili po ibie, oprócz naszego głębokiego żalu, trwały dorobek, również w niniefympodręczniku.
Nie uważaliśmy za konieczne wprowadzanie do obecnego wydania owych autorów, co w p(zyszlości będzie nieodzowne.
Zmiany w Gmydaniu w porównaniu z wydaniem z 1974 r. są niewielkie.
Dotyczą one omie nazemicłwa, ł@re stosujemy według pracy "Mianownictwo iatomiczne"pod red troć R.
Aleksandrowicza 6)4 V WW r-PZWL).
Wydawnictwo to-podobnie jak inne tego typu-nie jest rzbłędne, dlatego też dostosowujemy się do niego w granicach rozsąda, biorąc za podstawę Język łaciński klasyczny i możliwie poprawne rzewnictwo polskie.
Uzupełnienia merytoryczne nie są wielkie.
Uwzględniono m in. naw:e poglądy na układ przewodzący serca czy metody stosowane w karologii, u podstaw kiórBh zawsze znajduje się anatomia.
Szata ilusticyjnapozostaje bez zmiąą.
Trzeba wyrazić uznanie Wydawcy, że podjął się nowego wydania Ul mu, jak również nadzieję że będzie on nadal dobrze służył lekarzom rtudentom medycyny.
ódż, lipiec 1992 r.
Wies(on Ł-osiński.
SPIS TREŚCI.
UKŁ-AD NA CZYNIOWYUwagi wstępne-opracowali IM.
Reicher i W.
Łdsiński.
Krew i chłonka(limfo.
Ngrządy budowy i rozkładu składników mor(etycznych krwi i chłonki.
Szpik koswyNarządy chłonne Niższe postacie narządów chłonnych Węzły chłonne.
Stosunki ogólne Budowa Rozwój węzłów chłonnych-opracowali S.
Miller i 2.
ZegdrskaWęzły krwiolimfatyczne-opracowali IM.
Reicher i W.
ŁarińskiNaczynia i nerwy Streszczenie Śledziona Stosunki ogólne Stosunek do otrzewnej i ruchomość śledziony Położenie śledziony i Jej stosunek do narządów sąsiednich Rozwój śledziony-opracowali S.
Miller i 2.
Zegarskd.
Budowa śledziony-opracowali S.
Miller i S. /dwirouskiCzynność śledziony-opracowali S.
Niller i S.
Zcuistouski.
Naczynia i nerwy-opracowali M.
Reicher i W.
Zasiński.
Streszczenie Serce Rozwój serca-opracowali S.
Miller i 2.
Zeparska.
Kształtowanie się serca Różnicowanie się ścian serca Wady rozwojowe serca-opracowali S.
Miller i 2.
Zegdrskd.
Stosunki ogólne-opracowali IM.
Reicher i W.
Łdsiński.
Budowa ogólna.
Położenie poszczególnych części serca względem siebie.
Zastawki serca Zastawki przedsionkowa-komorowe Zastawka aorty i pnia płucnego Budowa poszczególnych części serca.
Przedsionek prawy*o*a prawa.
Przedsionek lewy.
Komora leW 8 Przegroda serca Przegroda międzrbrzedsionkowa.
Przegroda międzykomorowa dowa ściany serca Wsierdzie i nasierdzie Śródsierdzie.
Szkielet serca Mięsień sercowy Buaowg mikroskopowa mięśnia sercowego i jego prącą.


Mięśniówka przedsionków-''.
Czynność.
Serce jako pomp Układ przewodzący serca, zó.
Stosunki ogólne.
9@Ć zatokowa-przeąą. . . -j-ĘZYPB.
Część przedsionkowa-komo aczynia i nerwy ściany serca Tętnice wieńcowe/wy serca Naczynia chłonne.
Nerwy serca JsierdzieRozwój osierdzia-opracowali SOsierdzie włókniste-opracował Osierdzie surowicze Naczynia i nerwy osierdzia itosunki topograficzne serca i osier 4 i*res ze zenie zlomoścl ogólne o naczmlaehBudowa i czynność ściany naczyń kmdouski.
Naczynia włosowate.
Tętnice.
za.
Gałęzie aorty.
Gałęzie częśa w@ępuiąeei aorto.
yz OWB.
Miller i 2.
Zegerskd.
M.
Beicher i W świński.
tętnie i żyt, .
ł 8 a 4 wsze różnice buąąwę cj-ąąjs'??
:PySł.
Naczynia i nerwy naczyń krwioZespolenia tętnicza-żylne Przebieg, rozgałęzienia i połączeOłM.
Reicher i W.
Ł-osińakiZależność czynnościowa Zależność morfologiczna Streszczenie 99@W 8 rń ięoty.
-K ygdribi 89 zwói-opraeowąti s, jątgw j g y????:9 ś 8(866 i W.
ŁanńGTętnice krążenia małego-opracoPień i tętnice płucne Streszczenie Tętnice krążenia wielkiego Aorta Część wstępująca aorty Łuk aorty Część piersiowa aorty Część brzuszna aorty Odmiany aorty'ye 8@9@kug 3, -ę 8888898989 położeątą j X-Ęćó?(989 i ich liczą Zmienność miejsca oąwąŃw ŚY'?
Zmienność położenia końce Streszczenie.
Gałęzie łuku aorty Pień ramienna-głowowy Tętnice głowy i szyi.
Uwagi ogólne Tętnica szyjna wspólny Streszczenie***icA szMOA wewąwęęąą, zśl@ewnętrznej, uuezie wćvwe ętucy scj'.
zgolenia tętnicy szyjnej wewnętrznej*zres zczenie.
7 j, -lezie tętnicy szyjnej zewnętrznej**polenta gęreszcze nie kończyny górnej WPĘ'j, -ą paŻwąjczykowa i Jej gałęzie Waleń tarczowa-szyjny jąeń żebrowa-szyjny y-spalenia ęyre szczenię.
', ea szyjna zewnętrzna.
głreszczenie.
jjca pechowa i Jej gałęzie.
ge spojenia głreszczenie.
**ca ramienna i Jej gałęzie.
pętnica promieniowa.
ąJce przedramienia.
gętnica łokciowa.
zespolenia gięć stawowa łokcia streszczenie gygjaice ręki.
sieć grzbietowa nadgarstka.
piec dłoniowa nadgarstka żuk dłoniowy powierzchowny.
wk dłoniowy głęboki.
tętnice grzbietu ręki Odmiany.
Zes palenia Streszczenie.
yęąnice palców.
ĘJęzie aorty piersiowej Gałęzie trzew@eGałęzie ścienne Streszczenie jęJęzie aorty brzusznej Gałęzie ścienne aorty brzusznej Parzygte gałęzie trzewne aorty brzusznej.
Nieparzyste gełęzie trzewne aorty brzusznej Pień trzewny***ni**krezkowa górna.
Zmienność pocaątków tętnic pnia trzewnego Dodatkowe tętnice wątrobowe pynica krezkowa dolna Zegpoleria tętnicze wzdłuż cewy pokarmowej.
Gałęzie końcowe aorty Streszczenie.
**owi*.
ęytiea biodrowe wewnętrzny.
Gałęzie śde@e W@89 biodrowej wewnętrznej Gałęzie trzewne lewicy biodrowej wewnętrznej Streszczenie jętnlca biodrowa zewnętrzna i jej gałęzie, *egz*e*e.
294 e+4 z**296***300(00306806**a*a*****IX XX.


Tętnica udowa i jej gałęzie Zespolenia tętnicy udowej Streszczenie Tętnica podkolanowaSieć stawowa kolana Streszczenie Tętnice goleni Tętnica piszczelowa przednia Tętnica piszczelowa tylna Zespolenia tętnic goleni Streszczenie mice stopy Tętnica grzbietowa stopy.
Tętnica podeszwowa przyśrodkowa.
Tętnica podeszwowa boczna Lał podeszwowy Tętnice palców stopy Zespolenia tętnic stopy Streszczenie Jad naczyń żylnych Rozwój pni żylnych-opracowali S.
Miller i 2.
Zegars@.
ążenie płodowe-opracowali S.
Miller i 2.
Zegdrska.
ty krążenia małego-opracowali M.
Reicher i W.
ZdsińałiŻyłypłucne ty krążenia wielkiego Żyły serca Żyły głowy i szyi Ż 8 b mózgowia, opony twardej i Jej zatoki oraz żyły ściany czaszki.
Żyb mózgowia Zyb ściany czaszki 86 opony twardej mózgowia Zatoki opony twardej Grupa górna Grupa dolna Żyły oczne Zespolenia między krążeniem wewnątrz-i zewnątrzczaszkowymPowierzchowne żyły głowy i szriŻyłatwarzowa Dopływy żyły twarzowej Żyła szyjna zewnętrzna Głębokie żyły głowy i szyi Splot skrzydłowy Popbwy szyjne żyły ramienna-głowowej.
Żyła szyjna wewnętrzna Streszczenie Żyły kończyny górnej Uwagi ogólne Zyb głębokie/Br głębokie ręki W głębokie przedramienia i ramienia Żyła pachowaŻyła podobqiczykowaZastawki żył głębokich kończyny górnej Fró powierzchowne.
Zyy powierzchowne palców Żyły powierzchowne ręki.
*yb powierzchowne przedramienia i ramienia Żyły powierzchowne przedniej okolicy łokciowej Btawki żył powierzchownych kończyny górnej.
Zespolenia Streszczenie Żyły klatki piersiowej i kręgosłupa Żyły klatki piersiowej Żyła główna górna Zyó ramienna-głowowe Dopływy żyły ramienna-głowowej z klatki piersiowej Żyły skórne przedniej ściany tułowia Zespolenia żył piersiowych wewnętrznych Żyły nieparzyste i ich dopływy, żyły kręgosłupa Streszczenie Żyły kończyny dolnej Uwagi ogólne@8 b głębokie Żyły głębokie stopy.
Żyły głębokie goleni Żyła podkolanoważyła udowa Żyły głębokie okolicy pośladkowej Zastawki żył głębokich Zyb powierzchowne Żyły powierzchowne stopy Żyła odpiszczelowaŻyła odstrzałkowaZastawki żył powierzchownych kończyny dolnej Cechy wspólne żył odpiszczelowej i odstrzałkoweiZespolenia Streszczenie Żyły brzucha i miednicy Żyła główna dolna Żyły biodrowe wspólne Żyły biodrowe zewnętrzne Żyły biodrowe wewnętrzne Gałęzie ścienne Gałęzie trzewne Żyła wrotna wątroby Dopływy początkowe Pień żyły wrotnej wątroby.
Gałęzie końcowe żyły wrotnej wątroby Gałęzie boczne żyły wrotnej wątroby Żyły wrotne dodatkowe Zespolenia między układem żyły wrotnej wątroby a układem żył głównych Zespolenia między obu żyłami głównymi Streszczenie Układ naczyń chłonnych Wstęp Drogi chłow 3 Naczynia włosowate.
Naczynia zbiorcze Wiadomości ogólne Rys rozBiu tło-i ontogenetycznego-opracowali S.
Miller i Z 4 eg 9 ę 88+Streszczenie-opracowali M.
Reicher i W.
Gsiński.
Główne pnie chłonne Przewód piersiowy azęści przewodu piersiowego i ich odmiany.
Pozostałe pnie chłonne, .


Przewód chłonny prawy Streszczenie izklad naczyń i węzłów chłonnych, *og*eNaczynia i węzły chłonne głowy i szyi.
Węzły chłonne głowy i szyi.
Naczynia chłonne głowy Streszczenie Naczynia i węzły chłonne kończyny górnej Węzły powierzchowne.
Węzły głębokie Węzły chłonne przedramienia i ramienia.
Węzły chłonne pachoweWęzły chłonne nadłopatkoweNaczynia chłonne powierzchowne Naczynia chłonne głębokie Streszczenie Naczynia i węzły chłonne klatki piersiowej Powierzchowne naczynia i węzły chłonne Naczynia i węzły chłonne sutka Naczynia i węzły chłonne głębokie ściany klatki piersiowej oraz przepony.
Naczynia i węzły chłonne trzewi klatki piersiowej Streszczenie Naczynia i węzły chłonne brzucha i miednicy Naczynia i węzły chłonne powierzchowne Naczynia i węzły chłonne krocza oraz narządów płciowych zewnętrznych Naczynia i węzły chłonne głębokie ściany brzucha Naczynia i węzły chłonne zaotrzewnoweNaczynia chłonne Węzły chłonne Naczynia i węzły chłonne trzewne brzucha i miednicy.
Streszczenie czynią i węzły chłonne kończyny dolnej Węzły chłonne Węzły chłonne pachwinowe powierzchowne Węzły chłonne głębokie Naczynia chłonne Naczynia chłonne powierzchowne Naczynia chłonne głębokie Zespolenia Streszczenie korowidz rzeczowy.
UKŁAD NIACZYNIOWY.
UWAGI WSTĘPNE Rola układu naczyniowego, krwionośnego i chłonnego, czyli limfatycznego, polega na dostarczaniu tkankom substancji odżywczych, odprowadzaniu produktów przemian tkankowych oraz związaniu z sobą poszczególnych części ustroju przez rozprowadzanie hormonów.
Wśród związków doprowadzanych do tkanek wyróżnia się swoją rolą tlen, a z wydalanych dwutlenek węgla:obydwa te gazy są przenoszone przez krew:stąd związek układu naczyniowego z oddechowym.
Woda wydalana z ustroju z licznymi rozpuszczonymi w niej ciałami opuszcza ustrój przede wszystkim przez nerki:stąd łączność układu naczyniowego z moczowym.
Czynność wszystkich narządów ciała jest ściśle zależna od stopnia ich ukrwienia oraz od ciał doprowadzanych przez krew i chłonkę, wśród których pamiętać należy o hormonach.
Anatomiczna budowa układu naczyniowego jest dostosowana do tych zadań.
Podział układu naczyniowego.
W układzie naczyniowym(sgstemdvasorum)można wyróżnić część krwionośną oraz część chłonną:obie łączą się z sobą i rozwojowa ściśle są z sobą związane.
Krew i chłonka krążą w układzie cew, które nazywa się n a czyni a mi k rwi on o śnymii chłonnymi albo limfatycznymi.
W tych cewach, które stanowią obwodową część układu, można odróżnić ś ci arę n a czyni a i jego z a w a r 1 o ś ć poruszaną ośrodkowymmotorem mięśniowym s erce m.
Ponieważ składniki morftyczne zawieszone w świetle naczyńwe krwi i chłonce(ciałka krwi i ciałka chłonne)nie są w nich wytwarzane ani przeważnie nie ulegają w nich zniszczeniu, więc do narządów układu naczyniowego oprócz serca, naczyń krwionośnych i chłonnych oraz ich zawartości należą również narządy, w których składniki te powstają i niszczeją:szpik kostny, węzły chłonne, inne podobne do nich twory tkanki chłonnej oraz śledziona.
Niektórzy autorzy do narządów układu naczyniowego zaliczają również grasicę, ponieważ jako narząd limfocytotwórczy dostarcza ustrojowi limfocytów.
Wraz z wielu innymi narząd ten został omówiony w tomie U w rozdziale o gruczołach wydzielania wewnętrznego.
Również składniki postaciowekrwi i chłonki, szpiku kostnego oraz twory tkanki chłonnej, jak plamy mleczne, grudki chłonne, migdałki omówione były w poprzednich łomach.
Krążenie wielkie i Arążenie małe.
Najwyższy stopień rozwoju układu naczyniowego stanowi krwiobieg zamknięty, w którym cała objętość Krwi przepływa przez usVói U zwierząt stałocieplnych(ptaków i ssą.


obie połowy serca, prawa i lewa, z których się ono składa, są od całkowicie oddzielone, jak również wszystkie naczynia łączące się ją i drugą połową.
Lewa połowa serca(ryc, 1)za pośrednictwem i c(artriae)prowadzi krew do całego ustroju.
Tętnice rozgałęziają e wszystkich narządach, dzieląc się wreszcie na najmniejsze ki, na czyni a wło s o w a te(fasą capillarid), zwane również dczkamk mają one ścianę przepuszczalną i pośredniczą w wymia.
V, pulmonalis-ęęą.
V owe sup.
Atrium ded.
-Wnmcutus dezt.
V, owa irf.
*, n*p*ca.
Hoar.
V parte.
, siec naczyń włosów atych(krążenie maje)-A, pulmonalis.
---Atrium sin.
-Ventriculus sin, ao*a.
lntestin u m.
gjgg'-Sieć naczyń-z'!'włosowatycnZ-8(krążenie wielkie).
Ryc.
1. Schemat krążenia krwi.
materii między krwią a tkankami.
Łączą się one w większe naczynia, ł y Oende), które podobnie jak tętnice służą wyłącznie do przewodzę i krwi i prowadzą ją do prawej połowy serca.
Powyższa część iobiegu wytwarza tzw. krążenie wielkie:na ryc.
I zaznaczone ono schematycznie w postaci jednej sieci, bez względu na pozególnenarządy W rzeczywistości w każdym narządzie wytwarza się pa sieć włosowata i krążenie wielkie rozpada się na tyle krwiośwwłosowaGch, ile jest narządów, żeby każdemu z nich zapewnić i odpbw krwi Ale wszystkie sieci włosowate zaopatruje ta sarna Włętnica, aorta albo tętnica główna, którawychodzi z lewej ja-LMrstkie one zbierają się w dwa wielkie pnie żylne, .
żyły główne(vende cmae), górną i dolną, które uchodzą do prawej połowy serca.
Tętnice wielkiego krążenia stopniowo przekształcają rytmiczny, tętniący prąd krwi w prąd ciągły, nieprzerwany, konieczny do równomiernego odżywiania tkanek.
W naczyniach włosowatych czerwone krwinki oddają tkankom tlen i pobierają dwutlenek węgla oraz inne produkty zużycia.
Żyły prowadzą krew, zużytą"do serca.
Trurcus(łymphat, )iugularis-ęTruncus(łymphat)s 8-subclayius.
bronchomediastiralis(.
Truncus Oymphat)--.
Angulus venosus ded, z V, brachiocephalica dext.
y ca*d sup.
V, cava im. ----.
Pancreas.
Duetus lymphat.
V, mesenłerica sup.
lntesrinum-.
-V, iugularis int, sin.
-V, subclawa sin.
-Ductus thoracicus.
, --V porrae%--V, splenica ban.
--'--V, mesenterica im.
-Cisterna chyli.
Trurci intestina(es.
'yó:Nodi lymphatici.
-ęTrunci lumbałes.
JOc.
2.
Schemat układu wrotnego i głównych dróg chłonnych:wzorowane na Rouwerze(żeby nie komplikować obrazu nie wszystkie pnie chłonne są zaznaczone:p. ryc.
ZlśłDrugaczęśćogólnego krwiobiegutworzytzw, k r ą z e n i e m a ł e albo p ł u c n e:u stałocieplnych jest ono w zasadzie całkowicie oddzielone od krążenia wielkiego Krew, która z ustroju i jego narządów powraca do prawej połowy serca, opuszcza ją znowu, żeby przepłynąć przez płuca, nim powróci do narządów ciała P i e ń p ł u c ny(truneus pulmondlis), który się następnie dzieli na tętnice płucne(aa, pulmonales).


w ą i I e w ą, prowadzi krew żylną zużytą z prawej połowy serca do żyły płucne, prawa i lewa, prowadzą na nowo utlenowaną krew ezą z płuc do lewej połowy serca, skąd ponownie rozpoczyna ona drogę wielkiego krążenia przez ustrój.
iowyższego wynika, że lewa połowa serca zawiera "odświeżoną"iowaną krew tętniczą, prawa zaś krew "zużytą", czyli żylną, ubogą m, a obładowaną dwutlenkiem węgla:można zauważyć, że nie mość naczynia nadaje mu nazwę, lecz kierunek prądu krwi:ynia wychodzące z serca to tętnice, uchodzące do niego-żyły.
Jad wrotny.
Niecała jednak krew żylna bezpośrednio powraca do v.
Zwykle krew biegnie według schematu:tętnica-r sieć włosor-żyła.
Natomiast krew żylna cewy żołądkowa-jelitowej, która sportuje pobrane z pożywienia węglowodany i białka(jak również r żylna trzustki i śledziony), wymaga podwójnego włączenia sieci iowatej.
Naczynie położone między jelitami a wątrobą nosi nazwę y wrotnej Oeno portae).
W tym układzie wrotnym, który wytwarza, krew biegnie według schematu:tętnica jelitowa s sieć iowata jelita sr żyła wrotna s sieć włosowata wątroby-r żyła wąowa.
Krążenie wrotne u obu swych końców ma więc sieć włosowatą.
yższy schemat(ryc, 2)wskazuje również, że sieć włosowata wątroby między dwiema żyłami.
Dzięki temu, że cała krew cewy żołądro-jelitowej, śledziony i trzustki przechodzi przez wątrobę, staje się najważniejszym narządem przemiany materii.
Dla układu wrotnego fika z tego jednak pewne niebezpieczeństwo:sieci włosowate bom umieszczone na obu końcach żyły wrotnej stale muszą być tak egulowane, żeby ta sarna objętość krwi przepływała przez jedną zez drugą.
W przeciwnym razie układ żyły wrotnej ulega uszkodzę które z kolei może prowadzić do uszkodzenia wątroby.
łroga chłonna.
Ustrój nasz oprócz zabarwionej krwi zawiera również ibarwną chłonkę, czyli limfę.
Krew wychodzi z serca i znowu do serca vraca.
Chłonka natomiast nie krąży w zamkniętym układzie cew:czynią chłonne Odsd lgmphdticd), zwane również naczyamilimfatycznymi, rozpoczynają się w tkankach ustroju.
y n 1 k a n k o w y, który wypełnia wszystkie szczeliny i przestrzenie ędzytkankowe organizmu i który pośredniczy w transporcie substanmiędzykrwią a komórkami tkanek, dostaje się znowu częściowo do:zyń włosowatych krwionośnych, częściowo do naczyń włosoitych chłonnych i przez naczynia chłonne odpływa do układu nego.
Na drodze naczyń chłonnych leżą węzły chłonne, czyli iczei w ę zł 3 limfa ty c z n e(nodi lgmąhdticijwystępuiące w cabmroju.
Twory te regulują ilość składników postaciowych w chłonce eszcie wielkie pnie chłonne, jak przewód piersiowy(@u@uśmcicus)czy przewód chłonny prawy(duchu lgmphWcujer), odprowadzJą chłonkę do wielkich żył u podstawy szyi(rrc.
Qisuiąc układ rwieary wspominano, że jego chłonka transportuje krwi tłuszcze pobrane przez przewód pokarmowó:Gm samym n ważny sł@4@lk odżywczy wraz z innymi jest równomiernie Drowadzany przez serce po całym ustroju.
Stosunek między krążę-.
niem krwi a drogą chłonną ilustruje poniższy schemat(wzorowany na Brausiek.
Droga główna:(krążenie krwi).
Droga poboczna(droga chłonki).
serce-r tętnice-r naczynia włosowate krwionośne I płyn tkankowy.
08:29018 włosowate chłonne.
F OACZyOlB chłonne.
sr żyły--serce.
DOM chłonne.
węzły chłonne.
Serce tłoczy całą swą zawartość do krążenia wielkiego i małego.
Narządy regulują ilość krwi, którą przyjmują w zależności od swej potrzeby.
W stanie zapalnym ukrwienie narządu jest większe:dlatego też narząd taki jest bardziej zaczerwieniony, cieplejszy, grubszy od tegożnarządu w stanie normalnym.
To regulowanie ilości krwi wykonuje sieć włosowata, natomiast wszystkie pozostałe drogi, tętnice, żyły, pnie chłonne są tylko drogami przewodzącymi.
Zadanie ich polega na transportowaniu swej zawartości do właściwego miejsca.
KREW I CHŁONKA(LIMFA)Krew(smguis, gr, ujma)jest płynem zabarwionym i z powodu tej barwy skóra na policzkach jest czerwonawa:zwłaszcza przez błonę śluzową barwa krwi silnie prześwieca.
Chłonka natomiast, która w zasadzie jest bezbarwna, jest znacznie mniej widoczna, jej drogi nie są zabarwione.
Prawie wszędzie w ustroju naczynia krwionośne i chłonne układają się obok siebie i oplatają się wzajemnie, tak że w zranieniach krew i chłonka wypływają równocześnie:barwa krwi zakrywa jednak chłonkę:tylko np. w zupełnie powierzchownych uszkodzeniach naskórka występuje czysta chłonka, wytwarzająca skrzep.
Krew i chłonka zawierają składniki postaciowe, komórki, które zawieszone są w płynie stanowiącym główną zawartość naczyń.
Wszystkie ciałka krwi i chłonki utraciły zdolność podziału, tzn. nie rozmnażają się.
Mają też ograniczony okres trwania życia i dlatego stale zastępowane być muszą na nowo wytwarzającymi się składnikami.
Powstają one w normalnych warunkach zewnątrz prądu krwi i chłonki.
Z zewnątrz dostają się one do krwi i chłonki, starzeją się w nich i zamierają, lub też opuszczają je i giną na zewnątrz nich.
Miejsce zaniku może być to sarno, co miejsce powstania:częściej jednak oba te miejsca są różne i znajdują się z dała od siebie.
Krew.
Znajomość krwi ma tak wielkie znaczenie w medycynie, w orzekaniu o zdrowiu i chorobie człowieka, że rozwinęła si*o 4 dzielna gałąź wiedzy h e m a 1 o I o g i a(oma-krew), fi.


7 szerszym znaczeniu również i chłonka do niej należy, ponieważ wszystkie jej składniki astciowe występują również we krwi.
"Obraz krwi''jest zwierciadłem, z którego dają się łczytać różne choroby, a zwłaszcza choroby krwi.
Krew jest to lepkawy płyn, o charakterystycznej "słodkawej"woni, słonawym smaku, grwy czerwonej o różnych odcieniach:silniej utlenowana krew tętnicza jest jaśniejsza, rew żylna, obfitsza w dwutlenek węgla, jest ciemniejsza.
W bardzo cienkich warstwach-w świetle przechodzącym-krew ma zabarwienie żółtawozielone i jest zupełnie ueprzezroczysta.
Barwę swą krew zawdzięcza barwnikowi krwi, hemoglobinie, znaj łającej się w krwinkach czerwonych.
Nieprzezroczystość spowodowana jest rozproszę tłem promieni świetlnych na granicy między częścią płynną krwi a składnikami po*acio*y**.
Pod mikroskopem łatwo stwierdzić obie zasadnicze części krwi:środowisko płynne, *zyli osocze, inaczej zwane plazmą krwi(liquor s. plasmd sanguinis), i składniki iostaciowe, czyli morfnyczne-krwi n ki albo ci a łka k r w i(corpuseula sanguinis).
hanowią one około 45'%objętości całej ilości krwi.
Ilość krążącej krwi wynosi około 80 mi ja kg masy ciała, ogółem więc około 51.
Stosunek ten jest mniej więcej stały.
W razie uedoboru znaczna część krwi może być częściowo wyrównana przez opróżnienie "magaynówkrwi"lub przez szybkie oddanie płynu tkankowego do krwi, lub też przez sztuczne irzetaczanie krwi bądź płynów zastępczych(np. roztwory fizjologiczne NaCl).
Niecała bowiem ilość krwi równomiernie krąży w ustroju:część zatrzymana jest w tzw. magazynach krwi", czyli zbiornikach, narządach, w których prąd krwi jest znacznie wolniony:narządy te opróżniane są tylko wyjątkowo.
Takimi magazynami są przede rszystkim śledziona i wątroba:poza tym krew może być zmagazynowana w naczyniach onych tkanek, zwłaszcza w tkance łącznej podskórnej.
Gęstość względna krwi wynosi u mężczyzn od 1, 055 do 1, 066, u kobiet od 1, 050 do 1.
056, i niemowląt zaraz po urodzeniu 1.
070.
Gęstość względna krwi obniża się, kiedy ilość wody re krwi wzrasta ponad normę, jak np. w niedokrwistości(anemii), czy po utracie większej lości krwi lub po wypiciu znacznych ilości wody.
Odwrotnie--gęstość względna krwi yzrasta, jeżeli występuje zagęszczenie krwi(plethora), np. po silnym poceniu się czy iowstrzymaniu się od picia.
Gęstość względna krwinek czerwonych(LO 8 FlJl 89), itanowiących olbrzymią większość składników morftycznych, jest znacznie większa niż isocza(LO 27-IJOO).
Na różnicy tej między innymi polega objaw stopniowego opadania ikładników morfotycznych na dno naczynia, w którym pozostawiono krew pozbawioną późności krzepnięcia.
Szybkość opadania, tzw. odczyn Biernackiego, ma znaczenie v medycynie praktycznej.
Bezbarwne i klarowne osocze krwi, oprócz anacznej ilości wody(9 LA%), zawiera wiele riązków organicznych, jak białka, cukier gronowy, tłuszcze oraz sole nieorganiczne:wśród ostatnich przeważają bardzo znacznie sole sodu:poza tym znajdują się związki potasu, wapnia, magnezu i fosforu.
Krew upuszczona z naczyń krwionośnych zmienia się wkrótce.
Z płynnej staje się mlaretowata:mówi się wówczas, że krew krzepnie.
W zranieniach ten objaw regulacyjny, i@llm jest krzepnięcie, chroni ustrój przed utratą krwi i zakażeniem.
Krzepnięcie krwi powoduje przejście rozpuszczonego w osoczu fibrynogenu w substancję białkową w poracidelikatnych włókienek:substancja zwana jest włóknikiem albo fibryną Wbrinum):w skrzepie tworzy ona subtelną siateczkę.
Jeżeli krew skrzepłą poza ustrojem pozostawi się przez pewien czas w spokoju, to na powierzchni zaczyna się wydzielać płyn przezroczysty, żółtawy, który jest osoczem krwi pozbawionym włóknika:płyn ten nazywa rię s u r o wic ą k r w i(serum smgumis).
Bardziej zbita pozostałość po oddzieleniu się*urowicy złożona z krwinek i włóknika tworzy s k r z e p k r w i(cruor sanguinis).
Osocze składa się więc z surowicy i włóknika:surowica z osocza, bez włóknika, skrzep zaś z włóknika i krwinek.
Włóknik można oddzielić od osocza mieszając świeżo wypuszczoną krew szorstką miotełką.
Cały włóknik osadza się wtedy na miotełce, a w naczyniu pozostaje surowica i składniki komórkowe krwi.
Składniki komórkowe można wtedy oddzielić od surowicy rzeź odwirowanie.
Schematycznie skład krwi przedstawia się zatem następująco:.
Krew(sanguis).
osocze(p(ósmą).
krwinki(corpuacula songuinis).
surowica(serum)włóknik Uibrmum)krwinki CZCTWOOC(erytrocyty)krwinki białe Oeukocyłylpłytki krwi(trombocyty).
skrzep krwi(cruor sdnguinis).
Składniki morftyczne, czyli k r w ink i albo ci alk a k rw i(corpuscula sangumis), omówione były w tomie I w nawiązaniu do nauki o tkankach, gdyż krew stanowi rodzai tkanki płynnej.
Można odróżnić ciałka krwi zabarwione i bezbarwne, tj. erytrocyty, czyli krwinki czerwone i leukocyty w szerszym znaczeniu albo krwinki białe.
Poszczególne erytrocyty są żółtawozielone, w masie-w świetle przechodzącym-nabierają barwy czerwonej:krwinki białe w rzeczywistości nie są białe, lecz bezbarwne, w większej masie mają one odcień szarobiaławy lub żółtawy.
Śpik kostny czerwony, w którym wytwarzają się krwinki czerwone(erytrocyty), wiernie oddaje barwę tych składników, ponieważ ma odcień tym czerwieńszy, im bardziej przeważają erytrocyty, przybiera natomiast odcień tym bardziej żółty, im więcej zawiera komórek tłuszczowych.
Węzły chłonne(nodi lgmphmiei)mają zwykle wygląd biały, ponieważ wytwarzają wyłącznie bezbarwne, bezziarniste krwinki białe-limfocyty.
W normalnej krwi oprócz krwinek czerwonych i różnych rodzajów białych występują również płytki krwi, czyli trombocyty, o których była mowa w 11.
I one powstają w szpiku kostnym.
Chłonka.
Ze składników morftycznych w chłonce występuje jeden tylko rodzai krwinek, limfocyty, czyli bezziarniste krwinki białe, które stanowią około K wszystkich krwinek białych.
Powstają one w układzie chłonnym i stąd też pochodzi ich nazwa.
Ponieważ prąd chłonki prowadzi do drogi krwionośnej, więc limfocyty znajdują się w obu płynach, w chłonce i we krwi.
Opis ich jest tu zbędny, ponieważ limfocyty chłonki ściśle odpowiadają limfocytom krwi.
Dzięki swym ruchom pełzakowatym limfocyty są czynnie bardzo ruchliwe.
Wskutek tego nie tylko biernie dostają się do krwi razem z chłonką, ale też b e z p o ś re dni o mogą się dostać do naczyń krwionośnych(imigracja).
Duża część limfocytów może też wywędrowywać(emigracja)do tkanek, w których, zwłaszcza tam gdzie toczą się przewlekłe procesy zapalne, mogą się skupiać w dużych ilościach.
W prądzie krwi limfocyty tracą przeważnie swą ruchliwość i nie mogą się z niego wydostać aż do swego zamarcia-są niewolnikami krwi.
Pod tym względem podobne są do krwinek czerwonych, które poza śledzioną również nie opuszczają naczyń krwionośnych.
Wybitną zdolność natomiast do opuszczania swej drogi naczyniowej mają ziarniste krwinki białe, zwłaszcza obojętna c*o*e.
Płyn albz osocze chłonki jest cieczą przezroczystą i klarowną, o podobnym składzie, co osocze krwi, tylko uboższą w ciała białkowe i węglowodany transportowane przez krew, natomiast bogatszą w tłuszcze.
Naczynia chłonne jelit prowadzą bowiem wchłonięte w czasie trawienia tłuszcze w postaci mętnej, mlecznej zawiesiny, czyli m I e c z u(chglusjpenaczynia chłonne miały dawniej nazwę na czyń mi e c z o wy eh(uasa chg(Om).
Cała ilość chłonki, która w ciągu 24 godzin odpływa do krwi, wynosi I do 2 litrów.
Występując z naczynia, chłonka krzepnie i wytwarza skrzep tak samo tak krew, tylko wolniej od niej wskutek mniejszej zawartości ciał białkowych.
W stanach zapalnych Bjtwarzanie się chłonki wzrasta Chłonka jest znacznie uboższa w komórki niż krew.
Jeśli 8 wrmalnej krwi na I mm'przypada około 5 mln krwinek, to w chłonce w I mm'Bóstępuje ich bardzo niewiele i w bardzo zmiennej liczbie.


IARZĄDY BUDOWY I ROZKŁADU SKŁADNIKÓW.
MORFOTYCZNYCH KRWI I CHŁONKI.
, k zaznaczono wyżej, wszystkie komórki krwi i chłonki dojrzewając tracą zdolność fału.
Mają one ograniczony czas trwania życia(krwinki czerwone około 100 dni, dste krwinki białe 2-4 dni), w końcu którego starzeją się oraz zamierają i muszą być zastępowane nowymi, stopniowo napływającymi z narządów krwiotwórczych.
*wno proces usuwania komórek starzejących się, jak i ich zastępowania jest zjawisiciągłym, utrzymującym komórkowy skład chłonki oraz krwi na stałynt poziomie le odbywającym się w ustroju.
miejscach powstawania ciałek krwi w okresie rozwoju zarodkowego i płodowego za była w tomie 1.
Po urodzeniu powstawanie nowych krwinek odbywa się w obrębie, swoistych odmian tkanki łącznej siateczkowatej.
Krwinki czerwone(ecytrocytyl oraz niste krwinki białe(granulocyty)i płytki krwi(trombocyty)powstają w szpiku mym czerwonym:natomiast z ciałek bezziarnistych limfocyty powstają w tkance ystkich narządów chłonnych, monocyty zaś głównie z komórek układu siateczo-śródbłonkowego śledziony oraz w niewielkiej ilości w szpiku kostnym.
SZPIK KOSTNY ludowe i czynność szpiku kostnego(medulla ossium), czerwonego i żółtego, omówiono omie 1.
Obecnie należy zwrócić tylko uwagę na wielką wytwórczą działalność szpiku rwanego.
Obliczono(Elze), że ogólna liczba erytrocytów zawartych w 5 litrach krwi aosi 25000 miliardów:jeżeli erytrocyty żyją około 100 dni, to dziennie ginie 250 jardów, a ponieważ liczba erytrocytów we krwi jest mniej więcej stała, więc nowych:ek wytwarza się dziennie również około 250 miliardów.
Xa granulocytów podobnego obliczenia nie da się przeprowadzić, ponieważ czas anta ich życia nie jest pewny.
Podawany czas 2-3 dni odnosi się zapewne tylko do czasu ebywania ich w prądzie krwi.
W przeciwieństwie do erytrocytów nie wszystkie one ebywąją we krwi w ciągu całego swego życia.
Wcześniej czy później, może właśnie po 3 dniach, część ich przez ściankę naczyń włosowatych przedostaje się z drogi krwi do mek.
Nie wiadomo, jak długo one tam żyją.
Część ich ginie w tkankach, znaczna część:ez nabłonek błony śluzowej wędruje co śliny, do soku jelitowego itd.
Co do liczby twarząjących się dziennie granulocytów do pewnego stopnia można się orientować nadstawie stosunku liczby podziałów mitnycznych, rozwojowych postaci erytrocytów ytroblastów)do analogicznych form gra aulocytów(mielocytów).
Stosunek ten wynosi I Z tego wynikałoby, że wytwarza się mniej więcej sześć razy tyle erytrocytów, co mulocytów, a więc w stosunku do dzimnej liczby 250 miliardów erytrocytów-40 Bardów granulocytów.
W rzeczywistości w prądzie krwi znajduje się mniej granulocyv, bo około 30 miliardów, pamiętać jednak należy o wielkiej ich zmienności liczbowej ciągu dnia.
Czas trwania życia limfocytów nie jest znany, jak również nic nie wiadomo, jak długo zebywąją one we krwi.
Wytwarzanie się krwinek w szpiku czerwonym regulowane jest wieloma czynnikami.
Jędzy innymi wymagana jest obecność witaminy 8, -oraz enzymu wytwarzanego przez we śluzową żołądka(, in(riasie fetor"w przeciwieństwie do, e**rinsic fbc(or", czyli Waminy%.
). Brak jednego z tych czynników wywołuje anemię złośliwą.
*z*c*o*Wszystkie narządy chłonne zbudowane są z tkanki chłonnej:składają ę one z tkanki siateczkowatej, której oczka prawie wyłącznie wypełonesą limfocytami(tJ).
Tkanka siateczkowata stanowi również dłoże szpiku kostnego i śledziony.
Najniższy stopień rozwoju tkanki chłonnej stanowig rozproszone, nie ukształoWBe-kupienia limfocytów, występujące przeważnie ponadbłonkowo w różnych błonach guzowych.
Twory te mogą nieraz wytwarzać chłonne gr u d ki w 1 o rn e.
Są to koncerdęyeznezagęszczenia tkanki chłonnej, których większa część środkowa nieco rozjaśniona etanowi ognisko rozmnażania, zwane też ośrodkiem reakcji, mniejsza zaś, ciemniejsza część obwodowa tworzy w ar s twe dojrzałych limfocytów.
Te grudki wtórne nie są tworami stałymi i nie są związane z określonym miejscem, lecz powstają npwprzebiegu przewlekłych stanów zapalnych, po czym zanikają i ewentualnie powstają na nowo w innym miejscu.
Rozbudowa tkanki chłonnej w narządy chłonne osiąga różny stopień organizacji.
Do niższych postaci zaliczyć można p lamy mi ec z ne, grudki samotne i grudki skupione oraz migdałki.
Najbardziej zróżnicowanymi narządami chłonnymi są w ę z ty c hł o n n e.
Do narządów chłonnych zaliczyć również można g r a s i c ę, o której mowa była w tomie U, oraz białą miazgę śledziony(p. dalej).
Niższe postacie narządów chłonnych.
1.
Plamy mleczne.
Wspomniano już o nich w tomie Il.
Są to białawe plamy, które otrzymały swą nazwę ze względu na swe zewnętrzne podobieństwo do plam rozlanego mleka Ur. tdches loiteuses).
Występują one w sieci większej i mniejszej(więzadle wątrobowa-dwunastniczym).
Są to skupienia limfocytów zawieszone w tkance siateczkowatej, zawsze obficie zaopatrzone w naczynia krwionośne.
Nie są to twory stałe, lecz zjawiają się i znikają.
Jeżeli limfocyty wywędrowują z nich, komórki siateczki mogą wypełniać się tłuszczem i przekształcać w komórki tłuszczowe:następnie po zaniku tłuszczu znowu z tworu tłuszczowego może powstawać plama mleczna.
Znaczenie plam mlecznych polega na obronie przed bakteriami i ich toksynami.
Inne niższe formy narządów chłonnych omówiono w tomie Il.
Jak wyżej wspomniano, należą do nich:2.
Grudki chłonne samotne(folliculi lgmphatiei solitarii).
3 Grudki chłonne skupione Oolliculi lgmphdtici aggregoti).
4 Migdałki Ooruillde).
Znaczenie narządów chłonnych polega przede wszystkim na wytwarzaniu limfocytów.
Równocześnie spełniają one rolę filtrów dla przesączających się przez ich tkankę soków tkankowych i chłonki.
Ogólnikowo można powiedzieć, że narządy chłonne są ochroną "środowiska wewnętrznego"(t. milieu internę)ustroju przed wpływami zewnętrznymi(zakażenie), regulują stosunek organizmu do otoczenia, a zwłaszcza chronią jego skład humoralny(soki tkankowe).
Węzły chłonne Węzły chłonne albo węzły limfatyczne(nogi lgmphdtickZe 3-5), są to narządy, zamknięte", objęte torebką i włączone 8 przebieg naczyń chłonnych.
Chłonka wstępuje w nie przez naczynia 9 oprowadząjące, przepływa przez tkankę siateczkowatą, porywa w 3 Porzonelimfocyty i wreszcie odpływa z węzłów przez naczynia odP 8 owadzające.
W przepływie przez węzły chłonne chłonka zostaje Wzbogacona o limfocyty, a równocześnie przecedzona.
Węzły chłonne.


*wiem są nie tylko źródłem limfocytów, które odpływają do tanki i z nią do krwi żylnej, ale również sitem dla składników ywionych, jak i nieożywionych.
Stosunki ogólne Kształt węzłów chłonnych jest bardzo różny:okrągławy, owalny, łaszczony, nerkowaty lub podobny do kształtu ziarna fasoli:z jednej fony powierzchni znajduje się przeważnie wgłębienie zwane w n ę k ąilus).
Barwa węzłów jest białoszarawa do szaroczerwonawej:jest ona leżna od chwilowej czynności węzła, stopnia jego ukrwienia i od iłożenia.
Węzły położone przy wnęce płuca mogą być bardzo ciemne, *ęsto o zabarwieniu granatowostalowym z powodu zawartości pyłu ęglowego:położone w krezce są mleczne w związku z przepływem zez nie chłonki obfitującej w tłuszcze:położone w pobliżu śledziony vątroby są brązowawe z powodu obecności barwnika krwi.
Wielkość i układ.
Wielkość węzłów waha się w szerokich granicach od ikroskopowej do około 3 cm średnicy.
Układają się one w grupy od 2 do i, choć występują również pojedynczo.
Każdy narząd i każda część ciała wysyła swą chłonkę do jednej lub lku grup węzłów.
Węzły przynależne do jednego narządu lub do jednej**ści ciała nazywane są węzła mi re gi ona lny m i.
Węzłyregionalekończyny dolnej leżą w pachwinie, kończyny górnej-w jamie achowej, węzły płuca układają się wzdłuż korzenia płuca itd.
Każdy ęzeł przecedza więc chłonkę pochodzącą wyłącznie z określonego ódła, z określonego narządu i jeżeli narząd ten jest chory, przynależna:upa węzłów wykazuje odczyn obronny, przy czym węzły przeważnie nzmiewąją.
Nabrzmiałe węzły chłonne położone pod skórą są wytuwalnejako stwardniałe grudki.
Wskazują one, że w obrębie obszaru, którego dopływa do nich chłonka, zachodzi proces chorobowy.
Ponieażw węzłach chłonnych zagnieżdżają się przerzuty nowotworów, iaiomość regionalnych węzłów ma wielkie znaczenie również dla drurga:chirurg bowiem razem z chorym narządem usunąć musi odejrzane węzły chłonne.
Położenie poszczególnych węzłów uwzględniono przy opisie odpowie nich narządów.
Na ogół węzły chłonne grupują się wzdłuż wielkich awrózków naczyniowych i wraz z nimi np. na kończynach układają się o stronie zginaczy(p. dalej).
Zmiany wsteczne.
U dorosłego człowieka wszystkie narządy chłonne, odobnie jak grasica, ulegają redukcji, która zwiększa się z wiekiem:jest i zmiana w s te c zna no r ma In a(fizjologiczna).
Limfocyty, bardzo czne we krwi i chłonce w wieku dziecięcym, stają się coraz mniej liczne w części narządów chłonnych zanikają prawie zupełnie.
Ośrodki:akcji wytwarzają się w znacznie mniejszym stopniu, a w starszym leku w ogóle przestają powstawać.
To sarno dzieje się w czasie ugotrwałych chorób wyniszczających organizm(z m i a n a w s 1 e c za przypadkowa).
Regeneracja.
Wytwarzanie się nowych węzłów chłonnych może się odbywać w ciągu całego życia, jeżeli zachowane jest odpowiednie podłoże.
Po całkowitym usunięciu węzła wytwarzanie się nowej tkanki chłonnej nie jest możliwe.
Regeneracja węzła nastąpić może tylko z pozostałych szczątków.
U człowieka zdolność regeneracyjna przejawia się słabo i zwykle prowadzi do utworzenia tkanki bliznowatej:u zwierząt(np. u królika)może doprowadzić do odtworzenia węzła i do regeneracji wystarcza już pozostawienie torebki węzła.
Regeneracja odbywa się wtedy przeważnie dzięki temu, że naczynia chłonne torebki wysyłają wypustki do wewnątrz i wytwarzają tam siatkę naczyniową.
Następnie powstają skupienia limfocytów, które już w 5 tygodniu zawierają ośrodki reakcji.
Budowa Budowa anatomiczna węzłów chłonnych pozwala na odróżnienie kory położonej na obwodzie narządu i pośrodku położonego rdzenia, które bez ostrej granicy łączą się ze sobą.
Kora(cortea)jest bardziej zbita, zbudowana z jednorodnej tkanki chłonnej zawierającej liczne gr u d k i w 1 o r re z jaśniejszym ogniskiem rozmnażania(ośrodkiem reakcji)oraz obwodowym, koncentrycznym, ciemniejszym pasmem limfocytów.
Z powierzchni grudki wtórnej mogą wyrastać młode grudki, które nazywa się wtedy grudkami trzeciego rzędu.
Oprócz obu powyższych postaci odróżnia się jeszcze grudki pi e rwo tn e, małe, okrągłe twory, położone w korze pod torebką:odznaczają się one swą ciemną barwą wskutek gęstego ułożenia limfocytów.
Grudki pierwotne powstają pod wpływem stosunkowo małych bodźców:mogą one zanikać i znowu się wytwarzać, lub też pod wpływem silniejszych bodźców przekształcać się w grudki wtórne.
Wszystkie trzy typy grudek mają też nazwę grudek korowych, gdyż położone są w korze narządu.
Pasmo rdze n.
Kład ultą.
Co ztew.
Brus margnats.
Masa etterentia.
Masa etterentiay(Łe.
Was a 9 erens.
ą s Grudka korowa.
Trabeculae.
S 86 us intermedius.
Sinus margriats.
Ryc.
3. Schemat budowy węzła chłonnego wzorowane na Madmowie.


Rdzeń(medulla)ma budowę bardziej gąbczastą i tkanka chłonna w przedłużeniu udek korowych układa się w nim w tzw. p as ma rdzeniowe.
Zrgb.
W węzłach odróżnia się dwojakiego rodzaju zręby:jeden grubszy, utworzony kanki łącznej włóknistej, i drugi bardziej delikatny, zbudowany z tkanki siateczkowatej.
ąb włóknisty składa się z torebki i do wewnątrz od niej odchodzących poszczególnych mkich, okrągłych powrózków, tzw. b e I e c z e k(trcbeculae), zdążających w kierunku weki i w obrębie rdzenia siatkowato łączących się z sobą.
Zrąb ten oprócz włókien.
asa tympn, -sś.
eiterentia.
Sinus intermedius.
1 n ac*yn id nrwio no*ne.
Ryć.
4. Węzeł chłonny:.
Medulla.
jgscyę Sinus marginalis.
A--s Grudki korowe.
s Vasalymph, zć aferenria.
zorowane na Hellmannie.
Powiększenie małe.
leiodamych zawiera również włókna sprężyste, jak też gładkie komórki mięśniowe, )człowieka zresztą, w odróżnieniu od zwierząt, bardzo nieliczne.
W ogóle w węzłach udzkich układ beleczek jest znacznie słabiej rozwinięty niż w węzłach zwierzęcych.
orebka i beleczki mogą się rozstępować, rozkurczać, jeżeli we wzmożonym przepływie błonki węzły obrzmiewają, a następnie znowu się kurczyć, zmniejszając objętość węzła(plalei).
Powyższy zrąb pierwszego rzędu obejmuje zrąb drugi, czyli s i a 1 e c z k ę(reticulum)kanka łączna siateczkowata, która zrąb ten wytwarza, zawiera jak zawsze rozgałęzione zespalające się z sobą gwiazdowate komórki:w grudkach kory i w pasmach rdzeniowych rczka tej siateczki wypełnione są limfocytami.
Zatoki(sinus).
Przez wnękę(hilus)naczynia krwionośne wchodzą i wychodzą*narządu(p. dalej).
Naczynia chłonne zaś, które z obwodu doprowadzają chłonkę do węzła.
i aczynia doprowadzał ące(odra qjjerentia)w kilku miejscach dochodzą z zeyoątrzdo torebki i skośnie ją przenikają.
Drogi chłonki w obrębie narządu nazywa się ałokami.
Zatoki te przerzyna tkanka siateezkowata, a ściany zatok wysłane są nabłonowoułożonymi komórkami siateczki, ś r o db ł o n ki e m z a 1 o k.
Zatoka chłonna połoow na obwodzie pod torebką stgnowi tzw. zatokę brzeżną(sinus mdrginalisk.
oddziela ona dokoła korę od torebki.
Z zatoki brzeżnej odchodzą z a tok i p oś re dnie(sinus in(ermedii), które przenikają narząd chłonny w kierunku wnęki.
W rdzeniu przeplatają się pasma rdzeniowe i zatoki pośrednie, wytwarzając luźny twór gąbczasty.
Przy wnęce zatoki pośrednie zlewają się w jedną podtorebkowo położoną zatokę końcową(sinus terminalis), z której występują naczynia odprowadzające(rosą gfierentia).
Są one mniej liczne, za to grubsze od naczyń doprowadzających i tak jak.
ąć'.
*Zatoka rdzenia.
ZatojZ Z Z Z.
i rdzenia.
I Beleczka.
Ye!
17@6 Fv.
(*sę'Ęą(Ć-Ś 5'yyy yQi.
Ryc.
5. Rdzeń węzła chłonnego.
Powiększenie duże.
rdzeniowe.
We wyposażone w zastawki.
Z tkanki chłonnej narządu wstępują limfocyty do chłonki ł 88 oł:dlatego też naczynia odprowadzające zawierają 5 do 10 razy więcej limfocytów niż 84 czmia doprowadzające Pojemność zatok chłonnych zależna jest od napięcia torebki i beleczek.
Jeżeli 99 bGw chłonki wzrasta, wówczas mięśniówka gładka musi ulec rozkurczowi, żeby PWożliwić powiększenie się zatoki.
Odwrotnie, skurcz mięśniówki gładkiej wypycha łBóartość zatok.
Nie wiadomo, czy rytmiczne powiększenie i następujący po nim skurcz P 98 wiąją ruchy chłonki.
W każUm razie zatoki chłonne, przez które przenikają komórki śtłłeczki, stanowią dla prądu chłonki znaczny opór.


Rozwój węzłów chłonnych Pierwotne węzły chłonne tworzą się w 3 miesiącu życia płodu z mezenchymy otaczającej wiązki naczyń chłonnych.
Naczynia chłonne zawiązują się już w 2 miesiącu życia płodu, dalej).
Naczynia te pączkując tworzą sploty, które wrastając w otaczającą je tkankę azenchymatyczną przekształcają ją w tkankę chłonną węzłów chłonnych.
Część naczyń farnych tworzy naczynia obwodowe węzła chłonnego, późniejszą jego zatokę zeżną(sinus margmd@s), część wnika w głąb narządu od strony wnęki i tworzy, foki p o średnie(sinus inlermediO, często nazywane zatokami p r omie nisrniZatoki te łącząc się ze sobą wytwarzają zatoki k ońcowe(sinus terminales), ranę również zatok ami rdzennymi.
Naczynia dochodzące z zewnątrz do zatoki zeżnej stają się naczyniami doprowadzającymi chłonkę, naczynia, które wniknęły do jęki-naczyniami wyprowadzającymi.
Razem z naczyniami chłonnymi wnękowymi do ęzla wnikają również naczynia krwionośne tętnicze i żylne, które następnie wytwarzają:ć włosowatą.
Towarzysząca im tkanka mezenchymatyczna różnicuje się później we Wknistą tkanką łączną, z której powstają b cle c z ki Ordbeculae), natomiast mezenymaotaczająca węzeł wytwarza torebkę węzła.
Pierwotne limfocyty wędrują ze szpiku, eco później z grasicy.
W analogiczny sposób jak węzły pierwotne organizują się również później wytwarzające y w ę zły chłonne w to rne.
Tak jak tamte powstają one w różnych okolicach ciała:kanki mezenchymalnei i naczyń chłonnych.
Część węzłów wtórnych powstaje dopiero r urodzeniu:po urodzeniu również zostaje zakończony proces różnicowania się większoi węzłów pierwotnych zawiązujących się wcześniej.
Węzły krwiollmfatyczneJeżeli nastąpił wylew krwawy do tkanki, erytrocyty przez naczynia chłonne doowadząjącedostają się do przynależnych węzłów chłonnych:węzły te przybierają wtedy jbarwienie czerwone i niesłusznie nadaje się im nieraz nazwę "węzłów krwiolimftyczrch".
Krytrocyty są następnie pochłaniane przez oderwane komórki siateczki, przy czym dna komórka może przyjąć 50, a nawet 60 erytrocytów i odpowiednio się powiększa.
Tak cienione węzły chłonne nie mają nic wspólnego z właściwymi w ę zł a m i kr w i o limitycznymi(nodi hemolumphdtici), które licznie i stale występują u niektórych aków, zwłaszcza u przeżuwaczy.
Węzły krwiolimfatyczne nie rują wyraźnej kory ani też pełni rozwiniętych naczyń chłonnych doprowadzających oraz odprowadzających.
wory te uważa się za szczątkowe węzły chłonne, których naczynia chłonne uległy wstecznieniu całkowicie lub częściowo.
Znaczenie ich nie jest znane.
Naczynia i nerwy Naczynia krwionośne węzła chłonnego, przeważnie niewielka tętnica i wyraźnie iększa od niej żyła, wstępują do węzła obok siebie przez wnękę lub z niej wychodzą razem naczyniami chłonnymi odprowadzającymi.
Rozgałęzienia tętnicze dostają się od razu do cieczek rdzenia i stąd wysyłają swe gałązki do pasm rdzeniowych i do kory.
Jedna czy ruga dłuższa gałązka może wnikać aż do torebki lub nawet przez nią do otaczającej*a@ki Z powyższych gałązek tętniczych powstają naczynia włosowate, które odżywiają asma rdzeniowe oraz grudki korowe.
Drobne charakterystyczne żyłki nieckowato oeimuią grudki.
W dalszym swym przebiegu żyły nie towarzyszą tętnicom, lecz najpierw ytwarzają łuk żylny pod grudkami korowymi, podobnie jak żyła łukowata nerki, po czym opiera wnikają do beleczek i już razem z tętnicami podążają w nich do wnęki narządu Nerwy.
Włókna nerwowe rdzenne i bezrdzenne wnikają do węzła częściowo razem naczyniami przez wnękę, częściowo przebjjąjąc torebkę:kończą się one w ścianach imię, w grudkach korowych i beleczkach.
Streszczenie.
W tkance siateczkowatej mogą się skupiać rozproszone gromady limfocytów i wytwarzać gr u dk i w 1 o r n e, w których odróżnić można jaśniejsze ośrodkowa położone ognisko r o zmnaż ani a, czyli oś r ode k re ak ej i, oraz ciemniejszą koncentryczną warstwę limfocytów położoną na obwodzie.
Z tak zbudowanej tkanki chłonnej powstają narządy chłonne:jedne z nich bardziej pierwotne, jak plamy mleczne(t. tdches lditeuses), grudki chłonne samotne i skupione(flliculi lgmphdtici soli(arii et aggregcti)oraz migdałki Oonsillae), drugie-znacznie bardziej zróżnicowane-węzły chłonne(nodilgmphd(jej).
Węzły te dla przepływającej przez nie chłonki tworzą sito dla składników ożywionych i nieożywionych oraz są źródłem limfocytów.
Zmiennej wielkości(od mikroskopowej do około 3 cm), kształtu i zabarwienia układają się przeważnie grupami(od 2 do li), rozproszone w całym ustroju.
Węzły chłonne objęte są łącznotkankową 1 o r e b k ą(eapsula), od której odchodzą do wewnątrz beleczki Orabeculae):tworzą one gruby zrąb węzła, natomiast s i a 1 e c z k a(reticulum)tkanki siateczkowatej wytwarza delikatny zrąb położony w obrębie pierwszego.
Część obwodową, czyli korę(cortea)narządu, tworzą grudki chłonne(flliculi lgmphaOcO, w części środkowej, w r d z e n i u(medulla)limfocyty skupiają się w bardziej luźne pasm a rdzeniowe.
Pod torebką na obwodzie narządu tkankę chłonną obejmuje tzw. z a tok a b r z e z n a(sinus mdrginalis), od niej zaś w kierunku wnęki(hilus)biegną zatoki pośrednie(sinus intermedii).
Do zatoki brzeżnej wiodą naczynia chłonne doprowadzające Odsd lgmphdticd qjferentia), z wnęki wyprowadzają zaś znacznie mniej liczne, ale grubsze naczynia chłonne odprowadzające(oasd lgmphaticd eOeren(ja).
Komórki siateczki i śródbłonek zatok mają zdolność fagocytozy komórek żywych i magazynowania substancji martwych.
W węzłach nowo powstałe limfocyty wstępują do chłonki i z tego powodu naczynia chłonne odprowadzające są znacznie bogatsze w limfocyty niż naczynia doprowadzające.
Węzły chłonne, które przyjmują chłonkę z jakiegoś narządu lub jakiejś części ciała, mają nazwę w ę zł ów regionalnych:znajomość ich ma znaczenie praktyczne.
ŚLEDZIONA Śledziona(spień s. lien)jest narządem nieparzystym, utworzonym z tkanki siateczkowatej, położonym w jamie brzusznej.
Z powodu swej budowy i czynności śledziona zajmuje osobliwe stanowisko.
Choć narząd ten opisywany był już w starożytności, jednak jego budowa i czynność na ogół prawie zupełnie nie były znane.
Śledzionę nazywano, organonrisus", a była ona wówczas narządem, mgsterii plenum".
O ile węzły chłonne są włączone do układu chłonnego, to śledziona, częściowo o podobnej budowie, włączona jest do układu krwionośnego:na tym też przede wszystkim polega jej odrębność.
U bezkręgowców śledziona jeszcze nie występuje, natomiast występuje prawie u wszystkich kręgowców:u niższych jest ona słabo rozwinięta, osiąga natomiast stosunkowo dużeyrozmiary u ssaków, a zwłaszcza u człowieka.
Gray(cyt, wg Sobotty, 1914)podaje, że stosunek wąsy śledziony do masy ciała wynosi u ssaków 1:277, u ptaków zaś***.
Znaczenie śledziony jest wielorakie:1)jest ona magazynem krwi.
Wory wyłącza pewną liczbę ciałek z krwiobiegu i dopiero przy wzmożoAmzapotrzebowaniu tlenu, jak np. w czasie wyczerpującej pracy Rzycznej czy w psychicznych wzruszeniach, znowu oddaje je do krwiobiegu:2)jest również narządem rozkładu niektórych krwinek, zwłaszcza eJątrocytów(hematoliza, erytroliza), w lei czynności współpracuje.


z wątrobą:3)poza tym śledziona, która zawiera skupienia tkanki chłonnej(grudki chłonne), jak każda tkanka tego rodzaju wytwarza limfocyty Oimfopoeza)i oddaje je do krwi:4)wreszcie śledziona wytwarza pewne substancje, które wzmagają funkcję ochronną ustroju i jego odporność.
Pomimo wymienionych ważnych, skomplikowanych i wielorakich czynności śledziona nie jest narządem nieodzownym do życia:może być usunięta(splenectomic)bez spowodowania doraźnych poważniejszych niedomagań, choć w miarę możliwości należy starać się ją zachować.
Stosunki ogólne Podobnie jak wątroba, śledziona leży w górnej części jamy brzusznej.
W podżebrzu lewym zajmuje ona przestrzeń, łoże albo komorę śledziony, położoną ku tyłowi od żołądka i całkowicie przykrytą częścią boczną i dolną klatki piersiowej:śledziona jest więc zamaskowana żebrami i w stanie normalnym nie jest wyczuwalna.
Kształt i wielkość(ryc, ó).
Kształt i wielkość prawidłowej śledziony są uzależnione od jej położenia:stanowią one odlew przestrzeni, w której.
Edremitas post.
Facies diaphragmatca.
Unia przekroju błony surowiczej Facies renalis.
A, splenicaV, splenicaMarga interior Pole przylegania ogona trzustki.
Marga superior.
-Facies gastrica.
Facies colica.
-Milom splenicum.
Extremitas am.
Ryć.
6. Śledziona.
Widok od przodu i od strony prawej.
śledziona się mieści.
Jeżeli żołądek jest skurczony, a okrężnica w stanie rozkurczu, śledziona przybiera kształt trójściennej piramidy podstaw 4 słierowanej ku dołowi, wierzchołkiem ku górze:kształt ten, zwłaszcza u dziecka, jest wyraźnie zaznaczony.
Jedna powierzchnia piramid)P(z 3 lega do żołądka, druga do przepony, trzecia do nerki, a podstawę 16.
spoczywa na okrężnicy.
Jeżeli żołądek jest wypełniony, a okrężnica opróżniona, kształt śledziony jest zupełnie inny:jest on w tym przypadku porównywany do cząstki pomarańczy.
Między obu tymi formami krańcowymi występują różne formy pośrednie:zaznaczają się one wyraźnie, jeżeli zwłoki zostały utrwalone przed wyjęciem z nich narządów.
Śledziona nie utrwalona traci swą formę przy wyjmowaniu i powierzchnie jej oraz brzegi są bardzo słabo zaznaczone.
Śledziona chorobowo powiększona przezwycięża wpływ sąsiedztwa, powiększa się jego kosztem i osiąga wielkość, której prawidłowy narząd nigdy nie ma.
Jednak i prawidłowa śledziona jest bardzo zmienna, może się powiększać i zmniejszać w znacznych granicach.
Przeciętnie długość narządu wynosi około 12 cm, szerokość 7 cm, grubość 4 cm, masa około 200 g.
Masa powyżej 200 g jest na ogół oznaką zmian patologicznych.
Jeżeli w śledzionie zawartość krwi wzrasta(np. w czasie trawienia), narząd się powiększa:w niektórych chorobach zakaźnych(zimnica)śledziona może osiągać ogromne rozmiary:wtedy nie tylko występuje spod łuku żebrowego i z łatwością jest wyczuwalna, ale nawet może zająć znaczną część jamy brzusznej.
Odwrotnie, opróżnienie śledziony z krwi powoduje zmniejszenie tego narządu.
Po śmierci śledziona zmniejsza się o K. lub nawet więcej i zawiera tylko około 50 mi krwi.
U zwierząt, a przypuszczalnie również i u człowieka, osobnicy niedużego wzrostu z powodu względnie większej powierzchni ciała mają stosunkowo większą śledzionę niż osobnicy wysokiego wzrostu.
W śledzionie można odróżnić'koniec przedni i koniec tylny, brzeg górny oraz brzeg dolny, powierzchnię przeponową i powierzchnię trzewną.
Wypukła powierzchnia przeponowa(fccies diaphrdgmmicd), zwana też powierzchnią boczną, przylega do wklęsłej strony części żebrowej przepony.
Powierzchnia trzewna(Rcies mscerdlis)albo przyśrodkowa przedzielona jest podłużną wyniosłością(brzeg pośredni)na część przednią i tylną.
Część przednia, większa, przylega do żołądka i nosi nazwę p owier z eh ni żołądkowej Oqcies gdstricdh część tylna, mniejsza, przylega do nerki(nieraz również do brzegu górnego lewego nadnercza), stanowi ona powierzchnię nerkową Oqcies rendlis).
Na powierzchni żołądkowej, wzdłuż i w pobliżu jej granicy z powierzchnią nerkową, biegnie nieregularnie szczelinowate wgłębienie-w n ę k a ś I e d z i o n y(hilumsplenicumk tutaj naczynia i nerwy wchodzą i wychodzą z narządu.
Dolny odcinek powierzchni trzewnej przy końcu przedniego narządu wytwarza niewielką, nieco spłaszczoną paw te r z eh nie o krę żnie z ąOqcies colicak przylega do niej zgięcie lewe okrężnicy, powyżej zaś przeważnie ogon trzustki.
Z obu brzegów śledziony b r ze g go rny(morgo superior), dawniej zwany ostrym lub karbowanym, położony między powierzchnią przeponową a żołądkową, jest cienszy i położony bardziej do przodu niż dolny.
Ma on charakterystyczne wóęby występujące w zmiennej liczbie Z---7, zwykle 34, które nadąją iau wygląd karbowany(dawna nazwa morgo trenatus).


Brzeg dolny(morgo interior), dawniej zwany tępym(morgo obtusus), położony równocześnie bardziej ku tyłowi od górnego, grubszy od niego i mniej wypukły, przedziela powierzchnię przeponową i nerkową.
Czasem i na nim występują karby, znacznie rzadziej jednak niż na brzegu górnym.
K o n i e c 1 y I n y(eatremitas posterior)skierowany przyśrodkowo ku kręgosłupowi i ku górze jest nieco przytępiony i przylega do przepony.
Konie c p r z e d n i(eatremitds dnterior)zwrócony jest bocznic i ku dołowi.
Ryc 7.
Śledziona dwudzielna oraz śledziony dodatkowe:wg Melb z Sobotty(Anatomie d.
Mila, l 9 l 4).
Kierunek.
Śledziona nie jest ustawiona ani pionowo, ani poziomo, lecz skośnie.
Jej długa oś pochyla się z góry ku dołowi, od tyłu do przodu oraz ze strony przyśrodkowej ku stronie bocznej.
W poziomym położeniu ciała długa oś biegnie ściśle równolegle do dziesiątego żebra, w postawie stojącej znacznie bardziej stromo:i pod tym względem jednak zaznacza się duża zmienność osobnicza.
Barwa.
Zabarwienie śledziony jest purpurowoczerwone:na zwłokach zmienia się ono wkrótce wskutek zmian zachodzących w barwnikekrwi, przy czym zmiana barwy następuje tym silniej, im obfitsza ie 8 kilość krwi zawarta w śledzionie w chwili śmierci oraz im szybcłlrozpoczyna się proces gnicia.
Powierzchnia przekroju staje się sWPniowo jasnoczerwona, ponieważ wielkie liczby erytrocytów zawaóe 8 Bledzionie pobierają tlen z powietrza i ciemna hemoglobina zawieóM 989 wutlenek węgla przemienia się w jasną hemoglobinę uCenowaO 4.
Na powierzchni przekroju można zobaczyć, że czerwony miąższ zwany miazgą c ze rwaną, któraw niektórych chorobach przybiera włcień bladoczerwony, niebieskawy lub nawet szaroczerwony, przenikają liczne białawe pasma, tzw. bele c z ki śl ed z tony(trdbeculaespienione).
Prócz nich w miazdze czerwonej częściowo gołym okiem widoczne są maleńkie, białawe punkciki-gr ud ki chłonne ślełz i o n o w e(folliculi lgmphdtici splenici s. lgmphonoduli splenici tel liendles):stanowią one miazgę białą.
Jeżeli kawałek śledziony wycisnąć w wodzie, to wypadną składniki miazgi czerwonej, głównie krwinki powodujące czerwoną barwę narządu, pozostanie zaś biaława włóknista masa, beleczki śledziony oraz białawe punkciki, grudki śledzionowe.
Konsystencja.
Jedną z cech najbardziej charakterystycznych śledziony jest jej wielka kruchość:z pewnością jest to narząd najbardziej miękki i najmniej odporny ze wszystkich narządów miąższowych.
Z łatwością daje się ona zgnieść między palcami i z łatwością też ulega uszkodzeniu pod wpływerń urazów.
Jednak pomimo swej kruchości jest to narząd sprężysty, który bardzo silnie może się powiększać, kiedy wypełnia się krwią, i znowu może powracać do swych normalnych wymiarów, kiedy krew z niego wypłynie.
Odmiany(ryc.
7). U człowieka śledziona jest zazwyczaj narządem pojedynczym.
Niezbyt rzadko jednak spotkać można w jej sąsiedztwie niewielkie twory okrągławe lub owalne, o zabarwieniu czerwonym, które mają tę samą strukturę, co ona, stanowią więc śledziony dodatkowe(p. rozwój śledziony).
Rozmiary śledzion dodatkowych wahają się w szerokich granicach, od wielkości ziarna grochu do wielkości małego jaja kurzego.
Ich liczba jest zmienna, przypadki jednej śle d z i o ny do d a tk o w e j(splendccessorius)są stosunkowo dość częste(1083:rzadziej oczywiście występuje większa ich liczba:zaobserwowano kilkanaście do kilkudziesięciu(wg Hyrtla 40)śledzion dodatkowych u tej samej osoby, a nawet znacznie więcej(Klimowicz).
Śledziony dodatkowe rozwijają się zwykle w pobliżu narządu głównego, w więzadle żołądkowa-śledzionowym lub przeponowa-śledzionowym:czasem spotyka się je w torebce tłuszczowej nerki, w sieci większej, a nawet w trzustce.
Rzadko zdarzają się w większej odległości:najdalej od właściwego narządu znaleziono śledzionę dodatkową w worku mosznowym:bardzo długą szypułą była ona połączona z narządem głównym, gdyż bez względu na liczbę, położenie i wielkość śledzion dodatkowych mają one zwykle szypułę naczyniową(p. dalej).
Drugi typ odmian stanowi tzw. śle d zł ona płatowa ta(spień lobdtusS.
Karby, ł 3 óre w normalnych warunkach zaznaczają się na górnym brzegu śledziony, mogą wcinać się głębiej i wytwarzać wyraźną płatowość całej górnej części śledziony.
Proces ten może prowadzić do podwojenia śledziony lub nawet do rozpadu na liczne małe części.
Śledziona*itnie płatowata jest tworem znacznie rzadszym niż śledziony dodatkowe.
Śledziony może również w ogóle brakować(agenesis), często w przypadkach odwrotnego położenia trzewi.
Jeżeli zawiązek śledziony wrasta do torby sieciowej, mówi się 9 śledzionie wewnątrzsiecioweh część powierzchni śledziony widoczna jest wtedy o 4 Wooy torby sieciowej.
Stosunki te zdarzają się również wtedy, gdy śledziona swą Powierzchnią trzewną zrasta się wtórnie ze ścianą torby sieciowej.
Stosunek do otrzewnej i ruchomość śledziony Jeżeli pominąć wnękę, do której przyczepia się płaski korzeń, óany też szypułą śledziony, doprowadzający do niej naczynia.
poi Trg.
Lek. 1957, str. 213.


czyli błona surowicza(tunice serosc)śledziony, ściśle łączy się z torebką śledziony, stanowiącą jej błonę włóknistą(tunice ńbrosd).
Na zwłokach w narządzie pozbawionym krwi, otrzewna jest z lekka pofałdowana, w wypełnionym krwią-silnie napięta.
Zmiany zapalne, podobnie jak na wątrobie, mogą wywoływać zmętnienie i zgrubienie torebki.
Wskutek mniejszej przezroczystości torebki swoistezabarwienie miąższu śledziony słabiej prześwieca niż na wątrobie.
Ponieważ śledziona ma prawie całkowite pokrycie otrzewnej, położenie jej, podobnie jak żołądka, jest wewnątrzotrzewnowe(ryc.
IO).
U swej wnęki łączy się ona z torbą sieciową dwoma więzadłami:1)żołądkowa-śledzionowym(lig, gastrosplenicum)i 2)przegonów o-ś I e d z i o n o wy m(lig, phrenicosplenicum), które stanowią przednią i tylną ścianę zachyłku śledzionowego torby sieciowej.
W związku z wewnątrzotrzewnowym położeniem śledziony jej wypukła powierzchnia przeponowa ani jej powierzchnia trzewna, żołądkowa i nerkowa w normalnych warunkach(kiedy nie ma zrostów)nie łączą się z odpowiednimi przylegającymi do nich narządami.
Dokoła powierzchni przeponowej można ręką całkowicie objąć śledzionę, tak że końcami palców z przodu i z tyłu wyczuwa się oba więzadła, żołądkowa-śledzia nowe i przeponowa-śledzionowe.
Z powyższego wynika, że śledziona jest ogromnie ruchoma:może się ona przesuwać do przodu, jak również może opadać ku dołowi(ptosis splenis)i występować spod łuku żebrowego.
Śledziona zmienia też swe położenie w zależności od postawy ciała, o czym już wspominano.
Silne wstrząsy ciała, jakie powoduje np. bieg, wywierają wpływ na śledzionę i mogą wywoływać bóle(kolka)w szypule narządu, ulegającemu wtedy silnemu działaniu mechanicznemu, zwłaszcza jeśli żołądek jest silnie wypełniony(p. dalej).
Ruchomość śledziony i jej sąsiedztwo z przeponą tłumaczą jej udział w ruchach oddechowych.
W chwili wdechu śledziona przesuwa się do przodu oraz ku dołowi i wówczas jest też dostępniejsza badaniu palpacyjnemu.
W czasie wydechu porusza się w odwrotnym kierunku.
Niezbyt rzadko swą powierzchnią nerkową śledziona może być zrośnięta z tylną ścianą brzucha:wówczas również więzadło przeponowa-śledzionowe zrasta się z tą ścianą i otrzewna powierzchni przeponowej śledziony przechodzi bezpośrednio w otrzewną ścienną.
W umocowaniu śledziony pewien udział, choć niezbyt wielki, bierze 3)więzadło przeponowa-okrężnicze(lig, phrenicocolicum), które odchodzi od zgięcia lewego okrężnicy i przyczepia się do przepony wytwarzając kieszonkę(sdccus splenicusS:w kieszonkę tę od góry wnika koniec przedni śledziony.
Górny odcinek więzadła przeponowa-śledzionowego, ciągnący się z przepon 49 trlnego końca śledziony, tzw. więzadło wieszadłowe śledziony(lig, susp@sorium splenis), występuje w niespełna połowie przypadków i w umocowaniu śledzioOY nie odgrywa większej roli.
Położenie śledziony i jej stosunek do narządów sąsiednich.
Śledziona leży w okolicy podżebrowej lewej(regla hgpochondridcd sinJmiędzy żołądkiem, przeponą, nerką a okrężnicą:narządy te otaczając tę przestrzeń ograniczają kam o re lub łoże śledziony.
Jak wyżej wspomniano, jest ona położona wewnątrzotrzewnowo, dokoła otoczona jamą otrzewnej:tylko do wnęki śledziony dochodzi jej krótki, spłaszczony korzeń(szypuła), zawierający naczynia i nerwy.
Śledziona, jak już wiemy, ustawiona jest skośnie w stosunku do długiej osi ciała(ryć 8 i 91:długa oś narządu od jednego końca śledziony do drugiego biegnie mniej więcej, choć nie ściśle, wzdłuż dziesiątego żebra.
Koniec tylny śledziony leży w pobliżu końca tylnego tego żebra(w odległości około 2 cm od wyrostka poprzecznego dziesiątego kręgu piersiowego), mniej więcej o 4 cm bocznic od linii pośrodkowej tylnej(na wysokości wierzchołka kolczystego dziewiątego kręgu piersiowego).
Koniec przedni znajduje się nieco do przodu od(środkowej)linii pachowej na poziomie pierwszego kręgu lędźwiowego.
Łnea*s*oanicu*s sin.
Wargo interior pulmonis sin.
limes interior pleurae sin.
Marga intpulm, sin.
Pule rzuduśledź to rylimesim.
pieurae suń Gęsta XI Pale rzutu cyc)nerki.
-Cosra IX-Pole rzutu śledziony**-j--Ćosta XI.
Ryc 8.
Rzut śledziony na lewą ścianę klatki piersiowej.
Schemat.
ęJIc.
Ryc.
9. Rzut śledziony na Giną ścianę klatki piersiowej.
Schemat.


i w śledzionie normalnej wielkości nigdy nie przekracza linii żebrowa-stawowej lewej(lince costodrticularis sirLS, biegnącej od końca jedenastego żebra do stawu mostkowo-obojczykowego lewego.
Jeżeli śledziona jest powiększona, jej koniec przedni może sięgać do łuku żebrowego, a nawet wystawać spod niego, co zawsze jednak jest oznaką stanu chorobowego.
W wymiarze szerokościowym śledziona położona jest między górnym brzegiem dziewiątego żebra(często zachodząc w obręb ósmej przestrzeni międzyżebrowej)a dolnym jedenastego.
Wymacywanie śledziony u człowieka żywego jest bardzo trudne z powodu jej ukrytego położenia w lewym podżebrzu i miękkiej konsystencji.
Obejmując tę okolicę obu rękami od.
V, cava inf.
4 ona.
V, portae-Bursa'omenralis.
lig, hepatogastricum.
A, splenica.
A, splenicaLig, falciforme heca ts.
Ren sin.
Pa ncreas.
Ventricutus.
Lig, phrenicosplenicumer a lienalis.
b jen Recessusspienić usLig, gdstrosplenicu mer a, gasrro epiploica sin.
Ryc.
10. Schematyczny przekrój poprzeczny przez jamę brzuszną.
przodu i od tyłu, czasem opuszkami palców daje się wymacać narząd, a zwłaszcza karby brzegu górnego, jeżeli powłoki brzuszne są rozluźnione.
Tylko chorobowo powiększoną i stwardniałą śledzionę bez trudu się wyczuwa:w normalnych warunkach zazwyczaj to się nie udaje.
Natomiast można ją stale zbadać metodą opukiwania i dokładnie rozpoznać, uwzględniając różne formy pola stłumienia(p. dalej).
Na podstawie przedniego i tylnego końca śledziony w stosunku do kośćca na powierzchni ciała, w dolna-tylnej części lewej ściany klatki piersiowej, można odtworzyć projekcyjny obraz śledziony, łącząc ze sobą oba te punkty wypukłymi liniami(ryc@Podobniejak w wątrobie, można ustalić dwa krańcowe typy położenia śledziorópołożeniepowierzchowne i głębokie oraz położenie strome i pop r z e c z n e.
Pierwszy Wp uwzględnia położenie śledziony w stosunku do łuku żebrowego.
4 ugi-ustawienie długiej osi narządu.
Tego rodzaju krańcowe ustawienie i położenie śledziony zależne jest od wielu czynników:nie tylko od wielkości i masy śledziony oraXaparatu wieszadłowego, lecz również od zmiennych czynników chwilowych(zmian)P 884 awy ciała, położenia przepony, stanu wypełnienia otaczających narządów itd).
I taK 89 w pionowej postawie ciała, jak już wspomniano, śledziona przybiera położenie bardziej BWome, w położeniu leżącym-bardziej poziome.
W położeniu leżącym na grzbiecie.
śledziona opada ku tyłowi, w położeniu na brzuchu przesuwa się o kilka centymetrów do przodu:głęboki wdech przesuwa ją w tym samym kierunku.
Stosunki te mają oczywiście znaczenie przy badaniu śledziony.
Powierzchnia przeponowa(fqcies diaphrdgmuica).
Wypukła powierzchnia przeponowa śledziony, jak nazwa wskazuje, w całości przylega do przepony na wysokości dziewiątego do jedenastego żebra:ku górze może ona sięgać wyżej w obręb ósmej przestrzeni międzyżebrowej.
Od bocznej ściany klatki piersiowej, oprócz przepony, oddziela ją przestrzeń surowicza zachyłku żebrowa-przeponowego opłucnej, a u samego dołu również przestrzeń włóknista żebrowa-przeponowa lewa.
Poza tym górna część.
Palmo sin, ---jk.
Cavum-me ara eOosra X Scen Cosra XI A, et v, splenicaCosta XlłRensin.
Capsula fbrosafasciarenalis-Oapsula adiposaPancreas lntesOnum tenue e s.
M. quadratus lu m boru m.
Os, iliie-.
ycjj(J'(j. ?
Car.
-CayumpericardiiLobus hepatis sin.
et, lig, mangulare sin.
Diaph rag ma Ventricułuslig, gastrocolicum Cayum peritonei.
jĄ!
(-Galon et mesocolon trans e.
--s Omentum maius.
-e M. rectus abdomin.
Brc.
11. Schematyczny przekrój strzałkowy tułowia(boczny lewy)uwidaczniający położenie śledziony:wzorowane na Testucie i Jacobie.
Śledziony przykryta jest dolnym brzegiem lewego płuca, które zależnie od fazy oddechu 98 dziJ płytko lub głębiej wstępuje do zachyłku.
Przeciętnie około%-górnej części Bledziony leży w granicach płuca.
Dlatego rany kłute lub postrzałowe, które z boku trafiają 9 edzionę, np. przez dziewiątą przestrzeń międzyżebrową, uszkadzają nie tylko opłucną, 4 e również płuco i przeponę, nim dojdą do śledziony.
Natomiast rany, które z boku 99 chodzą do dolnej części śledziony, uszkadzają przeponę oraz przestrzeń włóknistą FeDrowo-przeponową i otwierają jamę brzuszną, nie raniąc już jamy opłucnej ani płuca We 8 i 9).
śledziona jako narząd miąższowy daje odgłos opukowy stłumiony, zwłaszcza w części P 8 a projekcyjnego, na którą dolny brzeg płuca już nie zachodzi(p o I e b e z w zglę 48 ego s tłumieni a śle da tony).
Z boku daje się on stwierdzić na wysokości dziewiąte BP 4 o jedenastego żebra i w warunkach normalnych z przodu nie sięga do linii łeerowo-stawowej lewej.
Wysokość tego stłumienia mierzy około 6 cm, a dolna granica@4 ędzy linią pachową a sutkową znajduje się jeszcze około 2 cm powyżej lewego łuku Żeerowego.
Powyżej dolnego brzegu płuca pole to przechodzi w pole względnego śł(umienia śledziony, ponieważ zachodzący Tu brzeg płuca powoduje rozjaśnienie śPVmienia potęgującego się ku górze.


Z przodu górna granica bezwzględnego stłumienia śledziony daje się zazwyczaj stwierdzić opukiwaniem Tutaj bowiem, w, kącie śledzionowo-płucnym"przestrzeni pólksiężycowatej Traubego(położonym między opukowo zaznaczającymi się brzegami płuca i śledziony dochodzą narządy wydrążone brzucha, żołądek i okrężnica poprzeczna, dające odgłos opukowy bębenkowy.
Również dolna granica bezwzględnego stłumienia śledziony daje się określić opukiwaniem, ponieważ w, kącie śledzionowo-nerkowym"(położonym między dolnym brzegiem śledziony a nerką)zaznacza się odgłos bębenkowy okrężnicy zstępującej.
Z tyłu natomiast granica stłumienia bezwzględnego śledziony me da się stwierdzić opukiwaniem, ponieważ tutaj pole śledziony przechodzi w pole nerki oraz nadnercza i narządy te, jak również wzrastająca grubość tylnej ściany brzucha wzmagają jeszcze stłumienie bezwzględne.
Powiększenie śledziony oczywiście powoduje zwiększenie pola bezwzględnego stłumienia zarówno ku górze, ponieważ przepona wtedy szerzej przylega do ściany klatki piersiowej odsuwając lewy brzeg płuca, jak też przede wszystkim w kierunku przednio-dolnym ku łukowi żebrowemu.
Powierzchnia trzewna Oqcies mscerqlis).
Tak jak powierzchnia przeponowa, również powierzchnia trzewna powleczona jest otrzewną z wyjątkiem wnęki.
Z jej stosunku do narządów sąsiednich wynika jej podział na trzy części:stanowią one znane nam już powierzchnie:żołądkową, okrężniezą i nerkową.
Największa z nich, wklęsła p o w i e r z chni a z o tą dk o w a(fqcies gastried), położona głównie do przodu od wnęki, przylega do żołądka:z góry i z tyłu do tylnej ściany, częściowo do żołądka, dalej ku dołowi i do przodu do krzywizny większej:tutaj między żołądek a śledzionę całą swą szerokością wsuwa się więzadło żołądkowa-śledzionowe(ryc.
IO).
Najmniejsza z trzech części powierzchni trzewnej powierzchnia okrę znicza Wacies colica)lub podstawna skierowana jest przyśrodkowo ku dołowi i nieco do przodu.
Jest ona płaska lub nieco wklęsła i opiera się na zgięciu lewym okrężnicy i na więzadle przeponowa-okrężniczym.
Do powierzchni trzewnej przeważnie przylega również ogon trzustki, powyżej i przy środkowa od zgięcia lewego okrężnicy(ryc, ó).
Wielkość pola stycznego ze zgięciem lewym okrężnicy zależna jest oczywiście od stanu wypełnienia przylegających narządów wydrążonych:silnie wypełniony żołądek może całkowicie przykrywać śledzionę od przodu(głębokie położenie śledziony), silnie wzdęta okrężnica zaś może odsuwać żołądek od śledziony.
Pozostała część powierzchni trzewnej, p owier z chnia nerkowa Oqcies rendis), nieco wklęsła, położona ku tyłowi od wnęki i od brzegu pośredniego, skierowana jest ku tyłowi i przyśrodkowo.
Śledziona styka się tu z powierzchnią przednią górnej części nerki i lei wypukłym brzegiem:oczywiście przylega ona nie bezpośrednio do nerki, lecz do jej torebki.
Stosunek powierzchni nerkowej śledziony do nadnercza lewego jest bardziej luźny:niezbyt często śledziona przylega do brzegu górnego tego narządu.
Ponieważ skośnie położona śledziona ku dołowi oddala się od nerki, powstaje między nimi kąt(śledzionowo-nerkowy), w obręb którego wsuwa się ramię zstępujące zgięcia lewego okrężnicy.
Śledziona i nerka(właściwie torebka nerki)stykają się ze sobą za pośrednictwem otrzewnej:z tego stosunku wynika, że czasem nawet już w czasie rozwoju oba te narządy mogą szeroko zrastać się z sobą.
Korzeń śledziony(radia:splenis).
Tak zwana szyp ula albo korzeń śledziony w zasadzie odpowiada więzadłu przeponowa-śledzionowemu(ryc.
W, łączącemu wnękę śledziony z tylną ścianą brzucha:zawiera on wielkie naczynia, tętnice i żyłę śledzionową, podążające do wnęki narządu, naczynia chłonne oraz nerwy.
Długość korzenia jest zmienna w zależności od długości ogona trzustki.
Przeciętnie korzeń mierzy około 4 cm, ale bywa też nieco większy lub częściej mniejszy, a nawet jeśli śledziona zrasta się z torebką nerki, może go w ogóle brakować.
Po przyjęciu pożywienia chodzenie lub bieganie może powodować pod wpływem ciężaru wypełnionego żołądka silniejsze wstrząsy śledziony, targając korzeniem oraz zawartymi w nim nerwami i wywoływać bóle.
6 Glnei ściany torby sieciowej tylko ogon trzustki wnika do korzenia.
Poza tym w Korzeniu leżą drobne węzły chłonne oraz wszystkie do śledziony przynależne naczynia i nerwy, które biegną na górnym brzegu trzustki i wraz z Jej ogonem już na jego.
powierzchni przedniej dochodzą do wnęki śledziony.
Naczynia śledzionowe, które w korzeniu dzielą się na gałęzie końcowe, już tutaj kierują się rozbieżnie do wnęki, tak że wzdłuż całej wnęki wstępują do śledziony.
Gałęzie boczne-z, i t. żołądkowa-sieciowa lewa-z wnęki podążają do krzywizny większej żołądka przez więzadło żołądkowa-śledzionowe:poprzednio zaś mniejsze naczynia żołądkowe krótkie przez więzadło żołądkowa-przeponowe dochodzą do dna żołądka.
Jak z powyższego wynika, przy usuwaniu śledziony i podwiązywaniu korzenia wraz z jego naczyniami należy ostrożnie wypreparować ogon trzustki, aby uniknąć jego uszkodzenia.
Rozwój śledziony.
Śledziona powstaje z mezenchymy w końcu pierwszego miesiąca życia zarodka w krezce grzbietowej żołądka, w pobliżu jego krzywizny większej.
Mezenchyma krezki ulega rozplemowi, wypuklaiąc nabłonek otrzewnej(ryć.
IZ).
Wypuklenie to następnie rozrasta się i równocześnie oddziela od krezki, pozostając z nią w łączności przez korzeń śledziony.
Rozrastanie się śledziony nie jest równomierne, wskutek tego w miejscach słabszego wzrastania powstają mniej lub bardziej głębokie wręby, które następnie zanikają.
W krańcowych przypadkach szczególnie głębokie wręby mogą całkowicie oddzielać części narządu, tworząc wtedy śledziony dodatkowe, występujące najczęściej w okolicy wnęki.
Wyjątkowo śledziona może składać się z licznych i różnej wielkości okrągławych tworów, o czym była mowa poprzednio.
Przez korzeń i wnękę do zawiązka śledziony wcześnie wnikają naczynia krwionośne.
Tkanka mezenchymama narządu, leżąca na jego powierzchni, różnicuje się w otaczającą narząd torebkę zwaną błoną włóknistą, natomiast tkanka towarzysząca naczyniom--w bele czk i ś le dziany.
Pozostała część mezenchjmy tworzy miąższ śledziony, czyli m i a z g ę(pulpą), zbudowaną z tkanki siateczkowatej.
Część tej miazgi, otaczająca drobne gałązki tętnicy śledziono wet, w 6 miesiącu różnicuje się w tkankę chłonną zgrupowaną w grudki c hłonneśledzion owe(flliculi lgmphuici splenici).
Zespół tych grudek tworzy miazgę białą śledziony.
W pozostałej części tkanki siateczkowatei rozkrzewia się gęsta sieć naczyń krwionośnych i tworzy miazgę czerwoną śledziony:w okresie płodowym powstają w niej wszystkie morftyczne elementy krwi.
W życiu pozapłodowym rolę tkanki krwiotwórczej pełni tylko miazga biała.
Dostarcza ona ustrojowi limfocytów i monocytów.
Naczynie krwionośne.
Ściana żołądka.
Zawiązek śledziony.
Krezka grzbietowa.
Ryc, 12.
Zawiązek śledziony ó-tygodniowego zarodka.
Mikrofotografia.


Budowa śledziony.
z wyjątkiem wnęki śledziony, do której przytwierdzony jest korzeń doprowadzający naczynia i nerwy, narząd pokryty jest błoną surowiczą i pod nią położoną błoną włóknistą, odgryw@iącą rolę toreb k i.
Z torebki przez wnękę wnikają również do śledziony towarzyszące naczyniom pasma tkanki łącznej włóknistej, wytwarzające w niej bele c z k i śle d z i o ny.
Poza tym wnętrze śledziony wypełnia tkanka siateczkowata.
W narządach chłonnych można wyróżnić cztery typy komórek siateczki tworzących zrąb tych narządów.
Są to komórki histiocytarne, ńbroblastyczne, dendrytyczne i splatające się(zwane także komórkami o złączach palczastych).
Podczas gdy komórki histiocytarne(fagocytujące)i ńbroblastyczne(wytwarzające włókna)występują we wszystkich obszarach narządów chłonnych, to komórki dendrytyczne i splatające się występują jedynie w obrębie ściśle określonych obszarów.
I tak komórki dendrytyczne umiejscowione są w strefie grasiczozależnej(tzw. obszar T), a komórki splatające się umiejscawiają się na obszarze szpikozależnym(tzw. obszar B).
Uważa się, że komórki te są komórkami uzupełniającymi systemu immunologicznego.
Błona surowicza(tunica serosa), czyli otrzewna śledziony, jak każda tkanka tego rodzaju, składa się z warstwy tkanki łącznej z zewnątrz pokrytej nabłonkiem surowiczym(mesothelium)i złożonym z jednej warstwy wielobocznych komórek płaskich.
Błona włóknista Ounica fbrosa), czyli torebka śledziony, zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej, składającej się głównie z krzyżujących się pasm włókien.
Torebka.
żyta miazgi Zatoka śtedzionowaOsłon na Schweiger-Seid la Ciałko śledzionowe(obszar 8)Tętniczka centralna Około naczyniowa pochewka limfatyczna(obszar T s strefagrasiczozależna)Beleczka śledzionowa Żyły beleczkowe.
Tętniczka beleczkowa 8.
***'***************. . '****'*, '*. ****, *'', Ż*'. . , *, . *p*""*. .
, *, *'-::y, ?\s-(Ś((jĘj(Ńgyóą t. . . . *-:jŻs iąyQjŃŃfjjjĆj-'żŻj((jfjjj:****.
Ił.
Strefa brzeżna.
Tętniczka cenrrd*na.
91449.
:ej zćó.
Strefa TętniczKe brzez 98 ąazelkowB.
Około naczyniowa pochewka limfatyczna(obszar T e strefa grasiczozależna)We.
13. Schemat budowy śledziony.
Pasmo miazgi.
ęągdajnych i sieci sprężystych.
Tkanka ta prócz komórek tkanki łącznej zawiera również yjąórki mięśniowe gładkie, choć u człowieka stosunkowo nieliczne.
U niektórych ssaków, jj, u kota i konia, ilość tkanki mięśniowej jest znacznie większa, toteż u nich torebka jest Qąthnie kurczliwa.
Pozwala to na bardzo szybkie wyciśnięcie krwi ze śledziony do ywiobiegu, dlatego też taki typ śledziony nazywa się "śledzioną magazynującą".
Śledziojęludzką nazywa się, śledzioną metaboliczną", ponieważ krew wypełniająca miazgę czerwoną śledziooy zalega łam dłużej, jest więc włączona do wielu procesów metabolicznych.
Mięśniówka śledziony ludzkiej, ilościowo uboga, utrzymuje jednak torebkę w stanie ąapiętym.
Beleczki śledziony Orabeculae spienione), podobnie jak torebka zbudowane są z tkanki jącznej włóknistej z domieszką mięśniówki gładkiej.
Beleczki te przez wnękę wnikają(ryc.
tą)w głąb narządu w postaci grubych konarów rozgałęziających się na coraz cieńszegałęzie.
Najdrobniejsze z nich dochodzą do wewnętrznej powierzchni torebki i łączą się z nią.
Dzięki temu torebka i beleczki tworzą razem jednolicie działający włóknista-mięśniowy zrąb śledziony.
Rozszerza się on i zwęża w miarę powiększania się lub zmniejszania się całego narządu.
Miazga śledziony(pulpa spienieni.
Przestrzeń zawartą między torebką a beleczkami wypełnia tkanka siateczkowata.
Występuje ona(ryc, 13)w dwu postaciach:miazgi czerwonej i miazgi białej.
Miazga czerwona(pulpą rubrd)jest bogato zaopatrzona w naczynia krwionośne i w oczkach swej siateczki zawiera liczne białe i czerwone ciałka krwi, skąd nazwa jej pochodzi.
Miazga biała(pulpą alba)obejmuje w śledzionie pochewki limfatyczne wokół tętniczek pozabeleczkowych i łączące się z nimi ciałka śledzionowe.
Pochewki i ciałka śledzionowe otacza obszar, w którym jest więcej limfocytów niż w miazdze czerwonej, ale nie są one tak gęsto ułożone jak w miazdze białej.
Pochewki limfatyczne otaczające tętniczki pozabeleczkowe zawierają głównie limfocyty T, dlatego też obszar ten nazywany jest obszarem lub strefą grasiczozależną(ryc, l 3).
Ciałka śledzionowe ze względu na dużą zawartość limfocytów B nazywa się strefą grasiczoniezaleZDĘ.
Prekursory limfocytów miazgi białej napływają do śledziony z grasicy w przypadku limfocytów T, natomiast w przypadku limfocytów B bezpośrednio ze szpiku kostnego.
Zrozumienie układu jednego i drugiego rodzaju miazgi wymaga znajomości budowy i rozmieszczenia naczyń krwionośnych śledziony, które należy najpierw poznać.
Naczmiatętnicze.
Kilka końcowych gałęzi tętnicy śledzionowej wnika przez wnękę do śledziony.
Rozgałęziając się, tętnice te biegną w beleczkach śledziony:nie dochodzą one jednak do najmniejszych beleczek podtorebkowych, lecz wcześniej opuszczają je i wstępują do miazgi.
W beleczkach naczynia te mają na ogół typową budowę tętnic(ryc, l 4 k cienką błonę wewnętrzną i charakterystyczną okrężną mięśniówkę gładką w błonie środkowej:nie posiadają natomiast odrębnej błony zewnętrznej, zastępuje ją bowiem tkanka włóknista beleczki śledziony.
Tętnice beleczkowe nie tworzą połączeń między sobą, a więc są tętnicami końcowymi.
Po wyjściu z beleczek do miazgi(średnica tętniczek wynosi wtedy przeciętnie około 201 mikronów)wstępują one każda oddzielnie do grudek chłonnych(kształtu czy to kulistego, czy częściej owalnego, a nawet bardziej wydłużonego)i przybierają nazwę Jęlniczek środkowych(ryć, 13 i l 5).
Tętniczka środkowa rozgałęzia się wewnątrz grudki na mniejsze tętniczki i równocześnie oddaje nacz 3@a włosowate odżywiające tkankę chłonną grudki.
Grudki chłonne śledzionowe, podobnie tak inne grudki chłonne, tworzą często jaśniejszy ośrodek reakcji(ośrodek rozmnażania:t.
T.
Po opuszczeniu grudki chłonnej tętniczki środkowe rozgałęziają się kilkakrotnie w miazdze czerwonej na tzw tętniczki pęd ze I k o w a te albo p ę d ze I ki(penicillkryć, l 5).
W każdej z nich wyróżnić można trzy odcinki:1)odcinek początkowy o budowie typowej dla naczyń przedw(osowatych(p. dalej), zawierający w błonie środkowej okrężne komórki mięśniowe gładkie, J o 4 cinek środkowy pozbawiony mięśni, otoczony natomiast zwartą pochewką(Schweiger-Seidla)z komórek siateczki, i 3)odcinek końcowy o budowie naczynia włosowatego, zbudowen Już trlko z samego śródbłonka.
Dalszy los naczyń włosowatych i ich stosunek do naczyń żylnych nie został całkowicie wyjaśniony.
Przyjmowane są trzy możliwości:O we 4 N 2 Jednych badacz:oaczmka te otwierają się wprost.


to oczek siateczki tkanki otaczającej:2)według innych przechodzą one w szerokie naczynia zawłosowate żylne, zwane zatokami śledziony(sinus(tenis s. splenici).
W pierwszym przypadku krew opuszcza(chwilowo)naczynia i krążenie staje się otwarte, w drugim krążenie jest zamknięte(w naczyniach krwionośnych):3)inni jeszcze badacze przypuszczają, że występują oba rodzaje krążenia obok siebie równocześnie, to znaczy, że część naczyń włosowatych otwiera się wprost do siateczki, część do zatok śledziony, jak to widać na ryc, 15.
W każdym razie zarówno wewnątrz siateczki, jak i wewnątrz zatok można stale obserwować wszystkie rodzaje krwinek(p. dalej).
yfj-cjcj, , cj-!p. .
yfj-cjcj, , cj-!p. . sć.
-Tunica fibrosa.
g s-TrabeculaesplenicaeMiazga czerw*na.
Follicu li Wrnohatsr(emci-żyła be lecz kawa-Miazga CZPTWOO d.
beleczkowa.
0, 1 mmFollieuli lymphat, lienales Ryc.
14. Przekrój przez śledzionę.
Powiększenie małe.
Zatoki śledziony(sinus lienis s. splenici), do których przypuszczalnie uchodzi przynajmniej część naczyń pędzelkowatych, mają budowę swoistą(ryc.
W.
Ścianę ich tworzą wydłużone komórki zmodyfikowanego nabłonka, zwane pręcikowymi lub brze żnymi, ponieważ ograniczają obrzeże zatok:łączą się one ze sobą wypustkami bocznymi.
Szerokie te naczynia otoczone są i wzmocnione od zewnątrz spiralnie biegnącymi włókienkami kratkowymi.
Ściany zatok nie są szczelne i między ich komórkami brzeżnymi z łatwością mogą się przeciskać krwinki zarówno do otaczającej naczynia 9 ahki siateczkowalel Oniazgi czerwonej), jak i w kierunku odwrotnym z tkanki do zatoki Bałaby to więc druga droga poza otwartymi włosowatymi zakończeniami tętniczek pęłzelkowatych, którą krwinki mogą przedostawać się do tkanki siateczkowatej z naczyń Wwionośnych.
Ostatnio wysuwa się koncepcję, że przestrzenie występujące między W(córkami pręcikowymi zatok śledzionowych są niestałe:powstawać mają one podczas.
przechodzenia krwinek z zatok do tkanki siateczkowatei.
Śródbłonki naczyń zatok śledzionowych nie posiadają błony podstawnej.
Naczynia żylne zbierają krew z zatok(ryc, li).
Biegną one początkowo przez miazgę czerwoną, następnie wnikają do beleczek, tam łączą się w większe żyły beleczkowei następnie w większe pnie wychodzące ze śledziony przez wnękę.
W beleczkach Oyc.
14)żyły nie mają innych warstw poza śródbłonkiem, pozbawione są więc błony środkowej oraz zewnętrznej:obie zastępuje włóknista tkanka beleczek śledziony.
Pemcill.
Sinus splenicus.
Tętniczka środkowa.
Tętniczka środkowa\Z(64 szóF Z ł.
Tunica tbrosa.
Trabecula splenica'Żyła beleczkowaTętniczka środkowa Żyły miazgi.
*'Folliculus lymphat, splenicus.
Tętnica beleczkowa.
Żyta beleczkowa.
Ryc.
15. Schemat układu naczyń krwionośnych śledziony:wg Szymonowicza.
Tkanka siateczkowata miazgi czerwonej składa się z typowych dla niej komórek gwiazdkowatych(ryć, 16)i włókienek kratkowych(srebrochłonnych), tworzących luźną sieć dookoła zatok śledziony(ryć, 16 i l 7).
Zdaniem większości badaczy komórki siateczki nie są zdolne do fagocytozy.
Część badaczy jednak uważa, że komórki siateczki mogą się odrywać od podłoża i jako wolne makrofagi lub monocyty biorą aktywny udział w procesie fagocytozy.
Także sporne Jest zagadnienie, czy komórki brzeżne(pręcikowe)zatok śledziony są zdolne do fagocytozy Część autorów, jak np.
Leonhardt 09691, neguje udział komórek pręcikowych w procesie fagocytozy.
Wszystkie wyżej wspomniane komórki stanowią aparat żerny śledziony, z@órrm stykąją się krwinki, zarówno te, które znajdują się w zatokach, jak i te, które przedoslOą się do tkanki siateczkowatei.


Zatoka śledziony.
ygg-6676.
*i oś*.
Zatoka śledziony.
'Tkanka si atecz kowala.
łyc.
16. Obraz siateczki miazgi czerwonej śledziony po wypłukaniu krwi z zatok i otaczającej je tkanki siateczkowatej.
Powiększenie duże.
-Zatoki śledziony.
Siateczka włókien krat kowychRrc.
17. Plastyczna rekonstrukcja siateczki włókien kratkowych otaczających zatoki śledziony:wg Kobotha z Bargmanna.
Czynność śledziony.
Głównym składnikiem śledziony jest tkanka siateczkowata i obficie w niej rozgałęziona ileś naczyniowa, zwłaszcza sieć zatok śledziony.
Luźna budowa ścian zatok powoduje, że łrew płynąca przez śledzionę kieruje się nie tylko korytem naczyń krwionośnych, lecz.
przesącza się również przez luźno zbudowane ściany zatok i przez tkankę siateczkowatąmiazgi czerwonej.
Zarówno komórki pręcikowe zatok, jak i komórki siateczki oraz wolne makrofagi i monocyty wykazują aktywność żerną.
W warunkach prawidłowych głównym zadaniem wszystkich tych elementów żernych jest niszczenie starzejących się krwinek czerwonych, uwalnianie zawartej w nich hemoglobiny, dalszy chemiczny rozkład tego złożonego związku białkowego i przekazywanie produktów tego rozkładu do krwi żyły śledzionowej i dalej do wątroby.
Z produktów tych wątroba syntetyzuje barwnik żółciowy, bilirubinę(podobną czynność żerną w stosunku do krwinek czerwonych spełniają niektóre inne komórki układu siateczkowo-śródbłonkowego, jak np. komórki Browicza-Kuplera naczyń zatokowych wątroby).
W miazdze czerwonej śledziony prócz krwinek czerwonych ulega zniszczeniu również i część ziarnistych krwinek białych.
Obok powyższej funkcji hematolitycznej śledziona spełnia jeszcze rolę limfbpoezy, producenta limfocytów:wytwarza je tkanka chłonna miazgi białej-grudki chłonne śledzionowe.
Tkanka siateczkowata śledziony wytwarza poza tym ciała odpornościowe i w przypadkach zakażenia ustroju niszczy drobnoustroje.
W niektórych chorobach zakaźnych śledziona pod wpływem bodźców patologicznych, np. w zimnicy, powiększa się bardzo znacznie.
W niektórych chorobach krwi, śledziona może się stać ponownie narządem krwiotwórczym, podobnie jak w okresie płodowym.
W czasie gdy naczynia krwionośne śledziony ulegają rozszerzeniu, narząd ten powiększa się i staje magazynem krwi.
Tę rolę śledziona ludzka stosunkowo uboga w tkankę mięśniową gładką spełnia w stopniu niezbyt dużym w porównaniu do niektórych ssaków, np. konia.
Naczynia i nerwy.
Tętnice.
Śledzionę zaopatruje t. śledzionowa, gałąź pnia trzewnego(z aorty brzusznej).
Biegnie ona wzdłuż górnego brzegu trzustki powyżej z, śledzionowej i przed wejściem do wnęki śledziony, objęta więzadłem przeponowa-śledzionowym, dzieli się na kilka(6-8)gałęzi końcowych.
Z dalszym przebiegiem tętnic, które podobnie jak żyły leżą w beleczkach śledziony, zapoznaliśmy się wcześniej.
Z gałęzi bocznych t. śledzionowejw więzadle żołądkowa-przeponowym do dna żołądka biegną 11, żołądkowe krótkie, w więzadle żołądkowa-śledzionowym zaś t. żołądkowa-sieciowa lewa kieruje się do trzonu żołądka.
Stosunki te mają znaczenie przy usuwaniu śledziony.
T. śledzionowa jest tętnicą grubą i już w dzieciństwie przebiega wężowata.
Żyły.
Ż, śledzionowa odprowadza krew z narządu.
Stanowi ona jeden z trzech głównych dopływów z, wrotnej Oend portde), który wiedzie krew ze śledziony do wątroby.
Oba pozostałe dopływy są to:żż, krezkowe górna i dolna, które prowadzą krew z jelit do wątroby.
Przeszkoda w układzie z, wrotnej powoduje powiększenie sprężystej śledziony, która wtedy czasowo chroni wątrobę przed nadciśnieniem.
Naczynia chłonne.
Według nowszych danych śledziona zawiera nie tylko naczynia chłonne podsurowicze w obrębie błony włóknistej(sieć powierzchowna), ale również głębokie, biegnące w beleczkach wzdłuż tętnic i dochodzące aż do grudek chłonnych śledzionowych.
Z wnęki chłonka odpływa do węzłów trzustkowa-śledzionowych i dalej do węzłów trzewnych(t.
U, ryc, l 59).
Nerwy.
Włókna nerwowe śledziony są to gałęzie zwoju trzewnego, które jako splot śledzionowy otaczają t. śledzionową oraz Jej gałęzie i przez wnękę wstępują do beleczek.
Są to głównie nerwy bezrdzenne, które zaopatrują mięśniówkę beleczek i torebki, oraz niezbyt liczne włókna rdzenne, prowadzące włókna czuciowe do błony surowiczej i beleczek.
Streszczenie Śledziona(spień s. lien)Jest wagazmem krwi, narządem rozkładu głównie erytrocytów i miejscem wytwarzania limfocBów Jest to narząd nieparzysty, o bardzo zmiennym kształcie, położony w podżebrzu lewym.
Często, w zależności od narządów sąsiednich, .


śledziona przybiera formę Oóiściennej piramidy podstawą skierowanej ku dołowi.
Jej największa, wypukła powierzchnia przeponowa(fcies didphragmuica)przylega do przepony:wklęsła, przyśrodkowa powierzchnia trzewna(Rcies msceralis)w swej części przedniej przylega do żołądka(fcies gdstricd), w części tylnej do nerki Oqcies renalis)i w najmniejszej części dolnej, podstawnej--do zgięcia lewego okrężnicy(fqcies colica)powyżej zaś zazwyczaj do ogona trzustki.
Na powierzchni żołądkowej w pobliżu granicy z powierzchnią nerkową leży podłużne wgłębienie-wnęka śledziony(hilum splenicum), przez którą wchodzą i wychodzą naczynia i nerwy śledziony.
Długa oś śledziony biegnie mniej więcej równolegle do dziesiątego żebra, szerokość zajmuje przestrzeń od dziewiątego do jedenastego żebra.
Brzeg górny narządu(marga superior)jest wypukły, cienki i karbowany, brzeg dolny(morgo interior)jest grubszy, tępy i bardziej równy.
Koniec tylny(eatremitas postrior)zbliża się do kręgosłupa, koniec przedni(eatremitas antenom w warunkach prawidłowych nie przekracza lewej linii żebrowa-stawowej:śledziona nie dochodzi więc do łuku żebrowego.
Deży ona wewnątrzotrzewnowo, przymocowana do torby sieciowej więzadłem przeponowa-śledzionowym(lig, phrenicosplenicum)i żołądkowa-śledzionowym(lig, go(rosą(enicum).
Na więzadle przeponowa-okrężmczym(lig.
phrenicocolicum)spoczywa przedni koniec narządu.
Łącznotkankowa błona włóknista Ounicd fbrosd)i beleczki śledziony Ordbeeulaesplenicae), zawierające niezbyt liczne komórki mięśniowe gładkie, obejmują miazgę śledziony(ąuląd)utworzoną z tkanki łącznej siateczkowatej.
Przez wnękę śledziony wstępują tętnice do beleczek jako tętnice beleczkowe:następnie opuszczają one beleczki i każda z nich wchodzi do oddzielnej grudki chłonnej śledzionowej(flliculus lgmphaticus)jako tętniczka środkowa.
Po opuszczeniu grudki dzieli się ona na tętniczki pędzelkowate, czyli tzw. pędzelki(penicillik ich części końcowe jako krótkie naczynia włosowate prowadzą bądź do siateczki miazgi czerwonej, bądź do zatok śledziony(sinus sąlenicis).
Odpływ krwi odbywa się przez żyły beleczkowe.
Zatoki i otaczająca siateczka wypełnione krwią tworzą miazgę czerwoną, grudki chłonne śledzionowe---miazgę białą.
SERCE Serce(car s. cdrdid)narząd ośrodkowy układu naczyniowego jest mięsniem wydrążonym, odgrywającym rolę zarówno pompy ssącej, jak i tłoczącej:pobiera ono krew krążącą w ustroju z obu żył głównych, górnej i dolnej, oraz z żył płucnych i wtłacza ją do tętnic, do aorty i do pnia płucnego, a z nich dalej do sieci włosowatych całego organizmu.
Serce(ryc, 1)dzieli się na dwie podobne do siebie połowy boczne:prawą lub se re e prawe, w którym krąży krew żylna, oraz lewą lub serce lewe, w którym krąży krew tętnicza.
Serce prawe tłoczy krew do małego(płucnego)krążenia, lewe do wielkiego, przy czym obie połowy kurczą się stale równocześnie i wypychają tę samą ilość krwi.
Każda z obu połów serca dzieli się z kolei na dwie części:jedną mniejszą, górną, o cienkich ścianach, zwaną przedsionkiem(atrium), do której krew dopływa z zewnątrz:drugą większą, dolną, o ścianach grubszych i bardziej odpornych, zwaną k om o r ą Oentriculus), która wypycha krew z serca.
Każdy przedsionek, prawy i lewy, łączy się z odpowiednią komorą obszernym otworem, ul ś ciem przedsionkowa-komorowym(ostium dtriotentriculare), a każda komora z początkiem wielkich tętnic:komora prawa ujściem pnia p ł u c n e g o(os@um Jrunci pulmondlis)z pniem płucnym, komora lewa ul ś ciem aorty(os@um dortae)z tętnicą główną(aortą).
Natomiast obie połowy serca, prawa i lewa, całkowicie przedzielone są podłużną.
przegrodą(septym cordisS, która na poziomie przedsionków ma nazwę przegrody międzyprzedsionkowej(septum interdtriole), na poziomie komór--przegrody międzykomorowej(septum interuentriculare).
We wszystkich czterech ujściach umocowane są odpowiednie zastawki, które regulują prąd krwi, nie dając mu cofać się z wielkich tętnic do komór ani do przedsionków.
W żywym sercu występuje na przemian skurcz(sgstole)i rozkurcz(dicstole)komór i przedsionków.
Kiedy przedsionki wypełniają się krwią, komory się opróżniają.
Następnie rozkurczają się komory i krew przez ujścia przedsionkowa-komorowe prawe i lewe przepływa z przedsionków do komór.
Przy osłuchiwaniu serca odbiera się wrażenia słuchowe dwóch różnych rodzajów s zm ero w, które zwane są, tonami"serca.
Ton pi er ws z y, czyli 1 on mi ęśni o wy, pochodzi głównie z kurczących się komór, 1 o n d r u g i wywołany jest czynnością zastawek aorty i pnia płucnego.
W tętnicach wielkiego krążenia, w aorcie i jej rozgałęzieniach, jak również w sercu lewym płynie krew jasnoczerwona, bogata w tlen, krew "tętnicza":w żyłach wielkiego krążenia, żyłach głównych górnej i dolnej oraz ich dopływach i w sercu prawym-krew uboga w tlen, ciemnoczerwona, krew "żylna".
W naczyniach krążenia małego(płucnego)stosunki są odwrotne.
Wszystkie naczymia, w których krew kieruje się do serca, noszą nazwę żył, wszystkie zaś te, w których krew odpływa z serca tętnic, niezależnie od jakości krwi, jaka w nich krąży.
Pod względem swego pochodzenia serce nie jest niczym innym jak odcinkiem cewy naczyniowej, który osiągnął dużą siłę i grubość przez powiększenie swego światła i przyrost mięśniówki swej ściany.
Dlatego też w układzie naczyniowym serce zajmuje odrębne miejsce, które słusznie można nazwać, ośrodkowym"w odróżnieniu od, obwodowych"naczyń.
W aparacie krążenia zwykły układ cew, taki np. jak w jelitach o kurczliwej ścianie, bez włączonego silnika nie wystarcza:do pracy narządów wymagane są bowiem bardzo zmienne oraz różne ilości krwi i często zapotrzebowanie bywa bardzo nagłe.
Serce ludzkie wypycha na minutę od 3 do 30 litrów krwi:przystosowane jest więc do wielkich różnic zapotrzebowania.
Do wykonywania tak wielkiej i zmiennej pracy zwykle cewa naczyniowa nie wystarcza i zachodzi konieczność włączenia odrębnego silnika, jakim jest serce.
W jaki sposób przekształca się ono ze zwykłej cewy naczyniowej zostanie omówione poniżej.
ROZWÓJ SERCA.
Serce zarodka ludzkiego zawiązuje się w początku 4 tygodnia z mezodermy głowowej, położonej do przodu od rynienki nerwowej.
W tym też czasie pojawiają się pierwsze pary somitów.
Tuż przed Wm okresem na skutek rozszczepienia się mezodermy tarczy zarodkowej powstaje jama osierdzia(cmum pericardii).
Jama ta rozszerza się szybko na.
Szmerami serca klinicyści nazywają tony zmienione chorobowo.


-Cavum per**dr***.
jwki i następnie zagina się podkowiasta do tyłu(ryć, 181, gdzie przechodzi w jamy opłucnej.
jąma osierdzia leży między przylegającą do ektodermy blaszką mezodermy ściennej y Myszką mezodermy trzewnej, pokrywającą endodermę głowowego odcinka cewy jwęąrmowei.
Wkrótce na skutek rozrastania się do przodu rynienki nerwowej i oddzielenia-gę zarodka od pęcherzyka żółtkowego jama ta przesuwa się na powierzchnię przednią jelita głowowego(ryc, l 9), j(gteriału do utworzenia serca dostarcza blaszka mezodermy trzewnej, pokrywająca adodermę na dnie Jamy osierdzia Nosi ona tu nazwę płyty sercowej.
Z niej ąywędrowują podobne do mezenchmy komórki mgioblastu, które między płytą sercową ą endodermą łączą się w sznury:sznury te z kolei przekształcają się w dwie podłużne cewy ęródbłonkowe, prawą i lewą Cewy te łączą się swymi odcinkami środkowymi w pojedynczą cewę sercową Parzyste, rozwidlone końce tej cewy łączą się również z powstąjącymiz aogiob*as*u naczyniami krwionośnymi zarodka:końce przednie z tętnicami ągwnymi(aortami), końce tylne z żyłami(ryc, zł).
Mezoderma płyty sercowej obrasta jąstępnie cewę śródbłonkową serca, tworząc dokoła niej cewę przekształcającą się później ę mięśniówkę serca.
Cewa ta połączona jest z mezodermą trzewną jelita głowowego za pomocą krezki grzbietowej serca(mesocardium dorsdle).
Krezka wkrótce zanika i cewa-ereowa biegnie przez Jamę osierdzia przymocowana do jej ścian tylko swymi końcami, przednim i tylnym, przechodzącymi w naczynia krwionośne.
Wewnętrzna, śródbłonkowacewa serca jest zawiązkiem jego śródbłonka i błony łącznotkankowej, czyli wsierdzia(endocardium), zewnętrzna cewa mezodermalna-zawiązkiem mięśniówki serca, czyli śróds ter dzi a(mgocardium)oraz pokrywającej je błony, czyli nasierdzia(epicordiurn).
Cewa serca wzrasta na długość szybciej niż osierdzie, wskutek czego zaczyna się wyginać.
Najpierw przybiera ona kształt litery S(ryć, 21 a), następnie zaś tworzy pętlę wierzchołkiem skierowaną w dół i w stronę prawą(ryc, 21 b).
W tym okresie rozwoju w sercu można rozróżnić następujące odcinki:1)rozwidlony koniec dolny, czyli z a 1 okężylną(sinus tenosus), do której uchodzą żyły zasadnicze, prowadzące krew z zarodka, żyły żółtkowe, biegnące z pęcherzyka żółtkowego, oraz żyły pępkowe--z łożyska:2)wyżej zatoka żylna przechodzi w pierwotny przedsionek(atrium), a ten z kolei w część komorową pętli sercowej:.
Ryc.
18.
Kształtowanie się jamy ciała zarodka.
Widok ze strony grzbietowej:a-stadium jednej pary somitów, b-stadium 8 par:wzorowane na Areyu.
Jelito głowowe.
Cewa newowa.
Struna grzbietowa.
sten.
Rrc W Przekrój po 8 uż 6 pośrodkowy zarodka w stadium 10 par somitów:wzorowane na Cornerze.
X"ęe-ę?-jKró ęó i.
ił 8 P 6 FĄgąyf 7 r.
Tru ncuS ą r*er*os u s.
z 8 mnn.
Rynienka nerwowa.
JJ mrt.
r***.
**---Owodnia.
Truncus arteriosus-----Atrium deXl.
Ventricu lu s dexf?
Ęą.
-Somit-Aorta.
Jelito głowowe.
-Mesocardium dorsale.
-Jama osierdzia.
Cewa sercowa.
wzorowane na Payne.
****, amum sin.
---8%?
Venlriculus.
S. ?mrrt.
Atrium sin.
Ventriculus sin.
Ventriculus sin.
88 mm 8 Ryc, zł.
Serce zarodka widziane od przodu.
Liczby pod rysunkami oznaczają długość zarodka:wg Kramera z Pattena.


S)część komorowa składa się z bliższego ramienia zstępującego i z dolnego odcinka ramienia wstępującego:4)nieznaczne przewężenie cewy oddziela go od opuszki(bulbus)serca, dalszej części ramienia wstępującego:5)opuszka wreszcie przechodzi we wspólny pień tętniczy Oruncus drteriosus communis).
Dalsze nierównomierne wzrastanie serca powoduje następujące zmiany:1)zatoka żylna znajdzie się po stronie grzbietowej serca:2)przedsionek rośnie wszerz i tworzy dwa workowate wypukleniazwane u s z k a m i(ouriculae):obejmują one z obu stron pień tętniczy(ryć, 21 c):3)między przedsionkiem a komorą cewa sercowa zwęża się w spłaszczony k a na ł us z k o wy, czyli p rze ds i on k owo-k om o r o wy(ondlis duricularis s. dtriooentricularisk 4)ramiona pętli sercowej, prawe i lewe, zrastają się ze sobą i przez zanikanie zrośniętych ze sobą przyśrodkowych jej ścian tworzy się pojedyncza k o rn o r a s e r c a Oentriculus:ryc, 21 d, .
Ą Mesocard, 'dorsale.
V, wellina.
lit.
******inlerventr, posfj.
-Sute us.
W. pulmonalesĄv z?
I I gli Truncus azżer.
Atrium.
V, cara. . .
COOWł.
V, umbilicalisWcard, comm.
s*-V, card.
comm, dext.
W et frunę zon.
Sin os VSOOSUSV caeaiw V, pulman.
V, caya sup, dext.
(card, comm, dext)-Truncuspulmonalis V, pulman.
V caea sc. .
-Sulcus terminalis.
Sinus yenosus.
-V, obiją, atrii sin.
V, cava inf.
Sinus corori.
III.
--V, card.
comm, dext.
Sinus yenosus.
V, cava inf.
Ventricu I us dext.
Br 22.
Serce zarodka widziane od tyłu:a-stadium 810 somitów:b-12-14 somitówt 9*W--19 somitów, 4-5 tygodni rozwoju:e-8 tygodni:f-li tygodni.
Z Pattena.
Liczbami rzymskimi oznaczono tętnice łuków skrzelowych.
ej:5)na powierzchni zewnętrznej komory w linii zrostu ramion pętli utrzymuje się bru zda międzykomorowa(sulcus intertentricularis):6)przez zanikanie pierścieniowatego zgrubienia wsierdzia na granicy opuszki i komory opuszka zostaje włączona do komory jako jej s to z ek(conus).
To stadium cewy sercowej pojedynczej w rozwoju rodowym odpowiada budowie serca ryb.
U wyższych kręgowców serce podzieli się na prawe i lewe.
Podział ten rozpoczyna się u płazów, u których obejmuje on tylko przedsionki, u ptaków i ssaków---również i komory.
Kształtowanie się serca.
Podział banału przedsionkowa-komorowego.
Podział serca ludzkiego rozpoczyna się w 5 tygodniu życia płodowego w obrębie kanału przedsionkowa-komorowego.
Poduszeczkowatozgrubiałe jego brzegi, przedni i tylny, zrastają się swymi odcinkami środkowymi w p r z e gro d ę p o ś re dni ą(sep(um intermedium).
Dzieli ona światło kanału na dwa ujścia przedsionkowa-komorowe, prawe i lewe.
Podział przedsionka.
Podział pierwotnie pojedynczego przedsionka na prawy i lewy rozpoczyna fałd wsierdzia zwany przegrodą(przedsionkową)pic rwsz ą(septym primum), wyrastający w 5 tygodniu z tylnej i górnej ściany przedsionka(ryć, 23)w dół ku.
Vawula sin.
SiOUS VT.
Vawula dext, s*nus*en.
Septum spurium.
Septum li.
*e*um r.
'Atrium sin.
*V, pulmonalis.
s Tylna poduszeczka ujścia przedsionkowa-komorowego.
SwcusinleryenlócularisRyc.
23. Serce 9 mm zarodka widziane od przodu po otwarciu przedsionka:wzorowane na Tandlerze.
przegrodzie pośredniej kanału uszkowego.
Zanim jednak do zespolenia się ich dojdzie i nim zamknie się otwór podprzegrodowy utrzymujący komunikację między przedsionkami, wskutek zaniku górnej części przegrody, powstanie tzw. o tw o r o wal ny pi e r w s z y(frcmen otulę primum).
Przegrodę pierwszą uzupełnia tzw. przegroda druga(septum secundum), wyrastająca w 7 tygodniu z górnej przedniej ściany przedsionka prawego obok przegrody pierwszej Oyc, 23 i 241.
Ma ona kształt sierpa otwartego ku tyłowi.
Sierp ten tworzy następnie pierścień okalający swą wewnętrzną krawędzią otwór o w a I n y d r u g i(frdmen atole secundum).
Otwory te, pierwszy i drugi, nie pokrywają się ze sobą Oyc, 24 b).
Obie przegrody zrastają się przylegającymi ścianami:przegroda pierwsza zasłania otwór owalny drugi jako jego z a s 1 a w k a(odlania frdmmis otdlis).
Brzeg przedni zastawki nie zrasta się jednak do końca życia płodowego z krawędzią przednią tego otworu, pozostawiając tu(ryc, 24 b)szczelinę, przez którą do momentu urodzenia się płodu krew przepływa z przedsionka prawego do lewego.
Przedsionek prawy.
Przedsionek prawy stanowi główny zbiornik krwi żylnej zarodka.
Do przedsionka tego od tyłu uchodzi zatoka żylna serca, doprowadzająca krew z układu żylnego zarodka(ryc.
22)W zatoce Jej od początku wyróżnić można dwa rogi:prawy i lewy.


jęe, zza).
Do prawego wbada ż 3 ła zasadnicza wspólna prawa Oyc, 22 b), późniejszy yąeinek końcowy żyb głównej górnej(ryć, 22 d)i żyła główna dolna(ryć.
Zż e i dj:do roęgjewego-żyła zasadnicza wspólna lewa(ryc, 22 d, której odcinek końcowy utworzy ątokę wieńcowg(@n@coronarius:ryc, 22 e).
Wewnątrz przedsionka prawego ęye, za)ujście zatoki żylnej ograniczają dwie zastawki, prawa i lewa, które zrastając się ze wą w górnej części przedsionka tworzą przegrodę rzekomą(sepnm spurium, ą-e, zł).
Lewa zastawka zlewa się z przegrodą przedsionkową i zanika:pozostaje tylko OTBWB Sepiom vąleula słó.
Aorta.
*cuspumori.
Atrium slń.
*, cd*a su*.
Aorta. .
*ru*cu*.
pulrIóO, *um s*n.
yd*a b*cu*spiła js.
Venmculus sin.
SIOJS veOOSt.
. V, cava sup.
Foramen oyale-Septum I-V, cava inf.
-V, pulman, *us c*r*n.
-Vertriculus sin.
Semum I zasłania V, cava im.
-Sinus coron.
re 24.
Serce zaro 4888 Wa 6 e z lewej strony):a-ó-tygodniowego i b-3-miesięcznego:wzorowane na Areyu.
Szybkie rozrastanie się przedsionka prawego powoduje, że ujście zatoki żylnej zostaje włączone w jego tylną ścianę i w związku z tym uchodzące do zatoki obie żyły główne, górna i dolna, oraz zatoka wieńcowa zdobywają samodzielne ujście do przedsionka(ryc.
25).
Równocześnie zastawka żylna prawa, poprzednio ograniczająca wspólne ujście zatoki, dzieli się na trzy odcinki:1)zanikający odcinek górny ograniczający brzeg prawy ujścia żyły głównej górnej i przechodzący powyżej tego ujścia w fałd, tzw. grzebień graniczny(cristd terminalis:ryc, 2512)zastawkę żyły głównej dolnej i 3)zastawkę zatoki wieńcowej.
Szczególne znaczenie ma zastawka z, głównej dolnej:kieruje ona bowiem prąd krwi z, głównej dolnej do otworu owalnego i stąd do przedsionka lewego.
Septurn li ci y@V'.
Si(3.
SlfTLl******r**I V, cava nf.
Vawula V caae irf.
Z'ilvótJ's.
Gnata terminaiis.
-V, cava snu.
-Śoz?a i, giówna dotną*otwór owalny-Waha irunci pulmcn Verlóculus Jest.
Ryc.
25. Prawa połowa serca 4-miesięcznego płodu otwarta ze strony boczneit wg Prentissa z Areya.
Przedsionek lewy.
Przedsionek lewy gromadzi krew z żyły płucnej oraz krew przechodzącą przez otwór owalny z przedsionka prawego.
Rozrastanie się przedsionka lewego powoduje, że uchodząca do niego żyła płucna zostaje włączona w jego ścianę tylną(podobnie jak w przedsionku prawym zatoka żylnak najpierw końcowy odcinek pojedynczy, następnie jego gałęzie, żyła płucna prawa oraz lewa.
W rezultacie do przedsionka lewego uchodzi nie jedna, lecz cztery żyły płucne:dwie lewe i dwie prawe(ryć, 22 d ił.
Komory serca.
W końcu 4 tygodnia, po zespoleniu się obu ramion pętli sercowej w pojedynczą komorę serca(p. wyżej), z jej ścian wewnętrznych równolegle do bruzdy międzykomorowej Oyc, 23)wpukla się do światła komory fałd kształtu sierpa.
Jest to zawiązek części mięśniowej przegrody międzykomorowej.
Ramię przednie sierpa łączy się z przednią krawędzią kanału przedsionkowa-komorowego, ramię tylne z jego krawędzią tylną(ryc.
Zóa).
Między tymi ramionami utrzymuje się otwór międzykomorowy(ńrdmen interventriculare), łączący obie komory.
Otwór ten zostanie później zamknięty przez c z ęś ć bł oni a s tą p r z egr o dy(pers membrdndcedsept), wyrastającą z krawędzi otworu międzykomorowego w kierunku opuszki serca.
W utworzeniu części błoniastej bierze udział również przegroda pnia tętniczego i opuszki.
Przegroda ta zawiązuje się w 4 tygodniu z dwóch podłużnych fałdów wyrastających z wsierdzia pnia i opuszki(ryc.
Zó).
Fałdy te zrastają się następnie swymi wolnymi brzegami wewnętrznymi w przegrodę dzielącą wspólny pień tętniczy na aortę i pień płucny(ryć.
27).
W 7 tygodniuopuszkowa krawędź tej przegrody zrasta się z częścią przegrody błoniastej, wyrastającą z krawędzi otworu międzykomorowego, w całkowitą przegrodę błoniastą, przecinającą komunikację między komorami Równocześnie komora prawa zyskuje połączenie z pniem płucnym, komora lewa z aortą.
Przegroda pnia tętniczego i opuszki biegnie po linii spiralnej(ryc.
Zók w swej dolnej części ustawia się w płaszczyźnie czołowej, w części środkowej krzyżuje płaszczyznę strzałkową, w odcinku górnym ponownie ustawia się.


Atrium dext.
Ostu m atrioventri culare dext.
V, caya sup.
Osriumatrioventricula re cew.
Ventriculus dext.
A, pulmoralis sin.
--Seprum aorticopulmonale.
Fałdy opuszki, lewy i prawy.
Ostiom atriouenmculare sin.
-Łuk tętniczy III-Łuk tętniczy IV A, pulmonalis sin.
Worek aortalny-seprum aorO copulmonale.
-Septum interentriculare.
o We.
26. Tworzenie się przegrody międzykomorowej serca.
Serce otwarte od strony tomory prawej:a-zarodek dług, 12 mm:b-dług, 14. 5 mm:wg Hamiltona, Boyda i Mossmana.
r płaszczyźnie czołowej.
W wyniku tego jej przebiegu pień płucny i aorta tworzą dwie Ikręcąjące się dokoła siebie spirale, przy czym podstawa pnia płucnego, wychodząca 1 komory prawej, układa się do przodu i nieco w prawo od podstawy aorty, wychodzącej:komory lewej Bównocześnie z powstaniem dwóch większych fałdów wspólnego pnia tętniczego, ziejących go na aortę i tętnicę płucną, w pniu tym powstają dwa równoległe fałdy Weisze.
Toteż gdr@ł 6 większe zrosną się w przegrodę pnia i zostaną przez tę przegrodę rzepołowione, do światła aorty i tętnicy płucnej wpuklać się będą po trzy fełó Dwa z nich.
powstają z połówek fałdów większych i jeden z fałdu mniejszego Oyc, 27 b i c).
Później części dalsze(wyższe)fałdów tych zanikają, części zaś bliższe leżące w podstawie pnia płucnego i aorty zostaną wydrążone od góry i przekształcone najpierw w kieszonki otwarte to światła aorty i pnia płucnego(teina aortae et ociec trunci pulmonalis).
IIÓŻDŻCOWRDŻB SŻ?
ŚCŻBD SBTCR.
Histogeneza tkanki mięśniowej.
Zawiązek serca składa się początkowo z dwóch cew, wewnętrznej śródbłonkowei i zewnętrznej mezodermalnej(p. wyżeł ryc.
201.
Między nimi wytwarza się warstwa substancji galaretowatej, która wkrótce zanika.
Zewnętrzna cewa mezodermalna utworzona z płyty sercowej rozrasta się silnie i dzieli na zbitą warstwę zewnętrzną i gąbczastą warstwę wewnętrzną, która wypiera istotę galaretowatą.
Mezoderma tej cewy różnicuje się następnie w tkankę mięśniową serca.
Jej komórki twórcze, mioblasty, przyjmują postać elementów mezenchymy i łączą się w sieci.
W ich cytoplazmie pojawiają się miofibryle poprzecznie prążkowane.
Drobna część tej tkanki różnicuje się dalej w typ zbliżony do embrionalnego, charakterystyczny dla układu przewodzącego serca:reszta tworzy typową kurczliwą mięśniówkę serca(t.
T.
Wewnętrzna, początkowo gładka cewa śródbłonkowa wnika później w warstwę gąbczastą mięśniówki, jej śródbłonek powleka beleczki mięśniowe(trdbeculaecarneae)tej warstwy, dzięki czemu jama serca powiększa się o przestrzenie międzybeleczkowe.
W uszkach przedsionków powstają w ten sposób przeważnie równolegle do siebie przebiegające listewki, tzw. mięśnie grzebieniaste(musculipectindti), w grubych ścianach komór zaś ze zlania się beleczek powstają ponadto mięśnie brodawko w a 1 e(muaculi pdpillares).
Początkowo warstwa mięśniowa otacza serce płaszczem ciągłym, później jednak ciągłość ta zostaje przerwana na granicy między przedsionkami a komorami.
Przerywa ją mezenchyma wrastająca przez bruzdę wieńcową między przedsionki a komory:sięga ona do krawędzi wewnętrznej ujść przedsionkowa-komorowych, aż do organizujących się w nich zastawek.
Na obwodzie ujść tkanka ta tworzy pierścienie włókniste i trójkąty włókniste.
Tylko w tylnej ścianie kanału uszkowego utrzyma się wąski pomost tkanki mięśniowej, łączącej mięśniówkę przedsionków i komór.
Jako pęczek przedsionkowa-komorowy wejdzie on w skład układu przewodzącego bodźce skurczowe z mięśniówki przedsionków do mięśniówki komór.
*s xvę x\S-\.
Ryc.
27.
Rozwój przegrody aortowo-płucnej oraz zastawki aorty i pnia płucnego w pniu tętniczym.
Schemat:o-stadium 4 fałdów zastawkowych:b-dwa fałdy boczne łączą się z sobą, wytwarzając przegrodę aortowo-płucną:c-pień tętniczy podzielony na dwie cewy:przednią(górną)-pień płucny oraz tylną(dolną)-aortę:wzorowane na Hochstetterze.


zastawki przedsionkowa-komorowe.
Powstają one ze zgrubiałych krawędzi ujść wzedsionkowo-komorowych.
Do dolnych powierzchni zastawek przyczepiają się liczne ieleczki mięśniowe, odchodzące od ścian komór(ryć.
Zła).
Liczba ich ulega następnie edukcji, a ich odcinki górne, przyczepiające się do zastawek, przeobrażają się w łącznokankowe pasma, tzw. s tr u ny ści ęgnis te(chordae tendinede).
Warstwa gąbcza-sta mięśniówki Jama komory łeleczki mięśniowe.
Płatki zastawki przedsion kawo-komorowej.
QPs?
486 gś o@gę Y 9?ąć 4 P@Y 4@QO Q@Y@Y@.
Z\Z\.
Ryc.
28.
Schemat powstawania strun ścięgnistych i mięśni brodawkowatych z embrionalni warstwy gąbczastej mięśniówki komór:a-stadium embrionalne(wzorowane na Gegenbaurzek b-po ukończeniu rozwoju(wzorowane na Benninghoffie).
W ujściu przedsionkowa-komorowym prawym powstaje zastawka złożona z trzech płatków-zastawka trói dzielna(odleć trieuspidalis), w ujściu lewym-zartawkadwudzielna(taiła bicumidalis), zbudowana z dwóch płatków.
Krew wtłaczana do komór w chwili ich rozkurczu odchyla płatki zastawek:natomiast w skurczu komór napór krwi zamyka zastawki.
Napięte struny ścięgniste uniemożliwiają cofanie się płatków do przedsionków.
Serce zarodka rozpoczyna swą pracę rytmiczną w końcu 4 tygodnia, gdy zarodek ma i-17 par somitów, liczba skurczów wynosi początkowo około 65 na minutę, później wzrasta do 145.
WADY ROZWOJOWE SERCA.
4 ąŚ@Xw PŻ.
Struny ścięgniste-Warstwa wewnętrzna mięśniówki Warstwa środkowa(okrężna)Warstwa zewnętrzna mięśniówki*M. brodawkoweh*ama nomo*.
'Beleczki mięśniowe.
Rozwój serca jest procesem złożonym i w związku z tym stosunkowo często podlega zaburzeniom, w wyniku których powstają różnorodne wady rozwojowe tego narządu Często sprzężone są z nimi zaburzenia rozwojowe układu naczyń krwionośnych, zwłaszcza wielkich pni tętniczych wychodzących z serca oraz uchodzących do niego żył, zostaną omówione w dalszej części pracy.
Kształtowanie się serca i płodowego układu krwionośnego odbywa się od 4 do 8 tygodnia życia zarodka, toteż przeważająca większość wad rozwojowych serca jest następstwem zaburzeń w tym właśnie wczesnym okresie życia.
Przrpuszczalne przrczrrr powstawania wgd rozwojowych.
Geneza tych zmian oAiczęściei nie jest znana, prawdopodobnie jednak pewne czynniki chorobotwórcze działające w tym czasie na kobietę ciężarną mogą wpłynąć niekorzystnie na prawidłowość przebiegu złożonych procesów rozwojowych układu krążenia płodu.
Do takich czynników ateżą niektóre choroby zakaźne, np. toksoplazmoza, najczęściej jednak różyczka matk 3 aburzeniarozwojowe wywoływać również może niedobór w odżywianiu kobiety ciężar@, w szczególności awitaminozy.
Nie bez znaczenia jest także alkoholizm rodziców oraz Bóietlanie ustróu matki promieniami X.
Niewątpliwie jednak część wad rozwojowych.
ma charakter cech dziedzicznych.
Szczególnie uwarunkowane genetycznie mogą być zmiany w prawidłowym przepływie krwi.
Wiadomo bowiem, że siła i kierunek przepływu krwi wywiera wpływ na rozwój i kształtowanie serca.
Z badań eksperymentalnych(Stockard, Ancel i in. )wynika, że rzadko tylko można mówić o swoistym działaniu tych czynników i wywoływaniu stale określonego typu wady serca:przeciwnie, z reguły różne czynniki wywoływać mogą takie same wady, a jeden czynnik różne zaburzenia.
Najczęściej wpływają one na przemianę materii zarodka.
Poszczególne części serca i ich składniki wykazują w określonych momentach swego rozwoju wzmożony proces wzrastania i różnicowania.
Te właśnie momenty są szczególnie wrażliwe na działanie czynników hamujących prawidłowe procesy rozwojowe.
Po ustaniu działania hamującego narządy nie zawsze wracają do harmonijnego rozwoju, ich części powstrzymywane w rozwoju mogą nie nadążać za rozwojem całości i narząd kształtuje się nieprawidłowo.
Czynnikiem zniekształcającym dalszy rozwój serca są wytwarzające się wskutek powyższych zmian nieprawidłowe warunki krążenia krwi, zaburzenia hemodynamiczne.
Car.
Hyc.
29. Szyjne przemieszczenie serca(ectopiq cordis cermcolis):wg Pottera.
Zaburzenia rozwojowe serca polegają na:1)zatrzymaniu kształtowania serca we wczesnych stadiach rozwoju, 2)nieprawidłowym jego położeniu i 3)nieprawidłowej jego budowie.
Zatrzymanie kształtowania serca.
Niektóre zaburzenia w rozwoju układu krążenia powodują zatrzymanie się kształtowania serca we wczesnych stadiach rozwojowych i wtedy ostateczna budowa narządu może przypominać wcześniejsze stadia rozwoju osobniczego i rodowego.
Serce, w którym np. nie wytworzyła się przegroda międzyprzedsionkowai międzykomorowa(ryc, 30 i 3 l), przypomina swą budową serce ryb:brak przegrody międzykomorowej(ryc, 32 i 33)daje obraz serca płazów:gdy przegroda międzykomorowa jest niekompletna-powstaje serce jak u gadów.
Wady rozwojowe serca są obecnie przedmiotem dużego zainteresowania medycyny w związku z szybkim rozwojem chirurgicznego leczenia niektórych z tych wad.
Nieprawidłowe położenie serca(ectoąia cordis).
W rzadkich przypadkach serce może zachować swe pierwotne położenie, jakie miało w pierwszym miesiącu życia zarodka:leży ono wówczas w okolicy szyjnej(ectopia cordis cermcalis:ryc.
291.
Poza tym z osierdzia serce może przesunąć się do jamy opłucnej albo do jamy otrzewnej.
W przypadkach powierzchownego, szyjnego położenia serca okrywający je worek osierdziowy i powłoki skórne zanikają, obnażone nasierdzie po urodzeniu ulega zakażeniu, co zwykle bywa przyczyną śmierci.
W przypadkach przemieszczenia serca do jamy opłucnej lub otrzewnej osobnik dotknięty tą wadą może żyć nawet długo, jeśli ogólny stan jego zdrowia jest dobry.
Swym wierzchołkiem serce może być zwrócone nie w stronę lewą, jak normalnie, lecz w prawą:można mówić wtedy o prawostronnym położeniu serca(deatrocordid:ryc.
321.
Może to występować w przypadku odwrotnego położenia wszystkich trzew lub tylko ich części(situs inoersus to(@@s et parBwO Odwrotne położenie może dotyczyć całego serca, lub też tylko jego części prze 4 sio@Kowei lub komorowej.
W tych przypadkach w związku.


ueprawidłowym położeniem uiść wielkich pni tętniczych lub żylnych mogą wystąpić iurzenia krążenia(p. dalej).
Wady rozwojowe przegrodr serca.
Zdarzają się one zarówno w obrębie przegrody ędzyprzedsionkowei, jak i międzykomorowej.
Wyjątkowo przegrody te w ogóle mogą nie wytworzyć:serce składa się wtedy z pojedynczego przedsionka i pojedynczej mory:mówi się wówczas o sercu dwuprzedziałowym(car biloculare:ryć, 30 i 3 l), jak viększości ryb, o czym wspominano już wyżej.
W innych przypadkach pojedynczym pozostać może tylko przedsionek(cur monoatde)albo tylko komora(car monoventriculare:ryc, 32 i 3 S).
V caea, sup, de**.
4 orfa.
c.
30. Serce dwuprzedziałowe o pojedynczym wspólnym przedsionku i wspólnej komorze:wg Edwardsa.
V, caya sup.
V, cava im.
sV caya sup, sin.
A, pulmonalis sin.
-Truncus pulmonalis.
-Ventriculus c*mm u n*s.
-a oda Duc(es arteńosusTruncuspulman alt s-Atrium c*mmune.
*co***n**.
Ventric ul us.
9 W Schemat łO 4 żenia krwi w sercu dwuprzedziałowym(p. ryc.
3 Ok wg Edwardsa.
Znacznie częściej obie przegrody serca bywają niekompletne.
Mogą one nie łączyć się z sobą i nie podzielić pierwotnie pojedynczego ujścia przedsionkowa-komorowego(kanału uszkowego)na ujście prawe i lewe.
Nad zachowanym ujściem wspólnym przedsionkowa-komorowym(ostium dtriorentriculare commune persistens)utrzymuje się wtedy przedsionkowy otwór podprzegrodowy Obrdmen subseptdle persistens), przez który krew przedostawać się może z jednego przedsionka do drugiego oraz do obu komór.
Po urodzeniu połączenie między obu przedsionkami utrzymuje się najczęściej w przypadkach niezamknięcia się prawidłowo ukształtowanego otworu owalnego, o czym była mowa poprzednio.
Jest to zjawisko częste i zwykle nie powoduje zaburzeń w krążeniu.
zwum dext.
V, cava sup.
Atrium dext.
V, cava im. s.
ł ł.
--*um s*n.
Ryc.
32. Serce trójprzedziałowe o parzystych przedsionkach i wspólnej komorze.
Deatrocardid.
Widok od przodu:wg Edwardsa i wsp.
4 oda--A, pulmonalis sin.
Atrium str.
V, pulmonalis.
---Ventriculus GOTTUOIS.
Ryc.
33. Schemat krążenia w sercu tróiprzedziałowym:parzyste przedsionki:wspólna komora:wg Edwardsa.


ystępują one dopiero wtedy, gdy ciśnienie krwi w przedsionku prawym przeważa nad mieniem w przedsionku lewym i krew(żylna)z przedsionka prawego przedostaje się do*e*(twór owalny pozostaje otwarty, gdy jego zastawka ma luki lub jest zbyt mała.
Podobne trunki w krążeniu powstają w razie ubytków, dodatkowych otworów w samej przejdzie.
W przypadkach złożonych wad rozwojowych serca, utrudniających przepływ wi drogą prawidłową, komunikacja między obu przedsionkami może okazać się nawet wzystna(p. dalej).
Przegroda międzyprzedsionkowa może również ulec przesunięciu w stronę lewą lub ąwą.
W przypadku pierwszym ujścia żył głównych oraz ujście zatoki wieńcowej mogą się ależć obok żył płucnych w przedsionku lewym:odwrotnie-przy przesunięciu zegrody w prawo-ujścia obu, a nawet wszystkich czterech żył płucnych mogą być iłożone w przedsionku prawym.
Wady rozwojowe przegrody międzykomorowej.
Czasem przegroda międzykomorowa oże w ogóle się nie wytworzyć:mówi się wówczas o sercu jednokomorowym(car onooentriculare).
Uzasem przegroda międzykomorowa może mieć lukę w swej części oniastej.
Równocześnie występować mogą luki w przegrodzie spiralnej opuszki serca rarodkowego wspólnego pnia tętniczego, dzielącego ten pień na aortę i pień płucny.
razie braku przegrody pnia mamy do czynienia z zachowaniem się pnia tętniczego spójnego(truncus drteriosus communia persistens:ryc.
34). W innych przypadkach, choć.
A, palm, sin.
V, ęulm, sini.
V caya sup.
Pumo.
-Trune, arterCOOBOJfłiS Ventr, sin.
Boya.


STOSUNKI OGÓLNE Położenie, kształt i umocowanie.
Zarówno u człowieka, jak i u wszystkich ssaków serce położone jest w części środkowej jamy klatki piersiowej, dokoła objęte workiem surowiczym zwanym o s i e r d z i e m.
Położone tu w śródpiersiu przednim między obu workami opłucnej znajduje się ono:powyżej przepony, która je oddziela od trzew jamy brzusznej:do przodu od kręgosłupa(na wysokości wyrostków kolczystychpiątego do dziewiątego kręgu piersiowego), od którego oddziela je przełyk i aorta:ku tyłowi od mostka i chrząstek żebrowych stanowiących jego ochronną tarczę.
Wewnętrznemu podziałowi serca na cztery części, dwie komory i dwa przedsionki, odpowiada znacznie bardziej prosta forma zewnętrzna i tylko słabe oznaki zdradzają granice wewnętrznych przedziałów.
Serce osoby dorosłej Oyc, 35 i 36)ma mniej więcej formę stożka niezupełnie równomiernie ukształtowanego, spłaszczonego nieco od przodu ku tyłowi, zwłaszcza na zwłokach.
U noworodka kształt serca zbliżony jest bardziej do tworu kulistego, również nieco spłaszczonego.
Serce zamiera w czasie rozkurczu i mniej więcej po upływie jednego dnia wskutek stężenia pośmiertnego przybiera kształt serca skurczonego:wtedy komory, a zwłaszcza lewa, w przeciwieństwie do przedsionków prawie nie zawierają krwi i stan ten zachowuje A, cerobs communis sin.
Truncus-brachioceohalicus V, cava superior.
Aorta ascendens.
Auricula de-tła ConusdrteriosusAriom dextr u m.
Swe os coron dr*usVentricu lu s dexter.
Marga deder.
lncisura apicis cordis.
kawo-żebrowa.
's 86.
-A, subclawa sin.
Vcus aortaeUnia przejścia osierdzia w nasierdzie Lig, arteriosumTruncuspulmonalis.
Auricula sie.
8 peX córdis.
St z/cusiłleóeólricularis ant.
Fa cies Dulmonalis.
Venlriculus sin.
Brc.
35. Serce widziane od przodu.
Ustawienie opisowe(pionowe).
Powierzchnia most.
się, leżeli zwłoki w odpowiednim czasie były utrwalone.
Rozumie się samo przez się, że serce rozkurczone i skurczone różni się nie tylko kształtem, lecz również wielkością.
Dlatego też opis kształtu serca na zwłokach należy uzupełnić wynikami badania rentgenologicznego.
Wypełnione czy wzdęte, workowate serce w stanie rozkurczu, z zaokrąglonym koniuszkiem, jest znacznie większe od maksymalnie skurczonego.
Również części serca, które mają cienką ścianę, jak przedsionki, mogą się silniej rozszerzać:natomiast komory, o grubych ścianach mięśniowych, w czasie skurczu prawie zupełnie tracą swe światło.
Można odróżnić p o d s ławę(bdsis)serca, wierzchołek, zwany k oniuszkiem(dpea), i trzy powierzchnie:jedną przednią, rnostkowo-żeb r ową(fcies sternocostlis), drugą tylna-dolną, przeponową(fqcies dicphragmatica)oraz trzecią powierzchnię płucną(fqcies pulmonclis), która łączy obie poprzednie po stronie lewej.
W stanie skurczu powierzchnia ta zanika i tworzy tylko stępiony b r z e g I e w y(morgo sinister)serca.
Brzeg ten staje się powierzchnią, kiedy serce jest w stanie rozkurczu.
Po stronie prawej między powierzchnią mostkowo-żebrową a przeponową zaznacza się nieco zaostrzony brzeg prawy(morgo deater).
Asymetria.
Kierunek stożka sercowego jest następujący:p odstawa skierowana jest ku górze, ku tyłowi i w stronę prawą:koniuszek ku dołowi, do przodu i w stronę lewą:długa oś serca ma więc potrójnie skośne położenie:jest ona skierowana równocześnie z góry na.
Arcus aortaeA.
pulmonalis sin.
W. pulmonalessin.
Lig, y, cavae sin.
Atrium sin.
Venlriculus sinFaciespulmonalis.
Apex cordis.
A, pulmonalis dext.
DOWB.
V, cava sup.
W. pulmunales dext.
Unia przejścia osierdzia w nasierdzie.
*us*endrumC 8 V 8 fUfO*.
-V, cava im Atrium ded.
-Sulcusterminali sSu/cus 00(003015-Ventriculusdewt-Sulcus inlervenmcularis post.
Wargo dexter.
lncisura apicis cordis.
Ryc.
36. Serce widziane od tyłu.
Ustawienie opisowe(pionowe).
Powierzchnia przepo.


dół, od tyłu do przodu i ze strony prawej w stronę lewą:z każdą z trzech głównych płaszczyzn ciała wytwarza ona kąt około 45'.
Poza tym, zwłaszcza w obrębie komór, serce uległo skrętowi w stosunku do swej długiej osi w ten sposób, że prawy brzeg serca zwrócony jest bardziej do przodu niż lewy, a komora prawa leży bardziej powierzchownie niż lewa.
W wyniku powyższego asymetrycznego położenia przedsionek prawy znajduje się po stronie prawej, lewy-z tyłu, komora prawa z przodu, komora lewa po stronie lewej.
Patrząc od przodu z lewej połowy serca można zauważyć tylko wąskie pasmo komory lewej, a z przedsionka tylko uszko lewe.
Dlatego też rany skierowane od przodu trafiają przeważnie prawe serce.
W związku z powyższą asymetrią również przegroda serca ustawiona jest silnie skośnie, prawie czołowo:dlatego też np. pocisk karabinowy skierowany strzałkowa na lewo od mostka w komorę prawą może przejść przez przegrodę międzykomorową i uszkodzić również komorę lewą.
Większa część serca leży po stronie lewej, a tylko mniej więcej K po stronie prawej od linii pośrodkowej:znaczna część przedsionka prawego i nieznaczna--komory prawej.
Koniuszek serca, skierowany w stronę lewą, leży u dorosłego w piątym międzyżebrzu i tutaj, nieco przyśrodkowood linii sutkowej, między nią a linią przymostkową, styka się z przednią ścianą klatki piersiowej zazwyczaj poprzez języczek płuca lewego, który go pokrywa.
Sercewswym prawidłowym położeniu topograficznym, opisanym powyżej, swą długą osią skierowaną skośnie, trudne jest do analitycznego opisu anatomicznego.
Do celów tych można posłużyć się jedynie położeniem umownym, tzw. op is owym, czyli pionowym, w którym koniuszek serca zwrócony jest ściśle ku dołowi, podstawa ściśle ku górze, powierzchnia mostkowo-żebrowa zaś----ściśle do przodu.
Wyżej opisany kształt i skośne położenie stanowią typ przeciętny pod względem kształtu i położenia serca.
Badania na zwłokach oraz badania radiologiczne obok form pośrednich ustalają jednak również dwie inne, krańcowo odmienne postacie w związku z obu krańcowymi typami konstytucyjnymi budowy ciała.
W typie leptosomicznym(czy też tym bardziej w jego przesadnej postaci-typie astenicznym, o wydłużonej, wąskiej i płaskiej klatce piersiowej, serce jest bardziej wydłużone i skierowane bardziej pionowo(serce wiszące, car pendulum):w typie pyknicznym, o krótkiej, szerokiej i głębokiej klatce piersiowej, stosunkowo krótkie i szerokie serce układa się bardziej poprzecznie.
Na kształt i położenie serca, poza tymi czynnikami konstytucyjnymi, wpływa również wiele czynników funkcjonalnych, jak np. skurcz i rozkurcz serca, ruchy oddechowe itd.
Korona serca(eorond cordisĘ.
Osobliwy układ wielkich naczyń tętniczych wychodzących z serca(aorta i pień płucny)oraz żył uchodzących do serca(żyła główna górna i dolna oraz żyły płucne), tworzy koronę serca.
Korona wykazuje typową asymetrię, która W normalnych warunkach kojarzy się z typową asymetrią serca.
Umocowanie.
Serce objęte workiem osierdziowym spoczywa na przeponie oraz umocowane jest i zawieszone na swej koronie.
Po otwarciu worka osierdziowego, jest ono 4 o Jego stopnia ruchome, że koniuszek poruszać się może we wszystkich kierunkach, a całe serce może się obracać zarówno dokoła swej długiej osi, jak i swej osi poprzecznej.
W warunkach normalnych serce zamknięte w worku osierdziowym może się w nim biernie przesuwać o tyle tylko, o ile pozwala mu na to napięcie osierdzia.
z Reicher M.
, Murza-Murzicz M.
, Sylwanowicz W, Ęolia Morphologica t. VII, 1937/38.
Dalszym czynnikiem, który wpływa na umocowanie serca niezależnie od wpływów otoczenia, jest pociąganie płucne i wywołane przez nie sprężyste napięcie osierdzia.
W związku z tym rola korony serca jako aparatu wieszadłowego znacznie się zmniejsza.
Wpływy funkcjonalne na kształt i położenie serca(ryc.
37).
Szczególne zmiany kształtu i położenia powodują fazy czynnościowe, skurcz i rozkurcz serca:w chwili skurczu komór, kiedy przedsionki się rozszerząją i stopniowo uwypuklają napełniając się krwią, a sprężyste tętnice wypełniając się poszerzają się i wydłużają, następuje przesunięcie podstawy komór w kierunku przednio-dolnym(koniuszka serca), natomiast sarn koniuszek położenia swego prawie nie zmienia.
W rozkurczu komór odbywa się ruch odwrotny(p. dalej).
Aorta-.
W. pulmonałes.
4(rum.
4 mam.
Veotric ul us Veolriculus.
We, pułmonałes.
DiastoleRyc.
37. Schematyczny przekrój podłużny lewej połowy serca.
Objaśnienie w tekście wzorowane na Brausie i Elzem.
Również ruchy oddechowe(ryc 38)zmieniają położenia serca:w czasie wydechu serce układa się silniej w kierunku poprzecznym, podczas wdechu wraz z uniesieniem się klatki piersiowej i opuszczeniem przepony przybiera położenie bardziej strome, wtedy też korona serca unosi się, koniuszek zaś opuszcza i przesuwa przyśrodkowo.
Przy spokojnym oddychaniu zmiany kształtu i położenia nie są zbyt duże, są jednak duże przy wzmożonym oddychaniu.
W najgłębszym wdechu serce zstępuje aż do kąta żebrowego, poniżej wyrostka mieczykowatego, gdzie skurcze jego są wyczuwalne, a często nawet widoczne.
Oprócz tych rytmicznych zmian położenia zazwyczaj zachodzą jeszcze inne, czy przy zmianach położenia ciała, czy zwłaszcza podczas wzrastania i rozwoju dziecka, kiedy zachodzą zmiany kształtu klatki piersiowej i zstępowanie trzew.
Jest rzeczą zrozumiałą, że u dziecka, u którego przepona ustawiona jest wyżej, podobnie jak u kobiety, również serce przybiera wyższe i bardziej poprzeczne położenie i sięga dalej w stronę lewą:koniuszek serca położony jest wyżej(u dziecka może nawet leżeć w czwartej przestrzeni międzyżebrowej, nieco bocznic od linii sutkoweik natomiast u ludzi starych uderzenie koniuszka serca może się zaznaczać nawet w szóstej przestrzeni międzyżebrowej.
W pionowej postawie ciała serce ustawione jest niżej, podobnie jak serce starcze, a w związku z wydłużeniem się aparatu wieszadłowego--korony serca, przybiera położenie bardziej strome, odwrotnie niż w p o z i o mym p o to z e ni u, kiedy przepona ustawia się wyżej i serce przybiera wyższe położenie i układa się bardziej poprzecznie.
W położeniu ciała na bo ku serce przesuwa się w odpowiednim kierunku.
Wielkie zmiany położenia serca występować mogą pod wpływem d ł u g o 1 r w a ł e g o u c i s k u, jak np. pod wpływem wysięków w jamach surowiczych.
Zmiany te mogą być tak.


713.
**z*.
Anał.
T.
114, U 4@.
73.
Th 3 s Ie.
duże, że serce ze swego prawidłowego położenia stopniowo kieruje się w stronę prawą:w odróżnieniu od odwrotnego położenia(silus intersus)mówi się o prawostronnym p r ze s un je ci u koniuszka serca(deatropositio).
Natomiast od w r o tnę p oto z e nie(situs intersus s. deatrocardia)jest odmianą rozwojową, w której nie tylko koniuszek serca skierowany jest w stronę prawą, ale całe serce jest odbiciem lustrzanym stosunków prawidłowych zarówno pod względem położenia oraz kształtu, jak i pod względem budowy(np. układ pasm mięśniowychk również początek wielkich tętnic i ujścia żył wykazują wtedy obraz odbicia lustrzanego w stosunku do normy.
To odwrotne położenie serca przeważnie występuje razem z odwrotnym położeniem pozostałych trzewi.
Powierzchnia i barwa.
Ponieważ prawie całe serce powleczone jest błoną surowiczą(nasierdziem), powierzchnia jego jest gładka, lśniąca i wilgotna.
Błona surowicza jest w znacznym stopniu przezroczysta, dlatego na powierzchni prześwieca osobnicza zmienne Jaśniejsze lub ciemniejsze brązowoczerwone zabarwienie mięśnia sercowego, lub też miejscami żółtawy odcień tkanki tłuszczowej podnasierdziowej.
Tkanka tłuszczowa skupia się(stopniowo w ciągu rozwoju dziecięcego)głównie wzdłuż bruzd, w których przebiegają naczynia wieńcowe i ich gałęzie(p. dalej), jak również na prawym brzegu serca oraz nieraz na koniuszku.
Jeżeli tłuszcz jest silnie rozwinięty, wytwarzać się mogą fałdy tłuszczowe, które wciskają się w niektórych miejscach między dwa odcinki serca, jak np między prawe uszko serca i prawą komorę, czy dokoła początków wielkich naczyitętniczych wychodzących z serca("otłuszczenie serca").
Konsystencja.
Konsystencja serca jest zmienna w zależności od budowy jego ścian, od wieku i stanu serca.
Cienkie ściany przedsionków są podatne, z łatwością ulegają uciskowi, ściany komór, zwłaszcza znacznie grubszejlewej, są odporne i sprężyste.
Komory w staruerozkurczu są bardziej miękkie, w stanie skurczu twarde.
Niektóre stany chorobowe(skleroza, przerost serca, zapalenie wsierdzia itd)w znacznym stopniu wpływają na konsystencję serca, osłabiając ją lub wzmacniając.
We(kość Dla dorosłego mężczyzny podawane są następujące bezwzględne wymlar?
D(zeciętne serca:masa około 300 g, objętość około 270 cm?, największy wymiar długo.
setowy średnio wypełnionego serca około HO--150 mm, wymiar poprzeczny około WO--I 10 mm, wymiar strzałkowy około 80-90 mm.
Pojemność prawego przedsionka wynosi 110185 cm?, lewego 100150 cm?, prawej komory 160230 cm:, lewej 140-210 cm:.
Jak wynika z przytoczonych liczb, serce prawe jest pojemniejsze niż lewe i różnica ta wywołana jest zapewne łatwiejszą rozciągliwością prawego serca.
Wielkość serca, którą porównuje się mniej więcej do wielkości pięści danej osoby, zależna jest w dużym stopniu od wielu czynników funkcjonalnych, od stanu wypełnienia i stanu skurczu, od wdechu i wydechu.
Poza tym oprócz wpływów zewnętrznych(klimat, sposób życia)należy wziąć pod uwagę również wymiary ciała:istnieje bowiem pewna współzależność między masą serca a masą ciała(masa serca stanowi niespełna(k 5'%masy ciała):na wielkość serca wpływają również wiek i płeć.
Serce kobiety jest przeciętnie mniejsze i lżejsze niż mężczyzny(masa serca kobiety wynosi przeciętnie 220 g, objętość około 210 cm':stosunek masy serca do masy ciała wynosi u mężczyzny I:170, u kobiety I:1831 wielkość i masa serca u kobiety w ciąży wzrastają.
Serce n o w o r o d k a jest stosunkowo duże i silne, ponieważ u płodu obsługiwać musi również krążenie łożyskowe:po urodzeniu stosunkowa masa serca się zmniejsza.
U noworodka na I kg masy ciała przypada 7, 6 g masy serca, u dorosłego około 5 g.
Z wiekiem wskutek większego oporu w tętnicach mięsień sercowy(u starego człowieka)wykonuje większą pracę i choć masa serca z wiekiem się obniża, jednak w mniejszym stopniu niż innych narządów.
Na ogół osoby o silnym umięśnieniu, które ciężko pracują fizycznie, przeciętnie mają też większą masę serca niż osoby ze słabo rozwiniętą mięśniówką szkieletową:jednak to wzmocnienie mięśniówki ciała nie jest jedynym bodzcem dla wzmocnienia serca.
Zapewne również czynniki przemiany materii odgrywają tu rolę i mogą mieć wpływ na krążenie.
W pewnym momencie po urodzeniu mięsień sercowy nie wzrasta już przez pomnażanie swych włókien mięśniowych, lecz przez powiększanie się ich.
Serce jest więc narządem stałym po względem liczby włókien.
BUDOWA OGÓLNA Ukształtowanie powierzchni(ryc, 35 i 36).
Jak wynika z poprzedniego opisu, serce składa się z czterech przedziałów:dwóch przedsionków i dwóch komór(ryć.
I).
Zewnętrzną granicę między przedsionkami a komorami tworzy bruzda wieńcowa(sulcus corondrius), w której biegną naczynia krwionośne:przeświecają one przez błonę surowiczą i uwidaczniają położenie bruzdy:obejmuje ona podstawę komór.
W czasie skurczu podstawa ma kształt okrągły, w czasie rozkurczu poprzecznie eliptyczny.
Bruzda wieńcowa leży prawie prostopadle do długiej osi serca(biegnącej z koniuszka serca do środka podstawy obu komór)i z przodu, na powierzchni mostkowo-żebrowej, częściowo zakryta jest początkiem pnia płucnego i aorty:bocznic bruzda zawsze jest widoczna, najwyraźniej zaś z tyłu na powierzchni przeponowej.
Bruzda wieńcowa Jeży bliżej podstawy serca niż koniuszka:K długości serca przypada na przedsionki, %, na komory.
Granica między prawą a lewą komorą, której wewnętrznie odpowiada Drzegroda międzykomorowa, na zewnątrz zaznacza się płytkimi b r u z 4 ami międzyk om o rowymi(sulci interventriculdres), prze dni ą i tylną.
Przebiegają one skośnie w stosunku do długiej osi serca i łączą się na prawym brzegu we wcięciu koniuszka serca Oncisura apicis cordis):wcięcie to leży po prawej stronie koniuszka w odległości co najmniej W mm od niego, tak że koniuszek w całości Drzypada komorze lewej.
Bruzda międzykomorowa przednia położona.


ją powierzchni mostkowo-żebrowej serca przebiega nieco esowato:podstawy komór do wcięcia koniuszka:u góry rozpoczyna się ona po ewej stronie pnia płucnego, przykryta lewym uszkiem(p. dalej).
Bruzda niędzykomorowa tylna leży na powierzchni przeponowej serca i ma nzebieg bardziej prostolinijny niż prawa.
Przeświecające lub wyprepa:owane naczynia krwionośne serca określają położenie bruzd.
Granica między obu przedsionkami jest na ogół niewyraźna, przeważ de zakryta wychodzącymi i wchodzącymi naczyniami.
Podstawa serca(basis cordis).
O ile zewnętrzne ukształtowanie serca na ogół jest bardzo proste, o tyle podstawa serca daje obraz rtosunkowo złożony:tutaj znajdują się bowiem wszystkie naczynia wielkiego i małego krążenia, choć nie wszystkie one w tym miejscu wychodzą z serca, czy też prowadzą do niego.
Jak zaznaczono poprzednio, naczynia te tworzą na podstawie k o r o n ę s e r c a(corond cordis?
)i jak promienie ją otaczają.
Podstawa serca należy wyłącznie do przedsionków, a zwłaszcza do lewego.
W prawidłowym topograficznym położeniu serca skierowana jest ona, jak już wiemy, ku górze, ku tyłowi(do kręgosłupa)i w stronę prawą.
Naczynia wychodzące z komór(aorta i pień płucny)wyswobadzają się z nich obok przedsionków na powierzchni przedniej serca:do tego miejsca krew płynie w komorach przez specjalne cewkowate odcinki-stożki tętnicze(coni drteriosk ryć, 391, prawy i lewy, .
śaS 3 t ęisgęmcferYS.
**c*.
\6 n(ricuhuepęwev.
ł N.
A, 1900 nie uwzględnia lewego stożka tętniczego.
*unc*s pulman aiis.
Gon us arteriosus yea*, *e**.
-yentriculus sinis(er.
Ryć.
39.
Droga dopływu i odpływu prądu krwi w komorze prawej(linia ciągła)oraz w komorze lewej(linia przerywanak schemat wzorowany na Possie i Herrlingerze, 1949.
Oprócz obu wielkich tętnie(aorty i pnia płucnego), które wychodzą z komór, do podstwy serca wstępują:po stronie prawej do przedsionka prawego obie żyły główne, górna i dolna(m. cmde superior et interior):po stronie lewej do lewego przedsionka cztery żyły p lu cn e, dwie pr a we i dwie lewe(m. pulmoncles deatrqe et sinistrae).
Tylna.
ściana przedsionka lewego położona między ujściami lewych i prawych żył płucnych odpowiada ślepej kieszonce jamy osierdzia, położonej ku tyłowi od serca, tzw. zatoce skośnej osierdzia(sinus obliquuspericdrdii:p. dalej:ryc.
651.
Udział prawego przedsionka w wytwarzaniu podstawy serca jest znacznie mniejszy, dotyczy on głównie pierwotnej zatoki żylnej, w znacznie mniejszym zaś stopniu właściwej części przedsionka.
V, cava sup.
W. pulman, dewt.
Atrium dext.
ćsoś 8.
-Atrium sin.
Ryc.
40. Krzyż żylny serca:wzorowane na Benninghofńe, 1935.
W. pulman.
SWł.
V, cava im.
Obraz, jaki dąje układ żylny serca w badaniu rentgenologicznym uzupełniony badaniem opukowym, ma kształt krzyża:ramię podłużne krzyża tworzą obie żyły główne, górna i dolna, ramię poprzeczne-żyły płucne.
Serce wyjęte ze zwłok najłatwiej daje się ułożyć w prawidłowe, topograficzne położenie przez pionowe ustawienie podłużnego ramienia Wzyża.
Jeżeli na preparacie przez żyłę główną dolną i prawy przedsionek wprowadzi się do żJ 8 b głównej górnej lewy wskaziciel, to wówczas położenie serca spoczywającego na dłoni 4 osyć dokładnie odpowiada jego naturalnemu położeniu w klatce piersiowej.
Uszka serca(ouriculae cordis).
Przednie, stożkowate, nieco spłaszczone wypustki przedsionków tworzą tzw. u s z k a se r c a(auriculaeFordis), prawe i lewe.
Szczególnie silnie są one rozwinięte w sercu płodu, 9 osoby dorosłej są znacznie mniejsze.
Pod względem położenia i kształWsą one porównywane do małżowiny usznej człowieka i stąd pochodzi Wh nazwa.
ślepe końce uszek zaginają się przyśrodkowo i przylegają do obu wielkich tętnic.
óYbemiają one wgłębienie między aortą czy też pniem płucnym z jednej strony a komora P 4 z drugiej:dzięki temu przyczyniają się do wyrównania powierzchni serca, niezależnie 99 jego stanu czynnościowego FJedr komory w stanie skurczu podstawami swymi Bhiżąją się(ryc, 37), przy cz 3@powyższe wgłębienia powiększają się, wtedy uszka 8@ępują w nie, wypełniając się Krwią Odstające uszka serca są objawem pośmiertnym.


Jszka bardzo znacznie powiększają jamę przedsionków, zwłaszcza w czasie skurczu rornór, gdy są silnie wypełnione.
Uszko lewe wzdłuż swego przyśrodkowego brzegu jest iokarbowane, jest ono węższe, ale dłuższe od prawego.
Uszko prawe jest tylko nieznacznie iokarbowane u góry i u dołu, poza tym gładkie.
Od przodu widoczna jest znaczna część iszka prawego i niewielka końcowa uszka lewego.
Koniuszek serca(dpea cordis).
Koniuszek serca leży na lewo od ranicy między prawą a lewą komorą, należy więc w całości do komory ewej.
Położenie jego u osoby żywej zaznacza się uderzeniem koniuszłowym.
Podczas skurczu komór, jak wspomniano, koniuszek opiera się na przedniej ścianie klatki piersiowej i uderza w nią zazwyczaj w piątej przestrzeni międzyżebrowej o szerokość palca przyśrodkowo od linii utkowej.
Miejsce to, jako wypuklenie ściany klatki piersiowej, może być widoczne gołym okiem, stale zaś jest ono wyczuwalne.
W zależności od rodzaju uderzenia(jego siły i rozległości)lekarz orientuje się co do siły mięśnia sercowego pacjenta.
Koniuszek serca nie styka się jednak bezpośrednio z powierzchnią tylną przedniej ściany klatki piersiowej:leży on bowiem we wcięciu sercowym lewego płuca, oddzielony od niej języczkiem.
Podczas skurczu stwardniała komora lewa wypukła do przodu wszystkie spoczywające na niej części, jak osierdzie, opłucną, płuco oraz mięśnie międzyżebrowe.
Grubość ściany.
Grubość ściany serca zależna jest od stopnia rozwoju mięśniówki, która w różnych częściach serca jest bardzo różna w zależności od czynności.
Ściana przedsionków ma najcienszą warstwę mięśniową, gdyż przedsionki nie tłoczą krwi do ustroju, ale tylko przeprowadzają ją do komór.
W obu przedsionkach mięśniówka jest mniej więcej tej samej grubości.
Zupełnie inaczej jest w ścianie komór.
Na przekroju poprzecznym(ryc, 41)można zauważyć najwyraźniej, o ile ściana lewej komory jest silniej rozwinięta niż prawej.
Obie łączą się z sobą w przegrodzie międzykomorowej i tutaj sztucznie tylko dają się mniej więcej oddzielić jedna od drugiej.
Zadanie komory prawej polega na wtłaczaniu krwi do układu włosowatego płuc.
Komora lewa natomiast wypycha krew do krążenia wielkiego, do układów włosowatych wszystkich narządów ciała, z wyjątkiem płuc:komora lewa musi więc(za pomocą ścian tętnic)przezwyciężać różny, .
Septum interventric ula re.
Venrriculus dext.
ęiięisęs Facies putmonalts eVentoculus sin.
Sulcus interveniricularis art.
-Przednia ściana komory prawej.
83 c 41.
Przekrój poprzeczny przez obie komory.
Serce w prawidłowym Schemat.
położeniu.
nieraz bardzo zmienny opór w poszczególnych narządach.
Dlatego też ściana lewej komory jest najgrubsza, przeszło dwukrotnie grubsza niż prawej, a ta znowu znacznie grubsza od ściany przedsionków.
Masa ściany obu przedsionków razem stanowi około%-masy obu komór, przy czym komora lewa waży przeszło dwa razy Tyle, co prawa.
U noworodka różnica grubości ścian między obu komorami jest jeszcze znacznie mniejsza niż później w związku z odmiennym podziałem krwi w sercu płodu.
POŁOŻENIE POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCI SERCA wzc*m s***r*.
Długa oś serca łączy punkt środkowy podstawy komór, położony między ujściami przedsionkowa-komorowymi(żylnymi)a tętniczymi(aorty i pnia płucnego)z koniuszkiem serca:oś ta biegnie skośnie w stronę lewą, ku dołowi oraz do przodu i przebjja piątą przestrzeń międzyżebrową przyśrodkowo od linii sutkowej.
Punkt środkowy podstawy komór leży więc znacznie wyżej(oraz mniej więcej w płaszczyźnie pośrodkowej)i bardziej ku tyłowi niż koniuszek serca.
Jeżeli przez bruzdę wieńcową przeprowadzi się płaszczyznę prostopadłą do kierunku długiej osi serca przez punkt środkowy podstawy komór, to leżą w niej oba ujścia przedsionkowa-komorowe(żylne), jak również-pomijając pewne różnice-oba ujścia tętnicze, które nieznacznie tylko występują z tej płaszczyzny(ryć.
42).
Vawula semilunaris ant, trunci pulman.
Vawula semilunarissin, trunci pulman.
kacu(a sem*unaris*sin, aórldal.
Trigonum-fibrosum sin.
Cuspis ant.
yahae bicusp.
Trigonum 6 fbrosum dext, tCuspis post, *rZ yawae bicusp, i Z Annulus Orosus(ostium atrioven triculare sinJ.
Ventriculus sin.
Vawula semilunaris ded, trunci pulman.
4 K--Conus arteriosus dext.
Vawula semilunarisdext, aortae Ostiom a, coronariae.
Fascicu lu s alriovenlric u la lis.
*os*, aor*aeGuspis ant, vawae rricusp.
Cuspis intermedia ant.
-Cuspis intermedia post.
Ventriculus dext.
Ryc.
42. Podstawa komór widziana od góry.
Przedsionki usunięte przy ujściach żylnych(przedsionkowa-komorowych), tętnice przy ujściach tętniczych.
Zastawki są sztucznie zamknięte.
Opisowe położenie serca.
Położenie czterech uiść serca w stosunku do siebie(ryc, 42 i 43)w prawidłowym położeniu serca jest takie, że oba ujścia żylne leżą niżej niż ujścia tętnicze, przy czym prawe nieco niżej i bardziej do przodu niż lewe.
Ze wszystkich czterech ujść ujście żylne lewe leży najbardziej ku tyłowi.
Powyżej uiść żylnych znajdują się ujścia tętnicze:lewe, ujście aorty, bezpośrednio wyżej i do przodu od obu uiść żylnych, natomiast prawe, ujście pnia płucnego, leży powyżej ujścia aorty, nieco do przodu i w lewo od niego.
Tym samym między oba ujścia przedsionkowa-komorowe a ujście pnia płucnego wciska się ujście aortycj.


r związku z tym wewnątrz komory prawej między obu prawymi bardziej odległymi od iebie ujściami można zauważyć do światła komory prawej wpuklający się wał mięśniowy, rw, grzebień n alko morowy(crista suprdtentricularis:ryc, 45), natomiast oba jścia lewe bezpośrednio przylegają do siebie:dlatego też w komorze lewej nie występuje wór podobny do grzebienia nadkomorowego.
Arcus aortae.
V, cava sup.
Auricula dext.
Bulbus aortae.
Atrium dext.
V, caya im.
W. caya im.
Z(zó Z.
Venmculus dext.
Truncus pulman.
-A, pulman, sin.
Auricuła si n.
Sirius sin.
trunci pulman.
-Atrium sin.
-Conus artel, dext.
Ventriculus sin.
Apex cordis.
We.
43. Odlew serca widziany od przodu.
Niebieska-prawa połowa serca:czerwona lewa:wzorowane na Pernkopfe.
Położenie jam serca.
W związku z asymetrią serca wszystkie cztery*amy przybierają oczywiście asymetryczne położenie, o czym wspomiaanopoprzednio.
W ostatecznym położeniu komora prawa leży aaibardziej do przodu oraz bardziej ku dołowi niż oba przedsionki:somora lewa układa się najbardziej na lewo oraz ku dołowi i do przodu od lewego przedsionka:do niej należy koniuszek serca.
Z obu przedsionków p r a w y leży najbardziej po stronie prawej, a równocześnie bardziej ku dołowi i do przodu od lewego, który równocześnie rtanowi najbardziej tylna-górną część serca.
Kierunek drogi dopływu i odpływu prądu krwi w komorach(ryć.
3 W.
W komorach można odróżnić drogę dopływu i odpływu prądu krwi.
Pierwsza zstępuje mniej więcej równolegle po obu stronach przegrody międzykomorowej z odpowiedniego ujścia przedsionkowa-komorowego do końca komory, druga z tego miejsca wstępuje do'ścia tętniczego:w komorze prawej-do ujścia pnia płucnego, w lewej.
do ujścia aorty.
Droga odpływu ma nazwę stożka tętniczego(conus drteriosus).
Droga dopływu razem z drogą odpływu ma kształt haczyka.
W sercu prawym kształt haczyka(litery V)jest szczególnie wyraźny, ponieważ tutaj kąt między obu ramionami litery V jest dość duży.
W sercu lewym natomiast kąt ten jest mały i litera V jest wąska.
Oba haczyki w stosunku do siebie są tak położone, że szerszy od przodu obejmuje węższy z nich:stożek tętniczy serca prawego wraz z pniem płucnym układa się od przodu dokoła stożka tętniczego serca lewego wraz z aortą, tak że pień płucny leży do przodu od aorty:dopiero powyżej łuk aorty przechodzi do przodu i układa się w widły utworzone przez podział pnia płucnego na tętnicę płucną prawą i lewą(ryć.
43).
ZASTAWKI SERCA Każde z czterech ujść serca, zarówno oba ujścia żylne(przedsionkowa-komorowe), prawe i lewe, jak i oba tętnicze(pnia płucnego i aorty), położone w przejściu komór w wielkie tętnice, wyposażone jest w urządzenie mechaniczne-zastawkę regulującą obieg krwi w sercu.
Można odróżnić dwa typy zastawek:jeden stanowią obie zastawki przedsionkowa-komorowe, czyli żylne, prawa albo trójdzielna i lewa albo dwudzielna, położone w ujściach żylnych:drugi-obie zastawki tętnicze położone w ujściach tętniczych, zastawka pnia płucnego i zastawka aorty.
Oba typy są zupełnie różne zarówno pod względem kształtu, jak i rodzaju czynności.
Zastawki przedsionkowa-komorowe regulują przepływ krwi na drodze doprowadzającej z przedsionków do komór, zastawki tętnicze-przepływ krwi na drodze odprowadzającej z komór do wielkich tętnic.
W jednych warunkach oba typy zastawek otwierają drogę dopływu i odpływu krwi, w innych-zamykają ją.
Zastawki przedsionkowa-komorowe Budowa ogólna.
Obie zastawki przedsionkowa-komarów e(tc(ode atriotentriculares)albo z y I n e, prawa i lewa, przyczepiają się do pierścieni włóknistych(manii ńbrosi), okalających ujścia przedsionkowa-komorowe i oddzielających mięśniówkę przedsionka od mięśniówki komory.
Właściwa zastawka składa się z poszczególnych części, płatków, które jako cienkie błony zwieszają się do komory(ryc.
45 e 47).
Zastawka umocowana w prawym ujściu żylnym składa się z trzech płatków, dlatego można ją również nazywać zastawką trójdzielną Ociec tricuspiddis:cuspis s ostrze), w lewym z dwóch płatków, dlatego zwana jest zastawką dwudzielną Ociec bicuspiddlis s. mitralis podobna do mitry, nakrycia głowy biskupa).
P I a 1 k i(euspides).
Poszczególne płatki zastawki u swego przyczepo do pierścienia włóknistego łączą się ze sobą.
Wcięcia oddzielające je nie sięgają bowiem przez całą długość płatków, wskutek czego w najbliż.


zym sąsiedztwie pierścieni włóknistych płatki tworzą krótką cewę, w dalszym przebiegu dopiero wcięciami podzieloną na poszczególne płatki.
Wielkość płatków, a tym samym kształt szczeliny w zamkniętej zastawce ulegają dużej zmienności.
Część obwodowa płatków jest grubsza, część środkowa ciensza.
Na każdym płatku można odróżnić lwie powierzchnie, jedną zwróconą do przedsionka, drugą do ściany komory, oraz dwa brzegi, jeden dokoła przytwierdzony do pierścienia włóknistego i drugi wolny, nierówny, wyżłobiony w formie arkad:u noworodka zawierać on może małe grudki tkanki łącznej(noduliAlbmP):przypuszczalnie są to pozostałości poduszeczek wsierdzia, z których powstają zastawki:grudki te wkrótce zanikają i brak ich jest w sercu osoby dorosłej.
Do wolnego brzegu płatków, jak również do ich powierzchni komorowej, dochodzą delikatne pasemka, struny ścięgniste, które stanowią urządzenie umocowujące i napinające płatki:prąd krwi napina płatki tak, jak wiatr nadyma żagle.
Płatki nigdy nie przylegają do ściany serca, lecz we wszystkich położeniach żywego narządu są tak ustawione, że swobodnie, powiewają"we krwi.
Pod względem położenia trzy płatki zastawki trójdzielnej(ryc, 45 e 47)dzielą się na p la te k pr ze dnP(cuspis dnteriork ty lny(posterior)i przy środkowy(medidlis)albo prze grodowy(septalis), gdyż zwrócony jest do przegrody międzykomorowej.
Z płatków tych przedni jest zwykle największy, przegrodowy-najmniejszy.
W zastawce dwudzielnej(ryc, 46 i 47)można odróżnić większy płatek przedni(cuspis dnterior)oraz mniejszy płatek tylny(cuspisposterior).
Wszystkie te płatkito p la tk i gł o w ne:oprócz nich przeważnie występują małe, uzupełniające p łatki p o ś r e dnie(cuspidesintermediae:), położone w kątach między głównymi płatkami(p. dalej).
Struny ścięgniste(chordae tendinede), pierwotnie o charakterze mięśniowym, u człowieka są tworami śnieżnobiałymi, lśniącymi, przeważnie okrągławymi, które jednym swym końcem wachlarzowato przyczepiają się do wolnego brzegu płatka lub do jego powierzchni komorowej, drugim zaś do mięśni brodawkowatych lub beleczek mięśniowych położonych w ścianie komory.
Jedne struny ścięgniste, największe i najmniej liczne(2-0, odchodzą od dwóch sąsiednich grup mięśni brodawkowatych lub od beleczek mięśniowych ściany komory i przyczepiają się do powierzchni komorowej płatków w pobliżu ich brzegu przytwierdzonego:drugie, liczniejsze i mniejsze, rozpoczynają się podobnie jak poprzednie, lecz przjczepiąją się do powierzchni komorowej płatków poniżej pierwszych:trzeci Opstanowią struny ścięgniste najliczniejsze i najmniejsze, które przeważnie odgałęziaj ą się o 4 poprzednich i przyczepiają zarówno do powierzchni komorowej, jak i do wolnego brzegu płatków.
Beleczki mięśniowe(trabeculae carnede)i mięśnie bród a w k o w a 1 e(mm, popillares).
Powierzchnia wewnętrzna komór nie.
Szostakiewicz-Sawicka M.
, Acta Biologica et Medica Soc.
Sc.
Gedan, ll*a*, *z.
jest gładka, tak jak powierzchnia zewnętrzna, lecz ma cały układ wyniosłych podłużnych pasm tkanki mięśniowej, które krzyżują się z sobą we wszystkich kierunkach i nadają ścianie komór wygląd siatki.
Wyniosłości te mają nazwę beleczek mięśniowych.
Niektóre z nich występują w postaci wyniosłych podłużnych listewek, przylegających w całej swej długości do ściany komory.
Inne tylko obu swymi końcami przytwierdzone są do ściany, część środkową zaś mają wolną:tworzą jak gdyby połączenie między dwoma mniej lub bardziej oddalonymi punktami powierzchni wewnętrznej komory.
Najliczniej występują beleczki mięśniowe w wierzchołkach komór, gdzie tworzą kilka warstw:w miarę oddalania się od wierzchołka stają się coraz rzadsze, a u podstawy oraz w stożkach tętniczych nawet rozległe miejsca są zupełnie gładkie.
Trzeci typ beleczek mięśniowych, najbardziej zróżnicowany, stanowią tzw. mięśnie brodawkowate.
Jak zaznaczono wyżej, struny ścięgniste przyczepiają się zarówno do beleczek mięśniowych, jak i do mięśni brodawkowatych.
Mięśnie brodawkowate są to nieliczne cylindryczne wyniosłości mięśniowe, wychodzące podstawą ze ściany komory, szczytem skierowane do jej światła.
Zajmują one określone miejsce w komorze, gdyż ustawiają się zawsze w kierunku przestrzeni położonej między dwoma płatkami zastawki.
W prawej komorze są więc trzy mięśnie brodawkowate lub ich grupy(przedni, tylny i przegrodowy), w lewej w zasadzie dwa(przedni i tylny).
Odpowiednio do swego położenia każdy mięsień brodawkowaty wysyła ze swego wierzchołka, lub też z bocznego obwodu pęczek strun ścięgnistych do obu płatków, z którymi sąsiaduje.
Wskutek tego sąsiednie płatki są zawsze sterowane równomiernie, ponieważ zwrócone do siebie części płatków, do których przyczepiają się struny, są zawsze pociągane z tą sarną siłą.
Cały mechanizm zastawek przedsionkowa-komorowych składa się więc, nie licząc pierścieni włóknistych, z płatków zastawki, ze strun ścięgnistych oraz przynależnych mięśni brodawkowatych i odpowiednich beleczek mięśniowych.
Zastawki zostaną bliżej omówione przy opisie komór.
Budowa szczegółowa.
Każdy płatek zastawki przedsionkowa-komorowej składa się z trzech warstw:środkowej łącznotkankowej blaszki właściwej i dwóch blaszek wsierdzia, które stanowią wewnętrzną warstwę ściany serca(p. dalej):jedna z tych blaszek wyścielą powierzchnię przedsionkową płatka i przechodzi we wsierdzie przedsionka, druga-powierzchnię komorową i jest przedłużeniem wsierdzia komory:pierwsza jest znacznie krubsza od drugiej.
Na wolnym brzegu płatka obie blaszki przechodzą jedna w drugą.
Blaszka właściwa(lamino propria)utworzona jest z odpornej tkanki łącznej włóknistej, ubogiej w komórki:miejsca przyczepo strun ścięgnistych są szczególnie mocne.
Warstwy Pokrywające blaszkę właściwą mają zwykłą budowę wsierdzia:składają się one z jednowarstwowego nabłonka płaskiego(śródbłonka), spoczywającego na blaszce właściwej.
Z przedsionka wnikają włókna mięśniowe w podstawę płatków zastawki:również z komory może mięśniówka w nie wstgpować, jednak nie łączy się i nawet nie styka 8 Jiięśniówką przedsionBów.
Mięśniówka ta nie jest bowiem specyficznym tworem Xastawki, lecz pozostałością rozwojową mięśniówki przedsionków i komór, która grzędo Biała się w podstawę pła 9+ów.
V noworodka zaznacza się ona silniej niż u dorosłego.
Naczynia.
Zastawki nie'mają własnych naczyń:drobne naczynka w podstawie zastawki są naczyniami mięśniówK i sięgają tak daleko jak ona:uwstecznienie mięśniówki.


ją%ęąę.
@8 Wem naczyń Stosunki te mają znaczenie praktyczne, gdyż występowanie jjwzyń ę j@@@88 h@e bę 44 cvch naczyniami mięśni wskazuje na istniejące lub przebyte:miary zapalne.
jg w ę ąę j zasJayBk przedsionkowa-komorowych są stosunkowo bardzo nieliczne.
Biegjąjje pąj w 8 e 8@8 m. wysyłając drobniutkie gałązki końcowe w kierunku powierzchni, ak i w gg 1 płatka, ęęęąąyć.
W cię skurczu komór(sgstole:ryc, 37)i jednoczesnego rozkurczu yęzeąęioąyw łTe 4@pbWa z ż@do przedsionków i odpływa z komór do wielkich tętnic.
y eząsie j 8 u 69 zu łmór(dias(ole)z wypełnionych przedsionków przepływająca krew w ąjężyjpóch ł 8 hR uciska na płatki zastawki przedsionkowa-komorowej i rozchyla je ją:jej-jworzą o@otwarty lejek.
W chwili skurczu komór kurczą się również mięśnie yęąąąwĘjBe.
PBX vz 9@płaGi zastawki pod naporem krwi w komorze zbliżają się do iteste sząeDBe 8 UłR s 36 ze sobą, zamykając ujścia przedsionkowa-komorowe:płatki jag-zęąyBane DO napięte struny ścięgniste nie mogą jednak być wypchnięte do yzegęŚ-ww W 4 łurszu komór pod naporem krwi lejek przedsionkowa-komorowy zajęgąęją yrew wkc sama sobie zagradza drogę do przedsionka.
To częściowo bierne Qjwwąjzanie z@aw@nie byłoby jednak możliwe bez czynnego udziału mięśni nodawkjBBPB'@48 h na usługach aparatu napinającego, y ę-ąęąikach phwid(owych wolny brzeg płatków zastawki jest cienki, niezgrubiały, eąąąk w**ianach fhorobowrch zdarzają się wyczuwalne, a nawet widoczne zgrubienia jęzeg 3 w, j(j 6 o@ć he nogą bliznowacenie i następnie kurczenie się płatków:wówczas gąiki ni*yJog 48 c 8 ł przylegać do siebie, zastawka nie może tworzyć szczelnej zapory w skorej 888(8 ł@w cofa się do przedsionka(wada zastawki serca-pod postacią jej ytewyąyloości O@stOi@en(id).
Kurczenie się zastawki może też zwężać ujście stenosis), nawet Bprowadzić do zupełnego jego zaniku.
gjęęąj Zastawki przedsionkowa-komorowe powstają z poduszeczkowatych zgrubień rsierdzią'F 8 Fe 9@mO 4 ujścia przedsionkowa-komorowe:we wczesnych okresach ozwoju Q 9 Wa w Wił serca poduszeczki te powodują zamykanie się ujść przedsioniawa-koswo 868 h@ścianie serca można już wówczas rozróżnić dwie warstwy mięśuaweęy(JW zew 8 lzn 4 warstwę zbitą i wewnętrzną--gąbczastą:z tej drugiej powstają nięśnie ję 98 w 8868 e i s@ur 6 ścięgniste, które pierwotnie są tworami mięśniowymi" łąkże Kg, szli(@@wowe Orobeculae carneae)-sieć mniej lub bardziej wyniosłych fasą ni-gjow 3 ch a powierzchni wewnętrznej komór.
U niższych ssaków-stekowców Mona:KąJO płaW zastawek przedsionkowa-komorowych przytrzymywane są jeszcze irzez pąąj WŚOłwe, które bezpośrednio do nich dochodzą.
Dopiero u workowców torbaczy p 6 sz 3 cł*sałów wraz z człowiekiem---górne, do dolnej powierzchni płatków irzyezepjce sJ 8 o@nki tych pasm mięśniowych przekształcają się w łącznotkankowe trony śej jOsJe Pzostała dolna część pasm pozostaje mięśniowa i z niej kształtują się nięśnie bjJ 8 wł 8 w 4 e V człowieka wyjątkowo tylko zamiast strun ścięgnistych może się*achowaćy@o 884 ugie pasmo mięśniowe.
Zą pwąjAłość bekczek mięśniowych należy uważać występujące czasem b e I e c z ki cięgnige OrWm(@e(erdinede:ryc, 46), zwane też strunami ścięgnist ymiz e k o nęO i, 838 poprzecznie krzyżują światło komory, nie łącząc się z zastawką.
Całe gupy beĆęeł Jóęwowych mogą się przekształcać w twory ścięgniste, tak że wzdłuż elany kąjG w@@a ścięmiste mogą przebiegać z jednego punktu do drugiego lub ze elany kojO 4 o@@oia brodawkowatego.
pgągąę Zmienmść liczby płatków zastawek przedsionkowa-komorowych jest duża.
Jak wspomniano poprzednio, można w niej odróżnić ilątki ggęęe, przeći, przyśrodkowy i tylny, oraz między nimi położone mniejsze płatłiiośredni-We 4 Nk iczegółowych badań Czesława Jastrzębskiego płatek pośredni irzełni(sj 8@8 ve@i@ent)położony między płatkiem przednim a przyśrodkowóm astawki jjl@e@ei 838 Wp@e w 9 O'%, należy go więc uważać za prawidłową część.
z Jastj-399 sK 9.
O z@@enności kształtu zastawki trójdzielnej serca i o otwo(ach yrodzorygi 8 JJ PWKach Kosmos.
T.
51. Zeszyt I-IV, 1926.
składową zastawki:według tego autora zwiększenie liczby płatków(46 i więcej)jest pięciokrotnie częstsze niż zmniejszenie ich(3-21, przy czym dwupłatkowa zastawka prawa występuje bardzo rzadko.
Autorzy podają zresztą pod tym względem liczby bardzo różne:jeden z nich na materiale składającym się ze 135 serc znalazł w 1081 przypadków płatki nadliczbowe główne zastawki przedsionkowa-komorowej, poza tym w jednym przypadku zastawkę pięciopłatkową.
Według Jastrzębskiego zmienność podziału płatków, a więc liczba wcięć międzypłatkowychi tym samym zmienność liczby płatków, powodowana jest czynnikami mechanicznymi w ciągu rozwoju embrionalnego serca.
Inną odmianę zastawek przedsionkowa-komorowych stanowią otwory wrodzone w płatkach.
Według Jastrzębskiego otwory takie, od znikomych wielkości do 10 mm, występować mogą w różnych miejscach zastawki:w zastawce przedsionkowa-komorowej prawej zdarzają się one w Złi przypadków, przy czym najczęściej w pobliżu granicy między płatkiem tylnym a przyśrodkowym(OJii).
Występowanie tych otworów wrodzonych autor tłumaczy niekompletnm zrastaniem się brzegów dwóch sąsiadujących ze sobą płatków.
Zastawka aorty i pnia płucnego Budowa ogólna.
Stożki tętnicze, czyli drogi odpływowe, prowadzą krew z komór do wielkich tętnic, aorty i pnia płucnego.
U ich początków każde ujście tętnicze zamyka się trzema płatkami półksiężyców a 1 y m i technice semilundres).
Wszystkie trzy płatki półksiężycowatepnia płucnego tworzą zastawkę pnia płucnego(taiła truncipulmondlis), płatki aorty zaś zastawkę aorty(taiło dortae:ryc.
44).
Obie są zastawkami tętniczymi w odróżnieniu od zastawek przedsionkowa-komorowych, czyli żylnych.
Płatki półksiężycowate mają kształt gniazd jaskółczych:są one przyczepione do ścian tętnic.
Każdy płatek składa się z włóknistego zrębu wiotkiej tkanki łącznej pokrytej od strony komory wsierdziem, od strony naczynia-jego błoną wewnętrzną.
Wypukłość płatka półksiężycowategozwrócona jest ku komorze, wklęsłość-ku tętnicy.
Jego wypukły brzeg obwodowy przyczepia się do pierścienia włóknistego(annulusJibrosus), obejmującego ujście tętnicze, podobnie jak to było pokazane w ujściach żylnych, natomiast brzeg drugi, wolny, prawie prosty, zwrócony jest do światła naczynia.
W chwili rozkurczu komór płatki półksiężycowate wypuklają się ku komorom i wolne brzegi wszystkich trzech płatków każdego ujścia tętniczego stykąją się ze sobą.
Wytwarzają one wtedy tróiramienną gwiazdę(ryc.
421.
Środek wolnego brzegu każdego płatka, który odpowiada środkowi figury gwiazdowatej, wzmocnionyjest małym guzkiem, tzw. grudką płatka półksiężycowatego(nodulus valtulde semilundris?
W obie strony od grudki wzdłuż wolnego brzegu płatka biegnie szczególnie cienkie pasemko-obłączek płatka półksiężycowatego(lunula@@(tuląc semilunaris).
Grudka usadowiona jest pośrodku obłączka i występuje nieco nad nim:wszystkie trzy grudki zamykają środek figury.
'Zek i Ze re n, Un cas de yabule quinticuspide.
Acta Anatomica.
T. XIII, 1951.


min.
óswn 0(008038 dedz uno(a Vawula, dexć.
Septum-eńtricula re.
Ryc.
44. Zastawka aorty---rozłożona.
Osom.
/r d, corond*de/z SBT.
la.
la/-u/a*sem*un, s*n.
Ja/eu/a/senwun, post Nodulus.
Zł, łrjf ęąhpągy.
Bloóyenlócułaris sin, (bicuspd.
iazdowatej i razem z obłączkami ostatecznie uszczelniają otwór dla wracającej fali krwi.
Każdemu płatkowi półksiężycowatemu odpowiada wypuklenie seta tętnicy:w ten sposób wytwarzają się trzy z a to k i p n i a p lu cn ego nustruncipulmondlis)i trzy za 1 o ki a o rty(sinus dortue):powiękuąsię one, kiedy płatki wypełniają się krwią.
Wypuklenie, które te y zatoki razem wywołują na aorcie, nazywa się o pus zką a o rtyJbus dortae).
Niektórzy wypuklenie takie, tylko mniejsze, odróżniają wnież w pniu płucnym i zwą je opuszką pnia płucnego.
Błatki półksiężycowate są ustawione w ten sposób, że w pniu płucnym len leży do przodu, jeden ze strony prawej i jeden ze strony lewej, tomiast płatki aorty układają się jako tylny, prawy i lewy(ryc.
42), foki oznacza się podobnie.
Z prawej i lewej zatoki aorty odchodzą nice wieńcowe, prawa i lewa.
Igłowa szczegółowa.
Płatki półksiężycowate, podobnie jak płatki zastawki przedsionyo-komorowej, zbudowane są z trzech warstw:środkowej, która przedłuża się w błonę dkową odpowiedniej tętnicy, pnia płucnego lub aorty:obwodowej, odpowiadającej erdziu serca, i z warstwy zwróconej do światła tętnicy, odpowiadającej jet błonie wnętrznei.
Warstwa środkowa, zwana również blaszką właściwą, składa się z OaołJleci ubogiej w komórki:zawiera ona okrężne włókna, które jak pierścieniem obeDwfąoła zarówno płatek, tak i przynależną do niego ścianę zatoki.
Włókna te wzmagJ 4 iorność ściany zastawki, a poza tym według Banta łączą się z włóknami mięśniowJmiożommi u przyczepo zastawki:w związku z tym zastawki tętnicze według tego autora są wyłącznie aparatami biernymi, lecz stanowią również urządzenia czynne.
PłaOi Je Bant A.
, J.
Assoc.
Anat.
1931.
nie mają własnych n a c z yń z wyjątkiem położonych w mięśniówce.
Ne r w y, podobnie jak w zastawkach przedsionkowa-komorowych, są bardzo nieliczne.
Czynność.
Czynność zastawek tętniczych jest podobna do czynności zastawek przedsionkowa-komorowych pod tym względem, że tak jak tamte nie pozwalają na cofanie się krwi z komór do przedsionków, tak te nie pozwalają na cofanie się krwi z tętnic do komór.
W chwili skurczu komór krew wtłaczana jest drogą odpływową do tętnic, ponieważ droga powrotna do przedsionków jest zamknięta przez zastawki przedsionkowa-komorowe:płatki półksiężycowate rozstępują się i zbliżają do ścian tętnic:nie przylegają jednak do nich z powodu wirów krwi, które wytwarzają się za nimi.
W chwili rozkurczu komór płatki półksiężycowate zamykają się automatycznie, ponieważ krew wypełnia płatki i tak je poszerza, że wolne brzegi wszystkich trzech płatków obu ujść tętniczych szczelnie przylegają do siebie.
Podobnie jak płatki zastawki przedsionkowa-komorowej, również płatki półksiężycowate zawsze drgają we krwi, która wypełnia serce i naczynia.
Drganie napiętych płatków półksiężycowatych, podobnie jak płatków zastawek przedsionkowa-komorowych, wywołuje czysty, zastawkowy, tzw. drugi ton serca.
Poniżej wolnego brzegu wskutek zużycia zastawki mogą ulec ścieńczeniu, a nawet przedziurawieniu.
Niedomykalność zastawki może się wytwarzać np. z powodu kurczenia się zastawki czy rozciągnięcia się ujścia, czy też z innych jeszcze przyczyn.
Rozwój.
Liczba i położenie płatków półksiężycowatych jest wynikiem podziału pnia tętniczego w ciągu rozwoju osobniczego, o czym mowa była poprzednio.
Warto przypomnieć tu tylko, że w pniu tętniczym, z którego powstaną następnie początki obu wielkich tętnic, aorty i pnia płucnego, wytwarzają się cztery podłużne fałdy.
Jeden z nich jest przednim, jeden tylnym, dwa pozostałe zaś fałdami bocznymi(ryć.
27).
Przegroda aortowo-płucna, rozwjjąjąc się wewnątrz pnia tętniczego, dzieli go na dwie cewy, jedną przednią, z której powstanie pień płucny, drugą tylną, z której powstanie oaorta:przegroda ta kieruje się poprzecznie ze strony prawej na lewą i przechodzi przez środek obu fałdów bocznych, dzieląc je na dwie części.
Z pierwotnych czterech fałdów powstaje teraz sześć, po trzy w świetle każdej z dwóch tętnic.
W dalszym rozwoju wytwarzają się płatki półksiężycowate.
Po ukończonym rozwoju(ryc, 27 k a)każda zastawka składa się z trzech płatków, b)dwa z nich są boczne jeden prawy, drugi lewy), pochodzące z połowy pierwotnych fałdów bocznych pnia serca, c)trzeci zaś, jeden z czterech całych fałdów pierwotnych, położony jest do przodu w pniu płucnym i ku tyłowi W BOTCIC.
Odmiany.
W rzadkich przypadkach liczba płatków może być zmniejszona do dwóch lub zwiększona do czterech.
Do wyjątkowo rzadkich odmian należy zmniejszenie do jednego płatka oraz zwiększenie do pięciu.
BUDOWA POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCI SERCA Serce składa się z czterech przedziałów:dwóch górnych, czyli przedsionków i dwóch dolnych, czyli komór.
Obie komory oddzielone są od siebie przegrodą międzykomorową, oba przedsionki-przegrodą rniędzyprzedsionkową.
Przedsionek prawy Rozwojowa przedsionek prawy(atrium deatrum:ryc, 45 i 47)powstał z dwóch różnych składników:z końcowego odcinka embrionalnej zatoki żylnej i z prawego właściwego przedsionka.
Granica między obu tymi.
'Określenie kliniczne tonu nie zakłóconego innymi szmerami(zwykle w stanach chorobowych).


farni zaznacza się zarówno z zewnątrz, jak i od wewnątrz.
Część:owa nosi nazwę zatoki żył głównych(sinus tenarum cdtd:stanowi ona początkowy odcinek, do którego uchodzą obie żyły re, górna i dolna, oraz zatoka wieńcowa, której dopływy, żyły serca, mują krew ze ścian serca.
Ściany jej są gładkie, natomiast ściana*iwej części przedsionka, a zwłaszcza jego wypustki, uszka wego(auriculo deatra), na powierzchni wewnętrznej ma wyce listewki mięśniowe, biegnące przeważnie równolegle do siebie:one nazwę mięśni gr z eb ten i as tych(musculipectindti:ryc.
układają się mniej więcej w kierunku długiej osi serca.
W bocznej te przedsionka w miejscu, gdzie się one kończą, wpukla się do la pionowy fałd, grzebień graniczny(crista termindlis), olany dość silnym pęczkiem mięśniowym:na powierzchni zewnęjodpowiada mu płytki rowek, tzw. bru z d a gr a nic z n a(sulcusmalis).
Wzdłuż niego biegnie granica między pierwotną częścią lsionka a zatoką żył głównych.
edsionek prawy ma kształt nieregularnego sześcianu:w opisowym, pionowym*niu serca rozróżnić więc w nim można ścianę przednią i tylną, przyśrodkową albo odową i boczną oraz górną i dolną.
rzedniej ściany przedsionka wpukla się ku przodowi i ku stronie lewej znane nam szko prawe.
Na wewnętrznej powierzchni ścian uszka znajdują się mięśnie eniaste, podobnie jak na bocznej ścianie właściwego przedsionka.
Mięśnie grzebie z powodu swego położenia i liczebności mogą podobnie jak fałdy harmonii bardzo tle zwiększać rozciągliwość ściany przedsionka i uszka.
prnei ścianie przedsionka, tuż przy przegrodzie międzyprzedsionkowej, leży e żyły głównej górnej(ostium t. cdode superioris).
elanie tylnej znajdują się dwa otwory.
Większy jest ujściem żyły głównej dolnej, Izy-zatokiwieńcowej.
Uj ście z, głównej dolnej(ostiumo, cmdeinfrioris)u i od strony prawej otacza fałd, pozostałość prawej zastawki embrionalnej zatoki, tzw. zastawka z, głównej dolnej Oa(tułań, edtaemferioris).
Zastawka ta yć bardzo mała lub może jej nawet zupełnie brakować, lub też może być silnie uęta i często przedziurawiona licznymi drobnymi otworkami.
Przeważnie ma ona sierpowaty i sięga aż do dołu owalnego w przyśrodkowei ścianie przedsionka.
:u płodu zastawka ta ma duże znaczenie dla kierunku prądu krwi:zwraca ona n prąd krwi z z, głównej dolnej ku przegrodzie międzyprzedsionkowej, w której je się wtedy jeszcze otwór owalny, wiodący do przedsionka lewego.
U dorosłego ka jest tworem szczątkowym bez większego znaczenia.
Ujście z, głównej górnej e nie ma urządzenia zastawkowego.
Krew więc bez przeszkody może cofać się do obu wmch wówczas, gdy ciśnienie w przedsionku jest większe niż w żyłach, jak to się w przypadkach niedomykalności zastawki trójdzielnej.
Powyżej ujścia z, głównej między nim a ujściem z, głównej górnej, w ścianie tylnej przedsionka, znajduje się s m i ę d z y z y I n y Ouberculum interoenosumć), niekiedy bardzo słabo zaznaczony, ary pasmem mięśniowym.
Bezpośrednio poniżej zastawki z, głównej dolnej, e między dolną a przyśrodkową ścianą przedsionka, leży ujście zatoki wieńcowej.
to ze strony prawej ograniczone jest fałdem, tzw. z as 1 a w ką z a to k i wie ńiOd(tuła sinus coronariP).
Jest ona również tworem szczątkowym i tak jak ł 3 z głównej dolnej jest pozostałością prawej zastawki zatoki żylnej.
Zastawka wieńcowej jest bardzo zmienna, często tworzy tylko wąskie pasemko, czasem.
EustochiiLoweri Thebesii.
cienką błonkę, nieraz sitkowato podziurawioną, mogącą przykrywać całe ujście zatoki WIBOCOWĘ)Ścianę przyśrodkową przedsionka prawego stanowi przegroda międzyprzedsionkowa(septum interatriale).
W przegrodzie tej znajduje się duże owalne zagłębienie, zwane d o ł e m o w a I n y m Obssa otalis):dno tego dołu tworzy cienka przeświecająca błona, tzw. zastawka otworu owalnego Oologia framinis ordlisł s. septum primum), pozostałość pierwotnej przegrody międzyprzedsionkowej.
Dół owalny objęty jest wmios.
Tubercu lu m 1019(9800880.
V, cava inf.
Limbus fossae watis'hoSsa ovdlłsVawula v, cavae jot.
*us c*ar*us e*vawula sinus coron.
Vahą(septalismcu spiż post.
M. papOari.
Crista terminalis.
ea.
M. papillaris ant.
ć s.
Vieuasenii.
DOS(.
V, cava sup.
Ęą.
e Auricula dext.
8 Aorta ascendens.
TruncuspulmonalisWaha trurci pulmonalis-Conus arteriosusCuspis ant, vahaemcusoic(w przekroju)Mm, papillares septales.
Trąbce ula septomarg i nalis.
-Trabeculae carneae.
Ryc.
45. Prawy przedsionek i prawa komora otwarte ze strony bocznej:widok od strony prawej.
Serce ustawione pionowo(położenie opisowe).
tym brzegiem, rąbkiem dołu owalnego(limbusfssde ovalis), który wyraźnie się zaznacza, zwłaszcza z przodu i z góry jako odnoga górna:odnoga dolna jest słabsza.
Rąbek ten odpowiada wolnemu brzegowi embrionalnej przegrody wtórnej albo drugiej(sep(umsecundum).
Dół owalny jest pozostałością otworu owalnego, który w sercu płodu odgrywa dużą rolę.
Jeszcze u dorosłego w 20%przypadków w dole tym można znaleźć drobną szczelinkę lub szczelinowaty otworek, prowadzący z prawego do lewego przedsionka:można go wykazać wprowadzając do niego zgłębnik.
Szczelinka ta jednak normalnie nie przepuszcza krwi zamknięta przeciwciśnieniem krwi w przedsionku lewym.
Natomiast czasem, jeżeli zastawka otworu owalnego nie dochodzi do brzegu przedniego rąbka dołu owalnego, jako wada rozwojowa zachowuje się otwarty otwór owalny(ńramenotqle):może on powodować mniej lub bardziej ciężkie zaburzenia krążenia, zależnie od swej wielkości oraz przenikania krwi z prawego przedsionka do lewego.


V ścianie bocznej przedsionka znajduje się zwykle kilka otworków dla niewielkich 1 p r z e dni eh se re a, a poza tym rozsiane są liczne drobniutkie dołki lub otworki żył nniejszych Obrdmind tenorum minimdrumk są to miejsca wejścia drobniutkich żyłek ja(oende cordis minimae), które nie łączą się w większe pnie, lecz otwierają się pośrednio do światła przedsionka.
Nie wszystkie dołki są ujściami żylnymi, wiele czy się ślepo.
oza tym w ścianie tej leży listewka-grzebień granicz ny(crista termindlis), xmm już była mowa.
kłanę dolną przedsionka prawego w pionowym ustawieniu serca stanowi prawe ujście slsionkowo-komorowe.
Komora prawa lomora prawa Oentriculus dealer:ryc, 45 i 47)otrzymuje krew rzedsionka prawego przez ujście przedsionkowa-komorowe prawe osunkowo pod słabym ciśnieniem przez ujście pnia płucnego tłoczy ją płuc.
Dlatego też ściana komory prawej w stosunku do lewej jest nka(około 5 mm), jak płaszczem obejmuje grubszą ścianę komory zet, wskutek czego w przekroju poprzecznym powstaje światło formy tksiężycowatej(ryc, 4 l).
śomora prawa ma kształt ostrosłupa trójściennego i w ustawieniu ca w położenie opisowe podstawa ostrosłupa zwrócona jest ku górze, zierzchołek ku dołowi.
1 trzech ścian komory prawej można wyróżnić ścianę przednią y I n ą, które przechodzą jedna w drugą na brzegu prawym serca, oraz iewnątrz niewidoczną ścianę przy środkową, biorącą udział aytwarzaniu przegrody międzykomorowej:dlatego-nazywa się ją też laną przegrodową.
Wierzchołek komory prawej odpowiada najniższemu odcinkowi bruzmiędzykomorowejprzedniej i tylnej:sięga on do wcięcia koniuszka ca, oddalony od niego co najmniej o 10 run(ryc.
35).
Wierzchołek pełniony jest licznymi drobnymi beleczkami mięśniowymi, bieg:ymi z jednej ściany do drugiej i splatającymi się we wszystkich runkaeh.
Bodstawa komory w prawidłowym położeniu serca zwrócona jest ku:ze, ku tyłowi i w stronę prawą.
Na niej znajdują się dwa otwory, ujście tedsionkowo-komorowe prawe oraz ujście pnia płucnego i ich zastał Wolna przestrzeń komory składa się z drogi dopływowej i odpływowej c 39).
Pierwsza sięga od ujścia przedsionkowa-komorowego do erzchołka komory, druga, stożek tętniczy prawy(conus driosusdea(er), wstępuje stąd do ujścia pnia płucnego.
Ku górze stożek ga wyżej, tak że stosunek długości drogi dopływowej do odpływowej nosi 2:3.
Obie te części oddzielone są od siebie wałem mięśniowym, r grzebieniem nadkornorowym(cristd supraven(riculoris:W), który wpukla się do światła komory:biegnie on wzdłuż*egrody międzykomorowej z podstawy do wierzchołka komory i kont się w ścianie przedniej u podstawy mięśnia brodawkowatego.
Powierzchnia wewnętrzna stożka tętniczego jest gładka, natomiast właściwa jama komory, zwłaszcza w części dolnej aż do wierzchołka, wysłana jest licznymi beleczkami mięśniowymi(trobeculaecdrneae).
Beleczki te, jak wiadomo, powstałe z embrionalnej warstwy gąbczastej mięśniówki komór, przeplatają się ze sobą w różnych kierunkach:w skurczu komór układają się one między mięśniami brodawkowatymi i wypełniają przestrzenie między nimi.
Dlatego też w chwili skurczu może nastąpić prawie całkowity zanik światła komory(ryc, 48 d).
Ujście przedsionkowa-komorowe prawe i zastawka trójdzielna.
Ujście przedsionkowa-komorowe prawe(ostium dtrioventriculare deatrum), które z przedsionka prawego wiedzie do komory prawej, leży na podstawie komory:ma ono kształt zaokrąglony, choć nie jest ściśle koliste.
W stanie całkowitego rozkurczu u mężczyzny mierzy ono w obwodzie średnio około 12 cm, u kobiety około 10, 5 cm(wg Testut).
Wielkość normalna pozwala na wprowadzenie końców trzech palców ręki:jest ono nieco większe od ujścia lewego.
W prawidłowym położeniu serca ze wszystkich ujść leży najniżej:w stosunku do lewego ujścia żylnego nieco do przodu od niego.
Ujście przedsionkowa-komorowe prawe, jak wiadomo, zamyka za s 1 a w k a p r z e dsionkowo-komorowa prawa albo trójdzielna(taiła atrioventricularisdeatro s. tricuspidalis).
W opisowym położeniu serca trzy płatki tej zastawki usadowione są:z przodu-płatek przedni(cuspis antrior), z tyłu-płatek tylny(euspispostrior)oraz przyśrodkowo-płatek przyśrodkowy albo przegrodowy(euspis medidlis:s. septdlis):w topograficznym położeniu serca płatek przedni leży przyśrodkowo, tylny-bocznic i przyśrodkowy-z tyłu.
Płatki przedni i tylny mają swe przyczepy końcowe na wolnych ścianach komory:są to więc płatki brzeżne.
Przedni jest największy:przyczepia się do przedniej ściany komory i zwiesza się między właściwą przestrzenią komory prawej(drogą dopływową)a jej stożkiem tętniczym(drogą odpływową:ryc.
45).
Płatek tylny przyczepia się do tylnej ściany komory, płatek przyśrodkowyzaś(przegrodowy)do przegrody międzykomorowej.
Przyczepy początkowe wszystkich trzech płatków wychodzą z pierścienia włóknistego, położonego w ujściu między przedsionkiem a komorą.
Powierzchnia przedsionkowa płatków jest lśniąca i gładka:powierzchnia komorowa szorstka i guzkowata z powodu przyczepów strun ścięgnistych.
Powyższe trzy płatki są to płatki główne, oprócz nich bardzo często występują dodatkowe płatki pośrednie.
Mięśnie brodawkowate(mm, pcpillares)komory prawej są rozwinięte bardzo różnie.
Na ogół odróżnia się trzy mięśnie brodawkowate lub grupy mięśniowe, z których każda odpowiada wcięciu między dworna płatkami zastawki trói dzielnej.
Najbardziej regularnie występuje m. brodawkowaty przedni(m. papillaris ant), zwany też, wielkim".
Mniej stały jest m. brodawkowaty tylny(m. gapi(Idris post), a najbardziej zmienne stosunki zaznaczają się w przyśrodkowejgrupie mięśni brodawkowatych, zwanych mrn, br o da wk owatymiprzegrodowymi(mm, papillares septcles).
M. b r o d a w k o w a ty p r ze dni(m. papillaris ant)jest największym ze wszystkich:wychodzi ze ściany przedniej komory prawej, nieco przyśrodkowo od prawego brzegu serca.
Jego struny ścięgniste dochodzą do zwróconych do siebie części płatka przedniego i tylnego.
Z podstawy mięsień wznosi się ku górze i po dłuższym przebiegu dzieli się zazwyczaj na kilka wierzchołków, z których odchodzi grupa strun ścięgnistych(około IO).
Wierzchołek składa się bardzo często z trzech stożków, choć podział ten jest zmienny zarówno pod.


tdern liczby stożków, jak i pod względem ich długości.
W krańcowych przypadkach leń ten może być w całości podwójny lub nawet potrójny:każdy z nieb jest jednak:żnie słabszy niż m brodawkowaty pojedynczy.
, cle czka prze gr od owo-brze zna(trabecula septomargmalis).
Podstawa m. łgwkowatego przedniego usadowiona jest na łukowatej listewce mięśniowej(ryc.
45), a rozpoczyna się na przegrodzie międzykomorowej poniżej ujścia pnia płucnego, ibiega przez jamę komory i kończy się w bruździe odpowiadającej brzegowi prawemu g między jego ścianą przednią a tylną.
Listewka ta, opisana już przez Leonarda da*i, o nie znanej bliżej czynności, ze względów filogenetycznych zasługuje na szczególną, gę:nosi ona nazwę beleczki przegrodowo-brzeżnej.
Jest ona bardzo mną i pod względem kształtu oraz przebiegu, i pod względem wielkości.
Przeważnie jej ig górny, wklęsły ku górze i bocznic, jest wolny na całym swym przebiegu:brzeg dolny, ramie, oddaje liczne wypustki, które giną w przedniej ścianie serca.
W niektórych rpadkach beleczka przegrodowo-brzeżna jest bardzo krótka, w innych długa i cienka, rżąca wąski powrózek.
1, brodawkowaty tylny(m. papillaris posterior)wychodzi ze ściany tylnej fory prawej w pobliżu kąta między ścianą tylną a przyśrodkową.
Jest on bardzo enny i bardzo często zastępują go dwa lub trzy krótkie i szerokie stożki mięśniowe.
iwno z pojedynczego mięśnia brodawkowatego, jak i z grupy tych mięśni struny gniste odchodzą do przyśrodkowei części płatka tylnego zastawki i do tylnej części ka przegrodowego.
Im. brodawkowate przegrodowe(mm, papillares septles), najbardziej enne, reprezentowane są przez grupę kilku niskich stożków mięśniowych odchodzą a z przedniej części ściany przyśrodkowej(przegrodowej)komory.
Struny ścięgnistehodżą zarówno od nich, jak i bezpośrednio ze ściany i przyczepiają się do przyśrodkowejjet płatka przedniego oraz do przedniej części płatka przegrodowego zastawki trój dziel Jeden z mm, brodawkowatych przegrodowych, bardziej stały od innych, wysokości to 6-8 run, odchodzi od stożka tętniczego, dlatego też otrzymał nazwę m. brodawrategostożka tętniczego(m. subarteridlir).
Qście pnia płucnego i jego zastawka.
W przejściu stożka tętniczego twego w pień płucny leży ul ście pnia płucnego(ostium truncilmonalis)ze swą zastawką pnia płucnego(taiła truncilmondlis).
Składa się ona z trzech płatków półksiężycowaeh(tcltuloe semilundres), przedniego, prawego i lewego.
tjście pnia płucnego leży powyżej ujścia aorty, nieco do przodu i w stronę lewą od niego.
:ono regularnie koliste:obwód ujścia wynosi u mężczyzny około 72 run, u kobiety nm(wg Testut)i jest nieznacznie większe niż ujście aorty.
Przedsionek lewy.
Bo opuszczeniu prawej połowy serca przez pień płucny i po przejściu tez płuca żyłami płucnymi krew powraca do lewego przedsionka rium sinistrum).
Zazwyczaj prowadzą do niego od góry(w pionowym, isowym położeniu serca)po dwie żyły z każdej strony.
**płucne łączą się poprzecznie położonym odcinkiem o gładkich ścianach.
Ta część 4 cA nie należy więc do pierwotnego starego przedsionka, lecz powstała z żył płucnych.
re zlewając się ze sobą, stopniowo zostały do niego włączone.
Zależnie od tego, czy ces ten został zahamowany, czy dalej się posunął, do przedsionka może uchodzić mniej więcej żył niż cztery.
Część łącząca, położona w sklepieniu przedsionka, jest więc.
Szostakiewicz-Sawicka M. .
Acta Biol, et Med@.
88(.
pierwotnie ścianą żył płucnych:odgraniczenie tej części od właściwego przedsionka nie jest wyraźne.
W rozwoju rodowym powiększenie przedsionka kosztem żył płucnych powstaje dopiero w rzędzie ssaków:u najniższych z nich OMono(remot)jeszcze się ono nie ZBZDRCZB.
Ściana przedsionka jest gładka z wyjątkiem uszka.
Uszko lewe(auricula sinism), ostrym okrągławym otworem odgraniczone od przedsionka, wychodzi z jego przedniej ściany:wewnątrz jest ono pokryte licznymi mięśniami grzebieniastymi.
Jest ono dłuższe i węższe niż prawe i w przebiegu swym zwykle trochę załamane:wierzchołek uszka zachodzi bowiem nieco na pień płucny(ryc.
35).
W przegrodzie międzyprzedsionkowej, stanowiącej ścianę przyśrodkową przedsionka, widoczny jest czasami sierpowaty fałdzik, pozostałość górna-przedniej części embrionalnej zastawki otworu owalnego.
Szczelinka, która prowadzi z prawego przedsionka(ryc.
46), w tym miejscu uchodzi do lewego.
Otworki drobniutkich żyłek Obrdmind wndrumminimdrum)występują również w ścianie przedsionka lewego.
Na tylnej ścianie przedsionka lewego(w pionowym położeniu serca)zaznacza się wycisk przełyku, na ścianie przedniej wycisk aorty i pnia płucnego, do których przedsionek przylega.
Ścianę dolną przedsionka stanowi ujście przedsionkowa-komorowe lewe, które prowadzi do komory lewej.
Aorta ascendens.
A, pulmonalis sin.
Truncus pulmonalis.
Auricula sin.
Mm, pectratiCuspis post.
yawae bicuspid, (połowa lewa).
M. papillaris ant.
Ventriculus sin.
Trąbce u lae carneae.
Trabeculae tendineae.
A, pulmonalis ded.
W. pulmonales.
Atrium sin.
V, cava im.
VaMu la foraminiso*a*is*inus c*rondrius.
Cuspis ant.
*usp*s pos*, (połowa prawa).
Va/ka bicuspida lis.
Chordae tendineaeSeptum intervenmculare M. papillaris post.
Ryc.
46. Lewy przedsionek i lewa komora otwarte ze strony bocznej.
Widok od strony lewej.


*a*wamiara lewa@e@(riculus sinis(er:ryc, 46 i 40, jak w(ądorno, otrzvmuew z lewego przedsionka przez ujście przedsioa(kawo-komorowe*i pod silnym ciśnieniem przez ujście aorty wGącza ją do całśeiju.
Dlatego też ściana komory lewej jest gruba(około 15 mWszlodwukrotnie grubsza niż prawej.
nnora lewa ma kształt stożka:jest ona bardziej wysmukła i ni 8 osza niż prawa W przekroju poprzecznym św:iątto komory JWjgle liro, 40, obszerne w rozkurczu komory, prawie zupełtekąjące w stanie skurczu:obwód przyśrodkowy ko wory, który b@fzeał w budowie przegrody międzykomorowej, jest objęty ś@O 4 grodową komory prawej.
'komorze lewej można odróżnić ściany, wierzchołek oraz podslóażne brzegi Jednak nie odgraniczają poszczególnych ścian.
W 89 wienia opisu mówi się tylko o ścianie prz edniej, tyleir z y ś ro dk o we t.
Wszystkie trzy ściany od wewnątrz są włlłęhwilirozkurczu obwód boczny komory tworzy Ścianę płu@4 ie r z eh o ł e k komory lewej odpowiada kontusz:kowi serccJeOOiełniory małymi lub średniej wielkości beleczka ni mięśniow*młapodstawie znajdują się dwa otwory:ujście przedsiołvkomorowe lewe z zastawką dwudzielną oraz uiśc 3 e aorty z zasla 884 ty ama komory lewej, podobnie jak prawej, skłaełą się z właścIwgJści drogi dopływowej, prowadzącej z ujścia przedsionkowa-kom 88 go do koniuszka serca, oraz z drogi odpływowąj czyli s(884, niczego lewego, w którym z koniuszka k rew kieruje 9 ł 99*ia aoóy(re Wowierzchniawewnętrzna ścian stożka tętniczeges lewego, po 4@@prawego.
Jest gładka, pozostała przestrzeń konwry, a zwłaszBJeiść dolna zwrócona do koniuszka serca i sam komiuszek, wysł@84 mymi i silnie do światła wpuńlającymi się beleczAearni mięśniowPBęścigładkie komory odpowiadają więc prądowi k rwi który tubiieBłzególnie silny.
W komorze lewej drogi dopływu i odpływu seho 444 sob 4 Pod bardzo ostrym kątem:są one prze-dzielone płaWeWiednim zastawki dwudzielnej i w momencie dopłLwu krwi pła@(e 8 epchWęW test do ściany stożka, w momencie odpjąwu-w pt 868 m kierunku.
Jak drzwi wahadłowe otwierające s je w obie s@@ljścieprzedsionkowa-komorowe lewe i zaskąwka dwuć 4@8 wór prowadzący z lewego przedsionka do lewej komory, uiifteze ds i on k o w o-k om aro we le we(ostium cirriopentmcJ@ę@rwO, różni się od prawego swą bardziej ow-ąhą formą i Iecoiiej sz 3 mi rozmiarami.
Obw 64 Miścia wmosi przeciętnie u mężczyzny 10, 2 crn, u ko biety 9, 0 cm(we PPWuża ro 8 c@gOwość pozwala na wprowadzenie końców dwócci palców ręki, @p 88@qm położeniu serca leży ono bardziej ku tyłowi i na lewo Bćiż ujście prawe Ujście przedsiookowo-komorowe lewe zgmykąją dwa płakki z a stawki p 8 e 4:.
śł 9 P 8-owo-komorowej lewej albo dwudzielnej(volta dtrimen(ricJ@r@sO@s(r@s. mitratłs)przedni i 1 yW W 9+śŁFł 94 ek przedni(ciepła antrior)rrócory jest do przodu oraz ku przegrodzie PPy 9 YKomorowej i do ujścia aorty(sąd tż pochodzą jego inne nazwy:płatka P(Fegrodowego lub wewnętrznego albo aortowego).
Rozpoczyna się on na P 8 Fe 4 oim i przyśrodkowym obwodzie lewego pierścienia włóknistego przedsionka Bóęłomorowego.
Płatek ten jest większy od tylnego:w komorze jak firanką oddziela on Wagę dopływową od odpływowej.
F ł a 1 e k 1 y In y(cuspis posterior), rnejszr, zwrócony test ku tyłowi oraz do obwodu Pócznegokornory(płatek brzeżny lub zewnętr z nO Płatekten rozpoczyna się na IrWo-bocznym obwodzie pierścienia włóknistego powierzchnia przedsionkowa plgików jest gładka jak ściana przedsionka.
Powierzchnia Kowarowa natomiast z powodu przyczepów strun ścięgnistych, podobnie jak w zastawce PĆdzielnei, jest szorstka i guzkowąta, Nlko płatek przedni, aortowy, stanowi wyjątek.
Ponieważ na nim również powierzchnią komorowa jest gładka.
Przypuszczalnie jest to w związku z silnym prądem krwi drogi odpływowej w komorze lewej.
Óbócz wyżej opisanych dwóch głównych płatków bardzo często występują jeszcze 9 o 4 aJkowe, małe płatki pośrednie, przeważnie jeden przedni i jeden tylny(ryc.
42).
Mięśnie brodawkowate(mm, pdpillores).
W komorze lewej można odróżnić dwa mięśnie brodawkowate, jeden p r z e d n i(onterior), drugi 49 lny(posteriork każdy z nich ustawiony jest w linii wcięcia między płatkami i oba wysyłają struny śdęgniste do zwróconych do siebie części Obu płatków.
Tak jak wszystkie części komory lewej również i struny ścipgniste są tu silniejsze niż w komorze prawej.
Oba mięśnie brodawkowate są szczególnie silne, bąrdziej rozwinięte niż w komorze prawej i obydwa mniej więcej tej samej wielkości.
Oba mięśnie wychodzą bezpośrednio ze ścian komory ich podstawy jednak nigdy nie zstępują aż do koniuszka serca.
Mięsień brodawkowaty przedni odchodzi z przedniej ściany komory w sąsiedztwie jej bocznej granicy, mięsień brodawkowaty tylny-ze ściany tylnej w pobliżu ściany przegrodowef.
Powierzchnie mięśni brodawkowatych zwrócone ku sobie nie są równe, lecz tak zakrzywione, że powierzchnia wklęsłą jednego odpowiada wypukłości drugiego.
W chwili skurczu oba mięśnie mogą ściśle przylegać do siebie.
Zwykle m. brodawkowaty przedni Jest wypukły i objęty wklęsłością m, brodawkowatego tylnego.
Kształt i liczba mięśni brodawkowatych są w dość znacznym stopniu zmienne.
Bardzo często ich wolne górne części dzielą się na dwa stożki mniej więcej tej samej wielkości, tak że mamy wówczas nie dwa, lecz cztery mięśnie brodawkowate.
Również liczba trzech, PBęciu lub nawet większa nie należy do wyjątków.
Często same tylko wierzchołki mięśni mogą się dzielić na dwa lub frr krótkie stożki, z których odchodzą pęczki strun Ścięgnistych.
Wiście aorty i jego zastawka.
W przejściu lewego stożka tętniczego w aortę leży ujście aorty(ostium dortae)ze swą zastawką(rolad oortae)składającą się, podobnie jak po stronie lewej, z trzech płatków Dółksiężycowatych(pahulaesemilunaresk tylnego, prawego i lewego.
W prawidłowym położeniu serca ujście aorty leży bezpośrednio powyżej i do przodu od Wa uiść przedsionkowa-komorowych oraz nieco poniżej, ku tyłowi i w stronę prawą od ujścia pnia płucnego Ńbwód ujścia lewego(u mężczyzny średnio 70 mm, u kobiety 65 mm)jest nieznacznie BWo mniejszy niż prawego.
Pod względem budowy oba ujścia tętnicze i ich zastawki są na.


to siebie bardzo podobne:ujście aorty, tak sarno jak ujście pnia płucnego, zawiera ęgę składającą się z trzech płatków półksiężycowatych, wypukłością zwróconych ku trze, wklęsłością ku światłu tętnicy.
Różnią się one od siebie pod niektórymi tylko yłąwd.
Przede wszystkim zastawki półksiężycowate aorty są grubsze i bardziej jne od zastawek pnia płucnego, przypuszczalnie dlatego, że muszą się przeciwstawiać jszemu naporowi krwi, klórr jest większy w aorcie niż w pniu płucnym.
Poza tym i i obłączki zastawek półksiężycowatych aorty są silniej zróżnicowane od wyjgcychw zastawkach pnia płucnego.
Wreszcie, i to stanowi najistotniejszą rozrucę, enne jest położenie płatków w zastawce.
W zastawce pnia płucnego można odróżnić k pólksiężycowaty przedni, prawy i lewy, a w zastawce aorty-płatek tylny, prawy y(ryc.
42). O stosunkach tych mowa była już poprzednio.
Przegroda serca Bzegroda serca(septum cordis?)oddziela prawą połowę serca od j:w związku z ogólną asymetrią serca przegroda nie jest ustawiona Jkowo, lecz silnie skośnie.
Składa się ona z przegrody mig przedsionkowej i przegrody międzykomorowej.
Przegroda międzyprzedsionkowa:zegroda międzyprzedsionkowa(septum interdtridle)jest nieregulablaszką, mniej więcej czworokątną, oddzielającą od siebie oba idsionkk równocześnie stanowi ona powierzchnię przyśrodkowąiwno jednego, jak i drugiego przedsionka.
W prawidłowym położeniu a z obu tych powierzchni jedna zwrócona jest w stronę prawą i do ido, druga w stronę lewą i ku tyłowi.
r ub o ś ć przegrody międzyprzedsionkowej jest bardzo różna w różnych miejscach ja się na ogół między 1, 5 a 4 mm:grubość jest najmniejsza na poziomie dołu owalnego, iększa w jego przednim obramowaniu.
przedsionku prawym przegroda zstępuje niżej niż w przedsionku lewym(ryc.
471 sa wkłuta w dolną część przegrody od strony przedsionka prawego nie przenika do lsionka przeciwległego, lecz do komory lewej.
szczegołach budowy mowa była poprzednio w związku z opisem obu przedsionków.
Przegroda międzykomorowa rzegroda międzykomorowa(septum interventriculare:ryc, 47, która nocześnie stanowi ścianę przyśrodkową zarówno komory lewej, jak awej, ma kształt blaszki trójkątnej, której podstawa sięga do idsionków, wierzchołek zaś do wcięcia koniuszka serca.
W prawidrmpołożeniu serca powierzchnia lewa przegrody zwrócona jest ku wi i do tyłu, powierzchnia prawa zaś ku górze i do przodu.
Po stronie vej jest ona silnie wypukła, po lewej silnie wklęsła(ryc, 4 l).
Na ierzchni zewnętrznej serca przegroda odpowiada bruździe między torowej przedniej i tylnej.
rzegroda międzykomorowa składa się z dwóch zupełnie różnych ci:dolnej, grubej c z ę ś ci mi ę ś ni o we j(pars muscularis), stanox)prawie całą przegrodę międzykomorową, oraz bardzo małej, .
Auricula dext.
V, cava intMm.
pectratVawuia semilunariss*n. dor*ae Vawula semilunaris.
Vabula y, cavae im. *ą(Cuspis am.
post, aortae 19-6.
Ę ĄJguspis SeP 8@gś(Cuspis pO 8(.
V, cava sup.
Ventocuius dext.
O papillars poił.
łł papillars pO 5 łł 4.
**, igŚ.
**, igŚSinus coronarius et*d*, s*nus c*r*n.
Arcus aońae.
-lig, arieńosum.
A, pulmonalis ded.
-A, pulmonalis sin.
-Aorta ascendens Auricula sin.
Septum amoventriculare-Cuspis ant, vawae bicusp.
-Sept u m i nteoenlric ula re(pars membran.
)-M. papillaris ant.
-Ventriculus sin.
-Septum inreryenlricula re(pars muscut)M. papTaris post.
Trabeculae carneae.
Ryc.
47. Przekrój czołowy serca.
Połowa tylna.
Widok od przodu.
cienkiej części błoniastej(pers membrcndced), która stanowi drobny górny odcinek tej przegrody(ryć.
47).
Część mięśniowa(ądrs muacularis)przegrody międzykomorowej utworzona jest z odpowiednich odcinków mięśniówki każdej z obu komór i oba te składniki tylko sztucznie mogą być od siebie oddzielone.
W chwili skurczu przegroda skraca się oraz grubieje i odległość między obu bruzdami międzykomorowymi zmniejsza się.
G r u b o ś ć części mięśniowej jest znaczna, lecz nierównomierna.
W przekroju czołowym, biegnącym mniej więcej równolegle do powierzchni przeponowej serca, przegroda wykazuje zazwyczaj maksymalną grubość u swego dolnego końca(około 1045 mm), ku górze stopniowo staje się ciensza i u samej góry, łącząc się z przegrodą międzyprzedsionkową, kończy się małą, bardzo cienką częścią błoniastą pozbawioną mięśniówki.
Część błoniasta(pers membrmacea)przegrody międzykomorowej nie zawiera włókien mięśniowych i składa się z blaszki tkanki łącznej sprężystej z obu stron, prawej i lewej, wysłanej wsierdziem.
Jest to tzw. "część bezbronna"(ang. undefended space)wg autorów angielskich.
Kształt Jej jest zmienny:w większości przypadków okrągławy lub owalny i wtedy wydłużony w kierunku przednio-tylnym:nieraz ma formę trójkąta podstawą zwróconego ku dołowi, wierzchołkiem ku górze.
Również wielkość części błoniastej jest zmienna, zazwyczaj powierzchnia Jej nie przekracza I cmĄ grubość wynosi średnio I do 1, 5 mm.
Część błoniasta widziana od strony lewej położona jest bezpośrednio poniżej zastawki aorty, najczęściej między płatkiem półksiężycowatym tylnym a prawym.


stronie komory lewej część błoniasta w całości położona jest więc w przyśrodkowejgrodowej)ścianie tej komory.
Inaczej po stronie przeciwległej.
Tutaj do powierzchni łj części błoniastej przyczepia się płatek przegrodowy zastawki trójdzielnej(ryc.
47)rczep ten dzieli ją na odcinek położony powyżej przyczepo płatka i poniżej.
Tylko e d o In a należy do komory prawej, c z ęś ć górna do prawego przedsionka i ma ę przegrody przedsionkowa-komorowej(semum atriotentriculare).
Sez tum inlervenlricul arę M. papllaris art.
Vertnculus dcxt.
Septumintcrventriculzre M. papOans ant.
Ventnculus aext.
egZ-j.
***Xs.


isierdzie(epicdrdium).
Serce objęte workiem osierdziowym na swej lerzchni zewnętrznej pokryte jest błoną surowiczą, zbudowaną tak jona surowicza powlekająca narządy trawienne czy oddechowe.
, a ta stanowi blaszkę trzewną osierdzia surowiczego łnamsceralis pericardii serosi)i nosi nazwę n a s i e r d z i a(epicdri), linia przejścia blaszki trzewnej w blaszkę ścienną(lamina etalis)będzie omówiona dalej przy opisie osierdzia.
derdzie jest przeświecającą blaszką surowiczą, z zewnątrz powleczoną jednowarstmnabłonkiem płaskim, odwewnątrz luźną tkanką podnasierdziowązłączoną z podłożem.
Między obu tymi warstwami leży blaszka właściwa e r d z i a(lamina promie epicdrdii)zbudowana z tkanki łącznej i zawierająca liczna ja sprężyste.
Z powodu swej przezroczystości naczynia i nerwy położone w tkance isierdziowej, jak również głębiej położona warstwa mięśniowa, przeświecają przez rdzie.
Tkanka łączna podnasierdziowa zawiera również komórki tłuszczowe, w niech miejscach bardzo liczne:tłuszcz również wyraźnie prześwieca, o czym już była i poprzednio.
Śródsierdzie.
punktu widzenia budowy anatomicznej oprócz tkanki łącznej ąjącej elementy kurczliwe śródsierdzie cz. mięsień sercowy(mgocdmi)zawiera trzy następujące składniki:1)s z k te I et serca, utwoiąz tkanki łącznej zagęszczonej dokoła ujść tętniczych i żylnych:do:o przyczepiają się włókna mięśniowe oraz płatki zastawek serca:ódsierdzie w ścisłym znaczeniu, czyli mięsień sercowy, który:omie właściwą pracę serca:3)swoisty układ mięśniowy, czyli'ad przewodzący se re a, którego zadanie polega na przewodu bodźców z jednej części serca do drugiej.
xidsierdzie nie tylko czynnościowo stanowi najważniejszy składnik ny serca, również objętościowo tworzy ono największą jej część.
opleń rozwoju mięśniówki jest w korelacji z jej czynnością.
Dlatego mięśniówka lsionków jest znacznie słabsza od mięśniówki komór, komory lewej zaś, która wtłacza do wielkiego krążenia, jest znacznie silniej rozwinięta niż mięśniówka komory ej Współzależność ta widoczna jest jednak nie tylko w silniejszym rozwoju mięśniówlerównież w skomplikowanym jej układzie.
Im bardziej złożony jest przebieg rtoliki serca, czyli fali ruchu skurczowego, tym bardziej zawile przebiegają włókna niowe:wskazuje na to zarówno filogenetyczny, jak i ontogenetyczny rozwój serca.
tomplikowany układ mięśniówki serca ssaków daje się jednak sprowadzić do prostych jnków pierwotnej cewy serca.
Poprzeczny podział cewy sercowej na część przedsionii komorową rozpoczyna proces różnicowania się i komplikacji budowy serca.
Na icy obu Gch przedziałów kształtują się łącznotkankowe pierścieniowate pasma Jące się coraz głębiej, które wreszcie mięśniówkę ich obu, z prawej i lewej strony, iwicie od siebie oddziałają z wyjątkiem układu przewodzącego serca.
Jeszcze odka mięśniówka przedsionków nieprzerwanie przechodzi w mięśniówkę komór.
Wnież aorta i pień płucny swą ścianą tętniczą nie przechodzą bezpośrednio w ścianę i, lecz na granicy ich wytwarzają się włókniste pierścieniowate pasma.
m łącznotkankowy składnik j est miejscem przyczepo zarówno mięśniówki przedsioniaki komór i odgrywa rolę analogiczną jak kościec w stosunku do mięśniówki letowej.
Nazwano go też szkieletem serca.
Szkielet serca Szkielet serca(ryc, 49)położony na podstawie komór między przedsionkami a komorami składa się:1)z czterech pierścieni włóknistych(dnnuli ńbrosi), obejmujących ujścia żylne i ujścia tętnicze oraz 2)z dwóch trój kątów włóknistych(trigond ńbrosd), prawego i lewego, położonych w niewielkich trójkątnych przestrzeniach między tylnym brzegiem ujścia aorty a obu ujściami przedsionkowa-komorowymi:twory te, i jeden, i drugi, zbudowane są z tkanki łącznej włóknistej zbitej.
Poza tym do szkieletu serca zalicza się również znaną nam już 3)część błoniastą przegrody międzykomoro we t.
Wszystkie te składniki łączą się ze sobą.
Schematycznie pierścienie włókniste mają to sarno położenie, ten sam kształt, te same stosunki topograficzne oraz wymiary, co ujścia, które obejmują.
Jeżeli przyjrzeć się podstawie komór, to w kierunku od przodu do tyłu można zauważyć:1)na pierwszym planie p ter ś ci e ńwłóknisty pnia płucnego, Zjnastępniekutyłowiiniecowstronęprawą od niego pierścień włóknisty aorty:3)wreszcie na ostatnim planie oba pierścienie włókniste przedsionków o-k o m o r o w e, z których prawy położony jest bardziej do przodu niż lewy.
Pierścienie włókniste przedsionkowa-komorowe są to twory łącznotkankowe, które dokoła obejmują ujścia przedsionkowa-komorowe.
Pierścienie te całkowicie odgraniczają mięśniówkę przedsionków od mięśniówki komór(z wyjątkiem układu przewodzącego)i są miejscem przyczepo włókien mięśniowych serca oraz zastawek przedsionkowa-komorowych.
Anrulus fibrosustrunci pulman.
Annulus fbrosus--aortaeTrigon u mfbrosum si n.
Piłom coronarium s.
Tngonumfbrosum dext.
-Ścięgno stożka.
I Annuli fbrosi atrioventricutares.
Piłom coronarium.
fars membranaceaśepO interyentric ula rish 8 scicułus atrioyentric ul aris.
Ryc.
49. Schemat szkieletu serca.
Widok od góry.


Pierścień włóknisty prawy obejmujący ujście przedsionkowa-komorowe prarew części tylnej jest słaby Qo przodu i przyśrodkowo pierścień ten poszerza się i za omocą mocniejszego pasemka, tzw. n i c i w i e ń c o w e j(tłum coronariumć), łączy się trój kątem prawym.
Pi e r ś cień w to k ni s ty lewy zbudowanyiest podobnie jak prawy, tylko odpowiediodo większej grubości ściany komory lewej jest on szerszy i wyraźniejszy od prawego.
Do rzodu z prawej strony łączy się on z trójkątem włóknistym prawym, do przodu ze strony rej z trójkątem włóknistym lewym.
I tutaj te miejsca połączenia wzmocnione są itniejszym pasmem-nicią wieńcową.
Pierścienie włókniste pnia płucnego i aorty zbudowane są podobnie do ierśeieni przedsionkowa-komorowych, są tylko od nich wyższe i mocniejsze.
Obejmują re odpowiednie ujścia tętnicze i tak samo jak pierścienie uiść żylnych są miejscem rzyczepu włókien mięśniowych i płatków zastawek.
Pierścień włóknisty pnia płucnego ołączory jest z pierścieniem włóknistym aorty łącznotkankowym stożkowatym pasmem, jw. ś cię gnę m st o żk a:do niego również przyczepiają się włókna mięśniowe.
Trójkąty włókniste.
W trójkątnej przestrzeni, w której pierścień włóknisty przedsionowo-komorowy lewy i pierścień aorty rozchodzą się od siebie w stronę lew ą(ryc.
49), iajduje się trój kąt włóknisty lewy-twarda gęsto utkana płytka łecznotkanowa.
Ku tyłowi od ujścia aorty między obu ujściami przedsionkowa-komorowymi leży odobna płytka łącznotkankowa o szczególnie twardej konsystencji-1 r o j k ą 1 w ł o kistyprawy:łączy się on z częścią błoniastą przegrody międzykomorowej.
Do ójkątów włóknistych przylegają i łączą się z nimi mocniejsze pasemka obu pierścieni łóknistych przedsionkowa-komorowych, o których już wspominano-ni ci w te ńOSłĘ.
Cały szkielet serca składa się więc z odcinka środkowego, pionowo ustawionej części loniastei przegrody międzykomorowej oraz z poziomo położonych pierścieni włóknistych iść żylnych i ujść tętniczych wraz z twardymi trójkątami włóknistymi.
U niektórych ssaków trójkąty włókniste zawierają płytki chrzęstne(np. koń, świnia), innych nawet części kostne(bydło)z komórkami kostnymi i układami kanałów ermiowych(Haversa).
Mięsień sercowy Mięsień sercowy na obu swych powierzchniach, wewnętrznej i zen**rznej, pokryty jest cienkimi blaszkami granicznymi, wsierdziem nasierdziem.
Stanowi on główną masę serca i wykonuje właściwą jego racę, przy czym układ włókien jest różny w różnych przedziałach serca.
Włóknom mięśniowym, z których się składa właściwy mięsień serowy, przeciwstawić należy specjalne składniki mięśniowe o odmiennej udowie, które nie biorą udziału we właściwej pracy serca, lecz wyłącz te, jak już wspomniano, przewodzą bodźce z jednej części serca do rugiei.
Jest to tzw. układ przewodzący:o jego budowie, przebiegu czynności mowa będzie później.
udowa mikroskopowa mięśnia sercowego i jego praca.
Budowa mikroskopowa mięśnia sercowego została omówiona w tomie 1.
Warto zypomnieć w tym miejscu tylko o kilku typowych jego właściwościach.
Włókna ięśniowe serca zajmują do pewnego stopnia pośrednie miejsce między mięśniówką adką a poprzecznie prążkowaną.
Skurcz mięśnia sercowego jest energiczny i szybki(tak k mięśniówki szkieletowej), odbywa się jednak nie z ale z nie od naszej woli, a sam jesień nie ulega zmęczeniu(tak jak mięśniówka gładka, np. jelita).
Włókno ięśniowe serca jest poprzecznie prążkowane jak mięśniówki szkieletu, ale różni się od AJ Gm, że w sercu włókna łączą się ze sobą bocznymi odgałęzieniami, tworząc ncytialną sieć mięśniową.
Jądra leżą wewnątrz włókna(jak w mięśniówce gładkiej), a nie.
na obwodzie:sarkoplazma jest obfita.
Wreszcie odrębnością włókien mięśnia sercowego są tzw. wstawki, poprzeczne prążki często schodkowato dzielące włókno.
Co do ich znaczenia istnieje wiele przypuszczeń, nic pewnego jednak nie wiadomo.
Ścięgna, zbudowane z włókien klejodajnych lub sprężystych, lub i z jednych i z drugich, reprezentowane są ubogo.
Występują one zwłaszcza w miejscach połączenia mięśniówki serca z jego szkieletem.
P r a c a wykonywana przez mięsień sercowy jest bardzo duża, zwłaszcza komory lewej, która wtłacza krew do wielkiego krążenia.
Przeciętnie przy 72 skurczach na minutę serce wykonuje przeszło 100000 skurczów na dobę i w tym czasie praca wynosi około 18000 kgm.
Jest to praca, jak przykładowo podaje jeden z autorów(Klze), dzięki której codziennie można podnieść wypełniony wagon kolejowy na wysokość 90 cm.
Powyższe liczby odnoszą się do pracy serca w czasie spokoju organizmu.
Podczas usilnej pracy może ona wzrosnąć 5 e 6-krotnic.
W spokojnej pracy obie komory wypychają około 5 I krwi na minutę, przy fizycznym wysiłku 24 do 301.
Jeżeli mięsień sercowy stale pracuje nadmiernie, nastąpić może jego przerost(hupertrophid), tak jak każdego innego mięśnia:przyczyną jest często wada zastawkowa.
Również nienormalnie wielki wysiłek fizyczny może spowodować hipertrofię mięśnia sercowego.
Przerost bądź wielkość serca zależna jest jednak nie tylko od pracy mięśniowej, lecz również od przemiany materii.
Wraz z powiększeniem się jakiejś części serca często powiększa się równocześnie jego jama, w ogólnym powiększeniu serce przybiera kształt bardziej kulisty.
Jeżeli powiększona jest komora prawa, to bierze ona wówczas udział w tworzeniu się koniuszka serca, który zwykle przypada tylko komorze lewej.
Mięśniówka przedsionków W przedsionkach, których praca motoryczna jest niewielka, mięśniówka jest słaba.
Nie odróżnia się też tu całkowitych warstw mięśniowych, tak jak w komorach, lecz tylko pasma dające się mniej lub bardziej wyraźnie odgraniczyć.
Jedne składają się głównie z w ł o k i e ng ł ę b o k i c h, krótszych, przynależnych do jednego tylko przedsionka:drugie-głównie z włókien powierzchownych, dłuższych, biegnących z jednego przedsionka do drugiego.
Włókna powierzchowne układają się głównie w dwa pęczki, poziomy i pionowy.
Pęczek miedz yuszkowy p o zł orny(fsciculus, in(erduricularis horizontalisYryć, 50)rozpoczyna się na powierzchni tylnej obu przedsionków, odchodzi według Tandlera od obu pierścieni włóknistych przedsionkowa-komorowych, zwłaszcza od lewego, i poprzecznie obejmuje oba przedsionki.
Na powierzchni przedniej pęczek jest znacznie silniejszy niż na tylnej, najgęściej ułożone są włókna na poziomie bruzdy WICDCOWC).
Pęczek międzyus z kawy pionowy Oqsciculus interduricularis oertcalis)biegnie prawie pionowo w bruździe między obu przedsionkami i wnikając w głąb częściowo wytwarza przegrodę międzyprzedsionkową.
Włókna głębokie, z pewną domieszką włókien powierzchownych, z przedsionków wstępują ku górze na żyły płucne aż do przyczepo osierdzia, oplatając je włóknami pierścieniowatymi, podobnie jak zatokę wieńcową.
Na z, główną górną wstępują one obejmując ją w kształcie pętli.
Na powierzchni wewnętrznej prawego przedsionka występuje kilka wyraźniejszych pasm:jedno biegnie wzdłuż grzebienia granicznego, inne obejmują od góry i od dołu dół owalny, jeszcze inne tworzą podłoże mięśni grzebieniastych.
Powierzchnia wewnętrzna przedsionka lewego z wyjątkiem uszka nie ma wyraźniejszych pasm mięśniowych.
Mięśniówka komór Mięśniówka komór ma układ szczególnie zawiły.
Układ jej, dziś jeszcze niezupełnie wyjaśniony, różni autorzy tłumaczą w różny sposób.


*ca*a su*.
*ąscicu*usIntela u ricularis horizontalis.
amum dext.
Ventriculus dext.
esć:ssę.
g 7 i.
", śss, ***'***, .
W. pulmonales.
--Atrium sin.
---Aorta ascendens Truncus pulmonalis.
---Auricuta sin.
Vemtricułus sin.
Ryc.
50. Układ warstwy powierzchownej mięśnia sercowego.
Widok od przodu.
la ogół daje się ona sprowadzić do typu budowy trójwarstwowei, jaki ystępuje nieraz również i w innych wydrążonych narządach mięśiowych.
Można tu odróżnić z e w nętr z ną warstwę s kośną wspólną dla bukomór, środkową warstwę okrężną, przeważnie oddzielną lakomory prawej ilewej, oraz wewnętrzną warstwę podłuż, ą, również oddzielną dla każdej komory.
Powyższe warstwy nie worzą jednak samodzielnych, całkowicie oddzielonych od siebie po*adów, lecz łączą się ze sobą i razem stanowią jedną wspólną sieć rzestrzenną.
Dlatego też dawne, jeszcze teraz cytowane określenie ruyeihiera, że mięśniówka serca składa się z dwóch worków mięśiowychobjętych trzecim wspólnym, jest słuszne jedynie w bardzo gólnym ujęciu.
Zewnętrzna warstwa skośna rozpoczyna się na szkielecie serca, zwłaszcza na tróiątachwłóknistych.
Włókna jej biegną skośnie ku dołowi pasmami śrubowatrmi, nęconymi w stronę lewą na powierzchni przedniej, w stronę prawą na powierzchni logi, i częściowo podążają do cienkościennego koniuszka serca.
W komorze prawej ierunek przebiegu włókien jest bardziej skośny, w lewej bardziej stromy.
Pierwotny ierunek włókien, jaki występuje czy u zarodka ludzkiego, czy u niższych kręgowców jadów), jest jeszcze zupełnie podłużny:włókna przebiegają równolegle do kierunku.
Ventriculus dext.
'Benninghoff A.
, Morphol.
Jahrb, t. 67, 1931.
Sulcus interyentric, ant.
Veotriculus sin.
Sutcus inreryenmc, post.
Ryc.
51. Układ warstwy powierzchownej mięśnia sercowego.
Widok od dołu na wir serca.
pierwotnej cewy sercowej.
Lecz znaczne zmiany wywołane rozwojem ontogenetycznym i filogenetycznym oraz specjalizacja czynnościowa każdej komory zmieniły ich kierunek z podłużnego na skośny.
Na wierzchołku serca zewnętrzne włókna skośne zaginają się w głąb wytwarzając w i rs e r c a Oortea:cordis)i z powrotem pasmami śrubowatymi, skręconymi w przeciwnym kierunku niż poprzednio(ryć, 50, wstępują ku górze w każdej komorze oddzielnie.
Włókna te wytwarzają wewnętrzną warstwę podłużną.
Wir serca stanowi najwęższy pierścień włókien, w którym zewnętrzne zstępujące pasma śrubowało zaginają się i przechodzą w wewnętrzne wstępujące pasma śrubowate.
W przebiegu tym zaznacza się zasadnicza budowa mięśnia sercowego komór.
Zewnętrzna warstwa skośna jest cienka, grubość jej wynosi zaledwie parę milimetrów.
W wirze serca włókna tej warstwy wytwarzają również cienką ścianę koniuszka.
Środkowa warstwa okrężna.
Włókna zewnętrznej warstwy skośnej nie tylko w wirze serca wnikają w głąb komory:czynią to one na całej jej ścianie i dochodzą do środkowej warstwy okrężnej.
W warstwie środkowej, o pierścieniowatym, poprzecznym przebiegu włókien, można odróżnić pasma zewnętrzne i wewnętrzne.
Zewnętrzne włókna okrężne obejmują wspólną cienką warstwą obie komory razem, włókna okrężne głębokie okalają każdą komorę oddzielnie, wytwarzając główną masę mięśniową przegrody międzykomorowej.
Warstwa okrężna jest szczególnie silnie rozwinięta w komorze lewej:ma też ona nazwę układu tło c z ąc ego, ponieważ przypada jej główne i zasadnicze zadanie wtłaczania krwi do całego ciała.
Wewnętrzna warstwa podłużna.
Z warstwy okrężnej odgałęziają się włókna(ryc.
52), które wspólnie z włóknami wstępującymi, powstałymi w wirze serca z zewnętrznej warstwy skośnej, wytwarzają wewnętrzną warstwę podłużną.
Włókna tej warstwy w coraz bardziej stromym przebiegu wstępują ku górze i kończą się w pierścieNachwłóknistych i w trójkątach włóknistych oraz wnikają do beleczek mięśniowych i do mięśni brodawkowatych.
Mięśnie brodawkowate i beleczki mięśniowe są więc tworami wewnętrznej warstwy podłużnej:dlatego też jest ona znacznie grubsza niż zewnętrzna warstwa skośna.
Przyśrodkowe pasma wewnętrznej warstwy podłużnej obu komór biorą Jównież udział w wytwarzaniu części mięśniowej przegrody międzykomorowej.
Poza tym pasma wychodzące z m. brodawkowatego tylnego komory lewej przenikają przez przegrodę do grupy mięśni brodawkowatych przegrodowych komory prawej.


Trigonum fbrosum sin.
Zewnętrzne włókna skośne.
Środkowe włókna okrężne.
Aorta.
Jrigonum fbrosum dext.
--Ostiom v amoventriculare sirt.
4 SĄ Wewo 4 łzoei włókna podłużne(.
rChordae tendireae.
f:M. papillaris.
Pąs-ćs s--Wader yc.
52. Układ włókien mięśniowych komory lewej.
Schemat wzorowany na Bennighofie.
Mięśniówka przegrody międzykomorowej.
Gruba część mięśniowa przegrody mięykomoroweiutworzona jest głównie przez głębokie pasma warstwy okrężnej obu amor, które ściśle się z sobą łączą i tylko sztucznie dają się oddzielić jedna od drugiej.
zewnątrz łączą się z nimi stosunkowo cienkie pasma przyśrodkowe wewnętrznej arstwy podłużnej.
Poza tym, jak zaznaczono wyżej, z mięśni brodawkowatych sąsiadują zch z przegrodą wychodzą włókna mięśniowe, przebijają ją i dochodzą do mięśni rodawkowatych strony przeciwległej.
Jzmność.
Serce jako pompa ssąca-tłocząca U dorosłego człowieka, jak wiadomo serce "bije"przeciętnie 72 razy na minutę i praca ta tłada się z rytmicznie powtarzających się okresów czynności, zwanych rozwinięte m serca(revolutio cordis).
U noworodka okresy te trwają krócej niż u dorosłego terce uderza około 130 razy na minutę.
W rozwinięciu, czyli cyklu serca, dają się rozróżnić zyfazynastępujące jedna po drugiej:1)krótki, szybki skurcz obu przedsionków:a małej przerwie następny, 2)nieco dłuższy skurcz obu komór i 3)okres p o c z y n k u, czyli przerwy, w czasie której całe serce jest w stanie rozkurczu(diastole).
kurcz(agstole)przedsionków odbywa się równocześnie z rozkurczem komór, zastawki rzedsionkowo-komorowe są otwarte i krew z przedsionków napływa do komór.
W okresie rugim następuje skurcz komór i rozkurcz przedsionków, zastawki przedsionka o-komorowe zamykają się i zapobiegają powrotowi krwi z komór do przedsionków:tym samym czasie mięśnie brodawkowate kurczą się i skracają, a pociągając struny Ięgniste zapobiegają odchyleniu się płatków zastawek przedsionkowa-komorowych do wafla przedsionków.
Z chwilą gdy ciśnienie w komorach przewyższy ciśnienie w wielichtętnicach, zastawki tych naczyń otwierają się i krew z prawej komory zostaje Iłoczona do pnia płucnego, z lewej do aorty.
W chwili ukończenia skurczu komór śnienie krwi w pniu płucnym i w aorcie zamyka ich zastawki, zapobiegając cofmiu się rwi do komór.
Pozostają one zamknięte aż do następnego skurczu komór.
W okresie Ioczmku mięsień sercowy komór, jak i przedsionków jest rozluźniony.
Bredni czas trwania rozwinięcia serca wynosi około 0, 8 s i składa się, jak następuje zg Graya.
W 43 kskurczprzedsionków 0, 1 rozkurczprzedsionkówskurczkomór 0, 3 rozkurczkomór skurczrazem 0, 4 rozkurczzupełny.
W skurczu komór największą siłę rozwjja środkowa, okrężna warstwa mięśnia sercowego:wykonuje ona pracę tłoczącą, koncentrycznie zmniejszając światło komór.
Zewnętrzna warstwa skośna i wewnętrzna podłużna regulują tę pracę.
Regulowanie to polega na tym, że to, co uzyskano przez zwężenie poprzeczne przez włókna okrężne, nie zostaje utracone przez wydłużenie serca, gdyż włókna zewnętrznej warstwy skośnej, a zwłaszcza wewnętrznej podłużnej, kurcząc się skracają komory.
W chwili skurczu komory więc w całości zmniejszają się zarówno w wymiarze poprzecznym, jak i podłużllyTYt.
Ponieważ włókna warstwy zewnętrznej i wewnętrznej, przebiegając w formie litery V, obu swymi końcami przyczepiają się do pierścieni i trójkątów włóknistych, należałoby przypuszczać, że te miejsca przyczepo stanowią punchm ńaum, a koniuszek serca punctum mobile:w czasie skurczu więc koniuszek serca powinien przesuwać się w kierunku płaszczyzny podstawy komór, czyli powierzchni ujść naczyniowych.
W rzeczywistości ruch odbywa się w przeciwnym kierunku:w skurczu komór powierzchnia ujść z zamkniętymi zastawkami przedsionkowa-komorowymi obniża się w kierunku koniuszka serca(ryc, 37), a koniuszek serca pozostaje na swym dawnym miejscu prawie bez zmiany.
Im większa jest pojemność wyrzutowa krwi w czasie skurczu, tym silniej obniża się powierzchnia ujść.
W ruchu tym udział biorą również przedsionki:rozkurczając się, wygładzają się one oraz wydłużają i z żył krew zostaje wessana do przedsionków.
To działanie ssące sięga daleko w obręb żył obwodowych i jest najistotniejszym czynnikiem odpływu krwi z żył do serca.
Jakie czynniki odwracają ten systoliczny ruch powierzchni podstawy komór i sprowadzają ją do diastolicznego położenia spoczynkowego, dokładnie nie wiadomo.
Według Elzeobniżenie tej powierzchni w kierunku koniuszka serca powoduje wyciąganie się ścian przedsionków i ścian tętnic(pnia płucnego i aorty).
Z chwilą ukończenia skurczu komór rozciągnięte składniki sprężyste przedsionków(mięśniówka)i tętnic(błony sprężyste)powracają do położenia spoczynku, jak również powierzchnia ujść naczyniowych(podstawa komór)powraca do swego diastolicznego położenia wyjściowego.
Czynny skurcz mięśniówki przedsionków oprócz zadania wypychania krwi pod ciśnieniem z przedsionka do komory unosi powierzchnię ujść z opuszczonego położenia:na tym przypuszczalnie polega jej główna praca.
Jak z powyższego wynika, skurcz komór oprócz wsysania krwi z żył do przedsionków równocześnie wtłacza ją do wielkich tętnic.
Serce jest więc pompą ssąca-tłoczącą:skurcz komór tłoczy krew i równocześnie ją wsysa.
W chwili skurczu komór i pogrubienia włókien mięśniowych, mięśnie brodawkowate i beleczki mięśniowe wypełniają światło komór, chociaż niecałkowicie.
Przestrzeń poniżej zamkniętych zastawek przedsionkowa-komorowych i gładkościenne stożki tętnicze nie mogą być całkowicie opróżnione z krwi.
Chociaż w chwili skurczu komór największa część krwi zawarta w komorach jest wypchnięta, zawsze jednak ta, pojemność wyrzutowa"serca jest mniejsza niż cała pojemność komory.
Pod wpływem autonomicznego układu nerwowego mięśniówka komór może je poszerzać i zwężać, a tym samym zwiększać lub zmniejszać pojemność wyrzutową krwi.
Dlatego też w najkrótszym czasie krążenie może się dostosować do zwiększonego lub zmniejszonego zapotrzebowania krwi dla całego ustroju:cała bowiem praca serca jest jak najdokładniej wyregulowana.
I-udzie w zwykłym życiu nie odczuwają tego, ale już drobne nieregularności działalności serca wywołują niemiłe uczucie, a ciężkie uszkodzenie prowadzić może do najboleśniejszych stanów(angina pectoris).
Układ przewodzący serca Stosunki ogólne W mięsniu sercowym oprócz mięśniówki właściwej, wykonującej całą Drace, występuje drugi swoisty układ mięśniowy, tzw. u k ł a d p r z ewodzącybodźce(systemu conducens cordis:ryc, 53-561 reguluje on rytmiczne ruchy serca, prawidłową kolejność skurczów przedsion.


ów i komór.
Jeżeli układ ten w doświadczeniu na zwierzętach zostanie miażdżony lub przekrojony, czy też u człowieka zniszczony przezmiany chorobowe, komory nie biją w tym samym tempie, co przedsionżlecz znacznie wolniej:dowodzi to wielkiego znaczenia tego układu.
Jktad przewodzący stanowi jedyne połączenie między mięśniówką rzedsionków i komór:przekracza on granicę, która dla właściwej aięśniówki serca jest zamknięta przez pierścienie włókniste.
Układ przewodzący jeszcze u płazów stanowi część właściwej mięśiówkiserca i dopiero w późniejszym rozwoju rodowym następuje ich różnicowanie i podział.
Pod względem budowy histologicznej swoistą mięśniówka przewodząca różni je na ogół od właściwej mięśniówki serca większą obfitością sarkoplazmy i ubóstwem wókienek mięśniowych.
W sercu zwierząt kopytnych różnica ta jest szczególnie wyraźna.
I nich gołym okiem bez trudu są widoczne jasne włókna układu przewodzącego, które rzeświecąją przez wsierdzie.
Pod mikroskopem można zobaczyć, że składają się one szeregów komórek kostkowych, obramowanych tylko wąskim pasmem miofibryle poza ym wypełnione są one sarkoplazmą, w środku której znajduje się jądro.
W ludzkim sercu óżniće te są mniej wyraźne i nie są bezwzględnie pewne:na tej podstawie odróżnienie edrych włókien od drugich jest często trudne.
Bardziej miarodajną cechą układu trzewodzącego w stosunku do właściwej mięśniówki jest splotowaty układ włókien, ącznotkankowa osłonka, która go otacza i izoluje od właściwego mięśnia pracy, oraz.
Modus si n u atria lis.
V, cava inf.
Sinus coronariusModus amovenmc.
Truncus łase, amokenmc).
Ventriculus dext.
*M. papillaris.
V cava suą.
Aorta.
-Truncus pulm.
-Semum interatriale.
Fars.
membr(Septum.
interyenlńc.
-Fars muscu 1.
Gros sin.
Ventriculus sin.
-Mm, papillares.
eó.
-6 Ryc.
53. Schemat układu przewodzącego serca.
posiadanie własnych naczyń, nerwów i komórek zwojowych.
U swego końca włókna przewodzące bez ostrej granicy przechodzą we włókna właściwej mięśniówki serca.
Liczne bezrdzenne włókna nerwowe i komórki zwojowe są przypuszczalnie nieodzowne dla przewodnictwa.
Mimo to dziś już jest wiadome, że przewodnictwo odbywa się przez mięśnie, a nie przez nerwy.
W sercu zarodka regularne uderzenia serca możliwe są bez udziału nerwów.
Nie znaczy to, że w sercu ukształtowanym komórki zwojowe i nerwy są zbędne:zapewne w dorosłym sercu stanowią one składnik konieczny.
Nie jest rzeczą pewną, czy włókna układu przewodzącego mogą się kurczyć.
Z punktu widzenia anatomicznego układ przewodzący składa się z dwóch różnych części(ryc, 53):jedna-c z ę ś ć z at o k o w o-pr z e dsionkowa, położona na granicy zatoki żył głównych i właściwego przedsionka prawego, składa się z węzła zatokowa-przedsionkowego:druga-bardziej złożona-część przedsionkowa-komorowa, wspólna dla przedsionków i komór, składa się z węzła przedsionkowa-komorowego oraz pęczka przedsionkowa-komorowego.
Węzły jako ośrodki układu przewodzącego mają szczególne znaczenie.
Węzeł zatokowa-przedsionkowy modus sinuotrialis)leży w ścianie prawego przedsionka na granicy zatoki żył głównych i właściwego przedsionka.
Węzeł przedsionkowa-komorowy(nodus dtriotentriculdris)leży na dnie przedsionka prawego między nim a komorą prawą.
Węzeł zatokowa-przedsionkowy jest miejscem wytwarzania się bodźców, węzeł przedsionkowa-komorowy zwalnia przewodnictwo i jest punktem wyjścia pęczka przedsionkowa-komorowego.
Bodźce te wywołują przeciętnie 60 do 80 uderzeń serca na minutę, czyli około 100000 uderzeń na dobę.
Część zatokowa-przedsionkowa Badania filogenetyczne i ontogenetyczne wykazały, że przekształcenie ciągłego dopływającego prądu krwi w przerywany, tętniący, odpływający, odbywać się musi na granicy między zatoką żył głównych a przedsionkiem.
Doświadczenia fizjologiczne i kliniczne przypuszczenie to potwierdziły i też w wyżej wspomnianej okolicy stwierdzono swoisty układ włókien mięśniowych-węzeł zatokowa-przedsionkowy.
Węzeł zatokowa-przedsionkowy modus sinudtridis ryć, 53)otrzymał tę nazwę, ponieważ leży na granicy pierwotnej starej zatoki żylnej(zatoki żył głównych)i właściwego przedsionka prawego i ponieważ jego włókna mięśniowe jak węzeł splecione są ze sobą.
Dawniej miał on nazwę węzła Keith-Placka, od nazwisk uczonych, którzy pierwsi odkryli go w 1907 r.
Węzeł zatokowa-przedsionkowy ma kształt nieregularny, nieraz nieco wrzecionowaty, poszerzoną c z ę ś ci ą gł o w o w ą podkowiasta obejmuje brzeg przedni ujścia z, głównej górnej.
Jego dłuższa odnoga p r a w a biegnie wzdłuż grzebienia granicznego:krótka o d n o g a I e w a zdąża do przyczepo przegrody międzyprzedsionkowej.
Z pierwotnego zwieracza między starą zatoką żylną a przedsionkiem, z którego węzeł ten powstał, zachowała się tylko część górna, skąd bodźce najkorzystniej.


sgą się rozchodzić.
Drogami rozproszonymi w ścianie przedsionka erują się one dalej do węzła przedsionkowa-komorowego.
Połączenia międzywęzłowe.
Połączenie między węzłem zatoko i-przedsionkowym a węzłem przedsionkowa-komorowym było długo-znane, choć dopuszczano jego istnienie jako hipotetycznej drogi irella.
Dopiero w 1914 r.
Kent wykazał połączenie anatomiczne między*u układami, zwane obecnie połączeniem Kenta.
Po jego odkryciu*zni autorzy opisali inne, w tym stale występujące trzy połączenia, zednie, środkowe i tylne.
Omijają one węzeł przedsionkowa-komoroyi dochodzą do pęczka przedsionkowa-komorowego.
Przerwanie drogi przedniej i środkowej powoduje opóźnienie skurczu anór o 2 F 4 O ms:przerwanie wszystkich trzech wywołuje całkowity ok serca.
Omijanie bowiem węzła przedsionkowa-komorowego wywojeprzedwczesną depolaryzację części ściany komór(p. podręczniki jologii), co jest podłożem tzw. zespołu Waliła-Parkinsona-Wbite a zespół WPW")cz. zespołu przedwczesnego pobudzenia komór(zespół eekscytacji serca).
Przecięcie drogi międzywęzłowej(Kenta)stosowaiw praktyce daje dobry efekt leczniczy(Cobb i wsp).
Długość węzła zatokowa-przedsionkowego dochodzi do 3 cm.
Największa grubość nie zekracza 2 mm.
Szerokość jest bardzo zmienna i w najszerszym miejscu mierzy nie ęcej niż 3 lub 4 mm.
Część głowowa węzła leży podnasierdziowo, położona jest więc wierzchownie w ścianie przedsionka.
Koniec ramienia prawego zbliża się natomiast do*ierdzia.
Węzeł zatokowa-przedsionkowy jest stosunkowo znacznie dłuższy u niższych ęgowców i niektórych ssaków, u których może zstępować aż do ujścia z, głównej dolnej.
Unaczmienie.
Węzeł zatokowa-przedsionkowy jest obficie unaczyniony silną gałązką niczą biegnącą w bruździe granicznej.
Tętniczka ta, którą Spalteholz nazwał tętniczką tebienia granicznego, najczęściej pochodzi z t. wieńcowej prawej(68%3, rzadziej z t. eńcowej lewej(Sz(jj.
jeść przedsionkowa-komorowa Część przedsionkowa-komorowa układu przewodzącego stanowi jeny pomost mięśniowy między przedsionkami a komorami, który się chował po wytworzeniu się zastawek przedsionkowa-komorowych.
ęść ta składa się z:1)węzła przedsionkowa-komorowego, pnia, cz. odnogi wspólnej(crus commune), oraz 3)prawej 1)lewej odnogi, które zstępują do obu komór po dwóch stronach zegrody międzykomorowej i rozpadają się na 5)r o z gałę z i e ni a ońcowe.
Pień i odnogi tworzą razem pęczek przedsionka o-k o m o r o w y Oqsciculus dtrioventricularis), dawniej zwany pęczemMisa(junJ, który odnalazł go pierwszy w 1893 r.
Węzeł przedsionkowa-komorowy modus atrioventricularis:ryć, 55)znajduje się na je przedsionka prawego, bezpośrednio pod wsierdziem, tuż powyżej trójkąta włókni:go prawego:leży on tu po stronie prawej przegrody międzyprzedsionkowej, między lejem zatoki wieńcowej a płatkiem przegrodowym zastawki trójdzielnej.
Węzeł ten, po raz pierwszy odnaleziony w 1906 r. przez patologów Aschoffa i Tawarę, lnowi początkowe zgrubienie części przedsionkowa-komorowej.
W części początkowej W on wachlarzowato poszerzony, do przodu zwęża się w cylindryczny pęczek szerokości 4 o 4 mm.
Długość jego wynosi około 6 mm.
Do przodu, w kierunku części błoniastej.
przegrody międzykomorowej, węzeł przedłuża się w pień pęczka przedsionkowa-komorowego.
Na przeciwnym końcu kilkoma wypustkami węzeł stopniowo przechodzi w mięśniówkę przedsionka.
Czasem delikatne wypustki znajdują się również na górnym brzegu węzła i prowadzą do mięśniówki przegrody międzyprzedsionkowej.
Pień(truncus)pęczka przedsionkowa-komorowego(ryc, 54 i 55)biegnie w przedłużeniu węzła, rozpoczynając się jeszcze w prawym przedsionku powyżej trójkąta włóknistego prawego:przechodzi on przez ten trójkąt Oyc 49)i dalej biegnie po stronie prawej części błoniastej przegrody międzykomorowej.
W jej najniższym punkcie, na górnym brzegu części mięśniowej przegrody, pień dzieli się na odnogę prawą i lewą(ryc.
H), które podkowiasta obejmują brzeg górny części mięśniowej przegrody, zstępując ku dołowi.
Ventriculus sin.
Brzeg górny części mięśniowej yprżegroaymiędzykomorowej*inus c*ronar*us*.
Truncus pulm.
-Vawa aortaeGros sin.
-Gros dext.
-Truncus Jasciculiatrioventricut.
'Ventriculus dext.
Ryc.
54. Układ przewodzący.
Serce cielęce.
Przedsionki usunięte.
Odsłonięty górny brzeg części mięśniowej przegrody międzykomorowej.
Widok od tyłu.
Pień pęczka przedsionkowa-komorowego ma kształt powrózka, nieraz spłaszczonego i cienkiego, nieraz zaokrąglonego.
Długość jego wynosi około I cm, czasem jednak bywa krótszy lub dłuższy(do 2 cm).
Szerokość pnia mierzy około 2, 5 mną grubość około I mm.
Cały pień składa się z nie uszeregowanych splotów włókien, które w kierunku miejsca podziału na obie odnogi zaczynają się układać bardziej równomiernie i w obu odnogach przebiegają już równolegle do siebie.
Odnoga prawa(crus dea(rum)ma kształt zaokrąglonego powrózka o zabarwieniu białawym lub różowawym.
Grubość jej wynosi I do 2 mm.
Z miejsca podziału pnia biegnie ona po stronie prawej przegrody międzykomorowej ku dołowi, do beleczki przegrodo wo-brzeżnej.
Na przegrodzie nie leży ściśle pod wsierdziem, lecz nieco głąbiej w mięśniówce.
Na beleczce przegrodowo-brzeżnej odnoga prawa dzieli się na liczne gałązki, które przebiegając następnie już bardziej powierzchownie, giną w utkaniu beleczek mięśniowych:część ich podąża do podstawy m. brodawkowatego przedniego.
Odnoga lewa(crus sinistrum:ryc, 56)rozpoczyna się jeszcze po stronie prawej przegrody.
Przekracza ją w poprzek i przechodzi na stronę lewą w dolnym brzegu części błoniastej.
Na stronie lewej przegrody ukazuje się między tylnym a prawym płatkiem półksiężycowatym zastawki aorty:dalej odnoga ta biegnie powierzchownie pod wsierdziem, łukowato zstępując ku dołowi.
Nie tworzy ona wąskiego powrózka tak jak prawa, .


Xzkie, szerokie pasmo(8-12 mm), które dzieli się na dwa główne odgałęzienia, ja(romus ar(J i tylne(romus postk prócz nich zaznacza się często odgałęzienie gko pasmo środkowe skierowane do koniuszka serca.
Jeżeli pasma te nie są zbyt f, wyraźnie oddzielają się od siebie:jeżeli są szersze, wachlarzowato łączą się ze jżde z obu odgałęzień brzeżnych kieruje się do podstawy jednego z dwóch mięśni jteowatych-odgałęzienie przednie do m. brodawkowatego przedniego, tylne do.
Modus atrioyentric.
'ąscicutus(PuncuswpyeOłOc I Gros, dext.
Cuspis septalisyałae Wcu sp.
Ventriculus dext.
Atrium dezt.
V, cava ind.
M. papillaris ant.
ÓW 86 Wjęę.
--V, cava sup.
4 oda.
Bossa oyaBsUmbus fossae**sVawula sinus cor*nd*fars membran.
sepii intervertnc.
'Ćonus drleriosus.
Trą becu la septomarginalis.
55 Układ przewodzący w prawym przedsionku i prawej komorze(część przedsiony-komorowa).
Serce ludzkie.
Część błoniasta przegrody międzykomorowej obwiedzioniąDrzerywaną:ściana boczna serca prawego częściowo usunięta.
Widok ze strony OTBWĘ).
asem włókna przewodzące dochodzą do mięśni brodawkowatych samodzielnie, bez wz 38 zących im pasm mięśniówki właściwej ściany komory:są to tzw. b e I e c z ki y g O i s 1 e Ordbeculae tendinede).
U niektórych ssaków stanowią one regułę.
drw@8 prawa jest nieco krótsza od lewej.
Wskutek tego w komorze prawej bodziec io@ggycznie można przyjąć, że obie komory kurczą się równocześnie.
ozZBBęiewa końcowe.
Przejście włókien pęczka przedsionkowa-komorowego we ici 64 mięśniówkę serca odbywa się u podstawy mięśni brodawkowatych.
RozzieP@końcowe w postaci tzw. włókien Purkinj ego(ryc, 57)przez beleczki mi(We wstępują wstecznie ku górze, zarówno w prawej, jak i w lewej komorze, wzdłuż n**podstawy komory.
Włókna te po raz pierwszy odnalezione były u owcy przez kiŃ ego w drugiej połowie zeszłego wieku.
U wielu zwierząt przeświecają one wyraźnie jz Wsierdzie:u człowieka są słabo dostrzegalne.
Cały ten przebieg można porównać do iżenla gałązek, np. wierzby płaczącej podstawą pnia skierowanej ku górze, wierzchołw ku dołowi.
Aorta ascendens.
Truncuspulmana lis Vawulasemiiunaris dextFars muscul.
septi mtervenmc Ramus ant.
*****8 ć'.
Ryc.
56. Układ przewodzący w komorze lewej.
Serce ludzkie.
Ściana boczna komory usunięta.
Część błoniasta przegrody międzykomorowej obwiedziona linią przerywaną.
Widok od strony lewej.
ri.
ri Y.
5 Ęgśr***.
6+.
Yć't-g 3 Ę 7.
--V, cava sup.
Auricu la sin.
laewasemilunaris post.
Fars membrsept, intervenmc.
-Gros sin, fascicułatnovenmculCu spis post.
yawae bicuspm.
. -Ramus post.
M. papOans post.
Włókno Fu rkiniego.
włókna fOłĘŚfÓON:.
88 c.
57. Pęczek włókien Purkinjego w przegrodzie międzykomorowej serca owcy.


Unaczynienie.
Podobnie jak węzeł zatokowa-przedsionkowy, również część przedsiongwo-komorową przeważnie zaopatruje t. wieńcowa prawa.
Zaopatruje ją ona wymi gałęziami przegród owymi, zwłaszcza tylnymi(p. dalej), które dochodzą to węzła przedsionkowa-komorowego, pnia oraz odnogi prawej(wg niektórych odnoga trawa otrzymuje naczynia z lewej t. wieńcowej przez gałęzie przegrodowe przednie).
łównież odgałęzienie tylne odnogi lewej zaopatrują gałęzie przegrodowe tylne, natomiast idgałęzienie przednie i środkowe tej odnogi unaczyniaią gałęzie przegrodoweir ze dnie t. wieńcowej lewej.
Odnogę lewą zaopatrują więc obie 11, wieńcowe.
Czynność.
Pod względem czynnościowym poszczególne części układu przewodzącego tle są równorzędne, lecz nadrzędne w określonej kolejności.
Węzeł zatokowa-przedsioniowyjest ośrodkiem I rzędu, węzeł przedsionkowa-komorowy-U rzędu, a pień ośrodkiem Ul rzędu.
Poszczególne części serca, zatoka żył głównych, przedsionki komory mają swój własny automatyczny rytm i stosunek ich liczby uderzeń na minutę vynosi mniej więcej 70:50:30(Elze).
Jeżeli ośrodek I rzędu ulegnie zniszczeniu, przedsioikii komory bjją w dalszym ciągu, ale już nie 70 razy, lecz tylko 50 razy na minutę i nie edne po drugich, jak normalnie, lecz równocześnie.
Jeżeli ośrodek li rzędu lub któreś:jego odgałęzień jest uszkodzony, przedsionki i komory biją dalej, lecz przedsionki 50, łomom 30 razy na minutę(blok serca).
Jeżeli ośrodek Ul rzędu jest zniszczony, komory ńją nadal, ale cała ich mięśniówka kurczy się równocześnie, natomiast w warunkach nawidłowych skurcz rozpoczyna się w obrębie mięśni brodawkowatych i stąd postępuje r kierunku koniuszka serca i pozostałych części.
Przedsionek lewy jest bardzo ubogi w pęczki przewodzące, które otrzymuje tylko drogą iośrednią z prawego przedsionka.
NACZYNIA i NERWY ŚCIANY SERCA Tętnice wieńcowe Stosunki ogólne.
Podobnie jak ściany naczyń nie są bezpośrednio*aopatrywane prądem krwi, który przez nie przepływa, lecz przez łpecialne naczynia(fosą tdsorum), tak samo serce u wyższych organizmów ma własny układ naczyniowy.
U płazów, u których komora serca zbudowana jest z luźnej mięśniówki gąbczastej, niesień sercowy zaopatrywany jest jeszcze krwią mieszaną zawartą w sercu.
Dlatego serce laby po wyjęciu z organizmu, w przeciwieństwie do serca stałocieplnych, przez dłuższy:zas jeszcze może być odżywiane zawartą w nim krwią i nadal się kurczy.
Z chwilą gdy a zwierząt wyższych mięśniówka serca przybiera charakter zbity i komora się dzieli, występują własne naczynia ściany serca.
Są to tętnice wieńcowe(cd. corondriae:ryc, 58 i 59), tak nazwane, ponieważ ich część początkowa jak wieńcem obejmuje serce.
Odchodzą one z aorty wstępującej w jej początkowej części.
Zwykle tętnice wieńcowe występują w liczbie dwóch, prawej i lewej.
Wyjątkowo zdarza się tylko jedna.
Czasem występują trzy lub nawet cztery:są to przeważnie usamodzielnione większe gałęzie właściwych tętnic wieńcowych(p. dalej).
Tęlnice wieńcowe zaopatrują wyłącznie ścianę serca(poza tym oddają tylko drobne gałązki do aorty i pnia płucnego).
Jeżeli jedna z dwóch tętnic wieńcowych lub jedna z ich wielkich gałęzi wskutek zmian chorobowych nagle zostanie zatkana, mięsień sercowy w polu zaopatrzenia odpowiedniej tętnicy jest odcięty od prądu krwi i ulega martwicy(zawał mięśnia sercowego), przy czym może nastąpić natychmiastowa śmierć(udar serca).
Jeżeli natomiast utrudnienie przepływu jest mniejsze lub mniej nagłe(np. wskutek.
utworzenia się skrzepimy przyściennej, a także stwardnienia naczynia, które nie może rozszerzać się wówczas, gdy jest na to zapotrzebowanie), występować mogą przejściowe zaburzenia czynności serca, związane zwykle z silnymi bolami(dusznica bolesna, angina pectoris), ale mogą nie być śmiertelne:w pewnym bowiem stopniu, zwłaszcza w spoczynku możliwe jest wyrównanie krążenia przez zespolenia z innymi gałęziami tej samej lub drugiej tętnicy wieńcowej.
W patogenezie dusznicy bolesnej(dławicy piersiowej)mają też odgrywać rolę zmiany zwyrodnieniowe w zwoju szyjnym dolnym(gwiaździstym)pnia współczulnego.
Jego podrażnienie wzmaga objawy chorobowe, jego blokada lub usunięcie-znosi je.
Tętnice wieńcowe i ich wielkie gałęzie układają się w naturalnych szczelinach między poszczególnymi częściami serca i zachowują swój przebieg na granicy tych części nawet wtedy, gdy w ciągu rozwoju złączyły się one ze sobą.
I tak obie tętnice wieńcowe, prawa i lewa, biegną z początku w bruździe wieńcowej:drobniejszymi gałązkami zaopatrują one przedsionki, większymi-komory swojej strony.
Następnie biegną one między obu komorami w kierunku wcięcia koniuszka serca, lewa w bruździe międzykomorowej przedniej, prawa w bruździe międzykomorowej tylnej, i oddają gałęzie do obu komór.
Grubością obie tętnice tylko nieznacznie różnią się jedna od drugiej:przeważnie lewa jest nieco bardziej rozwinięta niż prawa, choć niezbyt rzadko(około 20%3 bywa odwrotnie, lub obie są tej samej grubości.
Wielkie gałęzie tętnic wieńcowych przebiegają nieco wężowata.
W skurczu komór wężowatość wzrasta, zwłaszcza gałęzi położonych w bruzdach międzykomorowych.
W rozkurczu komór zgięcia się wyrównują, wskutek czego napięcie naczyń nie hamuje diastolicznego powiększania się komór.
Z powierzchownej sieci naczyniowej serca, utworzonej przez obie tętnice wieńcowe, mniejsze odgałęzienia wnikają w głąb ściany, zaopatrując mięsień sercowy(p. dalej).
Skurcz komór zwiera te tętniczki, co stanowi przeszkodę w krążeniu w nich krwi.
Tylko w chwili rozkurczu komór krew-może swobodnie przepływać przez tętnice wieńcowe pod wpływem sprężystości ściany aorty i jej siły tłoczącej.
Jeżeli sprężystość ta się zmniejsza, natychmiastowym wynikiem jest obniżenie ciśnienia diastolicznego i zmniejszenie ilości przepływającej krwi przez tętnice wieńcowe.
W ścianie gałęzi tętnic wieńcowych występują silne zgrubienia błony wewnętrznej z podłużnie przebiegającymi włóknami mięśniowymi, które dopiero w 30 roku życia osiągają swój pełny rozwój:poza tym w miejscach rozgałęzień mniejszych naczyń występują wysokie poduszeczkowate wypuklenia błony wewnętrznej.
Jest rzeczą nie wyjaśnioną, dlaczego te zgrubienia błony wewnętrznej właśnie u człowieka są szczególnie silne.
W przypadkach stwardnienia tętnicy(arteriosclerosis)tym silniej może nastąpić zwężenie drogi krwi i odżywianie serca tym bardziej bywa zagrożone.
Położenie początku tętnic wieńcowych w stosunku do płatków półksiężycowatychzastawki aorty jest takie, że najczęściej otwory początkowe leżą na poziomie wolnego brzegu płatka lub poniżej w obrębie zatoki, rzadziej tuż powyżej wolnego brzegu płatka.
T. wieńcowa lewa(o, corondria sinistra).
T. wieńcowa lewa rozpoczyna się w lewej zatoce aorty.
Pień tętnicy jest bardzo krótki(około I cm)i biegnie między uszkiem lewym a pniem płucnym, do przodu, ku dołowi i w stronę lewą.
Jest on całkowicie przykryty tkanką tłuszczową, która obejmuje początek aorty.
W swym krótkim przebiegu pień oddaje jedną drobną gałązkę do ściany aorty i drugą do uszka lewego, po czym dzieli się na dwie gałęzie końcowe mniej więcej tej samej grubości:gałąź międzykomorową przednią i gałąź okalającą.
1.
Gałąź międzykomorowa przednia(zdmus interven(ricularis dnterior)zstępuje w bruździe międzykomorowej przedniej aż do wcięcia koniuszka serca.
Czasem przechodzi na powierzchnię przeponową serca, gdzie leży w bruździe międzykomorowej tylnej na przestrzeni 10 do 30 mm, rzadko większej.
Tętnicy towarzyszy żyła wielka serca oraz naczynia chłonne i liczne gałęzie nerwowe splotu sercowego oraz komórki zwojowe.


wyższy powrózek naczyniowa-nerwowy prześwieca przez nasierdzie i wskazuje na*ożenie bruzdy międzykomorowej przedniej.
w przebiegu swym gałąź międzykomorowa przednia oddaje trzy rodzaje gałązek:znych:prawe do komory prawej, lewe do komory lewej oraz gałęzie do przegrody ędzykomorowej.
Tru ncus brach iocephalicus.
V, cava sup, --(!-są.
Aorta dscendensAuricułd-zew A, coronaria*e**Wy, cordis dn*e*es.
Ventriculus dexr 8'.
A, subclawa sin.
A, carotiscommu n*s s*n.
Arcus aortae.
W. pulmonales SWł.
Auricula sin.
*coronar*d sin.
Ramus circumłexusV, cordis mama Conus arteriosuscert.
V, marginalisstr, (varJRamusi nteryentricularis a**.
-Ventriculus śirr.
Ryć.
58. Tętnice i żyły serca.
Widok od przodu.
Pień płucny usunięty.
S-pośród gałązek prawych na szczególną uwagę zasługuje gałązka stożka Mnie z ego, która zespala się z odpowiednią tętniczką drugostronną, gałęzią t. wieńJWC)DTBW!
Gałązki lewe w liczbie 4 do 6, pod ostrym kątem odchodzą od gałęzi między miarowej:od góry ku dołowi są one coraz mniejsze.
Gałęzie prze grodowe przednie odchodzą z tylnego obwodu gałęzi międzynnorowejprzedniej.
Liczba ich wynosi około 10, skala wahań 8 do 15.
Według Testutiopatrują one mniej więcej przednie%, części przegrody:gałązki górne są zwykle l@@sze niż dolne.
Z gałązek przegrodowych przednich zazwyczaj druga(licząc od góry a dołowi)oddaje ważne naczynie do m. brodawkowatego przedniego komory prawej.
ochodzi ono do niego wzdłuż mięśniowej beleczki przegrodowo-brzeżnej.
Naczynie to Aem zaopatruje również odnogę prawą pęczka przedsionkowa-komorowego, odżywia:go zazwyczaj przez gałązkę przegrodową tylną t. wieńcowej prawej.
4 Gałąź okalająca(ramus circumfeaus), zwana też gałęzią przedsionka o-Komorową, z początku ukryta pod lewym uszkiem, biegnie w bruździe wieńcowej Nerw w stronę lewą, następnie na powierzchni przeponowej serca w stronę prawą.
i przeważnie(w 851)nie dochodząc do bruzdy międzykomorowej tylnej, kończy się zstępując ku dołowi.
Gałąź okalająca oddaje gałązki wstępujące i zstępujące.
Z gałązek wstępujących, czyli przedsionkowych, jedne zaopatrują ścianę przednią przedsionka lewego, drugie ścianę tylną.
Spośród tych ostatnich jedna gałązka towarzyszy żyle skośnej przedsionka lewego.
8, pulmonalis sin.
W. pulmonales sin.
Atrium sin.
Plica v, cavae sin.
V, obliqua ami sin.
V, cordis magnaRarnus circumTlexus*c*ar*ąe s*n. *inus corondr*us'V, posterior, yertriculi sin.
Venmculus sin.
Arcus aortae.
A, pulmonalis de-t.
-V, caya sup.
e-Vv, pulmonales żext.
-Atrium des(.
Ryc.
59. Tętnice i żyły serca.
Widok od tyłu.
V, cava im.
V, cordisOćWś-A, cororaria zew.
-W. cordisneoaRamusinteryentricu i arispost.
Vemriculus dext.
G a tą z ki zstępuj ą c e, czyli komorowe, przeznaczone dla komory lewej, są większe niż wstępujące.
I tu można odróżnić gałązki przednie i liczniejsze(2-4)tylne na powierzchni przeponowej serca.
T. wieńcowa prawa(a, coronarid deatrd).
T. wieńcowa prawa rozpoczyna się w prawej zatoce aorty.
Z początku tętnica biegnie między uszkiem prawym a stożkiem tętniczym prawym:dalej w bruździe wieńcowej z początku kieruje się w stronę prawą, następnie zaś na powierzchni przeponowej w stronę lewą, po czym zstępuje ku dołowi w bruździe międzykomorowej tylnej jako gał ą z m i ę d z yk o m o r owa tylna(rcmus interven(ricularis ąosterior), dochodząc u dołu do wcięcia koniuszka serca.
Druga gałąź, nieraz tej samej grubości co.


iprzednia, biegnie dalej w bruździe wieńcowej w przedłużeniu główigopnia.
Gałęzi międzykomorowej tylnej towarzyszy żyła sercowa ednia(t. cdrdidcd media), naczynia chłonne oraz gałązki nerwowe Joto sercowego wraz z licznymi komórkami zwojowymi.
Ten parczek naczyniowa-nerwowy wskazuje na przebieg bruzdy międzynnorowejtylnej.
Z mniejszych odgałęzień t. wieńcowej prawej jedne dochodzą do przedsionka, są to lązki wstępujące, drugie przeznaczone są dla komory, są to gałązki zstępujące.
Gałązki wstępuj ące, czyli przedsionkowe, w liczbie 3 lub 4, zaopatrują ścianę zednią i tylną przedsionka prawego.
Jedna z nich biegnie w bruździe granicznej aopatruie węzeł zatokowa-przedsionkowy.
Gałązki zstępujące, czyli komorowe, zaopatrują ścianę przednią komory, brzeg prawy az ścianę tylną:jedna z gałązek przednich jako gałązka stożka tętniczego:aw ego zespala się z odpowiednią gałązką lewą.
Poza powyższymi gałąź międzykomorowa tylna oddaje gałązki boczne do obu komór, awe i lewe, oraz gałęzie przegrodowe tylne.
Te ostatnie wg Testut są mniej zwinięte, krótsze i mniej liczne niż przednie:występują one w liczbie 7 do 12.
Ich obszar zprzestrzenienia ogranicza się do tylnej!%części przegrody oraz do większości układu zewodzącego.
Dolne gałązki przegrodowe tylne nieraz odchodzą z odcinka końcowego łęzi międzykomorowej przedniej, zwłaszcza gdy tylna jest słabo rozwinięta.
Odmiany.
W rzadkich przypadkach początek obu tętnic wieńcowych może być ipólny:można mówić wówczas o pojedynczej t. wieńcowej.
Częściej zdarzają się 34 wory w opuszce aorty, przy czym te nadliczbowe otwory są samodzielnymi początkami iszczególnych gałęzi(3-4 tętnice wieńcowe).
Czasem jedna t. wieńcowa jest słabo zwinięta i częściowo zastępują ją rozgałęzienia drugiej.
Nieraz początek obu tętnic leży lewej zatoce aorty.
W rzadkich przypadkach, tak jak u zwierząt, może on sięgać dalej ku rac aż do łuku aorty, nie ograniczając się do samej zatoki.
Na powierzchni mostkowo-żebrowej serca nie spotyka się większych odmian tętnic ieńcowych, dużą zmienność natomiast na powierzchni przeponowej.
Na powierzchni tej Adachi odróżnia trzy zasadnicze typy przebiegu tętnic wieńcowych óre jednak bez wyraźnej granicy przechodzą jeden w drugi.
Typ I(ryć, óOd), normalny, stanowi formę wyżej opisaną.
U różnych zbadanych grup Jakich występuje on przeciętnie w granicach 6 O 7 O'%przypadków.
W typie U(ryc, óOb)t. wieńcowa prawa jest nadmiernie rozwinięta i ona głównie opatruje powierzchnię tylną komory lewej, natomiast gałąź okalająca t. wieńcowej lewej@silnie uwsteczniona.
Przeciętnie typ ten występuje w granicach od 20 do***.
Między parni I i U istnieją liczne formy przejściowe.
**p IT występuje najrzadziej, średnio zdarza się w IOIA%.
W typie tym t. wieńcowa awa jest bardzo słaba, a gałąź międzykomorowa przednia t. wieńcowej lewej może chodzić na powierzchnię przeponową(ryć, 60 d).
Tylną powierzchnię komory prawej iaczynia wówczas głównie t. wieńcowa lewa.
Adachi odróżnia dwie postacie tego typu:istruje je ryc.
We i d.
Trę I(normalny u człowieka)występuje tylko u naczelnych.
Parzystokopytne wykazu stosunki odpowiadające typowi 11:pozostałe ssaki przedstawiają typ Ul(ryc.
W c).
Z odmian występujących na powierzchni mostkowo-żebrowej serca można wspomnieć mierności podziału gałęzi międzykomorowej przedniej.
Czasami dzieli się ona na dwie lezie mniej więcej tej samej grubości(około 131)i podział ten może nastąpić zarówno Doczątkowei części przebiegu, jak i w końcowej.
W tym drugim przypadku podział eJmuje koniuszek serca.
Wzgałęzierie tętnic w ścianie serca.
Tętnice wieńcowe wysyłają do komór liczne ubsze i ciensze gałęzie, które w większości przebiegają bezpośrednio pod nasierdziem, żnie się dzielą i zespalając się z gałęziami prawej i lewej tętnicy na powierzchni mięśnia b nieco pod nią wytwarzają łączące się z sobą powierzchowne sieci tętnicze.
Sieci te*adąją się mniej więcej równolegle do powierzchni ściany serca.
W komorze lewej, gdzie mięsień sercowy jest gruby, z powierzchownych sieci rchodzą liczne gałązki mniej więcej prostopadle w głąb i w obrębie mięśniówki, .
zwłaszcza w pobliżu wsierdzia, licznie się z sobą zespalając.
Zespolenia te wegną równolegle do pęczków mięśniowych:każda beleczka mięśniowa ma przynajmniej jedno takie naczynko zespoleniowe odżywiane z dwóch stron.
Również każdy mięsień brodawkowaty otrzymuje co najmniej dwie lub przeważnie nawet kilka gałązek doprowadzających, kłócę również licznie się z sobą łączą.
We(.
Wg l//a.
Wg l//a 6.
A, coronaria P.
. . dextra.
JZ 1(f z Z Ramus, 'circumllexusta, coror, sin)*Ba mus inleryentric, post, (a, coron, dext).
Ramuscircumllexus(a, coron, sin.
Ramus interverlńc, , ant, (a, coron, sinJ.
We 1/.
ho l//b.
Ryc, 50, 'lypy przebiegu JęO@c wieńcowych na powierzchni przeponowej serca.
Schemat wzorowany na Adachim.


7 komorze p rawej, gdzie ściana serca jest ciensza, gałązki zdążające w głąb są ikie i zespolenia położone pod wsierdziem leżą bliżej sieci powierzchownej.
*ienkościenne p r z e d s i o n k i mają na ogół jedną sieć tętniczą, ułożoną równolegle do ierzchri zewnętrznej i składającą się z nieregularnie ukształtowanych oczek.
Sieć ta szczególnie dobrze rozwinięta w przedsionku lewym.
)zaopatrzeniu tętniczym p r ze grody międ z yk o m o r owej mowa była pogrzej.
Gałązki przegrodowe przednie i tylne(z gałęzi międzykomorowych przednich nych)biegną w środkowych warstwach przegrody, układając się w jej płaszczyźnie, żnie zespalają się z sobą.
Z tętniczek przegrodowych mniej więcej pod kątem prostym ładzą dłuższe gałązki w stronę lewą i nieco krótsze w stronę prawą.
7 przegrodzie międzyprzedsionkowej stosunki tętnicze są bardzo zmień również i tutaj stwierdzono zespolenia.
irobne gałązki tętnicze rozpadają się wreszcie na naczynia włosowate, dochodzące do ystkich włókien mięśniowych, do tkanki podwsierdziowej oraz podnasierdziowej.
lspolenia.
Jak zaznaczono wyżej, zespolenia tętnicze występują między drobnymi lakami jednej i tej samej t. wieńcowej w wielkiej liczbie i we wszystkich warstwach ny serca.
Nie ma również wątpliwości, że połączenia takie zachodzą między najdrobszyminawet gałązkami obu tętnic.
Tętnice wieńcowe i ich gałęzie nie są więc tętnicami cowymi(p. daleil w znaczeniu anatomicznym:czynnościowo jednak ustosunkowują jak tętnice końcowe, ponieważ zespolenia ich przeważnie są niewystarczające do ikiego wznowienia krążenia i dostatecznego odżywienia części serca wyłączonej ążenia przez zawał.
Wynik ostateczny zatkania gałęzi t. wieńcowej zależy głównie od mia "wyrobienia"tych zespoleń, co z kolei jest zależne od nagłości bądź powolności ich 92018018.
hobne gałązki tętnic wieńcowych łączą się też z naczyniami ściany Odsd tdsorum)y i pnia płucnego oraz w miejscu przejścia blaszki trzewnej osierdzia w blaszkę ścienną łązkami tętnic osierdzia, a także z gałązkami 11, przeponowych.
tbszar unaczmienlatętdc wieńcowych(ryc.
61).
Chociaż w zasadzie t. wieńcowa lewa ęałęzia się w lewej połowie serca, t. wieńcowa prawa głównie w prawej połowie serca, to jak każda z nich przyczynia się również w pewnym stopniu do zaopatrzenia drugiej JWy SCTCB.
A, coronaoa sin, (rzm, interventr, arf).
M. papllaris ant.
-BŻ.
Za cies ou Imań alis.
li.
Ventriculus sin.
1, papillans post.
Facies sternocostalis.
M. paplans ant.
Veolticulus dext.
-M. papOans post.
Mm, papOaressepta les ssss Ogrgp dęx.
A, coronana dext(ram, interventr, post.
)Facies diaphragmaticaW Zakres unaczynienia tętnic wieńcowych.
Widok komór serca w przekroju rzecznym.
Schemat.
Jasnoszare-pole t. wieńcowej prawej:ciemnoszare-pole t. wieńcowej lewej:czarne-pola wspólne obu tętnic wieńcowych.
T. wieńcowa prawa zaopatruje największą część prawej połowy serca, tylną trzecią część przegrody międzykomorowej oraz część prawą powierzchni przeponowej komory lewej, jeśli gałąź międzykomorowa tylna jest dostatecznie silnie rozwinięta.
M. brodawkowaty tylny komory lewej unaczyniony jest częściowo również przez t. wieńcową DTBWĘ.
T. w i e ń c o w a I e w a zaopatruje największą część lewej połowy serca, przednie dwie trzecie części przegrody międzykomorowej oraz przylegającą do niej część powierzchni przedniej komory prawej:pasmo komory prawej unaczynione przez t. wieńcową lewą jest wąskie, ale stałe.
T. wieńcowa lewa bierze również znaczny udział w unaczmieniu m. brodawkowatego przedniego komory prawej za pośrednictwem gałązek, które dochodzą do niego drogą beleczki przegrodowo-brzeżnej.
Pr ze gro d a mię da yk o m o r owa w przednich%-unaczyniona jest przez t. wieńcową lewą, w tylnej K części przez t. wieńcową prawą.
O unaczynieniu układu p rze wodzącego serca była mowa poprzednio.
Mięśnie brodawkowate komory prawej unaczynione są przez t. wieńcową prawą, komory lewej przez t. wieńcową lewą.
Poza tym m. brodawkowaty przedni komory prawej otrzymuje również gałązki t. wieńcowej lewej oraz m. brodawkowaty tylny komory lewej-z t. wieńcowej prawej.
W zasadzie więc z mięśni brodawkowatych tylko dwa, przedni komory prawej i tylny komory lewej, obsługują obie tętnice wieńcowe:pozostałe zaopatruje zazwyczaj jedna tylko tętnica odpowiedniej strony.
Są to stosunki bez uwzględnienia licznych odmian tętnic wieńcowych.
Natomiast jeżeli t. wieńcowa lewa jest znacznie silniej rozwinięta niż prawa, m. brodawkowaty tylny komory prawej, zwykle odżywiany przez t. wieńcową prawą, może być częściowo unaczyniony również przez t. wieńcową lewą.
W przypadku odwrotnym, jeżeli t. wieńcowa prawa jest większa niż lewa, ona jedna zapewnia unaczynienie mięśni brodawkowatych tylnych obu komór.
Żyły serca.
Większe żyły ściany serca uchodzą do prawego przedsionka za pośrednictwem zatoki wieńcowej, która przyjmuje około 606 całej ilości krwi.
Żyły mniejsze, a zwłaszcza najmniejsze Oende cardidcdeminimde), uchodzą bez pośrednictwa zatoki głównie do prawego przedsionka(framina tendrum mmimarum), choć poza tym również do przedsionka lewego oraz do obu komór.
Większe żyły biegną pojedynczo w sąsiedztwie tętnic.
Zatoka wieńcowa(sinus corondrius).
Zatoka wieńcowa jest pozostałością zarodkowego lewego rogu zatoki żylnej(ryc.
ZZ).
Leży ona na powierzchni przeponowej serca w bruździe wieńcowej między komorą lewą a przedsionkiem lewym w przedłużeniu żyły wielkiej serca.
Zwykle zatoka jest powleczona na swej powierzchni cienką warstwą mięśniówki lewego przedsionka, która wytwarza rodzaj zwieracza.
Długość zatoki wynosi od 3 do 5 cm, średnica około I cm.
Ujście do przedsionka prawego wyposażone jest w zastawkę zatoki wieńcowej Odlmda sinus coronarii), o której była mowa poprzednio.
Również u lewego końca zatoki, w ujściu żyły wielkiej, w większości przypadków(w 758 wg Adachiego)znajduje się zastawka.
Przejście żyły wielkiej serca w zatokę wieńcową może być stopniowe i z zewnątrz granica między obu naczyniami może zupełnie się nie zaznaczać, ale może też być mniej lub bardziej wyraźna.
Często(33'IJ grubość zatoki może być dwukrotnie, a nawet trzykrotnie większa niż żyły wielkiej.
Dopływy zatoki wieńcowej.
1.
Ż, sercowa wielka 0, cdrdiaca magna)jest największym dopływem zatoki.
Powstaje ona na powierzchni mostkowo-żebrowej w pobliżu wcięcia koniuszka serca, gdzie zespala się z z, sercową średnią i dalej, towarzysząc gałęzi międzykomorowej przedniej t. wieńcowej lewej, biegnie w bruździe między.


miarowej przedniej ku podstawie.
Następnie z, wielka przebiega w bruździe wieńcowej kola powierzchni płucnej serca i na powierzchni przeponowej uchodzi do zatoki tężcowej.
Na swej drodze żyła ta przyjmuje gałązki ze ściany przedniej obu komór, iększą z, brzeżną lewą 0, marginalia sin, ć)i drobniejsze dopływy z lewego zedsionka oraz przegrody międzykomorowej.
Ż, wielka zbiera więc krew głównie lewego serca, częściowo z komory prawej i przegrody międzykomorowej.
z, Ż, s e r c o w a m a ł a 0, cdrdidea porva)biegnie na powierzchni przeponowej serca prawej części bruzdy wieńcowej i uchodzi do prawego końca zatoki wieńcowej.
większości przypadków jest to drobna żyła, która zbiera krew z przeponowej powierz mi prawej połowy serca.
Jeżeli jest silnie rozwinięta, co zdarza się niezbyt często, zpoczyna się na przedniej powierzchni komory prawej i przyjmuje żyły, które zwykle ihodzą bezpośrednio do prawego przedsionka jako żyły przednie serca(p. dalej).
3.
Ż, sercowa średnia(t. cdrdiaca media)biegnie w bruździe międzykomorowej mej z okolicy wcięcia koniuszka serca do podstawy:otrzymuje ona dopływy z obu komór az z przegrody międzykomorowej i uchodzi do zatoki wieńcowej ze strony prawej, :zyśrodkowo od poprzedniej.
Jak już wspomniano, przeważnie zespala się ona z z, wielką.
4.
Ż, tylna k o mory lewej(t. postrior oeuriculi smistri)biegnie z dołu do góry i powierzchni tylnej komory lewej i uchodzi do zatoki wieńcowej u Jej lewego końca:żeli zatoka jest krótka(mniej więcej w 20%3, żyła uchodzi do z, wielkiej.
5.
Z, skośna przedsionka lewego 0, obijana atrii sinistri)rozpoczyna się do rzodu od z, płucnej dolnej lewej na powierzchni bocznej lewego przedsionka i skośnie ńega z góry ku dołowi i w stronę prawą.
Uchodzi ona do zatoki wieńcowej ze strony lewej.
rzeważnie jest to żyła mała:ma jednak z tego względu znaczenie, że tak samo jak zatoka ieńcowa jest również pozostałością zarodkowego rogu lewego zatoki żylnej.
U góry z.
łośna łączy się z delikatnym łącznotkankowym powrózkiem-więzadłem z.
ł o w n e j I e w e j(lig, t. całce sinistrae), które z z, ramienna-głowowej lewej do przodu d naczyń płucnych kieruje się skośnie ku dołowi i wytwarza niewielki fałdzik nasierdzia, jw. fałd z, głównej I e w ej(plica t. cdode sinistrde).
Więzadło to jest pozostałością mbrionalnej z, głównej lewej.
Czasem żyła skośna jest niedrożna i wtedy zachowuje się dko powyższe więzadełko, czasem zaś żyła ta bywa bardzo duża, mianowicie wtedy, iedy z, główna górna zachowana jest po stronie lewej.
Zastawki.
Zatoka wieńcowa i jej dopływy nie mają zastawek wzdłuż swego przebiegu.
atomiast każde z naczyń u swego ujścia przeważnie wyposażone jest w zastawkę dgranicząjącą je od strony naczynia, do którego uchodzi.
Te zastawki uiściowe przeważ te są niekompletne i w większości niewystarczające.
Ż, skośna przedsionka lewego nie ma astawki u j setowej.
Mnieiszeżyłyserca.
Żyły se r c o we p r ze dnie(m. cardiacdeantriores), w liczbie lub 4, nieraz mniej liczne, rozpoczynają się na przedniej ścianie komory prawej, biegną ku orze mniej więcej równolegle do siebie i po poprzecznym przekroczeniu bruzdy ieńcowej uchodzą do przedsionka prawego.
Nieraz żyły te mogą uchodzić do z, małej erca, stanowiąc wtedy Jej dopływy.
Często najsilniejsza z żył przednich biegnie wzdłuż brzegu prawego serca i bywa godrębniana jako tzw. z, b r z e żn a p r a w a(t. mdrgmdlis deatrP).
Żyła ta przebiega nalogicznie do z, brzeżnej lewej 0, marginalis sinistro), gałęzi z, wielkiej serca.
łbie te żyły występują mniej więcej w 20-258 przypadków.
Żyły sercowe naj mniej s ze(m. eardiacae minimde).
W niektórych miejscach ja powierzchni wewnętrznej serca znajdują się drobne otworki(ńrammd tendrom iinimarum), ujścia drobnych żył ściany serca.
Żyłki te uchodzą zarówno do obu irzedsionków, jak i do obu komór.
Odmiany.
Zmienność żył ściany serca jest bardzo wielka:omawianie jej wykracza poza amy naszego podręcznika(p.
AdachP).
z Ad a chi B, , las Venensystem der Japaner, Kyoto 1933.
Naczynia chłonne.
Unaczynienie chłonne serca jest niezmiernie obfite.
Naczynia chłonne włosowate układają się zwykle w trzy sieci:podwsierdziową, środkową, czyli mięśniową, i podnasierdziową:sieci te licznie się z sobą łączą.
Z badań nad układem sieci podwsierdziowei wynika, że struny ścięgniste nie mają naczyń chłonnych, płatki półksiężycowate zaś, jak również płatki zastawek przedsionkowa-komorowych tylko u swych podstaw wyposażone są w bardzo nieliczne naczynia.
Naczynia chłonne odprowadzające układają się na ogół powierzchownie i towarzyszą gałęziom tętnic wieńcowych.
1.
Naczynia chłonne powierzchni przedniej komory prawej i lewej łączą się w dwa pnie, które z wierzchołka serca do podstawy komór biegną w bruździe międzykomorowej przedniej.
2.
Naczynia chłonne powierzchni tylnej komory lewej zbierają się w jeden pień, który biegnie w bruździe międzykomorowej tylnej i dalej w bruździe wieńcowej podąża na powierzchnię przednią serca.
Powyższe pnie łączą się z sobą pod lewym uszkiem w główne n a czynie c h ł o n n e I e w e serca, które uchodzi do jednego z węzłów tchawiczo-oskrzelowych lub przytchawiczych.
3.
Naczynia chłonne powierzchni tylnej, a częściowo również i przedniej komory prawej, łączą się zsobąw główne naczynie chłonne prawe.
Rozpoczyna się ono jak poprzednie na tylnej stronie serca w bruździe międzykomorowej tylnej, po dojściu do uszka prawego przechodzi na stronę przednią aorty i uchodzi do górnego węzła śródpiersiowego przedniego(Żdanow, l 952).
Nerwy serca.
Serce ma swój własny układ nerwowy, który zawiera włókna bezrdzenne oraz liczne komórki zwojowe włączone w przebieg nerwów i położone zwłaszcza w ścianie serca.
Oprócz tego układu z zewnątrz do serca dochodzą włókna nerwowe współczulne i przywspółczulne, które tworzą splot sercowy.
Chociaż serce, bije"automatycznie, to jednak podlega wpływom nerwów sercowych, które regulują działalność serca.
Jeżeli nerwy zostaną przerwane, serce nie będzie porażone, lecz pracuje nieekonomicznie.
S plot serc o wy(pleaus cdrdiacus)powstaje zarówno 1)z gałązek współczulnych nerwów sercowych, jak i 2)z przywspółczulnych gałązek sercowych n. błędnego.
Nerwy współczulne zaopatrujące serce pochodzą z wszystkich trzech zwojów szyjnych oraz z 2 e 4 zwojów piersiowych pnia współczulnego.
Są to nerwy sercowe szyjne:górny, środkowy i dolny(nn, cordiaci cermcdles:superior, medius et interior)oraz nerwy sercowe piersiowe(nn, cardidci thoracici).
Gałązki sercowe(remi cardiaci)n. błędnego pochodzą częściowo bezpośrednio z n. błędnego.
Są to gałęzie sercowe górne i dolne(rr, cdrdiaci supeziores et inferiores), częściowo z n. krtaniowego górnego i n. krtaniowego dolnego(od n. krtaniowego wstecznego).
W splocie sercowym, podobnie jak w wielkich splotach jamy brzusznej, następuje tak wielka wymiana składników współczulnych i przywspółczulnych, że włókna sympatyczne i parasympatyczne nie dają się już od siebie oddzielić.
Splot sercowy składa się z dwóch części.
Ciensza część powierzchowna pokrywa wklęsły brzeg łuku aorty i miejsce podziału pnia płucnego, leży więc bardziej do przodu i po stronie lewej.
Grubsza część głęboka leży między aortą a żyłami płucnymi, sięga więc bardziej w stronę prawą.
Z obu części splotu sercowego odchodzą do serca sploty towarzyszące naczyniom wieńcowym, zwane też dawniej splotami wieńcowymi serca(pleaus corondrii cordisć), .
ł Żdanow D.
A, 1952 cyt, za Rusznyak I.
, Physiologie u.
Pathologie d.
Lymphkreislaufes, Ung.
Akad.
Wiss.
1957.


i tylnym.
Słabszy przedni splot wieńcowy układa się wzdłuż t. wieńcowej prawej oddaje gałęzie do przedsionka i komory prawej:silniejszy tylny splot wieńcowy*wzdłuż t. wieńcowej lewej i zaopatruje przede wszystkim przedsionek i komorę splotów wieńcowych odchodzące gałęzie wytwarzają dalsze sploty w ścianie tkance łącznej nasierdzia powstaje splot nasierdzi owy(pleaus epicarwmięsniu sercowym splot śródsierdziowy(pleausrngocardiaeus?)oraz j splot podwsierdziowy(płeaus subendocdrdiacus:).
te mają liczne zwoje nerwowe, zwłaszcza w splocie nasierdziowym w okolicy 1 głównych oraz w splocie podwsierdziowym w przegrodzie międzykomorowej mach brodawkowatych.
Mają one zarówno wolne zakończenia czuciowe pod em oraz we wsierdziu, jak i zakończenia ruchowe we włóknach mięśniowych.
zje przewodzącym, w węźle zatokowa-przedsionkowym przeważa działanie n. i lewego, w odnogach pęczka przedsionkowa-komorowego--prawego n. błędieg, liczba i grubość poszczególnych nerwów sercowych wykazuje wielką zmień raz przynależność licznych drobnych włókien nerwowych do odpowiednich grup się określić.
waż początkowo serce leży w okolicy łuków skrzelowych i w ciągu rozwoju dopiero do klatki piersiowej, znaczna większość nerwów sercowych odchodzi szyjnej pnia współczulnego i n. błędnego.
iż wspomniano, nerwy serca regulują jego czynność, przy czym na ogół włókna ulne pobudzają czynność serca(nerm dccelerdntes cordis), włókna przywspółczuluąją(nerm depressores cordis).
Działanie to wypowiada się nie tylko w częstości, lecz również w sile skurczów, szybkości przewodzenia bodźców oraz pobudliwa mienie nerwów współczulnych powoduje więc zwiększenie częstości uderzeń i siły w, skrócenie czasu przewodnictwa i wzmożenie pobudliwości.
Drażnienie włókien iółczulnych ma działanie przeciwne.
W zdrowym ustroju przeważa działanie nzywspółczulnego, który warunkuje bardziej ekonomiczną pracę serca:niektórzy(Clara)mówią, że n. błędny w działalności swej, oszczędza"serce, stanowi jego.
Przywspółczulne włókna n. błędnego są również włóknami naczynioruchowymi:nie ich wywołuje zwężenie naczyń wieńcowych.
Również niektóre związki chemik nikotyna oraz preparaty z tylnego płata przysadki, zwężają naczynia.
Natomiast współczulne oprócz pobudzania serca do wzmożonej działalności wywołują lenie mięśniówki naczyń, a więc poszerzenie tętnic wieńcowych, żeby sprostać ej zwiększonej pracy.
na bólowe biegną głównie drogą przez zwój szyjna-piersiowy(gwiaździsty)do to i czwartego segmentu rdzenia piersiowego.
Pole Heada leży w trzeciej i czwartej żeni międzyżebrowej po stronie lewej.
W zwoju gwiaździstym schodzą się najważdrogiczuciowe i ruchowe serca.
Znieczulenie go za pomocą nowokainy przerywa zai napady bólu dusznicy bolesnej, natomiast drażnienie zwoju gwiaździstego tle bóle podobne do bólów dusznicy bolesnej.
OSIERDZIE erdzie(pericardium)stanowi ślizgowe podłoże serca.
Jest to ojry worek surowiczy całkowicie obejmujący serce, w którym mie jak w innych workach surowiczych ustroju można odróżnić nik trzewny i składnik ścienny.
Pierwszy, zwany również n a s i eem(epicdrdium), stanowi cienką blaszkę trzewną osiersurowicze g o(lamina msceralis pericardii serosi), mocno fetą z powierzchnią ściany serca:składnik drugi stanowi podobnie owaną blaszkę ścienną osierdzia surowiczego(lamiarietlis pericdrdii serosi), silnie wzmocnioną grubą zewnętrzną.
warstwą włóknistą.
Między blaszką trzewną a blaszką ścienną osierdzia surowiczego mieści się szczelinowata j ama osierdzia(odium pericdrdii), w której w normalnych warunkach znajduje się bardzo niewiele płynu surowiczego.
W odróżnieniu od o si er d z i a sur o wic z ego(pericdrdium serosum)warstwa włóknista stanowi o s te rd złe włóknis te(ąericdrdiumńbrosum).
Ściśle rzecz biorąc, worek osierdziowy nie jest więc wyłącznie workiem surowiczym, tak jak worek opłucnej czy otrzewnej, lecz workiem włóknista-surowiczym.
Filogenetyczne rozpatrywanie serca wykazuje, że worek osierdziowy obejmujący serce należy do najwcześniejszych jego tworów i zjawisko to w zasadzie powtarza się znowu w ontogenezie serca.
Rozwój osierdzia.
Jama osierdzia powstaje w przednim środkowym odcinku płyty mezodermalnejw postaci szczeliny, która następnie rozrasta się podkowiasta na boki i do tyłu(ryc.
IB), gdzie przechodzi w dwa symetryczne kanały(celomatyczne)-zawiązki jam opłucnej i jamy otrzewnej.
Jama osierdzia na skutek wzrastania głowy zarodka ku przodowi przesuwa się wpierw na przednią powierzchnię jelita głowowego(ryc, 191, następnie zstępuje(wraz z sercem)do zawiązującej się klatki piersiowej.
Otaczające cewę sercową nasierdzie przechodzi w szybko zanikającą krezkę grzbietową serca, łączącą je z przednią powierzchnią j elita głowowego.
W końcu pierwszego miesiąca życia zarodka jama osierdzia jest połączona szerokimi otworami z opłucnowymi częściami jamy ciała.
Boczne krawędzie tych otworów zawierają żyły zasadnicze wspólne(przewody żylne Cuyiera).
Krawędzie te rozrastając się w kierunku przyśrodkowym, tworzą fałdy opłucnowa-osierdziowe.
Fałdy te, późniejsze błony opłucnowa-osierdziowe(membrdnae pleuropericardiacde), rozrastaj ąc się ku linii pośrodkowej, zwężają stopniowo połączenie między jamą osierdzia a jamami opłucnej(ryc.
63@, następnie zrastają się z podłużnym fałdem zawierającym przełyk i tchawicę(z fałdem śródpiersia pierwotnego), odcinając jamę osierdzia od jam opłucnej.
Dno jamy osierdzia tworzy przegroda poprzeczna(przepona pierwotna), w której rozwija się wątroba i część przepony ostatecznej oraz biegną żyły zarodka zdążające do zatoki żylnej serca.
Później, gdy cewa sercowa utworzy silnie zgiętą pętlę, ujścia tych żył przesuną się równocześnie wzdłuż tylnej ściany jamy osierdzia ku górze, w pobliże tętniczego końca pętli i wychodzących z niego wielkich tętnic(aorty i pnia płucnego).
Od tętnic tych będzie je jednak oddzielać szczelinowata przestrzeń, tzw. zatoka poprzeczna osierdzia(sinus łrmnernu ąericardii), łącząca prawą i lewą połowę jamy osierdzia(ryc.
Ściana tylna(grzbietowa)jamy osierdzia po oddzieleniu się od jam opłucnej zbudowana Jest głównie z prawej i lewej błony opłucnowa-osierdziowej.
Ściany boczne i ściana przednia jamy tworzą równocześnie zewnętrzne powłoki tego odcinka ciała zarodka.
Drobne i płytkie początkowo jamy opłucnej szybko rozrastają się teraz na boki i ku przodowi, tworząc miejsce dla rozrastających się płuc zarodka.
Powiększenie się w tych kierunkach jam opłucnej odbywa się przez wnikanie ich do luźnej mezenchymy bocznych i przedniej ścian ciała zarodka.
Powoduje to rozszczepianie tych ścian na dwie blaszki.
Blaszki zewnętrzne tworzą wtedy ściany klatki piersiowej wzmocnione wkrótce przez wnikające do nich mięśnie i żebra.
Blaszki wewnętrzne są przedłużeniem błon opłucnowa-osierdziowych:oddzielają one jamę osierdzia od powiększających się jam opłucnej, równocześnie otaczając serce błoniastym workiem osierdzia.
IGR.


Qs ta lmonałisSinus*su s.
Cayum oericardii.
Pul mones 11.
Trąc hea.
Membrana-picu ropę ricard taca.
V, cardinalis communis.
Beza z.
Trachea.
Mediąstinum prim.
-Crista pulmonalis-V, cardinalisCOOUTlUOłS S(0.
-*inus*en*sus-Cavum pericardii.
Ca kum pericardii-Crista pułmonalis-V, cardinalisc*mmun is-*us*en*sus.
62.
Rozwój osierdzia:d-obraz tylnej ściany jamy osierdzia 4, 9 mm zarodka dego Widać szerokie otwory, przez które jama ta komunikuje się z płytkimi jamami mej.
W bocznych krawędziach otworów biegną żyły zasadnicze wspólne:b-obraz j ściany jamy osierdzia zarodka 10 mm.
Fałdy opłucnowa-osierdziowe zbliżyły się do ierdzia pierwotnego:c-obraz lewej jamy osierdzia 4, 9 mm zarodka:wzorowane na Frazerze.
Osierdzie włókniste arek włóknista-surowiczy całkowicie obejmujący serce ma kształt ka, którego podstawa łączy się z przeponą, spłaszczony wierzchołek zwrócony jest ku górze i obejmuje początki wielkich naczyń serca aie aż do miejsca ich pierwszego podziału.
Oprócz podstawy i wierz łka w stożku osierdziowym odróżnić można powierzchnię przednią ną oraz dwie powierzchnie boczne, prawą i lewą.
@s(wwa, czyli powierzchnia przeponowa osierdzia spoczywa na przeponie(ryc.
641 a się tu ona z płatkiem przednim środka ścięgnistego oraz wąskim pasmem(około I z przylegającą mięśniówką.
To przeponowa-osierdziowe pole przylegania jest skim sąsiedztwie z żołądkiem położonym pod przeponą po stronie lewej.
Dlatego też.
porta a rteriosa.
Pericardium.
Ryc.
63. Serce i osierdzie.
Widok z boku:a-pętla serca:b-serce po ukończeniu rozwoju.
Czerwona barwa mięśnia sercowego prześwieca przez nasierdzie.
Osierdzie ścienne w większości usunięte na stronie zwróconej do widza.
Schemat wzorowany na Brausie.
*e*um*e*d*neum csophagusPteura parietalis(mediast, )u ea*d*n.
Ba sispęrca(98.
Truncus pulmonalis.
Aorta---.
Porta venosa.
Proc. xiphoideus.
*us*rdns*e*suspericard V/V, cava sur.
W. pulmona(es.
, V cava in(.
4 oda th oracje a Pericardium(część tylna)-Pleuraparieta lis Wneoasć J.
, *emb*anap*europe*card*d*d(pleura et pericardium).
5 Recessuscostomediastinalis s**.
Pericardium(część przednia)@3 c.
64 Pole przylegania osierdzia do przepony.
Widok od góry.
Schemat.
105.


twe oznaki chorobowe objawiają się nieraz nerwowymi dolegliwościami serca, jamo serce jest zdrowe:w tych przypadkach gazy żołądkowe uciskają na osierdzie kszości ssaków podstawa osierdzia nie sięga aż do przepony i między przeponą i przeważnie znidwe się tzw. płat podsercowy płuca prawego(t.
T.
jonowa-osierdziowe pole przylegania ma mniej więcej kształt trójkąta z zaokrągbrzegamiBrzeg przedni, najdłuższy, układa się poprzecznie, brzeg prawy, Izy, biegnie słabo skośnie, prawie strzałkowa, brzeg lewy, silnie skośny, kieruje się, ze strony prawej do przodu i w stronę lewą.
Brzeg prawy i lewy łączą się z sobą, prawo od linii pośrodkowej, między otworem dla żyły głównej dolnej a rozworemowym.
Z zewn 4 Uz 4 okoła pola przeponowa-osierdziowego gromadzi się nieco duszczowei, która zaokrągla kąt na granicy tego pola i czasem wzrastać może watę ciało tłuszczowe Tego rodzaju skupienie tłuszczu zdarza się również u osób ych i widoczne Jest na obrazie rentgenowskim.
Tłuszcz ten może nawet oddzielać ek serca od ściam klatki piersiowej.
zębatek stożka osierdziowego wznosi się nad podstawę serca o tyle, o ile osierdzie d ku górze na obie wielkie tętnice i na żyłę główną górną.
Najwyższy punkt ta w rzucie na klatkę piersiową w większości przypadków odpowiada mniej więcej wi środkowemu połączenia rękojeści mostka z trzonem:w tym miejscu lub tylko iznie wyżej ku tyłowi od rękojeści kończy się osierdzie.
W tej okolicy rana kłuta lub ława uszkadza osierdzie(a w nim naczynia), a nie uszkadza samego serca.
@rze osierdzie obeDwie wielkie naczynia serca, najwyżej zachodzi ono na aortę, aż do odejścia pnia ramienna-głowowego.
Jeżeli nastąpi pęknięcie tej wewnątrz iowei części aorG krew wylewa się do worka osierdziowego i uciska na serceierzcbnlaprzednia albo mostkowo-żebrowa osierdzia włóknistego na znacznej zeru pokryta jest płucami i opłucną ścienną.
U dziecka u góry i z przodu przylega do isica, a poza tm Glko niewielki dolny trójkątny odcinek tej powierzchni, 1 r o j k ą 1 d zło wy Origonm ąericardiaeum, t.
D), bezpośrednio przylega do przedniej klatki piersiowej.
Wielkość tej przestrzeni jest zmienna w zależności od położenia r klatce piersiowej i od stopnia przykrycia osierdzia workiem opłucnej:rdzie przlega tu do dolnej części mostka i do przyśrodkowych końców czwartej do lewej chrząstki żebrowej.
Między te chrząstki a osierdzie wnika cienka blaszka m. icznego klatki piersiowej.
Jeżeli w pobliżu brzegu mostka przez mięśnie mipdzyżebmikniesię do czwartej lub piątej przestrzeni międzyżebrowej, należy zwrócić uwagę iersiową wewnętrzną wraz z towarzyszącymi jej żyłami i oszczędzać opłucną, żeby ć osierdzie.
@e+cb@le bocwe, cz:li śródpiersiowe osierdzia włóknistego z obu stron łączą się acną śródpiersiową.
Osierdzie i opłucna(tworzą tu one tzw. błonę opłucnoierdziową-membrana pturopericardiaca)z łatwością dają się od siebie oddzielić, rozerwać cienką warstwę wiotkiej tkanki łącznej położonej między nimi*wprzeponowy biegnie tu między obu blaszkami i zwykle wraz z towarzyszącymi muniami osierdziowa-przeponowymi prześwieca przez opłucną.
Prawy n. przeponow 3)góry na z, głównej górnej, u dołu na z, głównej dolnej, a między nimi biegnie do u od Beli płuca Lewy n. przeponowy leży znacznie głębiej niż prawy, ku Głowi od o brzegu serca:staje się on widoczny dopiero po obróceniu serca w stronę prawą a jego długiej osi.
wJer@@la Gina osierdzia leży mniej więcej na wysokości piątego do dziesiątego i piersiowego i graniczy z luźną tkanką łączną, obejmującą twory śródpiersia tr@ego*agęzasługuje tu zwłaszcza jej stosunek do przełyku:tylna ściana osierdzia oddziela lsionek lewy od przełyku, który na osierdziu wytwarza niewielkie podłużne wpukOor@eronh@gP).
O bliskim stosunku lewego przedsionka do przełyku sądzić można że wprowadzając do niego odpowiedni przyrząd rejestrujący, udaje się zanotować TJB STOR.
Szos takie wic z-S a wiek a H.
Położenie serca u małpiatek i małp.
Folia Mor.
Warszawa, t.
X.
1959.
Przyczep i umocowanie.
Osierdzie włókniste u góry przechodzi nieprzerwanie w błonę zewnętrzną wielkich naczyń.
Przedłuża się więc na aortę i pień płucny aż do miejsca, gdzie więzadło tętnicze(lig.
drteriosum)łączy oba te naczynia, a poza tym na obie żyły główne oraz na cztery żyły płucne.
Dzięki temu połączeniu, zwłaszcza na tętnicach, osierdzie zdobywa umocowanie, które w chwili skurczu komór, kiedy aorta i pień płucny silnie wypełniają się krwią, ma specjalne znaczenie:wtedy bowiem podstawa komór(płaszczyzna ujść naczyniowych)przesuwa się w kierunku koniuszka, chociaż samo serce i osierdzie nie zmieniają swego położenia(ryc.
U dołu osierdzie włókniste specjalnie silnie zrasta się z przeponą wzdłuż przedniej i częściowo bocznych granic przeponowa-osierdziowego pola przylegania:natomiast w pozostałych częściach tej przestrzeni bez trudu daje się od niej oddzielić.
Osierdzie obejmuje serce jak workiem o ścianach napiętych przez sprężyste pociąganie płucne:przylega ono przy tym do serca, nie wytwarzając fałdów.
Oprócz wyżej wspomnianych przyczepów do umocowania osierdzia przyczyniają się również łącznotkankowe pasma więzadłowe łączące osierdzie z otoczeniem.
Z pasm tych wymienić można:1)w i ę z a dla mostkowo-osierdziowe, górne i dolne odróżniane przez niektórych autorów, 2)więzadło przeponowa-osierdziowe oraz 3)błonę oskrzelowa-osierdziową.
Więzadła mostkowo-osierdziowe, górne i dolne Oigamento sternopericdrdiaca, superius et inferiusć), są to dość mocne łącznotkankowe pasma nieparzyste, które z powierzchni przedniej osierdzia kierują się do mostka, górne do rękojeści i górnej części trzonu, dolne do wyrostka mieczykowatego i dolnej części trzonu.
Więz a dł o p r ze p on owo-osie rd z iow e(lig, phrenicoperieardiacumć)utworzone jest z krótkich pasm łącznotkankowych, wzmacniających przednią i boczne granice pola przylegania osierdzia do przepony.
Bł o n a o sk r z ci o w o-osierdzi o w a(membrano bronchopericdrdiacd), o której była mowa w tomie D i która ku dołowi sięga aż do przepony, ku górze łączy tylną ścianę osierdzia z tchawicą i oskrzelami głównymi, ku dołowi z przeponą.
Budowa.
Osierdzie włókniste jest najgrubsze w częściach odpowiadających słabej mięśniówce serca, a więc w otoczeniu przedsionków, zwłaszcza prawego.
Zbudowane z tkanki łącznej włóknistej zawiera ono zarówno włókna klejodajne, jak i sprężyste.
Włókna klejodajne układają się w dwie warstwy.
Włókna warstwy zewnętrznej przebiegają falisto od przyczepo górnego w otoczeniu naczyń do dolnego przyczepo przeponowego.
Włókna warstwy wewnętrznej przeważnie kierują się prostopadle do poprzednich.
Do zmiennej wielkości serca, powodowanej zmienną ilością krwi wtłaczanej do wielkich tętnic przez jeden skurcz komór, osierdzie może się dostosować dzięki sprężystej rozciągliwości swej ściany, przy czym falisto przebiegające włókna klejodajne wyprostowują się.
Przyrost pojemności osierdzia może dochodzić do%-:nadmiernemu rozciąganiu się serca osierdzie stawia wreszcie granice.
U ludzi młodych osierdzie jest bardziej rozciągliwe niż w późniejszym wieku.
Osierdzie surowicze Jak zaznaczono we wstępie, o sie rd z i e sur o wic ze(pericardiumserosum)składa się z b la s z k i 1 rzewnej(laminą mscerdlis), inaczej zwanej nasierdziem(epicardium), oraz z blaszki ściennej 107.


fina pcrietlis).
Blaszka ta za pośrednictwem warstwy tkanki rej ściśle przylega i zrasta się z osierdziem włóknistym, tak że obie te izki nie dają się od siebie odpreparować.
udowa.
Budowa blaszki trzewnej, czyli nasierdzie, została omówioprzywarstwach ściany serca:budowa blaszki ściennej jest z nią nyczna.
Na podłożu łącznotkankowym obie blaszki wysłane są obnymi płaskimi komórkami śródbłonkowymi.
Obie powstały z natka jamy ciała i mają ten sam charakter, co blaszka ścienna i blaszka wna opłucnej czy otrzewnej.
Zadanie, które te nabłonki spełniają, to samo na osierdziu, co na sercu:ściana wewnętrzna osierdzia szka ścienna)i ściana zewnętrzna serca(blaszka trzewna)są gładkie:lśniące i bez tarcia przesuwają się jedna w stosunku do drugiej, arunkach prawidłowych stale przylegając do siebie.
ima osierdzia(cdti(as pericardidlis s. cdtum pericdrdii).
Normaljamaosierdzia jest przestrzenią potencjalną zawartą między obu*zkami osierdzia surowiczego.
Śródbłonki powlekające obie te.
Aorta*ru ncuspulmonalis V, cava sup.
VV, pulmonales dext.
Przekrój ŚQłćOy*s*e rdzia V, cava im. .
**dgus sin.
-Palmo siri.
-W. pulmooales s**.
W Ściana tylna worka osierdziowego.
Widok od przodu po usunięciu serca.
Czarną obwiedziono przejście blaszki ściennej osierdzia surowiczego w blaszkę trzewr 48 Kaobustronna oznacza zatokę poprzeczną osierdzia:strzałka jednostronna-zatołB skośną osierdzia.
blaszki surowicze przepuszczają nieznaczne ilości c i e c z y s u r o w iczej-płyn osierdzia(liquor pericdrdii), który stale zwilża ślizgające się o siebie powierzchnie.
W warunkach prawidłowych u osoby żywej jama osierdzia zawiera tylko ślady cieczy, w przypadkach chorobowych jednak ilość płynu może bardzo znacznie się zwiększać(wysięk osierdziowy), uciskać na serce i wtedy należy go usunąć drogą zabiegu(nakłucie).
Pojemność osierdzia waha się mniej więcej w granicach 401 do 800 cm', w stanie rozciągniętym dochodzić może do 1200 crn.
Truncus pulmonałis.
Vv, pulmorałess**.
Aorta.
-V, cava sup.
We, pulmonałes oexć.
-V, cava inr.
Ryc.
66. Ściana tylna serca po usunięciu worka osierdziowego.
Oznaczenia jak na ryc.
65:.
wzorowane na Brausie.
linia przejścia blaszki ściernej w blaszkę trzewną(ryc, 35, 36, 65, óó).
Jak zaznaczono poprzednio, stożek osierdziowy swym wierzchołkiem zachodzi na początki wielkich naczyń, z przodu na naczynia tętnicze, aortę i pień płucny, z tyłu na naczynia żylne, obie żyły główne oraz cztery żyły płucne.
Na tych naczyniach przebiega też linia przejścia blaszki trzewnej(nasierdzia)w blaszkę ścienną osierdzia surowiczego.
W życiu zarodkowym, kiedy serce ma jeszcze kształt cewy, linia przejścia biegnie z jednej strony dokoła końca tętniczego cewy sercowej, z drugiej dokoła jej końca żylnego Oyc.
631.
Po zróżnicowaniu się obu końców serca i zbliżeniu się ich do siebie miejsce przejścia oczywiście się nie zmienia, zmienia się natomiast ich wzajemne położenie.
Na końcu tętniczym osierdzie obejmuje obie tętnice powstałe z pnia tętniczego, aortę i pień płucny:miejsce to stanowi tzw. wrota tętnicze(porta meriosaĘ.
Na końcu żylnym miejsce przejścia jednej blaszki w drugą obejmuje wszystkie do niego uchodzące żyły, obie żyły główne oraz cztery żyły płucne:stanowi ono w r ot a z ylne(porta oenosdĘ.
Cała aorta wstępująca prawie aż do odejścia pnia ramienna-głowowego(najwyższy punkt osierdzia)i cały pień płucny prawie aż do miejsca podziału na t. płucną prawą i lewą, czyli do przyczepo więzadła tętniczego(lip, arteriosum), leżą wewnątrz osierdzi owo, objęte wspólną osłonką surowiczą(blaszką trzewną):w tym miejscu znajduje się przejście blaszki trzewnej(nasierdzia)w blaszkę ścienną osierdzia surowiczego, wytwarzając wspomniane wrota tętnicze.
W żylnym końcu serca przejście jednej blaszki w drugą(wrota żylne)jest bardziej złożone, ciągłą linią obejmując wszystkie ujścia żylne.
Jeżeli wytnie się serce z osierdzia, wówczas w widoku od przodu Oyc, 65)linia przejścia na żyłach przebiega mniej więcej.
i 00.


rmie leżącej lBery T.
Pionowe ramię zawiera przekroje poprzeczne z, głównej górnej jaj oraz między nimi przekroje obu żył płucnych prawych.
Ramię poziome jest cienkie**ei prawej, gdzie wąskie pasmo przedsionka lewego przyrośnięte jest do osierdzia::ej części lewej natomiast ramię poziome poszerza się i obejmuje przekroje poprzeczne żył płucnych lewych(rye, óó).
yty objęte są osierdziem na ogół na znacznie mniejszej przestrzeni niż tętnice, tak że ich zna część leży z ewnątr z o si e rd z i o w o.
Żyła główna dolna dochodzi do osierdzia.
Atrium dext.
Atrium dext.
Auricula dext.
. V a oda.
67.
Zatoka poprzeczna osierdzia.
Przekrój poprzeczny przez przedsionki i wielkie e tętnicze serca.
Strzałką oznaczona zatoka poprzeczna.
Schemat wzorowany na Testut.
Ventriculusdext.
Aorta-.
Pericardium fbrosum)tąmina p@8(perle, serosiRa cum pericardiiEpicardium(lamina wsceralis perle, serosi)-Myocardium-Endocardium-Atrium sin.
-Auricula sin.
--Truncus pulmoralis.
--A, pulmonalis dext.
Sinus trarsversus pericard li.
*um s*n.
**n*riculus sin.
c.
68. Zatoka poprzeczna osierdzia.
Przekrój strzałkowy serca.
Schemat wzorowany na itut.
Gwiazdkami oznaczono przejście przednie P)i przejście tylne(Ę blaszki ściennej w blaszkę trzewną osierdzia surowiczego.
Inne oznaczenia jak na ryc.
67.
w jego dolnym tylnym kącie Oyc, 651:na pewnej przestrzeni(2-3 cm)leży ona swobodniew śródpiersiu między przeponą a osierdziem.
Wewnątrz osierdzia blaszka trzewna powleka ją z przodu i z obu boków prawie u samego ujścia, z tyłu wąskie pasmo nie ma pokrycia surowiczego(ryć.
H).
Również z, główna górna pokryta jest błona surowiczą tylko z przodu i z obu boków, nie jest zaś pokryta z tyłu.
Jej odcinek wewnątrzosierdziowy jest jednak znacznie dłuższy(ryc.
69)niż z, głównej dolnej(około 2-3 cm).
Na żyłach płucnych linia przejścia blaszki trzewnej w blaszkę ścienną przebiega zawile:na ogół biegnie tu ona na obwodach bocznych, a poza tym na żyłach płucnych górnych na obwodzie górnym(nie na dolnym), na żyłach płucnych dolnych na obwodzie dolnym(nie na górnym).
Linia przejścia biegnie prawie u ujść żył płucnych, tak że ich odcinek wewnątrzosierdziowy tak sarno jak z.
głównej dolnej jest bardzo mały.
Zatoka poprzeczna osierdzia(sinus transnersus pericdrdik ryc, 67 i%).
W związku z zakrzywieniem się płodowej cewy sercowej jej koniec żylny i koniec tętniczy zbliżają się do siebie, przy czym pierwszy układa się ku tyłowi od drugiego(ryc.
63).
W zagłębieniu między nimi powstaje poprzeczny szczelinowaty kanał, część jamy osierdzia, tzw. zatoka poprzeczna osierdzia:mierzy ona około 6-7 cm długości i około 2 cmwysokości.
Zatoka poprzeczna ograniczona jest:1)z przodu ścianą tylną aorty i pnia płucnego:2)z tyłu powierzchnią przednią obu przedsionków:3)od dołu kątem utworzonym w miejscu połączenia przedsionków z wyżej wspomnianymi tętnicami:4)od góry blaszką ścienną osierdzia rozpiętą tutaj między tętniczym a żylnym końcem serca:do tego sklepienia zatoki poprzecznej od góry przylega t. płucna prawa.
Zatoka poprzeczna ma oczywiście dwa ujścia, jedno w końcu prawym, drugie w lewym.
Ujście prawe ograniczone jest od wewnątrz aortą, od zewnątrz z, główną górną i uszkiem prawym, ujście lewe-od wewnątrz pniem płucnym, od zewnątrz uszkiem lewym.
Po rozcięciu osierdzia do zatoki można wprowadzić palec i wtedy do przodu od palca leżą:aorta i pień płucny, ku tyłowi przedsionki(ryć.
67).
Zachyłki osierdzia(recessus pericardik ryc.
69).
W linii przejścia jednej blaszki osierdzia w drugą w przestrzeniach między naczyniami wytwarzać się mogą wypuklenia osierdzia, tzw. z a c h y ł k i.
Z wyjątkiem jednego położonego na powierzchni tylnej serca, .
Truncusbrachiocephalicusa W. cava sup.
Aorta.
ascendensV, pulmonalis--śAuricula dext.
-Truncus pulmonalis Auricula sin.
Ryc.
69. Zashyłki osierdzia.
Worek osierdziowy otwarty.
Widok od strony praweit:r zachyłek pnia płucnego:---w zachyłek aorty::::%zachyłek z, głównej górnej.


, którym będzie mowa niebawem, są to twory małe, bez większego znaczenia.
Tak np. na iowierzchni przedniej serca znajduje się niewielki zachyłek między rozdwojeniem pnia żucnego a wklęsłością aorty-zachyłek pnia płucnego.
Inny położony jest na orcie znacznie wyżeł i w stronę prawą od poprzedniego, w najważniejszym miejscu isierdzia, w pobliżu odejścia pnia ramienna-głowowego:jest to zachyłek aorty:**bokość jego, znacznie większa od głębokości poprzedniego, wynosi 2 do 2, 5 cm.
Z boku r przestrzeni między z, główną górną a z, płucną prawą górną leży zachyłek z.
**wnej górnej(głębokość około 2 cm), który ku górze sięgać noże aż do ujścia z.
ueparzystej.
Znacznie większy zachyłek znajduje się na stronie tylnej serca(ryc, 65 i óó).
Wewnątrz isierdziowo jest on ograniczony ze strony prawej z, główną dolną oraz obu prawymi, po tronie lewej obu lewymi żyłami płucnymi:ku górze kończy się ślepo, wstępując rkierunkuzatokipoprzecznej.
Zachyłektennosinazwę z ataki skośnej osierdzia sinus obliquus pericdrdii).
Zatoka skośna, podobnie jak zatoka poprzeczna, jest to*zczelinowata przestrzeń potencjalna, której ściany normalnie przylegają do siebie.
Tylko r przypadkach chorobowego nagromadzenia się płynów, które rozwierają jamę osierdzia, ównież szczeliny te mogą się poszerzać w rzeczywiste przestrzenie.
Oczywiście, że zatoki, jak i zachyłki dostępne są tylko od strony jamy osierdzia.
Żeby na iwłokach móc odnaleźć zatokę skośną, należy serce unieść ku górze.
Przestrzeń dopemiaiącajamy osierdzia.
Ponieważ z przodu przepona stromo wstępueku górze i przylega do przedniej ściany brzucha, powierzchnia przeponowa i powierzeń da mostkowo-żebrowa osierdzia łączą się z sobą pod ostrym kątem.
W czasie wydechu obie, e blaszki przylegają do siebie, jak blaszki ścienne opłucnej w przestrzeniach dopełdającychjamy opłucnej.
W czasie wdechu, kiedy przepona się obniża, blaszki te oddzielają dę od siebie i serce układa się w powstałej przestrzeni.
Naczynia i nerwy osierdzia.
Tęwice.
Główne unaczynienie tętnicze osierdzia pochodzi z gałęzi t. pic rsi owej wewnętrznej(od t. podobojczykowej).
Są to:t. osierdziowa-przeponowa, gałęzie iródpiersiowe oraz często gałęzie międzyżebrowe przednie.
Poza tym do osierdzia lochodzą naczynka bezpośrednio z aorty piersiowej:gałęzie przełykowe, gałęzie osierdziowe oraz tętnice przeponowe górne, jak również z aorty brzusznej gałązki t. przeponowej dolnej.
Naczynia tętnicze układają się symetrycznie.
Liczne są zespolenia między tętnicami osierdzia a tętnicami sąsiednimi.
Sieć ta łączy krążenie tętnicze nad-i podprzeponowe:t. podoboiczykową, aortę piersiową i brzuszną oraz układy tętnicze strony prawej i lewej.
Żyły Z tylnej strony osierdzia żyły uchodzą do z, nieparzystej, z przedniej do żył osierdziowa-przeponowych i osierdziowych, dopływów żył ramienna-głowowych, niektóre gałązki uchodzą bezpośrednio do z, głównej górnej.
Naczynia chłonne.
Naczynia chłonne towarzyszą naczyniom krwionośnym.
Z powierz Siał przedniej i bocznych uchodzą one do węzłów śródpiersiowych przednich, z powierz:hni tylnej-do węzłów śródpiersiowych tylnych oraz tchawiczo-oskrzelowych.
Nerwy.
Włókna nerwowe pochodzą z n. błędnego, pnia współczulnego oraz n. przeponowego, który wiedzie włókna bólowe.
STOSUNKI TOPOGRAFICZNE SERCA I OSIERDZIA Uwagi ogólne.
Serce ma na ogół kształt stępionego stożka, ustawionego skośnie w Walce piersiowej:jak wiadomo, podstawa stożka skierowana jest ku górze i w stronę prawą Worek osierdziowy jest również stożkowaty, jednak wierzchołek jego zwrócony test ku górze, a podstawa ku dołowi.
Pomimo tego różnego ustawienia oba stożki dostosowane są do siebie, ściany ich praktycznie przylegają i granice osierdzia oraz granice serca w widoku z zewnątrz odpowiadają sobie.
Pochodzi to stąd, że oba te stożki nie tworzą ścisłych geometrycznych figur.
Dopiero w przypadkach chorobowych granice worka osierdziowego bardzo silnie mogą się odchylać od granic serca(puchlina osierdzia).
O położeniu serca, które jest miarodajne dla stosunków topograficznych, mowa była poprzednio.
Wskazano, jakie czynniki wpływają w ciągu życia na położenie serca:zaznaczono także, że zwłaszcza środowisko odgrywa tu rolę, z jednej strony płuca(pociąganie płucne), z drugiej położenie przepony, a poza tym budowa klatki piersiowej oraz położenie i postawa ciała.
Wspomniano również, że położenie serca wykazuje różnice zależnie od wieku i płci, jak również znaczne różnice budowy konstytucyjnej, że oddychanie wpływa na położenie serca oraz jakie ruchy wykonuje serce w chwili skurczu.
Badanie opisowe i topograficzne serca na zwłokach jest jednak niewystarczające dla potrzeb lekarza.
W każdym badaniu klinicznym lekarza interesuje żywe serce w jego rytmicznie zmiennej formie:do tych celów, oprócz znajomości stosunków anatomicznych na zwłokach, konieczne jest zastosowanie metody opukiwania i osłuchiwania, a zwłaszcza metod rentgenologicznych.
Bezbłędnej znajomości anatomii i topografii poszczególnych części serca wymagają nowoczesne metody badania kardiologicznego.
Są to m. in. nieinwazyjna ultrasonokardiograńawykorzystująca zastosowanie ultradźwięków.
Metody inwazyjne to:cewnikowanie(cmetherisdtio)serca celem pobrania próbek krwi, dokonania pomiarów ciśnienia w jamach serca, aby ocenić stopień wysycenia krwi tlenem.
Na ich podstawie rozpoznaje się nieprawidłowe połączenia jam serca(przecieki, wady wrodzone).
Cewnikowanie transseptalne polega na wprowadzeniu cewnika z prawego przedsionka do lewego przez przebicie przegrody międzyprzedsionkowei.
Zabieg wykonuje się w rentgenotelewizji.
Koronarografia(arteriografia tętnic wieńcowych)celowana prawej lub lewej tętnicy wieńcowej ujawnia miejsca zmniejszonej drożności danej tętnicy wieńcowej lub jej gałęzi.
Uwidocznią ona miejsce, w którym należy wykonać zespolenie omijające(by-pass)celem przywrócenia prawidłowego krążenia.
W obrazie rentgenowskim w widoku od przodu tzw. , cień środkowy"dzieli klatkę piersiową na dwie połowy:po bokach leżą jasne pola płuc, , cień środkowy"zaś składasię z kręgosłupa, mostka, serca oraz pni wielkich naczyń korony SB TCB.
linia graniczna części sercowej cienia środkowego, czyli cienia serca(ryc, 70)i osierdzia po stronie prawej tworzy dwa charakterystyczne wypuklenia, zwane łukami, po lewej-przeważnie cztery.
Zmiany ich w obrazie rentgenowskim wskazują na zmiany kształtu serca.
Prawy brzeg cienia serca utworzony jest u dołu przez przedsionek prawy(U), powyżej przez z, główną górną(0.
Cień z, głównej górnej wzmocniony jest przylegającą do niej ze strony lewej aortą wstępującą.
Lewy brzeg należy u dołu do komory lewej, wytwarzając łuk komorowy OVk wyżej zaznacza się, często ledwo dostrzegalny, przedsionek lewy(ściślej uszko lewe)-łuk przedsionkowy OT:następnie łuk pnia płucnego(U)i najwyżej wyraźnie widoczne wypuklenie aorty U).
W widoku z boku między mostkiem a cieniem serca zaznacza się jasne pole wierzchołkiem skierowane ku dołowi-poi e z amostk owe:drugie zaś trójkątne jasne pole widoczne między przeponą a tylną granicą serca stanowi p ole z as e r co we.
Poniżej pola zamostkowego serce wraz z osierdziem bezpośrednio przylega do mostka.
Tej powierzchni serca odpowiada bezwzględne jego stłumienie, ponieważ tu, gdzie serce nie jest przykryte płucem, odgłos przy opukiwaniu, typowy odgłos narządów zbitych, jest tępy, stłumiony, jak przy opuku każdego innego mięśnia.
Pole bezwzględnego stłumienia serca nie jest identyczne z trójkątem osierdziowym(mgorum pericdrdiacumć), jest ono od niego większe, bo chociaż trójkąt ten jest ograniczony opłucną, jednak granice opłucnej nie odpowiadają tu granicom płuc:tutaj znajduje się bowiem zachyłek żebrowa-śródpiersiowy opłucnej, a nie płuco:zachyłek ten, zwłaszcza po stronie lewej, zwiększa pole bezwzględnego stłumienia:zresztą stosunki te są zmienne w zależności od bardziej powierzchownego czy głębokiego położenia serca oraz oczywiście od fazy oddechu.
Powierzchnia mostkowo-żebrowa.
Zarówno z punktu widzenia topograficznego, jak i praktycznego interesuje nas najbardziej powierzchnia mostkowo-żebrowa serca, już choćby z tego względu, że jest ona najbliższa i najbardziej dostępna przy opukiwaniu, .


uehiwaniu czy w zabiegach chirurgicznych.
Powierzchnia mostkowo-żebrowa utworzojestprzez wszystkie cztery części serca, zarówno przez obie komory, jak i przez przednie ąustki przedsionków-oba uszka.
W rzeczywistości tylko część tej przedniej powierzał serca przez osierdzie przylega do przedniej ściany klatki piersiowej.
Należy więc różnić p o I e s ty c z n e s e r c a, ograniczone, jak już wspomniano, przednimi brzegami je, od pola strzałkowego rzutu serca, które na przedniej ścianie klatki nslowej odtwarza kontury serca między obu jego brzegami, prawym i lewym.
Obraz rzutu strzałkowego(ryć, 70 i 721)Rzut serca na przednią ścianę klatki*rsiowej, czyli tzw. ortodiagram serca, daje się odtworzyć na podstawie pięciu ataów.
Łuk z, głównej górnej Punkt pgedsionkowyDTBWcuk przedsionka D(BWBQO.
Punkt prawy podstawy komór.
Dolna linia serca.
Wypu klenie aorty.
Łuk pnia płucnego Punkt przedsionkowy lewy Łuk przedsionka(uszka)lewego Punkt lewy podstawy komór Łuk komory lewej Punkt środłoy podstawy komór.
Punkt koniuszka STOR.
*c.
70. Ortodiagram serca wykonany na podstawie rentgenogramu.
I do VI-odcinki przednie żeber.
Objaśnienie w tekście.
Wzorowane na Pernkopńe.
I Punkt koniuszka serca.
Najniższy punkt ortodiagramu jest punktem kowszkaserca:w rzucie strzałkowym leży on w piątym lewym międzyżebrzu, mniej więcej szerokość palca przyśrodkowo od linii sutkowej.
Jest to punkt, w którym długa oś serca rzebua piątą przestrzeń międzyżebrową.
Koniuszek serca nie odpowiada ściśle uderzeniu koniuszka serca:to ostatnie leży o kilka ullmetrów bardziej bocznic, ponieważ kurczące się serce skośnie uderza do przodu wskutek tego siła uderzenia zaznacza się nieco bocznic od miejsca, w którym leży orluszek serca:boczne odchylenie uderzenia koniuszka od położenia samego koniuszka:st trm większe, im uderzenie to jest silniejsze-rozpromienienie(irrddiotio)uderzenia onhszka.
2 Punkt prawy podstawy komór.
Jeżeli punkt koniuszka serca połączy się p@ktem położonym nieco do boku od przyczepo prawej szóstej chrząstki żebrowej, tzw. unktem prawym podstawy komór, otrzymuje się dolną linię serca, która też dpowiada dolnej granicy osierdzia:linia ta biegnie przez podstawę wyrostka mieczykoategui jest słabo wypukła ku dołowi.
Ogranicza ona od dołu pole projekcyjne serca odpowiada brzegowi komory(prawy łuk komorowy).
3.
Punkt przedsionkowy prawy, czyli kąt sercowa-naczyniowy praw y.
Przyśrodkowo od prawej linii przymostkowei, trochę bocznic od przyczepo trzeciego prawego żebra i nieco niżej od niego leży prawy punkt przedsionkowy.
4.
Punkt przedsionkowy lewy albo kąt sercowa-naczyniowy lewy.
Analogicznie do poprzedniego, tylko po stronie lewej, nieco wyżej i bardziej bocznic niż po stronie prawej, lecz także przyśrodkowo od linii przymostkowej w drugim międzyżebrzu leży lewy punkt przedsionka.
W punkcie przedsionkowym prawym w niewielkim wcięciu kontur prawego przedsionka, łuk przedsionkowy prawy(U)przechodzi ku górze w kontur żyły głównej górnej, w łuk z, głównej górnej(0, w punkcie przedsionkowym lewym zaś łuk lewego przedsionka OlOku górze przechodzi w łuk pnia płucnego(T.
Jeżeli punkt przedsionkowy prawy połączy się z prawym punktem podstawy komór na zewnątrz słabo wypukłą linią, biegnącą 2-3 cm w stronę prawą od prawego brzegu mostka, lewy punkt przedsionkowy zaś z punktem koniuszka serca linią silnie na lewo wypukłą O e w a linia serca), to ze strony prawej otrzymuje się znany nam już kontur prawego przedsionka(prawa linia serca, prawy łuk przedsionkowy), ze strony lewej-kontur lewej linii serca.
Powyższe linie ograniczają pole projekcyjne serca-kontur jego powierzchni mostkowo-żebrowej.
5.
Punkt lewy podstawy komór.
W przebiegu lewej linii serca w przestrzeni międzyżebrowej trzeciej, prawie Już w linii przymostkowei, zaznacza się niewielkie wcięcie, lewy punkt podstawy komór:dzieli on lewą linię serca na słabo zaznaczony I e w yluk przedsionkowy OT oraz na silnie wypukły lewy łuk komorowy ÓW).
Z punktów przedsionkowych po stronie prawej linia graniczna kieruje się ku górze, biegnąc w pobliżu mostka odpowiednio do przebiegu z, głównej górnej:wytwarza tu ona słaby łuk z, głównej(0.
Po stronie lewej z lewego punktu przedsionkowego w przedłużeniu lewego łuku przedsionkowego linia graniczna wstępuje ku górze w pobliżu lewego brzegu mostka odpowiednio do położenia pnia płucnego i do przebiegu łuku aorty.
Wytwarza tu ona znane nam już dwa wygięcia, łuk pnia płucnego 01)oraz wy p u k I e n i e a o r 1 y Ok zwłaszcza to drugie na wysokości przyczepo drugiego żebra jest szczególnie silne, ponieważ tutaj łuk aorty uwypukla się w kierunku bocznym.
linia łącząca oba punkty podstawy komór(ryc, 70, p. 2 i 5)stanowi przekrój poprzeczny podstawy komór:punkt środkowy podstawy komór wrzucie strzałkowym leży na mostku nieco w lewo od linii pośrodkowej, na wysokości przyczepo chrząstki czwartego żebra(lub nieco niżej).
Kierunek osi serca w polu projekcyjnym otrzymuje się łącząc punkt środkowy podstawy komór z punktem koniuszka serca.
W osi serca leży prawy punkt przedsionkowy(31.
Odległość punktu koniuszka serca od prawego punktu przedsionka daje projekcyjną dług oś ć ser c a(przeciętnie u mężczyzny 14, 5 cm, u kobiety 12, 5 cm), odległość zaś punktu koniuszka serca do punktu środkowego podstawy-projekcyjną długość stożka komorowego(u mężczyzny przeciętnie 19, 5 cm, u kobiety 9 cni.
Szerokość serca w rzucie strzałkowym, który odpowiada szerokości podstawy komór, mierzy około 10, 5 cm.
Powyższe wymiary mniej więcej odpowiadają wymiarom serca, które pobiera się bezpośrednio na zwłokach.
Serce, jak wiadomo, ustawione jest na ogół skośnie:większa część(%J leży po stronie lewej, mniejsza(%)po stronie prawej:świadczą o tym wymiary poprzeczne tzw. odległości Dośrodkowej, największej odległości bocznej linii granicznej, prawej i lewej, od linii pośrodkowej Oyc.
7 O).
Prawa odległość pośrodkowa(OJ wynosi u mężczyzny około 4 cm, lewa(00 około 8, 8 cm.
Po stronie prawej linii pośrodkowei w polu projekcyjnym leży@ększa część prawego przedsionka wraz z z, główną górną i część podstawna komory Tóaweh po stronie lewej pozostała część komory prawej wraz ze stożkiem tętniczym.
Komora lewa i większa część przedsionka lewego:natomiast początek aorty leży pośrodku Wędzy przedsionkiem prawym, bądź też z, główną górną a pniem płucnym.
Oczywiście, że Poóóższe wymiary poprzeczne zależne są od położenia serca:w położeniu poprzecznym łeó)wymiar odległości przyśrodkowej jest większy niż w zwykłym położeniu skośnym, 8 położeniu stromym(pionowym)mniejszy.
QeA**ca w obrazie rentgenowskim(w rzucie strzałkowym).
Wyżej wyrysowany y(Baz projekcyjny serca, który otrzymuje się zarówno metodami anatomicznymi.
Jak(9 Ołiwaniem, zgadza się na ogół z obrazem rentgenowskim, jaki daje część cienia ś 84 kowego przypadająca sercu(część sercowa cienia środkowego).
Zgodność ta jest tym.


im bardziej lampa rentgenowska oddalona jest od obiektu w zdjęciu tylnoĄ.
jQją z XgąęŃśei z w rozbieżność promieni jest tak niewielka, że uzrsłWYiołiagram pod względem wielkości i kształtu jest prawie identyczny z obrazem ąjekcyjnym.
Prawy kontur cienia utworzony jest oczywiście przez prawy przedsionek i, główną górną, lewy głównie przez komorę lewą oraz ku górze przez lewy łuk zełsionkowy, wyżej przez łuk pnia płucnego i wreszcie przez wypuklenie aorty.
Tylko**y kontur ortodiagramu nie może być wyrysowany, ponieważ tutaj cień serca bez tłocznej granicy przechodzi w cień wątroby, a prawy brzeg serca oraz koniuszek serca żą niżej(głębieÓ od konturu wypuklenia przepony.
O zmianach kształtu, wielkości serca:, w zależności od wdechu i wydechu wspomina się już poprzednio, jak rówruez*a*h za*eżnie o*wie*u, p*i budowy kons*u*.
Trzeba zaznaczyć jeszcze tylko, że u noworodka cień serca w związku z jego położeniem s*s*os*owo szerszy i nieco inaczej za*sowan**aszcza wci*cie*dzy zar*se**enia ao*a za*se**u pnia płucnego pra*e wca*e nie zaznacza s*.
Pole stłumienia serca(ryc, 7 l).
U osoby żywej metodą opukiwania można wydzielić ile, które odpowiada części powierzchni mostkowo-żebrowej serca bezpośrednio przylegącej do ściany klatki piersiowej i nie oddzielone od niej tkanką płucną.
Jak wiadomo polu tym serce daje charakterystyczny dla narządów zbitych odgłos opukowy stłumiony tę część powierzchni mostkowo-żebrowej nazywa się polem be zw z ględnegotłumienia serca.
Za górną granicę tego pola uważany jest przyczep mostkowyzwartego żebra lub czwarta przestrzeń międzyżebrowa.
Stąd lewa granica biegnie ku płowi linią łukowatą wypukłą bocznic do szóstej chrząstki żebrowej, do której dochodzi.
Względne stłumienie wą*roby*Brzeg dolny.
*nawegopłuca i Bezwzględne stłumienie wątroby.
Pęcherzyk, żółciowy.
I Przestrzeń półksiężyca wataTrau bego.
bezwzględnego.
Brzeg dolny wątroby.
-*zywiz na większa żołądka.
Względne stłumienie STCB/Jezwzgtędnestłumienie STOR Przepona-Brzeg dolny*weg*ptuc*Względne stłumienie śledziony.
Bezwzględne sfłu mAOle śledzióńy.
nieco bocznic od linii przymostkowei.
Uderzenie koniuszka serca leży bocznic od lewej linii ĘTROICZTM).
Bez względu na to, czy ku tyłowi od mostka linia graniczna daje się stwierdzić opukiem(pod tym względem różni autorzy bardzo różnie się wypowiadają), należy przyjąć, że prawa granica pola bezwzględnego stłumienia kieruje się ku dołowi do tyłu od mostka znacznie bardziej płaskim łukiem niż lewa i nieznacznie tylko przekracza linię pośrodkową.
W każdym razie w warunkach prawidłowych bezwzględne stłumienie nie sięga dn prawego brzegu mostka.
Dolna granica bezwzględnego stłumienia serca nie daje się określić, ponieważ bezpośrednio przechodzi w stłumienie wątroby, od którego się nie odróżnia.
Jako dolną granicę można jednak przyjąć linię wychodzącą z punktu, w którym lewa linia graniczna dochodzi do szóstej chrząstki żebrowej i która kierując się nieco w górę sięga do nasady wyrostka mieczykowatego.
Pole bezwzględnego stłumienia jest większe niż część powierzchni mostków o-żebrowej, znane nam już jako trójkąt osierdziowy bezpośrednio przylegający do ściany klatki piersiowej.
Tłumaczy się to tym, o czym już była mowa, że trójkąt ten z boków graniczy z zachyłkiem żebrowa-śródpiersiowym opłucnej, a nie z płucem, którego zawartość-powietrze-mogłaby spowodować rozjaśnienie tępego odgłosu opukowego.
Wpływ płuca zaznacza się natomiast w polu, które obejmuje górną, prawą i lewą granicę pola bezwzględnego stłumienia serca mniej więcej na szerokości kciuka:w polu tym miesza się jawny odgłos płuca ze stłumionym odgłosem serca(im bardziej bocznic, tym silniej), tak że wywołany odgłos jest jaśniejszy niż w obrębie pola bezwzględnego stłumienia serca, ale jednak bardziej przytłumiony(tępy)niż jawny odgłos płucqiest to p ole w z ględ n ego stłumienia serca(ryc.
N).
Granica górna względnego stłumienia serca leży ku tyłowi od mostka na wysokości górnego brzegu trzeciego żebra:stąd granica lewa biegnie łukiem wypukłym bocznic ku dołowi, do miejsca uderzenia koniuszka serca w piątej przestrzeni międzyżebrowej, linia graniczna prawa kieruje się prawie równolegle do prawego brzegu mostka, przekraczając go mniej więcej o szerokość jednego palca.
Ku dołowi bezwzględne stłumienie serca przechodzi bezpośrednio w stłumienie wątroby, tutaj więc nie może występować stłumienie względne.
Podczas wdechu, kiedy zachyłek żebrowa-śródpiersiowy przedni rozchyla się i przedni brzeg płuca przyśrodkowo do niego wnika, pole bezwzględnego stłumienia serca zmniejsza się:zwiększa się ono natomiast w czasie wydechu.
Ponieważ serce nie jest nieruchome, podczas wdechu granica bezwzględnego stłumienia opuszcza się ku dołowi mniej więcej o 2 cm.
Również w położeniu ciała na boku brzeg stłumienia przesuwa się w tę stronę, na floret spoczywa osoba badana, przy czym ruch koniuszka serca w stronę lewą jest nieco 86 da@ieiszy niż w stronę prawą.
Granice względnego stłumienia zmieniają się w tym samym kierunku.
Pole stłumienia przedłuża się ku górze w postaci pasma nieco szerszego od mostka.
To 94 smo stłumienia odpowiada wielkim naczyniom przylegającym do ściany klatki piers***ej.
Buł Jam serca na przednią ścianę klatki piersiowej(ryć, 72 a).
P r z e ds i one k 9 Fawy.
Część prawą przedsionka od ściany klatki piersiowej oddziela zachyłek żebFowo-śródpiersiowy przedni prawy, nieznaczna zaś jego część zakrywa również brzeg P 8 ze 4 ri płuca prawego.
Granica pola rozrzutu rozpoczyna się u przyczepo mostkowegoVzeciego lewego żebra:1)kieruje się najpierw w stronę prawą, a następnie 2)bocznie od Póawego brzegu mostka ku dołowi do przyczepo szóstego żebra prawego.
Z tego miejsca 8(anica podąża jako rzut bruzdy wieńcowej 3)skośnie na lewo i ku górze do punktu wyjścia 9 przyczepo trzeciego lewego żebra.
V s z k o p r a w e rzutuje na przyczep mostkowy trzeciego prawego żebra oraz na trzecią P 88 es@zeń międzyżebrową i na odpowiednią część trzonu rnostka.
Ku tyłowi od niego leży Aorta.
Komora prawa.
Pole projekcyjne komory prawej 1)ze strony prawej i z góry**aniczone jest linią skośną, która rozpoczyna się u przyczepo mostkowego trzeciego Żóego żebra i kończy się u przyczepo szóstego prawego żebra.
Brzeg lewy pola rzutu B(Far 2)linię słabo wypukłą w stronę lewą, która od przyczepo mostkowego trzeciego łeóego-żebra podąża do piątej lewej przestrzeni międzyżebrowej, gdzie kończy się.


ęśrodkowo od granicy chrząstkowa-kostnej sąsiednich żeber.
Dolny brzeg 3)ogranicza jest słabo wypukłą linią biegnącą w stronę prawą od powyższego punktu w piątej lewej pzestrzeni międzyżebrowej do przyczepo mostkowego szóstego prawego żebra.
Przedsionek lewy.
Przedsionek lewy nie przylega do przedniej ściany klatki iersiowei, tylko u s z k o I e w e widoczne jest po stronie bocznej pnia płucnego.
Rzut jego ada na trzecią lewą chrząstkę żebrową, .
V, brachiocephallca-aedZ cava sur Łuk żyły głównej górnej Oj.
Łuk przedsionka prawego(W Atrium dext.
V, brachiocephalicasin.
Arcus aortaeWypuklenie aorty 0)-Truncus pulmonalis-Łuk pnia płucnego(W Auricuia sin.
Łuk przedsionka(uszka)lewego 011)Venmculus sin.
Łuk komory lewej ÓW Ventriculus dext.
Ryc, 72 a.
Rzut serca na przednią ścianę klatki piersiowej.
Komora lewa.
Tylko wąskie pasmo komory lewej bierze udział w wytwarzaniu owierzchni mostkowo-żebrowej serca.
Pasmo to przylega do projekcji komory prawej sięga od trzeciej lewej chrząstki żebrowej do piątej przestrzeni międzyżebrowej JbJmuie ono koniuszek serca.
Buł nić serca na przednią ścianę klatki piersiowej(ryc, 72 b).
Znajomość położenia J@serca i ich rzutu na przednią ścianę klatki piersiowej ma znaczenie ze względu nasłuchiwanie tonów serca.
I Pole rzutu ujścia przedsionkowa-komorowego prawego i zastawki ńi 4@elnei leży na linii, którą można przeprowadzić z mostkowego końca trzeciej lewej***i żebrowej do przyczepo mostkowego szóstej prawej chrząstki żebrowej.
Rzut Jścia leży do dołu od mostka w dolnej części tej linii.
4 Polerzutu ul ścia tętniczego prawego izastawkipniapłucnegoleżynajbliżejrzedniej ściany klatki piersiowej, bezpośrednio do tyłu od przyczepo trzeciej lewej hrząstki żebrowej do mostkaObwujścia lewej połowy serca leżą głębiej w klatce piersiowej niż ujścia połowy prawej Jóbardziei ku tyłowi leży ujście przedsionkowa-komorowe lewe.
3 Pole rzutu ujścia przedsionkowa-komorowego lewego i zśstawki wudzielnei odpowiada końcowi mostkowemu trzeciej i czwartej lewej przestrzeni.
międzyżebrowej oraz końcowi czwartego żebra, jak również przylegającemu odcinkowi rnostk a.
4.
Pole rzutu ul ś cła tętniczego lewego izastawkiaortyprzypadamiędzypolemujścia tętniczego prawego u góry a polem ujścia przedsionkowa-komorowego prawego u dołu, znajduje się więc do tyłu od mostka w pobliżu końca mostkowego trzeciej lewej przestrzeni międzyżebrowej.
Ostiom aortaeKątsercowa-naczyniowy prawy Ostiumatrioventricula re dext.
-Ostiom lruncipulmonalisKąt sercowa-naczyniowy lewy Osiom atrioyenlricu jare StO.
Ryc, 72 b.
Rzut serca i jego ujść na przednią ścianę klatki piersiowej.
Schemat.
Miejsca osłuchiwania.
Dla różnicowania tonów poszczególnych zastawek klinicysta korzysta ze stwierdzonego doświadczeniem faktu, że tony te przenoszą się od zastawek w kierunku prądu krwi:dlatego tonów tych nie osłuchuje przeważnie w tym miejscu, na łMre przypada rzut zastawek, ale w bardziej dogodnych punktach, leżących na drodze prądu krwi, gdzie dają się one wyraźniej odróżnić od tonów sąsiednich zastawek położonych blisko siebie.
Najdogodniejsze miejsca osłuchiwania są następujące:I Dla zastawki trójdzielnej na mostku po stronie prawej na wysokości Pózvczepu piątej i szóstej prawej chrząstki żebrowej.
W miejscu tym lekarz przykłada Błuchawkę:w tym przypadku więc w miejscu położenia zastawki.
4 Dla zastawki d wad zielnej miejsce uderzenia koniuszka serca w piątej lewej PBzestrzeni międzyżebrowej przyśrodkowo od linii sutkowej.
Tony zastawki przewodzone 84 przez komorę lewą aż do tego miejsca.
4 Dla z a st a w ki pnia płucnego przylewymbrzegumostkaw drugiej przestrzeni Biędzyżebrowej:tony prowadzi prąd krwi pnia płucnego.
4 Dla z a s 1 a w ki a o rty przy prawym brzegu mostka w drugiej prawej przestrzeni Wędzyżebrowei.
Tony są przewodzone prądem krwi aorty.
Powierzchnia przeponowa.
Drugą powierzchnią serca, z której stosunkiem do otoczenia należy się zapoznać, jest powierzchnia przeponowa głównie przylegająca do przepony.


nącznej większości jest ona utworzona przez obie komory:udział przedsionków jest icznie mniejszy, przez przeponę komora prawa i przylegająca część przedsionka prawego sąsiaduje yątrobą, odpowiednia część lewego przedsionka i lewa komora-głównie z dnem ądka.
jak wynika z rentgenogramów klatki piersiowej wykonanych w rzucie bocznym(t.
U), *ść powierzchni serca, która ma nazwę przeponowej, przylega do przepony:część iedsionka lewego, do którego uchodzą żyły płucne, zwrócona jest ku tyłowi, jak również ty odcinek prawego przedsionka, do którego uchodzą obie żyły główne.
Znacznie jksza część przedsionka prawego zwrócona jest w stronę prawą.
lym samym przedsionek lewy stanowi część serca położoną najwyżej oraz najbardziej tyłowi i swym ujściem przedsionkowa-komorowym najbardziej zbliżony jest do tylnej my tułowia(do kręgosłupak od dołu i od przodu sąsiaduje on również z rozdwojeniem awiey.
O stosunku przełyku do lewego przedsionka, który w miejscu przylegania twarzą na osierdziu niewielkie podłużne wpuklenie(torus esophagi), wspominano już nzednio:te stosunki topograficzne mają oczywiście znaczenie praktyczne:tak np. ciała je, które utknęły w przełyku, mogą zranić ścianę przedsionka.
Stosunek do wycisku sercowego płuc.
Bocznic od pola stycznego serca, bocznic więc edną i drugą stronę od przednich brzegów płuc(od bezwzględnego stłumienia), serce iąlega do wycisku sercowego płuc.
Do płuca prawego przez błonę opłucnowa-osierdziową(opłucną osierdziową i osierdzie)wlegają:1)niewielka część komory prawej, 2)przedsionek prawy wraz z uszkiem rym, a zwłaszcza wypuklenie przedsionka, które układa się w wycisk sercowy twego płuca, oraz 3)obie żyły główne, górna i dolna.
Do płuca lewego poprzez obie błony surowicze przylegają:1)komora lewa swym iegiem lewym lub wypukloną powierzchnią płucną, 2)uszko lewe oraz 3)pień płucny.
ary te wpuklają się w głęboki wycisk sercowy lewego płuca.
Koniuszek serca reważnie pokryty jest języczkiem lewego płuca.
STRESZCZENIE.
Serce(cór)powstaje w obrębie głowy między endodermą i mezodermą z parzystych yiązków, prawego ilewego, zlewających się z sobą w c e w ę s e r c o w ą.
W późniejszych resach ontogenetycznych cewa ta zstępuje w obręb klatki piersiowej.
Cewa sercowa uzywia się w pętlę sercową i poszerzając się różnicuje w zatokę żylną(sinus aosus), przedsionek(atrium), komorę(oentriculus)oraz opuszkę serca(bulbus cordis).
zegroda międzyprzedsionk owa(septm interatridle)oraz przegroda międzykomorowa ptum in(mentriculare)dzielą przedsionek i komorę na odpowiednie części prawe twe, przegroda aortowo-płucna zaś dzieli opuszkę na aortę i pień płucny.
Zatoka żylna itJe włączona do prawego przedsionka, opuszka zaś w swych częściach początkowych, r. stożkach tętniczych(ceni drtriosi), prawym i lewym, w obręb komór.
Serce obiste workiem osierdziowym leży asymetrycznie w śródpiersiu przednim:%.
iść serca leży po stronie prawej od linii pośrodkowej, %-po stronie lewej.
Serce ma dałt zbliżony do stożka:podstawa(basis)zwrócona jest ku górze, w stronę prawą i ku owk koniuszek(dpea), położony w piątej przestrzeni międzyżebrowej o szerokość palca gyśrodkowo od linii sutkowej i o 8 do 10 cm w lewo od linii pośrodkowej, kieruje się ku łowi, w stronę lewą i do przodu.
Długa oś stożka sercowego biegnie skośnie, mniej więcej d kątem W'w stosunku do trzech głównych kierunków przestrzeni.
Na podstawie widać elkie naczynia wychodzące z serca(aorta i pień płucny)oraz uchodzące do niego(żyły iwne, górna i dolna, oraz cztery żyły płucne):tworzą tu one koronę serca(coronddiaP.
Na sercu odróżnia się powierzchnię mostkowo-żebrową(ńcies sternocos(olis), róconą do przodu, i powierzchnię przeponową(fcies didphrdgmmicd)-ku Głowi iz ku dołowi.
Po stronie prawej jedna powierzchnia przechodzi w drugą bardziej ostrym ległem prawym(morgo deatr), po stronie lewej-bardziej tępym brzegiem lewym, iry w chwili rozkurczu komór jako trzecią wytwarza powierzchnię płucną(fcies lmonalia).
W związku z ogólną asymetrią z czterech części serca przedsionek prawy znajduje się po stronie prawej, lewy z tyłu, komora prawa z przodu, komora lewa po stronie lewej.
Patrząc od przodu z lewej połowy serca widać tylko wąskie pasmo komory lewej, a z przedsionka tylko jego przednią wypustkę-uszko lewe(mricula sinistrd).
Podczas wdechu serce ustawia się bardziej stromo(podobnie jak w astenicznej budowie ciała), podczas wydechu bardziej poprzecznie(podobnie jak w budowie pyknicznej).
Długość serca wynosi u mężczyzny l 4 el 5 cm, szerokość 10-11 cm, masa 300 g.
Na powierzchni serca prostopadle do długiej osi i bliżej podstawy niż koniuszka biegnie dokoła bruzda wieńcowa(sulcus coronarius), odgraniczająca przedsionki od komór.
Komorę prawą od lewej oddziela bruzda międzykomorowa przednia i tylna(suleusmteroentricularis dn(mor et postrior).
W bruzdach tych biegną tętnice wieńcowe oraz ich gałęzie, żyły serca, naczynia chłonne i nerwy.
Do prawego przedsionka(atrium dea(rum)prowadzą obie żyły główne, górna i dolna(t. cała np. et mJ, jak również zatoka wieńcowa(sinus corondrius), która odprowadza większość krwi żylnej ze ścian serca.
Ten tylna-górny gładkościenny odcinek przedsionka zatoka żył głównych(sinus oenarum cctarum)-pochodzi z embrionalnej zatoki żylnej(sinus venosus):z zewnątrz jest on odgraniczony bruzdą graniczną(sulcus termmalis), od wewnątrz grzebieniem granicznym(cristo terminalis)od właściwej przednio-dolnej części przedsionka:ściany tego odcinka, który do przodu wydłuża się w stożkowate uszko prawe(auricula deatrc), podobnie jak samo uszko, wysłany jest równolegle do siebie ułożonymi listewkami mięśniowymi, tzw. mięsniami grzebieniastymi(mm, pec(mafij.
W ujściu żyły głównej dolnej leży zastawka żyły głównej dolnej Od(tuła t. catae mferioris), a w ujściu zatoki wieńcowej-zastawka zatoki wieńcowej Od(tuła sinus corondrii).
W przegrodzie nuędzyprzedsionkowei znajduje się dół owalny(ńssd otdlis), który, okolony rąbkiem dołu owalnego(limbus fssde ovdlis), jest pozostałością zarodkowego otworu(ńrcmen occie), w życiu płodowym przewodzącego krew z prawego przedsionka do lewego.
Oprócz żył głównych i zatoki wieńcowej do przedsionka prawego wiodą również bezpośrednio drobne żyły ścian serca, czy to niewielkie i nieliczne żyły sercowe przednie(m. cdrdiacdedntriores), czy też liczne drobniutkie, tzw. żyły sercowe najmniejsze(m. eardiaedemmimae), które zresztą uchodzą nie tylko do prawego, ale również do lewego przedsionka i do obu komór.
Do lewego przedsionka prowadzą z każdej strony dwie żyły płucne(m. pulmondles), prawa i lewa.
I tutaj uszko wyścielone jest mięśniami grzebieniastymi.
W ścianie dolnej obu przedsionków znajdują się ujścia przedsionkowa-komorowe(ostia mriotenmculorid), w których mieszczą się zastawki przedsionkowa-komorowe, prawa, czyli trójdzielna Odlać tricuspidolis), i lewa, czyli dwudzielna(volto bicusąidolis).
Przez ujście prawe krew przypływa z prawego przedsionka do komory prawej, przez ujście lewe z lewego przedsionka do lewej komory.
Zastawki przedsionkowa-komorowe(tdltae atriotentriculares), zbudowane ze zdwojenia wsierdzia, podzielone są na płatki(z prawej strony na trzy, z lewej na dwa), które zwieszają się do komory.
Płatki(rcluulae)te jednym swym brzegiem przyczepiają się do pierścieni włóknistych(manii ńbrosi), okalających ujścia przedsionkowa-komorowe, do drugiego zaś wolnego brzegu, jak również do powierzchni komorowej płatków, przyczepiają się struny ścięgniste(ehordae tndmede).
Są to przedłużenia mięśni brodawkowatych(mm, pdpillares), szczególnie wyniosłych beleczek mięśniowych(trdbeculdecwneae)wyścielających ściany komór.
Z trzech płatków zastawki trójdzielnej jeden jest przedni, jeden tylny i jeden przyśrodkowy, czyli przegrodowy:z dwóch płatków zastawki Bwudzielnei jeden jest przedni, drugi tylny.
Struny ścięgniste, które się do nich przyczepiają, wychodzą z odpowiednich mięśni brodawkowatych lub wprost ze zwykłych Psleczek mięśniowych.
W komorze prawej odróżnia się m. brodawkowaty przedni, którego P 84 stawa wychodzi ze specjalnej beleczki przegrodowo-brzeżnej Ordbecula septomdrgłndlis), m. brodawkowaty tylny oraz grupę kilku mniejszych mięśni brodawkowatych P(zegrodowych(mm, papillares septdles).
W komorze lewej są dwa mięśnie brodawkowate, przedni i tylny.
Komora lewa Oentriculus sinia(er)ma kształt stożka, prawa(tentriculus dea(eOz Iróiściennei piramidy:jej ściana przednia jest największa, ściana tylna zwrócona Jest do@zepom, ściana przegrodowa, wklęsła półksiężycowato, obejmuje komorę lewą Prześ(oda międzykomorowa jest więc wypukła w stronę prawą.
Ściana komory lewej test.


eszło ąwukrotnie grubsza niż prawej Ko@@zek sercą(ajeą-eąeąts)leży w owetejary lewej.
Na podstawie każ 4 eJ komo 3 znajdują się dwą ąęwję zwąne nam już O 88 ee 3 słonkowo-komorowe, zwane Jeż żl 6@(o@8 m oe+iasgąj ąęąz ujście t@88 etłum arteriorum):na podsławie komo?prawej Jest ta jjąąą jjjG płucnego(os@u 8 aęł pulrnondlis), lewej-ujście aorG(o 8 u@Owiec), Dwęą ąj-gywowa prądu 86 wałego przedsionka przez ujście prze 4@o@Kowo-komorąww pęjęąązi ku wieOPh(8 ił, skąd droga odpływowa, tzw stożek tęniczr(corua a-g-G. . jj gieruje się do 0884 dczego.
Drogi te zakreślają Berę V W Kowarze prawej otą ęąjąwąą thery V czę 4 cio 8 o*eddela silny wał mięśniowy-grzebień na 4 Komorowy g-4-gą ęgprdtentricBPtWwierzchniawewnęlrzna komór, 88888 cz 4 ich 4 olnycŃ ejąęe(test wyścieloOF Bezkarni mięśniowymi, tylko o 4 ci*i górne Ko@@6 oraz siągę iwjteze są prawie ś'84 W ujściach tętniczych znajdują się zas*w@Jęwicze pytą piueyego(tą(to(6888 Irnonalis)i aorty(taiła@or 8 e)Każda z nich skłgłą ęw z trzech płatków 188 ężycowatych(ualtuloe semWwaresJ, ł@re 388 koiazłą jąęw':eze zawieszone 8484 nie wewnętrznej naczrnia Wolne brzegi płatków, wgjąjgą ggąglae), są cień 4 zeiśrodku mają zgrubienie, grudkę 064481 PwoG Te uszeęwąjąją ząmknięcie za 8@?
PrzePAeńęta przez jeden płatek półksiężvcowaG oraz odpowiaąąjjąą jjg Ńteeo wypukł 4 cz@Ćmy naczynia tworzy Atole(siWO c?aoó:, c 3 też pntą płucnego.
O 4 cineł 896 Yiry obejmuje wszystkie trzy zatoki, stanowi opuszkę aorty gag%, ą aortae).
Ściana serca zbudowana Jest z dwóch cie@@ch blaszek w-teęązią i nasierdz@9(86 rubel warstwy środkowej-śródsierdzia Wsier 4 ie(engaeą-ąągąg składa się*ie 989 rstwowego nabłonka płaskiego, blaszłi właściwej ząw(eęąjąeet włókna kleJPBAlBe*żyste i gładkie komórki mięśniowe oraz z zewnętrznej gęąjjjg pwąwsierdzioyBfNasierdzie(epicdrdium)wyścielę zew@ęOzO 4 powierzehąjw ęeęeą i stanowi P 8+98 yewną osierdzia surowiczego.
Zbudowane ie 8 ł 08 podobnie łąk wsierdzie Mięsień sercowy, zwany też śródsierdziem(muocerdiurnj-Qąąą ęją ze szkieletu 4 e 68 iśełwego mięśnia pracy oraz ze swoisłego@ęśniowego ulgąąu przewodzącego W 888+9 deletu położonego na podstawie komór wchodzą:1)jejjągęąąkowe piercienieókniste(annuli ńłrori), okalające ujścia tętnicze i żyjąc pąąęąwy:oddzielAR We ęśniówkę przedsionków oraz komór i do nich przyczeptąją ąw ąyjwą rnięśnioye oraz dki zastawki:2)dwa trójkąty włókoiste Origonafbrosd), Ńą-Że łącznotkankowe PDPPłożone między ujściami żylómi a ujściem aoór, do których ęwyież przyczePtW 8 Wokna mięśniowe, oraz 3)łącznotkankowa część błoniastą jęjąęęąąę aiędzykomoroweiirs membranaeed septi inlertm(ric@@6 P. połoBona na jej ęórąyrn brzegu Właściwa mięśniówka ściany serce stanowi główną legą jją-y ą wykonuje właiciw 4 icę serca.
Jest to mięśniówka poprzecznie prążkowgŃą ęŃ-jąeą syncytia@44 pśniową.
W komorach jest ona gruba, w przedsionkach elew-ą ą jggąąa się tu w p@@8 tższe, bardziej powierzchowne, wspólne 4 la obu przedsw-gjąę w-ąz krótsze, łP 9 eranicząjące się do Jednego przedsionka.
Również mięśni%ąją pęzeęrody międz 3 T 6 e 9 nkowei jest cienka.
Mięśniówka komór, znacznie grubsza w komorze lewej ąg pęąwet układa się 08988 rży warstwy nie dające sięJednak wyraźnie i ostro odgrąntezw pąŃeważ liczne 8844 xlnei warstwy przechodzą w drugą.
Włókna warstwy powteężehwwnej, skośnie błeś 848 pierścieni włóknistych ku dołowi, zaginają się u wierzehąnęą ąjj 3 ę wytwarz 8@wca Oortea cordis)i wnikają w głąb Warstwa śro 4 Kowa poprzecznie i okrężnie oPWWPmory, przeważnie każdą z nich oddzielnie.
Warstwa głw-g-ą w przedłużeniu@@83 e 8 wierzchownych biegnie podłużnie, przyczepiając się ejąąeww ąą szkieletB Beóaustwata wytwarza również beleczki mięśniowe i miecąc twąąwkow@te PGe@994 ędzrkomorowa zbudowana jest z mięśniówki warstwy jęęyząąj i wewnęO@@oWmor:tworzy ona część mięśniową przegrody międzrkoną-ąŃj jars rnuc@@6848 e****i**aria):tylko mały tylna-górny Jej odcinek stan%:ezęsę błoniastą prFe 869 Yvrs membrdndeedjWskurczu komór zamykają się zastawki przełsiortąwąaąorowe, a oP 8.
koniuszka serca, przy czym światło komory skraca się i zwęża, a z obu krew zostaje wessana z żył do przedsionków.
Serce jest pompą ssąca-tłoczącą.
Oprócz właściwego mięśnia pracy w sercu występuje swoisty mięśniowy układ p r zew od z ący, który reguluje rytmiczne ruchy serca.
Składa się on z węzła zatokowa-przedsionkowego oraz z części przedsionkowa-komorowej.
Węzeł zatokowa-przedsionkowy modus rinuatrialis), zbudowany z węzłowato splecionych włókien mięśniowych serca, leży na przednim brzegu ujścia z, głównej górnej i kończy się w bruździe granicznej przedsionka prawego.
Część przedsionkowa-komorowa składa się z węzła przedsionkowa-komorowego modus dtriotentricu(aria)oraz pęczka przedsionkowa-komorowego(fuciculus dtrioven(ricularis), zbudowanego z pnia Oruncus)dzielącego się na odnogę prawą i lewą jeru deatrum et smistrum), oraz podwsierdziowych rozgałęzień końcowych, tzw. włókien Purkinjego.
Węzeł leży na dnie przedsionka prawego, pień biegnie w przedłużeniu węzła na górnym brzegu przegrody międzykomorowej mięśniowej, odnogi po jej prawej i lewej stronie zstępują do komór i kończą się w mięsniach brodawkowatych.
Węzeł zatokowa-przedsionkowy jest miejscem wytwarzania się bodźców, węzeł przedsionkowa-komorowy zaś zwalnia przewodnictwo bodźcowe.
Ścianę serca zaopatrują naczynia wieńcowe.
T. wieńcowa lewa(a, corondria rinirra)odchodzi z lewej zatoki aorty i oddaje grubą gałąź międzykomorową przednią(r. intrtenmcularisdnterior)do bruzdy międzykomorowej przedniej:główny pień po krótkim przebiegu przedłuża się w gałąź okalającą(r. circumfezuO, która w bruździe wieńcowej z powierzchni przedniej przechodzi na powierzchnię tylną serca.
T. wieńcowa prawa 0.
eoronarid deatrd)odchodzi z prawej zatoki aorty, przebiega w bruździe wieńcowej po stronie prawej i jako gałąź międzykomorowa tylna(r. imerventricularis porerior)w bruździe o tej samej nazwie zstępuje ku dołowi.
Pomimo licznych zespoleń tętnice wieńcowe fizjologicznie są tętnicami końcowymi i nie stanowią dostatecznego zabezpieczenia przeciw zawałom serca.
Z naczyń żylnych zatoka wieńcowa(sinus coronarius)doprowadza większość krwi żylnej do prawego przedsionka.
Z dopływów zatoki z, sercowa wielka 0, cdrdiccd magnal pod względem przebiegu odpowiada t. wieńcowej lewej, z.
sercowa mała 0, ordiacd parad)zaś-t. wieńcowej prawej.
Poza tym z większych dopływów zatoki w bruździe międzykomorowej tylnej biegnie z, sercowa środkowa(t. cdrdiaca media).
Liczne żyły najmniejsze jut, cdrdiacde mmimae)wiodą krew bezpośrednio do jam serca.
Do własnego układu nerwowego serca, który w większości zawiera włókna bezrdzenne oraz liczne komórki zwojowe włączone w przebieg nerwów, z zewnątrz dochodzą włókna nerwowe współczulne oraz przywspółczulne, które tworzą splot sercowy(pleaua cdrdidcua).
Współczulne pobudzające nerwy sercowe pochodzą ze wszystkich trzech zwojów szyjnych oraz 2-4 zwoju piersiowego:przywspółczulne hamujące gałęzie sercowe pochodzą bezpośrednio przeważnie z części szyjnej n. błędnego oraz z jego gałęzi, n. krtaniowego górnego i dolnego.
Serce objęte jest workiem włóknista-surowiczym, składającym się z osierdzia włóknistego(perieardium ńbrosum), stanowiącego grubą włóknistą warstwę zewnętrzną, oraz z osierdzia surowiczego(pericardium serosum).
W skład jego wchodzi blaszka ścienna(lamina pdrietlis), z którą zrasta się osierdzie włókniste, oraz blaszka trzewna(lamina msceralis), inaczej zwana nasierdziem(epicardium), ściśle przylegająca do'mięśnia sercowego.
Między obu blaszkami surowiczymi w warunkach normalnych znajduje się włosowata surowicza Jama osierdzia(coti(os pericordidlis s. comm pericdrdii), zawierająca ślady płynu surowiczego.
Linia przejścia blaszki ściennej w trzewną leży na naczyniach, przy czym aorta, pień płucny oraz z, główna górna na przestrzeni kilku centymetrów znajdują się w obrębie osierdzia.
Część jamy osierdzia, tzw. zatoka poprzeczna osierdzia Oinua mnstersus pericdrdii), leży bezpośrednio ku tyłowi od aorty i pnia płucnego.
Osierdzie stanowi ochronę serca, jego podłoże ślizgowe oraz hamuje nadmierne rozciąganie się serca.
W obrazie rentgenowskim serce stanowi część tzw. , cienia środkowego"ograniczonego z obu boków jasnymi polami płuc.
Zarys rentgenogramu serce i jego wielkich naczyń na prawym i lewym brzegu tworzy charakterystyczne łuki.
Prawy brzeg cienia serca wytwarza łuk żyły głównej górnej(O i łuk prawego przedsionka 00:lewy brzeg-wypuklenie aorty O), łuk pnia płucnego 00, łuk przedsionka lewego OT oraz łuk komory lewej ÓW.


Przez opukiwanie można odtworzyć obraz serca w rzucie na przednią ścianę klatki rsiowej.
Prawidłowa granica pola bezwzględnego stłumienia serca leży ęązy obu przednimi brzegami płuc:pole względnego stłumienia na szerokość luka obejmuje pole bezwzględnego stłumienia od góry, od strony prawej oraz lewej.
łuchiwanie serca informuje o stanie zastawek, których tony szczególnie wyraźnie tuchuje się w określonych miejscach przedniej ściany klatki piersiowej.
WIADOMOŚCI OGÓLNE O NACZY 3 NlACHKRWIONOŚNYCH Naczynia krwionośne ustroju służą nie tylko do przewodzenia krwi zamkniętym układzie cew.
Celowi temu służą wyłącznie większe, akroskopowo widoczne naczynia krwionośne.
Najdrobniejsze natoiast, mikroskopowe ich rozgałęzienia, naczynia włosowate asa cdpillarid), mają ścianę przepuszczalną, która umożliwia wymia)substancji chemicznych i komórek krwi.
Z naczyń większych służąchtylko do przewodzenia krwi 1 ę mi c a m i(drteride)nazywa się szystkie naczynia, które bez względu na fizjologiczny skład krwi owadzą krew z serca do narządów ciała:z y ł a mi Oende)nazywa się iczynia, które odprowadzają krew z narządów do serca, również ezależnie od fizjologicznego składu krążącej w nich krwi.
yc.
73. Naczynie włosowate z krezki żaby.
Wysrebrzone granice międzykomórkowe.
Na zwłokach tętnice mają postać białawych cew i zazwyczaj nie iwierają krwi, gdyż z ostatnim uderzeniem serca zostaje ona wtłoczona i naczyń włosowatych.
Przekroje tętnic zieją, tzn. światło ich jest warte.
Za życia tętnice mają postać cew różowawych, kurczliwych sprężystych, rozszerzaiących się i zwężających wraz z uderzeniami rca.
Te ruchy tętnic nazywane są tętnieniem(pulsdtio)i od tego też ichodzi ich nazwa.
Sprężystość swą tętnice zawdzięczają znacznej iści tkanki łącznej sprężystej znajdującej się w ich ścianach, kurczyość-obfitej tkance mięśniowej.
Qb w porównaniu do tętnic mają znacznie ciensze ściany i też na yłokach można zauważyć, że w przekroju poprzecznym ich światło ipada się.
Na zwłokach zawierają one krew, która prześwieca przez*ianę naczyń i nadaje im barwę sinawą.
Za życia żyły mają również ibarwienie sinawe, różniące się tym od tętnic, zarówno jak tym, że nie łoją.
Mięśniówka ich ścian jest słabsza niż w ścianach tętnic, a włókna irężyste występują mniej licznie niż klejodajne.
Tętnice i żyły połączone są z sobą siecią naczyń włosowatych.
'aer-powietrze, terem s zawierać:w starożytności przypuszczano, że tętnice, które, zwłokach nie zawierają krwi, wypełnione są powietrzem, spiritus titalis.
BUDOWA I CZYNNOŚĆ ŚCIANY NACZY 3 N KRWIONOŚNYCH.
Jak wyżej wspomniano, w układzie naczyń krwionośnych odróżnia się:1)tętnice, prowadzące krew z serca do narządów, 2)naczynia włosowate, rozprowadzające tp krew w swych subtelnych gęstych sieciach przenikających tkanki:i 3)żyły, odprowadzające krew z narządów do serca.
W różnych odcinkach tego układu panują różne warunki ciśnienia hydrostatycznego i hydrodynamicznego krwi:warunki te wymagają wielkiego zróżnicowania ściany naczyń, w wyniku czego można zobaczyć też duże różnice ich budowy.
Najprostszą budowę mają naczynia włosowate.
Naczynia włosowate.
Naczynia włosowate Odso cdpillaria), czyli w I o ś n i c z k i, są cienkimi długości około I mm, tylko pod mikroskopem dostrzegalnymi, regularnymi cewkami o średnicy od 4 do 15 urn:szczególnie duże włośniczki, tzw. naczynia zatokowe albo sinusoidy, dochodzą do 30 pm w przekroju.
Występują one w niektórych narządach, jak wątroba, szpik kostny, śledziona oraz w niektórych gruczołach dokrewnych.
Przekrój poprzeczny naczyń włosowatych ustroju człowieka dorosłego wynosi w sumie około 6300 cmć.
Ściany naczyń włosowatych zbudowane są z jednowarstwowego nabłonka płaskiego zwanego ś r o d b ł o n k i e m(endothelium:ryc.
N-h), wyściełającego poza tym wszystkie inne naczynia krwionośne, jak również chłonne oraz serce.
We włośniczkach są to komórki wydłużone w kierunku długiej osi naczynia, połączone minimalną ilością istoty kiłowej(ryc.
70. Cienka warstwa cytoplazmy barwi się słabo, jądro wypukła nieco komórkę do światła naczynia.
Cytoplazma komórki śtódbłookowej.
błoną podslawną.
Mitochondriom.
Ryć.
74.
Typy śródbłonków i błon wdstawnych w naczyniach włosowatych:a-typ(Śródbłonek i błona podstawna ciągła bez okienek, b-typ Il.
Śródbłonek posiada okienka z diafragmami, błona po 4@awna dągła, c-typ Ul.
Śródbłonek posiada okienka międzykomórkowe(pory, s@ma@l Błona podstawna przerywana.
Schemat wg leonhardta.


w mikroskopie elektronowym stwierdzono, że powierzchnia śródbłonków często nie i równa.
Tworzy ona nieraz liczne wypuklenia w kierunku światła naczynia, tzw. krokosmki.
Ponadto wykazano, że błona komórkowa śródbłonka tworzy liczne ppcherki pinocytarne.
zv.
ec.
15. Elektronogram naczynia włosowatego kłębuszka nerkowego.
Preparat własny jw.
31500 X).
I-podocyt, 2-wypustka podocyta, 3--błona podstawna, 4-śródbłonek z okienkami przesłoniętymi diafragmą, 5-światło naczynia włosowatego.
Budowa ściany naczyń włosowatych nie jest jednakowa we wszystkich tkankach arządach:jest ona w dużym stopniu uzależniona od stanu czynnościowego tkanłJipaCrwanei przez te włośniczki.
Obserwuje się pewne typy budowy śródbłonków:zyń włosowatych.
Bennet.
Luft i Hampton proponują następujący podział włośniczek uty na podstawie różnic w budowie ich śródbłonka(ryc, 741 typ I-śródbło@3 iudowie ciągłej, nie posiadające, okienek"(mięśnie szkieletowe, mózg, płuca), Gp-śródbłonki z wewnątrzkomórkowymi "okienkami"lub porami(nerka, kosmki jelita, iczołr dokrewne), typ 3-śródbłonki z porami międzykomórkowymi, tzw. słomo(@4 dona, wątroba).
Domniemane, okienka"lub pory, których średnica wynosi około Z, zamknięte są cienką błonką cytoplazmatyczną zwaną przesłoną lub "diafragmą"abość jej równa jest grubości plazmolemmy.
Yzepuszczalność ściany naczyń włosowatych zależy od stanu śródbłonka, pr-jlegó+do niego błony podstawnej i od efektywnego ciśnienia krwi i płynów w naczyniu isowatrm.
Przenikanie gazów zachodzi drogą dyfuzji.
Natomiast do przeniesienia.
poprzez komórkę śródbłonka substancji o większej masie częsteczkowej potrzebny jest aktywny udział bogatej w fermenty cytoplazmy komórki śródbłonka.
Zjawisko takie, zwane cytopempsis, odpowiedzialne jest za przeniesienie z powierzchni śródbłonka drobnych cząsteczek nierozpuszczalnych w wodzie poprzez cytoplazmę komórki aż do błony podstawnei.
Pod śródbłonkiem leży cienka bezpostaciowa błona podstawna, a od zewnątrz oplata Ją siateczka włókienek kratkowych.
Na powierzchni naczyń włosowatych występują otoczone także błoną podstawną komórki o niezupełnie dotąd poznanej roli, tzw. pemcyty.
Bezstrukturalna w mikroskopie świetlnym błona podstawna ma złożoną budowę.
Utworzona jest ona z systemu białkowa-lipidowego:składniki białkowe tego systemu są włókniste i przylegają równolegle do zewnętrznej powierzchni błony.
W zrąb białkowy wbudowane są w postaci wysepek kompleksy lipidowe.
Kompleksy białkowe połączone są ponadto z mukopolisacharydami, co sprawia, że błona podstawia daje pozytywną reakcję z odczynnikiem SchiTa.
Błona podstawia jest tróiwarstwowa.
Dwie błonki o luźnej strukturze grubości 100-200 A otaczają grubszą błonkę o strukturze zbitej grubości 500-6(0 A.
Cała błona podstawna przypomina swą budową filc, tworzy ona ultrasączeko porach wielkości 30-45 A.
Kompleksy białkowa-wpglowodanowe błony podstawneiodpowiedzialne są za przenikanie substancji rozpuszczalnych w wodzie, natomiast za przenikanie substancji rozpuszczalnych w tłuszczach odpowiedzialny jest składnik lipidowy błony podstawnef.
Struktura błony podstawnei nie jest jednakowa we wszystkich naczyniach włosowatych.
Istnieją duże różnice, które pozwalają na wyodrębnienie dwóch typów błon podstawrych:typ A-naczynia włosowate z błoną podstawną ciągłą(mięśnie szkieletowe, mięsień sercowy, nerka, mózg, jelita, płuca, przysadka), typ B-naczynia włosowate z błoną podstawną przerywaną lub nie posiadające błony podstawnej(wątroba, śledziona).
Niektóre cechy charakteryzujące określony typ śródbłonka i błony podstwnej występować mogą łącznie.
W wątrobie np. występują naczynia włosowate typu 83, tzn. z błoną podstawną przerywaną i z śródbłonkami mającymi pory międzykomórkowe(, stomata').
W mięśniach występują naczynia włosowate typu Al:posiadają one błonę podstawną ciągłą, a śródbłonki nie mają okienek.
W kłębuszkach nerkowych występuje typ AŻ:tu błona podstawna naczyń włosowatych jest ciągła, a śródbłonki mają liczne pory z diafragmami.
Na powierzchni większości naczyń włosowatych można zaobserwować pojedyncze komórki, tzw. perycyty(ryć.
74).
Są one w odróżnieniu od zwykłych komórek przydankipokryte błoną podstawną.
Perycyty nie zawierają miofbryli i jak wykazano ostatnio, nie biorą udziału w zwężaniu światła naczyń włosowatych.
Prawdopodobnie perycyty są zmienionymi ńbrocytami, osiadłymi na ścianie naczyń włosowatych.
W ośrodkowym układzie nerwowym rolę peryeytów odgrywają astrocyty.
Sieci włosowate.
Naczynia włosowate łączą się z sobą przeważnie w sieci trójwymiarowe, tylko w cienkich błonach dwuwymiarowe(np. w przegrodach między pęcherzykowych płuc czy w błonie surowiczej jelita).
Wielkość oczek siatki i średnica poszczególnego naczynia włosowatego zależne są od czynności i zapotrzebowania narządów.
Każda tkanka i każdy narząd ma swój charakterystyczny kształt siatki włosowatej.
Nie wszystkie naczynia włosowate równomiernie wypełniają się krwią.
I tak w mięśriuw stanie spoczynku na powierzchni I mmć jest rozszerzonych zaledwie 5 naczyń włosowatych, natomiast w mięśniu pracującym lub w stanie zapalnym na tej samej powierzchni rozszerzonych jest aż 195 naczyń włosowatych.
W doświadczeniach na świnkach morskich stwierdzono, że powierzchnia wewnętrzna naczyń włosowatych w mięsniu pracującym jest 250 razy większa niż w mięsniu znajdującym się w stanie spoczynku.
W sieciach włosowatych można wyróżnić dwa rodzaje naczyń włosowatych, tzw. przewodzące oraz zwykłe:1)naczynia włosowate przewodzące(preferedchannels-autorów angielskich), stosunkowo szerokie(o średnicy IZ-W pm)i długie, @cz 4 bezpośrednio naczynia przedw(osowate tętnicze z naczyniami żylnymi zawłosowaGmiOyc, 76 k tworzą one stale otwartą drogę dla krwi płynącej z układu tętniczego do łrlnego.
Od naczyń włosowatych przewodzących odchodzą na boki liczne 2)n a c z y n i a w to s o w a te z w y k ł e, cieńsze od poprzednich(średnica 6-8 urn), ale tej samej budowy, łączące się między sobą w sieci:z nich krew dopływa do naczyń żylnych zawłosowatych.


zepływ krwi przez sieci włosowate regulowany jest przez komórki kurczliwe-mięśwwe.
Skurcz naczyń włosowatych uzależniony jest od układu nerwowego autonomiczgo, przy czym część współczulna zwęża naczynia włosowate, część przywspółczulna zaś zszerza je:urządzenie to regulowane jest również przez bodźce chemiczne:adrenalina, wadrenalina i sympatma powodują skurcz naczyń, histamia ich rozkurcz.
Żyłka-8-.
Sieć 08996 są.
włosowatych'tys.
zwykłych Só.
Naczynia ę-.
zdwłosowale'-.
\%%cy\\\\.
--Tętniczka.
Naczynia przedwłosoware.
r 6 z*O@GZyTł.
ćr Zwieracze.
Z włosowatych.
g 8 Naczynia.
włosowa re przewodzące.
Brc 76.
Schemat budowy sieci włosowatej:wzorowane na Cheyremoncie.
Główne zadanie naczyń włosowatych polega na pośredniczeniu w wymianie materii ędzy przepływającą przez nie krwią a otaczającymi je tkankami.
Wymiana ta dokonuje:dzięki biernej oraz czynnej przepuszczalności ścian naczyń włosowatych.
Bierna polega dyfuzji przez listewki substancji kiłowej spajającej komórki śródbłonka, czynna iązana jest z udziałem enzymów cytoplazmy śródbłonka w funkcji transportu różnych ił przez śródbłonek.
Naczynia włosowate nietypowe zostały omówione już częściowo jako szerokie, nieregunenaczynia zatokowe(sinusoidy)wątroby, zatok śledzionowych i niektórych gruczołów krewnych z ich zdolnymi do fagocytozy komórkami śródbłonkowymi zaliczanymi do ładu siateczkowo-śródbłonkowego(USŚ).
Tętnice.
Tęoice(artriae)pod względem wielkości można podzielić na duże, średnie nałe, czyli tętniczki(orteriolae).
Ostatnie przechodzą w naczynia przed osowate przedłużające się bezpośrednio na naczynia włosowate p rac wodzą 0387 W Pod względem budowy można wyróżnić tętnice typu sprężystego e@8 r@uże), jak np. aorta, truneus brachiocephalicus, a, subclmid, d, carotis, a, iliccd 8@W@, w których ścianie przeważają włókna i błony sprężyste, oraz 1 ę 1 n i c e ty p u Rś ni owego(średnie i małe), w których przeważa tkanka mięśniowa gładka.
Typ**sG stopniowo przechodzi w mięśniowy drogą zmniejszenia się ilości elementów.
sprężystych i zwiększenia mięśniowych.
Składniki sprężyste nadają tętnicy bierną elastyczność, dzięki której naczynie rozszerza się pod naporem zwiększającego się ciśnienia krwi i powraca następnie do wielkości pierwotnej.
Tkanka mięśniowa gładka, reagująca na bodziec skurczem swoich komórek, spełnia rolę czynnika sprężystego czynnego:czynnie utrzymuje napięcie elastyczne ściany naczynia, prócz tego zwężając lub rozszerzaiąc światło naczynia może w nim regulować prąd oraz ciśnienie krwi.
oć g*'*****.
-----Naczynie g zawłosowate.
Naczynie włosowate.
przed włosowate.
10 pm Ryc.
77. Naczynia krezki:naczynie włosowate, przedwłosowate i zawłosowate.
Naczmla przedwłowwate Ocaa preopillaria s. metaarteriolw:ryć, 77), których przedłużeniem bezpośrednim są omówione wyżej naczynia włosowate przewodzące, mają pod nabłonkiem komórki mięśniowe gładkie, ułożone okrężnie lub biegnące spiralnie.
Ich jądra komórkowe krzyżują się z podłużnie biegnącymi jądrami śródbłonka.
Komórki mięśniowe występują początkowo pojedynczo, bliżej zaś tętniczek grupami coraz bardziej zwartymi.
W tętnicach małych, czyli tętniczkach(arterioloe:ryc, 781, o średnicy od 0, 1 do 2, 0 mmkomórki mięśniowe łączą się w warstwę ciągłą.
Początkowo jest to warstwa pojedyncza, w tętniczkach większych warstw takich występuje dwie lub kitka.
Na granicy między warstwą mięśniową a śródbłonkiem pojawia się tkanka łączna:wpierw występują tylko podłużne włókna sprężyste, którewwiększych tętniczkach łączą się w b ł on ę s p r ę ży stą w e w nę tr z na(membraną elutica interno).
Włókna sprężyste występują również między włóknami mięśniowymi.
Dookoła tętniczki zagęszcza się tkanka łączna.
W tak zorganizowanej tętniczce wyróżnić można trzy zasadnicze osłonki:1)b ł o n ę w e w n ę 1.
i 99.


, ą(nnica in(ima), składającą się ze śródbłonka oraz elementów łącznotkankowych ródbłonkowych i z błony sprężystej wewnętrznej, najgrubszą, 2)b ł o n ę ś r o d k o w ąica media), złożoną z okrężnie biegnących włókien mięśniowych gładkich, oraz różnej iośeiłącznotk-nkową 3)błonę zewrę tr zną(tunice eaterna), czyli pr zyd ankęxntitid).
Drobne te naczynia dzięki stosunkowo grubej mięśniówce błony środkowej są łzo kurczliwe:kurczą się zarówno pod wpływem bodźców nerwowych układu.
Mała żyłka.
Mała tętnica zbliżona przedw(osowatych.
yę gę uembrdór.
??ę)elastca im.
Ryc.
78. Mała tętnica(tętniczka)i żytka.
Mała tętnica zbliżona do typu tętnic średnich.
X-Tunica meOi 3.
-Tuniea ext.
aomicznego, jak i chemicznych(adrenalina)i w szerokich granicach mogą regulować jenie narządów.
leżnie od grubości naczynia liczba warstw mięśniowych wynosi w tętniczkach@i@W urn-dwie warstwy, w tętniczkach o średnicy 130 urn-trzy do czterech łw, w tętnicy potylicznej-trzynaście warstw.
***średnie(ryc, 79)-wielkości od tętnicy promieniowej do wielkości tętnicy owej-mają Już:1)grubszą łącznotkankową błonę wewnętrzną oraz na tej granicy ęlrzogi pofałdowaną grubą błonę sprężystą wewnętrzną, czasem rozszczepioną na W)cieńsze:2)błonę środkową, która zawiera 2545 okrężnych warstw komórek 4 owvch gładkich i między nimi liczne włókna i błonki sprężyste, 3)błonę zewnętrzną też stosunkowo grubą, w jej części wewnętrznej przeważają włókna sprężyste tnę, w bardziej luźnej części zewnętrznej-włókna klejodajne.
W niektórych:ach błona zewnętrzna zawiera również podłużne komórki mięśniowe gładkie.
Tumca imina.
Tumca meda.
iumca extern a.
Pęczki.
fOlĘŚOłOWB okrężne.
Pęczki'mięśniowe podłużne.
Ryc.
80. Żyła biodrow.
50 um.
Membrana elasfca interna.
Komórki mięśniowe, gładkie okrężne.
?wśród nich sieć włókienek sprężystych.
Membrana elasfca extema-Włókna sprężyste podłużne.
50 umWMkna klejodajne Ryc.
79. Tętnica biodrowa zewnętrzna.
Typ tętnicy średniej wielkości.
Przekrój poprzeczny.
Barwą różową oznaczono komórki mięśniowe, czarną-włókna sprężyste, szarą włókna klejodajne.
Turica meca.
7 umca e*ern a.
rycinie 79.


ytnlce duże(ryc 81)należą do typu tętnic sprężystych.
Zostaną one omówione na ktądzie aorty.
Naczynie to ma grubą 000 urn i więcej)błonę wewnętrzną.
Oprócz stonka można w niej wyróżnić trzy dalsze warstwy:a)podśródbłonkową, złożoną ąłochłonnej istoty podstawnei i cienkich włókien sprężystych, b)warstwę środkową, erąjącą głównie włókna sprężyste i klejodajne, i c)warstwę zewnętrzną, posiadającą alfo podłużne włókna mięśniowe gładkie.
Błona sprężysta wewnętrzna ma duże luki w ogóle jej brak.
Tunica intima.
Tunica media.
Tunica ederna.
81.
Przekrój poprzeczny przez aortę.
Włókna i błony sprężyste zabarwione orceiną.
Mikrofotografia.
tona środkowa składa się głównie z 40-60 grubych okienkowatych, posiadających e otworki warstw sprężystych, ułożonych współśrodkowo:między nimi biegną:na klejodajne i cienkie błonki sprężyste o układzie spiralnym.
Wśród tych elementów komórki mięśniowe gładkie kształtu gwiazdowatego, których rola polega na napina Ron sprężystych.
icznotkarkowa błona zewnętrzna aorty ma budowę luźną, składa się z włókien norek tkanki łącznej oraz nielicznych włókien mięśniowych gładkich.
Żyły.
jary żył mają osłonki analogiczne do tych, które zostały wyróżnione w ścianach tętnic:nętrzną, środkową i zewnętrzną.
W żyłach z niższym ciśnieniem krwi niż w odadaiącychim tętnicach(tuż za naczyniami włosowatymi)ciśnienie wynosi 2, 7 kPaIm Hg), w żyle głównej dolnej do 0, 3 kPa(2 mm Hg))ściany są ciensze niż ściany tętnic kwa ich jest bardziej uzależniona od charakteru tkanek otoczenia.
tczrnla zawłosowate Odra portcdpillarid)będące przedłużeniem naczyń włosach Oyc, 76)różnią się od nich tylko większym światłem i mniej regularnym kształtem.
ta ich, tak samo jak naczyń włosowatych, składa się z śródbłonka, błonki podstawnei.
gali włókienek kratkowych i nielicznych perycytów.
małych naczyniach żylnych(ryć, 78), czyli w żyłkach(ienulde)komórki mięśniowe Mają się w odcinkach narażonych na rozciąganie, natomiast brak ich tam, gdzie żyłka aiona jest otaczającą tkanką twardą(kość)lub tkanką łączną zbitą(opona twarda), ref splotowatą(skóra).
Elementy mięśniowe są początkowo rozproszone, następnie się w warstwę ciągłą.
Żyły średnie mają budowę różnorodną i tworzą różne odmiany.
Żyły typowe mają błonę wewnętrzną bardzo cienką, złożoną z wydłużonej siateczki włókienek sprężystych odpowiednika błony sprężystej wewnętrznej tętnic.
Błona środkowa zawiera komórki mięśniowe gładkie, połączone zwykle w pęczki o przebiegu okrężnym lub spiralnym.
W powierzchownych żyłach kończyn dolnych(m, sdphende)występują ponadto podłużne pęczki mięśniowe w osłonce wewnętrznej.
Pęczki mięśniowe wiąże tkanka wiotka, a w niej siateczka włókienek sprężystych.
Przydanka łącznotkankowa jest w żyłach z reguły grubsza niż w odpowiadających im tętnicach, zawiera podłużne włókna klejodajne i sprężyste, często występują tu również podłużne pęczki mięśniowe gładkie(ryc.
BO).
W żyłach odmiany włóknista-mięśniowej błona środkowa zawiera więcej tkanki łącznej włóknistej niż mięśniowej, w żyłach odmiany włóknistej zaś osłonka ośrodkowa zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej, tkanki mięśniowej może nie być wcale:przydanka zaś jest nieco cieńsza albo jej brak.
Ściana zatok żylnych opony twardej, podobnie jak żył beleczek śledzionowych, składa się wyłącznie z śródbłonka i z błony wewnętrznej.
Żyły duże.
Inną jeszcze odmianę tworzą żyły wł ok n i s 1 o-s prę żys 1 e.
Należą do niej duże żyły występujące powyżej serca(żyła szyjna wewnętrzna, żyła podobojczykowa).
Ściana ich zbudowana jest głównie z pasm włókien sprężystych i współśrodkowo ułożonych pęczków włókien klejodajnych.
Inne duże żyły, np. żyła główna dolna, mąją mało komórek mięśniowych w błonie środkowej i dużo w błonie zewnętrznej.
Zasadnicze różnice budowy ściany tętnic i żył.
W związku z wyższym i znacznie bardziej zmiennym ciśnieniem krwi w tętnicach niż w żyłach ściany tętnic są grubsze i bogatsze w składniki sprężyste(włókna i błony sprężyste)oraz w komórki mięśniowe niż żyły.
Ciensze i bardziej wiotkie ściany żył łatwiej też się zapadają niż grubsze i bardziej sprężyste ściany tętnic.
W tętnicach tkanka mięśniowa zgrupowana jest głównie w błonie środkowej, w żyłach błona ta jest cieńsza, zawiera więcej tkanki łącznej, komórki mięśniowe występują natomiast często również w błonie wewnętrznej i zewnętrznej.
W żyłach poszczególne błony trójwarstwowej ściany trudniej dają się odgraniczyć jedne od drugich niż w tętnicach.
Budowa poszczególnych tętnic, jak wspomniano, jest przede wszystkim uzależniona od ich średnicy i wysokości ciśnienia przepływającej w nich krwi, a stosunkowo mało od charakteru tkanek otaczających naczynie:toteż stale można obserwować silne umięśnienie tętnic małych i średnich i stopniowe wzrastanie ilości elementów sprężystych kosztem mięśniowych w tętnicach większych, aż do zupełnego prawie zaniku tych ostatnich w aorcie i zastąpienia ich przez grube okienkowate błony sprężyste.
Budowa ściany żył w znacznie mniejszym stopniu zależy od wysokości ciśnienia krwi, które jest niższe i podlega tylko małym wahaniom, w znacznie wyższym natomiast stopniu jest zależna od właściwości mechanicznych tkanek otaczających żyły:stąd bardzo duża zmienność budowy żył podobnych do siebie wielkości.
Naczynia i nerwy naczyń krwionośnych.
Naczynia.
Tkanki, z których zbudowane są ściany naczyń krwionośnych, podobnie jak analogiczne tkanki innych narządów, są zaopatrywane w tlen i substancje odżywcze, jak również wymagają usuwania z nich produktów końcowej przemiany materii, np. dwutlenku węgla.
W naczyniach włosowatych oraz w tętniczkach do I mm średnicy ściany naczynia odżywia krew w nich płynąca.
Już jednak w tętnicach większych substancje odżywcze zawarte w ich krwi nie docierają w dostatecznej ilości do zewnętrznych warstw ściany naczyniowej.
Warstwy te, początkowo tylko błona zewnętrzna, a w większych tętnicach również zewnętrzna część błony środkowej, są zaopatrywane przez naczynia własne Odm tdsorum)odchodzące od drobnych tętnic sąsiednich.
Tylko wewnętrzne warstwy ściany naczynia(w aorcie%, błony środkowej i błona wewnętrzna)są nadal.


grywane przez jego krew.
Natomiast w żyłach prowadzących krew ubogą w tlen jstancje odżywcze naczynia własne przenikają głębiej w ścianę żyły, dochodząc do y wewnętrznej, a nawet pod śródbłonek.
W grubszych ścianach naczyń, w ich lwach zewnętrznych, można znaleźć oprócz naczyń włosowatych również cienkie od tętnicze i żylne, w warstwach wewnętrznych tylko naczynia włosowate.
sok własnych naczyń krwionośnych w ścianach naczyń krwionośnych występują ucz naczynia chłonne odprowadzające z nich chłonkę do naczyń chłonnych towarzyrchnaczyniom.
rwy.
Unerwienie tętnic i żył jest podobne:składają się na nie włókna nerwowe iowe i ruchowe.
Czuciowe są włóknami rdzennymi dochodzącymi do naczyń z nerwów jawo-rdzeniowych(dendryty komórek pozornie jednobiegunowych zwój ów rdzenioiózgowych).
Naczyniowe włókna ruchowe są włóknami bezrdzennymi(zazwoj owynależądo układu autonomicznego.
Częściowo pochodzą one ze splotu aortowego, dowo z segmentalrych nerwów mózgowa-rdzeniowych, do których wniknęły ze ów współczulnych przedkręgowych przez gałęzie łączące.
Czuciowe i ruchowe na naczyniowe tworzą dokoła naczynia i w jego błonie zewnętrznej gęste wspólne.
Włókna czuciowe, tracąc osłonkę rdzenną, tworzą w błonie zewnętrznej różnorodne icie zakończeń nerwowych czuciowych nieotorbionych i otorbionych, jak ciałka ta-Paciniego i kolby Krauzego(p. t.
V).
Szczególnie bogate w zakończenia czuciowe są y i tkanka otaczająca zatoki tętnicy szyjnej, gdzie zakończenia te rejestrują zmiany enia krwi(presoreceptory).
jehowę włókna bezrdzenne wnikają do warstw mięśniowych i kończą się na Irkach mięśniowych zakończeniami guziczkowymi, zdaniem zaś innych autorów u 1957)tworzą między komórkami mięśniowymi tzw. siateczki końcowe, złożone akich neurofbrylli.
Zespolenia tętnicza-żylne.
i ogół rozgałęzienia naczyń krwionośnych następują według schematu:tętni tętniczki s naczynia przedwłosowate-r naczynia włosowate s naczynia zaowate-r żyłki--żyła:krew przepływa przez naczynia włosowate przed dosłaniem o żył.
Oprócz tych połączeń występują również urządzenia po raz pierwszy opisane:M.
Hoyera sen, 0873 rJ, dzięki którym część krwi drogą skróconą z tętnicy.
sa:eeó.
yły.
Część środkowa.
Część odprowadzająca(żylna).
V 6 Z Z.
'6 doprowadzająca.
Nerw i włókna nerwowe.
-Tętnica.
82 Schemat zespolenia tętnicza-żylnego(kłębka skórnego):wzorowane na Massonie i Cheyremoncie.
bezpośrednio przepływa do żyły, omijając układ naczyń włosowatych.
Tego rodzaju ze s p ole nie tętn i c z o-żylne łączy tętniczki z żyłkami:składa się ono z trzech części Oyc, 82 k a)część początkowa, doprowadzająca, która odchodzi od tętniczki, ma budowę podobną do nich b)część końcowa, odprowadzając łączy się z żyłką:ma ona budowę bezmięśniowego naczynia zawłosowatego:c)część środkowa jest zmodyfikowaną tętniczką pozbawioną błony sprężystej wewnętrznej:jej błona środkowa złożona jest z tzw. komórek nabłonkowa-mięśniowych(ryc, 831, które kurcząc się grubieją i przekształcają się.
98.
częsc słodkawa.
Komórki na błon kawo-mięśniowe części środkowej\.
Korcowa(żylna)część zespolenia.
Ryc.
83. Drobne zespolenie tętnicza-żylne.
Przejście jego części środkowej w końcową.
W części środkowej komórki nabłonkowa-mięśniowe.
Powiększenie małe:wzorowane na Stievern.
w komórki wielościenne podobne do nabłonkowych.
Komórki nabłonkowa-mięśniowe są specjalnie zmodyfikowanymi komórkami mięśni gładkich, o szklistej cytoplazmie.
Otoczone są one włókienkami srebro chłonnymi i nielicznymi włókienkami sprężystymi.
Komórki te występują bezpośrednio pod śródbłonkiem, a w małych tętniczkach mogą także wnikać w obręb błony środkowej, jak np. w tętnicach Jajowodu.
Jajnika, macicy oraz w tętniczce doprowadzającej kłębuszka nerkowego.
Szczególnie duże nagromadzenie tych komórek występuje w miejscu odejścia tętniczki.
Nie jest dotąd definitywnie wyjaśnione, czy komórki nabłonkowa-mięśniowe regulują przepływ krwi na drodze obrzmienia, czy też wydzielają one jakieś substancje chemiczne powodujące zwężenie się światła naczynia.
Wykazano, że te komórki mioepitetiatne wydzielają acetylocholinę.
W tętniczkach, w których są komórki nabłonkowa-mięśniowe, nie występuje błona sprężysta wewnętrzna:ma to jakoby ułatwiać przedostawanie się produktu sekrecji tych komórek do krwi.
Błona środkowa tętniczek posiadających komórki nabłonkowa-mięśniowe przypomina nabłonek wielowarstwowy:wpukla śródbłonek do światła naczynia i zamyka je, przerywając prąd krwi.
Krew płynie wtedy do żył zwykłą drogą poprzez sieć naczyń włosowatych.
Światło zostaje przywrócone, gdy komórki nabłonkowa-mięśniowe powracają do kształtu wrzecionowatego, stają się ciensze i ciensza staje się też błona środkowa tego D 8 CZyDl 8.
Zespolenia tętnicza-żylne mogą być naczyniami krótkimi lub długimi, często są rozgałęzione i skręcone w kłębek.
Oplata je gęsty splot włókien nerwowych rdzennych i bezrdzennych(ryc, 821, a od zewnątrz otacza ponadto tkanka łączna włóknista.
Twory te stanowią rozpowszechniony w ustroju mechanizm regulowania przepływu krwi przez narządy.
Spotyka się je w skórze, liczne są w głębi opuszki palca, w łożysku paznokci, .


*onie śluzowej nosa, poza tym w narządach wewnętrznych, np. w nerkach.
Otwarcie, zespoleń i przepuszczenie przez nie szybkiego prądu krwi tętniczej do żył w narząinarażonych na oziębienie, np. w końcach palców lub małżowinie usznej, może czynić się do ich ogrzania.
łebek guzlczny(glomus coccygeum:ryc.
80.
Szczególnym narządem podobnym do xw opisanych wyżej test kłębek guziczny.
Jest to ciało okrągławe, o przekroju około im, położone na wierzchołku kości guzicznej, czasem na jego stronie tylnej.
Narząd ten.
-A sacrahs med)a na.
sc Os coccygis.
--Giomera caudalia.
Glomus coccygeum 84.
Kłębek guziczny i jego położenie w stosunku do kości guzicznei oraz tętnicy krzyżowej pośrodkoweh wzorowane na Staubesandzie(Acta Anat, t. 19, 19531.
niczym innym, jak bardzo dużym i bardzo złożonym kłębkiem, utworzonym z zespoleń tezo-żylnych, podobnych do zespoleń wyżej opisanych.
U wielu ssaków występuje na ale cały szereg takich narządów ułożonych segmentalnie, utworzonych z gałązek icy ogonowej(pioniera caudalia).
Kłębki takie występują również u człowieka na kości cznej w gałązkach t. krzyżowej pośrodkowej.
bslępowanie i rozmieszczenie zespoleń tętnicza-żylnych, zwłaszcza kłębków, nie jest eze dostatecznie zbadane.
Zawsze są one obficie wyposażone w zakończenia nerwowe:udowie swej są podobne do ciał przyzwojowych parasympatogennych niechromowrch, jak kłębek szyjny czy ciało przyzwojowe nadsercowe(t. li).
rkzramc, aozcatąznma r roiączrxw saczrwKRWIONOŚNYCH Większe tętnice rozgałęziają się jak drzewo na coraz mniejsze gałęzie reszcie przechodzą w sieć naczyń włosowatych:z sieci tej zbierają się y znowu na podobieństwo drzewa:mniejsze dochodzą do większych.
i wreszcie uchodzą do jeszcze większych pni żylnych.
Wielkie naczynia w ciągu rozwoju zarodkowego zawiązują się embrionalnie jako jednolite cewy, naczynia obwodowe zaś powstają z sieci włosowatej.
Zasadniczy plan układu naczyń ustalony jest dziedzicznie:w typowym położeniu wytwarza się np. na ramieniu jedna tętnica, na przedramieniu dwie.
Jeżeli natomiast z sieci włosowatej wytwarzają się inne, nietypowe drogi prądu krwi, powstają, , odmiany''osobnicze.
W układzie naczyniowym są one bardzo częste.
Przy czym zmienność układu żylnego jest większa niż tętniczego, największa zaś dotyczy rozgałęzień naczyń włosowatych.
O ile zasadniczy plan budowy układu naczyniowego jest więc dziedziczny, to szczegółowe jego wykształcenie w dużym stopniu zależne jest również od dynamiki prądu krwi, jak to zostanie omówione niebawem.
W miarę oddalania się od serca tętnice rozgałęziają się na coraz mniejsze i ciensze naczynia.
W odcinkach między dwoma odgałęzieniami grubość naczynia macierzystego nie ulega zmniejszeniu.
Wraz z rozgałęzieniami zmniejsza się również grubość ściany naczynia, chociaż proces ten nie odbywa się zupełnie równomiernie:światło odgałęzieńtętniczych zmniejsza się stosunkowo szybciej niż grubość ściany:tętnice mniejsze mają stosunkowo grubszą ścianę niż większe.
Zależność czynnościowa.
Mechanika krążenia.
Wielkość światła naczynia nie zmniejsza się równomiernie z ich rozgałęzieniem:przy podziale na dwa naczynia światło obu naczyń pochodnych razem wziętych jest z reguły większe od światła naczynia macierzystego.
Łożysko tętnicze zwiększa się więc w kierunku obwodowym i tym samym wzrasta powierzchnia ściany, łożysko żylne zaś zmniejsza się w kierunku serca.
Maksimum powierzchnia przekroju poprzecznego osiąga w układzie włosowatym, o czym wspominano poprzednio.
W przejściu naczyń włosowatych w małe żyłki, a tych w większe pnie żylne łożysko żylne się zmniejsza:wreszcie przekrój poprzeczny wielkich żył ciała(z, głównej górnej i dolnej)przy ujściu do serca jest tylko mniej więcej dwukrotnie większy od przekroju aorty.
Równocześnie ze wzrastającym podziałem i zwężeniem naczyń zgodnie z prawem Poisseuille a(t.
U)wzrasta opór proporcjonalnie do czwartej potęgi promienia światła.
Z ciśnienia 16 kPa(120 mm Hg), które panuje w aorcie, na pokonanie oporu w drodze do układu włosowatego zostaje zużytych około 83858.
W naczyniach włosowatych krew płynie równomiernie, prąd krwi podobnie jak w żyłach jest ciągły.
W tętnicach prąd jest przerywany i każdy skurcz komór wtłacza krew do aorty.
Dlatego krew wytryskuje z otwartej tętnicy.
Ten rytmiczny prąd tętniący stopniowo przekształca się w prąd równomierny:duże tętnice, które z każdym skurczem komory rozszerzaią się, w chwili diastolicznego spadku ciśnienia znowu się kurczą, pobudzając prąd krwi.
S z ybk o ś ć p rąd u k r w i jest bardzo zmienna.
Największa jest w tętnicach:w aorcie u człowieka obliczają Ją na 200-500 mm na sekundę:ku obwodowi zmniejsza się.
W żyłach w związku z większą powierzchnią ścian szybkość prądu jest mniejsza niż w odpowiadających im tętnicach.
W naczyniach włosowatych jest najmniejsza:wynosi ona przeciętnie O 3--0, 9 mm na sekundę.
W tętnicach krew nie płynie z tą samą szybkością w poszczególnych warstwach prądu.
W osi naczynia szybkość jest największa, na zewnątrz stopniowo się zmniejsza, cienka "warstwa brzeżna", bezpośrednio przylegająca do ściany naczynia, prawie się nie porusza i praktycznie szybkość wynosi tu zero.
Ponieważ w żyłach krew płynie powolniej niż w tętnicach, więc w nich powyższe warstwowe różnice szybkości prądu zaznaczają się słabiej:w naczyniach włosowatych zupełnie nie występują.
Liczba żył jest większa niż liczba tętnic, w związku z czym część żylna krwiobiegu ma.


sze łożysko(2-3 razy)niż część tętnicza.
Największą powierzchnię jednak zajmuje w naczyniach włosowatych, o czym już wspominano.
śnienie krwi w naczyniach włosowatych wynosi tylko 0, 7-3, 3 kPa(5-25 mm Hg), enie żylne przeciętnie jest jeszcze mniejsze:nie przekracza ono 2, 7 kPa(20 mm Hg), *go też poprzez układ włosowaty działająca jeszcze pozostała część ciśnienia tętigo, czyli tzw. fi:d(erga-sita działająca od tyłu w obrębie układu żylnego udzająca prąd krwi nie wystarcza do doprowadzenia go do serca:widzimy też szereg dzeń mechanicznych, które zabezpieczają prąd krwi części żylnej krwiobiegu.
dnyrn z nich jest d z ta łanie ss ące serca wywołane skurczem z jednoczesnym urczem przedsionków, a także działanie s są ce klatki pi e r si owej.
Przenosi no na wielkie pnie żylne.
Serce pobiera krew i żeby wsysanie to mogło być-czne, światło żył musi być otwarte i ściany ich nie mogą się zapadać.
W klatce*iowej odbywa się to w związku z ujemnym ciśnieniem, które utrzymuje żyły w stanie ętym:to ujemne ciśnienie, choć stopniowo zmniejsza się w miarę oddalania od serca, ępuje również w żyłach położonych poza klatką piersiową:w żyłach szyi jest ono qm pzmnikiem, który odprowadza krew do klatki piersiowej i do serca.
Oprócz tego klatką piersiową ściany żył położonych niezbyt daleko od serca przymocowane są do ów sąsiednich(1.
I), a otaczające mięśnie mogą chronić ich światło przed zamknięciem.
Izie przypadkowego otworzenia się np. żyły pachowej czy szyjnej wewnętrznej, órych ciśnienie krwi jest ujemne, powietrze zostaje wessane do nich, a przez nie do i, co może doprowadzić do śmiertelnego zatoru powietrznego w krążeniu płucnym.
rostowana postawa ciała, odwiedzione kończyny wpływają korzystnie na odpływ krwi uca z powodu rozciągnięcia się i napięcia wielkich żył, natomiast rozluźnione żyły ętym położeniu ciała i kończyn stwarzają niekorzystne warunki odpływu krwi żylnej.
ne znaczenie mają małe i średnie żyły, obfitsze w mięśniówce okrężnej.
rżąc się tłoczą one krew do serca:poszerzając przyjmują natomiast duże ilości krwi ą się jej zb i o rni karni.
Żyły te dozują ilość krwi krążącą w ustroju.
Jszym czynnikiem, który wzmaga ciśnienie krwi w żyłach, jest działalność mięśni.
iłach położonych między mięśniami skurcz mięśni pobudza prąd krwi(ryć.
86)mmku serca, gdyż zastawki żylne(p. dalej)zamykają drogę powrotną ku obwodowi.
reszcie w głębokich żyłach, zwłaszcza kończyn, istotnym czynnikiem jest również tężenie tętnic zo-żylne.
Łącznotkankowa osłonka naczyniowa obejmująca eę i towarzyszące Jej żyły przenosi pulsacyjne wahania objętości poszczególnych ików tętnic na towarzyszące im żyły, a dzięki zastawkom żylnym wahania te zawsze mym kierunku pobudzają krwiobieg żylny(ryć.
87).
Różnice ciśnienia, które w żyłach odprowadzają krew do serca, są zawsze o wiele mniejsze niż różnice ciśnienia tętniczego powodowanego pracą serca.
W pobliżu serca(w związku z jego działalnością jako pompy ssącej)oraz w górnych częściach brzucha(wskutek działania ssącego płuc)leży obszar zmniejszonego ciśnienia.
Poza tym obszarem w układzie żylnym panuje ciśnienie dodatnie.
Ściany żył, w których panuje większe ciśnienie niż w ich otoczeniu, w przypadkach zranienia nie przylegają do siebie, ponieważ pod wpływem ciśnienia wewnętrznego żyły te zachowują swe światło.
Zranienia takich żył powodują krwawienie, a nie wsysanie powietrza.
Do obszaru dodatniego ciśnienia należą żyły środkowej oraz dolnej części brzucha i miednicy.
Podobne stosunki wewnątrz żylnego ciśnienia panują na ogół w obu kończynach.
as*awna.
, . ujściowa jłatkową.
*as*awka wupłatkowa*.
Brc.
85. Zastawki żylne.
Odcinek żyły widziany od wewnątrz.
Zastawki żylne OalmJde tenosde:rrc BR.
Są to urządzenia, które zabezpieczają kierunek prądu krwi.
Dają mu one jedną tylko drogę wolną, drogę do serca, a zamykają drogę wsteczną ku obwodowi.
Zastawki występują na wewnętrznej powierzchni ściany żył przeważnie w postaci jednej pary płatków w kształcie kieszonek półksiężycowatych, podobnych do gniazd jaskółczych.
Kieszonki te łączą się z błoną.
A K.
Ryć.
86.
Wpływ skurczu mięśni na żyłę wyposażoną w zastawki.
Strzałki pionowe wskazują kierunek prądu krwi:strzałki poziome-kierunek działania mięśnia:wzorowane na M.
Yoffeyu(Textbook of Human Anaforą, 19561.
Tętnica Żyły towarzyszące---Skurcz tętnicy.
Rozkurcz tętnicy.
Ryć.
87.
Wpływ tętna na krążenie żylne w sprzężeniu tętnicza-żylnym:wzorowane na Uanzu i Wachsrnuthcie(19381.
wewnętrzną naczynia i mają zrąb zbudowany z włókien klejodajnych i sprężystych obustronnie pokryty śródbłonkiem.
U swego brzegu zewnętrznego łączącego się z błoną wewnętrzną naczynia kieszonki są wypukłe, wklęsły brzeg wolny zwrócony Jest w kierunku serca.
Prąd krwi przyciska zastawki do ściany naczynia i bez przeszkody kieruje się do serca.
Natomiast jeżeli krew ulega zastojowi, to wypełnia kieszonki zastawki i przyciska wolne brzegi płatków, a nawet części samych płatków tak silnie do siebie, że nie może się cofać i przepływać między nimi.
Ściana żyły wypukła się nieco w miejscu przyczepo zastawki tworząc tzw. zatokę(smusS:u osób chudych w przebiegu żył skórnych miejsca te są nieraz widoczne w postaci niewielkich grudek.
Oprócz zwykłych zastawek ułożonych parami zdarzają się, choć.


łka, zastawki potrójne, a w małych żyłach nawet pojedyncze, idąjące się z jednego tylko płatka.
astawki spotyka się albo w przebiegu żyły-z a s 1 a w k i ś c i e n n e, i też u jej ujścia do większego pnia-zastawki uiściowe.
ówno stopień rozwoju zastawki, jak i odległość między nimi podlega ym fizjologicznym różnicom wieku.
Pierwsze zastawki ukazują się ł miesiącu życia zarodka.
Wraz z wiekiem zastawki stopniowo iteczniąją się i w wieku starczym mogą zupełnie zanikać.
W małych ich zastawki są liczniejsze niż w wielkich:wielkie żyły tułowia i szyi wie nie mają zastawek, gdy tymczasem np. z, piszczelowa tylna ma około 15.
Zastawki są liczniejsze w żyłach głębokich niż powierz wnych:szczególnie zaś liczne w żyłach kończyn.
Wele żył jest całkowicie pozbawionych zastawek, jak np. z, główna na, żż, ramienna-głowowe, żż, płucne, z, wrotna i większość jej ływów, z, nerkowa itd.
Żyły wyposażone w zastawki występują eważnie w okolicach, gdzie krążenie żylne odbywa się przeciw sile łkości(np. w kończynach), oraz w tych, gdzie mogą być uciskane Rantem mięśni.
rządzenia pomocnicze zapewniające prawidłowe krążenie żylne są nieraz jednak rystarcząjące i zawodzą, zwłaszcza na kończynie dolnej, choć najliczniej zaopatrzonej istawki.
Dowodem tego jest częste występowanie żylaków(rdrices)na nogach oraz zodzeń goleni(ulena cruris), które są w ścisłym przyczynowym związku ze zwolymkrążeniem w żyłach skórnych.
śra 8 światła i stożek początkowy.
W.
Roux(1878 rJ stwierdził, że ukształtowanie yń krwionośnych, a do pewnego stopnia również ich przebieg podlegają prawom rodmamicznym.
Kształt światła naczynia odpowiada kształtowi strumienia płynu, y wypływa z grubej cewki przez mały otwór w jej ścianie.
Kształt światła jest osowany do strumienia krwi.
Na ogół naczynia są cewami cylindrycznymi o okrągłym kroju poprzecznym, tylko na zgięciach przekrój ich jest nieco owalny.
iałęzie tętnicze, które odchodzą od pnia macierzystego, mają charakterystycznie dałtowany krótki odcinek początkowy.
Nie jest on ściśle cylindryczny jak cała cewa miowa, lecz stożkowato zwężony i dlatego nazwany sto żk te m p o c z ątk o wy m. on w zupełności podobny do stożkowatego odcinka początkowego strumienia płynu ryskuiącego z otworu cewy.
Mniej wyraźny jest s to że k ul ś c łowy gałęzi żylnych.
na naczynia jest całkowicie dostosowana do czynników hydraulicznych, które kształwóirrskuiącyprąd płynu:dlatego też ruch krwi może się odbywać stosunkowo bez kszego tarcia.
iął odchylenia.
W miejscu odejścia gałęzi o średnicy co najmniej K średnicy pnia*ierzystego lub większej pień ten odgina się w kierunku przeciwnym do kierunku gałęzi ładzącej:odgięcie tętnicy macierzystej jest tym większe, im większa jest gałąź mina:odgięcie to tworzy tzw. kąt odchylenia.
Budowa miejsca rozwidlenia gń uwarunkowana jest hemodynamicznie i prąd krwi napotyka tu najmniejszy opór, ieważ tzw. ostroga, ostry klin wnikający do światła między początki tętnicy macierzysipotomnej, dzieli prąd krwi, która teraz przepływa po jej prawej i lewej stronie.
*wnież jeżeli dwie żyły zlewają się z sobą, powstały z nich pień odgina się w kierunku Jnieiszego do słabszego dopływu.
Jeżeli naczynie dzieli się na dwie gałęzie tej samej aości, to z kierunkiem pnia obie tworzą ten sam kąt odchylenia.
o przystosowanie się kształtu naczyń do kształtu słupa krwi przepływającego przez nie bezwzględnie korzystne, wtedy bowiem tarcie krwi o ściany naczyń jest możliwie nnieisze, wskutek czego zmniejsza się praca potrzebna do wprowadzenia w ruch krwi, łez zmniejsza się zużycie ściany naczynia przez tarcie.
8 ęG:je napięcie podłużne.
Tętnice, w mniejszym stopniu żyły, znajdują się w stanie ężys tego napięcia podłużnego.
Przez cały ustrój przebiegają więc naczynia.
krwionośne jak elastycznie napięte cewy, które do pewnego stopnia tworzą sprężysty szkielet ustroju.
W pionowej postawie ciała przy rozpostartych ramionach i nogach w rozkroku, jak już wspomniano, cewy te są najsilniej rozciągnięte i dążą do sprowadzenia ciała w położenie zgięte, w którym są najsilniej odprężone, choć i wtedy nie są zupełnie luźne.
W różnych odcinkach układu tętniczego napięcie podłużne jest różne:na ogół zmniejsza się ono ku obwodowi.
U płodu jest jeszcze zupełnie nieznaczne.
Dopiero po urodzeniu się rozwjja, gdyż wzrastanie tętnic na długość jest mniejsze niż wzrastanie narządów sąsiednich.
Ta różnica intensywności wzrastania wyrównuje się przez rozciąganie się ściany naczynia na długość:dlatego też naczynie się skraca po wyjęciu go z ustroju.
Z wiekiem stan napięcia zmniejsza się, tętnice się wydłużają i mogą się układać wężowata.
Zależność morfologiczna.
Kierunek naczyń.
Poszczególne tętnice mają określone terytoria, w których się rozgałęziają.
Całe ciało podzielone jest na pewną liczbę większych i mniejszych obszarów odżywczych, które się znów dzielą na mniejsze części odpowiednio do drobniejszych odgałęzień pni tętniczych.
Z reguły narząd czerpie swe unaczynienie z najbliższego sąsiedztwa, które wysyła do niego naczynie główne:poza tymnarząd ten przeważnie otrzymuje krew również, choć zazwyczaj w znacznie mniejszym stopniu, z obszarów sąsiednich przez na czyni a p o m o cni c z e, które nieraz odgrywają jednak bardzo ważną rolę.
W zasadzie tętnica zdąża do swego obszaru naj krótszą, prostą drogą.
Często jednak kieruje się ona znacznie dłuższą d r o gą o k r ę z n ą, jeżeli narząd zaopatrywany przez daną tętnicę ulega przesunięciu.
Tak np. w związku ze zstępowaniem gruczołów płciowych i ich zasadniczą zmianą położenia główne ich naczynie, t. jądrowa czy t. jajnikowa, rozpoczynają się w miejscu pierwotnego położenia tych narządów u zarodka na wysokości górnych kręgów lędźwiowych, nie odgałęziają się zaś z najbliżej położonych pni tętniczych.
Nieraz naczynie przybiera kierunek łukowaty w związku ze znaczną ruchomością narządu, który zaopatruje.
Łukowaty przebieg mają np. naczynia tarczowe w związku z pionową przesuwalnością gruczołu tarczowego przy wdechu i wydechu, czy w silnych zgięciach głowy itp.
Niektóre naczynia przebiegają w ę z o w a 1 o czy ś r ub o wato, zaopatrując narządy o zmiennej pojemności.
Na przykład t. maciczna, która wzdłuż brzegu macicy biegnie silnie śrubowało, podczas ciąży znacznie się wydłuża.
Również tętnice pęcherzowe biegną wężowata na pustym pęcherzu i wyprostowują się na pęcherzu wypełnionym.
Śrubowate wygięcie można zauważyć też w naczyniach dążących do narządów o zmiennym kształcie, jak w tętnicach wargowych czy językowych.
Obok powyższych wygięć wężowatych, które można nazwać fizj alogicznymi, występować mogą wygięcia s 1 a r c z e, które spotyka się w późniejszym wieku.
Wówczas stan napięcia podłużnego tętnic zmniejsza się, o czym już była mowa, i niektóre z nich wydłużają się układając się silnie wężowata.
Objaw ten występuje szczególnie wyraźnie np. na t. skroniowej powierzchownej czy ramiennej lub promieniowej.
Większe naczynia przebiegają p o stronie zginaczy stawu(jak np. t. pachowa, t. ramienna, t. udowa, t. podkolanowak staw oplata sieć tętnicza(rete drtriosum), w której krew w czasie jego ruchów nie ulega mechanicznemu zahamowaniu.
Po stronie zginaczy naczynia są bardziej ochraniane i ulegają mniejszemu rozciąganiu na długość niż po stronie prostowników(ryc.
881.
Po stronie zgięcia w czasie ruchu stawu naczynia nieznacznie oddalają się od niego z powodu swego napięcia podłużnego:oddalenie to, choć niewielkie, zapobiega załamaniu się naczynia.
Dalszą ochroną naczynia jest otaczająca je tkanka tłuszczowa, szczególnie silnie rozwinięta np. w jamie pachowej czy w dole.


cjcjcj, aeó'.
3 PC O:Qśa S.
yójró.
leć?
***Po Qicjtżł 9 X:1(292********.
QQA Fs.
Q 44 W Q.
ł 4 Srd 3 ca.
O łęt Ęj 48 Ifjją.
d-sgś Z X ceł 4?ćd Wt.
W pęIł teł 4 XI W ci ę łęt.
śżPi ł 4.
podkolanowym.
Jednak w najsilniejszym zgięciu pomimo J 8 h@o 48 ów oęhro@68 h u mięśni, np. w stawie łokciowym, może bardzo silnie osłabić tętnienie t. promienia".
w nagłym i silnym zgięciu kolana zaś, zanika tętno t. piszczelowej tylnej.
Niemniej położenie pnia tętniczego po stronie zginaczy stawów@8 FezsprzecBle a znaczenie i korzystnie wpływa na niezakłócalry, dogodny przepływ krwi.
Mażą"'zauważyć w przypadkach, kiedy położenie i ruchy stawu ulegają zasadniczej zmianie:wg"zagrożone łożysko tętnicze zostaje zaniechane i zastąpione nowym, bezpieczniejszym W ten sposób daje się wytłumaczyć, że np. główny pień lęlniczy kończ 3 Ń dolnej, k. u płazów, gadów i ptaków przebiega wspólnie z n. kulszowjm po stronie grzbietowej st. "*biodrowego(t. kulszowa), u ssaków zostaje zas 14@o 61 u 864 P 88 P@OO 418 BPĆygzginaczy tego stawu.
Razem ze zmianą położenia oraz ruchów miednicy i uda nastęg'.
'zmiana przebiegu drogi naczyniowej.
Natom@sJ n ł@4 zo 868 h 968 Oe swde sj'gpołożenie po stronie grzbietowej.
Jest to jeden z licznych przykładów potwierdź-JącvcĘ''w rozwoju ńlo-i ontogenetycznym nerwy obwodowe są znacznie bardziej konserwatyęg'niż naczynia obwodowe.
Rozgałęzienie tętnic bywa bardzo różne.
Z punktu widzenia opisoę.
goodróżnićmożna gałęzie boczne i gałęzie końcowe Gały.
końcowe powstają przez podział pnia macierzystego przeważnie na dęg gałęzie, przy czym wskutek podziału pień główny przestaje istnieć.
Kąt odejścia tętniczej gałęzi bocznej utworzony przez pień macierzą.
i daną gałąź(bądź też ich długie osie)bywa różnej wielkości.
Im jest on mniejszy, j":korzystniejsze są warunki hemodynamiczne.
Kąt ten może być ostry lub prosty, lub ną'"'rozwarty:można mówić wówczas o naczyniu wstecznym Was 6@rrenl Połą**nie się żył odbywa się przeważnie pod kątem ostrym:i tutaj warunki przepływu kój korzystniejsze, jeżeli kąt połączenia jest mały.
Inny typ rozgałęzień naczyniowe'?
stanowią sieci i sploty naczyniowe, o których mowa będzie dalej.
Stosunek do otoczenia.
Żyły przeważnie przylegają do odpowiednich tętnic, bierazem z nimi i zlepiając się z nimi:są to żyły towarzyszące Ot, comi(om'Z wyjątkiem wielkich pni tętniczych(np. aorty, t. podobqiczykowei, pachowej, udoę.
"którym towarzyszy pojedyncza żyła, oraz z w 6 iąGie@4 oDO@6 w ż 38 U 9 ToP@@Ę.
'również pojedynczo towarzyszą odpowiednim tętnicom, wzdłuż każdej tętnicy bis"'zwykle dwie żyły(nieraz nawet trzyj:z dwóch żył jedna Jest boczną lub przednią, dr"'?
przyśrodkową lub tylną:tętnica położona jest zawsze między obu żyłami.
Tętnice leżą z zasady stosunkowo głęboko, w miejscach silniej ochranianych, prąęzawszepod powięzią powierzchowną ciała, którą przenikają przeważnie tylko drągg'gałązki skórne.
Nieliczne tylko nieco większe tętnice biegną powierzchownie pod si'(np. t. nadbloczkowa lub gałąź czołowa i ciemieniowa t. skroniowej powierzchowĆ. ?
unosząc ją wzdłuż swego przebiegu nieraz mniej lub bardziej widocznie.
Inaczej przebiegają żyły.
Pod względem ich położenia odróżnić można dwie grupy:sęgłębokie i żyły powierzchowne.
Grupę żył głębokich stanowią wszystkie żyły towarzyszące, o k@rrchwspominano, a poza tym, nieliczne zresztą, tzw. z y ł y s a m o 1 n e, którym nie towarzyĘ?
odpowiednie tętnice, jak np. żyła nieparzysta czy naczynia żylne opony twardej mózgoĆ?
Tzw. zatoki.
Grupę żył powierzchownych albo skórnych(m. cwmeae)tworzą racz)(którym nie towarzyszą tętnice.
U niektórych osób bardzo słabe, u innych są one siĆĘ'rozwinięte i zarysowują się na powierzchni skóry, wytwarzając sinawe wzory.
Stosunek naczyń do szkieletu jest bardzo różny.
Przebiegając na kości, mą one żłobić w niej bruzdy, jak np. t. i z, podobqiczykowa na pierwszym żebrze(rulcus@ą"Aubclamae).
W innych przypadkach naczynia przebjjąją składniki kostne, wytwarzą"otwory lub kanały kostne.
Tak np. t. i żż, kręgowe przechodzą przez otwory wyrostĘ"Poprzeczny eh sześciu górnych kręgów szyjnych:t. oponowa środkowa-przez otg.
Kolcowy kości klinowej:t. sz*na wewnętrzna przez odpowiedni kanał przebiiąję?
piramidę kśei skroniowej(cnd(is cdroticus)lub żyły śródkościa przez odpowieąĘg'Kanały sklepienia czaszki(canJe diploici).
W swym przebiegu przez kanał koi.


szyjna wewnętrzna opleciona jest splotem żylnym, który wyrównuje pulsacyjne rghania objętości tętnicy.
Jeżeli tętnica się poszerza, krew ze splotu żylnego zostaje Wciśnięta, jeżeli się zwęża, splot na nowo się wypełnia.
Inne stosunki panują w żyłach wdkościa, jak również w żyłach opony twardej.
Tutaj ściany żył tak silnie przytwierdzone ą do otoczenia, że są zupełnie sztywne i nie mogą się zapadać.
O stosunku naczyń do stawów mowa była poprzednio:stwierdzono wówczas, e naczynia biegną po stronie zginaczy i unikają strony prostowników.
Stos u nek n acz yń d o mięśni jest bardzo ścisły.
Tętnice i towarzyszące im żyły legną w przestrzeniach między różnymi grupami mięśniowymi, przy czym stosunek idnego z mięśni jest bardziej bezpośredni niż innych.
Jest to tzw. mięs leń tow ar z yzący:mięsniem takim jest np. m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy towarzyszący szyjnej wspólnej i z, szyjnej wewnętrznej, które częściowo przykrywa, lub m. dwugłowy imienia, który towarzyszy naczyniom ramiennym itd.
Mięśnie towarzyszące położone są owierzchownie i na powierzchni skórnej stwarzają plastyczny relief łatwy do odraniczenia.
Tym samym dają one praktycznie ważne wskazówki co do położenia naczyń służą jako punkty orientacyjne w zabiegach chirurgicznych.
Żyły przebiegające w przestrzeniach międzymięśniowych mogą ulegać działaniu uęśni.
Skurcz mięśni bowiem pobudza i zabezpiecza prąd krwi, zwłaszcza w żyłach yposażonych w zastawki:wspominano już o tym poprzednio(ryc.
Bój.
W niektórych przypadkach naczynia są zmuszone do przejścia z jednej okolicy do rugiej, przekraczając mięśnie.
Dla mechaniki krążenia przejście takie mogłoby mieć oważne niedogodności, w każdym bowiem skurczu mięśnia naczynia byłyby uciskane, r wynika czego krążenie mogłoby być zahamowane lub nawet przerwane.
Dlatego też i podobnych przypadkach napotyka się specjalne urządzenie w postaci śeięgnistegoasma łukowatego, u obu swych końców przyczepiającego się do kości lub powięzi, które wym wklęsłym brzegiem obejmuje naczynia i chroni je przed uciskiem kurczącego się uęśnia.
Z wypukłego brzegu pasma odchodzą włókna mięśniowe.
Przykładem takiego rządzenia jest łuk ścięgnisty m. płaszczkowatego 0.
0.
Stosunek do nerwów.
Tętnica i towarzyszące jej żyły oraz naczynia chłonne lęgnące wspólnie z nimi tworzą powrózek naczyniowy, zazwyczaj obi ęty łącznotkankową o che wką naczyniową(łapina vdsorum).
Do naczyń często dochodzi pień nerowyi wtedy mówi się o powrózku naczyniowa-nerwowym.
Na ramieniu owrózek naczyniowa-nerwowy(t. 1)biegnie wzdłuż przyśrodkowego brzegu m. dwułowegoramienia:składa się on z t. ramiennej, obu towarzyszących jej żył i n. pośród owego.
Na tylnej stronie goleni leży powrózek naczyniowa-nerwowy, w skład którego chodzą t. i żż, piszczelowe tylne oraz n. piszczelowy.
Na szyi powrózek składa się t. szyjnej wspólnej, z, szyjnej wewnętrznej oraz n. błędnego.
Poszczególne składniki powrózka naczyniowa-nerwowego złączone są z sobą luźną tarką łączną:z zewnątrz często obejmuje je łącznotkankowa p o c h e w k a, łącząca się otoczeniem.
Zwłaszcza w niektórych miejscach połączenie żyły z otoczeniem jest silne napięcie jej ściany zależne jest od stanu napięcia tworów sąsiednich Takie umocowanie anowi ochronę żył przed zapadaniem się ich ścian, o czym już wspominano:można je obaczyć np. na z, szyjnej wewnętrznej czy z, podobqiczykowei, lub też z, udowej w obrębie ozstępu naczyń.
Naczynia zespoleniowe i poboczne(fosa dndstomotca et colldterde).
Gałęzie boczne jednej i tej samej lub też różnych tętnic macierzysichmogą często łączyć się z sobą przed rozpadnięciem się na sieci łosowate.
Połączenia te nazywa się z es p ole ni a mi(endstomoses), gałąź łączącą-na c z y nie m ze s p o leni owym Ods dndstomotitm).
Zespolenia, które przebiegają mniej więcej równolegle do pnia łownego, tworzą tzw. naczynia poboczne Odsd colluerdlia).
(układzie żylnym zespolenia są jeszcze liczniejsze niż w tętniczym.
espoleniom zawdzięcza dany obszar, że nie jest ściśle zamknięty, dgraniczony, lecz że zaopatrują go również dopływy z sąsiednich bszarów, co ma duże znaczenie dla równomierności dopływu krwi.
Już w normalnym rozwoju zarodka jedna tętnica lub żyła zespolona z drugą może przejąć jej obszar unaczynienia:tłumaczy się tym znaczna liczba odmian osobniczych obwodowego przebiegu naczyń.
Jeżeli główna droga naczyniowa staje się niedrożna(ryc, 89)czy z przyczyn chorobowych, czy wskutek podwiązania, z całą wyrazistością występuje znaczenie zespoleń.
Połączenia między gałęziami odchodzącymi z pnia powyżej a gałęziami odchodzącymi poniżej miejsca zamknięcia doprowadzają krew do naczynia wyłączonego.
Drugorzędne.
Ryć.
89. Schemat wytwarzania się krążenia pobocznego po podwiązaniu tętnicy(bX wzorowane na Lanzu i Wachsmuthcie.
małe gałęzie boczne przekształcają się w duże naczynia:powstaje krążenie pob o czne, przy czym u dzieci wytwarza się ono znacznie prędzej i silniej niż w późniejszym wieku.
Krążenie poboczne jest dowodem plastyczności układu naczyniowego.
Gdyby się ono nie wytwarzało, chirurg nie mógłby przecinać nawet małych tętnic, co oznaczałoby, że nie mógłby on w ogóle operować.
Natomiast w okolicach, w których znajdują się wystarczające naczynia poboczne, nawet większe tętnice bez obawy mogą być podwiązane.
Dlatego też znajomość zespoleń i możliwości powstawania krążenia pobocznego jest ważna również ze względu na wybór miejsca podwiązania naczynia.
Sieci i sploty naczyniowe(refie tasculosd et pleaus tasculosi).
Zespolenia gałązek tętniczych z sobą lub też gałązek żylnych z sobą mogą być tak liczne, że powstaje cała cieć naczyń jednorodnych.
Od sieci naczyń włosowatych różnią się one tym, że tutaj tętnice nie zbierają się w żyły jak w układzie włosowatym, lecz przechodzą w ten sarn rodzaj naczyń z których powstały.
Należy więc odróżniać sieci tętnicze(refie drteriosa)i sieci żylne(refie tenosd).
W cienkich błonkach są to rzeczywiste dwuwymiarowe sieci:w grubszych narządach układ oczek jest trójwymiarowy i dlatego stosowana jest też nazwa s p I o 1 o w zamiast s i e c i.
Sploty tętnicze tego rodzaju znajdują się prawie we wszystkich narządach(z wyjątkiem płuc, nerek, śledziony i mózgowia), sieci np. w okostnej czy.


i oponie miękkiej.
Są one przeważnie na granicy lub poniżej widoczności gołym okiem sujg się widoczne dopiero wtedy, gdy są silnie wypełnione krwią.
Większe sieci znajdują ja w większych stawach, zwłaszcza po stronie prostowników, np. tętnicza sieć ramienna, iieć stawowa łokcia, sieć rzepki:zaopatrują one równocześnie okostną i staw.
Przykładem dęci żylnej mogą być gb na grzbiecie ręki, splotu żylnego-splot wiciowaty powrózka*e*e*.
Jeżeli kilka naczyń tego samego rodzaju uchodzi do sieci, kierunek prądu krwi e obrębie sieci może być zmienny, tzn. jakaś tętnica wchodząca w skład sieci może być czy łopływem, czy odpływem.
Kierunek prądu w obrębie tego samego naczynia nie jest więc gały.
W naczyniach embrionalnych zmienia się on nieraz w krótkim czasie.
Również a dorosłej osoby zmiana kierunku prądu może często zachodzić zarówno w sieciach:ętniczych, jak i żylnych:w możliwości tej zmiany kierunku prądu w poszczególnych tragach można się dopatrywać istotnego znaczenia układu sieciowego.
Odmienną budowę mają tzw. sie ci dziw ne.
Sieć dziwna(rete mirabile).
Charakterystyczną właściwością sieci dziwnej jest to, że tętnica dzieli się na większą liczbę cienszych gałązek położonych gęsto obok siebie i nieraz iplotowato z sobą połączonych, które po krótszym lub dłuższym przebiegu znowu łączą się z sobą w jeden pień tętniczy.
Twory tego rodzaju-tętnicze sieci dziwne-występują u licznych zwierząt:u człowieka w jednym tylko narządzie, i tylko w postaci mikroskopowej, jako kłębuszki nerkowe.
Naczynie doprowadzające Odsd(tren)dzieli się na liczne pętle kłębuszka, a te łączą się znowu w naczynie odprowadzające Oda ejerens).
Naczynia doprowadzające i odprowadzające są typowymi naczyniami przedwłosowatymk dopiero naczynie odprowadzające dzieli się na naczynia włosowate.
Unaczmienie zrazików wątroby(t.
U)mogłoby być przykładem żylnej sieci d z i w n e j włączonej między żyłę wrotną a żyłę wątrobową, gdyby nie to, że tutaj naczynie odprowadzające, z, śródzrazikowa, wiedzie nie tylko krew żylną z z, wrotnej(doprowadzaną do sieci włosowatej zrazika przez żż, międzyzrazikowe), lecz również, choć w niewielkiej ilości, krew tętniczą(doprowadzaną z t. wątrobowej przez 11, międzyzrazikowe).
Jednak również w zrazikach wątroby sieć włosowata leży między dwiema żyłami.
Zbiorniki krwi.
Końcowa droga prądu krwi, która składa się z tętniczek, naczyń włosowatych oraz żyłek, ulega najsilniejszym wahaniom pod względem stanu wypełnienia.
Nie wszystkie rozgałęzienia końcowe mogą być równocześnie maksymalnie rozszerzone, ponieważ wtedy nie starczyłoby krwi do ich wypełnienia.
Ze względu na konieczność podziału krwi w ustroju naczynia narządów nieczynnych zwężają się, tak że tutaj krew zostaje zaoszczędzona i może być zużyta w miejscach nagłego zapotrzebowania, gdzie naczynia się poszerzają.
Żaden obszar nie może otrzymywać większej ilości krwi bez odebrania jej drugiemu.
Dzięki temu w miejscowym zwiększeniu zapotrzebowania unika się zwiększonej pracy serca.
Niektóre obszary naczyniowe, jak obszar ośrodkowego układu nerwowego, mają stałe zapotrzebowanie krwi, natomiast inne.
Jak obszary jelit, pod tym względem są bardziej elastyczne i z większą łatwością mogą pobierać i oddawać większe ilości krwi.
Oprócz naczyń jelitowych są jeszcze inne z b i o r n i k i, w których mogą się gromadzić pewne r e z e r w y k r w i.
Takimi zbiornikami są śledziona i wątroba, jak również skóra.
To magazynowanie i oddawanie krwi odbywa się przez miejscowe poszerzenie i zwężenie łoża prądu krwi, przy czym równoczesne zahamowanie odpływu żylnego może przyśpieszać i zwiększać proces pobierania krwi.
Spośród narządów magazynujących krew śledziona zajmuje odrębne stanowisko.
Około 48%krwi może być w niej zmagazynowane:krew ta jako ruchoma rezerwa może być odprowadzona do miejsca zapotrzebowania.
Tę(alce końcowe.
Zmniejszenie zawartości krwi w jakiejś okolicy ciała nazywa się niedokrwieniem miejscowym(endemia locdlis), zwiększenie-przekrwieniem-(hgper@eJ@OPod wpływem zimna występuje np. niedokrwienie skóry, pod wpływem ciepła-Jej przekrwienie.
Stałe niedokrwienie, które prowadzi do obumarcia danego obszaru, występuje wów*zas, gdy zaopatrująca go tętnica główna zostanie podwiązana, a krążenie poboczne jest niedostateczne.
Niedokrwienie miejscowe może też nastąpić, jeżeli tętnica główna zaop@ruiąca dany obszar zostanie zatkana zatorem(embolus).
Wtedy obszar ten ulega.
martwicy, jeżeli nie jest dostatecznie zaopatrywany przez krążenie poboczne, i powstaje zawał Gnfdrctus).
Jeżeli w stosunku do zapotrzebowania tkanki zespolenia są niedostatecznie rozwinięte, naczynie główne stanowi wówczas tzw. tętnicę końcową.
Tętnice końcowe rozgałęziają się drzewiasta(ryc, 90 b), natomiast inne rozprzestrzeniają się siatkowato.
Jednak istnieją liczne formy pośrednie, a zespolenia włosowate zawsze występują, choć pod względem czynnościowym mogą być niewystarczające.
Anatomia patologiczna opisuje.
-6-6 Embołus.
z.
Ryc.
90.
Schemat rozgałęzień tętnicy:d--rozgałęzienie siatkowate:b-tętnice końcowe(rozgałęzienie drzewiaste), jedna z nich zatkana(embolus), wskutek czego powstaje "zawał":wzorowane na Benninghofie.
zawały na podłożu tętnic końcowych przede wszystkim w śledzionie i nerce, również jednak w siatkówce, układzie nerwowym ośrodkowym, krezce jelita oraz w sercu.
Wypadniecie takiej tętnicy końcowej odcina cały przez nią normalnie zaopatrywany obszar od prądu krwi.
O ile zaczopowanie tętnicy końcowej jest szkodliwe, o tyle w warunkach normalnych zaopatrywanie przez nią tkanki jest korzystne:tętnica końcowa bowiem przypuszczalnie może najściślej dozować potrzebną ilość krwi:doprowadza dokładnie tyle, ile to odpowiada tkance.
Dlatego też tętnice końcowe znajdują się w najważniejszych narządach ustroju.
Krążenie czynnościowe i krążenie odżywcze.
W płucach i wątrobie poznano przykłady podwójnego zaopatrzenia-fizjologiczne zróżnicowanie krążenia.
Narządy te zawierają wielkie naczynia stanowiące krążenie czynnościowe, będące na usługach całego ustroju Owsa publice), oraz mniejsze, stanowiące krążenie odżywcze, zaspokajające potrzeby danego tylko narządu(bosa priictd).
Tutaj zawały mogą się zdarzać wtedy, kiedy układ jest uszkodzony czy to przez zastój krwi żylnej, czy przez zmiany zapalne narządu.
Mianownictwo.
W mianownictwie naczyń obowiązują następujące zasady ogólne:I Jeżeli tętnica dzieli się na dwie gałęzie różnej wielkości, gałąź słabsza otrzymuje nową IIBZWĘ, 2 W podziale na dwie tętnice tej samej grubości obie otrzymują nową nazwę.
3 Wielkie naczynia, zwłaszcza kończyn, często zmieniają swe miano w zależności od okolicy, w której biegną(np. t. podobojczykowa, pachowa, ramienna).
4 Nawet stosunkowo duże naczynia mogą nie mieć nazwy, jeżeli zaopatrują narząd mało zróżnicowany(np. mięsieńk w przeciwieństwie do tego nieraz bardzo drobne naczynia mają własne miana(np. oka czy ucha).
5 Żyły towarzyszące mają nazwę odpowiedniej tętnicy.
4 Żyły powierzchowne(skórne), a z głębokich tylko żyły samotne otrzymują odrębne 011808.
Odmiany naczyniowe.
Podobnie jak mięśnie, również naczynia krwionośne bardzo często różnią się od klasycznego opisu.
Odmiany żylne, jak to już zaznaczono, są przy tym.


eszcze liczniejsze niż tętnicze.
Zarówno tętnice, jak i ż 388 są zmienne pod względem swego początku czy ujścia, swej objętości, przebiegu, stosunku do tworów sąsiednich, rozgałęzień Bzy dopływów.
Wszystkie te rodzaje odmian stapowi 4 najliczniejszą kategorię odchyleń, rzadziej natomiast zdarza się gałąź dodatkowa, której w prawidłowym układzie się nie ąpotyka, jak również brak jakiegoś naczynia normalnie występującego.
Naczynia obwodowe, jak wiadomo, rozwijają się na podłożu sieci włosowatej i w swym zasadniczym planie są dziedziczne:powstawanie odmian tłurnasz)się rozwojem nietypowych dróg iJCCJ-Liczne postacie naczyń występujące u człowieka jako odmiany są tworami normalnymi w świecie zwierzęcym:tego rodzaju odmiany wskazują więc na ich charakter atawiityczny.
STRESZCZENTBTętnice(arteriae)i żyły(oende)służą wyłącznie do przewodzenia krwi:ich mikroikopowerozgałęzienia natomiast, naczynia włosowate(fasa cdpillaria), mając ścianę przepuszczalną, służą poza tym wymianie substand chemicznych i komórek krwi.
Bez względu na fizjologiczny skład krwi tętnice prowadzą krew z serca do obwodu, żyły-w odwrotnym kierunku.
Budowa ściany naczyń dostosowana jest do zadania, jakie spełnia naczynie.
Nie wszystkie tętnice mają tę samą budowę ściany, tylko zasadniczy plan budowy trójwarstwowejjest wspólny.
Błona wewnętrzna(tunice mtimO składa się z śródbłonka, wewnętrznej cienkiej warstwy komórek i składnika łącznotkaoł-owego zawierającego sieci sprężyste oraz tu i tam rozproszoną mięśniówkę podłużną(w aorcie):od błony środkowej oddziela tą błona sprężysta wewnętrzna(membrana elasticd i@erna).
Najgrubsza błona środkowa*unica media)w aorcie i pniu płucnym składa się z blaszek sprężystych, między którymi leżą nieliczne komórki mięśniowe gładkie(typ sprężysty):w mniejszych tętnicach zbudowana jest wyłącznie z okrężnie lub śrubowało ułożonej mięśniówki, w której mieszczą się delikatne włókna sprężyste(typ mięśniowr).
Od błony zewnętrznej oddziela ją niezbyt wyraźnie odgraniczona błona sprężysta zewnętrzna(membraną eluticdztrno).
Błona zewnętrzna, czyli przydanka(tunic@eaternc s. adreuitia), zbudowana test ze śrubowało ułożonych włókien klejodajnych oraz sieci włókien sprężystych.
Tętniczkami(artriolae)nazywa się najmniejsze naczynka tętnicze, których błona środkowa składa się jeszcze z cienkiej warstwy mięśniowej.
Naczynia przedwłosowate**sd precopil(aria)nie mają już ciągłej warstw:mięśniowej, ale tylko rozproszone komórki mięśniowe, ułożone pojedynczo lub grupami W odpowiadających sobie naczyniach ściana żył Jest ciensza niż ściana tętnic, ich irednica natomiast większa.
Z wyjątkiem wielkih żył i niektórych żył trzewi(np. dopływów z, wrotnej)dwie żyły towarzyszą jednej lęlricy(m. comitntes).
Są to żyły głębokie w odróżnieniu od drugiego układu żylnego, od w powierzchownych albo kornych(uv, cutmede), którym nie towarzyszą tęlWce Ściany wielkich żył położonych w pobliżu serca, w których ciśnienie krwi jest bardzo s@be, są napięte i nie zapadają się czy to w związku z ujemnym ciśnieniem w klatce piersiowej, czy wskutek połączenia z tworami sąsiednimi.
Żyły małe i średniej wielkości mogą pobierać duże ilości krwi zbiorniki krwi)i kurcząc się znowu odprowadzać je 4 o serca.
Trójwarstwowość budowy ściany żył jest mniej wyraźna niż tętnic, włókna sDóóżyste są rzadsze niż klejodajne Również mięśniówka jest słabsza niż w tętnicach, choć 8 żyłach średniej wielkości jest ona:zęsto dość silnie rozwinięta.
Szczególnie silna jest błona zewnętrzna.
Ponieważ prąd krwi w żyłach jest słaby, istnieją urządzenia, które go zabe*piecząją.
Do nich należą zastawki łrlne Odltulae venosae), przeważnie parami ustawione kieszonki półksiężycowate, które uniemożliwiają cofnie się krwi, pozostawiając drogę wolną tylko w kierunku do serca.
łasławki są zwłaszcza liczne w żyłach kończyn.
ObszBG o sutym zapotrzebowaniu kr@**zgowie)mają żyły ubogie w mięśniówkę, obszar?
Bardzo zmiennie wypełniające sKkrwią mają żyły obficie w nią wyposażone.
Naczynia zawłosowate(rasa postcdpil(ariet łbudowane są podobnie do naczyń włosowatych, 188984 większych rozmiarów W przekroił poprzecznym naczynia włosowate mier 84 przeciętnie 8-to pną długość ich Iochodzi do 50)pm.
W stanie spokoju wiele naczyń włoBowatyeh jest zamkniętych.
Scian 4.
1 A ćY.
ich składa się ze śródbłonka, do którego przylega błona podstawna z włóknami kratkowymkz zewnątrz przylegają luźno rozrzucone specjalne komórki, tzw perycyWKrwinkibiałe mogą czynnie emigrować przez ścianę naczynia włosowatego:bierne przenikanie krwinek czerwonych ma nazwę "diopedesis".
Małe naczynia naczyń(uasd udsorum)oraz drobne nerwy zaopatrują ścianę naczyń.
Skurcz naczyń wywołują włókna części współczulnej układu autonomicznego, rozkurcz-przypuszczalnie części przywspółczulnej.
Włókna czuciowe(ból naczyniowy)mają swe zakończenia głównie w błonie zewnętrznej.
Bezpośrednie połączenia-zespolenia tętnicza-żylne występują w wielu narządach umożliwiają one czasowe wyłączenie danego obszaru włosowatego z krwiobiegu Zamknięcie zespoleń tętnicza-żylnych odbywa się w ich części środkowej przeważnie przez specjalne komórki nabłonkowa-mięśniowe, które kurcząc się grubieją i zamykają drogę krwi.
Połączenia tętnicza-tętnicze(np. w nerce)występują w postaci tzw. sieci dziwnej(reje mirdbile)-splotu naczyniowego włączonego w przebieg naczynia.
Naczynia jelita, skóry, śledziony i wątroby mogą magazynować krew i oddawać iąw miarę potrzeby do krwiobiegu.
Zmniejszenie dopływu krwi do pewnego obszaru ciała nazywa się niedokrwieniem miejscowym(endemia localis), zwiększenie-przekrwieniem(hgperdemia).
Naczynia zespoleniowe(rasa anastomoticd)są to połączenia odgałęzieńJednego lub sąsiednich pni naczyniowych:naczynia poboczne O@s@coVa(era@aJsą zespoleniami, które biegną bocznic od pnia głównego i równolegle do niego.
Jeżeli pień główny zostanie podwiązany, naczynia poboczne mogą wytwarzać krążenie poboczne.
W razie zaczopowania tętnice końcowe nie są w stanie zachować przy życiu swego obszaru zaopatrzenia z powodu niedostatecznego rozwoju krążenia pobocznego.
Niektóre narządy mają krwiobieg podwójny, czynnościowy Odm publice)oraz odżywczy(fosa pritdtc)Przykładem takich narządów są płuca oraz wątroba.
Gałęzie boczne rozpoczynają się krótkim stożkiem początkowym.
Silniejsze gałęzie boczne odchylają pień w kierunku przeciwnym.
Większe pnie leżą po stronie zginaczy stawów:położenie to chroni naczynia przed nadmiernym rozciąganiem.
UKŁAD NACZYŃ TĘTNICZYCH.
ROZWÓJ Nacz 3 nia tętnicze zawiązują się w końcu 3 tygodnia życia płodowego:1)w ścianie pęcherzyka żółtkowego, 2)w mezenchymie kosmówki, 3)w mezenchymie ciała zarodka i 4)w szypule brzusznej.
W tym też okresie tempo wzrastania i różnicowania zarodka Judzłiego jest bardzo szybkie.
Wymaga to zorganizowania układu krwionośnego w celu Bostarczenia tkankom zarodka substancji odżywczych i tlenu czerpanych z krwi maOiWOm też czasie zawiązuje się serce, a wkrótce potem naczynia krwionośne łączą się 88 ę 4 zv sobą i z sercem w jeden układ krwionośny rozpoczynający swą pracę Pierwsze naczmia krwionośne uwzględnione były już w tomie 1.
Obecnie zostanie omówiony nieco bardziej szczegółowo rozwój naczyń wewnątrzzarodkowycheaczmiate, podobnie jak naczynia zewnątrzzarodkowe, powstają z angioblastu, @miany komórek mezenchymy.
Komórki te łączą się w sznury, które następnie przełBzłałcJąsię w cewy(ryc, 91)a wyściełające je elementy-w płaskie komórki śródbłonka W@o(helium).
Tak utworzone pierwotne naczynia krwionośne łączą się między sobą 8 Pierwotną sieć naczyniową tworzącą po połączeniu z sercem zamkoęG uł 8 a 4 ce@896 enaczynia, które powstają w miarę wzrastania zarodka, powstają tuż przez p@zKowanie(ryc BZjWżnicowanieposzczególnych części pierwotnej sieci naczyniowej kierowane jest przez Bóe(e czjoników:1)przez czynniki dziedziczne wytyczające drogę naczyń, 2)przez bu 4 ow*ł W 8@ę narządów, do których naczynia te wnikają, i 3)przez charakter ciśnienia łórostaWcznego i hydrodynamicznego krwi płynącej przez naczynie Czynnik len łBeżny jest od pracy serca jako motoru tłoczącego krew do jednych naczyń(tętniczych)ł@4 cego ją z innych(żylnych).
Warunki ciśnienia wywierają swój kształtujący, mor.


ągenetyczry wpływ głównie na elementy mezenchymy otaczającej naczynie i tworzącej ąÓo osłonki z elementów łącznotkankowych oraz mięśni gładkich.
*ad n*cz*ń*c*ch roz*u*s*z*ch e*e*e*w p*erwo*s*ec*naczy*owet:ąrodka, do których serce wtłacza krew poprzez pień tętniczy(truncus arteriosus)kierowany dogłowowo.
Rozwidlony koniec pnia przechodzi w parzystą aortę wstępującą aorta aseendens s venml@h obie one wnikają do łuków skrzelowych I(żuchwowych), ńegną w nich jako łuki tętnicze I Buki aorty), następnie kierują się do tyłu i wzdłuż struny jrzbietowej biegną po obu Jej bokach Jako parzysta aorta zstępująca(aorta lescendens s. dorsolis).
Naczynia te oddają po drodze tętnice żółtkowe(orterideitellinde)do pęcherzyka żółtkowego, końcowe zaś odcinki aort przechodzą w 1 ę 1 n i ce iępk owe(merioe umbilioles), wychodzące przez szypułę brzuszną, a następnie.
*u*us'a li a moi deus.
V, umbllicalis.
Aa, umbilicales(.
Naczynia i wysepnikrwiotwórcze na pęcherzyku żółtkowym.
a, wtellinai Aorta hynierłe 3 orsa@srięrwOWBł""'i c i i Vs.
Rynien ka*ow*.
'Serce.
pęcherzyku żółtkowym:wzorowane na lngallsie.
biegnące przez pępowinę do kosmówki.
W swym odcinku środkowym obie aorty zstępujące łączą się wkrótce w nieparzystą aortę zstępującą.
Łuki tętnicze.
Wkrótce po utworzeniu się łuków tętniczych I i w łukach skrzelowych li(gnykowychji Ul powstają łukitętnicze li IT, łączące rozszerzoną w w o r ek a ort o wy(saccus dorticus)część końcową pnia tętniczego(ryc, 94 a)z aortami zstępującymi.
Wkrótce potem łuki tętnicze I i U zanikają(ryc, 94 b), natomiast w następnych łukach skrzelowych.
Łuki tętnicze to.
Kieszonki s-'skrzelowe.
Os 6\'SP'A, pulmonalis ded.
Przełyk Żołądek Dwunastnica A, wellina dext.
Moczowód--ssec.
e.
Aorta ascendens.
-Truncus arteriosus.
Zawiązek płuc.
-Pęcherzyk żółtkowy.
'@--Omocznia-A, umbilicalis de-t.
-Błona stenowz.
Jelito ogonowe Ryc.
93. Cewa pokarmowa i układ tętniczy 4 run zarodka.
Widok ze strony prawej:wg modelu Misa.
pojawiają się łuki tętnicze IV, szybko zanikające łuki V i łuki VI.
W ciągu dalszego rozwoju worek aortowy ulega rozszczepieniu w kierunku pnia tętniczego, co przedłuża obie aorty wstępujące.
W ślad za tym rozszczepia się również pień tętniczy na pień aorty ostatecznej i pień tętnicy płucnej połączony z łukami tętniczymi VI, dającymi odgałęzienia do płuc.
Łajki tętnicze ID utworzą teraz 11, szyi ne we w nętr z ne(da, cdrotides internae), wydłużające się w kierunku mózgowia i zużytkowujące w tym celu również początkowe odcinki aort zstępujących:przez pączkowanie utworzą one 11, szyj ne w s po In e(ad.
carotidescommunes)oraz 11, szyj ne z ew nętr z ne(od, carotides eatrnde), natomiast dalsze grzbietowe odcinki łączące łuki Ul i IV zanikają.
Łuk tętniczy W lewy utworzy ostateczny lu k a o r 1 y(drcus aortae), prawy natomiast stanie się odcinkiem początkowym prawej t. podobaj czykowej(a, subclotiddeatra).
Jego bezpośrednim przedłużeniem poniżej tego łuku jest część aorty zstępującej prawej, do tego jednak tylko miejsca, gdzie odchodzi od niej jej gałązka segmentalna-późniejsza obwodowa część t. podoboiczykowej, biegnąca w kierunku kończyny górnej.
Poniżej jej odejścia aorta zstępująca prawa zanika aż do miejsca zespolenia się z aortą zstępującą lewą.
Część aorty wstępującej lewej leżąca poniżej łuku W przedłuża łuk aorty w kierunku serca, odpowiednia zaś część aorty wstępującej prawej tworzy tętniczy p i e ń ramie rn o-gł o w o w y(truncus brachiocephdlicus).


Qs.
9.
'sb 93-śg F W Ci.
*******S'GĘ ś.
s. ś(1 ł KW Ci Pó 3'ąśJ Q Xr.
3 Q 96.
s ęś, yi FĘ'w-.
42 ł 4 fa Q.
es Ę.
Q Qrd 2 x(**X fet iX.
rsśQ 4 żQ eś.
jet 4 Fs 14 cj:.
oj są'Kę E:ci 46.
48 ci 4:f(a g 4 ż**.
Q rłcją ci b'e'vł.
Qbo 44 k Qcj Ę'Bet'FI Q.
4 ł**Fe ęcj łj'S 35-cj!j jj-Fł.
b 4 sżj 8 ęteł *Fł.
Oba łuki tętnicze VI powstają w VI łukach skrzelowych(płucnych)i oddają gałęzie do płuc.
Gałęzie te powstają nawet wcześniej jako odgałęzienia płucne worka aortowegoi dopiero później łączą się z łukamitętniczymi VI, staiąc się ich gałęziami jako 1 t. p ł u c n e(ad, pulmondles), prawa i lewa:ich wspólny odcinek początkowy tworzy p i e ń p ł u c n y(truncus pulmondlis).
W ciągu dalszego rozwoju łuk tętniczy VI lewy przekształca się w duży przewód tętniczy(duchs arteriosus s.
Batalii), prowadzący krew z pnia płucnego do aorty zstępującej.
Odpowiedni odcinek VI łuku tętniczego prawego zanika.
Gałęzie grzbietowe aorty zstępującej(ryc, 96, 90 powstają jako tętnice segmentalneodchodzące symetrycznie po obu stronach w liczbie 30 par.
Początkowo kierują się one ku cewie nerwowej, następnie oddają szybko rosnące g a ł ę z i e b o c z n e, wnikające między.
Fccberzyk słuchowy ć.
Aorta ascendens.
yertebralis-.
cdrobs rt-.
cerebr art. --\--. . . . . . .
8, yeIebraVs.
ophtłalmicaPęcherzyk oczny Żuchwa(runcus drteriosusJelito ogonowe*Frzewćd śtódrerczaóortaterminalis A, umbitcals.
Przewód umcczri.
sć-će-8'ś-86.
ćc.
:y'v.
I'ruocus 9.
Buli, :y:.
-)ŻćtytBzek ltzustktzaw***zek WitrcbAa, wlelhna-Przewćazóiłkcwu-te ttowęPOPćOlPt, **iłrl*Jeita ty**e.
Ryc.
95. Układ tętniczy u 5 mm zarodka.
Widok ze strony lewej:wzorowane na lngallsie.
Galiż grzbietowa aorty.
-Nerka.
-Zawazek.
-Gałąź boczna aorty.
elito.
3 hnt.
Gałąź itrzwsznia aorty.
Gcłiż boczna.
Ryc.
96. Schemat układu gałęzi aorty zstępującej zarodka.
Przekrój poprzeczny.


iity i dalej w boczną i przednią ścianę ciała.
W okolicy klatki piersiowej przekształcają one w 11, międzyżebrowe(da, intercos(oles), niżej w 11, lędźwiowe(da.
ibo(esJąokolicy szyi gałęzie grzbietowe aorty tworzą podłużne zespolenia(ryć, 97)przeksztaljcesię w 11, k re gow e(ad, tertebrd(es):tętnice te oddzielają się następnie od aort, towując z nimi łączność tylko przez siódme tętnice segmentalne-późniejsze 11.
obojczykowe.
Tętnice kręgowe odchodzą więc ostatecznie od 11, podobojczykowych, gą ku podstawie mózgowia, gdzie łączą się z samodzielnie powstającą nieparzystą od sławną(c, basilaril.
Ta z kolei dalej ku przodowi rozwidla się i jako t. tył n a zgu ta, cerebri pas(J tworzy tylną część koła tętniczego mózgu(circulusrmosus cerebrik część przednią koła tworzą gałęzie t. szyjnej wewnętrznej.
łalęzie boczne łączą się swymi końcami obwodowymi, tworząc zespolenia podłuż późniejsze 11, piersiowe wewnętrzne(od, łhoracicde internoe)oraz iabrzuszne górne i dolne(ad, epigdstricae sup, et inń:ryc.
97).
Circulus arteriosusA, carots im.
A, caroris cd.
A, carots communisArcus aortaeTruncus pulmonalis 4 aga A, subelawa A, rhoracira im.
A, epigastrica sup.
A, epigasmca im.
A.
Taca ext.
A, iliaca irt.
A, basilaris.
-A, yertebralis.
A, segmertalis.
Truncus costoce ruje a lis.
Aa, intercostales.
Aa, lumbales.
A, iliaca communis A, sacralis mediana.
W.
Bozwói gałęzi grzbietowych aorty zstępującej.
Widok ze strony lewej.
Schemat wzorowany na Areyu.
lezie boczne aorty zstępującej początkowo są naczyniami metamerycznymi zaopatłmipranercza.
Później część ich zanika, z pozostałych zaś powstają parzyste tętnice onowe, nadnerczowe, jądrowe lub jajnikowe i nerkowe.
lezie brzuszne aorty zstępującej powstają z tętnic żółtkowych, później przekształchsię w tętnice nieparzyste:pi eń trzewny(truncus celiacus), t. k re z k ow ą ą i dolną(a, meseruericd sup, et infJ.
Tętnice kończyn górnych rozwijają się z pierwotnej sieci naczyniowej utworzonej przez kilka tętnic segmentalnych wrastających w zawiązek kończyny.
Z sieci tej wyodrębnia się, szybciej się rozwua i przyjmuje krew z naczyń sąsiednich 1 r a m i e n n a(a, bnchiolis), będąca przedłużeniem t. pachowej(a, daj(Idris)odchodzącej od t. podobało z y k o w e j ta, rubelamd).
Z gałązek pączkujących z tętnicy ramiennej kształtują się inne tętnice kończyny górnej w sposób przedstawiony na ryć, 98(szereg górny).
A, ischiadica.
*bracna*is.
A mediand.
-A, interossea.
A.
Taca cd.
A, femoralłs.
A, tbiaiis ant.
A, ischiadica-.
splot story.
A, radialjs.
--A, ulnaris.
-*, *diana.
Być.
98. Rozwój tętnic kończyn.
A, iemoralis.
-aa, digitales-.
A, tibialis ant.
aa, digi*a*es'.
*radi**i*.
a, ulnaris.
A, radialis.
*i*ig*e**.
A, tbialis am.
Arcus plantaris'.
A brachialis.
A, ulnaris.
A, mediana.
8 A, irterossea.
Aa, digitales.
-A, glutea jot.
--A, poplitea.
-A, tbialis post.
-A, peronea.
:w szeregu górnym-kończyny górnej, w szeregu dolnym-kończyny dolnej.
Tętnice kohczm dolnych rozwjjąją się z gałązek t. kulszowej(a, ischiodicd)odchodzącej od t. biodrowej wewnętrznej(a, illidcd int)i z t. udowej(a, femordlia)stanowiącej przedłużenie t. b to dr o w e j ze w nę 1 r z n e t.
Sposób ich kształtowania się przedstawia szereg dolny ryc.
98.
Tęwice pępkowe(ad, umbilica(es)są początkowo przedłużeniem obu aort zstępujących.
Po zespoleniu ostatnich w naczynie pojedyncze, tętnice pępkowe odchodzą od niego powyżej odcinka końcowego-aortyogonowei, później zwanej t. krzyżową pośrodkow ą(a, sacrclis mediano).
Od każdej tętnicy pępkowej odchodzi następnie t. biodrowa zewnętrzna(a, iliacaeatrndjiniecoponiżej t. biodrowa wewnętrzna(a, i(idea interno).
Później silny rozrost tej ostatniej powoduje, że w skład jej wejdzie początkowy odcinek tętnicy pępkowej pierwotnej, tętnicą zaś pępkową ostateczną stanie.


wdemek poniżej pierwotnego odejścia t. biodrowej wewnętrznej:innymi słowy, tętnica pkowa staje się teraz odgałęzieniem t. biodrowej wewnętrznej.
Po urodzeniu się płodu nice pępkowe zarastają i w większości przekształcają się w więzadła pępkowe zy ś r o ds o w e(W. umbilicwWa medidlid).
rąrxacz xaążrsw naucoP i e ń p łucny wraz ze swym końcowym rozwidleniem, 1 ę tn i c ąiueną prawą i lewą oraz ich gałęziami prowadzi krew żylną prawej komory serca do obu płuc.
Pod względem zawartości są to zewody żylne, pod względem początku, przebiegu i budowy-naczyatętnicze.
Ściana tętnic płucnych jest znacznie ciensza od ściany odpowiedniej ielkości tętnic krążenia wielkiego.
Grubość ściany pnia płucnego most około I mm, natomiast grubość ściany części początkowej aorty niej więcej 1, 5 mm.
Różnica ta ma związek ze znacznie mniejszym mieniem krwi w tętnicach płucnych, które wynosi tylko około%.
-Kmienia w tętnicach ciała.
Do opisu pnia płucnego oraz obu tętnic płucnych dołączony został opis je zadła tętniczego, pozostałości płodowego przewodu tętnicze, łączącego miejsce rozdwojenia pnia płucnego lub tętnicę płucną lewą aikiem aorty.
Pień i tętnice płucne Pień płucny(truncus pulmonclis).
W przedłużeniu stożka tętniczego miary prawej pień płucny r o z p o czyn a si ę trzema wypukleniami, tłokami pnia płucnego(sinus trunci pulmonalis), które odiwiadajątrzem płatkom półksiężycowatym zastawki pnia płucnego.
ektórzy autorzy zatoki te, podobnie jak zatoki początku aorty, obejuiąwspólną nazwą opuszki pnia płucnego(bulbus trunciJmonolis).
Pień płucny przebiega skośnie z dołu ku górze, ze strony awej w lewą i z przodu ku tyłowi.
W całości zatacza on słaby łuk dęsłością skierowany ku tyłowi i w stronę prawą.
Średnica pnia znosi przeciętnie około 30 run, średnia długość, przez różnych autorów dawana bardzo różnie, waha się w granicach od 40 do 60 mm.
Pień geny, prawie w całej swej długości objęty workiem osierdziowym, dja się dokoła aorty wstępującej, układając się najpierw do przodu od:i, a następnie po jej lewej stronie:po dojściu prawie do wklęsłego zegu łuku aorty rozdwaja się na silnie rozbieżnie skierowane lezie końcowe, t. płucną prawą oraz t. płucną lewą, zaopagąceodpowiednie płuca.
Połajecie Z trzech wielkich pni naczyniowych położonych na podstawie serca:żwogigórnej, aorty i pnia płucnego, ostatni leży najbardziej na lewo i najbardziej Werzchownie.
Rozpoczyna się on na wysokości przyczepo mostkowego trzeciej lewej ząstki żebrowej i tworzy część spirali, której bezpośrednim przedłużeniem jest t. płucna IWB.
D o p r z od u poprzez osierdzie pień płucny graniczy z opłucną i płucem lewym.
Ku ty I o w i przylega on najpierw do aorty wstępującej, a wyżej do lewego przedsionka, od którego dzieli go tylko podwójna blaszka surowicza ograniczająca zatokę poprzeczną osierdzia.
Po stronie lewej pień płucny graniczy z uszkiem lewego przedsionka oraz z t. wieńcową lewą, której początek znajduje się ku tyłowi od pnia.
8, carots communis ded, et y, iugularis im. dext.
4, eteesubclawazew Truncusbrachi ocephalicusV, brachiocephalica-dext, et sin.
V cara sup.
Bronchus lobaris sur, dext.
Au licu la dext.
Bronchus lobarismed.
deat.
Bronchus lobarisinf, dext.
Sulcus coronarius.
Ventricu lu s dext.
Trachea.
A, caroOs communis sin, et v, iugularis int, sin.
Z I A, et y, subclawa sin.
Vcus aodaeLig, arteriosum-A, pulmonats sin.
Fe Bronchus lobaris.
gs--Truncus puimonalts.
*sup, s*n.
--Bronchus lobaris Inc sin.
-Auricula sin.
--Sułcus interyeolricularis ani.
--Vertriculus sin.
Ryc.
99. Serce i wielkie naczynia.
Widok od przodu.
Po stronie prawej pień płucny graniczy z aortą wstępującą(która u swego początku przylega do jego powierzchni tylnej), złączoną z nim luźną tkanką łączną, poniżej zaś z uszkiem prawym oraz z początkowym odcinkiem t. wieńcowej prawej(ryć.
581.
Górny koniec pnia płucnego sięga prawie do wklęsłości łuku aorty na wysokości czwartego-piątego kręgu piersiowego i na tym poziomie dzieli się na tętnice płucne.
Część powierzchowna splotu sercowego leży powyżej rozdwojenia, między nim a łukiem aorty.
Rzut pnia płucnego na przednią ścianę klatki piersiowej sięga po stronie lewej od przyczepo mostkowego trzeciej chrząstki żebrowej do przyczepo mostkowego drugiej chrząstki:odpowiada więc przedniemu końcowi drugiej przestrzeni międzyżebrowej Oyc.
72)i sąsiedniej części mostka, od których dzieli go poprzez osierdzie worek opłucnej i lewe płuco.


iłuena prawa 0, pulmondlis deztra).
Grubość t. płucnej prawej i 24 mm)jest nieco większa niż lewej(20 mm).
Długość obu tętnic ych aż do odejścia ich pierwszych gałęzi jest bardzo zmienna ązku ze zmiennością tych gałęzi.
Często obie tętnice są tej samej ści(około 35 mm), często prawa jest dłuższa i mierzy mniej więcej.
:ntriculus sin.
Sulcus.
antriculdris*osr.
A, carotis communis sin, et v, iugularis im. sin.
4, e?k subclawa sin.
Arcus euOacA.
pulmoralis sin.
*ch us 3 OS SUO.
ST.
BronchusYarisim, sin, . pulmorales sin.
et y, iugularis jot deXl.
-Tru ncus brach ioceph a licu s.
V, caya sup.
--V, caya inf.
-Bronchus łobaris sup, dext.
-A, pulmooelis det.
W. pulmonales deXt.
-Bronchuslobaris med, dext.
-*chus lobaris irf, dext.
Venmculus ded.
Ryc.
100. Serce i wielkie naczynia.
Widok od tyłu.
m Kąty odejścia obu tętnic od pnia są odwrotnie proporcjonalne do(rubośck ciensza tętnica lewa silniej się odchyla(mniej więcej Wól od przedłużenia pnia niż prawa(mniej więcej o 451.
T. płucna a kieruje się poziomo ze strony lewej w prawą oraz nieco od przodu vłowi do prawego płuca(t.
U).
Leży ona ku tyłowi od aorty bulącej i z, głównej górnej oraz do przodu od prawego oskrzela.
błucra lewa(a, pulmondis sinistrd)kieruje się ku górze, ku tyłowi stronę lewą do płuca lewego, przebiegając do przodu od aorty.
zstępującej oraz oskrzela lewego.
Jak już zaznaczono, jest ona nieco ciensza od tętnicy prawej i nieraz krótsza od niej.
O rozgałęzieniu tętnic płucnych na płatowe, segmentowe itd. mowa była w tomie 8.
Więzadło tętnicze(ligamentum crteriosum'), pozostałość płodowego przewodu tę 1 niczego(duchs drteriosus), jest włóknistym pasmem łącznotkankowym 5-10 run długim, 3-4 mm szerokim.
R o z p oczynasię ono na górnej stronie podziału pnia płucnego, czy też częściej na początku t. płucnej lewej, biegnie nieco skośnie ku górze i w stronę lewą i kończy się na powierzchni dolnej łuku aorty w miejscu przejścia łuku w aortę zstępującą.
Więzadło tętnicze nie jest objęte workiem osierdziowym, leży na zewnątrz od niego, tylko początek więzadła jest przeważnie włączony w przyczep osierdzia do pnia płucnego(ryć.
35).
Więzadło tętnicze położone jest głęboko między obu wielkimi naczyniami, do których się przyczepia, i w celu uwidocznienia go należy równocześnie unieść ku górze łuk aorty i pociągnąć ku dołowi pień płucny.
Jest ono otoczone tkanką łączną obficie wyposażoną w komórki tłuszczowe.
Do przodu oraz po stronie prawej więzadło tętnicze graniczy z częścią powierzchowną splotu sercowego, ku tyłowi z oskrzelem lewym, po stronie lewej z lewym n. krtaniowym wstecznym oraz z lewym n. błędnym.
W życiu płodowym więzadło tętnicze jest otwartymnaczyniem-p r z e w o d e m 1 ę tn te z y m(dumna drtriosus), biegnącym w przedłużeniu pnia płucnego(ryć.
IOI), natomiast obie późniejsze tętnice płucne pierwotnie są małymi gałęziami bocznymi, które prowadzą tylko niewiele krwi do płodowego płuca.
Główna masa krwi z komory prawej kieruje się natomiast przez przewód tętniczy do aorty płodu.
Po urodzeniu komunikacja ta zanika:wraz z pierwszym oddechem krążenie płucne nie może już być pominięte:prąd krwi płynący pniem płucnym odwraca się od przewodu tętniczego i zmierza ku płucom.
Wkrótce po urodzeniu zarasta przewód tętniczy przez bujający śródbłonek i tkankę łączną.
Zamknięcie światła rozpoczyna się w środku długości przewodu i stąd przedłuża się ku obu końcom.
Zarośnięcie ukończone jest zwykle w końcu 3 miesiąca życia, całkowite zaś przekształcenie w powrózek włóknisty odbywa się później, w dłuższym czasie.
Niezbyt rzadko zachowuje się potem jeszcze drobne światło:natomiast zupełnie otwarty przewód tętniczy, który powoduje zaburzenie zaopatrzenia naczyniowego, zdarza się rzadko:może on być podwiązany w czasie zabiegu chirurgicznego.
Unerwienie.
Pień płucny oraz 11, płucne prawa i lewa są unerwione przez splot sercowy@lezus cdrdidmu)oraz częściowo bezpośrednio przez nerwy sercowe odchodzące od części szyjnej pnia współczulnego.
Olmlaó Odmiany pnia płucnego zdarzają się przeważnie jako znaczne zaburzenia rozwojowe, które zwykle występują w kombinacji z innymi zaburzeniami, zwłaszcza serca.
:s. ligdmen(urn Batalii.
Aorta'descendens 8 Ductus aneriosus.
*tu n*s pulmonalis.
Ryc.
101. Serce siedmiomiesięcznego błodu(paw.
28), .
159.


lec jest wtedy tak dalece spotworniałe, że osoboK nie może długo pozostawać przy lu.
Opis takich zwyrodnień wykracza poza ramy naszego podręcznika.
Przykładowo ko można wspomnieć o braku pnia płucnego lub silnym jego przewężeniu, braku t. ienei prawej itd.
U d orosłego właściwe odmiany pnia płucnego i obu jego gałęzi są rzadkie.
Pień jeny może oddawać trzecią t. wieńcową zespaliącą się z 11, wieńcowymi aorty lub może*palać się z t. podobqjczykową prawą i z łukiem aorG T. płucna lewa może wysyłać gałąź i, podobojczykowej tej samej strony.
Znany jest również przypadek, w którym t. płucna twa oddawała gałąź do pnia ramienna-głowowego.
Z mniejszych odmian można wspomnieć o dwóch samodzielnych gałęziach szczytowych niast jednej, odchodzących z t. płucnej prawej do prawego płata płucnego górnego:mana ta nie jest bardzo rzadka:AdachP na 40 zwłokach stwierdził ją 5 razy.
Do bardzo dkich odmian natomiast należy tzw. gałąź przedoskrzelowa, o której również pisze achi.
Jest to pierwsza gałąź odchodząca z t. płucnej lewej przed jej skrzyżowaniem iskrzelem głównym.
Biegnie ona jako długie silne naczynie wzdłuż powierzchni:edniej oskrzela głównego i dzieli się na dwie gałęzie dochodzące jedna do górnego, iga do dolnego płata.
Co się tyczy odmian przewodu tętniczego, to może on być podwójny lub zupełnie może brakować.
Może prowadzić do pnia ramienna-głowowego, a nawet do t. podobojkowej lewej.
Streszczenie.
Pień płucny Oruncus pulmondlis)wychodzi ze stożka tętniczego prawej komory serca id łukiem aorty dzieli się na t. płucną prawą i lewą(@pulmonalis deatro et sinista).
T. ima prawa biegnie ku tyłowi od aorty wstępującej i z głównej górnej oraz do przodu od twego oskrzela i kieruje się do wnęki prawego płuca T. płucna lewa biegnie do przodu aorty zstępującej i lewego oskrzela do wnęki lewego płuca.
ś miejsca rozdwojenia pnia płucnego lub też z lewej t. płucnej odchodzi więzadło nicze(ligomentum drtriosum), które przyczepia się do wklęsłego brzegu części icowei łuku aorty.
Więzadło to jest pozostałością przewodu tętniczego(ductus arterio), który łączy w krążeniu płodowym pień płucny z aortą z wyłączeniem krążenia cnego, wówczas jeszcze nieczynnego.
ręrxacs xaążzma wuumcoAorta Początek, przebieg, koniec.
Aorta(aeiro s unoszę w górę, dżwimĘ, czyli tętnica główna jest wielkim pniem, od którego ododząwszystkie naczynia doprowadzające krew utlenowaną do całego woju.
Aorta ma kształt długiej laski pasterskiej z zaokrągloną rączką.
osoby żywej daje się bezpośrednio rozpoznać zarówno w obrazie dgenowskim, jak i przez wyczuwanie jej tętnienia.
Aorta rozpoczyna się w przedłużeniu stożka tętniczego komory@h w śródpiersiu przednim ku tyłowi od trzonu mostka w s 1 ę p u j ea ku górze(5-7 cm)i nieco w stronę prawą, a następnie zatacza ł u k tyłowi i w stronę lewą nad korzeniem lewego płuca.
Kieruje się tu ona.
Ad a chi B.
, Dąs Artemensystem der Japaner.
Krato 1928.
Nazwa wprowadzona przez Arystotelesa:według niego aorta dźwiga serce.
ze śródpiersia przedniego do tylnego na lewą stronę kręgosłupa, który osiąga na poziomie trzeciegoczwartego kręgu piersiowego.
U zdrowego silnego człowieka najwyższy punkt łuku leży ku tyłowi od rękojeści mostka w płaszczyźnie pośrodkowej o 2-3 cm poniżej jego górnego brzegu.
U ludzi starych wraz z ogólnym opuszczeniem się trzewi łuk może zstępować znacznie niżej(p. dalej).
Z końcowego punktu łuku ściśle przylegając do kręgosłupa aorta mniej więcej prostolinijnie z s 1 ępu j e do rozworo aortowego przepony, przesuwając się z powierzchni lewej trzonów kręgów bardziej na ich powierzchnię przednią.
Przez rozwór w przeponie aorta dostaje się do jamy brzusznej, staje się ciensza, gdyż oddaje tu liczne grube gałęzie i pozornie kończy się na wysokości dolnej trzeciej części trzonu czwartego kręgu lędźwiowego, wysyłając dwie grube, symetryczne 11, biodrowe wspólne.
W rzeczywistości aorta tutaj się nie kończy i 11, biodrowe wspólne nie są jej gałęziami końcowymi:aorta przedłuża się bowiem w znacznie słabsze nieparzyste naczynie, t. krzyżową pośrodkową(o, sdcralis mediana), biegnącą na powierzchni miednicznej kości krzyżowej aż do końca kręgosłupa.
U zwierząt ogoniastych tętnica ta jako t. ogonowa(a, caudalis)również pod względem swej grubości jest bezpośrednim przedłużeniem aorty:wraz z zanikiem ogona staje się tętnicą niewielką.
Tętnice biodrowe wspólne nie są więc ściśle biorąc gałęziami końcowymi i miejsce ich odejścia na czwartym kręgu lędźwiowym niesłusznie nieraz dla celów opisowych nazywane jest punktem rozdwojenia aorty.
Miejsce to w rzucie na przednią ścianę brzucha odpowiada mniej więcej pępkowi:dokładniej-jest ono położone nieco niżej od pępka i nieznacznie w lewo od niego.
U osób niezbyt otyłych tętnienie aorty daje się wyczuć w brzusznej części, jeżeli w pozycji leżącej na grzbiecie i rozluźnionych mięśniach uciskać na powłoki brzuszne i przez nie na naczynie, które przyciska się do kręgosłupa.
Silnym ruchem można czasowo nawet zahamować prąd krwi, tak że nie dochodzi on do kończyn dolnych.
Właściwości fizyczne.
Aorta wyjęta z ciała jest krótsza i ciensza niż w warunkach normalnych.
Tak jak wszystkie tętnice znajduje się ona w ustroju w stanie rozciągniętym zarówno w kierunku długościowym, jak i promieniowym i jej składniki sprężyste są stale napięte.
Rozciągnięcie promieniowe powodowane jest bocznym uciskiem krwi, napięcie podłużne-różnicą wzrastania:w stosunku do kręgosłupa, jak i ściany tułowia, aorta wzrasta bowiem powolniej(podobnie jak rdzeń kręgowy):u dorosłego widoczne to jest np. w przebiegu segmentalnych tętnic międzyżebrowych, które początkowo pod prostym kątem odchodzą od aorty, u dorosłego zaś w obrębie klatki piersiowej przybierają kierunek wsteczny(ryc.
101.
Prąd krwi działa na cewę, w której przepływa, starając się ją wydłużyć, równowagę zaś utrzymuje napięcie podłużne.
Z wiekiem sprężystość się'zmniejsza, wydłużające działanie prądu krwi zdobywa przewagę:napięcie podłużne zanika i cewa aortowa wydłuża się, a nawet zamiast prostolinijnego może przybrać przebieg wężowaty.
Budowa i czynność.
Budowa ściany aorty dostosowana jest do jej czynności.
Jej błona środkowa, podobnie jak błona środkowa tętnic płucnych, składa się, jak opisano poprzednio, z nieskończonej liczby blaszek sprężystych oraz położonych między nimi gładkich komórek mięśniowych.
Z powodu wielkiej przewagi składników sprężystych aorta stanowi typ spr pżys ty tętnic:u psa np. aorta jest dziesięciokrotnie bardziej rozciągliwa niż tętnica udowa.
W małych i częściowo średnich tętnicach błona środkowa składa się prawie wyłącznie z mięśniówki okrężnej, w której leżą tylko drobne włókna sprężyste:tętnice te, w przeciwieństwie do typu sprężystego, stanowią tzw. typ mięśniowy.
W aorcie, jako wielkiej tętnicy typu sprężystego, czynność komórek mięśniowych.
:Reicher M.
, Prace Tow.
Przyjaciół Nauk w Wilnie.
Wydział matematyczno-przyrodniczy, t. VII.
IRI.


spiających się do włókien sp(, p nie polega na zwieraniu naczynia, lecz na vaniu napięcia ściaW.
JeJ 6'?
Ęg 34 ci.
""**, ??%łYóhyYŃĘ Ę 9 Qaęą yĘP 9?
98963 ÓFY To 4 silniejszym ciśnienieą(*w*śnio***z*m*, na*m*a*z*ą***e*p*hn***ej***z***b*g. po**się zwęża, równoeząęjw jj 99 śK Ę'gąj(g. .
?"V'g"Z?'?ćW Ńó?
ŃŃ ŃŃ?????
wnowana w aorcie i wyzyskag"*****w chwili diastoli.
Powyższa czynność aorty Iza się w kierunku Jej końcg'?
is bra-halicus.
enaens--.
Aorta-, sndens.
***i***.
-lsthm u.
Rozae 8 gprtgcj.
Ryc.
102.
Gęstość składników sprężyshssn.
Web w ścianie wielkich tętnic zaznaczona różnym nasileniem barwy:wg Benninghofa.
98(Aorta dzieli się n pjj odcinkoów:odróżnia się:część 9914948964)czj 8@, gyŃ WsTęDu 5 ącą(pers oscendenss@or(o oscendens), j, gj, ąorty(ar:cus aortae)i część 9149489(36, cz 38 B g. ją zstępuj ącą(pars descendens 49969@e 4 ce@e@s), kĘBoje i z kolei dzieli siĆXgy"ręść p je rsiową aorty, czyli 9 PT 8 iz@4 aorty, czyli ao jggęzuszn ą(pers cbdomindlis dorvortd abdominclis).
Wymiary.
Według Vierordta'grubość ściany aorty wynosi około 1, 5 mm.
Wymiary długości są następujące:aorta wstępująca 50-70 mm, łuk 45-55 mm, aorta piersiowa 190-220 mm, aorta brzuszna 150 run.
Średnica aorty wstępującej wynosi około 32 mm, łuku 24 mm, aorty piersiowej 23 mm u góry, 20 mm u dołu, aorty brzusznej 20 mm u góry, 17 mm u dołu.
Średnica aorty wykazuje bardzo małą zmienność u osób tego samego wieku, wzrostu oraz tej samej płci, tak że znaczniejsze odchylenia od normy mogą być uważane za objawy chorobowe.
Na podstawie zdjęć rentgenowskich stwierdzono, że począwszy od 20 roku życia co 10 lat średnica łuku aorty wzrasta o 2 mm i w 70 roku życia mierzy około 30 mm.
Umocowanie.
W swym przebiegu wzdłuż kręgosłupa aortę umocowują nie tylko odgałęziające się od niej segmentalne, parzyste 11, międzyżebrowe i lędźwiowe, ale również pasma ścięgniste odchodzące od przedniego więzadła podłużnego kręgosłupa do błony zewnętrznej aorty.
Tego rodzaju pasma więzadłowe odchodzą głównie z powierzchni przedniej czwartego kręgu piersiowego do części początkowej aorty zstępującej.
Mniej stałe są pęczki ścięgniste zstępujące z okolicy siódmego kręgu piersiowego do aorty.
Oprócz tego z otoczenia rozworo aortowego przepony z prawej i lewej strony wstępują pasma do powierzchni przedniej aorty piersiowej(lig, phrenicodorticdć).
Czasem z tej okolicy do aorty brzusznej zstępują pasma mięśniowe-m. prze ponowo-a ortowy(m. phrenicodortinu).
W stosunku do otoczenia aorta brzuszna jest łatwiej przesuwalna niz ao*a piers*wa.
Przyleganie aorty do kręgosłupa piersiowego jest tak ścisłe, że począwszy od trzeciego-czwartego kręgu piersiowego ku dołowi(do szóstego lub siódmego, a czasem nawet ósmego)wywołuje zwykle wyraźnie widoczne spłaszczenie-wycisk aortowy(impressio dorticdć:t.
1).
W górnej części leży on na powierzchni bocznej trzonów po stronie lewej, ku dołowi stopniowo zmniejsza się przechodząc na powierzchnię przednią.
Unerwienie.
Do aorty wstępującej i łuku aorty dochodzą nerwy sercowe szyjne(nn, cordidci cermcoles)odchodzące z części szyjnej pnia współczulnego oraz nerwy sercowe piersiowe(na, cardiaci thordcici)-z trzech górnych zwojów części piersiowej pnia współczulnego.
Włókna czuciowe z aorty wstępującej oraz z łuku aorty biegną do rdzenia kręgowego przez korzenie tylne trzech górnych nerwów piersiowych.
Do aorty piersiowej dochodzą gałęzie nerwowe ze zwojów piersiowych pnia współczulnego bądź bezpośrednio, bądź za pośrednictwem nerwów trzewnych(m. splanchnici).
Czasami występuje tzw. nerw przyaortowy, odchodzący od czwartego lub piątego zwoju piersiowego pnia współczulnego i biegnący wzdłuż aorty aż do rozworo aortowego przepony.
Aorta brzuszna jest unerwiona przez gałęzie pochodzące z nerwów trzewnych lędźwiowych On, splanchnici lumbdles), nerwów trzewnych miednicznych(nn, splmchnici pelmni)oraz ze splotu trzewnego(plezus celiocus).
Część wstępująca aorty Część wstępująca aorty(aorta wstępująca)(pdrs dscendens dortae s. aort dscendens)rozpoczyna się opuszką powstałą z trzech zatok aorty.
Objęta workiem osierdziowym aorta wstępująca kieruje się ku górze, w stronę prawą i nieco do przodu kończąc się u przyczepo osierdzia.
Do 50 roku życia jest ona węższa od pnia płucnego, w późniejszym wieku szersza.
Prawa ściana aorty wstępującej powyżej opuszki jest nieco uwypuklona, tutaj przekrój poprzeczny naczynia ma kształt owalny:w każdym skurczu komory w to miejsce skierowane jest uderzenie prądu krwi.
Jest to tzw. zatoka czwarta(sinus qudrtusłktutaj też najczęściej wytwarza się tętniak(meurgsmd), chorobowe poszerzenie tętnicy.
Aorta wstępująca oddaje dwie gałęzie, t. wieńcową prawą i t. wieńcową lewą, zaopatrujące ścianę serca.
Uwzględniono je przy opisie serca.
ł Wie rordt M. .
Daten und Tabellen.
Jena 1893.


łożenie.
U swego początku aorta wstępująca leży ku iłowi od lewej połowy trzonu ra na poziomie trzeciej przestrzeni międzyżebrowej:następnie wstępuje w stronę ą ku tyłowi od prawej połowy mostka na wysokości drugiego stawu mostkoibrowego.
Z przodu przykrywa ją z początku pień płucny i uszko prawe, wyżej cła ją od mostka osierdzie, opłucna prawa, przedni brzeg prawego płuca oraz*talości grasicy i tkanka tłuszczowa.
Ku tyłowi aorta wstępująca spoczywa na n przedsionku, oddzielona od niego tylko zatoką poprzeczną osierdzia, oraz na t. ej prawej.
Ze strony p raw ej sąsiaduje ona z uszkiem prawym oraz z z, główną:ze strony lewej z pniem płucnym.
t. carots communis dext.
---A, subclawa dext.
-*ru ncusachiocep ha Te u sArcus aortaeseendens aortae.
thoracica. . a odae.
*reni*d in*dewtaphragm a s łumbalis)is celiacus**epa*icac*mmu nisiprarenalisnedid darł, nd*is de**.
testicula lis arica)dext.
A, iliacamunis dext.
-A, carofs communis sin.
-A, subcławd sin.
-lsthmus aortaeA, iotercostalis--post.
III.
-M. ółercastalis cd.
M. intercostalis jol.
A, intercostaliszosć A A, gastoca sin.
A, subcostalsA, lienalis-A, mesenterica supA, łumbalis li-Fars abdominaWsaodae A, mesenterica, int.
-A, sacralis mediana.
Łuk aorty Ł-uk aorty lorens dortae)leży ku tyłowi od rękojeści mostka i łączy aortę wstępującą z aortą zstępującą.
R o z po czyn a się on na poziomie drugiego stawu mostkowo-żebrowego po stronie prawej i biegnie z początku ku górze, ku tyłowi i w stronę lewą do przodu od tchawicy, następnie w dalszym ciągu ku tyłowi po stronie lewej tchawicy oraz lewego obwodu przełyku i wreszcie kieruje się ku dołowi, k o ń c z ą csi ę na stronie lewej trzonu trzeciego-czwartego kręgu piersiowego, gdzie przedłuża się w aortę zstępującą.
Najwyższy punkt górnego wypukłego brzegu łuku leży, jak już wspomniano, mniej więcej 2-3 emponiżej górnego brzegu mostka.
Z brzegu tego odchodzą trzy wielkie tętnice, pień ramienna-głowowy, t. szyjna wspólna lewa oraz t. podobało z yk o w a le w a.
Ponieważ przyjmują one bardzo dużo krwi, więc po ich odejściu przekrój łuku nieco się zmniejsza:miejsce to, położone między początkiem t. podobojczykowej lewej a przyczepem więzadła tętniczego, ma nazwę ci e śn i a o r ty(isthmus dortae).
U płodu aorta poszerza się jednak od razu ponownie, ponieważ wypełnia się znowu krwią przewodu tętniczego.
U dorosłego średnica części początkowej aorty zstępującej jest często prawie ta sarna, co łuku:nieraz jednak może być zwężona i dalej od cieśni widoczne jest hemodynamicznie wywołane wrzecionowate poszerzenie-w r ze ci ono ao rty.
Czasem cieśń jest nienormalnie wąska, lub nawet może zupełnie się zamykać.
W takich przypadkach zwężone miejsce aorty wycina się operacyjnie, zaś samą aortę z powodzeniem łączy z powrotem.
Położenie.
Ponieważ łuk aorty przebiega nie tylko z prawa na lewo, ale również silnie skośnie, prawie strzałkowa od przodu ku tyłowi(ze śródpiersia przedniego do tylnego), w widoku od przodu jest on pozornie skrócony, co zaznacza się zwłaszcza w obrazie rentgenowskim.
W związku z tym odróżnić można na nim powierzchnię przednią, skierowaną równocześnie w stronę prawą(t.
T.
Do przodu i po stronie lewej u góry przylega do łuku z, ramienna-głowowa lewa, a poniżej oba worki opłucnej, prawy i lewy O brzegi płuc), które oddzielają łuk aorty od powierzchni tylnej mostka.
Bezpośrednio powierzchnię tę od przodu ku tyłowi krzyżują:n. przeponowy lewy, gałęzie sercowe lewego n. błędnego i pnia współczulnego oraz n. błędny lewy.
Nerw ten, krzyżując łuk aorty od przodu, oddaje n. krtaniowy wsteczny, który od dołu obejmuje łuk i kieruje się ku tyłowi oraz ku górze.
Do tyłu i po stronie prawej leży część głęboka splotu sercowego, tchawica i węzły chłonne tchawiczo-oskrzelowe górne lewe, lewy brzeg przełyku oraz przewód piersiowy O WUgóry z wypukłości łuku odchodzą trzy wyżej wspomniane wielkie tętnice, pień ramienna-głowowy, t. szyjna wspólna lewa i t. podoboiczykowa lewa, u d o ł u z wklęsłością łuku graniczą:rozdwojenie pnia płucnego, oskrzele lewe, więzadło tętnicze i część powierzchowna splotu sercowego.
Z topograficznego położenia łuku aorty wynika, że w przypadkach jego rozszerzenia(tętniaka)ucisk na z, ramienna-głowową lewą wywoływać może przekrwienie bierne, ucisk na tchawicę-duszność, ucisk na n. krtaniowy wsteczny-chrypkę.
Część piersiowa aorty Część piersiowa aorty(pers thordcicd aortę)jako część górna a o r 1 yzstępuj ącej(aorta descendens)przebiega w śródpiersiu tylnym klatki piersiowej.
U ludzi młodych leży ona do przodu od kręgosłupa, 165.


nęgowo, z wiekiem przesuwa się na jego stronę lewą:u dorosłego:cza górny jej odcinek leży na lewej stronie trzonów kręgów, n już wspomniano, ku dołowi zaś stopniowo coraz bardziej tuje swe pierwotne położenie przedkręgowe, chociaż niezupełnie linię pośrodkową.
:a piersiowa r o z p o czyn a s je na wysokości trzeciego-czwarubpiątego)kręgu piersiowego i k oń czy s i ę na poziomie dolnej dwunastego kręgu piersiowego.
Po przejściu przez rozwór aornzeponyaorta piersiowa otrzymuje nazwę aorty brzusznej.
lnica aorty piersiowej zmniejsza się nieznacznie w stosunku do jej:ci, ponieważ niewielkie tylko, choć liczne tętnice odgałęziają się I jenie.
Do przodu w kierunku od góry ku dołowi aorta piersiowa przylega do a lewego płuca, do osierdzia, do przełyku i jego splotu nerwowego(nerw błędny)DTZTOOWy ł u przylega ona do kręgosłupa, z, nieparzystej krótkiej i z, nieparzystej krótkiej WB)*itronie prawej aorta piersiowa graniczy z z, nieparzystą i przewodem rym, po stronie lewej z lewą opłucną i płucem.
mek aorty do przełyku jest bardzo zmienny.
W przypadkach, które należy przyjąć re, w górnej części aorta przylega do lewego obwodu przełyku i dopiero ku dołowi vo wsuwa się między kręgosłup i przełyk:w przejściu przez przeponę aorta leży ku d przełyku, lub też nieco po jego stronie prawej.
Część brzuszna aorty je brzuszna aorty(pers dbdominclis wrtde s, aorta abdominolis), stanowi dolny, krótszy odcinek aorty zstępującej, biegnie na rzchni przedniej kręgów lędźwiowych nieznacznie tylko przesurstronę lewą w stosunku do płaszczyzny pośrodkowej.
Sięga ona tworu aortowego przepony(na wysokości dwunastego kręgu wego)do dolnej części czwartego kręgu lędźwiowego.
Średnica brzusznej po oddaniu wielkich gałęzi(pnia trzewnego, t. krez górnej i dolnej oraz 11, nerkowych)zmniejsza się mniej więcej mm, następnie zachowuje swój wymiar i wreszcie u samego końca aniu 11, biodrowych wspólnych ponownie bardzo silnie się zwęża, odząc w cienką t. krzyżową pośrodkową, pozostałość silnej łyejssaków ogoniastych.
erie Położona zewnątrzotrzewnowo aorta brzuszna z przodu i z boków otoczoOB:zna ilością tkanki łącznej, wśród której leżą liczne zwoje i nerwy współczWPPiczne węzły chłonne.
r z o 4 u do aorty brzusznej przylega trzon trzustki i z, śledzionowa, poniżej c@9 łunastnicr, z, nerkowa lewa, dalej nasada krezki jelita cienkiego, która sko 9 P 9 aortę z góry i ze strony lewej ku dołowi i w stronę prawą, oraz otrzewna 9 łowi więzadło podłużne przednie kręgosłupa oddziela aortę brzuszn 499 kręgów lędźwiowych i odpowiednich krążków międzykręgowych:poza DWona do żył lędźwiowych lewych oraz po stronie prawej do zbiornika mlecz 9@anie prawej aorty brzusznej biegnie z, główna dolna, którą w odcW 89@dziela od aorty prawa odnoga przepony.
Odmiany aorty Odmiany aorty są bardzo liczne, chociaż stosunkowo rzadkie.
Ciekawe odmiany łuku aorty dotyczą głównie jego położenia, przebiegu oraz miejsca odejścia jego głównych gałęzi i ich liczby.
Zmienność położenia i przebiegu łuku aorty Zmienność położenia wysokości łuku.
Pod względem w y s o k o ś c i górnego punktu łuku, który przeciętnie leży około 2, 5 cm poniżej górnego brzegu mostka, zachodzi wielka zmienność.
Ku górze może on sięgać do górnego brzegu mostka lub w rzadkich przypadkach nawet go przekraczać, ku dołowi może obniżać się do 4 cm lub, rzadziej, nawet do 8 cm poniżej tego brzegu.
W stosunku do kręgów najwyższy punkt według szczegółowych badań Adachiego sięga ku górze do połowy drugiego kręgu piersiowego, ku dołowi do krążka między piątym a szóstym kręgiem.
Wspominano już poprzednio, że wraz z wiekiem łuk aorty zstępuje ku dołowi:współczynnik współzależności(wg Adachiego)między wiekiem a położeniem wysokościowym łuku jest duży i wynosi:r s+0.
66:Ł 0.
08.
Wiele odmian łuku daje się wytłumaczyć zaburzeniami dotyczącymi przekształcenia embrionalnego układu aorty.
Są to odmiany atawistyczne, które u wielu ssaków stanowią postacie normalne.
Dotyczą one przeważnie rozwoju i przekształcenia tętnic W łuku skrzelowego.
Zostaną przytoczone niektóre z nich.
Prawostronny łuk aorty.
W rzadkich przypadkach łuk aorty nie przebiega nad lewym korzeniem płuc, lecz nad prawym(prawostronny łuk aorty), ku dołowi zstępuje po prawej stronie kręgosłupa i jako aorta zstępująca na różnej wysokości, czasem nawet dopiero na poziomie rozworo aortowego przepony, osiąga swe zwykłe położenie.
Podobny przebieg ma łuk aorty u ptaków.
Odmiana powyższa polega na tym, że nie lewa tętnica łuku skrzelowego W, tak jak zwykle, lecz prawa przekształca się w główną drogę prądu krwi, natomiast z lewej tętnicy łuku W powstaje pień t. podobqiczykowej lewej(ryc.
100.
Tego rodzaju przypadki występują przeważnie wspólnie z odwrotnym położeniem trzewi(situs uiscerum inoersus).
A, carotis im. dext.
ił(.
A, subclawa darł.
Truncus pulmonalis.
A, carots cd.
-A, carotis im. sin.
j@.
AćW A, pulman, sin.
-A, subcłayia sie.
-Aorta dorsalis.
óóc W 4.
Schemat rozwoju prawostronnego łuku aorty.
Widok ze strony przedniej(p. ryc.
94).


fiej często prawostronny łuk aorty po swym przebiegu nad prawym korzeniem jgją.
uje się od razu w swe zwykłe łożysko po lewej stronie kręgosłupa.
Odmianie tej ąjąarzyszy odwrotne położenie trzewi.
odwójny łub aorty.
Do bardzo rzadkich odmian należy podwójny łuk aorty, w ew. rpadkach aorta wstępująca dzieli się na dwa łuki, prawy i lewy, które powyżej wjjieni płuc obejmują tchawicę oraz przełyk i ku tyłowi od nich łączą się z swą warząjąc aortę zstępującą.
Odmiana ta przypomina stosunki występujące z reęgęidów.
W przypadkach tych obie IV tętnice łuków skrzelowych biorą udział w we.
rzaniu stosunków ostatecznych.
Podwójny łuk aorG występuje w różnych postaciąeąwzględem przebiegu i symetrii.
Czasem obustronnie z łuków odchodzą dwa pnie sdobojczykowa i t. szyjna wspólna, czasem trzy, t. podobojczykowa oraz t. szjjąą nętrzna i t. szyjna wewnętrzna bez pośrednictwa t. szyjnej wspólnej.
Zmienność miejsca odejścia gałęzi łuku i ich liczby ak zaznaczono wyżej, z łuku aorty odchodzą zazwyczaj(w 83'%)trzy pnie(ryc, toąjjcz prawa na lewo są to:1)pień ramienna-głowowy, który po krótkim przebiegu dzieli ja t. podobojczykową prawą i t. szyjną wspólną prawą:2)t. szyjna wspólna lewa(którą samo jak prawa dzieli się następnie na t. szyjną zewnętrzną i wewnętrzną):podobaj czykowa lewa.
płożenie początków gałęzi.
Wszystkie gałęzie łuku aorty mogą się przesuwać:osunku do siebie, zwłaszcza w stronę prawą, tak że odchodzą one wtedy z odcinka rątkowego łuku lub nawet z aorty wstępującej.
Przestrzenie między początkami i wielkich naczyń mogą być tej samej średniej wielkości albo mogą być bardzo duże, i też t. szyjna wspólna lewa może zupełnie przybliżyć się do jednego ze swych ednich pni.
iezba i rozkład gałęzi.
Zwykła liczba trzech pni tętniczych, odchodzących z łuku(ryć.
Y)może się zmniejszać lub zwiększać, jak również mogą się zmieniać ich wzajemne unii.
Pod tym względem można odróżnić następujące odmiany:Je dna tętnic a odchodzi z łuku(Testut:ryc, 115 b).
Jest to odmiana niezmiernie łka:tutaj pojedynczy pień kieruje się ku górze(aorta szyjna)i w kształcie krzyża oddaje 11, podoboiczykowe oraz wspólny pień dla obu 11, szyjnych.
Podobna postać występuje żuły np. u konia.
D wie 1 ętnice.
Odmiana ta u człowieka zdarza się najczęściej(106)i występuje wóch postaciach:w jednej są to dwa pnie ramienna-głowowe, prawy i lewy, z których b oddaje t. podobojczykową i t. szyjną wspólną(ryć, lO 5 ck typ ten występuje palnie np. u kreta.
W drugiej postaci pień ramienna-głowowy oprócz t. podobqitoweii t. szyjnej wspólnej wysyła również drugostronną t. szyjną wspólną, natomiast Yostronna t. podobqiczykowa jest niezależna(ryc.
Wód).
Tak przekształcony pień lenno-głowowy może być prawy lub lewy.
Podobne stosunki występują u wielu małp oryla i szympansa rozkład jest taki jak normalnie u człowieka).
Trzy tętnice.
Odmiany tego typu występują w różnej postaci i mogą się dniczo różnić od zwykłego typu.
Z trzech tętnic odchodzących z łuku mogą to być obie odoboiczykowe samodzielnie odgałęziające się oraz 11, szyjne wspólne, rozpoczynające ednym środkowym pniem(truneus bicdroticus:ryc, 105 e).
W świecie zwierzęcym Gpóstępuie normalnie np. u słonia.
Odmiana trzech tętnic może też być utworzona przez n pień ramienna-głowowy, oddający również drugostronną t. szyjną wspólną, oraz 41 podoboiczykową i jedną t. kręgową, rozpoczynające się bezpośrednio na łuW.
1050.
Cztery tętnice.
Zwiększenie liczby gałęzi odchodzących od łuku nie stanowi JKości Cztery gałęzie występować mogą wtedy, kiedy brak jest pnia randce 9 owowego i wszystkie cztery wielkie tętnice odchodzą samodzielnie od łuku OrcOtest to łrp występujący np. u wielorybów.
Początki tych czterech naczyń mogą poza D(zesuwać się w stosunku do siebie tak, że w swym początkowym przebiegu ku górze ą różnorodnie krzyżować się z sobąebardzo ciekawych odmian tego rodzaju należy miejsce odejścia i przebieś@obJczykowej prawej.
Rozpoczynać się ona może nie na początku łuku, ani też 04 I ramienna-głowowym, lecz na końcu łuku, poniżej odejścia t. podobojczykowej lewej.
*j''*'*ąbcżcojcjs(9, 9 Pcjs t*.
CO gs.
Ęyy CQ.
ś-tŁbr, c.
Ryc.
105. Zmienność liczby i rozkładu gałęzi łuku aorty.
Schemat, a-typ normalny(BCh b-pień pojedynczy, odmiana niezmiernie rzadka(Testut), stale występuje np. u konia:c, d-dwa pnie odchodzą z łuku:e, f-trzy gałęzie:g, h, i-cztery gałęzie:k-pięć gałęzi:I--sześć gałęzi.
Sd-o, subclatiq deat:ss-a, subclavia sina cd-o, corotiscommunis dezt:es-a, carotis communis siną od-a, uertebralia dezt:ns-a uertebrdlis sine tr, br. c, -truncus brdchiocephdlicus.
i w drodze do swego zwykłego łożyska od tyłu obejmuje tchawicę i przełyk, kierując się skośnie ku górze i w stronę prawą(ryć, 105 h).
I tę odmianę z łatwością można wytłumaczyć historią rozwoju.
W tym przypadku t. podobojczykowa prawa nie odchodzi z prawej IV tętnicy skrzelowej, lecz z aorty piersiowej(ryc.
100.
Nienormalna t. podoboiczykowa prawa, obejmując przełyk, na jego tylnej ścianie wywołuje rynienkowate wpuklenie biegnące skośnie ku górze i w stronę prawą:może ono stanowić przeszkodę w połykaniu(dgsphana lusoria).
Z powyższą odmianą począku 1 podoboiczykowei prawej, jako ostatniej gałęzi łuku aorty, łączy się odmiana prawego n krtaniowego wstecznego, gałęzi n. błędnego, oddającej gałązki do krtani(n. krtaniowr 4 o@), tchawicy i przełyku.
Wraz z powyższą odmianą.
169.


tezą odpada czynnik, który n. krtaniowy dolny przekształca w n. wsteczny, po stronie wet brak jest wtedy n. krtaniowego wstecznego, a jego gałęzie, n. krtaniowy dolny, jzie przełykowe i tchawicze, odchodzą bezpośrednio z części szyjnej prawego n. mego i prostą drogą podążają do swych obszarów zaopatrzenia(ryc.
IW b).
Iztery tętnice mogą odchodzić z łuku również w tym przypadku, gdy na łuku zjawia się jż, która w zwykłych warunkach pochodzi z innego źródła.
Dotyczy to głównie*r*gowych, choć i niektóre inne(np. piersiowa wewnętrzna, tarczowa najniższa)jako dany mogą odchodzić od łuku, o czym mowa będzie dalej.
Ryc.
U 5 i ilustruje ypadek, w którym jako czwarta odchodzi od łuku t. kręgowa lewa.
A, carotis im. dext.
j/).
A, carotis cd. dext.
8, subclawa deg-86.
A, carotis im. sin.
11(.
-A, subclawa sin.
-Aorta dorsalis.
106.
Schemat nienormalnego rozwoju początku t. podobojczykowej prawej.
Widok ze strony przedniej(p. ryc.
94).
Pięć i sześć tętnic odchodzącychzłukustanowiąodmianyrzadkie.
Wprzypadhtych w znacznej większości, jak już wspomniano, t. kręgowa ze swego zwykłego*ątku od t. podobojczykowej zstępuje na łuk aorty.
W niektórych przypadkach zwykły łątek głównych pni łuku może być zachowany(ryć.
W 5 k), w innych zmieniony.
W 50.
W zależności od tego, czy obie tętnice kręgowe rozpoczynają się na łuku, czy też ja, odchodzi od niego sześć lub pięć tętnic.
Przeważnie zstępuje t. kręgowa lewa lada się między t. szyjną wspólną lewą i t. podobojczykową lewą.
Rzadziej zstępuje t. (owa prawa:układa się ona między pniem ramienna-głowowym a t. szyjną wspólną ą albo między t. podobojczykową prawą a t. szyjną wspólną prawą.
Aorta pr ze grodzo na.
W bardzo rzadkich przypadkach aorta zstępująca jest nętrznie jednolita, wewnątrz jednak podłużnie przegrodzona(aorta sema).
Odmiana gstępuie wówczas, gdy zachowana jest przegroda między embrionalną aortą prawą rą, która u dorosłego zwykle zanika.
Zmienność położenia końca aorty orfa kończy się rozdwojeniem aorty(bińremio aortae).
Może ona zstępować niżej niż@e, a wtedy również obie 11, biodrowe wspólne odchodzą niżej, na poziomie piątego lu lędźwiowego.
W przeciwieństwie do tego może ona też kończyć się wyżej od aóego kręgu lędźwiowego:w piśmiennictwie znane są przypadki, w których aorta ata trlko do wysokości drugiego kręgu lędźwiowego.
N vagus ded, , a, carots im. et ext, dext.
N. laryngeus inf.
Rami trachealeser esophageales, subclawa ded.
N. łaryngeus recurrens dext.
Z Z Z/Z 6 Z 6 Z z Z Z.
-N. laryngeus 999.
N. laryngeus im.
Rami tracheales et esophagei.
A, subclawa sin.
A, subcłayia, *ded, (lusoria).
, n. larmgeus.
fBCUTTCOS SIO.
Ryc.
107.
Normalny przebieg n. krtaniowego wstecznego(a)oraz brak tego nerwu po stronie prawej przy nienormalnym początku t. podoboiczykowej prawej(b).
Częściowo wzorowane na Brausie i Elzern(l 94 O).
U osób w starszym wieku aorta kończy się przeważnie niżej niż u młodszych i przeciętnie różnica ta wynosi około%, wysokości kręgu(Reicher M.
1930. Współczynnik korelacji(wg Adachiego)między wiekiem a położeniem nie jest jednak duży:r s+0, 25 ł 0.
02.
Streszczenie Wszystkie tętnice wielkiego krążenia odchodzą z aorty i rozprowadzają krew tętniczą po całym ustroju.
Zadanie aorty nie ogranicza się jednak do tego, spełnia ona również czynność narządu regulującego krążenie w związku ze sprężystą budową swej ściany.
Jako aorta wstępująca(pers dscendens darte)wychodzi ona ze stożka tętniczego komory lewej, kierując się nieco w stronę prawą i ku górze.
Na poziomie zastawki aorty oddaje ona obie tętnice wieńcowe(da, coroncride).
Aorta wstępująca przechodzi w łuk aorty(arcusdarte), który przebiega nad korzeniem lewego płuca i na wysokości trzeciegoczwartegokręgu piersiowego kończy się na lewej stronie kręgosłupa, przechodząc w aortę zstępującą(pers descendens dortae).
W obrębie klatki piersiowej aorta zstępująca ma nazwę aorty piersiowej(pers thordcica aortach u góry położona po lewej stronie przełyku, ku dołowi stopniowo przesuwa się przyśrodkowo i wnika między kręgosłup a przełyk.
Po przejściu przez rozwór aortowy na poziomie dwunastego kręgu piersiowego aorta piersiowa przyjmuje nazwę aorty brzusznej(pers dbdommalis dortae).
Aorta brzuszna biegnie wzdłuż powierzchni przedniej kręgosłupa bardzo nieznacznie na lewo od linii pośród.
1621.


j i na wysokości czwartego kręgu lędźwiowego kończy się, rozdwojeniem aorty ąc obie tętnice biodrowe wspólne Bezpośrednim przedłużeniem aorty jest małe nie, t. krzyżowa pośrodkowa(a, sdcrdlis medianą).
GAŁĘZIE AORTY ciągu swego długiego przebiegu z komory lewej serca do wysokości mego kręgu lędźwiowego aorta w wielu kierunkach wysyła liczne Jęzienia.
Będą one opisane oddzielnie:1)gałęzie części wstępującej y, 2)gałęzie łuku aorty, 3)gałęzie części piersiowej aorty oraz Jęzie części brzusznej aorty.
Gałęzie części wstępującej aorty ik zaznaczono poprzednio, aorta wstępująca oddaje dwie gałęzie, ńeńcową prawą(o, corondrio deatrd)oraz t. wieńcową lewą iorondrid smismW.
Gałęzie łuku aorty łuku aorty, jak już wiadomo, odchodzą wielkie pnie, które zaopatjgłównie szyję i głowę oraz kończyny górne:są to 11, szyjne dobqjczykowe.
Z powodu skośnego położenia łuku aorty od przodu rany prawej ku tyłowi i w stronę lewą również początki tych dc położone na wysokości łuku układają się wzdłuż linii skośnej.
iodobojczykowa prawa i t. szyjna wspólna prawa odchodzą przeważ z jednego krótkiego wspólnego naczynia:1)pnia ramien-głowowego, który odchodzi najbardziej z prawa i najbardziej rzodu.
Następnie rozpoczyna się na łuku 2)t. s zyj na wspólna ya i jako ostatnia odchodzi 3)t. podobaj czykowa lewa.
Pień ramienna-głowowy leń ramienna-głowowy(truncus brdchiocephalicus:ryc, 99 i 103)jest potężniejszym naczyniem odchodzącym z łuku aorty.
Długość jego nosi przeciętnie 30 do 45 mm, grubość 12 do 15 mm.
Dlatego też lwiązanie pnia ramienna-głowowego w zasadzie nie wchodzi w ratbę:ze względu na zagrożone zaopatrzenie mózgu jest ono dopuszlnetylko w ostatecznych życiowych wskazaniach(indicatio titlis).
oczątek, przebieg, koniec.
Jako pierwsza gałąź łuku odchodzi on oczątkowego jego odcinka na poziomie górnego brzegu przyczepo stkowego drugiej chrząstki żebrowej:stąd kieruje się skośnie ku ze i w stronę prawą oraz nieco do przodu, sięgając do górnego brzegu wu mostkowo-obojczykowego prawego, gdzie kończy się podziałem dwie gałęzie.
Położenie.
Do p rzodu pień ramienna-głowowy graniczy z rękojeścią mostka oddzielony od niej z, ramienna-głowową lewą, grasicą lub ciałem tłuszczowym grasiczymoraz pasmami początkowymi mm, mostkowo-gnykowego i mostkowo-tarczowego:czasami biegną na nim gałęzie sercowe górne prawego n. błędnego.
K u 1 y ł o w i leży tchawica, która go skośnie krzyżuje.
Po stronie prawej znajduje się z, ramienna-głowowa prawa oraz z, główna górna i opłucna.
Po stronie lewej pień ramienna-głowowy graniczy z t. szyjną wspólną lewą:ku górze oba te naczynia biegną rozbieżnie i w trójkątnej przestrzeni zawartej między nimi i wierzchołkiem zwróconym ku dołowi widoczna jest tchawica.
Podział.
Pień ramienna-głowowy zazwyczaj nie oddaje gałęzi bocznych.
U swego górnego końca dzieli się on na dwie gałęzie końcowe:jedną wstępującą, t. szyjną wspólną prawą, drugą poprzeczną, t. podobaj czykową prawą.
Odmiany.
Pień ramienna-głowowy może być bardzo krótki(WIZ mm)lub też bardzo długi(50-55 mm).
W pierwszym przypadku może on się dzielić na swe gałęzie końcowe poniżej stawu mostkowo-obojczykowego, w drugim powyżej.
Czasem może w ogóle nie występować, a wtedy prawa t. podoboiczykowa i prawa t. szyjna wspólna odchodzą samodzielnie z łuku aorty, tak samo jak po stronie lewej.
Jeżeli zdarza się prawy łuk aorty zamiast lewego, pień ramienna-głowowy kieruje się na lewą stronę szyi.
Jak zaznaczono wyżej, pień ramienna-głowowy zazwyczaj nie oddaje gałęzi bocznych.
Wyjątkowo tylko może od niego odchodzić t. kręgowa prawa lub t. piersiowa wewnętrzna, czy gałązka do grasicy i oskrzeli lub też t. tarczowa naj niż sz a.
T. tarczowa najniższa(o, thgroided ima)została opisana już w tomie T.
Przeważnie nieparzysta biegnie ona na powierzchni przedniej tchawicy ku górze i zaopatruje dolną część gruczołu tarczowego.
Występuje ona mniej więcej w IO'%przypadków:najczęściej jako gałąź pnia ramienna-głowowego, rzadziej odchodzi z łuku aorty lub t. szyjnej wspólnej prawej, lub t. tarczowej dolnej, bardzo rzadko z t. piersiowej wewnętrznej.
Bardzo rzadko jest obustronna.
Na materiale japońskim Adachi znalazł ją wyłącznie po stronie prawej, nigdy po lewej.
Czasem zdarzają się dwie tętnice różnej wielkości i o różnym początku.
TĘTNICE GŁOWY I SZYI Uwagi ogólne Główne tętnice zaopatrujące głowę i szyję są to obustronne 11, szyjne wspólne, z których każda w obrębie szyi dzieli się na dwie gałęzie:1)t. szyjną zewnętrzną oraz 2)t. szyjną wewnętrzną.
Pierwsza z nich zaopatruje powierzchnię głowy, twarz i część szyi, druga mózgowie i oko.
Oprócz t. szyjnej wewnętrznej drugim źródłem zaopatrzenia mózgowia jest t. kręgowa, gałąź t. podobojczykowej.
Oba te źródła unaczmienia łączy z sobą koło tętnicze mózgu(ryc, lló).
Szyja jest obszarem przechodnim dla dróg zaopatrzenia położonych z jednej strony między tułowiem a głową, z drugiej między tułowiem a kończyną górną.
Na szyi znajdują się więc ważne dla życia tętnice:dla głowy wyżej wymienione 11, szyjne oraz t. kręgowa, dla kończyny górnej t. podobqiczykowa.
Oprócz tych naczyń przechodnich na szyi znajdują się również gałęzie tętnicze zaopatrujące już tylko narządy szyk przede wszystkim gałęzie te pochodzą z t. podobqiczykowej(np. pień 173.


izowo-szyjny wraz z t. tarczową dolną), również jednak z t. szyjnej nętrznej(t. tarczowa górna).
Zarówno wspólny pień 11, szyjnych izyjna wewnętrzna, jak i t. kręgowa nie oddają gałęzi do trzewi szyi.
iopatrzenie głowy w przeciwieństwie do zaopatrzenia kończyny górnej nie jest zależne ednego tylko pnia tętniczego.
Obszary zaopatrzenia obustronnych 11, szyjnych iętrznych zachodzą na siebie bez wyraźnych granic czynnościowych.
To znaczne kraczanie płaszczyzny pośrodkowei powinno być zawsze uwzględniane w każdym padku tamowania krwi, a zwłaszcza w przygotowaniu do każdego zabiegu.
aczej przedstawiają się te stosunki w odniesieniu do t. szyjnej wewnętrznej.
Niedocznezaopatrzenie mózgowia w tlen i wynikające z tego omdlenie może już wywaćprzy równoczesnym uciśnięciu tych tętnic z obu stron.
Tt, szyjne(od, carotides)też zapewne otrzymały swą nazwę.
Chociaż po jednostronnym podwiązaniu t. szyjnej nętznei zaopatrzenie mózgu anatomicznie zabezpieczone jest przez t. kręgową i koło:ze mózgu, to funkcjonalnie Jednak droga ta jest wątpliwa.
U osoby młodej prędzej ze można się liczyć z czynnościowo wystarczającym krwiobiegiem pobocznym niż iby dorosłej, a zwłaszcza starszej, u której powiększające się stwardnienie ściany rń ogranicza ich zdolność poszerzania się.
Tylko w krańcowo koniecznych przypaddecyduje się lekarz na podwiązanie t. szyjnej wewnętrznej.
Tętnica szyjna wspólna szyjna wspólna(a, cdrotis communis:karoein-ogłuszać:pochodzi eros s głęboki sen, łac. soąor, albo też od karu s głowa:ryc.
103)jest najsilniejszą tętnicą szyi.
Ponieważ nie oddaje gałęzi bocznych, grubość jej, około 8 run, w całym przebiegu się nie zmienia.
:odzenie tętnicy wywołuje krwotok, który jeśli nie zostanie zahamor, w ciągu niewielu minut prowadzi do śmierci.
Obie tętnice, prawa*a, różnią się od siebie długością, początkiem oraz do pewnego da swym przebiegiem i stosunkami topograficznymi.
Prawa oczma się w miejscu rozdwojenia pnia ramienna-głowowego ku ń od górnego brzegu stawu mostkowo-obojczykowego prawego.
a wychodzi z najwyższej części łuku aorty między pniem ramienowowyma t. podobqjczykową lewą.
Z różnicy początku wynika i długość obu naczyń:tętnica lewa jest prawie o całą długość pnia mno-głowowego dłuższa od prawej.
O ile prawa przebiega wyłącz obrębie szyi, o tyle w lewej można odróżnić zarówno część szyjną, część piersiową.
jść piersiowa t. szyjnej wspólnej lewej biegnie nieco skośnie mym odcinku śródpiersia przedniego ku górze i w stronę lewą, iero na poziomie górnej granicy stawu mostkowo-obojczykowego hodzi w część szyjną, kierując się już bardziej stromo ku górze, mie jak t. szyjna wspólna prawa.
Wie.
Z przodu oddzielają ją od rękojeści mostka mm, mostkowo-k 6 kow 9 owo-tarczowy, opłucna lewa i płuco lewe, lewa z, ramienna-głowowa oraz szcz 49@@J 3 lu graniczy ona z tchawicą, przełykiem, n. krtaniowym wstecznym lew**rzewodem piersiowym.
Po stronie prawej u dołu leży pień ramien*owy, u góry zaś tchawica.
Po stronie lewej biegnie n. błędny lewy i nieco W n. przeponowy, poza tym lewa opłucna i lewe płuco.
T. podobojczykowa lew 4 ja jest ku tyłowi i bocznic od niej.
A, carotis im. et radb superioransaecericalisA, carotis ext.
V, iugularis im. , n. vagus er a, ca*s c*mmun*s.
Q-ę j Raorsur.
W łjśX*'8-te.
Radix inf.
et m. styiohyoideus N. hypogłossus ą.
M, sternocleido masło ideo s.
A, facialis.
, submentalisM, omohyoideus.
R. externus n. lat, sup.
-Venter dnteriorm, digasmciA, iacialisA, lingualis-M. mylohyoideusM, hyoglossusR, internus n. lat.
A, thyroidea sup.
-M. thyrohyoideus.
577.
Ryc.
108. Trójkąt t. szyjnej i trójkąt podżuchwowy.
Widok ze strony prawej.
Uwidoczniony n. błędny:wzorowane na Materio, 1957.
Części szyjne obu 11, szyjnych wspólnych są do siebie zupełnie podobne, tak że opis jednej z nich w zupełności odpowiada opisowi drugiej.
Obie tętnice biegną nieco rozbieżnie stromo ku górze, wstępując w obręb trójkąta t. szyjnej(t.
T.
Rozpoczynają się one na granicy stawu mostkowo-obojczykowego i sięgają do wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowatej:tutaj dzielą się na obie swe gałęzie końcowe.
W stosunku do kręgosłupa miejsce to leży przeciętnie na wysokości górnej części czwartego kręgu szyjnego lub dolnej trzeciego.
W dolnej części 11, szyjne wspólne leżą po bokach tchawicy i przełyku, w górnej-po bokach krtani i gardła oraz gruczołu tarczowego.
W kącie podziału leży ciało przyzwqiowe, tzw. k ł ęb e k s z y j ny(glomus cdroticum), który został omówiony w tomie Il.
Położenie W dolnej części szyi t. szyjna wspólna leży stosunkowo głęboko, od p r z o d u przykryta mięśniami:szerokim szyi, mostkowo-obojczykowa-sutkowym, mostkowo-gnykowym, mostkowo-tarczowym i łopatkowo-gnykowym:w części górnej, w obrębie trójkąta t. szyjnej, ograniczonego brzegiem m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego, górnym brzuścem m. łopatkowo-gnykowego i tylnym m. dwubrzuścowego, przebieg jej jest bardziej powierzchowny:tutaj przykryta jest ona tylko m. szerokim i blaszką powierzchowną powięzi szyi oraz przednim brzegiem m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego:tylko górny koniec tętnicy w normalnym położeniu głowy nie jest przykryty tym mięśniem i tutaj też jest widoczne lub wyczuwalne tętno t. szyjnej wspólnej i łatwiej może być ona podńązana.
W dolnym kącie trójkąta t. szyjnej, na wysokości guzka przedniego wyrostka poprzecznego szóstego kręgu szyjnego(tuberculum cdroticum), tętnicę krzyżuje.


ięgno pośrednie m. łopatkowo-gnykowego.
Powyżej w kierunku poprzecznym krzyżują od przodu silne gałęzie żylne, które z trzewi odprowadzają krew do z, szjnejewnętrznej.
Są to zwykle żż, tarczowe górne.
Na powierzchni przedniej t. szyjnej:polnej leży poza tym kilkoa węzłów chłonnych szyjnych głębokich, jak również pętla gna splotu szyjnego wraz z Jej korzeniem górnym i dolnym oraz nerwy odchodzące od ej do mm podgnykowych.
Po stronie przyśrodkowej t. szyjna wspólna sąsiaduje u góry z gardłem krtanią, u dołu z przełykiem, tchawicą i gruczołem tarczowym.
Już w miernym iwiększeniu gruczołu tętnica może nim być objęta od strony przedniej i tylnej, tak że leży tędy w rynience utworzonej przez gruczoł.
Między t. szyjną wspólną a krtanią i gardłem cynie t. tarczowa górna, jak również gałąź zewnętrzna n. krtaniowego górnego, *zpośrednio zaś na przyśrodkowym obwodzie tętnicy leżą gałęzie sercowe górne n. ędnego, objęte pochewką naczyniową.
Po stronie bocznej t. szyjna wspólna na całym przebiegu przylega ściśle do szyjnej wewnętrznej.
Jeżeli żyła jest silnie wypełniona, może zachodzić na tętnicę wnież od strony przedniej.
O d ty lu t. szyjna wspólna sąsiaduje z guzkami przednimi wyrostków poprzecznych ęgów szyjnych, od których oddzielona jest tylko cienką warstwą mięśni przedkręgoych(długim szyi i długim głowy)oraz blaszką przedkręgową powięzi szyi.
W blaszkę tę łączony jest pień współczulny(t. 0, biegnący ku tyłowi od tętnicy i w tym samym co ona erunku:bardziej bocznic na m. pochyłym przednim leży n. przeponowy.
Między obu mi nerwami jako trzeci na stronie tylnej towarzyszy tętnicy n. błędny:biegnie on rowku między tętnicą a z, szyjną wewnętrzną i w przeciwieństwie do obu poprzednich rwów wpleciony jest w pochewkę powrózka naczyniowa-nerwowego szyi Oagindrotiea).
W rzadkich tylko przypadkach n. błędny może biec nie z tyłu, lecz na przednim iwodzie tętnicy.
W dolnej części szyi prawy n. krtaniowy wsteczny krzyżuje skośnie ku górze tylny iwód tętnicy.
T. szyjna wspólna z łatwością daje się przycisnąć do twardego podłoża kręgosłupa yjnego:jest to ważny pomocniczy rękoczyn przy hamowaniu krwotoków.
Ze względu znak na zaopatrzenie mózgu można go stosować tylko w najbardziej koniecznych zypadkach i wykonywać możliwie jak najkrócej.
Z guzków przednich wyrostków poprzecznych guzek szósty kręgu szyjnego(tuberlumcdrotcum), najbardziej wydatny, jest najlepszym punktem orientacyjnym, co do łożenia tętnicy.
Równocześnie wskazuje on miejsce wejścia do kręgosłupa niżej łożonej t. kręgowej.
Na tej wysokości również t. tarczowa dolna krzyżuje stronę tylną izymei wspólnej.
Tutaj więc na bardzo małej przestrzeni położone są trzy tętnice, jedna, tyłowi od drugiej.
Zranienie tej okolicy może mieć poważne następstwa.
Budowa.
Pod względem histologicznym t. szyjna wspólna ma budowę tętnic położonych pobliżu serca:należy ona do typu sprężystego z licznymi grubymi warstewkami rężystymi w błonie środkowej.
Również część początkowa t. szyjnej zewnętrznej, wtaszcza wewnętrznej, nie wykazuje jeszcze budowy typu mięśniowego, lecz w znaczmstopniu może zachować typ sprężysty Orc.
W).
Zespolenia Chociaż t. szyjna wspólna jest główną tętnicą szyi i głowy, to jednak u ludzi oNch po podwiązaniu jej drugostronnych gałęzi 11, szyjnych i gałęzi t. podoboiczykoweisamej strony na ogół może się wytworzyć wystarczające krążenie poboczne, które*tępuie ten wielki pień naczyniowy.
Z gałęzi t. szyjnej zewnętrznej zespalają się łaszczą t. twarzowa, językowa, tarczowa górna z odpowiednimi naczyniami strony*eciwległei.
Wypadniecie czynności t. szyjnej wewnętrznej po pewnym czasie może być Iąpione krążeniem koła tętniczego mózgu.
W uzupełnieniu dopływu krwi w obręgruczołutarczowego udział również bierze t. tarczowa dolna tej samej strony J podoboiczykowei), a w okolicy karkowej zespolenia gałęzi t. podoboiczykoweiłęziami t. szyjnej zewnętrznej(sieć karkowa:p. dalelN 4 iałł sziJneJ wspólnej.
Rozwidlenie t. szyjnej wspólnej zaznacza jej górny koniec et sce po działu niezależnie od wieku leży najczęściej na wysokości górnej części aóego kręgu szyjnego lub dolnej trzeciego:w zasadzie zawsze w obrębie trójkąta t. logi, nawet wówczas, gdy miejsce to przesunięte jest wyżej czy niżej.
Zmienność bnicza miejsca rozwidlenia jest stosunkowo duża.
W wyjątkowych przypadkach jP%).
może ono sięgać ku górze do wysokości drugiego kręgu szyjnego, ku dołowi do szóstego.
Stosunki te ilustruje ryć, 109 według danych Adachiego(1928 r.
Przypuszczalnie zaznaczają się również różnice w związku z typem budowy ciała:u osób z krótką szyją podział leży wyżej, z długą-niżej.
Różnice wieku i różnice płciowe nie są znane, natomiast nierzadko podział jest asymetryczny i obustronna różnica dochodzić może do wysokości całego kręgu.
A, carots jot.
A, carotis e-t. *. cd*scum*u n*s Went, cery, li.
Vert, cery.
IV.
Vert, cer.
VI.
a-górna granica(c 18)b-położenie przeciętne(Et%)c-dolna granica(-gt'%)Ryc.
109. Zmienność położenia rozdwojenia t. szyjnej wspólnej w stosunku do kręgosłupa.
Widok ze strony prawej.
Schemat wzorowany na Adachim oraz Uanzu i Wachsmuthcie.
Dużą zmienność wykazuje miejsce podziału w stosunku do szkieletu gnykowa-krtaniowego w związku ze znacznym zstępowaniem trzewi szyi w ciągu życia.
U dziecka miejsce podziału leży na dolnym brzegu chrząstki tarczowatej lub nawet na chrząstce pierścieniowatej.
U dorosłego odpowiada ono górnej granicy chrząstki tarczowatej, u starca leży na poziomie błony tarczowa-gnykowej lub nawet na kości gnykowej.
Kształt podziału t. szyjnej wspólnej jest zmienny, wahając się od formy widłowatei, w której obie gałęzie rozchodzą się pod ostrym kątem, do formy łukowatej, w której rozchodzą się jak odgałęzienia dwuramiennego świecznika.
Na ogół u osób z długą szyją częściej zaznacza się kształt łukowaty.
Wyraźna współzależność występuje z wiekiem:u dziecka oba naczynia potomne rozwidlają się częściej pod ostrym kątem u dorosłego częściej występuje forma łukowata.
Zatoka tętnicy szyjnej(sinus cdroticus:t. 11, ryć.
463).
Górny odcinek t. szyjnej wspólnej przeważnie jest wyraźnie poszerzony i dlatego też otrzymał nazwę zatoki t. szyjnej.
Poszerzenie to obejmuje zwykle również odcinek początkowy t. szyjnej wewnętrznej, rzadziej t. szyjnej zewnętrznej.
Główne poszerzenie dotyczy zwykle t. szyjnej wewnętrznej.
Zatoka t. szyjnej nie zaznacza się jeszcze w pierwszych latach życia, zaczyna być widoczna dopiero w czwartym roku życia.
U dorosłego występuje w 9 przypadkach na 10(Adachi l 928).
W wieku późniejszym przeważnie jest silnie zaznaczona i przeważnie sprzężona z łukowatym podziałem t. szyjnej wspólnej.
Zatoka pozostaje w związku z ciśnieniem panującym w tętnicy.
Przypuszczalnie jest to narząd dozorujący i regulujący ciśnienie krwi w tętnicy.
W jego obrębie błona środkowa ściany tętnicy jest nieco ciensza, a sama ściana często sklerotycznie usztywniona.
Błona zewnętrzna zawiera bardzo liczne zakończenia nerwowe zaopatrzone we włókna naczyniowe n. błędnego(Morałom 1934, cyt, wg.


anza i Wachsmutha, 1955)i n.
Językowo-gardłowego, a przypuszczalnie iwnież-części szyjnej pnia współczulnego.
Ucisk na miejsce podziału lnicy może wywołać tzw. odruch zatoki t. szyjnej.
Tętnice obwodowe iszerzaią się, a tętno może prawie całkowicie zamierać.
Odruch łbywa się przypuszczalnie w samej ścianie naczynia.
Zatoka lewa jest ęsto znacznie silniej rozwinięta niż prawa i asymetria ta przypuszczał, e ma związek z początkiem t. szyjnej wspólnej lewej, odchodzącej izpośrednio z łuku aorty.
Unerwienie.
T. szyjna wspólna jest na ogół dość skąpo unerwiona.
U dołu chodzą do niej włókna części szyjnej pnia współczulnego:u góry n. językowo-gardło*go, n. błędnego i górnego korzenia pętli szyjnej.
Silniejsze unerwienie występuje obrębie zatoki t. szyjnej, o czym była mowa wyżej.
Odmiany t. szOnei wspólnej.
W rzadkich przypadkach t. szyjna wspólna biegnie przez ty trójkąt t. szyjnej, aż do jego górnej granicy mięśniowej.
Zdarza się to wówczas, gdy wica dzieli się dopiero na wysokości drugiego kręgu szyjnego(ryc.
1091.
Bardzo rzadko t. szyjna wspólna nie dochodzi do trójkąta t. szyjnej.
Wtedy albo już niżej ieli się na swe gałęzie końcowe, albo też t. szyjna zewnętrzna i wewnętrzna odchodzą modzielnie z pnia ramienna-głowowego lub łuku aorty.
Nadliczbowe gałęzie t. szyjnej wspólnej są dosyć częste.
Przeważnie są to gałęzie, które zwyczaj odchodzą z t. szyjnej zewnętrznej, jak t. tarczowa górna, językowa czy arzowa.
Bardzo rzadko t. szyjna wspólna wysyła t. tarczową dolną albo t. kręgową.
Jeżeli ak jest t. szyjnej zewnętrznej, wtedy niepodzielny pień szyjny przejmuje jej gałęzie.
Czasem może występować gałąź łącząca t. szyjną wspólną z t. szyjną wewnętrzną, ranicząjąc od tyłu szczelinowatą, wyspę", której odnoga tylna jest bardzo słaba porównaniu do przedniej.
Wyjątkowo średnica obustronnych 11, szyjnych wspólnych może być różna.
Powrózek naczyniowa-nerwowy szyi.
Po obu stronach trzewi szyi biegnie ku górze wróżek naczyniowa-nerwowy otoczony tkanką łączną, która zagęszcza się dokoła wróżka, wytwarzając pochewkę naczyń szyjnych Odgina carotca).
Poózekskłada się:1)z t. szyjnej wspólnej, 2)z, szyjnej wewnętrznej i 3)n. błędnego wraz ego gałęziami sercowymi górnymi.
Do tworów tych w górnej części przebiegu t. szyjnej*pólnej dochodzi jeszcze z przodu 4)górny korzeń pętli szyjnej, bocznic zaś, na zewnątrz chewki wzdłuż z, szyjnej wewnętrznej, łańcuch 5)szyjnych węzłów chłonnych głęboYh, ułożonych w luźnej, przesuwalnej tkance łącznej.
W swym typowym składzie powrózek rozpoczyna się ku tyłowi od stawu mostwo-obojczykowego i stąd wstępuje ku górze bocznic od trzewi szyi.
W przejściu z klatki nsiowei na szyję oba powrózki leżą w pobliżu płaszczyzny pośrodkowej, ku górze mją się nieco rozbieżnie, odsunięte ku bokom na szerokość chrząstki tarczowatej.
Powrózek naczyniowa-nerwowy daje się podzielić na dwie części, z których dolna grkryta jest m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym, górna zaś położona jest w trójkącie izymei.
Przez podział t. szyjnej wspólnej na t. szyjną wewnętrzną i zewnętrzną traci on ą jednolitość.
Kierunek przebiegu 11, szyjnych pokrywa się z linią prostą, którą można przeprowadzić stawu mostkowo-obojczykowego(przez dół nadobojczykowy mniejszy)do środka ległości między kątem żuchwy a wierzchołkiem wyrostka sutkowatego.
Chociaż brzeg łedni m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego może być uważany na ogół za główny jrunek orientacyjny przebiegu 11, szyjnych, to jednak nie jest z nim identyczny.
Długa oś nic krzyżuje bowiem brzeg przedni mięśnia pod bardzo ostrym co prawda kątem.
OWkącie 1 szyjnej powrózek naczyniowa-nerwowy zaczyna występować spod przed*go brzegu mięśnia.
Kierunek przebiegu powrózka jest bardziej stromy, bardziej 4 żonr do długiej osi ciała niż m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego Wewnątrz powrózka luźna tkanka łączna spaja poszczególne składniki, a pierścienie We łącznotkankowe pochewki przenoszą ucisk pulsu tętnicy na żyłę.
Poza tym*hewka nie łączy się ściśle ani z blaszką powierzchowną, ani z przedkręgową powięzi 9, nie ma również połączeń z m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym.
Tylko z blaszki.
przedtchawiczej powięzi szyi włókna łącznotkankowe przechodzą na pochewkę, zwłaszcza na obwód z, szyjnej wewnętrznej:stwarza to specjalny mechanizm powięziowy, który nie daje się zapadać ścianie żyły(t.
I).
Tkanka łączna, która z zewnątrz otacza powrózek i jego pochewkę, bocznic łączy się z tkanką łączną bocznego trójkąta szyi, ku dołowi wzdłuż pni tętniczych i przełyku z tkanką łączną śródpiersia, ku górze wzdłuż naczyń i nerwów z tkanką łączną przestrzeni przygardłowej.
Przyśrodkowo powrózek graniczy z trzewiami szyi, z tyłu z blaszką przedkręgową powięzi szyi, a z przodu w części dolnej leży blaszka przedtchawicza tej powięzi i m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy, w części górnej, w granicach trójkąta t. szyjnej, blaszka powierzchowna powięzi szyi oraz m. szeroki szyi.
Na typowym przekroju poprzecznym szyi, mniej więcej na wysokości dolnego kąta trójkąta t. szyjnej(co odpowiada mniej więcej wysokości węziny gruczołu tarczowego), znajduje się następujący układ poszczególnych składników powrózka naczyniowa-nerwowego:1)z, szyjna wewnętrzna leży najbardziej bocznic:2)t. szyjna wspólna leży przyśrodkowo od żyły:ku tyłowi położenie jej odpowiada wyrostkom poprzecznym kręgów szyjnych i początkowi m. pochyłego przedniego.
Między tętnicą i żyłą leży z tyłu 3)n. błędny, natomiast na przednim obwodzie tętnicy, objęty wspólną pochewką biegnie 4)korzeń górny pętli szyjnej.
Bocznic i do przodu od z, szyjnej wewnętrznej układają się 5)głębokie węzły chłonne szyjne.
Wzajemne położenie tętnicy, żyły i n. błędnego w obrębie powrózka naczyniowa-nerwowego ulega pewnym zmianom.
U góry w trójkącie t. szyjnej z, szyjna wewnętrzna leży bocznic i ku tyłowi od t. szyjnej wspólnej, a n. błędny w tylnej rynience między obu naczyniami.
W przebiegu swym ku dołowi, ku nasadzie szyi żyła i n. błędny zaczynają stopniowo przesuwać silniej do przodu i wreszcie żyła układa się bocznic i do przodu od tętnicy, n. błędny zaś w przedniej rynience między obu naczyniami.
W swej dalszej drodze do śródpiersia n. błędny krzyżuje t. podoboiczykową od przodu, żyłę zaś od tyłu.
Położenie powrózka naczyniowa-nerwowego w trójkącie t. szyjnej w stosunku do towarzyszącego mu m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego, a zwłaszcza położenie 11, szyjnych zmienia się w zależności od ruchów głowy i szyi:równocześnie zmienia się wielkość i kształt samego trójkąta.
W ruchu zgięcia głowy ku tyłowi powiększa się trójkąt t. szyjnej, a 11, szyjne odsłaniają się na większej przestrzeni, występując spod przedniego brzegu m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego.
Tętnice zbliżają się też bardziej do powierzchni szyi i są też łatwiej dostępne.
Zgięcie głowy ku tyłowi stwarza więc w obrębie trójkąta t. szyjnej korzystniejsze warunki do oglądania i zabiegu.
Zgięcie głowy i szyi do przodu nie stwarza dogodnych warunków do badania lekars.
A, carots ext.
V, iugularis im.
-. ::A, carots int.
A, carots cd. sA, carorisCOOHOU OIS.
ćę.
óYc 110.
Trójkąt t. szyjnej w ruchach obrotowych głowy:a---w stronę przeciwległą(lewą)oraz b-w tę samą stronę(prawa).
Schemat.


ego.
Trójkąt t. szyjnej silnie się zmniejsza, a powrózek naczyniowa-nerwowy całkowicie mwa się pod m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym.
W ruchu obrotowym głowy w stronę przeciwległą(lewą)trójkąt prawy t. szyjnej silnie)zwęża Oyc, llOd), gdyż m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy prawy występuje do zadu i stromo kieruje się ku górze.
T. szyjna wspólna(prawa)i t. szyjna wewnętrzna lawa)są całkowicie przez niego zakryte:w trójkącie widoczne są tylko t. szyjna wnętrzna i jej przednie gałęzie.
W przeciwieństwie do tego w ruchu obrotowym w tę sarną stronę(prawą, ryc, 110 b)Ijkąt(prawy)się poszerza:m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy biegnie teraz skośnie ku łowi i ku górze.
Dlatego też t. szyjna wspólna prawa i jej gałęzie silniej się odsłaniają:idoczny jest nawet odcinek z szyjnej wewnętrznej, położony bocznic od tętnicy.
Na ronię tej ruchy obrotowe stwarzają więc dogodne warunki do oglądania i zabiegów karskich.
Streszczenie Z wypukłego obwodu łuku aorty odchodzą przeważnie trzy naczynia.
Zaopatrują one iwnie szyję, głowę i kończynę górną.
Po stronie lewej naczynia te odchodzą oddzielnie ko t. szyjna wspólna lewa i t. podobojczykowa lewa, po stronie prawej jako wspólny pień mienno-głowowy.
Pi e ń r a m i e nn o-gł owo wy Oruncus bruchiocephdlicusjjest pierwszą inajgrubsząłęzią łuku wychodzącą z jego początkowego odcinka, ma długość 30 do 45 mm.
Leży on i tyłowi od rękojeści mostka, rozpoczynając się na wysokości przyczepo drugiej chrząstki browej i kończąc na poziomie stawu mostkowo-obojczykowego po stronie prawej.
Pień mienno-głowowy przeważnie nie oddaje gałęzi bocznych, tylko u swego górnego końca ieli się na dwie gałęzie:t. podobojczykową prawą(a, subclamd deatrd)i t. szyjną ipólną prawą(d, cdrotis communis deatra).
Drugą z kolei gałęzią wychodzącą z łuku jest 1, szyi na wspólna lewa(d, carocommunissmistra).
Po stronie prawej sąsiaduje ona z pniem ramienna-głowami, rozpoczynając się o jego długość niżej od prawej:po stronie lewej i ku tyłowi siaduje ona z t. podobqiczykową lewą, odchodzącą jako trzecia gałąź łuku z jego ińcowego odcinka.
T. szyjna wspólna(a, carotis communis)razem z z, szyjną wewnętrzną i n. ędnym tworzą wspólny powrózek naczyniowa-nerwowy, przy czym tętnica leży przyidkowo, żyła bocznic, a n. błędny z tyłu i między nimi.
Mięsniem towarzyszącym wrózkowi jest m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy, który w stosunku do niego grzebie nieco skośnie.
W swej dolnej połowie przykrywa on jeszcze całkowicie powrózek, wyżej w obrębie trójkąta t. szyjnej-tylko brzeg przedni mięśnia zachodzi na tętnicę, a górny nice tętnicy występuje spod mięśnia przykryty skórą, m. szerokim szyi i blaszką wierzchowną powięzi szyi.
W obrębie trójkąta tętnica daje się przycisnąć do twardego Boża kręgosłupa szyjnego(czwartego--szóstego wyrostka poprzecznego).
T. szyjna*pólna nie oddaje gałęzi bocznych i tylko u swego górnego końca na poziomie górnego*egu chrząstki tarczowatej rozwidla się na t. szyjną zewnętrzną i wewnętrzną.
Miejsce działu jest zazwyczaj poszerzone, wytwarzając zatokę t. szyjnej(sinus cdroticus), obficie erwioną.
Przypuszczalnie jest to twór dozorujący i regulujący ciśnienie krwi w tętnicy miejscu podziału t. szyjnej wspólnej leży kłębek szyjny(glomus cdroticuni).
Tętnica szyjna wewnętrzna T szyjna wewnętrzna(a, cdrotis interną)zaopatruje przednią część ózgowia, oko i jego narządy dodatkowe oraz wysyła gałęzie do czoła 1088.
W Mianownictwie Anatomicznym(1989), kłębuszek szyjny".
U swego początku z t. szyjnej wspólnej t. szyjna wewnętrzna i zewnętrzna u dorosłego człowieka są mniej więcej tej samej grubości, jeżeli pominie się zatokę t. szyjnej.
Średnica obu naczyń potomnych wynosi około%, średnicy t. szyjnej wspólnej, więc każda z nich wynosi mniej więcej 5-6 mm'.
Ponieważ w swym rozwoju część mózgowa głowy wyprzedza część twarzową, więc we wczesnym dzieciństwie t. szyjna wewnętrzna jest grubsza od zewnętrznej.
U ssaków-odwrotnie-w związku z małym rozwojem mózgu t. szyjna wewnętrzna w ciągu całego życia jest naczyniem niewielkim, jak gdyby gałęzią znacznie silniejszej t. szyjnej zewnętrznej.
Tak samo jak aorta i t. szyjna wspólna, również t. szyjna wewnętrzna jest w znacznym stopniu naczyniem typu sprężystego.
I w jej ścianie włókna sprężyste silnie przeważają.
Nie jest ona w stanie silnie wpływać na prąd krwi do mózgu, jak to byłoby możliwe, gdyby była tętnicą typu mięśniowego.
Budowa sprężysta jest morfologicznym wyrazem tego, że czynność mózgu i oka kojarzy się z równomiernym ukrwieniem.
Po podwiązaniu t. szyjnej wewnętrznej, podobnie jak t. szyjnej wspólnej, często występują zaburzenia mózgowe.
Podwiązanie, zwłaszcza w podeszłym wieku, często ma wynik śmiertelny.
Początek, przebieg, położenie.
T. szyjna wewnętrzna rozpoczyna się na wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowatej i w przedłużeniu t. szyjnej wspólnej słabo falistą linią w kształcie litery S kieruje się ku górze do otworu zewnętrznego kanału t. szyjnej na podstawie czaszki.
W swym początkowym odcinku w obrębie trójkąta t. szyjnej(ryc.
108 i llOb)układa się ona bocznic oraz nieco ku tyłowi od t. szyjnej zewnętrznej.
Zaraz powyżej jednak, w przestrzeni przygardłowej, zachowując swe położenie tylne przesuwa się przyśrodkowo.
W dalszym swym przebiegu tętnica biegnie przez cały kanał t. szyjnej, po czym w bruździe t. szyjnej na trzonie kości klinowej przechodzi przez zatokę jamistą(ryc, l 9 l), a następnie po stronie przyśrodkowej od wyrostka pochyłego przedniego ostro zawraca ku górze oraz ku tyłowi i dzieli się na swoje gałęzie końcowe.
W związku z powyższym przebiegiem można odróżnić dwie zasadnicze części t. szyjnej wewnętrznej:szyjną i głowową.
Część szyjna.
Jest ona przedłużeniem t. szyjnej wspólnej i prowadzi do dolnej powierzchni części skalistej kości skroniowej.
Tylko krótki jej odcinek początkowy leży w trójkącie t. szyjnej, po czym tętnica krzyżuje od tyłu brzusiec tylny m. dwubrzuścowegoi m. rylcowo-gnykowy i wstępuje do przestrzeni przygardłowej.
Tak samo jak t. szyjna wspólna, również część szyjna t. wewnętrznej nie oddaje gałęzi i tak jak tamta w całym swym odcinku szyjnym zachowuje tę sarną grubość.
Od strony przednio-bocznej część szyjną tętnicy przykrywa m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy, objęty blaszką powierzchowną powięzi szyi.
Tylko w zgięciu kłowy ku tyłowi w obrocie głowy w tę sarną stronę na krótkiej przestrzeni występuje Walca spod przedniego brzegu mięśnia.
Między m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym 4 pochewką naczyniową można napotkać pień n. podjęzykowego.
Pień ten w swym.
'Wg Adachiego u Japończyków w większości przypadków t. szyjna wewnętrzna jest krubsza od zewnętrznej.


sowatym przebiegu dokoła tętnicy w górnym kącie trójkąta t. szyjnej przecina jej merzchnię boczną i coraz bardziej poprzecznie kieruje się dalej przyśrodkowo do dna ią ustnej(ryć.
IOB).
Z u 1 y I o w i t. szyjna wewnętrzna, podobnie jak szyjna wspólna, ślizga się na blaszce edkręgowej powięzi szyi, która przykrywa mięśnie przedkręgowe i trzy górne wyrostki nzeczne kręgów szyjnych.
Z tyłu i od strony bocznej do tętnicy ściśle przylega z, szyjna wnętrzna.
jnience między obu naczyniami pochewka obejmuje równocześnie pień n. błędnego.
tyłowi i przyśrodkowo od niego biegnie pień współczulny:zaś bocznic i do przodu n. ykowo-gardłowy poniżej podstawy czaszki(t.
U).
Z przodu i p r z yśr o dk o w o między ścianą boczną gardła a t. szyjną wewnętrzną iska się t. szyjna zewnętrzna ze swymi gałęziami.
Na krótkiej tej przestrzeni, w trójkącie izyjnej, t. szyjna wewnętrzna pomimo swej nazwy leży więc bocznic od t. szyjnej mętrznej(ryć, 1081 dopiero wyżej po skrzyżowaniu się z m. dwubrzuścowym stosunek się odwraca i t. szyjna wewnętrzna układa się głęboko w przestrzeni przygardłowej, t. ma zewnętrzna zaś bardziej powierzchownie, w dole zażuchwowym(t. ID:obie tętnice:edziela tu m. rylcowo-gardłowy i m. rylcowo-Językowy.
W okolicy tej od migdałka miebiennego t. szyjna wewnętrzna oddalona jest jeszcze o I do 2 cm(t.
T.
Powyższe ąjemne stosunki topograficzne początkowych odcinków obu tętnic w trójkącie t. szyjnej*ługuj ą na szczególną uwagę ze względu na konieczność odróżnienia obu naczyń podczas operacyj ne go odsłaniania.
O z ę ś ć gł o w o w a.
W swym przebiegu przez podstawę czaszki t. szyjna wewnętrzna acza kilka krzywizn na swej drodze uwarunkowanej budową kości.
Pierwszą krzywiznę wytwarza ona u wejścia do kanału t. szyjnej, drugą-u jego jścia.
Następnie leży na powierzchni bocznej trzonu kości klinowej w bruździe t. szyjnej, czopa zatoką jamistą.
Tutaj, bocznic od przysadki mózgowej, znowu się zagina ku górze iz do przodu(trzeci zakręt wewątrzczaszkowy)i przyśrodkowo od wyrostka pochyłego iedniego przebija oponę twardą i dostaje się do jamy podpajęczynówkowej, wykonując oj ostatni zakręt.
Czy te kilkakrotne krzywizny osłabiają prąd krwi w tętnicy, nie jest wiedzione.
W kanale t. szyjnej oplata ją współczulny splot nerwowy oraz splot żylny.
lot żylny oddziela tętnicę od ściany kanału i zabezpiecza ruchy tętna.
Unerwienie.
W części szyjnej t. szyjna wewnętrzna jest unerwiona dość skąpo(ryc, li I).
chodzą tu gałęzie zwoju szyjnego górnego i n. językowo-gardłowego.
W obrębie czaszki jest ona unerwiona głównie przez n. szyjna-tętniczy wewnętrzny(n. oticus mternus), odchodzący od zwoju szyjnego górnego:nerw ten wytwarza splot mo-tętniczy wewnętrzny(pleaus earoticus mternus)dokoła naczynia.
Dochodzą tu ynież gałęzie od zwoju trójdzielnego(gdnglion trigemmale)i od n. skalistego większego petrorus major), gałęzi n. twarzowego:według Choróbskiego'te ostatnie rozszerząją:amia krwionośne mózgowia.
Odmiany t. szyjnej wewnętrznej.
W rzadkich przypadkach t. szyjna wewnętrzna jest rdzo cienka.
Rzadko też może jej całkowicie brakować z jednej strony, a wówczas itępują ją gałęzie tętnicy przeciwległej lub też gałęzie t. szczękowej tej samej strony, ire przez otwór owalny lub okrągły wstępują do jamy czaszki.
Czasem t. szyjna wewnętrzna odchodzi bezpośrednio z łuku aorty lub biegnie przyśrodwood t. szyjnej zewnętrznej.
Wtedy krzyżuje ona od tyłu początek t. tarczowej górnej, deraz również t. językowej.
Zazwyczaj słabo esowaty przebieg części szyjnej tętnicy może być nieraz bardzo silny:łaszczą w wieku starczym u podstawy czaszki tętnica często wytwarza charakterystyczpęlęw kształcie pierścienia.
W rzadkich przypadkach niektóre gałęzie t. szyjnej zewnętrznej mogą odchodzić od t. mej wewnętrznej.
Czasem zachowuje się t. strzemiączkowa.
T strzemiączk owa(a, stpedid:ryc.
HZ), pierwotna tętnica ssaków, u człowieka pełni rozwoju występuje tylko u zarodka 12-20 mm długości.
Odchodzi ona z t. szyjnej.
zwoju półksiężycowatego(gmglion semilunare)?
Oho rób s ki J.
Układ współczulny i przywspółczulny.
PZWL Warszawa 1953.
Plexus caroticus im.
-----N. glossopharyngeus.
n. vagus N. caroticus im.
Ramus sinus carotci.
Ganglion cerwc, sup.
Truncus sympalłi.
Gargton cerwc, med.
Ryc.
111.
et r. yertebralis--.
Garglionce*co*ordc*cu m.
A, thoracica im.
Rerwy tętnic sz.
A, meningea med, et r. mandibularis*, *dc*d*s.
f-)*, *V.
N. laryngeus recurrens.
Paturecie.
-A, ma@laris.
\gy Z fąjąjąjją-A, carots cd.
A, carots jot.
-A, thyroid, sup.
A, carotis communis.
-A, thyroid, im.
*A, subclawa et ansa subclawa.
yi i twarzy.
Widok ze strony prawej.
Schemat wzorowany na.
wewnętrznej w pobliżu podstawy czaszki, kieruje się do przodu i przenika przez jamę bębenkową między zawiązkami obu odnóg strzemiączka.
Temu właśnie przebiegowi strzemiączko zawdzięcza swą formę i nazwę.
Po wyjściu z jamy bębenkowej w miejscu odpowiadającym późniejszej szczelinie skalista-bębenkowej dzieli się ona na trzy gałęzie:nadoczodołową, podoczodołową i żuchwową, z których każda biegnie z odpowiednią gałęzią główną n. trójdzielnego.
Później gałąź żuchwowa, która rozpoczyna się wspólnym pniem z t. podoczodołową, zespala się z t. szyjną zewnętrzną, a część początkowa t. strzemiączkowej aż do odejścia gałęzi nadoczodołowej zanika.
Z powyższego zespolenia powstaje pień t. szczękowej, a z gałęzi żuchwowej t. zębodołowa dolna.
Początek gałęzi podoczodołowej przekształca się jeszcze w pień t. szczękowej, a jego przedłużenie tworzy t. podoczodołową.
Z gałęzi nadoczodołowej powstaje t. oponowa środkowa razem ze swym zespoleniem z t. łzową.
W ten sposób obszar zaopatrzenia t. strzemiączkowej przejmuje t. szyjna zewnętrzna.
W bardzo rzadkich przypadkach zachowuje się t. strzemiączkowa.
Odchodzi wtedy, tak samo jak pierwotnie, z t. szyjnej wewnętrznej i tak sarno przebiega.
Oprócz niej zachowuje Bię również jej gałąź nadoczodołowa, natomiast gałąź podoczodołową i żuchwową jako gałęzie t. szczękowej przejmuje t. szyjna zewnętrzna.
Losy t. strzemiączkowj świadczą o tym, jak część obszaru rozgałęzienia t. szyjnej wewnętrznej zostaje jej odebrana i przejęta przez t. szyjną zewnętrzną.
U wielu ssaków Droces redukcji t. szyjnej wewnętrznej jest jeszcze znacznie bardziej posunięty:u przeżu.
1343.


ęzy np. t. szyjna wewnętrzna jest prawie zupełnie zredukowana i nawet gałązki do zgu odchodzą z t. szyjnej zewnętrznej za pośrednictwem t. szczękowej.
łównież w rozwoju rodowym t. strzemiączkowa jest poprzednikiem t. szczękowej.
ihowuje się ona u wielu ssaków przez całe życie, np. u części małpiatek.
U małp stosunki takie jak u człowieka.
Ram, supraotbit, -8 yó.
trigeminn*e i'c.
8!, trigePBiOuB et 9999***.
N. tacialis et gangi.
-, geniculr'A, stapedia.
A, caroris interna-.
Ram, mardibularis.
-A, maxillaris.
A, facialis.
A, carotis ext.
F A, carotis communis.
-Ram, intraorbit.
112.
Tętnica strzemiączkowa i rozwój t. szczękowej u zarodka.
Ustawienie głowy jak isoby dorosłej.
Zanikający pień t. strzemiączkowej oznaczono kropkami.
Schemat wzorowany na Góppercie oraz na Brausie.
Gałęzie t. szyjnej wewnętrznej.
Tylko końcowy odcinek naczynia daje wielkie gałęzie do mózgu i oka:z części szyjnej zazwyczaj nie chodzą gałęzie, w kanale t. szyjnej zaś i w zatoce jamistej odgałęziają od tętnicy wyłącznie drobne naczynka do jamy bębenkowej, opony ardej, przysadki mózgowej i do sąsiednich nerwów.
Opiszemy je lejna:I Gałąź szyjna-bębenkowa(rdmus cdroticotgmpanicus).
Jest to drobne naczynie:hodzące w obrębie kanału t. szyjnej i biegnące przez kanalik kostny o tej samej nazwie dna jamy bębenkowej, gdzie rozprzestrzenia się w błonie śluzowej.
W sieci tętniczej nr śluzowej zespala się ono z pozostałymi tętnicami jamy bębenkowej.
t.
Gałąź kanału skrzydłowego(rdmus cdndlis ptergpoidei)jest małym, niestałe stepującym naczynkiem odchodzącym z tętnicy w obrębie kanału t. szyjnej:biegnie ona ez kanał skrzydłowy i zespala się z gałązką t. szczękowej.
i Gałęzie zatoki jamistej(remi sinus ccoernosi).
Są to przeważnie liczne drobne raka zaopatrujące zwój trójdzielny, przysadkę oraz ściany zatoki jamistej.
Niektóre*ch gałązek zespalają się z t. oponową środkową.
-zęść końcowa t. szyjnej wewnętrznej przyśrodkowo od wyrostka pochyłego edniego, jak wspomniano, przebija oponę twardą i ostro zakręca ku tyłowi i ku ze.
Tutaj do przodu odchodzi silna t. oczna, ku górze zaś główny pień kieruje się do Zgtl.
4.
T. oczna(a, ophthdlmicd:ryc.
UB).
Nazwa tętnicy wskazuje tylko na część obszaru jej rozgałęzienia-oko.
W rzeczywistości zaopatruje ona znacznie więcej, mianowicie całą zawartość oczodołu(wraz z mięsniami, tkanką tłuszczową itd. ), zatokę klinową, komórki sitowe i błonę śluzową prawie całej kości sitowej, przegrody nosa i małżowiny nosowej górnej.
Poza tym oddaje gałąź do opony twardej przedniego dołu czaszki i kończy się na czole(zatoka czołowa), nasadzie nosa i powiekach.
Położenie i przebieg.
Po odejściu z t. szyjnej wewnętrznej t. oczna kieruje się skośnie do przodu i nieco bocznic w kierunku kanału wzrokowego.
Przez kanał ten przechodzi do oczodołu w towarzystwie n. wzrokowego:leży tu ona na dolnej stronie nerwu i nieco bocznic, oddzielona od niego blaszką opony twardej.
W oczodole tętnica położona jest z początku w pobliżu jego bocznej ściany, bocznic od n. wzrokowego, między n. odwodzącym a m. prostym bocznym.
Zmieniając wkrótce swój kierunek t. oczna skośnie, prawie poprzecznie, zwraca się przyśrodkowo, krzyżuje n. wzrokowy(przechodząc nad nim, między nim a m. prostym górnym)i dochodzi do ściany przyśrodkowej oczodołu.
Stąd kieruje się z tyłu do przodu wzdłuż tej ściany i dolnego brzegu m. skośnego górnego aż do bloczka tego mięśnia w przyśrodkowym kącie oka, gdzie dzieli się na dwie gałęzie:jedna z nich wstępuje ku górze:jest to t. nadbloczkowa, druga zstępuje ku dołowi-t. grzbietowa nosa.
Oba te naczynia są gałęziami końcowymi t. ocznej.
Ale już w swym przebiegu oczodołowym, chociaż stosunkowo krótkim, tętnica oddaje znaczną liczbę gałę z i b o c z ny c h'.
Gałęzie boczne t. ocznej.
Pochodzą one głównie z bocznego obwodu tętnicy:tylko dwie 11, sitowe odchodzą ze strony przyśrodkowej.
W zależności od obszaru zaopatrzenia można odróżnić:1)gałęzie do gałki ocznej, 2)gałęzie do pozostałej zawartości oczodołu oraz 3)gałęzie, które po oddaniu gałązek wewnątrzoczodołowych kierują się na powierzchnię zewnętrzną czaszki lub podążają do odpowiednich jam.
Gałęzie t. ocznej są bardzo zmienne pod względem swego początku, często mniejsze naczynka nie odchodzą od głównej tętnicy, lecz z jednego z sąsiednich pni.
1.
T. środkowa siatkówki(a, centrdlis retinoe).
Jestto tętniczka bardzo drobna, jednak ma duże znaczenie dla czynności oka, ponieważ zaopatruje wewnętrzne warstwy siatkówki.
Jest to pierwsza gałąź t. ocznej, odchodząca z jej początkowej'części, często jeszcze w przejściu przez oponę twardą.
Czasem jednak może ona odchodzić znacznie dalej, z t. łzowej lub z jednej z przyśrodkowych tętniczek rzęskowych tylnych.
W swym przebiegu do przodu kieruje się do dolnej strony n. wzrokowego i wnika do niego od dołu mniej więcej w środkowej trzeciej części jego odcinka oczodołowego w odległości 0, 5-1. 5 cm od gałki ocznej.
W osi nerwu po przebiciu twardówki dochodzi ona do.
'Wyliczenie ich nie jest jednak dowodem rozumienia anatomii.
Toteż jeden z wybitnych anatomów słusznie pisze, że dla studenta nauka anatomii nie polega na uczeniu się na pamięć wszystkich drobnych gałązek, np. t. ocznej czy szczękowej.
Dla niego zasadnicze znaczenie ma poznanie obszaru zaopatrzenia oraz znajomość większych naczyń.


ywnętrznych warstw siatkówki, które zaopatruje licznymi gałązkąni, narząd wzroku).
W życiu płodowym t. środkowa siatkówki przedłuża się w 1, ciątaktistego(a, hgdloided), która przebiega przez ciało szkliste do wierzchni tylnej torebki soczewki.
Tętniczka ta zanika w późniejszym resie życia płodowego, szczątki Jej mogą się Jednak zachować nawet starszym wieku.
z, T, łzowa(o, lacrimclis).
Rozpoczyna się ona w tylnej części zodołu z odcinka t. ocznej położonego bocznic od n. wzrokowego, amie do przodu wzdłuż górnego brzegu m. prostego bocznego gatki mej do gruczołu łzowego, przenika go i po oddaniu do niego licznych łązek dochodzi do powiek(ryc, 113 i 1141.
A, supratrochlearis.
A, meningea ant.
M. obliąuus sup.
A, ethmoidalis ant.
M. rectus med.
A, ethmoidalis post.
Aa, ciliares post.
A, ophthalmica N. opticus.
Chiasma opticum.
A, carotis interna.
-cjĄ:Nj%gcj.
\\I łI Frocessus ciinoideus a.
-8-A, supraorbtalśM, leyaror palpebrae-supe*s*y*M rectus sup.
8989 cipty)ć@ien@ulgłdćrirnaiis A, iacrimalis.
c.
113. Tętnice prawego oczodołu.
Widok od góry.
M. recrus lat.
-RamusTBOlOQBus, lacrimalis.
I I I uąmus trontalis a, meOOaeBe meaiae.
t. łzowa oddaje:i.
Gałęzie oponowe(rami meningei)do opony twaJ 4 J, @eruj*się one przez telinę oczodołową górną lub przez oddzielny kanalik w słTzWe większym kości iowej(otwór oponowa-oczodołowy, jbnmen meningoorbilolećl Prawie stale zespąląjąone z gałęzią czołową t. oponowej środkowej.
Przez wytworzenie się tego zespolenia zar t. ocznej może być częściowo zaopatrywany przez T oponową środkową łub 7 rotoie-t. łzowa może wnikać w obszar t. oponowej środkowej.
b.
G a tę z i e j a r z m o w e(rdmi zggomdtici), które przez szczelinę oczodołową dolną przenikają do dołu podskroniowego(zespolenie z gałęziami t. szczękowej), przez otwór jarzmowa-oczodołowy do dołu skroniowego(zespolenie z t. skroniową głęboką przednią)oraz przez otwór jarzmowa-twarzowy na powierzchnię twarzy(zespolenia z tętnicami twarzy).
c.
G ale złe mięśniowe(remi musculares)do sąsiednich mięśni.
d.
Gałęzie łzowe(remi lacrimdles):liczne drobne naczynka, które do gruczołu doprowadzają krew odżywczą i czynnościową.
e.
Tt, powiekowe boczne górna i dolna(ad, pdlpebrdles luerales, superioret interior)są naczynkami końcowymi t. łzowej.
W bocznym kącie oka wychodzą one z gruczołu łzowego do powieki górnej i dolnej, które zaopatrują.
Zespalając się z przyśrodkowymitętnicami powiekowymi(p. dalej), tworzą tętniczy pierścień naczyniowy, tzw. łuk powiekowy górny i dolny(crcus pdlpebrdlis superior et interior'), który w pobliżu wolnego brzegu powieki położony jest na powierzchni przedniej tarczek.
Od łuku tego odchodzą drobne 11, s p oj ów k o we ty Inc(ad, coniunctiodles posteriores), które kierują się do spojówki, zaopatrują ją i w niej zespalają się z tętnicami spojówkowymi przednimi z przednich naczyń rzęskowych.
3.
Tt, rzęskowe tylne długie i krótkie(ad, ciliares posteriores lonpae et breoes).
Początek ich jest zmienny, gdyż często nie odchodzą bezpośrednio z t. ocznej, lecz z naczyń sąsiednich.
Przeważnie rozpoczynają się one jednym małym naczyniem przyśrodkowymi jednym bocznym, które następnie pod ostrym kątem dzielą się na kilka mniejszych gałązek.
Naczynka te kierują się wężowata do przodu, dokoła wejścia n. wzrokowego do gałki, przebijają twardówkę i częściowo od razu dochodzą do naczyniówki jako 11, rzęskowe tylne krótkie, częściowo biegną dalej południkowo między twardówką a naczyniówką do ciała rzęskowego jako 11, rzęskowe tylne długie.
Wszystkie 11, rzęskowe zespalają się z sobą w sieci naczyniówki.
Tt, rzęskowe tylne krótkie występują w liczbie 12 do 15:zespalają się one z t. środkową siatkówki.
Tt, rz ęskow e tylne długie są to przeważnie dwa cienkie długie naczynia, które, jak już wspomniano, między zewnętrzną a środkową warstwą gałki ocznej biegną do przodu po przyśrodkowej oraz bocznej stronie i zaopatrują ciało rzęskowe oraz tęczówkę, zespalając się z 11, rzęskowymi przednimi.
4.
Gałęzie mięśniowe(ramimuseulares).
Pod względem liczbyi początku są one zmienne, często występuje jedno górne naczynko dla górnych i bocznych mięśni gałki ocznej oraz drugie dolne dla dolnych i przyśrodkowych.
Z gałęzi do mięśni prostych odchodzą 11, rzęskowe przednie.
Tt, r z ę s k owe pr ze dnie(do, ciliares anteriores)przebiegają w ścięgnach mięśni prostych do przodu.
Przeważnie w licznie 5 e 6 na powierzchni zewnętrznej twardówki wysyłają one:a)do przodu 11, spojówkowe przednie(aa, coniunctitcles dnłeriores)do spojówki gałki, które zespalają się z 11, spojówkowymi tylnymi:b)ku tyłowi drobne gałązki, 11, n ad 1 w a rd ów k o we(da, eąisclenles)do przedniej połowy twardówki.
Następnie 11, rzęskowe przednie, w liczbie 8-10, przebijają twardówkę w okolicy m. rzęskowego, który zaopatrują, i razem z 11, rzęskowymi tylnymi długimi dokoła brzegu rzęskowego tęczówki tworzą koło tętnicze większe(np. narząd wzroku).
5.
T. nadoczodołowa(o, suprdorbitlis).
Tętnica ta zwana jest również t. czołową boczną w odróżnieniu od t. nadbloczkowej, czyli czołowej przyśrodkowej(p. dalei).
Odchodzi ona od łuku, który t. oczna zatacza nad n. wzrokowym lub nieco dalej, biegnie następnie ściśle pod sklepieniem oczodołu nad m. dźwigaczem powieki górnej ku Przodowi, oddając kilka gałązek do tego mięśnia oraz zaopatrując okostną i sklepienie Kostne oczodołu.
Po wyjściu z oczodołu przez otwór lub wcięcie nadoczodołowe rozgałęzia@ę ona w częściach miękkich pokrywających część środkową górnego brzegu oczodołu, zespalając się z sąsiednimi naczyniami(t. skroniową powierzchowną, t. nadbloczkowąló.
T. sitowa tylna(a, ethmoidalis posterior).
Tętnica ta często odchodzi od Poprzedniej.
Z oczodołu wychodzi ona przez otwór sitowy tylny i rozgałęzia się w błonie Śluzowej komórek sitowych tylnych.
Na swej drodze oddaje ona gałązki do opony twardej i do jamy nosowej, gdzie zaopatruje górne i tylne odcinki jej ściany bocznej oraz przegrody.
'arena torseus sup, et inf.


7, 1, s i 1 o w a p r z e d n i a(a, ethmoidalis dntrior).
Zwykle jest naczyniem silniejszym poprzedniego.
Przez otwór sitowy przedni wstępuje ona do dołu przedniego jamy szkl.
Układa się tutaj między kością a oponą twardą na blaszce sitowej, kierując się do ido i przez nią dostaje się pod sklepienie jamy nosowej.
Gałęzie końcowe tętnicy dzielą na przyśrodkowe i boczne, które odpowiednio zaopatrują części przednie ścian jamy iowej, komórki sitowe przednie oraz zatokę czołową.
W swym przebiegu wewnątrzczaszkowyrn t. sitowa przednia wysyła gałązkę do opony rdej-t. oponową przednią(o, meningea anterior:ryc, ll 3).
*, *ron*a*is ipor, superf.
Ą, lacrimalis.
:ygomatico. . .
orbtalis.
Hyc.
114.
t. czołowa(a, tron(olis).
łArcas palpebralissur, er im.
Unaczynienie powiek.
Widok od przodu.
A, v, supraorbitalis.
A, v, supratrochlearis.
V, nasofrortalis.
A, dorsalis nasi.
-A, v, angularis.
Aa, palpebra(es.
mediates sup.
A, v, faciats.
et Inc.
Tt, powiekowe przyśrodkowe górna i dolna(da, pdlpebrdlesmedialesJerior et interior).
Rozpoczynają się one często jednym wspólnym pniem na krótko:ed podziałem t. ocznej na obie jej gałęzie końcowe.
Biegną one nad, a nieraz pod ęzadłem powiekowym przyśrodkowym do powiek, gdzie łączą się z 11, powiekowy bocznymi, wytwarzając wspomniany już łuk powiekowy górny i dolny.
powiekowe przyśrodkowe oddają gałązki do kanalika łzowego i do woreczka łzogooraz wspomniane już naczynka do spojówki jako 11, spojówkowe tylne i, coniunctieales posteriores).
Gałę z i e k oń co we t. o c z re t.
Jak zaznaczono wyżej, gałęzie końcowe t. ocznej są t. nadbloczkowa i t. grzbietowa nosa.
ł T. nadbloczk owa(o, supratrochlearis').
Tętnica ta zwana jest nieraz t. czołową środkową w odróżnieniu od biegnącej bardziej bocznic t. nadoczodołowej, czyli łowei bocznej.
Jest ona końcową gałęzią wstępującą t. ocznej, która przez wcięcie lub 4 czołowy przechodzi na czoło i zaopatruje tu mięśnie i skórę.
Zespolenia łączą 34 ętoicą drugostronną, z t. skroniową powierzchowną oraz t. nadoczodołową Oyc.
1181.
10.
T. grzbietowa nosa(a, dorsalis nasi).
Jest to zstępująca gałąź końcowa, przeważnie słabsza od poprzedniej.
Przebija ona m. okrężny oka powyżej więzadła powiekowego przyśrodkowego, biegnie ku dołowi i na brzegu bocznym nosa zespala się z t. kątową(z t. twarzowej).
Zaopatruje ona grzbiet i powierzchnię boczną nosa.
Odmiany t. ocznej i jej gałęzi.
Jak zaznaczono wyżej, t. oczna leży w kanale wzrokowym pod nerwem, oddzielona od niego blaszką opony twardej.
Czasem jednak przegroda ta może kostnieć częściowo lub w całości, a wtedy kanał wzrokowy podzielony jest przegrodą kostną na dwie części:górną dla nerwu, dolną dla tętnicy.
W znacznej większości przypadków, o czym mowa była wyżej, t. oczna spiralnie obejmuje n. wzrokowy, przechodząc ze strony bocznej na przyśrodkową i krzyżując nerw od góry.
Czasem jednak przechodząc na stronę przyśrodkową zamiast od góry krzyżuje go od dołu.
W bardzo rzadkich przypadkach t. oczna odchodzi z t. oponowej środkowej:nieco częściej odwrotnie-t. oponowa środkowa lub tylko jej gałąź czołowa z t. ocznej.
Do niezbyt rzadkich odmian należy odejście t. łzowej od oponowej środkowej:czasem t. nadoczodołowa odchodzi od t. łzowej.
Gałęzie mózgowe tętnicy szyjnej wewnętrznej Po odgałęzieniu się 4)t. ocznej z końcowego odcinka t. szyjnej wewnętrznej odchodzą cztery gałęzie, które kierują się do mózgowia i zaopatrują je wspólnie z t. kręgową, gałęzią t. podobojczykowei.
Są to:5)t. łącząca tylna:6)t. naczyniówkowa oraz gałęzie końcowe, 7)t. przednia mózgu oraz 8)t. środkowa mózgu.
Wszystkie gałęzie zaopatrujące mózgowie dochodzą do opony miękkiej i rozgałęziają się na jej powierzchni w jamie podpajęczynówkowej.
Z rozgałęzień tych odchodzą naczynia do substancji mózgowej(ryc, 115 i lló).
5.
T. łącząca tylna(a, communicans posterior).
Jest to cienkie i krótkie naczynie(długości około 12-15 mm), które z okolicy wyrostka pochyłego przedniego przy brzegu bocznym siodła tureckiego kieruj e się ku tyłowi.
Biegnie ono nad zatoką jamistą i pod pasmem wzrokowym bocznic od guza popielatego i ciał suteczkowatych.
W pobliżu górnego brzegu mostu tętnica ta uchodzi do t. tylnej mózgu z t. podstawnej lub kręgowej.
Małe gałązki t. łączącej tylnej biorą udział w zaopatrzeniu podstawy mózgowia.
T. łącząca tylna stanowi zespolenie łączące obszar prądu krwi t. szyjnej wewnętrznej z obszarem t. podobojczykowej:zespolenie to zamyka koło tętnicze mózgu, umożliwiające krążenie poboczne.
6.
T. naczyniówkowa(a, choroided).
Jest to długie, cienkie naczynie, które doprowadza krew do splotu naczyniówkowego komory bocznej.
Tak jak poprzednie odchodzi ono z tylnego obwodu t. szyjnej wewnętrznej, biegnie wzdłuż pasma wzrokowego dokoła konarów mózgu i u wierzchołka rogu dolnego komory bocznej dochodzi do splotu naczyniówkowego.
Na swej drodze oddaje gałęzie do splotu naczyniówkowego oraz do ścian rogu dolnego i wreszcie zespala się z gałęziami naczyniówkowymi t. tylnej mózgu.
7.
T. przednia mózgu(a, cerebri dnterior).
Tętnica ta odchodzi prawie pod prostym kątem z przedniego obwodu t. szyjnej wewnętrznej, będąc jej przednią gałęzią końcową.
Przebiega ona nad n. wzrokowym w kierunku przyśrodkowym, wysyłając gałązki do zwojów półkul mózgowych przez istotę dziurkowaną przednią i do skrzyżowania wzrokowe.


*cdns--.
omals.
**is im.
meoa.
*ca ns.
roidea.
xozius.
i oosćwwwbieliim bra Ws biła*is.
łs ar:?
A, cerebri Ant.
A, cerebelli sup.
-A, basilaris.
Aa, pontis.
-N. abducer.
N. facialisA, cerebelli inf.
*os*A, spinalis post.
--Cerebełlurri.
115.
Tętnice podstawy mózgowia.
Usunięto część prawego płata skroniowego oraz prawą półkulę móżdżku.
, po czym zbliża się do tętnicy drugostronnej i łączy się z nią łączącą przednią.
W dalszym przebiegu, układając się jedna ok drugiej, leżą one w szczelinie podłużnej mózgu na powierzchni*edniej kolana ciała modzelowatego, ściśle do niego przylegając, oraz górnej powierzchni tego ciała kierując się dalej ku tyłowi:rozgałęziają one na powierzchni przyśrodkowej płata czołowego oraz ciemienioigoi kończą, zespalając się zwykle z t. tylną mózgu.
t. przednia mózgu zaopatruje głównie ciało modzelowate, węchomózwieoraz płat czołowy i ciemieniowy półkul mózgu oraz część jąder ZSODIOZĘOWIB.
I', łącząca przednia(o, communicdns dnterior)jest to przeważ:krótkie(około 4 mm)poprzeczne zespolenie obu 11, przednich mózgu, ire od przodu zamyka koło tętnicze.
Naczynie to położone jest do*odu od skrzyżowania wzrokowego u wejścia do szczeliny podłużnej JZgiJ.
Czasem obustronne tętnice tak bardzo zbliżają się do siebie, że długość t. łączącej przedniej jest minimalna.
8.
T. środkowa mózgu(a, cerebri media).
Jest ona najsilniejszą gałęzią t. szyjnej wewnętrznej i jej bezpośrednim przedłużeniem.
Kieruje się bocznic do dołu bocznego mózgu i dalej w bruździe bocznej rozgałęzia się na powierzchni bocznej płata czołowego, ciemieniowego i skroniowego.
Zaopatruje ona głównie wyspę, płat czołowy, ciemieniowy i skroniowy, jak również częściowo istotę białą i i jądra kresomózgowia.
Szczegółowy opis gałęzi tętniczych i zaopatrzenia naczyniowego mózgowia znajdzie czytelnik w następnym tomie.
Koło tętnicze mózgu(circulus drteriosus cerebrk ryc, lló).
Tętnice mózgowe, które, jak zaznaczono, pochodzą z t. szyjnej wewnętrznej i t. kręgowej, na podstawie mózgowia zespalają się z sobą w charakterystyczny sposób, wytwarzając tzw. koło tętnic ze mó z gu.
Z przodu utworzone jest ono przez obustronne:1)11, przednie mózgu, gałęzie t. szyjnej wewnętrznej, zespolone z sobą 2)t. łączącą przednią:z tyłu obiema 3)11, tylnymi mózgu, gałęziami t. podstawnej, powstałej z połączenia obu 11, kręgowych(ryć, 115:p. dalejk 11, tylne mózgu z obu stron zespalają się z 4)t. szyjną wewnętrzną za pośrednictwem 5)t. łączącej tylnej.
Części mózgowia objęte tym kołem tętniczym są to:blaszka krańcowa, skrzyżowanie wzrokowe, guz popielaty, ciała suteczkowate oraz istota dziurkowana tylna.
A, oerebri ant s-8-8.
A oeebń media 8.
W. eeebri post.
W. ceebelli sup, . . z'.
A, cerebeO im. am. ---.
A, communicans ant.
A, carots im.
-A, choroidea-A, communicans post.
-A, basilaris.
s. . .
A, labyrinthi.
A, cerebelll inf, post.
-A, vertebralis 8, spinalis post, ---. . z A, spinał(s am.
Ryć.
116. Tętnice na podstawie mózgowia.
Schemat.


AobaPóie ona mózgowie(w:ŃXQż', tjąęgcjcj', gćcj'?
'W ęgĄYY Ń 8 ę:az zatok przynj-jw. . . . gWj'Ć"%. ?
, ?Ę?
899 Ż+P 8 ą Jamy noso**Pomnimy o niektąj-ew. jĆj. . . ą?óóY óY?
Y 9 Yś 9 śP śł Póobniczo bąrłąy ęj-ąj. . . .
Jeżeli Kjąy g.
X'W?'óóó%%?
'BPPPWPFamiasrjąyy.
wjjj, )j y jągyę""'?ćYh??989 ś 9 P 8 e Jozwinięrą:jj, %. . ag. g.
Ę'?", z ĘĘ 99 P 9688 d**ąĆgygy'?yg?
"'?. %Ś"ĘWyYłPB?
9 Ę 9 PPł 6 p 1 Ń 6998 Pł 99@a 8 obu gałęzi ma.
OOhidecj. . .
Jebri pasł. . r.
8 Oy pigjó.
A cerebri ant.
A, cerebri meWa acćesświa 1.
y--8, cerebri am.
8 Tediąrą.
*cerebr*. . .
łF y%.
Do niezbyt rzadkich odmian należy krótkie rozdwojenie t. przedniej mózgu uye, a eczyli wytwarzanie się tzw. wyspy.
W rzadkich przypadkach obie 11, przednie mózgu mogą się z sobą zlewać i wytwarzać mniej lub bardziej długi pośrodkowy pień, dzielący się następnie na dwie gałęzie, prawą i lewą.
Tego rodzaju pień występuje z reguły u niższych ssaków, bardzo często u niższych małp, nieraz u małp człekokształtnych(ryc, 117 d).
Zmienność t. łączącej przedniej jest bardzo wielka.
Czasem obie tętnice przednie mózgu łączą się z sobą w jednym tylko punkcie, do którego w tym przypadku sprowadza się t. łącząca przednia.
T. łącząca przednia może być podwójna, może występować w postaci litery V lub Y.
Do bardzo rzadkich odmian należy zupełny brak t. łączącej.
Dosyć często t. łącząca przednia wysyła gałąź na ciało modzelowate:powstaje wtedy tzw. t. p o ś r o dko w a c i a ł a m od z e I o wat ego(a, mediana corporiscdl(osi), cóżnej długości i różnej grubości(ryć.
H 7 e).
W bardzo rzadkich przypadkach może się ona zlewać w jeden pień z obu 11, przednimi mózgu.
Dużej zmienności podlega również t. łącząca tylna.
Bardzo często bywa ona silnie uwsteczniona, nieraz zupełnie nie występuje z jednej strony.
Obustronny brak t. łączącej tylnej należy do rzadkości.
Wtedy połączenie t. szyjnej wewnętrznej z t. podstawną może być zupełnie przerwane.
T. łącząca tylna może też być bardzo silnie rozwinięta i może wówczas zastępować słabo rozwiniętą lub brakującą t. tylną mózgu tej samej strony(ryc.
1170.
W ostatnim przypadku wszystkie trzy tętnice mózgu jednej strony, t. przednia, środkowa i łącząca tylna, zastępująca t. tylną mózgu, odchodzą od t. szyjnej wewnętrznej.
Odmiana taka ma duże znaczenie praktyczne z powodu niemożności wytwarzania się normalnego zespolenia.
Zespolenia tętnicy szyjnej wewnętrznej Niezależnie od połączeń między gałęziami t. szyjnej wewnętrznej(np. łuki powiekowe)wytwarza ona zespolenia:1)z tętnicą strony przeciwległej za pośrednictwem koła tętniczego mózgu oraz t. nadbloczkowej:2)z t. szyjną zewnętrzną za pośrednictwem połączeń(ryc, 118)między:a)t. twarzową a t. oczną 0, kątowa), b)t. skroniową powierzchowną a t. nadoczodołową, c)11, sitowymi a t. klinowo-podniebienną(w jamie nosowej):3)z t. kręgową, gałęzią t. podobojczykowej, za pośrednictwem koła tętniczego mózgu i t. podstawnei(ryc.
1161.
Poza tym każda tętnica mózgu dzieli się obficie na liczne gałęzie, które wnikają w głąb pod prostym kątem do powierzchni i zaopatrują tkankę mózgową.
Wytwarzają one bogatą sieć włosowatą, jednak o różnym stopniu zagęszczenia.
Istota szara mózgowia ma znacznie bardziej gęstą sieć niż istota biała.
Na powierzchni mózgowia tętnice zespalają się bardzo licznie, wewnątrz narządu zespolenia są rzadsze.
U człowieka tętnice końcowe w ścisłym znaczeniu anatomicznym nie występują:oznacza to, że u człowieka nie ma tętnic, które by się nie zespalały z sąsiednimi.
Zespolenia te jednak wobec dużej wrażliwości tkanki nerwowej na niedotlenienie są fizjologicznie często niewystarczające.
Dlatego też np. tylko u 5 O%, przypadków jednostronne podwiązanie t. szyjnej wewnętrznej daje dobre wyniki.
U osób młodych zachodzi możliwość podwiązania nawet jednej t. szyjnej wewnętrznej i jednej t. kręgowej, pod warunkiem jednak, że między obu zabiegami minie dłuższy czas.
Z powyższego wynika, że podwiązanie t. szyjnej wewnętrznej jest zabiegiem niebezpiecznym i często śmiertelnym:może ono spowodować porażenie połowicze wskutek niedokrwienia obszaru ruchowego mózgu, który odżywia.
Streszczenie T. szyjna wewnętrzna(a, carots interna)zaopatruje głównie przednią część mózgowia, oko i jego narządy dodatkowe oraz wysyła gałęzie do czoła i jamy nosowej, a także do przedniej części opory twardej.
W swym początkowym odcinku, w obrębie trójkąta t. szyjnej, stanowi ona boczna-tlną gałąź końcową t. szyjnej wspólnej.
Dopiero biegnąc ku górze po skrzyżowaniu się z brzuscem tylnym m. dwubrzuścowego w przestrzeni przygardłowej, zachowując swe położenie tylne, przesuwa się przyśrodkowo w stosunku do t. szyjnej zewnętrznej T szyjna wewnętrzna rozpoczyna się na wysokości brzegu.
193.


igo chrząstki tarczowatej(poziom trzeciego-czwartego kręgu szyjnego):wzdłuż jej ściany gardła kieruje się ku górze i na podstawie czaszki wnika do kanału t. szyjnej skroniowej, w którym przebiega esowato, stosując się do jego wygięć.
W kanale a ją splot współczulny oraz splot żylny, który umożliwia jej ruchy tętnienia.
tdkowym dole czaszki t. szyjna wewnętrzna biegnie w bruździe t. szyjnej na trzonie klinowej, objęta tutaj zatoką jamistą.
Wytwarza ona teraz swój ostatni silny zakręt ku i i po przebiciu opony twardej przyśrodkowo od wyrostka pochyłego przedniego e do przodu t. oczną, ku górze tętnice mózgu.
rócz drobnych gałęzi, które wysyła w swym przebiegu przez podstawę czaszki, e ona:t. oczną, t. łączącą tylną, t. naczyniówkową oraz gałęzie końcowe, t. przednią u i t. środkową mózgu.
oczna(a, ophthdlmicd)pod n. wzrokowym i nieco bocznic od niego razem z nim hodzi przez kanał wzrokowy do oczodołu.
W oczodole ze strony bocznej przechodzi na rolkową, krzyżując n. wzrokowy od góry, i kieruje się dalej do przodu do przyśrodgokąta oka, gdzie dzieli się na obie swe gałęzie końcowe.
Oprócz nich t. oczna oddaje odgałęzienia boczne.
Oprócz zespoleń z sąsiednimi tętnicami główny obszar drżenia obejmuje:1)całą zawartość oczodołu, mianowicie:a)gałkę oczną(a, centralistę, od, ciliores:onteriores, posteriores breues, posteriores longde, ad, episclerales)b)mięśnie gałki ocznej(rr, musculares), c)powieki(da, palpebra(es mediales et iles), d)spojówkę Od, coniunctwcles anteriores et posteriores)i e)gruczoł łzowy(a.
nalis):2)błonę śluzową znacznej części jamy nosowej i jej zatok(ad, ethmoidales, ior et posterior)oraz oponę twardą przedniego dołu czaszki t. meninged dnterioz od imoidalis cnterior):3)części miękkie okolicy czołowej(a, supratrochlecris et praorbitalis)oraz nasady i powierzchni bocznej nosa zewnętrznego(a, dorsmistery gałęzie odchodzące z końcowego odcinka t. szyjnej wewnętrznej wspólnie z t. twą(od t. podobqjczykowej)zaopatrują mózgowie:t. łącząca tylna(a, comeanspostrior)zespala się z t. tylną mózgu(z t. kręgowej).
Tętnica ta zamyka koło ize mózgu.
T. na czynić wk owa(a, choroided)zaopatruje splot naczyniówkowy ry bocznej.
T. przednia mózgu(u, cerebri dnterior)biegnie na powierzchni łódkowej półkuli.
Krótka t. łącząca przednia(a, communicdns dnteriorjłączyt, przednie mózgu i zamyka koło tętnicze mózgu od przodu.
T. środkowa mózgu rebri media)leży w bruździe bocznej mózgu i rozgałęzia się na powierzchni bocznej czołowego, ciemieniowego i skroniowego.
Koło tętnicze mózgu(circulusosus cerebri)utworzone jest przez t. łączącą przednią, obie 11, przednie i tylne mózgu bie 11, łączące tylne wspólnie z t. szyjną wewnętrzną.
Tętnica szyjna zewnętrzna i względem budowy ściany t. szyjna zewnętrzna(a, cdrotis eateriależyw zasadzie do naczyń typu mięśniowego:tylko w jej dkowym odcinku zaznacza się jeszcze typ sprężysty.
*u swego początku zaczyna ona oddawać gałęzie boczne(ryc.
111, omie niż t. szyjna wewnętrzna, której pierwsza większa gałąź, t. , odchodzi dopiero w obrębie czaszki.
Dlatego też, o ile średnica net wewnętrznej w jej przebiegu na szyi nie ulega zmianie, o tyle rój poprzeczny t. szyjnej zewnętrznej silnie się zmniejsza.
T. szyjna ętrzna przebiega przez obszar zaopatrzenia t. szyjnej zewnętrznej zgałęziąjąc się w nim, podobnie jak t. szyjna wspólna przez obszar obojczykowej.
Nie są to stosunki pierwotne.
T. szyjna zewnętrzna, ze swymi gałęziami wytwarza się dopiero w związku z przekształnaparatu skrzelowego, natomiast t. szyjna wewnętrzna zachowuj charakter pierwotny.
Dlatego też gałęzie t. szyjnej zewnętrznej.
A, temporalis super e fcialis r. parietalis.
A, occipitalis.
A, temporalis superiicialisr, trontalisA, meningea media r. rrontalisA, meningea media r. parietalisA, auricularis post.
R. mastoideus.
A, occipitalis r. descend.
A, tansyersa facieiA, aweolaris irf.
A, transyersa eolit r. supedicialisA, pharyngea ascendensA, vertebralisA, carołis cd.
A, carotis im.
A, cerwcalis protundaA.
thyroidea sup.
A, cerwcalis ascendens-A, trarsfersa collir.
profundus A, intercostalis suprema.
Truncus costocerwcalis.
A, suprascapularis A, subclawa.
*W ty***.
Schemat.
, R. meningeusa, lacrimalis-A, supraorbitalis-A, supratrochlearisA, lacrimalis-A, dorsalis nasi A, ophthalmica-A, angularisA, palatnadesce n den sA, irfraorbitalisA, aweolarissup, post.
A, buccalis A, maóllaris.
A, labialis im.
A, facialisA, mentalisA, subl@guaWsA submentalis(8 łógualisę--R. suprahyoideusR, imrahyoideus-A, laryngea sup.
A, thyroidea im.
Gtandula thyroidea.
A, thoracica interna.
wykazują wielką zmienność, właściwą gałęziom występującym rozwojowa późno.
Początek, przebieg, koniec, położenie.
Z ogólnego kierunku przebiegu t. szyjnej wspólnej i t. szyjnej wewnętrznej t. szyjna zewnętrzna odchyla się przyśrodkowo i do przodu, biegnąc w kierunku żuchwy.
Dopiero w górnym odcinku w dole zażuchwowym, objęta miąższem gruczołu przyusznego, układa się bocznic od t. szyjnej wewętrznei.
U swego p o c z ą 1 k u na poziomie górnego brzegu chrząstki tarczowatej występuje ona spod przedniego brzegu m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego i w obrębie trójkąta t. szyjnej przykryta jest tylko.


szerokim szyi oraz blaszką powierzchowną powięzi szyi.
Na krótko:ed dojściem do kąta żuchwy krzyżuje ona od tyłu brzusiec tylny m. ubrzuścowego oraz m. rylcowo-gnykowy, występując z trójkąta izyjnej i wstępując do dołu zażuchwowego, dokoła objęta ńanką przyuszną.
Przebieg jej pokrywa się mniej więcej z linią zącą płatek uszny z wierzchołkiem rogu większego kości gnykowej.
nica zakreśla słaby łuk wypukłością skierowany przyśrodkowo.
obrębie trójkąta t. szyjnej obie tętnice, zewnętrzna i wewnętrzna, gną obok siebie złączone tkanką łączną i dopiero wyżej, po wyjściu*kąta, obie tętnice się rozchodzą.
W dole zażuchwowym t. szyjna mętrzna krzyżuje po stronie bocznej więzadło rylcowo-żuchwowe z m. rylcowo-gardłowy i m. rylcowo-językowy, które oddzielają zyjną zewnętrzną od t. szyjnej wewnętrznej i obu tym naczyniom fazują oddzielne drogi przebiegu.
W dole zażuchwowym ku tyłowi od j ki żuchwy, mniej więcej na wysokości otworu słuchowego zewnętrz(o, kończy się t. szyjna zewnętrzna, dzielącsięna obie swegałęzieicowe, t. szczękową i t. skroniową powierzchowną.
oniżej m. dwubrzuścowego, a powyżej kości gnykowej t. szyjna zewnętrzna ze strony mej krzyżuje n. podjęzykowy(ryc, 100, wyżej-w obrębie ślinianki przyusznej, twarzowy.
N.
Językowo-gardłowy towarzyszący m. rylcowo-gardłowemu leży między yjną zewnętrzną a wewnętrzną, n. krtaniowy górny ku tyłowi od obu.
trójkącie t. szyjnej po stronie tylna-przyśrodkowej t. szyjna nętrzna spoczywa na blaszce przedkręgowej powięzi szyi.
Bocznic, tak jak yjną wewnętrzną, pokrywa ją tkanka łączna, w której mieści się kilka węzłów onych.
Poza tym poniżej tylnego brzuśca m. dwubrzuścowego wielkie żyły trzewne rzowa, językowa, tarczowa górna)uchodzące do z, szyjnej wewnętrznej krzyżują od przednio-boczny tętnicy.
N. błędny oddzielony jest od t. szyjnej zewnętrznej przez t. nąwewnętrzną.
Po stronie przednio-przyśrodkowej t. szyjna zewnętrzna iośrednio przylega do bocznej ściany gardła.
Sąsiaduje tu ona z rogiem większym kości oowej, który dla chirurga jest ważnym punktem orientacyjnym.
'swym górnym odcinku, w dole zażuchw owym, t. szyjna zewnętrzna, objęta łszem gruczołu przyusznego, przesuwa się bocznic w stosunku do t. szyjnej wewnętrzoddzielonaod niej mm, rylcowo-gardłowym i rylcowo-językowym.
łbszar zaopatrzenia.
Zasięg t. szyjnej zewnętrznej obejmuje szyję golnie z t. podobojczykową)oraz całą głowę z wyjątkiem mózgowia, , i ucha wewnętrznego.
Tętnica ta unaczynia więc cały szkielet twarzy to części miękkie, a z pozostałego obszaru głowy okolicę potyliczną, nę twardą oraz ucho środkowe i zewnętrzne.
Poza tym zaopatruje trzewia szyi:język, gardło, krtań i gruczoł tarczowy, ściany jamy jej i częściowo jamy nosowej oraz zatokę szczękową.
@ePwieoie.
T. szyjna zewnętrzna jego bogato unerwiona.
Pozwala to na bardzo żywą aaczmioworuchową w obrębie twarzy.
Dokoła tętnicy wytwarza się s p I ot n e ryys z yJ no-tę tnie z y z e w nę tr z ny(pleauscdroticus ea(ernus), którego włókna jodze przede wszystkim ze zwoju szyjnego górnego.
Oprócz tego dochodzą drobne 9 e za pośrednictwem innych nerwów, np. w obrębie ślinianki przyusznej włókna z no-skroniowego oraz n. twarzowego.
488 Anr Stosunkowo często(około 168)t. szyjna zewnętrzna jest bardzo krótka, jawicie wtedy, gdy rozwidlenie tętnic szyjnych przesunięte jest ku górze, car do Jkości trzeciego kręgu szyjnego, czy nawet jeszcze wyżej.
W rzadkich przypadkach zo Wsokiego położenia rozwidlenia tętnic t. szyjna zewnętrzna w ogóle nie występuje.
Ramus parietalis.
Ramus frontalisA, temporaliss opero.
Rami occipitales.
Bamus auricu*aris--ĄęRami auriculaeres ant.
Ramus mastoideus 8 A, occipitalisA, aurieułaris post.
M. sternocleidomastojeans(nieco odciągnięty do boku)A, occipitalis*, cdr*ris*n*.
'A, submentaisA, facialis**ingua*sA, carotis cd.
A, thyroidea sup.
A, carotis ćommunis.
wo-gnykowy.
Widok ze strony prawej.
A, supratrochlearis-A, supraorbitalis-A, dorsalis nasi A, zygomaticoorbitalis, angularis, *rdns*ersa-aciei.
A, łabialis sup.
'A.
I:bialis im.
w obrębie trójkąta t. szyjnej(ryc, lO 9 c).
Odwrotnie, w bardzo niskim położeniu rozwidlenia(ryc, 109 e), lub też gdy t. szyjna zewnętrzna samodzielnie odchodzi z łuku aorty, może ona być znacznie dłuższa niż zazwyczaj.
Bardzo rzadko t. szyjna zewnętrzna w ogóle nie występuje i wówczas wszystkie jej gałęzie odchodzą od t. szyjnej wspólnej, która przedłuża się w t. szyjną wewnętrzną.
W warunkach prawidłowych t. szyjna zewnętrzna od strony przyśrodkowej krzyżuje brzusiec tylny m. dwubrzuścowego oraz m. rylcowo-gnykowy:bardzo rzadko natomiast przechodzi ona między obu mięśniami, a znanych jest tylko parę przypadków, kiedy biegnie powierzchownie, bocznic od obu mięśni.
Gałęzie tętnicy szyjnej zewnętrznej Rozkład gałęzi i zmienbość ich początków.
Pod względem położenia miejsca odejścia odgałęzień i ich początkowego przebiegu można odróżnić gałęzie boczne:przednie, tylne i przyśrodkowe, a poza tyra*ega*zie końcowe, *a*zie przednie są*o***, *arczowa garna, 2)t. językowa oraz 3)t. twarzowa:gałęzią przyśrodkową jest 4)t. gardłowa wstępująca:tylnymi zaś:5)t. potyliczna i 6)t. u s zna tylna.
Obie gałęzie końcowe tworzą 7)t. skroniową powierzchowną i 8)t. szczękową.
Z tych ośmiu gałęzi t. szyjnej zewnętrznej pięć pierwszych rozpoczyna się zwykle w ob.
I 97.


bie trójkąta t. szyjnej, między rozdwojeniem t. szinei wspólnej n. dwubrzuścowym, trzy ostatnie w dole zażuchwowym.
łałęzie boczne t. szyjnej zewnętrznej, zwłaszcza trzy przednie, mają skłonność do renta się we wspólne pnie początkowe po dwie lub nawet więcej gałęzi(ryc.
IZO).
arczowa górna, językowa i twarzowa zazwyczaj rozpoczynają się samodzielnie(798 Q, zbyt rzadko jednak początki t.
Językowej i twarzowej łączą się z sobą w jeden pień rkowo-twarzowy(truncus linguqfcidlis, IB, P%k rzadziej t. tarczowa górna i językowa.
A, carotis ew.
120.
Zmienność początków trzech przednich gałęzi t. szyjnej zewnętrznej.
Widok ze prawej:a-wszystkie trzy gałęzie odchodzą samodzielnie(798 Ę b-pień rwo-twarzowy(18, 711 c-pień tarczowa-językowy(231 d-pień tarczowa-Językowo-twarzowy WG'%).
Schemat wzorowany na Adachirn.
i tarczowa-językowy Oruncus thgrolinpuolis:21)i bardzo rzadko wszystkie trzy ki tętnic tworzą jeden wspólny pień tarczowa-Językowo-twarzowy Oruncus Wgrofbcidlis:0.
381.
Długość wspólnego pnia wynosi 0, 5-4, 5 cm:najwyżej dochodzić lo 5 cm(Adachi).
Samodzielnie rozpoczynające się tętnice występują nie tylko ńeka, lecz również u wielu niższych ssaków(Monotremat, Morsupidlid, Chiropupozostałych przeważają wspólne pnie, podobnie jak u wielu naczelnych.
ba gałęzi t. szyjnej zewnętrznej może być zmniejszona, ponieważ jedna lub druga noże odchodzić z t. szyjnej wspólnej lub t. szyjnej wewnętrznej.
Poza tym z t. szyjnej rznei bezpośrednio odchodzić mogą naczynia nadliczbowe, które zazwyczaj odzJej gałęzi.
Tak np. gałąź podgnykowa czy t. krtaniowa górna, które w zasadzie zą z t. tarczowej górnej, mogą przenieść swój początek na t. szyjną zewnętrzną.
', tarczowa górna(a, thgroidea superior).
Tętnica ta występuje nie u ssaków:płazy i ptaki mają tylko t. tarczową dolną.
Jako silna odchodzi ona z t. szyjnej zewnętrznej bezpośrednio nad rozwidit, szyjnej wspólnej.
Grubość jej waha się w zależności od 4 ci gruczołu tarczowego, który zaopatruje.
Zaraz za swym począł tuż poniżej rogu większego kości gnykowej, wytwarza ostry łuk toście skierowany ku górze i zwraca się do przodu i ku dołowi.
owce, torbacze, nietoperze.
Truncusnguofa ciaWs.
Truncusthyroiinguofacialisi ćs.
TruncusWyroiirg u a is.
w wąskiej przestrzeni między t. szyjną wspólną a boczną ścianą krtani.
Biegnie tu ona w towarzystwie silnych żył, kierując się do górnego bieguna płata bocznego gruczołu tarczowego.
W dalszym przebiegu częściowo przykryta górnym brzuscem m. łopatkowo-gnykowego, wychodzi z trójkąta t. szyjnej i zstępuje do okolicy tarczowej, gdzie oddaje gałęzie gruczołowe do tarczycy:sąto zazwyczaj:gałąź gr u c z o ł o w a przednia, tylna i boczna(t.
T.
Oprócz powyższych gałęzi gruczołowych, drobniejszych naczyń do gardła i sąsiednich mięśni t. tarczowa górna oddaje jeszcze kilka innych tętnic:są to:1.
Gałąź podgnykowa(ramus mfruhgoideus).
To cienkie naczynie biegnie wzdłuż dolnego brzegu kości gnykowej i zespala się z drugostronnym w płaszczyźnie pośrodkowej, jak również z gałęzią nadgnykową(z t. językowej)tej samej strony.
Gałąź podgnykowa zaopatruje części miękkie okolicy gnykowej(ryc, 1181:nieraz nie występuje i zastępuje ją wówczas gałąź nadgnykowa.
2.
Gałąź mostkowo-obojczykowa-sutkowa(ramus sternocleidomastoideus)kieruje się bocznic ku dołowi do dolnej części mięśnia o tej samej nazwie.
Gałąź ta krzyżuje powierzchnię przednią t. szyjnej wspólnej i stąd wynika jej znaczenie praktyczne przy odsłanianiu tej tętnicy.
Naczynie to nieraz nie występuje lub odchodzi samodzielnie z pnia t. szyjnej zewnętrznej, lub też z t. potylicznej.
3.
T. krtaniowa górna(a, largnped superior).
T. krtaniowa górna jest głównym z trzech naczyń zaopatrujących krtań.
Dwa pozostałe, gałąź pierścienno-tarczowa(z, t. tarczowej górnej), a zwłaszcza t. krtaniowa dolna(z t. tarczowej dolnej)biorą mały tylko udział w zaopat*ze*iu*ego*arządu, *ako s*a ga*ąż odchodzi ona z*, *arczowet garnel w pobliżu jej początku:przykryta m. tarczowa-gnykowym, biegnie od do*wzd*uz ga*zi wew*znet n. k*a*owego g*ego*wraz z*przebija błonę tarczowa-gnykową.
Jeżeli w chrząstce tarczowatej zachowany jest otwór(t.
D), przechodzi ona albo cała oddzielnie od nerwu przez otwór ten do krtani, albo tylko jej dolna gałąź, natomiast gałąź g*a przebiega raze*z ne*we*.
T. krtaniowa górna gałązkami swymi, naczyniem wstępującym i zstępującym, zaopatruje znaczną większość krtani, począwszy od nagłośni.
Pod błoną śluzową części krtaniowej gardła na m. pierścienia-nalewkowym tylnym zespala się z t. krtaniową dolną.
Inna gałązka końcowa łączy się z gałęzią pierścienno-tarczową.
4.
Gałąź pierścienno-tarczowa(rumus cricothgroideus)odchodzi z t. tarczowej górnej nieco poniżej jej początku:biegnie ona na m. pierścienno-tarczowym w kierunku przyśrodkowym i na więzadle pierścienno-tarczowym zespala się ze swoim partnerem strony przeciwległej.
Z tego poprzecznego zespolenia I--2 gałązki wnikąjąprzez to więzadło do krtani i rozgałęziają się w błonie śluzowej jej dolnej części.
Średnica lego poprzecznie biegnącego łańcucha tętniczego zazwyczaj nie jest duża i praktycznie bez większego znaczenia.
Odmiany t. tarczowej górnej i jej gałęzi.
Brak t. tarczowej górnej lub jej gałęzi gruczołowych jest dosyć rzadki:w przypadkach tych t. tarczowa dolna jest silniej rozwinięta.
Częściej t. tarczowa górna jest bardzo słaba i przedłuża się głównie tylko w krtaniową górną.
Początek t. tarczowej górnej mniej więcej tylko w 6081 leży na t. szyjnej zewnętrznej, w 271 w miejscu rozwidlenia t. szyjnej wspólnej i w l 3'%na jej pniu(Adachi), .
gałąź gnykowa(remis hgoideus).


y czym zaznaczają się duże różnice symetrii.
U wielu ssaków t. tarczowa górna odchodzi:, szyjnej wspólnej(Monotrematd, Edentdtd, UngulataP, u innych to od niej, to z t. net zewnętrznej(Carnitord, ChiroptnP.
Tylko u owadożernych, małpiatek i małp Kadzi ona w większości z t. szyjnej zewnętrznej, tak jak u człowieka.
O początku t. izowej górnej z pnia tarczowa-językowego lub tarczowa-językowo-twarzowego mowa i poprzednio.
Adachi opisuje odejście od a, carotis interna.
krtaniowa górna niezbyt rzadko odchodzi samodzielnie z t. szyjnej zewnętrznej dzy początkiem t. tarczowej górnej a t. językowej.
Znane są przypadki odejścia rtaniowej górnej z t.
Językowej, z t. twarzowej lub pnia tarczowa-Językowego lub kawo-twarzowego.
O przejściu t. krtaniowej górnej przez otwór w chrząstce tarwatejwspominano Już wyżej.
W rzadkich przypadkach noże ona wstępować do krtani dzy chrząstką tarczowatą a pierścieniowatą.
Czasem obie 11, krtaniowe górne połączoiąsilnym zespoleniem, biegnącym poprzecznie nad chrząstką tarczowatą.
ś a tą z pi e rś ci e n no-1 a re z o w a często bywa silnie asymetryczna zarówno pod Iędem swej wielkości, jak i przebiegu.
T. językowa(a, lingudlis ryc, 118 i ll 9).
Rozpoczyna się ona obrębie trójkąta t. szyjnej jako druga gałąź t. szyjnej zewnętrznej ędzy t. tarczową górną a t. twarzową.
Wszystkie trzy są mniej więcej samej grubości.
T.
Językowa oplata sieć żył towarzyszących.
Część Yzątkowa tętnicy leży na wysokości rogu większego kości gnykowej powierzchni zewnętrznej zwieracza środkowego gardła, następnie nica kieruje się powyżej kości gnykowej przyśrodkowo od m. gnyka-językowego.
Na tej niewielkiej przestrzeni(w głębi trójkąta ęzykowej)po przecięciu m. gnykowa-językowego chirurg odsłania nice w celu podwiązania jej w zabiegach chirurgicznych.
Rzut tętnicy powierzchnię zewnętrzną m. gnykowa-językowego pokrywa się jej więcej z łukiem n. podjęzykowego, który w początkowym grzebie tętnicy krzyżuje ją od przodu.
W dalszym, końcowym przebiegu, iząwszy od przedniego brzegu m. gnykowa-językowego, tętnica gnie do przodu i ku górze do powierzchni dolnej języka między bródkowo-językowym a m. podłużnym dolnym.
W przebiegu tym dca układa się w liczne zgięcia, które pozwalają jej na dostosowanie do ruchów języka i jego zmian kształtu.
Ten końcowy odcinek nosi 5 vę t. głębokiej języka.
wymi gałęziami t. językowa zaopatruje nie tylko język, lecz również okolicę podkową.
Z reguły oddaje ona następujące gałęzie:Gałąź nadgnyk owa(ramus suprdhgoideus).
Jako cienka gałązka biegnie ona nolegle do gałęzi podgnykowej t. tarczowej górnej wzdłuż górnego brzegu kości sowej.
Zaopatruje ona części miękkie tej okolicy i zespala się z tętnicą strony drugiej, i z gałęzią podgnykową.
Gałąź nadgnykowa nieraz nie występuje i zastępuje Ją czas gałąź podgrykowa.
Gałęzie grab i e to we j ę z yk a(remi dorsaleslinęuae).
Kierująsię onekugórzeasab Języka w liczbie 2 lub 3, rzadziej jako jedno silniejsze pojedyncze naczynie gNa te odgałęziają się na poziomie rogów mniejszych kości gnykowej po stronie środkowej m. gnykowa-językowego.
Dochodzą one do nasady języka i cieśni gardzieli, ląc aż do nagłośni(gdzie zespalają się z gałązkami t. krtaniowej górnej)oraz do tatków podniebiennych, biorąc udział w wytwarzaniu oko łom igd alk owego.
stekowce, szczerbaki, kopytne mięsożerne, nietoperze.
łańcucha tętniczego(t.
U).
Na nasadzie języka gałęzie grzbietowe zespalają się w płaszczyźnie pośrodkowej z odpowiednimi naczyniami strony przeciwległej.
3.
T. podjęzykowa(a, sublmgualis).
Jako naczynie bardzo zmiennej grubości odchodzi od t. językowej przy przednim brzegu m. gnykowa-Językowego.
Biegnie ona w przedłużeniu swego naczynia macierzystego do przodu na dnie jamy ustnej w szczelinie między m. żuchwowa-gnykowym a bródkowo-gnykowym.
Położona pod ślinianką podjęzykową kieruje się mniej więcej równolegle do przewodu ślinianki podżuchwowej:omyłkowo może być wzięta za niego.
Licznymi gałązkami zaopatruje ona twory dna jamy ustnej, zwłaszcza gruczoł podjęzykowy oraz dziąsła dolnych zębów.
Pod wędzidełkiemjęzyka zespala się ona z drugostronną t. podjęzykową, podobnie jak t. głęboka języka zespala się nad wędzidełkiem(p. dalej).
Oddzielna gałązka t. podjęzykowej przenikając przez m. żuchwowa-gnykowy łączy się z t. podbródkową(z t. twarzowej)i może ją zastępować.
4.
T. głęb oka j ęzyk a(o, prqfmda lmguae).
Jak zaznaczono wyżej, stanowi ona końcowy odcinek t. językowej począwszy od przedniego brzegu m. gnykowa-językowego i kieruje się do wierzchołka języka.
W przebiegu swym między m. bródkowo-Językowym a podłużnym dolnym w całej swej długości układa się w liczne zgięcia, w których zdobywa długości zapasowe, konieczne w związku ze zmiennością kształtu Języka i jego ruchomością.
Tętnicę głęboką oplatają gałązki n.
Językowego, które dochodzą do niej od strony bocznej.
Nad wędzidełkiem u podstawy wierzchołka Języka niewielkim zespoleniem łączy się ona z tętnicą drugostronną.
T. głęboka języka licznymi swymi gałązkami odżywia główną część trzonu i wierzchołek języka.
Odmiany t.
Językowej i jej gałęzi.
O wspólnym początku t. językowej z sąsiednimi gałęziami t. szyjnej zewnętrznej mowa była wyżej.
Nie zawsze t. językowa u tylnego brzegu m. gnykowa-językowego wstępuje pod ten mięsień.
Mniej więcej w 5'%przypadków przenika przez mięsień:rzadko przebiega powierzchownie i wówczas leży tak jak n. podjęzykowy.
W rzadkich przypadkach t.
Językowa nie występuje lub jest uwsteczniona:zastępują ją wówczas gałęzie sąsiednich tętnic, np. t. podbródkowa czy t. językowa strony przeciwległej.
Z t. językowej mogą odchodzić gałęzie nadliczbowe odchodzące zwykle z sąsiednich tętnie, jak np. t. podbródkowa, t. podniebienna wstępująca, t. krtaniowa górna.
Obustronne 11, grzbietowe języka w rzadkich przypadkach łączą się w jedno nieparzyste, pośrodkowo biegnące naczynie, które pod błoną śluzową języka kieruje się do otworu ślepego.
Naczynie to ma nazwę t. pośrodkowej języka(a, mediana lmgudeSi w ukształtowaniu swym i przebiegu wykazuje dużą zmienność.
Występuje ona również u zwierząt.
T. podjęzykowa wspólnie z t. podbródkową może odchodzić z t. twarzowej.
3.
T. twarzowa(a, fqcialis:ryc, 118 i 1191.
Jest to zazwyczaj silne naczynie, które zaopatruje część przednią twarzy, jak również dno i ścianę boczną jamy ustnej.
Odchodzi ona z przedniego obwodu t. szyjnej zewnętrznej tuż powyżej t. językowej i zwraca się od razu ku górze i do przodu przykryta tylnym brzuścem m. dwubrzuścowego i m. rylcowo-gnykowym.
Ukryta za kątem żuchwy biegnie dalej esowato, z początku na przyśrodkowej i górnej stronie gruczołu podżuchwowego, w który się wpukla, następnie między gruczołem a trzonem żuchwy.
Obejmując podstawę żuchwy, ukazuje się na twarzy u przedniego brzegu m. żwacza.
Tętnica leży tu na kości przykryta tylko m. szerokim 4 zyi.
W miejscu tym jej tętnienie wyczuwa się z łatwością.
Ku tyłowi od tętnicy leży z, twarzowa, w tym początkowym odcinku ściśle przylegaj ąc 4 o tętnicy.
W dalszym wężowatym przebiegu na twarzy(przy czym tętnica.
:t. szczękowa zewnętrzna(o, mcaillaris eaterna).


rprostowuje się podczas otwierania ust kieruje się ona do przodu i ku rze do przyśrodkowego kąta oka, gdzie zespala się z t. grzbietową nosa 1, ocznej).
Ogólny kierunek tętnicy tworzy tu słaby łuk wypukły ku łowi:ku tyłowi od tętnicy w cięciwie łuku leży z, twarzowa.
W swym zebiegu na twarzy tętnica spoczywa na m. policzkowym i m. dźwiga a kąta ust, przykryta m. szerokim szyi i powierzchownymi mięsniami*az*y*.
Zależnie od przebiegu można odróżnić dwie części tętnicy, szyjną earzową:granicę ich tworzy dolny brzeg żuchwy.
Gałęzie pierwszej jści zaopatrują głównie dno i ścianę boczną jamy ustnej oraz cieśńrdzielk część twarzową tętnicy opuszczają naczynia przeznaczone dla wierzchni zewnętrznej twarzy.
Jalęzie części szyjnej t. twarzowej są następujące:T. podniebienna wstępująca(a, paldtind ascendens).
Jest to mała gałąź sto odchodząca od t. gardłowej wstępującej lub szyjnej zewnętrznej.
Tętnica biegnie na rylcowo-gardłowym, następnie z n. językowo-gardłowym między m. rylcowo-gardłona m. rylcowo-językowym, później na m. zwieraczu górnym gardła kieruje się ku górze przyśrodkową stronę m. napinacza podniebienia miękkiego.
Tętnica zaopatruje*śnie i błonę śluzową podniebienia miękkiego i gardła:drobne gałązki oddaje poza tym trąbki słuchowej i do migdałka podniebiennego.
Zespala się z t. podniebienną ipującą, t. gardłową wstępującą oraz odpowiednimi gałęziami strony przeciwległej.
Gałąź migdałków a(ramus tonsillaris).
Również i to naczynie jest zmienne, aszcza pod względem swego początku.
Czasem odchodzi bezpośrednio z t. twarzowej, *em z t. podniebiennej wstępującej.
W niektórych przypadkach właściwa gałąź:dałkowa nie występuje i zastępują ją gałązki t. podniebiennej wstępującej.
Samodzielgałążmigdałkowa biegnie ku górze równolegle z t. podniebienną wstępującą na m. eraczu górnym gardła do migdałka podniebiennego, podniebienia miękkiego oraz ady języka.
Ma ona znaczenie przy wyłuszczaniu migdałka.
T. podbródkowa(d, submentolis).
Jest to największa z gałęzi szyjnych zarzowej.
Odchodzi ona od niej w miejscu, gdzie tętnica ta obejmuje podstawę żuchwy, izym pod m. żuchwowa-gnykowym, między nim a gruczołem podżuchwowym, kieruje lo przodu do okolicy bródki.
T. podbródkowa zaopatruje sąsiednie mięśnie i zespala się u z t. podjęzykową oraz z gałęzią żuchwowa-gnykową t. zębodołowei dolnej.
W pobliżu lenia żuchwy tętnica podbródkowa skręca ku górze nad brzegiem żuchwy ku wardze jej i dzieli się na gałąź powierzchowną i głęboką.
Gałąź powierzchowna biegnie między tą a m. obniżającym wargę dolną i zespala się z t. wargową dolną:gałąź głęboka biegnie dzy tym mięsniem, a kością i zespala się z t. bródkową od t. zębodołowej dolnej.
Jak ać, t. podbródkowa łączy się bardzo licznie z sąsiednimi naczyniami:t. żuchwo gnykową, bródkową, podjęzykową, wargową dolną oraz z tętnicami strony przeciwlegGa lezie gr u c z oto we(remi glandu(dres).
W liczbie 3--4, mogą one częściowo łodzie od t. podbródkowej:zaopatrują gruczoł podżuchwowy, sąsiednie węzły chłonne:skórę.
części twarzowej tętnicy odchodzą gałęzie:T. wargowa dolna(a, ldbialis interior).
Odchodzi ona w pobliżu kąta ust, nieraz ólnym pniem z t. wargową górną.
Tętnica ta biegnie poprzecznie i przyśrodkowoardze dolnej, w tkance m. okrężnego ust w pobliżu błony śluzowej i zespala się z tętnicą Yostronną Ponieważ odpowiadająca jej t. wargi górnej ma analogiczny przebieg i łączy również z tętnicą strony przeciwległej, więc dokoła szpary ust powstaje koło n i c z e Oirculus crteriosus rimde oris:).
Tętnienie tego koła wyczuwa się z łatwością:z błonę śluzową od strony przedsionka jamy ustnej.
Inne drobniejsze zespolenia podbródkową i bródkową, o których wspominano wyżej, mają mniejsze znaczenie.
T wargowa górna(a, labidlis superior).
Jest to tętnica nieco większa i silniej owato powyginana niż powyższa:biegnie ona równolegle do niej, u swego początku żując zwykle od tyłu m. jarzmowy większy.
Tętnica tworzy liczne zespolenia.
z t. podoczodołową, poprzeczną twarzy i policzkową:oddaje ona drobne gałązki do wargi górnej oraz do przegrody nosa(r. septi nasi).
7.
T. kątowa(a, anguldris).
Stanowi ona przedłużenie pnia t. twarzowej, a równocześnie jest jego gałęzią końcową.
Biegnie ona ku górze wzdłuż brzegu bocznego nosa, oddaje drobne gałązki na twarz i w przyśrodkowym kącie oka zespala się z t. grzbietową DOSB.
O dmi a ny t. 1 war z owe j i j e j gał ę z i.
T. twarzowa, podobnie jak obie poprzednio opisane gałęzie t. szyjnej zewnętrznej, może odchodzić z nimi wspólnym pniem(truncus linguofacidlis, truncus thgrolmguqfacialis), o czym mowa była wyżej.
A, temora*ismeoaA, temporalissupe dieta lis A, meningea media A, maxOarisA, auricularis post.
N. lingualis-8, occipiralis--. . .
A, carotis ext---.
A, facialis.
Aa, remporales prof. ant, et post.
A, aweolarissu*, pos*.
A, intraorbitaiis.
A, buccaris.
-A, n. abeolaris nf.
A, mertalis.
Ryc.
121. Głębokie tętnice twarzy.
Widok ze strony prawej.
Znany jest przypadek, kiedy t. twarzowa odchodziła nie jak zwykle z przedniego, lecz z tylnego obwodu t. szyjnej zewnętrznej.
W przypadku tym rozpoczynała się ona wysoko(na poziomie trzeciego kręgu szyjnego)i zataczała łuk wypukły ku tyłowi, po czym dopiero skręcała do przodu(Adachi).
Słaby rozwój t. twarzowej zdarza się mniej więcej w IO'%.
W przypadkach tych t. twarzowa ograniczać się może do swej gałęzi podbródkowej lub do dolnej czy górnej i dolnej t. wargowej, lub może występować w innych jeszcze postaciach.
W słabym rozwoju t. twarzową zastępować może silniej rozwinięta t. twarzowa drugostronna oraz t. poprzeczna twarzy(gałąź t. skroniowej powierzchownej)tej samej strony, jak również t. podoczodołowa, grzbietowa nosa lub policzkowa.
Zwykle kilka naczyń zastępuje uwstecznioną t. twarzową.
W rzadkich przypadkach(około A%)na przednim brzegu m. żwacza wzdłuż z, twarzowej biegnie silna gałąź t. twarzowej, tzw. gałąź przedżwaczowa(romus premassetricusS:w przypadkach tych właściwa t. twarzowa jest zazwyczaj w mniejszym lub większym stopniu uwsteczniona, choć może być również normalnie rozwinięta.
Zwykle gałąź przedżwaczowa stanowi drobną tylko gałązkę.
Czasem t. podbródkowa może odchodzić z t. szyjnej zewnętrznej.
T. podniebienna wstępująca czasem może być podwójna.


4.
T gardłowa wstępująca(a, phargnpea oscendens).
Jest to długie ienkie naczynie odchodzące z t. szyjnej zewnętrznej w kierunku zyśrodkowym, mniej więcej na poziomie początku t. językowej.
cynie ona między t. szyjną zewnętrzną a wewnętrzną:następnie jędzy tą ostatnią a boczną ścianą gardła ku górze do podstawy czaszki, zyśrodkowo od m. rylcowo-językowego i rylcowo-gardłowego.
Gałązki t. gardłowej wstępującej zespalają się z gałązkami t. podniebiennej wstępującej.
Licznymi drobnymi odgałęzieniami zaopatruje ona mięśnie długie szyi, nerwy i węzły orne tej okolicy, a poza tym odchodzą od niej:1.
Gałęzie gardłowe(remi phargngei).
Są to 3-4 częściowo wstępujące, częśwozstępujące gałązki do gardła i podniebienia miękkiego oraz migdałka podniebień t.
T. oponowa tylna(d, meninged posterior).
Tętnica ta różnymi drogami może wnikać jamy czaszki, gdzie zaopatruje oponę twardą.
Drogi te prowadzą albo przez otwór jny, albo przez otwór poszarpany, albo też przez kanał n. podjęzykowego.
t.
T. bębenkowa dolna(a, tgmpdnicd interior).
Biegnie ona razem z n. bęben rym przez kanalik bębenkowy do jamy bębenkowej.
Na wzgórku wytwarza ona ikatną sieć i zespala się z innymi tętniczkami zaopatrującymi tamę bębenkową.
Jdmiany t. gardłowej wstępuj ą cel.
Czasemt, gardłowa wstępująca możebyćlwójna.
Czasem odchodzi z t. potylicznej:rzadką odmianę stanowi jej odejście szyjnej wewnętrznej:nieraz odchodzi od niej t. podniebienna wstępująca.
i.
T. potyliczna tą, occiąitdlis:ryc, 118 i ll 9).
Rozpoczyna się ona na nym obwodzie t. szyjnej zewnętrznej na wysokości t. twarzowej.
Pod ględem przebiegu można wyróżnić trzy jej odcinki.
W pierwszym nica wstępuje skośnie ku górze na z, szyjnej wewnętrznej przykryta dym brzuścem m. dwubrzuścowego oraz wyrostkiem szyjnym grotu przyusznego.
W odcinku następnym po dojściu do wyrostka nzecznego pierwszego kręgu biegnie prawie poziomo w bruździe t. ylicznei między m. prostym bocznym głowy a tylnym brzuścem m. ubrzuścowego.
W odcinku trzecim po przejściu między m. płatowa i głowy a półkolcowym głowy oraz następnie między przyczepami mostkowo-obojczykowa-sutkowego a m. czworobocznego, na wysocikresy karkowej górnej zawraca stromo ku górze, wstępując na naczaszny.
W tej okolicy tętnica leży powierzchownie między aaczasznym a skórą i dzieli się na liczne gałęzie potyliczne:towarzyjejtu n. potyliczny większy oraz zespala się ona z gałązkami t. usznej jej i skroniowej powierzchownej.
prócz gałązek mięśniowych, zaopatrujących tylny brzusiec m. dwubrzuś:go, m rylcowo-gnykowy, m. płatowaty i m. najdłuższy głowy, wysyła ona szereg eh gałęzi.
Są to:Gałęzie mostkowo-obojczykowa-sutkowe(remi sternocleidomosto(Występują one w zmiennej liczbie paru gałązek, które częściowo odchodzić mogą ginei zewnętrznej, gałęzie te kierują się ku dołowi i wstępują do mięśnia:jedna z nich warzystwie n. dodatkowego.
Gałąź sutkowa(rdmus mdstoideus).
Naczynie to wstępuje do tylnego dołu ki przez otwór sutkowy lub otwór szjny i odżywia tylną część opony twardej.
Zespala ja z t. oponową środkową.
Wg większości autorów niemieckich jedna z gałązek stanowi przeważnie samodzielną**odchodzącą z t. szyjnej zewnętrznej.
3.
G a ł ą z u s z n a(rdmus duricularis).
Kieruje się ona na powierzchnię przyśrodkowamałżowiny usznej.
4.
G a tą z z st ę pul ą c a(romus descendensć).
Jest największą gałęzią t. potylicznej:zstępuje ona ku dołowi na mięśniach karku, dzieląc się na część powierzchowną i głęboką.
Część powierzchowna biegnie pod m. płatowatym, zaopatrując przylegające mięśnie i zespalając się:1)z gałęzią powierzchowną t. poprzecznej szyi(z t. podobojczykowej).
O z ęś ć głęboka biegnie ku dołowi między m. półkolcowym głowy i szyi i zespala się 2)z t. kręgową i 3)z t. szyjną głęboką(z t. podoboiczykowej).
Zespolenia te między gałęziami t. szyjnej zewnętrznej a t. podobojczykowej wytwarzają sie ć k ark ow ą(rete nochale).
5.
G ale zje potylic z re(remi oecipitales).
Są to naczynia końcowe tętnicy, które odżywiają części miękkie potylicy.
Biegną one ku górze silnie wężowata:obustronne gałęzie zespalają się z sobą oraz z gałęziami t. skroniowej powierzchownej.
Mała g a ł ą z o p o n o w a(rcmus meningeus)przez otwór ciemieniowy dochodzi do opony twardej.
Odmiany t. potylicznej.
Bardzo często t. potyliczna odchodzi wspólnie z t. gardłową wstępującą lub uszną tylną.
U człowieka bardzo rzadko odchodzi ona z t. szyjnej wewnętrznej w odróżnieniu od wielu innych ssaków.
U wszystkich małp małpiatek i owadożernych odchodzi ona z t. szyjnej zewnętrznej, u wielu innych grup od szyjnej wewnętrznej.
Powierzchowny przebieg t. potylicznej, która by z zewnątrz obejmowała m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy, należy do rzadkości.
6.
T. uszna tylna(c, auricularis posterior).
Jest to również tylna gałąź t. szyjnej zewnętrznej:słabsza od poprzedniej rozpoczyna się wyżej od niej o szerokość m. dwubrzuścowego.
Tętnica ta, w części początkowej przykryta ślinianką przyuszną biegnie ku tyłowi oraz ku górze na górnym brzegu tylnego brzuśca m. dwubrzuścowego, po czym do przodu i bocznic od wyrostka sutkowatego kieruje się ku tyłowi od małżowiny usznej.
Tutaj dzieli się ona na dwie gałęzie końcowe, uszną i potyliczną, które zespalają się z gałązkami naczyń sąsiednich(t. skroniową powierzchowną oraz t. potyliczną:ryc.
IIB).
Oprócz licznych gałązek mięśniowych(do mięśni:dwubrzuścowego, rylcowo-gnykowego, rylcowo-językowego, mostkowo-obojczykowa-sutkowego, żwacza, skrzydłowego przyśrodkowego), oraz gruczołowych(do ślinianki przyusznej)oddaje kilka jeszcze tętniczek.
Są to naczynia następujące:1.
T. rylcowo-sutkowa(a, stglomdstoided).
Tętnica ta przez otwór rylcowo-sutkowy wnika do kanału nerwu twarzowego, przebiega przez ten kanał i zespala się zgałęzią skalistą(od t. oponowej środkowej).
Odchodzą od niej:a)gałąź strzemiączko wa(rdmus staąedius), odżywiająca m. strzemiączkowy, oraz b)t. bębenkowa tylna(a, tgmponicd posterior), ktżra razem ze struną bębenkową przez kanalik tej nazwy wnika do jamy bębenkowej, gdzie zaopatruje błonę śluzową:poza tym oddaje ona c)gałęzie sutkowe(rami mdstoidei)do błony śluzowej komórek sutkowych.
T. bębenkowa tylna zespala się z t. bębenkową przednią od t. szczękowej.
2.
G a ł ą z u s zna(romus duriculoris).
Rozgałęzia się ona na stronie przyśrodkowejmałżowiny oraz oddaje gałązki przeszywające na stronę boczną.
Drobne gałązki odżywiają również małe mięśnie ucha zewnętrznego.
3.
Gałąź potyliczna(rdmus occipitdlis).
W rozwoju swym bardzo zmienna, zazwyczaj jest bezpośrednim przedłużeniem pnia t. usznej tylnej.
Biegnąc ku górze kieruje się ona ku tyłowi od małżowiny usznej i zespala się z t. potyliczną oraz skroniową powierzchowną.
O d mi a ny t. u s z n ej tylnej.
Czasem tętnicy tej może brakować i wtedy zastępuje ją t. potyliczna.
Nieraz(w 14%1 wspólnym pniem odchodzi z t. potyliczną:bardzo rzadko wspólnie z t. skroniową powierzchowną(Adachi).


ć, skroniowa powierzchowoa(e, temporalis superńcialis:r*c I W Z obu gałęzi końcowych I szjnej zewnętrznej jest ona lę@lc 4 jej powierzchowną.
RozpoczJBna się ku tyłowi od szyjki żuchwy początkowym swym odcinku leży wewnątrz utkania gruczołu isznego.
W bezpośrednim przedłużeniu t. szyjnej zewnętrznej je ku górze, w szczelinie@ędzy małżowiną uszną a twarzą egając do przewodu słuchowego zewnętrznego.
Leży tu ona na łzie wyrostka jarzmowego Oc IZI), po czym wstępuje na blaszkę erzchowną powięzi skroniowej W przebiegu tym tętnicy towarzydtyłu n. uszna-skroniowy:dalej tętnica dzieli się na swe gałęzie owe, czołową i ciemieniową.
Obie te gałęzie zespalają się mo z sobą, jak i z sąsiednimi Xtnicami.
wyrn górnym odcinku tętnica położona jest zupełnie powierzchownie, przjK 91 askórą i cienką tkanką po 4 słv 6 io 4 Dlatego też często, zwłaszcza u osW wómych, jest ona z łatwością w 34 oczna Wężowaty przebieg tego odcinka u osWa jest prawie stale dostrzegalny.
kroniowa powierzchowna wysyła szereg gąiązg 1 a lezie przyusznic ze Oami a(Po(idei).
Częściowo mogą odchodzić bezpooz t. szyjnej zewnętrznej:wszystkie łierują się do gruczołu przyusznego poprzeczna twarzy 0.
Jr@8 saersa jgeiei).
Jest to przeważnie naczynie lkie, biegnące poziomo do przo 4 u 4 o Ołolicy policzka.
Leży ona na m. żwaczu nieco j łuku jarzmowego i nad przewo 4 e@ślinianki przyusznej:w odcinku 188)0 ywa ją ślinianka przyuszna.
łałęzie uszne przednie(remi Wriegtares anteriores).
Są to 34 naczóBOKa:ce się na powierzchnię boczną małżowiny usznej zaopatrują ją one, jak również id słuchowy zewnętrzny oraz sław BBJoniowo-żuchwowy.
, j ar zmowo-oczodołowa(a zggommcoorbitalis).
Kieruje się ona do przo 4 ukiem jarzmowym do bocznego kąta oła i rozgałęzia się w m. okrężnyro oKa', sk r o ni o w a ś r o dk owa(a, łenDordGs media).
Mata gałąź, która bezpośrednio isadą łuku jarzmowego przebija powięź skroniow ą, biegnie w bruździe na kości owej(sulcus drteriae(emporulis me@8 e)ku górze i rozgałęzia się w m. skroniowi 21)lał ąż czołowa(rumu:Jro@(80 Jest ona przednią z obu gałęzi końcowJch.
e wężowata na powięzi skroniowej wpierw ku górze i do przodu, następnie na@znymnieco ku tyłowi.
Zaopatruje ona storę mięśnie oraz okostną okolic)czołowej la się z t. nadoczodołową i naBloczKową oraz z gałęzią czołową drugosO 6 oW 4.
388 iż z gałęzią ciemieniową t. słroniowsl Powierzchownej tej samej stroOYia tą z c i e mi e ni o w a(ramus pa 6 e 8(is).
Jest ona tylną gałęzią końcową PłekWeato ku górze i ku tyłowi w tej samej warstwie co poprzednia na powięzi skroniowJ.
je do sklepienia czaszki.
Zespala się z gątęzią ciemieniową drugostronną oraz mą tylną i potyliczną(ryc.
UB).
miary t. skroniowej powierzchwwnej i jej gałęzi.
T. poprzeczna bardzo często występuje nadliczbowa.
uzmowo-oczodołowa w%, przypadków oąehaązi z gałęzi czołowej t. skroniowej zchownej.
T. skroniowa środkowa może czą:enn odchodzić z t. szczękowej Fo 4 zJ 8 łowejpowierzchownej na obie gałęzie łońcwwe czasem może się znajdować poniżJuzmowego, a nie powyżej, jak to ma miejsce w większości przypadków We 9 Wśw europejskich z obu gałęzi końcowych---ciemieniowa jest gałęzią s 88 g@z 4.
z Adachiego(u Japończyków)jest odwrotnie, P. szczękowa(a, moai(Idris:ryc, ttk tzt lzZ), T, szczękowa jest), silniejszą gałęzią końcową t. szyjnej zewnętrznej, o duż 3 W aze zaopatrzenia.
Rozpoczną się ona w dole zażuchwowio.
wewnątrz ślinianki przyusznej, ku tyłowi od szyjki żuchwy, odchodząc od t. szyjnej zewnętrznej prawie pod prostym kątem.
Przykryta 1)s z yj k ą z u c h w y, zdąża poziomo ku przodowi między szyjką a więzadłernklinowo-żuchwowym(t. 0, gdzieZ)wstępuje do dołu pod skro niowego:biegnie tu ona przeważnie bocz nie od m. skrzydłowego bocznego, między nim a m. skroniowym.
Do dołu podskroniowego tę(ojca wchodzi przez szczelinę ograniczoną obu mięsniami skrzydłowymi oraz gałęzią żuchwy.
W dalszym swym przebiegu nieco wężowata 3)kieruje się do przodu oraz ku górze i w pobliżu guza szczęki, wyginając się ponownie ku górze, wstępuje do dołu skrzydłowa-podniebiennego.
Tutaj rozpada się krzaczasto.
A, meningea media A, rympanica ant.
A, auricularis profundaA, temporalis supenicialisA, maxOaris A, masseterica.
A, aweolaris irf.
R. mylohyoideus.
A, temporalis profunda ant, et post.
A, canalis pterygoideiA, sphenopalatinaA, imraorbitałisA, aweolaris sap, post.
A, bucealis A, palatina descendenś.
Br. pterygoidei.
Ryc.
122. Schemat gałęzi t. szczękowej.
Część skrzydłowa ciemno zabarwiona.
na swe gałęzie końcowe.
Powgyższy prawidłowy przebieg tętnicy bardzo często jednak nie daje się stwierdzić.
Tętnica może być również położona przyśrodkowo od m. skrzydłowego bocznego, między nim a gałęziami n. żuchwowego(n. zębodołowym dolnym i n. językowym):rzadziej przebiega ona między gałęziami tego nerwu, najrzadziej spotyka się ją przyśrodkowo od nerwów.
Zawsze dochodzi jednak do dołu skrzydłowa-podniebiennego, owijając się dokoła dolnego brzegu m. skrzydłowego bocznego.
W całym przebiegu tętnicy można odróżnić trzy części(ryc.
1221 pierwszą, część żuchwową, od strony bocznej przykrytą szyjką żuchwy:drugą, c z ę ś ć s kr zydlów ą, która w dole podskroniowymjest w ścisłym związku z mięsniami żuciowymi, oraz trzecią, c ze śćskrzydłowa-podniebienną, położoną w dole skrzydłowa-podniebiennym.
Gałęzie każdej z tych trzech części mają niektóre wspólne cechy przebiegu i obszaru zaopatrzenia.
Gałęzie części żuchwowej biegną prawie w yłącznie w kanałach kostnych i zaopatrują żuchwę, ściany ucha środkoweco i jamę czaszki.
Gałęzie części skrzydłowej odżywiają mięśnie żucia ae.
Gałęzie części skrzydłowa-podniebiennej odchodzą z naj.


iższym otoczeniu otworu klinowo-podniebiennego, wnikają do kanawkostnych i zaopatrują jamę nosową i jamę ustną.
O z ęść żuchwowa oddaje cztery gałęzie:1, 1, uszna głęboka 0, duricularis prońndo).
Mała gałąź, która kieruje się ku łowi i zaopatruje ścianę tylną stawu skroniowa-żuchwowego, przewód słuchowy wnętrzny i błonę bębenkową.
Gałązki dążące do przewodu słuchowego przenikają przez rzęsmą lub kostną ścianę przewodu i odżywiają jego skórną powłokę oraz powierzchnię tczną błony bębenkowej.
z.
T. bębenkowa przednia(a, tumpanica dnterior).
Do tyłu od stawu skronioi-żuchwowego tętnica ta biegnie ku górze i przez szczelinę skalista-bębenkową wstępuje jamy bębenkowej, gdzie się zespala z pozostałymi tętnicami jamy bębenkowej.
3.
T. oponowa ś r o dków a(d, menmged media).
Jest to przeważę najsilniejsza gałąź t. szczękowej oraz najsilniejsza z tętnic zaopatuącychoponę twardą.
Ku tyłowi od głowy żuchwy kieruje się ona awie pionowo ku górze(ryc.
111.
U swego początku obejmują ją oba nzenie n. uszna-skroniowego.
Razem z gałęzią oponową n. zuchowego przez otwór kolcowy wchodzi ona do środkowego dołu czaszki, łzie przebiega między oponą twardą a powierzchnią wewnętrzną iaszki.
Po dłuższym lub krótszym przebiegu tętnica dzieli się na dwie Jęzie końcowe, przednią, czyli czołową, i tylną, czyli ciemieniową, aire przebiegają w kostnych bruzdach tętniczych i obficie rozgałęziają ę, odżywiając oponę twardą oraz okostną.
Gałązki przeszywające dochodzą również do śródkościa, a nawet na powierzchnię wnętrzną czaszki, jak również do komórek sutkowych kości skroniowej.
Stale wyjpujązespolenia z mniejszymi tętnicami oponowymi.
W niektórych przypadkach spalenie takie może być tak duże, że główny pień zastąpiony bywa jedną lub drugą z tych***.
W związku ze ścisłym przyleganiem t. oponowej do kości, w przypadkach złamania aszki może nastąpić uszkodzenie naczyń oponowych:nadoponowy wylew krwawy dzieła wtedy oponę twardą od kości i uciska na mózgowie.
Chirurdzy wprowadzili mocnicze linie orientacyjne(schemat Krónleina:t. TV), aby ułatwić odnalezienie gałęzi Yelu ich podwiązania.
W ostateczności, aby zatamować krwotok z t. oponowej środkowej irurg ucieka się do podwiązania t. szyjnej zewnętrznej.
Gałę złe t. oponowej środkoweha.
Gałąź oponowa dodatkowa(ramusmenmgeus accessorius)odchodzi jeszcze zewnątrz czaszki od t. oponowej środkowej, lub też często od t. szczękowej.
Odęzieniajej odżywiają mięśnie skrzydłowe, trąbkę słuchową, m. dźwigacz i m. napinacz miebienia, jak również zwój trójdzielny i przylegający do niego odcinek opony twardej ązkami, które wnikają do czaszki przez otwór owalny(a, pterggomenmged).
b G a ł ą z s k a I i s 1 a(rdmus petrosus)odchodzi bezpośrednio nad otworem kolcowym legnie bocznic oraz ku tyłowi do rozwora kanału n. skalistego większego:w kanale ipatruie ona n. twarzowy i zespala się z t. rylcowo-sutkową(z t. usznej tylnej).
T. bębenkowa górna(a, tumpcnicd superior)rozpoczyna się tak samo jak irzednia i przez otwór górny kanalika bębenkowego i kanalik bębenkowy dostaje się do W bębenkowej i na wzgórek.
1 G a ł ą z c z o ł o w a(ramuafontdlis)jest silniejsza z obu gałęzi końcowych:biegnie*w kierunku kąta klinowego kości ciemieniowej i dalej do przedniego dołu czaszki ez szczelinę oczodołową górną lub też bocznic od niej przez oddzielny kanalik Wz 94 e większym kości klinowej(ńromen meninpoorbitqle:)wytwarza się zespolenie.
n kolcowym.
z gałęzią oponową t. łzowej(romua oncromoticua cum o, lacrimalk ryc.
1131.
Obszar zaopatrzenia gałęzi czołowej obejmuje przedni dół czaszki oraz część przednią środkowego.
e.
G a tą z c i e mi e n i o w a(ramuaporie(Jia)rozgałęzia siew obrębie kości ciemieniowej i części górnej kości potylicznej oraz skroniowej.
Zaopatruje ona część tylną środkowego oraz tylny dół czaszki.
4.
T. zębodołów a dolna(d, dlteolaris interior).
Jest to silna gałąź odchodząca z t. szczękowej po przeciwnej stronie t. oponowej środkowej:kieruje się ona ku dołowi i do przodu, biegnąc między gałęzią żuchwy a m. skrzydłowym przyśrodkowym.
Następnie przez otwór żuchwy wstępuje do kanału żuchwy, który przebiega w całej jego długości z n. zębodołowym dolnym.
Gałęzie Jej są następujące:a.
G ałąż żuchw owo-gnyk owa(ramus mglohgoideiu), długie i cienkie naczynie, które odgałęzia się u wejścia tętnicy do kanału kostnego:razem z nerwem o tej samej nazwie biegnie ona wzdłuż kresy żuchwowa-gnykowej do przodu i ku dołowi na dolnej powierzchni m. żuchwowa-gnykowego i zaopatruje mięśnie tej okolicy.
b.
T. bródkowa(a, mentlis), silna gałąź boczna t. zębodołowei dolnej, opuszcza kanał przez otwór bródkowy i rozgałęzia się na bródce i wardze dolnej.
Zespala się ona z t. wargową dolną oraz podbródkową.
c.
Gałęzie zębowe(remi dentales)odchodzą licznie wzdłuż całego przebiegu t. zębodołowei dolnej w kanale kostnym:kierują się one do kości, zębodołów, zębów oraz dziąseł.
Część skrzydłowa t. szczękowej oddaje cztery gałęzie(mięśniówek 5.
T. z w a c z o w a(a, musetericd).
Naczynie to odchodzi w kierunku bocznym i przez wcięcie żuchwy podąża do m. żwacza.
Często rozpoczyna się ona wspólnym pniem z tylną t. skroniową głęboką.
6.
Tt, s kro ni o w e gł ę b o k i e(da, tmpordles prońndae).
Przeważnie występują w liczbie dwóch, p r ze d ni ej(anlerior)i tył rej(posterior).
Kierują się one ku górze, tylna między częścią łuskową kości skroniowej a m. skroniowym, który odżywia, przednia między skrzydłem większym kości klinowej a tym mięśniem.
T. skroniowa przednia przez kanał jarzmowy kości jarzmowej często wysyła zespolenie do t. łzowej oraz do naczyń twarzy.
7.
Gałą zki skrzydłowe(remi merygoidei).
W zmiennej liczbie kierują się one do obu mięśni skrzydłowych.
Nieraz odchodzą od tętnic skroniowych głębokich lub t. policzkowej.
8.
T. policzkowa(a, buecdlir').
Naczynie to biegnie ku dołowi i do przodu na powierzchnię boczną m. policzkowego.
Zaopatruje ona mięśnie twarzy, dziąsła szczęki oraz błonę śluzową jamy ustnej i zespala się z gałązkami t. twarzowej i t. poprzecznej twarzy.
Część skrzydłowa-podniebienna t. szczękowej oddaje pięć gałęzi:9.
T. zębodołowa górna tylna(a, dlteolarissuperiorposterior).
Jednolub kitka naczynek odgałęzia się od t. szczękowej na guzie szczęki, często wspólnie z t. podoczodołową.
Biegną one na powierzchni podskroniowei szczęki i wnikają przez otwory zębodołowei odpowiadające im kanaliki kostne do zatoki szczękowej oraz Jako g a ł ę z i e z ęb o w eOami den(alei do górnych zębów trzonowych i przedtrzonowych.
Niektóre gałązki przed wejściem do otworów zębodołowych pozostają na powierzchni szczęki i kierując się do przodu i ku dołowi zaopatrują okostną, dziąsła oraz błonę śluzową.
10.
T. p o do c z od o ł o w a(a, inńaorbitlis).
Jest to silna gałąź, która przez szczelinę oczodołową dolną kieruje się do przodu przez bruzdę i kanał podoczodołowy.
G a ł ą z k i k o ń c o w e przez otwór podoczodołowy promieniście wydostają się z kanału i zaopatrują części miękkie w otoczeniu otworu oraz łączą się z sąsiednimi tętnicami twarzy.
Na swej drodze oddaje ona:a.
Gał ązk i o c zo dołowe(remi orbitdlerjdo dolnych mięśnigałki ocznej, okostnej oczodołu oraz do gruczołu łzowego, b.
Tt, zębodołowe górne przednie(ad, dloeolares superiores dnteriores), .
k yę jąąjęijjąrjjryyjry.


e drobnych kanalikach odchodzących z kanału podoczodołowego kierują się ku i zespalają się z 11, zębodołowymi górmmi Glnrmi.
Podobnie Jak tylne zaopatrują ść, błonę śluzową zatoki szczękowej, zębodoły, dziąsła oraz g a ł ą z k a m i z pb ojrami den(Jes)zęby przednie szczęki.
ć, po dnie b i e nr a zstępuj ąc a ta, pdldtina descenderu).
Jest to przeważnie iilne naczynie, które kieruje się ku dołowi i w kanale skrzydłowa-podniebiennym je następnie na swe gałęzie końcowe, przebiegające w kanałach podniebiennych.
t. p o dnie bienne mniej s ze(da, polo(moc mmores)wychodzą z kanałów nwory podniebienne mniejsze, kierują się ku tyłowi na podniebienie miękkie i do ków podniebiennych:zespalają się one z gałązkami t. podniebiennej wstępującej.
, po dnie b te nr a w jęk s za t. palotmd mdiorjwyehodzi z kanału podniebień tracz otwór podniebienny większy i w bruzdach kostnych biegnie do przodu na bieniu twardym, ściśle przylegając do okostnej.
Jedna z gałązek przez dół i kanał iczny zespala się z jedną z 11, nosowych tylnych przegrody, pozostałe zaopatrują iluzową, gruczoły oraz dziąsła i okostną podniebienia twardego.
T. kanału sk r z ydł owego(a, emalia ptrygoidei).
Jest to nieznaczna gałąź, odchodząca od poprzednich kieruje się ona przez kanał skrzydłowy ku tyłowi Ja się z t. gardłową wstępującą i t. rylcowo-sutkową.
Zaopatruje ona górną część, trąbkę słuchową oraz jamę bębenkową.
T. klinowo-podniebienna(a, sphenopaluind).
Przez otwór o tej samej i przechodzi ona na sklepienie jamy nosowej w jego tylnej części i dzieli się na kilka Jedna z nich biegnie na podstawie czaszki ku Głowi, zaopatruje górny odcinek i zespala się z t. gardłową wstępującą.
Główne gałęzie t. klinowo-podniebiennej są, t. n os owe tył n e b o czn e(ad, ndmler pas(eriores lnem(es), które biegną na i bocznej jamy nosowet do przodu na obu powierzchniach małżowin oraz w ścianie odów nosa.
Zaopatrują je one, jak również błonę śluzową zatoki klinowej i sitowej.
, t. nosowe tylne przegrody lad, nudles posteriores septP)na sklepieniu iosowei wstępują w błonę śluzową przegrody.
Rozgałęziają się tu one, sięgając aż na my nosowej:jedna z gałęzi towarzyszy nerwowi nosowo-podniebiennemu i przez przysieczny zespala się z gałęzią t. podniebiennej większej oraz z gałązkami zowei górnej.
Tt, nosowe tylne licznie się zespalają z gałązkami sąsiednimi.
miany t. szczękowej i jej gałęzi.
Jak zaznaczono wyżej, w większości idków t. szczękowa leży bocznic od m. skrzydłowego bocznego.
Bardzo często 1 przebiega ona przyśrodkowo od mięśnia, przy czym wg Adachiego znacznie i u Europejczyków niż u Japończyków.
Czasem tętnica może przebiegać między obu mi m. skrzydłowego bocznego, lub też przebijać jego głowę dolną.
mież zmienny jest stosunek tętnicy do gałęzi n. żuchwowego, choć odmiany te są tle rzadsze.
Zazwyczaj tętnica biegnie bocznic od tych nerwów, czasem jednak odkowo od nich lub między n. zębodołowym dolnym a Językowym, czasem przebita tatni.
W stosunku do n. policzkowego, również gałęzi n. żuchwowego, tętnica może n przebiegać przyśrodkowo, choć przeważnie biegnie bocznic.
zaznaczono poprzednio, t. oponowa środkowa przed wejściem do Jamy czaszki jest zazwyczaj obu korzeniami n. uszna-skroniowego.
Czasem jednak może się ona ać bocznic od nerwu, czasem przyśrodkowo od niego, a wówczas oba korzenie twe przylegają do siebie.
4 ług autorów japońskich, w przeciwieństwie do przyjętego poglądu, z końcowego, oponowej środkowej wychodzą nie dwie gałęzie, czołowa(przednia)i ciemieniowa), lecz trzy:przednia, środkowa i tylna.
Przednia byłaby przedłużeniem pnia, obie Ale gałęziami bocznymi, odchodzącymi albo samodzielnie, albo też wspólnie z pnia y.
Samodzielna gałąź środkowa odchodzi zwykle w środkowym dole czaszki tic 3 pterionu O O lub nieco wyżej, rzadko poniżej.
Samodzielna gałąź tylna odchodzi Ażnie w pobliżu otworu kolcowego lub trochę wyżej Jeżeli gałąź środkowa i tylna 4 wspólny pień, w większości przypadków odchodzi on w okolicy pterionu.
4 chi opisuje przypadek podwójnej t. zębodołowei dolnej, obie fi samej grubości.
i z nich odchodziła samodzielnie z t. szczękowej i obie przez otwór żuchwy wchodo kanału żuchwy, towarzysząc nerwowi o tej samej nazwie, który biegł między.
Zespolenia Potrzeba podwiązania t. szyjnej zewnętrznej zachodzi stosunkowo często.
Wszystkie krwotoki w obrębie głowy, z wyjątkiem oczodołowych i wewnątrzczaszkowych, może lekarz opanować przez podwiązanie t. szyjnej zewnętrznej.
Rozległy obszar zaopatrzenia tętnicy licznymi i czynnymi zespoleniami łączy się z sąsiednimi tętnicami, t. szyjną wewnętrzną i t. podobqiczykową, jak również z gałęziami tej tętnicy strony przeciwległej.
Na przykład odgałęzienia t. szyjnej zewnętrznej, zwłaszcza na przednim brzegu oczodołu, łączą się z t. oczną, a w obrębie szyi(przez t. krtaniową górną, t. potyliczną oraz t. gardłową wstępującą)z obszarem zaopatrzenia t. podoboiczykowei.
Podwiązanie oddzielnych gałęzi t. szyjnej zewnętrznej, czy nawet samego pnia, w przeciwieństwie do podwiązania t. szyjnej wspólnej i t. szyjnej wewnętrznej, może być wykonane bez obawy.
Podwiązanie t. szyjnej zewnętrznej odbywa się zwykle tuż powyżej rozwidlenia t. szyjnej wspólnej lub między początkami t. tarczowej i t. językowej.
Zabieg ten wymaga jednak całkowitego opanowania znajomości stosunków topograficznych, ponieważ ku tyłowi i bocznic od miejsca podwiązania leży t. szyjna wewnętrzna, która częściowo tylko przykrywa cienkościenną z, szyjną wewnętrzną.
Streszczenie T. szyjna zewnętrzna ta, corotis eatrnc)jest przednią gałęzią t. szyjnej wspólnej, odchodzącą w miejscu jej rozwidlenia.
W początkowym odcinku, w obrębie trójkąta t. szyjnej, od ogólnego kierunku przebiegu t. szyjnej wspólnej i wewnętrznej odchyla się ona do przodu oraz przyśrodkowo i dopiero w swym dalszym odcinku w dole zażuchwowymskierowuje się bocznic, otoczona miąższem gruczołu przyusznego.
Rozpoczyna się ona na wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowatej, występując tu spod przedniego brzegu m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego, i kończy się w dole zażuchwowym ku tyłowi od szyjki żuchwy, gdzie dzieli się na obie swe gałęzie końcowe.
Obszar zaopatrzenia t. szyjnej zewnętrznej obejmuje szyję(częściowo wspólnie z t. podobqiczykową)oraz całą głowę z wyjątkiem mózgowia, narządu wzroku i ucha wewnętrznego.
Tętnica ta oddaje ogółem 8 gałęzi, z tych 6 bocznych oraz 2 końcowe.
Trzy pierwsze w granicach trójkąta t. szyjnej odchodzą koleino z przedniego obwodu t. szyjnej zewnętrznej.
Są to:1)t. tarczowa górna, 2)t.
Językowa oraz 3)t. twarzowa.
Ze strony przyśrodkowejodchodzi 4)t. gardłowa wstępująca na poziomie t. językowej, z tylnego obwodu t. szyjnej zewnętrznej zaś odchodzą:5)t. potyliczna na wysokości dolnego brzegu m. dwubrzuścowegooraz 6)t. uszna tylna o szerokość tego mięśnia wyżej, już w granicach dołu zażuchwowego.
Gałęzie końcowe t. szyjnej zewnętrznej odchodzą na wysokości szyjki żuchwy:7)t. skroniowa powierzchowna ku górze w przedłużeniu pnia oraz 8)t. szczękowa do przodu prawie pod kątem prostym.
1.
T. tarczowa górna ta, thgroided ruperior)kieruje się ku dołowi do górnego końca płata gruczołu tarczowego, który zaopatruje.
Oprócz niego zaopatruje ona części miękkie okolicy gnykowej(rdmus infrahgoideus)oraz m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy(rdmua rernocleidomortoideul, a przede wszystkim krtań swymi gałęziami:t. krtaniową górną(d, largnged nperior), która wraz z nerwem o tej samej nazwie przebija błonę tarczowa-gnykową, oraz cienką gałę zł ą pic r ści e nr o-tar c z ow ąmmua cricothu ro+deu@2.
T. j ę z y k o w a ta, lingualis)odchodzi na wysokości rogu większego kości gnykowej i zaraz ginie pod m. gnykowa-językowym.
Przedłużenie jej(a, prqńndo linguae)biegnie do przodu do końca języka, gałęzie boczne, kierujące się ku górze(remi dorsales lmgude), zaopatrują grzbiet języka, nagłośnię oraz migdałek podniebienny.
Poza tym t. językowa zaopatruje okolicę gnykową(ramus ruprdhgoideus)i dno jamy ustnej oraz dziąsła żuchwy 0, rblmgualia).
3.
T. twarzowa(a, fcialis), u swego początku przykryta brzuicem tylnym m. dwubrzuścowego i m. rylcowo-gnykowym, wstępuje na twarz u przedniego końca.
211.


ryczepu m. żwacza.
Kieruje się ona dalej ku wewnętrznemu kątowi oka i jako t. kątowa angulari)zespala się z t. oczną.
Zgopatruie gardło, trąbkę słuchową, podniebienie miękkie(a, pdluina dsoendens), gąaBd podniebienne(rdmua tonrllaris), gruczoł podżuchwowy(remi glandulares), oticę podbródkową(d, rubmen(clił oraz kości i części miękkie twarzy(a, ldbialis sup, et 1, a angulma).
4, 1, gardłowa wstępuj ąca(a, phdrgnged dscendens)jako cienkie naczynie ignie ku górze, z początku między t. szyjną zewnętrzną a wewnętrzną, następnie na eznej ścianie gardła.
Zaopatruje ona gardło(remi phcrgnęedles), oponę twardą(a.
minęea postrior)oraz jamę bębenkową(a, tgmpdnicd interior).
5, T. potylic zna(a, occipitlis)kieruje się ku tyłowi oraz ku górze i pod przyczepemmostkowo-obojczykowa-sutkowego wstępuje na potylicę.
Zaopatruje ona m. mostwo-obojczykowa-sutkowy(rumua sternocleidomdstoideua), oponę twardą(rdmus mdsdeus), małżowinę uszną(rumur duricularis), mięśnie karku(rcmus descendens)oraz ęści miękkie potylicy(remi occipitales).
8.
T. uszna tylna(a, auriculms posterior)kieruje się ku tyłowi od małżowiny mej i zaopatruje:m. strzemiączkowy, jamę bębenkową oraz komórki sutkowe stglomastoided), jak również stronę przyśrodkową małżowiny(rdmus duriculdris)oraz olicę wyrostka sutkowatego(rdmus occipitalis).
7.
T. skroniowa powierzchowna(a, tempordlis superjicidlis)biegnie do rodu od małżowiny usznej do okolicy skroniowej i dzieli się na gałąź czołową(ramusmtalis)i ciemieniową(rcmus pdrietalis).
Zaopatruje ona śliniankę przyuszną(remi rotidei), m. skroniowy(c, tmporalis media)i małżowinę uszną(rami duricularestriores), powierzchowne warstwy sklepienia czaszki oraz wysyła gałązki do przodu na arz nad łukiem jarzmowym 0, zggomdticoorbitlis)i pod łukiem(a, transtersdfqciei).
8.
T. szczękowa(a, mazi(Idris)rozpoczyna się ku tyłowi od szyjki żuchwy.
zykryta przez szyjkę(część żuchwowa)zdąża do dołu podskroniowego(część pod lontowa)i dalej do przodu do dołu skrzydłowa-podniebiennego(część skrzydło i-podniebienna).
Część żuchwowa zaopatruje:1)staw skroniowa-żuchwowy, przewód słuchowy zewnętiąi błonę bębenkową(a, duricularis prqńnda), 2)lamp bębenkową(a, tgmpcnieaterier), 3)oponę twardą(a, meningec media), która przez otwór kolcowy wstępuje do igłowego dołu czaszki, oraz 4)żuchwę, jej zęby oraz części miękkie(a, dlteolaris*i*i jej gałęzie:r, mutohgoideus, d, mentclis, rr, dentdles).
Część skrzydłowa zaopatruje mięśnie żuciowe-5)a, massetericd, 6)aa, temporalesgfndde, 7)runu pterggoidei-oraz 8)m. policzkowy(a, bucca@s).
Z części skrzydłowa-podniebiennej, w pobliżu otworu klinowo-podniebiennego, ododzipięć gałęzi:zaopatrują one:9)dziąsła i górne zęby trzonowe oraz przedtrzonowedlteokrir:np. post), 10)powiekę dolną, zatokę szczękową oraz zęby przednie szczęki mfdorbilalis, która przez otwór o tej nazwie wychodzi na twarz), 11)podniebienie alkdałki podniebienne(o, pula(ind descendens przez kanał skrzydłowa-podniebienny chodzi do podniebienia), 12)gardło i trąbkę słuchową ta, cdndlis pterugoidei)oraz t Jamę nosową(a, sphenopdld(ind).
TĘTNICE KOŃCZYNY GÓRNEJ Tętnica zaopatrująca kończynę górną przebiega jako pojedynczy pień I swego początku(w klatce piersiowej po stronie lewej i u nasady szyi i stronie prawej)aż do łokcia:jednak jej części otrzymały różne nazwy zależności od okolicy, w których biegną.
Pierwsza część, która sięga do wnętrznego brzegu pierwszego żebra, ma nazwę t. podobaj czyż w et(a subcldmd):pod względem topograficznym nie jest więc ona lnicą kończyny:część druga w przedłużeniu poprzedniej dochodzi do 4 nego brzegu m. piersiowego większego i nazywa się t. pach ową.
(d, daillaris):trzeci z kolei i ostatni pojedynczy odcinek, sięgający do łokcia, stanowi t. r a m i e n n ą(o, brdchidlis).
Tutaj naczynie dzieli się na dwie główne gałęzie:t. promieniową(a, rodialis)i t. łokci o w ą(a, ulndris).
Tętnica podoboiczykowa i jej gałęzie T. podobqjczykowa(a, subclatid)przed swym przebiegiem pod obojczykiem do swego głównego obszaru zaopatrzenia-kończyny górnej-wysyła liczne gałęzie do szyi i głowy oraz klatki piersiowej.
Początek, koniec, przebieg.
Po stronie prawej odchodzi ona na poziomie stawu mostkowo-obojczykowego z pnia ramienna-głowowego i wstępuje do okolicy mostkowo-obojczykowa-sutkowej:po stronie lewej odchodzi 4-5 cm niżej, w śródpiersiu, bezpośrednio z łuku aorty jako jego ostatnia gałąź.
Łukiem wypukłym ku górze(ryc, 125)tętnica biegnie nad osklepkiem opłucnej w stronę boczną i między m. pochyłym przednim a środkowym, przez szczelinę tylną mm, pochyłych(t. 1)nad pierwszym żebrem(bruzda t. podoboczykowei)dostaje się do trójkąta bocznego szyi, ściślej do jego dolnej części-trójkąta łopatkowo-obojczykowego.
W trójkącie tym, stanowiącym dno dołu nadobojczykowego większego, t. podoboiczykowa biegnie nieco poniżej i mniej więcej równolegle do dolnego brzuśca m. łopatkowo-gnykowego:od przodu towarzyszą jej naczynia nadłopatkowe(ryc, 1251, które przez szczelinę przednią run, pochyłych wstępują do trójkąta łopatkowo-obojczykowego.
Położenie t. podoboiczykowei jest tu stosunkowo powierzchowne, gdyż przykrywa ją, tak jak cały trójkąt łopatkowo-obojczykowy, oprócz m. szerokiego szyi tylko blaszka powierzchowna i przedtchawicza powięzi szyi.
W połowie długości obojczyka między nim a żebrem tętnica opuszcza szyję i kończy się na zewnętrznym brzegu pierwszego żebra.
Począwszy od tego miejsca kieruje się dalej do jamy pachowej, staje się wyłącznie tętnicą kończyny górnej i przybiera nazwę t. pachowej(a, uillaris).
W swym przebiegu nad osklepkiem płuca t. obojczykowa żłobi rowek na przednim obwodzie osklepka i szczytu płuceWłuku t. podobqiczykowej można wyodrębnić trzy części:pierwsza, c z ę ś ć w s 1 ę p ul ą c a, z klatki piersiowej przez okolicę mostkowo-obojczykowa-sutkową prowadzi do przyśrodkowego brzegu m. pochyłego przedniego:w związku z różnym początkiem leży ona różnie po stronie prawej i lewej, i dopiero dalej tętnice stron obu przebiegają symetrycznie.
Druga, c z ę ś ć s z c z y 1 o w a, stanowi krótkiwierzchołek łuku:leży ona ku Głowi od m. pochyłego przedniego.
Trzecia, c z ę ś ć z s 1 ę pul ą c a tętnicy, u wyjścia ze szczeliny tylnej mm, pochyłych leży w trójkącie bocznym szyi na pierwszym żebrze i na Jego brzegu zewnętrznym kończy się, przechodząc w t. pachową.
W szczelinie tylnej mm.
pochyłych, wspólnie ze splotem ramiennym położonym powyżej i ku tyłowi od tętnicy, tworzy ona główną Jej zawartość.
Część zstępująca tętnicy, jak już zaznaczono, leży bardziej powierzchownie i jest łatwiej dostępna od części wstępującej i szczytowej.
Brelnlca U swego początku t. podoboiczykowa jest mniej więcej tej samej grubości co t. sz 3 ira wspólna.
Po stronie prawej średnica jest o 15%większa niż po stronie lewej, przewaga powodowana zapewne praworęcznością.
Ponieważ cztery silne gałęzie prawie równocześnie odchodzą z pierwszego odcinka tętnicy w okolicy mostkowo-obojczykowa-sutkowej, już więc w szczelinie tylnej mm, pochyłych jest ona wyraźnie ciensza.


iwnież pod względem budowy ściany różt się od t. szjnei wspólnej.
W Jej warstwie odkowgi udziel włókien sprężystych jest znacznie mniejszy w stosunku do mięśniowych.
łst to Ję@4 ca Gpu mięśniowego, zataszczy w swej dalszej części.
Przede wszystkim iguluie ona dopływ krwi do ręki zależnie od zapotrzebowania.
W zranieniach, gdy śnienie krwi opada, tętnica ma skłonność do silnego kurczenia się.
Pomimo to średnica lnicy jest lak duża, że utrata krwi już w początkowym okresie może zagrażać życiu.
ciskiem palca na pierwsze żebro w szczelinie tylnej mm, pochyłych krwotok tętnicy daje ę zatamować.
Położenie O z ę ść w s 1 ę pul ą c a t. podobojczykowej po stronie prawej rozpoczyna się zy prawym obwodzie tchawicy.
Zależnie od położenia otworu górnego klatki piecowej sięga ona ku górze do różnej wvsvkości, przykryta m. mostkowo-tarczowym n, mostkowo-gnykowym.
Część wstępMiąca po stronie lewej w swej części początkowej zykryta jest lewym płucem Przedni obwód części wstępującej po obu stronach metrycznie krzyżuje n. błędny.
Po stronie prgwej gałęzią swą, n. krtaniowym wsteczni, obejmuje on ten odcinek bezpośrednio:po stronie lewej pętla ta nie otacza podobojczykowei, lecz z przyczyn rozwqioxych owjja się dokoła łuku aorty.
Bocznic od rzyżowania z n. błędnym, również s:metrycznie, część wstępującą obejmuje pień ipółczulny, przy czym powrózek międzrzwqjowy tylny pnia współczulnego jest krótszy rubszy, przedni dłuższy i cienszy, on też wytwarza pętlę(ansa subclatia), obejmującą mice od przodu i od tyłu(rrc.
1251.
W stosuakach tych zresztą zachodzi duża zmienność obnicza(p. t.
V).
Z, podobgiczrkowa, która na pierwszym żebrze biegnie do przodu od pochyłego przedniego, towarzyszy tętnicy.
W wyniku asymetrycznego rozwoju układu łonnego tylny obwód tętnicy po stronie lewej objęty jest lukiem ujściowym przewodu irsiowego, po stronie prawej natomiast łuk ten utworzony jest przez znacznie słabszy rewód oskrzelowa-śródpiersiowy tylny(rw, źle).
O z ęś ć s z c z y 1 o w a t. podobqiczykowei leży ku tyłowi od m. pochyłego przedniego pobliżu jego przyśrodkowego brzegu tętnicę krzyżuje od przodu n. przeponowy, który ędzy tętnicą a żyłą podoboiczrkową kierqje się dalej do śródpiersia przedniego Po anie tylnej korzenie O-i Th, splotu iwnknnego oddzielają tętnicę od m. pochyłego dkowego lub leżą tylko nieznacznie powóżej tętnicy(ryc.
1261.
Część zstępuj ą c a t. podobqiczrkowei u wyjścia ze szczeliny tylnej mm, pochyłych y w trójkącie bocznym szyi.
Układa się ona na powierzchni górnej pierwszego żebra tno jej żłobi na nim płytką bruzdę(swcua d, rubclmiae).
łależność od ustawienia obJczrs Przestrzeń, którą dysponuje t. podobqiczykowa, eżna jest od każdorazowego ustawienia obojczyka.
Obojczyk uniesiony ku górze ępuje przed tętnicę, a dół nadobojczykowy większy pośredniczący w dostępie do niej Jębia się:obojczyk opuszczony ku dołowi całkowicie odsłania łuk tętnicy.
Jeżeli jeżynę górną drugą ręką pociągnie się ku dołowi i do tylu, a równocześnie przez głęboki ech uniesie się pierwsze żebro, wówczas w bardzo znacznym stopniu można osłabić sowanie t. promieniowej lub nawet całkowicie je zatrzymać.
M. podobqiczykowy i tego a powięź ścięgnista tworzą mocną podściółkę dla naczyń i nerwów biegnących pod jeżykiem.
Wskutek tego złamanie obojczyka nie zagraża im, ponieważ podściółka zymuie odłamki kostne.
łbszar zaopatrzenia 1 podobgiczrkowei Obejmuje on całą kończynę górną, przed ścianę klatki piersiowej i brzucha aż do wysokości pępka, śródpiersie przednie, trzewia aż do gruczołu tarczowego i krtani, wszystkie głębokie mięśnie szyi oraz mięśnie ku, wreszcie część tylną mózgowia i ucho wewnętrzne.
Jnerwienie.
T. podobojczykowa jest unerwiona głównie przez zwój szyjna-piersiowy iażdzistr, gdng(jon cermcothorocicum s. stellatum)oraz przez znajdujące się w Jego edztwie pętle nerwowe, zwłaszcza pętlę podobaj czykową.
Oprócz tego często docho 44 złe od zwoju szyjnego środkowego oraz od drugiego, a nawet czasami i trzeciego zw@usiowego pnia współczulnego.
Wszystkie one tworzą dość gęsty splot p o 4 o 991:K o w y Wkxva ubdaw).
****1 todobolczrbowe)O zmienności miejsca odejścia t. podobćczrkowgiza była poprzednio.
ierzchołek łuku tętnicy nierzadko przekraczą poziom pierwszego żebra i w szczelinie@mięśni pochyłych sięgać może do wysokości wyrostka poprzecznego sió 4 mego*sz*nego.
Jeżeli występMJe dodatkowe żebro na siódrnyąj j-ąęy ęąąaym, 1 po 4 obćcz**owaukłada się na powierzchni górnej tego żebra.
Jeże)(ją(Ńjjw IŃtłe.
JpJ@ca@ie 284 e na 4 powrózkiem włókoiGm, klór?w pT@dłużentu żetŃą jgąęjjw-je 4 o 88898888 Y ie 8 łJe 4 en tylko wói:'Ko 86 przypadek, w którym tętnicą+w.
Q Ńw wad żebrem-zrióm, lecXw przestrzeni międzyżebrowej międ żebrem szgjąęęj jj-jaęęezyn żebre@pieJ 9 o 83@Wrzadkich przypadkach 1 podobócąykową przejją yj ęąąjęy przełaj łeb też Nekwedo przodu od mięśnia.
Jak to z rekub czmi żyła, Weąę ęjąwąw tWa 888 P 88 hYB 9 h 8 zawiera tętnicy.
Przypuszczalnie nie test to jedwąłęjgągąąą tętnicza, lecz męśniowa.
w której mięsień zmienia swój przyczep.
Rozkład gałęzi Począ 9 owJ odcinek ezęęet węgępMRPJ'8 Wdaje tylko drobne nacz*nka bez większego zttąeyeyga, położo@e 8 beOvśrednim sąsiedztwie tętnicy.
Dopiero z dąję-eęą ąąeinka części wsJBpBjącei, w okolicy rnostkowo-obojczykowa-sąg-Ńęąj adchodzą n@czę 4 ci@wszystkie gałęzie.
Początki ich skupiają ęw ąą wąskiej przestrzeruprzyśrodkowo od m pochyłego przedniegy, żwęz(ą zmienność poczgkówniektórych gałęzi t. podobojczylowej jąy jąk wielka, że różni autorzy w różny sposób je opisują, Ńeąjjjjj y 71980)tętnica oddaje siedem gałęzi, z których dwie tlko odchoąją ęjjąąązielnie z J po 4 oP(językowej, pozostałe zaś rozpoczynają ęjw ąęąją pru@@zmiennej długości:jeden z nich wysyła Izy gałęzie, drugi dw.
, kręgowa odchodzi samo 44 elnie ku górze, . piersiowa wewnętrzna odchodzi sarŃązielnie 899 P 896 ł.
T. tarczowa dolna T, nadłopatkowaT, poprzeczna szyi T. szyjna głęboka T, międzyżebrowa D 8 j Wy ZS 28.
6@oczmają sja wępólróm pniem 488 z o w o-s z yj ą ę ją odchodzącym.
ku górze.
8@oczynają sw pęzeważnie wspólnym P@em żebrwww, -żylnym odchodzącym ku dołowi.
1.
T. kręgowa(a, tertebrdlisrye, 115 i gząj pyjebieg i położenie.
Jest to pierwsza i najsilniejsza gąjję gąwwdzi ona z gór@egoobwodu części wstępującej 1 podobojczŃęjęąj w poblżu prz 3 śro 4 kowegobrzegu m. pochyłego przedniego, jjaąyę-ęrn mięsniem(bocznic)a pniem współczulnym(przyśrodkowggjwęgje się ona Ku góózeprzykryta blaszką przedkręgową powięzi wstępuje do otworu wyrostka poprzeczneęj pj-eęążnle szósłege łO 8 k 8 szyjnego.
W kierunku poprzeczym przectjjąją ją ją przodu 1 Jaózowadolna, w kierunku podłużnym bardziej pąęjwzęj 3 w@e Jest położona t. szjna wspólna.
W dalszym przebiegu t. kręgowa biegają ąX ąiowy przez oWor?
wyrostków poprzecznych sześdu górnyey j-ąąXę 7 szyjnych, otoczona towarzyszącymi Jej żyłami orz nerwowęąjjtwen s 8 g 9 w 6 W p 9 przejściu przez otwór wyrostka poprzeeząjąąą jęjęiego łręZV zaJaczBona łuk wypukły ku tyłowi, wstępuje w jęęąęu pierwszego łO 8 ś 9 i powyżej niego kieruje się przirodkową ęęęęąj-zając ponownie łuKwypukły ku tyłowi, położoró Jednak pozięąw, y jjtejscu tym leży ona w bruździe t. kręgowej krew szczytoęąęw ę granicach trójkąta.


itylicznego(t. i).
Pierwszy nerw szyjny(n. podpotyliczny)leży tu jędzy tętnicą a bruzdą kos(na Ostatnie zgięcie między kością potyliczną a kręgiem szczytowym eruje tętnicę przyśrodkowo:przenika ona teraz przez błonę szczytoi-potyliczną tylną oraz oponę twardą, wchodząc do kanału kręgowego.
k jak wszystkie inne tętnice mózgowia, t. kręgowa, opleciona tkanką ony pajęczej w jamie podpaięczynówkowej, biegnie najpierw równojlez drugostronną wzdłuż bocznej strony rdzenia przedłużonego ku rze, do przodu od n. podjęzykowego i przez otwór wielki dostaje się do ny czaszki.
Następnie na stoku kości potylicznej obie tętnice, prawa rwa, zbiegają się ku górze i na dolnym brzegu mostu łączą się z sobą, rtwarząjąc t. podstawną.
Ta nieparzysta tętnica kieruje się poidkowow bruździe podstawnej mostu do górnego jego brzegu, gdzie ieli się na obie swe gałęzie końcowe, 11, tylne mózgu.
bukowaty przebieg t. kręgowej przez otwory wyrostków poprzecznych drugiego erwszego kręgu szyjnego ma znaczenie dla mechaniki ruchów głowy.
Krzywizny te ńem zapobiegają rozciąganiu się tętnicy.
Poza tym w ruchach obrotowych w jedną me tętnica drugostronna ulega uciskowi, natomiast w korzystniejszych warunkach jduje się tętnica po stronie wykonywanego ruchu.
Zachodzi więc tu stosunek wyrówrczymiędzy obiema tętnicami, który zapewnia równomierny dopływ krwi do odstawnei.
żo stronie lewej t. kręgowa jest w 45'%przypadków silniejsza niż po prawej, w 298 obie ej samej grubości i w ZĆ prawa jest silniejsza niż lewa(Adachi).
Jne rwie nie.
Od zwoju szjno-piersiowego(gwiaździstego)odchodzi n. kręgowy tertebrdlis)biorący udział w wytwarzaniu s pi o tu krę go w ego(plezus tertebia), otaczającego tętnicę kręgową.
W dalszym przebiegu do splotu dołączają się gałęzie hodzące od zwojów szyjnych, środkowego i górnego, oraz od środkowych i górnych wów szyjnych rdzeniowych(%-O-J.
Najbogatsze unerwienie ma tętnica w swym jaku początkowym oraz w części końcowej:najbardziej ubogie w części środkowej.
III).
i a lezie.
O z ęść s z yj na t. kręgowej przez otworywyrostków poprzecznych wysyła to mniejsze, głównie segmentalne gałęzie:Gałęzie mieś ni owe(remi muaculares).
Naczynka te w każdym segmencie idą Jębokich mięśni szyi i do mięśni karku.
Licznie zespalają się one z sąsiednimi gałęziami xlobqiczykowei(t. szyjną wstępującą, gałęzią powierzchowną t. poprzecznej szyi)oraz potyliczną, gałęzią t. szyjnej zewnętrznej.
Gałęzie rdze nio we(remi mina(es).
Przez otwory międzykręgowe wstępują do kanału kręgowego i segmentalnie zaopatrują rdzeń kręgowy, jego opony i trzony zów:zespalają się one z sąsiednimi tętniczkami:są bardzo zmienne.
G a ł ą z o p o n o w a(rcmus menmgeus).
Odchodzi ona z t. kręgowej między kręgiem 3 towym a kością potyliczną, przenika przez błonę szczytowo-potyliczną tylną i przez ór wielki wstępuje do dołu tylnego czaszki.
Zaopatruje tu ona kość i oponę twardą.
ipala się z t. oponową środkową oraz oponową tylną(z t. gardłowej wstępującej).
z ęść wewnątrz cz as z k owa t. kręgowej oddaje większe gałęzie:odchodzą od T. r 4 z e ni o w a ty In a(s. rpinclis postrior).
Naczynie to około I mm grubości po ściu z t. kręgowej zagina się dokoła rdzenia przedłużonego ku tyłowi i dołowi, opuszczę?czaszki przez otwór wielki i dostaje się do kanału kręgowego.
Leży tu ona obustrowłeuździe bocznej tylnej rdzenia, do przodu i bocznic od korzeni tylnych.
Biegnąc Ku wi, 1 rdzeniowa tylna wzmacnia się przez zespolenia z segmentalnymi gałęziami niowmu t. kręgowej, 11, międzykręgowych tylnych, nieraz lędźwiowych i krzyżowej*ei*opawuie ona rdzeń oraz jego opony i ku dołowi zstępuje nieraz aż do nici*oweJ rdzenia.
Jej stopień rozwoju jest bardzo zmienŃT rdzeniowa przednia(a, spinolis dntrior).
Jest to naczynie silniejsze od.
poprzedniego i odchodzi z t. kręgowej w pobliżu jej przejścia w t. podstawną.
T. rdzeniowa przednia wkrótce łączy się z drugostronną w jeden pieniek, który biegnie wzdłuż szczeliny pośrodkowej przedniej najpierw rdzenia przedłużonego, a następnie rdzenia kręgowego.
W dalszym przebiegu pieniek ten może się rozszczepiać na pewnej przestrzeni na dwie gałęzie, które znowu łączą się w Jedno naczynie pośrodkowe.
W ten sposób na przedniej powierzchni rdzenia powstaje szereg, wysp"naczyniowych.
Podobnie jak t. rdzeniowa tylna zespala się ona z gałęziami rdzeniowymi innych tętnic, dzięki czemu znacznie się wzmacnia, sięgając ku dołowi nieraz aż do nici końcowej rdzenia.
Tak jak poprzednia zaopatruje ona rdzeń i jego opony:w swym rozwoju jest bardzo zmienna.
6.
T. dolna tylna mó żdż ku(a, cerebelli interior posterior).
Najsilniejsza gałąź 1, kręgowej, odchodzi mniej więcej na tym samym poziomie co poprzednia, z końcowego odcinka t. kręgowej, czasem z początku t. podstawnej.
Zagina się ona dokoła rdzenia przedłużonego i przebiegając między korzeniami n. błędnego i n. dodatkowego kieruje się wężowata na część tylną powierzchni dolnej móżdżku, gdzie dzieli się na dwie główne gałęzie, przyśrodkową i boczną, zespalające się z sąsiednimi tętnicami.
Oprócz części rdzenia przedłużonego i móżdżku specjalnymi gałęziami zaopatruje ona splot naczyniówkowy komory czwartej.
T. podstawna(a, bdsilaris:ryc, 115 i lló).
Jak już wiadomo, t. podstawna powstaje z połączenia obu tętnic kręgowych:biegnie ona w bruździe podstawnej mostu do góry i długość jej odpowiada mniej więcej długości mostu:oddaje ona liczne drobne gałęzie i kilka większych.
Są to:7.
T. dolna przednia móżdżku(a, cerebeW interior dn(mor).
Jest to tętnica parzysta, odchodząca z dolnego odcinka t. podstawnej:biegnie ona ku tyłowi na przednią część powierzchni dolnej móżdżku, krzyżując od tyłu n. odwodzący w pobliżu jego początku.
Zespala się z t. dolną tylną móżdżku.
ł, 1, b 1 ę d n i k a(a, labgrinthiP.
Jest to naczynie parzyste, cienkie, odchodzące bardzo zmiennie, albo mniej więcej ze środka długości t. podstawnei, albo z t. dolnej przedniej móżdżku, albo nawet(wg Adachiego)od dolnej tylnej.
Biegnie ona bocznic i razem z n. przedsionkowa-ślimakowym wstępuje do przewodu słuchowego wewnętrznego.
Tak samo jak nerw również tętnica dzieli się na kilka gałęzi zaopatrujących ucho wewnętrzne(p. t.
V).
9.
Tętnice mostu(artride pontLP.
Są to liczne(3-5 z każdej strony)małe gałązki pod prostym kątem odchodzące obustronnie z t. podstawach zaopatrują one most i przylegające części mózgowia.
10.
T. górna móżdżku(a, cerebelli ruperior).
Jest to również tętnica parzysta odchodząca w pobliżu końca t. podstawnej.
Kieruje się ona bocznic i biegnie na górnym brzegu mostu bezpośrednio ku tyłowi od n. okoruchowego, który ją oddziela od t. tylnej mózgu.
Owua się ona dokoła konarów mózgu w pobliżu n. bloczkowego i skręcając ku Głowi, wstępuje na górną powierzchnię móżdżku.
Zespala się z 11, tylnymi móżdżku i oddaje gałązki do splotu naczyniówkowego komory czwartej(p. t. IV).
Il.
T. tylna mózgu(a, cerebri posterior).
Obustronne naczynia.
Jako gałęzie końcowe t. podstawnej, rozchodzą się pod tępym kątem i biegną do przodu od poprzedniej, oddzielone od niej tylko n. okoruchowym, a dalej bocznic n. bloczkowym i namiotem móżdżku.
Tętnica biegnie dokoła konaru mózgu i wstępuje na powierzchnię dolną płata potylicznego, gdzie licznie się rozgałęzia i zaopatruje płat potyliczny i część skroniowego.
Oddaje ona poza tym gałęzie przez istotę dziur.
z t. słuchowa wewnętrzna ta, duditita interno)8 remi od gontem.


waną tylną do jąder mózgu oraz gałęzie do splotu naczyniówkowego mory trzeciej(p. t.
Tj.
T Gina mózgu zespala się z t. przednią łódkową mózgu.
Do t. tylnej mózgu w pobliżu jej początku uchodzi ącząca tylna(a, communicdns posterior), gałąź t. szyjnej wewnętrznej iamyka koło tętnicze mózgu(circulus arteriosus cerebrikitało ono omówione wcześniej.
łzczegółowy opis tętnic mózgowia i rdzenia oraz ich obszarów zaopatrzenia znajdzie telnik w tomie W.
J osoby żywej tętnice mózgowia są widoczne w obrazie rentgenowskim po wstrzykńuśrodka cieniującego.
Zabieg ten(arteriografia)stosuje się m. in. w celu stwierdzenia ożenią guzów mózgu.
jdmlany 1 kręgowej, t wdstawnei i ich gałęzi.
W tych rzadkich przypadkach, kiedy 1, obojczykowa prawa odchodzi bezpośrednio z łuku aorty jako jego ostatnia gałąź po.
W kręg szyjny.
W kręg szyjny.
A, carots commun*s sin.
A, yertebralis sin.
Mad.
A, yertebralis sin, --(szczątkowa).
-A, subclawa sin.
W 44@iary t. kręgowej.
Po stronie lewej dwie 11, kręgowe, z których jedna odzi z łuku aorty i wstępuje do otworu wyrostka poprzecznego czwartego kręgu jego, druga szczątkowa przebiega prawidłowo.
Ze zbiorów Zakładu Anatomii Prawidłowej AMG.
stronie lewej(ryc, lO 5 h)t. kręgowa prawa rozpoczyna się przeważnie na t. szjnejwspólnej, rzadziej bezpośrednio na łuku aorty, jeszcze rzadziej na aorcie zstępującej.
T. kręgowa lewa odchodzi częściej z łuku aorty niż prawa.
Wyjątkowo t. kręgowa lewa rozpoczyna się dworna pniami, które dopiero wyżej łączą się z sobą i jako jednolity pień wstępują do otworu wyrostka poprzecznego piątego kręgu szyjnego.
Pnie te odchodzą albo oba z t. podobojczykowei, albo oba z łuku aorty, albo też jeden z jednego, drugi z drugiego naczynia.
Czasami t. kręgowa nie wstępuje do otworu wyrostka poprzecznego szóstego kręgu szyjnego.
Stosunkowo często wnika ona do piątego, rzadziej(razem z z, kręgową)do otworu siódmego lub też bardzo rzadko(przy czym przeważnie samotnie)do otworu czwartego kręgu szyjnego.
Do bardzo rzadkich odmian należy odejście t. tarczowej dolnej z t. kręgowej:w przypadkach tych t. kręgowa miewa odmienny przebieg, wstępując np. do otworu piątego kręgu.
O ile zazwyczaj t. tarczowa dolna biegnie do przodu od t. kręgowej, to w przypadkach, kiedy ta ostatnia nie wnika do otworu szóstego kręgu szyjnego, lecz do piątego lub czwartego, t. tarczowa dolna krzyżuje ją od tyłu.
Normalnie biegnąca t. kręgowa lewa krzyżuje przewód piersiowy od tyłu, natomiast w przypadkach, kiedy rozpoczyna się bardziej przyśrodkowo i nisko, lub nawet na łuku aorty, przewód piersiowy może przebiegać bocznic od tętnicy nie krzyżując jej.
Jeżeli t. kręgowa wstępuje do czwartego lub piątego otworu wyrostka poprzecznego, bardzo często najbardziej wydatnym guzkiem przednim jest guzek piątego kręgu, natomiast jeżeli tętnica wnika do szóstego lub siódmego otworu wyrostka poprzecznego, najsilniejszy jest przeważnie guzek przedni szóstego kręgu szyjnego(tuberculum cdzoticuni).
Czasem nienormalnie przebiegająca t. kręgowa może występować po tej samej stronie razem z drugą, szczątkową, drobną t. kręgową o zupełnie prawidłowym początku i przebiegu(ryć, l 23).
W niezbyt rzadkich przypadkach t. dolnej tylnej m o żdż ku jednostronnie lub obustronnie może brakować:zastępuje ją wówczas t. dolna przednia.
Brak ten jest częściej jednostronny i znacznie częściej występuje po stronie prawej niż lewej.
Czasembrak jest t. dolnej przedniej móżdżku i w tych przypadkach zastępuje ją t. dolna tylna.
T. p o d s 1 a w n a tylko w 15-25%przypadków przebiega prostolinijnie:w większości jest ona mniej lub bardziej wygięta.
Nieraz występuje nieznaczne rozdwojenie t. podstawnej na małej przestrzeni, tzw. wyspa naczyniowa.
T. górna móżdżku czasem może występować podwójnie z jednej strony lub obustronnie.
Czasem odchodzi ona z t. tylnej mózgu.
Jednostronnie uwstecznioną t. tylną mózgu ilustruje ryc, ll 7 f 2.
T. piersiowa wewnętrzna(a, thordciea interna:ryc.
IZA i l 25).
Mniej więcej tej samej grubości co t. kręgowa, odchodzi ona z dolnego obwodu części wstępującej t. podobojczykowej, tak jak tamta prawie pod prostym kątem.
Początek jej leży w pobliżu brzegu przyśrodkowegom, pochyłego przedniego, mniej więcej w tej samej odległości od niego co miejsce odejścia t. kręgowej.
Nad osklepkiem opłucnej tętnica zwraca się przyśrodkowo i ku dołowi, do tyłu od z, podobqiczykowej i dochodzi poza staw mostkowo-obojczykowy.
Na podstawie szyi tętnicę przecina od przodu n. przeponowy(ryc, 1251, który podąża do śródpiersia przedniego.
W dalszym przebiegu przez otwór górny klatki piersiowej tętnica podąża pionowo w dół, bezpośrednio ku tyłowi od chrząstek żeber prawdziwych, prawie równolegle do brzegu mostka i mniej więcej.
z t. sutkowa wewnętrzna(w. mdmmdrid interna).


odległości I do 2 cm bocznic od niego.
Po stronie tylnej tętnica przylega górze bezpośrednio do powięzi wewnątrzpiersiowei oraz do opłucnej lennej, w dole oddzielona od nich m. poprzecznym klatki piersiowej.
W okolicy szóstej przestrzeni międzyżebrowej tętnica dzieli się na obie re gałęzie końcowe:t. mięśniowa-przeponową oraz t. nabrzuszną*ą.
T, piersiowa wewnętrzna oddaje gałęzie do trzewi klatki piersiowej alęzie śródpiersiowe, gałęzie grasicze, gałęzie oskrzelowe, t. osieriowo-przeponową), zwłaszcza zaś do Jej przedniej ściany(gałęzie ostkowe, gałęzie przeszywające, gałęzie międzyżebrowe przednie, mięśniowa-przeponową, t. nabrzuszną górną).
1.
Gałęzie ś ród piersiowe(rdmimediutindlei).
Są to drobne tętniczki zwrócone tyłowi, bardzo różne pod względem wielkości i zmienne pod względem liczby:*patrują one twory śródpiersia przedniego.
t.
Gałęzie gra sicze(remi thgmicO.
Częściowo odchodzą one od naczyń sąsiednich eruią się ku tyłowi do grasicy.
1.
Gałęzie os krze I o we(rami bronchidles).
Są to niewielkie tętniczki idące do net części tchawicy i do oskrzeli:zespalają się one z gałęziami oskrzelowymi aorty.
sto ich brak.
1.
T. osierdzi owo-pr ze ponowa ta, pericdrdiacophrenica).
Jestto długa, cienka:z odchodząca w górnej części klatki piersiowej:towarzyszy ona n. przeponowemu, xmm biegnie ku dołowi aż do przepony do przodu od korzenia płuc na powierzchni mej osierdzia.
Na przeponie zespala się z pozostałymi jej tętnicami.
W ciągu swego ebiegu oddaje ona gałęzie do grasicy, do węzłów chłonnych, do osierdzia, do opłucnej lpiersiowej oraz do oskrzeli.
Gałęzie m ostko we(remi strndler).
Kierują się one przyśrodkowo na tylną ierzchnię mostka, gdzie wspólnie z drugostronnymi wytwarzają sieć tętnic z ąna m ostka.
Zaopatrują one okostną, błonę mostkową tylną i przylegające części kkie.
Początek ich jest często wspólny z następnymi gałęziami.
Gałęzie prze s zywaj ące Odmi perńraruea).
Są to małe tętniczki, w liczbie', wychodzące z tętnicy piersiowej wewnętrznej na powierzchnię przednią klatki siowei.
Górna z nich biegnie między obu głowami m. mostkowo-obqiczykorutkowegolub też między obojczykiem a pierwszym żebrem, następne przez sześć Web przestrzeni międzyżebrowych.
Tutaj wysyłają one gałęzie przyśrodkowo do itnei i błorymostkowei przedniej, wytwarzając sieć tętnic z ą przednią m os tPozatym tętniczki te rozgałęziają się w mięsniach(remi muaculores), w skórze(remi neO oraz, zwłaszcza u kobiet w gruczole sutkowym(remi mdmmdrik podczas niema piersią silnie się powiększają).
Gałąź przeszywająca szóstą przestrzeń między ową zaopatruje skórę na m. prostym brzucha aż do pępka.
Gałęzie międzyżebrowe przednie(remi intrcostales dntriorea).
Biegną w sześciu górnych przestrzeniach międzyżebrowych, w każdej z nich po dwie wzdłuż ego i dolnego Jej brzegu.
Rozpoczynają się pojedynczo lub po dwie z jednego Rnego pieńka i kierują się bocznic:zaopatrują one mięśnie oraz opłucną ścierną pałają się z 11, międzyżebrowymi tylnymi, odgałęzieniami aorty piersiowej.
Z obu i biegnących w Jednym międzyżebrzu silniejsza jest gałąź górna.
O ich położeniu isunku do żeber i mięśni międzyżebrowych wspominano już w tomie 1.
T mięśni owo-przeponowa t. muaculophrenicd).
Naczynie to jest boczną ją końcową t. piersiowej wewnętrznej i rozpoczyna się w szóstej przestrzeni gżebrowej:biegnie ono ku tyłowi od chrząstek siódmego-dziesiątego(lub Jedenasżebraw kierunku bocznym oraz ku tyłowi, bezpośrednio na przyczepach począł 7 ch części żebrowej przepony.
Tętnica oddaje gałęzie międzyżebrowe*4 n i e(remi in(ercortdles an(mores)dla siódmeFdziesiątei(lub jedenastej)trzeniwędzrżebrowei, o podobnym przebiegu co wyżej opisane, a poza tym rozgałęzia się łeponie i mięśniach bocznych brzucha.
A, carots 0003083018 ST.
A, subclawa sin.
Ramus mediastir.
A, thoracica im.
Ramus perforans.
M. transversusthoracisDiaphrag ma(przekrój).
M. transyersus*bdom.
A, cremastericatig.
inguinale M.
Topsoas.
%7 sc.
zśs.
B, c%ccj.
A, pericardiacophrenica.
-Beta artel, sterni post.
Ramus sternalis-Ramus intercost, ant.
-A, musculophrenica A, epigasmca sup.
M. rectus abdominis.
A, epigasmca im.
A, et v.
Taca et.
9.
T. nabrzuszna górna(a, epigdstricd superior).
Jest to zstępujące gałąź końcowa biegnąca w bezpośrednim przedłużeniu t. piersiowej wewnętrznej ku dołowi.
Bocznic od wyrostka mieczykowatego przenika ona przez szczelinę między częścią mostkowąa żebrową przepony(trójkąt mostkowo-żebrowy), opuszczając klatkę piersiową, i kieruje się na tylną powierzchnię m. prostego brzucha, wstępując w jego tkankę.
Tętnica zstępuje do okolicy pępka, gdzie łączy się z t. nabrzuszną dolną.
W ten sposób wytwarza się zespolenie wiążące obszar zaopatrzenia t. podobojczykowei z obszarem t. udowej i biodrowej zewnętrznej.
Gałęzie tętnicy przenikają przez m. prosty oraz blaszkę przednią jego pochewki i zaopatrują częściowo również inne mięśnie przedniej ściany brzucha oraz skórę.
Małe odgałęzienie przebiega do przodu od wyrostka mieczykowatego i zespala się z tętniczką strony przeciwległej.
T. nabrzuszna górna oddaje również gałęzie do przepony, a poza tym z prawej tętnicy drobne gałązki wnikają do więzadła sierpowatego wątroby i zespalają się z t. wątrobową.
O d miary t. pi er s i owej w ewnętrzne t.
W l 3'%(Adachijt, piersiowa wewnętrzna odchodzi wspólnie z pniem tarczowa-szyjnym lub też, rzadziej, z t. nadłopatkową.
Znany jest przypadek odejścia 1 piersiowej wewnętrznej wspólnie z t. tarczową najniższą z łuku aorty.


X rzadkich przypadkach tętnica odchodzi bocznic od m. pochyłego przedniego wjkącie bocznym szyk biegnie ona wówczas do przodu od pierwszego żebra i przez rwszą przestrzeń międzyżebrową wnika do klatki piersiowej.
czasem tętnica odchodzi z pnia ramienna-głowowego lub z aorty.
3 zęstą odmianę(około 111)stanowi tzw. gałąź żebro w a boczna(ramus costlisnalis).
Odchodzi ona z górnego odcinka t. piersiowej wewnętrznej na wysokości rwszej chrząstki żebrowej i na powierzchni wewnętrznej bocznej ściany klatki rsiowej biegnie skośnie ku dołowi, przecinając cztery do sześciu górnych żeber zsyłając gałęzie do przodu i do tyłu, które zespalają się z tętnicami międzyżebrowymi, ona znaczenie praktyczne przy nakłuwaniu klatki piersiowej.
Pień tarczowa-szyłby Wspólny pień tarczowa-szyjny(truncus thgrocermcdlis), gruby piennej długości, odchodzi z przednio-górnego obwodu części wstępu ej t. podobqiczykowej w pobliżu przyśrodkowego brzegu m. poyłegoprzedniego.
Przeważnie wysyła on trzy gałęzie:t. 1 a r c z o w ąmą, t. nadłopatkową oraz t. poprzeczną szyi, anieraz:o czwartą t. s zyj ną ws tę p ul ącą.
Pień tarczowa-szyjnymoże się clić na dwa lub trzy wtórne pnie, lub też może zupełnie nie stepować.
Kształtowanie się pnia przypuszczalnie kojarzy się z typem łowy ciała.
Typ przysadzisty, pykniczy jest bardziej skłonny do micowania się pnia, typ wysmukły, leptosomiczny-do scalania.
Jdmiany pnia tarczowa-szyjnego.
Wyjątkowo pień ten może odchodzić podobojczykowei nie przyśrodkowo, lecz bocznic od m. pochyłego przedniego lub ku wi od niego.
Znane są również przypadki, kiedy przenika on przez ten mięsień.
J.
T. tarczowadolna(a, thgroided interior).
Jest to główna gałąź pnia czowo-szyjnego, która w początkowym swym odcinku biegnie ku ze w przedłużeniu wspólnego pnia.
Leży tu ona na m. długim szyi ykryta blaszką przedkręgową powięzi szyi.
Następnie mniej więcej wysokości guzka t. szyjnej Ouberculum cdroticum)prawie pod istym kątem, przebijając powięź, zawraca przyśrodkowo i kieruje się powierzchnię tylną płata bocznego tarczycy, gdzie dzieli się na swe Icowe gałęzie gruczołowe.
Jeszcze przed wydostaniem się spod więzi często obejmuje ją pętla pnia współczulnego(ansą thgroided?
), wym poprzecznym przebiegu krzyżuje ona od przodu t. kręgową u Jej jścia do otworu wyrostka poprzecznego szóstego kręgu, od tyłu zaś y powrózek naczyniowa-nerwowy szyi Oyc.
1251, łbszar zaopatrzenia t. tarczowej dolnej sięga od dolnej części gardła aż do okości rozdwojenia tchawicy.
Jej gałęzie zespalają się z gałęziami tętnic przylegąjąai przeciwległych.
Są to następujące naczynie T szyjna wstępująca(a, cermealis dscendens).
Grubość Jej jest bardzo eona, czasem jest ona bardzo cienka.
Przeważnie odchodzi z początkowej, wstępującej lei 1 tarczowej dolnej, jako jej gałąź, nieraz samodzielnie z pnia tarczowa-szyjnego aczątku towarzyszy ona n. przeponowemu, układając się po jego stronie przyśrod*.
i przykryta blaszką przedkręgową powięzi szyi wstępuje ku górze na m. pochyły 4 nk:następnie w rowku między tym mięsniem a m. długim głowy sięga często aż do@awy czaszki.
Zespala się ona z t. kręgową oraz wysyła:a)gałę z i e rdze ni owe ni*i*tes), które przez otwory międzykręgowe szóstego, piątego i czwartego kręgu.
szyjnego wstępują do kanału kręgowego i rozgałęziają się na trzonach kręgów, na rdzeniu i jego oponach, podobnie jak gałęzie rdzeniowe t. kręgowej:b)gałęzie mięśniowe(remi museulares)do m. pochyłego przedniego i środkowego oraz do m. długiego szyi i głowy:c)g a ł ą z g ł ę b o k a(rdmus prqfmdus), biegnąca między wyrostkami poprzecznymi czwartego i piątego kręgu szyjnego ku tyłowi do głębokich mięśni karku:może zastępować t. szyjną głęboł 42.
Gałęzie mięśniowe(rami muaculores).
Są to drobne i zmienne naczynka zaopatrujące m. pochyły przedni i m. długi szyi.
3.
Gałęzie gardłowe i przełykowe(remi phdrgngeales et esophdgeales).
Niewielkie tętniczki zaopatrujące dolną część gardła i górną przełyku.
Zespalają się z innymi tętnicami gardła oraz z gałęziami przełykowymi aorty.
4.
Gałęzie tchawicze(remi mchedles).
Obejmują one tchawicę i łączą się z gałęziami oskrzelowymi aorty i t. piersiowej wewnętrznej.
5.
T. krtaniowa dolna(a, larmged interior).
Odgałęzia się ona najczęściej z końcowego odcinka t. tarczowej dolnej, rzadziej ze wspólnego początkowego pnia.
Jest to niewielka tętniczka biegnąca ku górze na tylną stronę krtani w towarzystwie n. krtaniowego dolnego, który leży po Jej stronie przyśrodkowei.
Jej obszar zaopatrzenia ogranicza się do m. pierścienno-nalewkowego tylnego, m. nalewkowego i odpowiednich części błony śluzowej.
Na górnym brzegu płytki chrząstki pierścieniowatej zespala się z t. krtaniową górną, a na m. nalewkowym z jednoimienną tętnicą drugostronną.
6.
Gałęzie gruczołowe(rami gkndulares).
Odcinek końcowy t. tarczowej dolnej dzieli się przeważnie na trzy gałęzie gruczołowe rozgałęziające się głównie w tylnej części i na biegunie dolnym płata bocznego tarczycy, które zaopatruje.
Gałęzie gruczołowe t. tarczowej dolnej licznie się zespalają z gałęziami gruczołowymi t. tarczowej górnej(rete thuroideum)tej samej strony oraz wzdłuż węziny gruczołu tarczowego z gałęziami przeciwległymi obu tętnic.
Z części końcowej t. tarczowej dolnej odchodzą też gałązki(ad, pdrathgroideae)do gruczołów przytarczycznych, jedna do dolnego, druga do górnego:często również do gNSlCyó.
Odmiany t. tarczowej dolnej i jej gałęzi.
T. tarczowa dolna nie występuje mniej więcej w 4%(Adachi).
Rzadko jest bezpośrednią gałęzią t. podobqiczykowei, jeszcze rzadziej t. kręgowej.
Bardzo rzadko t. tarczowa dolna krzyżuje t. kręgową od tyłu, t. szyjną wspólną zaś od przodu.
W tych przypadkach t. tarczowa dolna może być podwójna.
W stosunku do pnia współczulnego t. tarczowa dolna przebiega bardzo zmiennie:może ona układać się ku tyłowi od niego lub do przodu, lub też może być objęta jego włóknami.
O przebiegu tętnicy w stosunku do n. krtaniowego wstecznego mowa była w tomie T.
T. szyjna wstępująca najczęściej odchodzi z t. tarczowej dolnej, rzadziej bezpośrednio z pnia tarczowa-szyjnego:rzadkie są przypadki odejścia t. szinei wstępującej z t. szyjnej głębokiej, z t. nadłopatkowei lub bezpośrednio z t. podoboiczykowej.
Czasem może być bardzo słaba.
4.
T. nadłopatkowa(a, suprdscdpularis).
Przeważnie jest ona pierwszą gałęzią pnia tarczowa-szyjnego:czasem odchodzi samodzielnie z t. podobqiczykowei.
Tętnica ta(ryc, 125)biegnie ku dołowi i bocznic do przodu od m. pochyłego przedniego i n. przeponowego, przykryta m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym.
Następnie wchodzi do dołu nadobojczykowego większego, przylegając do tylnej strony obojczyka, po czym wygina się ku tyłowi pod m. czworobocznym i dolnym brzuscem m. łopatkowo-gnykowego w kierunku górnego brzegu łopatki.
Tutaj biegnie zazwyczaj nad więzadłem poprzecznym(górnym)łopatki, wstępując do dołu nadgrzebieniowego, gdy tymczasem towarzysząca jej żyła i nerw nadłopatkowy leżą zwykle pod więzadłem, kierując się ku tyłowi.
Po oddaniu licznych gałęzi mięśniowych gałąź końcowa tętnicy, przylegając do szyjki łopatki pod więzadłem poprzecznym dolnym, wstępuje.


jtu podgrzebieniowego, gdzie bierze udział w wytwarzaniu s i e c i itkowej(rete scdpulareĘ ryc, 132 i 133:p. dalej), iadłopatkowa wysyła następujące gałęzie:ś a tą z n a dm o s tk o w a(ramia ruprartrndliP).
Krzyżuje ona koniec mostkowyyka, przebiegając nad nim, i zaopatruje skórę górnej części przedniej ściany klatki twej.
Nieraz przechodzi ona pod obojczykiem(Tandler).
śałąż barkowa(ramia ocromidlią).
Przebija przyczep m. czworobocznego odzi do sieci barkowej(re(e dcromidle:ryc, 133)zespalając się z gałązkami nich tętnic na górnej powierzchni wyrostka barkowego(p. dalej).
4 a tezie mięśniowe(runi muaculazes).
Zaopatrują one przylegające mięśnie teza m. nadgrzebieniowy i podgrzebieniowy.
a tym tętnica wysyła gałązki do stawu barkowa-obojczykowego i ramiennego oraz i odżywcze do obojczyka i łopatki.
mi any t. nadtop atkowej.
T. nadłopatkowa jest bardzo zmienna.
Według yki Adachiego zwykle(w 76%1, jak zaznaczono wyżej, odchodzi z pnia tar-szjnego i przebiega do przodu od m. pochyłego przedniego i splotu ramiennego ud więzadłem poprzecznym(górnym)łopatki.
W 14%odchodzi samodzielnie dobojczykowej bocznic od mięśnia, przebija splot i biegnie pod więzadłem.
Rzadko)odchodzi wspólnym pniem z t. piersiową wewnętrzną bezpośrednio z t. podobojeeji kieruje się do przodu od m. pochyłego przedniego oraz nad więzadłem.
W 3%idchodzić wspólnym pniem z t. poprzeczną szyi bocznic od mięśnia, przebiegać przez nad więzadłem.
W rzadkich przypadkach zachodzić mogą inne jeszcze odmiany.
N. phrenicus.
A, cerwcalis profunda-------M. scalenus ant.
Ramus superfcialis-Ramus pro(urdus--sTruncus costocerwcalis---A, subclawa---. . .
A, thoracoecromialis s s YA, thoracicasu pr*mąA, thoracicaaćeraisA, axlllarisA, subscapularis*, circumłlexa-shumeri ant A, circumTexahumeri post.
A, circumllexa'sc a pu*aeA, thoracodorsalis M pectoralis min.
A, thoracica im.
A, yertebralis.
W 9 W(3:?ś 848.
A, cerwcalisascendensA, thyroideaim A, transversaGBPICISA, suprascapu(ans Ganglion stellatumet ansa subcłayiaW eagusTruncuss brachiocepbalie us-Costa I.
A, intercostalis suprema W Gełęzie t. podobojczykowei i t. pachowej.
Widok od przodu i ze strony prawej.
Schemat.
w stosunku do pnia, m. pochyłego przedniego oraz więzadła poprzecznego łopatki.
Na ogół bocznic od m. pochyłego przedniego odchodzi ona w 8 do 17%przypadków, przez splot ramienny przenika w 18%(przeważnie między O-i O-)oraz w 15%przechodzi pod więzadłem poprzecznym(górnym)łopatki.
5.
T. poprzeczna szyi(a, tronstersa cermcis s. trmsoerso eolit).
W większości przypadków(wg Adachiego w 55 Xi)odchodzi ona z pnia tarczowa-szyjnego(ryc, 118 i 1251, przy czym początek jej leży wyżej niż t. nadłopatkowej.
Kieruje się ona bocznic, przecinając trójkąt boczny szyi, dochodzi do przedniego brzegu m. czworobocznego i dzieli się na gałąź powierzchowną i głęboką.
Jest to tętnica bardzo zmienna.
W początkowym swym przebiegu krzyżuje ona od przodu m. pochyły przedni i r. przeponowy, przykryta m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym, podobnie jak t. nadłopatkowa.
Po stronie lewej krzyżuje ponadto końcowy odcinek przewodu piersiowego, który leży bardziej powierzchownie od niej.
Po wyjściu spod m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego wstępuje do dolnej części trójkąta bocznego szyi(w głębi trójkąta łopatkowo-obojczykowego), gdzie przecina splot ramienny po jego przedniej stronie.
Gałąź powierzchowna(ramia superńcialis)wstępuje w przedni brzeg.
*, phrenicus--.
*, sca*enus an*.
M. scalenus medius.
A, scapularis.
descendens(zał. )*. *rdns*ersa ce*c*s.
A, cerwcalis ascendens.
A, thyroidea im.
A, cerwcalissupedicialistka rJA, suprascapularis.
A, subclawa.
Ryc.
126. Najczęstsza odmiana pnia tarczowa-szyjnego i t. poprzecznej szyi.
Schemat.


zworoboneko i rozgałęzia gię w nim i w głębiej położonych mięśniach, jak również@web cNoNe szyi.
Zespala się ona z gałęzią zstępującą t. potylicznej Oyc UB).
clą z głęb oka(ramua prqjundur)jest często podwójna:biegnie pod m. dźwigań łopatki do Jej górnego kąta, a następnie zstępuje do przodu od ram, równoległoboczi, wzdłuż brzegu przyśrodkowego łopatki(ryć, 132 i 133)do jej dolnego kąta.
arzrs 3 Jej n. grzbietowy łopatki biegnący przyśrodkowo od tętnicy.
Wysyła ona zje do przylegających mięśni i zespala się z 11, nadłopatkową i podłopatkowąpechowej), zaopatrując sieć barkową(rete acromidle), zwłaszcza zaś sieć atkową trele aopulare)oraz z kilkoma 11, międzyżebrowymi tylnymi(z aorty)nębie sieci klatki piersiowej tref Worocicum:p. dalej).
sino z odgalęzień przenika przez mm, równoległoboczne, zaznaczając granicę między ównoległobocznym większym i mniejszym.
iżeti są dwie gałęzie głębokie, jedna z nich jest przyśrodkowa, druga boczna.
dmiany t. poprzecznej szyi.
Bardzo często(ryc, 126)gałąź powierzchowna iodd samodzielnie z pnia tarczowa-szyjnego, zachowując wyżej opisany przebieg iprzecznei szyk natomiast gałąź głęboka odchodzi wtedy bezpośrednio z t. podobqiiowejalbo z Jej części szczytowej ku tyłowi od m. pochyłego przedniego(w 23%), albo części zstępującej bocznic od tego mięśnia(w 22%1.
Biegnie ona na niższym poziomie oprzedniei i przeważnie przebija splot ramienny lub też, znacznie rzadziej, leży ku wi od niego.
Najczęściej przenika ona splot między O-a O-, rzadziej między O-r a Ca zcze rzadziej oię 4 r Gg 4 TG'powyższych przypadkach gałąź górna obu naczyń ma nazwę t. s z y j n e j p o w i ehownej(a, cermcalia rupeticiolia), dolna zaś t. łopatkowej zstępującej cepulria deseendenr), .
Pleń żebrowa-szyjny leń żebrowa-szyjny Oruncus costocermcdlis:ryc.
I 18 i 125)występuje wie stale(wg Adachiego w 82-9 Ć).
Jest to krótkie naczynie ebiegające w kształcie łuku wypukłością skierowanego ku górze, re odchodzi z tylnego obwodu t. podobojczykowej przy przyśrodymbrzegu m. pochyłego przedniego.
Do przodu od szyjki pierwęożebra wspólny pień dzieli się na dwie gałęzie końcowe, wstępującą górze t. szyjną głęboką i bocznic oraz ku tyłowi biegnącą iiędzyżebrową najwyższą.
W niektórych, niezbyt rzadkich gadkach(w 7-IB'%)obie tętnice odchodzą samodzielnie z t. podjęzykowej.
T szma głęboka(a, eermcalis prqfmdd).
Po krótkim przebiegu Izy wyrostkiem poprzecznym siódmego kręgu szyjnego a pierwnżebrem kieruje się ona ku tyłowi w obręb mięśni karku.
Ra karku nie między m. półkolcowym głowy i szyi aż do drugiego kręgu nego.
Wysyła onatG a ł ę z i e mi ę śni owe(remi musculare).
Zaopatrują one mm, półkolcowe oraz egJące do nich i zespalają się z gałęzią zstępującą t. potylicznej(ryc, 111, z gałęziami uowyml t. kręgowej.
Jak również z gałęzią powierzchowną t. poprzecznej szr 4 eniate wytwarzają s i e ć k ark ową(ref nuchdle).
Jedna z gałęzi mięśniowych i Biegnie(ramia dercenden)ku dołowi wzdłuż głębokich mięśni grzbietu.
ąałęzie rdzeniowe(remi ąindles).
Przeważnie w liczbie 2, wnikają przez otwory międzykręgowe szjne do kanału kręgowego i tutaj zaopatrują trzony w, rdzeń kręgowy i jego opory.
miany t. szyi re j głębokiej.
Tętnica ta może nie występować i zastępują 34 Sąsiednie tętnice.
Nieraz odchodzi bezpośrednio z t. podobojczykowej, rzadziej ęgowei lub poprzecznej szyi, bardzo rzadko z t. nadłopatkowei.
7.
T. międzyżebrowa najwyższa(o, intercostdlis suprema).
W obrębie otworu górnego klatki piersiowej do przodu od szyjki pierwszego, a często również i drugiego żebra kieruje się ona do pierwszej lub częściej do pierwszej i drugiej przestrzeni międzyżebrowej:tutaj jedna czy też obie tętniczki biegną do przodu, tak sarno jak 11, międzyżebrowe tylne aorty.
W początkowej części swego przebiegu oddają one:Gałęzie grzbietowe(remi dorsdles), które wysyłają gałązki mięśniowe Oami muaculares)do prostownika grzbietu oraz gałę złe rd z e ni owe(rami spindles)do kanału kręgowego Odmiany t. międzyżebrowej naj wyższej.
Tętnicy tej brak jest stosunkowo rzadko(41).
W znacznej większości, jak zaznaczono, dochodzi ona do pierwszej i do drugiej przestrzeni międzyżebrowej, znacznie rzadziej tylko do pierwszej i jeszcze rzadziej do trzech górnych.
U niektórych ssaków(zwłaszcza u mięsożernych)t. międzyżebrowa najwyższa przebiega ku tyłowi tnie do przodu jak u człowieka)od szyjki żebra przez otwory żebrowa-poprzeczne do pierwszej lub kilku górnych przestrzeni międzyżebrowych.
Jako odmiana przebieg taki występuje czasem i u człowieka, i wówczas tętnica ta ma nazwę t. kręgowej piersiowej(a, tertebralis thordcicdć).
T. kręgowa piersiowa o powyższym przebiegu może odchodzić nie tylko z t. podobojczykowej, lecz również z t. kręgowej oraz z aorty piersiowej jako najwyższa t. międzyżebrowa.
Zespolenia Silne i blisko siebie odchodzące gałęzie t. podobojczykowej w normalnych warunkach pozwalają na Jej podwiązanie po ich odejściu na szyi, czy to na brzegu przyśrodkowymm, pochyłego przedniego, czy też zwłaszcza na brzegu bocznym w trójkącie łopatkowo-obojczykowym.
Podwiązanie w tych miejscach w zasadzie nie zagraża zaopatrzeniu tętniczemu kończyny górnej, gdyż wytwarza się wystarczające krążenie poboczne przez zespolenia t. podobqiczykowei z t. pachową.
Zespolenia te powstają głównie w obrębie:1)sieci barkowej(rete ocromiałe), 2)sieci łopatkowej(rete scapulare)oraz 3)sieci klatki piersiowej(rete thordcicum), o których mowa będzie dalej.
W pewnych specjalnych okolicznościach nowoczesna chirurgia uwzględnia również podwiązanie t. podobqiczykowei u dzieci przed odejściem jej głównych gałęzi.
W przypadkach tych wytwarza się krążenie poboczne w obrębie głowy i szyi oraz ściany klatki piersiowej.
Powstaje ono głównie przez sieć tarczową i sieć karkową oraz przez koło tętnicze mózgu łączące, jak wiadomo, obszar zaopatrzenia t. szyjnej wewnętrznej z obszarem t. podobojczykowej:wreszcie krew przepływa z aorty piersiowej do t. piersiowej wewnętrznej i piersiowej bocznej(z t. pachowej)za pośrednictwem 11, międzyżebrowych(sieci klatki piersiowej).
Te liczne łańcuchy tętnicze wiodą tyle krwi do ramienia, że zapewniona jest jego całkowita przemiana materii.
Sieć tarczowa(rete thgroideum)powstaje z zespoleń wszystkich czterech tętnic tarczowych, obu górnych i obu dolnych.
Ł-ączy ona obszar zaopatrzenia t. szyjnej zewnętrznej z obszarem t. podoboiczykowei.
Sieć karkowa(rete nuchdle')stanowi również połączenie obszaru zaopatrzenia t. szyjnej zewnętrznej z obszarem t. podobqiczykowej.
Wytwarza się ona głównie z zespoleń t. potylicznej z:1)t. kręgową, 2)t. szyjną głęboką, 3)gałęzią powierzchowną t. poprzecznej szyi oraz 4)t. szyjnej wstępującej z t. kręgową(ryc.
IIB).
Streszczenie T podoboiczykowa(a, subclama)stanowi początkowy odcinek pnia tętniczego zaopatrującego kończynę górną.
Po stronie prawej odchodzi ona z pnia ramienna-głowowego, po lewej-dłuższa o 4-5 cm-z łuku aorty.
Koniec jej sięga do zewnętrznego brzegu pierwszego żebra i w dalszym swym przebiegu przybiera nazwę t. pachowej.


dailldriO.
Gałęzie boczne oddaje ona do szyi i głow), tak również do klatki piersiowej uku.
Po swym odejściu zatacza ona łuk wypukły lu górze nad osklepkiem opłucnej Jada się na pierwszym żebrze, żłobiąc na nim rowek.
Leży tu ona między pierwszym rem i obojczykiem, który, jak również m. podoboiczykowy, krzyżuje od dołu mniej*cej w połowie długości.
Z siedmiu gałęzi, które zazwyczaj wysyła t. podobojczykowachodzących przeważnie przyśrodkowo od m pochyłego przedniego), tylko dwie cęgowa i t. piersiowa wewnętrzna)odchodzą samodzielnie, trzy dalsze(t. tarczowa na, t. poprzeczna szyi, t. nadłopatkowa)rozpoczynają się wspólnym pniem tarrwo-szyjnym(truneus thgroceraicdlis)oraz dwie ostatnie(t. szyjna głęboka międzyżebrowa najwyższa)wspólnym pniem zebr owo-szyi nym(truneustocermcali:), liczne zespolenia gałęzi 1 podoboiczykowei z t. pachową w razie lwiązania jednej z nich wytwarzają obfite krążenie poboczne, zwłaszcza w obrębie iiczej sieci barkowej(reteacromiale), sieci łopatkowej(retescdpulare)oraz ci klatki piersiowej(rete thorccicum).
T. kręgowa t. omebrdlis)biegnie pionowo ku górze przez sześć górnych arów wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych.
Na kręgu szczytowym żłobi ona rek i następnie przebija błonę szczytowo-potyliczną tylną i oponę twardą.
Do czaszki iodzi przez otwór wielki i na dolnym brzegu mostu łączy się z tętnicą drugostronną, xarząjąc nieparzystą, pośrodkowo biegnącą t. podstawną.
Na krótko przedtem ręgowa oddaje wstecznie przebiegające 11, rdzeniowe(da, spinalesk p r ze d nie, re łączą się z sobą w jedno nieparzyste naczynie, oraz tylne:wzdłuż rdzenia gowego dochodzić one mogą aż do jego końca i zaopatrują rdzeń i jego opony.
Oprócz bnych gałązek mięśniowych i rdzeniowych oraz gałęzi oponowej t. kręgowa oddaje icze t. dolną tylną móżdżku(a, cerebelli interior posterior)na jego dolną zje rzchnię.
t. p o ds 1 a w na(a, bdrilaris)biegnie wbrużdzie mostu.
Wysyła ona kilka gałę z i d o s tu(da, poruta), przez otwór słuchowy wewnętrzny t. b tę dni k a(a, laburinthi)do ja wewnętrznego, t. dolną przednią móżdżku(a, cerebelli interior antrior)górną móżdżku(a, cerebelli superior)oraz również parzystą gałąź końcową t. 1 y I n ąz g u(d, cerebri posterior), prawą i lewą.
Ostatnia zaopatruje głównie płat potyliczny ęść skroniowego.
Do niej uchodzi t. łącząca tylna, gałąź t. szyjnej wewnętrznej, która tyka koło tętnicze mózgu.
T. piersiowa wewnętrzna(d, thordeicd interną)odchodzi z t. podobojkoweiku dołowi i w odległości 1-2 cm biegnie równolegle do bocznego brzegu mostka.
łaje ona liczne gałęzie boczne do trzewi klatki piersiowej i do przedniej ściany tułowia ni:mediutmdles, thumici, bronehiales, sternales, perforantes, intercorales dnterioorazt, osierdzi ow o-pr ze po no w ą(a, periordiacophrenica), biegnącą wraz przeponowym na bocznej stronie osierdzia do przepony.
Gałęziami końcowymi są:i i ę śni o w o-p r z e p o n o w a t. muaculoąhrenied), zaopatrująca przeponę i swymi ziami międzyżebrowymi ostatnie przestrzenie międzyżebrowe, oraz t. n a b r z u s z n a n a 0, epigdstricd superior).
Biegnie ona w przedłużeniu t. piersiowej wewnętrznej kłowi przez trójkąt mostkowo-żebrowy przepony na tylną powierzchnię m. prostego icha do poziomu pępka, gdzie zespala się z t. nabrzuszną dolną(gałęzią t. biodrowej nptrznej).
T tarczowa dolna(a, thgroided interior)odchodzi z pnia tarczowa-szyjnego.
ńerw wstępuje ona ku górze, potem na wysokości szóstego kręgu szyjnego poziomo na się przyśrodkowo i od tyłu swymi gałęziami gruczołowymi dochodzi do tarczycy.
icz gałęzi do gardła, przełyku, tchawicy i sąsiednich mięśni oraz t. krt anto we jnet 0, largnged interior)oddaje ona t. szyjną wstępującą(a certicolis@ms).
Tętnica ta towarzyszy n. przeponowemu na m. pochyłym przednim i zaopa(sąsiednie mięśnie szyi i karku oraz swymi gałęziami rdzeniowymi rdzeń kręgowy.
T na 4 łopatkowa 0, suproscopularis)również odchodzi najczęściej z pnia owo-szyjnego.
Poprzecznie krzyżuje ona podstawę szyi do przodu od m pochyłego@iego i n. przeponowego, przeważnie zakryta obojczykiem.
Nad więzadłem po*z 8 rmłopatki dochodzi do dołu nadgrzebieniowego, a następnie podgrzebieniowego, zespala się z t. okalającą łopatkę(z t. pachowej), wytwarzając tętniczą sieć ił k o w ą(rete scapulare).
T p o p r ze c zna s z yi(a, trmsuersd cervicis)jesttraecią gałęzią odchodzącą z pnia.
tarczowa-szyjnego.
Podobnie jak poprzednia poprzecznie krzyżuje ona szyję, tylko na wyższym poziomie i po dojściu do m. czworobocznego dzieli się na g a ł ą z p o w i e r ze h o w n ą(rcmua rupmiciolis), wstępującą w obręb mięśni karku, i gałąź głęboką(ramia prońndu), zstępującą wzdłuż przyśrodkowego brzegu łopatki i biegnącą do przodu od run, równoległa bocznych Dwie następne tętnice odchodzą z pnia żebrowa-szyjnego.
Są to:6.
T. s z y j n a głę b ok a(a, cmicalis prqńnda)biegnie ku górze w obręb głębokich mięśni karku.
7.
T. międzyżebrowa najwyższa(a, intrcostlis suprema)biegnie ku dołowi do przodu od szyjki pierwszego lub drugiego żebra i kieruje się bocznic do pierwszej lub pierwszej i drugiej przestrzeni międzyżebrowej, tak jak 11, międzyżebrowe tylne.
Tętnica paehowa i jej gałęzie.
T. podoboiczykowa po przejściu pod obojczykiem wstępuje w obszar topograficzny kończyny górnej i przybiera nazwę t. pachowei.
Początek, przebieg, koniec T. pachowa(a, daillaris)r o z p o e z y n a się na brzegu zewnętrznym pierwszego żebra, przebiega przez całą jamę pachową od Jej wierzchołka do podstawy(t. 1)i k oń c z y się na brzegu dolnym m. piersiowego większego.
Chociaż jej gałęzie zaopatrują tylko bark i ścianę boczną klatki piersiowej, to jednak mają one duże znaczenie dla całego ramienia dzięki swym licznym zespoleniom:są to połączenia z gałęziami szyjnymi t. podobqjczykowej oraz z 11, międzyżebrowymi.
W przypadkach podwiązania t. pachowej zespolenia te w dostatecznym stopniu zaopatrują ramię w krew.
Powrózek naczyniowa-nerwowy.
T. pechowa razem z towarzyszącą Jej z, pachową, naczyniami chłonnymi i pniami nerwowymi splotu ramiennego w swym przebiegu przez Jamę pechową tworzy główną drogę łączącą tułów O szyję)z ramieniem.
Twory te stanowią powrózek naczyniowa-nerwowy Jamy pachowej.
T. pachowa wyznacza główny kierunek jego przebiegu.
Splot ramienny ze wszystkich stron obejmuje tętnicę, żyła zaś leży przyśrodkowo i nieco do przodu od niej.
W połowie długości oboi czyka powrózek naczyniowa-nerwowy wstępuj e do trójścienneipiramidy, jaką tworzy kształt jamy pechowej:przebiega on w niej przeważnie ekscentrycznie, w zależności od położenia ramienia.
W ramieniu przywiedzionym powrózek przylega do m. zębatego przedniego, stanowiącego ścianę przyśrodkową piramidy:w położeniu odwiedzionym powrózek przylega do bocznej części m. podłopatkowego, który tworzy ścianę tylną Jamy pachowej, oraz do m. krucza-ramiennego, stanowiącego jej brzeg boczny.
Mięsień ten, podobnie Jak powrózek, jest tu wyczuwalny również u osoby żywej, a czasem nawet widoczny w postaci grubego fałdu.
Wzdłuż niego chirurg przeprowadza cięcie skóry w przypadkach podwiązania t. pachowej, która leży w głębi po przyśrodkoweistronie mięśnia.
Na dolnym brzegu Jamy pachowej powrózek spoczywa na ścięgnie m. najszerszego grzbietu(ryc.
130.
Wpływ ruchów w stawie ramiennym na położenie powrózka naczyniowa-nerwowego.
W związku ze zmiennością swego przebiegu zależnie od położenia ramienia również stosunek powrózka do stawu i szyjki chirurgicznej jest zmienny.
W ruchu przywodzenia ramienia, zgięcia i obrotu do wewnątrz powrózek naczyniowa-nerwowy oddala się od stawu i kości.
Natomiast odwodzenie, prostowanie i obrót na zewnątrz zbliżają powrózek do stawu i kości.
W ruchu przywodzenia powrózek przybiera kształt słabego łuku wklęsłością skierowanego przyśrodkowo(ryc, 127 a), w ramieniu odwiedzionym do poziomu slaby łuk powrózka wklęsłością zwrócony jest ku górze(ryc, 127 b).
Silne ruchy prostowania i odwodzenia(powyżej 706)łuk ten bardzo silnie wyginają do wewnątrz i ku dołowi(ryc, l 27 c)i mogą zagrażać zaopatrzeniu ramienia, jeśli przez dłuższy czas pozostaje ono w tym położeniu.
Co prawda ukrwienie tętnicze i żylne przeważnie.


A lhoracoacrornialis-*r. *o*A, axlllarisA, cicumf, a 5 ulae, circumf, humed am. cirumT, humen post A, subscapularisA itołacka laóemskthoracodoralisllat, media ci radialis.
Ryc.
127.
Położenie t. pachowei w stosunku do stawu ramiennego:@-ramię opuszczone:b-ramię uniesione do poziomu:c-ramię maksymalnie podniesione.
Schematyczne ryciny wykonane wg rentgenogramów.
Zwłoki nastrzyknięte masą cieniującą.
Widok od przodu:wg Lanza i Wachsmutha.
9@e tylko może na tym ucierpieć, natomiast mniej sprężyste pęczki nerwowe t Porażeniu przez ucisk głowy kości ramiennej.
Dotyczy to zwłaszcza pęczka Głnegoz którego powstaje n. pechowy i n. promieniowy 984 P 966 ka PAc-rdowo-nerwowego przez m. piersiowy wJeJszy.
Powrózek Bwo-nerwowy w swym przebiegu przez Jamę pechową przykryty jest od przo 4 u J@w 4@i Jej przedniej ściany, m. piersiowym większym i m. piersiowórm w@ieisz 38@.
M. piersiowy mniejszy krzyżuje powrózek i przebieg jego dzieli go na trzy części, w których poszczególne składniki zmieniają swe wzajemne położenie:1)odcinek bliższy leży między obojczykiem i górnym brzegiem m. piersiowego mniejszego:jest on dostępny od strony dołu podobojczykowego oraz przez część górną powięzi obojczykowa-piersiowej(t. lk 2)odcinek środkowy znajduje się ku tyłowi od m. piersiowego mniejszego:3)odcinek dalszy sięga od dolnego brzegu m. piersiowego mniejszego do dolnego-m. piersiowego większego.
Odcinek ten przykryty jest od przodu częścią dolną powięzi obojczykowa-piersiowej i dostępny jest od dołu przez powięź pachową.
O d c i n e k b I i z s z y.
W odcinku bliższym składniki powrózka naczyniowa-nerwowego zachowują swe wzajemne charakterystyczne położeme, jakie miały powyżej obojczyka w trójkącie szyi bocznym, tylko bardziej zbliżają się do siebie.
W odcinku tym z, pachowależy przyśrodkowo i nieco do przodu:bocznic i ku tyłowi od niej leży pośrodku t. pachowa, a jeszcze bardziej bocznic i ku tyłowi od tętnicy-splot ramienny.
Pnie nerwowe części podobqiczykowej splotu ramiennego zaczynają się tu układać w trzy główne pęczkcboczny, tylny i przyśrodkowy, z których następnie różnicuje się siedem długich nerwów kończyny górnej.
Odcinek środkowy.
W odcinku tym powrózek naczyniowa-nerwowy leży ku tyłowi od m. piersiowego mniejszego.
Z, pachowa leży przyśrodkowo od tętnicy, natomiast trzy pęczki części podobqiczykowei splotu ramiennego z trzech stron obejmują teraz tętnicę:pęczek przyśrodkowy(fsciculus medialis:O--Thj)oddziela tętnicę od żyłycj.
V, axlllaris---.
N. cutareus amebracnii med.
Fasciculus lateralis.
A, axillaris---Fasciculus mediałłs.
Fasciculus medialis.
Ih-Fasciculus łateralls.
Fasciculus posterior.
*, medianus N. musculoeutaneus.
N. cutaneus---4 brachii med.
ć?
Y:N. adllarisN, radialisO Ryc.
128.
Przekraje poprzeczne prawego powrózka naczyniowa-nerwowego jamy pachowej:a-powyżej m. piersiowego mniejszego:b-ku tyłowi od niego:c-poniżej mięśnia.
Obrazy dalsze przekrojów widziane od góry.
Wzorowane na Paturecie.


izek tylny(faciculus pas(erior:Ca-Th)układa się na stronie tylnej tętnicy oraz izek boczny(fsciculus lwerwi::O--OJ-na Jej stronie bocznej.
ą d c i n e k d a I s z y.
W dalszej części powrózka naczyniowa-nerwowego położenie żyły ostaje to samo.
Natomiast pęczki splotu ramiennego zamykają pierścień nerwów mież po stronie przedniej t. pachowej przez wytworzenie pętli n. pośrodkowegol 29).
Pętla ta powstaje z korzenia bocznego pęczka bocznego oraz z korzenia yśrodkowego pęczka przyśrodkowego.
Z pierścienia wytwarzają się teraz długie pnie wowe kończyny górnej, a mianowicie:z pęczka tylnego n. pachowy i n. promieniowy, ęczka bocznego n. mięśniowa-skórny i korzeń boczny n. pośrodkowego, z pęczka yśrodkowego korzeń przyśrodkowy n. pośrodkowego, n. łokciowy, n. skórny przyśrodvy ramienia oraz n. skórny przyśrodkowy przedramienia.
Fascicu I usmedia lis Fascicu lu slateralis*, a*dr*sN, musculo-cu*a neusPętla ośrodkowego N. ulraris.
N. medianus.
9373 g-yp gęg 89:129.
Zmienność pętli n. pośrodkowego w stosunku do t. pachowej.
Kończyna prawa.
Schemat wzorowany na Adachirn.
Mmlanr Na uwagę zasługuje położenie pętli n. pośrodkowego w stosunku do ichowei.
W znacznej większości przypadków(około 9 Ć)leży ona tak jak wyżej opisano też, bardzo rzadko, wydłuża się nieco ku dołowi i sięga mniej więcej do granicy jamy howei i ramienia(ryc, 129 b).
Czasem natomiast(około 5%)brak jest właściwej pętli a jej korzenie zlewają się w jeden powrózek(ryc, 129 c).
wzłs!ad gałęzi t. pechowej.
Można odróżnić trzy grupy gałęzi fachowej:pierwszą tworzą naczynia odchodzące z jej odcinka bliżgopowyżej m. piersiowego mniejszego, drugą-naczynia, których:zątki leżą w jej odcinku środkowym przykryte m. piersiowym Jeiszym, i trzecią-naczynia odchodzące z dalszego odcinka fachowej poniżej m. piersiowego mniejszego.
odcinka środkowego odchodzą tylko drobne i zmienne tętniczki aga druga), gałęzie podłopatkowe(remi subscopu(dres), ipatruiące m. podłopatkowy oraz tkankę łączną i tłuszczową oraz zły chłonne jamy pachowej.
Grupę pierwszą stanowi 1)t. pieriwa najwyższa oraz 2)t. piersiowa-barkowa:grupę.
trzecią 3)t. piersiowa boczna, 4)t. podłopatkowa oraz 5)t. przednia okalająca ramię i 6)t. tylna okalająca r a m i ę.
Z powyższych sześciu tętnic trzy pierwsze zaopatrują głównie ścianę klatki piersiowej, trzy ostatnie-głównie bark.
1.
T piersiowa najwyższa(d, thoracica suprema).
Jest to drobna i zmienna tętniczka(ryc, 132 i 134)odchodząca powyżej m. piersiowego mniejszego.
Kieruje się ona ku dołowi i przyśrodkowo między m. piersiowy większy a mniejszy i zaopatruje m. podobojczykowy, górne pasma m. zębatego przedniego oraz pierwszą przestrzeń międzyżebrową.
Naczynie to zespala się z górnymi 11, międzyżebrowymi i bierze.
A, adllarisRadix med.
Radix lat.
N. ulnaris A, subscapularis.
--N. medianus.
Ryć.
130. Zmienność położenia t. podłopatkowej w stosunku do pęczka przyśrodkowego splotu ramiennego.
Kończyna prawa.
Schemat wzorowany na Adachirn.
udziałw wytwarzaniu sie c i k lat k i p i er s i o w ej(retethorccicunć).
Bardzo często(w 3 O'%)odchodzi ona od t. piersiowa-barkowej.
2.
T. piersiowa-barkowa(a, thoracodcromidlis).
T. piersiowa-barkowa zaopatruje głównie ścianę przednią jamy pachowej(ryc, 132 i l 34).
Krótkim silnym pniem odchodzi ona z t. pachowej powyżej m. piersiowego mniejszego, przebija górną część powięzi obojczykowa-piersiowej i w obrębie trójkąta naramienna-piersiowego dzieli się przeważnie na cztery gałęzie:piersiową, barkową, obojczykową i naramienną.
1.
Gałąź piersiowa lub przeważnie gałęzie piersiowe(remi pectordles)zstępują między obu mięśriami piersiowymi:zaopatrują je one, jak również m. zębaty przedni.
Gałęzie piersiowe zespalają się z 11, międzyżebrowymi oraz z t. piersiową boczną.
2.
Gałąź barkowa(rdmus dcromialis)kieruje się bocznic pod m. piersiowym większym i m. naramiennym do przodu od wyrostka kruczego.
Zaopatruje ona te mięśnie, przebija m. naramienny i kończy się na powierzchni górnej wyrostka barkowego, gdzie wraz z innymi wytwarza sieć barkową(rete acromidle).
3.
G a ł ą z o b o j c z yk o w a(ramus clamcularis)biegnie ku górze i przyśrodkowo do stawu mostkowo-obojczykowego i do m. podobaj czykowego, które zaopatruje.
Gałąź ta nie występuje stale.


33 śK 9)O 1 ś 3**.
Q 18 śa.
4 e'z teł Q ęł.
łj cj:'ół śż R li.
24(L 4 żS ą 7 Ą Gcj**rf kł.
S.
8 **o**fśQ cjcj cj.
Q'X.
-tę 9 cjW 7 j 928'jćX-i-ł teł.
'9 QĘ *cj W Ę%j.
*diółś 8(W Kk.
Z id ił*ń a Był.
et**y *'gW et id ja rd Q.
8(424 Q.
O:14 ż śż.
Ąą'je.
4.
Gałąź naramienna(ramia deltoideua)często odchodzi wspólnym pniem z gałęzią barkową.
Biegnie ona na m. piersiowym mniejszym, nesiępnie razem z z, odpromieniową(tylko w odwrotnym kierunku)w bruździe między m. piersiowym większym a naramiennym.
Zaopatruje ona oba te mięśnie.
7.
T. piersiowa boczna(a, thordeicd latralis).
Odchodzi ona przeważnie poniżej m. piersiowego mniejszego i biegnie ku dołowi oraz przyśrodkowo, krzyżując od przodu n. łokciowy i z, pachową Rozgałęzia się ona na m. zębatym przednim głównie w drugiej do piątej przestrzeni międzyżebrowej oraz swymi gałęziami sutkowymi b o c z n y m i(remi mammdrii laterdles), które przebijają m. piersiowy większy, zaopatruje gruczoł sutkowy oraz skórę w jego okolicy.
T. piersiowa boczna zespala się z pozostałymi gałęziami ściany klatki piersiowej.
Również gałęzie sutkowe łączą się z gałęziami sutkowymi odchodzącymi(za pośrednictwem gałęzi przeszywających)z t. piersiowej wewnętrznej.
Gałęzie powyższe tworzą główne zaopatrzenie tętnicze sutka.
O d m i a n y.
W większości przypadków t. piersiowa boczna nie odchodzi samodzielnie, lecz przeważnie(55%)wspólnie z t. podlopatkowg, rzadko z t. piersiowa-barkową lub piersiową najwyższą.
4 T twBopatkowa(a, subscdpularis).
Rozpoczyna się ona w pobliżu bocznego brzegu łopatki, wzdłuż niego kieruje się ku dołowi i dzieli się na swe gałęzie końcowe:1.
T. pi ers to w o-grzbietowa(a, thordcodorsdlis)stanowi przednią gałąź końcową t. podłopatkowei.
Biegnie ona między m. zębgtym przednim a m. najszerszym grzbietu i oddaje do nich gałęzie.
Jak również do m. obłego większego Zespala się ona z 11, międzyżebrowymi, a u dolnego kąta łopatki z galęzig głęboką t. poprzecznej szyi(ryc 132 i l 34).
2.
T okalaj ąca łopatkę ta, eircumńexa scapulae)jest tylną gałęzią końcową 1 podłopatkowei Biegnie ona przez otwór pechowy przyśrodkowy(między mięsniami obłym większym, obłym mniejszym i długą głową m. trójgłowego:1 O do dołu pod grzebieniowego łopatki.
Zaopatruje ona sąsiednie mięśnie oraz skórę i zespala się z t. nadłopatkową oraz gałęzią głęboką t. poprzecznej szyi(ryc.
WOOdmiany.
Dosyć często(w 20%wg Adachiego)1, podłopatkowa odchodzi nie z dalszego, lecz ze środkowego odcinka t. pgchowej, znacznie rzadziej(w 51 i)z odcinka bliższego.
Ten rzadki wysoki początek t. podłopatkowej łączy się często z t. piersiową boczną lub też z 1 piersiowa-barkową w jeden wspólny pień pocz 4 P 8 o 83 Wniespełna 10%obie gałęzie końcowe t. podłopatkowej odchodzą samodzielnie z t. pachowei, przy czym t. piersiowa-grzbietowa odchodzi zazwyczaj wyżej, 1 okalająca łopatkę niżej.
Miejsce odejścia t. podłopatkowej jest ważne ze względu na stosunek do pęczka przyśrodkowego splotu ramiennego.
Jeżeli t. podłopatkowa odchodzi.
Jak zwykle, z dolnego odcinka 1 pachowei, pęczek ten(n. łokciowy oraz korzeń przrśrodkowyn, pośrodkowego)biegnie do przodu od tętnicy:jeżeli zaś tętnica odchodzi wysoko, pęczek przyśrodkowy krzyżuje tylny obwód tętnicy(ryc, l 3 O).
5 T okalająca ramię'przednia(a, eircumńeaa humeri dnterior).
Mniej więcej na tej samej wysokości co t. podłopatkowa, z dalszego.
dokładniejsza nazwa:okalająca kość ramienną.


inka t. pachowei(z Jej bocznego obwodu)odchodzą samodzielnie te gałęzie obejmujące szyjkę chirurgiczną kości ramiennej:są to obie ikalające ramię.
T. okalająca ramię przednia pod m. krucza-ramienn i głową krótką m. dwugłowego biegnie bocznic aż do bruzdy.
A, thoracica suprema'8, clawcularis Y\et rr, pectorales s 4 lhoracoacrom'.
t. acromialis et r. aeltoideus.
Y.
a, thoracoacrom.
5 Yę.
ile acromiale.
r. subscapu-Jareshoracica lat i bscapularis\a, circum(le*******\am. et post.
circumflexa, scapulae), brachialisA, thoracodorsa lis.
*, p*unda*ac*ii.
*, *r***.
6 a subclawa 6 y Truncus thyrocerwcalis 4, cerwcalisAscer des 8, thyroidea im.
8, thoracica*i**łz eó.
Reje*a pu*d re W orał 4, transy, ce*icis.
Zespolenia z tętnicami ściany klatki piersiowej 132 Tętnice prawego barku.
Widok od przodu.
Pierścień tętniczy okototopatkowyloramienny.
Sieć tętnicza łopatkowa i barkowa.
Ciemną barwą oznaczono zespolenia tętnic.
Schemat.
@z 9 kuzkowei.
Tutaj dzieli się przeważnie na dwie gałęzie, jedna eh biegnie ku górze ze ścięgnem długiej głowy m. dwugłowego, ka do stawu ramiennego i dochodzi do głowy kości ramiennej:druga ule się ku O(owi i zespala się z t. okalającą ramię tylną.
T. przednia znacznie słabsza od tylnej, bardzo zmienna, ale występuje stale l 32-l 34).
O d m i a n y.
Mniej więcej w 30%przypadków t. okalająca ramię przednia nie odchodzi jak zazwyczaj samodzielnie, lecz wspólnym pniem przeważnie z t. okalającą ramię tylną, rzadziej z t. podtopatkową lub t. głęboką ramienia, lub też z nimi wszystkimi razem.
6.
T. okalająca ramię tylna(d, circumfeaa humeri posterior).
T. okalająca ramię tylna jest naczyniem silniejszym od przedniej.
Przez otwór pachowy boczny(t.
I), razem z n. pachowym, który jej towarzyszy.
A, cerwcalisa scendensA, thyroidea irf.
Truncusthyrocerwc a lis a, subc*d*d.
A, thoracica im.
R. prof. a, transy.
ce*c*sBr, irtercostales(ant j\.
A, transversa cerwcisi/I/ś Z.
Rere scapularezespolenia z tętnicami ściany klatki OIBTSIOWB(A, circumTexa scapulae a.
Ryć.
133. Tętnice prawego barku.
A, suprascapularis.
R. superńcialisR, profundusR, acromialis A, suprascapularis.
\ćs\\W horacodorsaiis Aa, ci rcumflexae humeri art. et post.
Wete ac tom fale.
Ysć:sć%A, profunda brachii brach*d*s.
Widok od tyłu.
Ciemną barwą oznaczono zespolenia tętnic.
Schemat.
od góry, obejmuje ona kość ramienną od tyłu:tętnica ta zaopatruje torebkę stawu ramiennego i zwłaszcza m. naramienny.
W złamaniach szyjki chirurgicznej naczynie to może ulec rozdarciu.
Przy otwarciu stawu ramiennego od tyłu tętnica i nerw pachowy znajdują się w strefie zagrożonej.
T. tylna zespala się z t. przednią, nadłopatkową i piersiowa-barkową(ryc, l 33).
237.


bie 11, okalające ramię oddają poza tym jedną lub dwie gałązki odżywcze do górnej dy kości ramiennej.
d m i a n r.
T. okalająca ramię tylna w większości przypadków(mniej więcej w 658 wg obłego)nie odchodzi samodzielnie, lecz wspólnie z innymi tętnicami, nie tylko okalającą ramię przednią, lecz również bardzo często z t. podłopatkową, rzadziej głęboką ramienia(gałęzią t. ramiennej).
Ta ostatnia ma znaczenie praktyczne zypadkach podwiązania t. pachowei do przodu od m. najszerszego grzbietu:zarówno ty, gdy t. głęboka ramienia odchodzi z t. okalającej ramię tylnej, jak i wówczas gdy, lotnie, t. okalająca ramię tylna odgałęzia się od t. głębokiej ramienia:kierując się ku e, omjja ona wtedy otwór pachowy boczny.
W obu tych przypadkach ku tyłowi od ąjszerszego grzbietu i m. obłego większego biegnie pień tętniczy, który zabezpiecza enie po podwiązaniu t. pachowej(ryc, l 3 l).
Zespolenia iezależnie od połączeń gałęzi t. pachowej między sobą ma ona liczne zespolenia dednimi tętnicami.
Zespolenia te zapewniają ciągłość komunikacji między szyją, *iem, ścianą klatki piersiowej i kończyną górną.
Drogi zaopatrzenia nakreślone tymi oleniami pozwalają na podwiązanie t. pachowej, po czym krążenie tętnicze kończyny ej w bardzo krótkim czasie zostaje wznowione.
Nie wszystkie odcinki tętnicy w tym zm stopniu nadają się do podwiązania:miejscem niebezpiecznym jest odcinek tętnicy żony między odejściem 11, okalających ramię i t. podłopatkowei a odejściem jbokiej ramienia:po podwiązaniu tętnicy w tym odcinku z trudnością wytwarza się enie poboczne wskutek niewystarczalności zespoleń(ryc.
1391, łowne zespolenia t. pachowej z sąsiednimi wytwarzają trzy sieci tętnicze zapewniające enie poboczne.
Są to:przede wszystkim sieć łopatkowa oraz sieć klatki r si owej, w mniejszym stopniu sie ć b a rk o w a.
eć łopatkowa(rete scopulareł, ryc, 1331, położona na grzbietowej powierzchni łopatki wno w dole nadłopatkowym, jak zwłaszcza podłopatkowym, powstaje z zespoleń ech tętnic łopatki, które dokoła niej wytwarzają całkowity pierścień zespoleniowyoto tętnicze oko łoi o patko we(eirculus drteriorus periseapularis:Paturetice t. podobojczykową z t. pachową.
Pierścień ten jest zbudowany:1)z gałęzi głębokiej grzecznej szyi(romua profmdus a, trdnmrsae cermetal, odchodzącej od t. podobaj owej i biegnącej wzdłuż brzegu przyśrodkowego łopatki:2)z t. podłopatkowei lub isiowo-grzbietowej, która kieruje się wzdłuż brzegu bocznego łopatki i u jej dolnego zespala się z poprzednią:3)z t. nadłopatkowei, gałęzi t. podoboiczykowej:tętnica ta odzi do górnego brzegu łopatki i biegnąc z góry ku dołowi kolejno przechodzi przez dół rzebieniowy i podgrzebieniowy, zespalając się z obu poprzednimi, jak również tępną, 4)odgałęzieniem wstępującym t. okalającej ramię tylnej(od t. pachowei), które odzi do łopatki w jej kącie bocznym.
eć barkowa(rete acromiJP:ryc, 132 i 133)położona jest na powierzchni górnej istka barkowego łopatki i tak samo jak poprzednia, tylko w znacznie słabszym tłu, łączy t. podobqiczykową z t. pachową.
Jest ona utworzona głównie przez clenia:1)gałęzi barkowej t. nadłopatkowej, 2)gałęzi barkowej t. piersiowa-barkowej 3)odgałęzienia wstępującego t. tylnej okalającej ramię.
eć klatki piersiowej(rete thordcicumć)położona jest w jej bocznym obwodzie.
Sieć ta Wie głównie przez zespolenia tętnic międzyżebrowych tylnych(gałęzi aorty pierei)oraz gałęzi międzyżebrowych przednich(z t. piersiowej wewnętrznej)z gałęzią Jką t. poprzecznej szyi i z gałęziami t. pachowej skierowanymi do ściany klatki iowei.
Również i w tej sieci łączą się z sobą gałęzie t. podoboiczykowei z gałęziami howej.
Streszczenie pachowa ta, aaillarir, przedłużenie t. podobojczykowej, rozpoczyna się na brzegu Jęlrzmm pierwszego żebra, przebiega przez całą jamę pachową i kończy się na brzegu 7@m. piersiowego większego.
Mięsień ten i m. piersiowy mniejszy przykrywają.
tętnicę od przodu, z tyłu leży m. podłopatkowy i ścięgna końcowe m. najszerszego grzbietu i obłego większego.
Bocznic tętnica przylega do m. krucza-ramiennego.
Wzdłuż przednio-przyśrodkowego obwodu tętnicy biegnie z, pechowa, pnie splotu ramiennego zaś pierścieniem obejmują tętnicę:wszystkie te twory wytwarzają powrózek naczyniowa-nerwowy jamy pachowef.
Z sześciu gałęzi t. pachowei 1)t. p ter słowa naj wyż sz a(a.
Wordcicd supremo), 2)t. piersiowa-barkowa 0.
Wordcodcromidlia)ze swymi czterema gałęziami(r. dcromialis, r. clauiculdris, r. pec(aralia, r. deltoideua)oraz 3)t. p i e r s i o w a b o c z n a(d, thordcicd lmerdlis)zaopatrują głównie ścianę klatki piersiowej i częściowo bark:4)t. podłopatkowa(a, subscdpulari)swym przednim odgałęzieniem t. piersi owo-gr zb te to w ą(a, thmcodorsdlia)kieruje się również do ściany klatki piersiowej, tylnym zaś t. okalającą łopatkę(a, circumńezd aopuloe)do dołu pod grzebieniowego.
Obie 11, okalające ramię(ad, circunńeade humeri)obejmują szyjkę chirurgiczną:5)p r z e d ni a(aruerior)od przodu, 6)ty In a(porerior)od tyłu, poza tym kierują się ku górze do stawu ramiennego.
Gałęzie t. pechowej licznie się z sobą zespalają, jak również z gałęziami t. podobqiczykowej, wytwarzając głównie trzy obfite siecitętnicze:si eć to pat k ową(retescdpulore), sieć barkową(reteacromidle)oraz sieć klatki piersiowej(rete thordcicum):sieci te umożliwiają podwiązanie t. pachowei bez niebezpieczeństwa powstania zgorzeli kończyny górnej.
Tętnica ramienna i jej gałęzie T. ramienna(a, brachidlis)jest bezpośrednim przedłużeniem t. pachowej, biegnie wzdłuż ramienia i stanowi jego główny pień tętniczy(ryc, l 3 Q.
Początek, przebieg, koniec.
Rozpoczyna się ona na brzegu dolnym m. piersiowego większego i kończy w dole łokciowym I do 2 cmponiżej szczeliny stawu łokciowego, mniej więcej na wysokości szyjki kości promieniowej:tutaj tętnica dzieli się w kształcie wideł na obie swe gałęzie końcowe:jedną boczną-t. promieniową, drugą przyśrodkową-t. łokciową.
T. ramienna biegnie powierzchownie w komorze m. zginaczy ramienia(t. 1)z początku na jego stronie przyśrodkowej, przyśrodkowo i nieco ku tyłowi od m. krucza-ramiennego, następnie stopniowo przesuwa się na powierzchnię przednią ramienia, gdzie leży przyśrodkowo od m. dwugłowego ramienia w jego bruździe przyśrodkowej.
W przejściu do dołu łokciowego leży ona pośrodku między obu nadkłykciami kości rarnienDĘ).
Kierunek.
Na ramieniu odwróconym t. ramienna układa się wzdłuż linii biegnącej z wierzchołka dołu paehowego(lub brzegu przyśrodkowegofałdu m. krucza-ramiennego)do środka dołu łokciowego.
Wszędzie wzdłuż tej linii daje się wyczuć tętnienie naczynia.
Na osobie żywej linia ta odpowiada bruździe przyśrodkowei ramienia, która na preparacie po usunięciu skóry i tkanki podskórnej odpowiada bruździe przyśrodkowej m, dwugłowego ramienia.
Tętnica biegnie wzdłuż brzegu przyśrodkowego m. dwugłowego:można go odsłonić cięciem podłużnym przez skórę, tkankę tłuszczową podskórną oraz powięź ramienia.
Długość I średnica.
Długość t. ramiennej jest bardzo zmienna w zależności od długości kończyny górnej oraz w szczególności od poziomu Jej końca:długość ta u dorosłego waha się w granicach 15 do 30 cni.


Ś(ednia gr ub o ś ć tętnicy wynosi przeciętnie 5 do 6 run i zmniejsza się od góry do dołu miarę oddawania gałęzi bocznych.
P 8@e 8 e Ogólne stosunki topograficzne 1 ramiennej są następujące:I Na ramieniu tętnicę od przodu przykrywa brzeg przyśrodkowy m, xiczo-ramiennego, poniżej brzeg przyśrodkowy m. dwugłowego ramienia, który jest jej teściem towarzyszącym.
M. dwugłowy tym bardziej zachodzi na tętnicę, im silniej jest gwmięty:im jest słabszy, tym bardziej tętnica wyswobadza się spod niego i układa.
A, thoracoacromialis-, R. acromialisR, deltoideusM, deltoideusBr, subscapularesthoracica lateralisA, azlllarisA, circumfexabum, ant.
A, subscapularisk, circumfexa bum.
post, et n. axillarisM, subscapularisM, mceps brachii, caput longum\, profunda brachii.
A, brachialis.
M. biceps brachii.
A, płicae cubitA, recurrensradta lis A, radialis.
A, thoraeica suprema Br. peclóales R clawcularis.
*, circumflexa scapulae.
-A, ulnaris.
-4-.
M. pectoralis minor(częściowo usunięty).
M. pectoralis major(odłożoay).
-M. serratus ant.
-A, thoracodorsalis--M. latissimus dalsi.
A, collateralis ulraris sup.
M. mceps brachii, caput medialeSeptum intermuscul, med.
A, collateralis ulraris inf.
Aponeurosis m. bicip, brachii.
86 c W 4 Tętnice prawej Jamy pechowej i prawego ramienia.
Widok od przodu.
wzdłuż jego brzegu przyśrodkowego zbliżając się do powięzi ramienia.
Ku tyłowi tętnica leży z początku na głowie długiej m. trójgłowego, oddzielona od niej n. promieniowym i t. głęboką ramienia:następnie tętnica spoczywa kolejno na głowie przyśrodkowejm, trójgłowego, poniżej na przyczepie m. krucza-ramiennego i wreszcie na m. ramiennym.
Bocznic sąsiaduje ona z m. krucza-ramiennym, a dalej z m. dwugłowym, które to mięśnie nieco zachodzą na nią od przodu, jak zaznaczono wyżej.
Przyśrodkowotętnica graniczy z powięzią ramienia i skórą.
2.
W d o I e ł ok c i o w ym.
Do dołu łokciowego t. ramienna wraz z towarzyszącymi jej żyłami i n. pośrodkowym wstępuje przez bruzdę przyśrodkową m. dwugłowego.
W dole łokciowym do przodu od tętnicy leży rozcięgno m. dwugłowego ramienia, które ją krzyżuje skośnie ku dołowi i przyśrodkowo:k u 1 y ł o w i spoczywa ona w dalszym ciągu.
M. teresmaior j/A, circumtlexa scapulae(tor, aóllare mediale)M. triceps brachii, caput longumA, collateralis radialis A, collateralis media.
486.
Ołecranon ulnae-s:s-.
M. deltoideus.
-M. teres minor A, circumfexa humeripost, et n. aóllaris(fot. aóllare laterale).
A, protunda brachii.
-M. mceps brachii, caput laterale-N. radialis.
M. mceps brachii, caput mediale.
Ryć, 135.
Tętnice prawego barku i ramienia.
Widok od tyłu.


m, ramiennym:przyśr o dk owo graniczy z m. nawrotnym obłym:bocz nie-ze ęgnem m. dwugłowego.
U osób starszych, u których tę(ojca w znacznym stopniu utraciła swą sprężystość, rebiega ona wężowata.
W maksymalnym zgięciu tętnica może ulec zaciśnięciu i zanika nieme t. promieniowej, badane jak zwykle w Jej dalszym przebiegu.
Dlatego też Jsymalne zgięcie stawu łokciowego można zastosować jako pierwszą pomoc w nagłych gadkach w celu zatamowania krwotoku przedramienia czy ręki.
Stosunek do żył i naczyń chłonnych.
T. ramiennej towarzyszą dwie żyły śle do niej przylegające.
Jedna boczna, druga przyśrodkowa.
Są one połączone z sobą korna krótkimi gałązkami poprzecznymi i w ten sposób w różnych miejscach dokoła nicy wytwarzają się pierścienie żylne.
Skórna z, odłokciowa(t. bosilicc), od, clona powięzią ramienia od t. ramiennej, biegnie wzdłuż przyśrodkowei strony jej mej polowy.
Mniej więcej na tym poziomie przebjja ona powięź i kierując się ku górze na mej wysokości uchodzi do przyśrodkoowej z, ramiennej.
Oprócz żył tętnicy towarzyszą dwa lub trzy głębokie pnie chłonne oraz nieliczne węzły.
wnież powierzchowne naczynia chłonne towarzyszące z, odłokciowei wraz z nią iściowo przebijają powięź ramienia i dalej biegną razem z głębokimi naczyniami*******Stosunek do nerwów.
Z nerwów kończyny górnej można wspomnieć te, które są iliższym stosunku topograficznym z tętnicą.
N. skórny przyśrodko wy prze dmie ni a biegnie z początku na stronie przednio-przyśrodkowej tętnicy:następnie czcza tętnicę, przebija powięź i staje się nerwem skórnym.
N. łokciowy leży ioczątku na stronie przyśrodkowei tętnicy, ale już w górnej trzeciej części ramienia lziela się od niej i przechodzi do komory tylnej oddzielony od t. ramiennej przegrodą ędzymięśniową przyśrodkową.
N. p r o m i e n i o w y u swego początku położony do tyłu tętnicy wkrótce się od niej oddala i kieruje do bruzdy n. promieniowego na tylnej zierzchni kości ramiennej.
N. pośrodkowy jest stałym towarzyszem tętnicy.
początkowym odcinku t. ramiennej układa się on na Jej stronie bocznej, w środkowej eciej części ramienia leży do przodu od niej i w dolnej części po stronie przyśrodkowej.
rostałe nerwy oddalają się od tętnicy już w jamie pechowej.
Powrózek naczyniowa-nerwowy ramienia.
Jak z powyższego wynika, t. ramienna hodzi w skład powrózka naczyniowa-nerwowego, przy czym ona właśnie nadaje mu runek przebiegu.
Powrózek ten, oprócz t. ramiennej, składa się głównie z obu tarzyszących Jej żył, naczyń chłonnych i n. pośrodkowego.
O wzajemnym stosunku ograńcznym tych tworów mowa była wyżej.
Bliskie sąsiedztwo dróg chłonnych i żył maczy też, dlaczego procesy zapalne przenosić się mogą z jednego układu na drugi.
ukształtowaniu pochewki powrózka od strony przyśrodkowej bierze udział powięź tlenia, na pozostałym obwodzie-łącznotkankowe blaszki powięziowe oraz przegroda xlzymięśniowa przyśrodkowa(t.
0. Rozkład gałęzi t. ramiennej.
Oprócz gałęzi mięśniowych amienna oddaje trzy gałęzie, którym towarzyszą po dwie żyły licznie z sobą zespalające:1)najsilniejszą i najwyżej odchodzącą gałęzią jest Ył ę b o k a r a m i e n i a(a, prqfmda brdchii).
Towarzysząc n. promie twemu opuszcza ona komorę zginaczy i wstępuje do śrubowatej azdy n. promieniowego w komorze prostowników.
Tutaj dzieli się ona t. poboczną środkową i promieniową(a, collaterdlis 4 i@et d, colldterdlis rddidlis):2)nieznacznie poniżej poprzedniej:hodzi t. poboczna łokciowa górna(a, collmerdlis ulnarisJerior).
Towarzyszy ona n. łokciowemu w swej drodze ku dołowi, koąc ku tyłowi od przegrody międzymięśniowej przyśrodkoweitw dalszym odcinku ramienia powyżej dołu łokciowego odchodzi Joboczna łokciowa dolna(a, colldterdlis ulndris interior).
zystkie cztery tętnice poboczne oprócz mięśni zaopatrują sieć vw o w ą lok ci a(rete drticuldre cubiti).
Gałęzie mięśniowe(remi musculares), w zmiennej liczbie I do 6, na różnej wysokości odchodzą od tętnicy, kierując się bocznic do przodu lub do tyłu od n. pośrodkowego:rozgałęziają się one kolejno w m. naramiennym, krucza-ramiennym, obu częściach m. dwugłowego(remi bicipitales)i w m. ramiennym.
Gałązki mięśniowe, bardzo zmienne pod względem liczby, wielkości i przebiegu, nie mają specjalnej nazwy.
1.
T. głęboka ramienia(a, prqńmdd brdchii:ryć, l 35).
Odchodzi ona z tylnego obwodu górnego odcinka t. ramiennej poniżej dolnego brzegu m. obłego większego.
Tętnica kieruje się ku dołowi w towarzystwie n. promieniowego na tylną stronę kości ramiennej, gdzie w bruździe tego nerwu przebiega między początkami głowy przyśrodkowej i bocznej m. trójgłowego od tyłu przykryta tą ostatnią.
W przebiegu swym wysyła ona liczne gałązki do trzech części m. trójgłowego:poza tym odchodzą od DIĘ)1.
Gałą z n ar amie nn a(rdmus deltoideus).
Naczynie to odchodzi w pobliżu początku t. głębokiej ramienia lub od t. ramiennej, lub też z t. pobocznej łokciowej górnej:przykryta m. krucza-ramiennym i m. dwugłowym biegnie ona poprzecznie w kierunku bocznym, krzyżując od przodu kość ramienną.
Tętnica dochodzi do m. naramiennego i oddaje gałązki do niego oraz do m. ramiennego.
2.
T. odżywcza kości ramiennej(a, nutricias, nutrienshumerP).
Odchodzionana wysokości górnej połowy trzonu kości ramiennej z t. głębokiej ramienia lub czasem z t. ramiennej, lub też nawet z jednej z gałązek mięśniowych.
Jest to tętnica cienka, która wnika do kanału odżywczego i zaopatruje kość oraz szpik trzonu kości ramiennej.
Często występują dwie 11, odżywcze.
3.
T. poboczna środkowa(a, collotrdlis media).
Odchodzi ona mniej więcej w połowie wysokości kości ramiennej, biegnie ku dołowi na części przyśrodkowejm, trójgłowego w towarzystwie gałęzi n. promieniowego, następnie wraz z nerwem wstępuje w utkanie tego mięśnia i zstępuje na powierzchnię tylną stawu łokciowego, gdzie bierze udział w wytwarzaniu sieci stawowej łokcia, łącząc się z t. międzykostną wsteczną(ryc.
1401.
4. T. pob oczna pro mieni owa(a, colloterdlisrodialis).
Tętnica ta jest odcinkiem końcowym t. głębokiej ramienia.
Biegnie ona między częścią boczną a przyśrodkowąm, trójgłowego, po czym dzieli się na dwie gałęzie.
Silniejsza gałąź tylna wraz z n. skórnym tylnym przedramienia(gałęzią n. promieniowego)wydostaje się na powierzchnię, biegnie ku dołowi bezpośrednio do tyłu od przegrody międzymięśniowej bocznej aż do nadkłykcia bocznego i uchodzi do sieci stawowej łokcia.
Poza tym gałąź ta zaopatruje sąsiednie mięśnie oraz skórę pokrywającą m. trójgłowy, a częściowo również m. ramienny i dwugłowy(ryć.
HO).
Słabsza gałąź przednia biegnie dalej w towarzystwie n. promieniowego:wraz z nerwem przebijając przegrodę międzymięśniową boczną dostaje się w szczelinę między m. ramienny i ramienna-promieniowy i zespala się z gałęzią przednią t. wstecznej promieniowej, biorąc udział w wytwarzaniu sieci stawowej łokcia(ryc, l 3 W.
T. poboczna środkowa i promieniowa mogą też odchodzić z t. ramiennej:wtedy brak jest wspólnego pnia-t. głębokiej ramienia.
O niektórych innych odmianach t. głębokiej ramienia mowa była poprzednio.
2.
T poboczna łokciowa górna(a, collaterdlis ulndris superior).
Tętnica ta odchodzi nieznacznie poniżej poprzedniej, przebiega razem z n. łokciowym na przyśrodkowej powierzchni głowy przyśrodkowefm, trójgłowego(ku tyłowi od przegrody międzymięśniowej przyśrodkowei), kierując się ku dołowi.
W pobliżu wyrostka łokciowego zespala się ona z gałęzią tylną t. wstecznej łokciowej i bierze udział w wytwarzaniu sieci stawowej łokcia.
Czasem występuje kilka podobnych gałęzi(3-5), wtedy oczywiście pole zaopatrzenia właściwej t. pobocznej łokciowej górnej jest ograniczone(ryc, l 34).


I 3 W ś 3'3 śa ńi.
18 O:cj:*Ę Ę Q ją.
I i P ąę.
Łś b 3 gi 3 S Pi.
Pa.
hggcj.
Ps.
-s X S:Q@((4434 ter Ę et.
gj-et e 4 X rd 41.
Ęj Ę'.
f!et w e 8 ł.
fet!
4 Q 2-44 X S 2-4.
S iiQĘ:--ł-ś'ii.
Ę-QŃ jj 4+eć jj.
z-Kł**óeł ś rd.
p-ę b(cj Kł łd'2.
Q 4 ł 4 hg b 4 cf.
*żj Q 4 ę.
9944 Ki.
9 ć rei 9 ć:ę 4 zCcj'ZE cjśęcj*******ĘĘ Ąś S.
Q rów X.
ćy rr(G. ł:*teł'śł.
i%4 *.
ąś qj y@.
g ę.
*Ę 46 żdQ je łjjcjficjęĘł**********QXurdQcjFVjcji, 'tę@Ę Ę fł u**a-ę(.
cj ŻQĘĘX.
ĘĘżŃ(:-ij y@64 pPł 9 ł'*o*ąŻĆĘŻĘ@ąy.
cjąQjĘfŚdXfłcŃłj!'cjjąj Ę X, aaRi'4**********Ęę f ĘXĄQ'Ę d 21:ę:jigj:g@łgf 7 y ć"cjj 9(yłęó********Ę, ż(j 7 a-9 gĘkcj ń o!?
*ggŚaĘgy@%68 Ecjj(7*******************, **********Q(i Ęjj:ĘgĘ-j jj(8 jjaQĘłdłYę ęę SĘXX 4 aSXX W L z jj.
**cj cjXcj Ę:cjj 3 cj*****.
QĘ?g Śj':**'?y 3 js aj Ęi **"RŻĘ ĘŚ(rĘ fj N li j fj fVcjXQ'ŚĘ!cj y 7'S XĘą@tj. j.
3.
T. poboczna łokciowa dolna(a, colluerdlis ulndris interior).
Tętnica ta odchodzi z dolnego odcinka t. ramiennej nieco powyżej zgięcia łokciowego i przebiega na powierzchni przedniej m. ramiennego, dzieląc się wkrótce na kilka gałęzi.
Jedna z nich--gałąź przednia--zespala się na nim z gałęzią przednią t. wstecznej łokciowej.
Inna, gałąź tylna, przebija przegrodę międzymięśniową przyśrodkową, owija się dokoła kości ramiennej, przechodząc na jej powierzchnię tylną i uchodzi do sieci stawowej łokcia:często powyżej dołu wyrostka łokciowego wytwarza ona silne poprzeczne zespolenie z t. poboczną środkową(ryc.
HO).
Końcowy odcinek t. ramiennej wysyła ku dołowi na mm, zginacze przedramienia t. powierz eh owną fałdu łokciowego(a, plicae cubiti superńcialis?
Według niektórych jest to pozostałość silnej t. powierzchownej przedniej przedramienia(a, antebrdchii superńcialis dn(erior?)wszystkich niższych ssaków.
Odmiany gałęzi t. ramiennej.
W znacznej większości przypadków(758)t. poboczna promieniowa i środkowa uchodzą wspólnym pniem z t. głębokiej ramienia.
W mniejszości(25'%)wspólny pień nie występuje, o czym wspominano wyżej, i w tych przypadkach obie tętnice odchodzą samodzielnie lub wspólnie z t. tylną okalającą ramię, lub też z t. poboczną łokciową górną.
Również pień t. głębokiej ramienia mniej więcej tylko w połowie przypadków odchodzi samodzielnie z t. ramiennej, w drugiej połowie-albo w połączeniu z t. podłopatkową, albo z t. okalającą ramię tylną lub z t. poboczną łokciową górną, lub też wspólnie z paroma z nich.
Odmiany pnia t. ramiennej(ryć, l 36).
Z segmentalnych tętnie wstępujących w zawiązek kończyny górnej zachowuje się tylko szósta tętnica szyjna jako pierwotna t. podoboiczykowa.
Wytwarza ona na ramieniu pierwotną t. ramienną, jak również na przedramieniu jej przedłużenie, późniejszą t. międzykostną przednią.
Pierwotna t. ramienna leży powierzchownie i przebiega do przodu od n. pośrodkowego.
U człowieka ten powierzchowny pień przeważnie zanika(w 75'%)i zastępuje go pień głęboki, biegnący ku tyłowi od n. pośrodkowego:jest to właściwa t. ramienna doprowadzająca krew do przedramienia.
Czasem tylko(w li'%)pień głęboki jest uwsteczniony w mniejszym czy większym stopniu, a zachowuje się t. ramienna powierzchowna, która wtedy zaopatruje kończynę:przeważnie odchodzi ona wówczas z t. ramiennej(na różnej wysokości), rzadziej wyżej, z t. pachowej.
Również oba pnie ramienne mogą być zachowane(w IO'%)i biegną ku dołowi obok siebie:i w tych przypadkach zachodzi duża zmienność zarówno pod względem ich długości, jak i stosunku do nerwów(ryc.
1361.
T. ramienna powierzchowna po stronie prawej zdarza się dwa razy częściej niż po stronie lewej.
Jeżeli na kości ramiennej występuje wyrostek nadk łyk ciowy(processussuprdepicondgloris:t. 0, t. ramienna razem z n. pośrodkowym biegnie ku tyłowi od niego.
Do rzadkich odmian należą te przypadki, w których t. ramienna w pobliżu swego początku dzieli się na dwa ramiona, wkrótce potem znowu łączące się w jeden wspólny pień(wyspa t. ramiennej).
Czasem t. promieniowa i t. łokciowa mogą odchodzić na ramieniu, zarówno od normalnej t. ramiennej, jak i t. ramiennej powierzchownej.
Mogą również rozpoczynać się samodzielnie:wówczas zwykle bardziej powierzchownie biegnąca t. promieniowa odchodzi zazwyczaj z t. ramiennej powierzchownej, bardziej głęboko położona t. łokciowa zaś przeważnie z t. ramiennej(właściwej).
Również, choć znacznie rzadziej, t. międzykostna lub t. pośrodkowa(p. dalej)mogą odchodzić wysoko z t. ramiennej:biegną one wtedy bardziej powierzchownie od niej i do przodu od n. pośrodkowego.
I w tych przypadkach występują więc na ramieniu dwie tętnice z n. pośrodkowym między nimi.
Wysoki podział t. ramiennej.
Wyżej opisane odmiany robią wrażenie przedwczesnego podziału t. ramiennej na tętnice przedramienia.
Mówi się wówczas o "wysokim podziale"t. ramiennej.
Jeżeli t. ramienna powierzchowna jest zachowana, należy mieć ją na uwadze przy podwiązywaniu t. ramiennej.
Natrafia się wówczas wpierw na tętnicę powierzchowną, pod nią leży n. pośrodkowy, głębiej zaś t. ramienna.
Na obecność t. ramiennej powierzchownej nieraz już zewnętrznie wskazuje tętnienie tego naczynia na rozcięgnie m. dwugłowego ra*e*d.


Zespolenia Poniżej odejścia t. głębokiej ramienia t. ramienna może być podwiązana bez niebezeczeństwautracenia kończmy.
T. głęboka ramienia z obu swymi gałęziami końcowymi, poboczną promieniową i t. środkową oraz obie 11, poboczne łokciowe, górna i dolna, szystkie one biorą udział w wytwarzaniu siec i stawowej lok cła(p. dalej), która rzymuje również liczne dopływy wsteczne z przedramienia:prawie zawsze powstaje też ystarcząjące krążenie poboczne, a przypadki martwicy są bardzo rzadkie.
Natomiast krwawieniach w tej okolicy nie wystarcza zaciśnięcie wyłącznie t. ramiennej.
Streszczenie T. ramienna 0, brachialis)jest przedłużeniem t. pachowej.
Rozpoczyna się ona na zegu dolnym m. piersiowego większego i kończy się w dole łokciowym pod rozcięgnemdwugłowego, gdzie dzieli się na swe główne gałęzie końcowe, t. promieniową, łokciową.
Tętnica leży w bruździe przyśrodkowei m. dwugłowego i jest wyczuwalna zdłuż całego ramienia.
Oprócz m. dwugłowego tętnicy towarzyszą dwie żż, ramienne, iczna i przyśrodkowa, ściśle przylegające do niej, głębokie naczynia chłonne oraz pośrodkowy.
Nerw ten spiralnie owjja się dokoła tętnicy:biegnie u góry wzdłuż jej icznego obwodu, krzyżując tętnicę od przodu w Jej części środkowej oraz przechodząc na j stronę przyśrodkową w dolnej części ramienia.
Gałęzie boczne t. ramiennej zaopatrują mięśnie ramienia oraz staw łokciowy:t. głęboka ramienia(a, prońmda brdchii)towarzysząca n. promieniowemu opatruje prostowniki ramienia i kość ramienną(a, nu(ricid humerik Jej gałęzie końcowe:poboczna środkowa(a, collmeralis medidJ i t. poboczna promieniowa, colloterdlis rddidlis)odżywiają sąsiednie mięśnie i gubią się w s i e ci s ław o w ej keta(rete orticulare cubij), która otrzymuje również obfite dopływy z tętnic ręcznych pni tętniczych przedramienią 2)t. poboczna łokciowa górna, collmerdlis ulndris ruperior)towarzyszy n. łokciowemu, biegnąc do tyłu od prze ody międzymięśniowej przyśrodkowei, i podąża również do sieci stawowej łokcia:t. poboczna łokciowa dolna(a, colluerdlis ulnaris interior)rozpoczyna się wyżej zgięcia łokciowego i kończy się również w sieci stawowej.
W przypadkach podwiązania t. ramiennej powyżej jej podziału na obie główne gałęzie ińcowe powyższe zespolenia w obrębie sieci stawowej łokcia wytwarzają obfite i całiwicie wystarczające krążenie poboczne.
Tętnice przedramienia Rozdwojenie t. ramiennej leży zazwyczaj w dole łokciowym nieco miżej szczeliny stawu łokciowego, mniej więcej na poziomie szyjki iści promieniowej.
Obie gałęzie, które powstają z tego podziału, promieniowa(a, rddidis)i t. łokciowa(d, ulndris), zstępują dna i druga po stronie przedniej przedramienia i dochodząc do ręki na j powierzchni dłoniowej łączą się z sobą, wytwarzając dwa łuki lontowe, powierzchowny i głęboki.
W rozwoju osobniczym(ryc, 98)zarówno t. promieniowa, jak i fokowa są z początku słabymi tylko gałęziami.
We wczesnym stadium łaściwym przedłużeniem głównego pnia ramiennego jest t. między istna, którą razem z drugą gałęzią, t. pośrodkową, należy uważać za Ręzie końcowe t. ramiennej.
Dopiero w późniejszym okresie rozwoju rodka obie te tętnice ulegają znacznemu uwstecznieniu, silnie natoiast rozwija się t. promieniowa i t. łokciowa.
Dlatego też z punktu widzenia rozwojowego nie należy mówić o końcowym podziale t. ramiennej na t. promieniową i łokciową.
W celach opisowych jednak podział taki jest usprawiedliwiony.
W przeciwieństwie do stosunków, jakie obserwuje się na goleni, unaczynienie tętnicze przedramienia jest zróżnicowane bardzo nierównomiernie między komorą przednią(zginaczy:t. 1)a tylną(prostowników).
Komora przednia przedramienia, w której biegną oba główne pnie tętnicze(t. promieniowa i łokciowa), jest unaczyniona bardzo obficie:natomiast unaczynienie komory tylnej, znacznie uboższe, zabezpiecza prawie wyłącznie niezbyt silna gałąź t. łokciowej, t. międzykostna tylna.
Większość autorów europejskich jest zdania, że pod względem grubości t. łokciowa jest silniejsza, natomiast u Japończyków, według Adachiego, jest odwrotnie.
Rozdwojenie t. ramiennej.
T. promieniowa i łokciowa "siedzą okrakiem"na brzegu górnym m. nawrotnego obłego:mięsień ten odgrywa dużą rolę w topografii naczyń i nerwów dołu łokciowego(t.
I).
Można ją wyrazić w sposób następujący:t. promieniowa razem z gałęzią powierzchowną n. promieniowego biegnie nad m. nawrotnym obłym, n. po środkowy przechodzi między obu głowami m. nawrotnego obłego(między głową ramienną a głową łokciową), t. łokciowa zaś biegnie pod m. nawrotnym obłym, zdążając ku dołowi.
Tętnica promieniowa T. promieniowa(o, rddidis)jest boczną gałęzią rozdwojenia t. ramiennej:w jej przedłużeniu kieruje się ona na stronę przednią przedramienia.
Początek, przebieg, koniec(ryc, 137 i 1381.
R o z po czyn a się ona w dole łokciowym poniżej linii stawu łokciowego i do przodu od ścięgna m. dwugłowego.
Stąd nieco łukowato biegnie ku dołowi wzdłuż brzegu przyśrodkowego m. ramienna-promieniowego, który jest jej mięśniemtowarzyszącym.
Poniżej wyrostka rylcowatego kości promieniowej tętnica zmienia swój kierunek, zawracając na stronę grzbietową ręki i przechodzi przez dołek promieniowy(tabakierkę anatomiczną:t. IX następnie wnika między podstawy I i li kości śródręcza kierując się na powierzchnię dłoniową ręki, gdzie kończy się w łuku dłoniowym głębokim.
Kierunek.
W przedłużeniu t. ramiennej t. promieniowa, zataczając słaby łuk w kierunku bocznym, biegnie stromo ku dołowi i nieco bocznic.
Ogólny kierunek przebiegu wyznacza linia prosta łącząca środek zgięcia łokciowego ze stroną przyśrodkową wyrostka rylcowatego kości pro*eniowej.
Położenie.
T. promieniowa przebiega w bruździe promieniowej przedramienia(sulcusódidlis dntebrdchii)wzdłuż przyśrodkowego brzegu m. ramienna-promieniowego.
Leży lu ona między tym mięśniem a m. nawrotnym obłym oraz m. zginaczem nadgarstka Dromieniowym.
W przebiegu swym oprócz obu żż, promieniowych oraz głębokich naczyń.


*onnych tętnicy towarzyszy również gałąź powierzchowna n. promieniowego.
Nerw ten gąda się na stronie bocznej górnej części powrózka naczyniowego aż do połowy długości zedramieria, po czym oddala się od naczyń w kierunku promieniowym na stronę ostownlków przedramienia.
M. biceps brachii--.
M. brachialis-.
Tendo m. bicipitis.
M. brachioradialis-.
A, radialis.
Ramus palmarissuperf, a, radialis.
jl.
A, collater, ulnar, im.
Aponeurosis m. bicipitis braćmi.
A, ulnaris.
M. pronator teres.
M.
Texor carpi ulnaris.
A, ulnaris.
re.
137. Tętnice prawego przedramienia.
Widok od przodu.
Warstwa powierzchowna.
T. promieniowa, obie jej żyły towarzyszące, głębokie naczynia chłonne oraz gałąź Wierzchowna n. promieniowego podążają wspólną drogą naczyniowa-nerwo 4 po stronie promieniowej przedramienia:towarzyszy jej m. ramienna-promieniowy T promieniowa le ży powie r z eh ownie, zwłaszcza w części dalszej, od p r z o d u X 838 a Glko powięzią przedramienia oraz skórą:w całym swym przebiegu na zedramieniu jest więc ona z łatwością dostępna, a w swej części dalszej łatwo rczuwalna między ścięgnami mięśni.
Toteż od czasów Galera w tej okolicy właśnie 4 wo Jej tętno.
Tylko w górnej części przed przejściem m. ramienna-promieniowego swe ścięgno brzusiec mięśnia uwypukla się i zachodzi na tętnicę utrudniając Jej OO 8 C 3 WuĆe.
Ku Jrłowi w swej górnej części tętnica spoczywa na przyczepie m. nawrotnego lego, następnie zstępuje ku dołowi na m. zginaczu powierzchownym palców oraz zginaczu długim kciuka i wreszcie na przyczepie m. nawrotnego czworobocznego.
Tętnica(jak również i żż, promieniowe)nigdzie bezpośrednio nie styka się z kością promieniową.
Przedzielająca je warstwa mięśniowa, zwłaszcza u dołu, jest jednak tak cienka, że z łatwością można przycisnąć naczynie do twardego podłoża kostnego i wymacać przebieg fali tętna.
Terdo m. bicipits brachii.
M. brachioradialis.
A, recurrens radialis.
R. superf, n. radiaiis.
A, radialis.
A, interossea am.
M.
Texor pollicis longus.
M.
Texor pollicis longus eó.
-A, collater, ulnar, inf.
, *. recurrens u*ndris.
A, interossea commun.
A, mediana n. ulnaris.
Membrana interossea.
A, ulnaris.
Ryc.
138. Tętnice prawego przedramienia.
Widok od przodu.
Warstwa głęboka.
Na ręku, na poziomie wyrostka rylcowatego kości promieniowej, tętnica zawraca na stronę grzbietową(ryc, 1431, przechodząc pod ścięgnami m. odwodziciela długiego kciuka i m. prostownika krótkiego kciuka.
Na grzbiecie ręki biegnie ona na kości czworobocznej większej przez dołek promieniowy do przestrzeni międzykostnej pierwszej, krzyżując od tyłu ścięgno m. prostownika długiego kciuka.
Tutaj między obiema głowami m. międzykostnego grzbietowego I tętnica kieruje się na stronę dłoniową, gdzie kończy się, jak już wiadomo, przechodząc w łuk dłoniowy głęboki(ryć.
HZ).
Gałęzie.
Niezależnie od licznych gałązek bezimiennych kostna-okos(nowych, mięśniowych, stawowych i skórnych, zaopatrujących kość.


:omieniową, sąsiednie mięśnie, staw promieniowa-nadgarstkowy oraz iórę okolicy przednio-bocznej przedramienia i nadgarstka, t. promie owa oddaje szereg innych gałęzi dążących czy to na ramię, czy na rękę.
ą to:1, 1, wsteczna promieniowa(a, recurrens rodialis:ryc.
134, 1391.
Tętnica ta jest jsilniejszą gałęzią:rozpoczyna się ona w pobliżu początku t. promieniowej i na wracaczu skręca ku górze wzdłuż n. promieniowego.
Rozgałęzia się ona w sąsiednich ięśniach i kończąc się w sieci stawu łokciowego zaopatruje jego torebkę i odpowiednie ęści skóry.
T. wsteczna promieniowa dzieli się na dwie większe gałęzie, przednią i tylną.
G a ł ą z In a przechodzi na stronę tylną stawu i kończy się w sieci stawowej łokcia.
Gałąź zednia biegnie razem z n. promieniowym między m. ramienna-promieniowym n. ramiennym i zespala się z gałęzią t. pobocznej promieniowej.
2.
Gałąź dłoniowa nadgarstka(ramus cdrpclis palmaris).
Jest to cienka gałąź ignąca poprzecznie wzdłuż dolnego brzegu m. nawrotnego czworobocznego bezpośredona kości w kierunku łokciowym:bierze ona udział w wytwarzaniu s i e c i dłoni oejnadgarstka(rete cdrpi pdlmdre:ryc.
HZ).
3.
Gałąź dłoniowa powierzchowna(ramus pdlmaris superńcialis).
Odchodzi ona na złomie wyrostka rylcowatego kości promieniowej i przebiega ku dołowi albo między oknami m. odwodziciela krótkiego kciuka, albo powierzchownie na tym mięsniu, zykryta tylko cienką powięzią kłębu palca 1.
Kończy się ona przechodząc w łuk oniowy powierzchowny(ryc, lei).
4.
Gałąź grzbietowa nadgarstka(ramus ccrpalis dorsalis).
Gałąź ta odchodzi z odtkat, promieniowej położonego na grzbiecie ręki:biegnie ona bezpośrednio na kości ięzadłach w kierunku łokciowym i wspólnie z analogiczną gałęzią t. łokciowej(p. dalej)rtwarza sieć grzbietową nadgarstka(rete cdrpi dorsale:ryc.
140.
5.
T. grzbietowa I śródręcza(a, metacarpalis dorsdis P)odchodzi tuż pod przejściem t. omieniowej przez m. międzykostny grzbietowy I i wkrótce dzieli się na dwie gałęzie, ire jako 11, grzbietowe palców zaopatrują zwrócone do siebie brzegi palca Ikazującego(do paliczka bliższego)i kciuka.
Niewielka gałąź do brzegu promieniowego luka odchodzi przeważnie samodzielnie z t. promieniowej(ryc.
1431.
6.
T. główna kciuka(a, princeps pollieis), zwana też t. dłoniową I śródręczame(dcdrpalis pdlmdris 0, odchodzi z t. promieniowej albo w przejściu między obiema iwami m. międzykostnego grzbietowego 1, albo też zaraz potem.
Dzieli się ona zeważnie na trzy 11, dłoniowe właściwe palców(do, digi(o(es pa(mores opride):dwie z nich rozpoczynają się wspólnym krótkim pniem i biegną na przedniej anie kciuka wzdłuż jego brzegów:trzecia rozpoczyna się albo samodzielnie z t. głównej juka, albo też z t. promieniowej i podąża wzdłuż brzegu promieniowego wskaziciela.
Rąż ta ma nazwę t. promieniowej ws kazicie la(a, rodidlis indicis:ryc.
HZ).
Olmiany.
Stosunki tętnicze przedramienia bardzo często odchylają się od normy:liczne miary mogą się wyprowadzać z odmian tętnic ramienia, których są przedłużeniem, lub*samodzielnie występować na przedramieniu.
Nieraz naczynia, które w bliższej części zedramienia przebiegają nienormalnie, w części dalszej przechodzą w prawidłowe drogi ojcze.
Również w dalszej części przedramienia mogą zdarzać się odmiany, które łwycząj występują dopiero na ręku.
Wszystkie te odmiany tłumaczy historia rozwoju.
fajce przedramienia powstają bowiem z sieci, z których wytwarzają się ostateczne pnie mcze i przekształcenie to z łatwością może przebiegać nieprawidłowo W Wołku tej zmienności, jak już wspomniano, t. ramienna może się rozdwajać wyżeł)oiżei.
Ma to oczywiście znaczenie praktyczne.
Wysoki podział powoduje bowiem często wierzchowny przebieg tętnic.
T. promieniowa, rzadziej łokciowa, może wówczas łebiegać podskórnie, na zewnątrz od powięzi przedramienia.
Nieraz każda z tętnic łelramienia może być silniejsza niż zwykle:wtedy przejmuje ona część obszaru ipatrzenia sąsiednich tętnic, słabiej rozwiniętych.
Jeżeli inne tętnice przedramienia, t. międzykostna, t. pośrodkowa, a nawet t. łokciowa, są silniejsze niż zwykle, t. promieniowa może być bardzo słaba oraz cienka i tętno mierzone na zwykłym miejscu jest albo bardzo słabe, albo zupełnie go się nie wyczuwa.
O wysokim początku t. promieniowej(jak również łokciowej)mowa była wyżej.
Na różnej wysokości t. promieniowa może odchodzić zarówno z t. ramiennej właściwej, jak i z t. ramiennej powierzchownej.
W rzadkich przypadkach t. promieniowa na różnej wysokości wysyła gałąź, która powierzchownie okrąża m. ramienna-promieniowy i na stronie tylnej przedramienia zstępuje ku dołowi na powierzchnię grzbietową ręki.
Jest to tzw. t. promieniowa powierzchowna(a, radialis superńcialis:)lub też t. tylna powierzchowna p r z e d r a m i e n i a(a, cntebrdchii dorsdlis ruperńcialis).
Na przedramieniu biegnie ona razem z gałęzią powierzchowną n. promieniowego.
U niższych ssaków tętnica ta występuje stale i jest silnie rozwinięta:u człowieka i człekokształtnych występuje tylko jako rzadka odmiana i bywa różnej grubości.
Jeżeli jest silna, to t. promieniowa jest bardzo słaba.
T. wsteczna promieniowa w K przypadków nie odchodzi jak zwykle z t. promieniowej, lecz z t. ramiennej.
Wówczas przebiega ona ku tyłowi od ścięgna m. dwugłowego, gdy tymczasem normalnie kieruje się do przodu od niego.
Nieraz zdarzają się dwie 11, wsteczne promieniowe, a wówczas jedna biegnie do przodu, druga do tyłu od ścięgna m. dwugłowego.
Zwykle odchodzą one z t. promieniowej, czasem jednak jedna odchodzić może z t. ramiennej, druga z t. ramiennej powierzchownej.
Gałąź dłoniowa powierzchowna t. promieniowej jest bardzo zmienna:czasem może jej brakować lub może być bardzo słaba:nieraz natomiast jest tak gruba jak właściwe przedłużenie samej t. promieniowej i 11, palcowymi może zaopatrywać oba brzegi kciuka oraz brzeg promieniowy wskaziciela:zasięg jej nigdy nie przekracza palca środkowego.
Czasem odchodzi ona wyżej na przedramieniu i biegnie wówczas obok pnia t. promieniowej.
W tych przypadkach tętno można wyczuwać podwójnie(pu(sus duplea).
Do rzadkich odmian(2, 58)należy nieprawidłowy przebieg t. promieniowej na grzbiecie ręki.
Może się ona dzielić na dwie gałęzie, może zbaczać ze swej normalnej drogi obejmując przyczep m. prostownika promieniowego długiego nadgarstka.
Główny prąd krwi prowadzi jednak prawie zawsze do pierwszej przestrzeni śródręcza.
Tętnica łokciowa T. łokciowa(a, ulndris)jest gałęzią przyśrodkową rozdwojenia t. ramiennej.
Początek, przebieg, koniec.
Rozpoczyna się ona w dole łokciowym do przodu od ścięgna m. dwugłowego, odchodząc pod ostrym kątem od pnia ramienna-promieniowego:stąd kieruje się ona skośnie przyśrodkowoi ku dołowi, położona głęboko między powierzchowną a głęboką warstwą zginaczy przedramienia.
Po dojściu do kości łokciowej, mniej więcej na granicy górnej i środkowej trzeciej części przedramienia, przybiera ona pionowy kierunek ku dołowi, staje się coraz bardziej powierzchowna i biegnie teraz wzdłuż brzegu przednio-promieniowego m. zginacza łokciowego nadgarstka, swego mięśnia towarzyszącego.
Na nadgarstek tętnica wstępuje po stronie promieniowej kości grochowatej i poniżej niej przechodzi w powierzchowny łuk dłoniowy.
Niektórzy autorzy część bliższą t. łokciowej zawartą między jej początkiem a miejscem odejścia t. międzykostnej wspólnej nazywają t. łokciowa-międzykostną.
Ten Fakt widzenia jest zgodny z rozwojem naczyń, ponieważ, jak już wspomniano, 1 międzykostna stanowi pierwotne naczynie osiowe przedramienia.
T. łokciowa byłaby zatem gałęzią boczną pnia międzykostnego.
Kierunek I podział.
W przebiegu t. łokciowej można odróżnić trzy odcinki:na przedramieniu dwa, górny i dolny, oraz jeden na nadgarstku.
Część górna odcinka przedramiennego jest krótka(około 3-4 cm), położona głęboko i trudno dostępna:tę część.


dwiązywać należy tylko w wyjątkowych przypadkach.
Biegnie ona skośnie od ęzątku naczynia do odejścia t. międzykostnej wspólnej.
Część dolna odcinka przedniennegotętnicy przebiega analogicznie do t. promieniowej:leży ona w bruździe:eiowej przedramienia, zstępując prawie pionowo ku dołowi i coraz bardziej powierz swnie.
Zajmuje ona dolne%, przedramienia i razem z n. łokciowym układa się wzdłuż iegu przednio-promieniowego m. zginacza łokciowego nadgarstka:jest tu ona łatwo gępna i w razie potrzeby zazwyczaj w tej części jest podwiązywana.
Kierunek jej iebiegu wyznacza linia orientacyjna biegnąca z podstawy nadkłykcia przyśrodkowego ici ramiennej do brzegu promieniowego kości grochowatej.
A, collateralis rad, r. am.
A, recurrens rad, r. ant.
A, radialis.
więzadła poprzecznego nadgarstka.
A, collateralis uln, sup.
A, collateralis uln, im. r. post.
A, collateralis uln, im. r. ant.
8, recurrens uln, r. post.
A, recurrens uln, r. am.
*, in*erossea recurrensA, interossea comm.
A, interossea ant.
, ulnaris A, mediana.
Byc.
139. Sieć stawowa prawego łokcia.
Widok od przodu.
Schemat.
Część nadgarstkowa tętnicy w przedłużeniu poprzedniej leży do przodu od troczka naczy?(t.
I), po czym kończy się w powierzchownym łuku dłoniowjmWłożenleW górnej trzeciej części przedramienia(odcinek skośny)ku ł o w i Ięlnica przylega z początku do ścięgna końcowego m. ramiennego, następnie do ibei podściółki m. zginacza głębokiego palców:d o p r z o d u tętnica krzyżuje powierz Jwną warstwę zginaczy:mm, nawrotny obły, zginacz promieniowy nadgarstka, dłonio 4 N@ioraz zginacz powierzchowny palców.
Tutaj razem z obu żyłami i n. pośrodkowymnica przechodzi pod łukiem ścięgnistym m. zginacza powierzchownego palców, układa się między nim a zginaczem głębokim.
W odcinku skośnym, tak samo jak wzdłuż całego przebiegu t. łokciowej towarzyszą obie żż, łokciowe oraz głębokie naczynia chłonne.
N. pośrodkowy układa się z początku po stronie łokciowej tętnicy, następnie biegnie między obu głowami m. nawrotnego obłego, krzyżując tętnicę od przodu i wreszcie przechodzi na jej stronę promieniową.
W dolnych 3, p rz e dramie ni a(odcinek pionowy), kierując się stromo ku dołowi, tętnica biegnie wzdłuż m. zginacza łokciowego nadgarstka, który Jej towarzyszy aż do przyczepo wzdłuż swego brzegu przednio-promieniowego.
Po stronie promieniowej tętnica graniczy z m. zginaczem powierzchownym palców.
W przeciwieństwie do t. promieniowej t. łokciowa leży głębiej, do przodu nie graniczy ona bezpośrednio.
A, collateraiis uln, sup.
A, collateralis uln, im. r. post.
Epicond, med.
A, recurrens uln, r. post.
A, profunda brachii.
A, collateralis media.
A, collareralis rad, r. ant.
A, collateralls rad, r. post.
Fpicond, lat.
-A, recurrens rad, r. post.
e e-A, interossea recurrens.
, e.
A, interossea post.
Ryc.
140. Sieć stawowa prawego łokcia.
Widok od tyłu.
Schemat.
z powięzią przedramienia, lecz prawie w całym swym przebiegu przykrywa ją brzusiec, a następnie ścięgno m. zginacza łokciowego nadgarstka.
Dopiero bezpośrednio nad nadgarstkiem tętnica wysuwa się spod ścięgna przykryta powięzią przedramienia.
Część początkowa tego odcinka jest w zasadzie niedostępna:im bardziej ku dołowi, tym dostęp jest dogodniejszy.
K u 1 y ł o w i odcinek pionowy tętnicy, tak jak odcinek skośny, spoczywa na m. zginaczu głębokim palców:dopiero u dołu, kiedy mięsień ten staje się ścięgnisty-na m. nawrotnym czworobocznym.
Powyższa podściółka mięśniowa zapobiega uszkodzeniu tętnicy w złamaniach kości.
W odcinku pionowym oprócz obu żż, łokciowych i głębokich naczyń chłonnych tętnicy towarzyszy również n. łokciowy biegnący wzdłuż obwodu łokciowego powrózka naczyniowego.
Wyżej n. łokciowy układa się w bruździe n. łokciowego na tylnej stronie nadkłykcia.


zyśrodkowego kości ramiennej, następnie przenika między obu głowami m. zginacza rejowego nadgarstka, po czym dopiero dołącza się do łokciowego powrózka naczyniowe.
W kierunku promieniowym w pewnej odległości od t. łokciowej razem z t. pośrodkowąjenie n. pośrodkowy, położony mniej więcej w osi przedramienia w rowku między zginaczem długim kciuka a m. zginaczem głębokim palców.
Jak z powyższego wynika, drogą naczyniowa-nerwową strony łokciowej redramienia w bruździe łokciowej biegną:t. łokciowa, obie żyły towarzyszące, głębokie czynią chłonne oraz n. łokciowy.
W odcinku nadgarstkowym razem z gałęzią dłoniową n. łokciowego tętnica ignie wzdłuż promieniowej strony kości grochowatej, przykryta powięzią przedramię g następnie kieruje się do przodu od troczka zginaczy między nim a m. dłoniowym nkim i kończy się przechodząc w powierzchowny łuk dłoniowy(ryć, lśl).
Gałęzie.
Niezależnie od licznych gałązek bezimiennych kostna-okostwych, mięśniowych i skórnych, odżywiających kość łokciową, sąsiedemięśnie oraz skórę przednio-przyśrodkowej strony przedramienia ęki, t. łokciowa oddaje szereg gałęzi zarówno na ramię, jak i na rękę.
1.
T. wsteczna łokciowa(a, recurrens ulnaris).
Krótki pień tętniczy odchodzi z części:zątkowej t. łokciowej, kieruje się wstecznie ku górze i dzieli się na dwie gałęzie, jednią i tylną, które często odchodzą samodzielnie.
Większość autorów jest zdania, że*ąż tylna jest grubsza od przedniej.
Gałą z p r z e dnia(rdmus dn(mor)biegnie w stronę łokciową i ku górze między m. niemym a m. nawrotnym obłym i łączy się z gałęzią przednią t. pobocznej łokciowej I?
G a tą z 1 y I na(ramus postrior)pod m. zginaczem powierzchownym palców kieruje ku górze na stronę tylną nadkłykcia przyśrodkowego, przechodząc między obu wami zginacza łokciowego nadgarstka do bruzdy n. łokciowego.
Oddaje ona gałązki do ęśni, nerwu oraz stawu i zespala się z sąsiednimi tętniczkami, zwłaszcza z gałęzią tylną iobocznej łokciowej dolnej, biorąc udział w wytwarzaniu sieci stawowej łokcia dalej).
t.
Gałąź dłoniowa nadgarstka(rdmus carpdlis palmdris).
Naczynie to występuje*eważnie podwójnie, w postaci cienkich gałęzi biegnących w kierunku promieniowym kości w pobliżu dolnego brzegu m. nawrotnego czworobocznego oraz stawów nadgarstbiorąone udział w utworzeniu sieci dłoniowej nadgarstka(ryć.
HZ).
i.
Gałąź dłoniowa głęboka(ramus palmdris prqfmdus).
Gałąź ta jest przeważnie aiczką słabą:z t. łokciowej odchodzi ona w pobliżu kości grochowatei i razem z gałęzią boką n. łokciowego kieruje się w głąb między początki mięśni kłębu miałego palca.
golnie z t. promieniową wytwarza ona głęboki łuk dłoniowy.
Na kłębie małego palca łaje gałęzie mięśniowe.
ł Gałąź grzbietowa nadgarstka(rumus cdrpolis dorsdlis).
Jest to silniejsze naczyń pojedyncze albo parę małych gałęzi, które na wysokości nadgarstka biegną dokoła kości stronę grzbietową ręki i dochodzą do sieci grzbietowej nadgarstka.
i T międzykostna wspólna(o, interossed communis).
Odchodzi ona nieco poniżej ystecznej łokciowej między m. zginaczem głębokim palców a m. zginaczem długim oka i przeważnie od razu rozdwaja się na t. międzykostną tylną i przednią(ryc, l 38).
I T międzykostna tylna(a, interosseq posterior).
Tętnica ta przenika przez@r w górnej części błony międzykostnej(poniżej struny skośnej)na stronę tylną i razem łęzią głęboką n. promieniowego biegnie ku dołowi między powierzchownymi i głęboki prostownikami.
Licznymi gałązkami zaopatruje je, jak również skórę, i jako słaba 4 zka zstępuje na nadgarstek i kończy się w sieci grzbietowej nadgarstka.
śaraz po przejściu między obiema kośćmi przedramienia t. międzykostna tylna oddaje Blędzykostną wsteczną(a, interossed recurrens), która przenika przez odwracacz i przykryta mięsniem łokciowym kieruje się ku górze między wyrostkiem ciowym a nadkłykciem bocznym.
Zaopatruje ona sąsiednie mięśnie oraz skórę i łączy z gałązkami sieci stawowej łokcia, a zwłaszcza t. poboczną środkową(ryc.
IAO).
2.
T. międzykostna przednia(a, mtrossed dnterior).
Tętnica ta biegnie ku dołowi bezpośrednio na powierzchni przedniej błony międzykostnej razem z n. międzykostnym przednim, przykryta przylegającymi brzegami m. zginacza głębokiego palców i m. zginacza długiego kciuka:zaopatruje ona mięśnie strony przedniej i wysyła szereg gałązek przez błonę do mięśni strony tylnej:poza tym oddaje ona naczynia odżywcze do kości promieniowej i łokciowej.
Na górnym brzegu m. nawrotnego czworobocznego przechodzi przez błonę na jej stronę tylną i biegnie na niej ku dołowi do sieci grzbietowej nadgarstka.
Niewielka gałąź pozostaje po stronie przedniej i przyczynia się do zaopatrzenia sieci dłoniowej nadgarstka.
T. towarzyszą c a n. p ośrodkowemu(a, comitns n. mediant).
Z t. międzykostnej przedniej(ryc, 1381, czasem z międzykostnej wspólnej, lub nawet z t. łokciowej, odchodzi cienka, różnej długości t. towarzysząca n. pośrodkowemu.
Biegnie ona ku dołowi wpierw wzdłuż łokciowego brzegu n. pośrodkowego, następnie do przodu od nerwu:jest to tętniczka towarzysząca n. pośrodkowemu.
Często jest ona tylko małą gałęzią mięśniową dla m. zginacza powierzchownego palców:czasem jednak razem z nerwem może zstępować na dłoń i łączyć się z powierzchownym łukiem dłoniowym(R-l 5%).
Nieraz t. pośrodkowa jest znacznej grubości(F-8%wg Adachiego)i może zastępować gałęzie t. łokciowej i promieniowej.
Odmiany.
O wysokim początku t. łokciowej mowa była poprzednio.
W przypadkach tych tętnica biegnie powierzchownie do przodu od zginaczy rozpoczynających się na nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej.
Przeważnie jest ona wówczas przykryta powięzią przedramienia, czasem jednak leży podskórnie i w całym swym przebiegu zachowuje położenie powierzchowne, lub też dopiero później wnika pod powięź i w dalszym odcinku przybiera położenie zwykłej t. łokciowej.
W prawidłowym przebiegu między t. łokciową a n. pośrodkowym wnika głowa łokciowa m. nawrotnego obłego.
Często jednak tętnica i nerw biegną wspólnie albo pod, albo nad tą głową.
T. międzykostna przednia może być podwójna:oba naczynia mogą się też ponownie łączyć w dalszym przebiegu, tworząc podłużną "wyspę".
Jeżeli t. międzykostna przednia(lub t. pośrodkowa)jest silnie rozwinięta, aby zatamować krew w zranieniach dłoni nie wystarcza podwiązanie t. łokciowej i promieniowej.
Wtedy zachodzi nieraz konieczność podwiązania pozostałych dopływów łuków dłoniowych.
T, międzykostna wsteczna, która zazwyczaj odchodzi od t. międzykostnej tylnej, czasem może rozpoczynać się na t. międzykostnej wspólnej, lub nawet t. ramiennej.
Niezbyt rzadko brak jest wspólnego pnia t. międzykostnej wspólnej i obie jej gałęzie rozpoczynają się samodzielnie.
Zespolenia Ku dołowi od stawu łokciowego zaopatrzenie naczyniowe kończyny górnej zasadniczo się przekształca.
Zamiast jednolitego głównego pnia t. ramiennej biegną cztery różne naczynia:t. promieniowa, t. łokciowa, t. międzykostna przednia i t. międzykostna tylna, florę zstępują aż na nadgarstek oraz częściowo na śródręcze.
Tętnice te obficie się zespalają zarówno z sobą, jak i z tętnicami ramienia oraz ręki, a zwłaszcza dłoni, w wyniku czego w uszkodzeniu jednego, a nawet paru pni przedramienia(jeśli tylko oba główne pnie, 4 promieniowa i łokciowa, nie są równocześnie uszkodzone)w zasadzie nie zagraża obumarcie.
Połączenia tętnic przedramienia występują:1)między sobą za pośrednictwem licznych gałęzimięśniowych wszystkich czterech naczyń oraz sieci nałga rstk a d fonio w ej i grzbietowej:2)z t. ramienną przez układ tętnic wstecznych z jednej strony i tętnic Pobocznych z drugiej, wytwarzających sie ć staw ow ą ł ok ci a:3)z tętnicami ręki za pośrednictwem łuków dłoniowych, powierzchownego i głębokiego.
Zespolenia te zostaną omówione poniżej.


Sieć stawowa łokcia Podpowięziowe naczynia okolicy łokciowej dokoła nadkłykci kości ramiennej, wyrosła łokciowego kości łokciowej oraz torebki stawu łokciowego wytwarzają obszerną sieć ławową łokcia(reje dr(iculare cubij).
W całym obszarze działania tych łańcuchów espoleniowych t. ramienna może być podwiązana:w krwawieniach w tym obszarze nie ąstarcza jednak miejscowy ucisk tylko t. ramiennej.
Sieć ta jest znacznie silniej ozwmięta po stronie tylnej'niż przedniej.
Na stronie tylnej położona jest dwuwarstwowa, zęściowo bardziej powierzchownie na wyrostku łokciowym i ścięgnie m. trójgłowego, zęściowo głębiej między tym ścięgnem, kością ramienną a stawem łokciowym(ryć.
139 l 4 T.
Sieć stawową łokcia tworzą zstępując wszystkie tętnice poboczne ramienia oraz zstępując wszystkie tętnice wsteczne przedramienia.
Tętnice poboczne zstępujące:Na stronie przedniej:1.
Gałąź przednia t. pobocznej promieniowej(a, colluerdlis rddidlis, romus anterior).
2.
Gałąź przednia t. pobocznej łokciowej dolnej(a, collaterdlis ulnoris interior, rdmusrterior).
Na stronie tylnej:1.
Gałąź tylna t. pobocznej promieniowej(a, collateralis rddidlis, ramus posterior).
2.
T. poboczna środkowa(a, collcteralis media).
3.
T. poboczna łokciowa górna(a, colluerdlis ulndris ruperior).
4.
Gałąź tylna t. pobocznej łokciowej dolnej(a, colluerdlis ulnaris interior, rdmusosterior).
Tętnice wsteczne:Na stronie przedniej:1.
Gałąź przednia t. wstecznej promieniowej(a, recurrens radidlis, rdmus anterior).
2.
Gałąź przednia t. wstecznej łokciowej(a, recurrens ulndris, ramus anterior).
Na stronie tylnej:1.
Gałąź tylna t. wstecznej promieniowej(a, recurrens rddiolis, remis posterior).
2.
T. międzykostna wsteczna(a, interossea recurrens).
3.
Gałąź tylna t. wstecznej łokciowej(a, recurrens ulnaris, rdmus posterior).
Żyły podpowięziowe i naczynia chłonne towarzyszą tętnicom sieci.
Streszczenie Na wysokości stawu łokciowego t. ramienna rozdwaja się na swe główne gałęzie, promieniową i t. łokciową.
Z obu tych naczyń t. promieniowa leży bardziej powierzhownie.
T. promieniowa(a, rudiclis)biegnie w bruździe promieniowej przedramienia iiędzy m. nawrotnym obłym a m. ramienna-promieniowym, który jej towarzyszy wzdłuż Bego przedramienia.
Ku dołowi tętnica leży coraz bardziej powierzchownie, przykryta dko skórą oraz powięzią, i u samego dołu lekarz wyczuwa jej tętno.
Na wysokości stawu ramieniowa-nadgarstkowego t. promieniowa zawraca na grzbiet ręki do dołka promieiowego(tabakierki anatomicznej), wreszcie przenika przez przestrzeń międzykostną uędzy obu pierwszymi kośćmi śródręcza i kończy się w łuku dłoniowym głębokim.
T. ł o k c i o w a(a, ulndris)linią łukowatą kieruje się na stronę łokciową przedramienia, Izie leży między powierzchownymi a głębokimi zginaczami:następnie w bruździe ikciowej biegnie stromo ku dołowi w towarzystwie n. łokciowego oraz m. zginacza fletowego nadgarstka.
Promieniowa od kości grochowatej zstępuje na dłoń przykryta)dłoniowym krótkim i kończy się w łuku dłoniowym powierzchownym.
T promieniowa i t. łokciowa, oprócz gałęzi zaopatrujących całą mięśniówkę i szkielet rzedramienia, oddają tętnice wsteczne(ad, recurrentes)do sieci stawowej łokcia etc drticulare cubiti), drobniejsze gałęzie do dłoniowej i grzbietowej sieci nadgarstka(rete.
'często zwana siecią wyrostka łokciowego(rete olecraniĘ.
empi pclmdre et dorsdle)oraz gałęzie do łuków dłoniowych.
Z t. promieniowej odchodzi gałąź powierzchowna do łuku dłoniowego powierzchownego(drcus pdlmaris superńciolis), z t. łokciowej--gałąź głęboka do łuku dłoniowego głębokiego(arena palmdrisprqfndus).
Z bliższego odcinka t. łokciowej odchodzi poza tym krótka t. międzykostna wspólna(d, mterossed communis)dzieląca się na t. międzykostną przednią i tylną:pierwsza z nich oddaje t. pośrodkową(o, medidndJ, druga t. międzykostną wsteczną to, interosseo recurrens).
Tętnice ręki Do tętnic ręki zalicza się naczynia, które leżą poniżej linii stawowej promieniowa-nadgarstkowej:zaopatrują ją głównie zespolenia łączące na ręku t. promieniową z t. łokciową i które wytwarzają dwie słabsze sieci nadgarstka, grzbietową i dłoniową, oraz dwa silniejsze łuki dłoniowe, powierzchowny i głęboki.
Tt, międzykostne, przednia i tylna, oraz t. pośrodkowa biorą również udział w odżywianiu ręki, ale w znacznie mniejszym stopniu:czasem tylko mogą one być silnie rozwinięte i wówczas silnie wzmacniają sieci i łuki zespoleniowe.
W skład tętnic ręki wchodzą więc:1)odcinki końcowe t. promieniowej i łokciowej, które zostały omówione poprzednio, 2)sieć nadgarstka grzbietowa i dłoniowa oraz 3)tętniczy łuk dłoniowy powierzchowny oraz głęboki i ich gałęzie.
Tętnicze sie ci nadgarstka zaopatrują kości i stawy nadgarstka.
Sieć dłoniowa jest przeważnie słabsza od grzbietowej.
Sieć grzbietowa nadgarstka Sieć grzbietowa nadgarstka(rete cdrpi dorsole), jak nazwa wskazuje, położona jest na powierzchni grzbietowej nadgarstka i tworzy dwie warstwy:bardziej powierzchowną zbudowaną z delikatniejszych tętniczek położonych na troczku prostowników(retinaculumeatensorumP, oraz głębszą, położoną bezpośrednio na więzadłach i kościach nadgarstka(ryć, l 43).
Do utworzenia sieci grzbietowi nadgarstka przyczyniają się:1.
Gałąź grzbietowa nadgarstka t. promieniowej(ramus carpalis dorsalis a, ndialis).
2.
Gałąź grzbietowa nadgarstka t. łokciowej(ramua cdrpalis dorsdlis a, ulnoris).
3.
Gałąź końcowa t. międzykostnej tylnej.
4.
Gałąź końcowa t. międzykostnej przedniej.
Z głębokiej części sieci odchodzą 11, grabie to we śró dręcz a(od, metacdrpalesdorsales)11.
Ul oraz W, które biegną ku dołowi na m. międzykostnym grzbietowym 11, IT i IV i na wysokości głów kości śródręcza rozdwajają się na 11, grzbietowe palców(da, digitcles dorsales)dla zwróconych do siebie brzegów U do V palca.
Są to naczynia krótkie i przeważnie kończą się na bliższych paliczkach palców.
Brzeg łokciowy małego palca zaopatruje naczynko odchodzące bezpośrednio z sieci.
Zwrócone do siebie brzegi I i U palca po stronie grzbietowej odżywia t. grzbietowa I śród r ęcz a, o czym wspominano wyżej.
Do tętnic grzbietowych śródręcza uchodzą gałęzie przeszywaj ące(remi peĘfordntes)11, dłoniowych śródręcza.
na więzadle grzbietowym nadgarstka(ligamentum carpi dorsd(ej.


Sieć dłoniowa nadgarstka Sieć dłoniowa nadgarstka(rete carpi pclmdre)leży bezpośrednio na powierzchni niowei stawów nadgarstka(ryć.
HZ).
W utworzeniu Jej biorą udział:1.
Gałąź końcowa t. międzykostnej przedniej(w słabym stopniu).
2.
Gałąź dłoniowa nadgarstka t. promieniowej(ramus carpdlis pdlmcris a, radialis).
4.
Gałąź dłoniowa nadgarstka t. łokciowej(rdmur cdrpdlis pdlmaris c, ulnms).
4.
Gałęzie wsteczne łuku dłoniowego głębokiego.
Łuk dłoniowy powierzchowny Łuk dłoniowy powierzchowny(mus pdlmdris superńcialis)leży pod zcięgnem dłoniowym ręki na ścięgnach m. zginacza powierzchownego.
M.
Tlexor dig, superńc.
A, radialis.
faseta antebrachii 8(retnaculum Iexorum.
Arcus palmar.
supedic.
BRamuspalmar, supenic, a, radiat.
Aa, metacarpałes palnar, l+4 M.
łóy-eó a eó.
A, ulnaris.
M.
Texor carpi ulna ds.
Ramus palmar, prof. a, ulnaris.
Aa, digit, palmar.
c*m mu nes.
Aa, digit, palmar, pfOpOdB.
PI TęNce prawej dłoni, warstwa powierzchowna.
Łuk dłoniowy powierzchowny.
Usunięto rozcięgno dłoniowe.
palców, wypukłością zwrócony ku palcom.
Powstaje on głównie z końcowego odcinka t. lok ci o we j, która często łączy się z cienką gałęzią dłoniową powierzchowną t. promieniowej(ryc.
HI).
Przebieg i położenie.
Po wyjściu spod powięzi przedramienia odcinek końcowy t. łokciowej leży na wyniosłości łokciowej nadgarstka, powierzchownie w stosunku do troczka zginaczy.
Na szeregu bliższym kości nadgarstka tętnica łokciowa leży po stronie promieniowej kości grochowatei, a po swej stronie łokciowej, jak na przedramieniu, towarzyszy jej n. łokciowy, lub jego gałąź dłoniowa.
Po oddaniu gałęzi głębokiej t. łokciowa zstępuje na haczyk kości haczykowatej szeregu dalszego kości nadgarstka oddzielona od niego podściółką mięśniową początku krótkiego m. zginacza palca małego.
Prawie w połowie długości kości śródręcza odcinek końcowy t. łokciowej skręca w kierunku kłębu kciuka i u jego podstawy łączy się z gałęzią dłoniową powierzchowną t. promieniowej.
Promieniowa połowa łuku przecina głębiej leżące nn, dłoniowe wspólne palców n. pośrodkowego.
Gałąź łącząca n. pośrodkowy z n. łokciowym towarzyszy części łokciowej łuku.
Po stronie łokciowej łuk jest przykryty z początku włóknami poprzecznymi m. dłoniowego krótkiego, pośrodku rozcięgnem dłoniowym, po stronie promieniowej często powierzchownymi pokładami mięśniówki kciuka.
Ł-okciowa odnoga łuku pokrywa się prawie z bruzdą skórną Ul palca(lince digiti W:t.
T.
Gałęzie.
Oprócz drobnych i krótkich gałęzi, które łuk dłoniowy powierzchowny wysyła do skóry i tkanki łącznej podskórnej dłoni, ze swej zewnętrznej wypukłej strony oddaje on trzy silne 11, dłoniowe w s p óln e p a I c ów(od, digitcles pa(mores communes).
Przebiegają one między ścięgnami długich zginaczy na li-IV mięśniu glistowatymaż do stawów śródręczno-paliczkowych i rozdwajają się tu w tkance tłuszczowej wzgórków(monticuli:t. 1)na 11, dłoniowe właściwe p ale ów(ad, digitdles po(mores propride)dla zwróconych do siebie brzegów dłoniowych li-V palca.
Gałąź dla łokciowego brzegu palca małego odchodzi albo bezpośrednio z t. łokciowej, albo z jej gałęzi dłoniowej głębokiej.
Do 11, dłoniowych wspólnych palców uchodzą 11, dłoniowe śródręcza U do IV.
Tt, dłoniowe właściwe palców zaopatrują powierzchnię dłoniową, jak również począwszy od pierwszych stawów międzypaliczkowych powierzchnię grzbietową palców.
Łuk dłoniowy głęboki Łuk dłoniowy głęboki(arcus pclmdris prqńmdus)odwrotnie niż łuk powierzchowny utworzony jest przez odcinek końcowy t. p r o m i eniowejisłabą gałąź dłoniową głęboką t. łokciowej.
Zaopatruje go więc głównie t. promieniowa.
Wykształcenie głębokiego łuku dłoniowego i jego gałęzi jest we wzajemnym uzupełniającym stosunku do wykształcenia łuku powierzchownego i wskutek tego łuk ten jest również bardzo zmienny.
Leży on na podstawach(końcach bliższych)kości śródręcza i mięsniach międzykostnych, przykryty ścięgnami zginaczy i przywodzicielem kciuka.
Rozpoczyna się on u bliższego końca pierwszej przestrzeni międzykostnej i kończy w czwartej, gdzie łączy się z gałęzią dłoniową głęboką t. łokciowej.
Przebieg i położenie.
Gałąź dłoniowa głęboka t. łokciowej u nasady kłębu palca małego wnika w głąb mię 4 z 3 początki m. odwodziciela i m. zginacza palca małego, .


gąuje następnie haczyk kości haczykowatej i położona na podstawach kości śródręczaęea w kierunku promieniowym, biegnąc naprzeciw końcowego odcinka t. promienia.
Gik głęboki jest szerszy od powierzchownego, podstawą sięgając od końca bliższego sści śródręcza do haczyka kości haczykowatej włącznie.
Jest on poza tym bardziej płaski niego i mniej nisko zstępuje ku dołowi, dochodząc tylko do podstaw kości śródręcza.
w punkt szczytowy, najniższy, leży na podstawie Ul kości śródręcza i pokrywa się mniej ycej ze środkiem skórnej bruzdy przeciwstawnej kciuka(linea opponens pollicis:t.
T. kowi głębokiemu towarzyszy gałąź głęboka n. łokciowego.
A, radialisRamus carpalispałmar.
a, radial.
Ramus palmar, suped, a, radial.
Rete carpi palmare-Arcus palmar.
, prof A, princeps pollicis, (metacarp, palm.
II.
A, radialis indicis.
A, interóssea ant.
A, ulnarisRamus carpalisdorsalis a, ulnarisRamus carpalispalmar, a, ulnar.
Ramus palmaris p(ot, a, ginął.
M.
Texor dig.
minimi brewsRami pedorantesAa, metacarpales palmar, ll-W.
Aa, digit, palmar.
communes.
Aa, digit, palmar, pfOpfł d 8.
Ryć.
142. Tętnice prawej dłoni, warstwa głęboka.
Ł-uk dłoniowy głęboki.
żałęzie.
Głęboki łuk dłoniowy na swej wewnętrznej wklęsłej stronie syta ku górze kilka drobnych gałązek do sieci dłoniowej 4 gar s tka.
Na stronie zewnętrznej odchodzą trzy 11, dł o ni o w ei d r ę c z a(ad, metacarpdles pclmaresk 11.
Ul i IV, które przebiegają mm, międzykostnych.
(pobliżu swego początku oddają one po jednej gałęzi przeszywaj ącej(ramuswdnO, która przez mm, międzykostne dochodzi do odpowiedniej t. grzbietowej lręcza.
Tt, dłoniowe śródręcza biegną w kierunku dalszym i na wzgórkach(monticuli)ów łączą się z odpowiednimi 11, dłoniowymi wspólnymi palców Tętnice grzbietu ręki.
t. grzbietowej śródręcza(a, metacdrpalis dorsdlis), odchodzących z sieci grzbietowej nadgarstka i biegnących na odpowiednich mm, międzykostnych grzbietowych, oraz z t. grzbietowej I śródręc za(a, metdcarpalisdorsalis I), gałęzi t. promieniowej, zaopatrującej kciuk oraz stronę promieniową wskaziciela(ryc, l 43).
Odmiany Tętnice ręki wykazują dużą zmienność pod względem ukształtowania i stopnia rozwoju(ryc, l 4 Q.
Łuk dłoniowy powierzchowny występuje w postaci trzech zasadniczych typów(Adachi 19281.
Najczęściej zdarza się 1 y p ł o k c i o w y Ogpus ulnaris:60%3.
W typie.
Proc. styloideus wnae.
Retinaculume*e nsorumRete carpi dorsalepars superf, er profunda.
Rami pertorantes-.
Aa, meracarpalesdorsales 11-8.
j%:sęy 4 A, interossea ant.
(gałąź końcowa)*, e*ensor 1 pollicis brewsI i.
A, radialisRamus carpatsdorsa lis M. extensorpollicis longus-A, metacarpalis dorsalis I.
-Aa, digirales dorsd*es.
Sp alfę holzu.


m nie ma połączenia między t. łokciową a gałęzią dłoniową powierzchowną t. promienioj, która wówczas jest bardzo słaba.
W Goje łokciowym obszar zaopatrzenia t. łokciowej iże obejmować, choć rzadko, nawet wszystkie patce.
Następnym pod względem zebności jest typ p r o mieni o w o-łokci o wy Ogpus rddioulnaris:32%), w którym równo t. łokciowa.
Jak i gałąź dłoniowa powierzchowna t. promieniowej biorą udział zaopatrzeniu palców.
Najmniej liczny jest typ po śr od k owo-lok c i o wy(tgpusdianoulnaris:?
Występuje on wtedy, gdy tętnica towarzysząca n. pośrodkowemu 1 silnie rozwinięta i zastępuje gałąź t. promieniowej:wspólnie z t. łokciową obejmuje ona iwczas zaopatrzenie palców.
Również i ten typ jest bardzo zmienny.
Oba naczynia mogą z sobą łączyć, wytwarzając domknięty łuk tętniczy, a mogą też nie łączyć się z sobą ezpośrednio oddawać gałęzie do palców.
Jeżeli tętnica towarzysząca n. pośrodkowemu bezpośrednio przechodzi tętnice palców, to najczęściej jest to t. dłoniowa wspólna palca T.
Podobnie jak gałąź miowa powierzchowna t. promieniowej w stronę łokciową nie przekracza ona nigdy lca środkowego.
Typ łokćowy(aoesy.
A, radialis---A, comitans--. . n. me*iani.
Bp pronłieniowo-łokciowy(3 ą 4.
-A, ulnaris.
Typ pośrodłowo-łokciowy(88 ś).
84 Odmiany łuku dłoniowego powierzchownego.
Schemat wzorowany na Ada.
Ponieważ t. łokciowa przeważnie nie sięga daleko w kierunku promieniowym, a gałąź dłoniowa powierzchowna t. promieniowej tylko w%-przypadków bierze udział w zaopatrzeniu palców, więc promieniową połowę ręki przeważnie zaopatrują nie powierzchowne naczynia dłoni(ramus pdlmdris superńcialis a, radidlis, c, comitmsn, mediant), lecz głównie 11, dłoniowe śródręcza łuku głębokiego oraz 11, grzbietowe śródręcza.
Tętnice połowy łokciowej ręki pochodzą natomiast głównie z t. łokciowej i tylko wyjątkowo z 11, dłoniowych śródręcza.
P o to z e nie łuku głęb o kiego w stosunku do gałęzi głębokiej n. łokciowego jest bardzo zmienne.
Łuk może przebiegać po stronie grzbietowej nerwu(ku tyłowi od nerwu)albo po stronie dłoniowej(do przodu od nerwu), albo też-najrzadziej-może wytwarzać pierścień tętniczy, przez który przenika pień nerwu lub jego gałęzie.
Jeżeli jeden z łuków dłoniowych jest uwsteczniony, zaopatrzenie tętnicze dłoni i palców może być uzupełnione 11, grzbietowymi śródręcza.
Tętnice palców Każdy palec zaopatrują cztery tętnice przebiegające na brzegach bocznych palców:po dwie na stronie zginaczy i po dwie na stronie prostowników(ryć.
1451.
Tętnice palców pochodzące z grzbietu ręki są o wiele słabsze od tętnic pochodzących z dłoni.
Jak zaznaczono poprzednio, 11, gr z b i e to we p a I c o w(da, digitles dorsoles), gałęzie 11, grzbietowych śródręcza, wyczerpują się już na paliczkach bliższych i począwszy od paliczkaśrodkowego jedynie 11, dłoniowe właściwe palców(ad, digitdlespo(mores propriae), gałęzie 11, dłoniowych wspólnych, obejmują zaopatrzenie tętnicze również strony grzbietowej.
Powyższe tętnice unaczyniają cztery ostatnie palce:natomiast kciuk i stronę promieniową wskaziciela po stronie dłoniowej odżywia t. główna kciuka, na stronie grzbietowej t. grzbietowa I śródręcza, gałęzie t. promieniowej, o czym mowa była poprzednio.
Można by przypuszczać, że tętnice palców w znacznym stopniu podlegają uciskowym wpływom mechanicznym.
Możliwość ta jednak nie zachodzi, ponieważ wielkie pnie nie biegną ściśle wzdłuż strony zginaczy ani prostowników, lecz na powierzchniach bocznych palców nie ulegających uciskowi.
Na stronę grzbietową i dłoniową wstępują tylko drobniejsze gałęzie, wytwarzając liczne zespolenia, zwłaszcza w obrębie opuszek palców.
Tt, dłoniowe palców są stosunkowo silne i w większym stopniu służą do regulowania ciepła niż do odżywiania tkanek.
Zespolenia Dłoniowe pnie tętnicze palców łączą się z sobą na opuszkach szczególnie silnym łukiem Jęwiczym.
Od łuku tego w głąb opuszki wnikają liczne i silne gałęzie, które ponownie łączą się z sobą drugim, delikatniejszym łukiem.
Najdrobniejsze gałązki tętnicze wielokrotnie przechodzą bezpośrednio w żyły, zwykle za pośrednictwem połączeń tętnicza-żylnych.
Na grzbiecie palców łączą się obfitą siecią pod łożyskiem paznokcia.
Środkowe pasmo palca zarówno strony zginaczy, jak i strony prostowników zaopatrują liczne gałązki boczne głównych pni.
Poza tym główne pnie strony dłoniowej i grzbietowej łączą się z sobą silnym zespoleniem, zwłaszcza na paliczkach bliższych.


ś powodu licznych zespoleń między czterema pniami tętniczymi palca większe czy iejsze uwstecznienie jednego z nich na korzyść pozostałych nie powoduje zakłócenia aopatrzeniu tętniczym palca.
M.
Texor, digir, prof. -.
M.
Texor digit, superf.
Zagina tendinis--.
Aponeurosis dorsalis.
łłWW t. '.
**j.
Przez podstawę pahczka bliższego.
Aponeurosis dorsalis.
N. digit, dorsal.
--A, digit, dorsal.
-A, digit, palm, propria.
jIĘ::?
-*N. digit, palm, proprius.
-Vagina tendinum.
ójąWgW Ś'6 er n. digt, paim.
06776.
-M.
Tlexor digit, prof.
Przez trzon paliczka środkowego.
Brc 145 Przekroje poprzeczne przez prawy wskaziciel.
Półschemat(paw.
28).
Streszczenie ś i promieniowej i t. łokciowej powstają dwa łuki tętnicze, powierzchowny i głębo@gpukłości których odchodzą tętnice do palców J-u 84(o nio wy powie r ze how ny(arcus palmdris ruperńcialis)powstaje z koAlego odcinka t. łokciowej łączącego się z cienką gałęzią dłoniową powierzchowWBóomieniowej.
Leży ona na ścięgnach długich zginaczy prawie w połowie wysokośctjet śródręcza.
Ze swej strony wypukłej skierowanej ku palcom wysyła on@zY dłoniowe wspólne palców(do, digitales po(mores communes), które na wzgórkach.
(monticuli)palców rozdwajają się na 11, dłoniowe właściwe palców(od, digitdes pdlmdrespropride)biegnące po stronie zginaczy na brzegach palców:na opuszkach obficie zespalają się z sobą.
Łuk dłoniowy głęboki(mus polmdris profndus)powstaje z odcinka końcowego t. promieniowej, łączącego się z gałęzią dłoniową głęboką t. łokciowej.
Leży on głębiej od poprzedniego, na mm, międzykostnych oraz podstawach kości śródręcza.
Odchodzą z niego trzy 11, dłoniowe śródręcza(ad, metacdrpdles pdlmares)łączące się z 11, dłoniowymi wspólnymi palców.
*mc**u*ow*Gałęzie aort piersiowej Aorta piersiowa, jej początek i koniec oraz przebieg i położenie zostały omówione poprzednio.
Z kolei zostaną omówione jej gałęzie(ryc, lO 3).
Aorta piersiowa wysyła wielką liczbę gałęzi, mniej więcej trzydzieści, które można podzielić na naczynia odżywiające poszczególne narządy klatki piersiowej-gałęzie trzewne(remi mscera(es)oraz naczynia zaopatrujące jej ściany-gałęzie ścienne(remi pcrietdles).
Do pierwszej kategorii zalicza się gałęzie:1)oskrzelowe, 2)przełykowe, 3)śródpiersioweoraz 4)osierdziowe:do drugiej tętnice:5)przeponowe górne, 6)międzyżebrowe tylne oraz 7)t. podżebrowąGałęzie trzewne 1.
Gałęzie oskrzelowe(remi bronchidles).
Gałęzie oskrzelowe, ze względu na swą czynność zwane też 11, odżywczymi płuca, są bardzo zmienne pod względem swego początku i liczby.
Przeważnie zdarzają się trzy gałęzie oskrzelowe:dwie dla strony lewej, jedna dla strony prawej(wg danych K.
Michalewskiego w 4 A%:jedna dla strony lewej i jedna dla prawej w 241 P.
Te trzy naczynia r o z p o c zy naj ą się zazwyczaj na początkowym odcinku aorty piersiowej:lewe przeważnie wspólnym pniem, prawe samodzielnie, nieraz na łuku aorty.
Niezależnie od swego początku gałęzie oskrzelowe zdążają na powierzchnię tylną odpowiedniego oskrzela i towarzyszą mu we wszystkich jego rozgałęzieniach, żłobiąc sobie bruzdy na powierzchni oskrzeli, analogiczne do bruzd tętniczych na wewnętrznej powierzchni kości płaskich czaszki(MichalewskP).
Jak zaznaczono poprzednio, oskrzela zaopatrywane są również przez gałęzie oskrzelowe odchodzące z t. piersiowej wewnętrznej.
O 4 m i a n y.
Gałąź oskrzelowa prawa czasem może odchodzić z t. piersiowej wewnętrzBJlub z t. tarczowej dolnej.
Odejście wspólnego pnia czasem może się przesunąć na ł podoboiczykową.
2 Gałęzie przełykowe(remi esophdgedles).
W zmiennej liczbie 4 do 7 gałęzie przełykowe odchodzą na różnej wysokości z prawej i przedniej powierzchni aorty piersiowej, kierując się do przełyku.
Biegną one skośnie ku dołowi i rozgałęziają się w ścianie tego narządu.
ł K.
Miehalewski:praca doktorska, WAM, IW, .


Qąlęzie przełykowe górne z e s p a la j ą s i ę z gałęziami 11, tarczowych dolnych, dolne r wstępującymi gałęziami przełykowymi t. żołądkowej lewej.
Gałęzie śródpiersiowe(rami mediostincles).
Nazwą tą obejmuje się grupę małych ązek, zmienną pod względem liczby, które odchodzą z przedniej ściany aorty piersiowej ibią się w śródpiersiu tylnym:zaopatrują one tkankę łączną oraz węzły chłonne.
1.
Gałęzie osierdziowe(remi ąericordidci).
Są to nieliczne drobne naczynka rozęziające się w tylnej ścianie osierdzia.
Gałęzie ścienne i.
Tt, przeponowe górne(od, phrenicde superiores).
Zalicza się do ih drobne gałązki odchodzące z dolnego odcinka aorty piersiowej.
zgałęziają się one na górnej powierzchni części lędźwiowej przepony espalają z t. mięśniowa-przeponową oraz t. osierdziowa-przeponową, piersiowej wewnętrznej.
i.
Tt, międzyżebrowe tylne(od, intercostles posteriores).
Zazwyczaj międzyżebrowe tylne aorty występują w liczbie 9 par III do XI teride mtercostdles posteriores tertio usque od undecimom)i w przezeniachmiędzyżebrowych przebiegają od tyłu do przodu.
Pierwsza fa(11, międzyżebrowe 111)leży w trzeciej przestrzeni międzyżebrowej, yż dwie pierwsze zajmują zwykle 11, międzyżebrowe odchodzące międzyżebrowej najwyższej, gałęzi t. podobojczykowej.
Następne gną w odpowiednich dalszych przestrzeniach i dziewiąta para w jedestejprzestrzeni międzyżebrowej między jedenastym a dwunastym arem.
Ostatnia analogiczna para tętnic segmentalnych leży pod unastymi żebrami i ma nazwę 11, po dże br owych(od, subcoses:ryc.
Hó).
11, międzyżebrowe tylne odchodzą regularnie z tylnego obwodu aorty, przeważnie iodzielnie, rzadziej dwie sąsiednie z jednego wspólnego pnia.
Wskutek przesunięć osiowych górne 11, międzyżebrowe kierują się z początku skośnie na zewnątrz i ku ze, następne coraz bardziej poziomo:dolne wreszcie odchodzą prawie pod kątem stym.
U dziecka dolne tętnice zstępują nieco ku dołowi.
Układ 11, międzyżebrowych Web u dorosłego jest więc jednostronnie rozbieżny, u dziecka-wachlarzowaty.
:zątek górnych 11, międzyżebrowych leży często o wysokość całego kręgu niżej od towiedniei przestrzeni międzyżebrowej.
Tętnice te leżą głęboko, na więzadłach podłużhprzednich kręgosłupa.
hodżą wyraźne różnice pod względem długości i położenia.
Ponieważ aorta ażona jest na lewo od linii pośrodkowej, zwłaszcza w swej górnej części, 11, międzyżebeprawe są oczywiście dłuższe niż 11, międzyżebrowe lewe:u dołu różnice te są mniej CZD:.
rzebieg i położenie.
Pod względem położenia 11, międzyżebrowe tylne prawe wóm przebiegu na kręgach leżą ku tyłowi od przełyku, przewodu piersiowego aieparzystei, przykryte prawym płucem i opłucną.
Tt, międzyżebrowe I e w e krzyżują ieparzystą krótką, również przykryte płucem i opłucną.
Dalszy przebieg tętnic Jest słronnie taki sarn.
Po obu stronach pień współczulny biegnie do przodu od tętnic, a, trzewne zstępują do przodu od tętnic dolnych.
o skrzyżowaniu trzonu kręgu 11, międzyżebrowe tylne kierują się bocznic do odiednichprzestrzeni międzyżebrowych, przebiegając w znacznej części ich długości.
(Glnrm odcinku, przyśrodkowo od kąta żebra, 1)tętnica krzyżuje przestrzeń Bzjżebrową skośnie od dołu ku górze i biegnie między powięzią wewnątrzpiersiowąoną międzyżebrową wewnętrzną, która ją oddziela od m. międzyżebrowego zewnętrzo Następnie bocznic od kąta żebra 2)tętnica leży między m. międzyżebrowym.
wewnętrznym a zewnętrznym, wstępując do bruzdy żebra(t.
T.
Dalej w części bocznej przestrzeni międzyżebrowej 3)tętnica wnika między m. międzyżebrowy pośredni a wewnętrzny, zawsze jeszcze zakryta żebrem i wreszcie w odcinku przednim 4)tętnica leży między powięzią wewnątrzpiersiową a m. międzyżebrowym pośrednim.
W odcinku tym tętnica oddala się od żebra(chrząstki żebrowej)i obawa zranienia jej, np. w czasie nakłucia, jest większa z przodu niż bardziej bocznic.
Z tyłu, przyśrodkowo od kąta żebra, tętnica przystanięta jest grubą warstwą mięśni grzbietu.
M. irtercost, czł.
M. intercosr, im.
M. irtercosr.
intermedius Ramus euran, lat.
1-.
Membrana inrercosr, cd.
N. intercost.
Ramus cutan, post.
Membrana intercost, im.
A, intercosr, post.
Ramus spinalis.
Ramus dorsalis.
4 orfa.
**e ara.
Faseta endothoracica.
Ramus inrercost, ant.
----A, thoracica im.
-Ramus cutan, ant.
Ryc.
146. Tętnica międzyżebrowa tylna prawa i gałąź międzyżebrowa przednia prawa.
Przekrój poprzeczny przestrzeni międzyżebrowej.
Widok od góry.
Schemat.
Tętnica kończy się z przodu zespalając się z odpowiednimi gałęziami międzyżebrowymi przednimi t. piersiowej wewnętrznej.
Powrózek naczyniowa-nerwowy przestrzeni międzyżebrowych.
W ukształtowaniu ściany klatki piersiowej mamy charakterystyczny przykład dostosowania się dróg przewodzących do budowy szkieletu.
Oprócz 11, międzyżebrowych i towarzyszących im żył oraz naczyń chłonnych w przestrzeniach międzyżebrowych razem z nimi biegną odpowiednie nn, międzyżebrowe, gałęzie przednienn, piersiowych.
Między dwoma sąsiednimi trzonami żeber twory te od góry do dołu układają się w kolejności:żyła, tętnica, nerw(t.
0. Żyła jest najbardziej ochraniana, układając się najwyżej w bruździe żebra i przykryta.


powierzchnią wewnętrzną.
Tętnica leży niżej, ale jeszcze na poziomie dolnego brzegu rą, który ją osłania.
W ranach kłutych przestrzeni międzyżebrowych naczynia są więc ezpieczone, natomiast nerw jest najbardziej narażony, leżąc poniżej dolnego brzegu TB 3 a ł ę z i e.
Rozkład i przebieg gałęzi 11, międzyżebrowych jest ten sarn dla wszystkich.
nzebiegu swym na trzonach kręgów od aorty do otworu międzykręgowego oddają one ra drobnych naczynek bez nazwy do trzonów kręgów(gałą zk i odżywcze).
Na nym brzegu głowy żebra odchodzi silniejsza gałąź grzbietowa do rdzenia gowego oraz do mięśni i skóry grzbietu.
Natomiast z dalszego przebiegu t. międzyżebwjtylnej, która półokrężnie przebiega dokoła klatki piersiowej, odchodzą gałęzie do er, mm, międzyżebrowych oraz do sutka i skóry, jak również do opłucnej i tkanki mej podopłucnowej:Gałąź grzbietowa(rdmus dorsalis:ryc, 146)odchodzi na dolnym brzegu głowy ra, kierując się ku tyłowi, i dzieli się na dwie gałęzie końcowe:skórną przyśrodkowąxirną boczną.
Oprócz nich oddaje jedna silniejszą gałąź dążącą do rdzenia.
i.
Gałąź rdz eniow a(rdmus spmdlis)przez otwór międzykręgowy przenika do fału kręgowego, gdzie dzieląc się na kilka gałązek(p. t. IV)zaopatruje kręgi oraz rdzeń 200(0036 r.
Gałąź skó rn a b o c z n a(rdmus cutmeus lueralis)leży między m. najdłuższym iodrowo-żebrowym, oddaje do nich gałązki mięśniowe oraz----zwłaszcza w dolnych mentach-gałązki do skóry grzbietu.
Gałąź skórna przyśrodkowa(rdmus cutmeus medidlis)jest większa od irzedniej.
Po oddaniu gałązek do wyrostków kręgów oraz ich więzadeł i mięśni biegnie, między m. półkolcowym oraz najdłuższym, oddaje liczne gałązki do obu tych mięśni ochodzi do wierzchołka wyrostka kolczystego.
Tutaj przebija m. czworoboczny ichodzi do skóry grzbietu.
3 owyższe gałązki skórne, bardzo liczne, ale drobne, zespalają się zarówno z odpowieddstrony przeciwległej, jak również z gałązkami skórnymi właściwych 11, międzyżebrychtej samej strony.
1.
Gałąź poboczna(ramus collateralis), zwana też gałęzią nadżebrowąmus suprocos(olis)w odróżnieniu od właściwej gałęzi międzyżebrowej, odchodzi od niej co bocznic od kąta żebra.
Jest gałęzią długą i cienką, która biegnie skośnie ku dołowi i do odo do górnego brzegu niżej położonego żebra i rozgałęzia się w okostnej tego żebra mięsniach przyczepiających się do niego.
Jeżeli jest ona silnie rozwinięta, to może sięgać do przedniej części przestrzeni międzyżebrowej i tutaj, tak jak t. międzyżebrowa iściwa, zespalać się z gałęzią międzyżebrową przednią t. piersiowej wewnętrznej.
tych przypadkach przez przestrzeń międzyżebrową przebiegają dwa pierścienie uczę:jeden górny(utworzony przez t. międzyżebrową właściwą), drugi dolny Morzony przez gałąź nadżebrową), które z tyłu powstają z tego samego pnia, r z o d u zespalają się z gałęziami międzyżebrowymi przednimi.
Jprócz gałęzi pobocznej 11, międzyżebrowe tylne oddają na zewnątrz jeszcze dwie ęzie przeszywające:jedną tylną, drugą boczną.
t.
Gałąź skó rna tylna(ramus cutmeus posterior)odchodzi z t. międzyżebrowej co bocznic od guzka żebra, przeszywa m. międzyżebrowy zewnętrzny, a następnie Irowo-żebrowy i rozgałęzia się w tkance podskórnej.
Jest to gałąź bardzo zmienna.
ł Gałąź skórna boczna(ramuscutaneus laterdlis)odchodzi z t. międzyżebrowej iobliżu linii pachowej.
Po przeszyciu m. międzyżebrowego pośrodkowego i zewnętrz:o w pobliżu zębów początkowych m. skośnego zewnętrznego brzucha rozdwaja się na ląż tylną do bocznej ściany klatki piersiowej i na gałąź przednią do ściany edoiei, rozgałęziając się w przylegających mięśniach oraz w skórze.
Z tej ostatniej hodżą też naczynka do gruczołu sutkowego.
Wnież dalej do przodu w czwartej do szóstej przestrzeni międzyżebrowej odchodzą DOe gałązki(remi cu(cnej dnteriores)do skóry i gruczołu sutkowego.
U kobiet w czasie mienia piersią gałęzie sutkowe bardzo silnie się powiększają Y okolicy dolnych żeber, które nie dochodzą do mostka, 11, międzyżebrowe tylne JżMią łuk żebrowy i wstępują w miękkie pokrywy brzucha.
Leżą tu one razem lpowiednimi nerwami między m. skośnym wewnętrznym brzucha a m. poprzecznym ucha.
Z e s p o I e n i a.
Gałęzie 11, międzyżebrowych licznie zespalają się zarówno z sobą, jak też z tętnicami sąsiednimi:1.
Tt, międzyżebrowe tylne nie tylko obficie łączą się z 11, międzyżebrowymi tej samej strony, ale również i strony przeciwległej.
2.
Pierwsza t. międzyżebrowa tylna(w trzeciej przestrzeni międzyżebrowej)zespala się z t. międzyżebrową tylną, gałęzią t. międzyżebrowej najwyższej(z t. podobojczykowej)z drugiej przestrzeni.
3.
Tt, międzyżebrowe tylne oraz ich gałęzie poboczne łączą się z gałęziami międzyżebrowymi przednimi t. piersiowej wewnętrznej.
4.
Dolne 11, międzyżebrowe tylne(w liczbie 5-6)oddają gałęzie do przepony oraz do mięśni brzucha i łączą się z gałęziami t. mięśniowa-przeponowej, t. przeponową górną i t. przeponową dolną, jak również z t. podżebrową, nabrzuszną górną i 11, lędźwiowymi.
Zaznaczono już poprzednio, że 11, międzyżebrowe licznie zespalają się również 5)z gałęziami piersiowymi t. pachowej(a, thordcicd suprema, remi pectordlesa, thordcodcromidlis, d, thoracicd lcterdlia), wytwarzając sieć klatki piersiowej(rete thoracicuni).
7.
Tt, pod żebrowe(da, subcost(es), dawniej zwane 11, międzyżebrowymi tylnymi XII, stanowią ostatnią parę tych tętnic, odpowiadają im, lecz nazwane są podżebrowymi, ponieważ biegną pod dwunastym żebrem.
Swym przebiegiem i położeniem początkowym na kręgu odpowiadają one 11, międzyżebrowym, po czym leżą pod łukiem lędźwiowa-żebrowym bocznym przepony i wchodzą w ścianę brzucha.
Przebiegają tu obustronnie razem z n. podżebrowym(XII międzyżebrowym)wzdłuż dolnego brzegu dwunastego żebra do przodu od m. czworobocznego lędźwi.
Prawa t. podżebrowa leży do tyłu od okrężnicy wstępującej, lewa od okrężnicy zstępującej.
Każda z obu tętnic przeszywa rozcięgno początkowe m. poprzecznego brzucha i tak jak dolne 11, międzyżebrowe biegnie między m. poprzecznym a skośnym wewnętrznym brzucha.
Tętnica ta zespala się z t. nabrzuszną górną, z ostatnią t. międzyżebrową tylną i 11, lędźwiowymi.
Podobnie jak 11, międzyżebrowe tylne oddaje ona gałąź grzbietową wraz z gałęzią rdzeniową.
Odmiany.
Prawie stale pierwsza t. międzyżebrowa tylna aorty przebiega w trzeciej przestrzeni międzyżebrowej, znacznie rzadziej pierwsza jest tętnica drugiej przestrzeni i bardzo rzadko-pierwszej:zastępuje ona wówczas odpowiednią gałąź t. międzyżebrowej najwyższej z t. podoboiczykowej.
Nieraz dwie sąsiednie 11, międzyżebrowe tylne tej samej strony odchodzą wspólnym pniem.
Najczęściej dotyczy to górnych tętnic(20-50%3, najrzadziej środkowych(1-5%3, nieco częściej dolnych(IO-l 58).
Wspólny pień początkowy rzadko kiedy powstaje z trzech sąsiednich tętnic, jeszcze rzadziej z czterech.
Rzadką odmianą jest też wspólny pień dwóch symetrycznych tętnic strony prawej i lewej.
Streszczenie Z aorty piersiowej odchodzą liczne, choć stosunkowo małe naczynia:część z nich zaopatruje trzewia(remi msceroles), część ściany klatki piersiowej(remi pdrietles).
Do pierwszych zalicza się:1)gałęzie oskrzelowe(remi bronchidles), przeważnie dwie lewe i jedna prawa, odchodzące z górnego odcinka aorty piersiowej, biegnące i rozgałęziające się na tylnej stronie oskrzeli:2)gałęzie przełykowe(ranu esophdgedles), drobne segmentalnenaczynka prowadzące do przebku:O gałęzie śródpiersiowe(remi medicstindles)zaopatrujące tkankę łączną i węzły chłonne śródpiersia tylnego oraz 4)gałęzie osierdziowe(remi.


icardiaci).
Gałęziami ściennymi są:5)11, przeponowe górne(da, phreniede superiores)iąjące na górną powierzchnię przepony:6)11, międzyżebrowe tylne(da, intercostdestriores)oraz 7)1 podżebrowa(o, subcostlis).
Tt, międzyżebrowe tylne są to gałęzie nentalne występujące przeważnie w liczbie 9 par(Ul-XI):przebiegają one w bruździe ta poniżej odpowiedniej żyb między mięsniami przestrzeni międzyżebrowych.
Zaopatjone ścianę boczną klatki piersiowej oraz gałęzią grzbietową(ramus dorsdlis)mięśnie trę pleców a gałęzią rdzeniową(rdmus spinalis)odpowiedni odcinek piersiowy rdzenia go*eg*.
Gałęzie aorty brzusznej*alęzie aorty brzusznej zaopatrują zarówno ściany jamy brzusznej, i jej zawartość:dlatego też, podobnie jak w aorcie piersiowej, *żnia się gałęzie ścienne i gałęzie trzewne.
O ile pierwsze są zawsze zyste, o tyle drugie zależnie od symetrycznego czy asymetrycznego ładu narządów przez nie zaopatrywanych są częściowo parzyste, ściowo nieparzyste.
Zależnie więc od terytoriów zaopatrzenia odróżsiętrzy grupy tętnic(ryć, 103 i 1471 grupę czwartą tworzyłyby izynia końcowe aorty:Parzyste gałęzie ścienne, które zaopatrują kości, mięśnie iórę ściany brzucha.
1.
Parzyste gałęzie trzewne odżywiające głównie narządy ładu moczowo-płciowego.
Il.
Nieparzyste gałęzie trzewne odżywiające narządyuk(a pokarmowego począwszy od części brzusznej przełyku aż do odbyty włącznie.
owyższy podział anatomiczny na trzy grupy odpowiada prawie:upemości podziałowi ontogenetycznemu.
Gałęzie grupy pierwszej vstóą bowiem z segmentalnych parzystych gałęzi grzbietowych ty:z nich analogicznie do 11, międzyżebrowych tylnych wytwarza się 1)11, lędźwiowe.
Do grupy tej można zaliczyć również przeponową dolną wraz z jej gałęzią, t. nadnerczową górną, je zdążając do nadnercza powstaje ona w zasadzie z bocznych zystych gałęzi trzewnych aorty:w ciągu rozwoju jednak jej gałęzie*eponowe zdobywają przewagę nad gałęzią nadnerczową i stąd Jej*ydział do naczyń ściennych.
tałęzie grupy drugiej powstają z parzystych gałęzi bocznych, które ierw zaopatrują tylko pranercze, później również nerkę właściwą, lnercze i gruczoły płciowe:z gałęzi tych wytwarzają się:3)t. n a drczowaśrodkowa, 4)t. nerkowa oraz 5)t. jądrowa aj nik owa(ryć.
96), tałęzie grupy trzeciej, obejmującej nieparzyste gałęzie trzewne, yslaią z nieparzystych gałęzi przednich aorty zaopatrujących jelita arządy z nich wytwarzające się oraz śledzionę.
Z tych wszystkich parzystych gałęzi przednich aorty zachowują się tylko trzy:6)p i e ń:ewny, 7)t. krezkowa górna oraz 8)t. krezkowa dolna V Gałęzie końcowe.
Ostatnią grupę gałęzi aorty brzusznej nowią jej gałęzie końcowe(ryc, l 47 k niewielka gałąź położona.
pośrodkowo, 9)t. krzyżowa pośrodkowa, oraz symetryczne gałęzie boczne, stosunkowo bardzo duże, obie 10)11, biodrowe wspólne.
W rzeczywistości, na co wskazuje anatomia porównawcza i ontogenia, t. krzyżowa pośrodkowa nie jest gałęzią końcową aorty, lecz jej przedłużeniem:ulega ona uwstecznieniu podobnie do tego, jakiemu ulegają.
A, suprarenalis. .
, media A, suprarenalis im.
A, mesentericaSOPX.
*e*e*.
A, lumbalisWIR A, sacralis m*di*na.
A, iliaca*a A, iliaca im.
A, suprarenalis sup.
\\Y\8-\\.
cso*h agus.
. A, phrenica im.
Ryc, 147.
Aorta brzuszna u mężczyzny.
Widok od przodu.
Purcus celiacus.
--A, renalis.
A, lumbalis li.
A, testcularis 4 oda abdo mi nalisA, mesentericaim Bitu rcatioaozaeA.
Taca COTTUOIS.
-A, iliolumbalis.
-A, sacralis lat.
-A, circumT.
Taca prof.
A, epigastrica wić.
4+17:z.


-grnenty kręgowe kości krzyżowej i guzicznej, na których spoczywa.
7 konsekwencji obie 11, biodrowe wspólne pomimo ich wielkości Kadzą do rzędu zwykłych gałęzi bocznych aorty.
Ze względów opisowych można posłużyć się jednak zwykłą klasyńkają, chociaż morfologicznie niedokładną, i jako gałęzie końcowe aorty pisać t. krzyżową pośrodkową oraz obie boczne--11, biodrowe*spóme.
Tętnice te niebawem ulegają podziałowi na t. biodrową rewnętrzną, która zaopatruje narządy miednicy, oraz t. biorowązewnętrzną przeznaczoną dla kończyny dolnej.
Gałęzie ścienne aorty brzusznej T. przeponowa dolna(o, phremca interior).
Parzyste 11, przeponowe olne o d c h o d z ą z aorty na wysokości dwunastego kręgu piersiowego iż poniżej przejścia aorty przez przeponę i powyżej pnia trzewnego.
r zębie gaj ą one na dolnej stronie części lędźwiowej przepony ku orze, do przodu i bocznic:prawa ku tyłowi od z, głównej dolnej, lewa*s*o ku*owi od prze*ku*biorą one udzia*w zaopa*ze*u przepo*.
Z odgałęzień t. przeponowej dolnej jedna, gałąź boczna, kieruje się do części żebrowej zepony, druga, gałąź przyśrodkowa-obustronnie do środka ścięgnistego.
Pierwsza spala się z gałęziami 11, międzyżebrowych, druga z t. mięśniowa-przeponową.
Prawa przeponowa dolna oddaje gałęzie do z, głównej dolnej oraz do wątroby:lewa do przełyku:obne gałązki zaopatrują również otrzewną.
Poza tym, t. przeponowa dolna oddaje nadnerczową górną.
T. nadnerczowa górna(a, suprarenclis superior).
Odchodzi ona obustronnie Yzęści początkowej t. przeponowej dolnej do nadnercza:często odchodzi kilka tętniczek idnerczowych zamiast jednej.
Po krótkim przebiegu dochodzą one do gruczołu na jego zegu górnym, oddając szereg gałązek, z których każda dzieli się na ramię przednie, ylne.
W rzadkich przypadkach t. nadnerczowa górna może odchodzić bezpośrednio aorty lub z pnia trzewnego.
We wczesnych stadiach embrionalnych nadnercze jest głównym obszarem zaopatrzenia lnicy.
Początkowo więc 11, przeponowe dolne należały do parzystych gałęzi trzewnych rtyOdmiany.
T. przeponowa jest bardzo zmienna, zwłaszcza pod względem swego jeżątku.
Czasem występują tętnice nadliczbowe.
Nieraz obustronne tętnice odchodzą spójnym pniem.
T. przeponowa dolna tak sarno często jak z aorty(około 45'%)odchodzi pnia trzewnego:czasem(około 68)z t. nerkowej, rzadziej z t. żołądkowej lewej lub, wątrobowej.
Początek może leżeć w rozworze aortowym, lub nawet nieco powyzetTilędźwiowe(da, lumbales).
Analogicznie do 11, międzyżebrowych mych, których są dalszym ciągiem, 11, lędźwiowe, przeważnie w liczbie O-W), pod prostym kątem o d c h o d z ą symetrycznie z powierzchni mej aorty.
Przebiegaj ą one na trzonach odpowiednich kręgów dżwiowych, pierwszego do czwartego, w kierunku bocznym:dalej leż 4 a tyłowi od m. lędźwiowego większego, dwie górne przykryte poza tynlnogą przepony.
Wszystkie 11, lędźwiowe strony prawej biegną ku łowi od z, głównej dolnej i są nieco dłuższe od lewych z powodu wostronnego położenia aorty.
W dalszym swym przebiegu t. k 4 żioweleżą ku tyłowi od m. czworobocznego lędźwi(tylko dolna często zebiega do przodu)i kierują się bocznic, rozgałęziając się miedz:ięśniami brzucha.
Podobnie jak 11, międzyżebrowe również każda t. lędźwiowa oddaje silną gałąź grzbietową.
Gałąź gr z b i et o w a Oomus dorsolis)rozpoczyna się między wyrostkami poprzecznymi kręgów lędźwiowych i kieruje się ku tyłowi do mięśni i skóry grzbietu:oddaje ona gałąź rdzeniową(rdmus spindlis)do kości oraz odpowiedniego odcinka rdzenia kręgowego i jego opon.
Z pierwszej i drugiej, a często i z trzeciej t. lędźwiowej odchodzą poza tym gałęzie do przepony, do wątroby oraz do torebki tłuszczowej nerki, przyczyniając się do utworzenia łuku okołonerkowego.
Ponieważ aorta kończy się na czwartym kręgu lędźwiowym, więc piątemu nie przypada już własna t. lędźwiowa odchodząca z aorty.
Zastępuje ją gałąź t. krzyżowej pośrodkowej-t. lędźwiowa najniższa, oraz gałąź lędźwiowa odchodząca z t. biodrowa-lędźwiowej(od t. biodrowej wewnętrznej).
Również gałąź t. lędźwiowej IV wstępuje w obszar piątego kręgu lędźwiowego.
Zespolenia.
Odcinki końcowe 11, lędźwiowych zespalają się:do przodu z t. nabrzuszną dolną, ku górze z 11, międzyżebrowymi, ku dołowi z tętnicami:biodrowa-lędźwiową i okalającą biodro głęboką.
Poza tym, jak już zaznaczono, trzy górne m. lędźwiowe bocznic oddają zespolenia do łuku tętniczego okołonerkowego.
Odmiany.
Czasem t. lędźwiowa IV obustronnie lub jednostronnie nie odchodzi z aorty, lecz z t. krzyżowej pośrodkowej:jednostronne odejście zdarza się znacznie częściej po stronie prawej niż po lewej.
Mniej więcej w 5'%dwie sąsiednie 11, lędźwiowe tej samej strony rozpoczynają się wspólnym pniem.
Wspólny nieparzysty początek symetrycznych m. lędźwiowych również czasem występuje, zwłaszcza dolnych.
Parzyste gałęzie trzewne aorty brzusznej T. nadnerczowa środkowa(d, suprdrendlis media).
Jest ona naczyniem parzystym odchodzącym ze ściany bocznej aorty, przeważnie między początkiem pnia trzewnego a początkiem t. krezkowej górnej(ryc.
140.
Poprzeczny przebieg naczynia na odnodze przepony jest krótki po stronie lewej:po prawej tętnica jest dłuższa, biegnąc ku tyłowi od z, głównej dolnej.
Obie tętnice dochodzą do gruczołu u tego brzegu przyśrodkowego i dzielą się na szereg gałęzi.
Z gałęzi bocznych t. nadnerczowa środkowa oddaje naczynka do łuku tętniczego okołonerkowego, a poza tym licznie zespala się z pozostałymi 11, nadnerczowymi:górną z t. przeponowej dolnej i dolną z t. nerkowej.
Odmiany.
Czasem t. nadnerczowa środkowa odchodzić może z t. przeponowej czasem z t. nerkowej.
Znane są też przypadki odejścia, choć bardzo rzadkie, z t. jądrowej i jąinikowej.
T. nerkowa(o, renalis).
Obie 11, nerkowe są naczyniami bardzo silnymi, choć krótkimi, o dużej średnicy(FB run)w stosunku do objętości narządu, który zaopatrują(t.
10.
Rozpoczynaj ą się one na bocznym obwodzie aortynieco poniżej(1-2 cm)t. krezkowej górnej.
U dorosłego 11, nerkowe odchodzą na wysokości krążka między pierwszym a drugim kręgiem lędźwiowym prawie pod prostym kątem i ich droga do narządu jest możliwie jak najkrótsza.
U noworodka odchodzą one wyżej, w połowie wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego i przybierają kierunek bardziej zstępujący.
Dopiero po urodzeniu więc zdobywają przebieg poziomy w związku z obniżeniem się aorty.
W zasadzie obie tętnice odchodzą na tym samym poziomie, często jednak zaznacza się nieznaczna asymetria.
Pózebieg.
Obie tętnice biegną na odnodze przepony, po czym wstępują na m. lędźwiowy większy.
P r a w a Jest PWższa niż lewa w związku z położeniem aorty i leży ku.


pwi od z, głównej dolnej, z, nerkowej prawej, głowy trzustki oraz części zstępującej runastnicy.
Ue w a leży ku tyłowi od z, nerkowej lewej oraz trzonu trzustki.
Q a tę z i e b o c z n e.
Przed swym końcowym podziałem obie 11, nerkowe wysyłają cien*gałęzie boczne.
Oprócz drobnych gałązek do tkankiłącznei oraz węzłów chłonnych są to:1, '1, nadne rcz owa dolna(a, ruprdrenolis interior), która wstępuje stromo ku rze wzdłuż odnogi przepon i po dojściu do nadnercza rozgałęzia się, zespalając Jozostabmi 11, nadnerczowymi.
2, G a tę z i e m o c z o wodo we(rdmiuretrici)zaopatrują górny odcinek moczowodu niej więcej do miejsca skrzyżowania z t. jądrową czy jajnikową.
Gałązka wstępująca lżywia powierzchnię przednią miedniczki nerkowej, gałązka zstępująca-sam moczoid.
Zespala się ona z gałązkami moczowodowymi t. jądrowej lub jajnikowej oraz biodrowej wewnętrznej(lub wspólnej).
3.
Gałęzie torebki tłuszczowej.
Sąto naczynka biorące udziałwwytwarzaniuku tętniczego okołonerkowego, z zewnątrz obejmującego brzeg boczny nerki(ryc, l 48).
Ga tę z i e końcowe.
Przy wejściu do wnęki t. nerkowa oddaje swe gałęzie końcowe:dną lub parę gałęzi do przodu od miedniczki nerkowej oraz jedną lub parę biegnących ku łowi od niej:w zatoce nerkowej następuje dalszy podział na 4-5 gałęzi z każdej strony, xire jako 11, międzypłatowe(cd. interlobdres)wstępują w słupy nerkowe między ramidy.
O dalszym ich przebiegu mowa była w t.
T.
Z e s p o I e n i a.
Krwiobieg nerki nie jest zamknięty.
T. nerkowa, jak zaznaczono, oddaje Jęzie, które zespalają się z sąsiednimi.
W tym układzie zespoleniowym największą rolę lgrywa łuk tętniczy ok ołonerkowy(t. areale arterielle exorenale), zaopattjącytorebkę tłuszczową nerki.
Łuk ten okrąża brzeg boczny nerki(ryc, 148)i cały szereg robnych naczyń przyczynia się do jego utworzenia.
Są to:1)gałęzie torebkowe, międzyzrazikowych nerki, 2)gałęzie 11, nadnerczowych, 3)drobne naczynka t. jądrowej.
Łuk okolone rkowylamus uretericus.
Aa, suprarenales Aa, intedobulares(suD, media, inQ A, phrenica ind.
Rami capsu tałes.
A, colica dedra.
Galon ascend.
-A, renalis sin.
:Aa, lumbales.
A, testicularis dewt.
yc.
148. Łuk tętniczy okołonerkowy u mężczyzny.
Widok od przodu.
Schemat częściowo wzorowany na Testut.
W z aorty.
Pomimo tych zespoleń t. nerkowa nie może być zastąpiona przez inne.
O d mi a n y t. nerkowej omówiono przy opisie nerki O U).
Poniżej omówione zostaną jedynie dodatkowe 11, nerkowe.
Dodatkowe 11, nerkowe według Adachiego występują w 258:najczęściej jedna tętnica dodatkowa, znacznie rzadziej dwie:występowanie trzech ą nawet czterech tętnic dodatkowych nie należy do częstych odmian.
Obustronne występowanie tętnic dodatkowych jest znacznie rzadsze niż jednostronne.
Ryc.
149. Dodatkowe tętnice nerkowe.
Ze zbiorów Zakładu Anatomii Prawidłowej AMG.
Według dotychczasowych wiadomości dodatkowe 11, nerkowe u ssaków zdarzają się rzadko, znacznie rzadziej niż u człowieka:stosunki te u zwierząt nie były jednak badane na dostatecznie licznym materiale i wymagają potwierdzenia.
T jądrowa(a, testicularis)i t. jajnikowa(o, otoricd).
Obie te tętnice, dawniej objęte wspólną nazwą 11, nasie nnyc h we wnętr z nych 04, spermaticde mternde), są naczyniami długimi i cienkimi.
Początek.
U mężczyzny podobnie jak u kobiety odchodzą one pod ostrym kątem z przedniego obwodu aorty brzusznej poniżej 11, nerkowych.
Wysokość odejścia odpowiada drugiemu lub nieco rzadziej trzeciemu kręgowi lędźwiowemu.
W okresie swego rozwoju, tak długo jak jądro i jajnik leżą w okolicy K 4 żwiowej, t. jądrowa i jajnikowa są krótkie:dopiero w związku ze Plępowaniem gruczołów płciowych do ich ostatecznego miejsca położenia stopniowo znacznie się wydłużają Oyc, 147 i l 48).
T Jądrowa.
P r z e b i e g.
T. jądrowa biegnie zaotrzewnowo ku dołowi ł bocznic na m. lędźwiowym większym.
Tętnica prawa leży do przodu od ł głównej dolnej i ku tyłowi od części dolnej dwunastnicy:tętnica lewa Ku tyłowi od górnego odcinka okrężnicy esowatej.
Po obu stronach 8 fermie wydłużonej litery X tętnica krzyżuje moczowód, który wpierw łeŻ 3 bocznic od niej, a następnie przyśrodkowo.
Tętnica przecina.


wd od przodu.
Również od przodu krzyżuje ona n. płciowy oraz poniżej t. biodrową zewnętrzną, kierując się do pierś pachwinowego głębokiego.
W swej dalszej drodze otoczona mi splotu wiciowatego t. jądrowa wraz ze wszystkimi innymi ikami powrózka nasiennego(t.
U)przebiega przez całą długość i pachwinowego i zstępuje do moszny.
r z i e.
U górnego końca jądra tętnica dzieli się na kilka gałęzi:z nich dwie lub trzy szą nasieniowodowi i zaopatrują najądrze, zespalając się z t. nasieniowodu:te na brzegu tylnym jądra przebijają błonę białawą i wnikają do jądra.
cz powyższych gałę zł końcowych do jądra i najądrza t. jądrowa ze swego i lędźwiowego odcinka oddaje mniejsze gałęzie boczne:są to gałązki:1)do tłuszczowej nerki, które biorą udział w wytwarzaniu łuku tętniczego okołoner, 2)do moczowodu(ranu lre(erki)oraz 3)do tkanki łącznej i węzłów chłonnych.
p o I e ni a.
T. jądrowa zespala się z t. nasieniowodu(z t. biodrowej wewnętrznej), m. dźwigacza jądra(z t. nabrzusznei dolnej, gałęzi t. biodrowej zewnętrznej), jak i z naczyniami biorącymi udział w wytwarzaniu łuku okołonerkowego.
ajnikowa.
Jest ona krótsza od t. jądrowej.
Tętnica ta u kobiety viada t. jądrowej u mężczyzny, lecz nie opuszcza jamy brzusznej ipuje do miednicy mniejszej, zaopatrując jajnik(ryc, l 5(Ił.
BUS.
*, u*er*nd.
*dm us o*dricus.
be cer.
Ramus tubariusOwali um.
Tuba uterina.
Tuba uterinaA, ovarića et lig.
SuSpBO sol(aht OV 3(ił.
Lig, ieres utarł et a, lig, teretis uteri(od a, epig.
6(1.
\*, u*erina.
150.
Tętnica jajnikowa i t. maciczna.
Schemat.
Widok od tyłu na prawą połowę preparatu.
rzebieg pierwszej, lędźwiowej części tętnicy jest taki sam jak drowei.
Dopiero po skrzyżowaniu(od przodu)początkowego odcinka*zyń biodrowych zewnętrznych różni się od przebiegu t. jądrowej, %pijąc do miednicy mniejszej.
Tutaj t. jajnikowa biegnie w więzadle iszadłowym jajnika, dochodzi do jąjnika u jego końca jajowodowego eruie się dalej wzdłuż brzegu krezkowego jajnika.
Gałę z i e.
U końca jajowodowego jajnika tętnica oddaje do boku gałą z do b ań ki jaj owodu, która zespala się z gałęzią jajowodową t. macicznej, po czym kieruje się przyśrodkowo wzdłuż brzegu krezkowego jąjnika i pełnym światłem zespala się z gałęzią jajnikową t. macicznej.
W ten sposób wzdłuż brzegu krezkowego jajnika powstaje tę 1 nic zy lu k j a j ni k o wy, od którego liczne gałązki wnikają do gruczołu.
Z e s p o I e n i a.
Z powyższego opisu wynika, jak już wspomniano, że gałąź t.
Jajnikowej do bańki jajowodu łączy się z gałęzią jajowodową t. macicznej, pień t. jajnikowej zaś z gałęzią jajnikową t. macicznej.
Odmiany t. jądrowej i t. jajnikowej.
Początek obu tętnic jest zmienny.
Zarówno t. jądrowa, jak i jajnikowa dosyć często odchodzą z t. nerkowej:znacznie rzadziej z t. nadnerczowej środkowej:znany jest przypadek obustronnego odejścia z t. biodrowej wewnętrznej.
Ponieważ w rozwoju osobniczym kilka(aż do sześciu)tętnic zaopatruje gruczoł płciowy, więc również po urodzeniu liczba ich może być zwiększona(do dwóch, trzech, nawet pięciu z jednej strony).
Wysokość odejścia może być różna po obu stronach.
Czasem obie tętnice, prawa i lewa, odchodzą wspólnym pniem.
Czasem prawa w swej części bliższej biegnie ku tyłowi od z, głównej dolnej.
Zmienne jest również rozgałęzienie końcowe t. jajnikowej.
W większości przypadków głównym naczyniem jajnika jest t. jajnikowa, mniej często jajnik odżywiany jest w tym samym stopniu przez t. jajnikową, co i przez gałąź Jajnikową t. macicznej:bardzo rzadko głównym naczyniem jest gałąź jajnikowa t. macicznej.
Nieparzyste gałęzie trzewne aorty brzusznej Nieparzyste gałęzie trzewne aorty brzusznej zaopatrują śledzionę, przewód żołądkowa-jelitowy oraz przynależne wielkie gruczoły niezależnie od tego, czy narządy te zachowały swe początkowe, wolne położenie w jamie brzusznej, czy też wtórnie przylgnęły do ściany brzucha i zajęły położenie ścienne.
Są to:Pień trz ewny Oruncus celiocus s. coelidcus), t. krezkowa górna(d, mesentericd superior)oraz t. krezkowa dolna(d, mesentericd interior).
Towarzyszące im żyły matą swój własny odpływ, z, w r o 1 n ą 0, ąortae).
Powyższe trzy tętnice mają liczne gałęzie zespoleniowe łączące z sobą wielkie obszary tętnicze cewy jelitowej.
Pień trzewny Pień trzewny Oruncus celidcus:ryc, 151)jest naczyniem grubym i krótkim:długość jego najczęściej wynosi 15-20 mm, rzadko przekracza 30 mm.
Początek, koniec, podział.
P o czą tek pnia leży na przednim obwodzie aorty, najczęściej na wysokości krążka między dwunastym kręgiem piersiowym a pierwszym lędźwiowym.
Z trzech nieparzystych gałęzi trzewnych aorty brzusznej rozpoczyna się on najwyżej przy wyjściu aorty z jej rozworo w przeponie lub nawet nieco wyżej i tuż Doniżej odejścia parzystych tętnic przeponowych dolnych.
Konie cpnia leży nad górnym brzegiem trzustki, gdzie dzieli się na trzy gałęzie:1)t. żołądkową lewą, 2)t. wątrobową wspólną i 3)t. śledzionową.
pęlnice te zaopatrują żołądek, dwunastnicę, wątrobę, trzustkę i śledzionę.
Przebieg.
Pień trzewny kieruje się do przodu, ku dołowi i w stronę trawą, układając się ku tyłowi od sieci mniejszej:jest on objęty splotem.
277.


rzewnym.
Splot ten wysyła nerwy do wszystkich trzech gałęzi, na które iaczynie to się dzieli.
Położenie.
P o s 1 r o n i e p r a w e j pień trzewnygrariczy z prawym zwojem trzewnym rawą odnogą przepony oraz z płatem ogoniastym wątroby:po stronie lewej-z lewym zwojem trzewnym, lewą odnogą przepony i górnym odcinkiem krzywizny nniejszej żołądka.
K u d o ł o w i graniczy on z górnym brzegiem trzustki.
M. wieszadłowyjwunastnicy, który zazwyczaj rozpoczyna się na lewej odnodze przepony, czasem może się ozszczepiać u swego początku i obejmować pień trzewny.
Y, żołądkowa lewa(a, gdstricd sinistrl.
P o c z ą 1 e k.
T. żołądkowa ewa jest najmniejszą gałęzią pnia trzewnego.
Przeważnie rozpoczyna je ona przed odejściem t. wątrobowej wspólnej i t. śledzionowej, V rzadkich przypadkach odchodzi bezpośrednio z aorty lub t. przepono wj dolnej(ryć, l 5 l).
Przebieg i położenie.
Z początku tętnica wstępuje prawie nonowa ku górze, w stronę lewą i do przodu(część wstępującak po lqjściu do części górnej krzywizny mniejszej żołądka zatacza ona ostry uk(kolano t. żołądkowej)i zstępuje, często jako dwie gałęzie, wzdłuż tej uzywizny ku dołowi oraz w stronę prawą(część zstępująca), zespalając dę ze słabszą od siebie t. żołądkową prawą, gałęzią t. wątrobowej głaściwei.
W swym odcinku wstępującym, tak jak pień trzewny, leży ona zaotrzewnowo, jednak most otrzewną, wytwarzając fałd żołądkowa-trzustkowy(plix gdstropdncredtio:t.
T.
V fałdzie tym biegnie ona razem z towarzyszącą jej żyłą, naczyniami chłonnymi i splotem fenowym.
Po zatoczeniu łuku, zstępując wzdłuż krzywizny mniejszej ku odźwiernikowi, nzebiega między obu blaszkami sieci mniejszej.
Gałęzie.
1.
Gałęzie przełykowe(remi esophagedles), w liczbie 2-3, odchodzą:kolana t. żołądkowej, przez rozwór przełykowy dochodzą do dolnej części przełyku zespalają się z gałęziami przełykowymi aorty piersiowej.
2.
G a ł ę z i e w p u s 1 o w e(remi cdrdiaci)zaopatrują część wpustową żołądka i zeipatąjąsię z odpowiednimi odgałęzieniami żołądkowymi t. śledzionowei.
3.
Gałęzie żołądkowe(remi gdstrici).
Odchodzą z części zstępującej tętnic?
, Yaopatrują one sieć mniejszą oraz układają się na obu ścianach żołądka, przedniej i tyłach:innymi tętnicami żołądka wytwarzają one obfite sieci.
O dmi a ny t. żołądkowej lewej.
Nieraz tętnica jest podwójna, zwłaszcza jej część stepująca.
Czasem odchodzi od niej dodatkowa t. wątrobowa(p. dalej).
Częstą odmianą W-IZ'%)jest t. żołądkowa lewa dodatkowa ta, gdstricd sinistrd accessoridć)Odchodzi ona prawie stale z gałęzi lewej t. wątrobowej właściwej, bardzo rzadko oezpośrednio z jej pnia.
Przebiega ona w więzadle wątrobowa-żołądkowym i po dojściu do łołądka rozgałęzia się w górnej części krzywizny mniejszej lub w części wpustowi łołądka.
Grubość tętnicy może się równać grubości t. żołądkowej lewej, nawet w ich orzypadkach, gdy występują obie tętnice.
T. wątrobowa wspólna(a, hepctiea eommunis).
Pod względem grubości u dorosłego ustępuje ona t. śledzionowej, a przewyższ 4 I żołądkową lewą:u noworodka natomiast jest najgrubsza ze wszystkich trzech gałęzi pnia trzewnego.
Długość tętnicy wynosi około 3, 5 c@k.
'Nazwę "wątrobna"stosowaną poprzednio zgodnie ze starym wydaniem "AnatomitBochenka i Słownikiem Lek.
Polskim z r. 1905 zmienia się obecnie na "wątrobowa"we 89 ś Mianownictwa Anatomicznego z 1980 r. i dalszych.
Biegnie ona poziomo ze strony lewej na prawą wzdłuż górnego brzegu trzustki i dzieli się następnie na obie swe główne gałęzie.
Jedna z nich, 1, żołądkowa-dwunastnicza(o, gdstroduodendlis), kieruje się ku dołowi, do tyłu od odźwiernika, druga, t. wątrobowa właściwa(a, hepaticdpromie), skręca ku górze i objęta więzadłem wątrobowa-dwunastniczym razem z z, wrotną i przewodem żółciowym wspólnym wstępuje do wnęki wątroby, dzieląc się na obie swe gałęzie końcowe, prawą i lewą(ryc 151 i l 52).
Początek, koniec, położenie.
Wznacznej większościprzypadkówt, wątrobowa wspólna odchodzi z pnia trzewnego:jak już wspomniano, wzdłuż górnego brzegu trzustki, otoczona nerwami splotu wątrobowego, kieruje się z lewa na prawo i kończy w miejscu podziału.
Tętnica leży na odnodze prawej przepony ku tyłowi i poniżej przedsionka torby sieciowej i podąża w kierunku lewego, tylnego obwodu odźwiernika, gdzie się rozdwaja.
G a tę z i e.
T. wątrobowa wspólna po oddaniu drobnych gałązek do węzłów chłonnych oraz do otrzewnej wysyła:1)gałązki trzustkowe i wreszcie rozdwaja się na 2)t. wątrobową właściwą i 3)t. żołądkowa-dwunastniczą.
1.
G a tę z i e 1 r z ust k owe(rdmiponcreaticP).
T. wątrobowa wspólna odżywia górny brzeg trzustki małymi gałązkami odchodzącymi od niej.
Bardzo często(258 i)w pobliżu początku t. wątrobowej wspólnej odchodzi gałązka do trzustki, która zastępuje t. trzustkową wielką, zazwyczaj odchodzącą z t. śledzionowej(p. dalej).
T. wątrób owa właściwa(a, hepcticd promie).
T. wątrobowa właściwa, której długość nie przekracza 2-2, 5 cm, jest silniejszym naczyniem z obu gałęzi końcowych t. wątrobowej wspólnej.
Wstępuje ona do więzadła wątrobowa-dwunastniczego i biegnie w nim do wątroby po stronie lewej od przewodu żółciowego wspólnego i do przodu od z, wrotnej, przy czym jej stosunek do obu tych tworów jest dosyć zmienny.
Przeważnie biegnie ona w pewnej odległości od przewodu, znacznie rzadziej przylega do niego.
Po krótkim przebiegu oddaje ona t. żołądkową prawą i wreszcie w okolicy wnęki wątroby rozdwaja się na obie gałęzie końcowe, prawą i lewą.
a T. żołądkowa prawa(o, gdstrica deatrd)jest naczyniem słabszym od 4 żołądkowej lewej.
Odchodzi ona w pobliżu odźwiernika i biegnie między obu blaszkami@eci mniejszej wzdłuż krzywizny mniejszej naprzeciw t. żołądkowej lewej, z którą się Wcz:T. żołądkowa prawa oddaje liczne małe gałęzie na obie ściany żołądka:czasem jest 94 kałęzieniem t. żołądkowa-dwunastniczej(ryc, łoi).
9 Gałą z lewa(romus sinister), krótsza, zaopatruje lewy płat wątroby.
9 Gałąź prawa(ramia deater), dłuższa, odżywia płat prawy i płat czworoboczny:PŚW ogoniasty otrzymuje odrębne naczynie z gałęzi prawej lub też z kąta podziału ł ó 4 lrobowei właściwej.
Z gałęzi prawej odchodzi też zazwyczaj t. pęcherzykowa.
p pę che rzyk owa(o, cymca)kieruje się poziomo do przodu oraz w stronę prawą'Pochodzi do szyjki pęcherzyka z jej lewego obwodu.
Tutaj dzieli się od razu na dwie gałęzie 69 ń(owe, powierzchowną i głęboką.
Pierwsza rozgałęzia się na wolnej, dolnej powierzchni.
'Descomps, Le tronc coetiaque, Paris, 1910.


cherzyka, druga na przytwierdzonej, górnej jego powierzchni.
Czasem 1 pęcherzykowa odchodzi z gałęzi prawej t. wątrobowej właściwej, lecz niżej, z samego Jej pnia.
3, T. żołądkowa-dwunastnicza(a, gastroduodenclis).
Początek tej tętnicy, giej gałęzi końcowej t. wątrobowej wspólnej i słabszej od pierwszej, leży do przodu ąą wrotnej i nieco powyżej brzegu trzustki.
Stąd zstępuje ona ku dołowi wzdtgż.
A, gasrrica sin.
A, hepatica communisA, hepatca propriaDuctus choledochusA.
gasmca ded.
A, gastroduoderalis.
A, pancreatcoduoden, sup, ant.
A, pbrenica im.
V 8 łI A, splenica Aa, gastricae breves.
A, splenica Aa, gastricae brevesA, gastroomertalisSWA, gastroomentalis ded.
Ryc.
151. Gałęzie pnia trzewnego.
Widok od przodu.
ego obwodu części górnej dwunastnicy i na jej dolnym brzegu rozdwaja się na*trzustkowa-dwunastniczą górną przednią i na 2)t. żołądkowa-sieciową prawąrzedniooddaje ona gałąź boczną 3)t. trzustkowa-dwunastniczą górną tylną Orc WWTtrzustkowa-dwunastnicza górna tylna(a, pancremicoduodenw(@*ior posterior)odchodzi od t. żołądkowa-dwunastniczej w pobliżu Jej początku na ku górnym trzustki.
Stąd kieruje się ona ku dołowi i w stronę prawą ku tyłowi od głoBYstki i krzyżuje przewód żółciowy wspólny, przechodząc do przodu od niego:następnie nie po stronie prawej do przewodu, po czym znowu zwraca się w stronę lew 4.
Jóroie krzyżuje przewód żółciowy wspólny, przechodząc teraz do tyłu od niegeeszcie zespala się z gałęzią tylną t. trzustkowa-dwunastniczej dolnej, odcho@z 4 clKrezkowej górnej.
Zespolenie to wytwarza I u k tr z ust k o w o-dwu nas tnie z 359 T trzustkowa-dwunastnicza górna tylna wysyła gałęzie do głowy trzustki(ra@reWcO oraz do dwunastnicy(ranu duodendles), zaopatrując oba te narz 46 Ttrzustkowa-dwunastnicza górna przednia(a, pancreo(icoduo@@8 ę@rior@@erior)jest jedną z dwóch gałęzi końcowych t. żołądkowa-dwunastnic@@e się ona w stronę prawą do przednio-przyśrodkowego brzegu części zstępMl 4 P@.
dwunastnicy, biegnąc w rowku między dwunastnicą a głową trzustki.
Podobnie jak tylna, gałęziami trzustkowymi i dwunastniczymi zaopatruje ona oba te narządy i pełnym światłem łączy się z gałęzią przednią t. trzustkowa-dwunastniczej dolnej.
Połączenie to wytwarza łuk tętniczy trzustkowa-dwunastniczy przedni:poza tym gałęzie t. trzustkowa-dwunastniczej górnej przedniej łączą się z gałęziami trzustkowymi t. śledzionowej.
V, ćava im.
V, portaeA, hepatca propnaDuctus choledochusA, gastroduodenals A, parcreatcoduoden, sup, post.
A, gastroomertalis dext.
A, pancreaticoduoden.
A, hepatca eommunis*.
y 4-Bye?
('I I 8 ł.
Ramus post.
Rąmus ani.
A, gasmca sin.
je-A, splenica.
Y A, pancrearica magna.
A, et v, mesenterica sup.
A, pancreatcoduoden inf.
Ryć.
152. Tętnice dwunastnicy i trzustki.
Widok od przodu.
c.
T. z o ląd k ow o-s i e ci owa p r a w a(a, gastroomentalis s. gastroepiploicd dea(60, druga, silniejsza gałąź końcowa t. żołądkowa-dwunastniczej, odchodzi przy dolnym Brzegu części górnej dwunastnicy i biegnie między obu przednimi blaszkami sieci większej Wzdłuż krzywizny większej żołądka z prawa na lewo.
Zespala się ona z t. żołądłowo-sieciową lewą.
Naczynie to oddaje liczne gałęzie, z których jedne wstępują i odGwiaiąobie ściany żołądka, drugie zstępują, zaopatrując sieć większą(ryc, lfl).
O ile obie tętnice żołądkowe, lewa i prawa, są tylko bardzo nieznacznie oddalone od Wzrwizny mniejszej, lub nawet przylegają do niej, o tyle obie 11, żołądkowa-sieciowe 8 zależności od stanu wypełnienia żołądka biegną to w mniejszej, to w większej odległości 0-2 cm)od krzywizny większej.
Odmiany t. wątrobowej wspólnej i jej gałęzi.
T. wątrobowa wspólna PBchodzi czasem z t. krezkowej górnej lub też z aorty.
Często występują dodatkowe B wątrobowe z naczyń sąsiednich, czasem z t. żołądkowej lewej, czasem z t. krezkowej Zórnei.
O odmianach tych mowa będzie dalej.
T. wątrobowa może też oddawać gałęzie do*zepony.
Zmienny jest również przebieg gałęzi prawej t. wątrobowej właściwej, zwłaszcza w stosunku do przewodu wątrobowego wspólnego.
Najczęściej leży ona ku tyłowi od iewodu, choć bardzo często krzyżuje go od przodu.
Również zmienny test początek t. pęcherzykowej.
Przeważnie, jak zaznaczono, odidziona z gałęzi prawej t. wątrobowej właściwej(85-9 O%i), w pozostałych przypadkach mia t. wątrobowej właściwej(lub z t. wątrobowej dodatkowej).
Z gałęzi prawej rątrobowej właściwej t. pęcherzykowa odchodzi dopiero po skrzyżowaniu się tej gałęzi rzewodem wątrobowym wspólnym:czasem jednak może odchodzić wcześniej i wtedy rewód wątrobowy wspólny często objęty jest od przodu t. pęcherzykową, od tyłu gałęzią rwą t. wątrobowej właściwej(ryc, l 53).
A, cystica Ramus dext.
J*żoar.
Ductus hepaticuśQOTTBJ DIS Ductus cystcus 8 Ductus choledoehus.
A, gastrica dextra.
A, gastroduodenalis-.
Ramus sin.
A, hepatica propria A hepatica communis.
e.
153.
Stosunek t. pęcherzykowej do przewodu wątrobowego wspólnego:a---stosunki malne, t. pęcherzykowa, krótka, odchodzi wysoko z gałęzi prawej t. wątrobowej iściwej:b-odmiana, t. pęcherzykowa, długa, odchodzi nisko:przewód wątrobowy wspólny objęty obydwoma tymi naczyniami.
Widok od przodu.
Schemat.
Początek t. żołądkowa-dwunastniczej jest zmienny, zwłaszcza w przypadkach wypowaniadodatkowych tętnic wątrobowych.
Wówczas t. żołądkowa-dwunastnicza może:bodzie z t. wątrobowej dodatkowej lewej(gałęzi t. żołądkowej lewej)lub z t. wątrobowej latkowej prawej dolnej(z t. krezkowej górnejk początek tętnicy może się przesunąć ref na t. śledzionową, która wówczas wspólnym pniem z t. żołądkową lewą odchodzi orty.
T. śledzionowa(o, splenicd s. lienclis).
T. śledzionowa jest najsilniej:gałęzią pnia trzewnego(ryc, 151 i l 52).
Rozpoczyna się ona przeważnie jako lewa gałąź pnia trzewnego:miejscu odejścia z, żołądkowa lewa oddziela ją od początku iołądkowei lewej.
Przebieg.
Tętnica biegnie poziomo i silnie wężowata ze strony awej na lewą trzymając się górnego brzegu trzustki.
Z początku na ótkiei przestrzeni leży ona nieco powyżej niego, następnie brzeg górny gykrywa ją od przodu i tylko wyzierają wierzchołki wygięć:w końweiczęści tętnica przechodzi na przednią powierzchnię ogona trzustki irzez więzadło przeponowa-śledzionowe podąża do śledziony:nie chodząc do wnęki tętnica kończy się, dzieląc się na 5 e 8 gałęzi, ire przez wnękę wstępują do śledziony.
W całym swym przebiegu nicy towarzyszy z, śledzionowa, która w odpowiednim rowku układa na tylnej powierzchni trzustki poniżej jej górnego brzegu.
P o ł o z e n i e.
Opleciona włóknami splotu śledzionowego i wraz z łańcuchem węzłów chłonnych tętnica biegnie zaotrzewnowo ku tyłowi od żołądka i torby sieciowej i krzyżuje od przodu lewe nadnercze oraz lewą nerkę.
Gałęzie boczne:1.
Gałęzie trzustkowe(runu pcncredtici).
Naczynia te w większej liczbie odchodzą z t. śledzionowej wzdłuż jej przebiegu i rozgałęziają się w trzonie i ogonie trzustki.
Licznie zespalają się one na powierzchni i w głębi gruczołu między sobą, jak również z innymi gałęziami trzustkowymi.
Przeważnie jedna z tych gałęzi, większa od innych, odchodząca w pobliżu początku tętnicy wnika w głąb gruczołu i rozdwaja się:jedna gałązka, lewa, kieruje się do ogona, druga, prawa, do głowy trzustki:niektórzy dają jej nazwę t. trzustkowe j wie I ki ej albo głównej(a, pdncreaticd mdgnd s. principdlisć).
Często nie odchodzi ona z t. śledzionowej, lecz z t. wątrobowej wspólnej.
Tętnica ta zespala się z sąsiednimi.
2.
Tt, z o ląd k owe krótkie(ad, gdstricde brevei).
Są one zmienne pod względem liczby oraz wielkości i biegną z lewa na prawo w więzadle żołądkowa-przeponowym, przeważnie do dna żołądka.
Zespalają się one z innymi gałęziami żołądka.
3.
T. żołądkowa-sieciowa lewa(a, gdstromentalis s. gdstroepiploica smistrd).
Tętnica ta odchodzi zmiennie, albo z końca głównego pnia t. śledzionowej, albo z jednej z dolnych gałęzi końcowych.
Przebiega ona w więzadle żołądkowa-śledzionowym i dochodzi do krzywizny większej mniej więcej w połowie jej części pionowej.
Wzdłuż krzywizny większej między obu przednimi blaszkami sieci większej kieruje się ona z lewa na prawo, oddaje gałęzie do żołądka oraz do sieci większej i zespala się z t. żołądkowa-sieciową prawą.
Hyrtl(cyt, wg Cegenbaura-Gópperta, Anat, d.
Merschen, 1909)odróżnia kitka(3-5)długich i cienkich gałęzi sieciowych(remi omentles), które t. śledzionowa oddaje na swej drodze wzdłuż górnego brzegu trzustki.
Gałęzie te biegną ku tyłowi od trzustki i wstępują w tylną ścianę sieci większej.
Biorą one udział w zaopatrywaniu okrężnicy poprzecznej i zespalają się z gałęziami t. okrężniczej środkowej, jak również z gałęziami sieciowymi obu 11, żołądkowa-sieciowych.
G a tę z i e k o ń c o w e t. śledzionowej, w zmiennej liczbie(5-8)i zmiennej wielkości, jako gałęzie śledzi o nowe(ranu spieniaj)przez wnękę wnikają do narządu.
O d mi ary.
W bardzo rzadkich przypadkach t. śledzionowa samodzielnie odchodzi z aorty.
Obszar zaopatrzenia tętnic pnia trzewnego I ich zespolenia Największa gałąź pnia trzewnego, t. śledzionowa, oprócz śledziony(remi splenici), odżywia również trzon i ogon trzustki(remi pancredtici)oraz lewą część żołądka(od, gdstricde bretes et o, gastroomenłqlissm.
Pozostałe gałęzie pnia trzewnego, oprócz t. wątrobowej właściwej podążającej do wątroby oraz pęcherzyka żółciowego, odżywiają żołądek(oraz część brzuszną przełyku), dwunastnicę oraz głowę trzustki.
Trzy powyżej wymienione narządy zaopatrywane są czterema łukami tętniczymi i każdy z nich z obu końców otrzymuje dopływ.
W ten sposób, podobnie jak w jelicie Oyc.
W@, również i w wymienionych narządach powstaje zespolenie naczyniowe, które Xapewnia dostateczny dopływ krwi.
O ile w jelicie krew dopływa tylko ze strony przyczepo łrezki, o tyle żołądek zaopatrują dwa łuki tętnicze, położone wzdłuż obu krzywizn 93 c, 1511 od nich podążają gałązki na obie ściany żołądka i zespalają się z sobą.
Łuk 4(nic z y kr zy wiz ny mniej s z ej powstaje przez połączenie obu 11, żołądkowych, P(awej i lewej:łuk tętniczy krzywizny większej-przez połączenie obu B żołądkowa-sieciowych, prawej i lewej.
Dwunastnicę i głowę trzustki zaopatrują również dwa łuki, przedni i tylny, które biegną Wędzy głową trzustki a przednio-przyśrodkowym i tylna-przyśrodkowym obwodem Pwunastnicy.
Nie powstają one jednak wyłącznie z połączenia gałęzi pnia trzewnego, lecz Pównież z połączenia ich z gałęziami t. krezkowej górnej.
Ł-uk tętniczy trzustFowo-dwunastniczy przedni wytwarza się z zespolenia przedniej t. trzustłóowo-dwunastniczej górnej z przednim odgałęzieniem 1, trzustkowa-dwunastniczej dolnej W t. krezkowej górneik łuk tętniczy trzustkowa-dwunastniczy tylny z zespolenia tylnej t. trzustkowa-dwunastniczej górnej z tylnym odgałęzieniem 4 trzustkowa-dwunastniczej dolnej.
Z powyższego wynika, że bliższą połowę dwunastnicy.


ąopatruje pień trzewny, dalszą t. krezkowa górna.
Obie te tętnice odżywiają również ławę trzustki(ryć, l 5 z).
W wątrobie i śledzionie tętnice mają charakter tętnic typu końcowego, nie zespalającego je toteż niedrożność czy podwiązanie jednej z gałęzi w jej obszarze zaopatrzenia może powodować zawał i obumarcie narządu.
lętniea krezkowa górna T, krezkowa górna(d, mesentericd superior:ryc, 154)jest silnym iaczyniem, które zaopatruje całe jelito cienkie z wyjątkiem bliższej jotowy dwunastnicy oraz prawą połowę jelita grubego:jelito ślepe, ikrężnicę wstępującą i mniej więcej%, okrężnicy poprzecznej.
Początek.
T. krezkowa górna odchodzi z przedniego obwodu aorty na rysokości pierwszego kręgu lędźwiowego nieznacznie poniżej pnia rzewnego.
Między początkiem pnia trzewnego a początkiem t. krez:owej górnej leży z, śledzionowa, a poniżej t. krezkowej górnej, między dą a powierzchnią przednią aorty układa się z, nerkowa lewa.
Przebieg, położenie, koniec.
Tętnica biegnie wzdłuż lewej strony owarzyszącej jej z, krezkowej górnej ku dołowi, do tyłu od trzustki.
Jalej kieruje się ona przez wcięcie trzustki oraz do przodu od części lolnej dwunastnicy i wstępuje między blaszki krezki jelita cienkiego, :dzie w pobliżu nasady krezki przebiega linią słabo łukowatą, wypukłą r stronę lewą.
Na swej drodze ku dołowi oddaje ona liczne gałęzie i staje je coraz słabsza.
Kończy się ona w dole biodrowym prawym, gdzie kręcą w stronę prawą i zespala się ze swą własną gałęzią, t. krętdczo-okrężniczą.
T. krezkowa górna oraz jej gałęzie oplatają włókna nerwowe splotu aezkowego górnego.
Oprócz żyły t. krezkowej górnej i jej gałęziom owarzyszą również łańcuchy węzłów chłonnych oraz naczynia chłonne.
Rozkład gałęzi i obszar zaopatrzenia.
T. krezkowa górna ze swego ewego obwodu stopniowo oddaje od góry ku dołowi 1018 gałęzi, o krezki jelita cienkiego, które jako:1)11, jelita czczego ad, ieiundles)oraz 11, jelita krętego(do, iledles)zaopatrują dpowiednie odcinki jelita cienkiego.
Jeszcze przed wysłaniem najwyżzeiz nich, z prawego obwodu pnia t. krezkowej górnej, odchodzi zstecznie 2)t. 'trzustkowa-dwunastnicza dolna(a, pdnreaticoduodenclisinterior), zaopatrująca drugą połowę dwunastnicy.
J ile tętnice jelita czczego i krętego zwracają się w lewą stronę ciała, tyle w stronę prawą od pnia tętnicy kierują się gałęzie do jelita rubego, które zaopatrują prawie do zgięcia lewego okrężnicy.
Są one nacznie mniej liczne od gałęzi jelita cienkiego i wskutek tego są też wiele bardziej oddalone od siebie.
Zwykle występują trzy naczynie J t. krętniczo-okrężnicza(a, ileocolica), 4)t. okrężniczarawa(o, colicd deatrd), odżywiająca okrężnicę wstępującą w 1 okrężnicza środkowa t. colicd media)do okrężnicy oprzecznej.
T. krętniczo-okrężnicza(t.
U)zaopatruje:a)koniec jelita r**ego dwiema gałązkami, b)przednią i c)tylną, jelito ślepe oraz jedną ałązką d)początek okrężnicy wstępującej.
Oddzielna gałązka)biegnie do wyrostka robaczkowego(a, dppendicularis).
Zespolenia.
Wszystkie gałęzie jelita cienkiego i grubego łączą się z sobą zespoleniami w kształcie ł u k ów(arcadesĘ.
Powstają one w ten sposób, że każda tętnica rozdwaja się i obie gałęzie łączą się z odpowiednimi gałęziami sąsiednich tętnic.
Ze szczytu łuku znowu odchodzą tętnice, które podobnie się dzielą i powstaje nowy rząd łuków:w jelicie cienkim.
(3 plpns.
A, collcadewraA, appen dicu I aris.
Duoden u m.
Galon transeersum.
z mesentericd suPł.
I**, ł.
*eocolica.
*eocolica Aa, ileałes.
Aa, lei u nales.
Brc.
154. Tętnica krezkowa górna i jej rozgałęzienia.
Widok od przodu.
Okrężnica poprzeczna odłożona ku górze, jelito krezkowe(cienkie)przełożone na stronę lewą.
mogą się one układać w kilka pięter(Z-5):łuki obwodowe są najliczniejsze, ale też najmniejsze.
Z ich szczytu odchodzą krótkie gałęzie bezpośrednio do jelita(da, breves s. rectoe).
U przyczepo jelitowego krezki rozdwajają się one, obejmując cewę jelitową Oyc, 155)i rozgałęziają się następnie w ścianie jelita.
Po drodze mniejsze gałązki odżywiają tkankę krezki oraz węzły chłonne.
Ł-uki powyższe na początku jelita krezkowego łączą się.


tętnicami dwunastnicy, a w pobliżu zgięcia lewego okrężnicy z gałęzią t. krezkowej itnej.
Cały ten tętniczy układ jelitowy stanowi więc jedną całość i krew może być zajemnie wymieniana.
Między obszarem zaopatrzenia pnia trzewnego i t. krezkowej górnej często występują ązcze inne zespolenia:niektóre z nich występują nawet stale lub prawie stale, inne ądziej.
Rozpatrywanie ich zaprowadziłoby jednak zbyt daleko:można wspomnieć tylko naczyniu, które odchodzi albo bezpośrednio z pnia trzewnego, albo z jego gałęzi, biegnie r tyłowi od trzustki i łączy się z t. krezkową górną lub z jedną z jej gałęzi.
Znaczenie licznych zespoleń tętniczych w kształcie łuków polega na tym, że np. zagięcie y jelita czy ucisk na nie, czy rozciągnięcie nie ograniczają dopływu krwi, jeśli czynniki te e są zbyt silne i nie powodują nienormalnie silnego skrętu.
Pomimo tego zabezpieczenia tamie gałązki dochodzące do jelita czynnościowo są tętnicami końcowymi i nie ytwarząją wystarczającego krążenia pobocznego w przypadkach przerwania głównego ipĘwu prądu krwi.
Łuki jelita grubego w związku z jego mniejszą ruchomością są mniej liczne i dłuższe niż jelicie cienkim.
Zwłaszcza w krezce okrężnicy poprzecznej znajdują się obszerne eunaczynione pola, które chirurg wykorzystuje, żeby z dolnej części brzucha móc nikać do części górnej, np. w celu połączenia pętli jelita cienkiego z tylną ścianą żołądka dstroenterostomia retrocolica).
W celu obejrzenia przebiegu i rozgałęzień t. krezkowej górnej całe skłębienie pętli jelita enkiego należy przełożyć na lewą stronę jamy brzusznej.
1.
Tt, jelita czczego i krętego(da, ieiundles et ilecles), 10-18 tętnic odchodzi z lewego ypukłego obwodu t. krezkowej górnej do jelita krezkowego, które zaopatrują.
Odchodzą je w małych odstępach od siebie.
Tętnice te biegną między obu blaszkami krezki jelita mkiego licznie się z sobą łącząc zespoleniami łukowatymi, o których mowa była wyżej.
robne gałązki odżywiają zawartość krezki.
Ostatnia t. jelita krętego łączy się t. krętniczo-okrężniczą.
Z obwodowych łuków pod prostym kątem do długiej osi jelita(chodzą liczne krótkie tętniczki zaopatrujące jelito.
Tętniczki te już nie zespalają się tobą, rozdwajają się u przyczepo krezki, obejmując cewę jelitową, i rozgałęziają się w jej tanie.
Zazwyczaj 11, jelita czczego są dłuższe, lecz mniej liczne niż 11, jelita krętego.
2.
T trzustkowa-dwunastnicza dolna(a, pancremicoduodendlis interior).
Jest ona erwszym naczyniem odchodzącym z prawego obwodu t. krezkowej górnej.
Czasem może łobodzie z pierwszej tętnicy jelita czczego.
Rozpoczyna się ona na dolnym brzegu trzustki b nawet nieco powyżej, do tyłu od niej.
Zazwyczaj tętnica ta dzieli się od razu na dwie lezie, przednią i tylną.
Gałąź przednia kieruje się w stronę prawą i ku górze do zadu od głowy trzustki i zespala się z przednią t. trzustkowa-dwunastniczą górną.
ałąż tylna wstępuje ku górze oraz w stronę prawą ku tyłowi od głowy trzustki:espata się z tylną t. trzustkowa-dwunastniczą górną.
Zespolenia powyższe zapewniają czność z obszarem zaopatrzenia pnia trzewnego.
Obie gałęzie zaopatrują głowę trzustki az dolną połowę dwunastnicy(ryc, l 52).
3.
T. okrężnlcza środkowa(a, colicd media).
Nieznacznie poniżej poprzedniej, również arawego obwodu t. krezkowej górnej t. okrężnicza środkowa od razu po swym odejściu stepuje do krezki okrężnicy poprzecznej.
W krezce tej tętnica dzieli się na gałąź prawą ewą, które wytwarzają łuki zespoleniowe z naczyniami sąsiednimi, t. okrężniczą prawą az z gałęzią wstępującą t. okrężniczej lewej(z t. krezkowej dolnej).
Z łuków tych iwstaią dalsze, które wreszcie zaopatrują początkowe dwie trzecie części okrężnicy iprzecznej.
T. okrężnicza środkowa może być podwójna.
4 T okrężnicza prawa(a, colicd deatd).
Tętnica ta biegnie poprzecznie w stronę awą w tkance zaotrzewnowej do środkowej części okrężnicy wstępuj ącej:na swej drodze zyżuie ona biegnące do tyłu od niej naczynia jajnikowe lub jądrowe, prawy moczowód n lędźwiowy większy.
W pobliżu okrężnicy dzieli się ona na gałąź wstępuj ącą*s 1 ę p u j ą c ą, które łukowato łączą się z tętnicami sąsiednimi.
Z łuków tych odchodzą ale dalsze łuki lub też bezpośrednie gałęzie do ściany jelita.
T. okrężnicza prawa łrętniczo-okrężnicza często rozpoczynają się wspólnym pniemfT krętriczo-okrężnicza(a, ileocolica).
Naczynie to jest najniższą gałęzią odchodzącą wklęsłej prawej strony t. krezkowej górnej.
Kieruje się ono zaotrzewnowo ku dołowi w stronę prawą do końca jelita cienkiego i początku grubego.
Tak jak poprzednia przebiegu swym krzyżuje ona od przodu prawy moczowód, t. jądrową lub Jajnikową.
i m. lędźwiowy większy.
Przeważnie w pewnej odległości od kąta krętniczo-okrpżniczego(4-5 cm)kończy się, dzieląc się na pięć gałęzi(t.
T. a.
G ał ą z ok reż nic za(ramia colicua)kieruje się w stronę prawą iwstępuje wzdłuż okrężnicy wstępującej, zespalając się z gałęzią zstępującą t. okrężniczej prawej.
b.
Ga tą z j elita kręte go(ramia iledlis)kieruje się w stronę lewą i biegnie wzdłuż brzegu krezkowego ostatniej pętli jelita krętego, zespalając się z końcowym odgałęzieniem t. krezkowej górnej.
Ryc.
155. Pętla jelita cienkiego i jej tętnice.
Półschemat.
c.
Gałąź przednia jelita ślepego(a, coecclis anterior')przechodzi na jego powierzchnię przednią, gdzie się rozgałęzia.
d.
Gałąź tylna jelita ślepego(a, cdecalis postrior')kieruje się na jego powierzchnię tylną.
e.
T. wyrostka robaczkowego(a, appendicularis)często odchodzi z poprzedniej:wpierw krzyżuje ona powierzchnię tylną jelita krętego, następnie wstępuje w krezkę wyrostka robaczkowego i w swym końcowym odcinku biegnie wzdłuż wyrostka.
Odmiany t. krezkowej górnej I Je)gałęzi.
Czasem t. krezkowa górna odchodzi z pnia trzewnego(p. dalej).
Niezbyt rzadko oddaje ona gałęzie przynależne zwykle do pnia trzewnego, jak np. t. żołądkowa-dwunastniczą.
Czasem odchodzi od niej t. wątrobowa dodatkowa.
Nigdy nie rozpoczyna się wspólnie z t. krezkową dolną.
Znany jest przypadek podwójnej t. krezkowej górnej.
T. trzustkowa-dwunastnicza dolna czasem może być zastąpiona t. trzustkowa-dwunastniczą górną przednią:bardzo rzadko może ona odchodzić z pnia trzewnego.
Liczba 11, jelitowych jelita czczego i krętego)jest bardzo zmienna.
Według Adachiego najczęściej występuje 12-14(min. 8, max.
ZZ).
Zamiast 1 r ze eh prawostronnych gałę z i do jelita grubego z t. krezkowej górnej mogą odchodzić tylko dwie, a wtedy górna z nich zaopatruje okrężnicę poprzeczną i część wstępującej, dolna zaś okrężnicę wstępującą i odcinek krętniczo-kątniczy jelita.
Stosunki te występują bardzo często, mniej więcej w połowie przypadków.
Czasem t. wy r o stk a r o b a czk owego może być podwójna, a wtedy jedno z tych naczyń może krzyżować jelito kręte od przodu.
Do niezbyt rzadkich odmian należy dodatkowa t. okrężnicza środkowa 0, colicd media dccessoria)zaopatrująca lewy odcinek okrężnicy poprzecznej.


nienność początków tętnic pnia trzewnego.
W przeważającej większości O?
J wszystkie trzy główne gałęzie pnia trzewnego:iolądkowa lewa, t. wątrobowa wspólna oraz t. śledzionowa, rozpoczynają się wspólnym iie rn wątrobo wo-żołądkowa-śledzion owym Oruncusceliacus s. coeliaeus)tepatopastrosplenicus:me, 156 a)o czym mowa była wyżej.
z.
W 8'%według statystyki Adachiego t. żołądkowa lewa samodzielnie odchodzi z aorty.
tych przypadkach wspólny pień jest pniem wątrobowa-śledzionowym(truncus hepdtondlis:ryc, 156 b), x.
Bardzo rzadko(l 3 i)t. żołądkowa lewa odchodzi samodzielnie z aorty, jak w typie przednim, a równocześnie tętnica krezkowa górna rozpoczyna się wspólnym pniem pozostałymi naczyniami pnia trzewnego:powstaje wówczas pień wątrobo o-śledzionow o-krezkowy(truncus hepatosplenomesentericus:ryc, l 56 c).
Ru etos choledochusA, hepatca i(80(3(13 ł V 1.
Pień trzewny wątrobowa Oł 4 d ławo-śledzia nowy(559.
Pierł trzewna-krezkowy jl, 53)cj.
A, hepat, comm.
Pień wątrobowa*edz*wy*g**.
Pleń żołądkowa-śledzia nowy i wątrobowa-krezkowy jo, 59 j.
A, gastr, sin.
Pień wątrobowa-śledzionowo-krezkowy(38).
A, meseat.
SUR.
A, hepat.
8008680085 i.
Pień żołąd kawo-śledzion owyi krezkowa-wątrobowy dodatkowy 18%1 f.
je Wó Zmienność początków gałęzi pnia trzewnego i t. krezkowej górnej.
Schemat wzorowany na Adachim(1920.
Objaśnienie w tekście.
4.
Czasem(L 5'%)wszystkie trzy gałęzie pnia trzewnego razem z t. krezkową górną tworzą wspólny pień trzewna-krezkowy(truncus coelidcomesentericus:ryc, l 56 d).
5.
W wyjątkowych przypadkach(0, 58)t. żołądkowa lewa i t. śledzionowa tworzą wspólny pień zol ądk owo-śledzia nowy(tuncus gdstrosplenicus)odchodzący z aorty, jako drugi zaś powstaje wtedy z t. wątrobowej wspólnej oraz z t. krezkowej górnej pień w ątrobowo-krezkowy(truncus hepdtomesentericus:ryc, l 56 e).
6.
W 3%przypadków tylko t. żołądkowa lewa i t. śledzionowa tworzą wspólny p i e ńz o tą dk o w o-śl ed z i o n o wy Oruncus gastrosąlenicus), brak jest t. wątrobowej wspólnej i wątrobę odżywiają wówczas wyłącznie 11, wątrobowe dodatkowe(ryc.
156)1.
Dodatkowe tętnice wątrobowe.
Do częstych odmian tętniczych o znaczeniu praktycznym należą dodatkowe 11, wątrobowe(da, hepdticde dccessoride).
Tętnice te występują w różnych postaciach, czy.
A, hepatica accessoriadextra sup.
%)Z pnia trzewnego odchodzg cztery tętnice.
A, hepatca accessoria sin.
(188).
A, hepatica accessoria--4 edra irf, gzę:j.
Grculus artel, hepatogasmcus.
Ryc.
157. Dodatkowe tętnice wątrobowe.
Schemat wzorowany na Adachim.
Objaśnienie w tekście.


w zależności od ich rozwoju, równocześnie z t. wątrobową wspólną, czy też częściowo nawet całkowicie zastępując naczynie normalne.
gządką postacią(Z%)jest t. wątrobowa dodatkowa prawa górna, odłząeaz pnia trzewnego.
Tętnica ta biegnie ku tyłowi od z, wrotnej i przeważnie typuje gałąź prawą t. wątrobowej właściwej(ryc.
1570.
Może ona odchodzić samodzielzpnia trzewnego, a może mieć wspólny krótki pień z t. wątrobową wspólną odchodzący 01820:.
Znacznie częściej 02%1 zdarza się t. wątrobowa dodatkowa prawa dolna Kadząca z t. krezkowej górnej.
Do wątroby kieruje się ona ku tyłowi od głowy trzustki z z, wrotnej.
Przeważnie, @k Jak poprzednia, zastępuje ona prawą gałąź t. wątrobowej ściwej, choć czasem może zaopatrywać całą wątrobę, a nawet wysyłać t. żołądro-dwunastniczą(ryc, 157 b).
t.
Najczęstszą postacią t. wątrobowej dodatkowej OB%)jest jednak t. w ą 1 r o b o w a dat k o w a I e w a.
Przeważnie jest ona przedłużeniem t. żołądkowej lewej, wówczas je rozwiniętej:rzadziej jest Jej gałęzią boczną.
Do wątroby biegnie ona między obu szkami więzadła wątrobowa-żołądkowego tak sarno jak t. żołądkowa dodatkowa lewa, to w odwrotnym kierunku, i najczęściej zaopatruje lewy płat wątroby, zastępując idy gałąź lewą t. wątrobowej właściwej(ryc, 157 et rzadziej gałąź ta zachowuje się, choć idy jest bardzo słaba.
1.
Czasem między wątrobą a żołądkiem wytwarza się tę tnie ze k o to w ątr o bo-zol ądk o w e(eirculur artriorua hepdtogdstricur):powstaje ono z t. wątrobowej iściwej, t. żołądkowej lewej oraz z gałęzi łączącej oba te naczynia, biegnącej w więzadle trobowo-żołądkowym(ryc, 157 d).
taka krezbowa dolna T. krezkowa dolna ta, mesentricd interior:ryc, 158)jest najniższą lęzią boczną aorty oraz naczyniem znacznie cienszym niż t. krezkowa ma w związku ze znacznie mniejszym obszarem zaopatrzenia:obejJeon tylko lewą część okrężnicy oraz większość odbytnicy.
Początek.
T. krezkowa dolna odchodzi z przedniego obwodu aorty, :co w stronę lewą od linii pośrodkowej, z początkowego odcinka dolnej ieciei części aorty brzusznej(około 45 cm powyżej rozdwojenia).
stosunku do kręgosłupa początek tętnicy leży przeciętnie na wysoko, dolnej połowy trzeciego kręgu lędźwiowego, w stosunku do naczyń poniżej początku t. jądrowej czy t. jajnikowej.
Przebieg i bordec.
W przebiegu swym tętnica kieruje się nieco skośnie, dołowi i w stronę lewą.
Następnie na wysokości wzgórka zawraca gśrodkowo i osiąga Imię pośrodkową do przodu od kości krzyżowej całości zatacza więc niewielką krzywiznę wklęsłością skierowaną stronę prawą.
Przedłużeniem tętnicy powyżej górnego końca odbyty jest t. odbytnicza górna, która stanowi jej gałąź końcową.
Włofele W odcinku górnym tętnica leży zaotrzewnowo, biegnąc ku dołowi i w stronę 4:na poziomie wzgórka, skręcając przyśrodkowo, wstępuje ona w nasadę krez@ęż@gr esowatej:położenie to traci, kończąc się w przejściu w t. odbytniczą górną Wu Jrłowi tę(nica przylega najpierw do aorty, następnie zaś krzyżując lewy pień półczulny do m. lędźwiowego większego.
Na wysokości piątego kręgu lędźwiowego rżnie ona t. biodrową wspólną lewą.
9 o przodu u swego początku tętnicę często przykrywa część dolna dwunastnic:.
84 więc wówczas jak szczypcami od przodu obejmuje t. krezkowa górna, od tyłu aezkowa dolnafo s tr o nie p r a w ej tętnica biegnie wzdłuż lewego obwodu aorty, nie oddalając się niego więcej niż o I cm(Hoyelague).
Po str o nie lewej zbliża się do lewego moczowodu ił, jądrowej lub Jajnikowej, które zstępują bocznic i mniej więcej równolegle do niej.
Ż, krezkowa dolna towarzyszy tętnicy dopiero w jej odcinku dolnym, gdzie biegnie po lewej stronie tętnicy, powyżej zaś żyła ta biegnie razem z gałęzią wstępującą t. okrężniczejlewej.
Tętnice oplatają gałązki nerwowe splotu krezkowego dolnego, łańcuchy węzłów chłonnych zaś ułożone grupami układają się wzdłuż jej przebiegu.
Przy preparowaniu najdogodniej można uwidocznić t. krezkową dolną przekładając pętle jelita cienkiego wraz z ich krezką na stronę prawą.
Rozkład gałęzi t. krezkowej dolnej, ich obszar zaopatrzenia i zespolenia.
T. krezkowa dolna w stronę lewą wysyła:1)t. okrężnicząlewą(o, colicd sinistrd), która po dłuższym lub krótszym przebiegu dzieli się na gałąź wstępującą i zstępującą oraz końcową.
A, mesert, im.
A.
Taca com*, der.
A, colica media.
A, sacralis mediana.
A, colica sin, r. ascend.
A, colica sin, r. ascend, le.
A, colica sin.
"r. descend.
-Aa, sigmoideae.
rectalis su p.
Póc 158.
Tętnica krezkowa dolna i jej rozgałęzienia.
Widok od przodu.
Okrężnica P(grzeczna odłożona ku górze, jelito krezkowe(cienkie)przełożone na stronę prawą.


zecią część okrężnicy poprzecznej.
Ku dołowi t. krezkowa dolna oddaje 1 t. e s i c z e(do, sigmoidede)do okrężnicy o tej samej nazwie oraz jako łąż końcową 3)t. odbytniczą górną(a, rectlis superior)żywiającą prawie całą odbytnicę.
Wszystkie te gałęzie zespalają się z sobą, jak również z sąsiednimi tnicami.
T. okrężnicza lewa ku górze łączy się z t. okrężniczą środną, ku dołowi z górną z 11, esiczych.
Dolna t. esicza zespala się z t. lbytniczą górną, która znowu licznie się łączy z pozostałymi tętnicami lbytnicy i kanału odbytowego, t. odbytniczą środkową i dolną, gałęziait, biodrowej wewnętrznej lub t. sromowej wewnętrznej.
1.
T. okrężnlcza lewa(a, colicd sinis(rui.
Biegnie ona w stronę lewą zaotrzewnowo oraaprzodu od m. lędźwiowego większego i po krótkim, lecz zmiennej długości przebiegu cli się na gałąź wstępującą i zstępującą:pień tętniczy lub też obie jego gałęzie krzyżują y moczowód oraz naczynia jądrowe lub Jajnikowe.
G a ł p z i w s 1 p p u j ą c e j towarzyż.
krezkowa dolna:w swym dalszym przebiegu tętnica krzyżuje powierzchnię przednią*nerki, po czym wnika między obie blaszki krezki okrężnicy poprzecznej i zespala się okrężniczą środkową.
Gałą z z st ęp u j ą c a zespala się z górną t. okrężnicy esowatej.
dków tętniczych utworzonych przez te połączenia odchodzą gałęzie do okrężnicy ipującej oraz lewej trzeciej części okrężnicy poprzecznej.
11, eslcze(cd. sigmoidede).
Dwie lub trzy tętnice biegną zaotrzewnowo skośnie ku ni w stronę lewą, do przodu od m. lędźwiowego większego, moczowodu oraz naczyń owych lub Jajnikowych.
Oddają one gałęzie, które wstępują do krezki okrężnicy yatej i zaopatrują okrężnicę o tej samej nazwie.
Łukowatymi zespoleniami łączą się one bą, jak również u góry z t. okrężniczą lewą, u dołu z t. odbytniczą górną.
T. odbytnicza górna(a, rec(Jis superior).
Tętnica ta jest przedłużeniem i gałęzią eową t. krezkowej dolnej:ku tyłowi od odbytnicy zstępuje ona do miednicy i dzieli się wie gałęzie, które kierują się na powierzchnie boczne narządu(t.
U).
Naczynia te łączą sobą licznymi zespoleniami, które ku dołowi sięgają aż do m. zwieracza wewnętrznego złu, a poza tym zespalają się z gałęziami t. odbytniczej środkowej i dolnej.
dmlarr t krezkowej dolnej i Jej gałęzi.
Według obszernej statystyki Adachiegoezkowa dolna występuje stale i jest wyłącznie gałęzią aorty.
W piśmiennictwie znany jeden Glko przypadek braku tętnicy(Eleischmann 1815, cyt, wg Adachiego).
teraz t. okrężnicza lewa i 11, esicze odchodzą wspólnym pniem.
W rzadkich przypadł wszystkie trzy gałęzie t. krezkowej dolnej tworzą tróipodział, udzo często występuje tylko jedna t. esicza:niektórzy autorzy uważają to za regułę.
palenia tętnicze wzdłuż cewy pokarmowej k wynika z unaczynieria tętniczego cewy pokarmowej, wzdłuż całego jej przebiegu ępują obwodowe zespolenia tętnicze łączące cały ten wielki obszar w jeden układ ileniowy.
Naczynia jelita cienkiego i grubego pochodzące z obu 11, krezkowych arzaJą łączący się z sobą szereg obwodowych łuków tętniczych wzdłuż odbywic?.
micy oraz jelita krętego i czczego.
U dolnego końca odbytnicy powyższe połączenia*ze zespalają się z tętnicami odbytnicy pochodzącymi z t. biodrowej wewnętrznej ustkowo-dwunastnicze, dolna i górne, łącząc się z sobą, tworzą przedłużenie trchzeń ku górze i stanowią zespolenie t. krezkowej górnej z pniem trzewnym.
W okolic 3 łowei żołądka, jak wspominano, występują połączenia między łukami ttnicz 3 r@ka a naczmiami przełyku, które w postaci nieprzerwanego splotu naczyniowego 464 ześledzić aż do gardła.
W ten sposób może się wytworzyć krążenie poboczne.
Om krew t. szyjnej zewnętrznej może się mieszać z krwią t. biodrowej wewnptrzOgJłególne ogniwa zaś tak wielkiego łańcucha zespoleniowego mogą zastępowae 018.
Gałęzie końcowe aorty Jak już wspomniano, do gałęzi końcowych aorty zalicza się t. k r z yżowąpośrodkową(o, sdcrdlismedimdjorazobie 11, biodrowe wspólne lad, iliacae communes), prawą i lewą.
T. biodrowa wspólna(a, iliaca communis).
T. biodrowa wspólna zaopatruje całą kończynę dolną i miednicę.
Tętnica ta, położona na kręgosłupie lędźwiowym i stawie krzyżowo-biodrowym, pod względem topograficznym należy do tułowia, nie zaś do kończyny dolnej.
Jednak jest ona głównym naczyniem zaopatrującym nogę i niedrożność jej prowadzi nieuchronnie do obumarcia kończyny.
Z tych względów można zaliczyć ją do naczyń kończyny dolnej i opis jej odłożyć do następnego rozdziału.
T. krzyżowa pośrodkowa(a, sacralis mediana)jest przedłużeniem aorty i reprezentuje jej uwsteczniony odcinek miedniczny.
Nieparzysta, rozpoczyna się ona tuż powyżej kąta podziału aorty na jej tylnej ścianie i k o ńc z y s i ę w kłębku guziczrym na wierzchołku kości guzicznej Oyc.
84).
Tętnica przebiega nieco wężowata w płaszczyźnie pośrodkowej do przodu od piątego kręgu lędźwiowego, kości krzyżowej i kości guzicznej.
Krzyżuje ją od przodu lewa z, biodrowa wspólna, a wzdłuż niej biegną dwie żyły towarzyszące, które następnie łączą się z sobą w pojedyncze naczynie uchodzące do lewej z, biodrowej wspólnej.
Tętnica ta wysyła liczne drobne gałę z i e tr ze w n e, zwłaszcza do tylnej ściany odbytnicy, oraz parzyste gałęzie ścienne, t. lędźwiową naj niższą i gałęzie krzyżowe.
Oprócz odbytnicy zaopatruje ona kości, sąsiednie mięśnie I IICTWV.
T.
I ę d z w i owa n a j niż s za(o, lumbclis ima)pod względem przebiegu odpowiada innym 11, lędźwiowym, jest tylko od nich słabsza.
Biegnie ona na piątym kręgu lędźwiowym i tak jak tamte oddaje gałąź grzbietową i rdzeniową.
Zespala się ona z gałęzią lędźwiową t. biodrowa-lędźwiowej.
Gałęzie krzyżowe(remi sacrdles)są to drobne naczynia, które odpowiednio do kręgów krzyżowych odchodzą z tętnicy w kierunku bocznym i łączą się z 11, krzyżowymi bocznymi(z t. biodrowej wewnętrznej).
O d m i a n y.
U zarodka ludzkiego t. krzyżowa pośrodkowa odchodzi dokładnie z miejsca podziału aorty, a nie z jej ściany tylnej.
U dorosłego odejście takie stanowi bardzo rzadką*a**z**Brak tętnicy należy do rzadkości.
Czasem odchodzi ona z t. biodrowej wspólnej.
Do niezbyt rzadkich odmian należy t. krzyżowa pośrodkowa dodatkowa(a, sdcrdlis mediana dccessorid?
Jej cechą charakterystyczną jest to, że biegnie ona do przodu od z, biodrowej wspólnej lewej, a nie do tyłu od niej, jak t. krzyżowa pośrodkowa.
T. dodatkowa odchodzi przeważnie w okolicy kąta podziału aorty, wyjątkowo-dokładnie z samego kąta.
Streszczenie Część brzuszna aorty(pers cbdomindlis aortde)podobnie jak piersiowa wysyła gałęzie ścienne i gałęzie trzewne.
Gałęzie ścienne zaopatrują przeponę ta, phrenico interior)i ścianę brzucha ta, tumbales I-W)Gałęzie trzewne są zarówno parzyste, jak i nieparzyste.
Gałęzie trzewne parzyste unaczmiają narządy parzyste jamy brzusznej, głównie narządy moczowo-płciowe:nerki(a, renolis), moczowody(remi ureteriei)oraz gruczoły płciowe ta, testicularis resp, @otdricd), jak również nadnercze(a, suprdrenalis media).
T. krzyżowa środkowa(o, socrolis media).


Iatęzie trzewne nieparzyste zaopatrujące nieparzyste narządy jamy brzusznej są to trzy s tętnice:pień trzewny, t. krezkowa górna i t. krezkowa dolna.
ode zamieszczony poniżej ilustruje podział pnia trzewnego(truncus celiacus)i jego mych gałęzi.
, krezkowa górna(a, me+m(erka ruperior)odchodzi z aorty poniżej pnia trzewnego.
pgtruje ona:dolną część dwunastnicy i głowę trzustki(o, pdncreuicoduodendlis mQ, o czcze i kręte(w. ieiuno(es et iledles), jelito ślepe i wyrostek robaczkowy(a, ileocolicaappendiculari)oraz okrężnicę wstępującą i poprzeczną(a, colicd deztrd et d, colicdid)krezkowa dolna ta, mesenlericd interior)odchodzi z aorty poniżej poprzedniej pałuje okrężnicę zstępującą i część poprzecznej(a, colica rin, )oraz okrężnicę esowatą sigmoidede)i odbytnicę(a, rectalis supJ.
ońcowymi gałęziami aorty są:niewielka nieparzysta t. krzyżowa pośrodkowaideralis mediano)i parzyste duże 11, biodrowe wspólne(da, iliacae communes), iatruiące kończynę dolną oraz miednicę.
A, gdstrica rin.
cys(jod.
A, hepcticd DTODTMX.
Romus.
Truncua ceWocus.
A, hepatica eommunis.
A, gostriov.
Ramus.
A, gdstroduodendlis.
A, panor.
duoden, sup, por.
A, panor.
duoden, np. ant.
A, spleniccj.
A, gdstroomentalis sirv.
A, gastroomentlisdeat.
TĘTNICE KOŃCZYNY DOLNEJ I MIEDNICY Tętnica biodrowa wspólna biodrowa wspólna(a, ilidcd communis:ryc, 103 i 147)unaczynia*ądy miednicy, a oprócz tego jest głównym naczyniem zaopaącymkończynę dolną, chociaż topograńcznie do niej nie należy.
oczątek, przebieg, koniec.
P o c z ą 1 e k tętnicy odpowiada miejscu Wolenia aorty(b(furcdtio dortae)(wysokość dolnej trzeciej części mu czwartego kręgu lędźwiowego), k o n i e c-w miejscu podziału, biodrową zewnętrzną i wewnętrzną.
Miejsce to leży do przodu od.
stawu krzyżowo-biodrowego i bocznic od wzgórka na wysokości dolnego brzegu piątego kręgu lędźwiowego.
Oczywiście, że obie te granice są osobnicza zmienne, zarówno ku górze, jak i ku dołowi, o czym mowa będzie niebawem.
U swego początku obie 11, biodrowe wspólne rozchodzą się, wytwarzając k ą 1 p o daortowy, który przeciętnie wynosi około 7 O':w związku ze stosunkowo większą szerokością miednicy kobiecej jest on większy u kobiet 051 niż u mężczyzn(651.
Obie 11, biodrowe wspólne biegną w kierunku bocznym, ku dołowi oraz do przodu wzdłuż przyśrodkowego brzegu m. lędźwiowego większego:u swego końca rozdwajają się one na t. biodrową zewnętrzną i t. biodrową wewnętrzną.
U ludzi starych t. biodrowa wspólna czasem przebiega silnie wężowata.
Wymiary.
Średnica tętnicy wynosi przeciętnie li mm(8-14 mm), przy czym u dorosłego obustronnie jest ona mniej więcej ta sama i rzadko tylko tętnica prawa jest grubsza niż lewa.
Stosunki te są inne u starszych płodów, noworodków i małych dzieci:u nich przeważa grubość tętnicy prawej i asymetria ta odnosi się również do t. biodrowej wewnętrznej i pępkowej.
D ług oś ć tętnicy wynosi przeciętnie około 5 cm.
Według Adachiego u Japończyków długość lewej tętnicy jest większa niż prawej, według danych dotyczących materiału europejskiego natomiast jest odwrotnie.
Różnice te wymagają jednak sprawdzenia.
Położenie.
Do przodu obie tętnice przykryte są otrzewną oraz jelitami.
Lewe naczynie krzyżuje t. krezkowa dolna.
Naczynia jądrowe i jajnikowe obustronnie biegną bocznic od 11, biodrowych wspólnych.
Moczowód lewy najczęściej krzyżuje koniec dolny t. biodrowej wspólnej, natomiast moczowód prawy-t. biodrową zewnętrzną.
Ku tyłowi obie tętnice przylegają do towarzyszących im żył, które w stosunku do tętnic przesunięte są nieco w stronę prawą, lecz w różny sposób po stronie prawej i lewej.
Śledząc je od dołu do góry można zauważyć, że z, biodrowa prawa z początku leży ku tyłowi i przyśrodkowo, następnie ku tyłowi i bocznic(w prawo)od tętnicy:z, biodrowa lewa u swego początku leży przyśrodkowo(w prawo)i do tyłu, lecz wkrótce układa się przyśrodkowo i poniżej tętnicy(ryc.
WQ.
Ponieważ miejsce podziału z, głównej dolnej leży po prawej stronie miejsca podziału aorty, więc z, biodrowa wspólna lewa musi krzyżować t. biodrową wspólną prawą:czyni to ona na jej stronie tylnej.
Gałęzie.
O gałęziach końcowych t. biodrowej wspólnej, t. biodrowej zewnętrznej i wewnętrznej wspominano już wyżej:oprócz nich oddaje ona tylko drobne gałęzie do otrzewnej, węzłów chłonnych i m. lędźwiowego większego:również małą gałąź, ale o większym znaczeniu, oddaje ona do moczowodu:gałąź ta czasem odchodzić może także z t. biodrowej wewnętrznej.
Odmiany.
O zmienności położenia początku t. biodrowej wspólnej, czyli końca aorty brzusznej, mowa była wcześniej na str.
170.
Wiadomo, że koniec ten wykazuje duże wahania osobnicze, przesuwąjąc się ku górze i ku dołowi.
Zmienny jest również koniec dolny t. biodrowej wspólnej, czyli miejsce jej rozdwojenia.
Jak już zaznaczono, najczęściej(W%wg Testut miejsce to leży na wysokości dolnego brzegu piątego kręgu lędźwiowego:znacznie rzadziej leży ono wyżej(208)lub niżej(żM%).
Brak t. biodrowej wspólnej należy do wielkich rzadkości, częściej oba te naczynia mogą, łóć bardzo krótkie, ograniczając się do paru milimetrów.
U większości ssaków t. biodrowa wspólna nie występuje, a t. biodrowa zewnętrzna i wewnętrzna odchodzą bezpośrednio z aorty.
U zarodków tych zwierząt(Hochstetter, cyt, wg Adachiego)stale występuje Botka, ale wyraźna t. biodrowa wspólna.
Tętnica ta jednak zanika w stadiach późniejszych 9(zez rozszczepienie ku górze aż do aorty na t. biodrową wewnętrzną i zewnętrzną.
W piśmiennictwie opisano jeden tylko przypadek podwójnej t. biodrowej wspólnej Oobelt, cyt, wg Adachiego).
Jako gałęzie nadliczbowe t. biodrowa wspólna może wysyłać t. krzyżową pośrodkową Podatkową, t. nerkową dodatkową, t. biodrowa-lędźwiową.


Tętnica biodrowa wewnętrzna 1, biodrowa wewnętrzna(a, iliacd interna)zaopatruje ściany i trze, a miednicy, części płciowe zewnętrzne, okolicę kroczową oraz część lno-przyśrodkową uda.
Jest ona naczyniem grubym(około 8-9 mnij.
*, i*iaca c*mmunis.
A, iliolumbalis, r. iliacusA, umbil, , aa.
yesic, sup" ligsłyjgeyeęggjg ggęyegyeBg gó Ws A.
Taca cd. -.
A, circumilexa-Taca prof.
A, epigasmca im. z.
Ramus obturat.
. . 6.
A, obturatoria.
A, ductus deferents-. .
A, rectalis media.
t. podbrzuszna(a, hgpogarrice).
49 jię.
K'Z.
s 2 g 7 zy'.
yesicalis im.
A, iliaca im.
*********4(Rv.
W ć.
-Aa, sacrales lat.
-A, glutea sup.
-A, glutea im.
-A, padenda im.
We W 9 Tętnice miednicy u mężczyzny.
Widok ze strony lewej.
Schemat.
uótkim, u dorosłego jednak słabszym niż t. biodrowa zewnętrzna(ugość naczynia wynosi przeciętnie około 4-5 cm.
Począteb i koniec.
P o c z ą tek tętnicy leży w miejscu rozdwojenia biodrowej wspólnej do przodu od stawu krzyżowo-biodrowego i na.
wysokości dolnego brzegu piątego kręgu lędźwiowego.
K o nie c odpowiada podziałowi tętnicy na jej gałęzie końcowe(ryc, 159 i lóO).
Przebieg i położenie.
Zstępując do miednicy mniejszej t. biodrowa wewnętrzna kieruje się kudołowiinieco do tyłu.
D o p r z o d u odniei przebiega moczowód, a u kobiety.
A, umbilic, , aa.
yesic, sup, , lig.
umbilic, med.
A, circumtt.
iliaca prof.
A.
Taca cd.
A, epigastoca inf.
A, iliaca im.
R. obturatorius-A, ob(oratoria.
ł 1 M. levator ani.
ć cwii.
A, glutea im.
A, iliolumbalis.
488\\\\\M. piriformis.
, pudenda jot.
Ryc.
160. Tętnice miednicy u mężczyzny.
Widok ze strony lewej.
Wami yentralesn, sacralis, 1, ć 3.
Jeży również jajnik i lejek jajowodu:ku tyłowi towarzyszy tętnicy z, biodrowa Wewnętrzna i leży pień nerwowy lędźwiowa-krzyżowy oraz m. gruszkowaty:b o c z n i e 8 pobliżu początku tętnicy biegnie z, biodrowa zewnętrzna, która układa się między Wnicą a m. lędźwiowym większym, poniżej zaś biegnie n. zasłonowy:p r z y ś r o d k o w o JBwica graniczy z otrzewną, która oddziela ją od jelit.
Węzły chłonne sadowią się zwykle@kącie odejścia gałęzi t. biodrowej wewnętrznej.
Jak zaznaczono wyżej, żż, biodrowe wewnętrzne układają się ku tyłowi od tętnie:są one Jednak również przesunięte nieco przyśrodkowo.
Są one silnie złączone z tętnicami, 8 związku z czym podwiązanie ostatnich wymaga szczególnej ostrożności.


Rozkład gałęzi.
Obwodowy przebieg gałęzi t. biodrowej wewnętrznej 1 stosunkowo stały, natomiast ich początek wykazuje wielką zmienść.
W większości(ó?%)można odróżnić dwa główne pnie t. biodrowej iwnętrznej, przedni i tylny.
P leń tylny zagina się silnie ku tyłowi kierunku otworu kulszowego większego i kończy się w jego górnej ęści powyżej m. gruszkowatego.
Wysyła on tylko gałęzie ścienne"eń przedni biegnie do przodu od m. gruszkowatego oraz splotu zyżowego i kończy się w dolnej części otworu kulszowego większego:daje on zarówno gałęzie ścienne, jak i trzewne.
Jedyną gałęzią tętniczą iednicy mniejszej, która nie odchodzi z t. biodrowej wewnętrznej, jest ana nam już gałąź końcowa aorty-t. krzyżowa pośrodkowa.
A.
Taca c*mm u nis A.
Taca cd.
Truncus ant.
A, umbilicalisLig, umbilicale-medTruncus pudendoglutealis im A, pudende irl.
Truncus ant.
-A.
Taca im.
-Truncus post.
A, glutea sup.
A, glutea im.
Truncus post.
-Trurcus glutealis.
ęA, gluta sup.
?s'6 glutea im.
A pudenda im.
-Truncus pu den domu tealis.
7 c 161.
Różne typy odejścia 11, pośladkowych i t. sromowej wewnętrznej.
Obraz stroróAwei widziany z lewa.
Schemat wzorowany na Adachim:a-t. sromowa wewnętrzna i łiśladkowadolna odchodzą wspólnie(truneus pudendoglutedlis mf)z przedniego pni łodroweiwewnętrznej:b-11, pośladkowe, górna i dolna odchodzą wspólnie(truncBu(eolis)z tylnego pnia t. biodrowej wewnętrznej:c-wszystkie trzy tętnice odcho 4 z 4 modzielnie:d-wszystkie trzy tętnice odchodzą wspólnie(truncus pudendoglu(eJW z tylnego pnia t. biodrowej wewnętrznej.
Ga tę zje ś cienne.
Z tylnego pnia t. biodrowej wewnętrznej odchodzą następujące gałęzie ścienne:1)t. biodrowa-lędźwiowa(a, iliolumbdlis), która przebiegiem swym odpowiada t. lędźwiowej i dzieli się na dwiegałęzie:biodrową i lędźwiową:2)1 t. krzyżowe boczne(od, sdcrdles ldercles), górna i dolna, biegnące na powierzchni miednicznej kości krzyżowej:3)t. pośladkowa górna(a, gluteasuperior), gałąź końcowa tylnego pnia wychodząca z miednicy przez część górną otworu kulszowego większego nad m. gruszkowatym(fordmen suprdpiriforme%.
Ryc.
162.
Zmienność miejsca przenikania t. pośladkowej górnej(6)przez splot krzyżowy(G.
La, %, S, SI i ich częstość.
Splot prawy widoczny ze strony lewej.
Schemat wzorowany na Adachim.
N. obturatorius-26.
z Q Qcj.
Z przedniego pnia t. biodrowej wewnętrznej jako g a tę z i e ś c i e n n eodchodzą:4)t. zasłonowa(a, obturdtorid), która zaopatruje oba m. zasłaniacze i przez kanał zasłonowy podąża do m. przywodzicieli uda oraz stawu biodrowego, i 5)t. pośladkowa dolna(o, glutedinterior), jedna z dwóch gałęzi końcowych pnia przedniego, która wychodzi z miednicy przez dolną część otworu kulszowego większego pod m. gruszkowatym(frdmen infapir(ńrmeĘ.
Wspólnie z t. pośladkową górną zaopatruje ona mięśnie pośladka.
Ga tę z i e 1 r z e w n e t. biodrowej wewnętrznej odchodzą wszystkie z pnia przedniego.
Należą do nich:1)t. pępkowa(a, umbilicdlis)ze swymi gałęziami, 11, pęcherzowymi górnymi(da, tesicd(es stperiores), zaopatrującymi szczyt i trzon pęcherza, gdy tymczasem do 4 na pęcherza kieruje się inna gałąź, 2)t. pęcherzowa dolna(@tesicdlis interior).
Od niej-lub częściej z t. pępkowej bądź*przedniego pnia-odchodzi u mężczyzny niewielkie naczynie O t. nasieniowodu(a, ductus dęfrentis).
U kobiety odpowiada Jej Blina t. maciczna(a, u(erind).
Dalszą gałęzią trzewną pnia przedniego jest 4)t. odbytnicza środkowa(d, rectlis media), naczyniem końcowym zaś 5)t. sromowa wewnętrzna(a, pudendd@(ernd).
Gałąź ta, podobnie jak druga gałąź końcowa, t. pośladkowa.


na, wychodzi z miednicy przez dolną część otworu kulszowego kszego i licznymi swymi gałęziami zaopatruje zwłaszcza części iowe zewnętrzne.
śe wszystkich gałęzi t. biodrowej wewnętrznej cztery opuszczają ednicę:t. zasłonowa, obie 11, pośladkowe i t. sromowa wewnętrzna:nężczyzny poza tym t. nasieniowodu.
!espolenta t. biodrowej wewnętrznej.
Układ gałęzi t. biodrowej łączy się z układem ony przeciwległej za pośrednictwem licznych, chociaż przeważnie drobnych soleń między różnymi gałęziami obu stron.
oprócz tego każdy obszar zaopatrzenia gałęzi t. biodrowej wewnętrznej ma również ne zespolenia z gałęziami tej samej strony, takie jak:a)zespolenia gałęzi iromowej wewnętrznej i t. zasłonowej(przez gałęzie mięśniowe m. zasłaniaczavnętrznegok b)zespolenia między t. pośladkową górną a dolną:c)między t. odbytniczą dkową a t. sromową wewnętrzną za pośrednictwem t. odbytniczej dolnej:d)zespolenia idzy 11, pęcherzowymi, t. maciczną i t. odbytniczą środkową.
Vreszciet, biodrowawewnętrznazespalasięrównieżz układami tętnic są s te dih, mianowicie:1)z aortą za pośrednictwem:a)t. nasieniowodu i t. jądrowej:, macicznej i t. jajnikowej:c)t. biodrowa-lędźwiowej i obu dolnych 11, lędźwiowych:, odbytniczej środkowej i górnej:e)11, krzyżowych bocznych i t. krzyżowej pośrodwj:2)z t. biodrową zewnętrzną za pośrednictwem połączenia między isłonową a t. nabrzuszną dolną, jak również między t. biodrowa-lędźwiową(jej gałęzią drową)a t. głęboką okalającą biodro:3)z t. u d o w ą za pośrednictwem:a)t. pośladka*dolnej i t. przeszywającej górnej(gałęzi t. głębokiej udaj:b)t. pośladkowej dolnej okalającej udo przyśrodkowej:c)t. sromowej wewnętrznej i 11, sromowych zewnętrzhJzięki tym zespoleniom podwiązanie jednostronne t. biodrowej wewnętrznej jest żliwe:połączenia te są na ogół wystarczające dla zabezpieczenia odżywiania obszernego rtorium t. biodrowej wewnętrznej.
Jdmiany t. biodrowej wewnętrznej i początków niektórych Jej gałęzi.
Długość jodłowej wewnętrznej waha się w znacznych granicach od I do 6 cm:tętnica jest tym ższa, im krótsza jest t. biodrowa wspólna i odwrotnie.
W zmiennej długości t. biodrowej wnętrznej albo jej górna granica leży wyżej lub niżej, albo dolna.
W rzadkich ypadkach może w ogóle nie być tętnicy:zastępuje ją wówczas t. biodrowa zewnętrzna, ra w kształcie łuku opuszcza się do miednicy i następnie już drogą normalną przez stęp naczyń wydostaje się na udo.
W tych przypadkach z łuku tego odchodzą tętnice łące zazwyczaj gałęziami t. biodrowej wewnętrznej.
Wspominano już poprzednio o wielkiej zmienności początków odgałęzień t. biodrowej wnętrznej.
Adachi badał zmienność odejścia 11, pośladkowych oraz t. sromowej wnętrznej:ustalił on szereg typów, które częściowo ilustruje ryc.
161.
Według Adachiełpośladkowa górna samodzielnie odchodzi w 7 P%" t. pośladkowa dolna w 20%sromowa wewnętrzna w 42%.
W pozostałych przypadkach odchodzą wspólnie czy dwie ich, czy wszystkie trzy.
śmiemy też jest stosunek tych trzech tętnic do splotu krzyżowego.
Omawianie irchniań zaprowadziłoby zbyt daleko i trzeba ograniczyć się do zilustrowania przebiegu jośladkowei górnej w stosunku do nerwów, jak to przedstawia ryc 162.
Gałęzie ścienne tętnicy biodrowej wewnętrznej ł p bolrowHęlżwiowa(a, iliolumbdlis)najczęściej odchodzi z tylnego pr@Jłodrowei wewnętrznej, niekiedy również z t. pośladkowej górnej.
Drogą wsteczn 49 WW kieruj e się ona prawie pionowo ku górze i bocznic, krzyżuje stronę 1104@o 4 rowei wewnętrznej(lub biodrowej wspólnej)do przodu od pnia nerwowego żwiowo-krzyżowego oraz ku tyłowi od n. zasłonowego i kończy się u brzekV yśrodkowego m. lędźwiowego większego.
Tak jak 11, lędźwiowe dzieli się ona na dwie.
gałęzie:jedną wstępującą, gałąź lędźwiową, i drugą poprzeczną, gałąź biodro w ą.
1.
G a tą z I p dż w i owa(ramus lumbalis), odpowiednik gałęzi grzbietowej 11, lędźwiowych, wstępuje ku górze do przodu od linii stawowej krzyżowo-biodrowej, następnie kieruje się ku tyłowi między wyrostkiem poprzecznym piątego kręgu lędźwiowego a podstawą kości krzyżowej i oddaje gałąź rdzeniową trumna spmdlis)do kanału kręgowego.
Gałąź lędźwiowa zaopatruje m. lędźwiowy większy oraz m. czworoboczny lędźwi i zespala się z czwartą oraz trzecią t. lędźwiową.
2.
Gałąź biodrowa(ramus iliaeur)biegnie poprzecznie i bocznic ku tyłowi od m. lędźwiowego większego i gałęzi splotu lędźwiowego, a zwłaszcza n. udowego:następnie, wnikając w szczelinę między m. lędźwiowym większym a m. biodrowym, dzieli się na kilka gałęzi, z których jedna biegnie na m. biodrowym pod powięzią, inne między kością a mięsniem:jedna z nich oddaje tętnicę odżywczą do kości biodrowej.
Oprócz kości gałąź biodrowa odżywia m. biodrowy:w dole biodrowym pod powięzią zespala się ona z gałązkami t. głębokiej okalającej biodro, wytwarzając niezbyt silny łuk tętniczy biodrowy, biegnący poniżej i równolegle do grzebienia biodrowego(ryc.
IN).
2.
Tt, krzyżowe boczne(do, sacrdles luerdles:ryc, l 59).
Tt, krzyżowe boczne występują przeważnie(5-48)w liczbie dwóch, g o r n e j i d o I n e j, znacznie rzadziej(4 O 8 i)pojedynczo, czasem potrójnie.
W większości przypadków o d c ho d z ą one z tylnego pnia t. biodrowej wewnętrznej, nieraz z t. pośladkowej górnej, czasem z dolnej.
1.
T. krzyżowa boczna górna, przeważnie słabsza, kieruje się przyśrodkowoi wnika do pierwszego(czasem drugiego)otworu krzyżowego miednicznego, gdzie podobnie jak 11, lędźwiowe i międzyżebrowe tylne oddaje:a)gałąź rd ze n i o w ą(ramia spinolis)i b)gałąź grzb i et ową(rdmus dorsdlis).
Pierwsza zaopatruje odpowiedni odcinek kości krzyżowej oraz zawartość kanału krzyżowego, druga wychodzi przez odpowiedni otwór krzyżowy grzbietowy i rozgałęzia się w dolnej części mięśni grzbietu i tkance podskórnej okolicy krzyżowej.
Przed wniknięciem do otworu krzyżowego miednicznego t. krzyżowa boczna górna wysyła zespolenie poprzeczne do t. krzyżowej pośrodkowei i zespolenie zstępujące do t. krzyżowej bocznej dolnej.
2.
T. krzyżowa boczna dolna, silniejsza od poprzedniej, odchodzi nieco niżej niż ona w pobliżu t. pośladkowej górnej:tętnica kieruje się z początku poprzecznie i przyśrodkowo, równolegle do górnej, następnie zawraca ku dołowi wzdłuż otworów krzyżowych miednicznych.
W przebiegu swym leży ona do przodu od m. gruszkowatego i splotu krzyżowego.
Oddaje ona gałęzie analogicznie do górnej, które wnikają przez otwory krzyżowe miedniczne, wysyłają naczynka do kanału kręgowego i wychodzą przez otwory krzyżowe grzbietowe.
Przed oddaniem gałęzi grzbietowych od tętnicy odchodzą poprzeczne zespolenia do t. krzyżowej pośrodkowei.
3 T pośladkowa górna(a, gluten superior:ryc.
DA.
Jest ona gałęzią końcową tylnego pnia t. biodrowej wewnętrznej i najsilniejszą jego gałęzią:średnica jej w początkowym odcinku sięga 5 mm:zaopatruje ona mięśniówkę pośladków.
P o c z ą te k, przebieg, konie c.
Rozpoczyna się ona na brzegu górnym m. gruszkowatego i zataczając łuk wypukłością skierowany ku dołowi i przyśrodkowo, najczęściej OZ%:ryc, 162)przechodzi między pniem nerwowym lędźwiowa-krzyżowym a pierwszą gBęzią splotu krzyżowego.
Po krótkim przebiegu wewnątrzmiednicznym(długość około 4 cm)wychodzi ona z miednicy razem z n. pośladkowym górnym przez otwór nadgruszKow 3 i od razu dzieli się.
Najczęściej dzieli się ona na dwie gałęzie końcowe, p o w i e r zshownąi głęboką, czasem na kilka gałęzi Q do 5 łTęlnicytowarzyszą dwie żyły łączące się z sobą licznymi zespoleniami dokoła pnia W@4 czego, co oczywiście znacznie utrudnia podwiązywanie tętnicy, oraz naczynia chłonne, uchodzące do węzłów biodrowych wewnętrznych.
@a tę z i e b o c z n e.
W swym przebiegu wewnątrzmiednicznym t. pośladkowa górna 994 ie tylko drobne naczynia do m. gruszkowatego, do splotu krzyżowego oraz do stawu krzyżowo-biodrowego.
@ałęzie końcowe.
1.
Gałąź powierzchowna(ramus rupmicidlis)jest 8+bsza od głębokiej.
Biegnie ona w kierunku bocznym między m. pośladkowjw wielkim 4@e 4 nim i rozgałęzia się w górnej części m. pośladkowego wielkiego Je@e gałęzie PPP 44 w głąb@pośladkowego, zaopatrują go i zespalają się z gałęziami t. pośladkowej.


net, inne przebjjąją ścięgnisty początek mięśnia i zaopatrują skórę pokrywającą Herzehnię grzbietową kości krzyżowej, zespalając się z gałęziami grzbietowymi u, yżowych bocznych.
:, 3 a tą z głęboka(rdmus prońndus), towarzysząca n. pośladkowemu górnemu, ruje się bocznic, biegnąc między m. pośladkowym średnim a małym i wkrótce dzieli się świe gałęzie, górną i dolną.
G a ł ą z g o r n a(rdmua ruperior)w przedłużeniu naczyniąeierzystego biegnie wzdłuż górnego brzegu m. pośladkowego małego i, kierując się do eą przedniego górnego kości biodrowej zespala się z t. okalającą biodro głęboką oraz iiodrowo-lędźwiową.
Zaopatruje ona m. pośladkowy średni i mały oraz m. napinacz iięzi szerokiej.
G a ł ą z d o I n a(ramua interior)krzyżuje skośnie m. pośladkowy mały derunku krętarza większego i również zaopatruje mięśnie pośladkowe, między którymi iebiega, zespalając się z t. okalającą udo boczną.
Jedna z gałęzi wstępuje do dołu tarzowego, gdzie zespala się z t. pośladkową dolną i gałęzią wstępującą t. okalającej udo iznej.
Inna gałąź kostna-stawowa, tzw. tętnica s kle pieni a p ar e w k i(Paturet 8), zaopatruje staw biodrowy.
Ma ona szczególne znaczenie, ponieważ to ona jakoby iezpiecza odżywianie sklepienia panewki:jej uwstecznienie lub brak, stwierdzony większości osób dotkniętych wrodzonym zwichnięciem stawu biodrowego, byłby qczyną zaniku sklepienia panewki.
4.
T. pośladkowa dolna O gin(ed interior:ryć.
170.
Tętnica ta jest naczyniem iznacznie tylko słabszym od poprzedniego(średnica około 4 mmk jest ona tył-przyśrodkową gałęzią, jedną z dwóch końcowych odchodzących z poprzedniego pnia t. kirowej wewnętrznej.
Zaopatruje ona głównie okolicę pośladkową.
P o c z ąte k, p r ze b leg, k o nie c.
T. pośladkowa dolna rozpoczyna się w miednicy dejszej na różnym poziomie do przodu od m. gruszkowatego i splotu krzyżowego oraz gśrodkowo i ku tyłowi od t. sromowej wewnętrznej.
W znacznej części przypadków:zeszło 508)przechodzi ona między drugim a trzecim nerwem krzyżowym, rzadziej ędzy pierwszym i drugim, a najrzadziej między trzecim i czwartym:następnie między m. uszkowatym a m. guziczrym O więzadłem krzyżowo-kolcowym)kieruje się do dolnej ęści otworu kulszowego większego, przez otwór podgruszkowy wychodzi z miednicy siąga okolicę pośladkową(ryc, 159 i WO).
Razem z t. pośladkową dolną przez otwór podgruszkowy przechodzą obie żyły warzyszące oraz naczynia chłonne, a poza tym nerwy:pośladkowy dolny, skórny tylny la i kulszowy, jak również naczynia sromowe wewnętrzne oraz n. sromowy.
pośladkowa dolna leży zazwyczaj przyśrodkowo od n. kulszowego, między nim, sromową wewnętrzną.
W okolicy pośladkowej t. pośladkowa dolna zstępuje ku dołowi między guzem Jszowym a krętarzem większym w towarzystwie n. kulszowego i n. skórnego tylnego a, przykryta m. pośladkowym wielkim:kończy się ona, oddając swe gałęzie końcowe, iśladkową i udową.
Gałęzie b o c z n e.
W miednicy oddaje ona słabe gałęzie do splotu krzyżowego i do gruszkowatego:w okolicy pośladkowej również do m. gruszkowatego oraz gałąź stepuj ącą, która łączy się z gałęzią powierzchowną t. pośladkowej górnej i gał 4 Ża w o w ą dla tylna-dolnej strony stawu biodrowego.
Gałęzie końcowe.
1.
Gałąź pośladkowa przeważnie słaba, bardzo kró 9 ałgałęziasię na wewnętrznej powierzchni m. pośladkowego wielkiego, który zaopatrMieZG a tą z ud o w a albo zstępująca jest bardzo zmienna.
Jest ona pozostałością ukła@9**otnego, ponieważ u płodu t. pośladkowa dolna jest głównym naczyniem kończBYmej(ryc.
98).
Gałąź udowa, silniejsza niż gałąź pośladkowa, biegnie w przedłużeniu t. pośladkow@Jogi ku dołowi i przyśrodkowo od n. kulszowego, zstępując aż do górnej trzeciej częśctagości uda.
W przestrzeni między guzem kulszowym a krętarzem większym oddaje ona:a)8924 ienKą gałązkę do n. kulszowego, tzw. t. tow ar z ys z ącą nerwowi kulszowe m 9 co@@@ns n. ischiadici), ciągnącą się nieraz aż do dołu podkolanowego, oraz b)silniJWłąż poprzeczną, tzw. gałąź krętarzową, która po skrzyżowaniu n. kulszowegeńczy się w m. pośladkowym wielkim i średnim.
Gałąź udowa zaopatruje mięśnie tylnej strony miednicy oraz górne części m. zginacXY 8.
W swym stosunkowo długim przebiegu t. pośladkowa dolna licznie się zespala z sąsiednimi tętnicami:sromową wewnętrzną, pośladkową górną, zasłonową, okalającą udo przyśrodkową oraz przeszywającą pierwszą, a często i drugą.
Odmiany.
W bardzo rzadkich przypadkach t. towarzysząca ne rwo wi kulsz o w e m u jest silnym naczyniem, główną tętnicą części wolnej kończyny dolnej, tak jak u płazów, gadów i wielu ptaków.
W tych przypadkach naczynie to zwane wówczas t. kul s z ową(a, ischiadicdć), przedłuża się w t. podkolanową i wtedy%, części dalsze kończyny dolnej czerpią krew z t. biodrowej wewnętrznej Również u młodych zarodków ssaków t. kulszowa jest jeszcze głównym naczyniem części wolnej kończyny dolnej i dopiero w późniejszych okresach rozwoju zastępuje ją t. udowa.
O zmianie tej, powodowanej zmianą położenia miednicy, stwarzającą niekorzystne warunki dla prądu krwi w t. kulszowej, była mowa wcześniej(ryc.
98).
5. T. zasłonowa(d, obturatorid:ryc, 160 i 1631.
Jest ona naczyniem bardzo zmiennym, zwłaszcza pod względem swego początku i symetrii:grubość Jej wynosi około 2, 5-3 run.
Tętnica ta zaopatruje okolicę otworu zasłonionego, nasadę uda i staw biodrowy.
Początek, przebieg, koniec.
Najczęściej odchodzi ona z powierzchni przedniej pnia przedniego t. biodrowej wewnętrznej i kieruje się skośnie ku dołowi i do przodu, przylegając do ściany bocznej miednicy.
Biegnie równolegle i mniej więcej 2, 5 cmponiżej kresy łukowatej kości biodrowej osiąga kanał zasłonowy, przez który przebiega razem z towarzyszącymi jej żyłami, naczyniami chłonnymi oraz nerwem tej samej nazwy.
Tętnica k o ń c z y s i ę, nie dochodząc do otworu przedniego kanału zasłonowego, gdzie się dzieli na dwie gałęzie, przednią i tylną.
P o to z e n i e.
W przebiegu swym t. zasłonowa z początku leży w miednicy mniejszej, następnie zaś w kanale zasłonowym.
W miednicy mniejszej tętnica biegnie zaotrzewnowo.
Bocznic przylega ona do powięzi zasłonowej pokrywającej m. zasłaniaczwewnętrzny:p r z y ś r o d k o w o krzyżują Ją:z tyłu moczowód, z przodu nasieniowód u mężczyzny i więzadło obłe u kobiety, które po wyjściu z kanału pachwinowego kierują się od przodu do tyłu oraz z góry ku dołowi i przyśrodkowo:wreszcie silnie wypełniony pęcherz moczowy może się stykać z naczyniami zasłonowymi:k u d o ł o w i żż, zasłonowe towarzyszą tętnicy:ku górze zaś od tętnicy biegnie n. zasłonowy.
W kanale zasłonowym powrózek naczyniowa-nerwowy kieruje się skośnie z boku i od tyłu, przyśrodkowo do przodu, a jego części składowe układają się jak w miednicy i z góry ku dołowi leżą:nerw, tętnica, żyły.
Gałęzie boczne.
Gałęzie boczne odchodzą z wewrątrzmiednicznego odcinka 1 zasłonowej:są one stosunkowo słabe i w większości przeznaczone do sąsiednich kości, mięśni i n. zasłonowego:są txI Gałąź biodrowa odchodząca z początkowego odcinka tętnicy, czasem z t. biodrowej wewnętrznej do m. biodrowego i do kości biodrowej:zespala się ona z t. biodrowa-lędźwiową lub z t. głęboką okalającą biodro.
2 Gałązki do węzłów chłonnych.
3 Gał ą z k i m i ę ś ni o we do m. zasłaniacza wewnętrznego, a nieraz i m. dźwigacza odbytu.
4 Gałęzie do pęcherza moczowego:zastępować one mogą t. pęcherzową dolną.
5 G a ł ą z ł o n o w a(rdmus gubicie), która odchodzi przed wejściem tętnicy do kanału i biegnie przyśrodkowo na powierzchni tylnej gałęzi górnej kości łonowej aż do spojenia łonowego:tu rozgałęzia się i siatkowato łączy z gałązkami strony przeciwległej.
Gałąź łonowa oddaje odnogę boczną, najważniejszą ze wszystkich gałęzi t. zasłonowej.
Wora na tylnej powierzchni przedniej ściany brzucha zespala się z gałęzią zasłonową(od śałęzi łonowej:ryc, 159)t. nabrzusznej dolnej.
Zespolenie to przebiega na powierzchni B 6 l@@więzadła rozstępowego(lig, lacundre)lub bocznic od niego w najbliższym sąsiedzPóepierścienia udowego głębokiego i w operacjach przepukliny udowej z łatwością może Wec uszkodzeniu.
Powyższe stosunki topograficzne mają bardzo istotne znaczenie, PBaszcza wtedy, gdy zespolenie to(dawniej zwane "wieńcem śmierci", corond mortis)jest Woje rozw nięte.
Umożliwia ono przeniesienie początku t. zasłonowej na t. nabrzuszną 94 ną.
Wielkość tego zespolenia, bardzo zmienna, jest zawsze w odwrotnym stosunku do óóelkości er esej miednicznej t. zasłonowej.
Właściwa t. zasłonowa może być wówczas silnie Bwsteczniona lub nawet może zupełnie Jej brakować(p. dalej), ale może też być średniej.


grubości, mniej więcej tej samej co gałąź zespoleniowa, kłócą można wtedy nazwąet, zasłonową dodatkową(ryc, 164 b).
Gałęzie końcowe.
Jak wyżej wspomniano, t. zasłonowa oddaje dwie gałęzie końcowe:jedną przednią i drugą tylną(ryć, l 63).
1.
Gałąź przednia(ramua anlerior)kieruje się do przodu i ku dołowi:biegnie oną na powierzchni zewnętrznej błony zasłonowej między nią a m. zasłaniaczem zewnętrz.
rym, okalając brzeg przedni otworu zasłonionego i pełnym światłem łączy się z gałęzią tylną.
Na swej drodze okrężnej, wypukłością skierowanej przyśrodkowo, wysyła oną:a)gałązki kostna-okostnowe do otaczających ją kości:b)gałązki mięśni o we do mm, zasłaniacza zewnętrznego, łonowego, smukłego, przywodziciela krótkiego i najmniejszego oraz c)gałązki płciowe do skóry części płciowych zewnętrznych.
Oprócz zespolenia z gałęzią tylną łączy się ona również z t. przyśrodkową okalającą udo.
2.
G a ł ą z 1 y I n a(rcmus postrior), większa od przedniej, biegnie na błonie zasłonowej przykryta m. zasłaniaczem zewnętrznym wpierw wzdłuż tylnego brzegu otworu zasłonionego, a następnie skręca do przodu i zespala się z gałęzią przednią.
W swym okrężnym przebiegu wypukłością zwróconym bocznic i ku tyłowi oddaje ona:a)Gałąź pa ne w k o w ą(rdmus dcetbulms), która w bardzo zmiennym stopniu zaopatruje staw biodrowy:odchodzi ona w pobliżu początku gałęzi tylnej i przez wcięcie panewki biegnie do jej dna i zaopatruje podściółkę tłuszczową i więzadło głowy:odnoga gałęzi panewkowej-t. wi ę za dla głowy(a, ligdmenticdpitis), wnika dotego więzadła i dochodzi do głowy kości udowej.
Po ukończeniu wzrastania kości znaczenie tych gałązek bardzo się zmniejsza, częściowo ulegają one uwstecznieniu, zwłaszcza t. więzadła głowy, która w bardzo ograniczonym stopniu bierze udział w zaopatrzeniu głowy kości udowej.
b)Gałązki mięśniowe przeznaczone są dla m. zasłaniacza wewnętrznego i zewnętrznego oraz mięśni przyczepiających się do guza kulszowego.
Z e s p o I e n i a.
Swymi gałązkami mięśniowymi t. zasłonowa zespala się:1)z t. okalającą udo przyśrodkową, 2)z t. pośladkową dolną i wreszcie 3)obie jej gałęzie końcowe, przednia.
*ce*abu*u m.
*, capi*is*e*sA, lig, capitsfig, transversumaceta buli Ramus gust, a, obturatoriae.
RamwsRamus art. a, obturatoriae.
-Canalis obłuratorius.
-Membrana obło ratoria.
8 rłerścień tętniczy otworu zasłonionego.
Wi@9 ł 6.
M. rectusabdomin.
Ramus pubicus.
Y a, epig, im.
A, obruratoria.
BOCCSSOOB.
A, et v, iliaca czł.
A, epigastrica im.
Ra mus obturatorius.
Ug, lacunare'.
ił transversu 4.
abdomiri.
A.
Taca communis.
Ramus pubicus a, obturat.
A, obturatoria.
A obturatoria Mar).
A, et n. obturatorius.
A, pudenda int.
, 8. glutea sup.
A, glurea im.
Ryc.
164. Trzy typy przebiegu t. zasłonowej.
Widok ze strony lewej.
Schemat a-kTzwykły, t. zasłonowa odchodzi z t. biodrowej wewnętrznej:b-odmiana:t. zasłonowa dodatkowa odchodzi z t. nabrzusznej dolnej:c-odmiana:t. zasłonowa odchodzi z t. nabrzusznej dolnej:brak t. zasłonowej właściwej.
Wzorowane na Lanzu i WachsmuF cle oraz na Ha@erlu.


tylna, łączą się z sobą wytwarzając pierścień tętniczy otworu zasłonionego, iórego początek(rozdwojenie tętnicy)znajduje się w kanale zasłonowym.
O d rn i a n y.
Jak zaznaczono wyżej, miejsce odejścia t. zasłonowej jest bardzo zmienne.
U Europejczyków prawie w%-części przypadków(28, 21)odchodzi ona nie z t. biorowejwewnętrznej, lecz z 1 biodrowej zewnętrznej za pośrednictwem jej gałęzi-1, nabrzusznej dolnej lub też, rzadko(1, 4%1, bezpośrednio z t. biodrowej zewnętrznej.
1, zasłonowa, jako gałąź t. nabrzusznej dolnej, okrąża wówczas przeważnie przyśrodowyobwód rozstępu naczyń i tworzy odmianę przez starych chirurgów zwaną, , wieńcem mierci"(corona mortis:ryc, l 64).
Częstość występowania tej odmiany wykazuje wyraźne różnice rasowe, płciowe oraz iżnice wieku(Adachi).
U Europejczyków zdarza się ona znacznie częściej(28 P%)niż Japończyków OJ'%):u kobiet występuje częściej to ó, l 3 i)niż u mężczyzn, jak również płodów(31, 8%3 i małych dzieci(34, 8%3 częściej niż u dorosłych(24.
8%).
Bardzo zmienny jest również początek t. zasłonowej od t. biodrowej wewnętrznej:i 44'%przypadków odchodzi ona z pnia przedniego tej tętnicy, w Zó'%z pnia tylnego lub jej przedłużenia-t. pośladkowej górnej:w 9%odchodzi z pnia sromowa-pośladkowego:t. sromowej wewnętrznej odchodzi w P%:z t. pośladkowej dolnej w 13%(Adachi).
T. zasłonowa rozpoczyna się czasem dwoma korzeniami z t. biodrowej wewnętrznej, których jeden jest zwykle bardzo słaby i przy preparowaniu z łatwością może być rzeoczony.
Oba korzenie t. zasłonowej mogą przebiegać poniżej n. zasłonowego lub też bejmować go jak pierścieniem.
Do dwóch powyższych korzeni może dołączyć się trzeci t. nabrzusznei dolnej(Adachi).
Gałęzie trzewne tętnicy biodrowej wewnętrznej 1.
T. pępkowa(a, umbilicdlis).
Jest ona głównym źródłem zaopatrzenia pęcherza ioczowego, oddając do niego gałęzie pęcherzowe górne.
Tętnica odchodzi przedniego obwodu pnia przedniego t. biodrowej wewnętrznej, zwykle nieco powyżej zasłonowej.
Leży ona zaotrzewnowo, przylegając z początku do ściany miednicy między zasłonowym, który biegnie powyżej, a naczyniami zasłonowymi, leżącymi poniżej itaicy:następnie wzdłuż strony bocznej pęcherza kieruje się ona do przodu i ku górze na owierzchnię tylną przedniej ściany brzucha i w fałdzie pępkowym bocznym otrzewnej ochodzi do pępka.
W pełnym rozwoju t. pępkowa występuje tylko w życiu płodowym.
P r ze d u r o dze nie m t. pępkowa u płodu jest główną gałęzią t. biodrowej wewnętrzei, która jest wówczas znacznie silniejsza niż t. biodrowa zewnętrzna i stanowi bezpośredieprzedłużenie t. biodrowej wspólnej.
Obustronne 11, pępkowe po przejściu przez ierścień pępkowy(t. 1)wstępują w pępowinę, owijają się dokoła z, pępkowej, po czym izgałęziają się w łożysku 0.
0.
P o ur od ze niu i ukończeniu krążenia łożyskowego drożna pozostaje tylko część oczątkowa tętnicy, która wysyła 1 t. p ę c he r z o w e go rn e.
Pozostała część naczynia rzekształca się w więzadło pępkowe(lig, umbilicale medidle), które sięga aż do ępka(t.
T.
Część drożną tętnicynazywa się też częścią otwartą(pers pdtens), część uośruętą-c z ęś ci ą zamkniętą(pers occlum).
Tt pę eh er z ow e górne(cd. tesiccles ruperiores).
Występują one zwykle w liczbie rzadziej pojedynczo:czasem są 3 tętnice.
Od t. pępkowej odchodzą one przed JJrzebiegiem na stronie bocznej pęcherza.
Na pęcherzu układają się wężowata, dzieląc s 3 ć 4 gałązki wstępujące i zstępujące, zaopatrujące zwłaszcza górną i środkową częś(ęcherza:poza tym oddają one gałązki do części miednicznej moczowodu oraz do więzad@łękowego pośrodkowego.
Na pęcherzu tętniczki zespalają się z sobą oraz z innym*micami pęcherzowymi tej samej i przeciwległej strony.
4 T Dęherzowa dolna(a, vesiealis interior).
Przeważnie jest to naczynie cienkie tzeznaczone dla dolnej części pęcherza oraz u mężczyzny dla pęcherzyka nasiennegegruczołu krokowego, u kobiety dla środkowej części pochwy.
Tętniczka ta odchodłudzo zmiennie albo bezpośrednio z pnia przedniego t. biodrowej wewnętrznej, albę jednej z Jej sąsiednich gałęzi.
Z początku biegnie ona wzdłuż ściany miednicy, następnie eruie się do przodu i przyśrodkowo do podstawy pęcherzyka nasiennego, od przod 9.
krzyżując moczowód.
Stąd ciensza gałąź pęcherzowa kieruje się do pęcherza moczowego, zaopatrując jego dolną część wraz z trójkątem pęcherzowym West to t. trójkąta pęcherzowego i podstawy pęcherza):poza tym oddaje ona gałązki do pęcherzyka nasiennego u mężczyzny, a do środkowej części pochwy u kobiety.
Tętniczka ta zespala się z t. drugostronną oraz z innymi tętnicami pęcherzowymi.
Druga gałąź t. pęcherzowej dolnej, gałąź gruczołu krokowego u mężczyzny, nieraz silniejsza od poprzedniej, kieruje się do przodu do części bocznych gruczołu krokowego i kończy się na jego powierzchni przedniej.
3 a.
T. nasieniowodu(a, ducha d@eren@s).
Jest to naczynie cienkie:u kobiety odpowiada mu silna t. maciczna.
Początek tętnicy leży bardzo zmiennie.
Może ona odchodzić samodzielnie z pnia przedniego t. biodrowej wewnętrznej między odejściem t. pępkowej a t. pęcherzowej dolnej, może rozpoczynać się wspólnym pniem z t. pęcherzową górną od t. pępkowej lub też z innej jeszcze tętnicy.
Kieruje się ona do przodu i ku dołowi, krzyżując od przodu moczowód i dochodzi do nasieniowodu w pobliżu powierzchni bocznej pęcherza.
Tutaj dzieli się na gałąź wstępującą i zstępującą.
G a łąż z s tę pul ą c a zaopatruje końcowy odcinek nasieniowodu wraz z bańką oraz pęcherzyk nasienny:długa i cienka gałą z wstęp ul ą c a towarzyszy nasieniowodowi aż do najądrza i zespala się z gałązkami t. jądrowej(t.
T. 3 b.
T. maciczna(o, uterinc:ryc, l 5 O).
Naczynie to jest jedną z najsilniejszych gałęzi trzewnych t. biodrowej wewnętrznej.
Zaopatruje ona nie tylko macicę, lecz w bardzo znacznym stopniu przyczynia się również do odżywiania jajnika.
Jajowodu i pochwy.
Odpowiada ona t. nasieniowodu u mężczyzny.
P o c z ą 1 e k tętnicy jest zmienny.
Nlajczęściei odchodzi ona samodzielnie z pnia przedniego t. biodrowej wewnętrznej, rzadziej wspólnie z jedną z innych gałęzi trzewnych tego pnia.
Przebieg, położenie, koniec.
Wprzebiegut, macicznej można wyróżnić trzy części:zstępującą, poprzeczną i wstępującą.
Od swego początku 1)część zstępująca lub ścienna tętnicy kieruje się zaotrzewnowo ku dołowi i do przodu wzdłuż ściany miednicy w łącznotkankowej płycie naczyniowa-nerwowej(t.
Uk leży tu ona bocznic oraz nieco do przodu od moczowodu.
Następnie tętnica przechodzi 2)w część poprzeczną, biegnąc przyśrodkowo wzdłuż podstawy więzadła szerokiego(w tzw. więzadle podstawowym macicy:t. lik w tym odcinku krzyżuje ona moczowód w odległości około 2 cm od szyjki macicy:tętnica leży tu bezpośrednio nad moczowodem, natomiast moczowód kieruje się do pęcherza skośnie pod tętnicą do przodu i przyśrodkowo(ryc, l 5 O).
Po skrzyżowaniu się z moczowodem 3)tętnica łatacza łuk wklęsłością zwrócony ku górze i zbliżając się do cieśni@acicy przechodzi w c z ę ś ć w s tę pul ąc ą:wzdłuż brzegów macicy@egnie ona silnie ku górze między obu blaszkami więzadła szerokiego aż 4 o przyczepo więzadła właściwego Jajnika:tu k oń czy si ę, oddając 4 we ostatnie gałęzie:jajnikową i jajowodową:poprzednio wysyła ona liczne gałęzie boczne@a tę złe b o c z ne odchodzą głównie z części poprzecznej i wstępu J 4 c@t. macicznej Z części poprzecznej odchodzi jedna większa gałąź, t. p o c h w o w a.
Waz szereg mniejszych.
Można wyliczyć z nich gałąź odżywiającą PBoczowód(rdmus uretrieus), gałęzie do więzadła szerokiego oraz Zlezie do tylnej ściany pęcherza moczowego.


1.
T. pochwowa(a, oannalis)odchodzi z t. macicznej w pobliżu jej skrzyżowania moczowodem lub też często bezpośrednio z t biodrowej wewnętrznej.
Biegnie wzdłuż rzegu bocznego szyjki macicy i pochwy i zaopatruje dolną część szyjki oraz górną pochwy, jąk również ścianę tylną pęcherza moczowego.
Zespala się ona z drugostronną, jak i z pozostałymi tętnicami odżywiającymi pochwę 0, pęcherzową dolną, t. odbytniczą środkową, t. sromową wewnętrzną).
Z części wstępującej t. macicznej odchodzą:ą.
Gałęzie maciczne(remi uterini).
Na swej drodze wzdłuż brzegu macicy 1, maciczna wysyła liczne gałęzie(9-14)na obie powierzchnie macicy, przednią i tylną, które w tkance podsurowiczei zespalają się z sobą oraz z gałęziami drugostronnymi i wnikają w błonę mięśniową.
Najwyższa gałąź maciczna, zwana gałęzią dn a(romusrinąi), odżywia górną część macicy.
Gałęzie końcowe:3.
G a tą z j a j nik owa(ramus otdricus)biegnie wzdłuż więzadła właściwego oraz w krezce jajnika i pełnym światłem zespala się z t. jajnikową, wytwarzając tętniczy łuk jajnikowy(ryc.
1501.
Z łuku tego odchodzą gałązki do Jajnika oraz biegnące przez kanał pachwinowy wzdłuż więzadła obłego macicy i zespalające się z t. więzadła obłego macicy gałęzią t. nabrzusznej dolnej:p. dalej).
4.
Galą z j aj o w od owa(rdmustubdrius)biegnie w krezce jajowodu równolegle do uego i zespala się z gałęzią t. jajnikowej zdążającą do bańki jajowodu.
Podczas ciąży t. maciczna i jej gałęzie maciczne silnie się powiększają, odpowiednio do mijań wielkości samego narządu.
Zespolenia t. macicznej.
1. Zespolenia jednostronne.
Zapewniają one nawidłowe krążenie maciczne w przypadkach ucisku powodującego utrudnienie krwiońegu.
Zespolenia takie występują głównie na brzegach bocznych macicy(z e s p o I e n i a i i o n o w e)między gałęziami szyjki i trzonu położonymi jedna nad drugą.
2.
Zespolenia obustronne.
Sąto zespolenia poprzeczne położonewliniiiośrodkowei na przedniej i tylnej powierzchni macicy.
Są one bardzo liczne, typu r ł o s o w a 1 e g o:jedne są podsurowicze, inne wewnątrzmipśniowe.
3.
Zespolenia z tętnicami sąsiednimi.
T. maciczna zespala się głównie:J z t. jajnikową za pośrednictwem gałęzi jajnikowej oraz gałęzi jąjowodoweito z t. nabrzuszną dolną za pośrednictwem t. więzadła obłego macicy:c)wreszcie innymi gałęziami trzewnymi t. biodrowej wewnętrznej za pośrednictremgałęzi pęcherzowych i pochwowych.
4.
T odbytnicza środkowa(a, rectalis medid).
Z gałęzi trzewnych jest ona najbardziej dną gałęzią t. biodrowej wewnętrznej:przeznaczona głównie dla odbytnicy jest bardzo mienna pod względem swego początku i wielkości.
Tętnica rozpoczyna się albo bezpośrednio na pniu przednim t. biodrowej wewnętrznej, lbo na t. sromowej wewnętrznej w pobliżu ki początku.
Rzadziej odchodzi ona z t. pęherzoweidolnej lub t. nasieniowodu u mężczyzny, z t. pochwowej zaś od t. macicznej, kobiety:znane są, przypadki odejścia z t. krzyżowej bocznej.
T. odbytnicza środkowa biegnie na przeponie miednicy ku dołowi i przyśrodkowo.
kończy się, rozgałęziając na przedniej i tylnej powierzchni bańki odbytnicy.
Gałęzie W swym przebiegu t. odbytnicza środkowa oddaje kilka gałęzi bocznych.
mianowicie:a)gałęzie pęcherzowe do tylnej powierzchni pęcherza moczowego)gełęzie pęcherzykowe(u mężczyzny)do pęcharzyka nasiennego:ci gaęziepochwowe tu kobiety)do dolnej części pochwy:d)gałęzie mięśniowe 99)dźwigacza odbytu:e)wreszcie nieraz gałązki krokowe do gruczołu krokowego Po 4 Wzkl 4 em obszaru swego zaopatrzenia jest więc ona zarówno naczyniem p ł c i 9**i pęcherzowym, jak i odbytniczym:zespala się ona z t. odbr@lc 4 orną oraz dolną, gałęzią t. sromowej wewnętrznej.
4 T sromowa wewnętrzna(a, pudenda interna:ryc, 165 i lóó).
T. sromowa wewnęUB 4 stanowi przednio-boczną gałąź końcową przedniego pnia t. biodrowej wewnętrznej, ieęł@główną tętnicą krocza i części płciowych zewnętrznych, a zwłaszcza narząd'@ełc 3 D 6 ch Grubość tętnicy wynosi około 2, 5 mm:jest ona prawie zawsze cieńsza@@uga gałąź końcowa przedniego pnia, t. pośladkowa dolna.
b ramus tubdlis.
Początek.
Początek t. sromowej wewnętrznej jest bardzo zmienny.
Jak już zaznaczono(ryc, 1611, z przedniego pnia t. biodrowej wewnętrznej odchodzi ona samodzielnie tylko w 4 P%przypadków, w pozostałych rozpoczyna się głównie albo wspólnym pniem z t. pośladkową dolną Oruncus pudendogluteolis inferior?), albo wspólnym pniem z obu 11, pośladkowych Oruncus pudendoglutedlis).
Testis(faseta--erem as te lica).
Urerhra(corpusspongiosum penis).
M. ischiocAVTOOSuSM, bulbospoWOłOSLSDiaphrag ma u rogenitale(faseta interior)M. transversusperineisuperfcialisM, sphincterani edernus M. levator ani.
A, pudenda im. et n. pudendusM, gluteus WBXTTUS.
ć z'.
Rami sctotales posteriores.
-A, profunda penis-A, dorsaVs penis.
-A, perinealis--A, urethralis-A, bulbi penis.
Ryc.
165. Tętnice okolicy kroczowej u mężczyzny.
-Tuber ischiadicum-A, pudenda im.
-A, rectalis im.
Przebieg, położenie, koniec.
Z początku na krótkiej przestrzeni t. sromowa wewnętrzna 1)biegnie w miednicy na pniach nerwowych splotu krzyżowego(pers pelemd?
Następnie 2)wychodzi ona z miednicy przez część dolną otworu kulszowego większego między m. gruszkowatym a m. guzicznym, przechodzi w głąb okolicy pośladkowej(n. sromowy leży przyśrodkowo od tętnicy)i owjja się dokoła kolca kulszowego Wars circumspinosdć).
Dalej 3)razem ze ścięgnem m. zasłaniacza wewnętrznego i n. sromowym przez otwór kulszowy mniejszy tętnica powraca do miednicy, gdzie układa się na dolnej powierzchni dna miednicy.
Tutaj przy wejściu do okolicy kroczowej tętnica ściśle przylega do strony przyśrodkowei guza kulszowego i razem z towarzyszącymi, żyłami oraz n. sromowym układa się w rowku między kością a wyrostkiem sierpowatym więzadła krzyżowo-guzowego(t.
T.
Następnie tętnica biegnie do przodu w ścianie bocznej dołu kulszowa-odbytniczego przez kanał sromowy O 10 utworzony przez rozdwojenie powięzi zasłonowej(pers ischiorectalir).


U tylnego brzegu przepony moczowo-płciowej t. sromowa wewnętrzna opuszcza kanał omowy, 4)od góry wstępuje w przeponę moczowo-płciową, kierując się w niej do przodu skośnie aż do więzadła poprzecznego krocza(pers urogenitlisć), po czym opuszcza zeponę na tylnym brzegu tego więzadła i dalej biegnie do przodu poniżej więzadła nowego łukowatego.
M. ischioCWBfOOSUSLabium minus pudend(Ostiom vaginaeful bospongiosus*ragma urogeni(faseta interior)M, tranwersusrei superfcialispudenda jot.
-n. puaendus 4, levator ani M. sphincterani e*ernusM, głureus TBXUOUS.
Ą L*.
Ryc.
166. Tętnice okolicy kroczowej u kobiety.
Rami labialesposte rioresA, profundac*d isA, dorsalisclitoridis A, urethralis.
A, perinealis*, *b*yestbuli-A, pudenda im.
Rober ischiadicum.
A, rectalis interior.
akończe nie tętnicy leży około 1-1, 5 cm poniżej spojenia łonowego:ku tyłowi uczy ono z brzegiem przednim więzadła poprzecznego krocza, ku górze z więzadłem Móm łukowatym:bocznic od tętnicy leży n. sromowy, przyśrodkowo zaś między obu icami, prawą i lewą, biegnie pośrodkowo pojedyncza z, grzbietowa prącia Gub WacZO, która do miednicy wstępuje między obu więzadłami(ryc, 160 ograniczającymi 4 góry i od dołu.
U swego końca tętnica dzieli się na dwie gałęzie:u mężczyzny są torzbietowaprącia i t. głęboka prącia, u kobiety-t. grzbietowa htaczki i t. głęboka łechtaczki.
Ale na całym swym przebiegu t. sromowa nętrzna oddaje gałęzie boczne.
W większości przebiegu tętnicy towarzyszą dwie ż 36*o*y.
o z ni c e p ł c i o w e.
W związku ze swoistym rozwojem części płciowych zewnęOBt u obu płci w układzie t. sromowej wewnętrznej zachodzą pewne różnice płciowe.
łaź zachowany jest ten sarn typ ogólny.
Widać więc, że jedna z gałęzi bocznych.
tezowa, u mężczyzny kończy się w mosznie, u kobiety w odpowiadających Jej wargAchiow 3 ch większych:inna gałąź boczna u mężczyzny zaopatruje opuszkę pr 4 c@.
bieO-twór homologiczny-opuszkę przedsionka pochwy.
Obie gałęzie końcowe łioweiwewnętrznej, u mężczyzny t. głęboka i grzbietowa prącia, u kobiety oę adaJą analogicznym naczyniom łechtaczki.
Gałęzie boczne.
Jako gałęzie boczne t. sromowa wewnętrzna wysyła wpierw niewielkie gałę z te tr z e w ne, zdążające do odbytnicy, gruczołu krokowego i pęcherza moczowego:następnie oddaje ona również gałęzie mi p śni ow e, które się odgałęziają w odcinku owijającym się dokoła kolca kulszowego i rozgałęziają w mięśniach okolicy pośladkowej:dalej dopiero odchodzą cztery gałęzie boczne o znacznie większym znaczeniu niżpoprzednie:1)t. odbytnicza dolna, 2)t. kroczowa, 3)t. opuszki prącia(lub t. opuszki przedsionka pochwy)oraz 4)t. cewki m o c z o wet.
1.
T. odbytnicza dolna(a, rectalis inferiorl T. odbytnicza dolna, przeważnie podwójna lub potrójna, rozpoczyna się w dole kulszowa-odbytniczym ku tyłowi od guza kulszowego.
Wraz z nn, odbytniczymi dolnymi gałęzie tętnicze kierują się poprzecznie ku dołowi i przyśrodkowo do okolicy odbytowej przez tłuszcz dołu kulszowa-odbytniczego:rozgałęziają się one w m. dźwigaczu odbytu, m. zwieraczu zewnętrznym, w kanale odbytowym, dokoła odbytu i w przylegającej skórze W ścianie odbytnicy zespalają się z gałęziami t. odbytniczej środkowej i górnej, jak również z drugostronnymi.
2.
T. k r o c z o w a(a, perineclis).
T. kroczowa jest głównym naczyniem części miękkich krocza.
Od t. sromowej wewnętrznej, podobnie Jak poprzednia, odchodzi ona w dole kulszowa-odbytniczym przyśrodkowo od guza kulszowego i nieco ku tyłowi od tylnego brzegu przepony moczowo-płciowej.
Przebjja ona powięź zasłonową(ścianę kanału sromowego)i nad albo pod m. poprzecznym powierzchownym krocza biegnie dalej powierzchownie do przodu i przyśrodkowo w trójkącie kulszowa-opuszkowym między m. kulszowa-jamistym a m. opuszkowa-gąbczastym:jest tu ona przykryta tylko powięzią powierzchowną krocza.
Swoimi licznymi mniejszymi gałązkami t. kroczowa zaopatruje mięśnie dna miednicy(poprzeczny powierzchowny krocza, zwieracz zewnętrzny odbytu, kulszowa-jamisty, opuszkowa-gąbczasty), a poza tym dłuższe i silniejsze gałęzie mosznowe tylne(remi scrotales posteriores)u mężczyzny odżywiają powierzchnię tylną i przegrodę worka mosznowego, zaś g a tę z i e w a r go w e 1 yl re(remi lobidles postriores)wargi sromowe większe u kobiety.
3 a.
T. opuszki prącia(a, bulbi pentr).
Jest ona gałęzią stosunkowo grubą, lecz krótką.
Odchodzi od t. sromowej wewnętrznej wkrótce po jej wejściu do przepony moczowo-płciowej i przenika z góry do dołu, kierując się następnie skośnie przyśrodkowoi do przodu.
Do opuszki wstępuje na Jej górna-tylnym obwodzie ku tyłowi i bocznic od cewki moczowej.
W opuszce dzieli się ona od razu na kilka gałęzi i oprócz samej opuszki zaopatruje również tylną czwartą część ciała gąbczastego prącia, zespalając się z t. cewki moczowej.
W przeponie moczowo-płciowej odżywia ona twory w niej zawarte(mięśnie, odcinek przeponowy cewki moczowej, gruczoły opuszkowa-cewkowe).
3 b.
T. opuszki przedsionka pochwy 0, bulbivestibulivdginoe).
Ukobietyjestona odpowiednikiem poprzedniej i kilkoma gałęziami zaopatruje opuszkę przedsionka.
4.
T. cewki moczowej(a, urethrolis).
T. cewki moczowej(ryc, 165 i 166)jest naczyniem cienszym od poprzedniej:z t. sromowej wewnętrznej odchodzi około 2, 5 cm bardziej do przodu od t. opuszki.
Kieruje się ona do przodu, ku dołowi oraz przyśrodkowo i wnika do ciała gąbczastego prącia w okolicy, gdzie łączą się z sobą obie odnogi prącia.
W ciele gąbczastym obie tętnice, prawa i lewa, biegną do przodu bocznic i nieco poniżej kanału cewki moczowej aż do żołędzi, gdzie zespalają się z t. głęboką i z t. grzbietową prącia(ryc, l 69).
U kobiety jest to tętnica krótka i słaba.
Gałęzie końcowe.
Do gałęzi końcowych t. sromowej wewnętrznej zalicza się t. głęboką prącia(oraz łechtaczki)i t. grzbietową prącia li łechtaczki).
5 a.
T. głęboka prącia(a, prqńmda penis:ryc, l 69).
Odchodzi ona z pnia t. sromowej wewnętrznej po jej wyjściu z przepony moczowo-płciowej nieco ku tyłowi i poniżej spojenia łonowego:kieruje się ona skośnie ku dołowi i przebija błonę białawą odnogi ciała jamistego prącia po jego stronie przyśrodkowej.
W odnodze ciała jamistego dzieli się na dwie gałęzie:a)tylną albo w s te c z ną, słabą, oraz b)p r z e d n i ą, silniejszą.
Gałąź tylna zaopatruje część początkową ciała jamistego:część przednia biegnie w osi ciała aż do jego przedniego końca i zaopatruje je.
ł a, bulbi urethroe.


V, dorsalis penis. .
Urethra.
Faseta penissuperfcialisV, dorsalis penis superfcialis(.
Cutis er tunicamuscularis\.
-6-g-6-.
A, et r. dorsalis penis.
'Faseta penis*u nda i i A, v, dorsalispenis.
Tirica albuginea comoris spongiosi.
-Lig, arcuatum.
Lig, transversum.
. Diaphragmaurogenitate(faseta interior).
yc.
167. Przepona moczowo-płciowa u mężczyzny.
Widok od dołu i od przodu.
Początek t. grzbietowej prącia.
Półschemat.
Aa, o, circumflexae.
Aa, o, circumflexaeTunica albuginea corporum*a*ernosorum.
yc.
168. Naczynia prącia.
Widok ze strony prawej.
Półschemat wzorowany na Paturecie(l 95 l).
fb T gł ę bok a te c h ta czk i(a, prqńnda clitoridis).
Jest ona naczyniem znacznie abszym niż poprzednie:jest przeznaczona dla ciała jamistego łechtaczki i przebiega tego osi analogicznie do t. głębokiej prącia u mężczyzny fa T grzbietowa prącia(a, dorsdlispenis).
T. grzbietowa prącia jest właściwym rzedłużeniem t. sromowej wewnętrznej(ryc, l 68).
Po wyjściu z miednicy pod spojeniem mowym kieruje się bocznic od więzadła wieszadłowego oraz między obu odnogami Rzadła procowatego na grzbiet prącia.
Biegnie tu od tyłu do przodu pod powięzią głęboką rącia, która ją oddziela od żż grzbietowych powierzchownych prącia.
Od tętnicy.
drugostronnej przedziela ją z, grzbietowa prącia, nieparzysta i pośrodkowa, bocznic zaś od tętnicy biegnie n. grzbietowy prącia, gałąź końcowa n. sromowego(ryc, lóW.
T. grzbietowa prącia kończy się w koronie żołędzi:obie tętnice pełnym światłem zespalają się z sobą:z zespolenia tego odchodzą gałązki do żołędzi(zespolenie z t. cewki moczowej)oraz do napletka.
Wzdłuż swego przebiegu t. grzbietowa prącia oddaje szereg gałązek bocznych:a)krótkich, głównie do ciała jamistego i do osłonek prącia oraz b)długich, w liczbie 8 do 10, tzw. 11. okalaj ących prącie(da, eircumńeaaepenis?), którebiegnąodgóryi od tylu do dołu i do przodu, obejmując powierzchnię boczną ciała jamistego prącia(ryc, l 68 Ęzaopatrują one ciało jamiste(zespolenie z t. głęboką prącia)oraz ciało gąbczaste(zespolenie z t. cewki moczowei).
Guts-.
Tunica muscularis.
Faseta penissuperfcialisFaseta penispłotu ndaCogus.
cayernosum penis Tunica albuginea.
6, dorsales penissuperfciales\V P Z ł.
V, a, n. dorsalis penis.
A, v, circumłl.
OSWS.
A, profanda 090(9-Urethra.
7:A, urethralis/Corpus spongiosum penis Ryc.
169. Przekrój poprzeczny trzonu prącia.
Półschemat(paw.
28).
ib.
T. grzbietowa łechtaczki(d, dorsalis clitoridis).
Jest ona naczyniem bardzo słabym i bardzo krótkim:u kobiety przebiega podobnie do t. grzbietowej prącia.
Zarówno u mężczyzny, jak i u kobiety w rozkładzie gałęzi t. sromowej wewnętrznej można odróżnić dwa układy tętnicze:jednym jest układ tętniczy czynnościowy, przeznaczony dla ciał jamistych i ciała gąbczastego, który przyczynia się do wzwodu prącia i łechtaczki:drugi jest układem tętniczym odżywczym, reprezentowanym głównie przez gałęzie boczne t. sromowej wewnętrznej.
Zespolenia.
T. sromowa wewnętrzna licznie się zespala z tętnicami sąsiednimi:z t. pośladkową dolną, t. odbytniczą środkową i górną, t. udową(za pośrednictwem 11, sromowych zewnętrznych), wreszcie z t. zasłonową.
Odmiany t. sromowej wewnętrznej.
Najważniejszą odmianą t. sromowej wewnętrznej jest tzw. t. sromowa dodatkowa(a, pudenda dccessoria?
Zastępuje ona odcinek końcowy t. sromowej wewnętrznej, która wówczas jest przeważnie powstrzymana w rozwoju, ograniczać się może do zaopatrywania tylko w okolicy kroczowej.
T. sromowa dodatkowa odchodzi w miednicy czy to z t. sromowej wewnętrznej przed jej wyjściem z miednicy, czy z pnia t. biodrowej wewnętrznej, czy też, najczęściej, z t. zasłonowej.
Biegnie ona na powierzchni wewnętrznej miednicy, przebija przeponę moczowo-płciową, kieruje się do dolnego brzegu spojenia łonowego i zdąża do prącia lub łechtaczki.
Według Adachiego występuje ona prawie w Dłi.
T. sromowa dodatkowa może oddawać zarówno t. głęboką, jak i grzbietową prącia(lub łechtaczki), albo też tylko jedną z nich, a wówczas druga może normalnie odchodzić z t. sromowej wewnętrznej.
T. opuszki prącia czasem jest bardzo słaba lub też może zupełnie nie występować po jednej stronie.
W innych przypadkach może być podwójna:może też odchodzić bardziej z tyłu, w dole kulszowa-odbytniczym, i od tyłu wnikać do opuszki.


p, grzbietowa prącia może być bardzo słaba z jednej strony i wówczas zastępuje ją lnica drugostronna.
W rzadkich przypadkach może odchodzić z t. zasłonowej, t. narzuszneidolnej, 1 sromowej zewnętrznej lub t. głębokiej uda.
znany jest przypadek odejścia obu 11, głębokich prącia z t. sromowej dodatkowej, sdczas gdy obie 11, grzbietowe prącia odchodziły z t. sromowej wewnętrznej strony rzeciwleglej.
Streszczenie Na wysokości czwartego kręgu lędźwiowego aorta rozdwaja się(bińrcuio aortae)na ne symetryczne 11, biodrowe wspólne(ad, ilidcoe communes).
Biegną one kierunku miednicy mniejszej wzdłuż przyśrodkowego brzegu m. lędźwiowego wipkiego, do przodu od stawu krzyżowo-biodrowego i na wysokości wzgórka rozdwajają się a t. biodrową wewnętrzną, przeznaczoną głównie dla miednicy, oraz na t. biodrową iwnętrzną-dla kończyny dolnej:ostatnia po przejściu przez rozstęp naczyń przybiera azwę t. udowej.
T. b i o dr o w a we wnet r zna tą, i(idea interna)-oprócz niewielkiej t. krzyżowej ośrodkowej-jest jedyną tętnicą przeznaczoną dla miednicy.
Nie jest ona dłuższa od biodrowej wspólnej:biegnie ku dołowi i do przodu od stawu krzyżowo-biodrowego.
gałęzi t. biodrowej wewnętrznej naczynia ścierne przeznaczone są dla ściany miednicy, Jęzie trzewne dla jej narządów.
O ich rozkładzie mowa była na str. 298.
Gałęzie ścierne 1.
T. biodrowa-lędźwiowa 2.
Tt, krzyżowe boczne 3.
T. pośladkowa górna 4.
T. pośladkowa dolna 5.
T. zasłonowa.
Gałęzie trzewne T. pępkowa T. pęcherzowa dolna T. nasieniowodu T. maciczna T. odbytnicza środkowa T. sromowa wewnętrzna.
Tętnica biodrowa zewnętrzna i jej gałęzie T. biodrowa zewnętrzna(a, ilidcd eaternc)jest przednio-boczną ałęzią rozdwojenia t. biodrowej wspólnej.
Jest ona równocześnie jtniczą drogą komunikacyjną dla części wolnej kończyny dolnej i pniem dżywczym przeznaczonym dla przedniej ściany brzucha.
Więzadło pachwinowe dzieli ten wielki pień tętniczy kończyny dolnej a dwie części, które ze względów topograficznych otrzymały różne azwy.
Część powyżej bruzdy pachwinowej ma nazwę t. biodrowej ewnętrznej, poniżej-t. udowej.
Podział ten jednak nie odgrywa roB, iśli chodzi o wytwarzanie się krążenia pobocznego.
Możliwości te:warząją dopiero głębokie naczynia uda.
Gałęzie t. biodrowej zewnętrzeinatomiast nie mają większego znaczenia dla odżywiania samej noś nie wchodzą w rachubę przy wytwarzaniu jej obiegu pobocznego Początek i koniec.
P o c z ą 1 e k tętnicy leży w miejscu rozdwojenia biodrowej wspólnej:odpowiada on wysokości dolnego brzegu piątego r*gu lędźwiowego i leży nieco przyśrodkowo od linii stawowej krzyży o-biodrowej(około 4 cm bocznic od linii pośrodkowel.
Koniec tętnicy odpowiada rozstępowi naczyń:począwszy o 4 tego przybiera ona nazwę t. adowei.
Miejsce to znajduje się mnigJ ięcei w połowie długości więzadła pachwinowego.
Przebieg, wielkość.
T. biodrowa zewnętrzna kieruje się do przodu, ku dołowi i bocznic, zataczając niewielki łuk wklęsłością skierowany przyśrodkowo i ku dołowi.
U starych ludzi często przebiega wężowata.
Długość naczynia wynosi średnio około 10-12 cne średnica około I cm.
Położenie.
Do przodu tętnicę przykrywa otrzewna:pod otrzewną tętnica wytwarza podłużną wyniosłość.
Wiotka tkanka łączna podotrzewnowa położona między naczyniem a otrzewną umożliwia łatwe oddzielenie otrzewnej.
Poprzez otrzewną po stronie prawej przylega koniec jelita krętego, a nieraz nawet wyrostek robaczkowy, po stronie lewej okrężnica esowata.
W tkance podotrzewnowej biegną narządy, które krzyżują tętnicę, jedne w jej części początkowej, drugie w części końcowej:a.
W części początkowej w większości przypadków tętnicę prawą krzyżuje od przodu moczowód, gdy tymczasem po stronie lewej krzyżuje on przeważnie t. biodrową wspólną(ryc, 1701 jednak stosanki te są bardzo zmienne, głównie w zależności od wyższego czy niższego położenia miejsca rozdwojenia t. biodrowej wspólnej.
Naczynia jajnikowe krzyżują tętnicę przed ich wniknięciem do więzadła wieszadłowego.
b.
W części końcowej do przodu od tętnicy biegnie gałąź płciowa n. płciowo-udowego, nasieniowód u mężczyzny i więzadło obłe macicy u kobiety.
Naczynia jądrowe mogą krzyżować końcowy odcinek t. biodrowej zewnętrznej, a mogą też przebiegać bardziej bocznic.
P r z yś r o d k o w o tętnica sąsiaduje z towarzyszącą jej żyłą, do której ściśle przylega:oba naczynia objęte są wspólną osłonką łącznotkankową.
W linii przylegania obu naczyń sadowią się węzły chłonne.
Bocznic i ku tyłowi t. biodrowa zewnętrzna przylega do m. lędźwiowego większego i do powięzi biodrowej.
Gałęzie.
Oprócz małych gałęzi(do węzłów chłonnych, do m. lędźwiowego większego, do moczowodu)t. biodrowa zewnętrzna w pobliżu swego końca oddaje dwa większe naczynia:t. nabrzus zną dolną oraz t. okalającą biodro głęboką.
V, cava im.
A, iliacac*mmunis żewt.
Fars abdominalis a o*(ae.
Urerer sin.
*, i*iaea CODMDUOIS stft.
*, *. i*id*a e*s**.
A, v, iliaca*si*.
Brc.
170. Stosunek moczowodów do naczyń biodrowych.
Widok od przodu.
Schemat wzorowany na Paturecie(Bil).


1.
T. nabrzuszna dolna(a, epigcs(rice irferior).
Jest ona naczyniem ość grubym(około 3 run), przeznaczonym dla przedniej ściany brzucha yc, 124 i lóO).
Rozpoczyna się ona na przyśrodkowym obwodzie t. biodrowej ewnętrznej przeważnie nieznacznie powyżej więzadła pachwinowego yc.
Ul).
P r ze bieg, poło że nie.
T. nabrzuszna dolna biegnie wpierw skośiieprzyśrodkowo, następnie kieruje się stromo ku górze.
Leży ona początku ku tyłowi od więzadła międzydołkowego, przyśrodkowo od ierścienia pachwinowego głębokiego:w tym miejscu krzyżuje ją od óry nasieniowód(u kobiety więzadło obłe macicy)przed swym wnikięciemdo kanału pachwinowego(t.
0.
W dalszym przebiegu tętnica legnie ku tyłowi od rozcięgna m. poprzecznego brzucha, następnie na owierzchni tylnej m. prostego.
Na tym odcinku unosi ona otrzewną, rywołując fałd pępkowy boczny(w dawniejszym mianownictwie fałd abrzuszny)i oddziela dół pachwinowy przyśrodkowy od bocznego.
heszcie tętnica wnika w tkankę m. prostego brzucha, zaopatruje go raz odpowiednią część skóry i rozgałęziając się kończy powyżej pępka.
Zespolenie t. nabrzusznej dolnej i górnej.
W swej części końcowej nabrzuszna dolna wstępuje zazwyczaj nieco(około 56 cm)powyżej pępka.
Zawsze jest rdziei oddalona od powierzchni przedniej niż tylnej:wyjątkowo leży zamięśniowojędzy mięsniem a blaszką tylną powięzi.
U swego końca t. nabrzuszna dolna zespala się z t. nabrzuszną górną.
Zespolenie to jest ile, ale bardzo różnie ukształtowane.
Najczęściej jest ono pojedyncze, tworzy je jedna łąż zstępująca oraz jedna wstępująca obu 11, nabrzusznych:czasem bywa podwójne:idziej zespolenia wytwarzają się między licznymi rozgałęzieniami końcowymi obu tętnic ispolenia siatkowate:Paturet l 958).
Powyższy układ zespoleniowy tętnic nabrzusznych wytwarza pionową drogę tniczą przednią tułowia.
Z gałęzi końcowych drobne gałązki wstępują w więzadło sierpowate wątroby i zespalają z gałązkami t. wątrobowej:inne towarzyszą więzadłu pępkowemu pośrodkowemu.
G a ł ę z i e.
Oprócz powyższej gałęzi końcowej t. nabrzuszna dolna oddaje dwie większe ęzie boczne:gałąź łonową oraz t. dźwigacza jądra u mężczyzny lub Hęzadła obłego macicy u kobiety.
Obie tegałpzie rozpoczmaiąsię u samego izątku t. nabrzusznej dolnej.
I Gałąź łonowa(rdmus pubicus:ryc, 160 odchodzi ku tyłowi od więzadła stepowego(lig, locundre)i kieruje się przyśrodkowo nad górną gałęzią kości łonowej na ierzchnię tylną spojenia łonowego.
W pobliżu swego początku wysyła ona ku dołowi ląż zasłonową(ramus obhrmorius)łączącą się z gałęzią łonową t. zasłonowej.
golenie to odpowiada często występującemu odejściu t. zasłonowej z t. nabrzuszngJagi, o czym mowa była na str.
303.
W rzadkich przypadkach gałąź łonowa odchodzi pośrednio z t. biodrowej zewnętrznej, a wówczas również t. zasłonowa może od niej bodzie.
a T mięśnia dźwigacza jądra(a, cremdstericd')powstaje w pobliżu piersią pachwinowego głębokiego i przez ten pierścień lub przebjjaiąc ścianę tylną kanału hwinowego wstępuje do niego.
Towarzyszy ona powrózkowi nasiennemu, rozgałęzia aa n dźwigaczu oraz w osłonkach jądra i zespala się zarówno z t. jądrową i t. naiowodu, jak i z 11, mosznowymi.
9 T więzadła obłego macicy t. ligdmenti teretis uteri)przebiega razem.
ł nasienna zewnętrzna(a, spermaticd eaternal.
z więzadłem obłym(zespalając się z odnogami gałęzi jajnikowej t. macicznej:ryc.
150)oddaje mu gałązki i kończy się na wzgórku łonowym i w wargach sromowych większych.
Odmiany t. nabrzusznej dolnej.
W znacznej większości(około 57%)t. na brzuszna dolna odchodzi z t. biodrowej zewnętrznej nieco powyżej więzadła pachwinowego:często(281 i)odchodzi ona ku tyłowi od tego więzadła:czasem natomiast(151)poniżej, z t. udowej.
Tętnica może się rozpoczynać aż 6 cm powyżej więzadła pachwinowego i wówczas dopiero po dłuższym lub krótszym przebiegu zstępującym dochodzi do przedniej ściany brzucha.
Odchodząc z t. udowej wpierw wstępuje ku górze oraz ku tyłowi od więzadła pachwinowego, po czym dochodzi do powierzchni tylnej przedniej ściany brzucha.
czy z t. głęboką uda, czy też z obu tymi gałęziami.
Inna rzadka odmiana t. nabrzusznej dolnej polega na tym że tętnica ta wspólnym pniem z t. zasłonową odchodzi z t. biodrowej wewnętrznej.
2.
T. okalająca biodro głęboka(a, circumńeaa ilioca prqńmda).
T. okalająca biodro głęboka jest naczyniem mniejszym od poprzedniego(ryc, 159 i lzD.
R o zp o czyn a się ona na bocznym obwodzie końcowego odcinka t. biodrowej zewnętrznej ku tyłowi lub nieco powyżej od więzadła pachwinowego.
P r z e bieg, p ot o z e ni e.
Od swego początku tętnica biegnie skośnie ku górze i bocznic ku tyłowi od więzadła pachwinowego do kolca biodrowego przedniego górnego.
W przebiegu tym tętnica leży w rowku między powięzią biodrową a powięzią poprzeczną i zespala się z gałęzią wstępującą t. okalającej udo bocznej.
Gałę złe.
Przed swym podziałem końcowym tętnica wysyła kilka(4-5)drobnych gałązek bocznych przeznaczonych dla szerokich mięśni brzucha.
Z gałęzi końcowych jedna jest wstępująca lub brzuszna, druga poprzeczna lub biodrowa.
a.
Gałąź wstępująca(ramus dscendens)albo brzuszna, zwana też t. na brzuszną bo c zną(a, epigastricalmerdlir), biegnie ka górze między m. poprzecznym oraz m. skośnym wewnętrznym brzucha i zaopatruje mięśnie i skórę ściany bocznej brzucha.
Zespala się ona z gałęziami t. podżebrowej i pierwszą t. lędźwiową.
Często tętnica ta jest duża i nieraz stanowi przedłużenie głównego pnia.
Dlatego też wymaga ona szczególnej uwagi czy w czasie nakłuć brzusznych w punkcie McBurneya(środek linii między kolcem biodrowym przednim górnym a pępkiem, t.
I), czy w częstych zabiegach chirargicznych dokonywanych w tej części jamy brzusznej.
b.
Gałąź poprzeczna(ramus mnsuersus:)albo biodrowa biegnie w przedłużeniu głównego pnia wzdłuż grzebienia kości biodrowej:następnie przenika przez m. poprzeczny brzucha, układając się między nim a m. skośnym wewnętrznym:rozgałęzia się ona w m. biodrowym i w trzech mięśniach szerokich brzucha.
Gałąź poprzeczna zespala się z gałęziami dwóch dolnych 11, lędźwiowych oraz z gałęzią biodrową t. biodrowa-lędźwiowej, wytwarzając tętniczy łuk biodrowy.
Odmiany t. okalającej biodro głębokiej.
Czasem(koło 58)tętnica występuje podwójnie.
W znacznej większości(6 O 1 i)odchodzi ona, jak wyżej zaznaczono, z t. biodrowej zewnętrznej, przy czym częściej-niżej, ku tyłowi od więzadła pachwinowego(34%1, niż wyżej(%%).
W pozostałych bardzo częstych przypadkach rozpoczyna się na t. udowej 806).
T. głęboka okalająca biodro rozpoczyna się zazwyczaj niżej niż t. nabrzuszna dolna.
Wspólny początek obu tętnic jest rzadki.
Gałąź wstępująca może czasem odchodzić samodzielnie z t. udowej.
Zespolenlat, biodrowej zewnętrznej.
T. biodrowa zewnętrzna zespala się:1)z t. b i od r ową wewnętrz ną za pośrednictwem połączenia między:a)t. nabrzuszną dolną a t. zasłonową, b)t. okalającą biodro głęboką a t. biodrowa-lędźwiową:2)z t. p o d o b oj.


czy k o w ą za pośrednictwem połączenia 11, nabrzusznych, dolnej i górnej:3)z u ktgąemaorty brzusznej za pośrednictwem połączenia t. jądrowej z t. m. dźwigacza jądra oraz 11, lędźwiowych z t. okalającą biodro głęboką.
Głównie te zespolenia umożliwiają wznowienie krążenia po podwiązaniu naczynia.
Streszczenie T. biodrowa zewnętrzna(a, iliacd eaternd)kieruje się ku dołowi po stronie przyśrodkowejod m. lędźwiowego większego i przenika przez rozstęp naczyń, gdzie od mięśnia przedziela ją łuk biodrowa-łonowy.
W rozstępie tętnica leży bocznic od towarzyszącej żyły i po wyjściu spod więzadła pachwinowego zmienia nazwę na t. udową.
W pobliżu swego końca oddaje ona dwie gałęzie.
1.
T. nabrzus zna dolna(a, epigdstricd interior)biegnie ku górze na powierzchni tylnej m. prostego brzucha aż powyżej pępka, gdzie zespala się z t. nabrzuszną górną(z t. piersiowej wewnętrznej).
Wysyła ona:ga tą z łonową(rdmur pubicu), która za pośrednictwem g a ł ę z i z a s ł o n owe j(rumus obhrctoriu)łączy się z gałęzią łonową t. zasłonowej.
2.
T. o k a łaj ą c a biodro głęb oka 0, circumńeaa ilium prqńnda)kieruje się do kolca biodrowego przedniego górnego i swymi gałęziami końcowymi, wstępującą oraz poprzeczną, zaopatruje mięśnie brzucha i zespala się z t. biodrowa-lędźwiową.
Tętnica udowa i jej gałęzie T. udowa(a, fmordlis, ryc, 171)jest przedłużeniem t. biodrowej zewnętrznej począwszy od więzadła pachwinowego, pod którym przebiega.
Choć nazwa wskazuje, że jest tętnicą uda, jest tętnicą całej kończyny dolnej wolnej.
Jej gałęzie odżywiają również dolną część przedniej ściany brzucha.
Zarówno przednie, jak i tylne gałęzie t. udowej wytwarzają przy tym liczne wsteczne połączenia ze ściennymi gałęziami t. biodrowej wewnętrznej i dzięki nim dokoła t. biodrowej zewnętrznej oraz górnej części t. udowej z łatwością mogą wytwarzać się drogi poboczne.
Dlatego też aż do odejścia wielkich gałęzi bocznych t. udowa może być podwiązana stosunkowo bez większego niebezpieczeństwa.
Początek, przebieg, koniec, wielkość.
T. udowa rozpoczyna się pod więzadłem pachwinowym mniej więcej w połowie jego długości i po wyjściu z rozstępu naczyń kieruje się prawie pionowo ku dołowi, nieznacznie tylko zbaczając w kierunku przyśrodkowym i do tyłu.
Z początku leży ona w części przedniej uda, gdzie zajmuje położenie stosunkowo powierzchowne i bez trudu jest wyczuwalna.
Następnie układa się w części przyśrodkowej uda:leży tu głęboko aż do swego końca między przywodzicielami, położonymi ku tyłowi i przyśrodkowood niej, a prostownikami, położonymi do przodu i bocznic.
Pr ze bieg tętnicy zaznacza dość ściśle linia, która rozpoczyna się w środku więzadła pachwinowego i kończy się na stronie przyśrodkoweiKości udowej powyżej kłykcia przyśrodkowego.
U osób chudych prze-bieg ten w postaci wgłębienia jest wyraźnie widoczny między wyniosłością przywodzicieli a prostowników-, łoże t. udowej".
Koniec tętnicy odpowiada dolnemu zakończeniu powyższej linii wgłębienia:leży on mniej więcej 4 cm powyżej kłykcia przyśrodkowego kości udowej w miejscu, gdzie tętnica przez rozwór ścięgnisty grzywo.
dzicieli(hiatus tendineus ddduetorius:t. 1)przechodzi na tylną stronę kończyny do dołu podkolanowego.
Przybiera tu on nazwę t. pod kolanowej.
D ług o ś ć tętnicy, osobnicza zmienna, przeciętnie waha się w granicach 25 do 35 cne średnic a jej wynosi około 8-9 mm.
Położenie.
T. udowa razem z towarzyszącą jej żyłą po wyjściu z rozstępu naczyń w otoczeniu tkanki łącznej układa się w dole biodrowa-łonowym.
Tętnica i żyła zachowują tu swe wzajemne położenie, jakie miały w rozstępie naczyń.
Po stronie bocznej leży tętnica, przyśrodkowo żyła i oba te twory są widoczne po usunięciu powięzi sitowatej i wypreparowaniu rozworo odpiszczelowego(hiatus sdphenus).
Od strony bocznej tętnicę często zasłania róg górny brzegu sierpowatego rozworo, natomiast żyła jest zupełnie odsłonięta.
Przyśrodkowo od żyły leżą węzły chłonne.
Bocznic od tętnicy w rozstępie mięśni leży n. udowy.
Od tętnicy odgranicza go łuk biodrowa-łonowy, przedzielający rozstęp naczyń od rozstępu mięśni.
T. udowa wstępuje do dołu biodrowa-łonowego mniej więcej w środku długości więzadła pachwinowego(lub nieco przyśrodkowo od niego), gdzie nieprzesuwalnie przylega do wyniosłości biodrowa-łonowej na brzegu kostnym miednicy:tutaj też ucisk palca wystarcza, żeby natychmiastowa i całkowicie zamknąć naczynie.
W przebiegu t. udowej odróżnia się trzy odcinki.
Pierwszy od więzadła pachwinowego sięga do przyśrodkowego brzegu m. krawieckiego.
Tutaj tętnica leży powierzchownie przykryta tylko powięzią szeroką.
W odcinku drugim tętnica przykryta jest m. krawieckim i obu blaszkami powięzi szerokiej, obejmującymi mięsień.
Odcinek trzeci leży w kanale przywodzicielk tętnicę przykrywa tu zarówno m. krawiecki, jak i przednia ściana kanału przywodzicieti.
W odcinku pi e r wszy m, długości około 8-10 cm, tętnica leży w trójkącie udowym(t.
I), ograniczonym bocznic m. krawieckim, przyśrodkowo-m. przywodzicielem długim:trójkąt obejmuje dół biodrowa-łonowy, w którym tętnica leży powierzchownie przykryta tylko powięzią szeroką.
Ż, udowa ściśle przylega do przyśrodkowej strony tętnicy, a silna łącznotkankowa osłonka obejmuje oba naczynia, wytwarzając wspólny powrózek naczyniowy:stopniowo żyła zstępuje głębiej i zaczyna przesuwać się ku tyłowi od tętnicy.
Oprócz tętnicy i żyły powrózek zawiera również kilka naczyń chłonnych, które z węzłów chłonnych pod kolanowych odprowadzają chłonkę do głębokich węzłów pachwinowych.
W odcinku pierwszym t. udowa oddaje swą największą gałąź, t. głęboką uda, która obejmuje prawie całe jego zaopatrzenie.
Odchodzi ona z bocznego i tylnego obwodu t. udowej, przeważnie kilka centymetrów poniżej więzadła pachwinowego.
Podwiązując t. udową powyżej odejścia t. głębokiej, można prawie z pewnością na to liczyć, że przez połączenie tętnic miednicy z gałęziami t. głębokiej uda dostateczna ilość krwi dopłynie do dalszej części tętnicy:krew kieruje się wówczas wstecznie przez t. głęboką do t. udowej.
Jeżeli natomiast podwiąże się t. udową poniżej odejścia t. głębokiej, obieg poboczny może być niewystarczający z powodu braku dostatecznej liczby zespoleń.
W trójkącie udowym, bocznic od tętnicy leży pień n. udowego:nerw ten nieznacznie poniżej więzadła pachwinowego wachlarzowato rozpada się na swe gałęzie skórne i mięśniowe.
Jedna silna gałąź skórna-n. udowa-goleniowy(n. saphenus)-przylega już do pierwszego odcinka tętnicy udowej wzdłuż jej strony bocznej i towarzyszy jej aż do kanału przywodzicieli, gdzie przebija jego przednią ścianę i poniżej biegnie wzdłuż przyśrodkowej strony goleni.
W odcinku drugim t. udową przykrywa m. krawiecki objęty powięzią szeroką:odcinek ten sięga aż do wejścia tętnicy do kanału przywodzicieli.
Bocznic od tętnicy w dalszym ciągu leży n. udowa-goleniowy, z, udowa zaś przesuwa się jeszcze bardziej do tyłu od tętnicy.
W odcinku trzecim tętnica leży w kanale przywodzicieli(t.
T.
Tutaj tętnicę przykrywa nie tylko m. krawiecki, ale również ściana przednia kanału przywodzicieli.
Żyła przesunęła się już zupełnie ku tyłowi od tętnicy i w położeniu tym pozostaje nadal w przejściu naczyń przez rozwór przywodzicieti.
N. udowa-goleniowy z początku przylega do tętnicy, opuszcza jednak następnie kanał, przebijając jego ścianę przednią:towarzyszy mu niewielkie naczynie, t. zstępująca kolana(ryc.
1731.


Z powyższej topografii t. udowej wynika, że mięśniem towarzyszącóm jej wzdłuż całej ługości jest m krawiecki.
Mięsień ten owija się dokoła tętnicy:w trójkącie udowym leży n bocznic od naczynia:dalej ku dołowi od przodu przykrywa tętnicę:u Jej końca i przejściu przez rozwór przrwodzicieli mięsień leży bardziej przyśrodkowo Przy yszukiwaniu I(lnicy w części górnej należy unieść m. krawiecki w stronę boczną, r dolnej w stronę przyśrodkową.
A circumtWacdpłotu oda A, circumh Taca superf.
H BscehdengA circumT.
J 8 Jransyersus 8, descendensA, proiunda lemorisA, pedorars I.
A, pedorans li.
A, pertorans III.
*, *o*ea.
A, gerus sup, lat.
-A, ilidumbalis ram, i*idcus.
-A, epigasOica im.
A, epigasWca superf.
Lig, inguinałe.
ąa, pudendae cd.
8, protundus.
B supeniciai-(***, mej.
-A, femoralis.
descenaens.
-8 adiculańs.
-R. sapherus.
-A genus sup med.
8, circumfl.
dozwolone miejsca podwiązania tętnicy.
Wpływ ustawienia stawu.
Od stawu biodrowego tętnicę i ż@p o 44 zielam, biodrowa-lędźwiowy.
Pomimo to staw wywiera wpływ na naczynia w zwi 4 złu ze swą ruchomością.
Ponieważ tętnica biegnie do przodu od stawu, więc w ruchach prosłowatda(zgięcia ku tyłowi)naczynie się rozciąga i napina, w ruchach zgięcia do przodu-rozluźnia i odpręża.
Ta zmienna długość naczynia w zależności od położenia stawu bio 46 owegozasługuje na szczególną uwagę.
Jeżeli bowiem przez dłuższy czas tętnica jesl unieruchomiona w położeniu zgiętym, wywołuje to kurczenie się naczynia.
Zwłaszcza w star*ch, łamliwych ścianach naczyń rozciąganie powinno odbywać się wówczas stopniowo W silnych nagłych ruchach prostowania tętnica taka może ulec przerwaniu Rozkład gałęzi t. udowej(ryc, 171 i M 3).
Tuż poniżej więzadła pachwinowego t. udowa oddaje trzy niewielkie naczynia skórne*1)1 nabrzuszną powierzchowną, która kieruje się kugórze do pokryw przedniej ściany brzucha, następnie 2)t. ok al a j ąc a b i od ropowierzchowną, biegnącą mniej więcej równolegle do więzadła pachwinowego w kieranku bocznym, i wreszcie 3)11, sromowe z e w n ę 1 r z n e(Z-3), zaopatrujące części płciowe zewnętrzne Główną gałęzią t. udowej jest 4)t. głęboka uda, która prawie całkowicie obejmuje jego zaopatrzenie, tak że sarna t. udowa o 44 ietylko nieliczne i niewielkie gałęzie mięśniowe.
Dopiero u samego dołu, w kanale przywodzicieti odchodzi nieco większe naczynie, 5)1 z s J ępu j ąc a k olań a.
W kierunku przyśrodkowym t. głęboka uda wysyła t. okalającą udo przyśrodkową, która kilkoma gałęziami zaopatruje grupę mięśni przywodzących, a poza tym jedna z Och gałęzi zaopatruje staw biodrowy.
W kierunku bocznym od t. głębokiej uda odchodzi t. boczna okalająca udo, zaopatruje ona rnm prostowniki uda, a poza tym również staw biodrowy:zespala się ona z poprzednią.
W dalszym przebiegu t. głęboka uda oddaje przeważnie trzy 11, przeszywające.
Przez otwory w mm, przywodzących przechodzą one na stronę tylną uda.
Ostatnia z tętnic przeszywających jest gałęzią końcową t. głębokiej.
Zmienność początku obu 11, okalających udo test bardzo duża.
I T rabrzuszna powierzchowna(a, epigastriea superńeiuis).
Jest ona naczyniem niewielktm, odchodzącym z przedniego obwodu t. udowej tuż poniżej wipzaBa pachwinowego.
Tętnica przebua brzeg sierpowaty rozwora odpiszczelowego lub powKżsitowatą i podskórnie krzyżując więzadło pachwinowe biegnie ku górze aż 4 o o 8 oJc 3 pępka.
Wzdłuż swego przebiegu oddaje ona gałązki skórne do ściany brzucha, nieliczne gałązki mięśniowe do m. skośnego zewnętrznego brzucha oraz kał 4 zK 44 o węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych.
Tętnica zespala się z t. powierzchowną okalającą biodro oraz z t. nabrzuszną dolną.
2 T okalaJącAbRdro powierzchowna(a, circumńeza iliaea supeyicials)Tę(ojca ta Jest naczyniem tej samej mniej więcej wielkości, co poprzednie:odchodzi o@Jównieżz przedniego obwodu t. udowej, tylko nieco niżej:często rozpoczyna się z 848 sp 9(68 pniem.
Po przebiciu powięzi szerokiej tętnica kieruje się podskórnie w stroOę boczW i Ku górze, równolegle do więzadła pachwinowego aż do kolca biodrowego przędnego góóego.
gdzie się kończy, oddając gałązki do powłok ściany brzucha.
W swym przebiegu w trójkącie udowym t. udowa jest otoczona węzla@i chło@6 mipachwinowymi, do których oddaje kilka drobnych gałązek.
Drobne gatązłi w 6 s**a ona również do górnego odcinka m. krawieckiego.
3.
Tt sromowe zewnętrzne(od, pudendde eatrnde)występuj ą przeważnie w liczbie 4, górnej i dolnej, lub też 3.
Odchodzą one z przednio-przyśrodkowego obwodu 1 udowej nieco poniżej t. nabrzusznej powierzchownej w obrębie rozworo odpiszczetowego i przenikając przez powięź sitowatą kierują się przyśrodkowo, krzyżując od przodu z udową.
321.


p, sromowa zewnętrzna górna dzieli się na dwie gałęzie:a)górną albo nową, rozgałęziającą się w warstwach skórnych okolicy łonowej, oraz b)dolną albo t e i o w ą, rozgałęziającą się w warstwach skórnych prącia i moszny u mężczyzny, a warg omowych większych u kobiety.
U mężczyzny naczynia te mają nazwę gałęzi iosznowych przednich(remi scrotles dnteriores), u kobiety gałęzi warowyeh prze d nic h(remi labides dnteriores).
Poza tym w początkowym odcinku swego przebiegu t. sromowa zewnętrzna górna**ąje gałązki pachwinowe(ranu mguindles)do węzłów chłonnych pachwino ych powierzchownych.
T. sromowa zewnętrzna dolna biegnie podobnie do górnej, tylko odchodzi ieco niżej:zazwyczaj rozpoczyna się na poziomie ujścia z, odpiszczelowej do z, udowej kieruje się przyśrodkowo:po skrzyżowaniu z, udowej biegnie do przodu lub do tyłu od iku ujściowego z, odpiszczelowei.
Tak samo jak poprzednia kończy się w powłokach, oszny oraz warg sromowych większych, jako gał ę z i e m o s z nowe p r ze dnie czy argowe przednie.
Odmiany gałęzi skórnych t. udowej.
T. nabrzuszna powierzchowna i t. powierzchowna łatająca biodro często rozpoczynają się wspólnym pniem.
Każda z tych tętnic albo też obie agą odchodzić wspólnie z t. głębokiej uda.
Tt, sromowe zewnętrzne mogą krzyżować z, udową nie od przodu, lecz od tyłu, mogą ięc przebiegać powierzchownie i głęboko.
Z trzech 11, sromowych zewnętrznych dwie agą być powierzchowne, górna i dolna, jedna głęboka.
Według Adachiego typ ten jest g częstszy.
4.
T. głęboka uda(a, prqfndafemoris).
U człowieka t. głęboka uda*st głównym naczyniem tej części kończyny i wysyła do niej prawie szystkie gałęzie mięśniowe i szkieletowe, gdy tymczasem obszar iopatrzenia samej t. udowej rozpoczyna się dopiero na kolanie.
Oba te aczynia są mniej więcej tej samej grubości.
Ich kąt podziału jest bardzo rtry, wskutek czego z początku biegną one blisko siebie, prawie iwnolegle, przedzielone tylko siecią towarzyszących im żył.
Początek.
T. głęboka uda rozpoczyna się 36 cm poniżej ięzadła pachwinowego z tylna-bocznego obwodu t. udowej i wnika szczelinę między przywodziciele a prostowniki.
W obrębie dołu iodrowo-łonowego t. głęboka uda oddaje dwa wielkie naczynia, któ*chgałęzie jak pierścieniem z obu stron obejmują koniec bliższy kości dowej i zespalają się z sobą:są to 11, okalające udo, przyśrodkowaboczna:oprócz licznych gałęzi mięśniowych oddają one gałęzie do awu biodrowego i końca bliższego kości udowej.
Początek jednej lub awet obu tych naczyń bardzo często leży na samej t. udowej, przy czym*częściej, im niżej t. głęboka uda odchodzi od t. udowej.
Wrs okoś ć ode j ś ci a.
Najwyżej, czyli najbliżej więzadła pachwinowego, odchodzi t. ęboka uda, kiedy obie 11, okalające rozpoczynają się niżej.
Miejsce jej odejścia jest niższe, ieli jedna z 11, okalających odchodzi samodzielnie z t. udowej, i najniższe, gdy obie 11.
at*ące odchodzą samodzielnie z t. udowej.
Przebieg, położenie, koniec.
T. głęboka uda kieruje się ku dołowi do tyłu iocznie od t. udowej.
Przebiega ona do przodu od m. biodrowa-lędźwiowego, łonowego trzywodziciela krótkiego, ku tyłowi od przywodziciela długiego i kończy się przeważnie so t. przeszywająca trzecia.
Stosunek wielkich gałęzi t. udowej do jej pnia.
Przeszło w połowie@pa@ków t. głęboka i obie 11, okalające wspólnym pniem(truncus profmdocircum*ausperfctus?
:SP%)odchodzą z t. udowej(ryc, 172 d).
Znacznie rzadziej od wspólnego tła odchodzi tylko t. głęboka i t. okalająca udo boczna(truncus prońndocircumńeaus leralisĘ ZZ%:ryc, 172 b)i jeszcze rzadziej tylko t. głęboka i t. przyśrodkowa okalająca udo.
(truneus prqńndocircumńexus medialir:l 5%:ryć, 172 m.
W nielicznych przypadkach(A%)wszystkie trzy gałęzie mogą samodzielnie odchodzić z t. udowej(ryc, 172 d)lub jeszcze rzadziej tylko t. głęboka O'%:ryc, 172 e).
Powyższe typy odejścia nie wyczerpują wszystkich możliwych odmian tego rodzaju, które jednak zdarzają się rzadko.
Lig inguhale.
A, circumf, -. . . fgrn mag.
A, femoralis-----.
A, circumf, . . . fem, lat.
'ss.
A, circumtt.
Ys, jem, mea.
A, protunda jem.
A, iemoralis--.
*-*p*und*re*.
A, circumf.
em, lat*circum**.
*r*m. -med.
A, profunda jem.
8 s Yęs, .
Ryc.
172. Różne typy odejścia t. głębokiej uda i jej gałęzi.
Schemat wzorowany na Adachim oraz na Uanzu i Wachsmuthcie:a-truncus prqńmdocircumfleaus perńectus(IZ'Yt b-truncua projundocmumńezus lot, ****c--truncus projundocircumńexusmed, (l 5%):d-samodzielne odejście wszystkich trzech gałęzi(483:e-samodzielne odejście tylko t. głębokiej uda(lłi).
Położenie wielkich gałęzi t. udowej w stosunku do pnia, a zwłaszcza t. głębokiej uda, ma duże znaczenie praktyczne.
Początek wspólnego pnia t. głębokiej i obu okalających leży zwykle na tylnym obwodzie t. udowej.
W połowie przypadków przesuwa się on jednak mniej lub więcej bocznic(truncus prońndoeircumńexus perńectus lateralis)lub przy środkowa(truncua prqfundocwcumflecus perjectus mediaWs).
T. okalaj ąca udo boczna(a, circumńeaafemoris lcterclis)jest gałęzią silniejszą od przyśrodkowej.
Oprócz stawu biodrowego oraz końca bliższego kości udowej swymi gałęziami mięśniowymi zaopatruje ona głównie m. czworogłowy.
Odchodzi ona z bocznego obwodu t. głębokiej uda, kieruje się bocznic(krzyżując przeważnie od tyłu gałęzie n. udowego), ku Głowi od m. krawieckiego i prostego uda i po.


tkim przebiegu dzieli się na gałąź wstępuj ącą, poprzeczną zednią i zstępującą.
Q al ą z z s tę pul ą c a Ocmus descendens)silniejsza od wstępującej i poprzecznej sstąje na przedniej stronie uda:biegnie ona pod m. prostym uda ku dołowi i bocznic Izy głową pośrednią a głową boczną m. czworog(owego.
Naczynie to dzieli się na iczególne gałęzie dla czterech głów tego mięśnia.
W głowie bocznej i pośredniej pują one aż do stawu kolanowego i łączą się z gałęziami t. podkolanowej Oyc.
IN).
Gałąź wstępująca(ramus dscendens:ryc, 175)biegnie ku górze między m. itym uda a m. biodrowym wzdłuż kresy międzykrętarzowei.
Pod m. napinaczem i*zi szerokiej przechodzi ona na boczną stronę biodra w kierunku przedniego brzegu iośladkowego średniego i małego, i zespala się z gałęziami końcowymi t. pośladkowej jej i t. głębokiej okalającej biodro, a poza tym na górnym brzegu szyjki kości udowej y się z gałęzią wstępującą t. przyśrodkowej okalającej udo.
W swym przebiegu wzdłuż ią międzykrptarzowei oddaje ona małą gałąź do torebki stawowej, jak również g a ł ą z:ywczą szyi ki(ramia nutricius eolit dntrio?), która jednak nie idzie dalej do ry kości udowej.
Gałąź pop r z e c zna p r ze dnia(romus mnstersus dnterior), zwana również ę złą kręta rz ową przednią(ramus trochontericus ant), słabsza od pogrzej, odchodzi albo samodzielnie od t. bocznej okalającej udo, albo jest odgałęzieniem*zi wstępującej Oyc.
1751.
Biegnie ona poniżej poprzedniej w kierunku bocznym na ńe pośredniej m. czworogłowego, przenika przez głowę boczną i rozgałęziając się jjąjąc dokoła kości udowej na dolnej części krętarza większego przechodzi na tylną nę uda.
Tutaj zespala się ona z gałęzią poprzeczną tylną t. przyśrodkowei okalającej jej gałęzią głęboką), t. pośladkową dolną oraz t. przeszywającą pierwszą.
. . okalająca udo przyśrodkowa(d, circumńeaa femorisdidlis)odchodzi przeważnie z przyśrodkowego obwodu t. głębokiej.
ymi gałęziami mięśniowymi zaopatruje ona głównie przywodzicielednacze uda, a poza tym wspólnie z t. okalającą boczną odżywia staw drowy i koniec bliższy kości udowej.
Biegnie ona wpierw przyśrodyoku tyłowi od t. i z, udowej, po czym od razu skręca ku tyłowi i na rym brzegu m. grzebieniowego dzieli się na gałąź powierzchowną ęboką.
Gałąź powierzchowna(rdmus superńcialis:)biegnie przyśrodkowo oraz ku iwi do przodu od m. grzebieniowego i między m. przywodzicielem długim a krótkim patruie ona powierzchowną warstwę mięśni przywodzących i zespala się z t. zaOWĄ.
Gałąź głęboka(romus prqńndus)-silniejsza, z początku biegnie między ńodrowo-lędźwiowym a grzebieniowym, następnie między m, zasłaniaczem zewnętrzaa przywodzicielem krótkim, po czym wzdłuż ścięgna m. zasłaniacza zewnętrznego uje się ku krętarzowi mniejszemu i od tyłu obejmuje szyjkę kości udowej.
W przebiegu wpierw oddaje gałąź panewkową, następnie zaś rozdwaja się na gałąź 14 p ul ącą, będącą przedłużeniem pnia, oraz gałąź pop r z e c z ną tył ną(ryc.
171 O Gałąź poprzeczna tylna(ramus transoersua posterior), zwana też gałęz 14:t a r z o w ą ty I n ą(ramus trochdntricus posterior?), na tylnej stronie kości udowej fala się z t. boczną okalającą udo(jej gałęzią poprzeczną przednią), t. pośladkową doJWprzeszywaj ącą pierwszą@a ł 4 z w s 1 ę p u j ą c a(rdmus ascendens)w przedłużeniu gałęzi głębokiej biegnie tnie ku górze do dołu krętarzowego i tutaj zespala się z gałązkami t. bocznej okalaJącJ(Gc WR Z gałęzi wstępującej oprócz gałązek stawowych odchodzą gałązki.
rómus nutriens.
odżrwcze do szyjki i głowy kości udowej:odróżnia się:gałąź odżywczą dolną szyjki i głowy(ramus nutriciur eolit et eapitis łnr), gałąź odżywczą tylną szyjki(romus nutricius?eolit post)oraz gałęzie odżywcze górne szyjki i głowy(remi nutriciP eolit et capitis superioresć).
G a ł ą z p a n e w k o w a(ranna acetabularis)nie występuje stale:przeważnie odchodzi ona z gałęzi głębokiej na górnym brzegu m. przywodzieiela krótkiego i wstępuje do stawu biodrowego przez wcięcie panewki, podobnie jak gałąź panewkowa t. zasłonowej.
Odżywia ona podściółkę tłuszczową dołu panewki oraz więzadło głowy:może również wstępować do głowy kości udowej.
Jest to naczynie drobne, często zupełnie nie wysJępMiące:może zastępować gałąź panewkową t. zasłonowej.
Znaczenie lei u osoby dorosłej jako naczynia odżywiającego głowę kości udowej, podobnie jak znaczenie gałęzi tej samej nazwy t. zasłonowej, jest małe.
Zaopatrzenie głowy kości udowej ma wielkie znaczenie praktyczne.
Jak z powyższego wynika, większą część głowy i szyjki kości udowej zaopatruje t. przyśrodkowaokalająca udo, znacznie mniejszy udział bierze t. boczna okalająca udo.
Gałązki odżywcze u przyczepo torebki przebijają błonę włóknistą i pod błoną maziową lub też w jej krezkowatych fałdach podążają wzdłuż szgjki aż do głowy.
Gałąź panewkowa(z t. zasłonowej), jak już wspomniano, u dorosłego ma znaczenie drugorzędne i często zanika.
Tt, przeszywające(cd. perńordntes:ryc, 173 i 174)występują w zmiennej liczbie 2 do 5:według Adaehiego najczęściej(w ponad W%)występują trzy tętnice, najrzadziej pięć.
Oznacza się je liczbami kolejnymi od góry ku dołowi.
Odchodzą one z tylnego obwodu t. głębokiej uda:wszystkie mają przebieg spiralny, kierując się ku dołowi, bocznic i ku tyłowi.
Przenikają one przez przyczepy przywodzicieti w pobliżu kresy chropawej, przechodząc pod małymi łukami ścięgnistymi wklęsłymi ku dołowi i bocznic.
T pr z es zy w aj ą c a pic rws za(a, performs prima)jest najsilniejszą ze wszystkich:poniżej przyczepo m. grzebieniowego przenika ona przez m. przywodziciel krótki oraz wielki i zaopatruje oba te mięśnie, m, dwugłowy uda oraz m. pośladkowy wielki.
Zespala się ona z t. pośladkową dolną, obu 11, okalającymi udo oraz z drugą t. przeSZyWBjĘCĘ.
T przeszywająca druga(a, perńnns seeunda)poniżej m. przywodzicielakrótkiego przebija m. przywodziciel wielki i rozgałęzia się w tylnych mięśniach uda.
Zespala się ona z pierwszą i trzecią t. przeszywającą.
T przeszywaj ąc a trzecia(a, perńrans trta)jest gałęzią końcową t. głębokiej uda.
Jeżeli występują tylko trzy 11, przeszywające.
Przez m. przywodziciel wielki przenika ona poniżej przyczepo m. przywodziciela długiego.
Rozgałęzia się ona w dolnej części mm.
zginaczy uda, zwłaszcza w m. dwugłowym.
Trzecia t. przeszyw@ąca ku górze zespala się z drugą, ku dołowi z gałęziami t. podkolanowej Oyc.
ID).
TT przeszywające zaopatrują przywodziciele oraz mięśnie i skórę tiret strony uda.
T)przeszywające oddają również gałązki do n. kulszowego oraz 11, od z ywc ze do Kości udowej.
Główną t. odżywczą oddaje przeważnie druga t. przeszywająca:jeżeli są dwie, odchodzą one zazwyczaj z pierwszej i trzeciej t. przeszy 8 ó 4 c@4 esp o I cni a na stroni e tylnej ud a.
Ważny łańcuch zespoleniowy rozciąga się X okolicy pośladkowej aż do dołu podkolanowego(ryc.
Ma).
Od góry do dołu tworzą gxO U pośladkowe łączące się z gałęziami końcowymi 11, okalających udo:2)obie 11, oka 44 ceudo zespalające się z t. przeszywającą pierwszą:3)11, przeszywające zespalające się z sobą:4)ostatnia t. przeszywająca łącząca się z górną gałęzią boczną kolana Oyc W)Pomimo powyższego łańcucha zespoleniowego krążenie poboczne często byłoby mewy.
ć cel rarnus nutrieris***a**?uel remi nutrientes.


M. obliquuscd, abdom.
A, epigasticasuoenA, circumf, iliaca superf.
R. ascendensR, transyersusanćR, descerdens.
A, perforans I.
A, pedorans li.
A, perforans III.
IV.
ycj.
A, femoralis(odcięta)Aa, pudendae ext.
R. profundusR, superf.
A, profunda emons.
, s M. adductor brews.
A, remoralis.
81 amen/ares j Ę!
-R. saphenus.
Ryc.
173. Tętnice prawego uda.
Widok od przodu.
Ę a jZe 3 W W.
czające dla wytworzenia dostatecznego krwiobiegu po podwiązaniu t. udowej, gdyby udział zespoleń wewnątrzmięśniowych.
i T stepująca kolana(d, genua descendens).
T. zstępująca kolana odchodzi zwykle Jszej części t. udowej w obrębie kanału przywodzicielk przeważnie razem z n. udo goleniowym przebjja ona jego przednią ścianę(lamina vastoadductoriać)i po krótkim ebiegu(około I cm)dzieli się na gałąź udowa-goleniową i na gałęzie stawowe.
załaź udowa-goleniowa(rdmus sophenus), bardzo zmienna wraz z n. udo goleniowym kieruje się na stronę przyśrodkową kolana.
Leży tu ona między srawieckim a smukłym i przebijając powięź szeroką rozgałęzia się w tkance podskórnej net i przyśrodkowej części goleni.
Zespala się ona z t. dolną przyśrodkową kolana.
Jeżeli aż ta test dobrze rozwinięta, poniżej ścięgna m. krawieckiego może oddawać i g a ł ą z drze pk ową(ramus inńdpctellaris), kierującą się do przodu i towarzyszącą nerwi tej samej nazwy.
1 najwyższa kolana(a, genua supremo), w NAP błędnie d, descendens genicularis, ninąwszy szyk wyrazów, genicularis(zdrobniale)-kolankowa.
M. gluteus maximus e.
R. superf, a.
, g*u*eae sup.
A, glutea irf. .
8 comitars n. ischiadici 6 M. quadratus femoriszA, pedorans I N. ischiadicusA, pedorans li A, pertorans III.
A, poplitea.
8, profurdus a, gluteae sup.
r?
t. SUOTKT I.
r. in*er**rI Ryć.
174. Tętnice prawego uda.
Widok od tyłu.
G a ł ę z i e s 1 a w o w e(remi drticulares)występują przeważnie w liczbie 2, głębokiej i powierzchownej.
Obie gałęzie podążają do stawu kolanowego i przyczyniają się do wytworzenia sieci stawowej kolana.
Gałąź głęboka biegnie w tkance mięśniowej głowy przyśrodkowei m. czworogłowego:gałąź p o wie r ze how na kieruje się wzdłuż ścięgna przywodziciela i zaopatruje również końce dalsze m. krawieckiego i smukłego.
Odmiany t. udowej.
Odmiany pnia t. udowej są rzadkie.
Czasem rozdwajając się wytwarza on "wyspę", która może zstępować aż w obręb kanału przywodzicieli.
W bardzo rzadkich przypadkach t. udowa przedłuża się w pierwotną t. udowa-goleniową(p. dalej).
Wówczas t. udowa nie przechodzi przez rozwór przywodzicieli w t. podkolanową, ale goleń zaopatruje t. kulszowa(str.
300.
Sama t. udowa jest wtedy bardzo słaba i kończy się na stronie prostowników.
O zmienności t. głębokiej uda i jej głównych gałęzi mowa była poprzednio.
w NAP w liczbie pojedynczej:ramus drtieularis.
-M. glureus minimus.
R. profurdusa, circumf.
fem, med.
-M. biceps fem, cap, longum.


QJĘśas'363 O Q PC 9.
86 QW ly 86 a Ki.
rś-a ev.
8-Zł/ćós Z 3 PI.
1\W 3 O.
933 O.
\3@.
21.
4 śż g 3.
u Ls r 4.
śżes 4.
T. udowa-goleniowa(a, saphenaĘ.
Gałąź udowa-goleniowa jest pozostałością pierwotnej t. udowa-goleniowej, która jako przedłużenie t. udowej zachowuje się jeszcze u niższych naczelnych, dość silna jest jeszcze u człekokształtnych i dopiero u człowieka uległa uwstecznieniu.
Stale występuje u zarodka ludzkiego.
W bardzo rzadkich przypadkach zachowuje się u dorosłego jako gałąź końcowa bardzo słabej wówczas t. udowej, podczas gdy na stronie tylnej uda rozwinięta jest t. kulszowa.
T. udowa-goleniowa razem z nerwem o tej samej nazwie biegnie wzdłuż przyśrodkowej powierzchni goleni.
Przyczyny zaniku t. udowa-goleniowej u człowieka dopatrywać się należy w zdobyciu pionowej postawy i w związku z tym ze wzmożonym mechanicznym prostowaniem i rozciąganiem się naczynia.
Zespolenia tętnicy udowej T. udowałączy się:ljz t. biodrową zewnętrzną zapośrednictwemt, nabrzusznejpowierzchownej i t. powierzchownej okalającej biodro z jednej strony, a t. nabrzusznądolną oraz t. głęboką okalającą biodro ze strony drugiej:2)z t. biodro w ą we w nę tr znąza pośrednictwem:a)11, sromowych zewnętrznych łączących się z t. sromową wewnętrzną, b)t. przyśrodkowej okalającej udo z t. zasłonową oraz c)za pośrednictwem 11, okalających udo, bocznej i przyśrodkowej, łączących się z 11, pośladkowymi, górną i dolną:wreszcie 3)z t. podkolanową za pośrednictwem t. zstępującej kolana, gałęzi zstępującej t. bocznej okalającej udo oraz t. przeszywającej dolnej, łączących się z 11, kolana górnymi, boczną i przyśrodkową(ryc.
1771.
Streszczenie T. udowa(a, femordlis)jest odcinkiem głównego naczynia kończyny dolnej, położonym między więzadłem pachwinowym a rozworem ścięgnistym przywodzicieli, przez który przechodzi do dołu podkolanowego.
W rozstępie naczyń przylega ona do wyniosłości biodrowa-łonowej(możliwość zatamowania krwawienia), ograniczona bocznic łukiem biodrowa-łonowym, przyśrodkowo z, udową.
Stąd tętnica wstępuje do trójkąta udowego, przykryta tylko powięzią szeroką i zstępuje ku dołowi między m. biodrowa-lędźwiowym a łonowym.
W dalszym przebiegu przykryta m. krawieckim biegnie w bruździe między głową przyśrodkową m. czworogłowego a przywodzicielamk bruzda ta przekształca się wkrótce w kanał przywodzicieti.
M. krawiecki jest satelitą t. udowej, dokoła której spiralnie owija się od strony bocznej do przyśrodkowej.
Gałęzie patrz str. 321.
Tętnica podkolanowaT, podkolanowa(a, poplited)jest pniem tętniczym biegnącym w przedłużeniu t. udowej:nazwę otrzymała ze względu na swe położenie w dole podkolanowym, przez który przebiega.
Jest ona zarówno drogą komunikacyjną prowadzącą prąd krwi do goleni, jak tętnicą odżywczą przeznaczoną do zaopatrzenia okolicy kolana, jego stawu oraz ścian dołu podkolanowego.
Początek, koniec, przebieg, wielkość.
Granica górna tętnicy leży w rozworze ścięgnistym przywodzicieli, dolną określa łuk ścięgnistym, płaszczkowatego(t.
I), który tworzy jego przyczep początkowy.
Zarówno więc początek, jak i koniec tętnicy li żyły)objęte są ścięgnistymobramowaniem.
Tętnica biegnie w dole podkolanowym z góry ku dołowi i u swego końca rozdwaja się na t. piszczelową przednią i tylną, .


ju go ś ć tętnicy, osobnicza zmienna, wynosi przeciętnie około 16-18 crn, gr ub o ś ćcolo z mm.
wożenie.
Przez rozwór ścięgnisty przywodzicieti tętnica i żyła udowa, jako naczynia iolanowe, wstępują do dołu podkolanowego:towarzyszy im n. piszczelowy, który zedłużeniu swego pnia macierzystego n. kulszowego z tylnej strony uda wstępuje do o w górnym kącie dołu, nieco bocznic od naczyń.
Razem z nimi wytwarza on rrózek naczyniowa-nerwowy:biegną z nim również naczynia chłonne okie, w które włączone są węzły chłonne podkolanowe.
W otoczeniu tkanki łącznej izczowei powrózek naczyniowa-nerwowy kieruje się wzdłuż całego dołu podkolanosz jego kąta górnego do dolnego.
W nieco zgiętym kolanie daje się on wymacać jako te, jednak tętno t. podkolanowei położonej najgłębiej nie jest wyczuwalne, ponieważ na powięź zamyka dół podkolanowy od zewnątrz i nie pozwala na wniknięcie palca 49'z a j e m n e p o ł o z e n i e głównych składników powrózka naczyniowa-nerwowego charakterystyczne zarówno w kierunku głębokościowym, jak i poprzecznym.
W dłuosirównoległoboku podkolanowego, z jego kąta bliższego do dalszego najbardziej ierzchownie, przykryty tylko powięzią podkolanową, biegnie n. piszczelowy.
Przykowood nerwu i nieco głębiej w górnej części dołu leży z, podkolanowa, w widoku od zakrywając częściowo tętnicę, która leży jeszcze głębiej oraz bardziej przyśrodkowoyĘ.
Ku dołowi stosunki te zmieniają się o tyle, że oba naczynia przesuwają się nieco tonę boczną i u wejścia do dolnego kąta równoległoboku częściowo zakryte są przez iszczelowy i trochę tylko widoczne po jego stronie bocznej.
Nerw przebiega więc owato w stosunku do naczyń od strony bocznej do przyśrodkowej.
ba naczynia podkolanowe złączone są z sobą silną osłonką, która nie obejmuje jednak ru.
Dlatego przy odszukiwaniu naczyń nerw może być z łatwością wyizolowany icząjącej go tkanki tłuszczowej i odsunięty na stronę.
odłaź e tętni cy w dole podkolanowym tworzy u góry powierzchnia podkolanowa*i udowej, poniżej ściana tylna torebki stawu kolanowego wzmocniona więzadłem tolanowym skośnym, w dolnej części m. podkolanowy.
Cienka warstwa tkanki tezowej oddziela tętnicę od podłoża, zwłaszcza jego górnej i środkowej części.
Jednak zeciwieństwie do stawu łokciowego nawet maksymalne bierne zgięcie stawu kolano o przeważnie nie może całkowicie przerwać prądu krwi, chociaż udaje się go łącznym stopniu zahamować:dlatego też maksymalne zgięcie stawu kolanowego nie tak dobrych wyników jako pierwsza pomoc w krwotokach z naczyń goleni, jak zgięcie u łokciowego w krwotokach tętnic przedramienia i ręki.
fasunek do mięśni.
W kącie górnym równoległoboku na t. podkolanowąodzi m. półbłoniasty, w części dolnej tętnica leży między obu głowami m. brzuchatego i(razem z m. podeszwowym), poniżej zaś mięśnie te przykrywają pęczek naczynioierwowy.
Do przodu w części dolnej tętnica graniczy z m. podkolanowym.
ozkład gałęzi.
T. podkolanowa oddaje szereg gałęzi zaopatrujących v kolanowy(ryc, l 77).
Na przedniej stronie kolana wytwarzają one ć s 1 a w o w ą(rete drticulcre genus), której część środkową nazywa siecią rzepki(rete pctellae).
Oprócz gałęzi stawowych t. pod mowa wysyła również naczynia mięśniowe:górne z bliższej części dcy oraz dolne, 11, ty dk owe(ad, surdles), które odchodzą zdalszefści tętnicy między obu głowami m. brzuchatego łydki i wnikają OIĘSOIB.
ętnice stawowe zwane tętnic a mi k o lana(aa, genus)występują iczbie 5:dwóch górnych i dwóch dolnych oraz jednej środkowej.
górne kolana, przyśrodkowa i boczna(da, genus superiores, medidlis@eralis), odchodzą powyżej linii stawowej, 11, dolne kolana, przyśrodzai boczna(od, genus inńeriores, medidlis et lcterdlis), odchodzą ryżej linii stawowej, 11, dolne kolana, przyśrodkowa i boczna(od, gemferiores, medidlis et lateralis), poniżej.
T. środkowa kolana.
(a, genus media), najkrótsza, nieparzysta, wstępuje od tyłu do stawu kolanowego.
Ze wszystkich tętnic stawowych ona jedna nie bierze udziału w wytwarzaniu sieci stawowej kolana, ani też sieci rzepki.
1.
T. górna przyśrodkowa kolana(a, nperior medialis genuo odchodzi z górnego odcinka t. podkolanowej i biegnie poprzecznie nad kłykciem przyśrodkowym, przylegając do kości udowej:przykryta mm, półścięgnistym i półbłoniastym kieruje się do przodu i przyczynia się do wytworzenia sieci stawowej kolana i sieci rzepki.
Tętnica zaopatruje kość udową, głowę przyśrodkową m. brzuchatego łydki, m. półbłoniasty i głowę przyśrodkowąm, czworogłowego.
Zespala się ona z t. zstępującą kolana(ryc.
IN).
2.
T. górna boczna kolana(a, superior luerdlis genua), większa od górnej przyśrodkowej, odchodzi z bocznego obwodu t. podkolanowej nieco poniżej poprzedniej.
Biegnie ona wpierw skośnie ku górze pod m. dwugłowym uda nad kłykciem bocznym, przylegając bezpośrednio do kości, podobnie jak poprzednia:następnie kieruje się poziomo do przodu i bierze udział w wytwarzaniu sieci stawowej.
Zaopatruje ona głowę boczną m. brzuchatego i m. podeszwowy oraz m. dwugłowy i kość udową.
3.
T. kolana środkowa 0, media gemul, z reguły nieparzysta, czasami podwójna, odchodzi z obwodu przedniego t. podkolanowej, czasem również z t. górnej bocznej:kieruje się ona do przodu, do torebki stawu kolanowego, którą przenika między obu kłykciami nad więzadłem podkolanowym skośnym.
Rozgałęzia się ona głównie w więzadłach krzyżowych oraz w ciele tłuszczowym kolana, które zaopatruje.
T. środkowa jest jedyną z tętnic kolana, która nie bierze udziału w wytwarzaniu sieci stawowej.
4.
T. dolna przrśrodkowa kolana t. interior medidlis genus)odchodzi z przyśrodkowegoobwodu t. podkolanowej, przeważnie nieco poniżej linii stawowej.
Kieruje się ona skośnie ku dołowi i przyśrodkowo wzdłuż górnego brzegu m. podkolanowego, po czym przykryta głową przyśrodkową m. brzuchatego obejmuje kłykieć przyśrodkowy piszczelą biegnie tu ona do przodu między kością a więzadłem pobocznym piszczelowym i kończy się w sieci stawowej kolana.
Oprócz gałęzi do sieci oddaje gałęzie do tylnej ściany torebki stawowej, do m. podkolanowego oraz ścięgien mięśni krawieckiego, smukłego i półścięgnistego.
5.
T. dolna boczna kolana 0, interior luerdlis genu:), nieco słabsza od poprzedniej, odchodzi trochę niżej niż tamta z bocznego obwodu t. podkolanowej.
Kieruje się ona poziomo w stronę boczną, biegnąc na m. podkolanowym, przykryta m. podeszwowym i głową boczną m. brzuchatego:następnie powyżej głowy strzałki zawraca do przodu między więzadłem pobocznym strzałkowym a krętarzem bocznym piszczeli i kończy się w sieci stawowej kolana.
Zaopatruje ona m. podkolanowy, głowę boczną m. brzuchatego.
A, poplitea.
M. popliteus.
A, tibialisamA, tibialis*s*A, peronea.
i Membrana interossea.
Ryc.
176. Zmienność podziału t. podkolanowej.
Schemauwzorowany na Adachim oraz na Lanzu i Wachsmuthcie:a-układ zwykły:b-podział t. podkolanowej na górnym brzegu m. podkolanowego:c-pień strzałkowa-piszczelowy przedni:d-t. piszczelowa przednia biegnie do przodu od m. podkolanowego.


vz torebkę stawu kolanowego i stawu piszczelowa-strzałkowego.
Zespala się ona i, górnymi kolana, jak również z 11, wstecznymi t. piszczelowej przedniej.
5.
Gałęzie mięśniowe górne(remi musculores superiores)odchodzą z bliższego einka t. podkolanowej i zaopatrują dalsze części tylnych mięśni uda.
Zespalają się one 1, przeszywającymi.
z, Tt, łydkowe(ad, surdles), zwykle dwie, odchodzą ze środkowego odcinka t. pod łanowej i kierują się skośnie ku dołowi do obu głów m. brzuchatego.
Przed wniknięciem mięśni często oddają powierzchowną gałąź skórną, która razem z z, odstrzałkowąlepuje na łyJkę.
Poniżej odejścia 11, łydkowych t. podkolanowa wysyła jeszcze gałęzie do m. pod łanowego i płaszczkowatego.
Odmiany t. podkolanowej.
Do bardzo rzadkich odmian t. podkolanowej należy jej ęściowe rozdwojenie.
Wytwarza się wówczas "wyspa"długości około 5 e 6 cm, położona, tylnej powierzchni m. podkolanowego.
Jak zaznaczono poprzednio, t. podkolanowa dzieli się na dwie tętnice końcowe, piszczelową przednią, która przez górny otwór w błonie międzykostnej przechodzi na jej:one przednią, oraz t. piszczelową tylną, od której po krótkim przebiegu(pień strzałiwo-piszczelowy tylny)odchodzi t. strzałkowa(95%:ryc, 176 a).
Do rzadkich odmian kolo 58)należy tzw. , wysoki podział"t. podkolanowej.
Adachi odróżnia trzy typy ysokiego podziału:1)rozdwojenie t. podkolanowej nie leży tak jak zwykle poniżej mego brzegu m. podkolanowego, lecz wysoko na jego górnym brzegu lub jeszcze wyżej, poza tym przebieg tętnic jest normalny(ryc.
Dób):2)rozdwojenie leży wysoko, podkolanowa dzieli się na dwa pnie biegnące od tyłu od m. podkolanowegm z pnia zyśrodkowego odchodzi t. piszczelowa tylna, pień boczny zaś(pień strzałkowa-piszelowyprzedni)dzieli się na t. piszczelową przednią i t. strzałkową(ryc, 176 c):wreszcie rozdwojenie leży wysoko, powyżej m. podkolanowego, i t. piszczelowa przednia biegnie i przodu od m. podkolanowego(ryć.
Mód).
pedorans III.
descendensa.
c*um*, fem, lat.
*, *up, *a*.
79099 ate ariculare 09009 Rete patellae.
4, mlat, genusA, recurrenstbialis post.
R. circumll.
Wtula e.
A, tibialis a@ł.
---A, temoralis-.
--A, genusdescendens---. .
, -R. articulads.
-R. saphenus.
-A, sur, mad, genus---.
-*, recurr*ns tbialis ant.
A, genus media c.
-A im. med, genus---.
A, tibialis ant.
A, ribialis post.
--R. descerdensa, circumll, em at.
3 c 177.
Gałęzie t. podkolanowej prawej:d-widok od przodu:b-w Schemat.
A, pedorans III.
-A, sup, lat.
QROUSAa, suralesA, poplitea-A, im. lat.
79099.
A, recurrenstibialis post.
R. circumh.
Wuja e.
A, peronea.
idok od tyłu.
Sieć stawowa kolana Sieć stawowa kolana(reje drticulare genu).
Odpowiednio do wielkości stawu kolanowego zaopatrujące go tętnice są stosunkowo duże i liczne.
Z wyjątkiem t. środkowej kolana podążającej do tylnej ściany torebki stawowej wszystkie pozostałe na przedniej stronie stawu tworzą silną s i e ć tętnic z ą.
Jest ona położona podpowięziowo na dolnym końcu kości udowej oraz górnym końcu piszczeli i wysyła liczne gałązki do wewnątrz stawu, łączące się z odgałęzieniami t. środkowej kolana.
Sieć rzepki(rete pctellae).
Tętnice kolana biorące udział w sieci stawowej oddają gałązki do okostnej rzepki, na której i dokoła której wytwarzają sieć tętniczą rzepki.
Jest ona przykryta powięzią podskórną oraz kaletkami maziowymi przedrzepkowymi.
Sieć ta powoduje silny wylew występujący w wyniku złamań rzepki.
Sieć podpowięziowa rzepki wysyła drobne gałązki skórne, łączące się z sobą i wytwarzające sieć tętniczą skórną przedrzepk ową(retedrteriosumprepatellaresubcutaneum).
Dopływy sieci stawowej kolana.
Sieć tętnicza okolicy stawu kolanowego ma ogółem dziewięć różnych dopływów.
Dwoma dopływami jest ona zakorzeniona w t. udowej, czterema w t. podkolanowei i trzema w obu 11, piszczelowych, przedniej i tylnej.
Dopływy t. udowej zstępują do sieci po stronie przyśrodkowej jako t. zstępująca kolana, po stronie bocznej jako gałąź zstępująca t. bocznej okalającej udo.
T. podkolanowa wysyła obustronnie u góry i u dołu dokoła kłykci cztery tętnice kolana.
T. piszczelowa przednia oddaje ku górze dwie 11, wsteczne piszczelowe, przednią i tylną, a t. piszczelowa tylna-gałąź okalająca strzałkę(ryc.
170.
Pomimo tych obfitych i różnorodnych dopływów sieć naczyniowa jest niewystarczająca do wytworzenia dla goleni dostatecznego krążenia pobocznego w zranieniach t. pod kolanowej:jako tętnice stawowe i kostne nie są one dostatecznie rozszerzalne.
Streszczenie Odcinek głównego pnia tętniczego kończyny dolnej od rozworo ścięgnistegom, przywodzicieli na udzie do łuku ścięgnistego m. płaszczkowatego na goleni nazywa się t. podkolanową(a, poplited).
Biegnie ona wzdłuż dołu podkolanowego razem z z, podkolanową i n. piszczelowym:z tworów tych tętnica leży najgłębiej, oddzielona tylko cienką warstwą tkanki tłuszczowej od kości, nerw najbardziej powierzchownie, przykryty powięzią podkolanową.
Kolejność od strony bocznej do przyśrodkowei u góry:nerw, żyła, tętnica:ku dołowi naczynia przesuwają się bocznic i u samego dołu nerw częściowo je zakrywa, przesuwając się na stronę przyśrodkową.
U swego końca tętnica rozdwaja się na t. piszczelową przednią i tylną.
Z gałęzi bocznych oddaje ona:1)gałęzie mięśniowe, z których dwie dolne mają nazwę 11, łydkowych(ad, surdles)zaopatrujących m. brzuchaty łydki, a poza tym 2)pięć 11, kolana(da, gemul, które odżywiają głównie staw kolanowy.
Ztętnic kolana jednatylko-t. środkowa kolana(a, media genus)wnika od tyłu do stawu, pozostałe, zarówno obie górne, przyśrodkowa i boczna(da, superiores, medidlis et luerdlis penus), jak i obie dolne, przyśrodkowai b o c z n a(da, inferiores, medidlis et luerdlis genua), kierują się na powierzchnię kolana iłącząc się z sobą wytwarzają s i e ć stawową k o łan a(retedrticularegenusk na rzepce ma ona nazwę sieci rzepki(rete potellae).
Tętnice goleni Z obu gałęzi końcowych t. podkolanowej t. piszczelowa tylna biegnie w przedłużeniu pnia, t. piszczelowa przednia natomiast bardziej się od niego odchyla.
Obie zaopatrują goleń.
T. piszczelowa przednia szybko przechodzi do komory przedniej(prostowników)goleni, t. piszczelowa tylna(razem ze swą główną gałęzią-t. strzałkową)zachowuje swe położenie w komorze tylnej(zginaczy).


Tętnica piszczelowa przednia jeżątek, koniec, przebieg T. piszczelowa przednia(a, tibidlisrior:ryc, 178)jest przednią gałęzią powstałą z rozdwojenia t. pod nowej.
Rozpoczyna się ona poniżej m. podkolanowego przy i ścięgnistym m. płaszczkowatego i k o ń c z y na wysokości troczka, ego m. prostowników goleni(t.
I), gdzie przechodzi w t. grzbietową y:w stosunku do szkieletu dolna granica naczynia odpowiada elmie stawu skokowego górnego.
swego początku tętnica kieruje się skośnie ku dołowi, do przodu ico bocznic:przechodząc do komory przedniej goleni opuszcza ona iorę tylną między piszczelą a strzałką przez górny otwór błony lzykostnej.
Następnie tętnica zwraca się pionowo ku dołowi, przyleć do powierzchni przedniej błony międzykostnej.
Z początku położorstw pobliżu strzałki:następnie jednak oddala się od niej, zbliżając lo piszczeli i u dołu przylega do powierzchni przedniej jej końca 2820.
łożenie.
W swym przebiegu na goleni tętnica biegnie głęboko wzdłuż brzegu jego m. piszczelowego przedniego, który może uchodzić za mięsień towarzyszący:y:tylko w dolnej części przylega ona bezpośrednio do kości piszczelowej, nie ielona od niej mięśniem.
Wzdłuż bocznego obwodu tętnicy u góry leży m. prostownik palców, u dołu m. prostownik długi palucha.
W związku z powyższym położeniem Yy w stosunku do mięśni złamania strzałki nie zagrażają tętnicy, złamania zaś piszczeli w przypadkach, gdy dotyczą one jej dolnej części.
W pobliżu stawu skokowego ego tętnica wstępuje pod m. prostownik długi palucha i pod troczek dolny prosto ów:stanowią one jej ochronę.
W związku z głębokim położeniem naczynia tętno jego rst wyczuwalne.
tnicy towarzyszą dwie żyły.
N. strzałkowy głęboki po przejściu u góry przez pode międzymipśniową przednią z komory mm, strzałkowych do komory prosto ów dochodzi do strony bocznej naczyń:swe boczne położenie nerw zachowuje nadal xlkowei trzeciej części goleni i dopiero w dolnej trzeciej części krzyżuje powrózek miowy od przodu i przechodzi na jego stronę przyśrodkową:n. strzałkowy głęboki lnie owjja się więc dokoła t. piszczelowej przedniej.
Kierunek przebiegu całego ózka naczyniowa-nerwowego piszczelowego przedniego odpowiada linii łączącej 4 między guzowatością piszczeli a głową strzałki ze środkiem między obu kostkami.
ozkład gałęzi.
T. piszczelowa przednia wysyła kilka niezbyt silnych zł.
W swym krótkim przebiegu w komorze tylnej do sieci stawowej ma często odgałęzia się niewielka t. wsteczna gis z czci owa n a(a, recurrens tibidlis posterior), zaś tuż po przejściu do komory dniej-t. wsteczna piszczelowa przednia(d, recurrens@is an(erior), również do sieci stawowej.
Z dolnego odcinka tętnicy Jżei kostek odchodzą:t. kostkowa przednia przyśrodya(o, mdlleolaris dnterior medialis)oraz t. kostkowa przedbo c z n a(a, mdlleolaris dnterior laterclis), które wstępują do sieci*i przyśrodkowej i bocznej(rete malleolore mediale et lmerale).
ócz powyższych z t. piszczelowej przedniej odchodzą liczne g a ł ęmi ę ś n i o we.
Gałęzią końcową jest t. grzbietowa stopy Oyc 178 W T w-(cewa piszczelowa Gina(a, recurrens tibidlis portrior)bardzo często nie ępMie Jako niewielka gałąź odchodzi ona z początkowego odcinka t. piszczelowej.
przedniej przed Jej przejściem przez błonę międzykostną do komory prostowników:czasem odchodzi z t. podkolanowej(1083, niergz z t. piszczelowej tylnej(3%).
Tętniczka ta kieruje się ku górze na strzałce do stawu piszczelowa-strzałkowego oraz do sieci stawowej kolana i zespala się z 11, kolana dolnymi(ryc.
1771.
N. peroneus profundus.
M. extensordigitalu m*o ngus.
8, perrorans e-d, p 8(OO 9 d 8.
A, dorsaiis-beos.
-Bele patellaeBeta arOcu łatę OBRUS.
**recurre*tibialis ant.
A, tibialis ant.
M. tibialis ant.
*, e*rensor hall, longus.


2.
T. wsteczna piszczelowa przednia(a, recurrena tibiolis dntrior)odchodzi z t. piszczelowej przedniej zaraz po przejściu przez błonę międzykostną.
Tętniczka ta kieruje się ku górze na kłykciu bocznym piszczeli między włóknami m. piszczelowego przedniego.
Rozgałęzia się ona na powierzchni przedniej i bocznej kolana, bierze udział w utworzeniu sieci stawowej i zespala z 11, kolana dolnymi.
3.
Gałęzie mięśniowe(rami muacularel są liczne:rozprzestrzeniają się one w mięsniach po obu stronach t. piszczelowej przedniej, zaopatrując prostowniki goleni oraz mm.
strzałkowe.
Niektóre z nich przenikają przez powięź goleni i zaopatrują skórę:inne przechodzą przez błonę międzykostną na stronę tylną i zespalają się z gałęziami t. piszczelowej tylnej i t. strzałkowej.
4.
T bas(sowa przednia przyśrodkowa 0, mdlleolaris ontrior mediclis:ryc.
180)odgałęzia się nieco powyżej stawu skokowego górnego lub na poziomie szczeliny stawowej, lub nawet poniżej od t. grzbietowej stopy:przechodzi ona do tyłu od ścięgna m. piszczelowego przedniego na kostkę przyśrodkową piszczeli.
Na jej wolnej powierzchni rozgałęzia sięizespalazsąsiednimitętniczkami, wytwarzając sieć k o stk i przy ś r o dków ej(p. dalej).
5.
T. kostkowa przednia boczna(a, mdlleolaris dnterior lmerdlis)odchodzi zazwyczaj nieco wyżej niż poprzednia i biegnie do tyłu od ścięgna m. prostownika długiego palców na kostkę boczną strzałki.
Ł-ączy się ona z gałęzią przeszywającą t. strzałkowej i zespalając się z sąsiednimi gałązkami wytwarza sie ć k o st ki bo c z rej.
Odmiany t. piszczelowej przedniej i je)gałęzie.
Czasem t. piszczelowa przednia jest słabo rozwinięta, a wówczas równocześnie t. grzbietowa stopy jest przedłużeniem silnie rozwiniętej gałęzi przeszywającej t. strzałkowej, a nie jak zazwyczaj przedłużeniem t. piszczelowej przedniej.
Według statystyki Adachiego u Europejczyków odmiana ta występuje w 38, u Japończyków w P%.
W znacznej większości(wg Adachiego w 69%1 t. kostkowa przednia boczna jest silniejsza niż kostkowa przyśrodkowa.
Obie te tętniczki mogą być podwójne.
T. kostkowa przednia boczna bardzo często(w 29%)odchodzi z gałęzi przeszywającej t. strzałkowej.
Tętnica piszczelowa Gina Początek, koniec, przebieg.
T. piszczelowa tylna(a, tibidlis posterior:ryc, 1791, przeważnie silniejsza od przedniej, jest tylnym odgałęzieniem powstałym z rozdwojenia t. podkolanowej i w jej przedłużeniu biegnie ku dołowi.
R o z p o czy na s je ona na poziomie łuku ścięgnistego m. płaszczkowatego i k o ń c z y u wejścia do kanału kostki przyśrodkowej(t.
I), lub też w obrębie kanału między obiema blaszkami troczka zginaczy, powierzchowną i głęboką.
Miejsce to odpowiada wklęsłości na powierzchni przyśrodkowej kości piętowej.
Tętnica biegnie ku dołowi na run, zginaczach goleni głębokich u samej góry przykryta nerwem piszczelowym, poniżej położona przyśrodkowo od nerwu.
U dołu goleni tętnica zawraca do przodu, od tyłu obejmując kostkę przyśrodkową, i przechodzi na przyśrodkowąpowierzchnię kości piętowej, gdzie się rozdwaja na swe gałęzie końcowe, t. podeszwową boczną i przyśrodkową.
W swym krótkim(4-5 cm)początkowym przebiegu(pień piszczelowa-strzałkowy)aż do miejsca odgałęzienia t. strzałkowej kieruje się ona pionowo ku dołowi, następnie zbacza nieco skośnie w stronę przyśrodkową, po czym znowu przybiera swój dawny pionowy kierunek:w tym ostatnim najdłuższym odcinku nie biegnie więc w osi goleni, lecz bardziej przyśrodkowo od niej.
Połaźcie T. piszczelowa tylna pod łukiem ścięgnistym m. płaszczkowatego wstępuje w głąb do głębokiej komory zginaczy i biegnie ku dołowi przykryta blaszką głęboką powięzi goleni oraz m. trójgłowym łydki.
Jej stosunek do głębokich zginaczy Jest tego rodzaju, że u góry leży ona z początku na m. piszczelowym tylnym.
Z chwilą Jednak gdy silny brzusiec m. zginacza długiego palucha zachodzi na ten mięsień, tętnica wstępuje.
w rynienkę ograniczoną ze strony przyśrodkowei m. zginaczem długim palców, ze strony bocznej m. zginaczem długim palucha.
Ku dołowi rynienka stopniowo się pogłębia i zwęża w wąskie koryto, w którym przebiega tętnica.
U dołu, w dolnej połowie goleni, położenie tętnicy jest bardziej powierzchowne niż w górnej, ponieważ m. trójgłowy łydki przechodzi w ścięgno piętowe(Achillesa).
Dlatego też powyżej kostki przyśrodkowej t. piszczelowa tylna(położona przyśrodkowo od ścięgna piętowego)przykryta jest Już tylko obu blaszkami powięzi goleni, głęboką i powierzchowną, jak również niewielką ilością tłuszczu znajdującego się między nimi.
Swe powierzchowne położenie zachowuje ona nadal aż do wejścia do kanału kostki przyśrodkowei, gdzie z łatwością jest wyczuwalna.
Leży tu ona między ścięgnami m. piszczelowego tylnego i m. zginacza długiego palców położonymi do przodu od niej a ścięgnem m. zginacza długiego palucha położonym ku tyłowi(11, ryć.
32 O).
Dopiero w obrębie kanału włókna początkowe odwodziciela palucha odsuwają w głąb powrózek naczyniowa-nerwowy i ochraniają go z zewnątrz.
Od szkieletu oddzielają go ścięgna długich zginaczy.
Zranienie powrózka odłamkami kostnymi piszczeli, kości skokowej czy piętowej jest też dlatego rzadkie.
Tętnica jest wyczuwalna na twardym podłożu ścięgnistym i może być przyciśnięta do niego w celu zmniejszenia krwawienia w przypadkach zranienia stopy.
Podwiązanie t. piszczelowej tylnej może być wykonane bez obawy.
Liczne zespolenia z t. strzałkową i z t. piszczelową przednią w okolicy kostek dostatecznie zabezpieczają zaopatrzenie stopy w krew.
N. piszczelowy, który w dole podkolanowym leży wpierw bardziej bocznic niż powrózek naczyniowy, pod łukiem ścięgnistym m. płaszczkowatego, z początku przez obie silne tętnice odsunięty jest w stronę przyśrodkową.
Wkrótce jednak krzyżując powrózek przechodzi znowu na jego stronę boczną i w tym położeniu towarzyszy mu aż do kostki(ryc, l 79).
Rozkład gałęzi.
Główną i silną gałęzią t. piszczelowej tylnej jest:t. strzałkowa(a, peroned).
Oprócz niej odchodzą tylko drobne gałęzie:czy to gałęzie mięśniowe, czy z górnego odcinka:gałąź ok a I aj ą c a s 1 r z alkę(rdmus circumńeaus fbularis), zaopatrująca sieć stawową kolana, oraz t. odżywcza piszczeli(a, nutrieiatibiae'), czy też z dolnego gałąź kostki przyśrodkowej(rdmusmdlleoldris medidlis)oraz g ale zje pię 1 o w e(rami cdlcaneit.
T. s 1 r z a ł k o w a(a, peroned)biegnie ku dołowi wzdłuż strzałki.
W części środkowej goleni oddaje ona t. odżywczą strzałki ta, nutricia ńbulae%, u dołu zaś gałąź przeszywającą(rdmus pmiorans), która przez błonę międzykostną przechodzi na stronę przednią goleni i zlewa się z t. kostkową przednią boczną, gałąź łączącą(rdmuscommunicdns)zespalającą się z t. piszczelową tylną, ga ł ąż k o stk i b o c z n ej(romusmdlleolaris lmerdlis)oraz jako końcowe gałęzie piętowe(remi cdlcdnei)me.
UW.
1.
Gałąź okalająca strzałkę(rdmus circumfeaus ńbuloris)odchodzi z górnego odcinka t. piszczelowej tylnej lub często z t. piszczelowej przedniej, albo też z t. wstecznej piszczelowej tylnej.
Kieruje się ona bocznic w stronę głowy strzałki.
Jest naczyniem niewielkim i oddaje gałęzie do m. płaszczkowatego i strzałkowego długiego:zespala się z t. dolną boczną kolana i bierze udział w zaopatrzeniu sieci stawowej kolana(ryc.
IN).
2.
T. odżywcza piszczeli(a, nutricid tibiae)odchodzi z przedniego obwodu t. piszczelowej tylnej na różnych poziomach, kieruje się ku dołowi i przyśrodkowo i wnika do kanału odżywczego kości nieco poniżej kresy m. płaszczkowatego.
3.
Gałąź kostki przyśrodkowej(ramus mdlleolaris medialis')jest niewielkim naczyniem, które odchodzi z dolnej części t. piszczelowej tylnej:obejmuje ona od tyłu kostkę przyśrodkową i rozgałęziając się na jej wolnej powierzchni wspólnie z t. kostkową przednią.
'a, nutriens Wide 8 a, nutriena fibulae?rami malleolares medioles.


irzyśrodkową wytwarza sieć kostki.
Gałąź ta biegnie pod ścięgnem m piszczelowego ylnego i m. zginacza długiego palców.
Często jest podwójna.
4.
Gałęzie piętowe(rami calcanei)rozprzestrzeniają się w tkance tłuszczowej i skórze*owierzchni przyśrodkowej kości piętowej.
Odchodzą one z 1, piszczelowej tylnej u samego j podziału końcowego i nieraz przebjjąją troczek zginaczy.
Rozgałęziają się one również*a tylnej stronie guza piętowego oraz ścięgna piętowego(Achillesa)i wspólnie z gałęziami iętowymi t. strzałkowej wytwarzają s i e ć p i ę 1 o w ą(rete calcmeumć).
Sieć ta łączy się siecią kostki bocznej oraz przyśrodkowej i wzmacnia pierścień tętrJcX?okolicy kostek.
5.
Gałęzie mięśniowe(remi musculores)t. piszczelowej tylnej zaopatrują m płaszcz:owaty oraz głębokie zginacze goleni.
Gałęzie, które kierują się w stronę przyśrodkową, .
A, sup, med.
7909%A, genusmeda Aa, surales.
A, im. med.
79/OS.
A, tibialis post.
M.
Tlexor digitalom longus N. tbialis.
A, tibialis post.
*, c*mmun*cans.
, w poolitea.
, w tibialisn*ibu*ariscoOVOaim, lat.
0909%*r*curr*ns*ib. post, a, tbialis ant.
-A, fbularis.
M.
Texor hallucis.
A, fbuiaris.
. . -*r. cd*canei.
Ryc.
179. Tętnice prawej goleni.
Widok o 413(9.
odżywiają okostną piszczeli i skórę.
Niektóre gałęzie przenikają przez błonę międzykostną i wstępują w obszar zaopatrzenia t. piszczelowej przedniej.
6.
T. strzałkowa(a.
Jibuloris s. d, peroned)jest dużym naczyniem, które odchodzi poniżej szyjki strzałki(mniej więcej 5 cm poniżej rozdwojenia t. podkolanowej).
Jest ona położona głęboko w komorze zginaczy.
U góry biegnie a)skośnie w kierunku strzałki na części początkowej m. piszczelowego tylnego:następnie b)zstępuje ku dołowi wzdłuż powierzchni przyśrodkowej tej kości we włóknistym kanale między m. piszczelowym tylnym a m. zginaczem długim palucha.
U dołu c)przylega do błony międzykostnej, a następnie do więzozrostu piszczelowa-strzałkowego i przechodzi w końcowe gałęzie piętowe.
Od tyłu tętnicę przykrywają w górnej części przebiegu m. płaszczkowaty i blaszka głęboka powięzi goleni, poniżej m. zginacz długi palucha:z chwilą gdy powyżej kostki bocznej brzusiec tego mięśnia się kończy, przybiera ona położenie bardziej powierzchowne, biegnąc bocznic od ścięgna piętowego Achillesa przykryta tylko obu blaszkami powięzi goleni.
Gałęzie:1.
Gałęzie mięśniowe(remi musculares)t. strzałkowej zaopatrują m. płaszcz kawały, m. piszczelowy tylny, m. zginacz długi palucha oraz mm, strzałkowe.
2.
T. odżywcza strzałki(a, nutricid s. nu(riens fbulae)kieruje się ku dołowi i wstępuje do kanału odżywczego kości.
3.
Gałąź przeszywaj ąc a(remis pnńrans)przenika przez błonę międzykostną powyżej więzozrostu piszczelowa-strzałkowego i przechodzi na przednią stronę goleni, gdzie się zespala z t. kostkową przednią boczną.
Gałąź ta bierze udział w wytwarzaniu sieci kostki bocznej oraz sieci piętowej.
Czasem, jeżeli t. piszczelowa przednia jest słabo rozwinięta, może zastępować t. grzbietową stopy(38), 4.
Gałąź łącząca(rdmua communicdns)odchodzi z odcinka końcowego t. strzałkowej przykryta ścięgnem m. zginacza długiego palucha.
Biegnie ona poprzecznie w kierunku t. piszczelowej tylnej, z którą się łączy.
Poza tym rozgałęzia się ona na tylnej powierzchni stawu skokowego górnego i na piszczeli.
Poniżej gałęzi łączącej mogą się wytwarzać dalsze zespolenia między t. piszczelową tylną i strzałkową(ryc.
U 9).
5.
Gałąź kostki bocznej(rdmusmdlleolarislaterclisjjestniewielkimnaczyniemczęsto odchodzącym z gałęzi łączącej:krzyżuje ona stronę tylną więzozrostu piszczelowa-strzałkowego i rozgałęzia się na kostce bocznej.
Wspólnie z t. kostkową przednią boczną wytwarza sieć kostki.
Często jest podwójna.
6.
G a tę z i e pięto we(remi cdlcdnei)są naczyniami końcowymi t. strzałkowej, które rozgałęziają się na powierzchni bocznej kości piętowej i wspólnie z gałęziami piętowymi t. piszczelowej tylnej wytwarzają s leć p i et o w ą(rete cdlconeum).
Oprócz powyższych gałęzi bocznych t. piszczelowa tylna oddaje dwie gałęzie końcowe:t. podeszwową przyśrodkową oraz boczną(p. tętnice stopy).
Odmiany t. piszczelowej tylnej i t. strzałkowej.
Bardzo często t. strzałkowa jest naczyniem silniejszym niż 1 piszczelowa tylna, zwłaszcza kiedy t. piszczelowa przednia jest słaba.
Również słabą t. piszczelową tylną zastępować może t. strzałkowa.
T. strzałkowa jest bardzo stała, natomiast t. piszczelowa tylna bardzo często ulega silnemu uwstecznieniu, prawie zupełnemu zanikowi:natomiast całkowity brak t. piszczelowej tylnej jest wątpliwy.
Według Adachiego silne uwstecznienie t. piszczelowej tylnej u Kuropejczyków występuje w 8, 58, u Japończyków w 58.
Jeżeli t. piszczelowa tylna jest silnie uwsteczniona, to jako bardzo cienkie naczynie sięga mniej więcej do dolnej trzeciej części goleni i zespala się albo z gałęzią łączącą t. strzałkowej, albo z nią samą bezpośrednio.
W przypadkach powyższych przedłużeniem t. podkolanowej jest silnie rozwinięta t. strzałkowa.


Zespolenia tętnic goleni Na goleni odróżnia się dwa układy tętnicze:1)jeden przedni, który reprezentuje piszczelowa przednia:2)drugi tylny, składający się z t. piszczelowej tylnej 1, strzałkowej.
Ostatnia, zazwyczaj o połowę ciensza od poprzedniej, stanowi drogę ośrednią w stosunku do obu dróg 11, piszczelowych i w razie potrzeby może uzupełniać siną lub drugą 1, strzałkowa jestwyłącznie tę tnie ą od z yw c z ą, natomiast t. piszczelowa przednia tylna, choć są również naczyniami odżywczymi, przede wszystkim jednak są d r o g a m i, o m unik a cyi nymi przeznaczonymi do przewodzenia krwi do stopy.
Przednie i tylne tętnice goleni licznie zespalają się z sobą w różnych postaciach:1)łączą je one bezpośrednio:2)u góry biorą udział w wytwarzaniu sieci stawowej kolana, 3)u dołu ączą się z rozgałęzieniami tętnic stopy(p. dalej), a poza tym 4)w okolicy kostek 5)w okolicy guza piętowego licznie łączą się z sobą, wytwarzając sieć tętniczą:ostki przyśrodkowej i bocznej oraz sieć piętową.
Sieć kostki przyśrodkowej(rete mclleolare mediale)tworzą głównie:1)t. kostkowa trzednia przyśrodkowa oraz 2)gałąź kostki przyśrodkowej t. piszczelowej tylnej, które na rolnej powierzchni kostki licznie zespalają się z sobą.
Sieć kostki bocznej(rete molleolare luerdle)powstaje głównie:1)z t. kostkowej trzedniej bocznej wraz z 2)gałęzią przeszywającą t. strzałkowej oraz 3)z gałęzi kostki ocznej t. strzałkowej.
Pierścień tętniczy okolicy kostek.
Zarówno na stronie przedniej, jak i tylnej goleni obie leci tętnicze kostek łączą się z sobą.
Z tyłu t. piszczelowa tylna zespala się z t. strzałkową idną lub kilkoma gałęziami łączącymi.
Z przodu łączą się z sobą gałęzie t. piszczelowej trzedniei.
Dlatego też na wysokości kostek dokoła stopy powstaje całkowity, zamknięty tierścień tętniczy, który stwarza dogodne warunki wyrównawcze dla prądu krwi.
Sieć piętowa(rete cclcmeum).
Powyższy pierścień tętniczy okolicy kostek jest rzmocniory dalszą siecią naczyniową, która obejmuje guz piętowy od tyłu, od strony trzyśrodkowei oraz bocznej.
W utworzeniu tej sieci biorą głównie udział:1)gałę z i e tiętowe t. piszczelowej tylnej oraz 2)gałęzie piętowe t. strzałkowej.
Streszczenie T. piszczelowa przednia t. tibidlis dnterior)jako przednia gałąź końcowa, podkolanowej odchodzi poniżej dolnego brzegu m. podkolanowego.
Przenika ona przez orny otwór błony międzykostnej goleni i biegnie wzdłuż jej przedniej powierzchni ku ołowi, dochodząc aż do grzbietu stopy.
Tętnica jest dostępna kiedy wnika w głąb na tocznym brzegu m. piszczelowego przedniego:zaopatruje ona prostowniki goleni oraz am. strzałkowe.
T. piszczelowa tylna(a, tibidlis posterior), zwykle silniejsza od poprzedniej, jest złaściwym przedłużeniem t. podkolanowej.
Rozpoczyna się ona w przejściu pod łukiem cięgnistym m. płaszczkowatego, biegnie na głębokich zginaczach goleni i kończy się 7 przejściu na podeszwę stopy na powierzchni przyśrodkowej kości piętowej w obrębie delkiei drogi ścięgnisto-naczyniowa-nerwowej, która od tyłu obejmuje kostkę przyśrodową.
T. piszczelowa tylna zaopatruje głównie zginacze goleni i mm, strzałkowe oraz obie:ości goleni.
Rozkład gałęzi t. piszczelowej przedniej i tylnej patrz str. 335 i 337.
Tętnice stopy Stopę zaopatrują:a)t. grzbietowa stopy, przedłużenie t. piszczelowej nzedniej oraz b)11, podeszwowe, przyśrodkowa i boczna, gałęzie:ońcowe t. piszczelowej tylnej.
Dodatkowo dochodzą do stopy gałęzie ętnic wyżej położonych, zwłaszcza piętowe t. piszczelowej tylnej strzałkowej.
Tętnica grzbietowa stopy T. grzbietowa stopy(a, dorsalis pedis)jest tętnicą końcową t. piszczelowej przedniej(ryc.
MO).
Początek, koniec, przebieg.
T. grzbietowa stopy rozpoczyna się na poziomie troczka dolnego prostowników:stąd biegnie ona do przodu na grzbiecie stopy aż do końca bliższego pierwszej przestrzeni międzykostnej śródstopia:tutaj rozdwaja się, oddając swe gałęzie końcowe:t. grzbietową I śródstopia oraz gałąź podeszwową głęboką.
Kierunek tętnicy jest prawie równoległy do osi stopy, do przodu nieznacznie tylko zbacza w stronę przyśrodkową.
Odpowiada on prostej biegnącej ze środka odległości międzykostkowej do końca bliższego pierwszej przestrzeni międzykostnej śródstopia.
Położenie.
T. grzbietowa stopy leży na więzadłach i kościach grzbietu stopy przykryta skórą i powięzią oraz u góry dolnym ramieniem troczka dolnego prostowników.
W związku ze swym stosunkowo powierzchownym położeniem i twardym podłożem tętno naczynia jest wyraźnie wyczuwalne, a w przypadkach zranienia uciskiem palca krwawienie daje się od razu zatamować.
Po stronie przyśrodkowei tętnicy leży ścięgno m. prostownika długiego palucha, po jej stronie bocznej ścięgno m. prostownika krótkiego palucha, które w związku ze swym skośnym przebiegiem Oyc, 178)krzyżuje tętnicę w pobliżu jej końca.
Tętnicy towarzyszą dwie żyły oraz n. strzałkowy głęboki.
Nerw ten po przejściu w dolnej części goleni na stronę przyśrodkową naczyń piszczelowych przednich najczęściej zachowuje to położenie również w stosunku do naczyń grzbietowych stopy i leży po ich stronie przyśrodkowej, rzadziej po stronie bocznej.
Rozkład gałęzi.
T. grzbietowa stopy(ryc, 180)wysyła niewielkie gałęzieboczne:1)11, przyśrodkowe stepu(od, tdrsalesmedidles)do brzegu przyśrodkowego stopy oraz silniejszą nieco 2)t. boczną stepu t. tdrsdlis luenlis)do brzegu bocznego.
Główną gałęzią boczną jest 3)t. łukowata(a, drcuua), która przykryta krótkimi mięśniami grzbietu stopy biegnie linią wypukłą w kierunku dalszym do bocznego brzegu stopy.
Swymi połączeniami wstecznymi z tętnicami stepu wytwarza ona sieć grzbietową stopy(rete dorsdlepedis), dopalcówzaśwysyłatt, grzbietowe śródstopia(da metatorsdlesdorsdles):gałę ziami prze s zywaj ącymi(rami perfrdntes)zespalają się one z tętnicami podeszwowymi i rozdwajają się wreszcie na 11, grzbietowe palców(aa, digitales dorsdles).
Gałęziami końcowymi t. grzbietowej stopy są:4)t. grzbietowa I śródstopia(d, metdtdrsalis dorsdlis 1)oraz 5)gałąź podesz w o w a głęb o k a(rcmus plmtris prqńndus), która przez pierwszą przestrzeń międzykostną przechodzi na podeszwę.
Przez zatokę stepu-kanał położony między kością skokową a piętową-przenika 6)gałąź zatoki stepu(rcmus sinus tarsi).
1.
Tt, stepowe przyśrodkowe(da, trsales medidles)są to 2-3 małe naczynia odchodzące z przyśrodkowego obwodu t. grzbietowej stopy:rozgałęziają się one na przyśrodkowym brzegu stopy i łączą z siecią kostki przyśrodkowei.
Zaopatrują one poza tym skórę i szkielet brzegu przyśrodkowego stopy.
2, 1. boczna stepu(o, torsolis lwerolis)jest jedną z większych gałęzi.
Pod ostrym kątem odchodzi ona z obwodu bocznego t. grzbietowej stopy nieco poniżej dolnego troczka prostowników:stąd prz***w prostownikiem krótkim palców kieruje się bocznic i do.


nzodu w kierunku podstawy kości V śródstopia i łączy się z końcem bocznym t. łukowatej.
X przebiegu swym oddaje ona gałęzie, które z sobą oraz z gałęziami t. grzbietowej stopy 1, łukowatej wytwarzają sieć grzbietową stopy(rete dorscle pedir).
Poza tym iespala się ona z t. kostkową przednią boczną oraz z t. podeszwową boczną.
Tętnica boczna tępo zaopatruje m. prostownik krótki palców i stawy stepu.
Często jest ona podwójna, edna górna, druga dolna.
A.
Obialls ani.
R. pedoransa, peronedeA, malleolaris am. med.
A, tarsalis lat, s.
Rete dorsale.
A, arcuataBr, perforantesposte rioresAa, metatarsalesdorsales lł-łV.
Br. pedorantesanterioresAa, digitales 8 dorsales.
M. tbialis ant.
A, malleolaris an*, med.
A, dorsalis pedis.
Aa, tarsales med.
R. plantaris płotu ndus.
A, meratarsalisdorsalis I M. edensorhallucis(o ng os**, e*ensorhall ucis bre es.
Rrc.
180. Tętnice grzbietu prawej stopy.
Schemat.
3 T łukowata(a, armata)jest największą gałęzią t. grzbietowej stopy.
Rozpoczyna się na mniej więcej na poziomie stawów stepowa-śródstoprych(dawniej zwanych stawem łsfwca)i stąd kieruje się poprzecznie do brzegu bocznego stopy, biegnąc na powierzchni rzbietowei końców bliższych czterech ostatnich kości śródstopia.
W swym przebiegu rzrkrrwa tą m. prostownik krótki palców.
Tętnica położona jest około I cm do przodu od tczeliny stawów stepowa-śródstopnych i prawie równolegle do niej.
Koniec tętnicy leży a podstawie V kości śródstopia, gdzie łączy się z t. boczną stepu i wytwarza łuk rzbietowy stepu.
T. łukowata oddaje:a)gał ę z i e 1 y I n e do kości stepu, do stawów stepowa-śródstopnychido m. prostownika krótkiego palców oraz b)gałę z i e prze dnie-11, grzbietowe śródstopia.
Tt, grzbietowe śródstopia(da, rnetatarsdles dorsmes), przeważnie w liczbie 3, kierują się do drugiej, trzeciej i czwartej przestrzeni międzykostnej.
Każda z tych tętnic biegnie na powierzchni grzbietowej mm, międzykostnych grzbietowych i na poziomie.
a-typ poprzeczny.
b-typ podłużny.
Ryc.
181. Odmiany sieci grzbietowej stopy.
Objaśnienie w tekście:wzorowane na Adachim oraz na Lanzu i Wachsmuthcie.
końca dalszego przestrzeni międzykostnej śródstopia rozdwaja się na 1 t. g r z b i e 1 o w epalców(cd. digitdles dorsd(es), podobnie do odpowiednich tętnic na palcach ręki.
Tętniczka grzbietowa boczna małego palca, bardzo słaba(często brakuje)odchodzi z siec.
grzbietowej stopy, lub też z TV 1 grzbietowej śródstopia(ryc.
IBO).
Tt, grzbietowe śródstopia wysyłają silniejsze gałęzie przeszywaj ące tylni.


imi perńorantes nos(mores)między bliższe końce kości śródstopia oraz słabsze, niestałe H ę złe p r zeszywaj ące p r ze dnie(remi perfbrantes onteriores)między dalsze ńce tych kości.
I jedne, i drugie dochodzą do 11, podeszwowych śródstopia.
4, T. grzbietowa I śródstopia(a, metdtrsalis dorsqlis O jest nąjwipks 41, grzbietowych śródstopia.
Stanowi ona przedłużenie t. grzbietowej stopy i biegnie 69 zadu na pierwszym m. międzykostnym grzbietowym.
W pierwszej przestrzeni rniędz:sinej dzieli się ona na dwie gałęzie:jedna z nich przechodzi ku tyłowi do ścięgrB, prostownika długiego palucha i rozgałęzia się na brzegu przyśrodkowym I palca:druśBrozdwaja się poniżej i zaopatruje przylegające brzegi palucha i li palca.
5.
Gałąź podeszwowa głęboka(ramus plontaris prońndus)zstępuje na podeszwBjędzy końcami bliższymi I i U kości śródstopia i łączy się z łukiem podeszwowyrłłpowiadaona gałęziom przeszywającym tylnym pozostałych 11, śródstopia.
6.
Gałąź zatoki stepu Oomus sinus trsP)biegnie przez zatokę stepu i łączy sW, piszczelową tylną lub z t. podeszwową przyśrodkową.
Gałąź ta jest filogenetyczne iżna, silnie rozwinięta u ssaków i zarodków ludzkich.
Często odchodzi ona z t. kostkowi zedniei bocznej lub z t. bocznej stepu lub rzadziej z gałęzi przeszywającej t. strzałkowej Odmiany t. grzbietowej stopy.
Wspominaliśmy poprzednio, że t. grzbietowa stopYnaz nie jest przedłużeniem t. piszczelowej przedniej, lecz gałęzi przeszywająclstrzałkowej.
Bardzo rzadko jest ona zakorzeniona zarówno w t. piszczelowej, ja 8 z gałęzi przeszywającej.
Sieć grzbietowa stopy(rete dorsdle pedisĘ.
Sieć tętnicza grzbietowa stopy położona jet zpośrednio na grzbietowych więzadłach stepu.
Oprócz t. grzbietowej stopy wytwarzaWgłównie t. boczna stepu(pojedyncza lub podwójna), t. łukowata oraz przeważnie ucisza gałązka boczna t. grzbietowej stopy.
Te poprzecznie biegnące, przeważnie mYmiczki grzbietu stopy łączą się często ze strzałkowa i podłużnie skierowanymi naczyPmi:naczynka te przedłużają się w 11, grzbietowe śródstopia(ryc.
IBT.
Odmiany sieci grzbietowej.
W sieci grzbietowej stosunkowo mało zmienne są jedynie grzbietowa stopy i t. boczna stepu.
Wszystkie inne składniki są bardzo zmienne, ć 9 gwiście w dużym stopniu wpływa na ukształtowanie sieci i stopień Jej rozwoju oraz n 8 czątki 11, grzbietowych śródstopia.
Jeżeli 11, grzbietowe śródstopia li-IV odchodzą jak zwykle z t. łukowatej, podłużrBczmka sieci są bardzo słabe(ryc, 181 a), silne natomiast składniki poprzeczne.
Jeżeli natomiast 11, grzbietowe śródstopia nie odchodzą z t. łukowatej, lecz 7+średnictwem gałęzi przeszywających z naczyń podeszwowych(w 9%), naczynia sieci ż 4018 JWSIXCZDIODC.
Zmienność sieci wpływa na jej formę:silniejszy rozwój składników poprzecznyŚł twarzą sieć poprzeczną, uwstecznienie ich-sieć podłużną Orc 181 b).
Tętnica podeszwowa przyśrodbowaT, podeszwowa przyśrodkowa(a, plmtaris medidlis ryc, 182 i 181 zeważnie jest słabszą gałęzią powstałą z rozdwojenia t. piszczelowćlmej.
Często jednak(w 208)jest ona silniejsza od t. podeszwowWicznej:rzadziej obie są tej samej grubości.
T. podeszwowa przyśrodtwa rozpoczyna się między obu blaszkami troczka zginaczy na poziDte powierzchni przyśrodkowej kości piętowej.
Rozdwojenie tętniczP@przeważnie nieco do przodu i poniżej rozdwojenia n. piszczelowegPIstrony przyśrodkowej początek tętnicy ochraniają z zewnątrz włóKi m. odwodziciela palucha.
T podeszwowa przyśrodkowa kieruje się do przodu wzdłuż brzeg 9 zyśrodkowego podeszwy i w swym typowym rozwoju dzieli się n 8 ałąż powierzchowną i głęboką GłąA powierzchowna(ramus superńcialis)w przedłużeniu pnia biegnie dalej d 9 lodu wzdłuż przyśrodkowego brzegu m. odwodziciela palucha aż do podstawy I palce.
Zaopatruje ona częściowo m. zginacz krótki palców oraz mięśnie położone po stronie palucha, jak również skórę przyśrodkowej strony podeszwy.
Stopień rozwoju tętnicy bywa bardzo różny(p. dalej).
Gałąź głęboka Oumus prqńndus), silniejsza niż powierzchowna, biegnie głębiej i bardziej bocznic od poprzedniej.
Kończy się ona bardzo zmieńcie:przeważnie rozdwaja się u podstawy palucha na t. podeszwową I palca biegnącą wzdłuż przyśrodkowego brzegu palucha oraz na gałąź łączącą się z t. podeszwową I śródstopia pochodzącą z łuku podeszwowego(ryc.
1821.
Gałąź głęboka zaopatruje mięśnie, między którymi przebiega, oraz odpowiednią część skóry.
T. podeszwowa przyśrodkowa oraz jej gałąź głęboka biegną razem z towarzyszącymi im żyłami, naczyniami chłonnymi oraz n. podeszwowym przyśrodkowym.
W znacznej większości przypadków(83%)n. podeszwowy przyśrodkowy układa się wzdłuż przyśrodkoweistrony powrózka naczyniowego, rzadko po jego stronie bocznej.
Cały powrózek naczyniowa-nerwowy przebiega wzdłuż przegrody podeszwowej przyśrodkowej(t.
I), do której dochodzi po wyjściu z kanału kostki przyśrodkowej.
Rr, calcanei-.
A, tibialis post.
*, *an*aris**su*e*icia*med 1 R. prnunduB A, plantaris lat.
R. plantaris.
profundusa, dorsalis pedisArcus plantansAa, metatarsales plantares I-IV.
Betę calcaneum.
-Br. perforantes post.
Br. perforactes ant.
Aa, digitales*a*ares.
Ryc.
182. Tętnice prawej podeszwy stopy.
Schemat.


Tętnica podeszwowa boczna p, podeszwowa boczna(a, plantaris laterdlis:ryc, 182 i 183)przeważ*jest silniejszą gałęzią powstałą z rozdwojenia t. piszczelowej tylnej:czątek jej, tak jak przyśrodkowej, leży w kanale kostki przyśrodkowejś:ś:Bele calcaneum.
Mami calcanei--.
A, tibielis post:Y.
M. quadrarus plantae.
A, plantaris lat.
R. superfcia lis.
8, profundus.
M. adaucror hallucis, caput obliąuum.
Arcus plantarisRamus plantaris profundusa, dorsalis peaisAa, metatarsales pla ntares I-IV.
64, digitales pleolares cj.
Ryc.
183. Tętnice prawej podeszwy stopy.
Mięśnie częściowo usunięte.
między obu blaszkami troczka zginaczy.
Po wstąpieniu na podeszwę kieruje się ona łukowato do przodu oraz bocznic i leży między m. zginaczem krótkim palców a m. czworobocznym podeszwy.
Odpowiednio do przebiegu bruzdy podeszwowej bocznej(t. 1)układa się ona równolegle do mięśni małego palca, dochodząc nieco poniżej podstawy kości V śródstopia.
Tutaj zawraca przyśrodkowo, kieruje się w głąb i przechodzi w łuk podeszwowy.
W miejscu odejścia łuku t. podeszwowa boczna wysyła zazwyczaj gałąź do podstawy małego palca.
T. podeszwowa boczna oddaje gałęzie do sąsiednich kości, więzadeł, mięśni oraz skóry.
Tętnica biegnie razem z n. podeszwowym bocznym, towarzyszącymi jej żyłami oraz naczyniami chłonnymi.
Nerw układa się przeważnie po stronie przyśrodkowej tętnicy, analogicznie do n. podeszwowego przyśrodkowego.
buk podeszwowy Łuk podeszwowy(arcus plmtris ryc, 182 i 183)odpowiada łukowi dłoniowemu głębokiemu:leży on głęboko na stronie podeszwowej części bliższych kości śródstopia li do IV oraz mm, międzykostnych, między nimi a głową skośną m. przywodziciela palucha:bocznic leży on bardziej powierzchownie niż przyśrodkowo.
Grubość łuku zmniejsza się od strony bocznej w kierunku przyśrodkowym, choć czasem najciensze miejsce leży na stronie bocznej.
Odchodzi on bocznic od t. podeszwowej bocznej i kończy się między kośćmi śródstopia I a 11, zlewając się z gałęzią podeszwową głęboką t. grzbietowej stopy.
W bardzo rzadkich przypadkach nie jest on zamknięty:brak jest wówczas połączenia łuku z t. podeszwową boczną.
Gałęzie.
Łwk podeszwowy oddaje:w kierunku bliższym a)g a ł ę z i e ty I n e do kości, stawów i mięśni stepu, w kierunku dalszym b)gałęzie przednie-11, podeszwowe śródstopia.
Tt, podeszwowe śródstopia(od, mettarsoles plantares), w liczbie 4, biegną w kierunku dalszym między odpowiednimi dwiema kośćmi śródstopia po stronie grzbietowej głowy poprzecznej m. przywodziciela palucha:do nich dochodzą gałęzie przeszywające 11, grzbietowych śródstopia.
U podstaw bliższych palców 11, podeszwowe śródstopiarozdwajająsięna 11, p ode s zw owe p ale ów(ad, digitlesplmtares), które przebiegają podobnie jak na palcach ręki.
Tętnica dla brzegu przyśrodkowego palucha odgałęzia się zwykle od gałęzi głębokiej, t. podeszwowej przyśrodkowej, dla bocznego brzegu małego palca zaś przeważnie z końca t. podeszwowej bocznej(ryc.
1821.
Odmiany.
Tt, podeszwowe śródstopia są stosunkowo stałe.
Według Adachiego t. po 4 eszwowaW śródstopia nie występuje tylko w 6%przypadków, rzadziej I i li(w 2.
5%1, Ngdy nie brakuje T.
Dwie sąsiednie 11, śródstopia czasem mogą rozpoczynać się wspólnym pniem:najczęściej Dl i W.
Tt, podeszwowe śródstopia, które zazwyczaj biegną po stronie grzbietowej głowy poprzecznej m. przywodziciela palucha, czasem mogą go pierś cieniowało obei mować.
Vwsieczrierle łuku podeszwowego powierzchownego.
Z powodu silnego ucisku, Jekiemu podlega podeszwa, powierzchowny, podpowięziowy łuk tętniczy podeszwy, który br odpowiadał łukowi dłoniowemu powierzchownemu, uległ całkowitemu uwstecznieniu.
Bównież podpowięziowy łańcuch żylny jest przeważnie słaby.
U człowieka, jak również u małp człekokształtnych, z powierzchownych tętnie podeszwy położonych między rozeięgnem podeszwowym a mięśniami zachowała się 1)gałąź powierzchowna t. podeszwowej przyśrodkowej, o której mowa.


jla poprzednio:występuje ona prawie stale, choć w różnym stopniu rozwoju.
W postaci*ezątkowej występują poza tym 2)11, podeszwowe wspólne palców(ad, ditalesplan(dres communes), silnie rozwinięte u ssaków oraz na ręku.
Uchodzą one do łpowiednich 11, podeszwowych śródstopia.
Dalszą pozostałością powierzchownego ukłartętniczego jest 3)łuk p od es z w owy p o wi erze h owny(arcus plantaris supernclis):u człowieka występuje on na stopie rzadko(Ci), jako bardzo słabe powierzchow:połączenie t. podeszwowej bocznej i przyśrodkowej.
Nie ma on żadnego praktycznego iaczenia.
Silniej rozwinięty łuk powierzchowny jest wielką rzadkością.
Gałęzie skórne podeszwowe(remi cutmei plantares).
Te same warunki mechaniczne, jóre wywołały uwstecznienie podpowięziowego unaczynienia stopy, wpłynęły na bardzo lny rozwój ukrwienia skórnego.
Bardzo gruba bowiem skóra w miejscach przylegania opy do podłoża i nie mniej gruba tkanka podskórna w tych okolicach-wymagają ibrego odżywienia.
Zaspokajają je drobne, lecz bardzo liczne tętniczki:z wyjątkiem depienia czaszki nigdzie skóra nie jest tak silnie ukrwiona jak na podeszwie.
W warstwie anki łącznej podskórnej gałęzie tętnicze wytwarzają gęstą sieć.
Dokoła pięty, gdzie sieć st szczególnie obfita, zaopatrują ją gałęzie piętowe t. piszczelowej tylnej i t. strzałkowej.
'części środkowej podeszwy z głębi obu przegród łącznotkankowych przedzielających zy komory podeszwy występują gałęzie podeszwowe odchodzące z obu tętnic podeiwowych, bocznej i przyśrodkowei.
Skórne gałązki podeszwowe na opuszkach palców ochodzą z 11, podeszwowych palców.
Tętnice palców stopy Krążenie tętnicze palców stopy jest identyczne z krążeniem palców ręki:każdy palec na vych powierzchniach bocznych(zewnętrznej i wewnętrznej)ma dwie tętnice:jedną rzbietową, drugą podeszwową(ryc, 180 i 182.
1.
Tt, podeszwowe palców(ad, digitles plantares)pochodzą z 11, podeszwowych ódstopia odchodzących z łuku podeszwowego i biorą znacznie większy udział w odrwianiupalców niż 11, grzbietowe, które są prawie zawsze słabe.
Tt, podeszwowe palców legną razem z towarzyszącymi im żyłami i nerwami wzdłuż obu brzegów palców zespalają się na opuszkach, wytwarzając obfitą sieć tętniczą.
2.
Tt, grzbietowe palców(cd. digitdles dorsdles)nigdy nie zaopatrują całego palca, dyż wyczerpują się wcześnie i środkowe oraz dalsze paliczki zaopatrują już 11, podetwowe.
Tt, grzbietowe palców pochodzą z 11, grzbietowych śródstopia, z których pierwsza ist bezpośrednią gałęzią t. grzbietowej stopy, następne pochodzą z t. łukowatej.
Są one ardzo zmienne.
Zespolenia tętnic stopy Na stopie można odróżnić dwa układy zespoleniowe licznie łączące się z sobą.
Jeden układ leży na grzbiecie stopy i wytwarza sieć grzbietową, drugi, położony a podeszwie, obejmuje obie 1 t. p o d e s z w o w e, przyśrodkową i boczną, oraz ich gałęzie.
Sieć grzbietowa stopy(rete dorsdlepedis), jak widzieliśmy, powstaje z zespoleń ałęzi t. grzbietowej stopy:układ podeszwowy tworzy głównie łuk p odeszwowymus plantaris), zespalający się z t. grzbietową stopy za pośrednictwem gałęzi podewoweigłębokiej, oraz jego gałęzie.
W rzadkich przypadkach zachowuje się łuk o des zw o wy p ow te r ze how ny(arcusplantarissuperńcialisjłączący gałąź powiełchownąt, podeszwowej przyśrodkowej z t. podeszwową boczną.
Gałę złe przeszywaj ące(remi perforantes).
Oba układy tętnicze, grzbietowy podeszwowy, poza tym łączą się z sobą zespołem gałęzi przeszywających przednich Glóch.
Gałęzie przeszywaj ące przednie, słabsze od tylnych, występują liczbie 4:położone są one, jak już zaznaczono poprzednio, na poziomie końca dalszego rzestrzeni międzykostnych i łączą 11, śródstopia grzbietowe z podeszwowymi.
@@łę z i e pr zeszywaj ące tylne występują również w liczbie 4:położone są one a poziomie części bliższych przestrzeni międzykostnych:gałęzie U do TV tak tak przednie lezą W. śródstopia grzbietowe z podeszwowymi:--pierwsza-gałąź po des z w owa ł ęb o k a łączy t. grzbietową stopy z łukiem podeszwowym.
Oba układy tętnicze stopy, grzbietowy i podeszwowy, zespalają się również wzdłuż brzegów stopy za pośrednictwem gałęzi skórnych.
Zespolenia z tętnicami goleni.
Tętnice stopy zespalają się obficie z tętnicami goleni.
Dokoła stawu skokowego górnego oraz obu kostek istnieje pierścień tętniczy utworzony z sieci kostki przyśrodkowej i bocznej oraz sieci piętowej.
Pierścień ten łączy się zarówno z tętnicami stepu, gałęziami t. grzbietowej stopy, jak i z gałęziami 11, podeszwowych.
Z powyższego wynika, że gałęzie tętnicze goleni przyczyniają się do ukrwienia stopy i w pewnych przypadkach mogą odgrywać większą rolę.
Cechą charakterystyczną krążenia tętniczego stopy jest bogactwo jego zespoleń.
Dlatego też w celu zatamowania krwotoku podwiązanie pnia jednej tylko z trzech głównych tętnic stopy nie jest wystarczające.
Streszczenie Oprócz gałązek zstępujących z goleni na stopę zaopatrują ją trzy główne tętnice:1)t. grzb i et owa s top y 0, dorsolis pedis)-przedłużenie t. piszczelowej przedniej, oraz obie gałęzie końcowe t. piszczelowej tylnej:2)t. podeszwowa przyśrodk owa(a, plmtaris medialis)i 3)t. p o de szw o w a b o c zna(a, plantaris laterdlW.
T. grzbietowa stopy ukazuje się na grzbiecie stopy na poziomie linii stawu skokowego górnego, bocznic od ścięgna m. prostownika długiego palucha:oddając gałęzie boczne zdąża ona w kierunku pierwszej przestrzeni międzykostnej śródstopia.
Tętno naczynia jest dobrze wyczuwalne.
Gałęzie t. grzbietowej stopy-patrz str.
341.
Tt, podeszwowe powstają w przejściu z powierzchni przyśrodkowej kości piętowej na podeszwę w kanale kostki przyśrodkowej między obu blaszkami troczka zginaczy.
Słabsza t. podeszwowa przyśrodkowa oddaje gałąź powierzchowną(rcmusruperńcialis)wzdłuż brzegu przyśrodkowego podeszwy w kierunku palucha oraz g a ł ą z g tę b o ką(ramus prońmdus), kończącą się przez rozdwojenie u podstawy palucha.
T. podeszwowa boczna jest właściwym przedłużeniem t. piszczelowej tylnej:krzyżuje ona m. czworoboczny podeszwy po jego stronie podeszwowej, kierując się bocznic, po czym zawraca przyśrodkowo jako ł u k p o d e s z w o w y(mus plantris).
Gałęzie łuku i zespolenia tętnic stopy-patrz str. 347 i 348.
UKŁAD NACZYN ŻYLNYCH ROZWÓJ PNI ŻYLNYCH.
Naczynia żylne zawiązują się w końcu 3 tygodnia życia zarodka równocześnie z naczyniami tętniczymi.
Wyodrębniają się one z sieci naczyniowej zarodka i jego błon płodowych.
W okresie krążenia żóhkowego na pęcherzyku żółtkowym tworzą się z y ł y z ot tk o w e(m. mtellinde), w kosmówce żyły pępkowe(m. umbilicd(es), a w ciele zarodka powstają dwie symetryczne pary żył zasadniczych(m. cdrdmdles).
Żyły zasadnicze przednie prowadzą krew z części głowowej zarodka, a żyły zasadnicze 1 y I n e-z części ciała leżących poniżej serca.
Po stronie prawej, podobnie jak i po stronie lewej, żyła zasadnicza przednia i tylna łączą się w żyłę zasadniczą wspólną, czyli tzw. p r ze wód żylny O u yie r a, uchodzącydozatokiżylnei serca.
Zatokata przyjmuje więc trzy symetryczne pary żył:żyły żółtkowe, pępkowe i zasadnicze wspólne.
Dalszy ich rozwój zostanie omówiony kolejno.
Należy tu jednak zaznaczyć, że proces kształtowania się żył z pierwotnej sieci naczyniowej wykazuje znacznie częściej odchylenia od typu przeciętnego niż rozwój układu tętniczego(ryc, l 84).
Żyły zasadnicze przednie(m, cdrdmales anteriores s. precdrdmues)prowadzą krew z sieci żylnych otaczających mózgowie.
Po utworzeniu się kończyn przednich żyły te przyjmują żyły podobqiczykowe Om, subclamde).
W końcu 2 miesiąca, po włączeniu zatoki żylnej serca w ścianę przedsionka prawego, żyła zasadnicza przednia prawa staje się drogą krótszą prowadzącą do tej zatoki, a więc uprzywilejowaną w stosunku do lewej.
Toteż obie żyły zasadnicze przednie po@@gJ uiść żył podobqiczykowych połączy powstaiące tu.


V, precardinaBsSinus*enosusV, cardin, comm-W. @eOnaeW umbilicale 4-V Postcardinaliś.
--V subcardinaljs.
-Aoestomosis su Pbostcard in al 4.
-BAnastomosis tła ca.
V, precardinalsV cardin commParsheparicdV.
C 8 V 8 ę irg V, suPBacardinaBs V, subcardinals.
Anasromosissubcetdinałts-Anastomosissuesupracardinalś V T 9 s**ardiOelts.
-Anastomosis Tacę.
W precardinalis-.
Fars hepaticay, cavae irf.
W. cava im. ubcardinalis).
Fars reralisy.
cavae inf.
(a na sto mosissubsupracardinalis)rs postrenalisv, cavae im. je, supracardna*isJ V.
Taca cd.
V.
Taca inr.
V, caya sup.
V, azygos 6.
V, suprarenalis-dewć V, renalis dext.
V, testicularisded.
G. oyaricażedJ V, cava im.
V.
Taca cd.
V.
Taca im. --.
W. subclawaW, cardina lis comm, (ductusCu werł V, postcardinalis.
BV, subcardinalis.
-Anasromosissubcardinalis V, renalis.
V, testicularis W. ovdrica).
-Anastomosis i/iaca.
6, iugularesin*, er e*r.
-V, subclawa sinW, brach iocephalica s**.
V, obliąua ami sin.
V, hepatica.
V, suprarenalis sin.
V, renalis sin.
V, testicularis sin.
N. ovarica sini.
V, iliaca comm, sin.
V, sacralis mediana.
**84 Schemat rozwqjq uQąąG żylnego:a-zarodka ó-tygodniowego:b-7-tygodiowego:c-B-tygodnioweęj ą ce stan ostateczny.
Pominięto żyły wątroby:wzorowane na Cluze z Areya.
zespolenie-późniejsza żyła ramienna-głowowa 0, brachiocephdlicd smJ.
Zespolenie to otwiera najkrótszą drogę dla krwi żyły zasadniczej przedniej lewej w kierunku prawego przedsionka i przejmuje całą krew tej żyły, kierując ją do żyły zasadniczej przedniej prawej.
Na skutek tych zmian:1)zaniknie odcinek żyły zasadniczej przedniej lewej poniżej tego zespolenia, 2)przerwie się połączenie między żyłami zasadniczymi lewymi, przednią i tylną, 3)lewa żyła zasadnicza wspólna przekształci się w drobną z y ł ęsk oś ną pr ze d sionka lew ego G. obijano dtrii smJ.
Rozrastający się dalej przedni odcinek żyły zasadniczej przedniej lewej przybiera nazwę żyły szyj net wewnętrznej lewej.
Żyła ta razem z żyłą podobojczykową lewą uchodzą do żyły ramienna-głowowej lewej.
Żyła zasadnicza przednia prawa zachowuje się w całości:jej odcinek przedni przybiera nazwę żyły szyj net wewnętrznej prawej(o, iugularisint, deat):odcinekbliższyserca, poniżej ujścia żyły podobojczykowej prawej-nazwę z yły ramie nn o-gł o w owej prawej 0, brdchiocephdlicd dext), odcinek ostatni zaś poniżej ujścia żyły ramienna-głowowej lewej-nazwę żyły głównej go rn ej 0, całą sup).
ŻyG zasadnicze tylne(m. cdrdind(es posteriores s. postcardindles).
Analogiczne, choć bardziej złożone procesy obserwuje się podczas różnicowania się układu żylnego części tułowiowej, której pierwszymi wyodrębnionymi naczyniami są, jak wiadomo, żyły zasadnicze tylne.
Żyły te biegną od tyłu do przodu wzdłuż bocznych krawędzi pranerczy(ryc.
180.
Wkrótce po stronie przyśrodkowej pranerczy wyodrębnia się druga para żył, równoległa do pierwszej-żyły zasadnicze dolne(podzasadnicze)(uo, subcordmd(es)i nieco później para trzecia-żyły zasadnicze górne(nadzasadnicze)(m. supracdrdindles:ryc.
180.
Obie te dodatkowe pary wpadają do przedniego odcinka żył zasadniczych tylnych i wszystkie one tworzą między sobą zespolenia.
W tym czasie w grzbietowej ścianie zarodka pojawia się drobny dopływ żyły wątrobowej wyprowadzającej prawej(p. dalej).
Jest to żyła główna d o In a pierwotna(t. cała interior primitita).
Żyła ta łączy się następnie w jeden silny pień żylny z częścią środkową żyły zasadniczej dolnej prawej i z żyłą wątrobową wyprowadzającą, której poprzednio była dopływem i przez którą uchodzi teraz do prawego przedsionka.
Pień ten tworzy najkrótszą, uprzywilejowaną drogę krwi dla narządów tułowia, toteż wkrótce przez swe zespolenia z żyłami zasadniczymi dolnymi, górnymi i tylnymi stron obu przejmuje krew z tych żył.
W rezultacie naczynia te zaczynają zanikać.
Prawie całkowicie zanikają żyły zasadnicze tylne(ryc, 184 c), a utrzymuje się tylko odcinek końcowy prawej poprzecznym zespoleniem połączony z górnymi odcinkami żył zasadniczych górnych.
Żyły te tworzą teraz układ żż, nieparzystych G. dzggos et r. hemiazggos).
Z żył zasadniczych dolnych zachowują się(poza wspomnianym wyżej odcinkiem wchodzącym w skład z, głównej dolnej)drobne odcinki przekształcające się w żż, nadnerczowe i jądrowe lub Jajnikowe(ryc, 184 d).
Żyła zasadnicza dolna prawa tworzy ponadto dwa ważne zespolenia:Jedno skierowane ku żyle zasadniczej górnej lewej, przekształcające się następnie w lewą z nerkową, i drugie ku dolnemu odcinkowi żyły zasadniczej górnej prawej.
Odcinek ten przedłuża ku tyłowi z, główną dolną.
U swego końca poprzecznym zespoleniem łączy się ona z żż, biodrowymi prowadzącymi krew z dolnego odcinka tułowia i z kończyn dolnych.
*główna dolna ostatecznie powstaje więc z żył następujących:żyły głównej dolnej pierwotnej połączonej od strony serca z żyłą wątrobową wyprowadzającą prawą, od strony Głogi zaś z żyłą zasadniczą górną, która z kolei łączy się z żyłą zasadniczą dolną przejmującą u swego końca żyły kończyn dolnych(ryc.
W 4 OŻrGkrążenia wątrobowego.
Wątroba powstaje z sieci beleczek nabłonkowych Bórestaiących z endodermy dwunastnicy do przegrody poprzecznej(t.
U).
Przez przegrodę Negną również żyły żółtkowe zdążające z pęcherzyka żółtkowego do zatoki żylnej serca.
Ż 8 r te, rozgałęziając się między siecią beleczek, tworzą sieć żylną.
Z kilku pierwotnych żył@łGowych powstają w okresie następnym dwie żyły żółtkowe doprowadzające krew do wątroby, sieć żylna wątroby i dwie, prawa i lewa, żyły wyprowadzające wątrobowe, które Weruią krew do zatoki żylnej serca.
Po obu bokach zawiązku wątroby biegną poza tym 4 wie żyły pępkowe, prawa i lewa, prowadzące krew z łożyska również do zatoki żylnej Orc, 185 a).
Następnie między żyłami żółtkowymi doprowadzającymi powstają trzy zespolenia Poprzeczne:1)górne, leżące wewnątrz wątroby, 2)środkowe, krzyżujące dwunastnicę po.


jej stronie tylnej i O dolne, krzyżujące dwunastnicę po stronie przedniej.
W 2 miesiącu życia zarodka z utworzonej w ten sposób ósemki powstałej z żył żółtkowych i ich zespoleń zanika jej podłużne prawe ramię dolne i lewe górne(ryć, 185 d).
Wskutek tych zmian z dwóch żył doprowadzających powstaje pojedyncza z, w r o 1 n a(t. ąortae).
Żyła ta owjja się spiralnie dokoła dwunastnicy.
Jej koniec dolny traci łączność z pęcherzykiem żółtkowym, przycjąycj'ąjcjj'-"g.
?'ĘóóóĄyóó'?
ŚYŃPł Ę':'P%'!
"399 BPJ i z żołądka.
śńw c.
V, cardinalis ćomm.
-*s*susV, umbillcalis sin.
V, y@ellina sin.
Jelito V, cardinałis.
Ductus yerosus.
-M. umbi*icAlis sin.
łJJOOehurcj.
D-5 mrą.
Jeiho.
d-9 mm.
V, cardinaWs cdmm.
V, umbłlicalis.
V.
Wellina sin.
-V, cardinałis.
g.
-Ćj. . ąQjągągŚggĘ jżggyyggygggŚ?
Ą'gg?'"g. ?''. óógW??
. ŃĘGŃŃŃ.
Kg??
:(p. wyżej).
Równocześnie z opisanymi powyżej zmianami zachodzącymi w układzie żył żółtkowych układ żylny wątroby zmienia się również pod wpływem zmian zachodzących w żyłach pępkowych.
Żyły te biegną początkowo obok wątroby do zatoki żrlnei serca(ryc.
185 d)W 2 miesiącu żyła pępkowa prawa zanika, powiększona zaś lewa, prowadząca teraz o?'?****'ggj"gggŚĘ'WgY%7:%'?'?'gg?'**g"'gĆ 3 yggĘĘ"g. -g. g. GĘ'gyjggg'ggygw krwi, doprowadzanej przez żyłę pępkową do sieci żylnej 8 beze nn orzekBPOćJ Q 98.
drogi żyły pępkowej przez wątrobę powstaje przewód żylny(duc(na oenosus s.
Armtii), leżący później na dolnej powierzchni wątroby.
Po urodzeniu płodu i po podwiązaniu jego pępowiny żyła pępkowa wraz ze swym przewodem żylnym zarasta, przemieniając się w wie z ad to obłe w ątr oby(lig, teres lepu(is)i wie za dło żylne(lig, oenosum:t. JJ).
xaążzmz etanowi.
Płód pobiera tlen i substancje odżywcze z krwi matki w łożysku:tam również wydala produkty końcowe swej przemiany materii.
Po urodzeniu wszystkie te czynności wykonuje ustrój za pomocą swych własnych narządów wewnętrznych, a wymiana gazowa dokonuje się w jego płucach.
Tym zmianom czynnościowym po urodzeniu towarzyszą zmiany w budowie układu naczyniowego(ryć, l 86).
W okresie płodowym krew żylna płodu doprowadzona do łożyska przez 1 ętnicepępkowe(ad, umbilicdles)nasycona w łożysku tlenem i zaopatrzona w substacjeodżywcze powraca do płodu przez żył ę p ę p k o w ą G. umbilicalis).
Żyła ta, po przejściu przez pępek, kieruje się ku wnęce wątroby:tu łączy się z lewą gałęzią żyły wrotnej i krew swoją dzieli na dwa strumienie.
Jeden przechodzi przez sieć naczyń zatokowych wątroby i wypływa z niej przez żyły wątrobowe do żyły głównej dolnej.
Drugi-przewód żylny-prowadzi pozostałą część krwi żyły pępkowej wprost do żyły głównej dolnej.
Żyta główna dolna wprowadza swą krew do przedsionka prawego:zawiera ona krew tętniczą z łożyska, zmieszaną już jednak z krwią żylną żyły wrotnej i dopływów żyły głównej dolnej.
Po wejściu do przedsionka prawego krew ta w swej większości przez otwór owalny zdąża do przedsionka lewego.
Tu miesza się z krwią żylną doprowadzaną przez żyły płucne.
Skurcz przedsionka wprowadza ją do komory lewej, a następnie skurcz komory-do aorty i z niej do krążenia wielkiego.
Oprócz krwi żyły głównej dolnej do przedsionka prawego wlewa się również krew żylna zatoki wieńcowej serca oraz w większej znacznie ilości krew powracająca z głowy i kończyn górnych przez żyłę główną górną.
Krew ta, razem z nieznaczną domieszką krwi żyły głównej dolnej, przechodzi do komory prawej, a z niej do pnia płucnego.
W okresie płodowym pojemność krążenia małego(płucnego)jest stosunkowo niewielka, ponieważ płuca są jeszcze nieczynne i część krwi przez przewód tętniczy przedostaje się do aorty.
Poniżej ujścia tego przewodu w aorcie płynie więc krew mająca dużą domieszkę krwi żylnej.
Natomiast łuk aorty, otrzymujący krew z lewej komory serca, ma krew bogatszą w tlen i substancje odżywcze:toteż głowa i kończyny górne otrzymujące krew z tętnic odchodzących od tego łuku są lepiej zaopatrzone w tlen i lepiej odżywiane, wzrastają też silniej niż tułów i kończmy dolne, zaopatrywane przez aortę zstępującą.
Krew aorty przez tętnice biodrowe wspólne i biodrowe wewnętrzne kierowana jest do tętnic pępkowych prowadzących ją do łożyska, a więc do miejsca wymiary materii między płodem a maJ 84 Pourodzeniu płodu podwiązane i przecięte tętnice pępkowe kurczą się i następnie zarastają, przekształcając się w więzadła pę pk o we przyśrodk owe(lig, umbi(jedlic mediolid).
Podobnie zarasta żyła pępkowa i przewód żylny, przekształcające się w więzadło obłe wątroby i więzadło żylne.
Żyła główna dolna po odcięciu do niej dopływu krwi z łożyska przez żyłę pępkow 4 doprowadza do przedsionka prawego znacznie mniej krwi niż u płodu:wskutek tego po urodzeniu ciśnienie krwi w przedsionku prawym zmniejsza się, natomiast wzrasta dopbwkrwi i ciśnienie w przedsionku lewym.
Równocześnie bowiem z rozpocę@em sJćoddychania przewód tętniczy kurczy się i zarasta, a cała krew komory prawej przez pień płucny kieruje się do płuc.
W płucach czynnych rozszerząją się naczynia krwionośne, zwiększa się ich pojemność i wzmaga przepływ krwi żyłami płucnymi do przedsiorslewego.
Wzrost ciśnienia w przedsionku lewym i zmniejszenie się w prawym powo@@estałe przyleganie zastawki otworu owalnego do jego krawędzi.
Dopiero jednak z końcem pierwszego roku życia dziecka to "czynnościowe"zamknięcie otworu owalnego pJze@88 dzi w zamknięcie "anatomiczne"wskutek zrośnięcia się zastawki z brzegami otworu@o 84 ten jednak, jak Już wspomniano, mniej więcej u 208 osobników nie jest komplewr, ce xreszta w warunkach krążenia prawidłowego nie powoduje przeciekania krwi GWBJ.
353.


*, ca*a su*.
Truncuspul monałis 4 orfa ascendens.
Atrium dext.
V, cava im.
Ventriculus dext.
V, hepatica.
Ductus yenosus.
V, umbilicalis.
Umbilicus.
i, umbilicales Bć.
V, umbilicalis.
ł:%.
Placenta.
Naczynia głowy i kończyn górnych.
żyły.
6**18 i Yv Y.
k 1.
*, po*ae.
r**nice.
z(z*Si.
Ducrus arteńosus.
Naczynia płuc.
Atrium sin.
Aorta descendens.
Venmculus si n.
-A, hepatica.
naczynia jamy brzusznej.
Aa, iliacae int.
Aa, iliacae ad.
--Aa, umbilicales.
Sieć naczyń miednicy i kończyn dolnych.
Rrc.
186. Schemat krążenia płodowego.
Widok od przodu.
z prawego przedsionka do lewego.
Zjawisko takie może powstać dopiero wtedy, gdy z powodu zaburzeń w krążeniu ciśnienie krwi w przedsionku prawym wzrośnie powyżej ciśnienia w przedsionku lewym.
Również i początkowe "czynnościowe"zamknięcie skurczonego przewodu tętniczego nie od razu, ale dopiero z końcem pierwszego miesiąca prowadzi do, anatomicznej"niedrożności wskutek rozrostu błony wewnętrznej przewodu i do zarośnięcia jego światła.
Później przewód przekształca się we włókniste więzadło tę tnie ze(lig, aneriosum).
Niezrośnięcie przewodu tętniczego i jego drożność rzadko tylko występuje jako wada rozwojowa samodzielna, znacznie częściej towarzyszy ona innym zaburzeniom rozwojowym serca i wielkich naczyń, najczęściej tętnicy płucnej i aorty(str.
47).
Najbardziej istotna zmiana, jaka powstaje w krążeniu po urodzeniu, to całkowite oddzielenie prawej połowy serca od lewej i odgrodzenie koryta krwi żylnej od krwi tętniczej.
ŻYŁY KRĄŻENIA MAŁEGO ŻYŁY PŁUCNE Żż, płucne(m. pulmondles)obustronnie wychodzą z wnęki płuca, przenikają przez osierdzie i uchodzą do lewego przedsionka serca, doprowadzając mu krew utlenioną.
W zasadzie do lewego przedsionka z każdej strony wiodą dwie żyły, z, płucna górna 0, pulmonalissuperior)i z, płucna dolna 0, pulmondlis interior), które mają jednak bardzo krótki odcinek końcowy:jeśli ujście żył zostanie włączone w obręb przedsionka aż do dalszego podziału, wtedy do serca uchodzić może do czterech żył z każdej strony.
Ż, płucna górna lewa prowadzi krew przeważnie z płata górnego, prawa z górnego i środkowego:z, płucna dolna obustronnie prowadzi krew z płata dolnego.
O ich przebiegu wewnątrz płuca, powstaniu z żż, międzyzrazikowych i międzysegmentowychoraz ich zespoleniach z żyłami oskrzelowymi mowa była w tomie Il.
Ponieważ żż, płucne biorą udział w wytwarzaniu przedsionka serca, więc nie są ostro od niego odgraniczone:mięśniówka serca w ścianie z, płucnej sięga mniej więcej do przyczepo osierdzia.
Przebieg żż, płucnych jest poziomy:tworzą one ramię poprzeczne krzyża żylnego, o którym wspominaliśmy poprzednio(ryc.
4 T.
Obustronnie leżą one poniżej 11, płucnych i oskrzeli(ryc.
MO), a poza tym żż, płucne prawe, nieco dłuższe niż lewe, położone są ku tyłowi od z, głównej górnej, przedsionka prawego oraz aorty wstępującej(ryc.
99).
Żż, płucne lewe podążają do serca krótszą drogą, kierując się do przodu od aorty piersiowej.
O ich położeniu we wnęce płuca, stosunku do osierdzia oraz niektórych ważniejszych odmianach mowa była w tomie Il.
Żż, płucne nie mają zastawek.
Według Adachiego średnica żż, płucnych prawych(górnej 18 mm, dolnej 14 mm)jest zawsze większa niż odpowiednich lewych(górnej 15 mm, dolnej 13 mm):obustronnie żyły górne są grubsze od dolnych.


żrtr xnążzma wnumco.
Większość tętnic, jak wiadomo, towarzyszy jednej lub dwóm żyłom.
ile jednak cały układ tętniczy wielkiego krążenia wychodzi z jednego jełkiego pnia aorty, o tyle krew żylna powraca do serca dwoma jełkimi pniami:z górnej połowy ciała przez z, główną górną, oma superior), z połowy dolnej przez z, główną dolną 0, cofa ferior).
Wyjątek stanowią żyły ściany serca, które bez pośrednictwa głównej górnej uchodzą wprost do serca.
Ż, główna górna(t. całą superior:ryc, 187)położona w śródersiu powstaje ze zlania się dwóch żż, ramie nn o-głowowych.
W. thyroideae imae.
V, caya sup.
V hemiazygos 8.
V, subcosralis.
y, caya inr.
V, sacralis mediana.
V, iliaca communis sin.
V, iugularis jot, sin.
V, subcława sin.
V, intercostalis sup, sin.
V, brachiocephalica sin.
V, intercostalis sup, dext.
V hemiazygos accessoria.
V, intercostalis post, sin.
-V, renalis sin.
-V, lumbalis li sin.
-V, lumbalis ascendens.
V, iliolumbałis.
Brc.
187. Żyły główne i żyły nieparzyste.
Widok od przodu.
Półschemat.
(m. brdchiocephdlicae), prawej i lewej(na wysokości pierwszego stawu mostkowo-żebrowego prawego), w przeciwieństwie do układu tętniczego, w którym występuje tylko jeden pień ramienna-głowowy.
Obie żż, ramienna-głowowe wytwarzają się u nasady szyi z połączenia z, pod obojczykowej(t. subclatid), przyjmującej krew z kończyny górnej, oraz z żż, szyjnych(m. iuguldres), które odprowadzają krew z głowy i szyi.
Trzecim dopływem z, głównej górnej, mniejszym od żż, ramienna-głowowych, jest z, nieparzysta 0, dzggos), która razem ze swymi gałęziami pobiera krew z klatki piersiowej oraz piersiowego odcinka kręgosłupa i od tyłu uchodzi do z, głównej górnej(ryć, 187, l 99).
Ż, główna dolna(t. cdod interior), położona na tylnej ścianie tułowia po prawej stronie aorty brzusznej, powstaje z połączenia obu żż, biodrowych wspólnych(m. iliacae communes), które z kolei wytwarzają się ze zlania z, biodrowej zewnętrznej(t. i(idea eaternc)z z, biodrową wewnętrzną(t. ilidcd interna):pierwsza z nich pobiera krew z kończyny dolnej, druga głównie z miednicy(cyc.
180.
Obszar drenowania z, głównej dolnej częściowo tylko odpowiada obszarowi zaopatrzenia aorty brzusznej, ponieważ żyły nieparzystych narządów jamy brzusznej dopiero pośrednio, drogą przez układ z, wr o tn ej(t. portoe)oraz sieć włosowatą wątroby i żż, wątrobowe uchodzą do z, głównej dolnej.
Jak z powyższego wynika, żyły krążenia wielkiego tworzą cztery naturalne grupy:1.
Układ żył serca.
T.
Układ żyły głównej górnej, doktórej należą:Dżyłygłowyi szyk 2)żyły kończyny górnej oraz 3)żyły klatki piersiowej i kręgosłupa piersiowego uchodzące do niej.
Dł.
Układ żyły głównej dolnej, do którego wiodą:1)żyły kończyny dolnej oraz 2)żyły brzucha i miednicy.
T.
Układ żyły wrotnej.
ŻYŁY SERCA Żż, serca(m. cordis)uwzględniono przy opisie serca na str.
99.
W przeciwieństwie do tętnic ściany serca, które są pierwszymi gałęziami aorty, żyły serca, jak wspomniano, nie prowadzą do z, głównej górnej.
W swej większości łączą się one we wspólny pień-z a fokę wie ńcową(sinus corondrius), która bezpośrednio uchodzi do prawego przedsionka.
ŻYŁY GŁOWY I SZYI Żyły głowy i szyi tworzą trzy zespoły:1)żyły mózgowia, opony twardej oraz ściany kostnej czaszki:2)żyły powierzchowne głowy i szyi oraz 3)żyły głębokie głowy i szyi.


rew głowy i większa część krwi narządów szyi odpływa kilkoma uni-żż, szyjnymi.
Występują one zazwyczaj w liczbie 3:większa położona jestwgłębi, jestto z, szyj na wewnętrzna 0.
ularis interną), która u podstawy szyi łączy się z z, podobojczykowąihodzi do z, ramienna-głowowej, dwie mniejsze są powierzchowne z, szyjna zewnętrzna(t. iuguloris eaterno)i z, szyjna re dnia(t. iuguldris dnterior).
Te trzy żyły szyjne tworzą z sobą iły układ zespoleniowy osobnicza bardzo zmienny.
Żyły mózgowia, opony twardej i jej zatoki oraz żyły ściany czaszki Żyły mózgowia yły mózgowia omówione będą w tomie IV przy opisie ośrodkowego:adu nerwowego:tutaj zostaną omówione jedynie ogólnikowo.
)ile tętnice mózgowia po utworzeniu koła tętniczego na podstawie zgu promienisto wysyłają z niego gałęzie do wszystkich części istoty rej i białej, o tyle żż, mózgu(m. cerebrP), kierują się zupełnie innymi igamk w swym przebiegu nie towarzyszą one tętnicom i dlatego też ją inne niż one nazwy.
Różnica między układem tętniczym a żylnym ega również na tym, że tętnice opony twardej nie biorą udziału iaopatrzeniu mózgowia:krążenie tętnicze opony twardej i mózgowia zupełnie oddzielone od siebie.
Natomiast w krążeniu żylnym odpływ ai mózgowia i opony twardej jest wspólny i prowadzi przez zatoki JIC.
Iż, mózgowia mają bardzo cienką ścianę nie zawierającą mięśniówki i tylko bardzo niewiele i nie są wyposażone w zastawki.
Jedne z nich gną powierzchownie na półkulach mózgu i móżdżku, inne łożone są w głęb i, wewnątrz półkul mózgu, i uchodzą do jednego żego nieparzystego pnia, z, w i e lk i e j m o z g u(r. cerebri magndć).
Obie grupy, zarówno żyły powierzchowne, jak i głębokie, uchodzą do tok opony twardej.
Bo opuszczeniu mózgowia zarówno z z, m o z g u(m. cerebri), jak lż, móżdżku(m. cerebbelli)nieco łukowato układają się w jamie dpaięczynówkowej, następnie wychodzą z pajęczynówki i od razu Wpoją do jamy podtwardówkowej, gdzie od wewnątrz przylegają do ony twardej na dłuższej lub krótszej przestrzeni, po czym uchodzą do foki.
?m. encepholi-żż, mózgowia.
Żyły ściany czaszki Żyły ściany czaszki występują w trzech różnych postaciach:jako 1)żyły śródkościa, 2)żyły wypustowe oraz 3)sploty żylne kanałów i otworów kostnych czaszki.
1.
Żż, śródkościa(m. diploicae).
Żyły ściany kostnej puszki czaszki rozprzestrzeniają się siatkowato w śródkościu(diploć)i w niektórych miejscach skupiają się w większe pnie rozchodzące się promienisto.
Żyły te, pozbawione zastawek, nazwane żż, śródkościa, przebiegają w małych kostnych kanałach śródkościa(canc(es diploici:t.
I), do których ich cienka ściana jest silnie przytwierdzona:dlatego też ściany ich się nie zapadają i światło jest stale zachowane.
Żyły te wiodą krew nie tylko ze szpiku kostnego płaskich kości czaszki, lecz również z zewnętrznej i wewnętrznej blaszki istoty zbitej i łączą się z żyłami okostnej zewnętrznej i wewnętrznej.
Ujście żż, śródkościa przeważnie jest podwójne:z jednego końca wpadają one do zewnętrznych żył czaszki, z drugiego uchodzą do wewnątrz, do najbliżej położonej zatoki opony twardej.
W związku z tymi połączeniami żż, śródkościa stanowią drogi, którymi ogniska zakaźne mogą przenikać z zewnątrz do opony twardej.
Żż, śródkościa, częściowo nieraz bardzo silnie rozwinięte, pod względem liczby, układu i przebiegu są bardzo zmienne i asymetryczne.
Przeważnie rozróżnia się trzy grupy:przednią, czyli czołową, środkową, czyli skroniową, i tylną, czyli potyliczną.
1.
Ż, środka ści a czołowa 0, dipłoicańontlis)rozgałęzia się w przedniej części czaszki i w pobliżu linii pośrodkowej uchodzi do z, nadoczodołowej oraz do zatoki strzałkowej górnej.
2.
Grup a śr o dk o w a składa się przeważnie z 2-3 pni żylnych:a, 2, śródk oś cła czołowa przednia 0, dipłoiea tempordlis dntrior)biegnie w łusce czołowej oraz kości ciemieniowej i otwiera się do jednej z żył skroniowych głębokich i do zatoki klinowo-ciemieniowej.
b, 2, śródk oś cła skroniowa tylna(t. diploicdtempordlisposterior)rozgałęzia się w kości ciemieniowej i w części łuskowej kości skroniowej.
Przez żyłę wypustowąsutkową uchodzi ona do okolicy sutkowej oraz do zatoki poprzecznej.
3.
Z, śródkościa potyliczna 0, diploicd occipitlu)biegnie w tylnej części czaszki:przez z, wypustową potyliczną uchodzi ona do z, potylicznej oraz do zatoki poprzecznej.
2 Żż, wmustowe(m. emissdride).
Żyły wypustowe są krótkimi połączeniami między układem żylnym zewnątrz-i wewnątrzczaszkowym, które w typowych miejscach przenikają przez puszkę czaszki:są one głównie odpływem żył wewnętrznych, zwłaszcza zatok opony twardej, i stanowią zabezpieczenie przeciw przepełnieniu wewnętrznej przestrzeni żylnej.
Żyły śródkościa częściowo uchodzą do tych odpływów.
Żyły wypustowe, podobnie jak żż, śródkościa, są drogami, kłórymi zakażenie może się szerzyć nawet przeciw prądowi krwi(ryc, l 92).
Do ważniejszych żył wypustowych należą:1.
Ż, wypustowa ciemieniowa(t. emiasaria pdrietalis):leży ona w otworze.


mieniowym położonym w pobliżu szwu strzałkowego:łączy zatokę strzałkową górną, skroniową powierzchowną.
z, Ż, wy pusto w a s u tk owa 0, emissdria mastoided)odchodzi z zatoki esowatej rzeź otwór sutkowy kości skroniowej łączy się przeważnie z z, potyliczną lub z, uszną DĘ 3, Ż, wypustowa kłykciowa(o, emissdria condglaris)w kanale kłykciowym ści potylicznej przebjja czaszkę i łączy zatokę esowatą ze splotem żylnym kręgowym wnętrznym oraz czasem z z, kręgową.
4.
Z, wypustowa potyliczna(t. emissaria occipitalis)przenika przez otwór łożony w pobliżu guzowatości potylicznej zewnętrznej i łączy zatokę poprzeczną lub ąw zatok z z, potyliczną.
3.
Sploty żylne kanałów kostnych są również połączeniami układu*nego wewnątrz-i zewnątrzczaszkowego.
Od żył wypustowych różnią ę głównie tym, że ściany ich nie są ściśle zrośnięte z kością.
Rozróżnia.
1.
S p I ot z ylny o 1 w o r u o w a In e go(pleaus tenosusńraminis oodlisĘ, położony otworze o tej samej nazwie, łączy zatokę jamistą ze splotem skrzydłowym.
2.
Splot żylny t. szyj rej wewnętrznej(pleaus oenosus cdroticus internur)lata siatkowato t. szyjną wewnętrzną w kanale tętnicy szyjnej i łączy zatokę jamistą ze lotem skrzydłowym.
Do splotu tego uchodzą też żyły jamy bębenkowej.
3.
Splot żylny kanału nerwu podjęzykowego(pleaus oenosus emalia poplossi)oplata n. podjęzykowy w kanale n. podjęzykowego i łączy zatokę potyliczną plot kręgowy wewnętrzny z opuszką górną z, szyjnej wewnętrznej.
Żyły opony twardej mózgowia Żyły opony twardej, czyli z z, o p ono we(m. meningede), nie mają istawek i biegną na ogół wraz z tętnicami.
Najważniejszymi żyłami są idwóine z z, o p o nowe śro dk owe(m. meningede mediae), które egną wraz z t. oponową środkową i zwykle przez otwór kolcowy lprowadząją krew do splotu skrzydłowego.
Mogą one odgrywać rolę agi rozprzestrzeniania się spraw chorobowych z dołu podskroniowegoi opony twardej, liczne małe żż, oponowe uchodzą bezpośrednio do siednich zatok:podwójnie towarzyszą one odpowiednim tętnicom.
Zatoki opory twardej Zatoki opony twardej(sinus durne matris ryc, 188 i 189)są głównymi zewodami, które przyjmują krew żylną z mózgowia, znacznej części:zodołu oraz błędnika, jak również z opony twardej i kości czaszki.
Do eh uchodzą więc żż, mózgowia, żż, oczne, żż, błędnika, żż, opory rardej mózgowia oraz żż, śródkościa.
Zatoki opony twardej położone są na powierzchni wewnętrznej*aszki i zawarte między obu blaszkami opony twardej, z których rwstaj ą.
Pierwotnie żyły mózgowia(jak również i rdzenia)prowadzą do układu*nego położonego w jamie nadtwardówkowej między blaszką wewnęlnąopory twardej a jej blaszką zewnętrzną stanowiącą tu okostną ewnętrzną czaszki.
O ile w kanale kręgowym między obu tymi blaszkami zachowuje się obszerna przestrzeń, jama nadtwardówkowa(cmitas epidurdlis), o tyle w obrębie czaszki obie blaszki, opona twarda i okostna, wtórnie zlewają się z sobą w jednolitą warstwę, przy czym żyły zewnątrzoponoweprzekształcają się w zatoki opony twardej.
Zatoki opony twardej są więc przewodami zbudowanymi z włóknistej tkanki łącznej opony twardej, wysłane śródbłonkiem i pozbawione mięśniówki.
Ściany ich są sztywne i odporne na ucisk, wskutek czego są prawie niezależne od każdorazowego stanu wypełnienia jamy czaszki, który jest zmienny nawet w warunkach fizjologicznych.
Poza tym mózgowie leży w sztywnej, nierozciągliwej puszce kostnej i nawet nieznaczne zaburzenia jego głównego odpływu żylnego mogłoby wywołać zatkanie czy poszerzenie mniejszych żył i naczyń włosowatych, co ze swej strony wpływałoby na wydzielanie płynu mózgowa-rdzeniowego.
Na ogół prąd krwi w zatokach żylnych kieruje się od przodu i góry ku tyłowi i do dołu:tylko część drogi prowadzi z tylnej ściany czaszki do przodu.
Główny odpływ zatok jednej strony prowadzi przez otwór szyjny do z, szyjnej wewnętrznej:zatoki razem ze swymi dopływami są więc jak gdyby korzeniami z, szyjnej wewnętrznej.
Pomimo jednokierunkowego odpływu zatok odprowadzenie krwi nie jest tak całkowicie zamknięte jak doprowadzenie tętnicze, ponieważ zatoki, jak wiadomo, 1)żyłami.
46.
Ryc.
188.
Plexus basilaris.
-V, nasofrontalis-V, ethmoidalis ant.
-V, ethmoidalis post.
V, łacrimalis-V, ophthalmica sup.
-Sinus sphenoparieralis:N. opticus*inus ca*ernosuset intercayernosiA, carots im.
-Plexus ven, foraminis ovalisSinus petrosus sup.
Sinus petrosus im.
Bulbus v, iugularis sup.
Sinus sigmoideusPlexus ven, yertebr, im.
-Sinus OansyersusSinus occipiralis--Tentorium cerebelli(przekr ajarwSinus rectus(przedęty)-Fał cerebri.
Zatoki opony twardej na podstawie czaszki.
Widok od góry.


ustowymi oraz 2)żyłami śródkościa łączą się z żyłami położonymi na powierzchni zki.
prócz obu tych połączeń między układem żylnym zewnątrz-i wewnątrzczaszkowymeją jeszcze inne, mianowicie:a)połączenie zatoki jamistej z z, twarzową drogą przez z.
ją i z, kątową:zespolenie to ma duże znaczenie ze względu na możliwość szerzenia się iżenia z okolicy ust, np. wargi górnej, do obszaru zatok:b)małe sploty żylne, o których.
sag ittalis 499.
i sagittalisiw ab cerebri.
us spheno parietalis.
%Fiijó.
W. meningeae mediae.
eewf.
*inus ca*ernosus.
Sinus pettosus sup.
-Sinus rectusTentori u merebeW--V, cerebri magna.
189.
Opona twarda widziana ze strony lewej i nieco od góry Zatoki przeświecają.
wa była poprzednio, oplatające twory wstępujące i występujące przez otwory na Stawie czaszki(plezus uenosus frcminis oudlisł, plezus uenosus caroticus internusć, rus tenosus cdndlis hupoglossi):e)zespolenia splotu podstawnego przez otwór wielki iplotem żylnym kręgowym wewnętrznym:wreszcie d)drobna żyła, która u zarodka Iecka przenika przez otwór ślepy i łączy zatokę strzałkową górną z żyłami błony łowei jamy nosowej:żyła ta później zanika(t.
8.
Wszystkie te połączenia należy uważać za zabezpieczenie odpływu krwi żylnej z weątrzczaszki.
Prąd krwi żylnej mózgowia zdobywa przez to poboczne ujścia, uzależnia Jednak od stosunków krążenia panujących w żyłach na powierzchni czaszki.
Iaiwiększe zatoki żylne biegną wzdłuż linii przyczepo sierpa mózgu iz namiotu móżdżku i wnikają w płytkie, szerokie bruzdy na powierz ni wewnętrznej kości czaszki, tak że przebieg zatoki widoczny jest wnież na kości wymacerowanej.
Ograniczone napiętymi włóknistymi ścianami zatoki są stale otwarte, nie mogą się jednak zwężać.
Z położenia wzdłuż rowków kostnych wynika ich nieco spłaszczony lub trójkątny przekrój poprzeczny.
Urządzenia zastawkowe zupełnie w nich nie występują.
Układ zatok opony twardej daje się podzielić na dwie główne grupy, jedną górną i drugą dolną.
Każda z nich ma swój punkt zbiorczy, który przyjmuje krew z kilku zatok lub żył i odprowadza do otworu szyjnego.
Punktem zbiorczym grupy górnej jest spływ zatok(confuenssmuum), który przyjmuje krew z większej części mózgowia oraz puszki czaszki i odprowadza do otworu szyjnego drogą przez zatokę poprzeczną.
Punktem zbiorczym grupy dolnej jest zatoka jamista, która swe dopływy otrzymuje głównie z żż, ocznych i drogą przez zatoki skaliste odprowadza do zatoki esowatej oraz z, szyjnej wewnętrznej.
Wszystkie zatoki tworzą jednak jeden łączący się z sobą układ, wskutek czego zamknięcie światła jednych może być wyrównane, a połączenia z żyłami zewnątrzczaszkowymi stwarzają dodatkowe zabezpieczenie(p. dalej).
Grupa górna 1.
Zatoka strzałkowa górna(sinus sagihdlis superior), nieparzysta, biegnie wzdłuż przyczepo sierpa mózgu w bruździe zatoki strzałkowej górnej od otworu ślepego do guzowatości potylicznej wewnętrznej.
Zatoka ta uchodzi do spływu zatok położonego na tej guzowatości.
W swym przebiegu, zwłaszcza na kości ciemieniowej, wytwarza ona zachyłki zwane rozstępami bocznymi(lacunde luerd(es):mogą się one układać w odpowiednich dołkach kostnych.
Po obu stronach zatoki znajdują się obfite skupienia drobnych, kalaforowatych wypukleńpajęczynówki-ziarnistości pajęczynówki, które wnikają częściowo bezpośrednio do światła zatoki, częściowo do rozstępów bocznych i dokoła są opłukiwane krwią żylną.
Pojemność zatoki wzrasta od przodu do tyłu i średnica jej dochodzi do I cm.
Razem z rozstępami bocznymi szerokość wynosi około 2 cm.
Strefa niebezpieczna przy trepanacji w linii pośrodkowej jest więc mniejsza od tej odległości.
Zatoka strzałkowa górna dopływy swe otrzymuje z górnych żył mózgu, z kilku żył opony twardej oraz śródkościa, a z żyłami zewnątrzczaszkowymi łączą ją żż, wypustoweciemieniowe i potyliczne.
O d m i a n y.
Mniej więcej w połowie przypadków zatoka strzałkowa górna odchyla się w stronę prawą, rzadziej w lewą od guzowatości potylicznej wewnętrznej i przedłuża się w odpowiednią zatokę poprzeczną.
2.
Zatoka strzałkowa dolna(sinus sdgittlis interior), również nieparzysta, biegnie w dolnym wolnym brzegu sierpa mózgu i uchodzi do zatoki prostej.
Jest ona znacznie mniejsza od poprzedniej.
Jej brak nie należy do rzadkości.
Zatoka strzałkowa dolna powstaje z kilku żył sierpa mózgu i przyjmuje przeważnie tylko nieliczne drobne żyły z górnej powierzchni ciała modzelowatego i sąsiednich zakrętów mózgu.
W rzadkich przypadkach żyła biegnąca w sierpie mózgu łączy ją z zatoką strzałkową górną.


t.
Zatoka prosta(sinus rectus)powstaje z połączenia z, wielkiej izgu z zatoką strzałkową dolną i jest jej przedłużeniem.
Zatoka ta ignie w linii połączenia sierpa mózgu z namiotem móżdżku stromo ku łowi i do tyłu do guzowatości potylicznej wewnętrznej i łączy się tu iatoką strzałkową górną, uchodząc do spływu zatok.
Do zatoki ostej uchodzą żż, górne móżdżku.
4.
Zatoka poprzeczna(sinus tronsversus), parzysta, jest najobszerjszązatoką opony.
Rozpoczyna się na guzowatości potylicznej weiętrznei, wychodząc ze spływu zatok, i biegnie łukowato w bruździe foki poprzecznej łuski potylicznej w umocowanym brzegu namiotu iżdżku:kończy się ona w przejściu w zatokę esowatą w kącie tkowym kości ciemieniowej.
Zatoka poprzeczna przyjmuje kilka żył iżdżku oraz żyły kości czaszki.
5.
Zatoka esowata(sinus sigmoideus), parzysta, jest przedłużeniem przedniej:leży ona w głębokiej bruździe zatoki esowatej kości ramowej i uchodzi do górnej opuszki z, szyjnej wewnętrznej.
Z ukłamżylnym zewnątrzczaszkowym zatoka esowata łączy się u swego czątku z, wypustową sutkową oraz u swego końca z, wypustowąykciową.
Do zatoki esowatej uchodzi zazwyczaj zatoka skalista górna.
Duże znaczenie praktyczne ma sąsiedztwo zatoki esowatej z jamą sutkową i komórkami:kowymi(t.
T.
Często tylko cienka warstwa kostna tworzy dno bruzdy zatoki esowatej zdzielą zatokę od tych przestrzeni pneumatycznych.
Stosunki te są osobnicza bardzo lenne i zależne od głębokości bruzdy zatoki esowatej oraz od wielkości dołu z, szyjnej.
Zatoka poprzeczna prawa i prawa zatoka esowata w znacznej większości przypadków są mej rozwinięte niż lewe.
Po stronie prawej grubość ich wynosi około U-15 run, po lewej-12 mm.
Asymetria ta jest przypuszczalnie w związku z asymetrią układu z, głównej mej:z pierwotnie parzystych naczyń zachowało się bowiem tylko prawe i odpływ krwi mej przesunął się w prawą stronę ciała.
6.
Zatoka potyliczna(sinus occipitdlis)jest przewodem małym, nieczystym lub parzystym.
Biegnie ona ku dołowi w umocowanym zegu sierpa móżdżku wzdłuż grzebienia potylicznego wewnętrznego.
Jczęściej wychodzi ona ze spływu zatok i biegnie w kierunku otworu jełkiego.
Na krótko przed dojściem do niego zatoka dzieli się na dwie lnogi, tzw. zatoki brze żnę(sinus mdrgmdlesS, które obejmują wór wielki i obustronnie uchodzą albo bezpośrednio do opuszki górnej szyjnej wewnętrznej, albo pośrednio przez zatokę esowatą.
Oprócz go ujścia zatoka potyliczna łączy się ze splotem podstawnym oraz ze flotami żylnymi kanału kręgowego.
Zatoka potyliczna ma kilka dopływów pochodzących z kości czaszki, opony twardej oraz óżdżku.
Zatoki brzeżne osiągają nieraz znaczną szerokość i wówczas mogą ulec uszkodzeniu czasie nakłuwania zbiorników podpaięczmówkowych.
Sołrw zatok(corńuens smuum').
Na guzowatości potylicznej wenętrzneiw tylnym końcu połączenia sierpa mózgu z namiotem óżdżku, między ich blaszkami, łączą się z sobą zatoka strzałkowa.
:s. torcular Herophili.
górna, obie zatoki poprzeczne oraz zatoka prosta:zazwyczaj dochodzi również zatoka potyliczna.
Miejsce połączenia ma nazwę spływu zatok.
W pełni rozwoju spływ zatok występuje jednak rzadko(IO%:ryc.
19 Oc):znacznie częściej rozwój jest mniej lub bardziej asymetryczny, przy czym zatoki doprowadzające i odprowadzające osobnicza bardzo różnie się z sobą łączą.
Sinus occipitalis.
Sinus sagittalis sup.
Sinus trarsversus dexter.
Ryć.
190. Odmiany spływu zatok.
Widok od tyłu na oponę twardą po usunięciu kości:wzorowane częściowo na Testut, a-klasyczny typ spływu zatok:b-zatoka strzałkowa górna przedłuża się w prawą zatokę poprzeczną:c-zatoka strzałkowa górna przedłuża się w lewą zatokę poprzeczną:d-zatoka poprzeczna lewa uwsteczniona.
Odmiany Stosunkowo często zatoka strzałkowa górna przechodzi w dwa ramiona różnej wielkości, z których powstają zatoki poprzeczne.
Ramię lewe, zazwyczaj węższe(ryć, 190 b), przyjmuje przeważnie zatokę prostą.
Mniej więcej w połowie wszystkich przypadków zatoka strzałkowa górna z guzowatości potylicznej wewnętrznej skręca w stronę prawą(3 razy częściej)lub lewą i przedłuża się w zatokę poprzeczną swojej strony.
Jeżeli zatoka prosta i zatoka strzałkowa górna uchodzą do tej samej zatoki poprzecznej, zatoka ta strony przeciwległej może być silnie uwsteczniona(ryc, 190 d)i odpowiedni otwór szyjny może być bardzo mały.
Grupa dolna Zatoki opony twardej grupy dolnej tworzą układ przewodów, który z przodu przyjmuje żyły oczodołu, biegnie po obu stronach siodła tureckiego i z jednej strony wzdłuż górnej i tylnej krawędzi części skalistej kości skroniowej łączy się z odpowiednią zatoką esowatą.


szyjną wewnętrzną, z drugiej-wzdłuż stoku, przez splot podstawnyowadzi do tej samej z, szyjnej wewnętrznej oraz zespala się ze splotami ęgowymi wewnętrznymi(ryć, l 88).
7.
Zatokajamista(sinus cavernosus), parzysta, leży po obu stronach idła tureckiego na podstawie skrzydła większego kości klinowej:amie ona począwszy od szczeliny oczodołowej górnej aż do szczytu jści skalistej kości skroniowej.
Zatoka ta jest dosyć obszerna:przenijąją liczne grubsze i ciensze beleczki łącznotkankowe, wskutek czego rdzo często w przekroju ma wygląd gąbczasty, co też nadało jej nazwę.
foka jamista powstała ze zlania się większych i mniejszych żyt, irych ściany zanikły:pozostałością ich są beleczki łącznotkankowe słane śródbłonkiem.
A, carotis int.
N. oculomotoriusN, trochlearisN, ophthalmicusN, abducensSinus spheroidalis N. maxillaris-.
Sinus cavemosus Hypophysis.
Ryc.
191. Przekrój czołowy przez zatoki jamiste.
Schemat.
hematyczny przekrój czołowy(ryc, 191)daje nam obraz budowy zatoki.
Na przekroju w przybliżeniu zatoka ma kształt trójkąta:odróżnia się w nim ścianę górną, rolkową i boczną, przy czym dwie ostatnie spotykają się u dołu trójkąta.
lana pr zy środkowa w swej części górnej oddziela komorę przysadki od zatoki wi.
Część dolna ściany przyśrodkowej przylega do powierzchni bocznej trzonu kości vet.
Jeżeli zatoka klinowa jest silnie rozwinięta, to jej ściana boczna jest bardzo a, wskutek czego między jamą pneumatyczną trzonu kości klinowej a zatoką jamistą dzą ścisłe stosunki.
lane górną w całości tworzy tylko opona twarda, a mianowicie jej wypustka i przeponą siodła, rozpięta między wyrostkami pochyłymi przednimi a tylnymi:górną przebjja t. szyjna wewnętrzna.
lana boczna składa się również tylko z opony twardej i ustawiona jest pionowości przedniej przedziela ona zatokę jamistą od dołu środkowego czaszki i w niw mch płatów skroniowych mózgu, w części tylnej natomiast bocznic od zatoki p leży przestrzeń oponowa dla zwoju n. trójdzielnego ary mieszczące się w zatoce jamistej oraz w jej ścianie bocznej We zatoki Jamistej leży t. szyjna wewnętrzna, otoczona splotem współczulnym, orZi i bocznic od tętnicy n. odwodzący:twory te, objęte śródbłonkiem zatoki, otacza łatoki jamistej, choć nie opłukuje ich bezpośrednio:do opony twardej są one acowane pasmami łącznotkankowymi.
W ścianie bocznej zatoki od góry ku dołowi:gają koleino:n. okoruchowy, n. bloczkowy oraz n. oczny, pierwsza gałąź n. tajgo.
Nerwy te nie są w bezpośrednim kontakcie z zatoką, jednak zwłaszcza n. oczró sowo tylko cienką warstwą tkanki oddzielony jest od zatoki.
Dlatego też w opera.
ciach n. ocznego wskazana jest największa ostrożność, żeby nie spowodować krwawienia z zatoki.
T. szyjna wewnętrzna wstępuje do zatoki z jej tylnego końca, przebiega w niej esowato do przodu oraz ku górze i opuszcza zatokę przez jej górną ścianę.
Zaraz po wyjściu z zatoki t. szyjna wewnętrzna oddaje t. oczną.
Zatoka jamista leży w linii złamań podstawy czaszki(t.
O i w tych przypadkach stosunkowo często zdarzają się uszkodzenia t. szyjnej wewnętrznej i wylew krwi tętniczej bezpośrednio do krwi żylnej zatoki(tętniak tętnicza-żylnyk charakterystycznym objawem tego rodzaju tętniaka jest silne wysadzenie i tętnienie gałki ocznej(wytrzeszcz tętniący).
Zatoki międzyjamiste(sinus intrcmernosi).
Na przednim i tylnym obwodzie dołu przysadki, a częściowo również w jego dnie poprzecznymi żylnymi przewodami łączą się z sobą prawa i lewa zatoka jamista:są to zatoki międzyjamiste, przednia i tylna.
Przysadka pod przeponą siodła opony twardej dokoła otoczona jest więc pierścieniem żylnym(sinus circularis), który przyjmuje żyły przysadki i trzonu kości klinowej.
Zatoka międzyjamista przednia jest przeważnie obszerniejsza od tylnej, przy czym jednej z nich może nieraz brakować.
Drogi dopływu zatoki Jamistej.
Zatoka jamista ma liczne dopływy.
Oprócz żył oponowych, żył trzonu kości klinowej i jej zatoki, oprócz żył przysadki uchodzi do niej przeważnie z, środkowa siatkówki(p. dalej)i zatoka klinowo-ciemieniowa oraz z, oczna ĘOTDB.
a.
Zatoka klinowo-ciemieniowa(sinus sphenopcrietlia), parzysta, powstaje z żył powierzchni półkul mózgu:biegnie ona łukowato w kierunku przyśrodkowym, począwszy od kąta klinowego kości ciemieniowej wzdłuż wolnego brzegu skrzydła mniejszego kości klinowej.
Pod wyrostkiem pochyłym przednim uchodzi do zatoki jamistej, poprzednio przyjmując często z, środkową powierzchowną mózgu.
b.
Ż oczna górna 0, ophthalmicd superior)odprowadza krew z oczodołu(p. dalej).
Drogi odpływu zatoki jamistej.
Główną drogą odpływu zatoki jamistej są obie zatoki skaliste, górna i dolna.
a.
Zatoka skalista górna(sinus petrosus superior)tworzy tylny górny odpływ zatoki jamistej:ciągnie się ona ku tyłowi i bocznic wzdłuż górnego brzegu części skalistej kości skroniowej w przyczepie namiotu móżdżku i uchodzi do części początkowej zatoki esowatej, czasem do zatoki poprzecznej.
Zatoka skalista górna łączy więc dolną grupę zatok z grupą górną.
b Zatoka skalista dolna(sinus petrosus interior), większa od poprzedniej, tworzy dolny odpływ zatoki jamistej:biegnie ona wzdłuż tylnego brzegu części skalistej kości skroniowej w bruździe zatoki skalistej dolnej do części przyśrodkowei otworu szyjnego:następnie poniżej podstawy czaszki skośnie uchodzi do z, szyjnej wewnętrznej.
Do zatoki tej uchodzą też przeważnie z z, błędnik a(ta, labgrinthP).
W liczbie 2-3 wychodzą one z ucha wewnętrznego przez przewód słuchowy wewnętrzny.
Poza tym, jak Już zaznaczono, za pośrednictwem splotu żylnego otworu owalnego oraz splotu żylnego t. szyjnej wewnętrznej zatoka jamista łączy się ze splotem skrzydłowym.
Odmiany Czasem zatoka jamista może być bardzo mała.
Zatoka klinowo-ciemieniowa test zmienna, stale jednak występuje.
Zatoka mipdzyjamista tylna często nie występuje i obie zatoki międzyjamiste razem zdarzają się w mniejszości przypadków.
Rzadko brakuje zatoki skalistej górnej.
8.
Splot podstawny(pleaus bdsilms), nieparzysty, leży w oponie twardej na stoku i u góry łączy się obustronnie z zatoką jamistą oraz skalistą dolną, u dołu przy otworze wielkim ze splotami żylnymi kręgowymi wewnętrznymi.
ł żż, słuchowe wewnętrzne(18, duditioce internoe).


Żyły oczne Krew narządów wypełniających oczodół zbiera się w dwa większe mie żylne, z których silniejszy-z, o c z n a go rn a-biegnie w górnej*zęści oczodołu i w przybliżeniu odpowiada t. ocznej, pień dolny iatomiast, słabszy-z, oczna dolna-układa się w pobliżu dna*czodołu.
Naczynie dolne dzieli się na dwie gałęzie:dolna przenika przez zczelmę oczodołową dolną i uchodzi do splotu skrzydłowego, górna, tak ak z, oczna górna, przechodzi przez szczelinę oczodołową górną i wspóliez nią lub też oddzielnie uchodzi do zatoki jamistej.
Obie żż, oczne nie nąją zastawek(ryc, 188 i l 93).
Ż, oczna górna(t. ophthdlmicd superior).
Rozpoczyna się ona u wejśiado oczodołu w jego przyśrodkowym kącie oraz nad więzadłem iowiekowym górnym jako z, nosowo-czołowa 0, ncsqfontalis):yła ta zespala się z z, kątową(t. dngularis), odcinkiem początkowym, twarzowej.
Ż, oczna górna biegnie ku tyłowi mniej więcej na granicy nędzy przyśrodkową i górną ścianą oczodołu:następnie od góry azyżuje n. wzrokowy, zawracając w kierunku bocznym między nim m. prostym górnym:wreszcie skręca ku tyłowi i przechodzi przez zczelinę oczodołową górną, bocznic od pierścienia ścięgnistego wspólegooraz nad nim i uchodzi do zatoki jamistej.
D opływy.
Oprócz gałęzi początkowej, z, nos owo-c z ot owej 0, ndsqfrontdlis), fora razem z tętnicą nadbloczkową przechodzi przez otwór lub wcięcie czołowe, z, oczna irnaprzyimujecałyszereggałęzibocznych.
Sąto z z, sitowe, przednia i tylna(m. hmoide(es, druerior et posterior), z, ł z o w a 0, lacrimolis)oraz gałęzie mięśniowe(rr.
auculares):wszystkie one odpowiadają tętnicom tej samej nazwy:poza tym uchodzą do tej żyły gałki ocznej i powiek(p. t.
V).
Ż, ś ro dk o w a si a tk ów k i 0, cenmlisretnae)przeważnie uchodzi samodzielnie do doki jamistej.
Z n. wzrokowego wychodzi ona zwykle nieco do przodu od t. środkowej atkówki.
Ma ona liczne zespolenia zarówno z z, oczną górną i jej gałęziami mięśniowymi, , k również z z, oczną dolną.
Ż oczna dolna 0, ophthdlmicd interior).
Ż, oczna dolna powstaje sieci żylnej w przedniej części dna i ściany bocznej oczodołu:biegnie na w jego dolnej części i dzieli się na dwie gałęzie.
Jedna kieruje się do lu, przechodzi przez szczelinę oczodołową górną i albo samodzielnie chodzi do zatoki jamistej, albo łączy się z z, oczną górną:druga kieruje ę bocznic, przechodzi przez szczelinę oczodołową dolną i uchodzi do alotu skrzydłowego.
Ż, oczna dolna przyjmuje żyły mięśniowe oraz ż@alki ocznej i zespala się z z, oczną górną.
Ziolenla.
Dokoła wejścia do oczodołu żż, oczne licznie zespalają się z żyłami twarz 3 t**alaią się też one z żyłami jamy nosowej, jak również ze splotem skrzydłow 3 W 84 czeniate z żyłami sąsiednimi odgrywają ważną rolę we wznowieniu krążenia ocznegeprzypadkach niedrożności głównego pnia.
84 erwek odpłrwu krwi żylnej z oczodołu.
W warunkach prawidłowych odpływ kr@**z oczodołu odbywa się przypuszczalnie zarówno w kierunku powierzchownych G 87 arzy(przez z, kątową), jak i w głąb do zatoki jamistej(przez z, oczną).
Jeżeli bowie@jchodzą większe wahania ciśnienia w układzie krążenia jamy czaszki, wówczas krew oże przepływać z żył twarzy do zatoki jamistej, jak również odwrotnie-z zatoki jamistej.
przez żż, oczne do żył twarzy:brak zastawek w żż, ocznych umożliwia tego rodzaju odwracalność prądu krwi.
Każdorazowe wzmożenie wewnątrz czaszkowego ciśnienia krwi utrudnia odpływ żylny z oka:przy oglądaniu wziernikiem dna oka żyły są wówczas rozszerzone i przebiegają wężykowata, a równocześnie tarcza n. wzrokowego jest obrzmiała.
Zespolenia między krążeniem wewnątrz-i zewnątrz czaszkowym.
Z, szyjna wewnętrzna jest normalną główną drogą odpływu krwi pochodzącej z mózgowia i jamy czaszki.
Istnieją jednak, jak już wiadomo, inne drogi odpływu, utworzone przez połączenie sieci żylnej wewnątrzczaszkowej z siecią żylną zewnątrzczaszkową.
Główne z nich są to:1.
Z z, o c z n e, które z jednej strony kończą się w zatoce jamistej i splocie skrzydłowym, z drugiej zespalają się z żyłą twarzową.
2.
Z z, kr ego słup a.
Zatoka potyliczna oraz splotpodstawny zespalająsię ze splotami kręgowymi wewnętrznymi i tworzą ważną drogę komunikacyjną.
Droga ta wystarcza do odprowadzenia krwi z jamy czaszki po podwiązaniu z, szyjnej wewnętrznej.
3.
Ż z, śr od kości a:czołowa, skroniowa przednia, skroniowa tylna oraz potyliczna, które łączą zatoki opony twardej z żyłami zewnątrzczaszkowymi.
4.
Z z, w y p u s 1 o w e:ciemieniowa, sutkowa, kłykciowa, potyliczna tworzą zespolenia podobne do poprzednich.
5.
S p I o 1 y z y I n e:otworu owalnego i t. szyjnej wewnętrznej łączące zatokę jamistą ze splotem skrzydłowym.
6.
S pi ot żylny kanału n. podjęzykowego łączy zatokę potyliczną z opuszką górną z, szyjnej wewnętrznej.
Powyższe przewody żylne i pod względem anatomicznym, i fizjologicznym stwarzają całkowicie wystarczające krążenie zespoleniowe między siecią żylną wewnątrz-i zewnątrzczaszkową.
Na tej podstawie można u człowieka stopniowo podwiązać obustronnie żyły szyjne wewnętrzne bez wywołania zaburzeń mózgowych(Czerny).
Powierzchowne żyły głowy i szyi Powierzchowne żyły głowy i szyi rozpoczynają się w sieci żylnej na sklepieniu czaszki.
Z sieci tej obustronnie cztery pnie zbiorcze-z, twarzowa, z, skroniowa powierzchowna(gałąź z, zażuchwowej uchodzącej do z, twarzowej), z, uszna tylna i z, potyliczna-kierują się ku dołowi z każdej strony głowy.
Z przedniej i środkowej części sklepienia z, twarzowa odprowadza krew do z, szyjnej wewnętrznej, z części tylnej zarówno z, uszna tylna, jak i z, potyliczna-do z, szyjnej z e w n ę 1 r z n e j, która przeważnie uchodzi do z, podoboiczykowef.
Żyła twarzowa Ż, twarzowa(t. fqcialis)pod względem obszaru rozprzestrzenienia odpowiada większej części t. szyjnej zewnętrznej.
W okolicy kąta żuchwy, w pobliżu swego ujścia, przyjmuje ona z, zażuchwową, która stanowi silny tylny dopływ z, twarzowej.
Na zewnętrznej stronie m. po.
ł z, twarzową łYWW.


czkowego znajduje się silne zespolenie obu tych pni, z, twarzowej z, zażuchwowej, tzw. z, głęboka twarzy 0, prqńmda ńeiei).
huby i krótki odcinek końcowy z, twarzowej(około 1, 5 cm)przykryty ylko m. szerokim szyi do swego ujścia zdąża po stronie bocznej t. szyjnej ewnętrznej(ryć, 192 i l 93), .
W. emissaria, pa zje 1.
V, retromandiżo/ariś.
V eerwcalispro(W. iugularis cd.
V, vertebralisV, iugularis im.
W. cerwcalis*tą nsuersa.
Sinus sagittalis im.
Sinus sagittalis sup.
Sinus 8 zec(es Sn us(5 DsV 9(SUS V, occipitalisV, auricularisposć.
*jj.
We, diploicae.
6 łyg-+TY-cg ąjk Z.
ćZ Z 6 óĘĄs y Y.
Srws*ca*ernosusV, ophthalmicaSUR.
(V, supraorbit.
*, supr*rro eh lea lis.
---V, facialis-V, mawllarisV, submentalis-V, lingualis-V, iugularis ant.
-V, thyroidea sup.
Arcus yenosus jogu.
c nasotrort.
W. , angularis.
-V, intraorbir.
-Plexus pterygoid.
V suprascapularisy, subclaeiaV, thoracica im.
Brc, 192. 38 głowy i szyi.
Widok ze strony prawej.
Schemat.
Żyły i zatoki opony twardej z zewnątrz niewidoczne przeświecają przez szkielet.
Sinus petrosusSÓD.
Sinus petosusim V, temporal.
sagan Bewuspterygoia.
-. V, maxlllaris-.
V, retromandibu(V, occipitalis.
V, iugularis ew.
V, iugularis im.
V, thyroideaSŁAX.
Ryc.
193.
V, nasofrontalisV, ophthalmica sup.
Sinus caeernosus.
I I I V, iingualis.
V, tacialis.
V, supratroehlearisW, supła orbita lis.
V, ophthalmicaim.
V, irlraorbit.
V, prof. faciei.
-V, submentalis.
Żyły głębokie twarzy.
Widok ze strony prawej.
Schemat.
Ż, twarzowa rozpoczyna się jako z, k ą to w a 0, dngularis)w przy środkowym kącie oka z połączenia z, nadbloczkowej i z, nadoczodołowej z z, nosowo-czołową, dopływem początkowym z, ocznej górnej.
Ż, twarzowa biegnie skośnie na powierzchni bocznej twarzy(pod lub nad m. jarzmowym mniejszym i pod m. jarzmowym większym)do przedniego brzegu m. żwacza.
Przybiera ona ten sarn kierunek co t. twarzowa, biegnie jednak bardziej prostolinijnie i leży ku tyłowi od niej w cięciwie łuku, który zatacza tętnica.
U dolnego brzegu żuchwy z, twarzowa zwraca się silnie ku tyłowi:spoczywa tu na torebce gruczołu podżuchwowego i przyjmuje z, zażuchwową.
Po krótkim praebiegu na wysokości kości gnykowej uchodzi do z, szyjnej wewnętrznej albo samodzielnie, albo częściej wspólnym pniem z z, językową i tarczową górną.
Gałęzie z, twarzowej mają zastawki ujściowe:opisywane są również nieliczne zastawki w pniu żyły.
Dopływy żyły twarzowej 1.
Z, kątowa(t. ongulms).
Początkowy odcinek z, twarzowej ma nazwę z, kątowej, która zespala się z z, nosowo-czołową, początkowym odcinkiem z, ocznej górnej:o znaczeniu tego połączenia mowa była poprzednio.
Do przodu od nasady nosa poprzecznym zespoleniem z, kątowa łączy się z drugostronną.


z, Ż, nadbloezkowa 0, rprctrochlearis')i z, nadoczodołowa 0, suprdorbitdlu).
połączenia obu tych żył powstaje z, kątowa.
Ż, nadbloczkowa wychodzi z sieci ilnej przedniej części sklepienia czaszki:często jest żyłą pojedynczą i wówczas nieraz Bhodzi do lewej z, kątowej.
Ż, nadoczodołowa biegnie częściowo pod mięśniemuężnym oka nad brzegiem nadoczodołowym i zdąża skośnie w kierunku przyśrodnymdo swego ujścia.
Zespala się ona z z, skroniową powierzchowną.
3.
Żż, powiekowe(m. pdlpebrdles), górna i dolna, wychodzą z odpowiedniej powieki:ima uchodzi do z, kątowej, dolna niżej do z, twarzowej.
4.
Żż, nosowe zewnętrzne(m. ndsates eatrnde), 3-4 niewielkie naczynia z każdej rany, wychodzą z bocznej powierzchni nosa.
5.
Żż, wargowe(m. labie(es), górna i dolna, wychodzą ze splotu żylnego odpowiedniej 12218, Ż, głęboka twarzy(o, prońmdańcieĘ, silna gałąź biegnąca na m. policzkowym od*u do przodu:żyła ta łączy z, twarzową z z, zażuchwową oraz ze splotem skrzydłowym.
7.
Gałęzie przyusznlcze(remi paro(idei)wnikają do pnia z, twarzowej poniżej kąta ust.
8.
Ż, podbródkowa(t. nbmentalis)przyjmuje dopływy ze ślinianki podjęzykowej oraz ięsto podżuchwowej i uchodzi do pnia z, twarzowej na dolnym brzegu żuchwy.
9.
Ż, podniebienna zewnętrzna(t. pdluind eaternd')rozpoczyna się w podniebieniu dękkim, kieruje się do migdałka podniebiennego i uchodzi do z, twarzowej lub innej żyły g okolicy.
10.
Ż, zażuchwowa 0, retrommdibularis)powstaje powierzchownie do przodu od iałżowiny usznej z połączenia z, skroniowej powierzchownej i środkowej:dalej biegnie na w miąższu ślinianki przyusznej ku dołowi do tyłu od gałęzi żuchwy i bocznic od szyjnej zewnętrznej:pod kątem żuchwy zawraca skośnie do przodu nad lub pod i, dwubrzuścowym i uchodzi do z, twarzowej.
Na zmiennej wysokości wysyła ona silną ałąż do z, szyjnej zewnętrznej, która stanowi jej korzeń przedni(p. dalej).
Do z, zażuchwowei uchodzą następujące gałęzie:a.
Żż, skroniowe powierzchowne(to, tmpordles supmicioles).
Wychodzą ne z sieci żylnej sklepienia czaszki, biegną ku dołowi na powięzi skroniowej do przodu od iałżowiny usznej i łączą się w jeden pień, który od tyłu towarzyszy t. skroniowej owierzchownej.
Żyła jest wyposażona w zastawkę w swym przebiegu do przodu od iałżowiny usznej.
b.
Z, skroniowa środkowa(r. tmpordlis media)biegnie poprzecznie m. skroniowym ku tyłowi, nie towarzysząc tętnicy.
Z przodu zespala się z powierzchowymiodgałęzieniami z, twarzowej, w samym mięsniu zaś z z, skroniową głęboką, po czym rzebjja powięź skroniową nad nasadą łuku jarzmowego.
Wyposażona jest w zastawki.
c.
Ż, poprzeczna twarzy(t. transiersa fqcieP)odpowiada tętnicy o tej samej azwie:jest często podwójna.
d.
Ż z, stawowe żuchwy(m. articulares'jpochodzą ze splotu żylnego oplatającego ław skroniowa-żuchwowy:splot ten przyjmuje również żż, bębenkowe(wychodzące rzeź szczelinę skalista-bębenkową z jamy bębenkowej)oraz żyły przewodu słuchowego ewnętrznego i bębenka.
Splot ten łączy się ze splotem skrzydłowym.
e Z, rył co w o-s u tk o wa(r. stglomutoidea)odpowiada t. rylcowo-sutkowej, wyhodziz otworu rylcowo-sutkowego i zespala się z żż, oponowymi środkowymi.
f Z z, u s z ne p r z e d ni e(m. curiculores antriores?)wychodzą z przedniej powierz hni małżowiny usznej.
g.
Z z, p rzyus znicz e(m. parotidede)występują w miąższu tego gruczołu, h Żż szczękowe(m. moaillares)razem z t. szczękową położone są na stronie.
, czołowa(t. frorudlis)prohnda taaJis, podniebienna(t. pdlatind), trannersa fqcidlis, drticwares mmdibulde, preduricu(dres(przeduszne).
przyśrodkowei wyrostka kłykciowego żuchwy.
Odpowiadają one większej części t. szczękowej.
Liczne dopływy żż, szczękowych tworzą s pi ot skrzydłowy(pleaus pterygoideus:p. dalej).
Żyła szyjna zewnętrzna Żyła szyjna zewnętrzna(r. iugularis eatrnc:ryc, l 92 i 193)położona jest na bocznym obwodzie szyi.
Kierunek jej dość dokładnie wyznacza linia prosta biegnąca z kąta żuchwy do połowy długości obojczyka.
Podobnie jak inne żyły powierzchowne szyi, prześwieca ona niebieskawo przez cienką skórę, przede wszystkim więc u kobiet i dzieci.
Również u mężczyzn jest przeważnie wyraźnie widoczna, kiedy jest silnie wypełniona, jak np. podczas krzyku.
Mechanizm krwiobiegu w triach szyi We wszystkich większych pniach żylnych szyi, podobnie jak w śródpiersiu, panuje podciśnienie.
Jest ono tym większe, im bardziej zbliżają się one do klatki piersiowej.
Pod wpływem tego spadku ciśnienia krew żylna odpływa z głowy przez żyły szyjne do klatki piersiowej i do serca.
Ściany żył za pośrednictwem błony zewnętrznej są napięte przez połączenie z sąsiednimi powięziami i mięsniami:dlatego też, chociaż wewnątrz żył panuje zmniejszone ciśnienie, nie zapadają się i stale zachowują światło.
Przebieg i położenie.
Z, szyjna zewnętrzna powstaje przeważnie z dwóch korzeni:korzeń przedni poniżej małżowiny usznej w miąższu ślinianki przyusznej odchodzi z z, zażuchwowej, korzeń tylny ku tyłowi od małżowiny wytwarza się z połączenia z, potylicznej i z, usznej tylnej.
Dalej żyła biegnie między m. szerokim szyi a blaszką powierzchowną powięzi szyi, pod ostrym kątem od przodu krzyżuje m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy i u podstawy szyi w dole nadobojczykowym większym znajduje się w pobliżu brzegu bocznego tego mięśnia.
Nieco nad obojczykiem przebjja ona powięź szyi, zarówno jej blaszkę powierzchowną, jak i przedtchawiczą, i jednym lub paroma pniami uchodzi bocznic lub do przodu od m. pochyłego przedniego do z, podoboiczykowej, często też do z, szyjnej wewnętrznej lub ramienna-głowowej.
W swym przebiegu z, szyjna zewnętrzna krzyżuje n. poprzeczny szyi, a górna część żyły biegnie równolegle z n. usznym wielkim.
Wielkość żyły jest bardzo zmienna i odwrotnie proporcjonalna do wielkości pozostałych żył szyjnych:czasem bywa podwójna.
Struktura.
Z, szyjna zewnętrzna jest wyposażona w dwie pary zastawek, z których dolna jest zastawką liściową:druga położona jest kilka centymetrów powyżej obojczyka.
Odcinek żyły położony między obu parami zastawek jest często poszerzony.
Zastawki nie zabezpieczają żyły przed możliwością cofania się krwi, jak również nie są przeszkodą w nastrzykiwaniu żyły w kierunku od dołu ku górze.
Dopływy 1.
Ż, uswa Gina(t. curicukris postJ rozpoczyna się w splocie żylnym sklepienia czaszki, zstępuje ku dołowi na tylnej części kości ciemieniowej i na wyrostku sutkowatym, towarzysząc tętnicy o tej samej nazwie do tyłu od małżowiny usznej.
Razem z z, potyliczną stanowi ona korzeń tylny z, szyjnej zewnętrznej, który łącząc się z korzeniem przednim(od z, zażuchwowej)wytwarza pień z, szyjnej zewnętrznej(ryc, l 92).
2.
Ż, potyliczna 0, occipitalis), jak poprzednia, wychodzi ze splotu sklepienia czaszki, kieruje się ku dołowi na łusce potylicznej i na wysokości kresy karkowej górnej razem z t. potyliczną przechodzi między przyczepami m. czworobocznego i m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego.
Częściowo uchodzi ona do z, szyjnej zewnętrznej, częściowo zaś do z, szyjnej wewnętrznej, podwójnie towarzysząc t. potylicznej.
Zespala się ona z z, kręgową oraz z tylnym splotem kręgowym zewnętrznym.
W głąb za pośrednictwem z wypustowei potylicznej i sutkowej łączy się z zatoką poprzeczną i esowatą.
3. Ż, radłopatkowa(t. rupruopularis)przeważnie występuje podwójnie, towarzy.
ł z, poprzeczna łopatki(o, trmsoersa scdpulae).


ząc tętnicy tjże nazwy.
Przy wcięciu łopatki obie żyły łączą się w jeden pień uchodzący do końcowego odcinka z, szyjnej zewnętrznej, lub też do z, podoboiczykowei, lub nawet do z.
ramienna-głowowej.
Powstaiąc z sieci żylnej barkowej i łopatkowej(na grzbietowej powierzchni łopatki), stanowi ona ich odpływ.
4, Żż, poprzeczne szyi(to, trmsoersoe cermcis s. co, tronsoersoe eolit)towarzyszą tednoimiennej tętnicy:czasem łączą się z z, nadłopatkową w jeden pień, który uchodzi do r. szyjnej zewnętrznej lub do z, podoboiczykowei.
5.
Ż, szyjna przednia 0, iugularis onterior:ryc, l 92).
Z, szyjna przednia powstaje w okolicy podbródkowej z połączenia kilku żył skórnych dna jamy ustnej na m. żuchwowa-gnykowym i mostkowo-gnykowym.
Zstępując ku dołowi do przestrzeni nadmostkowej, przeważnie towarzyszy brzegowi przedniemu m, mostkowo-obojczykowa-sutkowego.
Tutaj silnym zespoleniem poprzecznym, tzw. ł u k i e mżylnym szyi(orcus iugularis'), łączy się z żyłą drugostronną.
Odcinek końcowy żyły skręca bocznic pod m. mostkowo-obojczykowa-sutkowy i uchodzi albo do z, szyjnej zewnętrznej w pobliżu jej końca, albo też bezpośrednio do z, podobojczykowej.
Ze s p o I e ni a.
Obie żż, szyjne przednie przeważnie łączą się z sobą dwoma poprzecznymi zespoleniami:pierwsze z nich, małe i niestałe, jest zespoleniem przed gnyk owym:drugie jest silne, położone I do 3 cm powyżej mostka oraz do przodu od blaszki przedtchawiczej powięzi szyi w przestrzeni nadmostkowej:ma ono nazwę ł u k u żylnego szyi(arcus oenorus iugularis)albo łuku nadmostkowego.
Swym brzegiem górnym, wklęsłym, przyjmuje on gałązki tarczowe:ze swego brzegu dolnego, wypukłego, wysyła ku dołowi jedną lub parę gałązek powierzchownych, a czasem głęboką gałąź zespalającą się z żż, grasiczymi i śródpiersiowymi.
Poza tym każda z żył szyjnych przednich ma zespolenia bardzo zmienne łączące je z z, szyjną zewnętrzną, z, szyjną wewnętrzną, z żż, tarczowymi oraz z z, twarzową.
O dm i a n y.
Ż, szyjna przednia może przebiegać w pobliżu lub nawet w płaszczyźnie pośrodkowej i wytwarzać parzystą, lub też nieparzystą z, pośrodkową szyi(o, mediana cervicis?
). W ostatnim przypadku łuk żylny szyi może się nie wytwarzać.
Głębokie żyły głowy i szyi Do głębokich naczyń żylnych głowy i szyi zaliczyć można:1)s p I o 1 skrzydłowy, 2)dopływy szyjne z, ramienna-głowowej z, kręgowąi z, szyjnągłęboką oraz 3)z, szyj ną wewnętrzną razem z Jej dopływami(oprócz z, twarzowej, która, jak widzieliśmy, jest głównie żyłą powierzchowną-ryc, 192 i 1931.
Splot skrzydłowy Splot skrzydłowy(pleaus pterggoideus)jest znacznej wielkości:rozciąga się on od dołu skrzydłowa-podniebiennego do szyjki żuchwy i leż 9 między m. skroniowym a m. skrzydłowym bocznym oraz częściowo między obu mm, skrzydłowymi.
Do splotu skrzydłowego przylega blaszka błoniasta części chrzęstnej trąbki słuchowej:silne wypełnienie.
3 drcus venosus iuguli.
splotu może doprowadzić do zamknięcia ujścia trąbki.
Ruchy żuchwy działają na splot jak pompa, przyczyniając się do opróżniania go.
Splot skrzydłowy powstaje z licznych dopływów żż, szczękowych odpowiadających gałęziomt, szczękowej.
Tworzą gowięc z, klinowo-po dni eb lenn a(t. spłenopaluind?
, wychodząca z jamy nosowej przez otwór o tej samej nazwie), żż, oponowe środkowe(m. meningede mediae), żż, skroniowe głębokie(m. tmpordlesprońndae)zespalające się z z, skroniową środkową, żż, zpbodołowe górne(co, aloeolares sup, ), żż, żwaczowe(m. mdssetericde?), z, zębodołowa dolna(u, dlueolms mf).
Do splotu skrzydłowego prowadzi również dolne odgałęzienie z, ocznej dolnej, a poza tym za pośrednictwem splotu żylnego otworu owalnego oraz splotu żylnego t. szyjnej wewnętrznej splot skrzydłowy łączy się z zatoką jamistą(ryc, l 92).
Odpływ tego wielkiego splotu odbywa się częściowo przez żż, szczękowe oraz z, głęboką twarzy do z, twarzowej, częściowo zaś przez mniejsze żyły, które uchodzą do z, szyjnej wewnętrznej.
Połączenia splotu skrzydłowego z otoczeniem, zwłaszcza z oponą twardą, mają duże znaczenie praktyczne w związku z możliwością szerzenia się zakażeń.
Dopływy szyjne żyły ramienna-głowowej Ż, kręgowa(t. tertebrclis)odpowiada części szyjnej t. kręgowej.
Rozpoczyna się ona na kości potylicznej, wychodząc ze splotu żylnego podpotylicznego(pleaus tenosus suboccipitalis)położonego w trójkącie podpotylicznym(t. IX przeważnie podwójnie towarzyszy ona t. kręgowej, przy czym drobne naczynia oplatają nieraz tętnicę splotem żylnym:poniżej szóstego kręgu żyły towarzyszące łączą się w jednolity pień z, kręgowej.
Przeważnie przenika on samotnie jeszcze przez otwór wyrostków poprzecznych siódmego kręgu szyjnego, ponieważ tętnica osiąga kanał wyrostków poprzecznych na ogół dopiero wyżej, przy szóstym kręgu.
Do przodu od pierwszego kręgu piersiowego z, kręgowa łączy się często z z, szyjną głęboką i wspólnie z nią uchodzi do początkowego odcinka z, ramienna-głowowej, lub też często do z, podobojczykowej.
Ujście z, kręgowej może też być samodzielne.
Światło z, kręgowej jest stale otwarte, ponieważ jest ona przymocowana do sztywnej ściany pierścieni kostnych, przez które prowadzi jej droga.
W zastawki jest ona wyposażona tylko u swego ujścia.
Z dopływów z, kręgowej 1)gałęzie rdzeniowe(remi spindles)przez otwory międzykręgowe wychodzą z kanału kręgowego, w którym segmentalnie łączą się ze splotami żylnymi wewnętrznymi.
Również 2)segmentalne g a ł ę z i e m i ę ś n i o w e(remi muaculares)w najgłębszej warstwie mięśni karku zespalają się z tylnym splotem żylnym łręgowym zewnętrznym.
Dalszym dopływem z, kręgowej jest 3)z, k r ę go w a p r z e d*ia.
Z kręgowa przedni a 0, tertebrdlis dnterior)jest niewielkim naczyniem, które rozpoczyna się w splocie żylnym położonym dokoła wyrostków poprzecznych górnych łręgów szyjnych i zstępuje ku dołowi w towarzystwie t. szyjnej wstępującej, uchodząc do części dolnej z, kręgowej.
Z e s p o I e n i a.
Rozpoczynając się w splocie podpotyliczmm żż, kręgowe zespalają się z dopływami z, potylicznej oraz z, szyjnej głębokiej.
Regularne połączenia przez otwór Wielki z drogami żylnymi wewnątrzczaszkowymi nie istnieją.
Czasem tylko z, wypustowałbkciowa łączy żż, kręgowe z zatoką esowatą.
Gałęzie rdzeniowe zespalają żż, kręgowe ze Bplotami żylnymi kręgowymi wewnętrznymi, gałęzie mięśniowe zaś-ze splotami Glnymi kręgowymi zewnętrznymi.


Ż, szyjna głęboka(t. cermealis prqńnda)poniżej kości potylicznej izpoczyna się dopływem ze splotu żylnego podpotylicznego.
Przez czne dopływy ze splotu żylnego kręgowego zewnętrznego i z sąsiednich tębokich mięśni karku zdobywa ona wkrótce grubość większą niż, kręgowa.
Zstępuje ona ku dołowi między m. półkolcowym głowy i szyi, rwarzysząc tętnicy o tej samej nazwie.
Przeważnie pod wyrostkiem oprzecznym siódmego kręgu szyjnego zawraca przyśrodkowo w kieunkuz, kręgowej i łączy się z nią w silny pień, który uchodzi do z, radenno-głowowej, rzadziej do z, podobojczykowej.
Często uchodzi ona unodzielme.
W ujściu żyły znajduje się para zastawek.
Żyła szyjna wewnętrzna Ż, szyjna wewnętrzna 0, iugularis interną)wspólnie z z, szyjną ewnętrzną i z, szyjną przednią odpowiada t. szyjnej wspólnej, przy zym z tych trzech żył największy obszar drenowania ma z, szyjna rewnętrzna, zbiera ona bowiem krew z jamy czaszki, twarzy oraz ńększej części szyi.
Pomimo tego wielkiego zasięgu można ją podwiązać ez większej obawy ze względu na korzystne warunki powstawania dróg obocznych.
Już w obrębie czaszki krew może odpływać zarówno przez ataki opony twardej do żyły przeciwległej, jak również przez żż, wyustowesklepienia czaszki do układu z, szyjnej zewnętrznej oraz, twarzowej.
Początek, przebieg, koniec.
R o z p o c z y na si ę ona jakobezpośredieprzedłużenie zatoki esowatej opony twardej na podstawie czaszki t obrębie części bocznej otworu szyjnego.
Początek ten tworzy niewieliewypuklenie, opuszkę górną z, szyjnej(bulbus t. iugularisuperior), która wypełnia dół szyjny Obssd iuguloris)kości skroniowej.
i dalszym p r ze b iegu z, szyjna wewnętrzna kieruje się ku dołowi, tpierw wzdłuż tylna-bocznego obwodu t. szyjnej wewnętrznej, następie zaś wzdłuż bocznego obwodut, szyjnej wspólnej.
Kończy się ona u Głowi od stawu mostkowo-obojczykowego, gdzie łączy się z z.
odobqjczykową wytwarzając z, ramienna-głowową.
Na krótko przed wym ujściem(1, 02, 5 cm)ma ona drugie wypuklenie, opuszkę olną z, szyj net(bulbus t. iugularis interior).
Średnica.
Już bezpośrednio po wyjściu z podstawy czaszki z, szyjna wewnętrzna ma ardzo znaczną średnicę.
Duże dopływy zwiększają ją jeszcze więcej.
Dlatego też grubość aczmia przewyższa grubość t. szyjnej wewnętrznej, jak i t. szyjnej wspólnej.
Średnica rb(przeciętnie 8-12 mm)waha się przy tym w szerokich granicach.
Z jednej strony zależności od grubości z, szyjnej zewnętrznej i przedniej, z drugiej-od grubości rzeciwległej z, szyjnej wewnętrznej.
Po stronie prawej jest ona przeważnie grubsza niż po lewej, podobnie jak Jej główróołów-zatoka poprzeczna i esowata, które po stronie prawej są przeważnie silniej rzwirięte.
8@@Ałura Z, szyjna wewnętrzna nie ma zastawek.
Wyjątek stanowi opuszka dolna.
lora wyposażona jest przeważnie w dwudzielną zastawkę, swą powierzchnią wklęs@Cerowaną ku dołowi:zastawka ta utrudnia cofanie się krwi żylnej ku górze.
Czasem istawka może być jednopłatkowa, czynnościowo nie traci jednak swej domykalności.
Nieraz opuszka dolna wyposażona jest w drugą, niżej położoną zastawkę, wówczas górna może nie występować.
Mechanika Arążeola W całym swym przebiegu z, szyjna wewnętrzna należy do obszaru krążenia żylnego, w którym panuje podciśnienie.
Jej stan wypełnienia krwią zależny jest przede wszystkim od działalności oddechowej:w chwili wdechu zmniejsza się, w chwili wydechu zwiększa.
Przy utrudnionym oddychaniu żyła może silnie nabrzmiewać.
Stan wypełnienia krwią zależny jest też od każdorazowego położenia ciała.
W niskim położeniu głowy w krótkim czasie siły popędowe są niewystarczające do przezwyciężenia dodatkowego hydrostatycznego obciążenia, tym bardziej że zastawki nie są wtedy w stanie zabezpieczyć normalnego odpływu krwi.
W warunkach chorobowych już nawet w pionowej postawie ciała wskutek wady serca, jak w niedomykalności zastawki trójdzielnej, działalność zastawki z, szyjnej wewnętrznej jest niewystarczająca.
W każdym skurczu komór może wtedy nastąpić cofnie się krwi żylnej do prawego przedsionka i do z, głównej górnej.
Wówczas skurcz komór przenosić się może na z, szyjną wewnętrzną i wywoływać w niej tętnienie synchroniczne do uderzeń tętniczych.
Objaw ten jest znany pod nazwą tętna żylnego.
Położenie.
Stosunek do 11, szyjnych.
W górnej części swego przebiegu-w obrębie trójkąta t. szyjnej-z, szyjna wewnętrzna biegnie wzdłuż boczna-tylnego obwodu t. szyjnej wewnętrznej(ryc.
IOB).
Im bardziej powrózek naczyniowy zbliża się do dolnego kąta trójkąta, tym bardziej żyła traci swe położenie tylna-boczne i wreszcie w części dolnej swego przebiegu-w okolicy mostkowo-obojczykowa-sutkowej-przybiera położenie ściśle boczne w stosunku do t. szyjnej wspólnej.
Stosunek położenia żyły do tętnic szyjnych zależny jest w znacznym stopniu poza tym od stanu wypełnienia żyły.
Ponieważ jest ona bardzo rozciągliwa, więc przy silnym wypełnieniu przesuwa się silniej bocznic, a w części dolnej nawet nieco do przodu od t. szyjnej wspólnej.
Przy silnym wypełnieniu żyła leży bardziej powierzchownie od tętnic.
W słabym wypełnieniu-odwrotnie-żyła opada ku tyłowi od tętnic i może nawet zupełnie ginąć za nimi.
Pochewka naczyniowa.
Żyła itętnice szyjne, objęte dokoła wspólną pochewką naczyń szyjnych Oagma cdroticd), złączone są z sobą poza tym silnymi krzyżującymi się pasmami, które tworzą między nimi rodzai przegrody.
Przegroda ta ułatwia chirurgiczne oddzielenia żyły od tętnicy.
Pochewka naczyniowa silnymi włóknami łączy się też z blaszką przedtchawiczą powięzi szyi.
Połączenie to przy udziale m. łopatkowo-gnykowego usztywnia zwłaszcza cienką ścianę z, szyjnej wewnętrznej i w znacznym stopniu wpływa na zachowanie jej światła(t.
1). Stosunek do m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego.
W każdym położeniu szyi i w każdym stanie wypełnienia z, szyjna wewnętrzna przykryta jest m. mostkowo-obojczykowa-sutkowym.
Żyła jest dostępna dopiero po przesunięciu brzegu przedniego mięśnia w stronę boczną(ryc.
IOB).
Powierz chni a tylna żyły spoczywa na blaszce przedkręgowei powięzi szyi oraz, oddzielona mięsniami przedkręgowymi, na wyrostkach poprzecznych kręgów szyjnych.
Żrle odgrodzonej blaszką przedkręgową towarzyszą włączone w nią nerwy:pień współczulny nieco przesunięty w stronę przyśrodkową oraz n. przeponowy i gałęzie przednie nerwów szyjnych-w stronę boczną.
W samej pochewce naczyniowej, ściśle przylegając 4 o naczyń, biegnie n. błędny w tylnym kącie tętnicza-żylnym.
Kąt ten, jak również łącznotkankową przegrodę między obu naczyniami, wykorzystuje poza tym korzeń dolny pętli szyjnej, zstępując ku dołowi.
Gałąź ta zresztą może się kierować również inną drogą do pętli, od strony bocznej obejmując żyłę(ryc.
1081.
Do bocznego obwodu żyły na zewnątrz pochewki przylega łańcuch węzłów@(onych szyjnych:sąsiedztwo to jest ważne, ponieważ w stanach chorobowych powiek 4 zone węzły, uciskając na żyłę, mogą utrudniać odpływ krwi żylnej, lub nawet mogą oiszczyć cienką ścianę żylną i przerwać się do naczmiaZespolerla.
Szereg gałęzi zespoleniowych łączy z, szyjną wewnętrzną z powierzchowAmiżyłami szyi, jak również z żyłami szkieletowymi:1)największe zespolenie leży w dole zAżuchwowym:tworzy je zazwyczaj korzeń przedni z, szyjnej zewnętrznej(ryc, 1921, silny.
ł pętli n, podjęzykowego.


ływ z, zażuchwowei, która za pośrednictwem z, twarzowej uchodzi do z, szyjnej rnętrznej:2)dalsze zespolenie w pobliżu podstawy czaszki stanowi z, potyliczna, odząca częściowo do z, szyjnej wewnętrznej, częściowo do zewnętrznej i łącząca się kręgową oraz z tylnym splotem kręgowym zewnętrznym:3)w obrębie trójkąta t. szyj kitka drobnych gałązek z, szyjnej wewnętrznej prowadzi do z, szyjnej przedniej.
idmlany.
Całkowitego braku z, szyjnej wewnętrznej nigdy się nie spotyka, może być jednak bardzo słaba i wówczas zastępują ją obie powierzchowne żż, szyjne, zewnętrzna zednia.
Stosunki te odpowiadają flogenetycznie wcześniejszemu stopniowi rozwoju.
n taki można zauważyć u niektórych ssaków, gdy tymczasem u innych zwierząt qjna wewnętrzna zupełnie nie występuje.
V rzadkich przypadkach z, szyjna wewnętrzna na dłuższej lub krótszej przestrzeni ie się dzielić na dwie gałęzie mniej więcej tej samej grubości, które u obu swych końców wu się z sobą łączą:między obu gałęziami powstaje więc "wyspa".
Jednolitą żyłę może przebijać okrągły otwór.
Wyjątkowo z, szyjna wewnętrzna biegnie(razem z n. błędnym)do przodu od t. szyjnej iólnei.
JopĘwy.
Jako przedłużenie 1)zatoki esowatej z, szyjna wewnętrzna prowadzi kszość krwi z jamy czaszki.
Poza tym w swym początkowym odcinku u podstawy rzki przyjmuje ona tylko kilka mniejszych dopływów:2)zatokę skalistą dolną, 3)z.
iatika ślimaka, 4)splot żylny kanału n. podjęzykowego oraz częściowo 5)zatokę yliczną.
W swym dalszym przebiegu oprócz 6)z, twarzowej oraz częściowo 7)z, poeznejdo z, szyjnej wewnętrznej uchodzą żyły:8)gardła, 9)języka i 10)gruczołu izowego oraz krtani.
Jo opuszki górnej z, szyjnej wewnętrznej uchodzą Zatoka esowata(sinus sigmoideus).
1.
Zatoka potyliczna(sinus oecipitalis).
1.
Splot żylny kanału n. podjęzykowego(pleaus tenosus candlis hgpoglossP).
1.
Z, kanalika ślimaka(t. ccnaliculi cochlede)wychodząca ze ślimaka przez kanalik jaka(t.
T. tuż poniżej opuszki górnej do początkowego odcinka z, szyjnej wewnętrznej uchodzi W 36 CZ 8)i.
Zatoka skalista dolna(sinus petrosus interior).
V swym dalszym przebiegu do żyły tej uchodząti.
Ż, potyliczna 0, occipitdlis).
Ż, twarzowa(e, mcialis).
i ŻŻ gardłowe(m. phdryngeales).
Żyły wychodzące ze ściany gardła wytwarzają lot gardłowy(ąleaus phdrgngealis), który obejmuje powierzchnię zewnętrzną dla od tyłu i z obu boków.
Poza tym przyjmuje on gałęzie z trąbki słuchowej, odniebienia miękkiego i jego mięśni oraz z, kanału skrzydłowego 0, candlismgoidei)i żż, oponowe(m. menmgede), odpowiadające t. oponowej tylnej.
Ze atu gardłowego krew odpływa z z, g a r d ł o w y mi, które mniej więcej na wysokości lei korkowej często samodzielnie uchodzą do z, szyjnej wewnętrznej, często łączą się mież z innymi przednimi gałęziami uchodzącymi do z, szyjnej wewnętrznej mniej jcei na tym samym poziomie.
Splot gardłowy łączy się ze splotem żylnym skrzydłowym z ze splotami kręgowymi.
Żż, gardłowe nie mają zastawek.
z Z Językowa 0, lingudlis).
Obszar drenowania z, językowej c W 4)odpowiada obszarowi rozgałęzień t. językowej, obejmuje więc U Język oraz piętro podjęzykowe dna jamy ustnej.
Dopływami z, jękoweisą J Z gł ęb o k a j ę z y k a 0, prqńnda lmgude)podwójna, towarzyszy tętnicy ięzykoii Jej odcinkowi końcowemu, t. głębokiej języka.
Żyły te razem z tętnicą biegną na gśrodkowei powierzchni m. gnykowa-językowego.
4 Żż, grzbietowe j ęzyka(m. dorsmes lmguoe)rozpoczynają się w sieci żylnej żśluzowej nasady języka i łączą się z żyłami krtani.
3.
Ż, towarzysząca n. podjęzykowemu(t. comitans n. hupoglossi)jest najsilniejszą gałęzią z, językowej.
Jako z, p o dj ę z yk o w a(t. sublingudlis)rozpoczyna się ona na wierzchołku języka, biegnie dalej bocznic od wędzidełka, gdzie prześwieca niebieskawo przez błonę śluzową, a następnie między gruczołem podjęzykowym a m. gnykowa-Językowym po jego stronie bocznej wzdłuż dolnego brzegu n. podjęzykowego.
Gałąź jej, przebijając m. żuchwowa-gnykowy, zespala się z z, podbródkową, gałęzią z, twarzowej Oyc, l 94).
W. dorsąles-es.
. . oguąe A, et, z, llnguallss-8-.
A, caroris cd. sg et y, iugularis im.
N. hppoglossus(przesu męty ku dołowi).
M. hyoglossus.
V, comitans n. hypoglossi.
feldzie.
V, profunda linguae.
V, profunda linguae-e V, sublinguałis.
-V, submertalis.
-M. genioglossus.
Ryc.
194. Żyły języka.
Widok ze strony prawej:wzorowane na Testut oraz na Hirsz.
Krótki pień z, językowej krzyżuje od przodu t. szyjną zewnętrzną, podążając do swego ujścia.
Rzadziej uchodzi on samodzielnie, przeważnie wspólnym pniem z z, twarzową lub z tarczową górną na wysokości rogu większego kości gnykowej Z.
Językowa i jej dopływy wyposażone są w zastawki:żyły te zespalają się z żż, gardłowymi i z, krtaniową górną.
Zż tarczowe Z żył tarczowych(t.
U)rozróżnia się żż, tarczowe górne, z, tarczową dolną oraz żż, tarczowe najniższe:z nich tylko górne są żyłami towarzyszącymi odpowiedniej tętnicy.
Z żż, tarczowych górnych jedna, przeważnie dolna, jako z, 1 ar c z owa ś r od k ow a W(hgroidea media)może przebiegać samodzielnie oraz nieco niżej i samodzielnie Wchodzić do z, szyjnej wewnętrznej.
Ż, tarczowa środkowa może też stanowić odmianę Ż tarczowej dolnej w tych mianowicie przypadkach, kiedy przesunęła się ku górze i wyżej 8@Bókle uchodzi do z, szyjnej wewnętrznej, zbliżając się do górnych żż, tarczowych.
W Żż, tarczowe górne Om, thgroideae superiores:t.
T.
Żż, tarczowe górne powstają w górnym biegunie płata bocznego tarczycy i w trójkącie 4 szyjnej biegną prawie poprzecznie do z, szyjnej wewnętrznej.
Uchodzą Poe do niej albo samodzielnie, albo też wspólnym pniem z z.
Językową.
/reguły obejmują one t. tarczową górną jako dwie żyły towarzyszące.
@(ma z obu żył towarzyszących przyjmuje przeważnie z, krtaniową górną W łwmged superior), która może też samodzielnie uchodzić do z, szyjnej wewnętrznej.
Wera ona krew z większej części krtani i na zewnątrz przenika przez błonę tar.


wo-gnykową.
Do górnej z obu żż tarczowych górnych uchodzą również z z, m os two-o bo j c z yk owo-sutkowe, towarzyszące gałęzi tętniczej o tej samej nazwie, :hodzącei z t. tarczowej górnej.
z, tarczowa dolna O Wgroideu interior).
Z, tarczowa dolna, przeważnie pojedyncza, gest żyłą towarzyszącą odpowiedniej tęlnicy.
Wychodzi ona ze s p I o tu 1 a r c z o we g o e p a r z y s 1 e g o(pleaua(hgroideu impdr), utworzonego z żył odprowadzających krew ąrczycy i położonego na gruczole tarczowym i ku dołowi od niego na powierzchni iedniej tchawicy.
Łączą się z nim również żż, tarczowe górne, a dochodzą żż.
Kawie ze(in. tracheq(es 9 oraz pr zety k owe(m. esophagea(es).
Ż, tarczowa dolna jodzie może zarówno do z, szinei wewnętrznej, jak też poniżej, prawa do kąta łączenia żż, ramienna-głowowych, lewa do z, ramienna-głowowej lewej.
że, tarczowe najniższe(m. thgroideoe imde%, które również wychodzą ze splotu czowego nieparzystego, nie uchodzą do z, szyjnej wewnętrznej, lecz przeważnie liczbie 2 lub 3 do z, ramienna-głowowej lewej(1, D), zmienność gałęzi przednich z szilnei wewnętrznej w obrębie trójkąta t. szyjnej.
:ształtowanie żył dopbwowvch w trójkącie t. szyjnej podlega znacznym wahaniom.
reguły powstaje potężny pi eń ży lny ta re z owo-j ęzy k o wy(truncus tenosusjzolmęualis), który przimuie dopbwv żylne języka oraz krtani i tarczycy:mniej ęcej na poziomie rozwidlenia t. sz*n*wspólnej przecina on od przodu 11, szyjne i prawie d prostym kątem uchodzi do z, szyjnej wewnętrznej.
Pień ten prawie stale przyjmuje nadto żyły gardłowe-wytwarza się wówczas pień tarczowa-językowo-gardłowy uneus thgrolinguophdrmgedlis).
Bardzo często również z, twarzowa uchodzi do polnego pnia(truncus łhgrolinguophdryngeqfaeialis).
Streszczenie.
Żyły głowy i szyi tworzą trzy zgrupowanie 1)żyły mózgowia, opory twardej oraz ściany stnej czaszki:2)żyły powierzchowne głowy i szyi oraz 3)żyły głębokie głowy i szyi.
Krew pływa z nich głównie, chociaż nie wółącznie, przez z, szyjną wewnętrzną(t. iugulorisernd).
Żyły mózgowia nie towarzyszą tętnicom.
Mają one bardzo cienką ścianę prawie nie wierąjącą mięśniówki i nie mają zastawek.
Zarówno żyły powierzchowne, biegnące na lkulach mózgu i móżdżku.
Jak i głębokie, zlewające się w jedną nieparzystą z, wielką izgu(t. cerebri magnal, uchodzą do zatok żylnych opony twardej.
Żyły ściany kostnej czaszki występują głównie w postaci 1)żż, śródkościa(m. diploicde))żż, wypustowych(m m@sorio@Pierwsze rozgałęziają się w kanałach śródkościauzki i odpływają częściowo do wewnątrz, do zatok opony twardej, częściowo na wnątrz, do zewnętrznych żył czaszki.
Żż, wypustowe są krótkimi połączeniami między układem żylnym zewnątrz-i weiątrzczaszkowym, które w typowych miejscach przenikają przez puszkę czaszki.
Zatoki opony twardej(rnua durne ma(ris)są głównymi przewodami, które przyjmują ew żylną z mózgowia, znacznej części oczodołu oraz błędnika, jak również z opory ardei i kości czaszki.
Położone na wewnętrznej powierzchni czaszki między dwiema iszkami opony twardej, są przewodami zbudowanymi z włóknistej tkanki łącznej opory ardei, wysłane śródbłonkiem i pozbawione mięśniówki.
Ściany ich są sztywne i odporne ucisk.
Można wyróżnić dwie główne grupy zatok, górną(sinus sagittdlis sup, et inf, aa tranrersus et sigmoideur, sinus rechu et occipitlis)i dolną.
Każda z nich ma swoi nkt zbiorczy.
Miejscem takim dla grupy górnej jest spływ zatok(conńuens sinuum), łożony na guzowatości poGlicznei wewnętrznej:dla dolnej-zatoka jamista(sinuavernorul, położona po obu stronach trzonu kości klinowej.
Głównym dopływem zatoki nlstei są żyły oczne, głównym odpływem-zatoka skalista górna i dolna(sinus pe(rostr p. et inf).
Krew żylna wszystkich zatok kieruje się głównie przez otwór szyjny do z, szyjnej wnętrznej.
Poza tym przez żż, wypustowe i żż, śródkościa zatoki łączą się z zewnętrzmiżyłami głowy, jak również ze splotami żylnymi kanału kręgowego i przez z, oczną mą z żyłami twarzy.
Można rozróżnić z, oczną górną G. ophthalmicd sup), która w przybliżeniu odpowiada t. ocznej i przez szczelinę oczodołową górną uchodzi do splotu jamistego, oraz z, oczną dolną 0, ophthalmicd inf), której ramię górne, tak jak z, oczna górna, przez szczelinę oczodołową górną uchodzi do splotu jamistego, ramię dolne zaś-przez szczelinę oczodołową dolną do splotu skrzydłowego.
Powierzchowne żyły głowy i szyi rozpoczynają się w sieci żylnej na sklepieniu czaszki.
Z sieci tej obustronnie cztery pnie zbiorcze-z, twarzowa 0, fcialis), z, skroniowa powierzchowna 0, tempordlis ruperńcidlis), uchodząca do z, twarzowej za pośrednictwem z, zażuchwowej, z, uszna tylna(t. mrieularis postrior)i z, potyliczna(u, oecipitdlis)kierują się ku dołowi z każdej strony głowy i twarzy.
Z, twarzowa odprowadza krew do z, szyjnej wewnętrznej 0, iugularis interna), z, uszna tylna i z, potyliczna do z, szyjnej zewnętrznej(t. iugularis eatrnd), uchodzącej przeważnie do z, podobojczykowei.
Z, szyjna zewnętrzna oraz jej gałąź, z, szyjna przednia(o, iugularis ontrior)biegną powierzchownie na szyi w odróżnieniu od głębokiej z, szyjnej wewnętrznej, która z podstawy czaszki wzdłuż bocznego obwodu t. szyjnej wewnętrznej i t. szyjnej wspólnej kieruje się do podstawy szyi.
Tutaj, ku tyłowi od stawu mostkowo-obojczykowego, łączy się ona z t. podobaj czykową, wytwarzając tzw. kąt żylny(cngulus tenosus):do lewego kąta uchodzi główny pień chłonny-przewód piersiowy.
Obustronnie ze zlania się obu żył powstaje z, ramienna-głowowa 0, brdchiocephdlicd)prawa i lewa.
Z większych dopływów szyjnych tych żył wymienić można z, głęboką szyi 0, cemicdlis prońndl oraz z, kręgową 0, tertebrJiO, odpowiadającą części szyjnej t. kręgowej.
Obie powyższe żyły i splot skrzydłowy(pleaus pterggoideus), położony głównie w dole podskroniowym, oraz z, szyjna wewnętrzna i jej gałęzie stanowią głęboki układ żylny*warz*i szyi.
Z żył szyjnych z, szyjna wewnętrzna ma największy obszar drenowania, zbiera bowiem krew z jamy czaszki(zatoki opony twardej), twarzy(z, twarzowa)oraz większej części trzewi szyi(żż, gardłowe, z, językowa, żż, tarczowe górne).
ŻYŁY KONCZYNY GÓRNEJ.
Uwagi ogólne Żyły kończyny górnej(jak również dolnej)tworzą dwa układy, powierzchowny i głęboki.
Granicę między nimi stanowi powięź ramienia i przedramienia(powięź szeroka i powięź goleni).
Żyły układu powierzchownego leżą na powięzi, w podskórnej tkance łącznej i tłuszczowej, żyły układu głębokiego-pod powięzią, w głębi między mięśniami.
Układ pierwszy tworzą żyły powierzchowne albo skórne(m. cutnedeĘ, układ drugi-żyły głębokie albo podpowie ziowe(m. subfscidlesĘ.
Oba układy licznie się z sobą łączą zespoleniami, które przenikają przez powięź.
Krew może więc korzystać z obu układów, lub też głównie z jednego z nich.
Na przykład w czasie ciężkiej pracy pogrubiające się mięśnie uciskają żyły głębokie i utrudniają odpływ krwi:wówczas wielka ilość krwi uchodzi przez żyły skórne, które wyraźnie nabrzmiewają, i z nich płynie dalej w kierunku serca.
Wszystkie żyły kończyn, małe i duże, są obficie wyposażone w zastawki żylne:w żyłach powierzchownych częściowo przeświecają one przez skórę.
Zastawki kierują krew wyłącznie do serca:jeżeli nie zamykają się ściśle(niedomykalność zastawek), wówczas krew zbiera się w żyłach i może wywołać ich chorobowe rozszerzenie(żylaki).
Żyły głębokie towarzyszą tętnicom w liczbie dwóch każda.
Żyły towarzyszące t. łokciowej i t. promieniowej przechodzą w żyły towarzy.
QQ 1.


yce t. ramiennej.
Zazwyczaj podwójne żż, ramienne przedłużają się pojedynczą z, pachową i dalej w z, podoboiczykową.
żyły powierzchowne, czyli skórne(ryc, 1961, tworzą obfite sieci użych oczkach, które z barku ku dłoni stają się coraz węższe i bardziej ite.
Na ramieniu oczka są obszerne, wielokątne, poszczególne naczyicienkie(z wyjątkiem głównych pni):na przedramieniu są one*ższe, wydłużone, poszczególne naczynia zaś grubsze.
Na dłoni leży ńta sieć delikatnych żyłek, na grzbiecie ręki oraz palców sieć jest rbsza, większe są również poszczególne naczynia żylne.
luz na grzbiecie ręki, jeszcze wyraźniej na przedramieniu, a zwłaszcza ramieniu, występują większe podłużne pnie:biegną one w pobliżu u brzegów kończyny, począwszy od przedramienia na stronie zginaj, imają nazwę z, o dłokciowej 0, basilicd)oraz z, odpr omie owej(t. cephdlica).
Pierwsza z nich uchodzi do jednej z żył niennych, druga do z, pachowei.
W okolicy zgięcia łokciowego łączą z sobą w sposób bardzo zmienny, często grubym pniem-z, p oodkowąłokcia 0, intermedia eubitP:ryc, 197 i 224), Jklad żył w obrębie konstrukcji uciskowej ręki.
Układ żył ręki i palców, podobnie jak W, podlega warunkom konstrukcji uciskowej(t.
T.
Na dłoni i stronie m. zginaczy xiw, narażone na silny ucisk, leżą słabe tylko żyły towarzyszące.
Tym silniej natomiast winietę są odciążone sieci żylne grzbietu ręki i strony m. prostowników palców, do rych liczne i silne zespolenia odprowadzają krew ze strony zginaczy.
Połączenia te, rym towarzyszą naczynia chłonne, są drogami szerzenia się procesów chorobowych arstw podskórnych dłoni i palców na grzbiet ręki.
lastój żylny.
Jeżeli koncentryczny niewielki ucisk na ramię zahamuje odpływ krwi ł skórnych, przy czym tętnice nie będą nim objęte, nastąpi zastój krwi w żyłach mych.
Już w starożytności w celach upustu krwi nakładano opaski uciskowe.
Działanie śni wzmaga dopływ krwi tętniczej, zmniejsza natomiast równocześnie przestrzeń dzy powięzią a skórą i pod zwiększonym ciśnieniem wypycha krew z żył skórnych, deranie i zaciskanie pięści wzmaga więc odpływ krwi.
Arłr głębokie***głębokie różnią się od powierzchownych w następujących punktu 1)w różnych odcinkach kończyny towarzyszą one tętnicom tej aei nazwy, z którymi mają to sarno położenie:2)przypadają one iczbie 2 ta czasem nawet 3)na jedną tętnicę z wyjątkiem wielkich pni nych u nasady kończyny(z, pachowej i z, podobojczykowei)i biegnąc przeciwległych stronach tętnicy często licznie się z sobą zespalają Wimi poprzecznymi połączeniami:3)również dopływy żył towarzycychprzypadają przeważnie w liczbie 2 na jedną tętnicę:wyjątek irzą żyły palców oraz dopływy z, podobqjczykowej, gdzie najczęściej na żyła odpowiada jednej tętnicy.
u, medianą cubiti.
Zyłr głębokie ręki Wszystkie żyły głębokie ręki towarzyszą tętnicom tej samej nazwy w liczbie podwójnej:na dłoni są to żyły znacznie mniejsze niż odpowiadające im tętnice.
Rozróżnić można:1)na grzbiecie ręki drobne tylko naczynia towarzyszące tętnicom głębokiej warstwy grzbietowej i opróżniające się częściowo do żż, promieniowych, częściowo do sieci żylnej grzbietu ręki:2)na dłoni-dwa podwójne luki żylne, jeden powierzchowny, drugi głęboki, które tworzą zespolenia między żż, promieniowymi oraz łokciowymi i towarzyszą odpowiednim łukom tętniczym.
Luk i ylny dłoniowy głęb o ki(arcus tenosus pdlmdria prońndus)przyjmuje żż, dłoniowe śródręcza(m. metdcarpdles pdlmdres), które powstają u nasady palców z odpowiednich zespoleń międzypalcowych.
Do łuku żylnego dł o ni owego p o wie r z c how n ego(orcus tenosus pdlmdris ruperfcidlis)uchodzą z z, dłoni o we p a I c o w(m. digitles pdlmares)powstałe na bliższych paliczkach palców.
Układ żył głębokich dłoni przez z z, przesz yw aj ą ce(in. perńorantesł)połączony jest głębokimi i powierzchownymi żyłami grzbietu ręki.
Część żył głębokich dłoni uchodzi do żż, promieniowych oraz żż, łokciowych:część krwi wlewa się do powierzchownej sieci żylnej grzbietu ręki, zwłaszcza zaś do z, odpromieniowej kciuka 0, cephdlicd pollicisĘ i do z, odłokciowej palca małego(o, sahctella?:p. dalej).
Żyły głębokie przedramienia i ramienia Żyły głębokie przedramienia są żyłami towarzyszącymi t. promieniowej i łokciowej.
Podwójne te żyły łączą się z sobą licznymi, krótkimi, poprzecznymi zespoleniami, które mogą nieraz utrudniać podwiązywanie tętnic.
Są one przedłużeniem głębokiego i powierzchownego żylnego łuku dłoniowego.
Żż, promieniowe(m. radiales)i żż, łokciowe(m. ulndres), zwane również żytami towarzyszącymi t. promieniowej lub łokciowej(m. comitntes a, rddidlis resp, a ulnaris)biegną od dołu ku górze w komorze przedniej zginaczy i zbierają krew żylną z otaczających je mięśni, kości i stawów:ich stosunki topograficzne są te same, co towarzyszących im tętnic.
U góry przedramienia łączą się one z sobą na poziomie zgięcia łokciowego, wytwarzając żż, ramienne.
Do tego spływu żylnego, układającego się nieraz w formie splotu, uchodzą żż, międzykostne oraz żż, wsteczne promieniowe i łokClOWB.
Żż, ramienne(m. brdchiales)powstają z powyższego spływu żylnego.
Biegną one wzdłuż brzegów t. ramiennej, jedna po jej stronie bocznej, druga po stronie przyśrodkowej.
Żyły te osobnicza zmienne kończą się bardzo różnie.
Łączą się one bowiem z sobą albo u nasady kończyny na brzegu dolnym m. piersiowego większego wytwarzając pojedynczą z, pachową, albo też już w połowie długości ramienia wytwarzają jeden gruby wspólny pień-z, ramienną wspólną 0, brdchidlis communir), która układa się po przyśrodkowejstronie tętnicy.
Do niej uchodzi z, odłokciowa.
D opływy żył ramiennych stanowią:z, odłokciowa, żż, mięśniowe, żż, poboczne łokciowe oraz z, głęboka ramienia.
Żyła paehowaŻ, pachowa 0, daillaris)jest wielkim pniem żylnym towarzyszącym tętnicy o tej samej nazwie w jamie pachowej.
W zasadzie jest ona pojedyncza, o dużej średnicy(około I cm), przewyższającej średnicę tętnicy.
Czasem jednak jest podwójna, a nawet w swej pierwszej połowie może przebiegać w postaci splotu.
Rozpoczyna się ona u podstawy jamy pachowej na poziomie brzegu dolnego ścięgna m. piersiowego wiek.
ł uu, eomitntes a, brachialis.
Q OQ.


izego:powstaje czy ze zlania się obu żż, ramiennych, czy z przedłużenia:, ramiennej wspólnej, czy wreszcie, z połączenia ostatniej z z, odlokdową.
Kończy się ona u wierzchołka jamy pachowei na poziomie nwierzchni dolnej części środkowej obojczyka.
Ż, pachowa bez widocziejgranicy przedłuża się w z, podobqjczykową.
W przebiegu przez jamę pachową w swej części początkowej przylega ma do jej ściany przednich ku górze zbliża się coraz bardziej do ściany nzyśrodkowei, gdzie spoczywa na pierwszych zębach m. zębatego nzedniego:stosunki te są tednak zależne od ruchów w stawie ramienlyTl.
W przekroju poprzecznym z, pachowa zieje:zachowuje ona swe światło, gdyż pasma wókniste przymocowują ją do więzadła wieszadłowego pachy(t.
0.
W każdym wdechu bojczyk się unosi i żyła pachowa, podobnie jak z, podobqiczykowa(p. dalej), poszerza się rskutek pociągania Jej ściany.
Tym się tłumaczą zatory powietrzne w zranieniach żyły.
Dopływy.
Gałęzie z, pachowei odpowiadają gałęziom bocznym tętnicy z wyjątkiem, piersiowa-barkowej, która przeważnie uchodzi do z, od promie ni owej, również ałęd z, pechowej(ryc, l 98).
Zasięg tych żył w ścianie tułowia przekracza jednak obszar aopatrzenia odpowiednich tętnic, z, piersiowa boczna(t. thoracicd loteralis)owiem przyjmuje krew nie tylko częściowo ze splotu żylnego o toczków ego r o dawki s u tk owej(plezus tenorur dreolaris), okalającego brodawkę sutkową, tory odprowadza krew ze skóry piersi i gruczołu sutkowego, lecz również przez pi e rs i o w o-nabr z u s z n ą(t. thoracoepigda(ricd:p. dalej)z części skóry powłok rzusznych(ryć.
1981.
Do z, pachowej wpadają też pośrednio żż, żebrowa-pachowe(m. costouiliresĘ, które w górnych sześciu lub siedmiu przestrzeniach międzyżebrowych odrowadzaiąkrew z żż, międzyżebrowych tylnych, z którymi się łączą.
Żyły te(ryc.
198)rzebjjąją odpowiednie przestrzenie międzyżebrowe i uchodzą do z, piersiowa-nabrzuszeilub sąsiednich dopływów z, pachowej.
Żyła podobqiczykowaŻ, podobqjczykowa 0, subclamd)jest przedłużeniem z, pachowej.
czy ona w trójkącie bocznym szyi oraz w okolicy mostkowo-obqizykowo-sutkowej, pod względem topograficznym nie należy więc do ył kończyny.
Obszar drenowania.
Ż, podoboiczykowa odprowadza krew żylną 7 kierunku do serca nie tylko z kończyny górnej, lecz częściowo również przedniej ściany klatki piersiowej oraz z głębokich części szyi.
Jej asięg w znacznej części pokrywa się z obszarem zaopatrzenia t. podbćczykowej.
Ku górze graniczy on z zasięgiem z, szyjnej wewnętrznej, *kierunku ściany tylnej tułowia z układem żył nieparzystych, w kieunkujego ściany przednio-bocznej-z zasięgiem z, głównej dolnej.
Ze*szystkimi tymi obszarami sąsiednimi z, podobaj czykowa wielokrotnie je łączy, wskutek czego niedrożność z, podobojczykowej w krótkim zasie w pełni może być wyrównana powyższymi drogami okalającymi.
Przebieg, położenie.
W przedłużeniu z, pachowej z, podoboiczykowaazpoczma się na dolnej powierzchni obojczyka(brzeg zewnętrzny ierwszego żebra)i kończy się w kącie żylnym ku tyłowi od stawu aostkowo-obojczykowego, łącząc się z z, szyjną wewnętrzną.
Podobnie ik i podobqiczykowa prawa, kończy się więc ona obustronnie u pod.
stawy szyi:natomiast w przeciwieństwie do lewej t. podobojczykowejz, podobojczykowa lewa nie zstępuje do klatki piersiowej, nie ma więc odcinka wewnątrzpiersiowego i odwrotnie niż obie tętnice-obie żyły przebiegają symetrycznie.
Przesunięcie w stronę prawą z, głównej górnej jest wyrównane różną długością obustronnych żż, ramienna-głowowych.
Ku tyłowi od przyśrodkowej połowy obojczyka z, podoboiczykowa, podobnie jak tętnica, zatacza łuk nad pierwszym żebrem Odnoga boczna łuku żylnego, podobnie jak tętnicy, należy do trójkąta bocznego szyi, wierzchołek oraz odnoga przyśrodkowa do okolicy mostkowo-obojczykowa-sutkowej.
W stosunku do tętnicy żyła leży bardziej do przodu, przyśrodkowo oraz nieco ku dołowi.
W związku z tym wierzchołek tętnicy leży ku Głowi od m. pochyłego przedniego w pobliżu szczeliny tylnej mm, pochyłych(1.
I), wierzchołek żyły w szczelinie przedniej oraz nieco niżej:oba naczynia przedziela m. pochyły przedni.
Łuk żylny jest bardziej płaski niż tętniczy i niezależnie od ustawienia obojczyka jego górny obwód nie przekracza górnego brzegu obojczyka.
Chociaż z, pod obojczykowa leży bardziej powierzchownie niż tęwica, obojczyk, który prawie całkowicie 34 zakrywa, stanowi dla niej lepszą ochronę niż dla tętnicy.
Odmiany.
Bardzo rzadko z, podobdczykowa towarzyszy tętnicy przebiegając przez szczelinę tylną run, pochyłych ku tyłowi od m. pochyłego przedniego.
Jeżeli w rzadkich przypadkach t. podobojczykowa przechodzi przez szczelinę przednią mm, pochyłych, to z, podobqiczykowa bezpośrednio przylega do przednio-dolnego obwodu tętnicy.
Do bardzo rzadkich odmian należą podwójne żż, podobojczykowe, z których jedna przebiega przez szczelinę przednią mm pochyłych, druga przez szczelinę tylną razem z t. podobojczykową.
Mechanika krążenia.
W całym swym przebiegu z, podoboiczykowa podlega wewnątrz piersiowemu ssaniu.
Wpływ ten stopniowo ustaje dopiero pod obojczykiem.
Szczególne znaczenie dla mechaniki krążenia, jak również dla kliniki zranień z, podobqjczykowej ma przymocowanie błony zewnętrznej z podobeiczykowei do otoczenia.
Z przedniego obwodu żyły odchodzą włókna biom zewnętrznej do powięzi m. podobojczykowego i do okostnej obojczyka, jak również do blaszłi przedtchawiczej powięzi szyi.
Ku tyłowi kierują się one do blaszki przedkręgowej tej powięzi, ku dołowi zaś łączy się błona zewnętrzna z okostną pierwszego żebra.
Również Ćopbwó żylne dochodzące z góry umocowują z, podobqjczykową i usztywniają jej ścianę.
W wyniku tych czynników, bezpośrednich czy pośrednich, otwarta z, podobojczykowa stale zieje.
Wielkość światła zależna jest od każdorazowego położenia obręczy kończmy górnej, zwłaszcza od ustawienia obojczyka w stosunku do pierwszego żebra.
Uniesienie obręczy kończyny górnej i przesunięcie jej do przodu poszerzają żyłę.
Opuszczenie i przesunięcie ku tyłowi zmniejszają jej przekrój i ograniczają odpływ krwi żylnej z kończmy.
Zwężenie przestrzeni między obojczykiem a pierwszym żebrem, np. podczas dłuższego dźwigania dużych ciężarów na barku, prowadzi w konsekwencji do'zastoju krwi i chłonki w ramieniu.
Dopływy z, podobqjezykowej.
Dopływy z, podobaj czykowei, które na ogół odpowiadają gałęziom t. podobojczykowej, w pobliżu swych ujść odchylają się od jednoimiennych gałęzi tętniczych:jedne z nich zamiast do z podobqiczykowei uchodzą przeważnie do z ramienna-głowowej(z, kręgowa, z, piersiowa wewnętrzna:p. dalej), inne do z, szyjnej wewnętrznej(z, tarczowa dolna):jeszcze inne mogą wpadać albo do z, podobojczykowej, albo do jednej z większych żył sąsiednich(z, międzyżebrowa najwyższa, z, nadłopatkowa, z poprzeczna szyi).
Stale żadna z większych żył nie uchodzi do z, podobojczykowej.
Również z żył szyjnych powierzchownych z, szyjna zewnętrzna czasem uchodzi do z, podobqjczykowej, czasem do z, szyjnej wewnętrznej lub z, ramienna-głowowej:z, szyjna Drzemią może uchodzić zarówno do z, podoboiczykowei, jak i do z, szyjnej zewnętrznej.
Z piersiowa-barkowa, która zazwyczaj Jest dopływem z, odpromieniowej, do z, podobojczrkowej uchodzi tylko jako odmiana(p. dalei).
SRR.


Zastawki żył głębokich kończyny górnej ęą głębokie kończyny górnej są wyposażone w zastawki w bardzo zmiennej Kle.
Występują one w liczbie 8 do 15 w każdej z żył promieniowych i łokciowych czbie 6 do 12 w ży*ach ramiennych, pąehowa ma przeważnie zastawki, które położone są w ujściach jej większych ływów, pąąabojczykowa ma stale zastawkę w swym ujściu do z, ramienna-głowowej:również jśeiach Jej większych dopływów mogą one występować.
W rzadkich przypadkach ąwki są pojedyncze, jeszcze rzadziej potrójne.
Czasem nie występują wcale.
Wszystkie dopływy z podobqiczykowei mają zastawki.
W dopływach położonych teząrze działania ssania wewnątrzpiersiowego są one nieliczne:natomiast im bardziej ąGją się od niego, tym liczniej są w nie wyposażone.
W dopływach z, podobqjczykowejwidlowość ta uwj 4 a@la się bardzo wyraźnie.
Żyły powierzchowne szyi, z, szyjna ąęłrzna i z, szyjna przednia, mają bardzo nieliczne zastawki, natomiast żyły bocznego kątą szyi podążające z barku i karku mają zastawki tym częstsze i gęściej ustawione, im iziej są oddalone od kąta żylnego, .
ŻYŁY POWIERZCHOWNE:yq powierzchowne albo żyły s k ór n e(m. cutmeae:)kończyny net są głównymi drogami żylnymi zarodka.
U dorosłego tworzą one żną sieć położoną na powięzi w podskórnej tkance łącznej i tłuszwej.
Żyłom powierzchownym towarzyszą pnie limfatyczne i gałęzie wowe, nie są one jednak satelitami tętnic.
T kobiet i dzieci niewyraźnie zaznaczają się przez skórę, u mężczyzn, jaszcza silnie umięśnionych, są one większe i bardziej widoczne.
lklad żył powierzchownych kończyny górnej obejmuje:żyły palców, y ręki, żyły przedramienia oraz żyły ramienia(odłokciową i odmieniową).
Na szczególną uwagę zasługuje układ żył okolicy przedj łokcia.
Żyły powierzchowne palców.
a palcach nie odróżnia się układu żylnego głębokiego.
Tętnice palców nie mają też żył uzyszących:żyły wytwarzają raczej na palcach, podobnie jak na ręku, dwie sieci ierzchowne:jedną dłoniową po stronie m. zginaczy palca, drugą grzbietową po stronie*ławników.
leć dłoniowa palców(ryc, l 96).
Na stronie zginaczy sieć jest słabo rozwinięta.
poczyna się ona na opuszce palca splotem opuszkowym-licznymi drobnymi zkami wielokrotnie łączącymi się z sobą.
Żylna sieć dłoniowa każdego palca zbiera się rzcie w jeden pieniek po obu stronach palca, który na paliczku bliższym jako aiędzygłowowa to, mtercapitdlis)odchyla się w kierunku grzbietu palca.
międzygłowowe uchodzą do łuków grzbietowych palców lub do żył grzbietowych ręczą.
Poza tym u nasady każdego palca(z wyjątkiem kciuka)po stronie dłoniowej ci tej powstaje poprzeczny łuk żylny dłoniowy palca(mus tenosus dig@@@suris), który łącząc się z sąsiednim wytwarza poprzecznie biegnącą z, m i ę d z 3 p a Ił ą(n. inlerdigitclis).
w NAP 0980)z, międzygłówkowa 0, intercdpitularis).
Nazwa pochodzi z okresu, y głowy kości były nazywane główkami.
Sieć grzbietowa palców(ryc, l 95).
Na stronie grzbietowej palca żyły są znacznie silniejsze niż na stronie dłoniowej.
Żylna sieć grzbietowa powstaje pod paznokciem z drobnego splotu podpaznokciowego oraz z dwóch żyłek, które wychodząc obustronnie z opuszki palca widłowato obejmują nasadę paznokcia.
Również i dalej rozpoczynające się na stronie zginaczy gałązki okalają paticzek środkowy oraz bliższy i zespalają się, tworząc sieć na grzbiecie palca.
Pośrodku paliczka bliższego żyłki sieci regularnie łączą się z sobą w duży łuk żylny wypukły w kierunku końca palca-łuk żył ny grzb i e łowy p ale a(arcus ienosus digitalis dorsolis:).
Luk ten odprowadza krew do sieci grzbietowej ręki.
Żyły powierzchowne ręki.
Można rozróżnić żyły grzbietu ręki oraz żyły dłoni.
Żyły grzbietu ręki(ryc, 195)są bardzo zmienne.
Tworzą one sie ć z y In ą gr zb i e 1 ową Oete uenosum dorsale mdnu), na ogół ułożoną podłużnie, w której często nie daje się stwierdzić typowego rozplanowania:często natomiast odwrotnie, sieć ta przedstawia wyraźny układ, który schematycznie przedstawia się jak następuje:z miejsca połączenia dwóch sąsiednich łuków grzbietowych palców powstają silne z z, grzbietowe śródręcza(m. metdcorpoles dorsdles), zazwyczaj w liczbie 4, do których uchodzą żż, międzygłowowe strony dłoniowej.
Żż, grzbietowe śródręcza biegną na powierzchni grzbietowej odpowiednich przestrzeni międzykostnych i uchodzą albo do sieci żylnej o nieregularnych podłużnych oczkach, albo do łuku żylnego grzbietowego ś r o d r ę c z a(arcus aenorus metacarpdlis dorsalisĘ.
Ł, uk ten, bardzo zmienny w formie, .
V, basilica.
Ramus dorsalis manus n. u*ndris.
*rcus*en*su smetacarpa lis dorsa lis V, sawatella-.
A, inlet caoja les.
-Ramus superfcialisn, radialis-V, cephalica.
-V, cephalica pollicis.
W. metacarpa(es dorsalesArcus venosi digit, dorsales.
Ryć.
195. Żyły powierzchowne grzbietu prawej ręki.


puklością skierowany ku palcom, leży mniej więcej na poziomie górnej połowy kości Do obu końców tego łuku lub sieci dochodzą dwie żż, brzeżne ręki(m. marginales):edna z końcałokciowego, z, odłokciowa palca małego(r. sdhatella), b)druga:ońca promieniowego łuku, z, od promieniowa kciuk a 0, cephalicd pollicis).
odtokciowa palca małego wychodzi z końca łokciowego łuku grzbietowego V palca, gnie wzdłuż brzegu łokciowego ręki i łącząc się z końcem łokciowym łuku grzbietowego dręczą, tworzy początek z, odłokciowej(przedramienia).
Ż, odpromieniowa kciuka, ksza od poprzedniej, biegnie wzdłuż brzegu promieniowego kciuka, łączy się z końcem anieniowym łuku grzbietowego śródręcza i krzyżując tabakierkę anatomiczną daje:zątek z, odpromieniowej(przedramienia).
Żylydłonl są liczne, lecz drobne.
Tworzą one skórną sieć dłoniową o poligonalBhoczkach, położoną na rozciągnie dłoniowym i na powięzi kłębu kciuka oraz małego ca.
Z sieci tej krew odpływa ku bokom do z, odłokciowej małego palca oraz do z, odimienioweikciuka, a z części środkowej dłoni do żył powierzchownych przedramienia, łaszczą do z, pośrodkowej przedramienia.
Żyły powierzchowne przedramienia i ramienia Żyły powierzchowne przedramienia są osobnicza zmienne:zazwyczaj orzą one nieregularną sieć żylną o dużych oczkach wydłużonych kierunku osi kończyny.
Na powierzchni przedniej przedramienia(ryć.
i)w sieci tej zaznaczają się przeważnie trzy większe pnie żylne:odpromieniowa(t. cephalicd), z, odłokciowa(t. bdsilicd)azż, pośrodkowa przedramienia 0, intermediadntebrdchii).
jeżątek tych żył znajduje się na grzbiecie ręki dla obu pierwszych oraz dłoni dla z, pośrodkowej.
Z powyższych trzech żył skórnych przedramienia dwie przedłużaj ą się ramię, z, odpromieniowa i z, odłokciowa.
Stanowią one główny układ lny powierzchowny ramienia i położone są tu po obu stronach dwugłowego:z, odpromieniowa biegnie wzdłuż jego brzegu boczgo, z, odłokciowa-wzdłuż brzegu przyśrodkowego.
Ż, odpromieniowa(t. cephdlicd, z arabskiego:dl-k(fi-należąca do rwy)powstaje ze zlania się łuku żylnego grzbietowego śródręczat, odpromieniową kciuka(ryć, l 95 k biegnąc ku górze, krzyżuje ona olicę tabakierki anatomicznej, spiralnie okala brzeg promieniowy lnei częście przedramienia i przechodzi na jego powierzchnię przędą, gdzie na powięzi przedramienia kieruje się wzdłuż m. ramien-promieniowego:towarzyszy jej tu n. skórny boczny przedramienia, łąż końcowa n. mięśniowa-skórnego.
Ten przedramienia odcinek odpromieniowej, zwany z, odpromieniową przedramienia cephdlicd dntebrachii), dosyć często występuje podwójnie:jako rżei opisana żyła główna oraz jako z, o dp ramieniowa do datiwa(t. cephdlicd accessoria)nieraz tej samej grubości, co pogrzeją.
Żyła ta biegnie po stronie promieniowej od poprzedniej i w okolicy leja uchodzi do żyły głównej.
Po dojściu do linii zgięcia łokciowego z, odpromieniowa w bardzo mej postaci łączy się z z, odłokciową(p. dalej).
Nieraz(ryc, lWc)zszczepia się ona na dwa ramiona, z których przyśrodkowe-z, p o.
środkowa łokcia(o, intermedia cubitP)-biegnie skośnie ku górze, do przodu od rozciągną m. dwugłowego, i łączy się z z, odłokciową.
Ramię boczne, słabsze, właściwa z, odpromieniowa, biegnie podskórnie, dalej ku górze w bruździe bocznej m. dwugłowego, a następnie w szczeli.
-V, cephalicaV, basilicaV, intermedia cephalicaV, intermedia basilicaV, cephalicaV, basilica V, intermedia antebrachii.
g-Arcus wnosi z'digitales palmeres-8 Z.
sA, interdigitales.
Rrc.
196. Żyły powierzchowne prawego przedramienia i dłoni.
Widok od przodu.
nie między m. piersiowym większym a m. naramiennym:zataczając teraz niewielki łuk, z, odpromieniowa przez trójkąt naramienna-piersiowy przenika w głąb przez powięź obojczykowa-piersiową(ryc.
225)i uchodzi do z, pachowej.
Ujście żyły leży około 2, 5 do 3 cm poniżej obojczyka.
W bruździe naramienna-piersiowej żyle towarzyszy gałązka 1 piersiowa-barkowej oraz jeden lub dwa pnie limfatyczne, :o, mediana cubiB.


wpływy z, odpromieriowe).
Oprócz wyżej wspomnianej 1)z, odpromieniowej dodatej(o, ophalica dccessoria)do z, odpromieniowej uchodzą:2)drobniejsze żyły ierzchowne przedramienia, ramienia oraz barku:3)z, piersiowa-barkowa 0, thoracodiłalis), która wpada do łuku z, odpromieniowei w pobliżu jej ujścia, oraz 4)zespolenie i zgjną zewnętrzną(andromosis iugulocephdlicać).
, odłokciowa 0, bdsilicd:z arabskiego:al-bdsilik s żyła królewska).
su głównych żył skórnych kończyny górnej, odpromieniowej i odłokwj, ostatnia jest naczyniem grubszym:średnica jej wynosi przecięto do 6 mm i ona też z przedramienia odprowadza główny prąd żylny ńerzchowm:skąd też pochodzi Jej dawna nazwa żyły królewskiej.
rstaje ona z połączenia łuku żylnego grzbietowego śródręcza z z, odeiowąmałego palca.
U swego początku obejmuje ona od tyłu do odo brzeg łokciowy ręki oraz dolną część przedramienia i ukazuje się stronie dłoniowej przedramienia, gdzie biegnie na powięzi wzdłuż zginacza łokciowego nadgarstka, towarzysząc gałęzi łokciowej ikórnego przyśrodkowego przedramienia.
W okolicy linii zgięcia eiowego uchodzi do niej z, pośrodkowa łokcia i stąd w bruździe yśrodkowei m. dwugłowego kieruje się dalej ku górze.
Ra ramieniu mie wpierw powierzchownie na powięzi:mniej więcej w połowie gości ramienia wstępuje w głąb przenikając przez powięź i jako idłokciowa głęboka(t. bdsilica prqńndP)uchodzi do jednej iu żż, ramiennych, rzadziej wyżej, do z, ramiennej wspólnej lub nawet i, pachowej.
, odłokciowa, w swym przebiegu na przedramieniu zwana też z, o dtciowąprzedramienia 0, bdsilicd dntebrcchii), podobnie do dpromieniowej może tu być nieraz zdwojona przez żyłę dodatkową, z, odłokciową tylną przedramienia 0, bdsilicd antechiiposterior).
Żyła ta biegnie na stronie tylnej przedramienia Iluż jego brzegu łokciowego i do z, łokciowej uchodzi w okolicy linii jeta łokciowego.
wśrodkowa przedramienia 0, intermedia cntebrdchii:ryć, 1961, mniejsza od Ipromieniowei i odłokciowej, rozpoczyna się w zgięciu ręki, gdzie zbiera krew wierzchownej sieci żylnej dłoni.
Żyła ta biegnie z dołu do góry mniej więcej pośrodku ierzchni przedramienia wzdłuż m. dłoniowego długiego, przedzielona od niego ięzią przedramienia.
Żyle towarzyszy przeważnie gałąź przednia n. skórnego przykowegoprzedramienia.
Kończy się ona bardzo zmiennie(p. dalej)w okolicy zgięcia iowego, gdzie nieraz uchodzi do z, pośrodkowej łokcia, rzadziej do z, odłokciowej, zęściei zaś rozdwaja się widełkowato i uchodzi zarówno do z, odłokciowej jako oś r o dk o w a o dł ok cio w a(t. intermedia basilicd), jak ido z, odpromieniowej jako o ś rod k owa od p ramieniowa(t. intermedia cephaliec:ryc.
190, o z pośrodkowej przedramienia uchodzi większa część żył skórnych powierzchni dniej przedramienia, natomiast z, odłokciowa i odpromieniowa przedramienia otrzyąpozostałą ilość krwi żylnej powierzchni przedniej i wszystkie dopływy grzbietowe dramienia.
Żrłr powierzchowne przedniej okolicy łokciowej.
@r skórne przedniej okolicy łokciowej praktycznie mają wielkie znaczenie, gdyż służą obierania krwi oraz wlewań dożylnych.
Rozwój.
Główną drogą żylną kończyny górnej są pierwotnie z, odłokciowa przedramienia i ramienia, z, pachowa oraz z, podobqjczykowa, gdy tymczasem z, odpromieniowai jej połączenie z z, odłokciową w zgięciu łokciowym są drogą poboczną.
Później z, od promieniowa przedramienia przekształca się w główną drogę powierzchowną przedramienia, natomiast na ramieniu zachowują się stosunki pierwotne.
W zgięciu łokciowym krew z z, odpromieniowei silnymi i zmiennymi zespoleniami w znacznej części jest wtedy odprowadzana do z, odłokciowej.
Zmienność układu żył skórnych przedniej okolicy łokciowej, od którego zależy powierzchowny główny prąd krwi kończyny górnej, jest bardzo duża.
Według Patureta 0951)najczęściej występują trzy typy, które w zależności od ich formy autor nazywa typem w kształcie litery M, typem w kształcie Y i typem N.
Inne odmiany zdarzają się znacznie rzadziej.
Ryc.
Kp n(Az).
V, cephalica V, basilica.
V, intermedia cephalicaW, intermedia basilłcaV, intermedia cubiti płotu ndaW, cephalicaa cce*oria-V, basilica(antebrachii)-V, intermedia antebrach li-W. cephaTca(a meblach ii).
b-typ Y(309).
W. intermedia cubiF.
-W. intermedia-, a meblach li.
c-ryp N(8%1.
197.
Odmiany układu żył powierzchownych przedniej okolicy łokciowej.
Kończyna prawa.
Schemat wzorowany na Paturecie.
Objaśnienie w tekście.
1.
Typ M(ryć, lWa), zwany też typem klasycznym, występuje najczęściej OO%).
W nim silna z, p ośrodkowa przedramienia(i, intermedia antebrdchii)dzieli się na dwa ramiona, z których boczne, słabsze-z, po środkowa odpromieni o w a 0, intermedia cephdlica)-łączy się z z, odpromieniową:przyśrodkowe, silniejsze-z, pośrodkowa odłokciowa 0, intermedia bosilicd)-z z, odłokciową.
W ten sposób powstaje kształt litery M.
W typie tym główny prąd krwi kieruje się przez z, pośrodkowąprzedramienia, z, pośrodkową odłokciową i z, odłokciową.
Z reguły jedna z żył pośrodkowych zgięcia łokciowego, niezależnie od typu, przeważnie z, pośrodkowa odłokciowa, okrągłym otworem w powięzi łączy się z układem głębokich żył towarzyszących:ta gałąź łącząca-z, p ośrodkowa głęboka łokcia 0, intermedia cubiti prońmdać)-nie ma zastawek.
Przy pobieraniu krwi dzięki temu połączeniu układ żylny powierzchowny stale na nowo wypełnia się krwią, zwłaszcza przy otwieraniu i zamykaniu ręki.
2.
Typ Y(ryc, l 97 b)jest dosyć częsty(3 O'%k tworzy go z, odpromieniowa przedramienia, która dzieli się na z, pośrodkową odłokciową oraz przeważnie słabą z, pośrodkowąodpromieniową:w typie tym prawie stale występuje z, odpromieniowa dodatkowa.
Z, pośrodkowa przedramienia jest zwykle słaba.
W typie Y główny prąd krwi kieruje się przez z, odpromieniową przedramienia, położoną bardziej przyśrodkowo niż zwykle, z, pośrodkową odłokciową oraz z, odłokQlOWĘ.


t.
Typ N(ryc lW@występuje stosunkowo rzadko(B'%).
W typie Gm, który jest nianą poprzedniego, z odpromieniowa przedramienia rozdwaja się stosunkowo nisko gniję słabsze, będące przegłużeniem pnia macierzystego, oraz silniejsze przyśrodkowe:, po ś rolkową łokcia(t. intermedia cubiti), która skośnie ku górze i przyśrodrouchodzi do z, odłokciowej.
, pośrodkowa łokcia zastępuje z, pośrodkową odłokciową, natomiast nie występuje tu ośrodkowa odpromieniowa.
Główny kierunek prądu krwi jest taki sam jak w typie rze mim.
jprócz powyższych trzech typów znacznie rzadziej.
Jak już wspomniano, zachodzą cze liczne inne odmiany, których omawianie zaprowadziłoby nas jednak zbyt daleko, 1, pośrodkowa łokcia 0, intermedia cubiti), o której już była mowa i która w typie ihuMiąmanazwę z, p ośrodkowej o dł ok ci owej 0, intermedia bcsilicd), jest ibszerniejszą żyłą tej okolicy.
Dlatego też przeważnie wybiera się ją do pobierania krwi do wlewań, leży ona do przodu od t. ramiennej, oddzielona od niej powięzią rcięgnem m. dwugłowego.
Prostowanie stawu łokciowego napina rozcięgno i chroni icę przed uszkodzeniem w chwili wkłuwania igły przez skórę.
Zastawki żył powierzchownych kończyny górnej.
wy skórne są wyposażone w zastawki podobnie jak żyły głębokie, chociaż mniej licznie one.
Ż, odłokciowa i odpromieniowa przedramienia mają przeciętnie po 4 do stawek:z, odłokciowa ramienia 4 do 8, przy czym stale jedną uiściową:z, odueniowaramienia ma 6 do 8 zastawek i jedna z nich położona jest w ujściu do z, parci.
Żż, pośrodkowe najczęściej pozbawione są zastawek.
ZESPOLENIA.
*powierzchowne zespalają się z sobą licznymi połączeniami.
Zwłaszcza silne mia-żyły pośrodkowe zgięcia łokciowego-zespalają z, odłokciową, z, odueriowąi z, pośrodkową przedramienia(ryc.
IW).
dal żrlny powierzchowny i głęboki łączy się za pośrednictwem:a)ujścia z, odoweii z, odpromieniowej:b)z, pośrodkowei głębokiej łokcia:c)żył przeszywających trzem międzykostnych śródręcza:d)żył mięśniowych ręki z z, odłokciową małego, oraz z, odpromieniową kciuka.
izystkie zespolenia między obu układami przeważnie nie mają zastawek.
Krew może bez przeszkody przechodzić z jednego układu do drugiego.
STRESZCZENIE.
ńczma górna ma dwa układy żylne:jeden powierzchowny albo skórny, który wi główną drogę żylną u zarodka:drugi głęboki albo podpowięziowy, który óowo powstaje później.
Układ powierzchowny swymi głównymi żyłami, odłokciowąuilicJ i odpromieniową 0, cepłalicd), odprowadza większą część krwi żylnej lądów powierzchownych(skóry, tkanki łącznej i tłuszczowej podskórnej).
Układ si zbiera krew żylną ze wszystkich narządów podpowięziowych kończyny, jak eż odprowadza krew z, odpromieniowej oraz z, odłokciowei.
Oba układy mogą się*miać i zastępować za pośrednictwem swych zespoleń.
akG ujścia żył powierzchownych do żył głębokich leżą na poziomie trzech spawów:co, położony w zgięciu łokciowym, tworzy z, pośrodkowa głęboka łokcia(t. in 4 i@cubii prqńnda)oraz z, ramienna:2)dwa drugie, położone na ramieniu i barku, zonę są przez ujście z, odłokciowej do z, ramiennej oraz z, odpromieniowei do howej.
Na ręku i palcach główny prąd żylny jest drogą żylną powierzchowną, która w znacznej większości odpływa za pośrednictwem żył grzbietowych ręki(rete oenorum dorsdlemdnus):natomiast na przedramieniu i ramieniu droga żylna głęboka jest drogą główną, żyły powierzchowne zaś stają się drogami wtórnymi.
ŻYŁY KLATKI PIERSIOWEJ I KRĘGOSŁUPA ŻYŁY KLATKI PIERSIOWEJ Do żył klatki piersiowej zalicza się:1)z, główną górną i obie 2)żż, ramienna-głowowe, z których ona powstaje, 3)układ żył nieparzystych oraz 4)żyły skórne przedniej ściany tułowia.
Żyła główna górna.
Ż, główna górna(o, emu superior:cmus-pusty, czczy:ryc, 99 i 180 jest wielkim nieparzystym pniem, do którego spływa krew wszystkich żył górnej nadprzeponowej połowy ciała(z wyjątkiem żył serca).
Obszar jego drenowania odpowiada dość ściśle obszarowi zaopatrzenia łuku aorty oraz aorty piersiowej i obejmuje głowę i szyję, kończynę górną i klatkę piersiową.
Ż, główna górna jest wielkim naczyniem położonym w śródpiersiu przednim.
Początek, przebieg, koniec.
Ż, główna górna powstaje ze zlania się obu żż, ramienna-głowowych:połączenie to leży na powierzchni tylnej pierwszej chrząstki żebrowej prawej:stąd żyła zstępuje wzdłuż bocznego brzegu mostka, zataczając słaby łuk wypukły w stronę prawą:jej wklęsły brzeg lewy przylega do aorty wstępującej.
W przebiegu swym ku dołowi żyła wstępuje do worka osierdziowego, po czym uchodzi do przedsionka prawego.
Koniec żyły leży zazwyczaj na poziomie końca mostkowego drugiej przestrzeni międzyżebrowej lub górnego brzegu trzeciej chrząstki żebrowej Oyc JWWrmiaryDługość żyły, osobnicza bardzo zmienna, przeciętnie waha się w granicach 68 cm.
Średnica wynosi około 20-22 run.
Położenie.
Ż, główna górna leży w górnej i prawej części śródpiersia przedniego.
Jej dolną połowę obejmuje worek osierdziowy.
Do przodu od żyły leży przedni brzeg prawego płuca i opłucnej, które wnikają między nią(bądź worek osierdziowy u dołu)a żebra i mostek.
Ku tyłowi z, główna górna krzyżuje korzeń płuca i jego części składowe.
Po stronie prawej wzdłuż żyły biegnie n. przeponowy, między nią a prawym płucem i opłucną śródpiersiową.
Po stroni e lewej leży aorta wstępująca.
Dopłrw)i zespolenia.
U swego górnego końca z, główna górna przyjmuje obie żż, ramienna-głowowe, które ją wytwarzają.
W ciągu swego przebiegu uchodzi do niej jedno tylko większe naczynie, z, nieparzysta, która tuż powyżej osierdzia wpada do jej tylnego obwodu.
Ż, nieparzysta stanowi długi przewód zespoleniowy łączący z, główną górną i z, główną dolną.
Poza tym do z, głównej górnej wnikają nieliczne tylko drobne gałęzie z jej najbliższego sąsiedztwa:żż, osierdziowe, śródpiersiowe przednie, grasicze.
Czasem uchodzić może.


wa z, tarczowa najniższa lub jedna z żż, międzyżebrowych:w rzadkich przypadkach piersiowa wewnętrzna prawa.
Struktura.
Z, główna górna nie ma zastawek:nie stwierdzono nawet ich szczątkowych zostałości.
Nie zawiera ona również składników kurczliwych w odróżnieniu od żyły dższych ssaków:jest to może w związku z pionową postawą człowieka(Testut).
W dolnej części z, główna górna objęta jest warstwą mięśniówki poprzecznie prążwanejpochodzącej z przedsionka serca, która sięga niespełna do połowy długości CZyOlBOdmiany.
Do bardzo rzadkich odmian należy ujście żż, płucnych do z, głównej górnej U)Bardzo rzadko początek z, głównej górnej leży bardzo nisko:wtedy z, ramien-głowowa lewa wsuwa się do tyłu od aorty wstępującej i widoczna jest pod łukiem aorty.
iwczas z, nieparzysta uchodzi do z, ramienna-głowowej prawej.
Czasem mogą występować dwie żyły główne górne:w tych przypadkach z, główna ma lewa zstępuje po lewej stronie od linii pośrodkowei do przodu od łuku aorty:po jściu do serca zwraca się w stronę prawą i uchodzi do przedsionka prawego.
Bardzo rzadko z, główna górna lewa, jeżeli występuje, uchodzi do przedsionka lewego.
iasem może występować wyłącznie z, główna górna lewa.
Powyższe odmiany tłumaczy rtoria rozwoju osobniczego.
Żyły ramienna-głowowe Ż, ramienna-głowowa 0, brdchiocephdlieak ryc, 99, 187)przyjmuje aczynia żylne kończyny górnej oraz szyi i głowy.
Jest to naczynie arzyste w przeciwieństwie do nieparzystego odpowiedniego naczynia itniczego-pnia ramienna-głowowego, który układa się ku tyłowi przyśrodkowo od z, ramienna-głowowej prawej, 2, ramienna-głowowa ołożona jest w górnej części klatki piersiowej u podstawy szyi.
Przebieg i długość.
Obie żyły rozpoczynają się z prawej i lewej strony u tyłowi od stawu mostkowo-obojczykowego, gdzie powstają ze zlania ę z, podobojczykowej z z, szyjną wewnętrzną.
Miejsce połączenia obu ył tworzy tzw. kąt żylny(dngulus venosusĘ.
Do lewego kąta chodzi przewód piersiowy, do prawego-przewód chłonny prawy.
łbie żyły kierują się skośnie ku dołowi i przyśrodkowo na powierzchnię dną chrząstki pierwszego żebra prawego i zlewają się z sobą we*spólny pień, z, główną górną.
Ż, ramienna-głowowa prawa, długości koło 2 cm, biegnie stromo ku dołowi:lewa kieruje się z lewa i góry ku ołowi i na prawo silnie skośnie:długość jej jest prawie trzykrotnie dększa(około 6 cm)niż prawej.
Położenie.
Ż, ramienna-głowowa p r a w a leży do przodu i nieco w prawo od tętniczego nią ramienna-głowowego:ściśle ku tyłowi od żyły znajduje się płuco, opłucna śródpieriowai n. błędny:po stronie prawej żyła graniczy z n. przeponowym i opłucną, które@kaJą między żyłę a szczyt płuca:z przodu od końca mostkowego obojczyka, stawu iostkowo-obojczykowego i rękojeści mostka oddziela ją przyczep dolny m. mostkoro-gnykowego i mostkowo-tarczowego.
Z, ramienna-głowowa I e w a, tak jak prawa, od przodu graniczy z końcem mostkowymbćczyka, stawem mostkowo-obojczykowym i częścią górną rękojeści mostka, od których 44 ziela Ją przyczep dolny m. mostkowo-gnykowego i m. mostkowo-tarczowego, a pozę 98 grasica lub ciało tłuszczowe grasicze, które ją zastępuje.
Czasem ten wielki pień żylny.
'i, bezimienna 0, cnongma).
przekracza górny brzeg mostka, co pozwala na wyczucie jego tętna żylnego we wcięciu szyjnym.
Ku tyłowi żyła sąsiaduje z n. przeponowym lewym, n. błędnym lewym, z t. podobojczykowąlewą i szyjną wspólną lewą oraz pniem ramienna-głowowym.
Brzeg dolny żyły spoczywa na łuku aorty:brzeg górny jest wolny.
Struktura Podobnie jak z, główna górna, również żż, ramienna-głowowe nie matą zastawek.
Dopływy.
Jak już wiemy, żż, ramienna-głowowe powstają z połączenia z, szyjnej wewnętrznej z z, podobojczykową.
Prócz obu tych wielkich naczyń uchodzą do nich żyły z obrębu szyi oraz klatki piersiowej.
O dopływach szyjnych z, ramienna-głowowej pisaliśmy poprzednio.
Należą do nich:1.
Ż, tarczowa dolna 0, thgroided interior).
2.
Żż, tarczowe najniższe Ot, thgroideae imaeĘ.
3.
Ż, kręgowa(u, uertebralis).
4.
Ż, szyjna głęboka(u, eeruicalis prońndd).
5. Ż, szyjna zewnętrzna(o, iugu(aria eat).
Dopływy żyły ramienna-głowowej z klatki piersiowej 1.
Żż, osierdziowa-przeponowe(m. pericordiacophrenicde)podwójnie towarzyszą t. osierdziowa-przeponowej:wyposażone są w zastawki.
Żyły te pobierają krew z powierzchni górnej przepony oraz z osierdzia.
2, liczne drobne gałęzie, które odprowadzają krew z narządów śródpiersia, są to:żż, grasicze Om, thumicde), żż, osierdziowe(ua, pericdrdiales), żż, śródpiersi owe(m. mediastina(es), z z, os k r ze I owe(m. bronchidles), z z, tchawicze On, (rachedles), żż, pr zełykow e(uu, esophdgeJeW.
3.
Żż, piersiowe wewnętrzne(to, thoracicde internie')towarzyszą tętnicy o tej samej nazwie i powstają z połączenia żż, mięśniowa-przeponowych(m. musculophrenicde)z żż, nabrzuszny m i go r n ym i(m. epigds(ricde superiores).
W obrębie m. poprzecznego klatki piersiowej żż, piersiowe wewnętrzne są podwójne, biegnąc po obu stronach jednoimiennej tętnicy:powyżej mięśnia łączą się w jeden wspólny pień, położony po stronie przyśrodkowej tętnicy(ryc.
Złój.
Poza powyższymi do żż, piersiowych wewnętrznych uchodzi 9(lub 10)z z, m i ęd zyż e br owych pr z e dni eh(m. in(ercostdles mteriores:częściowo za pośrednictwem żż, mięśniowa-przeponowych), towarzyszących odpowiednim tętnicom i wyposażonych w zastawki ujściowe, orazkilka gałęzi przeszywających(rdmiperfordntesji gałęzi m o s 1 k o w y c h(remi sterna(es), wychodzących z sieci żylnych położonych na obu powierzchniach mostka.
Kilka silniejszych poprzecznych połączeń łączy obustronne pnie.
4.
Ż, międzyżebrowa górna(t. mtercostalis ruperio?)tworzy pionowo przebiegający pieniek, łączący kręgowe końce żż, międzyżebrowych tylnych trzech lub czterech górnych przestrzeni międzyżebrowych.
Żyły te są nieco asymetryczne:p r a w a może uchodzić do z, nieparzystej(p. dalej), jak również do z, ramienna-głowowej prawej.
I e w a krzyżuje od przodu łuk aorty, początek t. podoboiczykowej lewej oraz t. szyjnej wspólnej lewej i uchodzi do z, ramienna-głowowej lewej:poza tym zazwyczaj łączy się również z z, nieparzystą krótką dodatkową(p. dalej:ryc, l 87).
ł żż, sutkowe wewnętrzne@P mammariae in(ernoe).


Żyły skórne przedniej ściany tułowia.
żż, skórne brzucha i piersi(m. cutnede dbdominis et pectoris?)w tkance dskórnei wytwarzają sieć naczyń(ryc.
BB).
Z sieci tej obustronnie krew odpływa:1)powierzchownymi naczyniami ku górze kierunku szyi, bocznic do jamy pachowej oraz ku dołowi do rozwora odpiszczelowego:głębokimi naczyniami przeszywającymi do klatki piersiowej(do żż, piersiowych nnętrznych i międzyżebrowych przednich), do jamy brzusznej(do żż, przypępkowych)az do żył przedniej ściany brzucha(do żż, nabrzusznyeh górnych i dolnych).
V, subclawa.
V, thoracica lat.
V, thoracica im.
Ramus pedoransPlexus venosus areolarisRamus sternalise, thoracicae im.
W. epigastricae sup.
W. costoadllares.
--V, thoracoepigasmca.
W. paraumbilicales.
-V, epigasmca im.
V, epigasmca superfc.
V circumf.
*Taca superfc.
-V.
Taca cd.
V, femoralis et hiatus saphenus.
c 198.
Powierzchowne żyły tułowia.
Widok od przodu.
Przednia ściana tułowia przekrajana w linii pośrodkowef.
W sieci powyższej oprócz licznych drobnych naczyń można wyróżnić:a.
Splot żylny otoczkowy(otoczki brodawki sutkowej)(pleaus tenosusoreoloris)utworzony przez żyły skórne, które dokoła brodawki sutkowej tworzą obfity wieniec żylny(ryć, l 98).
b.
Ż z, p i e r si owo-nab r z u s z ne(m. thordcoepigdstricae), podwójne na większej przestrzeni lub też pojedyncze, biegną powierzchownie wzdłuż przednio-bocznej ściany tułowia od pachy do rozworo odpiszczelowego.
Zastawki uiściowe górne kierują krew do jamy pachowej(do z, piersiowej bocznej), dolne w kierunku rozworo odpiszczelowego(do z, nabrzusznej powierzchownej, gałęzi z, udowej, lub do samej z, udowej), c.
Ż z, żebro w o-p a eh o we(m. costodaillaresł), o których była mowa na str. 384.
Zespolenia żył piersiowych wewnętrznych.
Żż, piersiowe wewnętrzne licznie się zespalają:1)między sobą, 2)z żż, międzyżebrowymi tylnymi za pośrednictwem żż, międzyżebrowych przednich:3)ze splotem żylnym otoczki brodawki sutkowej:4)z żż, skórnymi klatki piersiowej i brzucha.
Żż, piersiowe wewnętrzne łączą również 5)krążenie żylne brzucha z krążeniem klatki piersiowej:są więc ważnymi drogami pobocznymi w przypadkach niedrożności czy to z, wrotnej, czy też jednej z żył głównych.
Żyły nieparzyste i ich dopływy Z górnych odcinków żż, zasadniczych tylnych(ryć, 184)powstaje z, nieparzysta(t. dzggosji z, nieparzysta krótka(t. hemidzggos).
Pierwotna symetria zostaje przy tym zakłócona na korzyść prawego pnia, z, nieparzystej, do której odpływa krew lewostronnej z, nieparzystej krótkiej.
Oba naczynia leżą na kręgosłupie w śródpiersiu tylnym między sobą obejmując aortę.
Rozpoczynają się one poniżej przepony i zespalają się tu z zasięgiem krążenia z, głównej dolnej.
Ż, nieparzysta(t. dzggos ryc, 187 i 1991.
Ż, nieparzysta leży w tylnej i dolnej części klatki piersiowej po stronie prawej.
P o c z ą te k.
Początek żyły powstaje z jednego lub dwóch korzeni, zewnętrznego i wewnętrznego.
Korzeń zewnętrzny, stały, wytwarza z, lędźwiowa wstępująca(p. dalej), która przykryta m. lędźwiowym większym kieruje się ku górze do przodu od wyrostków żebrowych kręgów lędźwiowych.
Z jamy brzusznej do klatki piersiowej przechodzi ona najczęściej razem z n. trzewnym większym przez szczelinę przyśrodkową odnogi prawej części lędźwiowej przepony(t.
T.
K o rz eń we wnętrz ny jest niestały:wytwarza go żyłka odchodząca albo z powierzchni tylnej z, głównej dolnej na poziomie drugiego kręgu lędźwiowego, albo z z, nerkowej prawej.
Do klatki piersiowej przechodzi on najczęściej również przez odnogę prawą przepony.
Do korzenia zewnętrznego z, nieparzystej uchodzi on między z, międzyżebrową tylną XII(z, podżebrową)a XI.
Przebieg, p oto że nie, k o nie c.
W powyższy sposób utworzona z, nieparzysta biegnie z dołu do góry na przednio-bocznym obwodzie trzonów kręgów piersiowych prawych.
Jej powierzchnię tylną krzyżują 11, międzyżebrowe tylne prawe.
Powierzchnię boczną przykrywa opłucna ścienna.
Powierzchnia przyśrodkowa sąsiaduje z przewodem gier.


*wym i aortą piersiową.
Do przodu graniczy ona z przełykiem, dzielona od niego zachyłkiem śródpiersiowo-kręgowym opłucnej D)Po dojściu mniej więcej do czwartego-piątego kręgu piersiowego ńeparzysta wygina się do przodu, zataczając charakterystyczny ł u k, iry od góry obejmuje korzeń płuca prawego i powyżej osierdzia hodzi do tylnego obwodu z, głównej górnej.
*sophagus.
rurcus sympathicus.
Vorchus eparterialisRamus bronchialiscert A, pulmonalis dext.
Bronchus hyparter lali s.
N. vagus dext.
J(jf.
Zz.
Truncus brach iocephalicus-V caya sup.
gD ił-6 SQIG-ę-Jt.
-Trachea.
-Arcus y, azygos.
N. phrenicus.
***p*m*na*is***.
-V, pulmonalis irf.
7 c.
199. Żyła nieparzysta i jej stosunki topograficzne:przekrój w linii pośrodkowej.
Jługość żyb wynosi przeciętnie około 2045 cm:jej średnica od dołu do góry asta mniej więcej z 3-84 run do około W-12 mm(Testut).
łopływy.
W ciągu swego przebiegu z, nieparzysta, podobnie jak z, nieparzysta łka, przyjmuje liczne dopływy zarówno z trzewi klatki piersiowej, jak i z jej ścian.
to gałęzi ściennych oprócz żż, przeponowych górnych(m. phrenioeeriores), towarzyszących t. przeponowej górnej, należą segmentalne prawe międzyżebrowe tylne.
z międzyżebrowe tylne(in. intercostdlespostriores)zbierają krew ze ściany*i piersiowej oraz z części piersiowej rdzenia kręgowego.
Biegną one w bruździe żebra Buź tętnic o tej samej nazwie, którym pojedynczo towarzyszą, i przeważnie samodzieluchodządo z, nieparzystej.
Występują one zwykle w liczbie 8(nieraz 7)od W do XJlobniedo nich przebiegająca żyła w stosunku do dwunastego żebra ma nazwę i o 4 żebro w ci 0, subcostalis):natomiast żyły zazwyczaj trzech(czasem czterech)mch przestrzeni międzyżebrowych wytwarzają wspólny pionowy pieniek niędzyżebrową górną prawą 0, intercostdlis ruperior deatrd)-o której.
mowa była na str. 395:jak wiadomo, uchodzić ona może zarówno do z, nieparzystej, jak i do ramienna-głowowej prawej.
Żż, międzyżebrowe tylne biegną wzdłuż odpowiednich tętnic i nerwów międzyżebrowych:twory te układają się w ten sposób, że żyła leży najwyżej, nerw najniżej, a tętnica między nimi.
Średnica żył wzrasta od górnych do dolnych:są one wyposażone w zastawki U)SCIOWC.
Żż, międzyżebrowe tylne zespalają się z żż, międzyżebrowymi przednimi, a poza tym z żż, żebrowa-pachowymi(ryc, l 98), uchodzącymi do z, pachowej.
Zespolenia te odgrywają dużą rolę w przypadkach podwiązania lub niedrożności z, pachowei.
Gałę z i e grzbietowe(ranu dorsd(es).
W tylnych częściach przestrzeni międzyżebrowych przy trzonach kręgów do żż, międzyżebrowych tylnych(zarówno prawnych, jak ilewych)uchodzą silne gał ę zje gr zb i et owe.
Towarzyszą one odpowiednim gałęziom tętniczym(ryc, 146)i odprowadzają krew z mięśni i skóry grzbietu.
Do gałęzi grzbietowych uchodzą również segmentalne gałęzie rdzeniowe(remi spinales), które jako przedłużenie żż, międzykręgowych(p. dalej)odprowadzają krew z kręgosłupa i jego zawartości.
Do gałęzi trzewnych z, nieparzystej(jak również z, nieparzystej krótkiej)zaliczamyliczneniewielkie gałęzie, jak żż, przełykowe(m. esophdgeales)z z, oskrzelowe(m. bronchidles, żż, osierdziowe(m. pericdrdidles)oraz żż, śródpiersi o w e On, mediostincles).
W przypadkach chorobowych, w których prąd krwi w z, głównej dolnej jest zahamowany, żyły biegnące wzdłuż kręgosłupa oraz żyły przedniej ściany brzucha i klatki piersiowej zespalają się, wytwarzając krążenie poboczne(p. dalej).
Oprócz powyższych z, nieparzysta ze swego lewego obwodu otrzymuje z, nieparzystą krótką oraz wspólny pień żż, międzyżebrowych górnych lewych, czyli z, nieparzystą krótką dodatkową.
Ż, nieparzysta krótka G. hemiazggos)jest największym dopływem z, nieparzystej.
Powstaje ona analogicznie do z, nieparzystej z dwóch korzeni, z z, lędźwiowej wstępującej lewej oraz często z odgałęzienia z, nerkowej lewej.
Ż, nieparzysta krótka kieruje się ku górze na lewo od aorty piersiowej wzdłuż lewej strony trzonów kręgów:biegnie tu ona równolegle do z, nieparzystej, oddzielona od niej aortą DICTSIOWĘ.
Długość z, nieparzystej krótkiej jest oczywiście zmienna zależnie od liczby żż, międzyżebrowych, które do niej dochodzą.
Odcinek pionowy sięga mniej więcej do trzonu dziesiątego do siódmego kręgu piersiowego.
Na tym poziomie pochyla się w stronę prawą ku tyłowi od aorty, przełyku oraz przewodu piersiowego i pod ostrym kątem uchodzi do z, nieparzystej.
Dopływy.
Oprócz żż, przełykowych(m. esophogea(es)i żż, śródpiersiowych(m. medidstndles)z, nieparzysta krótka przyjmuje kilka dolnych z z, międzyżebrowych tylnych lewych(m. intercostoles posteriores sinistroe)oraz z, podżebrową lewą 0, subcostdlis sin.
Bardzo często uchodzi do niej z, nieparzysta krótka dodatkowa 0, hemidzggos dccessorid).
Ż, nieparzrsta krótka dodatkowa 0, hemidzggos dccessoria)biegnie z góry do dołu wzdłuż lewej strony trzonów górnych kręgów piersiowych, przyjmując kilka żż, międzyżebrowych tylnych lewych oraz kilka żył trzewnych(oskrzelowych i śródpiersiowych).
Żyły trzech lub czterech górnych przestrzeni międzyżebrowych lewych, podobnie jak prawych, uchodzą do z, międzyżebrowej górnej lewej.
Z, nieparzysta krótka dodatkowa uchodzi różnie:albo do z, nieparzystej krótkiej, albo mniej więcej na wysokości siódmego kręgu piersiowego, krzyżując kręgosłup, bezpośrednio do z, nieparzystej.
W tych ostatnich przypadkaih między z, nieparzystą Krótką a dodatkową leży większa lub mniejsza przestrzeń, w której lewe żż, międzyżebrowe Ginę samodzielnie lub wspólnym pniem kierują się óeprzecznie bezpośrednio do z nieparzystej.
Tego rodzaju formy prowadzą do dalszego podziału pierwotnej z zwsadniczei tylnej w obrębie klatki piersiowej:podział ten.


może być tak daleko posunięty, że wszystkie żż, międzyżebrowe tylne lewe bezpośrednio uchodzą do z, nieparzystej, jak to z reguły występuje u niektórych ssaków(królik, wiele drapieżnych).
Swym górnym końcem z, nieparzysta krótka dodatkowa może się łączyć z z, ramienna-głowową lewą(ryc, l 87).
Odmiany żż, nieparzystych.
Rozwój ontogenetyczny żył nieparzystych, a zwłaszcza z, nieparzystej krótkiej, stwarza możliwości większej liczby odmian.
Warto tu wspomnieć o niektórych z nich.
W przypadkach zachowania się z, głównej górnej lewej z, nieparzysta krótka na tej samej wysokości i w podobny sposób może do niej uchodzić jak po stronie prawej z, nieparzysta do z, głównej górnej prawej.
Stosunki takie występują stale u niektórych niższych ssaków.
Niektóre odmiany u człowieka ilustruje ryc.
200.
Brc 200.
Różne odmiany przebiegu żył nieparzystych.
Schemat wzorowany na Sol.
WBOOWICZIJ.
W bardzo rzadkich przypadkach z, nieparzysta swym ujściem może zstępować niżej, a nawet samodzielnie uchodzić do prawego przedsionka(Góppert).
Znane są przypadki, w których z, nieparzysta krótka przebiega do przodu od aort.
kierując się do swego ujścia do z, nieparzystej.
48(AMsl żż nieparzystych.
Najczęściej występują zastawki w łuku z, nieparzystej w odległości 5 do 30 run od ujścia:są one prawie zawsze domykalne.
Ż, nieparzysta k 684 ma zastawki w przeszło%, przypadków.
Z, nieparzysta krótka dodatkowa również wyposażona jest w zastawki(wg Sylwanowicza w 15 przypadkach na 25 zbadarjchosobników).
Żż, międzyżebrowe tylne(zwłaszcza prawe)najczęściej wyposażone s 4 w zastawki ujściowe.
'S y I w a n o w i c z W.
O zastawkach układu żył nieparzystych.
Prace Tow.
Przyjaciół Nauk w Wilnie, t. WUJ.
1934.
żrtr xaącostuew.
Żyły kręgosłupa tworzą gęste sploty naczyń położonych wzdłuż całej jego długości:leżą one zarówno na powierzchni zewnętrznej kręgosłupa sploty żylne kręgowe zewnętrzne, jak i w samym kanale kręgowym-sploty żylne kręgowe wewnętrzne(ryc.
201 i ZOZ).
Gałęzie grzbietowe i rdzeniowe wszystkich żył segmentalnych części szyjnej, piersiowej, lędźwiowej i krzyżowej ciała łączą je pośrednio z z, główną górną i dolną, dokoła zaś otworu wielkiego kości potylicznej sploty te zespalają się z żyłami czaszki.
Sploty kręgosłupa na powierzchni zewnętrznej kręgosłupa, jak również w kanale kręgowym układają się przy tym zarówno na ich stronie przedniej, jak i tylnej.
Oprócz splotów do żył kręgosłupa zalicza się ich dopływy:żyły trzonów kręgów, żyły rdzenia i jego opon.
Sploty żylne kręgowe wytwarzają podłużną drogę naczyniową równoległą do żył głównych.
Splotr żylne kręgowe zewnętrzne(płeaus tenosi oertebra(es eaterni)leżą na powierzchni zewnętrznej kręgosłupa:żyły ich nie mają zastawek i dzielą się na dwa sploty:przedni słabszy i tylny silniejszy.
Splot zewnętrzny przedni siecią o dużych oczkach obejmuje powierzchnię przednią trzonów kręgów:krew odpływa do niego z trzonów i z ich otoczenia.
Silniej jest on rozwinięty tylko w części szyjnej, gdzie leży na trzonach oraz na m. długim głowy i szyi.
Za pośrednictwem żż, trzonów kręgów zespala się ze splotami wewnętrznymi.
W okolicy szyi splot zewnętrzny przedni łączy się z sieciami żylnymi głębokich mięśni szyi, zespalając się z z, kręgową.
Na kręgach piersiowych i lędźwiowych splot przedni łączy.
Plexus ven.
-verte bz ext, ant.
Corpus vertebraełI I.
I I V, baswertebralis.
Plexus ven, verteb, im. art. et post.
Plexus ven, verteb, im. art. et post.
4 Br.
--Processus SDTOSJS.
-e-Plexus yen.
Z yertebr, e*, pos*.
Ryc.
201. Kręgowe sploty żylne widoczne na przekroju pośrodkowym ze strony lewej.
401.


z gąlęziami rdzeniowymi żż, międzyżebrowych tylnych oraz żż, lędźwiowych i za ich rednictwem z żż, nieparzystymi.
Na powierzchni przedniej kości krzyżowej splot edni pośredniczy w połączeniu z, krzyżowej pośrodkowej z żż, krzyżowymi bocznymi, 1 plot zewnętrzny tylny leży częściowo bezpośrednio na powierzchni tylnej ów, wyrostków i więzadeł kręgów, częściowo między krótkimi mięsniami grzbietu.
Na i jest on najsilniej rozwinięty i łączy się tu zwłaszcza z z, potyliczną, z, kręgową i z, szyjną boką, a poza tym przez otwory w więzadłach żółtych ze splotami wewnętrznymi oraz do odo ze splotem zewnętrznym przednim.
Splot tylny zespala się również z g a ł ę z i a rn i z b i et o wy mi odpowiednich żył segmentalnych.
sploty żylne kręgowe wewnętrzne(pleaus wnosi uertebrdles mterni), obfitsze od mętrznych, leżą w kanale kręgowym między oponą twardą rdzenia a okostną:ożenieni swym odpowiadają one zatokom opony twardej mózgowia.
Sploty te tworzą gdyby poduszki wyścielające kanał kręgowy i wypełniając się lub opróżniając, Ęwają na przesuwanie się płynu mózgowa-rdzeniowego.
Dopływy splotów wewnętrz:h pochodzą częściowo z kręgów, częściowo z rdzenia kręgowego.
Żyły ich nie mają*tawek i biegną w kierunku podłużnym od otworu wielkiego prawie aż du wierzchołka jet krzyżowej.
Podobnie jak w splocie zewnętrznym, również i tu rozróżnić można część jednią i tylną, przy czym każda z nich układa się w dwa podłużne pasma, prawe i lewe.
Splot wewnętrzny przedni leży na powierzchni tylnej trzonów kręgów i krążwmiędzykręgowych po obu stronach więzadła podłużnego tylnego.
Każde z obu pasm:ada się z kilku podłużnych, gęsto skupionych silnych żył, które ściśle się z sobą splatają:przekroju poprzecznym światło ich zieje, zwłaszcza w części szyjnej i piersiowej.
Oba podłużne pasma żylne splotu wewnętrznego przedniego na powierzchni tylnej złego trzonu kręgu łączą się z sobą poprzecznymi, siatkowato ułożonymi gałęziami, ykryte więzadłem podłużnym tylnym.
Splot wewnętrzny tylny leży na powierzchni przedniej łuków kręgów i więzałżółtych i przez szczeliny w nich zawarte zespala się ze splotem zewnętrznym tylnym:lot tylny jest cienszy oraz mniej obfity i tworzy obszerniejsze i bardziej nieregularne sieci ł splot wewnętrzny przedni.
Oba pasma splotu tylnego, podobnie jak przedniego, grzecznymi, siatkowato ułożonymi gałęziami łączą się z sobą.
Processus spinosus.
Plexus yen, vertebr, ew. post.
Plesus yen, yertebr.
mierni art. et post.
-862 Z.
', -e V, intervertebr.
-Corpus vertebrae.
-Ptexus ven, vertebr.
ext, ant.
W. baswertebralesc 202.
Żyły trzonów kręgów widoczne z góry na przekroju poziomym przez trzon kręgu.
Splot tylny i przedni między otworami międzykręgowymi łączą się obustronnie z sobą segmentalnie ułożonymi sieciami żylnymi(retia tenosd tertebrdrumć)tzw. pi e ościeniami żylnymi.
Wejścia do otworów międzykręgowych są więc dokoła obramowane żyłami.
Koniec górny splotów wewnętrznych wieńcem obejmuje otwór wielki, łączy się z zatoką potyliczną, ze splotem podstawowym oraz splotem kanału n. podjęzykowego i opróżnia się do żż, kręgowych.
W kanale krzyżowym naczynia są drobniejsze, sploty się rozluźniają i przez otwory krzyżowe miedniczne uchodzą do żż, krzyżowych.
Żż, podstawno-kręgowe(m. bdsioertebrdles)są obszernymi naczyniami, które analogicznie do żż, śródkościa biegną wewnątrz trzonów kręgów w kanałach istoty gąbczastej:kierują się one poziomo i promienisto z obwodu trzonu do środka jego powierzchni tylnej i wspólnie albo pojedynczo przez jeden czy przez parę otworów uchodzą do poprzecznych zespoleń splotu wewnętrznego przedniego.
Do przodu żż, trzonów przez drobne otworki w kości zespalają się ze splotem zewnętrznym przednim.
Cechą typową układu splotów żylnych kręgowych wewnętrznych pozornie są wyżej wspomniane cztery podłużne pasma, w rzeczywistości jednak są nią poprzeczne połączenia wytwarzające żylne pierścienie kręgowe:pasma podłużne są niczym innym jak silnie rozwiniętymi łańcuchami zespoleniowymi między segmentalnymi żylnymi pierścieniami kręgowymi.
Żż, międzykręgowe On, intemertebrdles)towarzyszą nerwom rdzeniowym w otworach międzykręgowych, przez które przechodzą, i przeważnie w postaci splotowatei przylegają do ich strony przedniej.
Uchodzą do nich żż, rdzeniowe oraz sploty kręgowe wewnętrzne, a zespalają się ze splotami zewnętrznymi.
Jako gałęzie rdzeniowe uchodzą one, wyposażone w zastawki, na szyi do z, kręgowej, na tułowiu do żż, międzyżebrowych tylnych lub lędźwiowych, lub też krzyżowych bocznych.
Żż, rdzeniowe(m. spmdles).
Będą omówione dokładniej w tomie W.
Tutaj zaznaczymy ogólnikowo, że jedne z nich biegną wewnątrz samego rdzenia i w zasadzie opuszczają go segmentalnie:są to z z, rdzeniowe wewnętrzne(n. spindles internaeć).
Drugie żż, rdzeniowe zewnętrzne(m. spmdles eaternde?), cienkie i długie, leżą powierzchownie w oponie miękkiej.
Rozróżnia się parzyste żż, rdzeniowe zewnętrzne tylne, biegnące na tylnej powierzchni rdzenia, oraz nieparzystą z, rdzeniową zew n ętr z ną p r z ed nią na przedniej powierzchni.
Żybte towarzyszą jednoimiennym tętnicom i tworzą subtelne sploty.
Trzeci rodzaj żył rdzeniowych stanowią drobne z z.
k o r z e n i o w e(uv, rddicularesĘ, towarzyszące korzeniom nerwów rdzeniowych.
Jak zaznaczono wyżej, żż, rdzeniowe odprowadzają krew do żż, międzykręgowych.
Drobne żyły opony twardej łączą się z sąsiednimi żyłami rdzenia oraz splotu kręgowego wewnętrznego.
żż, trzonów kręgów.
STRESZCZENIE.
Do żył klatki piersiowej zalicza się z, główną górną 0, cdtd rupJ i żż, ramienna-głowowe Ot, brdchiocephdliede), z których ona powstaje, oraz układ żył nieparzystych ciągnących się wzdłuż kręgosłupa piersiowego.
Ż, głów n a górn a-wielki pień nieparzysty, do którego spływa krew z całej górnej, nadprzeponowej części ciała-położona jest w śródpiersiu przednim po prawej stronie aorty wstępującej.
Powstaje ona na poziomie połączenia mostkowo-żebrowego pierwszego prawego i zstępuje ku dołowi do prawego przedsionka, w swej dolnej połowie objęta workiem osierdziowym.
Żż, ramienna-głowowe(m. brachiocephdliede)są to wspólne pnie powstałe z połączenia żył szyi i kończyny górnej.
W związku z prawostronnym położeniem z głównej górnej z, ramienna-głowowa lewa ma większą drogę do przebycia, jest więc Buższa niż prawa:od przodu krzyżuje ona skośnie ku dołowi górny brzeg łuku aorty Z dopływów z klatki piersiowej do żż, ramienna-głowowych oprócz z, nieparzystej oraz drobnych i licznych gałązek trzewnych(m. thgmicde, bronchicles, mediastindles)wspo.


mieć należy o z, piersiowej wewnętrznej 0, thordcied interna), towarzyszącej jednoniennejtętnicy.
Żyła ta licznie się zespala z sąsiednimi:na uwagę zasługuje zwłaszcza odłużne połączenie naczyń brzucha z naczyniami klatki piersiowej-ważne drogi oboczne w przypadkach niedrożności czy to z, wrotnej, czy też jednej z żył głównych.
Po obu stronach kręgosłupa, ściśle do niego przylegając, leżą dwie żyły średniej ńelkości, którym nie towarzyszą tętnice:z, nieparzysta(t. ozggos)po stronie prawej i, nieparzysta krótka 0, hemiazggos)-po lewej.
Rozpoczynają się one w jamie brzusznej iko żż, lędźwiowe wstępujące i pośrednio łączą się przez nie z z, biodrową wspólną.
, nieparzysta przyjmuje prawe żż, międzyżebrowe tylne i od tyłu uchodzi do z, głównej ornej tuż powyżej osierdzia:słabsza z, nieparzysta krótka przyjmuje lewe żż, międzyżebowetylne i uchodzi do z, nieparzystej mniej więcej na poziomie dziewiątego kręgu iersioweg*.
Żyły kręgosłupa p. str. 401.
ŻYŁY KOŃCZYNY DOLNEJ.
Uwagi ogólne Ogólny układ żył kończyny dolnej podobny jest do układu żył:ończyny górnej.
I tu rozróżnia się żyły głębokie albo podiowięzło we, które przeważnie jako żyły to warzy s z ące, witezie 2 lub nieraz 3, biegną razem z tętnicą i objęte są wspólną pochewką iaczyniową, oraz żyły powierzchowne albo skórne, którym owarzyszą zwykle pnie chłonne oraz gałęzie nerwowe, prawie nigdy zaś-tętnice.
Żyły głębokie położone pod powięzią, towarzysząc tętnicom, ączą się z sobą licznymi poprzecznymi zespoleniami.
Często wytwarzają re mniej lub bardziej gęste sieci żylne.
Począwszy od dołu podkolanowego żyły towarzyszące goleni łączą się azwyczaj w pojedynczy pień, z, podkolanową 0, poplited).
Na idzie pień ten śrubowało obejmuje tętnicę od tyłu w kierunku przyśrodowymi począwszy od rozworo ścięgnistego przywodzicieli aż do dęzadła pachwinowego przybiera nazwę z, ud owe j(t. femoralis).
iazwę na z, biodrową zewnętrzną(t. ilidca eaterna), ponieważ czy na talerzu kości biodrowej.
Do przodu od stawu krzyżowo-biorowegołączy się ona z silnym dopływem z miednicy mniejszej, b i o dr ową we w n ętr z n ą 0, iliacd interną), która doprowadza rew z narządów miednicy i okolicy pośladkowej.
Jako z, b i o d r o w a r s p o I n a(t. iliaca communis)ten jednolity pień całą krew kończyny olnei i miednicy odprowadza do z, głównej dolnej(t. całą nferior).
Z biodrowa wspólna obustronnie biegnie ku tyłowi od jednoimiennej tętnicy, między@a twardym podłożem stawu krzyżowo-biodrowego.
W związku z tym tętnienie biodrowej wspólnej przenosi się na żyłę jak również na naczynia chłonne)i ciśnienie, onieczne do przezwyciężenia wahań ciśnienia w jamie brzusznej, znacznie w niej wzrasta re.
UQ.
Poza im układ żył głębokich kończyny dolnej ma szereg specjalnych, miejscowych rządzeń mechanicznych, które w czasie ruchu kończyny wpływają korzystnie na raźność żył oraz na przyspieszenie prądu krwi żylnej.
Wyliczymy z nich niektóre.
Na.
przykład napięcie ścięgien prostowników stopy i goleni unosi powięź i tak pompa ssąca działa na żyły grzbietu stopy oraz na żyły piszczelowe przednie.
Podobnie działa słabe zgięcie kolana:przestrzeń podpowipziowa dołu podkolanowego wówczas wzrasta, a wraz z tym-drożność z, podkolanowei.
Również łuk ścięgnisty m. płaszczkowatego, biegnący nad z, podkolanową, w ruchach goleni wzmaga drożność żyły i pobudza Jej prąd krwi.
Podczas chodzenia ukształtowanie mięśniówki dołu biodrowa-łonowego oraz rozstęp naczyń przyspieszają prąd krwi z, udowej w kierunku do serca.
Żyły p owierz eh owne są szczególnie obficie rozwinięte na odciążonych częściach kończyny, a więc na grzbiecie stopy, dokoła obu kostek, w dole podkolanowym, na stronie prostowników uda i w zgięciu pachwinowym.
Są one zakorzenione w łuku żylnym gr zbi et owym stopy(arcus tenosus dorsdlis pedis), który przyjmuje krew z sieci żylnej grzbietowej stopy(retetenosumdorsolepedis), oraz za pośrednictwem z z, międzygłowo wy eh(m. intercdpitdles)ze strony podeszwowej palców.
Również sieć żylna grzbietowa stopy przyjmuje liczne dopływy z podeszwy.
Widać więc, że tak jak na dłoni, również na podeszwie ucisk wypycha krew z podeszwowych splotów żylnych do żył grzbietu stopy.
Z sieci żylnej grzbietowej i kostki przyśrodkowej powstaje z, odpiszczelowa, z pierwszej z nich i z sieci kostki bocznej zaś-z, odstrzałkowa.
Ż, o d s tr z alk o w a 0, sdphena porad)biegnie na m. brzuchatym łydki ku górze, między obu jego głowami kieruje się w głąb i najczęściej uchodzi do z, podkolanowej.
Ż, odpiszczelowa 0, sdphend mdgna)zaczyna się do przodu od kostki przyśrodkowej:biegnie wzdłuż przyśrodkowej strony goleni oraz uda i przez rozwór odpiszczelowy uchodzi do z, udowej.
Bezpośrednio przed swym końcem przyjmuje ona jedną lub parę żż, odpiszczelowychdodatkowych(m. sophenae accessoriae).
Skórny układ żylny jest słabo rozwinięty w obrębie konstrukcji uciskowej podeszwy(t.
I), na stronie zginaczy uda oraz na pośladkach.
48 r głębokie Z wyjątkiem żył głębokich okolicy pośladka(żż, pośladkowych)liczba żył towarzyszących tętnicy jest różna powyżej i poniżej miejsca powstania z, podkolanowej.
Powyżej tego miejsca żyły głębokie zazwyczaj pojedynczo towarzyszą tętnicom:są to:z, podkolanowa i z, udowa.
Poniżej dwie żyły lub czasem trzy biegną razem z tętnicą:są to:żż, piszczelowe przednie i żż, grzbietowe stopy oraz żż, piszczelowe tylne, żż, strzałkowe i żż, podeszwowe.
żyły głębokie stopy Zyły głębokie stopy odpowiadają układowi tętniczemu, przy czym dwie żyły towarzyszą jednoimiennej tętnicy.
Rozróżnia się więc tu dwie z z, gr z b i e to we s to p y(m. dorsd(es ł NAP(1900)niesłusznie, inlercopi(ulares".
Głowy to, odpita", nie, capi(ula':"capitulum"to "główka"(redJ.


s), dwie z z, p o des zw owe boczne(m. plmtares ldterdlesĘ, które łączy podwój juk żylny podeszwowy(arcus tenosus plmtris), oraz dwie żż, podeaweprzyśrodkowe(m. plontares mediolesć).
Do łuku podeszwowego dotzążż, podeszwowe śródstopia(m. metatrsdles plan(dres), z których krew uje się do niego, a także na grzbiet stopy.
jgąd żylny głęboki podeszwy oraz układ grzbietu stopy zespalają się z sobą za ednictwem z z, prze s zyw aj ących(m. perńordntes)przednich i tylnych:żyły te ą żż, podeszwowe śródstopia z głębokimi i powierzchownymi żyłami grzbietu stopy.
Żyły głębokie goleni yly głębokie goleni są wszystkie podwójne:należą do nich żż, piszczelowe przednie re oraz żż, strzałkowe-satelity jednoimiennych tętnic.
, z, p is ze ze I owe p r z e dnie(ut, @biJes anteriorea)są przedłużeniem żż, grzbietohstopy:kierują się one ku górze tą samą drogą co t. piszczelowa przednia i w górnej lei goleni z komory przedniej prostowników przechodzą do komory głębokich zginaczy).
Kończą się one pojedynczym krótkim, lecz grubym pniem i po połączeniu z pniem iszczelowej tylnej wytwarzają z, podkolanową.
:z, piszczelowe tylne jut, tibid(es poateriores)na wklęsłości powierzchni yśrodkowei kości piętowej powstają z połączenia żż, podeszwowych przyśrodkowychocznych:w przebiegu swym towarzyszą one odpowiedniej tętnicy oraz n. piszlowemu.
ś z, s 1 r z a ł k o w e(m. ńbulares s. ąeroned(es)biegną wspólnie z t. strzałkową i łącząc w jeden bardzo krótki pień pojedynczy uchodzą do jednej z żż, piszczelowych tylnych.
ś, piszczelowa tylna po przyjęciu z, strzałkowej i wytworzeniu z drugą wspólnego pnia yta jest pod m. płaszczkowatym:do przodu przylega ona do pnia tętniczego nieco esunięta w stronę przyśrodkową, ku tyłowi do n. piszczelowego.
Jkłady żył głębokich przednich i tylnych goleni wymieniają między sobą zespolenia ez otwory w błonie międzykostnej.
3 zasem wszystkie trzy naczynia żylne głębokie goleni-z, piszczelowa przednia, tylna rzałkowa-mogą się łączyć w jednym punkcie, wytwarzając z, podkolanową.
Żyła podkolanowi Ż, podkolanowa 0, poplited)powstaje ze zlania się żż, piszczelowych.
ejsce połączenia leży najczęściej w dolnym kącie równoległoboku dkolanowego, rzadko kiedy niżej, na wysokości łuku ścięgnistegopłaszczkowatego, czasem sięga ka górze aż do linii stawu kolanowe:w tych przypadkach z, podkolanowa jest bardzo krótka.
Ż, podkolanowa towarzyszy tętnicy od dołu do góry w dole pod łanowym i przechodząc przez rozwór ścięgnisty przywodzicieli przynanazwę z, udowej.
średnica żyły(przeciętnie około 8 run)jest nieco większa niż tętnicy:jej ściana jest rurkowa gruba.
Pomimo to w wyprostowanym kolanie i obrocie uda na zewnątrz ściany izmia zapadają się, w ruchach zgięcia zaś żyła wypełnia się krwią.
Ten mechanizm co-tłoczący pobudza prąd krwi podczas chodzenia.
W stosunku do tętnicy żyła położona jest ku tyłowi od niej, przy czym w części dolnej u podkolanowego leży nieco bardziej przyśrodkowo, u góry nieco bardziej bocznic::ałości w stosunku do tętnicy przebiega więc ona nieco spiralnie od dołu do góry i od my przyśrodkowej do strony bocznej.
Oba naczynia sprzężone są z sobą łącznotkanvąosłonką-po chewką naczyniową, będącą przedłużeniem pochewki naczyń owych.
Ku tyłowi od żyły biegnie n. piszczelowy, który u góry leży nieco bocznic od niej, u dołu mwa naczynie.
Również węzły chłonne podkolanowe bezpośrednio sąsiadują z żyłą.
Odmiany.
W dolnej połowie dołu podkolanowego z, podkolanowa jest czasem podwójna:wówczas miejsce połączenia żż, piszczelowych jest wysoko położone na poziomie linii stawowej:w tych przypadkach przyśrodkowy pień żylny, będący przedłużeniem z, piszczelowej tylnej, jest obszerny, natomiast pień żylny boczny-odcinek końcowy z, piszczelowej przedniej-jest cienki(Testut.
W rzadkich przypadkach z, podkolanowa w całej swej długości bywa podwójna:zdwojenie to może obejmować również z, udową i sięgać nawet do górnej trzeciej części uda(p. dalej).
Dopływy.
Dopływy z, podkolanowej towarzyszą gałęziom tętniczym.
Są to z z, k ola n a(m. geniculares):górne, środkowa i dolne, oraz z z, ty d k o w e(m. surdles).
Poza tym do tylnego obwodu z, podkolanowej uchodzi z, o ds tr z alk owa 0, sdphenaparołi).
Żyła udowa Ż, udowa(t. ńmordlis), wielki pień żylny będący przedłużeniem z, podkolanowej, zazwyczaj pojedynczo towarzyszy tętnicy.
Początek pnia leży w rozworze ścięgnistym przywodzicieli, koniec na poziomie więzadła pachwinowego w rozstępie naczyń:tutaj naczynie zmienia nazwę na z, biodrową zewnętrzną, kierując się dalej ku górze.
W początkowym swym przebiegu, w kanale przywodzicieti, żyła układa się ku tyłowi i nieco bocznic od tętnicy, stopniowo przesuwa się przyśrodkowo i w swym odcinku końcowym, w dole biodrowa-łonowym, przylega już zdecydowanie do przyśrodkowego obwodu tętnicy.
W przejściu przez rozstęp naczyń, w którym leży między tętnicą a pierścieniem udowym(głębokim), jest ona przymocowana do swego otoczenia, zwłaszcza do przegrody udowej(septum femordle:t. IX dlatego też ściany żyły nie zapadają się.
Oba naczynia objęte są wspólną łącznotkankową osłonką-po c he w k ą naczyń u d o w y c h:przegroda międzynaczyniowa oddziela tętnicę od żyły.
Średnica żyły jest nieco większa niż tętnicy i w pobliżu swego końca mierzy około 9--10 mm.
Odmiany.
Podobnie jak z, podkolanowa, również z, udowa może być podwójna i zdwojenie to może obejmować dolne%-uda.
W tych przypadkach obie żż, udowe leżą zwykle po dwóch stronach tętnicy i łączą się krótkimi, poprzecznymi, mniej lub bardziej silnymi zespoleniami.
Qzasem z, podkolanowa zamiast towarzyszyć tętnicy w przejściu przez rozwór ścięgnistyprzywodzicieli, wstępuje dalej ku górze w tylnej komorze uda do zmiennej wysokości:dopiero znacznie wyżej niż zwykle przenika ona przez przywodziciel wielki, łączy się z z, głęboką uda i dochodzi do t. udowej.
W wyjątkowych przypadkach z, podkolanowawstępuje do miednicy wzdłuż t. pośladkowej dolnej:z, udowa występuje wówczas również, jest jednak silnie uwsteczniona.
Dopłrwy Dopływy z, udowej odpowiadają gałęziom bocznym t. udowej:oprócz nich do z, udowej uchodzą żyły skórne brzucha oraz z, odpiszczelowa.
Dopływy są następujące Oso, 198, zO 3, zOó):1.
Ż nabrzuszna powierzchowna 0, epigdstricd ruperńcioliat biegnie ona w tkance podskórnej i odprowadza krew ku dołowi z dolnej połowy skóry przedniej ściany brzucha.
W rozworze odpiszczelowym uchodzi ona samodzielnie lub wspólnie z sąsiednimi żyłami do z, udowej, albo też do z, odpiszczelowej.
2. Z okalaiącabiodro powierzchowna 0, circumńeaa ilidca supeticidlis), częściowo.
'm. genus(w dawnym mianownictwie)są mianem trafniejszym.
Dominu(@tm, genicularis"oznacza kolankowy(red).


łwójna, w tkance podskórnej towarzyszy jednoimiennej tętnicy i uchodzi samodzielnie, też wspólnie z z, nabrzuszną powierzchowną.
ł, Żż, piersiowa-nabrzuszne(to, thoracoepigdstricde)p. str.
397.
*. Żż, sromowe zewnętrzne Ot, pudendqe eaternde)biegną wspólnie z tętnicami o tej net nazwie i często wpadają do z, odpiszczelowej.
Przyjmują one dopływy ze skóry no-przedniej części ściany brzucha oraz z moszny lub warg sromowych większych jako mosznowe przednie(m. scrotlesdruerioresji żż, wargowe przednie(av.
tałes dntrioresk poza tym wpadają do nich naczynia z prącia lub łechtaczki jako grzbietowe powierzchowne prącia(m. dorsdles superńcidles penis, 158)i żż, grzbietowe powierzchowne łechtaczki(m. dorsales super kies clitoridis).
5.
Ż, odpiszczelowa(u, saphena magnal p. dalej.
ił.
Ż, głęboka uda 0, prqńnda femoris)jest grubym pniem żylnym, zwykle krótkim, łożonym ku tyłowi od t. głębokiej uda.
Zazwyczaj powstaje ona z połączenia żż, okaących przyśrodkowych i bocznych oraz żż, przeszywających.
W gweus max(odłożony przyśrodkowo)-M. gluteus med, , zV, glutea sup.
-V, glutea im.
-N. ischiadicus-M. quadratus fem.
V, circumtl, fem, med.
M. biceps fem, cap.
*o ng om-V, pertorans I.
-V, perforans li.
-V, pedorans III.
V, poplitea-V, gerus sup, lat.
V, genus sup, med.
V, saphena paca Ryć.
203. Żyły głębokie prawego uda.
Widok od tyłu.
1.
Żż, przeszywaj ące(m. perfordnts)najczęściej występują w liczbie 3-I--111, częściowo są one podwójne i towarzyszą 11, przeszywającym:silnymi podłużnymi zespoleniami łączą się z sobą oraz żż, pośladkowymi dolnymi, jak również z żż, przyśrodkowymiokalającymi udo i z, podkolanową.
2.
Żż, okalające udo przyśrodkowe jat, circumńeaae mediales femoris)towarzyszą tętnicy o tej samej nazwie i zespalają się z tyłu z żż, pośladkowymi dolnymi i przeszywającą 1, z przodu zaś z z, zasłonową.
3.
Ż z, okalaj ące udo boczne(ta, circumńeaae ldterdlesfemoris)biegną razem z odpowiadającą tętnicą:zespalają się one z poprzednimi oraz z żż, pośladkowymi dolnymi.
Dosyć często żyły okalające uchodzą do z, udowej, a nie do głębokiej uda.
Zespolenia z, głębokiej uda.
Ż, głęboka uda zespala się głównie:1)z żyłami miednicy(z, biodrową wewnętrzną)za pośrednictwem z, przyśrodkowej okalającej udo, która łączy się z z, zasłonową i żż, pośladkowymi dolnymi oraz 2)z z, podkolanową przez żż, przeszywające.
Zespolenia te, zwłaszcza pierwsze, mają duże znaczenie w obrzękach kończyny dolnej, ponieważ stanowią ważne drogi poboczne.
Żyły głębokie okolicy pośladkowej Okolica pośladkowa ma dwa układy żył głębokich:wytwarzają je żż, pośladkowe górne i dolne, dopływy z, biodrowej wewnętrznej(ryć.
2031.
Żż, pośladkowe górne(m. glutede superiores)towarzyszą t. pośladkowej górnej, częściowo podwójnie.
U wejścia do miednicy w przekroju światło ich zieje:żyły te są wyposażone w zastawki.
Do tyłu od m. gruszkowatego znajduje się silne zespolenie z żż, pośladkowymi dolnymi.
Układ żż, pośladkowych górnych zbiera większą część krwi z okolicy pośladkowej.
Do miednicy wnika on przez wcięcie kulszowe większe nad m. gruszkowatym i uchodzi do z, biodrowej wewnętrznej.
Żż, pośladkowe dolne jut, glutede irfriores), częściowo podwójne, towarzyszą t. pośladkowej dolnej.
Otrzymują one silny dopływ, biegnący wzdłuż n. kulszowego, i zespalają się grubymi gałęziami z żż, pośladkowymi górnymi, z z, przyśrodkową okalającą udo oraz z z, przeszywającą pierwszą i drugą.
Układ żż, pośladkowych dolnych oraz żż, przeszywających i ich podłużnych zespoleń stanowi główną drogę żylną komory tylnej uda:drogę tę w kierunku od dołu ku górze wytwarzają żż, przeszywające, ich podłużne zespolenia oraz żż, pośladkowe.
Ten silny łańcuch żylny zespala się u dołu z z, podkolanową, u góry zaś wnika do miednicy nad i pod m. gruszkowatym przez wcięcie kulszowe większe i uchodzi do z, biodrowej wewnętrznej.
Zastawki żył głębokich Żyły głębokie kończyny dolnej oraz ich dopływy licznie wyposażone są w zastawki parzyste w zmiennej liczbie:z, podkolanowa ma przeciętnie trzy zastawki, z, udowa cztery lub pięć.
Żyły powierzchowne Żyły powierzchowne tworzą w tkance podskórnej sieć o szerokich oczkach i różnym stopniu zagęszczenia, obfitującą w zastawki.
W sieci tej można wyodrębnić większe pnie żylne, licznymi zespoleniami połączone z żyłami głębokimi.
Podobnie jak na kończynie górnej, żyły powierzchowne towarzyszą pniom limfatycznym oraz gałęziom nerwowym, natomiast na ogół nie są satelitami tętnic.


Żyły powierzchowne stopy żyły powierzchowne stopy mają w zasadzie ten sam układ, co żyły wierzchowne ręki.
Prawie wszystkie one uchodzą do sieci żylnej zbietowei stopy, z której wychodzą:żż, odpiszczelowa i odstrzałkoware.
ZOQ.
Żylypaleów.
Na stronie grzbietowej rozpoczynają się one siecią pod pazkcio w ą bardzo drobną, z której wychodzą splotowato ułożone z z, gr z b i et o w eI co w(m. digitles dorsdles), biegnące ku tyłowi.
U nasady palców łączą się z nimi, rniędzygłow owe(m. intercdpitlesł), a same wpadają do z z, gr z b i e to wy c hódstopia(ta, me(a(arsoles doradles), które z kolei uchodzą do łuku żylnego zbietowego stopy(arcus tenosus dorsdlis pedis).
Na stronie podeszwowej żyły palców wychodzą z bardzo delikatnej sieci uszkowej i splotowato biegną do tyłu jako żż, podeszwowe palców(m. dimesplmtares).
Uchodzą one do łuku żylnego podeszwowego skórnego*s tenosus plmtaris), który układa się poprzecznie u nasady palców w szczelinie ędzy nimi a granicą dalszą śródstopia.
Z łuku tego lub też z żż, podeszwowych palców chodzą z z, mi ędzygł owo we(m. intrcapitales)do żż, grzbietowych palców lub łbie łowy eh śródstopia.
Żyłypodeszwowe stopy(ryc, 205)tworzą sie ć żylną po des zw o w ą(rete venosummtdre), składają się ze zmiennej wielkości żyłek ograniczających na ogół drobne oczka.
Sieć żylna podeszwowa uchodzi:1)do łuku żylnego podeszwowego, o którym już była twa:łuk ten obustronnie obejmując brzegi stopy wpada do sieci żylnej grzbietowej:bezpośrednio do sieci żylnej grzbietowej stopy oraz do żż, brzeżnych przyśrodkowejocznej(m. marginoler, lmerdlis et medidlis p. dalej), obejmujących brzegi stopy.
Żyłr grzbietowe stopr(ryc, 200 tworzą sieć żylną gr zb i e to w ą(rete oenosumrsole), powstają ze wszystkich żył powierzchownych stopy i palców:jest to sieć o dużych zkach, szczególnie silnie rozwinięta na śródstopiu.
Zakończeniem sieci grzbietowej są:1)na brzegach stopy położone silniejsze brzeżne przyśrodkowa i boczna, z których powstają żż, odpiszczelowadstrzałkowa, oraz 2)wyżej wspomniany łuk żylny grzbietowy stopy(drcusnorua dorsdlis pedis), położony na dalszym końcu śródstopia.
Ł-uk ten łączy obie żyły 2:20:.
Żyła odpiszczelowaZ, odpiszczelowa(o, sdphenak ryc, 204 i 206)jest głównym pniem lnym powierzchownym kończyny dolnej:rozpoczynając się na stopie cynie ona wzdłuż powierzchni przyśrodkowej goleni i kolana oraz iwierzchni przednio-przyśrodkowej uda:jest to tzw. "żyła żylaków", óre powstają zwłaszcza w jej części goleniowej.
Początek, przebieg, koniec.
Ż, odpiszczelowa rozpoczyna się do zadu od kostki przyśrodkowej w przedłużeniu z, brzeżnej przyśrodiweistopy i przyjmuje tu gałęzie powierzchowne ze skórnej sieci żylnej zbietowej oraz podeszwowej, jak również głębokie z żż, podeszwo ych przyśrodkowych.
Zbiera ona większą część krwi żylnej podeszwy.
W dalszym przebiegu kieruje się ona ku górze na powierzchni z 3 środkowej goleni, zbacza nieco do tyłu od kłykcia przyśrodkowego szczeli i kości udowej, biegnie następnie stosunkowo prosto i nieco.
'Wg Hyrtla nazwa pochodzi z arabskiego ul-sqńn, z, ukryta, ponieważ w przeciwień@e do innych żył powierzchownych nie prześwieca przez skórę.
Malleołus łat.
Rete ven, dorsale, oecsV, saphena paryaV, marginalis lat.
Arcus ven, dorsalis peos.
-V, saphena magna.
--Malleolus med.
--V, saphena magna.
V, marginalis med.
W. metatarsalesAgjj rgą(gę e:W. intercapitales-z W. digita(es dorsales pedis.
Ryc.
20-4. Żyły powierzchowne grzbietu prawej stopy i goleni.
Widok od przodu.
-V, femoropoplitea.
-V, saphera magna.
-V, saphena parya.
-Malleolus lat.
-Rete yenosum calcaneum.
-Rete venosum p(antale.
-Rete venosum p(antale-Arcus yenosus plantarisRyc.
205. Żyły powierzchowne prawej podeszwy i goleni.
Widok od tyłu.
skośnie na powierzchni przednio-przyśrodkowej uda i wreszcie, zataczając łuk(łuk z, odpiszczelowej), przez rozwór odpiszczelowy wnika do przednio-przyśrodkowego obwodu z, udowej.
Miejsce ujścia leży około 3 e 4 cm poniżej bruzdy pachwinowej.
Średnica.
Ż, odpiszczelowa jest największą żyłą powierzchowną kończyny dolnej:u swego początku średnica jej wynosi około 4-5 mm:na poziomie łuku oraz u swego końca.


ica jest znacznie większa i żyła ma tu nieraz niewielkie, bańkowate lub wrzecionowa guldenie:u ujścia średnica żyły wynosi przeciętnie 7-8 mm(Paturet).
iłożerle.
Wzdłuż całego swego przebiegu żyła leży podskórnie na powięzi goleni oraz więzi szerokiej:podpowięziowo leży tylko jej ujście.
Wzdłuż całej drogi towarzyszą jej chłonne, które kierują się do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych.
i stopie żyła leży d o p r z o d u od kostki przyśrodkoweh u osób chudych z łatwością u ona dostępna:często zaznacza się jako widoczna wyniosłość, i goleni żyła biegnie wzdłuż brzegu przyśrodkowego piszczeli, do przodu od wyniosło.
V, circumT.
Taca suped.
-V, epigastrica supeł.
Hiatus saohenuser y, femoralis-W. pudendae ad.
-V, saphena magna.
V saphena accessoria.
-Patella.
--V, saphena magna.
. Malleolus nea.
--V, marginalis med.
i.
Powierzchowne żyły prawej kończyny dolnej.
Widok od strony przyśrodkowei.
ści głowy przyśrodkowej m. brzuchatego łydki.
Przed dojściem do kolana krzyżuje skośnie ścięgna gęsiej stopy(t.
T.
W swym przebiegu od stopy do kolana towarzyszy jej n. udowa-goleniowy, położony to do przodu, to znów do tyłu od żyły:zawsze jednak żyła leży bardziej powierzchownie niż nerw i jego gałęzie.
Na udzie żyła biegnie wzdłuż przyśrodkowego brzegu m. krawieckiego.
Dopływy.
Dopływy z, odpiszczelowei są liczne, ponieważ zbiera ona krew ze wszystkich żył powierzchownych uda oraz ze znacznej części żył powierzchownych goleni i stopy.
Są to naczynia następujące:1.
Na stopie kilka żył powierzchownych wychodzących z sieci grzbietowej stopy oraz ze strony przyśrodkowej okolicy piętowej.
2.
Na goleni większość żył powierzchownych z powierzchni przednio-przyśrodkowefgoleni, żyły odżywcze piszczeli oraz żyły przeszywające mięśniowe.
3.
Na udzie, oprócz licznych dopływów z powierzchni przedniej, często z powierzchni tylnej wychodzące żyły skórne wytwarzają większy pień-z, odpiszczelowądodatkową 0, sophena dccessorid), która towarzyszy z, odpiszczelowej po stronie przyśrodkowej w zmiennej do niej odległości i na różnej wysokości do niej uchodzi.
4.
Do łuku z, odpiszczelowej bardzo często uchodzą również żyły skórne, które z reguły są odpływami z, udowej:zostały opisane poprzednio.
Są to:z, nabrzuszna powierzchowna 0, epigdstrica superńciclis), z, okalająca biodro powierzchowna(u, circamylead ilidedsuperfcidlis)oraz żż, sromowe zewnętrzne(m. pudendae eaternoe).
Jeżeli ujścia tych żył bardzo są do siebie zbliżone, układają się one w kształcie gwiazdy i mówi się wówczas o, gwieździe żylnej powierzchownej trójkąta udowego".
Żyła odstrzałkowaŻ, odstrzałkowa 0, sdphend porad:ryc, 205)biegnie na tylnej powierzchni goleni.
Początek, przebieg, koniec.
Żyła ta rozpoczyna się w przedłużeniu z, brzeżnej bocznej stopy i biegnie dalej przeważnie d o ty lu od kostki bocznej:w wytworzeniu się jej biorą udział gałęzie skórnej sieci żylnej grzbietowej stopy i podeszwowej oraz zespolenia odchodzące z głębokich żż, podeszwowych bocznych.
Na tylnej powierzchni goleni z, odstrzałkowa biegnie ku górze wpierw wzdłuż brzegu bocznego, a następnie na stronie tylnej ścięgna piętowego, po czym, objęta zdwojeniem powięzi goleni, układa się między obie głowy m. brzuchatego łydki.
W odcinku końcowym, zataczając łuk skierowany do przodu, przenika ona przez powięź goleni i w dole podkolanowym uchodzi do tylnego obwodu z, podkolanowej.
Czasem uchodzi ona już na goleni do z, odpiszczelowej, lub też do żył głębokich:czasem ujście leży powyżej dołu podkolanowego i prowadzi do głębokich tylnych żył uda lub również do z, odpiszczelowej:ujście jest pojedyncze lub nieraz podwójne.
Średnica.
Średnica żyły wynosi przeciętnie około 4 mm:u swego końca ma ona zwykle niewielkie, lecz wyraźne bańkowate wypuklenie.
Położenie.
Z, odstrzałkowa w dolnej połowie goleni biegnie na powięzi goleni, następnie objęta jest zdwojeniem powięzi, leży więc międzypowięziowo, wreszcie w górnej trzeciej części goleni-podpowięziowo.
W Jej przebiegu na goleni żyle towarzyszą dwa lub trzy pnie chłonne powierzchowne zdążające do węzłów chłonnych podkolanowych oraz n. skórny przyśrodkowy łydki.
Po wniknięciu przez powięź goleni między obu głowami m. brzuchatego uchodzi ona do z, podkolanowej często przyśrodkowo od n. piszczelowego, często również bocznic od TUCĘO.


ooptywy.
Do z, odstrzałkowei uchodzą:1)na stopie żyły powierzchowne wychodzące wzegu bocznego stopy oraz ze strony bocznej okolicy piętowej--z sieci żylnej ętowej(rete oenosum olcaneumS:2)na goleni żyły powierzchowne strony tył bocznej goleni:3)w dole podkolanowym z, ud owo-po dk o łan o w a O, ńmoropopiaĘ.
Jest to tylna żyła skórna uda:swymi początkami bliższymi łączy się ona lż, przeszywającymi oraz żż, pośladkowymi:kierując się ku dołowi w dole pod łanowym uchodzi zwykle do z, odstrzałkowej.
Ż, udowa-podkolanowej towarzyszy ykle n. skórny tylny uda.
Czasem prąd krwi może się w niej kierować w przeciwną one i wówczas krew z, odstrzałkowei może podążać do żż, przeszywających.
Bardzo rsto okrążając udo po stronie przyśrodkowei zespala się ona z z, odpiszczelową.
Zastawki żył powierzchownych kończyny dolnej Podobnie do żył głębokich również żyły powierzchowne zaopatrzone są w zastawki rzyste w liczbie zmiennej i rozrzucone wzdłuż całej długości naczynia.
Liczba zastawek nosi średnio 12 par dla z, odpiszczelowei oraz 8 do 10 dla z, odstrzałkowej, przy czym każdym naczyniu jedna z nich jest zastawką ujściową.
W młodym wieku zastawki są dobrze wykształcone i domykalne, natomiast są one stecznione i niedomykalne u dorosłego, zwłaszcza u kobiet jak wiadomo, zastawki rywaią ważną rolę w powierzchownym krążeniu żylnym.
Żż, odpiszczelowa i odstrzałkowa mają stosunkowo grubą błonę mięśniową(środkową):stecznienie ich mięśniówki i niedomykalność zastawek są dwiema głównymi przy nami żylaków.
Cechy wspólne żył odpiszczelowej i odstrzałkowefZ powyższego opisu żż, odpiszczelowei i odstrzałkowej wynika, że mają one szereg polnych właściwości anatomicznych.
Zalicza się do nich:1)przebieg napowięziowy u ich początku oraz podpowięziowy u ich końca:2)identyczpoczątekna obu brzegach stopy, powstały z połączenia żył brzeżnych z żyłami wierzchowemu podeszwy:3)podobieństwo odcinka końcowego w kształcie łuku oraz Iłowatego wypuklenia zarówno w spływie odpiszczelowo-udowym, jak i odstrzał wo-podkolanowym:4)w znacznej części ich przebiegu towarzyszą im gałęzie nerwowe:obie żyły wyposażone są w zastawki.
Zespolenia Z, odpiszczelowa, jak również z, odstrzałkowa, tworzy sarna z sobą zespolenia między nymipiętrami zastawek:sąto przewody be z pi e c zeń s 1 w a:pozatym obie te żyły*palaią się między sobą, jak również z żyłami głębokimi kończyny dolnej.
Zestalenia z odpiszczelowe)z z, odstrzałkową.
Żyły te zespalają się z sobą:1)na stopie pośrednictwem łuku żylnego grzbietowego stopy, który łączy ich początki:2)na goleni łączeniami poprzecznymi o nieregularnym przebiegu, które podążają od jednego pnia drugiego:3)w okolicy kolanowej tylnej gałęzią skórną, która od z, odstrzałkowei:hodzi nieco poniżej jej łuku, krzyżuje powierzchnię przyśrodkową kolana i na poziomie pki uchodzi do z, odpiszczelowej:żyła ta jest często miejscem powstawania żylaków:aa udzie głównie za pośrednictwem z, udowa-podkolanowej.
Aeswlerla żż, odpiszezelowej i odstrzałkowej z żyłami głębokimi.
Obie te żyły łączą z ż@ami głębokimi:1)n a s 1 o p i e przez układ żż, grzbietowych stopy i podeszwowych gśrodkowych oraz bocznych łączących się z żyłami skórnymi stopy:2)n a g o I e n i za iredrictwem żż, przeszywających, które odchodzą od z, odpiszczelowej oraz Wzałkowei i wnikają w głąb między mięśnie i do mięśni:poza tym z, odpiszczelowa*pala się z żż, piszczelowymi przednimi i tylnymi(żż, odpiszczelowo-piszczelowe, *e 4 nie i trlne), a z, odstrzałkowa z żż, strzałkowymi(żż, odstrzałkowo-strzałkowe):3)n a z i e występuje zespolenie w postaci z, udowa-podkolanowej łączącej żż, przeszywające iz żż, pośladkowe z z, odstrzałkową, a czasem połączenie między z, odpiszczelową, udową w części dolnej kanału przywodzicieli.
Streszczenie Kończyna dolna, podobnie jak górna, ma dwa zasadnicze prądy krwi żylnej, dwie d r o g i z y I n e:1)jedną powierzchowną, która skupia się w żż, odpiszczelowej i odstrzał kowej 0, sdphend mdgna et t. sophend portek 2)drugą głęboką, która odprowadza krew z kończyny przez z, udową oraz żż, pośladkowe górne i dolne.
Większą część krwi żylnej kończyny z narządów podpowięziowych odprowadza droga głęboka:krew tworów powierzchownych(skóra, tkanka łączna, podściółka tłuszczowa, węzły chłonne powierzchowne)odpływa drogą powierzchowną:zawsze jednak obie drogi mogą się wzajemnie zastępować z powodu licznych zespoleń.
Na stopie krew żylna kieruje się głównie z żył głębokich do żył powierzchownych, zwłaszcza z podeszwy do sieci żylnej grzbietowej.
Odwrotnie niż na goleni i na udzie, tutaj z żył powierzchownych krew odpływa do żył głębokich:z, udowa jest końcowym pniem zbiorczym części wolnej kończyny dolnej.
Ujście prądu powierzchownego do prądu głębokiego odbywa się w dwóch miejscach położonych głęboko w zgięciach kończyny:jednym z nich jest spływ odstrzał kawo-podkolan owy dla z, odstrzalkowej, położony w dole podkolanowym:drugim spływ odpiszczelowo-udowy dla z, odpiszczelowej, położony w rozworze odpiszczelowyrn.
Żyły brzucha i miednicy Żyła główna dolna Ż, główna dolna(t. emu interior:ryc, 187 i 207)jest wielkim pniem zbiorczym, do którego uchodzą żyły kończyn dolnych oraz żyły brzucha i miednicy:do niej więc spływa krew z wszystkich żył podprzeponowejpołowy ciała.
Początek, przebieg, koniec.
Ż, główna dolna powstaje z połączenia(pod kątem 60651 obu żż, biodrowych wspólnych, prawej i lewej:miejsce to leży do przodu od krążka międzykręgowego przedzielającego czwarty kręg lędźwiowy od piątego, nieraz nieco niżej na poziomie piątego kręgu lędźwiowego:na ogół około I do 2 cm poniżej rozdwojenia aorty(ryc.
ZW).
Od swego początku żyła wstępuje pionowo ku górze wzdłuż prawego obwodu kręgosłupa oraz prawej strony aorty.
Mniej więcej na poziomie pierwszego kręgu lędźwiowego żyła zbacza nieco w stronę prawą i dochodzi do części tylnej powierzchni przeponowej wątroby.
Tutaj przebiega ona w bruździe z, głównej, po czym przechodzi od dołu do góry przez środek ścięgnisty przepony, przez otwór dla niej przeznaczony(farmer t. całce).
W klatce piersiowej przebieg jej jest bardzo krótki(około 2, 5 cm).
W tej części zagina się ona silnie do przodu oraz w stronę lewą, przenika przez osierdzie i uchodzi do tylnej i dolnej części przedsionka prawego.
Ż, główna dolna jest więc prawie całkowicie położona w jamie brzusznej(część brzuszna)i tylko jej odcinek końcowy znajduje się w klatce piersiowej(część piersiowa).
Wrmiarr.
Długość żyły jest osobnicza bardzo zmienna, mniej więcej wynosi ona 22-25 cm(Testut), z czego 20-22 cm przypada na Jej część brzuszną:z, główna dolna jest więc przeszło trzykrotnie dłuższa od z, głównej górnej.
Średnica żyły wzrasta od dołu ku górze w miarę przyjmowania przez nią dopływów.
U swego początku średnica mierzy.


go zO 22 mm, w odcinku końcowym 30-32 mm.
Według niektórych z, główna dolna kązuje dwa wypuklenia:jedno powyżej ujścia żył nerkowych(zatoka nerkowa), drugie niejscu ujścia żył wątrobowych(zatoka wątrobowa).
śtruktura.
Ż, główna dolna ma jedną tylko zastawkę, położoną w ujściu naczynia do wego przedsionka:zastawka jest uwsteczniona u dorosłego, dobrze rozwinięta natoistu płodu i u niego też ma ważne znaczenie(ryc.
45), tlona mięśniowa żyły test słabo rozwinięta, zwłaszcza w części piersiowej.
W pobliżu edsionka obejmują ją włókna mięśniowe poprzecznie prążkowane pochodzące ze my sercA.
założenie.
Część brzuszna z, głównej dolnej biegnie wzdłuż prawego obwodu gosłupa:k u 1 y ł o w i sąsiaduje ona z nim oddzielona kilkoma tętnicami Ot, lędźwiowe we, t. nerkowa prawa, t. nadnerczowa środkowa prawa, t. przeponowa dolna prawa)z brzegiem przyśrodkowym m lędźwiowego większego prawego, pniem współczulnym wym i węzłami chłonnymi.
Po stronie lewej z, główna dolna graniczy z aortą uszną, do której u dołu ściśle przylega:powyżej, między z, główną dolną a aortą, jduje się przestrzeń, w której leży odnoga prawa przepony.
Po stronie prawej i sąsiaduje koleino w kierunku od dołu do góry:z m. lędźwiowym większym prawym.
Iluż powierzchni przedniej którego biegnie moczowód, oraz z brzegiem przyśrodrymderki prawej i nadnercza prawego.
D o p r z o d u od dołu do góry z, główną dolną yżuje t. biodrowa wspólna prawa, nasada krezki jelita cienkiego, u mężczyzny prawa drowa, u kobiety prawa t. jajnikowa, a poza tym do żyły przylega otrzewna ścienna, je dolna dwunastnicy, głowa trzustki, z, wrotna oraz część tylna powierzchni przepono wątroby:jak już wspomniano, żyła przebiega tu w głębokiej pionowej bruździe(sulcusuae, długości około 3-4 cni, która czasem może się przekształcać w zamknięty kanał.
rzeź przeponę z, główna dolna przechodzi od dołu do góry przez otwór położony obliżu brzegu tylna-przyśrodkowego listka prawego środka ścięgnistego.
Żyła ściśle dega do ścięgnistych brzegów otworu.
z ę ś ć p i e r s i o w a położona jest częściowo wewnątrz, częściowo na zewnątrz worka rdziowego.
Odcinek zewnątrz osierdziowy sąsiaduje z opłucną oraz podrą prawego płuca oddzielony od nich dolną częścią błony oskrzelowa-osierdziowej 0, przez niektórych zwaną więzadłem przeponowa-osierdziowym.
Więzadło to przyiiasię u dołu do brzegu otworu z, głównej dolnej.
Odcinek we wrą trzos i ero wy jest bardzo krótki i z wyjątkiem wąskiego pasma tylnego, dokoła przykryty zką trzewną osierdzia surowiczego.
dmlany.
W wyjątkowo rzadkich przypadkach z, główna dolna może się nie rozwijać:rczas Jej dopływy uchodzą do jednej z żż, nieparzystych, która odpowiednio powiększa zastępuje żyłę brakującą.
W przypadkach tych żż, wątrobowe, dopływy z, głównej jej, uchodzą samodzielnie do prawego przedsionka serca.
przypadkach odwrotnego położenia trzewi z, główna dolna wstępuje po lewej stronie y brzusznej i przez przeponę przechodzi przez rozwór aortowy lub obok niego.
nane są przypadki podwójnej z, głównej dolnej.
Każda z nich rozpoczyna się iednicy w przedłużeniu z, biodrowej wspólnej i do każdej dochodzą żż, lędźwiowe oraz irkowa odpowiedniej strony.
Nigdy dwie żż, główne dolne nie uchodzą oddzielnie do dsionka, odcinek końcowy jest zawsze pojedynczy.
Dwie żż, główne reprezentują obie iowane żż, zasadnicze Oyc WQrąże@iepoboczne z, głównej dolnej.
Chociaż z, główna dolna jest wielkim pniem Jm o dużym znaczeniu czynnościowym, niemniej podwiązanie jej może być wykonane mitem pomyślnym.
znowienie krążenia żylnego może nastąpić licznymi drogami pobocznymi:wytwarza:żż, nieparzyste, żż, lędźwiowe i krzyżowe, żż, przeponowe dolne, żż, kręgosłupa, ierkowe oraz żż, ściany brzucha, wreszcie z, wrotna(p. dalej).
Znaczenie tych dróg oleniowych jest oczywiście różne, zależnie od przypadku oraz miejsca przeszkody opłrwy.
Ż, główna dolna powstaje ze zlania się obu żż, biodrowych@lnych, a poza tym wzdłuż swego przebiegu otrzymuje liczne bwy boczne.
Są to:żż, przeponowe dolne, wątrobowe, lędźwiowe, kowe, z, nadnerczowa prawa, jądrowa prawa oraz jajnikowa prawa.
V, caea jot.
V, suprarenalis. . zew.
W. lumbalis-a scen*ens V, iliolumbalis.
in*ern*.
W. hepatcae V, phrenica im. sin.
1*Esophagus 1 ł.
-V, suprarenalls.
510.
-W. renalis str.
--Aorta abdomin.
--A, er v, testicularis sin.
ure*er sin.
A, et v.
ÓAc 4 e*mmu nis.
V, sacralis lat*, sącra*s mediana.
eĄ et v.
9 DłQ 8 s*ri*d i**.
Z, nadnerczowa lewa, jądrowa lewa oraz jajnikowa lewa przeważnie me uchodzą do z, głównej dolnej, lecz zwykle do lewej z, nerkowej.
Z powyższych dopływów żż, przeponowe dolne i lędźwiowe są g a ł ęziamiściennymi, wszystkiepozostałe gałęziami trzewnymi.
1.
Żż, przeponowe dolne(m. phrenicde inferiores)ściśle odpowiadają tętnicom o tej samej nazwie, gałęzi aorty brzusznej.
W liczbie 2 dla każdej tętnicy rozpoczynają się one na wklęsłej powierzchni przepony, po.
41 FX.


i przeważnie łączą się z sobą i obustronnie uchodzą pojedynczo do przedniego obwodu iwnej dolnej, zwykle tuż przy jej przejściu przez przeponę.
o żż, przeponowych dolnych uchodzić mogą gałęzie żylne z nadnercza.
przeponowa dolna lewa często uchodzi do z, nerkowej lewej lub do z, nadnerczowejŻż, lędźwiowe jat, tumbo(es)występują przeważnie w liczbie 4(czasem 3 lub 5)żdej strony:towarzyszą one pojedynczo 11, lędźwiowym, układając się wzdłuż ich ej strony.
Żż, lędźwiowe rozpoczynają się w ścianie brzucha i pobierają krew z jej ni.
Podobnie do żż, międzyżebrowych tylnych, w pobliżu kręgosłupa każda z nich nnuje silną ga tą z gr z b te 1 ową ze skóryimięśniokolicylędżwiowej.
Do niej przez irmiędzykręgowy uchodzi gałąź rdzeniowa, pobierająca krew z rdzenia orazzeów żylnych kręgosłupa.
i, lędźwiowe wyposażone są w nieco uwstecznione, niedomykalne zastawki:na rej ścianie trzonów kręgów biegną one w kierunku przyśrodkowym, przy czym żyły są nieco dłuższe niż prawe i od tyłu krzyżują aortę:i jedne, i drugie uchodzą do tylnego odo z, głównej dolnej.
t. lędźwiowe obustronnie połączone są z sobą podłużnymi zespoleniami:czasem ezenia te są prostolinijne, czasem łukowate:nieraz rozdwajają się i biegną podwójnie nawało.
Zespolenia te leżą do tyłu od m. lędźwiowego większego i do przodu od nasady rstków żebrowych.
W sumie zespolenia te obustronnie wytwarzają pionowo przebicie naczynie-z, lę dżwiow ą wstęp u j ącą 6, lumbdlis dscendens):u dołu łączy na z z, biodrowa-lędźwiową, dopływem z, biodrowej wewnętrznej, lub też często ną z, biodrową wspólną, u góry zaś przedłuża się w z, nieparzystą po stronie prawej t. nieparzystą krótką po stronie lewej, przenikając przez przeponę.
Żż, lędźwiowe pijące zamykają więc długi łańcuch zespoleniowy między z, główną górną a układem iodrowych.
W razie potrzeby łańcuch ten jest w stanie zastąpić z, główną dolną.
Żż, wątrobowe(m. hepdticde), w liczbie 2-3(deatrd, intermedia et stra), występują w postaci grubych, krótkich pni o średnicy około n.
Odbierają one krew doprowadzoną do wątroby zarówno przez ramą, jak i t. wątrobową.
ozpoczynają się one siecią włosowatą wątroby(t.
U)i kończą idając do z, głównej dolnej.
Położone są one całkowicie w miąższu raby i skośnie uchodzą do z, głównej dolnej bezpośrednio przed jej Jściem przez przeponę.
Ż, wątrobowa prawa zazwyczaj odprowadza w z prawego płata wątroby, jedna lub dwie żż, wątrobowe lewe da lewego i czworobocznego.
Żż, płata ogoniastego kilkoma małymi, wycząj samodzielnymi gałęziami w liczbie zmiennej dochodzą do łownej dolnej nieco niżej w obrębie bruzdy z, głównej.
ługość żył wątrobowych od wnęki do ujścia do z, głównej dolnej tost średnio(Zientarski, l 97 P)u dorosłego:prawej-10, 4 cm, lkowej-6, 6 cm, lewej-3, 9 cm.
en sam autor opisał wyraźnie zgrubienie mięśniówki, głównie Jeiscach ujść żył wątrobowych, lecz także w przebiegu wewnątrzwąiowym.
Żyły wątrobowe mogą przypuszczalnie zmieniać przekrój go światła i regulować strumień odpływu krwi z wątroby.
Układ taki dałby więc rolę zwieracza nadwątrobowego, opisywanego przez icystów, ientarski opisał też liczne połączenia między poszczególnymi żyłami.
4 i e n 1 a r s k i 8.
Zmienność żył wątrobowych u człowieka.
Praca doktorska, WAM, .
zarówno w miąższu wątroby, jak i w ich odcinkach ujściowych.
Dla powstawania krążenia obocznego mogą one mieć bardzo istotne zna 32:1118.
O dm i a ny.
Poszczególne gałęzie z, wątrobowej mogą uchodzić do części piersiowej z, głównej dolnej lub nawet, w bardzo rzadkich przypadkach, do przedsionka prawego.
Wszystkie żż, wątrobowe mogą też czasem łączyć się w jeden wspólny pień, który może wpadać powyżej przepony do z, głównej dolnej, lub też bezpośrednio do przedsionka obok z, głównej dolnej.
4.
Żż, nerkowe(m. rendles ryc, 207)odpowiadają tętnicom o tej samej nazwie.
Z obu stron tworzą one przeważnie pojedynczy pień, którego średnica(8-10 mm)zazwyczaj jest większa niż średnica tętnicy.
Pień z, nerkowej nie zawiera zastawek, w rzadkich tylko przypadkach zdarzają się zastawki ujściowe:rozpoczyna się on we wnęce nerki z połączenia kilku(około 5-6)gałęzi wychodzących z jej miąższu.
Stąd kieruje się on poprzecznie w kierunku przyśrodkowym i uchodzi do bocznego obwodu z, głównej dolnej mniej więcej na wysokości krążka między pierwszym a drugim kręgiem lędźwiowym.
W stosunku do tętnicy żyła leży bardziej do przodu i nieco niżej(t.
T.
Ż, nerkowa lewa jest nieco grubsza i dłuższa od prawej:krzyżuje ona aortę przeważnie od przodu, tuż poniżej początku t. krezkowej górnej:czasem tylko leży ona ku tyłowi od aorty.
Uewa z, nerkowa łączy się przeważnie z z, nieparzystą krótką, prawa-z z, nieparzystą.
Poza tym do lewej z, nerkowej uchodzą zazwyczaj z, nadnerczowa oraz z, jądrowa i jajnikowa, które po stronie prawej bezpośrednio wpadają do z, głównej dolnej(p. dalej).
Z innych dopływów obu żż, nerkowych wymienić należy gałęzie z torebki tłuszczowej nerki oraz moczowodu.
Zespolenia.
Liczne odpływy żylne nerek łączą się z sąsiednimi naczyniami i wytwarzają ważne drogi poboczne.
Można je podzielić na trzy grupy:1)jedne żyły wychodzą bezpośrednio z miąższu nerkowego i różnymi drogami uchodzą do z, głównej dolnej:2)drogę drugą stanowi wyżej wspomniane połączenie z, nerkowej z z, nieparzystą czy nieparzystą krótką:3)do trzeciej grupy zepoleń należą żyły torebki tłuszczo wet.
Ze strony bocznej nerka jest objęta łukiem żylnym podobnym do tętniczego(ryc, l 48), który u góry kończy się w z, nadnerczowej, u dołu w z, jądrowej lub jajnikowej, buk ten otrzymuje dopływy z torebki tłuszczowej oraz liczne żyły wychodzące z miąższu nerki na powierzchnię.
Zespala się on z sąsiednimi żyłami.
5.
Ż, nadnerczowa 0, suprdrenclis:ryc, 207)kilkoma korzeniami wychodzi z przedniej powierzchni nadnercza, albo też korzenie te łączą się z sobą już wewnątrz gruczołu i jeden większy pień, tzw. z, środko w a 0, cen(ralis), przez wnękę opuszcza gruczoł.
Po stronie prawej żyła uchodzi do z, głównej dolnej, po lewej przeważnie do z, nerkowej.
Nie ma ona zastawek.
6.
Ż, jądrowa(t. testicularis:ryc, 207)towarzyszy t. jądrowej i dopiero przy samym ujściu oddala się od niej.
Rozpoczyna się ona na tylnym brzegu jądra i najądrza licznymi drobnymi i paroma większymi gałęziami(t. li), które w powrózku nasiennym dokoła t. jądrowej wytwarzają splot wiciowaty(pleaus pcmpinińrmis).
Po przejściu kanału pachwinowego znacznie uproszczony splot wiciowaty oddziela się od.


eniowodu i razem z t.
Jądrową biegnie ku górze w przestrzeni rzewnowei.
Tutaj już Glko dwie żyły, łącząc się z sobą licznymi rzecznymi zespoleniami, towarzyszą tętnicy i wreszcie na kilka ymetrów przed ujściem zlewają się w pojedynczy pień.
Prawa z, jąvauchodzi skośnie do przedniego obwodu z, głównej dolnej, lewa prostym kątem do dolnego obwodu z, nerkowej lewej.
U swego ta żyła wyposażona jest często w domykalną zastawkę, w pozosmprzebiegu zastawki są uwstecznione.
Żż, jądrowe zespalają się dźwigacza jądra(p. dalej).
Ż, jajnikowa(t. otaricd)towarzyszy t. jajnikowej.
Powstaje ona we ce jajnika z licznych gałązek wytwarzających splot żylny, od jadający splotowi wiciowatemu u mężczyzny.
Splot ten ma dopływy tylko z jajnika, lecz również z jajowodu i macicy.
W dalszym biegu stopniowo upraszczający się splot żylny razem z tętnicą biega przez więzadło wieszadłowe jajnika, po czym kieruje się do strzeni zaotrzewnowei, położeniem swym nie różniąc się od położemalogicznegonaczynia u mężczyzn.
Również ujście żył jest takie o prawa żyła uchodzi do z, głównej dolnej, lewa-do z, nerkowej g.
Podobnie jak z, jądrowa, ma ona często zastawki ujściowe.
Żyły biodrowe wspólne główna dolna powstaje z połączenia obu żż, biodrowych wspólnych iliacde communes:ryc, 187 i 200, prawej i lewej, które przez żż, biorę zewnętrzne i wewnętrzne doprowadzają do niej krew żylną ńczyny dolnej oraz z miednicy.
Rzątek, przebieg, koniec.
Początek obu żył leży w miejscu połączeż.
biodrowej zewnętrznej i wewnętrznej do przodu od stawu żowo-biodrowego, nieco poniżej rozdwojenia tętniczego.
, ego miejsca obie żyły biegną zbieżnie ku górze i łączą się z sobą pod m około W 65'na prawym przednio-bocznym obwodzie kręgoana wysokości krążka między czwartym a piątym kręgiem lędżrymlub nieco niżej.
Miejsce to, jak wiadomo, odpowiada początkowi ównej dolnej.
Lewa żyła jest nieco dłuższa niż prawa, przebieg Jej jem, krzyżując kręgosłup, jest bardziej skośny niż prawej, która nie bardziej pionowo(ryc.
WO).
wyczai żyły te nie mają zastawek:występowanie zastawki należy do rzadkich 10@żerle Na uwagę zasługuje zwłaszcza położenie żż, biodrowych wspólnych w stoi do letnie.
Obie żyły położone są na tylnym planie w stosunku do nich, prawa latku leży ściśle ku tyłowi od tętnicy, w końcowej zaś części układa się powyżej nie, lewa żyła wstępuje poniżej i przyśrodkowo od tętnicy, u swego końca od przodu uje ją t. biodrowa wspólna prawa.
@@6 Czasem lewa z, biodrowa wspólna nie łączy się z prawą w zwykłym miejscu.
tstępuie wzdłuż lewej strony aorty nieraz aż do poziomu nerki:po przyjęciu lewej łowei od przodu krzyżuje ona aortę i łączy się z prawą żyłą, wytwarzając z, główn 4 W Och przypadkach obie żż, biodrowe wspólne połączone są zwykle niewielką eczną gałęzią, położoną na wysokości ich zwykłego punktu zlania.
Odmiana ta tentuje zachowaną lędźwiową część z, zasadniczej tylnej lewej.
Dopływy.
Gałęzie boczne żż, biodrowych wspólnych są bardzo nieliczne.
Stałym dopływemżyłylewej jestnieparzysta z, krzyżowa p ośrodkowa.
Oprócznieido obu żż, biodrowych wspólnych uchodzić może z, biodrowa-lędźwiowa, która równie często wpada do z, biodrowej wewnętrznej.
Czasem z, biodrowa-lędźwiowa rozdwaja się w swym odcinku końcowym i uchodzi do obu tych żył(p. dalej).
Często żż, biodrowe wspólne łączą się z żż, lędźwiowymi wstępującymi.
Ż, krzyżowa pośrodkowa(t. sdcrclis mediano)jest żyłą nieparzystą:w swej części początkowej jest często podwójna, w części końcowej pojedyncza.
Jak już wspomniano, uchodzi ona do lewej z, biodrowej wspólnej.
Biegnie ona wzdłuż t. krzyżowej pośrodkowejna powierzchni miednicznej kości krzyżowej i z gałęziami żż, krzyżowych bocznych wytwarza żylny splot krzyżowy(pleaus tenorus socrdliak splot ten zespala się ze splotem odbytniczym oraz pęcherzowym.
Z, krzyżowa pośrodkowa przyjmuje liczne gałęzie kostne pochodzące z powierzchni miednicznej kości krzyżowej.
Żyły biodrowe zewnętrzne Przebieg i położenie.
Ż, biodrowa zewnętrzna 0, iliaca eaterngryc, 187 i 207)rozpoczyna się w przedłużeniu z, udowej ku tyłowi od więzadła pachwinowego.
Stąd kieruje się ona skośnie ku górze, do tyłu oraz przyśrodkowo wzdłuż kresy granicznej między miednicą większą a mniejszą.
Żyła biegnie wzdłuż brzegu przyśrodkowego m. lędźwiowego większego, przy czym towarzysząca jej t. biodrowa zewnętrzna układa się bocznic oraz do przodu od niej(ryc.
MO).
Po dojściu do stawu krzyżowo-biodrowego z, biodrowa zewnętrzna łączy się z z, biodrową wewnętrzną, wytwarzając z, biodrową wspólną.
Wskutek tego, że 11, biodrowe przesunięte są nieco bocznic od odpowiednich żył, w głębi kąta rozdwojenia t. biodrowej wspólnej leży z, biodrowa zewnętrzna.
Moczowód prawy najczęściej krzyżuje z, biodrową zewnętrzną prawą(oraz tętnicę), natomiast moczowód lewy najczęściej krzyżuje z, biodrową wewnętrzną lewą(oraz t. biodrową wspólną lewą).
W zasadzie żż, biodrowe zewnętrzne nie mają zastawek, często jednak zdarza się zastawka, przeważnie w stanie uwstecznionym.
Dopływy.
Z, biodrowa zewnętrzna ma dwa dopływy, które wpadają w pobliżu jej początku.
Sąto:z, głęboka okalająca biodro oraz z, nabrzuszna dolna.
Ż, okalająca biodro głęboka 0, circumńezd ilidea prońnda)odpowiada tętnicy o tej samej nazwie.
Z początku jest ona podwójna i splotowato otacza tętnicę:w odcinku końcowym obie żyły zlewają się w jedno pojedyncze naczynie.
W większości przypadków uchodzi ona do z, biodrowej zewnętrznej, często również do z, nabrzusznej dolnej, lub też rzadziej do z, udowej.
W przebiegu swym żyła krzyżuje 1 biodrową zewnętrzną od przodu lub od tyłu.
Jest ona wyposażona w zastawki i zespala się z z, biodrowa-lędźwiową(gałęzią z, biodrowej wewnętrznej lub wspólnej).
Ż nabrzuszna dolna 0, epigdstricd interior)towarzyszy t. nabrzusznej dolnej.
Z początku jest podwójna, w odcinku końcowym pojedyncza.
Rozpoczyna się ona powyżej pępka wewnątrz m. prostego brzucha, następnie zstępuje ku dołowi i nieco do boku razem z tętnicą, po czym wychodzi z pochewki m. prostego brzucha, osiąga poziom więzadła pachwinowego i wreszcie uchodzi do początkowego odcinka z, biodrowej zewnętrznej.
Poniżej pępka ma ona liczne zastawki.
W końcowym odcinku dochodzi do niej z, dźwigacza j ą dr a(o, cremarericd 9)która pobiera krew z jądra oraz najądrza i zespala się ze splotem wiciowatyrn.
'z, nasienna zewnętrzna 0, mermdticd eaterna).


-spalenia.
Ż, biodrowa zewnętrzna licznie zespala się z sąsiednimi naczyniami.
Oprócz olenia 1)ze splotem wiciowatym, a przez niego z z, jądrową lub jajnikową(gałęziami ównej dolnej), z, nabrzuszna dolna łączy się również 2)z z, nabrzuszną górną, ywem z, piersiowej wewnętrznej(uchodzącej do z, ramienna-głowowej), 3)z żż.
pępkowymi(p. dalej)oraz ze skórnymi żyłami brzucha(ryc, l 98), a poza tym 4)dość, gałęzią z z, zasłonową(dopływem z, biodrowej wewnętrznej), wytwarzając zespolenie ogiczne do odpowiedniego zespolenia tętniczego(ryc.
I%).
głównych zespoleń z, głębokiej okalającej biodro warto wspomnieć o jej połączeniu nodrowo-lędźwiową.
przypadkach uszkodzenia czy niedrożności krążenia głębokiego wszystkie te zemia wytwarzają ważne drogi poboczne.
Żyły biodrowe wewnętrzne, biodrowa wewnętrzna 0, iliacd interna, ryc, 160 i 170)jest grubym ótkim pniem naczyniowym, który powstaje z połączenia żył odwadząjącychkrew ze ściany miednicy oraz narządów w niej zawari.
Żyły te noszą nazwę odpowiadających im tętnic, lub też dokoła ządów miednicy wytwarzają obfite sploty.
W zasadzie jest to żyła idyncza, czasem jednak może występować podwójnie.
oczątek, przebieg i koniec.
Ż, biodrowa wewnętrzna rozpoczyna się ornej części wcięcia kulszowego większego, po czym wstępuje ku ze, przylegając do części bocznej kości krzyżowej.
Po dojściu do ru krzyżowo-biodrowego łączy się z z, biodrową zewnętrzną i wyrzaz, biodrową wspólną.
Rażenie.
Wzdłuż całego swego przebiegu żyła biegnie ku tyłowi od jednoimiennej cy, przesunięta nieco w stronę przyśrodkową.
osunek do moczowodu jest nieco asymetryczny(ryc, l 7 Ok po stronie prawej t. bioawewnętrzna układa się między żyłę położoną ku tyłowi i przyśrodkowo a moczowód aący wzdłuż przednio-bocznego obwodu tętnicy.
Po stronie lewej moczowód biegnie uż przednio-przyśrodkowego obwodu tętnicy.
zmiany.
Bardzo często z, biodrowa wewnętrzna jest podwójna.
W tych przypadkach drowa wewnętrzna leży między obu pniami żylnymi, z których jeden jest przedni, agi tylny.
Odmiana ta może być jedno-lub obustronna.
Czasem oba pnie mogą się ą łączyć krótkimi, silnymi zespoleniami, które przebiegają czy do przodu, czy też do tętnicy.
Z formy podwójnej wytwarza się wtedy forma splotowata.
W obu tych jetach część dopływów uchodzi do pnia tylnego(przeważnie gałęzie ścienne), część do przedniego.
iołrwy.
W dopływach z, biodrowej wewnętrznej, podobnie jak w gałęziach towarzydJej tętnicy, rozróżnić można z z, ś cle nne, biegnące wzdłuż ścian miednicy, oraz rzewne, odprowadzające krew z trzewi miednicy.
Pierwsze biegną razem z tętni o tej samej nazwie, w większości przebiegu towarzyszą im w liczbie podwójnej dero w odcinku końcowym często łączą się w jeden pojedynczy pień.
lupa dopływów trzewnych tym się wyróżnia, że prawie wszystkie w swych obiwychrozgałęzianiach wytwarzają obfite sploty:sploty te, otaczają narządy, Jóą się z sobą na dnie miednicy:dopiero później łączą się one w jeden lub dwa pnie owe Czynnościowe znaczenie splotów polega na ich zdolności powiększania się nieiszania, dzięki czemu między narządami miednicy powstają podatne twory*niowe, które w ciasnej i nierozciągliwej przestrzeni przejmują i amortyzują wzaiemisk.
Zwolnienie prądu krwi wewnątrz tych przestrzeni żylnych sprzyja rozwojowi śBDOW.
iszczegóme sploty otrzymują nazwę w zależności od narządów, które otaczają iżnia się splot odbytniczy, pęcherzowy, sterczowy, maciczny, poo w J:łącząc się z sobą, umożliwiają one odpływ krwi żylnej w różnych kierunkach.
Gałęzie ścienne Gałęzie ścienne przebiegają na ogół tą sarną drogą, co gałęzie ścienne t. biodrowej wewnętrznej(ryc, l 59 k są one słabiej rozwinięte niż gałęzie trzewne.
Zewnątrz miednicy mają one dobrze wykształcone zastawki, natomiast odcinki wewnątrzmiedniczne przeważnie pozbawione są zastawek.
1.
Ż, biodrowa-lędźwiowa 0, iliolumbalis:ryc, 207)częściowo podwójnie towarzyszy t. biodrowa-lędźwiowej i bardzo często nie uchodzi do z, biodrowej wewnętrznej, lecz do z, biodrowej wspólnej.
Odbiera ona krew głównie z okolicy lędźwiowej i dołu biodrowego.
Poza tym przyjmuje gałęzie rdzeniowe oraz czasem z, lędźwiową V.
Zespala się ona z z, lędźwiową wstępującą, z, okalającą biodro głęboką oraz z z, krzyżową boczną.
Posiada liczne zastawki.
2.
Żż, brzyżowe boczne(m. sacrdles lotem(es:ryc, 207)występują obustronnie, przeważnie w liczbie 2, i towarzyszą 11, krzyżowym bocznym.
Czasem nie uchodzą one do z, biodrowej wewnętrznej jak zazwyczaj, lecz do z, biodrowej wspólnej.
Na powierzchni miednicznej kości krzyżowej, wspólnie z z, krzyżową pośrodkową, wytwarzają one z y I n ysplo 1 krzyżowy(pleaus tenosus socralis).
3.
Żż, pośladkowe górne(ta, glutede suąeriores:str.
4 O 9).
4.
Żż, pośladkowe dolne(m. glutede irferiores str.
4 O 9).
O żż, pośladkowych mowa była poprzednio w związku z układem żylnym komory tylnej uda:wiadomo, że towarzyszą one odpowiednim tętnicom, odprowadzają krew z pośladków i zespalają się z sobą, a dolna poza tym z żż, przeszywającymi, dopływami z, głębokiej uda.
5.
Żż, zasłonowe Ot, obturatoriae)częściowo podwójnie towarzyszą t. zasłonowej.
Rozpoczynają się one w mięsniach przywodzicielach uda, razem z tętnicą biegną przez kanał zasłonowy do miednicy mniejszej, a następnie wzdłuż jej ściany bocznej do z, biodrowej wewnętrznej.
Żż, zasłonowe licznie zespalają się z sąsiednimi zarówno przed, jak i po przejściu przez kanał zasłonowy.
Przed przejściem łączą się one z żż, przyśrodkowymiokalającymi udo(gałęzie z, głębokiej uda), po przejściu z z, biodrową zewnętrzną.
Ostatnie zespolenie może czasem przyjmować całą krew z, zasłonowej:w tych przypadkach uchodzi ona do z, biodrowej zewnętrznej.
Odmiana ta odpowiada podobnej, poprzednio omówionej odmianie t. zasłonowej i analogicznie do niej ma nazwę żylnego wieńca śmierci 0, coronde mortis:ryc, l 64).
Gałęzie trzewne Wspomniano już poprzednio, że gałęzie trzewne z, biodrowej wewnętrznej mają skłonność do wytwarzania splotów.
Ze splotów tych większa część leży powyżej przepony miednicy, część znacznie mniejsza poniżej.
Połączenia między obu tymi układami kierują się głównie wzdłuż odbytnicy drogą splotu odbytniczego, wzdłuż pochwy przez splot pochwowy oraz ku tyłowi od spojenia drogą splotu pęcherzowego i sterczowego.
Z gałęzi trzewnych tylko z, sromowa wewnętrzna nie wytwarza splotu.
1.
Z, sromowa wewnętrzna 0, pudenda interno)częściowo podwójnie towarzyszy t. sromowej wewnętrznej.
Rozpoczyna się ona pod spojeniem łonowym zespoleniem z z, grzbietową prącia lub łechtaczki(t.
T:następnie, biegnąc razem z tętnicą, wytwarza pojedynczy pień i wpada do z, biodrowej wewnętrznej.
Do z, sromowej wewnętrznej uchodzą żż, głębokie prącia lub łechtaczki Ot, prqńndae penis resp, clitoridis), żż, opuszki prącia lub przedsionka pochwy(m. bulbipenisresp, m. bulbirestibuli vaginae), żż, mosznowe tylne lub wargowe tylne(m. scrotalesposteriores resp, labidlesposteriores)oraz z z, odbytnicze d o In e(m. rectles mferiores:t.
U).
Ostatnie łączą się ze splotem odbytniczym.
Wszystkie te żyły odpowiadają tętnicom o tej samej nazwie.
Z, grzbietowa prącia 0, dorsclis penis), nieparzysta, biegnie pośrodkowo pod powięzią głęboką prącia wzdłuż niego ku tyłowi między obu 11, grzbietowymi prącia.
Do miednicy wstępuje ona pod spojeniem łonowym między więzadłem łonowym łukowatym.
ł splot krzyżowy przedni(pleaus socrdlis dnterior).


jadłem poprzecznym krocza(ryc, 160 i dzieląc się, uchodzi częściowo do splotu owego, częściowo obustronnie do z, sromowej wewnętrznej.
pzbietowa prącia pobiera krew z żołędzi oraz z tzw. żył okalaj ą cyc h, które wadzają do niej krew z ciał Jamistych oraz ciała gąbczastego prącia(ryc.
M 9).
okalające prącie Ou, circumfeade penis), w liczbie 8810, towarzysząc nn o tej samej nazwie biegną poprzecznie na bocznym obwodzie ciał jamistych(ryc.
grzbietowa łechtaczki(t. dorsdlis clitridis)u kobiety odpowiada męskiej bietowei prącia:u kobiet żyła ta uchodzi również częściowo do z, sromowej ętrznei, częściowo zaś do splotu pęcherzowego.
izar drenowania z, grzbietowej prącia, zwłaszcza za pośrednictwem żył napletka, majenia z powierzchownymi żyłami:są to głównie żi, grzbietowe powierz 1:DTĘCICgrzbietowe powierzchowne prącia(m. dorsdles ąmis superńcidles), *żnie parzyste, biegną podskórnie w powierzchownej powięzi prącia:wychodzą one dzi, przeświecają przez skórę prącia i za pośrednictwem żż, sromowych zewnętrzuchodządo z, udowej.
:obietyżyłyteodpowiadają żż, grzbietowym powierzchownym łechtało, dmaka elitridis nperńeiaki).
miot żylny odbytniczy(pleaua oenosua reetalis')otacza dolną część odbytnicy:ku i łączy się on ze splotem żylnym krzyżowym, do przodu u mężczyzny ze splotem rzowym i sterczowym, u kobiety ze splotem macicznym i pochwowym.
Składa się on eh warstw:wewnętrznej, położonej w tkance podśluzowej, oraz zewnętrzna powierzchni zewnętrznej błony mięśniowej.
Warstwa wewnętrzna, zwana też te m odbytniczym we w nętr z rym, wytwarza bańkowate wypuklenia żylne, kłębki żylne, u podstawy słupów odbytowych oraz w obrębie pasa splotu niczego(t.
T.
Splot ten częściowo przechodzi w delikatną sieć powierzchowną a odbytu, częściowo licznymi przenikającymi gałęziami na powierzchni zewnętrznej mięśniowej wytwarza warstwę zewnętrzną, zwaną też s p I o 1 e m o db ytn i e z y miętrznym.
ma częśćsplotudoprowadza krew do żż, odbytniczych dolnych(m. rectdesareał, gałęzi z, sromowej wewnętrznej:część środkowa-do żż, odbytniczy eh k o wy c h(m. rectles melice), uchodzących do z, biodrowej wewnętrznej, górna splotu zaś przechodzi w z, odbytniczą górną 0, rectlis superior), która erze początek z, krezkowej dolnej, będącej dopływem z, wrotnej, 2, odbytnicza górna wi więc połączenie splotu odbytniczego z układem wrotnym(p. dalejk nie ma ona wek w przeciwieństwie do obu poprzednich.
Splot żrlrr pęcherzowy(plerus oenosus tesiealis)powstaje z żył ściany pęcherza owego, obejmuje jego część dolną i kilkoma z z, pęcherzowymi(m. vesicdles)nie się do z, biodrowej wewnętrznej.
U mężczyzny uchodzą do niego żyły nasieniowokobietyczęściowo z, grzbietowa łechtaczki.
U mężczyzny jest on najsilniejszym łn Glnrm miednicy, u kobiety jest stosunkowo słabszy.
)Bolowi splot pęcherzowy łączy się u mężczyzny ze splotem sterczowym, ku tyłowi ze@odbytniczym, u kobiety ze splotem macicznym i pochwowym.
Naczynia splotu są e wyposażone w zastawki.
Bpłoł Gier strczowy(pleaua oenosus prostdtieus)leży ku tyłowi od dolnej części Na łonowego oraz więzadła łukowatego łonowego i dokoła obejmuje gruczoł 8)Splot len znajduje się częściowo między poszczególnymi warstwami łącznotkan@o@czJącymi gruczoł, częściowo zaś między nimi a torebką gruczołu.
Powstaje on 06 Glóch miąższu sterczowego, które przebjjąją torebkę:częściowo uchodzi do z grzbietowa prącia oraz żyły pęcherzyków nasiennych.
Splot sterczowy łączy się ze@i pęcherzowym, odbytniczym oraz z, sromową wewnętrzną i uchodzi do żż, pć*owychoraz bezpośrednio do z, biodrowej wewnętrznej.
8188 GIO maclcznr(plezus oenorua utrinus)jest najsilniejszym splotem żylnym wg kobiecej:szczególnie obńty i gęsty jest on na obu brzegach macicy, gdzie.
iezvs łwemorrhoidalis.
częściowo wypełnia przymacicze między obu blaszkami więzadła szerokiego i otacza moczowód.
Do przodu łączy się on ze splotem pęcherzowym, ku dołowi przechodzi w splot pochwowy, zespala się też szeroko ze splotem wiciowatrm z.
Jajnikowej.
Odpływ krwi przejmują silne z z, macic z re(m. utrinde), które otaczają t. maciczną i uchodzą do z, biodrowej wewnętrznej, oraz żż, jajnikowe, uchodzące do z, głównej dolnej.
Żż, maciczne zaopatrzone są w nieliczne tylko i przeważnie szczątkowe zastawki.
6.
Splot żrlm pochwowy(pleaus renosus vdginoliO jest przedłużeniem splotu macicznego, szczególnie rozwiniętym na obu obwodach bocznych pochwy.
Odpływ ze splotu odbywa się przez żż, pochwowe, uchodzące do żż, macicznych, lub bezpośrednio do z, biodrowej wewnętrznej.
Zespala się on ze splotem macicznym, pęcherzowym oraz odbytniczym W czasie ciąży wszystkie sploty ogromnie się powiększają.
Żyła wrotna wątroby Do układu z, głównej dolnej włączone jest krążenie wrotne, którego najistotniejszą częścią jest z, wrotna wątroby.
Ż, wrotna(t. ąortdehepdtis)sprowadza do wątroby krew z nieparzystych narządów jamy brzusznej.
Jej obszar drenowania obejmuje cały przewód pokarmowy podprzeponowy, począwszy od wpustu żołądka aż do odbytnicy włącznie, oraz śledzionę, trzustkę i pęcherzyk żółciowy.
Układem wrotnym nazywa się każdy układ tętniczy czy żylny utworzony przez naczynie u obu swych końców przechodzące w sieć naczyń włosowatych.
Takim naczyniem jest z, wrotna wątroby.
Podobny układ żylny występuje w przysadce:analogiczny lecz tętniczy-w nerce.
Powstaje ona z sieci włosowatej wyżej wymienionych narządów i kończy się drugą siecią włosowatą w wątrobie.
Z sieci włosowatej wątroby zbierają się wpierw drobne, później coraz większe naczynka żylne(t.
U), które wreszcie wytwarzają żż, wątrobowe, uchodzące do z, głównej dolnej.
W wątrobie rozróżnia się więc odnogę żylną doprowadzającą oraz odnogę odprowadzającą, połączone z sobą siecią naczyń włosowatych.
Układ wrotny wątroby wytwarza krążenie czynnościowe, które służy przemianie materii:krew w układzie wrotnym ma też inny skład niż pozostała krew żylna i znajduje się pod większym ciśnieniem niż krew w układzie z, głównej dolnej na tym samym poziomie.
Dlatego też może on przezwyciężyć opór krążenia wątrobowego.
Trzeba sobie bowiem uprzytomnić, że włączone są tu dwa układy włosowate jeden za drugim, jeden w ścianie jelita i drugi w wątrobie.
Żyły wychodzące z narządów zasięgu z, wrotnej łączą się prawie w jednym miejscu wytwarzając z, wrotną wątroby, której początek leży do tyłu od szyjki trzustki na granicy jej głowy i trzonu.
Ż, wrotna wątroby powstaje z trzech dopływów początkowych, czyli z trzech korzeni:z, krezkowej górnej, z, krezkowej dolnej oraz z, śledzionowej(ryc.
ZOB).
Koniec pnia z, wrotnej leży we wnęce wątroby, gdzie dzieli się na gałąź prawą i lewą.
Długość pnia wynosi około 810 cm, średnica mniej więcej 15-20 mm.
Każdy dopływ z, wrotnej wątroby, początkowy czy też boczny, towarzyszy tętnicy w liczbie pojedynczej:niektóre tylko dopływy z pęcherzyka żółciowego, w liczbie 2, przypadają na każdą tętnicę.
Wszystkie żyły układu wrotnego są pozbawione zastawek:wyłącznie.


je gałązki mają zastawki bezpośrednio po wyjściu ze ściany jdu, który drenują.
soznamy się kolejno z korzeniami z, wrotnej wątroby, jej pniem jej gałęziami końcowymi i bocznymi, wreszcie z zespoleniami wrotnymi dodatkowymi.
ava of.
V, portae hepatis.
Wota abdontI rurcus cehiąęuęW, spienica(//(.
RCorpus pancreatisV, nnesemer, mf.
V, mesenter, supGapu r pancreatis Duodenum.
-Soven.
208.
Topografia żyły wrotnej wątroby.
Schemat częściowo wzorowany na Corningu.
ływy początkowe krezkowa górna 0, mesenterica superior:ryc, 208 i 2091.
Jest ona i*kszym dopływem z, wrotnej wątroby.
Przebieg i położenie jej są ogiczne do towarzyszącej jej tętnicy.
ędzy obu blaszkami krezki jelita cienkiego kieruje się ona wzdłuż 7 ego obwodu tętnicy i nieco do przodu od niej.
Nieraz jednak może ozpoczynać po stronie lewej tętnicy i następnie dopiero przechodzi tronę prawą, zazwyczaj krzyżując tętnicę od przodu.
swym dalszym przebiegu ku górze przechodzi ona do przodu od rego moczowodu oraz z, głównej dolnej i wreszcie w swym odcinku:owym krzyżuje część dolną dwunastnicy od przodu po czym przez*ie trzustki wnika pod jej szyjkę, oddalając się od tętnicy.
Tutaj 7, się z z, śledzionową, wytwarzając z, wrotną wątroby.
Dopływy boczne.
Tworząje:żż, jelita czczego i krętego(m. ieiunoles et iledles), z, krętniczo-okrężnicza 0, iteocolicd)ze swą gałęzią-z, wyrostka rab acz k o we go 0, oppendicularis), z, o krę żnie z a pr a w a(t. colica deatrc)oraz z, okrężnicza środkowa G. colicd mediak żyły te towarzyszą odpowiednim tętnicom, a zasięg ich rozgałęzień pokrywa się z obszarem zaopatrzenia tętnic o tej samej nazwie.
Poza tym oprócz drobnych żż, trzustkowych(m. pdncredticae)do z, krezkowej górnej uchodzi z, żołądkowa-sieciowa prawa 0, gdstroomentclisdeatrd), której zasięg odpowiada obszarowi zaopatrzenia tętnicy o tej samej nazwie, oraz z, trzustkowa-dwunastnicza dolna(v, pdncreatcoduodendlis inń).
Do z, żołądkowa-sieciowej prawej nieraz uchodzi z, okrężnicza środkowa.
Wspólny pień obu tych gałęzi ma wtedy nazwę z, z o ląd k o w o-ok reż ni c z ej 0, gastrocolioć).
Ż, trzustkowa-dwunastnicza dolna powstaje z gałęzi przedniej i tylnej.
Gałąź przednia na powierzchni przedniej trzustki zespala się z z, trzustkowa-dwunastniczą górną przednią, która wpada do z, żołądkowa-sieciowej prawej:gałęzią tylną zaś z, trzustkowa-dwunastniczej dolnej wewnątrz głowy trzustki lub ku tyłowi od niej zespala się z z, trzustkowa-dwunastniczą górną tylną, która(p. dalej)samodzielnie uchodzi do z, wrotnej wątroby.
Zespolenia te przebiegają analogicznie do przebiegu zespoleń tętniczych(ryć, l 52).
Ż, śledzionowa 0, splericd s. lienclis), drugi z kolei pod względem wielkości dopływ początkowy z, wrotnej wątroby, zbiera krew z żołądka, śledziony i trzustki.
Wytwarza się ona z połączenia kilku żył(około 5 e 6)wychodzących z wnęki śledziony, kieruje się dalej prawie poziomo i znacznie bardziej prostolinijnie niż t. śledzionowa ze strony lewej na prawą do tyłu od trzustki i układa się poniżej tętnicy.
W przebiegu swym krzyżuje ona aortę między pniem trzewnym a t. krezkową górną.
Koniec żyły przypada ku tyłowi od szyjki trzustki, gdzie prawie pod prostym kątem łączy się z z, krezkową górną(ryc.
ZOB).
Dopływy.
Do z, śledzionowej uchodzą żż, trzustkowe(m. paneredticae), żż, żołądkowe krótkie Ot, gastricde bretes)oraz z, żołądkowa-sieciowa 0, gdstroomentalis sinis(rO.
Ż, żołądkowa-sieciowa lewa, zespalająca się z z, żołądkowa-sieciową prawą, wytwarza z nią łuk żylny krzywizny większej żołądka.
Do jego brzegu wklęsłego uchodzą gałązki żylne żołądkowe, do brzegu wypukłego gałązki sieciowe.
Dopływy z, śledzionowej towarzyszą odpowiednim tętnicom i mają z nimi to samo położenie.
Do z, śledzionowej przeważnie uchodzi też trzeci dopływ początkowy z, wrotnej, z, krezkowa dolna.
Ż, krezkowa dolna 0, mesenterica interior:ryc, 208 i 209)jest najsłabszym z trzech korzeni z, wrotnej wątroby.
Odprowadza ona krew z odbytnicy oraz okrężnicy esowatej i zstępującej.
Rozpoczyna się ona w przedłużeniu z, odbytniczej górnej, wstępuje ku górze wzdłuż lewego obwodu t. krezkowej dolnej i razem z nią krzyżuje od przodu z, biodrową wspólną lewą.
Z tego miejsca począwszy z, krezkowa dolna, w dalszym ciągu zaotrzewnowo, kieruje się prawie pionowo ku górze i stopniowo oddala się od tętnicy.
Wkrótce spotyka ona gałąź wstępującą t. okrężniczejlewej w pobliżu jej początku i krzyżuje ją przechodząc do przodu, lub też częściej do tyłu od niej.
Następnie żyła biegnie przyśrodkowo od tętnicy na poziomie zgięcia dwunastnicza-czczego, często układa się w fałdzie dwunastnicza-czczym górnym otrzewnej, po czym skręca przyśrodkowo ku tyłowi od trzustki.
Kończy się ona najczęściej uchodząc do z, śledzionowej w pobliżu początku z, wrotnej, lub też nieraz do.


oczkowej górnej, rzadziej(lOóJ do kąta połączenia z, śledzionowejezkowei górnej, opływy.
Do z, krezkowej dolnej uchodzą żż, esicze(m. sigmoidede)oraz łr ę z n i c za I e w a 0, colicd rnJ, towarzyszące odpowiednim tętnicom.
Początek ezkowej dolnej.
Jak już wspomniano, tworzy z, odbytnicza górna 0, reetalisŻyła ta wychodzi ze splotu odbytniczego i za jego pośrednictwem łączy się rostałymi żyłami odbytniczymi-środkowymi i dolnymi.
i żyły wrotnej wątroby rzebieg i położenie Jak już wiadomo, pień z, wrotnej wątroby rstaje przeważnie z połączenia z, krezkowej górnej z z, śledzionową, fa najczęściej Już poprzednio przyjęła z, krezkową dolną.
Połączenie czy ku tyłowi od szyjki trzustki, w stronę prawą od t. krezkowej jej i w stronę lewą od przewodu żółciowego wspólnego.
Część zątkowa żyły, tzw. częś ć za trz u s tk owa, biegnie dalej ku górze rtronę prawą, na tylnej powierzchni głowy trzustki, dochodząc aż do jego brzegu części górnej dwunastnicy.
Następnie w c z ę ś ci z aunas tni c ze j krzyżuje ona tylny obwód tego odcinka jelita i wreew c z ę ści sie ci owe j wstępuje do dolnej części sieci mniejszej, więzadła wątrobowa-dwunastniczego, w którym przebiega aż do raby:tutaj z, wrotna wątroby kończy się dzieląc na gałąź prawą wą.
W więzadle wątrobowa-dwunastniczym w otoczeniu tkanki mej żyła leży ku tyłowi od przewodu żółciowego wspólnego oraz od ątrobowej(ryc, l 56).
a pośrednictwem tylnej blaszki więzadła wątrobowa-dwunastniczego w swej części owej z, wrotna wątroby ogranicza otwór sieciowy od przodu:za pośrednictwem tego nu sąsiaduje ona również z z, główną dolną, która stanowi tylną granicę otworu owego.
Palec wprowadzony do otworu znajduje się między dwiema żyłami:z tyłu leży iwna dolna, którą palec przyciska do kręgosłupa, z przodu z, wrotna, którą unosi on do a pośrednictwem blaszki przedniej więzadła wątrobowa-dwunastniczego z, wrotna iłuje z powierzchnią trzewną wątroby.
lezie bońeowe żyły wrotnej wątroby o dojściu do wnęki wątroby z, wrotna wątroby dzieli się na dwie ęzie końcowe, prawą i lewą.
b 4 Je się, że tworzą one jak gdyby jedno naczynie prawie poziome, do którego Wopadle uchodzi pień z, wrotnej wątroby.
Gałąź prawa, obszerniejsza, lecz krótsza niż ł, zaopatruje płat prawy, lewa-większą część płata lewego.
Płat ogoniasty wątrobYD@Oe dopływy zazwyczaj bezpośrednio z pnia z, wrotnej.
Płat czworoboczny i przjlęc 9 odcinek płata lewego ma samodzielną odnogę, odchodzącą z lewej gałęzi z, wrotnej.
z Ja Jest pozostałością z, pępkowej, 2, pępkowa bowiem, która po urodzeniu zarasta Me wzdłuż całego swego przebiegu i przekształca się w-więzadło obłe wątroby.
óczó zachowuje swe światło w odcinku dochodzącym do lewej gałęzi z, wrotnej gełęzieniami swymi zaopatruje wymienione części wątroby.
łbie gałęzie rozdwojenia z, wrotnej wątroby, prawa i lewa, leżą w części tylnej wnęki:do 4 u od nich znajdują się obie gałęzie końcowe t. wątrobowej właściwej, a do przodu o 4 mich obie gałęzie początkowe przewodu wątrobowego wspólnego.
Od przodu do 188.
W. cava im.
W. hepaticae-beza r.
V, portae heparis"'W mesenterica sup.
V, gastroomerstalis ded.
V, colica media V, colica ded.
V, ileocolica.
W. ieiunales et ileales.
V, iOaca communis.
Recrum.
ł z, wieńcowa żołądka(t. coronarid tentriculi).
-V, iliaca im.
W. esopnagealesW, gasmcaebre ces-V gastrica sin.
-V, gasmca ded.
-V, gastroomertalisV, splenica-V, mesenterica im.
V, całka sin.
Galon descend.
-W. paraumbilicates et lig, teres.
-Wy, sigmoideae-V, rectalis sup.
V, rectalis media.
V, rectalis im.
c-amrxęgRyc.
209. Schemat krążenia wrotnego i zespolenia z układem żył głównych.
występują więc we wnęce:przewody wątrobowe, tętnica i żyła.
Do przodu od wszystkich tych tworów leży kilka węzłów chłonnych.
O dalszym podziale obu gałęzi z, wrotnej wątroby mowa była w tomie T.
Gałęzie boczne żyły wrotnej wątroby Pień z, wrotnej wątroby na różnych wysokościach przyjmuje kitka naczyń bocznych.
Są 101.
Ż, żołądkowa lewa(u, gdstricd sinistrd').
Żyła ta biegnie wzdłuż krzywizny mniejszej żołądka z prawa na lewo, towarzysząc t. żołądkowej lewej:w pobliżu wpustu zmienia ona kierunek, podążając ku dołowi, do tyłu i w stronę prawą, razem z tętnicą przechodzi przez fałd żołądkowa-trzustkowy otrzewnej i wpada do pnia z, wrotnej w pobliżu jego początku lub czasem do z, śledzionowei.
W przebiegu swym wzdłuż krzywizny mniejszej zespala się ona z z, żołądkową prawą, w pobliżu zaś wpustu żołądka z żż, przełykowymi(p. dalej).
2. Ż, żołądkowa prawa(t. gdsmcd dertrd').
Zwykle nieco ciensza od poprzedniej, .


)razem z t. żołądkową prawą wzdłuż krzywizny mniejszej żołądka z lewa na prawo lzi do pnia z, wro@ei z pobliżu odźwiernika.
Zespala się ona z z, żołądkową lewą.
, przedodżwiernikowa 0, prepgloricd').
Żyła ta krzyżuje powierzchnię przednią rnika i w jego pobliżu uchodzi do pnia z, wrotnej, choć wpadać też może do z, żoro-sieciowej prawej.
Jest ona dobrze widoczna, zwłaszcza u człowieka żywego, służyć za punkt orientycyjny w zabiegach chirurgicznych żołądkowa-dwunastł, trzustkowa-dwunastnicza górna tylna 0, pdncredticoduodendlis superior po).
Z, trzustkowa-dwunastnicza górna tylna towarzyszy tętnicy o tej samej nazwie, c w miąższu głowy trzustki lub ku tyłowi od niej i zespala się z gałęzią tylną itkowo-dwunastniczej dolnej Oyc.
1521.
Z, trzustkowa-dwunastnicza górna przednia*do przodu od głowy trzustki między nią a dwunastnicą i uchodzi do z, żołądiieciowejprawej:zespala się ona z gałęzią przednią z, trzustkowa-dwunastniczej. . pęcherzykowa 0, cystied).
Żyła ta, często podwójna, w stosunkowo rzadkich alkach(około 10%3 uchodzi do z, wrotnej, zespalając się z żyłami przewodów vych zewnątrzwątrobowych.
Zazwyczaj, podobnie jak liczne inne drobne żyły:zyka żółciowego(nazywamy je żż, pęcherzykowymi głębokimi w odróżnieniu od szej-powierzchownej), wnika bezpośrednio do miąższu wątroby i rozpada się na sieć naczyń włosowatych.
Z, pęcherzykową należy więc raczej uważać za tną dodatkową(p. dalej)niż za dopływ z, wrotnej.
1, pępkowa(u, umbilicalis).
W życiu płodowym z, pępkowa prowadzi krew waną z łożyska przez pępek na powierzchnię trzewną wątroby, gdzie wnika do mej szczeliny między płatem lewym a czworobocznym(ńssura lig, teretis).
Już dnim okresie płodowym z, pępkowa na przestrzeni między wnęką wątroby a jej n do z, głównej dolnej ulega uwstecznieniu, zarastając w wąski kanał, tzw. przewód(ductus venosus').
Większa część krwi uchodzi teraz do z, wrotnej, a nie tak jak omie do z, głównej dolnej.
Po urodzeniu zanika odcinek od pępka do wnęki, rztałcąjąc się w więzadło obłe wątroby, pozostała część-przewód żylny---w więiąlneOigdmentum uenosum).
idcinku końcowym więzadła obłego, długości około FIO cm, zachowuje się jednak ażnie wąski przewód łączący się z lewą gałęzią z, wrotnej.
Do przewodu tego czaj uchodzi drobna żyła, która przyjmuje dopływy z przedniej ściany brzucha, jako i, przypępkowe(m. pcraumbilioles p. dalei).
wrotne dodatkowe i tą obejmuje się drobne i liczne żyły, które niezależnie od właściwej z, wrotnej nią przeważnie bezpośrednio do miąższu wątroby, kończąc się na ogół w sieci wafel zrazików.
Do wątroby żż, wrotne dodatkowe dochodzą z sąsiednich narządów nie od ich położenia i przebiegu rozróżnia się kilka grup.
Była o nich mowa.
Są to:-z, sie cio we albo z o ląd k owo-w ą 1 rab owe.
Rozpoczynają się one przeważ ścianie żołądka, biegną w sieci mniejszej i wnikają w brzegi wnęki wątroby.
z, pęcherzykowe głębokie występują w liczbie 12-15(Sappey).
Z dolnej, i powierzchni pęcherzyka, łącząc się w jeden lub kilka pni, wnikają one do wątroby Om brzegu pęcherzyka żółciowego, z powierzchni górnej zaś przytwierdzonej do by wstępują bezpośrednio do dołu pęcherzyka żółciowego.
'z br ze p o no w e.
Rozpoczynają się one w przeponie ikierują się do wątrobyprzezwierzchnie zrośniętą z przeponą oraz przez więzadło sierpowate i wieńcowe, iszcza więzadło trójkątne, z przy p ę p k owe(m. paraumbilicales).
Jak zobaczymy dalej, żż, przypępkowe.
odżwiernikowa(t. pglorica)Ar antii.
rozpoczynają się w ścianie brzucha dokoła pępka.
Biegną wzdłuż więzadła sierpowatego i łącząc się z sobą dochodzą przeważnie do lewej gałęzi z, wrotnej oraz bezpośrednio do wątroby(p. dalei).
Zespolenia między układem żyły wrotnej wątroby a układem żył głównych Układ z, wrotnej wątroby nie jest całkowicie zamknięty.
Z układem żył głównych łączy się on licznymi zespoleniami położonymi na granicach ich obszarów drenowania.
W warunkach prawidłowych zespolenia te są niewielkie i bez większego znaczenia:jeżeli jednak wzrasta opór w gałęziach z, wrotnej lub wątroby, połączenia te powiększają się pod wpływem wzmożonego ciśnienia wewnątrznaczyniowego i kierują część krwi z, wrotnej bezpośrednio do układu żył głównych, omijając wątrobę.
Można rozróżnić cztery główne grupy zespoleń:zespolenia przełykowe, odbytnicze, pępkowe oraz zaotrzewnowe, czyli ścienne(ryć 2091.
Zespolenia przełykowe.
U dolnego końca przełyku z, żołądkowa lewa, która wpada do z, wrotnej, łączy się z dolnymi żż, przełykowymi, dopływami żż, nieparzystych oraz z żż, przeponowymi dolnymi, dopływami z, głównej dolnej.
W przypadkach niedrożności z, wrotnej żż, przełykowe mogą się silnie powiększać, a w ścianie przełyku powstawać mogą wówczas żylaki(t.
T.
2. Zespolenia odbytnicze.
Połączenie podobne do poprzedniego wytwarza się również w dolnej części jelita.
W warunkach prawidłowych żż, odbytnicze dolne i odbytnicze środkowe odprowadzają swą krew do z, biodrowej wewnętrznej, z, odbytnicza górna zaś prowadzi ją do z, krezkowej dolnej i dalej do z, wrotnej.
Uszkodzenie krążenia w granicach obszaru z, wrotnej może się przejawiać również w tych żyłach i może być przyczyną wytworzenia się guzów krwawniczych 0.
10.
3. Zespolenia pępkowe.
W warunkach prawidłowych żyły skórne w otoczeniu pępka za pośrednictwem z, nabrzusznej powierzchownej odprowadzają krew ku dołowi do z, udowej lub ku górze do z, podoboiczykowei, czy też do z, pachowej przez żż, piersiowa-nabrzuszne.
Poza tym z żył skórnych w otoczeniu pępka powstają drobne żyłki tzw. p r z y p ę p k o w e(m. pdrdumbilicd(es), które przez pierścień pępkowy lub przez kresę białą powyżej pępka wstępują do więzadła sierpowatego:następnie łączą się one z sobą w parę pni, z których jeden zwykle wnika do zachowanego przewodu w więzadle obłym wątroby i uchodzi do lewej gałęzi z, wrotnej, pozostałe-zwykle bezpośrednio do miąższu wątrobowego.
W zespoleniu powyższym udział również biorą podpowięziowe żyły przedniej ściany tułowia, z, nabrzuszna górna i z, nabrzuszna dolna.
W przypadkach zwężenia krwiobiegu w wątrobie(np. w marskości wątroby)krew z z, wrotnej podąża przez żż, przypępkowe do żył skórnych i podpowięziowych w otoczeniu pępka i odpływa ku górze oraz ku dołowi do układu z, głównej górnej i dolnej.
Zwłaszcza silnie zgrubiałe żyły skórne dokoła pępka, przebiegając wężowata, układają się promieniście, skąd powstała nazwa g ł o w y M e d u z y(caput Medusae?), widocznej przez skórę*yc, **z*g*4.
Zespolenia zaotzewnowe, czyli ścienne.
Liczne żyły, które biegną w ścianie jelit wtórnie zlepionych ze ścianą brzucha(okrężnica wstępująca i zstępująca, dwunastnica), pośredniczą w zespoleniach obszaru drenowania z, krezkowej górnej i dolnej z żyłami zaotrzewnowymk żyły te przez żż, nerkowe, jądrowe czy jajnikowe prowadzą do z, głównej dolnej.
Również i te głębokie połączenia z, wrotnej z układem żż, głównych w przypadkach zaburzeń krążenia w układzie z, wrotnej służą za drogi odprowadzające.
Powyższa grupa połączeń tworzy tzw. zespół Retziusa.
Zespolenia między obu żyłami głównymi.
Niejednohrotrie wspominano już o zespoleniach między obu żyłami głównymi, górną i dolną.
Tutaj w streszczeniu zostaną zestawione główne z nich.
Co prawd a obszary drenowania obu żż, głównych nie łączą się z sobą szczególnie silnymi zespoleniam', są one jednak liczne i w przypadkach zwężenia czy uszkodzenia z, głównej.


jej znacznie się powiększają i są w stanie zabezpieczyć krążenie żylne.
Zwłaszcza trzy czenia tego rodzaju odgrywają ważną rolę.
Zespolenia z, lędźwiowej wstępującej.
Połączenie podłużne żż, lędżiąch, czyli tzw. z, lędźwiową wstępującą, zespala się u dołu pośrednio z z, biodrową Winą, ku górze zaś przedłuża się w żż, nieparzyste uchodzące do z, głównej górnej.
190.
Zespolenia podpowięziowe żż, nabrzusznych.
W obrębie przedniej sy brzucha do z, biodrowej zewnętrznej kieruje się z góry ku dołowi z, nabrzusznaa(w pochewce m. prostegok u góry łączy się ona z z, nabrzuszną górną, która w swym dłużeniu jako z, piersiowa wewnętrzna(wzdłuż powierzchni tylnej przedniej ściany ki piersiowej)wpada do z, ramienna-głowowej(ryc.
UB).
Zespolenia podskórne z, nabrzusznej powierzchownej.
Ż, nabrzu.
powierzchowna, dopływ z, udowej, do boku zespala się z z, piersiowa-nabrzuszną, l 98):ostatnia za pośrednictwem z, piersiowej bocznej uchodzi do z, pachowej, więc do*aru z, głównej górnej.
prócz powyższych trzech głównych łańcuchów zespoleniowych łączących z sobą obie łowne występują jeszcze inne, o mniejszym znaczeniu czynnościowym.
Do nich należą iploty żylne kręgowe czy zespolenia śródmięśniowe między żż, osierdziowa-przepono d a przeponowymi dolnymi.
Żż, osierdziowa-przeponowe, jak wiadomo leżą na górnej ierzchni przepony i uchodzą do żż, ramienna-głowowych, żż, przeponowe dolne zaś nią jej dolną powierzchnię i wpadają do z, głównej dolnej.
Streszczenie.
, główna dolna 0, emu interior)powstaje z połączenia obu żż, biodrowych wspólnych ilidcde communes)na wysokości krążka między czwartym a piątym kręgiem wiowym.
Stąd biegnie ona na kręgosłupie po prawej stronie aorty brzusznej, chodzi przez otwór z, głównej przepony i wkrótce wnika do prawego przedsionka 8.
główna dolna przyjmuje dopływy z całej podprzeponowej połowy ciała:jej obszar i się jednak od obszaru aorty brzusznej pod tym względem, że żyły nieparzystych ądów Jamy brzusznej dopiero pośrednio, drogą przez krążenie wrotne, żylną sieć*owatą wątroby oraz żż, wątrobowe(m. hepdticde), uchodzą do z, głównej dolnej.
ipbwach z, głównej dolnej mowa była na str. 416. szystkie nieparzyste narządy jamy brzusznej, które swą krew tętniczą otrzymują iośrednio z aorty(żołądek, jelita, śledziona, trzustka), krew żylną oddają do wspólnego, który jako z, wrotna wątroby(r. parte hepdtis)wnika do wątroby.
Jej głównymi ywami są:z, krezkowa górna, z, krezkowa dolna, z, śledzionowa oraz żż, żołądkowe I I DTBWB.
Gł miednicy, dopływów z, biodrowej wewnętrznej, tylko żyły ścienne odpowiadają oimiennym tętnicom:są to żyły:biodrowa-lędźwiowe, krzyżowe boczne, pośladkowe e i dolne oraz zasłonowe.
łęziom trzewnym t. biodrowej wewnętrznej nie odpowiadają poszczególne żyły, lecz 3 żrlne, które nabrzmiewając, amortyzują wzajemny ucisk sąsiadujących narządów.
óżnia się splot odbytniczy, pęcherzowy, sterczowy, maciczny i pochwowy.
Z doówtrzewnych z, biodrowej wewnętrznej tylko z, sromowa wewnętrzna nie wytwarza Ju i częściowo podwójnie towarzyszy jednoimiennej tętnicy.
A, axillaris.
A, profundabracm A, brachialis.
A, collateralis ulnaris sup.
TABLICA I.
A, circumilexascapulaeA, thoracodorsalis.
Rtg.
1. Arteriogram prawego ramienia.
T. pachowa nastrzyknięta środkiem cieniującym na zwłokach.
Rzut przednio-tylny.


Aorta*a*is.
1, iiacż n. ded.
A.
Taca xt, ded.
*, i*iacant dext.
irofundaiemods emoralis.
TABLICA li.
Rtg.
2. Aortogram.
Rzut przednio-tylny.
icj'a.
Aorta abdomi na/is.
Ren dext.
A, renalisaccess, ded.
A, mesentericeim A.
Taca comm, dext.
A, rectalis sup.
A.
Taca ext, dext.
A.
Taca im. dext.
***rrc**rr.
Igła.
-A, renaiis*ccess, si*.
Rtg.
3. Aortogram.
Dodatkowe tętnice nerkowe.
Rzut przednio-tylny.


****rc***.
Gałęzie t. głębokiej uda.
A, femoralis.
. A, genus descendens.
A, tibialis ant.
A, fbularis--.
TABLICA V.
A, femoralis.
A, poplitea.
-A, tibialis post.
WZ 5 uieriogram górnej części prawej goleni.
Rzut przednio-tylny.


V azygos.
:ercostalesposć.
TABLJCA VI.
Rtg.
6. Azygogram.
Rzut boczny.
TABLICA VII.
Rtg.
7. Wenogram wewnątrzkostny lewej połowy miednicy.
Środek cieniujący wprowadzono do lewego krętarza większego.
Rzut przednio-tylny.


*, saphena magna.
V sazhena nagna:8.
TABLICA VIII.
**s*phena par*a.
śyły głębokie.
8 Wenogram wewnątrzkostny lewej goleni.
Środek cieniujący wprowadzono do guza twego.
Widoczne niewielkie zmiany żylakowate naczyń powierzchownych.
Rzut O Wszystkie wazogramy wykonano na osobach żywych z wyjątkiem arteriogramu 1.
UKŁAD NACZYS CHŁ-ONNYCI(.
WSTĘP Oprócz układu naczyń krwionośnych występuje drugi jeszcze układ cew zawierających płyny ustrojowe rozłożony prawie w całym organizmie:jest to układ naczyń chłonnych czyli limfatycznych, zawierający chłonkę, czyli limfę Ogmphd).
W przeciwieństwie do krwi, która w całym krwiobiegu ma prawie ten sam skład, chłonka w różnych częściach swego układu ma skład różny i różny wygląd.
Przeważnie przypomina ona osocze krwi, jest prawie bezbarwna i klarowna.
Natomiast chłonka naczyń chłonnych jelita, wtedy gdy transportuje tłuszcze wchłaniane w czasie trawienia, staje się płynem mętnym o zabarwieniu żółtawo mlecznym, skąd też pochodzi jej nazwa mi e czu(chglusĘ.
Dawniej w związku z odrębną zawartością naczynia chłonne jelit miały też odrębną nazwę na c zyń m I e c z ny eh(fosą chyl(ferP).
Według dzisiejszych poglądów do układu chłonnego w ścisłym znaczeniu należą:1)naczynia chłonne włosowate oraz 2)odprowadzające naczynia chłonne zbiorcze różnej wielkości aż do 3)wielkich pni włącznie, jak również 4)węzły chłonne.
*4*W.
Serce limfatyczne.
-Mięśnie tułowia.
-Truncus łymphat, lat.
V lateralis.
Naskórek.
-Naczynie chłonne segmemalneSerce limfatyczne 6-łWRyc.
210. Serca limfatyczne.
Przekrój poziomy przez larwę salamandry:wzorowane na Hoyerze jr.


ąawniej Oartels)jako narządy pomocnicze do układu chłonnego iczano również mJn, migdałki i grasicę, a nawet śledzionę i szpik stny:stanowiłyby one, narządy regeneracyjne"w odróżnieniu od rotorów", tzw. serc limfatycznych, również zaliczanych do narządów mocniczych układu chłonnego.
Serca limfatyczne, zabezpieczając pływ chłonki do układu żylnego, występują jednak tylko u niższych pgowców, w różnej liczbie i w różnym położeniu.
Ściana serc limycznychzawiera mięśniowe elementy poprzecznie prążkowane oraz zenne i bezrdzenne włókna nerwowe.
Serca limfatyczne przeważnie gą jedną jamę(ryc.
ZIO), chociaż zdarzają się serca limfatyczne oudowie złożonej.
Jako twory paralimfatyczne do układu chłonnego zaliczane były wniej również jamy surowicze(osierdzia, opłucnej, otrzewnej, mosz*oraz jamy ośrodkowego układu nerwowego jama podtwardówkowaoodpajęczynówkowa, komory mózgowia i kanał środkowy rdzenia ęgowego), jak również przestrzenie oka i ucha wypełnione płynem rowiczym.
Powyższe jamy bezpośrednio nie łączą się jednak z okłam chłonnym i zgodnie z dzisiejszymi poglądami'nie są częściami Jadu chłonnego, chociaż zawierają płyn podobny do chłonki.
Sok tkankowy.
Nie należy również identyfikować chłonki z płynem, czyli tzw. sokiem mkowym, wypełniającym szczeliny śródtkankowe.
Naczynia chłonne włosowate, dobnie jak naczynia włosowate krwionośne, które zresztą przebiegają oddzielnie od bie, są oddzielone od soku tkankowego swą ciągłą zamkniętą ścianą śródbłonkową.
wytwarzaniu soków tkankowych udział bierze zarówno krew, jak i komórki narządów.
zez ściany naczyń włosowatych krwionośnych przenika płyn odżywczy do tkanek.
nnórki narządów pobierają z niego tlen i substancje odżywcze, a oddają produkty ńcowe swej przemiany materii.
Z tego soku tkankowego naczynia włosowate chłonne bierąją chłonkę, choć nie zawierają jeszcze limfocytów, zaś naczynia włosowate wionośne odprowadzają inne substancje, np. dwutlenek węgla, przeważnie związane emicznie ze składnikami krwi.
DROGI CHŁONKI Maczmia włosowate Podobnie jak naczynia włosowate krwionośne, również naczynia Ranne włosowate z budo war e s ą ze śródbłonka, bardzo cienkiej tanki podstawnej oraz włókienek kratkowych.
Naczynia włosowate ałonne(ryc, 211)tworzą zamknięte cewy jeszcze nie wyposażone zastawki:z reguły są szersze niż naczynia włosowate krwionośne, kształcie mniej regularnym niż one.
Rozpoczynają się ślepymi uchyłamii dalej, licznie zespalając się z sobą, wytwarzają sieci naczyń*osowatych, które z kolei przechodzą w większe, właściwe naczynia.
Dąs Uymphgefassystem.
Bardelebens Handbuch d.
Anatomie d.
Menschen.
Jena 1909.
Rus z ny a k 1, i in.
Physiologie und Pathologie des Lymphkreislaufes.
Ung.
Akad, iss.
1957.
go mężczyzny:a-przejście naczyń 8):wg 1.
Teichmana.
1861.


orcze odprowadzające, również tworząc obfite sieci.
Liczne zespole występują nawet między dużymi naczyniami i właściwość ta, icznie silniej rozwinięta niż w układzie żylnym, ma duże znaczenie nnościowe, zwłaszcza w patologii(zamknięcie naczyń chłonnych, :ażenie, szerzenie się nowotworów złośliwych itd. ). ialszą cechą charakterystyczną naczyń włosowatych chłonnych są ich ogromne lania wielkości światła(ryc, 2121, czym także odróżniają się od naczyń włosowatych ionośnych.
Często naczynie prawie zatokowa poszerzone zwęża się bardzo silnie, tak wiatło ledwie się zaznacza.
Są one też bardzo rozciągliwe, wskutek-czego mogą nawet krotnic się poszerzać.
laczynia włosowate chłonne występują prawie w każdym narządzie i w każdej tkance.
ątek stanowią przede wszystkim, choć nie wyłącznie, te tkanki i narządy, które nie ą własnych naczyń krwionośnych, ściślej mówiąc-własnych naczyń włosowatych ionośmchlaczmiawłosowate chłonne nie występują więc w warstwie nabłonkowej skóry i błon:owych, w tkance chrzęstnej, w twardówce oraz rogówce i ciele szklistym oka.
Poza tym ożysku oraz mózgowiu i rdzeniu kręgowym nie znaleziono dotychczas naczyń innych, choć narządy te mają obfite naczynia krwionośne.
Jzmność naczyń włosowatych chłonnych odgrywa dużą rolę w krążeniu soków akowych ustroju, o czym już wspomniano.
Przez cienkie ścianki naczynia przesącza się tkankowy, jak również jego składniki koloidowe.
Dopiero w naczyniach odprowadza eh płyn z węzłów chłonnych wzbogaca się w limfocyty.
Naczynia zbiorcze Wiadomości ogólne V przeciwieństwie do naczyń włosowatych zbiorczymi naczyniami:onnymi albo limfatycznymi(fosą lgmphcticd)nazywa się delikatne vki, w których chłonka przez węzły chłonne odprowadzana jest do elkich pni i wreszcie do układu żylnego.
Naczynia chłonne nie są absze od mocnego włosa, a ponieważ prawie nie przyjmują gałęzi:znych(p. dalej), zachowują więc swą grubość na całym przebiegu aż węzła chłonnego, gdzie uchodzą do jego zatoki brzeżnej(ryc.
3).
O ile:zynia włosowate chłonne są zwykle grubsze od naczyń włosowatych wionośrych, o tyle naczynia zbiorcze limfatyczne są o wiele cieńsze odpowiednich naczyń krwionośnych.
Dopiero wielkie pnie mają znacz grubość(2-4 mm).
Igłowa ściany.
W ścianie małych naczyń chłonnych wychodzących z sieci włosowatej ócz śródbłonka występują już włókna sprężyste i klejbdaine oraz pojedyncze komórki śolowe gładkie.
Naczynia te są już wyposażone w zastawki.
38 średnica naczynia osiąga wielkość 260 do 500 urn, w jego ścianie można już wyróżnić lawę tróiwarstwową, tak jak w naczyniach krwionośnych, składającą się z błony wietrznej Ounicd intimd), błony środkowej(tunice media)oraz błony zewnętrznej@cd eatrnd), czyli przydanki(adoentitia):warstwy te zresztą są słabo od siebie*czone.
iredrie i wielkie naczynia chłonne mają budowę podobną do budowy żyły średniej lkośck ich błona środkowa zawiera liczne, okrężnie i skośnie biegnące pasma:śolówki gładkiej.
Zwłaszcza u człowieka w odróżnieniu od niższych ssaków mięśniów.
ka ta jest silnie rozwinięta, co niektórzy(Ramier 1%3)przypisują pionowej postawie ciała człowieka.
Przebieg.
Liczba naczyń włosowatych chłonnych uchodzących do jednego małego naczynia zbiorczego jest różna dla różnych narządów oraz wewnątrz tego samego narządu.
Na ogół waha się ona od 2 do 9.
Wewnątrz narządu przebiegające naczynia wytwarzają zespalające się z sobą sieci.
Z poszczególnych narządów chłonka zwykle odpływa nie jednym, lecz kilkoma naczyniami biegnącymi wzdłuż naczyń krwionośnych do odpowiednich regionalnych węzłów chłonnych.
W węzłach chłonnych zostaje przesączona i wzbogacona o wytwarzane w nich limfocyty.
Naczynia wychodzące z jakiegoś narządu często kierują się do różnych węzłów:nie odbywa się to więc tak jak do niedawna twierdzono, że prawie zawsze cała ilość chłonki poszczególnego narządu przechodzi przez tę samą grupę węzłów.
W swej drodze do przewodu piersiowego i do naczyń żylnych chłonka przepływa na ogół przynajmniej przez jeden, przeważnie jednak przez kilka, nawet 8 do 10 węzłów:do niedawna zasada ta uchodziła za niezbite DNWO.
Od tej zasady są jednak wyjątki.
Niejednokrotnie bowiem stwierdzono(np. w wątrobie, przełyku, tarczycy, sercu, nadnerczach), że naczynia chłonne wyjątkowo mogą bezpośrednio uchodzić do przewodu piersiowego omjjąjąc węzły chłonne.
Pierwszy zwrócił na to uwagę anatom krakowski 1.
Teichmarć już w r. 1861:później potwierdzili to inni(Żdanowl 95 P).
Stosunki te mają doniosłe znaczenie praktyczne w związku z przerzutami guzów złośliwych do odległych narządów.
Liczba naczyń chłonnych odprowadzających jest na ogół większa niż liczba żył wychodzących z tego samego narządu lub obszaru drenowania.
Poza tym naczynia chłonne, jak już wspomniano, licznymi skośnymi, poprzecznymi lub podłużnymi bocznicami wytwarzają gęste zespolenia i sieci.
W przeciwieństwie do obwodowych naczyń krwionośnych naczynia chłonne nie rozgałęziają się:w zasadzie nie można więc mówić o, gałęziach naczyń limfatycznych", tak jak mówimy o "gałęziach tętniczych".
Większe naczynia chłonne nie powstają bowiem ze zlania'się kilku mniejszych jak w układzie żylnym, lecz w zasadzie z powodu tego, że poszczególny węzeł chłonny przyjmuje liczne n a c z yn i a do p r o w adzające(fosą qfierentia), natomiast oddaje nieliczne tylko, za to większe na c z yni a od p r o wad z a j ą ce Odsd e@jerentia).
W związku z tym, chociaż naczynia chłonne mają liczne zespolenia, grubość naczynia nie zmienia się.
Dlatego też zwłaszcza na kończynach na dużej przestrzeni(między dwiema grupami węzłów chłonnych)znajdujemy.
Cyt, za Rusznyak I W@?
Dąs Saugadersystem yom anatomischen Standpunkte.
Engelmann.
Lipsk 18618 Ż dano w D.
A.
Obszczaia anatomiia i fzjołogjja limfaticzeskoi sistiemy.
Medgiz, Leningrad 1952.


rzynia chłonne tej samej grubości.
A poza tym liczba naczyń chłonBhtym bardziej się zmniejsza, im więcej węzłów chłonnych włączoehjest w ich przebieg.
żomimo to, że większe naczynia chłonne nie powstają ze zlania się dejszych, tak jak w układzie żylnym, przebieg ich na ogół podobny 1 do przebiegu żył.
Odróżnia się bowiem naczynia chłonne poer z c how ne(łase lgmphcticd superfcialia), czyli sk orne, oraz czyni a eh to nn e głęb o ki e(fosą lgmphoticd prqfmdc), czyli dp o w i ę z i o w e.
Pierwsze przebiegają w tkance tłuszczowej podirneji w stanach zapalnych widoczne są w postaci czerwonych pręg powiadają one żyłom skórnym.
Drugie, naczynia chłonne głębokie, gną przeważnie razem z obwodowymi tętnicami i odpowiadają żyłom*arz*sząc*.
Wspomniano już, że naczynia chłonne wytwarzają liczne zespolenia.
spalenia te tworzą jednak nie tylko naczynia poszczególnych narząw:również naczynia chłonne obu połów ciała licznie łączą się z sobą.
czynią chłonne przekraczają bowiem płaszczyznę pośrodkową.
aierdzone to zostało dla naczyń głowy i szyi, skóry klatki piersiowej, jucha oraz grzbietu.
Zastawki.
Podobnie jak w żyłach, również w naczyniach chłonnych stepują zastawki, tylko znacznie liczniej.
Są one typową właściwością ików.
Wprawdzie zdarzają się również w naczyniach chłonnych ików, lecz u nich występują bardzo nielicznie i zwykle są niedomykal.
U ssaków, tak jak u człowieka, już małe naczynia po wyjściu z sieci osowatej wyposażone są w zastawki, jak również naczynia większe aż przewodu piersiowego włącznie.
Zastawki nadają charakterystyczny kształt naczyniom chłonnym, yż układając się na ogół w regularnych odległościach powodują gżenia i poszerzenia naczynia.
Często szeregują się one tak blisko bie, że naczynia wypełnione chłonką przybierają postać różańca.
Na ogół zastawki są bardzo liczne.
I tak np. w naczyniu ciągnącym się*dłuż całej kończyny górnej Sappey(1885)stwierdził 6080 zastawek, kończynie dolnej 80-100:z tego wynika, że na kończynach zastawki ładąją się mniej więcej co I cm:w mniejszych naczyniach jeszcze iciej.
W małych naczyniach chłonnych zastawki zbudowane są tylko podwójnej blaszki śródbłonka, w większych są one wzmocnione idkową warstwą tkanki łącznej, lub też zawierają co najmniej włókna ężyste.
Przeważnie składają się z dwóch płatków, małe naczynia są Irak nieraz wyposażone w zastawki jednopłatkowe.
Występowaniu zastawek należy przypisywać, że prąd chłonki w naczyniach chłonnych, lobnie Jak prąd krwi w żyłach, nie cofa się i skierowany jest w jedną stronę:naczynia orne prowadzą swą zawartość tylko w kierunku dośrodkowym.
To zasadnicze prawo w każdym przypadku jednak jest słuszne.
Jeżeli w warunkach chorobowych naczynia orne wskutek zastoju chłonki silnie się powiększają, zastawki stają się niedomykalneWczas prąd chłonki może się kierować w obie strony.
Nawet w warunkach normalnych*zmia chłonne poszczególnych narządów dają się czasem nastrzykiwać w kierunku@otnym do przypisanego przez położenie zastawek.
Stosunki te mają zasadnicze czenie z punktu widzenia wstecznych przerzutów guzów złośliwych.
Węzły chłonne(nodi lgmphdtiei).
Budowa i czynność węzłów chłonnych została omówiona w jednym z poprzednich rozdziałów(str. li), powyżej wspomniano też o ich stosunku do naczyń chłonnych, niewiele więc pozostaje do dodania.
Pierwsze węzły chłonne, które są włączone w drogę limfatyczną jakiegoś narządu czy też części ciała, nazywa się w ęzłami chłonnymi regionalnymi danego obszaru.
Więc np. węzły regionalne żołądka układają się głównie wzdłuż krzywizny mniejszej i większej żołądka:oznacza to, że pierwsze węzły chłonne, do których dochodzą naczynia chłonne żołądka, leżą dokoła niego.
Węzły regionalne gruczołu sutkowego znajdują się głównie w jamie pachowej.
Węzły chłonne skupiają się w pewnych okolicach ciała, np. w jamie pachowei czy w zgięciu pachwinowym, i każda z tych grup węzłów ma swoje określone źródło, z którego dochodzą naczynia.
Przynależność ta ma wielkie znaczenie praktyczne.
O węzłach regionalnych mowa była w poprzednich tomach przy opisie narządów:dodatkowo zostaną uwzględnione w części szczegółowej niniejszego rozdziału.
Unacrmierie i unerwienie ściany naczyń chłonnych Naczynia chłonne, podobnie j akkrwionośne, mają własne naczynia zaopatrzeniowe-tom tdsorum.
Małym naczyniom towarzyszy jedno naczynie włosowate krwionośne, nieco większym dwa, które zespalając się z sobą dokoła naczynia chłonnego wytwarzają gęstą siatkę.
Większe naczynia chłonne prócz naczyń włosowatych krwionośnych mają również i małą żyłkę.
Również przewód piersiowy ma swoje własne naczynia krwionośne oraz własne unerwienie.
Nerwy dochodzące do brzusznej części przewodu piersiowego pochodzą z n. błędnego oraz ze splotu aortowego brzusznego.
Wzdłuż całego przebiegu posiada on również sieć nerwową okołonaczyniową, zawierającą drobne zwoje.
W części piersiowej przewodu w sieci tej biegną włókna układu autonomicznego, jak również gałązki nerwów międzyżebrowych.
W ścianie przewodu piersiowego oraz w ścianie większych pni chłonnych rozróżnia się cztery sploty nerwowe:przydankowy, nadmięśniowy, wewnątrzmięśniowy oraz podśródbłonkowy.
W błonie zewnętrznej i środkowej leżą zakończenia czuciowe:błona środkowa oprócz nich ma również zakończenia ruchowe.
Unerwienie naczyń chłonnych podobne jest więc do unerwienia naczyń krwionośnych.
Ruchy soku tkankowego i chłonki.
Na podstawie doświadczeń należy wnioskować, że sok tkankowy, o którym już była mowa, stale jest w ruchu.
Prąd soków skierowany jest z krwi do tkanek i znowu z powrotem do krwi, częściowo bezpośrednio do naczyń włosowatych krwionośnych, częściowo za pośrednictwem naczyń chłonnych do żył.
Nie ulega wątpliwości, że w poruszaniu się chłonki w naczyniach chłonnych odgrywają rolę czynniki mechaniczne.
W rozdziale o sercu zwrócono już uwagę, że jest ono zarówno pompą tłoczącą, jak i ssącą.
W każdym skurczu komór przez przesuwanie się podstawy komór w kierunku koniuszka serca krew zostaje wessana z żył do przedsionków.
Działanie tego czynnika sięga dalej niż z, główna górna:w każdym razie obejmuje ono również kąt żylny, miejsce ujścia wielkich pni chłonnych.
Z nich chłonka zostaje wessana do żył ramienna-głowowych.
Mechanizm ten tłumaczy nam sens ujścia pni chłonnych do żył w pobliżu serca.
Działanie ssące zaznacza się również w naczyniach chłonnych, które w sensie fizycznym są cewami włosowatymi, i sięga aż do ich początków w tkankach.
Oprócz powyższego czynnika mechanicznego oraz pracy mięśniówki ściany naczyń na prąd chłonki wpływają zapewne również, tak samo jak w żyłach, czynniki zewnętrzne ruchy narządów sąsiednich, zwłaszcza mięśni i tętnic:skurcz mięśni oraz tętnienie naczyń przenoszą się na naczynia chłonne, a liczne zastawki kierują prąd chłonki do kąta żylnego.
Rys rozwoju tło-i ontogenetycznego Układ chłonny jako wyodrębniający się układ cew prowadzących chłonkę z przestrzeni śródtkankowych do układu żylnego występuje już u ośluzic i minogów-najniższej grupy zwierząt kręgowych(Cgclostommd).
U minogów układ ten składa się głównie z dwóch.
ł Boye r M. las lymphge@ssystem der Wirbeltiere vom Standpunkte der ye(Zleichenden Anatomie.
Mem.
Acad.
Poi.
Sc.
CI.
Mel, 1554, .


iłowych symetrycznych przewodów podkręgowych(trunci suboertebrd(es), które rzyszą żyłom zasadniczym, i z przewodów towarzyszących żyłom szyjnym.
Przewody owarzyszącymi im żyłami tworzą liczne zespolenia, przez które chłonka przedostaje o żyłrybeh rzęs tn o s z k te I e łowy c h(Selachia)układ chłonny osiąga nieco wyższy jen rozwoju.
Naczynia chłonne tułowiowe łączą się w dwa pnie podkręgowe uchodzące goki żylnej serca.
Odrębne naczynia chłonne prowadzą z głowy i okolic skrzelowych*uż żył szyjnych.
Jeszcze wyższy stopień osiąga układ chłonny u ryb kos motel et owych(Teleostei).
Mają one dwa symetryczne pnie chłonne podkręgowe, tego również symetryczne naczynia poboczne(odsd lgmphdtiea collaterdlid), Jaszczyżnie pośrodkowej ponadto nieparzysty pień brzuszny(truncus oenmlis)i dwa ietowe(trunci dorsdles):z głowy chłonka spływa przez pnie szyjne(trunci iupulares).
ystkie te naczynia za pośrednictwem pni podkręgowych i szyjnych uchodzą albo do żył tych, albo do żył zasadniczych tylnych.
U nielicznych tylko ryb kostnoszkieletowych wiąją się już serca limfatyczne, które jako narządy stałe występują dopiero u płazów jów(ryc, 2101 u ptaków serca limfatyczne pojawiają się tylko w okresie zarodkowym, dej zaś zanikają.
ik już wiadomo s e re a limfa ty cz ne są małymi, kurczliwymi tworami, zawierają i w swych ścianach włókna mięśniowe poprzecznie prążkowane.
Położone są nie mych naczyniach chłonnych, lecz w miejscu, gdzie naczynie takie uchodzi do układu ego.


iczmia chłonne włosowate, tak jak naczynia włosowate krwionośne, mają ścianę owaną ze śródbłonka.
Średnica ich jest większa niż średnica naczyń włosowatych możnych.
iczmia chłonne zbiorcze mają cienką ścianę tróiwarstwową:błonę wewnętrzną, ławą i zewnętrzną.
Wyposażone są one w liczne zastawki, które prowadzą chłonkę mym tylko kierunku.
ibwodu naczynia chłonne kierują chłonkę do przynależnych "regionalnych''węzłów mych.
W zasadzie cała chłonka musi przepływać co najmniej przez jeden węzeł przed jem się do krwi.
kksze pnie chłonne nie powstają przez zlanie się kilku naczyń jak w układzie żylnym, dlatego, że jeden węzeł chłonny przyjmuje liczne naczynia doprowadzające(fosą entd), oddaje zaś nieliczne tylko naczynia odprowadzające Oqsd gOerentio).
k jak w układzie żylnym, rozróżnia się naczynia chłonne skórne albo powierzchowne i lumphdtio nperńcialid)oraz gębokie Odsa lgmphatica prqfmda), które pr zew a towarzyszą naczyniom krwionośnym i biegną w ich powrózkach naczyniowych.
Główne pnie chłonne nie chłonne albo limfatyczne(trunci lgmphdtici)całej jej, podprzeponowej połowy ciała razem z naczyniami wszystkich ządów jamy brzusznej oraz miednicy nieco poniżej rozworo aoregoprzepony łączą się we wspólny pień, przewód piersiowy:(na Wordcicusk po przejściu przez przeponę pień ten biegnie wzdłuż zasługa piersiowego, u nasady szyi zbacza w stronę lewą i uchodzi do.
Ducrus lymphar, ded. . .
Truncus subclawusded V subclawa dext.
*******cephalica cj, żewt, ćTruncus brono ho mediastinć ant, dext.
V iugularis im.
--Truncus iugularisTruncusbrorchomediaTruncus bronchomediastin, post, dext.
Truncus brunchomediastin, art. sin.
V, brachiocephalica sin.
Ductus thoracicus.
Truncus subclawus sin.
214.
Klasyczny typ występowania wielkich pni chłonnych.
Widok od przodu.
Schemat.
lewego kąta żylnego.
Kąt ten leży w miejscu zlania się z, szyjnej wewnętrznej z z, podoboiczykową.
Przewód piersiowy powstaje(ryc, 215)z połączenia obustronnych 1)pni lędźwiowych(trunei lumbdles), które prowadzą chłonkę głównie z kończyn dolnych oraz z miednicy.
Do pni lędźwiowych lub do części początkowej przewodu piersiowego uchodzi również parę 2)p n i j e I i 1 o w y c h Orunci intestindles), doprowadzających chłonkę(mlecz)z przewodu trawiennego jamy brzusznej(p. dalej).
Ryc.
215. Układ chłonny.
Barwą jasnoszarą oznaczono obszar drenowania przewodu piersiowego:ciemnoszarą-przewodu chłonnego prawego.
Schemat częściowo wzorowany na I-anzu i WachsmuthClC.
Z górnej połowy ciała w pobliżu kąta żylnego lewego do przewodu piersiowego uchodzi 3)pień s zyj ny(truncusiugularis)oraz 4)p i e ńpo do bo j czy k o wy(truncus subclamus), które prowadzą chłonkę z lewej połowy głowy i szyi oraz z lewej kończyny górnej.
Z klatki piersiowej wiodą przeważnie dwa 5)pni e ś ród pi e rs i o we Oranej medidstincles), przedni i tylny.
Z lewej strony ciała pień śródpiersiowyprzedni, tak jak wyżej wymienione, uchodzi do przewodu piersiowego w pobliżu lewego kąta żylnego, tylny przeważnie poniżej kąta(ryc, 2 l 4).
Po stronie prawej naczynia te Oruncus iugularis, truncus subclotius, trunci medidstindles)odprowadzają chłonkę z odpowiednich części ciała strony prawej i często łączą się z sobą w pobliżu kąta żylnego prawego, .


odząc do niego krótkim 6)przewodem chłonnym(lirnfaiz ny m)pr aw y m(ductus lgmphctieus dezter).
ak z powyższego wynika, ujście pni chłonnych leży prawie wyłącznie ącie żylnym prawym i lewym(lub w jego pobliżu).
Naczynie chłonne jątkowo tylko może samodzielnie uchodzić do żyły obwodowej:iektórych małp natomiast naczynia chłonne jamy brzusznej stale oby wpadają do z, głównej dolnej lub do żył nerkowych.
A, er v, vertebralis sin.
A, carotis commun, sin, ci n. @gus s@X-.
Trachea, et w*, imae.
j 44 a j ś 4 yy łł ą 5 W+j A.
44 A.
P j:w.
1 v, thoracica inr.
1 v, thoracica inr.
V, iugularis im. sin.
Truncus iugularis sin.
Ductus thoracicusy, (ujście do kąta żylnego lewego)/A, subclawa sin.
I I I I Tr u ncus sternalis sin.
*ru ncussubclayius 510.
Trurcus bronchomediastin, ant, sie.
215.
Topografa części szyjnej przewodu piersiowego.
Widok od przodu.
Półschemat.
i p I o 1 c hi o n ny(pleaus lgmphaticus).
Pień chłonny, przeważnie Rki, poprzedzony jest nieraz długim splotem chłonnym.
Tak więc np. *ń lędźwiowy poprzedzony jest splotem lędźwiowym(ryc, 210, pnie iłowe splotem trzewnym itd.
Przed wytworzeniem się bowiem wici:h pni naczynia odprowadzające jednego węzła nie tylko mogą bodzie do następnego jako naczynia doprowadzające, lecz do dwóch i więcej:dlatego wytwarza się układ naczyń podobny do splotu.
fał żrlny(ongulus oenosus).
Jak z powyższego wynika, kąt żylny Xorzony z połączenia z, szyjnej wewnętrznej i z, podobojczykowej jest iważnieiszym miejscem układu chłonnego.
W kącie tym lub w nąjbliżmJego sąsiedztwie chłonka z całego ustroju dopływa do krwiobiegu.
ieli substancje szkodliwe zawarte w chłonce zawędrują aż do kąta lnego, to już następne skurcze serca wsysają je do krwi i przez ążenie płucne doprowadzają do wielkiego i do wszystkich części ciała:ibec tego choroba ograniczająca się początkowo do układu chłonnego pewnym czasie obejmuje cały ustrój.
Przewód piersiowy.
Począteb, przebieg, położenie.
Przewód piersiowy(ductus thoracicus:ryc, 2154201, długości 38-45 cm i szerokości 24 run, powstaje z połączenia obu pni lędźwiowych przy rozworze aortowym na zmiennym poziomie od dwunastego kręgu piersiowego do drugiego, a nawet do trzeciego kręgu lędźwiowego.
Często bańkowato poszerzone miejsce połączenia ma nazwę zbiornika mleczu(cisternd chyli):zbiornik ma do 2 cm długości i I do 1, 5 cm szerokości.
Przewód piersiowy razem z aortą przechodzi przez rozwór aortowy przepony i biegnie dalej w śródpiersiu tylnym na przedniej powierzchni kręgosłupa między aortą a z, nieparzystą.
W połowie długości kręgosłupa piersiowego przewód przesuwa się nieco w stronę lewą, układając się do tyłu od aorty.
Na wysokości mniej więcej trzeciego kręgu piersiowego odsuwa się od łuku aorty i skręcając w stronę lewą(przyśrodkowo i ku tyłowi od t. podobqiczykowej lewej), wstępuje w dalszym ciągu ku górze mniej więcej do siódmego kręgu szyjnego.
Teraz zatacza on łuk w kierunku bocznym i ku dołowi nad t. podobqiczykową lewą i kończy się, uchodząc do kąta żylnego.
W ostatnim szyjnym przebiegu leży on między t. kręgową, która biegnie do tyłu od niego, a z, szyjną wewnętrzną położoną do przodu.
Końcowy odcinek przewodu bardzo często ma bańkowate poszerzenie(p. dalej), samo ujście zaś wyposażone jest w jedną, rzadziej w dwie zastawki:są one zabezpieczeniem przeciw wstecznemu odpływowi krwi żylnej do przewodu piersiowego:pomimo to na zwłokach koniec przewodu często wypełniony jest krwią, co nieraz prowadzi do pomylenia go z żyłą.
U osoby żywej natomiast przewód piersiowy, podobnie jak mniejsze pnie chłonne ma zabarwienie jasne z powodu swej jasnej zawartości i z łatwością odróżnia się od żwy.
Również wzdłuż swego przebiegu przewód piersiowy ma zastawki, choć mniej liczne niż mniejsze pnie chłonne.
Budowa.
Budowę ściany naczyń chłonnych omówiono na str.
434-436.
Tutaj zaznaczy się tylko, że ściana przewodu piersiowego zawiera dużo włókien klejodajnych, mało natomiast włókien sprężystych oraz siatkowato krzyżujących się włókien mięśniowych.
Dlatego też napięcie jego ściany zarówno w kierunku podłużnym, jak i poprzecznym jest niewielkie.
Przeważnie przewód przebiega wężowata.
Miejsca zwężone następują po wypuklonych, w których leżą zastawki.
Zasięg.
Ponieważ przeważnie na krótko przed ujściem przewodu piersiowego dochodzą do niego główne dopływy, zasięg jego obejmuje prawie całe ciało z wyjątkiem prawej połowy głowy i szyi, prawej kończyny górnej i prawej połowy klatki piersiowej.
Przewód piersiowy zbiera więc chłonkę z obu kończyn dolnych, wszystkich narządów jamy brzusznej i miednicy, z całej ściany brzucha, wreszcie z lewej połowy klatki piersiowej, lewej kończyny górnej, lewej połowy szyi i głowy(ryc, 2 l 5).
Rozwój rodowy i osobniczy przewodu piersiowego wskazują na to, że nieparzysty przewód piersiowy człowieka rozwinął się z narządów symetrycznych występujących jeszcze u ptaków.
Liczne odmiany przeważnie również tłumaczy historia rozwoju narządu.
Zazwyczaj w przewodzie piersiowym rozróżnia się trzy części:brzuszną, piersiową I SZWDĘ.
Części przewodu piersiowego i ich odmiany Część brzuszna przewodu piersiowego.
Część początkowa, czyli brzuszna przewodu piersiowego wykazuje dużą zmienność zarówno pod względem wysokości swego położenia, jak i kształtu.
Ujście obu pni lędźwiowych, które wytwarza początek przewodu.


iowego, u dorosłego znajduje się najczęściej między dwunastym kręgiem piersiowym gtrn lędźwiowym, początek zatem może leżeć na różnej wysokości.
Według Josifowa)należy rozróżniać dwa zasadnicze typy:1)początek wysoki(na poziomie jedenas-dwunastego kręgu piersiowego:rrc, 217 b)oraz 2)początek niski(na poziomie rszego--drugiego kręgu lędźwiowego:ryc, 217 d).
Ągjc e-Plexus łymphat, lumbalis.
217 Niektóre odmiany części początkowej przewodu piersiowego oraz zbiornika mleczu.
Schemat wzorowany na Żdanowie(l 952).
4 Nk Żdanowa 0952)zbiornik mleczu, czyli uwypuklenie początkowego odcinka Bdu piersiowego, nie występuje 1)w 421 przypadków:2)w 113, chociaż brak jest twego zbiornika, ale za to oba pnie lądżwiowe są bańkowato poszerzone:typowy.
St. za Rusznyak 1957.
-Th XII.
Th XI. .
yśMsi-4-.
a veA.
QS s 4.
pc:Qs.
@jcj:'Qessj ę!xŚ 4'rd El ił.
78-cj.
Ił**b 498 Q(:cli Q Ił ew 4.
ę QQ łś*rd F'Ę)re(O Ęref Q ś tś.
4214 teł śV.


mik zaznacza się tylko O w 47'%.
Na zwłokach dorosłych zbiornik występuje częściej ja zwłokach osesków.
Kształt zbiornika jest bardzo różny:może być stożkowaty, rcionowaty, bańkowaty, różańcowaty itd. zęść piersiowa przewodu piersiowego.
Również część piersiowa przewodu pieregojest zmienna.
Wyżej opisany przebieg 1)występuje najczęściej(óO%):znacznie ziej zdarza się 2)odmiana opisana przez Teichmana(l 86 l), w której oprócz głównego, po lewej stronie biegnie drugie podłużne naczynie(duetus hemithoracicus).
Inną łzo rzadką 3)odmianę(***tworzą krótkie, podłużnie biegnące kanały poboczne, które swymi końcami, dolnym i górnym, łączą się z głównym przewodem, wytwarzając spy".
Do bardzo rzadkich odmian należy też 4)podwójny przewód piersiowy w dolnej ci:w tych przypadkach dzieli się on u swego początku na dwie gałęzie, które biegną po stronach aorty.
Również tylko 5)górny odcinek przewodu piersiowego może być delony na dwa kanały, z których jeden prowadzi do jednego, drugi do drugiego kąta ego:6)czasem przewód piersiowy uchodzi do prawego kąta żylnego, zamiast do igo.
Odmiana ta łączy się zawsze z odmianą t. podobojczykowej prawej.
Jeżeli odchodzi jako ostatnia gałąź łuku aorty(str. 1681, wówczas przewód piersiowy odchyla się tonę prawą i uchodzi do prawego kąta żylnego.
Biorąc pod uwagę ńlo-i ontogenetyczozwóiludzkiego przewodu piersiowego, wyżej opisane odmiany bez trudu dają się mmaczyć:rozumie się bowiem samo przez się, że rozwój przewodu mógł się zatrzymać óżnych stopniach swego kształtowania historycznego.
rzeź długi czas było zagadnieniem spornym, czy przewód piersiowy ma własne węzły nne(nodi lumphctici ducha thordcici proprii).
Już Teiehman(1861)stwierdził, że yiątkowych przypadkach przewód piersiowy może być przerywany przez węzły nne.
Spostrzeżenie jego potwierdziły nowsze badania, choć przypadki takie stanowią łzo rzadkie odmiany(Żdanow 19521.
Stwierdzono natomiast, że bardzo często uchodzą tego krótkimi naczyniami łączącymi węzły chłonne należące do grupy śródpiersiowejej i położone bezpośrednio w pobliżu przewodu.
Naczynia te dają się nastrzyknąćiwno od strony przewodu, jak również od strony węzłów chłonnych, z czego wynikało te prąd chłonny może się w nich poruszać w obu kierunkach.
Żdanow przypisuje temu kic znaczenie, uważa on bowiem, że węzły będące w bezpośredniej łączności.
Ductus thoracicus. .
V, brachiocephal, sin.
70 We.
/ś śĄę'.
V, iugularis im. sin.
-V, subclawa sin.
219.
Zmienność części szyjnej przewodu piersiowego.
Schemat.
Objaśnienie w tekście(odsetki wg Żdanowa, l 952).
z przewodem piersiowym stanowią rezerwowe składnice limfatyczne, którym przypadać może ważna rola w regulowaniu prądu chłonki.
Część szyjna przewodu piersiowego.
Według obecnych poglądów(Żdanow 1952)przewód piersiowy po przejściu przez górny otwór klatki piersiowej tylko 1)w'Z przypadków składa się z pojedynczego przewodu(ZP%:ryc, 2 l 9 k przeważnie 2)dzieli się on(32%)na dwa pnie, które przed ujściem do kąta żylnego znowu się z sobą łączą, lub też 3)mniej więcej w IB'%przypadków obie gałęzie uchodzą dwoma oddzielnymi otworami do wielkich żył.
Część szyjna przewodu piersiowego może się też dzielić 4)na trzy(158)lub 5)cztery gałęzie(?), lub nawet 6)na kilka małych, które licznymi otworkami uchodzą do żył(Z'%).
Stosunki te ilustruje ryc.
219.
*Ryc.
220. Zmienność ujścia przewodu piersiowego.
Widok od przodu.
Schemat(odsetki wg Żdanowa, l 952).
Również samo ujście przewodu piersiowego jest zmienne.
Przewód uchodzić może albo 1)do z, szyjnej wewnętrznej w pobliżu kąta żylnego(4 P%), albo 2)do samego kąta żylnego, lub też rzadziej 3)do z, podoboiczykowej:czasem wpada nawet do z, ramienna-głowowej lewej(ujście to na ryc, 220 nie jest uwzględnione).
Bańkowate poszerzenie odcinka końcowego przewodu piersiowego, któremu niektórzy autorzy przypisują duże znaczenie dla dynamiki prądu chłonki według Żarowa występuje mniej więcej tylko w połowie przypadków.
Również w części szyjnej przewód piersiowy krótkimi naczyniami łączyć się może z kilkoma węzłami szyjnymi.
W naczyniach tych prąd chłonki prowadzić może w obu kierunkach.
W związku z przerzutami guzów złośliwych narządów jamy brzusznej czy klatki piersiowej połączenia te mają duże znaczenie.
Tą drogą mogą powstawać np. przerzuty raka żołądka do węzłów chłonnych dołu nadobojczykowego(tzw. węzły Virchowa).
Podwiązanie przewodu nie wywołuje złych następstw.
Z dużą pewnością należy oczekiwać wytworzenia się wystarczającego krążenia pobocznego.
Pozostałe pnie chłonne Pień lędźwiowy Oruncus lumbalis).
Oba pnie lędźwiowe Oyc.
215 i 210, prawy i lewy, wychodzą ze splotów lędźwiowych(pleauslgmph, lumbdles), które kierują się ku górze wzdłuż aorty brzusznej i z, głównej dolnej.
Sploty te powstają z węzłów lędźwiowych i ich naczyń.
Pnie lędźwiowe łączą się z sobą, wytwarzając zbiornik mleczu.
Odbierają one chłonkę z kończyn dolnych, ze ściany i narządów miednicy, z parzystych narządów jamy brzusznej oraz częściowo ze ściany brzucha.
Grubość pnia lędźwiowego, podobnie jak innych pni chłonnych, wynosi około 2 run.


de jelitowe Orunci inłes(ind(es).
Według dawnych opisów przewód ńowy powstaje z trzech pni chłonnych:obustronnych pni lędżychoraz pnia jelitowego Oruncus in(es(melis)odprowadzającego nkę z przewodu żołądkowa-jelitowego.
Według nowych danych naw 1952)pień jelitowy jako pojedyncze jednolite naczynie w ogóle rystępuje.
Naczynia chłonne nieparzystych narządów jamy brzusz:bierają się w parę nielicznych większych pni(trunci mtestinc(es)idzących albo bezpośrednio do części początkowej przewodu pierego, albo też do jednego z pni lędźwiowych.
Pnie te powstają czyń odprowadzających biegnących w krezkach jelita.
Liczne te ynia razem z węzłami trzewnymi(nodi lgmphatici celidci)jeżeniu tętniczego pnia trzewnego i t. krezkowej górnej wytwarzają y splot chłonny trzewny(pleaus lgmphdticus celiacusć), irego wytwarzają się pnie jelitowe.
de śródpiersiowe(trunci medidstindles:ryc.
Złe).
W śródpiersiu varzają się obustronnie przeważnie dwa pnie chłonne.
Z naczyń owadząjących wychodzących z węzłów śródpiersiowych przednich rtaje krótki pień śródpiersiowy przedni(truncus medidsismterio?
), zwany też pniem oskrzelowa-śródpiersia n p r z e dn i m Oruncus bronchomedidstindlis dnterior:t. li).
Kiesie on do przodu od z, podobqjczykowej i uchodzi do kąta żylnego.
naczyń odprowadzających węzłów śródpiersiowych tylnych wyzipień śródpiersiowy tylny(truncus medidstindlis poor), zwanyteż pniem oskrzelowa-śródpiersiowym tym Oruncus bronchomedidstindlis posterior).
Po stronie lewej ększości przypadków nie uchodzi on do lewego kąta żylnego, lecz ważnie do przewodu piersiowego(ryc, 214)znacznie poniżej kąta:po de prawej pień śródpiersiowy tylny biegnie ku tyłowi od z, ramienlowowejprawej i wpada do kąta żylnego prawego lub do przewodu*ego prawego.
eń podobojczykowy(truncus subclmius).
Pień podobojczykowyowadza chłonkę z bocznej okolicy szyi, z przednio-bocznej ściany d piersiowej, zwłaszcza zaś z kończyny górnej, i kieruje ją do kąta ego.
Po stronie lewej uchodzi on przeważnie do przewodu pierego, po stronie prawej albo bezpośrednio do kąta żylnego, albo do wodo chłonnego prawego.
Z węzłów pachowych szczytowych(pod:zykowych)biegnie on wzdłuż przedniego obwodu z, podobaj owej i razem z nią przez trójkąt boczny szyi oraz szczelinę przednią pochyłych, przyjmując naczynia odprowadzające węzłów nadoboiowych, dostaje się do okolicy mostkowo-obojczykowa-sutkowej.
Od tw powierzchownych oddzielony jest przykrywającą go blaszką dtchawiczą powięzi szyi.
łń szyjny Oruncus iugularis).
Naczynia odprowadzające dolnych jkich węzłów szyjnych łączą się przeważnie w jednolity pień szyjny jcus iugulms).
Pień ten biegnie wzdłuż bocznego obwodu z, szyjnej oętrznej i tak jak pień podobqjczykowy uchodzi do kąta żylnego.
ość jego nie przekracza 20 run, jest on wyposażony w parę doalnych zastawek.
Pień szyjny odprowadza chłonkę z głowy i szyi.
Przewód chłonny prawy Podobnie jak przewód piersiowy po stronie lewej, również po stronie prawej do kąta żylnego uchodzi jeden większy pień zbiorczy, przewód chłonny prawy, czyli limfatyczny prawy(ductus lgmphaticusdezter s. ductus thorucicus deater:ryc, 214 i ZZM.
Jest on naczyniem długości nie przekraczającej zwykle 1, 5 cm.
Do niego wlewa się chłonka z prawej kończyny górnej przez pień podobojczykowyprawy, z prawej połowy głowy i szyi przez pień szyjny prawy oraz z prawej połowy klatki piersiowej przez prawe pnie śródpiersiowe.
Powyżej przepony z prawej górnej połowy ciała odpływa więc chłonka do prawego kąta żylnego, natomiast, jak już zaznaczono, z pozostałych%części ciała wlewa się ona do lewego kąta żylnego(ryc.
2151.
Zmienność.
Przewód chłonny prawy nie jest tworem stałym.
U człowieka występuje on 1)mniej więcej tylko w K przypadków:2)w%-prawy pień szyjny i podobqjczykowyuchodzą samodzielnie do kąta żylnego prawego, zaś 3)w pozostałej K części przypadków prawostronne wielkie pnie zbiorcze-dzieląc się na kilka gałęzi-wpadają samodzielnie do wielkich żył w pobliżu kąta żylnego prawego.
Jak z powyższego wynika, przewód chłonny prawy występuje tylko w znacznej mniejszości przypadków(ryc.
ZZI).
Puc rus.
zew.
Ryć.
221. Zmienność ujścia pnia szyjnego prawego i pnia podobojczykowego prawego.
Widok od przodu.
Schemat.
Streszczenie.
Do pni chłonnych nadprzeponowej połowy ciała zalicza się parzyste 1)pnie szyjne(trunci iugu(dres), odprowadzające chłonkę z głowy i szyk 2)pnie podoboiczykowe(truncisubclauii), wiodące chłonkę kończyny górnej, oraz pnie śródpiersiowe(trunci medidstma(es), 3)przednie i 4)tylne, które odprowadzają chłonkę z klatki piersiowej.
Po stronie prawej wszystkie te naczynia albo samodzielnie uchodzą do układu żylnego w pobliżu kąta żylnego prawego(miejsce połączenia z, szyjnej wewnętrznej z z, podobojczykową), albo łączą się z sobą i wytwarzają krótki przewód chłonny prawy(ductus lgmphd(icus dealer).
Po stronie lewej powyższe pnie uchodzą do głównego naczynia chłonnego-do przewodu piersiowego.
Z podprzeponowej połowy ciała chłonkę zbierają parzyste pnie lędźwiowe Oruncilumbdles)z kończyny dolnej, miednicy i parzystych narządów jamy brzusznej oraz 2-3 pnie jelitowe(trunci intestina(es)z przewodu żołądkowa-jelitowego.
Pnie te uchodzą do początkowej, brzusznej części przewodu piersiowego.
Przewód piersiowy(duchs thoracicus)rozpoczyna się poniżej rozworo aortowego, dalej biegnie wzdłuż kręgosłupa piersiowego i zbaczając w stronę lewą u nasady szyi zatacza łuk i uchodzi do kąta żylnego lewego.
Prowadzi on chłonkę z całej przedprzeponowei połowy ciała, lewej kończyny górnej oraz lewej połowy głowy, szyi i klatki piersiowej.


ROZKŁAD NACZYŃ I WĘZŁÓW CHŁONNYCH Uwagi ogólne ięzły chłonne nie występują w ustroju wszędzie, lecz tylko w okreśychokolicach.
Zazwyczaj łączą się one w grupy i tylko w nielicznych jscach występują pojedynczo.
Na ogół rozróżnia się węzły przynależlościany ciała, czyli węzły powierzchowne, oraz węzły trzewi, czy też ożone w głębi-węzły głębokie.
Zwłaszcza na tułowiu oraz kannach podział ten jest ściśle zachowany, mniej wyraźny natomiast jest na głowie i szyi.
O ile na tułowiu i kończynach grupy węzłów są tonalne albo dla ściany, albo dla trzewi czy tworów podpowięziorh, o tyle na głowie i szyi są one wspólne dla ściany oraz dla trzewi.
'noworodka liczba węzłów chłonnych jest większa niż u dorosłego, obnie jak cały układ chłonny jest u noworodka stosunkowo znacznie tej rozwinięty.
Począwszy od wieku dziecięcego, zwłaszcza od okresu witania, ulega on stopniowemu uwstecznieniu.
O regeneracji węzehłonnychmowa była poprzednio(str. li).
egionalne węzły chłonne ściany ciała leżą pod skórą i w przypadkach ajenta są powiększone i bolesne, wyczuwalne, a często nawet oczne.
Naczynia odprowadzające skórnych regionalnych węzłów innych uchodzą do węzłów głębokich.
Procesy chorobowe, które edostały się przez filtr węzłów regionalnych, wnikają do tych drut, a ewentualnie nawet do następnych danego łańcucha.
Uczą one powięziowo i nie są już wyczuwalne.
Węzły te przeważnie przylegają viększych pni krwionośnych.
egionalne węzły trzewi leżą podpowięziowo, są węzłami głębokimi, lostępnymi wyczuciu.
Są one ściśle oddzielone od regionalnych łów powierzchownych ściany ciała.
Toteż wyjątkowo tylko się łza, że naczynie chłonne narządów jamy brzusznej lub miednicy odzi do powierzchownego węzła pachwinowego.
ołożenie węzłów chłonnych i ich przynależność do poszczególnych jet ciała i narządów są stosunkowo stałe, chociaż oczywiście i tu tepują odmiany.
Inaczej jest z przebiegiem naczyń chłonnych dących do węzłów, jest on bowiem bardzo zmienny.
Nie kierują się, tak jak nerwy, najkrótszą drogą od narządu do węzła regionalnego.
eważnie biegną nieco wężowata, dostosowując się nieraz do przesu:powodowanych ruchami narządu.
Naczynia i węzły chłonne głowy i szyi naczna większość chłonki głowy i szyi(ryc, 222)obustronnie dopływa Pęzłów chłonnych szyjnych głębokich(nodilgmphaticiicd(es prqfmdi), układających się wzdłuż powrózka naczynia nerwowego szyi, i stąd kieruje się do pnia chłonnego szyi(o Oruncus lgmphdticus iugularis).
Niewielka tylko ilość chłonki uje się inną drogą, do węzłów nadobojczykowych(nodi.
lgmphdtici suprdclcmculares)i dalej częściowo do pnia podoboiczykowego, częściowo do szyjnego.
Tylko zawartość jamy czaszki, mózgowie i jego opony nie mają naczyń chłonnych, podobnie jak błędnik błoniasty ucha wewnętrznego oraz gałka oczna.
Produkty przemiany materii odprowadzane zwykle przez chłonkę tutaj przyjmuje płyn zawarty w tych narządach.
W mózgowiu np. jest to płyn mózgowa-rdzeniowy(liquor cerebrospindlis), który przedostaje się częściowo do krwiobiegu, częściowo do układu chłonOBgO.
Obie powyższe drogi, zarówno wiodąca chłonkę do głębokich węzłów szyjnych jak i ta, która prowadzi do węzłów nadobojczykowych, odbierają jednak chłonkę nie bezpośrednio z tkanek i narządów, lecz przesączoną przez regionalne grupy węzłów chłonnych.
Oprócz w ę złów głowy(węzły potylicze, zamałżowinowe, przyusznicze, policzkowe)rozróżnia się trzy grupy węzłów szyk 1)węzły przednie i 2)tylna-boczne, zależnie od tego, czy ich obszary drenowania leżą do przodu, czy też ku tyłowi i bocznic od trzeciej grupy, od 3)węzłów wielkiego powrózka naczyniowa-nerwowego szyi.
Do węzłów szyj ny eh przednich(nodi lgmphdtici cermcdlesanteriores)zalicza się te wszystkie węzły lub grupy węzłów, które przesączają chłonkę węzłów położonych na dnie jamy ustnej(węzły podżuchwowe i podbródkowe), na krtani(węzły podgnykowe i węzeł przedkrtaniowy), na tchawicy i przełyku(węzły przedtchawicze i przytchawicze)oraz węzły przedniej okolicy szyi(węzły nadmostkowe).
Naczynia odprowadzające tych węzłów uchodzą do węzłów szyjnych głębokich.
Do węzłów szyjnych tylna-bocznych, tzw. węzłów szyjnych powierzchownych, zalicza się te wszystkie węzły bocznego trójkąta szyi, które przyjmują chłonkę z potylicy oraz karku.
Ich naczynia odprowadzające uchodzą głównie do węzłów nadobojczykowych.
Trzecią grupę węzłów szyjnych tworzą węzły szyj re głębokie Oodi lgmphdtici cermcdles prqńmdi)położone wzdłuż z, szyjnej wewnętrznej.
Do nich uchodzą naczynia chłonne głowy oraz szyi.
Kolejno zostaną opisane węzły chłonne głowy i szyi, a następnie przynależne do nich naczynia chłonne.
Węzły chłonne głowy i szyi 1.
Węzły chłonne potyliczne(nodi lgmphdtici occipitales)występują w liczbie 2-3 na poziomie kresy karkowej górnej.
Do węzłów tych zdążają naczynia doprowadzające z okolicy potylicznej i z górnej części karku, naczynia odprowadzające zaś w większości wiodą do głębokich węzłów szyjnych górnych Oodi lgmphuici cermedles prońndiruperiorer).
Tylko część chłonki kieruje się również do węzłów szyjnych powierzchownych i stąd głównie do węzłów nadobojczykowych, lub też w mniejszej części do górnych węzłów szyjnych głębokich.
2.
Węzły chłonne zamalżowlnowe(nodi lgmphdtici retromricularesĘ, w liczbie 1-3, leżą ku tyłowi od małżowiny usznej na ścięgnie m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego.
Naczynia doprowadzające wiodą chłonkę z przyśrodkowei powierzchni małżowiny, z ucha.


wego i z komórek sutkowych oraz z tylnej części okolicy skroniowej.
Naczynia vgdzające, tak jak poprzednie, uchodzą do głębokich węzłów szjnych:niektóre nogą również wpadać do węzłów szyjnych powierzchownych.
Kęry chłonne przyusznlcze(nodi lgmphdtici paro(idei)leżą w komorze ślinianki*znej do przodu od małżowiny usznej w dwóch warstwach.
We z ty p o wie rzneukładają się na śliniance przyusznej, głębokie--wewnątrz gruczołu.
rują one chłonkę z bocznej części powiek i spojówek oka, z nosa zewnętrznego, ki przyusznej oraz z przewodu słuchowego zewnętrznego i bocznej powierzchni viny usznej tlało węzły prze dmałżowinowe, nodi lgmphdtici preauriculajprócztego prowadzi do nich droga chłonna ze środkowej i przedniej części okolicy owej.
Naczynia odprowadzające uchodzą głównie do górnej grupy węzłów szyjnych ich, nieliczne mogą wpadać również do węzłów szyjnych powierzchownych oraz do tylnych węzłów podżuchwowych(ryć.
2231, ięzly chłonne policzkowe(nodi lgmphdtici fbcidles s. buccd(es)położone są alkowo od żuchwy na powięzi m. policzkowego:często jeden lub drugi z nich ny jest w naczynia doprowadzające węzłów podżuchwowych.
Przyjmują one ę częściowo z twarzy, oczodołu i jamy nosowej, z dołu podskroniowego, górnej gardła i z podniebienia.
Naczynia odprowadzające uchodzą do tylnych węzłów yeh podżuchwowych oraz do górnych węzłów szyjnych głębokich.
ty chłonne Językowe(nodi lgmphatici lmguales:ryc.
223).
Na szczególną uwagę Ją drogi chłonne języka.
Jego węzłami regionalnymi są węzły podbródkowe achwowe, przy czym można tu stwierdzić pewien stosunkowo regularny układ:erzchołka Języka chłonka odpływa, jak już wiadomo, do węzłów podbródkowych dnia droga odpływu), 2)z brzegów bocznych, z całej dolnej powierzchni oraz z przyśrodkowych%, części grzbietu języka chłonka wlewa się do tylnych r podżuchwowych(b o c z n a dr o g a o dp ty w u):drobnym węzłom włączonym iczynia chłonne nadają często nazwę węzłów j ęzykowych(nodi lgmphaticiles):3)z nasady języka chłonka odpływa do węzłów przyżuchwowych, lub też rednio do górnych węzłów szyjnych głębokich(tylna droga odpływu).
**chłonne podżuchwowe(nodi lgmphdtici submcndibulares:ryc, 223)leżą tącie o tej samej nazwie(t.
T:układają się tu one na torebce gruczołu podżuchowzdłuż brzegu żuchwy.
Wielkość ich jest bardzo zmienna i znajduje się w odwrotosunkudo ich liczby.
Zwykle występują w liczbie 38 i dzielą się na cztery grupy:ją, środkową i tylną:grupa czwarta, którą tworzą tzw. w p zły p r z y żuchw owe xramandibularesł), jest bardzo zmienna i niestała:leży ona pod torebką lub*szu gruczołu(ryc.
2221.
Ry po d żuchwowe przednie.
Grupa przednia składa się przeważnie z jedęzła, rzadziej z 2, wyjątkowo dochodzi do 5.
Leżą one do przodu od przedniego a gruczołu.
Ry pod żuchwowe środkowe.
Grupataobeimujezwyklejedentylkowęzeł, *zególnie duży i stosunkowo bardzo stały:zwykle leży on do przodu od z, twarzowej.
i zdarzają się 2-3 węzły tej grupy.
:ty podżuchwowe tylne.
Grupa tylna składa się zwykle z 1-2 węzłów tych ku tyłowi od z, twarzowej.
Ry przy żuchw owe(nodi lgmphdtici pcrammdibulares:)występują stosunzadko:są to małe węzły położone albo pod torebką, albo w głębi gruczołu hwowego Oyc.
ZZZ), jak wspomniano wyżej.
z ar drenowani a węzłów podżuchwowych jest bardzo duży i bardzo ważryiobejmuje on:wargi, nos zewnętrzny i jamę nosową, policzki, przyśrodkowe części, zęby, dziąsła, język, dno jamy ustnej.
**podżuchwowe przednie mają najmniejszy zasięg:przyjmują one S O z lata ust i z bocznej części wargi dolnej oraz 2)z przedtrzonowych zębów a.
Ponieważ grupa przednia przyjmuje znaczną część chłonki odpływającej z węzłbródkowych, jest więc ona również drugą stacją chłonki odpływającej z części dkowych wargi dolnej i dna jamy ustnej oraz z przednich zębów dolnych.
nphoglmdulde fciaks prqfundde.
Zasięg grupy środkowe j i tylne j węzłów podżuchwowych jest znacznie większy niż przedniej.
Węzły te przyjmują chłonkę 1)z przyśrodkowej połowy powiek, 2)z policzków, 3)z nosa zewnętrznego, 4)z wargi górnej i podniebienia twardego, 5)ze szczęki i wszystkich zębów górnych oraz zębów trzonowych i przedtrzonowych żuchwy, jak.
Trąc tus.
occibi(a*is.
Trąc tusretroa u licu.
tans(s. tempo-Yralis post)Nodi. . .
*odi cer*ica*es, profundi superiores.
Nodi cerwcalessuperńciates.
Noai cerwcałes płotu rdi interiores.
Nodi-s u prac ławo u tałes.
Modus-delto ideopectoralis.
y cephalicds.
V, zi.
***8 By?s\ćsćv%b.
jąs 4 y.
*'j.
*'jssóW', et ć.
Trą etos rem*or, med.
Tractus frortalis.
Tractus tempor, art.
-Nodi parotidei-Nodi raciales-Tractus facialis.
s Nodi submandib.
am*Nodi submentales am.
"Nodi submandib, mediiNodi submenrales post.
Nodi paramardibularesNodi submardib, post(s. anguli mardibutae)Nodi irirahyoidei.
Modus prelaryngealis.
Nodi paratracheales-Nodi pretrachea(es.
Nodi suprastema fes.
*ai in*rdc*a*iea*dres. .
(s. aóhares apicales)86'z(Truncusł Truncussubc*a*us iugu*d*sRyc.
222. Węzły i drogi chłonne głowy i szyi.
Schemat wzorowany na Pernkopńe(1950 oraz Lanzu i Wachsmuthcie(19551.


też 6)z gruczołu podjęzykowego i podżuchwowego oraz większej części języka.
Drogi wu i odpływu węzłów podżuchwowych schematycznie ilustruje ryc.
223, łączenia węzłów podżuchwowych między sobą.
Wszystkie węzły re podżuchwowe są z sobą połączone łańcuchowo naczyniami zespoleniowymi.
iższych sprawach chorobowych z całą pewnością należy oczekiwać, że nie tylko ższe przynależne węzły są zajęte, lecz również pozostałe człony łańcucha podżuchigo.
Proces chorobowy szerzy się przy tym nie tylko dośrodkowo, lecz również*znie, np. ze środkowej grupy podżuchwowej na przednią, a nawet na węzły xdkowe.
Zespolenia występują również między tylną grupą węzłów podżuchcha węzłami przyuszniczymi, wytwarzając tzw. pa sm o k ąt o w e Oractus cnG), biegnące wzdłuż tylnego brzegu kąta żuchwy.
Procesy chorobowe mogą więc tą, wnikać do komory ślinianki przyusznej.
Nodi parotdei.
Tonsilla pałatce V, retromandibularisNodi submandib.
*os*V, iugularis im. nodusiugulodigasmcus.
V, facialisI I.
Zł.
Ś ĘNodi submentales ant.
Woo cerwca*es. . .
VST IM. . -e-Ly Z'-Wad'su(mancie, amprof, sup.
nodi submardib, medii nodi submentales post.
224 Węzły i drogi chłonne twarzy.
Schemat wzorowany na L-anzu i Wachsrnuthcie(l 95 fi).
iczynia odprowadzające.
Chłonka węzłów podżuchwowych odpływa do cb węzłów szyjnych głębokich.
Zwykle prowadzą dwa główne pasma naczyniowe, ych każde składa się z jednego lub dwóch pni.
Jedno pasmo-bardziej powierzchowtowarzrszyz, twarzowej, drugie-bardziej głębokie-t. twarzowej.
Droga wowa powierzchowna wytwarza się z naczyń odprowadzających środkowej i trlngiwęzłów Droga odpływowa głęboka wychodzi przeważnie z węzłów przednich Yz bowvższych głównych pasm naczyniowych chłonka węzłów podżuehwowychm może odpływać drogami pobocznymi, które jednak tak jak główne dochodzą do eh węzłów szyjnych głębokich.
, a c z e nie.
Układ chłonny trójkąta podżuchwowego jest praktycznie szczególnie P. 8 z 6 podżuchwowe przyjmują bowiem chłonkę ze znacznych obszarów, przy większość powiększonych węzłów podżuchwowych jest z łatwością wyczuwalna Na ds@wie lekarz może wnioskować o stanie narządów leżących w ich zasięgu.
Dotycz).
to głównie zębów całej szczęki oraz zębów żuchwy z wyjątkiem przednich, których chłonka uchodzi do regionalnych węzłów podbródkowych.
Dlatego też węzły podżuchwowenazwano węzłami "zębowymi"(nodi den(Jesć).
6.
Węzłr chłonne podbródkowe(nodi lgmphatici rubmentdles)leżą w okolicy podbródkowej przykryte blaszką powierzchowną powięzi szyi oraz m. szerokim szyi.
Ich układ i liczba są bardzo zmienne.
Przeważnie występują 2 lub 3, liczba ich może dochodzić jednak nawet do 8.
Im jest ich więcej, tym są one mniejsze.
Zwykle rozróżnia się węzły przednie i tylne:p r z e d n i e leżą w okolicy podbródkowej w pobliżu linii pośrodkowej, przeważnie w liczbie I do 3.
Ty I n e są zbliżone do kości gnykowej i leżą w pewnej odległości od linii pośrodkowej.
Zwykle występują po dwa węzły z każdej strony, położonąna przedniej głowie m. dwubrzuścowego.
Z a s i ę g węzłów podbródkowych oprócz okolicy podbródkowej obejmuje samą bródkę, część środkową wargi dolnej, przednie zęby żuchwy oraz koniec języka.
Naczynia doprowadzające zstępują zarówno po stronie zewnętrznej, jak i wewnętrznej żuchwy, przy czym często przekraczają płaszczyznę pośrodkową i uchodzą do węzłów podbródkowych przeciwległych.
Naczynia odprowadzające biegną w trzech kierunkach:1)albo kierują się do trójkąta podżuchwowego do przednich węzłów podżuchwowych i za ich pośrednictwem do górnych węzłów szyjnych głębokich:2)albo omjjąją węzły podżuchwowe i wzdłuż kości gnykowej dochodzą do tyehże górnych węzłów szyjnych głębokich:3)wreszcie mogą one przekraczać płaszczyznę pośrodkową i uchodzić do węzłów podżuchwowych lub szyjnych głębokich strony przeciwległej.
7.
Węzły chłonne zagardłowe(nodi lgmphctici retrophargngedles)mniej więcej w liczbie I do 3, leżą do tyłu od górnej części gardła i do przodu od przedniego łuku kręgu szczytowego lub trzonu kręgu obrotowego, od których oddziela je m. długi głowy.
Naczynia doprowadzające wiodą chłonkę z jamy nosowej, nosowej części gardła oraz trąbki słuchowej.
Naczynia odprowadzające uchodzą do górnych węzłów szyjnych głębokich.
8.
Węzłr chłonne podgnykowe(nodi lgmphatici mńahgoideP)leżą przeważnie nieco poniżej trzonu kości gnykowej, przykryte mięśriami podgnykowymi, jeżeli nie układają się przy samej płaszczyźnie pośrodkowei.
Naczynia doprowadzające wiodą chłonkę z przedsionka krtani i zachyłku gruszkowatego oraz przylegającej części krtaniowej gardła.
Naczynia odprowadzające wpadają do górnych węzłów szyjnych głębokich.
9.
Węzeł chłonny przedkrtaniowy modus lgmphdtieus prelargngealis).
Niewielki węzeł występuje stosunkowo stale do przodu od krtani poniżej chrząstki tarczowatej.
Przeważnie jest węzłem nieparzystym, położonym w pobliżu linii pośrodkowej na więzadle pierścienno-tarczowym lub na łuku chrząstki pierścieniowatej.
Czasem jest parzysty i wtedy układa się bardziej bocznic na m. pierścienno-tarczowym.
Węzeł przedkrtaniowy przyjmuje chłonkę głównie z dolnej części krtani i odprowadza ją do węzłów szyjnych głębokich górnych.
10.
Węzły chłonne przedtchawicze(nodi lgmphdtiei pretrachedlesĘ.
Małe węzły leżą do przodu od tchawicy poniżej węziny gruczołu tarczowego.
Są one włączone w podłużne drogi chłonne, które z gruczołu tarczowego zstępują do śródpiersia przedniego.
Odprowadzają one chłonkę z gruczołu tarczowego oraz tchawicy i doprowadzają ją albo do węzłów przytchawiczych, albo do węzłów śródpiersiowych przednich.
I 1.
Węzłr chłonne przytchawicze Oodi lgmphd(jej pardtrachedles).
W rowku między tchawicą a przełykiem wzdłuż n. krtaniowego wstecznego leży obustronnie 5-6 węzłów chłonnych uszeregowanych w długi łańcuch częściowo do przodu, częściowo do tyłu od nerwu.
Ku dołowi łańcuch ten przechodzi w grupę węzłów tchawiczo-oskrzelowych górnych 0.
T.
Węzły przytchawicze pobierają chłonkę bezpośrednio z krtaniowej części gardła i z przełyku:również bezpośrednio uchodzi do nich chłonka z krtani, tchawicy i płatów bocznych gruczołu tarczowego odpływająca ku bokom i ku tyłowi.
Natomiast z przedniej strony tych narządów dopływa do nich chłonka za pośrednictwem węzłów przedkrtaniowego i przedtchawiczych.
Naczynia odprowadzające węzłów przytchawiczychuchodzą częściowo do dolnych węzłów szyjnych głębokich, częściowo za pośrednictwem pnia oskrzelowa-śródpiersiowego tylnego do kąta żylnego.
12.
Węzły chłonne nadmostkowe(nodi suprdstrnues).
W tkance przestrzeni nadmostkowejniezbyt regularnie występują 1-2 węzły.
Są one przykryte blaszką powierzchowną powięzi szyi, blaszka zaś przedtchawicza tej powięzi oddziela je od trzewi szyi.


r te przyjmują chłonkę obszaru drenowania z, szyjnej przedniej, a więc tylko z warstw ych przedniej okolicy szyi, i odprowadzają ją wzdłuż łuku szyi do kąta żylnego.
Węzły chłonne szyjne przednie(nodi lgmphdtici cermcdles anres).
Jak już wspomniano, regionalne węzły trzewi szyk podławe, przedkrtaniowy, przedtchawicze, przytchawicze oraz nad:kowe pod względem położenia tworzą jeden zespół węzłów ednich szyi, które głównie przyjmują chłonkę z trzewi szyi.
zerszyn znaczeniu można by do nich zaliczyć również węzły iuchwowe i podbródkowe, chociaż nie filtrują one chłonki trzewi w ścisłym znaczeniu.
Jednak są one węzłami regionalnymi dna jamy ej i jego narządów, a ich naczynia odprowadzające wiodą chłonkę do okich węzłów szyjnych.
Węzły chłonne szyjne głębokie(nodi lgmphmici cermcdles prqńryc.
222 i 220.
Głębokie węzły chłonne szyi towarzyszą wielkiemu rożkowi naczyniowa-nerwowemu.
W nieprzerwanych szeregach dają się one wzdłuż z, szyjnej wewnętrznej począwszy od podstawy zki aż do obojczyka.
Tutaj uchodzą one do kąta żylnego krótkim m szyjnym.
Skośne pasmo m. łopatkowo-gnykowego przecina ten ach węzłów na część górną i dolną.
U góry, w trójkącie t. szyjnej"ty szyj ne głębokie górne towarzyszą z, szyjnej wewnętrziaromałańcuchami zarówno do przodu, jak i do tyłu od niej:u dołu miast w okolicy mostkowo-obojczykowa-sutkowej w ę z ł y s z y jęłębokiedolne układają się również w parę szeregów, lecz cznie do tyłu od żyły.
Węzły dolne są całkowicie przykryte aostkowo-obojczykowa-sutkowym i z trudnością są wyczuwalne.
złów górnych położone przeważnie do przodu od żyły i występujące m. mostkowo-obojczykowa-sutkowego z łatwością dają się wymachorobowopowiększone są one nawet widoczne w trójkącie t. jej, gdyż oprócz powięzi szyi(blaszki powierzchownej)przykryte są i warstwami skórnymi oraz m. szerokim szyi.
rupygórnei węzłówgłębokich na uwagę zasługuje węzeł szyjna-dwubrzuśrOodus lgmphoticus iugulodigdstricus), położony do przodu od z, szyjnej wewnętrzipoziomie rogu większego kości gnykowej i nieco poniżej tylnej głowy m. dwu:owego.
Do węzła tego dochodzą zwłaszcza naczynia chłonne z tylnej części języka:migdałka podniebiennego.
Z grupy dolnej wymienić należy węzeł szyjna-łopatgrkowymodna lgmphdticus iuguloomohgoideus)położony tuż poniżej miejsca, gm ścięgno m. łopatkowo-gnykowego krzyżuje z, szyjną wewnętrzną.
Również i do ręzła dopływa chłonka z języka zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio przez węzły chwowe i szyjne głębokie górne.
wzewlekłych stanach zapalnych, które wywołuje zwłaszcza gruźlica, węzły szyjne b 3 ć bardzo silnie powiększone i wówczas mogą uciskać na cienkościenne żyły, ląc odpływ krwi z głowy, a zwłaszcza z mózgowia.
4 kość, położenie i liczba węzłów, która waha się od 10 do 20, jest bardzo zmienna.
szar drenowania.
W związku z ich bardzo dużym zasięgiem węzły szyjne Ce mają wielkie znaczenie.
Węzły szyjne głębokie górne zbierają prawie całą chłonkę, co prawda przeważnie nie bezpośrednio, lecz dopiero jako druga, lub nawet trzecia a"za węzłami regionalnymi głowy.
Węzły szyjne głębokie dolne stanowią dalszą.
A, 1980 nie stosuje podziału na węzły górne i dolne.
i równocześnie ostatnią stację dla chłonki głowy, przefiltrowanej przez górne węzły głębokie, przed Jej ujściem do krwiobiegu.
Poza tym dolne węzły głębokie szyi zbierają chłonkę z trzewi szyi, przesączoną przeważnie przez regionalne węzły szyjne przednie.
Do węzłów szyjnych głębokich dolnych uchodzi również częściowo chłonka z węzłów nadobojczykowych(p, dalej), które za pośrednictwem węzłów szyjnych powierzchownych wiodą chłonkę z karku i potylicy.
111.
Węzły chłonne szyjne powierzchowne(nodi lgmphmiei eermcdlessuperfcidles:ryc.
ZZZ).
Grupa powierzchownych węzłów szyjnych składa się mniej więcej z 4 e 6 węzłów położonych w górnej połowie bocznego trójkąta szyi.
Przykryte blaszką powierzchowną powięzi szyi układają się tu one wzdłuż n. dodatkowego.
W związku ze swym powierzchownym położeniem są dostępne wymacywaniu i badaniu.
Przede wszystkim zbierają one chłonkę okolicy karku:ich obszar filtracyjny obejmuje jednak również głowę, choć w znacznie mniejszym stopniu niż głębokich węzłów szyjnych.
Do węzłów szyjnych powierzchownych należy bowiem głównie tylko okolica potyliczna:tworzą one drugą, stację", pierwszą są regionalne węzły potyliczne.
Również z węzłów zamałżowinowych część chłonki odpływać może do węzłów szyjnych powierzchownych.
Naczynia odprowadzające węzłów szyjnych powierzchownych kierują się dwiema drogami.
Główna droga podąża do węzłów nadobojczykowych, natomiast mniejsza część chłonki odpływa poprzecznymi połączeniami do węzłów szyjnych głębokich.
Z obszaru przejściowego między bocznym trójkątem szyi a karkiem chłonka może dochodzić do kąta żylnego zarówno drogą przez węzły nadobojczykowe, jak przez węzły szyjne głębokie.
Na obu kilkakrotnie zostaje przefiltrowana.
Węzły chłonne nadobojczykowe(nodi lgmphdtici suprdelamculares).
Węzły nadobojczykowe oraz część końcowa pnia podoboiczykowego, który uchodzi do kąta żylnego, tworzą nadobojczykową drogę chłonną szyi.
Biegnie ona wzdłuż obojczyka na podstawie bocznego trójkąta szyi i głównie odprowadza chłonkę z kończyny górnej i częściowo ze ściany klatki piersiowej, a poza tym również z okolicy karkowej i potylicznej.
Skupienie węzłów nadobojczykowych składa się mniej więcej z 8-12:przylegają one do naczyń podobojczykowych oraz częściowo do ich powierzchownych gałęzi szyjnych.
Węzły gromadzą się na podstawie bocznego trójkąta szyi zarówno bocznic od dolnego brzuśca m. łopatkowo-gnykowego w trójkącie łopatkowo-czworobocznym, jak i przyśrodkowood niego w trójkącie łopatkowo-obojczykowym(t.
I).
Główne dopływy otrzymują one z okolicy pachowej, a mianowicie zarówno pod obojczykiem z głębokich węzłów pachowych, jak i nad nim ze ściany klatki piersiowej, zwłaszcza zaś z okolicy sutkowej.
Oprócz tych naczyń chłonnych doprowadzających do węzłów nadobojczykowych dochodzą również naczynia doprowadzające z węzłów szyjnych powierzchownych wiodące chłonkę z karku i potylicy.
Wielkie znaczenie, jakie mają węzły nadobojczykowe w diagnostyce i terapii lekarskiej, przede wszystkim polega na ich dopływach pachowych i piersiowych, dla których są one ostatnią stacją filtracyjną przed ujściem do kąta żylnego.
W głębi dołu nadobojczykowego są one bez trudu wyczuwalne, a w stanach zapalnych, kiedy są powiększone, mogą być nawet widoczne gołym okiem.
Naczynia odprowadzające węzłów nadobojczykowych kierują się zarówno do pnia szyjnego, tak i do pnia podobqiczykowego:ostatnie oraz naczynia odprowadzające węzłów pachowych tworzą korzenie pnia podobojczykowego(ryc.
2221.
z Wielu autorów zalicza je do węzłów szyjnych głębokich dolnych.


Naczynia chłonne głowy żynia chłonne głowy(o szyjnych mowa była wyżeł dadzą się ująć w trzy zasadnicze:twarzowe, zażuchwowe i potyliczne, albo zamałżowinowe(ryc.
ZZZ).
***o twarzowe Orce(na fcidisł), towarzyszące z, twarzowej, prowadzi chłonkę ey czoła(trdetus ńontlisć)i nosa, jak również z zewnętrznych odpływów zębów:da tego pasma uchodzą do węzłów podżuchwowych.
*smo zażuchwowe Oroctua retromandibulms:na ryć, 222 nie oznaczone)toważż.
skroniowym powierzchownym i w ich przedłużeniu z, zażuchwowej.
Wychodzi okolicy ciemieniowej, z przedniej i środkowej części okolicy skroniowej, z ucha trznego, tylnej części okolicy czołowej i z okolicy oczodołowej:przyjmuje ono iż naczynia chłonne z okolicy przyuszniczo-żwaczowej, wewnątrz zaś i poniżej ki przyusznej łączy się z naczyniami głębokich okolic twarzy i dochodzi do węzłów aniezych, policzkowych i wreszcie do węzłów szyjnych górnych głębokich.
*smo potyliczne albo zamałżowlnowe(tracus occipitalis?s. retrodurieularis)chłonkę z okolicy potylicznej oraz z tylnej części okolicy skroniowej.
Jego składniki m dalszym przebiegu towarzyszą z, potylicznej oraz z, usznej tylnej i za pośrednictrpzłówpotylicznych i zamałżowinowych dochodzą do głębokich węzłów szyjnych ih oraz do węzłów szyjnych powierzchownych.
Streszczenie głowie odróżnia się:1)węzły potyliczne i 2)zamałżowinowe(nodi lgmphdticimes et retrocuriculares), do których jako naczynia doprowadzające kierują się drogi je z okolicy potylicznej oraz z części tylnej okolicy skroniowej:naczynia oddząjącewiodą głównie do węzłów szyjnych głębokich, częściowo również do zchownych:pierwsze układają się wzdłuż z, szyjnej wewnętrznej, drugie leżą jej części trójkąta szyi bocznego:3)węzły przyusznicze i 4)policzkowe(nodimiej pcrotidei et buccales), do których doprowadzają naczynia chłonne ze środiprzedniej części okolicy skroniowej oraz z części twarzy, górnej części gardła iebienia:naczynia odprowadzające kierują się głównie do węzłów szyjnych głębołowęzłów głowy zalicza się również węzły 5)podżuchwowe(nodi submdndibulares))podbródkowe(nodi submen(Jes), których naczynia doprowadzające drenują nos, policzki, a zwłaszcza język i zęby.
Naczynia odprowadzające wiodą do węzłów eh głębokich.
węzłów szyjnych należą:1)węzły szyjne przednie(nodi lgrnphdtici cermcdlesrres infrdhgoidei, prekrgngeatis, pretrdcheales, pdratracheales, suprosternales), h naczynia doprowadzające drenują trzewia szyk 2)węzły szyjne powierzchowne ervicdles ruperńciales), które zbierają chłonkę z potylicy oraz karku i odprowadzają e do węzłów nadobojczykowych, skąd kieruje się ona dalej do węzłów szyjnych ich i pnia szyjnego:oraz 3)węzły szyjne głębokie(nodi lgmąhdtici cemioles 40:są one ostatnimi stacjami filtracyjnymi prawie całej chłonki głowy i szyk ich tła odprowadzające wytwarzają pień szyjny(truncus iuguldris), uchodzący do kąta O.
Naczynia i węzły chłonne kończyny górnej ład chłonny kończyny górnej, podobnie jak głowy i szyi, obejmuje ly chłonne oraz przynależne do nich naczynia.
*zły chłonne.
Węzły włączone do układu chłonnego kończyny i grupują się głównie u nasady kończyny-w jamie pachowej:do uchodzą:1)wszystkie naczynia chłonne kończyny górnej, 2)naaściany klatki piersiowej(i opłucnej ściennej)i części nadpępj ściany brzucha oraz 3)naczynia okolicy grzbietowej tułowia.
W stosunku do powięzi kończyny rozróżnia się we zły p o wie rzchowneoraz węzły głębokie.
Naczynia chłonne.
Podobnie jak węzły, również i naczynia chłonne układają się w dwie warstwy, powierzchowną i głęboką.
Węzły powierzchowne Węzły powierzchowne występują przeważnie w trzech grupach:tworzą je:jeden lub parę węzłów powierzchownych łokciowych, węzły trójkąta naramienna-piersiowego oraz węzły tylne powierzchowne barku.
Ryc.
224.
Naczynia chłonne powierzchowne prawej kończyny górnej.
Widok od przodu.
Półschemat.
Noc delto ideopecto tałes Tru net łymphat, delto ideopecto tałes.
V, cephalica---.
Nodi adllares.
Modus cubitalis superfcialis.
Modus cubitalispro łun dus(prześwieca).
V, basilica.


Węzeł chłonny łokciowy powierzchowny modus lgmphdticus cubitalis superisĘryc.
ZZA).
Węzeł ten najczęściej występuje pojedynczo(w 60%przypadkowi:m dostrzega się 2, lub nawet 3 węzły łokciowe.
Węzeł położony jest w tkance łącznej kornej na przyśrodkowei stronie ramienia, około 3-4 cm powyżej nadkłykeiairodkowego:spoczywa na powięzi i przylega do z, odłokciowej.
iczynia doprowadzające węzła łokciowego pochodzą z trzech ostatnich palców ręki zegu przyśrodkowego przedramienia:może on być zajęty w stanach zapalnych ręki slramienia.
iczynia odprowadzające węzła łokciowego towarzyszą z, odłokciowej i razem z nią fikają przez powięź ramienia:następnie razem z naczyniami zbiorczymi głębokimi rzyszącymi naczyniom krwionośnym ramiennym uchodzą do węzłów chłonnych paehowei.
Węzły chłonne naramienna-piersiowe(nodi lgmphatici deltoideopeetorales).
Węz, niestałe, przeważnie małe, występują w liczbie 2, rzadziej 3.
Uczą one w pobliżu izyka, przeważnie w trójkącie naramienna-piersiowym, często przylegając do z, odieniowej(ryć.
ZZA.
ęzły te są włączone w przebieg powierzchownego naczynia chłonnego położonego ażdzie naramienna-piersiowej.
Naczynie to towarzyszy z, odpromieniowej i uchodzi dnego z węzłów pachowych szczytowych(podoboiczykowych)po przebiciu powięzi izykowo-piersiowej.
Węzły chłonne Glac powierzchowne barku.
Są to węzły skórne, włączone w prze naczyń chłonnych powierzchownych barku, uchodzących do węzłów pachowych.
iżnia się:1)węzeł tylny górny, położony w pobliżu kąta górnego łopatki:ęzeł obojczykowy, położony w pobliżu końca barkowego obojczyka, oraz ę z et tylny do lny, usadowiony na poziomie dolnego kąta łopatki.
Węzły głębokie.
skład węzłów głębokich albo podpowięziowych wchodzą:węzły przedramienia lenia, węzły jamy pachowej oraz węzły nadłopatkowe.
Ę chłonne przedramienia i ramienia ęzły przedramienia i ramienia są to małe, niestałe węzły, o zmiennej liczbie iżeniu:węzły te są włączone w przebieg naczyń zbiorczych głębokich, biegnących aż tętnic i żył przedramienia i ramienia.
jczęściej i najbardziej stale występują:1)węzeł łokciowy głęboki(nodushdticus cubitalis prońmdus), często podwójny, położony w głębi dołu łokciowego ej rozdwojenia t. ramiennej:2)w p zły promieniowe(nogi lgmphdtici radia przeciętnie w liczbie I--3, położone wzdłuż t. promieniowej nieco powyżej ręki:ęzły międzykostne(nodi lgmphmici interossei), z których jeden leży w kącie mienia t. międzykostnej wspólnej:drugi przylega do t. międzykostnej tylnej nieco ej odwracacza:4)w ę z ł y r a m i e nr e(nodi brdchid(es), w liczbie Z---5, położone na anei wysokości wzdłuż naczyń krwionośnych ramiennych.
idatkowo występuje czasem:węzeł bruzdy bocznej m. dwugłowego, przylega do gałęzi przedniej t. promieniowej wstecznej, oraz w ę zet przylecydo t. tylnej okalającej ramię.
br chłonne pechowe łęzły chłonne pachowe(nodi lgmphdtici daillares:ryc, 225)stanowią raźniejszy ośrodek chłonny kończyny górnej:przeciętnie w liczbie.
Breślóąc położenie węzłów chłonnych pachowych stosujemy podział dawn, dei logiczny i przejrzysty od przyjętego w M.
A.
1989.
20 do 30, leżą one w tkance tłuszczowej dołu pachowego.
Od powrózka naczyniowa-nerwowego oddzielone są jego osłonką, można więc je usunąć razem z otaczającą tkanką łączną nie uszkadzając wielkich naczyń i nerwów.
Węzły chłonne jamy pachowei zbierają zarówno naczynia chłonne kończyny górnej, jak i przednio-bocznej ściany klatki piersiowej(również gruczołu satkowego)oraz górnej części ściany brzucha i okolicy grzbietowej tułowia.
W związku z ich wielkim zasięgiem mają też one duże znaczenie w patologii(ryc.
227).
Rozróżniamy pięć grup węzłów pachowych, chociaż nie są one ostro od siebie oddzielone:jedne z nich leżą bardziej powierzchownie(nodi lgmphatici caillares superńciales), inne głębiej, podpowięziowo(nodi lgmphdtici daillares prqńndi).
Węzły chłonne pachowe głębokie(grupa 3, 4 i 5)otrzymują chłonkę z węzłuw powierzchownych, choć naczynia chłonne kończyny i klatki piersiowej mogą uchodzić bezpośrednio do węzłów głębokich.
Węzły głębokie leżą przeważnie powyżej m. piersiowego mniejszego, pod powięzią obojczykowa-piersiową.
1.
Węzłr pachowe boczne(nodi lgmphdtici o, zillores latrcles), w liczbie 3--5, leżą powierzchownie, przyśrodkowo i do tyłu od części dolnej z, pachowej, układając się wzdłuż brzegu bocznego jamy pachowej.
Naczynia doprowadzające tej grupy zbierają chłonkę z całej kończyny z wyjątkiem tej części, której naczynia towarzyszą z, odpromieniowei.
Naczynia odprowadzające biegną do węzłów pachowych środkowych i szczytowych:poszczególne naczynia ramienia mogą jednak dochodzić również bezpośrednio do wyżej położonych węzłów.
2.
Węzły pechowe piersiowe(nodi lgmphuici uillares pectorcles)przylegają do ściany przyśrodkowej jamy pachowei.
Przeciętnie w liczbie 4-5, układają się one wzdłuż brzegu wolnego m. piersiowego większego na zębach m. zębatego przedniego.
Są to węzły powierzchowne, które można wyczuć przykładając dłoń w dole pachowym do ściany klatki piersiowej.
Mają one, zwłaszcza górne z nich, nazwę w ę z to w S o r g i u s a i towarzyszą naczyniom krwionośnym piersiowym bocznym.
W węzłach Sorgiusa występują przeważnie pierwsze przerzuty raka sutka, co im nadaje szczególne znaczenie.
Węzły pachowe piersiowe otrzymują naczynia doprowadzające z przednio-bocznej ściany klatki piersiowej, z bocznej części gruczołu sutkowego oraz z części nadpępkowejściany brzusznej.
Naczynia odprowadzające wiodą przeważnie do środkowych węzłów jamy pachowej.
Oprócz właściwych węzłów piersiowych nieco powyżej znajduje się podgrupa składająca się z 2-3 węzłów położonych głębiej między obu mm, piersiowymi:mają one nazwę w ę zł ów mi ę d z yp i er si owych(nodi iuerpectordles).
Ich naczynia doprowadzające wychodzą z górnej części gruczołu sutkowego, naczynia zaś odprowadzające kończą się w węzłach pachowych środkowych lub bezpośrednio w węzłach szczytowych(ryc.
227).
3.
Węzły pachowe podłopatkowe(nodi lgmphdtici daillares subacapulares), przeciętnie w liczbie 4-6, przylegają do tylnej ściany jamy pachowej i towarzyszą naczyniom piersiowa-grzbietowym i podłopatkowym.
Od tyłu przez otwory pachowe dochodzą do nich naczynia chłonne z okolicy grzbietowej tułowia, naczynia zaś odprowadzające kierują się do węzłów środkowych dołu pachowego.
Powyższe grupy węzłów, a zwłaszcza następna grupa środkowa, leżą w bezpośrednim sąsiedztwie nn, międzyżebrowa-ramiennych:nieraz przylegają one do nich.
Tymi sąsiedzkimi stosunkami tłumaczą się też w przypadkach zajęcia tych węzłów bóle dołu pachowegopromieniujące w kierunku strony przyśrodkowej ramienia i ściany klatki piersiowej.
Nieraz bóle te są pierwszymi odczuwanymi oznakami raka sutka.
Przy operacyjnym usuwaniu węzłów zachodzi możliwość uszkodzenia nerwów, a zwłaszcza piersiowego długiego i piersiowa-grzbietowego, co powoduje porażenie odpowiednich mięśni.
4.
Węzły n jehowę środkowe Oodi lumphmici aaillares ontralesł są jedynymi, które nie przylegają bezpośrednio do mięśniowej ściany pachy.
Węzły te, w liczbie 3--5, często.


są objęte tkanką tłuszczową części środkowej jamy pachowej:są one położone odkowo od z, pachowej.
izynia doprowadzające węzłów środkowych wiodą chłonkę z wszystkich trzech iszych grup węzłów pachowych:dla dróg chłonnych pachy stanowią więc one drugą ńltracyjną.
Poza tym do węzłów środkowych mogą również bezpośrednio uchodzić nią idące z gruczołu sutkowego.
Naczynia odprowadzające wpadają do węzłów zwych.
Nodi axillares centrales.
Nodi adllares laterales.
A, subscapularisNodi a-Tałes subscapu tałes 4, łatissimus dorsiNodiaóllarespectora fes.
V, cephalica et truncus lymphat, deltoideopector.
ł(i 64-IŻ. . . łE. .
Ż(wg.
thoracica lat.
Nn, intercostobrachtałes Wod dettoideopectora fes.
Nodi aóllares apicales(s. intraclawculares).
, aóllaris.
225 Węzły chłonne pachowe.
Strona prawa.
Usunięto run, piersiowe oraz powięź pachową.
Półschernat.
WęG pachowe szczytowe(nodi lgmphatici aaillares apiedles:), zwane też p o dic z 3 k o w y m i(infdclamculares), leżą w tkance tłuszczowej wierzchołka piramidy iowej.
Występują one w zmiennej liczbie 6 do 8.
*zły szczytowe położone są poniżej obojczyka i przyśrodkowo od z, pachowej, legaiąc do pierwszego zęba m. zębatego przedniego.
terytorialnych dopływów przyjmują one tylko naczynia towarzyszące z, odpromienioorazjedno i drugie naczynie wiodące chłonkę z górnej części gruczołu sutkowego.
Poza Jako trzecia stacja filtracyjna węzły szczytowe otrzymują dopływy głównie z węzłów Iłowych pachy.
Naczynia odprowadzające węzłów szczytowych wytwarzają p i e ńJoboiczykowy.
Zdarza się czasem, że poszczególne naczynia z węzłów środgch, obchodzą węzły szczytowe, wpadają bezpośrednio do węzłów nadobojczyka*h Dlatego też węzły powyżej obojczyka mogą być chorobowo zmienione, podczas gdy ty poniżej są zdrowe.
hociaż na ogół poszczególne grupy węzłów pachowych mają swe własne obszary nawania, jednak między nimi występują liczne zespolenia, tworząc s p I o 1 c h ł o n n y:ho wy(plezus lgmphd(icus dzillams).
W związku z tym w przypadkach choroby.
toczącej się na określonym obszarze trzeba usunąć nie tylko węzły regionalne, ale i sąsiednie, ponieważ nie wiadomo, czy nie są one zajęte.
Węzły chłonne nadłopatkoweWęzły chłonne nadłopatkowe, w liczbie 3-4, położone są w dole nadgrzebieniowymłopatki wzdłuż naczyń nadłopatkowych.
Otrzymują one naczynia doprowadzające z mięśni nad-i podgrzebieniowych:naczynia odprowadzające wiodą chłonkę do węzłów położonych dokoła wnęki naczyniowa-nerwowej m. czworobocznego.
Naczynia chłonne powierzchowne Naczynia chłonne powierzchowne zbierają chłonkę z warstw skórnych kończyny górnej:biegną one w tkance łącznej podskórnej i przeważnie leżą bardziej powierzchownie 012 OCTWW.
Na ręku i palcach wychodzą one z drobnej i gęstej sieci:zwłaszcza na palcach jest ona obfita i delikatna, na dłoni znacznie silnie)rozwinięta niż na grzbiecie ręki(ryc, 224 i 2261.
1.
Na palcach sieć chłonna uchodzi do dwóch lub trzech naczyń zbiorczych biegnących wzdłuż bocznych brzegów każdego palca:towarzyszą one odpowiedniej tętnicy.
U nasady palców naczynia przechodzą na grzbiet ręki.
2.
Na ręku układ naczyń chłonnych jest różny na dłoni i na grzbiecie.
1.
N a d ł o n i w układzie naczyń chłonnych wychodzących z sieci powierzchownej pod względem kierunku przebiegu rozróżnia się naczynia promieniowe, łokciowe, dolne i górne(Paturet 19511.
Brc.
226. Naczynia chłonne powierzchowne grzbietu prawej ręki.
a**.


e z ynia pro m i e ni o we kierują się ku górze i w stronę promieniową:krzyżują omie kłąb I palca i następnie na grzbiecie ręki łączą się z naczyniami kciuka.
:zynia łokciowe biegną poprzecznie do brzegu łokciowego i później na*ie ręki zespalają się z naczyniami V palca.
r z y ni a d o In e drenują dolną trzecią część dłoni:kierują się one z góry ku dołowi i nasady palców i wpadają do naczyń bocznych palców.
izynia górne kierują się pionowo z dołu do góry i osiągając powierzchnię ją przedramienia zlewają się stopniowo w 4 lub 5 pni.
'a grzbie ci e r ęki z przestrzeni międzypalcowych naczynia chłonne kierują się ze prawie równolegle do siebie:częściowo tylko biegną one skośnie, krzyżując się łając.
a przedramieniu naczynia górne dłoni wstępują na powierzchnię przednią przed ja i towarzyszą z, pośrodkowei przedramienia.
Również naczynia grzbietu ręki w dalszym ciągu ku górze, zbaczając ku obu brzegom przedramienia.
Naczynia imienia układają się więc w trzy grupy:pośrodkową przednią, promieniową JWĘr up a po ś rod k o w a p r z e dnia wychodzi z dłoni i towarzyszy z, pośrodkowejŁDDCDIBr np a p r o mi e ni o w a wstępuje wzdłuż brzegu promieniowego przedramienia zyszy z, odpromieniowei przedramienia:grupa ta rozpoczyna się w przedłużeniu chłonnych I i U oraz strony promieniowej Ul palca.
r u p a ł o k c i o w a biegnie wzdłuż brzegu łokciowego przedramienia, wytwarza zynia zbiorcze wychodzące z dwóch ostatnich palców i strony łokciowej trzeciego:yszy ona z, odłokciowej przedramienia.
a ramieniu naczynia powierzchowne biegną ku górze, zwłaszcza na stronie jej:stosunkowo nieliczne naczynia tylne skośnie krzyżują od dołu do góry i od tyłu du stronę przyśrodkową oraz boczną i uchodzą do naczyń przednich.
*ród naczyń przednich:1)jedne są przerwane węzłem łokciowym powierzchowtwarzysząone z, odłokciowei, po czym po przebiciu powięzi ramienia biegną razem rajami chłonnymi głębokimi w towarzystwie naczyń krwionośnych:2)inne ta biegną dalej w kierunku pachy i po przebiciu powięzi pachowej, tak jak lnie, uchodzą do węzłów pachowych bocznych i środkowych:3)najbardziej bocznic je naczynia chłonne powierzchni przedniej, podwójny lub pojedynczy pień nara-piersiowy(truneus deltoideopectralir:ryc, 224)towarzyszy z, odpromieniowej, z nią w bruździe naramienna-piersiowej i może być przerwany przez węzły enno-piersiowe:po przebiciu powięzi obojczykowa-piersiowej uchodzi on do i z węzłów szczytowych.
Rzadziej naczynie to biegnie dalej razem z zespoleniem mdeniowei z z, szyjną wewnętrzną, krzyżuje obojczyk i wpada do jednego z węzłów językowych.
ja naczyń zbiorczych powierzchownych kończyny górnej zmniejsza się stopniowo, do gór:o ile na przedramieniu wynosi ona mniej więcej 30, to na ramieniu óe nie więcej niż 15 pni(wg Sappeya).
i barku rozróżnia się naczynia chłonne przednie i tylne.
Po skrzyżowaniu przedniego i tylnego podstawy jamy pachowej naczynia te kończą się w węzłach 3 ch podłopatkowych i środkowych:niektóre z nich wpadają bezpośrednio do z węzłów naramienna-piersiowych.
Naczynia chłonne głębokie rwa chłonne głębokie obejmują krążenie chłonne kości, stawów, mięśni, powięzi**w kończyny górnej.
lnie mniej liczne niż naczynia powierzchowne, mają one niektóre właściwości:Im wsgstkim:naczynia te są:1)satelitami naczyń krwionośnych:2)w przebieg Jo s 4 włączone węzły chłonne:3)naczynia tej samej grupy mają liczne zespolenia:ątkiem tętnic śródręcznych i palcowych prawie zawsze dwa lub trzy naczynia towarzyszą jednej tętnicy, ręku naczynia chłonne głębokie towarzyszą tętnicom śródręcznym i palcowym, .
i głębokiego.
Wychodzą w ęjjgggg, *****gĘg%?ó%. ?
Ń', Ń 98 Y 98 Y P???
Na tyra łP 49999999 ł+99499 Póechodząc w najbardziej boczne z ąąąęęń ehloOPóP łBPPPY 1899989868 zł 6 w promieniowe-e%ąę%ggg. .
Ćgyje naezynią.
, P 8 e 8888@łcznie do połYPĘĄYPłBPhłonne lok e i o:ęw gę, yQQy Ńegną podwŻY 8+93@8 ciow@Ba PP-Ę 9 Ę 98 Pobliżu brzegu toieetą(Gag yyuąyadenia, towĆł 96989 ś'yP 888@ołości zgięcia łokciowego naczyniąłą jehaązą 99 Byłe 98%ś 9 PP 99 eW 8 e, albo łącząc sŃ w jeąą ygyjQ g:. .
X.
989 P 898 PW 98 PóeęŃ 89 FYPł 8 PP 9 PP 98 z 4 łuż odpowiednieąęgŃą łggy, w ą one na pozĘP 9 ł 99898+999 ie 98 e@9 gWóXggĄ'ęĘ%YóŃyĆYYYPBŚpPPPPPŚ 99 W 9@889 PŃYćF 9 Y 8'w ą j.
, Ś Ę 889 Ś 99 ł 9 n A czyni a chi o ąyę. . yą. . . :. . arie, w liczł 76 WYFz 49 ł@@8 ern@tPP 99 PŚ 9 P 8 e głbokie przedramientg).
-G.
-Ń yje ku górze tHP 86 P 9 KPP 9 Z 99 WćYWł 99 łeś Naczynia ramienne kończą się w gruę 9@a nacroia często mogą bezpośrednwy ęj-ąwąązić 998 ył 9 F.
Xh'ŃyŃ?'9 łĘY 98 śP 9999 b 9 P 999 P 99 P 888 P 88 Fe 8 P 89 łYŃ 8 H 8 Y 8 Y"ąęąyęę, ją ęę. . . . . ją aąją-j(Qg, ąggyyggy Ęgjgj"?
Ą óŃ"?
ŃĄ'?
Y 9 Ś 9 PPĘ?
PBPPĘŃ, óy ŃFY%'VjggjŚgj"ĘgggcjggŻ"ĆŚ?gł 989 QF 49 e z odłokciowej z)nąeę ąĆ ggąyąyzyszące t. gł 8 WBBWYF'49 e ł')'W@Ę 9 hP 94*Glnei komory ramienia:Sy ąąąąą Iją 4 w 4 na 9 YP'okalającej ramię.
Błreszczeniewierzchowną i głęboką.
jg, -w. ej. . :cj gjcjg, ygj, . gg?
ŚgŻ.
ŚŃĘŃ'?
, YYYPF?ł 989 Ę W楥?
ĘzĆę jj 7 yC, gyg'jgjjggggyyaż na ramię.
Na ramieniu 1)jeąne kierują ąą wzątu Z P 8 P 9 łĘĘ 6??
%WY???""gŚgĘwzdłużz, odprornieniowej.
Pierwsze albo uchodzą 49 łŃŃ'?
%"':KC.
Q ąQ, j ęŃąerzgjgĘŻ'gŻ?
Ą'?, "óęWóóĄŻ WĆŃWŃĘBŻ ę ĘY łĄggyy, yąąŃ, -tą do węzłów pachowvshŚ 989 P 9 ł 9 eP 8 ero po przeriknięeją ęęjw-cgą, (*ą, -nową uchodWF 4 P 8 e ie 98 e@90889 Ż 9 śP 9 P 9 wpnia owamienno-piersiowego(truneus Ńęgaiga 3 pe 849 P 9 ł 9 ł ł ĘśWśl P@wł'89 RPP 9@'Folie biegną wząfgż XXXĄ%yXw j+aczyń krwiÓB@łP 88 ć'śĘ 9 ł 8988 e promieniowe, teąąę gjK g. ągąjZw łokciowy?
We 99 hP 9 z 499 wę 866 w?złów ramiennych.
Naczynia ggętakie ęyg.
-Żj-je pachowyeh, '%'Fó%%'FVV%"'W płonnykończynygórnej:ŚĘŚ 9999989 Oodi(gmpharieł gatgją-, -y ąęągęeią ośrodek'Bwnież naczynia kla 9 iĘŻ 99 ś 999 PP 9 h nie tylko naezynią ejjjąąyjją.
%Xy górnej, alĘ 99888 łP 68 TB'86 YŚPF(88661 oraz gruczołu sutkąęąęa g-ęy%:-ją aię szereg g'8988@6 PY 8969864 ł 8 Y:Ż 89%P 89 Yń odprowadzątąewh w. . . ągwj. . . -nowych, zwĘXY 068888@@@@88 łW 888 łg@ph@(jej dpicdles), powstaje gtóoąją pteą p 999 P 9 l 99 ŻY.
ł(ł 98 ce piersiowej, jak wanieęę-ę-jąąje:brzusznójd naczyń i węzłów Ż 9986 chłonne trzewi są przeę-ęzją pddztelone 16 w trzewny eh.


ny 1 ufo wi a, czyli ścienne.
Naczynia i węzły ścienne obejmują no położone głębiej, podpowięziowe 2)naczynia i węzły ny klatki piersiowej i przepony, jakrównież 3)powieownenaczynia i węzły położonepodskórnienapowięzi.
Do tegorii zalicza sięteż 4)naczynia i węzły sutka.
Wszystkie agi chłonne łączą się zarówno z sobą, jak i z drogami strony iwległei.
Powierzchowne naczynia i węzły chłonne ęzlów przedniej ściany tułowia wymienimy przede wszystkim węzły pachowewe i piersiowa-nabrzuszne oraz ich naczynia doprowadzające i odprowadzające.
ży chłonne pachowe piersiowe Oodi lgmphdtici caillares pectorales)opisane były 463 łącznie z innymi grupami węzłów pachowych.
Ich naczynia doprowadzające ą przednio-boczną ścianę klatki piersiowej, część boczną gruczołu sutkowego oraz iadpępkową ściany brzusznej.
Naczynia odprowadzające wpadają przeważnie do r pachowych środkowych.
dy chłonne piersiowa-nabrzuszne Oodi lgmphatici thoracoepigdstrici), w liczbie ią na powięzi m. zębatego przedniego wzdłuż n. piersiowego długiego.
Pobierają one**z dolnych części gruczołu sutkowego oraz z bocznej ściany tułowia i, podobnie jak słowo-nabrzuszna, do swego obszaru drenowania włączają również część górną r skórnych brzucha(ryć.
227, zynia odprowadzające tych węzłów, tak jak poprzednie, wiodą do węzłów pachoiralkowy ch*szciepasmo skórne przedniej ściany klatki piersiowej położone obustronnie wzdłuż a drenują węzły mostkowe głębiej położone, przylegające do naczyń pierihwewnętrznych.
Zostaną omówione w dalszej części.
tylnej powierzchni tułowia naczynia chłonne podskórne położone w polu m. obocznego i m. najszerszego grzbietu biegną do przodu i łączą się mniej więcej-12 pni uchodzących do węzłów pachowych podłopatkowych.
palenia z sąsiednimi okolicami.
Jak z powyższego wynika, chłonka powierzchowtworównapowięziowych ściany klatki piersiowej(oprócz niewielkiego pasma lkowego)i górnej części brzucha(aż do wysokości pępka)w większości odpływa do.
Jednak istnieją połączenia również z sąsiednimi okolicami.
Do nich zaliczyć należy irednie drogi wiodące ku górze do węzłów nadobojczykowych, jak również do głęołożonychw ścianie klatki piersiowej:duże znaczenie mają zwłaszcza drogi:acząjące linię pośrodkową i łączące węzły strony przeciwległej.
Naczynia i węzły chłonne sutka unktu widzenia praktycznego naczynia chłonne sutka i jego węzły regionalne, et szczególnie liczne i silnie rozwinięte(choć rak sutka zdarza się i u mężczyzn), mają raczenie.
Jak wiadomo, raki rozprzestrzeniają się głównie drogą naczyń chłonnych, o też przerzuty ich przedostają się wpierw do węzłów regionalnych i przez nie mie do bardziej dośrodkowo położonych.
ieg chirurgiczny daje też tym lepsze wyniki, im radykalniej zostaną usunięte tkie węzły, które wchodzą w rachubę.
:zmia chłonne sutka rozpoczynają się w splocie limfatycznym położonym w przeiachmiędzyzrazikowych gruczołu sutkowego oraz w ścianie przewodów mleko:zmia ze środkowych części gruczołu wytwarzają podskórny sp lot chłonny ki brodawki sutkowej(pleaus lgmphaticus subdreolaris').
pływ chłonki ze wszystkich tych naczyń możliwy jest w różnych kierunkach, choć ire drogi są uprzywilejowane i uchodzą za główne drogi odpływu(ryc.
220.
Nodl supraclaeicularesNodl aóllares apicalesNodi adllares centrales(s. inlraclawculeres)*\W@awares@leales K\\f'***.
ś X I.
Nogi aTares subscapuleresr.
Naczynia doprowadzające do węzłów międzyżebrowych 8:6 tylnych(kręgowych)Nogi adllares pectoraies-.
Nodi thoracoepigasmci es.
ł\i*IV ł i.
e Jruncus stemalis.
i 7:.
Nodi stemales.
Nodi adllares intmectorwesRyc.
227. Fachowe węzły chłonne i drogi chłonne sutka.
Schemat częściowo wzorowany na I-anzu i Wachsmuthcie(1935)oraz na Hatterio(l 965).
1.
Fachowa droga odpłrwu.
Główną drogę odpływu stanowią naczynia chłonne wychodzące z bocznych segmentów sutka:kierują się one bocznic i ku górze, owijają się dookoła brzegu m. piersiowego większego i uchodzą do węzłów pachowychpiersiowy eh:z nich węzły górne położone na trzecim zębie m. zębatego przedniego mają nazwę węzłów Sorgiusa(str.
4631.
Stąd chłonka dostaje się do węzłów pachowychśrodkowych.
la.
Drogę zbliżoną do powyższej tworzą naczynia wychodzące z dolnych segmentów sutka, które kierują się do węzłów piersiowa-nabrzusznych i stąd do węzłów środkowych pachy.
2.
Międzyżebrowa Gina droga odpływu.
Do węzłów pachowych piersiowych należy też kilka położonych podskórnie na bocznej ścianie klatki piersiowej(na wysokości czwartej lub piątej przestrzeni międzyżebrowej w pobliżu brzegu m. piersiowego większego), które w stanach zapalnych nieraz bardzo wcześnie się powiększają.
Ich naczynia doprowadzające, jak poprzednie, wychodzą z bocznych segmentów sutka, naczynia chłonne odprowadzające zaś łączą się z naczyniami chłonnymi międzyżebrowymi tylnymi, dochodzą do węzłów międzyżebrowych tylnych(kręgowych, położonych przy kręgosłupie)i dalej kierują się do węzłów śródpiersiowych tylnych.
3.
Międzyżebrowa przednia droga odpływu.
Droga ta wychodzi z przyśrodkowychsegmentów sutka, przenika przez m. piersiowy większy do przestrzeni międzyżebrowych i stąd drogą naczyń międzyżebrowych przednich prowadzi do w ę zł ów m o stk owy eh(międzyżebrowych przednich)-położonych wzdłuż naczyń krwionośnych piersiowych wewnętrznych.
Z węzłów tych chłonka odpływa przez pień mostkowy, k 3 ór 3 częściowo uchodzi do węzłów nadoboj czykowych(p. dalej), przy czym równo.


9 PP 98 ł nieraz być zaatgąęaąe węży strony przeciwległej.
W raku su 9+a 88869 l 9 QŻ 9 we mogą więc tęę ąjwe we tylko drogą przez węzły pacheweĘĘŚ(P 99@8 oww@rop agptwu, z górnych segmentów sutka naczynia chłonne 899 PRez m. piersiowy większy to węzłów rniędzypiersiowy eh(nodiĘjWPłBerpectordles), Ń-wzwayeh między obu mm, piersiowymi NaczJ@4 a eę?'889 kierują się do vpziąw środkowych lub bezpośrednio do węzłów pachowvch*c*.
ę 888 Qhia i węzły iłgwnne głębokie ściany klatki piersiowej oraz p*ze*y/YPĘ Phłonne mięśni pjeęsiowyeh wstępują do przestrzeni międzyżebrowych'z-Śł 99 węzłów rnostkowyeh.
"***g*ch cz*o*u*, piersio*ch, *szego i*e*szego, *acz*agjó 9 PS 94 zą do węzłów Ńitęgzypiersiowych(nodi lgmphatici interpectorułes), óĄBP JPŻ była mowa, i z nteą ąo węzłów fachowych środkowych 0384 Wćg/'F(ł@iach międzyżiSwwyeh naczynia chłonne towarzyszą naczynloo ł(8896-j ł 9949 wadząją chłonie ząŃwno do przodu, jak i do tyłu.
Powstaje więc pierścień gVaŻĘ 9(18-w układzie JćtŻe i żyt.
Do przodu przez na czyn i a mi ęd z yż eb r owe%49 ł 9'Bsd lgmphatim ęYŚ 9 Ż(o wy eh p rzeąn i eh(nogi intercostales ant), częściej zwaocb w ę z:gjP Ę P ł 49 w y m i(nodi gąiatesB), położonych w przednich odcinkach przestrzeru gr/PPP?
Ych wzdłuż naczyń piersiowych wewnętrznych:węzły te łączą się z węzław.
orfa.
j Inc.
890 medidslló PPsteriores Nodi meaiastin, arleOOe**j ąph rdgm*.
8 e łżrłWy 1.
jćąśjęć.
Nodus sternalis.
Hepar.
Pylorus ci nancreas-s 3 Óś 9 Wi strzałkowy pęjąz przeponę oraz górną część jamy brzusznej Ściana.
-@F 99@znej widzianą ze sł-owy prgwej.
Schemat częściowo wzorowany na Harniltonie(1956).
śródpiersiowymi przednimi i przyjmują też naczynia z wątroby, przepony(ryc.
228)i gruczołu sutkowego.
Naczynia odprowadzające węzłów mostkowych(ryć, 227)w ich przedłużeniu wytwarzają pień m os tk o wy(truncus sternclis?), zwany też pniem pic r słowy m we wn ę trz rym(truncus thordcicus internie).
W pobliżu stawu mostkowo-obojczykowego oddala się on od t. piersiowej wewnętrznej, kieruje się do przodu od z, podobojczykowej i uchodzi albo do węzłów nadobojczykowych oraz nieraz do pnia podobojczykowego, albo też po stronie prawej do przewodu chłonnego prawego, po lewej do przewodu piersiowego.
Ku tyłowi naczynia międzyżebrowe tylne(rasą lgmphdticd mtercostalidposteriord?)prowadzą do węzłów międzyżebrowych tylnych(nogi lgmphdticiintrcostates posterioresĘ, zwanych też k r ę go w y m i(oertebrdlesĘ, położonych w tylnych odcinkach przestrzeni międzyżebrowych między głowami żeber:przez otwory międzykręgowe przyjmują one chłonkę również z kanału kręgowego.
Ich naczynia odprowadzające stron obu uchodzą do przewodu piersiowego:część również do w ę z ł o w śródpiersi owych tylnych, układających się wzdłuż aorty.
Odrębny obszar chłonny przedstawia p r ze p o n a, która jak wiadomo, tworzy dolne zamknięcie klatki piersiowej.
Naczynia i wędy chłonne przepony(ryc.
221.
Naczynia chłonne przepony wytwarzają dwa sploty, jeden na górnej, drugi na dolnej powierzchni:są one silnie rozwinięte zwłaszcza w częściach pokrytych opłucną i otrzewną.
Naczynia obu powierzchni łączą się z sobą licznymi gałęziami przeszywającymi i stosunki te mają duże znaczenie w szerzeniu się stanów zapalnych błon surowiczych, otrzewnej i opłucnej.
Na ogół naczynia chłonne towarzyszą żyłom.
Z części przedniej powierzchni górnej przepony naczynia uchodzą do węzłów mostkowych, dalej ku tyłowi w pobliżu rozwora przełykowego-do najniżej położonych węzłów śródpiersiowych przednich:węzły te mają też nazwę w ę złów p r ze p ar o w y eh p r z e dni eh(wdi lgmphdtiei phreniei anterioresć):stąd odpływ kieruje się do pnia śródpiersiowego przedniego oraz przez węzły chłonne mostkowe do p ni a m os 1 k o w ego(truncus sternalisĘ.
Części tylne przepony ze swej powierzchni górnej wysyłają chłonkę do dolnych węzłów śródpiersiowych tylnych(nodi lgmph, mediutindles posteriores), zwanych również węzłami prze p ono wy mi tylnymi(nodi lgmphdtici phreniciposćeriores), i od nich dalej do pnia śródpiersiowego tylnego.
Z bocznych części przepony prowadzą połączenia do naczyń chłonnych międzyżebrowych przednich i tylnych oraz do węzłów mostkowyeh i kręgowych.
Z powierzchni dolnej chłonka odpływa też do węzłów trzewnych Oodi lgmphmicicelioci), położonych przy wejściu aorty do jamy brzusznej.
Poza tym istnieją połączenia między naczyniami chłonnymi wątroby a naczyniami przepony(głównie przez otrzewnowe więzadła wątrobowa-przeponowe)i tą drogą chłonka wątroby dostaje się do węzłów mostkowych oraz śródpierńowych(t.
T zarówno przednich, jak i tylnych.
Naczynia i węzły chłonne trzewi klatki piersiowej Węzły chłonne trzewi klatki piersiowej składają się z trzech grup:węzłów śródpiersiowychprzednich, śródpiersiowych tylnych oraz śródpiersiowych środkowych:ostatnie obejmują węzły przytchawicze oraz węzły tchawiczo-oskrzelowe, odbierające chłonkę głównie z tchawicy i płuc oraz częściowo z serca(t.
U).
Węzły chłonne śródpiersiowe przednie(nodi lgmphdtici medicstinoles dntriores)leżą w śródpiersiu przednim począwszy od przepony aż do górnego otworu klatki piersiowej.
Dolne leżą nieco w lewo i do przodu od z, głównej dolnej między osierdziem a przeponą?, większość na grasicy, najwyższe na żż, ramienna-głowowych.
Węzły śródpiersiowe przednie, jak już wyżej wspomniano, zespalają się z węzłami mostkowymi.
Naczynia doprowadzające węzłów śródpiersiowych przednich wiodą chłonkę z grasicy, .
ł M.
A, 1989 wyróżnia tylko węzły przeponowe górne i dolne.
8 Śle dz lew ski M.
Vaisseaux e@erents des ganglions lymphatiques diaphragmatiąues.
G.
R.
Assoc.
Anat.
1931.


erdzia oraz serca, przepony i wątroby Naczyn@odprowadzające łączą się z naczyniamtsrowadząjącymi węzłów tchawiczo-oskrzelowych i wytwarzają pień śród pic r.
iwy przedni(truncus medios(in@@s dn(erior), zwany też oskrzelowa-śródersłowy m przedni m Oruncus bronchomediastinalia dnterior':ryc.
Złe).
Pień ten astronnie uchodzi do kąta żylnego.
Węzły chłonne śródpiersiowe Glac(nogi lgmphatici medics(ind(es postriores:2 l 4), przeciętnie w liczbie 8-12(Bartels), układają się wzdłuż aorty piersiowej rzeżyku.
Ich naczynia doprowadzające wychodzą z przełyku, tylnej części osierdzia oraz repony i wątroby.
Naczynia odprowadzające wytwarzają pień śródpier słowy lny(truneus mediastindlis posterior), zwany też pniem oskrzelowa-środę r s i o w y m 1 y I n y m(truncus bronchomediaatindlis posćerior).
Prawy pień oskrzeloi-śródpiersiowy tylny prowadzi do przewodu chłonnego prawego lub częściej bezpośredido kąta żylnego:lewy pień oskrzelowa-śródpiersiowy tylny prowadzi do przewodu nsiowego znacznie poniżej kąta żylnego.
Węzły chłonne śródplersiowe środkowe Oodi lgmphdtici mediastndles centrdesĘejmują grupę węzłów tchawiczo-oskrzelowych górnych i dolnych odi lgmphdtici tracheobronchicles superiores et infriores)oraz dolnych przytchawiąch(nodi lgmphatiei pardmchedles mfrioresĘ górne zaliczono do grupy przednich ęzlów szjnych).
Pierwsze położone są obustronnie w kącie między tchawicą a oskrzelem orne)oraz w kącie rozdwojenia tchawicy(dolne):drugie leżą wyżej od górnych węzłów hawiczo-oskrzelowych i układają się wzdłuż bocznego obwodu części piersiowej tchawi.
Naczynia doprowadzające tych węzłów głównie zbierają chłonkę z płuc:przechodzą je przez głębiej położone w ę zły chłonne o sk r ze I owo-płucne(nodi lgmphatieionchopulmondlei)oraz w ę zły c hł o nn e p ł u c n e(nodi lgmphdtici pulmonales:t.
Tj. aczynia odprowadzające węzłów śródpiersiowych środkowych kierują się obustronnie i pni śródpiersiowyeh przednich i tylnych(Hayek l 943).
W związku z powyższym należy zwrócić uwagę na znaczenie zespoleń między pniami ódpiersiowymi a pniem mostkowym obu stron.
W przypadkach niedrożności części irnej przewodu piersiowego zespolenia te umożliwiają wytworzenie się odpływu poboczłgONaczynia chłonne trzewi klatki piersiowej były uwzględnione przy opisie narządów, tóre drenują.
Obejmują one naczynia chłonne płuc i opłucnej oraz naczynia narządów ódpiersia:serca i osierdzia, tchawicy i oskrzeli głównych, przełyku oraz grasicy.
Streszczenie W naczyniach i węzłach ściennych klatki piersiowej rozróżnić można naczynia i węzły owierzchowne, napowięziowe oraz głębokie, biegnące podpowięziowo w ścianie klatki iersiowej.
Do powierzchownych węzłów zalicza się węzły pachowe piersiowe(nodimphdtici dzillares pectmles)oraz piersiowa-nabrzuszne(nodi lumphatici thoracoepiutrici).
Węzły te odprowadzają chłonkę z sutka, skóry klatki piersiowej oraz górnej zęści brzucha i doprowadzają ją do węzłów pachowych środkowych.
Węzły głębokie ściany klatki piersiowej układają się:1)wzdłuż t. piersiowej wewnętrzeijako węzły mostkowe(nodi lgmphc(jej sterno(es), zwane też węzłami międzyżebowymiprzednimi(nodi lumphdtici intercostdles dnteriores)oraz 2)w tylnych końcach trzestrzeni międzyżebrowych j ako węzły międzyżebrowe tylne(nodi lgmphctiei intercosa(es poreriores).
Węzły mostkowe uchodzą do pnia mostkowego(truncus sternalis), zety międzyżebrowe tylne obu stron do przewodu piersiowego.
Naczynia chłonne przepony uchodzą do węzłów mostkowych oraz śródpiersiowych:rnieią również stałe odpływy do węzłów trzewnych.
Poza tym naczynia chłonne wątroby espalaią się z naczyniami przepony i tą drogą chłonka wątroby dostaje się do węzłów jadę r ze parowych.
Do węzłów trzewnych klatki piersiowej zalicza się obustronne węzły śródpiersiowe.
ł NAP(1900)wyróżnia truncus bronchornedidstinalis deater et sinister-Pe(88848***.
(nodi lgmpho(jej medidrindles)przednie, tylne i środkowe(przytchawicze, tchawiczo-oskrzelowe, oskrzelowa-płucne oraz płucne).
Węzły te drenują płuca i opłucną oraz narządy śródpiersia, ich naczmia odprowadzające uchodzą do przewodu piersiowego oraz przewodu chłonnego prawego obustronnie za pośrednictwem pni chłonnych śródpiersiowych przedniego i tylnego Oruncus mediastinolis ant, et post).
Naczynia i węzły chłonne brzucha i miednicy Wbrzuchuimiednicyrozróżnia się:1)naczynia i węzły trzewne, które odprowadzają chłonkę z narządów jamy brzusznej i miednicy, oraz naczynia i węzły ścienne.
W ostatnich jedne położone są w przestrzeni zaotrzewnowej-2)naczynia i węzły ścienne z a o tr z e w n o w e:drugie leżą w ścianie jamy brzusznej podpowięziowo, są to 3)głębokie naczynia i węzły ściany brzucha:wreszcienapowięziowoleżąś)powierzchowne naczynia i węzły.
Do nich zalicza się również 5)naczynia chłonne krocza oraz narządów płciowych zewnętrznych.
Naczynia i węzły chłonne powierzchowne Na przednio-bocznej ścianie brzucha naczynia chłonne skórne biegną na ogół wzdłuż dróg żylnych.
Naczynia nadpępkowei części ściany brzucha prowadzą wzdłuż z, piersiowa-nabrzusznej ku górze do węzłów pachowych piersiowych, naczynia zaś podpępkowejczęści skóry brzucha wiodą ku dołowi wzdłuż z, nabrzusznei powierzchownej do pasma poziomego Orcctus horizontdlisć:ryc, 229)węzłów pachwinowych powierzchownych.
Oprócz powyższych naczynia chłonne skórne przednio-bocznej ściany brzucha towarzyszą również naczyniom krwionośnym okalającym biodro powierzchownym, które biegną wzdłuż grzebienia biodrowego(ryc.
2151.
Przypuszczalnie występuj ą też zespolenia między naczyniami chłonnymi powierzchownymi-podskórnymi a głębiej położonymi międzymięśniowymi.
Zespolenia te kierują się wzdłuż naczyń krwionośnych przenikających mięśniówkę:przez nie chłonka powierzchowna kieruje się do segmentalnych naczyń chłonnych warstw mięśniowych.
Tym samym z okolicy nabrzusznej chłonka może się dostawać ku górze do węzłów mostkowychi do pnia mostkowego, ku dołowi do węzłów nabrzusznych(p. dalej).
Z tylnej powierzchni tułowia naczynia chłonne powierzchowne mają różne kierunki odpływu, przy czym podkreślić należy, że przekraczają one linię poirodkową.
Z dolnej części grzbietu, mniej więcej do wysokości pępka, naczynia chłonne kierują się ku dołowi do węzłów pachwinowych powierzchownych(nodi mguinales supeyicidles)i uchodzą do bocznego węzła pasma poziomego Orqctus horizontalis).
Z części grzbietu, która odpowiada klatce piersiowej, jak wspomniano poprzednio, chłonka podąża do węzłów pachowych podłopatkowych.
Naczynia i węzły chłonne krocza oraz narządów płciowych zewnętrznych.
Naczynia chłonne krocza, skóry prącia oraz moszny(lub łechtaczki i warg sromowych większych)towarzyszą głównie naczyniom krwionośnym sromowym zewnętrznym i uchodzą do pasma poziomego węzłów pachwinowych powierzchownych(ryc, 232 kczęściowo mogą one również uchodzić bezpośrednio do węzłów pachwinowych głębokich Głębokie naczynia prącia, omijając węzły pachwinowe, podążają również do węzłów biodrowych wewnętrznych(t.
T.
Na szczególną awagę zasługują połączenia z naczyniami chłonnymi idącymi przez kanał pachwinowy:drogami tymi chłonka może podążać z narządów miednicy mniejszej(rnacic?


do powierzchownych węzłów pachwinowych, jak również odwrotnie-z powierzchni iwać się do węzłów miednicy i brzucha(do węzłów biodrowych wewnętrznych żwiowych).
Naczynia i węzły chłonne głębokie ściany brzucha odpowięziowe naczynia chłonne ściany brzucha i miednicy towarzyszą naczyniom ionośnym.
W przedniej ścianie brzucha węzły chłonne leżą przeważnie wzdłuż z, naezneidolnej jako węzły chłonne nabrzuszne(nodi lgmphdtici epigastriciMores).
W liczbie 3-4, układają się one wzdłuż dolnego odcinka tych naczyń.
Często nież układa się kilka niewielkich węzłów w przebiegu naczyń chłonnych towarzyszą i t. okalającej biodro głębokiej.
Dalsze węzły leżą w okolicy pachwinowej i pachowei.
i tymi drogami naczynia chłonne międzymięśniowe przednio-bocznej ściany brzucha uzyszą segmentalnym naczyniom krwionośnym.
Iaczynia chłonne warstw mięśniowych tylnej ściany brzucha biegną również wzdłuż gń krwionośnych.
Ich węzłami regionalnymi są węzły I ę dżw i o w e(nodi lgmtcilumbdler s. lumbcres), położone zaotrzewnowo po obu stronach aorty brzusznej lalei).
Naczynia i węzły chłonne zaotrzewnowe(przestrzeni zaotrzewnowei zbierają się drogi chłonne odprowadzające chłonkę ińczyn dolnych, miednicy, jamy brzusznej oraz ściany brzucha.
czmla chłonne łaczmia chłonne podążające z kończyny dolnej układają się wzdłuż przebiegu wielkich naczyniowych, t. biodrowej zewnętrznej i t. biodrowej wspólnej:włączone w nie węzły tąnazwę węzłów chłonnych biodrowych(nodilgmphdticiilidck ryć.
229).
Do a dróg chłonnych dochodzą naczynia chłonne miednicy, z których jedne kierują się Iluż naczyń biodrowych wewnętrznych, drugie ku górze na kości krzyżowej.
Przynaiewęzły są to węzły biodrowe wewnętrzne(nodi lgmphdtici iliaci interni)ę zły krzyżowe(nodi lgmWctici sdcrclesł).
Ł-ącząc się z sobą i wstępując ku górze przodu od kręgosłupa lędźwiowego, naczynia powyższe wytwarzają wielki s p I o 1 uaty czny lędźwiowy(pleaus lgmphdticus lumbdlis')z włączonymi do niego farni lędźwiowymi(nodi lgmphatici tumba(es:ryc, 2321 przylegają one ściśle do aorty Jsznej.
Naczynia odprowadzające węzłów lędźwiowych obustronnie wytwarzają p i e ńI z w i o w y Oruncus lumbalisk z połączenia pni lędźwiowych powstaje, jak wiadomo Ye wód pic rs to wy(ducha Wordcicus:ryc.
210, izłr chłonne Można rozróżnić następujące węzły ścienne zaotrzewnowe(ryc.
22912)Węzły chłonne trzewne(nodi lgmphdtici eeliaci), przeciętnie Jczbie około 10, leżą na aorcie brzusznej u początku tętniczego pnia ewnego i t. krezkowej górnej.
Stanowią one końcową, stację"racymą naczyń chłonnych całego przewodu żołądkowa-jelitowego, @oby, trzustki oraz śledziony:stąd pochodzi ich nazwa, choć ze glpdu na swe położenie są węzłami ściennymi.
Z węzłów trzewnych chodzą pnie jelitowe(trunci intestindles):razem z pniami lędżrwymiOrunci lumbdles)tworzą one korzenie przewodu piersiowego wtus thordcicus).
2.
Węzły chłonne lędźwiowe(nodi lumphdtici lumbdles s, lumbcres), przeciętnie w liczbie 2030, leżą po obu stronach oraz do przodu od aorty, jak również na z, głównej dolnej.
Są one ostatnią stacją dla chłonki kończyn dolnych, jak również parzystych narządów jamy brzusznej i miednicy.
Ich naczynia doprowadzające wiodą z węzłów biodrowych i krzyżowych.
Oprócz tego przyjmują one naczynia z tylnej ściany brzucha.
Naczynia odprowadzające węzłów lędźwiowych wytwarzają p n i elę dżw iow e Orunci ambdlei).
Dla nerek węzły lędźwiowe są drugą stacją:pierwszą są węzły n e r k o w e(nodi lgmphctici rendles:)położone w korzeniu nerki:one to przyjmują chłonkę nerki i dalej odprowadzają ją do węzłów lędźwiowych(t.
103.
Węzły chłonne biodrowe(nodi lgmphmici iliaci), w zmiennej liczbie 410, układają się wzdłuż naczyń biodrowych zewnętrznych oraz wspólnych.
Głównie przyjmują one chłonkę z głębokich węzłów pachwinowych(z kończyny dolnej), poza tym z niektórych głębokich naczyń chłonnych ściany brzucha oraz z miednicy.
Ich naczynia odprowadzające uchodzą do dolnej grupy węzłów lędźwiowych.
4.
Węzły chłonne biodrowe wewnętrzne(nodi lgmphmiei iliacimterni), przeciętnie w liczbie lOelZ, leżą w otoczeniu naczyń krwionośnych biodrowych wewnętrznych.
Do nich uchodzą głębokie naczynia chłonne ściany miednicy, które z okolicy pośladkowej wstępują do miednicy, jak również naczynia trzewi miednicy:ich naczynia odprowadzające wpadają do węzłów chłonnych biodrowych.
Czasem w górnej części otworu zasłonionego widoczny jest w ę z e łz a sł on o w y(nodus obturdtorius%.
5.
Węzły chłonne krzyżowe(nodi lgmphdtiei sacrcles:)leżą na powierzchni miednicznej kości krzyżowej, układając się wzdłuż t. krzyżowej pośrodkowej.
Ich naczynia doprowadzające pobierają chłonkę głównie z tylnej ściany miednicy i odbytnicy.
Naczynia odprowadzające wiodą do węzłów biodrowych wewnętrznych, a często również do biodrowych zewnętrznych oraz węzłów lędźwiowych dolnych.
Naczynia i węzły chłonne trzewne brzucha i miednicy Nieparzyste narządy jamy brzusznej(przewód żołądkowa-jelitowy, wątroba, trzustka, śledziona)oprócz węzłów trzewnych(nodicelidci), stanowiących ich ostatnią stację, mają swoje węzły regionalne.
Węzły te oraz ich drogi doprowadzające i odprowadzające uwzględniono przy opisie tych narządów.
Tutaj ograniczymy się do krótkiej o nich wzmianki.
1.
Węzły chłonne żołądkowe lewe i prawe(nodi lgmphdtici gastrici smistri et deztrkt, 10, dawniej zwane go rny mi i dolnymi, układają się:pierwsze wzdłuż krzywizny mniejszej, drugie wzdłuż krzywizny większej.
Oddzielną grupę stanowią niezbyt liczne węzły położone ku tyłowi od odźwiernika:mają one nazwę węzłów odżwiern i k o w y c h(nodi lgmpha(jej pglorick ryc, 2301 ich naczynia odprowadzające, tak samo.


węzłów żołądkowych, wiodą chłonkę z żołądka do węzłów trzewnych.
Z dna żołądka żynia chłonne, stanowiące również oddzielny obszar limfatyczny, przez więzadło jdkowo-śledzionowe podążają do wnęki śledziony i uchodzą do węzłów trzos two-śle d zł on owy eh(roli lgmphdtici pancrecticospleniei).
Węzły chłonne trzustkowa-śledziorowe(nodi lgmphdtici pcncredticosplenick 250)tworzą łańcuch rozpoczynający się przy wnęce śledziony i ciągnący się wzdłuż żyr śledzionowych na górnym brzegu trzustki.
Naczynia doprowadzające tych węzłów rają chłonkę głównie ze śledziony, ale również z trzustki i żołądka.
W przedłużeniu łów trzustkowa-śledzionowych w stronę prawą na górnym brzegu głowy trzustki leżą zły chłonne trzustkowe górne(nodi lgmphatici pcncredtici superioresYz 3 O), na dolnym zaś brzegu przy wcięciu trzustki-węzły chłonne trzustve do In e(nodi lgmpłdici pcncred(jej irferiores).
Naczynia odprowadzające obu i grup zbierają chłonkę głównie z trzustki i dwunastnicy:ze wszystkich węzłów nka odpływa do węzłów trzewnych.
229.
Nodi sacra(es--Nodi iliaci interni-\\.
No d BOOieClalęs z*.
W 9 PB.
St fXK i W 3 Q cj.
horizorta lis.
yractusyerticalis--Nodi vesicales laterales.
celiaci Nodi renałesI Nodi parareetales.
8--Nodi lumbates.
8--Nodi lumbates NO.
Nodi iliaci.
Nodi iliaciz 7 y y.
Lig, inguinaleV, saphena magnat inguinales profurdi.
Węzły chłonne tylnej ściany brzucha i miednicy u mężczyzny.
Widok od przodu.
Półschemat.
3.
Węzły chłonne wątrobowe(nodi lgmphatici hepdtiei)leżą we wnęce wątroby oraz w więzadle wątrobowa-dwunastniczym.
Naczynia doprowadzające tych węzłów przyjmują chłonkę zarówno z naczyń głębokich wątroby, jak i z jej powierzchni trzewnej.
Naczynia odprowadzające wiodą do węzłów trzewnych.
Z powierzchni przeponowej wątroby za pośrednictwem otrzewnowych więzadeł wątrobowa-przeponowych naczynia chłonne kierują się przez przeponę do węzłów mostkowych oraz śródpiersiowychprzednich i tylnych Oyc 2281.
Odpływ chłonki wątroby odbywa się więc częściowo przez jamę brzuszną, częściowo przez jamę klatki piersiowej(t.
U).
Do grupy węzłów wątrobowych należy też węzeł chłonny pęcherzykowy modus lgmphaticus cysticus), położony po lewej stronie szyjki pęcherzyka żółciowego(t.
T.
Jego naczynia doprowadzające wiodą chłonkę z pęcherzyka żółciowego, odprowadzające wpadają do węzłów trzewnych.
Nodi hepatci 4 Z f.
Ductus choledocbus-.
Nodi pac reaticolienales.
Nodi pworici woal celiaci'.
)'"'I j yyzl łjąj(yy 7 Qj I łI I Z\.
Duodenum.
SwenI I I.
Corpuspancreatis.
Nodi pancreatici superiores Nodi pancreatci inferiores.
Ryc.
230. Węzły chłonne w otoczeniu trzustki.
Półschemat.
4.
Węzły chłonne krezkowe(nodi lgmphmici mesenterici)występują w bardzo zmiennej liczbie 100 do 200, położone między obu blaszkami krezki jelita cienkiego(czczego i krętego).
Naczynia doprowadzające rozpoczynają się w kosmkach, tworzą sploty w ścianie jelita i parokrotnie są przerywane przez węzły.
Węzły te tym gęściej są ułożone, im bardziej zbliżają się do nasady krezki:stają się też tym większe.
Na uwagę zasługuje wielka liczba węzłów u noworodka.
Naczynia odprowadzające uchodzą do węzłów trzewnych, lub też bezpośrednio wytwarzają pnie jelitowe(trunci mtestnales), uchodzące albo do początku przewodu piersiowego, albo do jednego z dwóch pni lędźwiowych(ryc, 23 l).
5 Węzłr chłonne krętniczo-okrężnicze(nodi lgmphdtici ileocolici)tworzą grupę położoną w kącie między odcinkiem końcowym jelita krętego a okrężnicą.
Naczynia doprowadzające wiodą chłonkę z wyrostka robaczkowego, częściowo bezpośrednio, częściowo włączone w drobne węzły wyrostka robaczkowego(nodi lgmpho(jej dppendicu(dres), ułożone wzdłuż jego krezeczki.
W pobliżu węzłów krętniczo-okrężniczych leżą dwie inne grupy:jedna z nich położona jest na przednio-przyśrodkowym obwodzie jelita ślepego--węzły przedkątnicz e.


i lgmphdtici preoeolesk druga na tylnej jego stronie-w ę zły zakątnic ze(nodiihdtiei retroce edeW.
powyższych węzłów naczynia odprowadzające kierują się wzdłuż z, krętniikrężniczeioraz przez węzły krezkowe do nasady krezki jelita cienkiego.
Zespolenia yń chłonnych okolicy krętniczo-kąmiczei z naczyniami zaotrzewnowymi, jakie tu i zachodzić, mają znaczenie w szerzeniu się procesów chorobowych.
Węzły chłonne okrężmcze(nodi lgmphatici colici), znacznie mniej liczne niż kowe, zbierają chłonkę z Jelita grubego:układają się one wzdłuż odpowiedniego tka okrężnicy jako węzły okrężnicze prawe, środkowe i lewe(nodiihmici colici deztri, medii et sinis(rO, leżą one w tkance podotrzewnowej, lub też zy obu blaszkami krezki okrężnicy.
Naczynia odprowadzające węzłów okrężnicy pojącej i poprzecznej uchodzą głównie do węzłów krezkowych górnych, mych wzdłuż z, krezkowej górnej.
Z lewostronnie położonych odcinków okrężnicy pującej i esowatej)naczynia chłonne prowadzą do węzłów chłonnych krezychdolnych Oodi lumphatici mesenterici mńriores)ułożonych wzdłuż ezkowej dolnej:naczynia odprowadzające tych węzłów towarzyszą dalej tej żyle ta zgięcia dwunastnicza-czczego i uchodzą do węzłów trzewnych lub często do węzłów dowychWęzĘchłonne odbytowa-odbytnicze(nodi lgmphdtici morect(es:ryć, 229)układa*na tylnej stronie części dolnej bańki odbytnicy.
Naczynia doprowadzające tych iw towarzyszą żyłom i wiodą chłonkę począwszy od kanału odbytowego:naczynia zaś iwadzaiące uchodzą do węzłów krzyżowych położonych na powierzchni ucznej kości krzyżowej.
Powyżej węzłów odbytowa-odbytniczych chłonka odpływa iśrednio do węzłów krzyżowych.
niżej węzłów odbytowa-odbytniczych w tkance łącznej przyodbytniczej(pardproc)na bocznym obwodzie odbytnicy leżą małe węzły przyodbytnicze(nodi.
Wo o mesenterici 7 suo.
JNodi cołiciderm V, mesentericaSLW.
Nodi ileocolict.
Non prę---Y.
4 reOoceca fes.
Nodi colici medii, *ć**.
Nodi apperdiculares Ryć.
231. Węzły i naczynia chłonne okrężnicy.
Woź mesenterici.
V, meserterica inf.
Nodi colici sin.
lgmphmici pcrdrectues).
Ich naczynia doprowadzające wiodą chłonkę z górnej części kanału odbytowego.
Naczynia odprowadzające tych węzłów uchodzą do węzłów biodrowych wewnętrznych(nodi lgmphctici ilidci iuerni).
Dolna część kanału odbytowego-pas skórny-ma zupełnie inny kierunek odpływu:stąd naczynia chłonne dążą podskórnie do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchowny c h(nogi lumphc(jej inguindlea supetfciolei)i uchodzą do przyśrodkowei grupy ich p as ma p o z i o m e go(trać(na horizontlis:p. dalej).
8.
Węzły chłonne pęcherzowe(nodi lgmpha(jej vesicaks ryć, 229)tworzą trzy grupy drobnychwęzłów:dwie boczne i jedną przednią.
Węzły pęcherzowe boczne położone są obustronnie w tkance łącznej przypęcherzowej(paracystium)na bocznym obwodzie pęcherza przywięzadlepępkowym bocznym.
W p zły p ę che r z o we p r z e dnie leżą w tkance łącznej przestrzeni załonowei na przednim obwodzie pęcherza moczowego.
Naczynia doprowadzające i jednych, i drugich węzłów biegną zbieżnie na pęcherzu z góry i z dołu.
Naczynia odprowadzające wlewają chłonkę do węzłów b i o d r o w y c h w e w n ętr z ny eh.
Naczynia chłonne dna pęcherza u mężczyzny wiodą do węzłów odbytowa-odbytniczych:u kobiet u podstawy więzadła szerokiego macicy łączą się z naczyniami macicy.
9.
Węzły chłonne przymaclczne(nodi lgmphdtici pdrdutrini)leżą na bocznym obwodzie szyjki macicy.
Ich naczynia doprowadzające wiodą chłonkę z trzonu macicy i górnej części szyjki.
Naczynia odprowadzające w tkance łącznej przymacicza towarzyszą z, macicznej i uchodzą do węzłów biodrowych wewnętrznych.
Poza tym z dna macicy naczynia chłonne prowadzą wzdłuż więzadła właściwego Jajnika i więzadła wieszadłowego do węzłów lędźwiowych, inna zaś droga z dna macicy prowadzi przez kanał pachwinowy wzdłuż więzadła obłego macicy do pasma poziomego węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych.
Z dolnej części szyjki i górnej części pochwy naczynia prowadzą do węzłów biodrowych i węzłów biodrowych wewnętrznych:naczynia te łączą się też z naczyniami odbytnicy i tą drogą chłonka macicy(oraz pochwy)może odpływać do węzłów krzyżowych Oyc.
229).
W celu uzupełnienia należy dodać, że z dolnej części pochwy naczynia uchodzą do węzłów pachwinowych powierzchownych.
Ze względów praktycznych nie jest bez znaczenia, że prawie wszystkie powyższe regionalne węzły miednicy są dostępne badaniu palpacyjnemu:chorobowo powiększone u kobiety są one wyczuwalne drogą przez pochwę.
Streszczenie Oprócz naczyń i węzłów chłonnych nadpowięziowych(skórnych)i podpowięziowych(międzymięśniowych)w jamie brzusznej rozróżnia się naczynia i węzły ścienne zaotrzewnoweoraz trzewne.
Węzły zaotrzewnowe przylegają do wielkich naczyń krwionośnych w przedłużeniu dróg chłonnych kończyny dolnej.
Węzły trzewne układają się przeważnie wzdłuż naczyń krwionośnych trzewi i ich naczynia chłonne wiodące chłonkę z przewodu żołądkowa-jelitowego dawniej miały nazwę naczyń mleczowych(foso chyliłem).
Do węzłów ściennych zaotrzewnowych zalicza się:1)właściwe węzły trzewne(nodilgmphdtici ce(idei), położone na aorcie dokoła początków pnia trzewnego i t. krezkowej górnej:2)węzły lędźwiowe(nodi lgmphmici lumbdles), układając się wzdłuż aorty brzusznej w przedłużeniu poprzednich:z nich wychodzą pnie lędźwiowe(trunci lumbdlesk 3)węzły biodrowe(nodi lgmphdtici iliacO, położone wzdłuż naczyń biodrowych zewnętrznych i wspólnych, które przyjmują naczynia chłonne z kończyny dolnej, oraz 4)węzły biodrowe wewętrzne(nodi lgmphdtici ilidci mierni), układające się wzdłuż naczyń biodrowych wewnętrznych i doprowadzające naczynia chłonne z narządów miednicy do węzłów biodrowych(ich górnej części):5)węzły krzyżowe(nodi lgmąhdtici sdcrdlea), położone na powierzchni miednicznej kości krzyżowej, swe naczynia odprowadzające wysyłają do węzłów biodrowych wewnętrznych.
Węzły nieparzystych narządów jamy brzusznej są to głównie węzły regionalne, których naczynia odprowadzające uchodzą do węzłów trzewnych(właściwych)Węzły chłonne narządów miednicy wysyłają naczynia odprowadzające, które w większości wpadają W węzłów biodrowych wewnętrznych.


Naczynia i węzły chłonne kończyny dolnefJklad chłonny kończyny dolnej, podobnie jak kończyny górnej oraz układ żylny, składa się z warstwy powierzchownej i głębokiej.
czynią chłonne powierzchowne są liczniejsze niż głębokie:biegną tu:głównie wzdłuż z, odpiszczelowej i z, odstrzałkowej.
tównież na kończynie dolnej obie warstwy chłonne, powierzchowna ęboka, składają się z węzłów i naczyń chłonnych.
Węzły chłonne lwie główne grupy węzłów chłonnych charakteryzują krążenie onne kończyny dolnej, są to węzły podkolanowe i węzły pachwinowe:rwsze są wyłącznie podpowięziowe, głębokie:drugie zarówno powiehowne, jak i głębokie.
odobnie do stosunków, jakie dostrzega się na kończynie górnej, ystkie naczynia chłonne kończyny dolnej, powierzchowne i glebo, kierują się do okolicy podpachwinowei, gdzie uchodzą do węzłów hwinowych odpowiadających węzłom pachowym kończyny górnej.
Jęzły powierzchowne tworzą jedną tylko grupę węzłów pachwino:h powierzchownych.
zły chłonne pachwinowe powierzchowne Jęzły chłonne pachwinowe powierzchowne(nodi lgmphdtici inndlessupeĘfcia(es, dawniej zwane podpachwinowymi)leżą w okolipodpachwinowejodpowiadającej trójkątowi udowemu(t. 0, na ńęzi szerokiej, zwłaszcza tej jej części, którą nazywamy p o w i ę z i ąo w ą(fscid cribrosa).
Węzły pachwinowe powierzchowne leżą więc skórnie, ograniczone od strony bocznej m. krawieckim, od strony rśrodkowej przywodzicielem długim, od góry więzadłem pachwino n stanowiącym podstawę trójkąta:czasem tylko węzły te sięgają:o powyżej więzadła w obręb okolicy pachwinowej.
Występują one:ciemię w liczbie Wl 5:wielkość ich waha się od wielkości ziarna:hu do wielkości bobu i jak we wszystkich gromadach węzłów jest ramie proporcjonalna do liczby węzłów.
Ich powierzchowne położę pokrywająca je skóra, w tym miejscu cienka i zawierająca niewiele akt tłuszczowej, przeważnie napięte podłoże bez trudu umożliwiają*zuwanie węzłów, zwłaszcza gdy są one powiększone lub stwardBswym układzie i przynależności regionalnej daje się rozróżnić dwie główne grupy iw(ryc, 232 k jedną, położoną wzdłuż końcowego odcinka z, odpiszczelowej, tzw. no pionowe Ordctus uertiealis), i drugą, która wytwarza pasmo poziome Ws horizontalisć)układające się mniej więcej wzdłuż z, powierzchownej okalającej o Pomimo tego podziału poszczególne węzły licznie się z sobą łącząemnieiniektórzy autorzy dzielą węzły pachwinowe na dalsze jeszcze podgrupy K w związku z ich zmiennym położeniem i brakiem wyraźnych granic podział nie ma szego znaczenia praktycznego.
Pasmo pionowe przykrywa w większości powięź.
sitowatą:przy preparowaniu tej okolicy, żeby powięź uwidocznić, należ)wpierw usunąć węzły.
Naczynia doprowadzające.
Dopływy węzłów pasma pionowego kierują się wzdłuż z, odpiszczelowej i sprowadzają chłonkę z p ow i er ze how n 9 eh n a c zyńkończyny dolnej.
Często drobne zranienia stopy wywołują powiększenie tych węzłów.
Trunci irtestinales.
Truncus lumbalis dext.
Nodi iliaci.
Nodi inguirasles pro(.
-Aorta-ą-, Nodi celiaciz'et vasa dferenta.
Cisterna chyli.
a.
-Nodi lumbales.
i Nodlsacrales.
Nodi iliaci im.
-Tractus.
horizontalis\Ę ę.
Tractus yerticalis.
*Q 3 W 3.
We.
232 Układ naczyń i węzłów chłonnych począwszy od okolicy podpachwinowej aż do zbiornika mleczu.
Schemat wzorowany na Hatterio(1850.
Pasmo poziome otrzymuje dopływy z części płciowych zewnętrznych, krocza i pasma skórnego kanału odbytowego oraz naczynia chłonne skórne z mniejszej, przyśrodkowej części okolicy pośladkowej:naczynia te uchodzą do przyśrodłowejgrupy tych węzłów.
Do bocznej grupy węzłów pasma poziomego uchodzą naczynia powierzchowne przednio-bocznej ściany brzucha(począwszy od poziomu pępka)oraz naczynia powierzchowne z większej, bocznej części okolicy pośladkowe t.
Ogółem więc do węzłów powierzchownych odpływa chłonka z całej skór:ooniżei pępka@do końca palców.
Poza tym u kobiety do pasma poziomego wiodą też drobne naczynia doprowadzające z dna macicy, które biegną wzdłuż więzadła obłego Na c z rni a odpraw ad z aj ą ce.
Spośród naczyń chłonnych wychodzących z węzłów pachwinowych powierzchownych:1)większość uchodzi do węzłów pachw@owychŃębokich, przenikając przez powięź sitową:pochodzą one głównie z pasma pionowego.
O Dozos(8 e naczynia kończą się w węzłach biodrowych:żeby dojść do nich, kie 6 O 4 się przez rozstęp naczyń albo przyśrodkowo, albo do przodu, albo też bocznic od naczyń udowych.


Ę chłonne głębobie, kończynie dolnej węzły chłonne głębokie obejmują:1)na goleni węzeł rejowy przedni:2)w d ole p od k olań owym węzły podkolanowe:3)n a ud złe 7 pachwinowe głębokie.
Węzeł chłonny piszczelowy przedni modus lgmphaticus tibialis anterior:ryć.
233)wączory w naczynia piszczelowe przednie:nie występuje on stale(raz na trzy, erge-Brian l 929 Ę:wyjątkowo może być podwójny.
ił on położony głęboko, przeważnie w górnej części komory przedniej goleni, egając do naczyń krwionośnych piszczelowych przednich oraz błony międzykostnej, może ulokować się też znacznie niżej(np. na granicy między środkową i dolną trzecią tą goleni).
ko odmiany wzdłuż t. piszczelowej tylnej i t. strzałkowej mogą występować tkowo węzły piszczelowe tylne i strzałkowe:Zalewski stwierdził je i na 40 zbadanych przypadków.
Najbardziej stały oraz największy z nich położony jest cle rozwidlenia pnia tętniczego piszczelowa-strzałkowego.
Węzły chłonne podkolanowe(nodi lgmphdtici pop litedles:ryć.
234)ewielkie i niezbyt liczne:przeciętnie występują w liczbie 4 e-7:są one te tkanką tłuszczową dołu podkolanowego i przylegają do naczyń ionośnych.
W układzie węzłów podkolanowych można wyróżnić grupy:tylną, środkową i przednią, położone od powięzi colanowej w głąb aż do więzadeł tylnej ściany stawu kolanowego.
Grupa tylna, najbardziej powierzchowna, zawiera przeważnie jeden tylko I bezpośrednio od przodu przylegający do powięzi i położony bocznic od łuku rtrzałkowej:ma on nazwę węzła odstrzałk owego.
Grupa środkowa zawiera 3-4 węzły położone jedne przyśrodkowo, drugie de od naczyń podkolanowych.
Grupa prze dnia, najgłębsza ze wszystkich trzech, składa się najczęściej z jedwęzła, zwanego w ę złem staw o wym:jest on położony między t. podkolanowąibką stawu kolanowego.
izystkie węzły podkolanowe zespolone są z sobą krótkimi naczynkami.
iczynia doprowadzające.
Węzły podkolanowe zbierają chłonkę ze stopy, i i stawu kolanowego.
jzeł odstrzałkowy przyjmuje naczynia chłonne powierzchowne towarzyszące z, odkowei, pochodzące ze skóry i tkanki podskórnej bocznej strony stopy, tylnej erzchni goleni oraz częściowo z naczyń chłonnych stawów stopy.
jzły podkolanowe grupy środkowej otrzymują naczynia odprowadzające węzła telowego przedniego oraz pnie chłonne głębokie towarzyszące naczyniom piszwymtylnym i strzałkowym.
jzeł stawowy otrzymuje prawie wyłącznie naczynia chłonne ze stawu kolanowego:rzyszą one tętnicom tego stawu.
iczynia odprowadzaj ące.
Kilka pni zbiorczych(4-6)wychodzi z węzłów olanowych:na podstawie ich przebiegu i przeznaczenia dają się one podzielić na dwie r, głęboką i powierzchowną.
:u p a gł ęb o k a stanowi główną drogę odprowadzającą węzłów podkolanowych:a się ona z trzech lub czterech naczyń towarzyszących z, podkolanowei, a następnie owej jako głębokie naczynia chłonne uda:uchodzą one do głębokich węzłów wirowych.
*upa tylna(powierzchowna)jest niestała:składa się ona z dwóch lub trzech ń chłonnych towarzyszących powierzchownej z, udowa-podkolanowei, często łączą.
yt, wg Patureta 14511 a I e w s k i A.
Naczynia limfatyczne stawu skokowego górnego u człowieka.
Tow. aciół Nauk w Wilnie 1929.
cei z, odstrzałkową z z, odpiszczelową.
Naczynia te uchodzą do pasma pionowego węzłów pachwinowych powierzchownych.
3.
Węzły chłonne pachwinowe głębokie(nodi lgmphdtiei inguinJes prońndi)są jedynymi podpowięziowymi węzłami uda, jeżeli nie brać pod uwagę małego, niestałe występującego węzła udo w ego, położonego w górnej części kanału przywodzicieti(p. dalej).
A, tibialis ant.
nodus lymphaticus-tibialis ant.
M. ribialis ant.
M. edensor digitalom-.
I?k.
M. extensor hall, longus---.
Brc.
233. Naczynia chłonne piszczelowe przednie i węzeł piszczelowy przedni.
Goleń prawa widziana od przodu.


izĘ pachwinowe głębokie są znacznie mniej liczne niż węzły pachwinowe powierz re:występują one w zmiennej liczbie 1-7, łożone są przyśrodkowo od z, udowej w kanale udowym i mieszczą się między yzią sitową, która je przykrywa od przodu, a m. łonowym(bądź powięzią bioo-łonową)od tyłu, na którym spoczywają.
y z e ł pic r ś c i e ni a ud owego'.
Najwyżej położony węzeł głęboki i największy i układa się w pierścieniu udowym(głębokim), w rozstępie naczyń między z, udową*zadłem rozstępowym'(lig, lacundre), przylegając do przegrody udowej(septumole).
iczynia doprowadzaj ące.
Do węzłów pachwinowych głębokich wpadają nią chłonne głębokie towarzyszące z, udowej oraz naczynia odprowadzające węzłów vmowych powierzchownych.
Otrzymują one również naczynia głębokie prącia żczyzn i łechtaczki u kobiety.
i czyni a odprowadzaj ące.
Naczynia odprowadzające, które wychodzą z węziachwinowychgłębokich, wstępują do miednicy przez pierścień udowy głęboki odzą do węzłów biodrowych.
Naczynia chłonne iczynia chłonne kończyny dolnej przebiegają w dwóch warstwach, ierzchownej i głębokiej:w licznych miejscach łączą się one z sobą.
ynia powierzchowne rozpoczynają się w skórze kończyny dolnej:olicy pośladkowej)oraz w okostnej kości bezpośrenio przylegają i do skóry(powierzchni skórnej obu kostek oraz powierzchni środkowej piszczeli).
Naczynia głębokie zbierają chłonkę ze wszysttworów podpowięziowych kończyny dolnej(oprócz pośladków).
mia chłonne powierzchowne je chłonna początkowa jest najsilniej rozwinięta na podeszwie, obu brzegach stopy, iwnież na powierzchni podeszwowej palców.
czynią wychodzące z tej sieci przyjmują kierunek wstępujący, przy czym większość ń biegnie w pobliżu i wzdłuż z, odpiszczelowej i z, odstrzałkowej(ryc.
235), czynią chłonne powierzchowne wpadają częściowo do węzłów podkolanowych, iowo do pachwinowych.
Naczynia powierzchowne uchodzące do węzłów podkolanowych, w liczbie 3--4, idzą z bocznej części powierzchni stopy, z sieci chłonnej kostki bocznej oraz z tylnej erzchni goleni:przybierają one ten sam kierunek, co z, odstrzałkowa i jej gałęzie, do eh słabiej lub silniej przylegają, i jak żyła biegną wpierw napowięziowo, później iowięziowo i wreszcie podpowięziowo.
Większa część tych naczyń kończy się w grupie i(powierzchownej)węzłów podkolanowych(węzeł odstrzałkowy).
Część mniejsza niast nie uchodzi do węzłów podkolanowych, lecz przekracza dół podkolanowyde ku górze oraz przyśrodkowo i biegnie z naczyniami towarzyszącymi z, odpisz wet w ich drodze do węzłów pachwinowych.
Dlatego też chłonka stopy, zarówno 5 piszczelowego, jak i strzałkowego, może dopływać aż do okolicy podpachwinowej, ędąc filtrowana w węzłach chłonnych.
Naczrnia powierzchowne uchodzące do węzłów pachwinowych powierzchowsąznacznie liczniejsze od poprzednich:ich obszar drenowania odpowiada całej ace skórnej kończyny z wyjątkiem obszarów goleni i stopy drenowanych przez:ednie naczynia oraz skóry pośladków.
zpoczynaią się one siecią chłonną palców stopy oraz kostki przyśrodkowej.
Liczne naczynia towarzyszą z, odpiszczelowej i jej gałęziom.
Omijają one kostkę, kierując się.
wina lgmph.
Roaenmillleri s.
Cloqueti vię za dł o to nowo-pachwinowe.
zarówno do przodu od niej, jak i do tyłu.
Biegną jak żyła, przeważnie ku tyłowi od kolana, i dopiero na udzie przechodzą bardziej na jego przednią powierzchnię.
Naczynia chłonne powierzchowne części wolnej kończyny dolnej łączą się z sobą licznymi zespoleniami, jak również z naczyniami powierzchownymi pośladków.
Wreszcie na udzie wszystkie te naczynia sprowadzają się mniej więcej do 10 pni, uchodzących do pasma pionowego węzłów pachwinowych powierzchownych.
V, femoropoplitea s.
M. semitendinosus.
M. semimembranosus ćs.
A, genus sup, med.
Węzeł chłonny stawowy.
A, v, suralis.
M. biceps femoris*, *, pop*eder n. tibialisNodi poplitealesWęzeł chlor ny od strzałkowy.
M. planraris.
M. popliteus.
W saphena cara.
Ryc.
234. Węzły i naczynia chłonne w prawym dole podkolanowyrn.
3.
Naczmla powierzchowne obolicy pośladkowej przebiegaj ą dwiema drogami, j ednąprzyśrodkową, drugą boczną.
1.
Na czyni a b o c z ne drenują%, tylna-boczne części okolicy pośladkowej:kierują się one wpierw ku dołowi, bocznic i do przodu, a następnie okrążając biodro, zwracają się przyśrodkowo:uchodzą one do bocznej części pasma poziomego powierzchownych węzłów pachwinowych(ryć.
2321.
2.
Naczynia przyśrodk owe, mniej liczne niż poprzednie, łączą się z naczyniami chłonnymi powierzchownymi krocza oraz pasma skórnego kanału odbytowego.
Drenują one przyśrodkową część pośladków, okrążają od tyłu do przodu powierzchnię przyśrodkowąnasady uda i kończą się przeważnie w przyśrodkowej części pasma poziomego węzłów pachwinowych powierzchownych.
Naczynia chłonne głębokie Naczynia chłonne głębokie kończyny dolnej towarzyszą tętnicom i liczba ich jest proporcjonalna do wielkości naczyń, z którymi biegną.
Składają się one:z drogi głównej i dróg dodatkowych.


Droga główna Na stopie i goleni pnie chłonne drogi głównej tworzą trzy grupy, wzysząc naczyniom krwionośnym:1)t. grzbietowej stopy i t. piszczelowej przedniej, podeszwowym i t. piszczelowej tylnej oraz 3)t. strzałkowej.
Wszystkie te naczynia idzą do grupy środkowej węzłów podkolanowych.
Naczynia grzbietowe stopy i piszczelowe przednie zwykle wygą w liczbie 2:biegną one wzdłuż towarzyszących im naczyń, wnikają do węzła.
Nodi inguinales z', supedicialis V, saphena magna.
W.
Powierzchowne naczynia i węzły chłonne prawej kończyny dolnej.
Widok ze strony przyśrodkowei.
piszczelowego przedniego i przez przestrzeń międzykostną uchodzą następnie do środkowej grupy węzłów podkolanowych.
2.
Naczynia podeszwowe i piszczelowe tylne rozpoczynają się na podeszwie i towarzyszą naczyniom podeszwowym:pojedynczo t. podeszwowej przyśrodkoweji podwójnie t. podeszwowej bocznej.
Naczynia piszczelowe tylne w przedłużeniu poprzednich występują zwykle w liczbie 3(rzadziej 41 jak poprzednie, uchodzą one do grupy środkowej węzłów podkolanowych.
3.
Naczynia strzałkowe, towarzyszące naczyniom krwionośnym o tej samej nazwie, również uchodzą do środkowej grupy węzłów podkolanowych.
Po przerwaniu się w węzłach podkolanowych naczynia głębokie kończyny dolnej biegną dalej jako naczynia udowe towarzyszące krwionośnym naczyniom udowym.
Występują one zwykle w liczbie 4-5:w części górnej kanału przywodzicieli jedno z nich bywa czasem przerwane małym węzłem ud owym:naczynia te położone są albo do przodu od z, udowej, albo przyśrodkowo do niej.
Naczynia udowe kończą się uchodząc do węzłów pachwinowych głębokich:czasem jedno lub dwa naczynia kierują się bezpośrednio przez pierścień udowy(głęboki)do węzłów biodrowych, omijając węzły pachwinowe.
2.
Drogi dodatkowe Drogi dodatkowe są trzy.
Są to naczynia chłonne towarzyszące naczyniom krwionośnym:zasłonowym, pośladkowym górnym oraz pośladkowym dolnym:tworzą one drogi zasłonowe oraz pośladkowe górne i dolne uchodzące do węzłów biodrowych wewnętrznych.
1.
Naczynia chłonne zasłonowe wychodzą z run, przywodzicieli oraz zasłaniaczazewnętrznego i towarzyszą t. zasłonowej.
Zazwyczaj w liczbie 2, biegną one przez kanał zasłonowy i uchodzą do węzłów biodrowych wewnętrznych.
Jedno z naczyń jest często przerwane węzłem zasłonowym, położonym w części górnej kanału.
2.
Naczynia chłonne pośladkowe górne towarzyszą naczyniom krwionośnym o tej samej nazwie i jak poprzednie uchodzą do węzłów biodrowych wewnętrznych.
3.
Naczynia chłonne pośladkowe dolne wychodzące z run, pośladkowych i sąsiednich towarzyszą naczyniom krwionośnym pośladkowym dolnym, razem z nimi wstępują do miednicy i również uchodzą do węzłów biodrowych wewnętrznych.
Zespolenia Jak z powyższego wynika, układy chłonne kończyny dolnej, powierzchowny i głęboki, nie są niezależne od siebie, lecz połączone licznymi zespoleniami.
Zespolenia te występują w różnych postaciach.
O ile na stopie są one bardzo liczne, choć bardzo drobne, o tyle na goleni i stronie prostowników uda oba układy biegną równolegle bez znaczniejszych połączeń głębokościowych.
Procesy zapalne dotyczące tylko jednej z obu warstw powoli i z trudnością tylko przenoszą się na drugą.
Inaczej odbywa się to na tylnej stronie uda i na pośladkach.
Obie te okolice nie mają większych powierzchownie biegnących dróg chłonnych.
Chłonkę warstw skórnych odprowadzają w głąb liczne krótkie naczynia, które przenikają przez powięź powierzchowną.
Podobnie jak na kończynie górnej, najważniejsze i najobszerniejsze są połączenia głębokościowe wytworzone przez ujścia wielkich dróg powierzchownych do układu głębokiego.
Razem z z, odstrzałkową część powierzchownych dróg chłonnych goleni wstępuje do węzłów dołu podkolanowego, razem zaś z z, odpiszczelową powierzchowne pnie chłonne uda w okolicy podpachwinowej wnikają w głąb do węzłów pachwinowych.
Streszczenie Kończyna dolna, podobnie Jak górna, ma naczynia chłonne powierzchowne i głębokie Prawie wszystkie one(z wyjątkiem głębokich naczyń pośladkowych i zasłonowych)ostatecznie uchodzą do węzłów pachwinowych:aż do tego miejsca mogą nie przechodzić przez żadną stację pośrednią lub tylko przez jedną, najwyżej przez dwie.
W przebieg głębokich dróg chłonnych włączony jest węzeł piszczelowy przedni modus lgmpho(ic@Wbidlia dn(J, przylegający do górnej części błony międzykostnej, oraz kilka węzłów.


planowych Oodi lg@Dh@@@poąli(ej), które oprócz naczyń głębokich przyjmują też naczynia chłonne powierzchowne towarzyszące z, odstrzałkowej.
agi chłonne powierzchowne biegną podskórnie wzdłuż żył powierzchownych, z, od:kowej i z, odpiszczelowej.
Izą pachwinowe Oodi inguincles)tworzą grupę powierzchowną i głęboką.
Węzły xmowe powierzchowne, znacznie liczniejsze niż głębokie, leżą poniżej więzadła etnowego na powięzi szerokiej wzdłuż z, okalającej biodro powierzchownej(pasmo me)oraz głównie na powięzi sitowej wzdłuż części końcowej z, odpiszczelowejio pionowe).
Ogółem do węzłów pachwinowych powierzchownych odpływa chłonka izyń powierzchownych całej kończyny dolnej oraz z podpępkowej części ściany DBjaty pachwinowe głębokie leżą w kanale udowym przyśrodkowo od z, udowej:do nich idzą naczynia głębokie towarzyszące z, udowej oraz naczynia odprowadzające iw pachwinowych powierzchownych.
Naczynia odprowadzające węzłów pachwino głębokich uchodzą do węzłów biodrowych.
SKOROWIDZ RZECZOWY.
Anastomoses 144 Angulus venosus 304, 444 Annuli ńbrosi 59, 79 Ansa thyroidea 222 Aorta 2.
160 abdominalis 162, 158 ascendens 150, 162 brzuszna patrz Aorta część brzuszna część brzuszna 162, 166 gałęzie 270 ścienne 212 trzewne, nieparzyste 277 parzyste 4@część piersiowa 162165-gałęzie 265 część wstępująca 150, 162 część zstępująca 150, 162 descendens 150.
162, 165 dorsalis 150 gałęzie 172 końcowe 293 odmiany IT piersiowa patrz Aorta część OICTSIOWBpodział 162 przegrodzona 170 septa 170 thoracica 162 yentralis 150 wady rozwojowe 47 wstępująca patrz Aorta część wstępująca zmienność położenia końca 170 zstępująca patrz Aorta część zstępująca Apex cordis 56 Arcus, aortae 151, tśa t@5 palmaris, profundus 259 superfcialis 258 palpebralis sup, et inf.
187 plantaris 347, 34 gsuperfcialis 348 venosus, digitalis, dorsalis 387 palmaris 386 dorsalis pedis 405, 410 iugularis 374 metacarpalis dorsalis 38(palmaris, profundus 383 superficialis 383 plantaris 406, 410 Arteria, abeolaris, interior 209.
163.
Arteria, abeolaris, superior po-Arteria, coronaria, sinistra 93.
sterior 209 angularis 203 antebrachii dorsalis superńcialis 251 appendicularis 287 arcuata 341'44 auricularis, posterior 205 profunda 208 axillaris 155.
213229 basilaris 15421(brachialis 155.
213239 buccalis 209 bulbi, penis 311 yestibuli vaginae 311 caecalis, anterior 287 posterior 287 canalis pterygoidei 219 carotis, communis 174 externa 194 interna 180 centralis retinae 185 cerebelli, interior, anterior 217 pusterior 217 superior 217 cerebri, anterior 188 media 191 posterior 15-4, 217 cervicalis, ascendens 222 profunda 226 superńcialis 226 choroidea 189 eircunulexa, fernoris, lateralis 323 medialis 324 bumem, anterior 235 posterior 237 iliaca, profunda 317 superfcialis 321 scapulae 235 colica, dextra 284.
286 tDcJiP aecessoria 287 sinistra 2:1.
292 collateralis, media 242.
243 radialis 242.
243 ulnaris, interior 242.
245 superior 242, 243 comitans, n. ischiadici 302 n. mediant 255 communicans, anterior 190 posterior 189 coronaria, dextra 95.
172.
172 cremasterica 316 cystica 279 dorsalis, clitoridis 313 nasi 189 pedis 341 penis 312 ductus deferentis 299.
307 epigastrica, interior 316 lateralis 317 superfcialis 321 superior 221 ethrnoidalis, anterior 188 posterior 187 facialis 201 fernoralis 155, 318 fbularis 339 gastrica, dextra 279 sinistra 278 accessoria 278 gastroduodenalis 280 gastroepiploica, dextra 281 sinistra 283 gastroomentalis, dextra 281 sinistra 283 genus, descendens 326 media 331 glutea, interior 299, 302 superior 299101 hepatica, communis 278 propria 279 hyaloidea 186 ileocolica 284.
286 iliaca, communis 293294 externa 155.
314 interna 155.
296 iliolumbalis 299.
300 interior, lateralis genus 331 medialis genus 331 iruraorbitalis 209 intercostalis suprema 227 mterossea, anterior 255 communis 254 posterior 254 recurrens 254 ischiadica 155.
303 labialis, interior 202 superior 202 labyrinthi 217 lacrimalis 186 laryngea, interior 223 superior 199 lienalis 282.


i tigamenti, capitis 304 Arteria, rectells, media 299, 308 Arteriae, citiares, posteriores, .
reretis uteri 316 ualis 200 ibalis ima 293 leolaris anterior, lateratis.
336 nediatis 334, 336 iseterica 209 dllaris 206 liana, corporis callosi 193 inguae 201 dngea, anterior 188 nedia 208 oosterior 204 italis 209 enterica, interior 154.
277 iuperior 15-4, 277, 284 acarpatis, dorsalis I 250 aalrnaris I 250 atarsalis dorsalis I 341.
344 rculophrenica 220 ricia, ńbulae 337.
339 aumeri 243 żbiae 337 aratoria 299.
303 ipitatis 204 thalmica 185 rica 275 ufna, ascendens 202 iescendens 210 merra 372 naior 210 creatica, mama 283 mneipatis 283 creaticoduodenalis, irfe 284.
286 iuperior, anterior 280 posterior 280 iardiacophrenica 220 ineatis 311 anea 337.
339 ryngea ascendens 20-4 enica interior 212 itaris, lateralis W nedialis 344 ae cubiti superńciaks 245 fis 217 ktea 329 iceps pollicis 250 Wnda, brachii 242.
243 Jitoridis 312 aciei 370 emoris 322 inguae 201 tenis 311 ygomeningea 208 enda, accessoria 313 nterna 299.
308 nonalis, dextra 158 ńnlstra 158*is z*, *, z*zndicis 250 uperfcialis 251 atis, interior 311.
superior 292 recurrens, radialis 250-tibialis, anterior 334.
336 posterior 334-ulnaris 254 renatis 213 sacratis mediana 155.
161, 293-accessoria 293 saphena 329 scapularis descendens 226 sphenopalatina 210 spinalis, anterior 216-posteńor 216 splenica 282 stapedla 182 stylomastoidea 205 subclavia 155.
212, 213-dextra 151 subtinguatis 201 submentalis 202 subscapularis 235 superior, lateralis genus 331-mediatis genus 331 supraorbitalis 187 suprarenalis, interior 274-media 273-superior 272 suprascapularis 223 supratrochlearis 188 tarsalis lateralis 341 temporatis, media 206-superńciatis 206 testicularis 275 thoracica, interna 219-lateratis 235-suprema 233 thoracoacromialis 233 thoracodorsatis 235 thyroidea, ima 173-interior 222 superior 198 tibiatis posterior 336 transversa, ceryicis 225-colk 225-faciei 206 tympanica, interior ZOł-interior 204-posterior 205-superior 208 ulnaris 213, 246, 251 umbilicaks 299.
306 urethralis 31 I uterina 299.
307 yaginatis 308 yertebratis 215-thoracica 227 yesicatis interior 299.
306 zygomaticoorbitalis 206 Arteriae 2.
G 899 abeolares superiores anteriores 209 carotides, communes 151-externae 151 internae 151 ciliares, wteriores 187.
breves 187-longae 187 circurulexae peris 313 coniunctwales, anteriores 187-posteriores 187, 188 coronariae 92 digitales, dorsales 257, 263, 341.
343, 348-palmares, communes 259--propriae 250, 259, 263 plantares 347, 348-communes 348 epigastricae sup, et inf 154 episclerales 187 gastricae breyes 283 genus 330 hepaticae accessoriae 289 ieiunales 284.
286 iteales 284.
286 itiacae communes 293 intercostales 15-4-posteriores 266 interlobares 274 lumbales 15-4.
272 metacarpales, dorsales 257-palmares 260 metatarsales, dorsales 341343-plantares 347 nasales posteriores, laterales 210 septi 210 palatinae minores 210 palpebrales, laterales sup, et inf 187 mediales sup, et inf 188 perfbrantes 325 phrenicae superiores 266 pudendae externae 321 pulmonales 3, 153 sacrales laterales 299.
301 sigmoideae 292 spermaticae internae 275 subcostales 266.
219 surales 330.
332 tarsales mediales 341 temporales profundae 209 thoracicae internae 15-4 umbilicales 150.
155, 353 yertebrales 154 yesicales superiores 299, 306 yitellinae 150 Arteriolae 128.
129 Atrium 32-dextrum 65-sinistrum 70 Auricula, dextra 66 sinistra 71 Auriculae 36-cordis 55.
Basis cordis 5-4 Beleczka przegrodowo-brzeżna 70.
Beleczki, mięśniowe 41.
W, 61, 69 ścięgniste 62, 90 śledziony 19, 25, 26, 27 Bifurcatio aortae 170.
294 Blaszka, ścienna osierdzia surowiczego 102, IWtrzewna osierdzia surowiczego 78, 102, 107 właściwa, nasierdzia 78 wsierdzia 77 Błona, opłucnowa-osierdziowa 106 oskrzelowa-osierdziowa 107 sprężysta wewnętrzna 129 surowicza śledziony 20, 26 włóknista śledziony 20, 25, 26 Błony opłucnowa-osierdziowe 103 Bruzda, graniczna 66 międzykomorowa 37 promieniowa przedramienia 247 wieńcowa 53 Bruzdy międzykomorowe 53 Bulbus, aurtae 64 trunci pulmonalis 156 y, iugularis, interior 376 superior 376.
Uanales diploici 359 Canalis atrioyentricularis 36 Caput Medusae 431 Gardła 32 Cayitas pericardialis 108 Cayum pericardii 103, 108 Cewa sercowa 34 Chłonka 5, 7, 433, 439 Chordae tendineae 42.
60 Chylus 7, 433 Cieśń aorty 165 Circulus arteriosus, cerebri 154191.
218 hepatogastricus 290 rimae oris 202 Cisterna chyli 441, 445 Coruluens sinuum 363.
364 Goni arteriosi 54 Conus arteriosus 59 dester 68 Car 32 Corońa cordis 50.
54 Corpuscula sanguinis 6, 7 Crista, suprayentricularis 58, 68 terminalis 39.
66.
68 Cruor sanguinis 6 Gros, commune 88 dextrum 89 sinistrurn 89 Cuspides 59 intermediae W Cuspis, anterior W, 69, 73 intermedia anterior 62 medialis 60.
69 posterior 60, 69, 13 septalis 60, 69.
Dół, owalny W szyjny 376 Droga chłonna 4 Drogi chłonki 434 Ductus, arwriosus 153.
159 lyrnphaticus dexter 4, 444, 451*a*us*, **z**dexter 451 yenosus 353.
Endocardium 34 Endothelwm 7(Epicardium 34 Erytrocyty 7.
125, 102, 107.
Facies, colica 17, 24 diaphragmatica 17, 23, 49 gastrica 17, 24 pulm aralia 49 renalis 1724 sternocostalis 49 yisceralis 17.
24 Fałd żyły głównej lewej 100 Faseta cribrosa 480 Fasciculus, ztrioventricularis 88 interauricularis, horizontalis 81 yerticalis 81 Fibryna 6 Piłom coronariurn 80 Folliculi lymphatici, aggregati 9 solitarii 9 splenici 19 z 5 Forarnen, interyentriculare 39 meningoorbitale 186, 208 oyale W primurn 37 secundum 37 yerae cayae 415 bóONuńlDB Vćliłtttttr)DJDIIDBTUIDRR/j Q()j(j()Possą, iugularis 376 oyalis 67.
Gałązka stożka tętniczego 94, 96 Gałąź, ciemieniowa 206, 209 czołowa 206208 dłoniowa, głęboka t. łokciowej 254, 259 nadgarstka 250, 254 powierzchowna 250 grzbietowa nadgarstka 250254 jelita krętego 287 kanału skrzydłowego 184 kostki, bocznej 337, 339 przyśrodkowej 337 między kam ornwa, przednia 93 tylna 95 migdałkowa 202 mostk owo-obojczykowa-sutkowa 199 nadgnykowa 200.
Gałąź, nadżebrowa 268-okalająca 93, 94 strzałkę 317 okrężnicza 287 oponowa 205, 214 dodatkowa 208 panewkowa 304 pierścienno-tarczowa 199 podeszwowa głęboka 341, 344 podgnykowa 199 potyliczna 205 przednia jelita ślepego 287 przedżwaczowa 203 skalista 208 skórna, boczna 268 przyśrodkowa 268 tylna 268 strzemiączkowa 205 sutkowa 204 szyjna-bębenkowa 184 tylna jelita ślepego 287 uszna 205 zatoki stppu 341, 344 zstępująca t. potylicznej 205 żebrowa boczna 222 żuchwowa-gnykowa 209 Gałęzie, aorty 172 brzusznej 270 piersiowej 265 wstępującej 172 zstępującej, boczne 154 gardłowe 204 grasicze 220 gruczołowe 202 grzbietowe, aorty zstępującej 153 języka 200 jarzmowe 187 końcowe, aorty 293 t. ocznej 188 łuku aorty 172 łzowe 187 międzyżebrowe przednie 220 moczowodowe 274 mostkowe 220 mostkowo-obojczykowa-sutkowe 204 mózgowe t. szyjnej wewnętrznej 189 oponowe 186 osierdziowe 266 oskrzelowe 220.
265 piętowe 337, 338, 339 potyliczne 205 przegrodowe, przednie 94 tylne 96 przełykowe 265 przeszywające 220 przyusznicze 206 rdzeniowe 216 skórne, podeszwowe 348 t. udowej, odmiany 322 sutkowe 205 ścienne, aorty brzusznej 272 aorty piersiowej 206.


e, ścienne, t. biodrowej wnętrznei 300 dpiersiowe 220, ZWuc międzyżebrowych 268 dcy szyjnej, wewnętrznej zewnętrznej 197 ibki tłuszczowej 274 rwne, aorty brzusznej, niezyste 277-parzyste 273 aorty piersiowej 255 tętnicy biodrowej wewnęiej 306 re przednie 206 akt jamistej 184 owe ZOłra caudalla 136 is, caroticum 115 cygeum 136 Meduzy 43188 a płata półksiężycowategoi chłonne, pierwotne li iotne 9 plone 9 talonowe 19.
25 xiego rzędu li ane 9, li i korowe li eń, graniczny 39, 66, 68 lkomorowy 58, 68 międzyżylny 66 iicy szyjnej 222.
splenicum 17.
:a apicis cordis 53 is aortae 165.
isierdzia 103, 108 ierca, położenie 58 ł na przednią ścianę klatki rsiowej 117.
przedsionkowa-komoro podział 37 woj 36 r śródkościa 359 ichylenia 140 aortowy 295 Yowo-naczyniowy, lewy prawy 115 ią 394, 444 guziczny l 3 blny 175 żylne 424 tnieze, mózgu 154, 191, 218 ary ust 212 robowo-żołądkowe 290.
Komora serca 32.
36 lewa 72 położenie 58 rzut na przednią ścianę klatki piersiowej 118 prawa 68-położenie 58 rzut na przednią ścianę klatki piersiowej 117 Komory serca, rozwój 39 Komórki brzeżne 28 Koniuszek serca-49.
56 Kora węzłów chłonnych li Korona serca 50, 54 Korzeń śledziony 24 Krążenie, czynnościowe 147 małe 1.
3-tętnice 156 odżywcze 147 płodowe 353 płucne patrz Krążenie małe poboczne z, głównej dolnej 416-wewnątrz-i zewnątrzczaszkowe, zespolenia 369-wielkie 1.
2-tętnice 160 Krew 5-kierunek w komorach 58 Krwinki 6.
7.
Z-acunae laterales 363 Lamina, parietalis pericardii serosi 102.
108-propria, endocardii 77-epicardii W yisceralis pericardii serosi 78102.
107 Lien 15 ligarnenta, stera o pericardiac a sup, et inf IWumbiticalia medialla 156.
353 ligamentum, arteriosum 159, 355-gastrosplenicum 20 phrenicocolicum 20-phrenicopericardiacum 107-phrenicosplenicum 20-suspensorium splenis 20-teres hepati 353 umbiticale mediale 306-yenae cayae sinistrae 100-yenosum 353 Qmbus, fssae ovalis 67-marginalis 76 Limfa 5 Qquor, eerebrospinalis 453-pericardii 109 Lunula yabulae semilunaris 63 Lwnpha 433 lrmphonoduli splenici tienales 19.
Gżę śledziony 21 Ł-uk aorty 151, 162, 165-gałęzie 172.
Ł-uk aorty, podwójny 168 prawostronny 167 zmienność, odejścia gałęzi i ich liczby 168 położenia i przebiegu 167 Łuk, dłoniowy, głęboki 259 powierzchowny 258, 261 zbietowy stppu 342 komorowy lewy 115-nadmostkowy 374 pnia płucnego 115 podeszwowy 347, 348 powierzchowny 347, 348 powiekowy, górny i dolny 187.
188 przedsionkowy, lewy 115-prawy 115 tętniczy, biodrowy 317 krzywizny, mniejszej 283 większej 283 okołonerkowy 274 trzustkowa-dwunastniczy, przedni 281, 283*y*ny*z*żylny dłoniowy, głęboki 383-palca 386 powierzchowny 383-żylny grzbietowy, palca 387-stopy 405, 410 śródręcza 387 żylny, podeszwowy 406, 410 szyi 374 żyły głównej górnej 115 Ł-uki tętnicze, rozwój 151.
Membrana, bronchoperi car dla ca 107 pleuropericardiaca 106 Membrana e pi europ ericardiacae 103 Metaarteriolae 129 Miazga śledziony 25, 27 biała 19, 25, 27 czerwona 19, 25, 27 Mięsień, brodawkowaty, przedni 69.
73 stożka tętniczego 70*y*ny*, zo*asercowy 78, 80 budowa mikroskopowa W-praca 81 Mięśnie, brodawkowate 41, 60, 61.
69, 73 przegrodowe 69, 70 unaczynienie 99 grzebieniaste 41, 66 HMięśniówka, komór 81 przedsionków 81 przegrody międzykomorowej 84 Migdałki 9 Mlecz 7.
433 Musowi, papillares 41, 60, 69, 73 septales 69, 70 Musculi, pectinati 41, 66.
Musculus, papillaris ant.
69 post.
69 subarterialis 70 Myocardium 34, 78.
Naczynia chłonne 4, 436 brzucha i miednicy 473 dolne 466 doprowadzające 12, 437 głębokie 438 kończyny, dolnej 485 górnej 466 ściany brzucha 474 ściany klatki piersiowej 470 głowy 460 głowy i szyi 452 główne, lewe serca 101 prawe serca 101 górne 466 grzbietowe stopy 486 klatki piersiowej 467 kończyny, dolnej 480, 484 górnej 460 krocza i narządów płciowych zewn.
473 łokciowe 466, 467 międzykostne 467.
Naczynia krwionośne, mechani-Nodi lymphatici, hepatici 476.
ka krążenia 137 naczynia 133 nerwy 134 przebieg 136 węzła chłonnego 14 wiadomości ogólne 124 zależność, czynnościowa 137 morfologiczna 141 Naczynia limfatyczne patrz Naczynia chłonne Naczynia, mleczowe 7, 433 osierdzia 112 pomocnicze 141 przedw(osowate 128, 129 tętnicze śledziony 27 włosowate 2.
124, 125 przewodzące 127, 128 zwykłe 127 zatokowe 125 zawłosowate 132 zespoleniowe 144 żylne śledziony 29 Naczynie, główne 141 krwionośne, doprowadzające 146 odprowadzające 146 Narządy chłonne 8 Nasierdzie 34.
77. 78. 102. 107.
międzyżebrowe, przeWBe 4(9 Nervi accelerantes co 64.
-tylne 471 odprowadzające 13, 101, 437 piszczelowe, przednie 486-tylne 48(podeszwowe 487 podpowipziowe 438 pośladkowe, dolne 487-górne 487 powierzchowne 438 brzucha i miednicy 473 klatki piersiowej 468 kończyny, dolnej 484 górnej 465 okolicy pośladkowej 485 promieniowe 466, 467 przepony 471 ramienne 467 rozkład 452 serca 101 skórne 438 strzałkowe 487 sutka 468 śledziony 31 trzewi klatki piersiowej 471472 trzewne brzucha i miednicy 475 UDBCZyDlClŃC Z QOCTWIBDIB 439 włosowate 4.
101, 434 zaotrzewnowe 474 zasłonowe 487 zastawki 438 zbiorcze 436 Naczynia krwionośne, kierunek 141.
cardiaci, cervicales 101 thoracici 101 depressores cordis 102 Nerwy, naczyń krwionośnych 134 osierdzia 112 serca 101 sercowe, piersiowe 101 szyjne 101 śledziony 31 Nić wieńcowa 80 Nodi lynphatici 4, 7, 9, 439 anorectales 478 appendiculares 477 axillares 462 apicales 464 centrales 463 laterales 463 pectorales 463, 468 profundi 463 subscapulares 463 superfciales 463 brachiales 462 bronchopulrnonales 472 buccales 454 celiaci 450.
474 ceryicales, anteriores 453.
N 458 profundi 452, 453, 458 superiores 453 superfciales 459 colici 478 deltoideopectorales 462 epigastriei interiores 474 faciales 45-4 gastrici sin, et dext.
475.
ileocolici 477 iliaci-474, 475 interni 474, 475, 4 z 9 infraclayiculares 464 infrahyoidei 457 inguinales, profundi 483 Buperfriales 413, 479, 480 intercostales, anteriores 470 posteriores 471 interossei 462 interpectorales 463, 470 linguales 454 lumbales 474.
475 mediastinales, anteriores 471 eentrales 472 posteriores 471, 472 mesenterici 477 interiores 478 occipitales 453 pancreatici, inferiores 476 superiores 476 parcreaticosplenici 476 paramandibulares 454 pararectales 479 paratracheales 457 interiores 472 parauterini 479 parotidei 454 phrenici, anteriores 471 posteriores 47 I popliteales 482 preauriculares 454 preeecales 478 pretracheales 457 pulmonales 472 pylorici 475 radiales 462 retroauriculares 453 retrocecales 478 retropharyngeales 457 sacrales 474.
475 sternales 470 submandibulares 454 subrnentales 457 supraclayiculares 453, 459 suprasternales 457 tharacoepigastrici 468 tracheobronchiales, inferioresWZsuperiores 472 yertebrales 47 I yesicales 479 dolna yalyulae semilunaris 63 dus atrioventricularis 87.
88 dus lymphaticus, cubitalisprofundus 462 superfcialis 462 cysticus 477 iugulodigastricus 458 iuguloomohyoideus 458 prelaryngealis 457 tibialis anterior 482 dus, obturatorius 4(5 sinuatrialis 87.


rek płatka po(księżycowa-Pień, śródpiersiowy, tylny 450.
Płatek, aortowy 73.
O Gżąg lewa BR rwa 89 polna 88 ka, aorty 64 na żyły szyjnej 376 na żyły szyjnej 376 a płucnego 64, 156 kle 102 izynia i nerwy Hz wg 103 furki topograficzne 112 owicze 103, 107, 108 ikniste 103, 104, lOz 6 i aortae 32, 78 oyentriculare 32 dextrurn 69 iinistrurn 72 aci pulmonalls 32.
W ae cavae, inferioris 66 iuperioris 66 za serca 57.
międzrkomorowy 39 nowo-oczodołowy Wódny 67 irugi 37 ńerwszy 3(.
kątowe 456 iowe 480 rkczne 460 iome 479.
480 łzowe 460 alżowinowe 460 ichwowe 460 dium 102 rsum 103 sum 103.
107, międzyuszkowy, pianoli bziomy 81 dsionkowo-komorowy bma współczulnego 222 Jonry szyjny 452 rwy 450 wiowy 449, 474 tkowy 471 mierna-piersiowy 466 zelowo-śródpiersiowydni 450.
472**, *zzka przedsionkowa-koiwego 89 ńowy wewnętrzny 471 ny 3, 153, 158 ady rozwojowe 4(jbóczykowy 443, 450.
44 enno-głowowy Wl.
WF.
173 g 443, 450 oiersiowy, przedni 459.
172.
472 tarczowa-Językowo-gardłowy 380 tarczowa-szyjny 222 tętniczy wspólny 36 trzewna-krezkowy 289 trzewny 154, 4(9.
40 wątrobowa-krezkowy 289 wątrobowa-śleddonowo-krezkowy 288 wątrobowa-śledzionowy 288 wątrobowa-żołądkowa-śledzionowy 288 żebrowa-szyjny 226 żołądkowa-śledź tonowy 289 żylny tarczowa-językowy 380 żyły wrotnej wątroby 428 Pierścienie, włókniste 59.
79-aorty 80-pnia płucnego 80--przedsionkowa-komorowe 79.
80-żylne 403 Pierścień, tętniczy okolicy kostek 340-włóknisty, aorty@pnia płucnego 19 Plamy mleczne 9 Plasma sanguinis 6 Plexus, basilaris 367 cardiacus 191 caroticus externus 196 coronani cordis 101 epicardiacus 102 bmphatici lumbales 449 lymphaticus 444-axillaris 464-eeliacus 450-lumbalis 474-subareolaris 468 myocardlacus 102 pampiniformis 419 pharyngeatis 378 pterygoideus 373, 374 subelayius 214 subendocardiacus lOZthyroideusimpar 380 yasculosi 145 yenosi yertebrales, externi 40 I-interni 4112 yenosus, areolaris 384.
387-canalis hypoglossi 360, 362378-carotieus internus 360.
362 foraminis ovalis 360.
362-prostaticus 424-rectatis 424-sacralis 421, 423-suboccipitalis 315-uterinus 424-yaginalis 425-yesicalis 424 yertebralis 216 Plica venae cavae sinistrae 100.
między żebro.
brzeżny 73 pośredni przedni 62 przedni 60, 69, 73 przegrodowr 60, 68 przyśrodkowy 60, 69 tylny 60, 69, 73 wewnętrzny 13 zewnętrzny 73 Płatki 59 główne 60 pośrednie 60 półksiężycowate 63, 70, 73-budowa szczegółowa 64-odmiany 65-rozwój 65 Płyn, mózgowa-rdzeniowy 453-osierdzia 109-tkankowy 4 Płyta sercowa 34 Pnie chłonne, główne 442-jelitowe 443, 450, 474-lędźwiowe 443.
47448 śródpiersiowe 443, 450 Pnie żylne, rozwój 349 Pochewka, naczyniowa 144-naczyń, szinych 178, 377--udowych 407 Podstawa serca 49, 54 Pole, bezwzględnego stłumienia serca 113(W-śledziony 23 stłumienia serca 116 strzałkowego rzutu serca 114 styczne serca 114 względnego stłumienia, serca 117 śledziony 23 zamostkowe 113 zasercowe 118 Połączenia międzywęzłowe 88 Porta, arteriosa 109-yenosa 109 Powierzchnia, mostkowo-żebrowa serca 49.
113 nerkowa śledziony 17, 24 okrężnicza śledziony 17, 24 płucna serca 49 przeponowa, serca 49, 119-śledziony 17, 23 trzewna śledziony 17, 24 żołądkowa śledziom 17, 24 Powięź sitowa 480 Powrózek naczyniowa-nerwowy 144.
229, 330-podział przez m. piersiowy mniejszy 230-przestrzeni wych 267-ramienia 242 szyi 178 Przedsionek 32-lewy 39, 70-rzut na.
rzednią ścianę.
klatki piersiowej 118-pierwotny 34.
Przedsionek, podział 37 prawy 37, 65 rzut na przednia ścianę klatki piersiowej 117 Przegroda, druga 37 międzykomorowa 33, 65, 74 wady rozwojowe 46 międzyprzedsionkowa 33, 6574 pierwsza 37 pnia tętniczego i opuszki 39 pośrednia 3(przedsionkowa-komorowa 76 rzekoma 38 serca 32.
74 wady rozwojowe 44 Przestrzeń dopełniająca jamy osierdzia HZ Przewód, chłonny prawy 4, 444451 piersio****z**część brzuszna 445 część piersiowa 448 część szyjna 449 tętniczy 153155 ży@y 349, 353 Pulpa, alba 27 robra 2(splenica 27 nit, koniuszka serca 114 lewy podstawy komór 115 prawy podstawy komór 114 przedsionkowy, lewy 115-prawy 115 środkowy podstawy komór 115 Radix splenis 24 mi, auriculares anteriores 206 bronchiales 220.
2%calcanei 337.
338, 339 cofanej plantares 348 dentales 209 dorsales linguae 200 esophageales 265 glandulares 202 intercostales anteriores 220 lacrimales 187 mastoidei 205 mediastinales 220.
266 meningei 186 occipitales 205 orbitales 209 parotidei 206 pericardiaci 266 pharyngei 204 pterygoidei 209 sinus cavernosi 184 spinales 216 sternales 220 sternocleidomastoidei 204 thymici 220 ureterici 274 zygomatici 187 Ramus, acetabularis 304 auricularis 205.
anws, canalis ptcryguidei 184 Rozdwojenie aorty MO.
caroti całym panicus 184 earpalis, dorsalis 250, 254 palrnaris?
9.
W 4 circurnflexus 94 fbularis 337 colicus 287 eollateralis 268 costalis lateralis 222 cricothyroideus 199 cutaneus, lateralis 268 media lis 268 posterior 264 frontalis 206.
208 ilealis 287 infrahyoideus 199 interyentricul ari s. anterior 93 posterior 95 malleolaris, lateralis 337, 339 medialis 337 mastoideus 204 meningeus 205, 216 accessorius 208 mylohyoideus 209 occipitalis 205 palrnaris, prufndus 254 superfcialis 250 parietalis 206, 209 petrosus ZOłplantaris profundus 341, 344 prernassetericus 2113 sinus tarsi 341.
344 stapedius 205 sternocleidomastoideus 199 suprahyoideus 200 tonsillaris 202 Rąbek dołu owalnego 67 Rdzeń śledziony 12 Recessus pericardii III Betę, acromiale 227.
238 arteriosum prepatellare subcutaneum 333 articulare, cubiti 242 genus 330, 333 calcaneum 338, 339. 340 carpi, dorsale 250, 257.
dorsale pedis 3411(2 gąą tleć, barkową 227 Zły.
palmare 250, 258.
348 malleolare, laterale 334.
340 mediala 334.
340 mirabile 146 nochale 205227 patellae 330333 scapulare 224, 227, 238 thoracicum 227.
233, 238 thyroideum 227 yenosum, calcaneum 414 dorsale, rnanus 387 pedis 405, 410 plantare 410 tia, arteriosa 145 vasculosa 145 yenosa 145 yertebrarum 498.
Rozgałęzienia końcowe 88, 90 Rozstępy boczne 363.
Sacci, iliaci 441 iugulares 441 Saccus, aorticus 151 splenicus 20 Sanguis 5 Septum, atrioyertriculare 76 cordis 32.
74 interatriale 33.
74 intermedium 37 interyentriculare 33.
74 primurn 37 seeundum 37 spurium 38 rce 32 budowa części 65 budowa ogólna 53 budowa ściany 77 cień w obrazie rtg 115 czynność 84 konsystencja 52 kształtowanie się 37 lewe 32 miejsca osłuchiwania 119 naczynia chłonne 101 nerwy 101 noworodka 53 ortodiagram I 14 położenie części względem siebie 57 powierzchnia, mostkowo-żebrowa 113 przeponowa 119 prawe 32 rozwój 33 stosunki ogólne 48 stosunki topograficzne 112 wady rozwojowe 42, 47 wielkość 52 Serom sanguinis i Sieci, tętnicze 145 nadgarstka 257 włosowate 127 żylne 145.
dłoniowa, nadgarstka 250.
254.
255, 258 palców 386 dziwna 146 grzbietowa, nadgarstka 250254.
255, 257 palców 387-stopy 341, 342, 344, 348 karkowa 205, 227 klatki piersiowej 227, 233, 238 kostki, bocznej 340 przyśrodkowei 336, 34(łopatkowa zz 4, 2 z 7, 238 piętowa 338, 339, 340 podpaznokciowa 410 rzepki 330, 333 skórna dłoniowa 388.


arczowa 22(ętnicza skórna przedrzepkova 333 ąlna, grzbietowa, ręki 387-stopy 412, 410-piętowa 414-podeszwowa 410 is, aortae 64 iaroticus lz?
mernosus 366 ircularis 367 ioronarius 38.
09, 357 lurae matris 360 ntercayernosi 36(ntermedii 13, ta tenis 12.
28 narginatis 12, 14, 364 ibliquus pericardii 4 iccipitalis 364, 378 ktrosus, interior 367-superior 367 juartus 163 ectus 364 agittalis, interior 363-superior 363 igmoideus W 4, @łphenoparietalis 367 plenicus 28 erminales 14 ermlnatis 13 ransyersus 364-pericardii W, 114 runci pulrnonalis 64 ienarum cev-rum W ienosus 34 eoidy lz 5 rep krwi 6 tkankowy 434 uchy 439 m 15 x chłonny 444 ędżwiowy 4 z 4 noczki brodawki sutkowej b 8 fachowy 464 rzewny a 5 On, gardłowy 378 ręgowy zło iasierdziowy 102 ierwowy szyjna-tętniczy ewnętrzny 196 ipuszkowy 386 edobgi czykowr 214 xdpaznokciowy 38(odstawny 387 xdwsierdziowy W 4 ercowy 101 łrzrdłowy 373, 374 ródsierdziowy 102 uczowy nieparzysty W rewnętrzny, przedni 402-tylny 402 ńciowwy 419 wnębzny, przedni 401.
łokcia 242, 246, 254, 256-Giny, kanału n. podięzyko-Śródbłonek, naczyń 125.
, 112.
378.
156.
wego 360, 369, 378 krzyżowy 421, 423 maciczny 422, 424 odbytniczy 422, 424 otoczkowy brodawki sutkowej 384, 397 otworu owalnego 360, 369 pęcherzowy 422, 424 pochwowy 422.
425 podpotyliczm 315 sterczowy 422, 424 tętnicy szyjnej wewnptrzi 360, 3 b 9 Sploty, chłonne lędźwiowe 449 naczyniowe 145 wieńcowe serca 101 żylne, kanałów kostnych W kręgowe, wewnętrzne 401402-zewnętrzne 401 rw zatok 363, 364 Stożek, początkowy 140 tętniczy 59 lewy 72-prawy 68 uiściowy 140 Stożki tętnicze 54 Struny ścięgniste 42, 60-rzekome 62 Sulci interventriculares 53 Sulcus, arteriae subclayiae 214-coronarius 53 interventricularis 37 radiatis antebrachii 247 terminalis 66 Surowica krwi 6 Systema, conducens cordis 85-yasorum I Szkielet serca 78.
79 Szpik kostny 4 Szypuła śledziony 19, 24.
Ściana, naczyń krwionośnych 125 serca, budowa W-rozgałęzienie tętnic 96-unaczynienie 92 tętnie i żył, różnice budowy 133 Ściany serca, różnicowanie się 41 Ścięgno stożka W Śledziona 15 budowa 26 czynność 30 odmiany 19 rozwój 25 ruchomość W stosunek, do narządów sąsiednich 21-do otrzewnej 19 stosunki ogólne W unaczynienie 31.
-serca 77-zatok 12.
Śródsierdzie 34, 77, 78.
Tętnica, bębenkowa, dolna 204-górna 208 przednia 208-tylna 205 biodrowa wewnętrzna 155272.
296-gałęzie 298, z 99-ścienne 300-trzewne 306-odmiany 30)zespolenia 360 biodrowa wspólna 293, 294 biodrowa zewnętrzna 155272.
314-gałęzie 315 zespolenia 317 biodrowa-lędźwiowa 299, 300 błędnika 217 boczna stppu 341 bródkowa 209-cewki moczowej 311 ciała szklistego 186 dłoniowa I śródręcza 250 dolna, boczna kolana 331 przednia móżdżku 217 przyśrodkowa kolana 33 I-tylna móżdżku 217 gardłowa wstępująca 197, 204 głęboka, Jęz*ka W łechtaczki 310.
311, 312 prącia 310.
311 ramienia 242.
243 uda 321.
322 główna 2, 160-kciuka 250.
213 górna, boczna kolana 331-móżdżku 217-przyśrodkowa kolana 331 grzbietowa, łechmczki 310311.
313-nosa 189-prącia 310, 311, 3 lzstory 8989 eó-I śródręcza 250, z 5?
, 261, 263-I śródstopia 341, 344 Jajnikowa 270, 275, 276, 277 jar zmowo-oczodołowa 206 jądrowa 270, 275-odmiany 277-zespolenia 278 Rz 9 Kowa 197, 200, 201 kanału skrzydłowego 210 kątowa 203 klinowo-podniebienna 2 I O końcowa 147 kostkowa przednia, boczna 334, 336-przyśrodkowa 334, 336.
277.
290-odmiany***-zespolenia 291 krezkowa górna 154, 270, 271 w 284-odmiany 287-zespolenia Złókręgowa 215, 216, zl 8-piersiowa 227 krętniczo-okrężnicza 284, 286 kroczowa 31 I krtaniowa, dolna 223-górna 199 krzyżowa boczna, dolna 301-górna 301 krzyżowa pośrodkowa 155161.
271, 293-dodatkowa 293 kulszowa 155, 303 lędźwiowa najniższa 293 łącząca, przednia 190 tylna 189 łokciowa 213.
246, 251-gałęzie 254-odmiany 255 położenie 252-zespolenia 255 łokciowa-międzykostna 25 I łopatkowa zstępująca 226 łukowata 341, 342 łzowa 186 maciczna 299, 307-zespolenia 3 o 8 międzykostna, przednia 255-tylna 254-wspólna 254-wsteczna 254 międzyżebrowa rai wyższa 226.
227 mięśnia dźwigacza jądra 316 mięśniowa-przeponowa 220 nadbrzuszna, boczna 317-dolna 315.
316, 317-górna 221-powierzchowna 321 naczyniówkowa 189 nadbloczkowa 188 nadłopatkowa 222, zz 3, 2 z 4 nadnerczowa, dolna 274-górna 272-środkowa 270, 213 nadoczodołowa 187 nasieniowodu 299.
307 nerkowa 270.
273 oczna 185.
188 odbytnicza, dolna 31 I-górna 292-środkowa 299.
308 odżywcza, kości ramiennej-podoczodołowa 209243-podstawia 154, 217, 218-piszczeli 337-policzkowa 209 strzałki 337, 339-poprzeczna, szyi 222.
225, 224 okalająca, biodro, @łP 4--twarzy 20699 W-pośladkowa, dolna 299, 302 powierzchowna 321--górna 299, 301.
235-ramię, przednia 233, 235**y*a***-udo, boczna 321, 323--przyśrodkowa 321, 324 okrężnica, lewa 291, 292-prawa Zła, zaś środkowa 284.
286 dodatkowa 28(oponowa, przednia 188 środkowa 208-tylna 204 opuszki, prącia 311 przedsionka pochwy 31 I osierdziowa-przeponowa 220 pachowa 155, zlZ zła zz 5-gałęzie 232 zespolenia 238 pęcherzowa dolna 299, 306 pęcherzykowa 279 pępkowa 299, 306 piersiowa, boczna 233-najwyższa 232, 23 wewnętrzna 112, 219-gałęzie 220--odmiany 221 piersiowa-barkowa 232, 233-piersiowa-grzbietowa 235-piszczelowa, przednia 334336 tylna 336-gałęzie 337-odmiany 339-płucna, lewa 156, 158-prawa 156, 158-poboczna, łokciowa, dolna 242.
245--górna 242, 243 promieniowa 242, 243--środkowa 242, 243-pochwowa 307, 308 podbródkowa 202-podeszwowa, boczna 339, 344-przyśrodkowa 339, 344-podjęzykowa 201-podkolanowa 329--gałęzie 330-odmiany 332-podłopatkowa 233, 235-podniebienna, większa 210--wstępująca 2112-zstępująca 210-podobmczykowa 155, 212, 213214--lewa 165.
172-prawa 151113 rozkład gałęzi 215 zespolenia 227.
Tętnica, pośrodkowa, ciała modzelowatego 193-języka 201 potyliczna 197, 204, 205 powierzchowna fałdu łokciowego 245 promieniowa 213, 246, 247 gałęzie 249-powierzchowna 251-wskaziciela 250 przednia mózgu 189 przeponowa dolna 270, 27 zramienna 155.
213, 239 gałęzie 242 odmiany 245, 250 podział wysoki 245 położenie ZWrozdwojenie 247 zespolenia 246 rdzeniowa, przednia 216-tylna 216 rylcowo-sutkowa 205 sitowa, przednia 188-tylna 187 sklepienia panewki 302 skroniowa, powierzchowna 197.
206 środkowa 206 sromowa, dodatkowa 313--wewnętrzna 299, 308, 313 zewnętrzna, dolna 322--górna 322-strzałkowa 337.
339 strzemiączkowa 182 szczękowa 197, 206, 210-szyjna, głęboka 226 powierzchowna 226-wewnętrzna 173, 180 gałęzie 184-mózgowe 189 obszar zaopatrzenia 192 odmiany 182, 192 przebieg 181 zespolenia 193 wspólna 174, 176, 178-lewa 165.
172 część piersiowa 174-prawa 173 wstępująca 222 zewnętrzna 173, 194-gałęzie IW-przebieg 195-obszar zaopatrzenia 196 zespolenia 21 I śledzionowa 31.
282-środkowa, kolana 330, 331 mózgu 191 siatkówki 185-tarczowa, dolna 222, 224--górna 197150 tgg-najniższa 173 towarzysząca nerwowi, kulszowemu 302, 303 pośrodkowemu 255.


wielka 283 utkowo-dwunastnicza na 284.
286, 287 górna, przednia 280 tylna 280 azowa 197, 201, 203 ja, mózgu IM, 217 powierzchowna przedrania 251 wa 155, 318 załęzie 321 xlmiany 327 oołożenie 319 iespolenia 329 wo-goleniowa 329 aa, głęboka 208 ylna 197, 205 gowa, dolna 202 iórna 202 robowa, dodatkowa, le 29 O-prawa, dolna 290-górna 290 rłaściwa 279 rspólna 278-gałęzie 279-odmiany 281 icowa, lewa 93172-obszar unaczynienia 99 rawa 92, 95, 172-obszar unaczynienia 99 jadła, głowy W 4 błego macicy WWiczna, łokciowa 254 iszczelowa, przednia 334-tylna 334 ramieniowa 250 istka robaczkowego 287 mowa 21 ł 9.
308 dmiany 306*spolenia 30-4 dołowa, dolna 209 orna tylna 209 wiąca kolana łZl.
326 lkowa, lewa 278 dodatkowa 178 rewa 279 Iłowo-dwunastnicza 280 lkowo-sieciowa, lewa 283 xwa 281 zowa 209 z, *z*, *z*zkowe Zzowe wspólne 271.
293 owe, śródrpcza 260 łaściwe palców 259.
259 spoinę palców 259132-292 r 173 i*a*, a*etowe, palców 257.
26343. 348.
257 śródstopia 341, 343 grzbietu ręki 260 jelita, czczego 284, Zbb-krętego 284, 286 kolana 330 kończyn, rozwój 155 kończyny, dolnej i miednicy 294 górnej 212 krążenia, małego 156-wielkiego 160 kręgowe 154 krzyżowe boczne 299, 301 lędźwiowe 154, 270, 272, 273 bdkowe 330, 332 międzyżebrowe 154-tylne 266, 268, z 69 mostu 21(nabrzuszne 154 nadtwardówkowe 187 nosowe tylne, boczne 210 przegrody 210 odżywcze płuca 265 okalające gracie 313 palców 263 stopy 348 pęcherzowe górne 290, 306 pępkowe 150, 353 rozwój 155 piersiowe w ewnptrzne 154 płatowe 274 płucne 3, 153 pnia trzewnego 283, 28 bpodeszwowe 340 palców 347, 348-śródstopia 347 wspólne palców 348 podniebienne mniejsze 210 podżebrowe 266, 269 powiekowe, boczne 187 przyśrodkowe 188 przedramienia 246 przeponowe górne 266 przeszywające 325 ręki 257, 261 rozgałęzienia 143 rzęskowe, przednie 187 tylne, długie 187 krótkie 187 skroniowe głębokie 209 spojówkowe, przednie 187 tylne 187, 188 sromowe zewnętrzne 321 stepowe przyśrodkowe 341 stopy 34(1 zespolenia 348, 349 szyi 173 szyjne, wewnętrzne 151 wspólne 151 zewnętrzn.
wątrobowe dodatkowe 289 wieńcowe 92 obszar unaczynienia 98 odmiany 96 zespolenia 98 zębodołowe górne przednie 209 żołądkowe krótkie 283 żółtkowe 150 Tętniczki 128, 129 pędzelkowate 27 Tkanka, mięśniowa serca, histogeneza 41 podnasierdziow a 78 podwsierdziowa 77 siateczkowata miazgi czerwonej 29 Tonsillae 9 Tony serca 33 Torebka śledziony 20, 26 Torus esophagi 106 Trabeculae 12.
14 carneae 60, 69 splenicae 18, 27 tendineae 62.
90 Tractus, angularis 456 facialis 460 frontalis 460 horizontalis 473.
479480 occipitalis 460 re lroauricularis 460 retromandibularis 460 yerticatis 480 Trigona fibrosa 79 Trigonum pericardiacum 106 Trójkąt osierdziowy 106 Trójkąty włókniste 79, 80 Trunci, intestinales 443, 450, 474 lumbales 443.
474, 475 lyrnphatici 442 mediastinales 443.
450 Truncus, arteriosus communis 34 brachiocephalicus 151, 172 bronchomediastinalis, anterior 450, 472 posterior 450, 472 celiacus 154, 277, 288 coeliac om es enteric u s 289 costocervicalis 226 deltoideopectoralis 466 gastrosplenicus 289 hepatogastrosplenicus 288 hepatolienalis 288 hepatomesentericus 289 he pat osplenomesentericus 288 intestinalis 450 iugularis 443450 g 5 zlurnbalis 4494 z 4 mediastiralis, antękior 450472 posterior 450, 472 profundocircunulexus, lateralis 322.
Truncus, profundocircunulexus, Vawulae, sernilunśres 63, 70 Wena, emissaria, occipitatis 360 me 4 iJis 323-venosael 39-epigastric*i*erior 42 l-perfectus 322 Was, aferenslśó--superfciallsWVśW-lateralis 323-anastornoticumlśś-facialis 36 Ą@8 me dialis 323-pudendogluteatis 309 interior 309-pulmonalis 3, 153, 156-sternatis 471-subclavius 443.
450-thoracicus mternus 471-thyroceryicalls 222-thyrolingualis 380-thyrotinguopharyngealis 380-łby rotinguopharyngeofaciatis 380 Tuberculum, caroticum 222-intervenosum 66.
Ujścia serca, położenie 57-rzut na przednią ścianę klatki piersiowej 118 Ujście, aorty 32, 13 pnia płucnego 32, 70 przedsionkowa-komorowe 32-lewe 37.
72-prawe 37, 69 żyły głównej, dolnej 66-górnej 66 Układ naczyniowy, podział I Układ naczyń, chłonnych 433-rozwój 439-tętniczych, rozwój 149 żylnych 349 Układ przewodzący, bodźce 85-serca 78.
85-część przedsionkowa-komorowa 87, 88--część zatokowa-przedsionkowa W--czynność 92 Układ, tłoczący 83-wrotny 4-żył nieparzystych 393 Uszka serca 36.
55 Uszko, lewe 71 rzut na przednią ścianę klatki piersiowej 118-prawe 66--rzut na przednią ścianę klatki piersiowej 117.
Vagina, carotica 178, 377-yasorum 144 Vawa, aortae 63.
13 atrioventricularis, dextra 69 sinistra 73 bicuspidatis 42, 59 rnitralis 59.
73 tricuspidalis 42, 59, 69 fruną pulmonatis 63, 79 Vawae atrioventriculares 59 Vabula, framinls ovalis 37.
W sinus coronarii 66, 99 yenae cavae inferioris 66.
-e@erens 146 Vasa, aTerentia 12.
436 anastomotica 144 capillaria 2, 124, 125 chyliłem 7, 433 collateratia 144 eferentia 13.
436 lymphatica 4, 46-intercostalia, anteriora 470-posteriora 471-profnda 438 superńciatia 438 postcapillaria 132 precapillaria 128 na, aweolaris interior 315 angularis 37 I appendleularis 42(auricularis posterior 373 adllaris 383 aXrkos 351, 357, 397 basitica 382.
388.
W antebrachii 3 W-posterior 390-profunda 399 brachialis commuris 383 braehiocephalica 394-dextra 351 sinistra 351 canalicuti cochleae 378 canalls pterygoidei 378 cardiaca, mama 99-media 96.
JW-pana 100 caya, interior 356.
357, 4(4, 415-primitiva 351-superior 351, 356, 393 eentralis 419-retinae 368 cephatica 382, 68-accessoria 388-antebrachii 388-polkeis 388 eerebri magna 358 ceryicalis profnda 376, 395 circumflexa itiaca, profmda 42 I-superńciatis 407, 413 colica, dextra 427--media 42(-sinistra 428 comitans n. hypoglossi 379 coronae marta 423 cremasterica 421 cystica 430 diploica, frontalis 359-oeeipitalis 359-ternporalis, interior 359--posterior 359 dorsalis, clitoridis 424 penis 423 emissaria, eordyleris 360 mastoidea 36(1.
femoralis 404407 femoropoplitea 414 gastrica, dextra 429-sinistra 429 gastrocotica 427 gastroomentalis, dextra 427-sinistra 427 gastrosplenica 352 hemiazygos 351, 397, 399-accessoria 399 iteocolica a 27 iliaca, communis 404-externa 357.
404, 421-interna 357, 40-4 azziliolurnbalis 423 intercapitalis 386 mtercostalis superior 395-dextra 398 interdidtalis 306 intermedia, antebrachii 388390.
391-basitica 390, 39139 zcephaliea 390, 391-cubiti 382, 309, 39 z-profunda 391 iugularis, anterior 358, 374-externa 358.
373, 395-interna 35)@W-dextra 351 lacrirnalls 368 laryngea superior 379 kenalis 42(lingualis 378 lumbalis ascendens 418 marginalis, dextra 100-sinistra IWmediana ceryicis 374 mesenterica, interior 427-superior 352, 4 zńnasofrontatis 388 obliqua atrii sinistri 100, 351 oecipitaks 373, 378 ophthalmica, interior 368-superior 367, 388 oyarica 420 panorę aticoduodenatis, interior 427-superior posterior 430 poplitea 404, 406 portae 4.
40, 45(posterior yentriculi sinistri 110 prepylorica 430 profunda, fciei 372-fernoris 408-tinguae 378 pudenda interna 423 pulmoralis, interior 355 superior 355 reetaks superior 424, 428 retromandibularis 372 sacralis mediana 421.


395.
i, salvatella 388 iphena 410 accessoria 413 rnagna 408-parva 4(5.
4 W 94 ihenopalatina 375 ilenica 427 ylornastoidea 372 ibclayia 384 ibcostatis 398 sinistra 399 blingualis 3(9 bmentalis 372 praorbitalis 372 prarenalis-419 prascapularis 373 pratrochlearis 3 z 2 nporalis media 372 iticularis 419 oracica lateralis 384 nacogastrica 384 rroidea, interior 380 media 379 nsversa faciei 372 ibilicalis 353430 rtebralis 375, 395 anterior 375 i 2.
124 eolares superiores 375 iculares 37 zanteriores 372 wertebrales 403 chiales 383 chiocephalicae 357 nchiales 395.
399 bi, penis 423 yesObuli vaginae 423 diacae, arteriores 100 minimae 99, 100 dlnales 349 anteriores 349 posteriores 35 I ae 3.
5-4 ibelli 358 rbri 358 umfexae, laterales femolO 9 nediales femoris 419 tenis 424 itartes 143 lis 357 oaxillares 384.
397 neae 381.
386 bdominis et pectoris 396:ales, dorsales 410 almares 383 lantares 410 oicae 359 des, linguae 378 edis 405 uperfciales, clitoridis 424 penis 408424 sariae 359 istricae superiores 395 hageaaes ełw 89 ess.
Venae, ethmoidales 368 ńbulares 406 gastricae breyes 427 geniculares 407 gluteae, interiores 409, 423 superiores 409, 423 hepaticae 418 ieiunales et ileales 427 iliacae communes 357.
420 intercapitales 405, 410 intercostales, anteriores 395 posteriores 398 sinistrae 399 interyertebrales 403 labiales 372 anteriores 408 posteriores 423 labyrinthi 367 lumbales 418 marginales 388 massetericae 375 maxillares 372 mediastinales 395.
399 meningeae 360, 378 mediae 360375 metacarpales, dorsales 387 palmares 383 metatarsales, dorsales 410 plantares 406 mus culophre nic ae 395 nasales externae 372 obturatoriae 423 palpebrales 372 pancreaticae 42(paraumbilicales 430 parotideae 372 perforantes 383, 409 perle ar dla cophre nic ae 395 pericardiales 395, 399 perorę ale s 406 pharyngeales 378 phrenicae, inferiores 417 superiores 398 plantares, laterales 406 mediales 406 postcardinales 35 I precardinales 349 profundae, clitoridis 423 penis 423 pudendae externae 408, 413 pulmonales 54, 355 radiales 383 radiculares 403 rectales, interiores 423.
424 mediae 424 renales 419 sacrales laterales 423 saphenae accessoriae 405 scrotales, anteriores 408 posteriores 423 sigmoideae 428 spinales 403 externae 403 internae 403 subcardinales 35 I subclayiae 349.
Venae, subfasciales 381 supracardinales 351 surales 407 temporales, profundae 375 superńciales 372 thoracicae internae 395 thoracoepigastricae 397, 408 thymicae 395 thyroideae, imae 380, 395 superiores 379 tibiales, anteriores 406 posteriores 406 tracheales 380.
395 transyersae, cervicis 374 coli 374 ulnares 383 umbilicales 348 uterinae 425 yesicales 424 yitellinae 349 Ventriculus 32.
36 dexter 68 sinister 72 Venulae 132 Vortex cordis 83.
Węzeł chłonny, bruzdy bocznej m. dwugłowego 462 łokciowy, głęboki 462 powierzchowny 462 odstrzałkowy 482 pęcherzykowy 477 pierścienia udowego 484 piszczelowy przedni 482 przedkrtaniowy 457 przylegający do t. tylnej okalającej ramię 462 szyjna-dwubrzuścowy 458 szyjna-łopatkowo-gnykowy 458 udowy 483, 48(zasłonowy 475 Węzeł, przedsionkowa-komorowy 87, 88 zatokowa-przedsionkowy 8(Węzły chłonne 4, 7, 9, 10, 439 biodrowe 474.
475 wewnętrzne 474, 475, 479 brzucha i miednicy 473 budowa li głębokie 462 kończyny dolnej 482 ściany brzucha 474 ściany klatki piersiowej 470 głowy i szyi 452, 453 językowe 454 klatki piersiowej 467 kończyny, dolnej 480 górnej 460 krezkowe 477 dolne 478 górne 478 kręgowe 471 krptniczo-okrpżnicze 477.
Węzły chłonne, krocza i narzą-Węzły chłonne, sutka 468 dówpłciowychzewnętrznych-szyjne, głębokie 452, 454, .
473 krzyżowe 4(4.
4 Wlędźwiowe 474, 475 międzykostne 462 międzypiersiowe 463, 479 międzyżebrowe, przednie 470-*y*e*, az*mostkowe 468.
470, 40 nabrzuszne 473, 474 naczynia i nerwy 14 nadłopatkowe 465 nadmostkowe 457 nadobojczykowe 452, 459, 469 naramienna-piersiowe 462 odbytowa-odbytnicze 478 odżwiernikowe 475 okrężnicze 478 oskrzelowa-płucne 4 i 2 pachowe 462 boczne 463 piersiowe 463, 468.
468 podłopatkowe 463 szczytowe 464 środkowe 463 pachwinowe, głębokie 483-powierzchowne 43, 479480 pęcherzowe 479 piersiowa-nabrzuszne 468469 piszczelowe, strzałkowe 482-tylne 482 płucne 472 podbródkowe 457 podgnykowe 45(podkolanowe 482 podobaj czykowe 464 podżuchwowe 45-4, 456 policzkowe 454 potyliczne 453 powierzchowne, brzucha i miednicy 473-klatki piersiowej 468 kończyny górnej 461 promieniowe 462 przedkątnicze 4(7 przedmałżowinowe 454 przednie szyi 458 przedramienia i ramienia 462 przedtchawicze 45(przeponowe, przednie 471-tylne 471 przepony Al przymaciczne 419 przyodbytnicze 478 przytchawicze 45(dolne 4 i 2 przyusznicze 454 przyżuchwowe 454 ramienne 462 regeneracja li regionalne 10, 439 rozkład 452 rozwój 14.
458-dolne 458-górne 453, 458-powierzchowne 453, 459--przednie 453, 458--tylna-boczne 453 śródpiersiowe, przednie 471-środkowe 472-tylne 471, 4 zzłeb awiczo-oskrzelowe, dolne 472-górne 472 trzewi klatki piersiowej 471 trzewne 450.
474-brzucha i miednicy 475 trzustkowe, dolne 476-górne 476 trzustko wo-śle dzinowe 476 tylne powierzchowne barku 462 wątrobowe 47(wtórne 14 wyrostka robaczkowego 477 zagardłowe 45(zakąmicze 478 zamałżowinowe 453 zaotrzewnowe 474 żołądkowe 475 ęzły, krwiolimfatyczne 14 limfatyczne patrz Węzły chłonne Sorgiusa 463 zębowe"451 Wieniec żylny śmierci 423 Więzadła, m o stkowo-osierdziowe 107 pępkowe przyśrodkowe 156353 Więzadło, obłe wątroby 353 pępkowe 306 przeponowa-okrężni cze 20 prze ponowo-osierdziowe 107 przepon owo-śledzionowe 20 tętnicze 159, 355 wieszadłowe śledziony 20 żołądkowa-śledzion owe 20 żylne 353 żyły głównej lewej 100 ir serca 83 Włókna Purkiniego 90 Włóknik 6 Wnęka śledziony U Woreczki, biodrowe 441-limfdyczne 441 Worek, aortowy 151-osierdzia 103 Wrota, tętnicze 109 żylne 109 Wrzeciono aorty 165 Wsierdzie 34, 7(Wycisk sercowy płuc łzo Wypuklenie aorty lit.
Zachyłek, aorty 112-pnia płucnego 112 żyły głównej górnej 112 Zachyłki osierdzia III Zastawka, aorty 63 dwudzielna 42, 59, Iz, 13 otworu owalnego 37, 8 zpnia płucnego 63, 70 przedsionkowa-komorowa lewa 72 prawa 69 trójdzielna 42, 59, 69 zatoki wieńcowej 66, 59 żyły głównej dolnej 66 Zastawki, naczyń chłonnych 438-przedsionkowa-komorowe, budowa ogólna 59 budowa szczegółowa 61 czynność 62 odmiany 62 powstawanie 42 rozwój 62 serca 59 ścienne 140 tętnicze 63, 65 ujściowe 140 żylne 59, 139 żył, głębokich kończyny, dolnej 409-górnej 386-nieparzystych 400 powierzchownych kończyny, dolnej 414-górnej 392 Zatoka, brzeżna 12.
14 czwarta 163 esowata 364.
378 Jamista 366, 367 klinowo-ciemieniowa 367 końcowa 13 poprzeczna 364-osierdzia 103.
III potyliczna 364, 3 z 8 prosta 364 skalista, dolna 367.
378-górna 36(skośna osierdzia 55.
112 strzałkowa, dolna 363-górna 363 tętnicy szyjnej 177 wieńcowa 38.
99, 357 żylna 34 żył głównych W foki, aorty 64 brzeżne 364 końcowe 14 międzyjamiste 367 opony twardej 360 pnia płucnego 64, 158 pośrednie 13, 14 promieniste 14 rdzenne 14 śledziony 28 węzła chłonnego 12 tarnik mleczu 441.
445 Zbiorniki krwi 146.


polenta 144 między krążeniem wewnątrz i zewnątrzczaszkowym 369 między układem żyły wrotnej wątroby a układem żył głównych 431 między żyłami głównymi 431 odbytnicze 431 pępkowe 43 I podpowięziowe żył nabrzuiznych 432 podskórne z, nabrzusznei powierzchownej 432 przełykowe 431 łcienne 431 ątnic, goleni 340-stopy 348 ętnicze wzdłuż cewy pokarnowei 292 ętniczo-żylne 134 aotrzewnowe 431 ył, odpiszczelowej i odtrzałkowej 414 piersiowych wewnętrzqch 397-powierzchownych 392 yb, głębokiej uda 409 lędźwiowej wstępuj ąc ej 32 falenie przedgnykowe 374 i węzła chłonnego 12.
, biodrowa, wewnętrzna 57, 404, 422-wspólna 464-zewnętrzna 357, 404, 421-zespolenia 422.
iodrowo-lędźwiowa 42 I, .
423.
rzeźna, lewa 100-prawa 100 iwigacza jądra 421 ęboka.
Języka W twarzy 370, 372 uda 40.
409 ówna, dolna 356, 357, 4045.
416 pierwotna 351 górna 351, 356.
4 Wzbietowa, łechtaczki 424 prącia 423 mikowa 420 drowa-419 łykowa 318 melika ślimaka 378 matu skrzydłowego 378 ława 371 mowo-podniebienna 3@ezkowa, dolna 427.
428 górna 352.
4 Węgowa 875.
895 przednia 3(5 ętniczo-okrężnic za 42(fantowa górna 378 zyżowa pośrodkowa 421 lżwiowa wstępująca 418.
Żyła, łzowa 3 b 8 międzygłowowa 38 iimiędzypalcowa 38 bmiędzyżebrowa górna 395 prawa 398 nabrzuszna, dolna 421 powierzchowna 407, 413 nadbloczkowa 372 nadłopatkowa 373 nadnerczowa 419 nadoczodołowa 372 nieparzysta 357, 397 krótka 397.
399 dodatkowa 109 nosowo-czołowa 368 oczna, dolna 3 b 8 górna 367, 368 odbytnicza górna 424, 428 odłokciowa 3 b 2, 388, 390-głęboka 390 palca małego 388 przedramienia 390 tylna przedramienia 390 odpiszczelowa 408, 410 dodatkowa 413 dopływy 413 zespolenia 414 odpromieniowa 382, 38 bdodatkowa 388 dopływy 390 kciuka 388 przedramienia 388 odstrzałkowa 405.
407, 413 dopływy i zespolenia 414 okalająca biodro, głęboka 421 powierzchowna 407, 413 okrężnicza, lewa 428 prawa 427 środkowa 427 pachowa 383, 384 pęcherzykowa 430 Deblowa 353, 430 piersiowa boczna 364 piersiowa-nabrz uszna 384 płucna, dolna 355-górna 355 podbródkowa 372 podjęzykowa 379 podkolanowa 404, 4 Ob, 407 podniebienna zewnętrzna 372 podobojczykowa 384, 3 b 5 podżebrowa 398 lewa 399 poprzeczna twarzy 372 pośrodkowa, głęboka łokcia 391 łokcia 3 b 2.
389, 392 odłokciowa 390.
391, 392 odpromieniowa 300, 391 przedramienia 388, 390391-szyi 374 potyliczna 373, 37 bprzedodżwierni kawa 430 ramienna wspólna 3 b 3.
Żyła, ramienna-głowowa 351394 dopływy z klatki piersiowej 395 dopływy szyjne 374, 375***prawa 351 rdzeniowa zewnętrzna przed nią 403 ryleowo-sutkowa 372 sercowa, mała 100 średnia 96.
100 wielka 99 skośna przedsionka lewego 100.
351 skroniowa środkowa 372 sromowa wewnętrzna 423 szyjna, głęboka 376, 395 przednia 358, 374 wewnętrzna 358, 374, 376 lewa 351 mechanika krążenia 377 odmiany 378-prawa 351 zespolenia 377 zmienność gałęzi przednich 380 zewnętrzna 358, 369, 373395 śledzionowa 31.
427 środkowa 419 siatkówki 368 śródkościa, czołowa 359 przednia 359 potyliczna 359 skroniowa tylna 359 tarczowa, dolna 3(9.
380, 395 środkowa 379 towarzysząca n. podjęzykowemu 379 trzustkowa-dwunastnicza dolna 427-górna tylna 430 twarzowa 369.
378 dopływy 371 tylna komory lewej 100 udowa 404, 407 udowa-podkolanów a 414 uszna tylna 373 wielka mózgu 358 wrotna wątroby 4, 277, 35(425 dopływy, boczne 427 początkowe 426-gałęzie, boczne 429 końcowe 428 wypustowa, kłykciowa 360 potyliczna 360 sutkowa 360 wyrostka robaczkowego 42(zasadnicza wspólna 349 zażuchwowa 372 zębodołowa dolna 375 żołądkowa, lewa 429 prawa 429.
Żyła, żołądkowa-okrężnicza 427 Żyły, mosznowe.
żołądkowa-sieciowa 427-prawa 427 żołądkowa-śledzionow a 352 Żyłki 132 żys z, łza, jaz biodrowe, wewnętrzne 422-wspólne 357, 420, 421-zewnętrzne 421 błędnika 3%brzeżne 410-ręki 388 brzucha i miednicy 415 dłoni 388 dłoniowe, palców 383-śródręcza 383 duże 133 esicze 428 gardłowe 378 głębokie, głowy i szyi 374 goleni 416 kończmy, dolnej 4(4.
W@-górnej 381, 382 łechtaczki 423 okolicy pośladkowej 4(19 prącia 423 przedramienia i ramienia 383-ręki 383-stopy 4%głowy i szyi 357 główne 3, 54 grasicze 395 grzbietowe, języka 378-palców 410-powierzchowne, łechtaczki 408.
424 prącia 408, 424 stopy 42, 410-śródręcza 387-śródstopia 410 grzbietu ręki 387 jelita czczego i krętego 427 klatki piersiowej 393 kolana 40(kończyny, dolnej 44-górnej 381 korzeniowe 403 krążenia, małego 355-wątrobowego 351-wielkiego 356 kręgosłupa 389, 461 krzyżowe boczne 423 lędźwiowe 418 łokciowe 383 łydkowe 407 maciczne 425 międzygłowowe 4(15, 410 międzykręgowe 4(3 międzyżebrowe, przednie 395-tylne 398-lewe 399 mięśniow i-przeponowe 395 mostkowo-obojczykowa-sutkowe 380 mosznowe, przednie 408.
tylne 423.
mózgowia 358 mózgu 358 móżdżku 358 nabrzuszne górne 395 nadzasadnicze 35 I nerkowe 419 nieparzyste 351, 397, 400 nosowe zewnętrzne 372 oczne 368.
369 odbytnicze, dolne 423, 424-środkowe 424 odpiszczelowe dodatkowe 4(15-okalające, prącie 424-udo, boczne 409-przyśrodkowe 409 oponowe 360, 378-środkowe 360.
315 opony twardej mózgowia 360 opuszki, prącia 423-przedsionka pochwy 423 osierdziowe 395.
399 osierdziowa-przeponowe 395 oskrzelowe 395.
399 palców 410 pęcherzowe 424 pęcherzykowe głębokie 430 pępkowe 349 piersiowe wewnętrzne 395, 397 piersiowa-nabrzuszne 397, 408 piszczelowe, przednie 406-tylne 406 płucne H, 355 podeszwowe, boczne 406-palców 410-przyśrodkowe 406-stopy 410-śródstopia 466 podoboiczykowe 349 podpowięziowe 381, 404 podstawno-kręgowe@3 podzasadnicze 35 I poprzeczne szyi 374 pośladkowe, dolne 409, 423-górne 409, 423 powiekowe 372 powie r zchowne, głowy i szyi 369-kończyny, dolnej 404, 4115409--górnej 381, 382, 386-palców 386-przedniej okolicy łokciowej 390, 391-przedramienia i ramienia 388 ręki 387-stopy 410 zespolenia 392 promieniowe 383 przednie serca 68 przełykowe 380, 395, 399 przeponowe 430 dolne 417.
Żyły, przeponowe, górne 308 przeszywające 383, 4 Ołprzypępkowe 430 przrusznicze 372 ramienne 383 ramienna-głowowe 356, 393.
394 rdzeniowe-403-wewnętrzne 403 zewnętrzne 403-tylne 403 samotne 143 serca 99.
357 mniejsze 14 sercowe, najmniejsze MO-przednie 100 sieciowe 430 sitowe 368 skórne, brzucha i piersi 396-kończyny, dolnej 404-górnej 381, 382, 3%-przedniej ściany tułowia 393.
396 skroniowe, głębokie 315-powierzchowne 372 sromowe zewnętrzne 408413 stawowe żuchwy 372-strzałkowe 406 szczękowe 372 szyjne 358 ściany czaszki 359 ścienne 422 średnie 133 śródkościa 359.
369 śródpiersiowe 395, 399 tarczowe 379-górne 379-najniższe 379, 380, 395 tchawicze 380.
395 torebki tłuszczowej 419 towarzyszące 143 trzewne 422 trzustkowe 42(uszne przednie 372 wargowe 372-przednie 408-tylne 423 wątrobowe 418 włókniste 133 włóknista-mięśniowe 133 włóknista-sprężyste 133 wrotne dodatkowe 430 wópustowe 359, 369 zasadnicze 349-dolne 351-górne 351-przednie 349-*y*e*, *zasłonowe 423 zębodołowe górne 3@żebrowa-pechowe 384.
48(żołądkowe krótkie 42(żołądkowa-wątrobowe 49 żółtkowe 349 żwaczowe 315.


Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich informuje, że prowadzi sprzedaż wysyłkową za zaliczeniem pocztowym.
Zamówienie należy nadsyłać na adres:PZWL.
Dział Handlowy, ul.
Długa 38.
4000-238 Warszawa Informacja telefoniczna:312793.