Układ pokarmowy
człowieka
Odżywianie się, a więc proces pobierania i asymilowania pokarmu, jest
jedną z podstawowych funkcji życiowych, od których zależy
funkcjonowanie całego organizmu.
Zespół narządów wchodzących w skład układu pokarmowego ma za
zadnie dostarczenie organizmowi składników niezbędnych do budowy i
odnowy własnych tkanek, oraz substancji energetycznych,
koniecznych do podtrzymywania procesów życiowych.
Budowa układu pokarmowego
Układ pokarmowy człowieka można
podzielić na przewód pokarmowy oraz
gruczoły dodatkowe.
Przewód pokarmowy tworzą:
" jama ustna (1)
" gardło (3)
" przełyk (4)
" żołądek (5)
" jelito cienkie (8)
" jelito grube (6)
Przewód pokarmowy kończy się otworem
odbytowym (9).
Gruczoły należące do układu
pokarmowego to:
" ślinianki (2)
" trzustka (6)
" wątroba (10)
Jama ustna
1  warga
2  podniebienie twarde
3  podniebienie miękkie
4  migdałki podniebienne
5  zęby
6 - język
Jama ustna to początkowy odcinek przewodu pokarmowego, ograniczają
ją od przodu wargi, bo bokach policzki, od góry podniebienie; z tyłu
łączy się z gardłem. W jamie ustnej znajdują się zęby oraz mięsisty
język.
W niej następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie
go do dalszego trawienia. Pokarm zostaje rozdrabniany, miażdżony i
mieszany ze śliną.
Język
Narząd zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych,
położony na dnie jamy ustnej. Bierze udział w formowaniu
kęsów pokarmowych i przesuwaniu ich do gardła.
Jest także narządem zmysłu smaku.
Pokryty jest błoną śluzową, w której znajdują się liczne brodawki
smakowe. Na brodawkach języka znajdują się kubki smakowe (ryc.1),
które mają różną wrażliwość chemiczną, co umożliwia różnicowanie
wrażeń smakowych.
Ilość odróżnianych smaków jest nieograniczona. Zawsze jednak stanowią
one kombinację czterech smaków podstawowych: słodkiego,
kwaśnego, słonego i gorzkiego.
 Mapa smaków
" słodki  czubek języka
" kwaśny  po bokach języka, w tylnej połowie
" słony  brzegi języka i części zbliżające się ku przodowi
" gorzki  tył języka
Zęby
U człowieka istnieją dwa pokolenia zębów: mleczne i stałe.
Zęby mleczne wyrzynają się zwykle w drugiej połowie pierwszego
roku życia i jest ich razem dwadzieścia (po dziesięć w szczęce i w
żuchwie). W każdej połówce szczęki, w uzębieniu mlecznym,
wyróżniamy: dwa siekacze (1), jeden kieł (2) i dwa zęby trzonowe
(3).
Pomiędzy 7 a 13 rokiem życia zęby mleczne wypadają i stopniowo
są zastępowane przez zęby stałe.
Zęby
W skład uzębienia stałego wchodzą 32 zęby umieszczone symetrycznie
w szczęce i żuchwie po lewej i prawej stronie. Są to: siekacze (1), kły
(2), zęby przedtrzonowe (3) i trzonowe (4). Tak zróżnicowane uzębienie
nazywamy heterodontycznym. Umożliwia ono odcinanie kawałków
pokarmów (siekacze), przytrzymywanie kęsów pokarmowych (kły), oraz
ich miażdżenie i rozcieranie (trzonowce i przedtrzonowce).
Schematyczny zapis liczby zębów to tzw. wzór zębowy
Wzór zębowy dorosłego człowieka: 2 1 2 3
Oznacza on, że w każdej połówce szczęki i żuchwy występują 2
siekacze, 1 kieł, 2 zęby przedtrzonowe i 3 trzonowe, razem 32 zęby.
(2+1+2+3)*4 = 32 po przemnożeniu przez 4 (dwie połówki szczęki i dwie
połówki żuchwy).
Budowa zęba
Każdy ząb składa się z korony (1), szyjki
(3) i korzenia (2).
Każdy ząb okryty jest warstwą szkliwa
(3), które jest najtwardszą tkanką
naszego organizmu. Pod szkliwem
leży warstwa zębiny (4). Poniżej
zębiny położona jest miazga (5), w
której biegną naczynia krwionośne (9)i
nerwy (10).
6  dziąsło
7  cement, tkanka pokrywająca korzeń
8  wyrostek zębodołowy
GARDA
O  wspólny odcinek dla
dróg pokarmowych i
oddechowych. W trakcie
połykania pokarmu, jedna z
chrząstek krtani  nagłośnia 
zamyka dostęp do dróg
oddechowych, a tym samym
zapobiega przedostawaniu się
do nich pokarmu.
PRZEA
YK  przewód długości 25 
30 cm, łączący gardło z
żołądkiem. Jego funkcją jest
transport pokarmu z gardła do
żołądka. Ściana przełyku nie ma
zdolności wchłaniania pokarmu
ani trawienia.
Żołądek
Jest grubym i umięśnionym workiem, mogącym znacznie zwiększać
swoją objętość. Spełnia w organizmie trzy zasadnicze funkcje:
" gromadzi i przechowuje spożywane pokarmy,
" trawi pokarmy,
" wyjaławia pokarmy.
Wysłany jest wewnątrz błoną śluzową, w której znajdują się liczne
gruczoły, które wydzielają sok żołądkowy. Zawiera on kwas solny,
enzymy trawienne, śluz, sole mineralne oraz wodę.
Enzymy biorą udział w procesie trawienia białek, natomiast śluz
zabezpiecza ściany żołądka przez działaniem kwasu solnego i
enzymów.
W ścianach żołądka znajdują się mięśnie gładkie ułożone warstwowo.
Skurcze ścian żołądka powodują przemieszanie się treści pokarmowej
i wymieszanie jej z sokami żołądkowymi. Treść pokarmowa zmienia
się w płynną miazgę pokarmową (papkę pokarmową). Po 3-4
godzinach zalegania w żołądku pokarm przesuwa się w stronę
kolejnego odcinka układu pokarmowego  jelita.
Żołądek - anatomia
1-dno żołądka, 2-trzon i krzywizna większa żołądka, 3-część przedodz
wiernikowa, 4-
odz
wiernik, 5-otrzewna, 6-błona śluzowa, 7-mięśniówka, 8-część dwunastnicy, 9-
krzywizna mniejsza,10-wpust żołądka, 11-przełyk
Jelito cienkie
Najdłuższa część przewodu pokarmowego (4-5 m długości)
 dzieli się na trzy odcinki:
" dwunastnicę,
" jelito czcze,
" jelito kręte.
Do dwunastnicy (zaznaczona na rysunku na pomarańczowo) uchodzą
przewody wyprowadzające dwóch największych gruczołów
trawiennych: wątroby i trzustki. Przewodami tymi spływa żółć z
wątroby, zaś z trzustki sok trzustkowy.
W jelicie cienkim jest kontynuowany i zakończony proces trawienia
pokarmów. Tam też następuje wchłonięcie składników pokarmowych
do krwi i limfy.
Kosmki jelitowe
Powierzchnię błony śluzowej jelita cienkiego pokrywają tzw.
kosmki jelitowe. Są to drobne uwypuklenia błony śluzowej jelita,
do których dochodzą naczynia włosowate i limfatyczne.
Obecność tak wielu kosmków jelitowych zwiększa powierzchnię
wchłaniania jelita cienkiego. Dodatkowo powierzchnia jelita jest
znacznie powiększona dzięki obecności mikrokosmków na
komórkach nabłonkowych kosmków.
Budowa kosmka jelitowego
1  mikrokosmki
2 - naczynie limfatyczne
3  nabłonek jelita
4  naczynia krwionośne
Jelito grube
Stanowi końcowy odcinek
układu pokarmowego. Treść
jelita cienkiego (6)
przedostaje się do jelita
ślepego, kątnicy (3)  części
początkowej jelita grubego,
w momencie otwierania się
zastawki krętniczo 
kątniczej (4). Następnie
niestrawione resztki
przechodzą przez kolejne
odcinki jelita grubego:
okrężnicę (5) i odbytnicę (1),
zakończoną odbytem. (2) 
wyrostek robaczkowy.
W jelicie grubym:
" zwrotnie wchłaniana jest woda, witaminy i aminokwasy
" formowany jest kał
" namnażają się drobnoustroje, wytwarzając m.in. witaminy (B12, K).
Ślinianki
" Są to parzyste gruczoły,
wytwarzający ślinę, których
przewody wyprowadzające
kończą się w jamie ustnej.
" Wyróżniamy:
- ślinianki przyuszne (1)
- ślinianki podżuchwowe (2)
- ślinianki podjęzykowe (3)
Ślina  płynna substancja zawierająca 99% wody. Rola śliny:
" służy do zwilżania i zlepiania w kęsy rozdrobnionego pokarmu
" działa bakteriobójczo
" zawiera enzymy rozpoczynające trawienie węglowodanów
Wątroba
Jest to największy gruczoł ciała ludzkiego (1), waży około 1,5 kg.
Ma ciemnoczerwone zabarwienie, które związane jest z dużą
ilością krwi przez nią przepływającą. Uchyłek przewodu
wątrobowego to pęcherzyk żółciowy (2), jest on zbiornikiem żółci
wytwarzanej w wątrobie.
Budowa wątroby
" W budowie anatomicznej wątroby wyróżnia się
dwie powierzchnie:
" przeponową (facies diaphragmatica), która
dzieli się na:
 część przednią
 część prawą
 część górną
 część tylną (pole nagie, area nuda)  jedyna z
części powierzchni przeponowej, o wyraz
nych
granicach niepokryta otrzewną
" trzewną (facies visceralis)
Budowa wątroby cd.
Wątroba składa się z 2 płatów i 8 segmentów. Granicą
między płatami nie jest jednak więzadło sierpowate, ale
linia przebiegająca od pęcherzyka żółciowego do żyły
głównej dolnej (linia Cantliego). Rzeczywista granica
między lewym i prawym płatem przebiega na prawo od
więzadła sierpowatego. Każdy płat składa się z czterech
segmentów. Podstawą segmentarnego podziału wątroby
jest przebieg rozgałęzień żyły wrotnej, którym towarzyszą
gałęzie tętnicy wątrobowej i przewodów żółciowych.
Segmentem jest część miąższu wątroby zawierająca
określoną gałąz
żyły wrotnej, tętnicy wątrobowej i przewodu
żółciowego.
Budowa wątroby cd.
Segmenty i płaty wątroby oddzielone są od siebie
przegrodami łącznotkankowymi. Segmentarne i płatowe
układy naczyń i przewodów żółciowych nie wykazują na
ogół wzajemnych połączeń. Wyjątek stanowią gałęzie
żył wątrobowych. Podstawową jednostką anatomiczną
wątroby jest zrazik, a czynnościową gronko.
Budowa wątroby cd.
Według tradycyjnego podziału można w budowie wątroby wyróżnić
4 płaty:
" prawy (lobus hepatis dexter)  ograniczony na powierzchni
przeponowej przyczepem więzadła sierpowatego (ligamentum
falciforme hepatis), a na powierzchni otrzewnej bruzdą żyły
głównej i dołem pęcherzyka żółciowego
" lewy (lobus hepatis sinister)  ograniczony na powierzchni
przeponowej przez przyczep więzadła sierpowatego.
" czworoboczny (lobus quadratus)
" ogoniasty (lobus caudatus).
Przez wnękę wątroby (inaczej nazywaną wrotami wątroby)
przechodzi tętnica wątrobowa właściwa, żyła wrotna wątroby oraz
przewód żółciowy.
Następnie wnikając do wnętrza narządu dzielą się kolejno na:
tętnicę wątrobową międzypłacikową, żyłę wątrobową
międzypłacikową oraz przewód żółciowy międzypłacikowy. Te trzy
struktury odnajdujemy w tkance łącznej międzypłacikowej
określając je nazwą triady wątrobowej. Wnikając do płacika dzielą
się na tętnicę wątrobową śródpłacikową, żyłę wątrobową
śródpłacikową oraz przewód żółciowy śródpłacikowy.
Funkcje trawienne wątroby:
" wydzielanie żółci, która odgrywa zasadniczą rolę w
mechanicznym trawieniu tłuszczów
" usuwanie substancji odżywczych z krwi, a tym samym pomoc w
utrzymaniu homeostazy ustrojowej
" przemiana nadmiaru glukozy w glikogen i jego magazynowanie
" przemiana nadmiaru aminokwasów w kwasy tłuszczowe i
mocznik
" gromadzenie żelaza i niektórych witamin
" neutralizowanie alkoholu i wielu środków farmakologicznych i
używek ( w procesie detoksykacji organizmu)
Trzustka
Narząd leżący w pętli jaką tworzy dwunastnica, ułożona jest za
żołądkiem.
Najważniejsze funkcje trzustki to:
" wytwarzanie soku trzustkowego  czynność zewnątrzwydzielnicza,
" produkowanie hormonów: insuliny i glukagonu, które regulują
przemianę węglowodanową w organizmie  czynność
wewnątrzwydzielnicza.
Funkcje układu pokarmowego
" mechaniczne rozdrabnianie
przyjętego pokarmu
" transport
" trawienie (chemiczna
przeróbka pokarmu w łatwo
przyswajalne składniki)
" odrzucanie na zewnątrz
resztek pokarmowych ( w
formie kału), które są zbędne
dla organizmu