"Podstawy prawa dla ekonomistów"
Bogusława Gnela
Rozdział I - Ogólne wiadomości o prawie (1.1-1.5)
Prawo przedmiotowe - zbiór norm pochodzących od kompetentnych organów władzy publicznej,
na których straży stoi przymus państwowy. Biorąc pod uwagę sposób tworzenia to całość norm
czyli reguł postępowania uznanych lub ustanowionych i chronionych przez państwo. Ogół przepisów
zawartych w aktach normatywnych oraz uznanych norm prawa zwyczajowo, jakie obowiązują
w danym państwie.
Prawo zwyczajowe - kształtowanie w określonej społeczności przez długie lata, przez
społeczeństwo postrzegane jako obowiązujące, więc przez państwo również postrzegane jako
obowiązujące, jeżeli nie jest sprzeczne z prawem stanowionym. Ma charakter normatywny, dlatego
sądy stosują jego normy bezpośrednio.
Prawo stanowione - stanowione przez kompetentne organy przez uchwalania lub wydawanie
aktów normatywnych.
Prawo podmiotowe - możność określonego zachowania sie lub tez możność domagania sie
określonego zachowania od osób do tego zobowiązanych. Dzielimy je na:
-względne - skuteczne tylko wobec określonych osób
-bezwzględnie - skuteczne wobec wszystkich
-majątkowe - mają wartość w sensie ekonomicznym
-niemajątkowe - nie mają wartości w sensie ekonomicznym
-zbywalne - może być przeniesione na inną osobę
-niezbywalne - mogą należy tylko do konkretnej osoby
Funkcje prawa podmiotowego:
-kontrola zachowań;
-rozdział dóbr i ciężarów (obciążeń);
-regulacja konfliktów.
Na zachowania można wpływać stosując sposoby normatywne i nienormatywne.
Zasada sprawiedliwości formalnej (reguła równej miary) - osoby, sytuacje, stany rzeczy, które
pod istotnymi względami są podobne, powinny być podobnie traktowane.
Reguła sprawiedliwości materialnej - decyduje jakie osoby, stany rzeczy i sytuacje należą do tej
samej kategorii wymagającej jednakowego traktowania (reguły sprawiedliwości rozdzielczej i
wymiennej).
Reguły sprawiedliwości proceduralnej - służą do zapewnienia uczciwej procedury postępowania.
Rozstrzygnie sporów:
-tryb umowny - strony same rozwiązują konflikt przez zawarcie porozumienia;
-tryb mediacyjny - mediator pomaga stronom dojść do porozumienia;
-tryb arbitrażowy - decyzja arbitra ma charakter władczy;
-tryb ajudykacyjny - postępowanie zmierzające do rozstrzygnięcia sporu toczy sie wedle zasad
ustalonych przez ustawodawca, jego decyzja jest wiążąca, strony nie mają wpływu na wybór
adjudykanta.
Norma prawna - jednej ze stron przyznaje uprawnienia, na drugą nakłada obowiązki.
Norma moralna - przewiduje tylko moralny obowiązek postępowania w określony sposób.
Prawo:
-tworzone przy zachowaniu odpowiednich procedur;
-z jego funkcjonowaniem wiąże sie wiele instytucji;
-normę prawną można stworzyć, zmienić lub uchylić;
-z
ródłem są akty normatywne;
-za ich naruszenie grożą sankcje przymusu państwowego;
-interesują je zewnętrzne przejawy zachowań;
-przedmiotami mogą być osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne;
-powiązane z istnieniem państwa i z jego instytucjami tworzącymi, stosującymi i egzekującymi
prawo.
Moralność:
-norm moralnych nie tworzy żaden organ;
-nie ma instytucji związanych z funkcjonowaniem tych norm;
-nie można ich zmienić ani uchylić;
-oceny dobra i zła;
-za ich naruszenie grożą wyrzuty sumienia lub dezaprobata społeczności;
-interesują ją zewnętrzne przejawy zachować, jak i również myśli;
-podmiotami są wyłącznie ludzie;
-nie jest powiązana strukturalnie z organizacją państwa.
Norma prawna - chroniona przez państwo reguła postępowania, jednej stronie przyznaje
uprawnienia, a na drugą nakłada obowiązki. O obowiązujących normach prawnym decydują
przepisy prawne zawarte w aktach normatywnych.
Przepis prawny jest elementarną jednostką systematyzacji aktu normatywnego.
Norma prawo składa sie z hipotezy, dyspozycji i sankcji.
W hipotezie określony jest adresat normy oraz sytuacja prawna.
Dyspozycja wskazuje wzór powinnego zachowania.
Sankcja określa konsekwencje niezachowanie sie w sposób wskazany w hipotezie.
Koncepcje budowy normy prawnej:
-dwuczłonowa - posiada hipotezę i dyspozycję lub hipotezę i sankcje;
-trójczłonowa - hipoteza, dyspozycja i sankcja;
-dwuczłonowa norm sprężonych - składa sie z reguły sankcjonowanej i sankcjonującej.
Normy prawne według kryterium zachowania:
-zakazujące;
-nakazujące;
-upoważniające;
-mieszane.
Normy prawne według sposobu obowiązywania:
-dwukierunkowe bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) - charakterystyczne dla prawa
publicznego;
-jednokierunkowe bezwzględnie obowiązujące (semiimperatywne);
-względnie obowiązujące (dyspozytywne) - charakterystyczne dla prawa prywatnego.
Normy imperatywne są charakterystyczne dla prawa publicznego, a dyspozytywne dla prawa
prywatnego.
Zdarzenie prawne powoduje powstanie, ustanie lub zmianę treści stosunku prawnego. Jest
elementem stosunku prawnego, którym jest stosunek społeczny uregulowany przez przepisy prawa.
Podmioty stosunku prawnego mogą być różnie określane, przedmiotem stosunku prawnego są
określone zachowania, a jego treścią są wzajemne prawa i obowiązki stron.
Prawo publiczne - strony nie mają równorzędnego względem siebie statusu prawnego. Co
najmniej po 1 stronie występuję organ państwa lub organizacji samorządu terytorialnego.
Strony stosunków publicznoprawnych nie mają równorzędnego względem siebie statusu prawnego.
Do niego zaliczamy:
-prawo konstytucyjne;
-prawo administracyjne;
-prawo finansowe;
-prawo karne.
Prawo prywatne - strony swobodnie kształtują wzajemne relacje prawne i mają równorzędny
względem siebie status prawny. Status stron stosunków prawnych jest równorzędny względem
siebie. Do niego zaliczamy:
-prawo cywilne;
-prawo pracy (w coraz mniejszym stopniu).
Prawo międzynarodowe publiczne - reguluje przede wszystkim stosunki między państwami oraz
relacje między państwami, a organizacjami międzynarodowymi.
Prawo unijne (wspólnotowe) jest autonomiczne, wyodrębnia się w nim prawo pierwotne oraz
prawo pochodne. W sprawach objętych kompetencją unii, prawo unijne ma pierwszeństwo nad
prawem wewnątrzpaństwowym.
Prawo wewnątrzpaństwowe - tworzone przez organy danego państwa i obowiązuje na jego
terytorium.
Gałęzie prawa obejmują spójne i usystematyzowane normy prawne regulujące określone rodzaje
stosunków prawnych. Prawo dzielimy również na dyscypliny dydaktyczne, których zakres zawiera się
w różnych gałęziach prawa.
Hierarchia aktów normatywnych:
-Konstytucja RP;
-ratyfikowane umowy międzynarodowe;
-ustawy oraz rozporządzenia z mocą ustawy;
-rozporządzenia wykonawcze;
-akty prawa miejscowego.
Akty normatywne podlegają ogłoszeniu w:
-Dzienniku Ustaw RP - Konstytucje RP, konwencje międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia
Prezydenta RP oraz rozporządzenia centralnych organów administracji rządowej;
-Dzienniku Urzędowym RP "Monitor Polski" - zarządzenia Prezydenta RP wydane na podstawie
ustawy, uchwały RM i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów wydane na podstawie na podstawie
ustawy;
-dziennikach urzędowych ministrów kierujących działami administracji rządowej oraz w dziennikach
urzędowych urzędów centralnych - akty normatywne organy wydające dany dziennik;
-wojewódzkim dzienniku urzędowym - między innymi akty prawa miejscowego.
Rozdział III - Elementy prawa konstytucyjnego
W Polsce obowiązuję konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie
Narodowe, a następnie przyjęta w ogólnonarodowym referendum konstytucyjnym.
y
ródłami prawa konstytucyjnego oprócz konstytucji są również ustawy konstytucyjne, mające
taką samą moc, jak Konstytucja RP, jednakże ich zakres przedmiotowy jest wąsko ujęty, ustawy
inne niż konstytucyjne, o ile regulują "materię" konstytucyjną, oraz uchwały organów władzy o
podobnym zakresie mające umocowanie w Konstytucji RP.
Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej:
1. Zasada suwerenności narodu (suwerenem władzy jest naród, sprawujący swoją władze z
reguły przez przedstawicieli);
2. Zasada niepodległości i suwerenności państwa (wiążę się z zasadą nienaruszalności i
niepodzielności terytorium państwa, suwerenność odnosi się do stosunków zewnętrznych, oznacza
zdolność o samodzielnego decydowania o wszystkich jego sprawach);
3. Zasada demokratycznego państwa prawnego (określana przez wiele innych zasad);
4. Zasada podziału władz (jedna z najstarszych zasad, połączona z systemem hamulców mającym
na celu zapewnienie równowagi między wymienionymi organami władzy);
5. Zasada społecznej gospodarki rynkowej (wiążę dwie idee: gospodarki rynkowej i państwa
socjalnego, Konstytucja RP odrzuca zatem liberalne rozumienie gospodarki rynkowej i dopuszcza
ingerencję państwa w sprawy gospodarcze);
6. Zasada przyrodzonej godności człowieka (godność człowieka ma przymiot nienaruszalności i
niezbywalności, a władze publiczne obowiązane są do jej poszanowania i ochrony).
Korzystanie z wolności i praw może być ograniczone:
-wyłącznie w drodze ustawy;
-w razie konfliktu z takimi wartościami, jak bezpieczeństwo i porządek publiczny, ochrona
środowiska, zdrowia i moralności publicznej lub ochrona wolności i prawa innych osób;
-w taki sposób, aby nie prowadziło do odmowy uznania lub pozbawienia człowieka (obywatela)
zupełnie jego wolności lub praw.
Wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
Każdemu człowiekowi Konstytucja zapewnia prawną ochronę życia. Konstytucja zabrania
poddawania człowieka eksperymentom naukowym bez jego zgody, torturom, okrutnemu i
poniżającemu traktowaniu.
Konstytucyjną rangę mają również niektóre zasady prawa karnego (np. zasada domniemania
niewinności), prawo do sądu, prawo do prywatności i wolności poruszania się.
Konstytucja zapewnia również wolność słowa, religii, zrzeszania się, zgromadzeń i prawo inicjatywy
ustawodawczej. Zapewnia dostęp do służby publicznej. Konstytucja wskazuje również prawa
wyborcze i prawo do udziału w referendum.
Konstytucja RP określa również wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne. Przewiduje
prawo każdego do żądania naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie.
Do obowiązków obywatelskich Konstytucja RP zalicza: wierność wobec państw i troskę o dobra
wspólne, przestrzeganie prawa, ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, obowiązek ochrony
ojczyzny oraz dbałość o stan środowiska naturalnego. Państwo jest obowiązane zapewnić każdemu
warunki niezbędne do wykonania nałożonych na niego obowiązków obywatelskich.
Funkcja prawodawcza - władza ustawodawcza (legislatywa).
Funkcja polegająca na rządzeniu - władza wykonawcza (egzekutywa).
Funkcja sądownicza - sądy i trybunały.
Poza tradycyjnym trójpodziałem władz funkcjonują także inne organy konstytucyjne, jak
Rzecznik Praw Obywatelskich, Najwyższa Izba Kontroli oraz Krajowa Rada Radiofonii i Telewizjii.
Sejm i Senat razem tworzą Zgromadzenie Narodowe, które nie jest dwuizbowym parlamentem.
Sejm - składa się z 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, równych,
bezpośrednich, proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. Kadencja sejmu trwa 4 lata (może
być skrócona lub przedłużona), kończy się w dniu poprzedzającym dzień zebrania się Sejmu
następnej kadencji. Sejm obraduje w posiedzeniach, a więc działa permanentnie. Ma organy
kierownicze (Marszałek Sejmu, Prezydium Sejmu oraz Konwent Seniorów) i pomocnicze (komisje
sejmowe). W skład wymienionych organów wchodzą wyłącznie posłowie. Funkcje pomocnicze
pełnią także sekretarze, którzy jednak nie są organami sejmu. Kancelaria Sejmu nie jest również
organem, lecz stanowi aparat urzędniczy o funkcjach organizacyjno-technicznych i doradczych.
Strukturami organizacyjnymi posłów są kluby oraz koła poselskie. Poseł musi mieć minimum 21
lat.
Posłom przysługuje nietykalność i immunitet formalny (ograniczenie odpowiedzialności prawnej
danej osoby ze względu na pełnioną funkcję) oraz materialny (obejmuje wszelkie czyny wchodzące
w zakres sprawowania mandatu, w czasie jego wykonywania jak i po jego wygaśnięciu).
Sejm pełni funkcje:
-ustrojodawczą - przejawia się w kompetencjach do udziału w procedurze uchwalania i zmiany
konstytucji;
-ustawodawczą - do Sejmu należy uchwalanie ustaw (zwykłą większością głosów przy co najmniej
połowie ogólnej liczby posłów), chociaż uprawnienia kontrolne w zakresie tej funkcji mają Senat,
Prezydent RP oraz Trybunał Konstytucyjny, zaś inicjatywa ustawodawcza należy do Senatu,
Prezydenta RP, Rady Ministrów, co najmniej 15 posłów i 100 tysięcy obywateli;
-kreacyjna - sejm powołuje skład wielu organów kolegialnych oraz obsadza określone stanowiska
(np. prezesa Trybunału Stanu, Trybunału Konstytucyjnego, na wniosek Prezydenta powołuje
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, prezesa NBP, a za zgodą Senatu - prezesa NIK oraz
Rzecznika Praw Obywatelskich. Współstanowi o składzie Krajowej Rady Sądownictwa, Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji i Rady Polityki Pieniężnej. Prezes Rady Ministrów ubiega się o uzyskanie ze
strony Sejmu tzw. inwestytury czy zgody na rozpoczęcie działalności tej rady oraz udzielenie jej
wotum zaufania.
-kontrolną - w stosunku do rządu (wotum zaufania, wotum nieufności), uchwala budżet, udziela lub
nie rządowi absolutorium (uchwała sejmu akceptująca wykonanie przez rząd ustawy budżetowej
oraz przyjmująca informacji o stanie zadłużenia państwowego). Realizuje się także przy pomocy
komisji, które mogą same tworzyć zespoły kontrolne lub podjąć w tym zakresie współprace z NIK.
Senat - składa się ze 100 senatorów, wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich
w głosowaniu tajnym. Nie są równe w sensie materialnym (określona jest liczba mandatów w
poszczególnych województwach). Oparte na zasadzie większości zwykłej. Kadencja pokrywa się z
kadencją Sejmu. Organami wewnętrznymi są: Marszałek Senatu, Prezydium Senatu, Konwent
seniorów oraz komisje senackie. Senator musi mieć minimum 30 lat.
Senat pełni funkcje:
-ustrojodawczą - bierze udział w uchwalaniu Konstytucji oraz może przedłożyć projekt jej zmian;
-ustawodawczą - gdyż ma inicjatywę ustawodawczą, ma prawo rozpatrywać przekazaną przez
Sejm ustawe, którą może przyjąć bez zmian lub uchwalić do niej poprawki lub odrzucić ją w całości.
Sejm może przyjąć lub odrzucić uchwałę senatu o poprawkach lub odrzucenie ustawy bezwzględną
większością głosów przy quorum;
-kreacyjną - wyraża zgodę na powołanie przez sejm określonych organów (prezesa NIK oraz
rzecznika Praw Obywatelskich) powołuje jednego członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a
także 2 członków Krajowej Rady Sądownictwa.
Prezydent - wybierany przez naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w
głosowaniu tajnym na okres 5 lat z możliwości reelekcji. Oparte na zasadzie większości
bezwzględnej, na ogól w 2 turach. Kandydat mus mieć ukończone 35 lat i zgłasza go conajmniej
100 tysięcy obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Jest organem wykonawczym,
jego organizacjami pomocniczymi jest Kancelaria Prezydenta RP.
Jest najważniejszym przedstawicielem RP w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych
oraz gwarantem ciągłości władzy państwowej. Nadaje ordery i odznaczenia, stosuje prawo
łaski, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, powołuje i odwołuje przedstawicieli RP w
innych państwach, przyjmuje odwołuje akredytowanych przedstawicieli dyplomatycznych innych
państw i organizacji międzynarodowych. Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży
suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności
terytorium. Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, a w zakresie polityki zagranicznej współpracuje
z Prezesem Rady Ministrów oraz właściwymi ministrami. Ma również kompetencje:
-wobec organów władzy ustawodawczej - np zarządza wybory do sejmu i senatu, zwołuje ich
pierwsze posiedzenie, ma prawo inicjatywy ustawodawczej i weta (które może być odrzucone przy
quorum większością 3/5 głosów) oraz podpisuje ustawy, wygłasza orędzia, współdziała z sejmem w
powoływaniu rządu;
-wobec rządu - desygnuje prezesa RM, powołuje zaproponowany rząd, przyjmuje dymisję rady i
odwołuje ministrów, współdziała z rządem lub ministrami w zakresie polityki zagranicznej i
obronności kraju, może zwołać Radę Gabinetową (Rada Ministrów) i przewodniczyć jej obradom;
-wobec władzy sądowniczej - mianuje sędziów Krajowej Rady Sądownictwa, a także obsadza np
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, prezesa Trybunału Konstytucyjnego, prezesa Naczelnego
Sądu Adminsitracyjnego itp), może występować z wnioskami do TK i Trybunału Stanu.
Prezydent wydaje akty prawne - rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, zarządzenia i
postanowienia, a także inne akty urzędowe. Wymagają podpisu prezesa RM czyli kontrasygnaty, z
wyjątkami określonymi w Konstytucji RP (tzw. prerogatywy).
Na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny lub wyjątkowy (muszą być
przedstawione w ciągu 48 godzin sejmowi, a sejm może podjąć uchwałę o ich uchyleniu).
Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej przed Trybunał
Stanu.
Organem władzy wykonawczej jest również Rada Ministrów, powołuje się ją przez
desygnowanie przez Prezydenta Prezesa Rady Ministrów który proponuje skład rządu.
Następnie Prezydent powołuje Prezesa RM wraz z pozostałymi członkami Rady. Prezes
przedstawia Sejmowi program działania Rady, tzw. expose, z wnioskiem o udzielenie jej wotum
zaufania bezwzględną większością głosów. Przy niepowiedzeniu sie trzeciej próby powołania
rządu, Prezydent skraca kadencję sejmu i zarządza nowe wybory.
Rada ministrów jest organem kolegialnym, nie jest określona liczba jej członków, składa się z
prezesa, ministrów, wiceprezesów i przewodniczących poszczególnych komitetów.
Przedstawicielem rządu w województwie jest wojewoda.
Prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną oraz kieruje administracją rządową. Konstytucja
RP ustanawia domniemanie kompetencji RM w zakresie władzy wykonawczej. W szczególności pełni
funkcje:
-zapewnia wykonanie ustaw, ma prawo inicjatywy ustawodawczej, wydaje rozporządzenia, uchwały;
-chroni interesy Skarbu Państwa;
-koordynuje prace organów administracji rządowej;
-uchwala budżet państwa;
-zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne, zewnętrze, kieruje stosunkami międzynarodowymi.
Prezes RM:
-zapewnia wykonanie polityki RM, koordynuje i kontroluje jej prace;
-jej zwierzchnikiem pracowników administracji rządowej;
-sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego;
-wydaje rozporządzenia terytorialne.
Prezes RM nie może odwołać członka RM, musi sie z tym zwrócić do prezydenta.
Ministrowie kierujący konkretnymi działami - ministrowie resortowi.
Ministrowie nie kierujący konkretnymi resortami - ministrowie bez teki.
Członkowie RM ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.
Członkowie RM ponoszą przed sejmem odpowiedzialność solidarną - skutkiem może być
wyrażenie przez sejm konstruktywnego wotum nieufności lub odpowiedzialność polityczną
- skutkiem może być wypowiedzenie wotum nieufności konkretnemu ministrowi.
W myśl konstytucji wymiar sprawiedliwości RP sprawują bowiem Sąd Najwyższy, sądy
powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.
Trybunał konstytucyjny - bada konstytucyjność i legalność aktów normatywnych i ustaw
międzynarodowych. Orzeka w sprawach:
-zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją RP;
-zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi;
-zgodności wydawanych przepisów;
-skarg konstytucyjnych;
-rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa;
-zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;
-stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP.
Trybunał bada zgodność z Konstytucją odpowiedniego aktu normatywnego na podstawie którego
został wydany wcześniejszy wyrok. Każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne.
Składa się z 15 sędziów, wybieranych na 9 lat. Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko
Konstytucji RP, wyposażeni są w immunitet sędziowski. Orzeczenie TK mają moc powszechnie
obowiązującą i są ostateczne.
Trybunał Stanu - orzeka o odpowiedzialności karnej osób zajmujących najwyższe stanowiska
państwowe (Prezydent RP, Prezes RM oraz jej członkowie, Prezes NBP, Prezes NIK, Prezes KRRiT,
osoby którym Prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.
Również posłowie i senatorowie, ale tylko jeśli łamią konstytucyjny zakaz prowadzenia działalności
gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo
zakaz nabywania tego majątku) za zawinione naruszenie Konstytucji TP lub ustawy w związku z
zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania.
Sąd Najwyższy - nadzór nad działalnością sądów powszechnych i sądów wojskowych w zakresie
orzekania. Na czele stoi Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego powołany przez Prezydenta RP na 6
lat. Prezydent powołuje również prezesów SN, stojących na czele izb: cywilnej, karnej, pracy,
ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych oraz wojskowych.
Sądy powszechne - rejonowe (organem prezes), okręgowe i apelacyjne (organami prezes i
kolegium).
Sędziowie są niezawiśli, gwarancją tego jest zasada podległości sędziów tylko Konstytucji RP i
ustawom oraz sposób ich powoływania przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa na
czas nieoznaczony.
Podstawowym działaniem Krajowej Rady Sądownictwa jest stanie na straży niezależności sądów i
niezawisłości sędziów. W jej skład wchodzą np prezesi SN i NSA oraz inni wybierani na 4 lata.
Sędziowie są nieusuwalni. Mają immunitet sędziowski, sędzia nie może być zatrzymany ani
aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku.
Sądy administracyjny - sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrole pod względem
legalności działalności administracji publicznej. Są nimi Naczelny Sąd Administracyjny i
wojewódzkie sądy administracyjne. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje środki odwoławcze od
orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych, podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie
przepisów prawnych, podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych
budzących wątpliwości, rozstrzyga spory pomiędzy organami samorządów terytorialnych, a
organami administracji rządowej. Dzieli się na Izbę Finansową, Izbę Gospodarczą i Izbę
Ogólnoadministracyjną. Prezesa NSA powołuje prezydent na 6 letnią kadencje.
Sądy wojskowe - rozpatrują odpowiedzialność karną żołnierzy w czynne służbie wojskowej.
Sąd wyjątkowy - może byś ustanowiony tylko na czas wojny.
Najwyższa Izba Kontroli - naczelny organ kontroli państwowej, działa na zasadzie kolegialności.
Kontroluje działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych
państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i
rzetelności. Podlega Sejmowi i przedstawia mu coroczne sprawozdanie ze swej działalności. Nie ma
możliwości stosowania środków władczych. Podejmuje kontrolę na zlecenie Sejmu i jego
organów na wniosek Prezydenta RP, Prezesa RM oraz z własnej inicjatywy. Prezesa NIK
powołuje Sejm za zgodą Senatu na okres 6 lat. Prezes NIK musi spełniać wiele wymogów
gwarantujących jego obiektywizm, posiada immunitet formalny.
Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela. Jest
niezawisły i niezależny od innych organów. Powołuje go sejm na okres 5 lat. Corocznie informuje
Sejm i Senat o swojej działalności. RPO nie ma uprawnień do wiążącego rozstrzygnięcia sprawy.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz
interesu publicznego, samodzielności nadawców i interesów odbiorców oraz zapewnia otwarty i
pluralistyczny charakter publicznej radiofonii i telewizji. Pełni funkcje: prawodawczą, kontrolną,
opiniodawczo-programową, koncesyjną i kreacyjną. Może stosować kary finansowe. Wydaje
rozporządzenia, a w indywidualnych sprawach podejmuje uchwały. Członkowie podejmowani przez
Sejm, Senat i Prezydenta RP na 6 letnią kadencję. Ponoszą indywidualną odpowiedzialność przed
powołującymi je organami i odpowiedzialność konstytucyjną przez Trybunałem Stanu.
Rozdział IV  Elementy prawa administracyjnego
Pojęcie  administracja stosowane jest dla oznaczenia pomocy, służby lub sprawowanie zarządu w
cudzym interesie.
W znaczeniu podstawowym  struktura organizacyjna.
W znaczeniu przedmiotowym  działalność służebna.
Przedmiotem prawa administracyjnego są stosunki z zakresu administracji publicznej, w ramach
której wyróżnia się:
-administracje rządową (państwową)  załatwiającą sprawy publiczne o znaczeniu krajowym;
-administracje samorządową  zajmującą się sprawami o znaczeniu lokalnym lub regionalnym.
Zadania administracji publicznej mają charakter ciągły.
Polska:
-ponad 2300 gmin;
-379 powiatów;
-16 województw.
Funkcjonują również podziały pomocnicze (np. osiedla, dzielnice).
Organ administracji publicznej  osoba lub grupa osób działająca w strukturze organizacyjnej
państwa lub samorządu terytorialnego, powołana w celu realizacji norm prawa
administracyjnego ze skutkami ustawowo określonymi.
Centralne organy administracji bublicznej: Prezydent RP, Rada Ministrów z jej prezesem i
ministrowie. Organy terenowe: wojewodowie i inne podległe im organy. Samorządowymi organami
są upoważnione ustawowo organy osób prawa publicznego.
Odwołania od decyzji administracyjnej wnosi się do samorządowych kolegiów odwoławczych
działających w strukturach administracji rządowej.
Stosunki administracyjnoprawne  indywidualne relacje zachodzące przy wypełnianiu zadań
publicznych, oparte na władztwie upoważnionego organu (innego podmiotu administrującego)
względem podmiotu administrowanego nazywa się stosunkami administracyjnoprawnymi. Są
odgraniczone od pozostałych stosunków prawnych w oparciu o kategorie: podmiotowe,
przedmiotowe, metodologiczne.
Jednym z uczestników jest upoważniony organ lub inny podmiot administrujący.
Przedmiot stosunku dotyczy sprawy administracyjnej.
Stosunki materialno prawne  o charakterze podstawowym  konstruowane bezpośrednio w
związku z treścią sprawy administracyjnej.
Stosunki proceduralne  wyznaczające tok załatwiania sprawy.
Stosunki sądowo administracyjne  nawiązywane w postępowaniu przed sądem kontrolującym
prawidłowości rozstrzygnięć administracyjnych.
Stosunki wewnątrzadministracyjne  zachodzące w strukturach administracji publicznej.
Obszary prawa administracyjnego:
-o ustroju administracji  reguluje organizacje i funkcjonowanie aparatu administracyjnych;
-o podstawach jej działania (materialne)  wzajemne uprawnienia i obowiązki organów
administracyjnych i podmiotów administrowanych;
-o sposobach załatwiania spraw (proceduralne)  normy wyznaczające postępowanie
administracyjne, mające na celu urzeczywistnienie norm materialnych w konkretnych sytuacjach,
procedurę rozpoznawczą, egzekucję w administracji, tryb kontroli itd.
Działania:
-o charakterze wykonawczym  podejmowane wyłącznie na podstawie wyraz
nych przepisów
prawa;
-kreatywne  podejmowane na podstawie ogólnych upoważnień ustawowych.
Akty normatywne oraz indywidualny akty administracyjne, zwane aktami administracyjnymi,
należą do aktów władczych (jednostronnie kształtujących sytuacje innego podmiotu), natomiast
ugody, porozumienia i umowy stanowią grupę aktów niewładczych (równorzędna pozycja
podmiotów).
Akt normatywny  władcze działanie organu wyrażające normy skierowane do ogólnie
oznaczonych adresatów w abstrakcyjnie określonych sytuacjach. Podlegają one urzędowemu
badaniu nadzorczemu przez organy zwierzchnie.
Indywidualny akt administracyjny  oparte na przepisach prawa administracyjnego
jednostronne i władcze oświadczenie woli właściwego organu administracji publicznej, określające
sytuacje prawną imiennie wskazanego adresata w indywidualnej sprawie.
Przyrzeczenia administracyjne i stanowiska interpretacyjne organów podatkowych  z
uwagi na samozwiązanie się organu uznawane są ostatecznie za akty administracyjne.
Akty konstytutywne  zezwolenia, zarządzenia  tworzą, znoszą lub zmieniają stosunki prawne,
skutkują na przyszłość, kreując nowe sytuacje.
Akty deklaratoryjne  orzeczenia, ustalenia  nie tworzą nowych sytuacji, wywołują wsteczne
skutki prawne.
Akty prawa związane  wydane na podstawie dokładnie wyznaczonych dyspozycji, ograniczają
swobodę orzekania.
Akty prawa uznaniowe  wskazują tylko na możliwość wydania aktu, pozostawiając organowi
swobodę wyboru sposobu i treści rozstrzygnięcia. Samodzielność ta nosi nazwę uznania
administracyjnego.
Decyzja administracyjne  jako akty prawa zewnętrznego podlegają wyczerpującemu
unormowaniu co do trybu wydawania, skutków prawnych, kryteriów wadliwości oraz możliwości
zaskarżania. Postanowienia wydaje się w toku postępowania administracyjnego co do kwestii
incydentalnych, nie rozstrzygają więc o istocie sprawy.
Rozstrzygnięcia nadzorcze  stanowią wyraz ingerencji organu w sferę działania innego organu.
Akty administracyjne wewnętrzne adresowane są do organów instytucji lub pracowników podległych
służbowo organowi, zazwyczaj w postaci dyspozycji kierowniczo-organizacyjnych lub poleceń
niewymagających szczególnych podstaw prawnych.
Akt administracyjny można zastąpić ugodą polegającą na pisemnym, dobrowolnym porozumieniu
między stronami postępowania.
Porozumienia  czynności prawne w sprawach administracyjnych pomiędzy podmiotami
wykonującymi administrację publiczną.
Samorząd wykonuje zadania własne i rządowe.
Ustrój wewnętrzny poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego reguluje statut uchwalony
w zgodzie z ustawą przez organ stanowiący.
Miasto na prawach powiatu  gmina miejska licząca ponad 100 tysięcy mieszkańców. Zadania
powiatu w takim przypadku wykonuje bezpośrednio organ gminy.
Mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego sprawują władzę w sposób bezpośredni
(wybory organów oraz uczestniczenie w referendum lokalnym) lub pośredni (za pośrednictwem
kadencyjnych organów stanowiących  rada i sejmik i wykonawczych  wójt, zarząd powiatu lub
województwa).
Samorząd terytorialny może tworzyć wyspecjalizowane jednostki organizacyjne. Są to przede
wszystkim jednostki o statusie jednostek wewnętrznych, wchodzące bezpośrednio do struktury
organizacyjnej gminy, powiatu lub województwa, funkcjonujące w postaci jednostek budżetowych
lub zakładów budżetowych, czasami również w postaci komunalnych osób prawnych.
Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi państwowemu z punktu widzenia
legalności, a w zakresie zadań rządowych stosuje się także kryteria celowości, rzetelności i
gospodarności.
Organy nadzoru: Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w sprawach finansowych regionalna izba
obrachunkowa.
Ustawa musi być przedłożona w celu weryfikacji w terminie 7 dni od podjęcia.
Zadania gminy:
-zapewnienie mieszkańcom ładu przestrzennego i warunków do należytej gospodarki gruntowej;
-ochrona środowiska lokalnego i przyrody;
-utrzymania dróg, ulic i mostów (drogi wewnątrzgminne);
-należyta organizacja ruchu drogowego;
-zaopatrzenie w wodę, kanalizację, energię elektryczną, cieplną i gaz;
-lokalny transport zbiorowy;
-podstawowa służba zdrowia (budowa i wyposażenie ośrodków zdrowia);
-pomoc społeczna;
-edukacja publiczna w zakresie szkolnictwa podstawowego i gimnazjum;
-upowszechnianie kultury, urządzeń sportowych i rekreacyjnych, targowisk i hal targowych,
mieszkań dla ubogich, porządku publicznego, bezpieczeństwa obywateli i cmentarzy.
Oprócz tych zadań gmina wykonuje również odpłatne zadania rządowe, takie jak prowadzenie
ewidencji ludności, organizacja wyborów parlamentarnych czy akta stanu cywilnego.
W celu współdziałania tworzą związki międzygminne.
Organy gminy:
-rada o funkcjach stanowiących i kontrolnych (15-25 radnych);
-wójt jako organ wykonawczy.
Jeżeli siedziba rady znajduje się w mieście, a rada nazywa się radą miejską, a organem
wykonawczym jest burmistrz (prezydent od 100 tysięcy mieszkańców).
Rada gminy kontroluje działalność wójta na posiedzeniach lub za pośrednictwem
wyspecjalizowanych komisji rewizyjnych.
Jeżeli czynność prawna wójta może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych, do jej
skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy lub innego księgowego wskazująca
na istnienie pokrycia finansowego.
Zadania powiatu  tzw. ponadgminne, ponieważ są wspólne dla społeczności większej niż
wspólnota podstawowa oraz przekraczają zdolności wykonawcze pojedynczej gminy.
-edukacji publicznej (szkoły ponadgimnazjalne i placówki specjalistyczne);
-ochrona zdrowia (przychodnie i szpitale ogólne);
-pomoc społeczna (domy pomocy, ośrodki opiekuńcze);
-wspieranie osób niepełnosprawnych (rehabilitacja, szkolenia, ułatwianie komunikacji);
-przeciwdziałania bezrobociu (pośrednictwo pracy, szkolenia);
-ochrona konsumenta;
-budowa i utrzymanie dróg międzygminnych;
-organizowanie międzygminnego transport zbiorowego;
-upowszechnianie kultury;
-ochrona środowiska;
-ochrona przeciwpożarowa;
-porządek i bezpieczeństwo publiczne.
Powiaty mogą tworzyć związki z innymi powiatami w wykonywania zadań.
Organy powiatu:
-rada o kompetencjach stanowiących i kontrolnych (15-20 radnych);
-zarząd pełniący funkcje wykonawcze.
Zarząd (3 do 5 osób) ze starostą na czele wybierany jest przez radę.
Jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań majątkowych, do jej skuteczności
potrzebna jest kontrasygnata skarbnika powiatu.
Starosta powiatowy ma również pewne funkcje samodzielne, pełni rolę organu pierwszej instancji w
zakresie indywidualnych spraw administracyjnych oraz jest zwierzchnikiem powiatowej administracji
zespolonej reagującej zadania rządowe.
Zadania samorządu województwa  łącza się ze strategią rozwoju województwa jako regionu i
polityką jego rozwoju.
-pobudzenie aktywności gospodarczej;
-zwiększenie konkurencyjności gospodarczej;
-ochrona środowiska kulturowego i przyrodniczego;
-zachowanie ładu przestrzennego;
-zagospodarowanie przestrzenne regionu;
-rozbudowa regionalnej infrastruktury organizacyjno-technicznej;
-finansowanie zadań użyteczność publicznej;
-ochrona środowiska;
-wspieranie nauk.
Jak również stałe zadana o charakterze regionalnym:
-edukacja publiczna (szkoły specjalne i wyższe);
-ochrona zdrowia (przychodnie, szpitale specjalistyczne i sanatoria);
-kultury (teatry, muzea regionalne, biblioteki);
-pomocy społecznej (dopełnia aktywność gmin i powiatów);
-przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji regionalnego rynku pracy;
-ochrona środowiska i gospodarki wodnej;
-regionalne drogi publiczne i transport zbiorowy;
-kultura fizyczna i turystyka;
-obronność i bezpieczeństwo publiczne.
Organy województwa samorządowego:
-sejmik województwa  30 radnych, organ stanowiący i kontrolny, jego prace organizuje
przewodniczący i wiceprzewodniczący. Sejmik stanowi akty prawa miejscowego, uchwala regionalny
plan zagospodarowania przestrzennego, strategii i budżetu województwa, rozpatruje sprawozdania,
zwłaszcza z wykonania budżetu województwa, rozstrzyganie o absolutorium dla rządu, wybór i
odwołanie zarządu województwa, podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych przekraczających
zakres zwykłego zarządu;
-zarząd  5 osób, na czele z marszałkiem jest organem wykonawczym, realizującym zadania, które
nie zostały zastrzeżone dla sejmiku.
Marszałek pełni funkcje obsługi kancelaryjnej, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz
reprezentuje województwo na zewnątrz. Jest zwierzchnikiem służbowym wojewódzkich jednostek
organizacyjnych. Za zgodą sejmiku może składać oświadczenie woli jednoosobowo.
Kontrola  sprawdzenie badanej czynności i jej ocena z punktu widzenia wymagań obowiązującego
prawa. Działa preferencyjnie. Uwzględnia 4 kryteria:
-legalność;
-rzetelność;
-celowość;
-gospodarność.
Może być prowadzona jako:
-kompleksowa (obejmuje całą działalność kontrolowanego);
-problemowa (ogranicza się do wybranych zagadnień);
-doraz
na (interwencyjna, co do pojedynczej sprawy);
-wtórna (sprawdzająca wdrożenie zaleceń z poprzedniej kontroli).
Kontrola wewnętrzna - samokontrola:
-przez organ nadrzędny oraz obligatoryjny przez kierownika każdej jednostki organizacyjnej
funkcjonującej w strukturach administracji (z punktu widzenia wszystkich 4 kryteriów);
-w ramach administracji samorządowej kontrole sprawuje organ stanowiący, w ramach
administracji rządowej jako kontrola wewnętrzna działa: kontrola międzyresortowa (premier),
kontrole resortowa (minister) oraz kontrola sprawowana przez wojewodę.
Kontrola instytucjonalna  pełnione przez wyspecjalizowany organ pochodzący spoza
struktury organizacyjnej kontrolowanego ogniwa administracyjnego, np. parlamentarna,
sprawowana przez NIK lub rządowa, sprawowana przez właściwego ministra, wojewodę lub
wyspecjalizowane urzędy kontroli skarbowej.
Uzupełniającą role odgrywa kontrola sprawowana przez organy ochrony prawa, zwłaszcza przez
aparat prokuratury i CBA.
Kontrola sprawowana przez izby obrachunkowe sprawowana jest na podstawie kryterium
legalności i rzetelności.
Kontrola wykonywana przez urzędy kontroli skarbowej, zwłaszcza w zakresie wykorzystania dotacji i
udzielania zamówień finansowanych ze środków publicznych.
Rozdział V  Elementy postępowania administracyjnego i sądowo
administracyjnego (5.1.3, 5.1.4, 5.1.8)
Strony w postępowaniu administracyjnym  każdy czyjego interesy prawne lub obowiązki
dotyczą postępowania, albo każdy kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub
obowiązek. Może wystąpić 1 strona albo więcej. Nie ma pojęcia przeciwnych stron.
Stronami mogą być osoby fizyczne, jak również jednostki nieposiadające osobowości prawnej.
Jednostki te posiadają zdolność administracyjnoprawną.
Zdolność do czynności prawnych daje stronie zdolność procesową. Osoby nie posiadające
zdolności do czynności prawnych działają przez swoich przedstawicieli. Strona posiadająca
zdolność prawną może działać również przez pełnomocnika (pełnomocnictwo udzielone na piśmie
lub zgłoszone do protokołu).
Na prawach stron mogą występować organizacje społeczne, prokurator, Rzecznik Praw
Obywatelskich oraz inne podmioty.
Prawa strony  wyłącznie prawa procesowe.
Organizacja społeczne  występuje na prawach strony, gdy bierze udział w załatwianiu cudzej
sprawy, które mieście się w jej celach statutowych albo dotyczy interesu społecznego.
Prokurator  ma następujące prawa procesowe: prawo żądania wszczęcia postępowania w celu
usunięcia stanu niezgodnego z prawem, prawo do udziału w każdym stadium postępowania w celu
zapewnienia aby to postępowanie i rozstrzygnięcie sprawy było zgodne z prawem, prawo wniesienia
środków zaskarżenia od decyzji ostatecznej, tj. sprzeciwu i skargi. Jeżeli bierze udział w
postępowaniu głównym lub prowadzonym w trybach nadzwyczajnych, wówczas służą mu procesowe
prawa strony.
Rzecznik Praw Obywatelskich  bierze udział w postępowaniu na podobnych zasadach co
prokurator, wykonuje funkcje na zasadzie subsydiarności, a więc podejmuje działania wówczas, gdy
osoba której prawa zostały naruszona wykorzystało uprzednio wszystkie dostępne jej środki ochrony
prawnej.
Uczestnicy postępowania administracyjnego  osoby zainteresowane, które mają w sprawie
interes faktyczny, oraz inne osoby, które występują w postępowaniu w określonych rolach i mają w
nim pojedyncze uprawnienia procesowe.
Wezwanie  czynność dokonywana z zachowaniem jawności, musi mieć dokładnie określoną osobę
wezwaną, termin stawiennictwa oraz pouczenie o skutkach niezastosowanie się do wezwania. Organ
administracyjny może wezwać osobę do udziału w podejmowanych przez siebie czynnościach oraz
do złożenia wyjaśnień lub zeznań osobiście, przez pełnomocnika lub na piśmie. W sprawach
szczególnie pilnych możliwe jest wezwanie telefoniczne, telegraficzne lub inne.
Doręczenie  wywołuje określone skutki w sferze prawa materialnego i procesowego.
Doręczenie właściwe  pismo dostarcza się adresatowi do jego rąk. Potwierdzone datą i podpisem
adresata.
Doręczenie zastępcze  pozwala na oddanie pisma osobie, która zobowiąże się do oddania go
adresatowi.
Doręczenie fikcyjne  wywołuje taki skutek, że pomimo braku rzeczywistego odbioru pisma przez
adresata, pismo uznaje się za doręczone, a od dnia fikcyjnego doręczenie biegną wszelki skutki
prawne (występuje w 3 przypadkach: gdy pismo złożone w urzędzie pocztowym lub urzędzie gminy
nie zostanie odebrane przez adresata, adresat odmawia odbioru pisma, strona zmieniła miejsce
zamieszkania w czasie toczącego się postępowania administracyjnego i nie poinformowała o tym
organu administracyjnego.
Protokół  forma podstawowa (powinien odpowiadać wymaganiom formalnym i materialnym),
adnotacja  pomocniczy sposób utrwalenia wspomnianych czynności procesowych.
O tym czy dany akt administracyjny jest decyzją przesądza jego treść, a nie nazwa.
Decyzja administracyjne: orzeczenie, zezwolenia, koncesje, pozwolenia, zakazy, nakazy, wydane po
przeprowadzeniu postępowania administracyjnego, rozstrzygające co do istoty indywidualnej sprawy
z zakresu administracji publicznej. Są aktami prawnymi zewnętrznymi.
Każda decyzja powinna mieć podstawę prawną, rozstrzyga co do istoty w całości lub w części.
Decyzje uznaniowe  gdy przepis jest na tyle ogólny, że pozwala organowi administracji na
swobodę w zakresie orzekania.
Decyzja musi zawierać:
-oznaczenie organu administracji publicznej;
-datę wydania;
-wskazania adresata decyzji;
-powołanie podstawy prawnej;
-rozstrzygnięcie o istocie sprawy;
-uzasadnienie prawne i faktyczne rozstrzygnięcia;
-pouczenie od sposobie odwołania się od decyzji;
-podpis osoby wydającej decyzję.
Ugoda  sporządzana w formie pisemnej, wymaga zatwierdzenia przez organ administracji
publicznej, przed którym została zawarta. Ma takie same skutki jak decyzja administracyjna.
Postanowienie  dotyczą kwestii wynikających w toku tego postępowania, lecz nie rozstrzygają o
istocie sprawy, doręcza się je z reguły na piśmie, wydaje się je w sprawach proceduralnych, np.
postanowienie o zawieszeniu postępowania.
Rozdział VII - Elementy prawa karnego
y
ródłem prawa karnego jest kodeks karny z 6 czerwca 1997 r. oraz inne ustawy zawierające
przepisy karne. Zgodnie z zasadą ultima ratio - z prawa karnego należy korzystać wyjątkowo,
gdy sankcję z innych gałęzi prawa nie są wystarczające dla zabezpieczenie społeczeństwa.
Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony (zewnętrzne zachowanie
się człowieka sterowane wolą) pod groz
bą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego
popełnienia.
Czyn sprawcy powinien być bezprawny, a więc zabroniony przez ustawę obowiązują w czasie jego
popełnienia. Zakazanie jest działanie prawa karnego wstecz na niekorzyść sprawcy. Akty
normatywne rangi podstawowej nie mogą stanowić typów czynów zabronionych. Zakaz analogii i
wykładni rozszerzającej na niekorzyść oskarżonego.
Czyn zabroniony - zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.
Oprócz elementu formalnego przestępstwa wymagana jest również społeczna szkodliwość w
stopniu wyższym niż znikomy.
Wina - stanowi personalnie zarzucaną sprawcy umyślność lub nieumyślność, zależy od zdatności
podmiotu do ponoszenia winy, świadomości lub możliwości świadomości i wymagalności zachowania
się zgodnego z prawem.
Umyślność lub nieumyślność - stanowi tzw. stronę podmiotową. Jeżeli sprawce chce popełnić
czyn - zamiar bezpośredni, przewiduje możliwość jego popełnienia - zamiar ewentualny,
Zbrodnia - czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3
albo karą surowszą. Zbrodnie można popełnić tylko umyślnie.
Występek - czy zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą
ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Liczy sie
dolna granica zagrożenia przewidziana w ustawie karnej.
Przestępstwa materialne (skutkowe) i formalne (bezskutkowe). Pomiędzy czynem, a skutkiem
musi istnieć adekwatny związek przyczynowy.
Przestępstwa mogą występować w trybie podstawowym, uprzywilejowanym i
kwalifikowanym w zależności od tego czy dodatkowe znamiona które zawierają, wpływają na
zmniejszenie czy na zwiększenie społecznej szkodliwości typu podstawowego.
Ścigane z oskarżenia publicznego, ścigane na wniosek (po złożeniu wniosku przez
pokrzywdzonego ściganie następuje z urzędu) i ścigane z oskarżenia prywatnego (sam oskarżony
musi sporządzić i popierać akt oskarżenia przed sądem).
Formy stadialne popełnienia przestępstwa - wiążą się z etapami przez które na ogół przechodzi
zachowanie sprawcy przestępstwa umyślnego.
1 etap: zamiar sprawcy popełnienia czynu zabronionego.
2 etap: przygotowanie - gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje pewne
czynności.
3 etap: usiłowanie - odpowiada za nie ten, kto swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do
dokonania czynu, który jednak nie następuje (usiłowanie udolne) lub gdy sprawca nie uświadamia
sobie, że dokonanie czynu jest niemożliwe ze względu na użycie środka nienadającego się do
popełnienia czynu zabronionego (usiłowanie nieudolne).
Jeżeli sprawca sam realizuje czyn zabroniony - jednosprawstwo.
Inne formy - wielosprawstwo.
Gdy sprawca popełnia czyn zabroniony wspólnie z inną osobą - współsprawstwo.
Ze współsprawstwem mamy do czynienia gdy bez zachowania danej osoby dokonanie czynu było by
niemożliwe lub znacznie utrudnione.
Sprawstwo kierownicze - odpowiada za nie ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego
przez inną osobę. Od niej zależy rozpoczęcie, prowadzenie, zmiany i przerwanie danego czynu.
Sprawstwo przez polecenie - odpowiada za nie ten, kto zleca wykonanie danego czynu, jednakże
nie kieruje realizacją tego polecenia.
Podżeganie - odpowiada za nie ten, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego
nakłania ją do tego. Wykonawca nie musi popełnić czynu zabronionego.
Pomocnictwo - odpowiada za nie ten, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu
zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie.
Okoliczności wyłączające przestępność czynu:
-wyłączające bezprawność;
-wyłączające winę.
Przestępność wyłącza również znikoma społeczna szkodliwość czynu.
Okoliczności wyłączające bezprawność - kontratypy.
Obrona konieczna - odpieranie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro
chronione prawem. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Stan wyższej konieczności - w przypadku działania w celu uchylenia bezpośredniego
niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem. Jeśli
niebezpieczeństwa można było uniknąć, a dobra poświęcone przedstawia niższą wartość niż dobra
ratowane.
Dobro osoby trzeciej można poświęcić tylko gdy według zasady ex ante  gdy nie można inaczej
uniknąć niebezpieczeństwa.
Na działanie w stanie wyższej konieczności nie można sie powoływać, gdy jest ono wyłączone przez
przepisy szczególne.
Kontratyp dozwolonego ryzyka - mamy z nim do czynienia w przypadku przeprowadzenia
eksperymentu (medycznego, poznawczego itp), jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie, a
oczekiwanie jej osiągnięcia, celowości oraz sposób przeprowadzania eksperymentu są zasadne w
świetle aktualnego stanu wiedzy.
Okoliczności wyłączające winę - nie osiągnięcie wymaganego wieku (17 lat, a w przypadku
najpoważniejszych przestępstw 15 lat), niepoczytalność, błąd, rozkaz oraz w pewnym zakresie
stan wyższej konieczności.
Niepoczytalnym jest ten kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub
zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznawać jego znaczenia lub
pokierować swoim postępowaniem. Osoba niepoczytalna nie popełnia przestępstwa i nie
wymierza się jej kary, stosuje sie jedynie środki zabezpieczające.
Przestępność czynu nie jest wyłączona gdy sprawca działa w stanie poczytalności
ograniczonej. Wówczas sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Błąd polega na niezgodności pomiędzy rzeczywistością, a jej odbiciem w świadomości
człowieka. Może wystąpić w postaci nieświadomości (gdy w świadomości sprawcy nie odbił się
pewien element, który występuje w rzeczywistości) lub urojenia (jeśli w świadomości sprawcy
wystąpiło coś więcej niż w rzeczywistości).
Błąd faktyczny - nieświadomość wystąpienia w rzeczywistości jakiegokolwiek znamienia typu czynu
zabronionego. Wyłącza odpowiedzialność za przestępstwo umyślne.
Błąd co do prawa - najczęściej w postaci nieświadomości bezprawności czyli sytuacji, kiedy
sprawca czyni coś, o czym nie wie, że ustawa zabrania mu to robić.
Błąd co do kontratypu i co do okoliczności wyłączającej winę - nie popełnia przestępstwa ten,
kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym, błędnym przekonaniu, że zachodzi
okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę.
Okolicznością łagodzącą winę jest także działanie na rozkaz.
Kary:
-grzywna - wymierza się w formie stawek dziennych. Od 10 do 360;
-ograniczenie wolności - w czasie jej odbywania skazany nie może bez zgody sądu zmieniać
miejsca stałego popytu, jest zobowiązany do wykonywania pracy wskazanej mu przez sąd oraz ma
obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywanej kary. Od miesiąca do 12
miesięcy;
-pozbawienie wolności;
-25 lat pozbawienia wolności;
-dożywotnie pozbawienie wolności.
Środki karne:
-pozbawienie praw publicznych;
-zakaz zajmowania określonego stanowiska;
-zakaz wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej;
-zakaz prowadzenia pojazdów;
-przepadek;
-obowiązek naprawienia szkody;
-nawiązka;
-świadczenie pieniężne;
-podanie wyroku do publicznej wiadomości;
-zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich oraz
opieką nad nimi;
-obowiązek powstrzymywanie się od przebywania w określonych miejscach lub środowiskach;
-zakaz kontaktowania się z określonymi osobami;
-zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu;
-zakaz wstępu na imprezy masowe.
Środki związane z poddaniem sprawcy próbie:
-warunkowe umorzenie postępowania;
-warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary;
-warunkowe przedterminowe zwolnienie z reszty kary.
Wymierzając kare sąd uwzględnia w szczególności:
-motywacje i sposób zachowania się sprawcy;
-popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim;
-rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków;
-rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa;
-właściwości i warunki osobiste sprawcy;
-sposób życia przed popełnieniem przestępstwa;
-zachowanie się sprawcy po popełnieniu przestępstwa;
-zachowanie się pokrzywdzonego.
Sąd bierze również pod uwagę pozytywne wyniki mediacji przeprowadzonej pomiędzy
pokrzywdzonym, a sprawcą oraz ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub
prokuratorem.
Grzywnę można uiścić w ciągu 30 dni od wezwania lub rozłożyć ją na raty.
Karę ograniczenia wolności wykonuje się zasadniczo w miejscu zamieszkania lub zatrudnienia
skazanego, albo w niewielkiej odległości od tego miejsca. Nadzór nad wykonywaniem kary
ograniczenia wolności oraz orzekanie w sprawach dotyczących wykonywania tej kary należą do sądu
rejonowego, w którego kara ta jest, lub ma być wykonywana. Czynności związane w wykonywaniem
i kontrolowaniem wykonywania kary pełni kurator zawodowy.
Kara pozbawienia wolności stosuje się w odpowiednich zakładach karnych.
Rozdział IX  Elementy prawa cywilnego
W prawie cywilnym żadna ze stron nie ma uprawnień władczych.
Prawo cywilne:
-część ogólna;
-prawo rzeczowe;
-prawo zobowiązań;
-prawo spadkowe;
-prawo rodzinne;
-prawo na dobrach niematerialnych.
Podstawowy akt  kodeks z 1964r. Poza nim funkcjonują np. kodeks rodzinny i opiekuńczy, ustawa
o księgach wieczystych i hipotece, prawo wekslowe i prawo czekowe, prawo autorskie oraz prawo
ochrony własności przemysłowej.
Stosunek cywilnoprawny  występują co najmniej 2 równorzędne strony, stosunki wielostronne
są wyjątkowe (np. współwłasność, spółka cywilna).
Strona może być jednopodmiotowa albo rzadziej wielopodmiotowa (np. małżonkowie
zaciągający pożyczkę lub członkowie koła organizujący wycieczkę.
Stroną stosunku może być każda osoba ludzka lub prawna (zdolność ta przesądza o możności
nawiązania i ukształtowania stosunku oraz o odpowiedzialności majątkowej za jego niewykonanie).
Umowa konsensualna zostaje zawarta, gdy dwie lub więcej stron złożą zgodne oświadczenia
woli.
Wola stron  podstawowe z
ródło stosunków cywilnoprawnych.
Rzeczy, bądz
inne obiekty będące powodem związania się stron  na ogół przedmiot stosunku.
Wzajemne prawa i obowiązki stron  treść stosunku.
Roszczenie  skonkretyzowane żądanie od drugiej strony określonego zachowania się
(świadczenia), z możliwością zwrócenia się do sądu o przymusowe jego wykonanie.
Uprawnienia kształtujące polegają na możności zmiany lub zakończenia istniejącego stosunku
prawnego przez jednostronną czynność prawną. W odróżnieniu od roszczenia realizacja prawa
kształtującego nie wymaga udziału drugiej strony.
Zarzut  swoiste uprawnienie zobowiązanego, polegające na odmowie spełnienie roszczenia.
Ciężar odwodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi dla siebie skutki
prawne.
Czasami fakt można uznać za ustalony na podstawie wnioskowania wyprowadzonego z innych
faktów ustalonych według zwykłych reguł dowodowych (domniemanie faktyczne), niekiedy
domniemanie wprowadza bezpośrednio norma prawna, nakazująca w oparciu o 1 bezsporny fakt
przyjąć bez dowodu istnienie innego faktu wskazanego w przepisie (domniemanie prawne).
Domniemanie (oprócz domniemań prawnych) może być obalone dowodem przeciwnym.
Osoba fizyczna.
-nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia (dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone ma
zdolność prawną tylko w zakresie praw majątkowych, choć potrzebnych czynności prawnych może
dokonać w zastępstwie inna osoba, dziecko musi urodzić się żywe aby nabyć prawa i musi to być
potwierdzone aktem urodzenia);
-zdolność prawna osoby fizycznej kończy się z chwilą jej śmierci, prawa i obowiązki majątkowe
przechodzą na spadkobierców (śmierć musi być potwierdzona aktem zgonu lub sądowym
stwierdzeniem zgonu, w przypadku stanu, gdy niewiadomo czy dana osoba żyje wszczęte zostaje
postępowanie, a sąd wydaje orzeczenie uznające zaginionego za zmarłego. Zaginiony może być
uznany za zmarłego, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym jeszcze żył, upłynęło 10
lat, szczególne terminy przewidziane są dla przypadków szczególnych. Uchylenie orzeczenia o
uznaniu za zmarłego (może być wydane w przypadku gdy dana osoba żyje lub niewątpliwie zmarła
w innych okolicznościach cofa skutki dziedziczenia i pociąga reaktywowanie stosunków);
-może w różnym stopniu posiadać zdolność do czynności prawnej (możność samodzielnego
kreowania stosunków cywilnoprawnych):
-osoby w ogóle nie posiadające jakiejkolwiek zdolności do czynności prawnych:
-osoby poniżej 13 roku życia;
-osoby całkowicie ubezwłasnowolnione;
-osoby takie zastępowane są przez przedstawicieli ustawowych.
-osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych:
-osoby małoletnie mające ukończone 13 lat;
-osoby ubezwłasnowolnione częściowo;
-rozporządzają swoimi prawami majątkowymi za zgodą przedstawiciela ustawowego.
-osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych:
-posiadają ją osoby które ukończyły 18 lat lub zawarły związek małżeński.
Ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe  orzekane przez sąd w stosunku do osób
dotkniętych niedorozwojem umysłowym, chorobą psychiczną bądz
innymi zaburzeniami.
Ubezwłasnowolniona całkowicie może być osoba która ukończyła 13 lat (sąd wyznacza
opiekuna), częściowo osoba która ukończyła 18 lat (sąd wyznacz kuratora).
Dobra osobiste  wartości nierozerwalnie związane z osobowością człowieka, zwłaszcza ze strefą
jego uczuć i przeżyć psychicznych. Pozostają pod ochroną prawa cywilnego. Są to m.in. zdrowie,
wolność, nazwisko, wizerunek, swoboda sumienia, tajemnica korespondencji, twórczość.
Osobowość prawna.
-kategoria normatywna;
-osoby prawne powstają na skutek działania aktu władzy państwowej (ustawy) kreującego
bezpośrednio osobę prawną, lub w wyniku wyczerpania ustawowo wskazanych warunków powstania
osoby prawnej (np. do założenia spółdzielni potrzeba przyjęcia statutu, dokonania wyboru organów i
rejestracji);
-jednostka uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania jej do odpowiedniego rejestru (o ile
przepisy szczegółowe nie stanowią inaczej);
-każda osoba prawna musi mieć nazwę. Przedsiębiorca działa pod firmą, która jest nazwą
wskazującą na formę osoby prawnej, siedzibę i przedmiot jej działalności;
-osoby prawne dzieli się na:
-korporacje  opierają się na zrzeszeniu, którego członkowie realizują wspólny cel;
-zakłady  mają masę majątkową, zakres działania wyznaczony w akcie założycielskim;
-osoby prawne mają pełną zdolność do czynności prawnych, korzystają z niej za pomocą
organów, będących osobami fizycznymi;
-ustanie osoby prawnej, może nastąpić z przyczyn takich jak: zakończenie zadań, rozwiązanie na
mocy aktu władzy, upływu czasu na jaki została utworzona itd.
-likwidacja osoby prawnej  na ogół w interesie jej założycieli, stanowili naturalne zejście ze
sceny życia społeczno-gospodarczego, postępowanie likwidacyjne prowadzą tzw. likwidatorzy pod
kontrolą sądu, zamykają działalność i dysponują majątkiem osoby prawnej;
-upadłość osoby prawnej  polega na egzekucji generalnej nadmiernie zadłużonej osoby prawnej;
-przekształcenie osoby prawnej  zmiana formy organizacyjnej osoby prawnej.
Krajowy Rejestr Sądowy  rejestr publiczny, składa się z m.in. rejestru przedsiębiorców, rejestru
stowarzyszeń, fundacji, organizacji społecznych i publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Skarb Państwa  szczególna osoba prawna. Państwo w charakterze podmiotu cywilnoprawnego.
Jego substratem jest wyłącznie masa majątkowa, nie stanowiąca jednolitego kompleksu. Skarb
Państwa nie ma typowej dla osób prawnych organizacji, statutowych organów, ani nawet siedziby.
Niezbędną reprezentację w obrocie zapewniają mu wskazane ustawowo osoby fizyczne pełniące
funkcją organów państwowych oraz liczni pełnomocnicy.
Państwowe osoby prawne zależne od Skarbu Państwa  tworzone w celu realizacji funkcji
państwowych w sferze użyteczności publicznej. Należą do nich: NBP, Bank Gospodarstwa Krajowego,
agencje wykonawcze, państwowe szkoły wyższe, zakłady opieki zdrowotnej itp. Przedsiębiorstwa
państwowe podlegają prywatyzacji.
Spółdzielnia  dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie i
funduszu udziałowym, prowadzące wspólną działalność gospodarczą w interesie jej członków. Do
jej założenia niezbędne jest uchwalenie statutu przez założycieli (10 osób, w przypadku osób
prawnych 3).
Rolę organu uchwałodawczego pełni walne zgromadzenie lub zebranie przedstawicieli.
Nadzór i kontrolę sprawuję rada nadzorcza.
Organem wykonawczym jest zarząd spółdzielni.
Oświadczenia składają co najmniej dwaj członkowie lub jeden człowiek i pełnomocnik.
Spółka  prawna forma współdziałania kilku osób dla osiągnięcia wspólnego celu. W przypadku
spółek cywilnych zachodzi współdziałanie o charakterze bezpośrednim, a w przypadku osobowych
spółek handlowych zachodzi współdziałanie strukturalne. Współdziałanie kapitałowe właściwe jest dla
spółek kapitałowych.
Fundacje  mogą być zakładane przez osoby fizyczne lub prawne dla realizacji celów
społecznych lub gospodarczo użytecznych. Oświadczenie woli fundatora o ustanowieniu fundacji
wymaga formy aktu notarialnego, ze wskazaniem celu fundacji i środków majątkowych na
jego realizację. Kierownictwo i reprezentacja należą do zarządu. Fundacja może korzystać z
dotacji, darowizn, spadków, zapisów i ofiarności publicznej. Ulega likwidacji w sposób
opisany w statucie, jeśli osiągnięte zostały jej cele lub całkowicie skończył się majątek.
Stowarzyszenie  dobrowolne, samorządne i trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych. Pełną
osobowość prawną ma jedynie stowarzyszenie zarejestrowane (do założenia potrzeba co najmniej
15 osób, które uchwalą statut i wybiorą komitet założycielski). Najwyższą władzą jest zebranie
członków lub zjazd delegatów. Majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich,
darowizn itp. Uproszczoną stowarzyszenia jest bezorganowe stowarzyszenie zwykłe, posiadające
niepełną osobowość prawną. Nie wolno mu tworzyć oddziałów terenowych, ani przyjmować
darowizn, spadków itp. Do założenia potrzebne jest współdziałanie 3 osób, które uchwalają
regulamin i powiadamiają starostę. Może rozpocząć działalność, jeśli sąd rejestrowy orzekający na
wniosek starosty lub prokuratora w ciągu 30 dni nie zakaże mu działalności.
Kościoły powszechne, w tym katolicki, nie są rejestrowane, lecz ustawowo uznawane przez
państwo. Zgodnie z konkordatem uznaje się osobowość prawną całego Kościoła katolickiego, jak i
wszystkich jego instytucji.
Niepełne osoby prawne  jednostki organizacyjne, którym ustawa nie przyznaje osobowości
prawnej, ale wyposaża je w zdolność prawną.
Przedstawicielstwo:
-ustawowe;
-wynikające z orzeczenia sądowego;
-wynikające z jednostronnej czynności prawnej zainteresowanego, jest to pełnomocnictwo lub
prokura.
Pełnomocnictwo  jednostronnie upoważnia pełnomocnika do działania w imieniu mocodawcy,
ale pełnomocnik nie musi z niego korzystać (niezbędny jest do tego dodatkowy akt prawny).
-pełnomocnik nie musi mieć pełnej zdolności do czynności prawnych;
-pełnomocnictwo nie wymaga szczególnej formy;
-może być wyraz
ne lub domniemane;
-pełnomocnictwo szczególne uprawnia do podjęcia jednej określonej czynności, a ogólne obejmuje
uprawnienie do podejmowania powtarzalnych czynności prawnych z zakresu tzw. zwykłego zarządu,
do czynności przekraczających te ramy potrzebne jest dodatkowe pełnomocnictwo szczególne.
Prokura  wpisane do rejestru pisemne upoważnienie udzielone przez przedsiębiorcę,
obejmujące umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie związane są z
prowadzeniem przedsiębiorstwa. Jest standaryzowanym pełnomocnictwem handlowym. Prokurem
może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych.
Rzeczy  przedmioty materialne, mogące być samoistnymi przedmiotami własności.
Wierzytelności  obejmują uprawnienia wierzyciela wobec dłużnika.
Pieniądz  środek płatniczy, mający moc umarzania zobowiązań.
Papiery wartościowe  dokumenty związane z określonymi prawami podmiotowymi, zwłaszcza z
wierzytelnościami.
Energia  zdolność do wykonywania określonej pracy przez ciało fizyczne.
Dobra intelektualne  wynik twórczości człowieka.
Zorganizowane kompleksy majątkowe (takie jak przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne
stanowią często samodzielny przedmiot prawa, z uwagi na szczególną więz
funkcjonalną łączącą ich
elementy w pewną całość.
Zdarzenie cywilnoprawne  przyczyna powstania skutków cywilnoprawnych.
Czynność prawna  złożenie co najmniej 1 stanowczego oświadczenia woli wywołującego
zamierzone skutki prawne bezpośrednio w nim wyrażone. Poprzedzone wewnętrznym aktem woli.
Czynności jednostronne  wystarcza wyrażenie woli tylko 1 strony.
Czynności dwu- lub wielostronny są umowami, dla których konieczne jest osiągnięcie
oświadczeń woli dwóch lub więcej stron.
Czynności realne  wymagają również wręczenie drugiej stronie rzeczy, celem dopełnienia stanu
faktycznego.
Czynności zobowiązujące  polegają na zobowiązaniu się jednej strony do określonego
zachowania na rzecz drugiej strony, zwanego świadczeniem.
Czynności rozporządzające  takie czynności, których bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie,
obciążenie lub zniesie prawa majątkowego.
Czynności odpłatne  takie jak np. sprzedaż, najem itp., czynności nieodpłatne  takie jak np.
darowizna, użyczenie.
Nieważność  bezskuteczność czynności, istnieje ale nie wywołuje żadnego skutku.
3 rodzaje postanowień składające się na treść czynności prawnych:
-przedmiotowo istotne  wskazujące bezpośrednio na typ zawieranej czynności;
-podmiotowo istotne  od których strony uzależniają skuteczność czynności prawnej
-postanowienia uboczne  uszczegóławiają zasadnicze obowiązki stron lub nakładają na strony
dodatkowe obowiązki.
Typy oświadczeń woli:
1. Zwykła forma pisemna - wystarczy złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie
obejmującym oświadczenie woli.
2. Kwalifikowana forma pisemna  dokument z urzędowym lub notarialnym poświadczeniem
daty lub notarialną legalizacją własnoręczności podpisu.
3. Forma elektroniczna  złożona w taki sposób, aby osoba mogła zapoznać się z jej treścią.
Opatrzone podpisem elektronicznym weryfikowanym jest równoważne z oświadczeniem woli
złożonym pisemnie.
4. Forma aktu notarialnego  strony ustnie składają oświadczenie, a notariusz je spisuje.
Następnie akt zostaje odczytany, a strony podpisują go. Akt przechowywany jest przez 10 lat w
kancelarii, a następnie podlega przekazaniu do archiwum ksiąg wieczystych. Aktem notarialnym
można zastąpić każdą inną formę czynności prawnej.
Oświadczenie woli złożone przez osobę w stanie wyłączającym świadome lub swobodne
powzięcie decyzji i wyrażanie woli jest nieważne.
Podobnie nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodę dla pozoru, lub pod
wpływem bezprawnej groz
by.
Oferta  stanowcza propozycja osiągnięcia porozumienia niezbędnego do zawarcia umowy,
określająca co najmniej jej istotne postanowienia.
Negocjacje  stopniowe uzgadnianie treści umowy przez wzajemną wymianę informacji i
niewiążących propozycji. Celem jest przygotowanie umowy. Strony prowadząca rozmowy bez
zamiaru zawarcia umowy zobowiązana jest do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła z
tego powodu, że liczyła na zawarcie umowy.
Aukcja i przetarg  wywodzą się z ofertowego trybu zawierania umów. Zainteresowanie
zawarciem umowy powoduje składanie ofert przez wiele osób, jednakże wyłoniona zostaje tylko 1
oferta.
Przedawnienie  polega na upływie ustawowo określonego terminu. Ten przeciwko komu
przysługuje roszczenie, może skutecznie uchylić się od jego zaspokojenia, podnosząc zarzut
przedawnienia. Przedawnione roszczenie jednak nie wygasa. Przedawnieniu ulegają jedynie
roszczenie majątkowe. Terminy przedawnienia ustalane są ustawowo, nie mogą być przez strony
skracane ani przedłużane. Zasadniczo wynosi 10 lat.
Prawo rzeczowe  oznacza przepisy regulujące własność i inne formy korzystania z rzeczy bądz

też bezpośrednio samo prawo własności lub inne prawo podmiotowe przysługujące co do rzeczy.
Prawa rzeczowe podmiotowe:
-własność;
-użytkowanie wieczyste;
-ograniczone prawa rzeczowe: użytkowanie, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, służebność,
zastaw i hipoteka.
Mają charakter bezwzględny.
Przedmiotem praw rzeczowych są wyłącznie rzeczy w techniczno-prawnym znaczeniu, czyli dobra
materialne.
Rzeczy ruchome  wszelkie samoistne przedmioty materialne dające się przenieść z miejsca na
miejsce.
Nieruchomości  części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności, jak
również wyjątkowo budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy
przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
Nieruchomości:
-gruntowe  budynki i ich części stanowią jedynie części składowe nieruchomości gruntowych;
-budynkowe  budynki wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub jednostki samorządu
terytorialnego;
-lokalowe  wydzielone trwałymi ścianami i niezależne pomieszczenie lub zespół pomieszczeń,
który w wyniku wyodrębnienia może być osobną nieruchomością.
Część składowa rzeczy  wszystko co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub zmiany
całości albo bez uszkodzenia lub zmiany elementu odłącznego.
Przynależności rzeczy  rzecz ruchoma potrzeba do korzystania z innej rzeczy zgodnie z jej
przeznaczeniem. Obie rzeczy muszą należeć do tego samego właściciela.
Pożytki rzeczy  korzyści jakie można z niej czerpać, zwłaszcza w postaci rozmaitych dochodów
eksploatacyjnych.
Pożytki cywilne  dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.
Pożytki prawa  dochody, jakie prawo przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem.
Własność  bezterminowe prawo podmiotowe o możliwie najszerszym wachlarzu uprawnień
prawno-rzeczowych. Obejmuje prawo do korzystania z rzeczy (uprawnienia do władania rzeczą,
używania jej, pobierania pożytków, przetworzenie danej rzeczy, zużycia i zniszczenia) i
rozporządzania nią (uprawnienia do wyzbycia się własności oraz obciążenia przedmiotu prawa
innej osoby o charakterze rzeczowym lub obligacyjnym), z wyłączeniem innych osób.
Nabycie pochodne  prawo własności przechodzi z dotychczasowego właściciela na nowego w taki
stanie i granicach, w jakich przysługiwało poprzednikowi. Prawo pozostaje takie samo, zmienia
się podmiot. Zachodzi zazwyczaj w wyniku umowy o przeniesienie własności bądz
w drodze
dziedziczenia.
Nabycie pierwotne  nabywca nie wchodzi w prawo, jakie przysługiwało ewentualnemu
wcześniejszemu właścicielowi, lecz uzyskuje je od początku.
Zasiedzenie  długotrwałe władanie cudzą własnością przez osobę nieuprawnioną. Wraz z
upływem określonego terminu własność przechodzi na jej posiadacza.
W przypadku nieruchomości termin ten wynosi 20 lat, chyba że posiadanie uzyskał w złej wierze,
wtedy 30 lat.
W przypadku rzeczy ruchomej termin ten wynosi 3 lata, chyba ze posiada ją w złej wierze (wtedy
nie ma możliwości nabycia).
Znalezienie cudzej rzeczy  nie prowadzi do nabycia jej własności. Należy ją zwrócić, a znalazca
może żądać 10% wartości rzeczy. Jeśli rzecz nie zostanie odebrana przez właściciela w terminie,
może stać się własnością znalazcy.
Porzucenie rzeczy  jednostronna czynność prawna, polegająca na porzuceniu przez właściciela
rzeczy z zamiarem wyzbycia się jej własności. Rzecz porzucona staje się niczyja.
Roszczenie windykacyjne  właściciel ma do niego prawo, gdy ktoś inny włada jego rzeczą.
Roszczenie negatoryjne  o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaprzestanie dalszych
naruszeń.
Współwłasność łączna  wynika ze stosunku osobistego między współwłaścicielami. Nie
możliwe jest zniesienie tego rodzaju współwłasności bez uprzedniego zniesienia stosunku
podstawowego. Z chwilą ustania stosunku podstawowego przełącza się we współwłasność w
częściach ułamkowych.
Współwłasność ułamkowa  udział każdego współwłaściciela we wspólnym prawie określony jest
ułamkiem, co przesądza o zakresie jego uprawnień. Każdy ze współwłaścicieli może dobrowolnie
rozporządzać sowim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. Pożytki przypadają
współwłaścicielom w stosunku do udziałów.
W szczególnie długotrwające użytkowanie (wieczyste) mogą być oddawane tylko grunty Skarbu
Państwa włączone do planu zagospodarowanie przestrzennego, a także grunty samorządu
terytorialnego lub ich związków. Ustanawia się je odpłatnie na podstawie umowy notarialnej.
Oddanie gruntu występuje zazwyczaj na cele budowlane na okres 99 lat (okres musi wynosić więcej
niż 40 lat). Z chwilą wygaśnięcia użytkowania wieczystego budynki i inne urządzenia znajdujące się
na gruncie przechodzą na własność właściciela gruntu, a użytkownikowi należy się jedynie
odpowiednie wynagrodzenie.
Użytkowanie  niezbywalne prawo do używania i pobierania pożytków z cudzej rzeczy. Może
być bezterminowe, lub terminowe, nie podlega dziedziczeniu. Na ogół bywa odpłatne. Wygasa w
określonym terminie, a jeśli było bezterminowe to z chwilą śmierci. Po ustaniu prawo użytkownik
obowiązany jest zwrócić przedmiot właścicielowi w takim stanie, w jakim powinien on się
znajdować stosownie do zasad prawidłowego wykonywania użytkowania.
Służebność  prawo do ograniczonego korzystania z oznaczonej nieruchomości, bądz
prawo do
ograniczenia właściciela nieruchomości obciążonej w wykonaniu jego prawa własności. Wyróżnia się:
-służebność gruntowa  uprawniony jest każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej,
ponieważ jej celem jest zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej kosztem nieruchomości
obciążonej. Wygasa w skutek jest niewykonanie przez 10 lat.
-służebność osobista  uprawniona jest jedynie określona imiennie osoba fizyczna, jej cele
związane są z potrzebami osobistymi. Jest nieprzenoszalna.
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego polega na możności bezterminowego
używania przydzielonego lokalu oraz rozporządzania tym prawem.
Zastaw  ograniczone prawo rzeczowe na rzeczy ruchomej albo na zbywalnym prawie majątkowym,
służące zabezpieczeniu spłaty oznaczonej wierzytelności.
Zastaw rejestrowy  wystarcza umowa pisemna i stosowny wpis do rejestru zastępujący
wydanie przedmiotu.
Hipoteka  powstaje zazwyczaj w wyniku umowy połączonej z wpisem do księgi wieczystej.
Obciąża własność nieruchomości w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności. Również
dokument bankowy stwierdzający udzielenie kredytu w świetle prawa bankowego stanowi
samodzielną podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej.
Posiadanie  jest stanem faktycznym polegającym na faktycznym władaniu rzeczą. Umożliwia
to fizyczne korzystanie z rzeczy. Nabycie posiadania następuje w oparciu o umowę o
przeniesienie posiadania z dotychczasowego na nowego posiadacza lub przez akt jednostronny, bądz

nawet przez zawładnięcie rzeczy siłą. Zazwyczaj oparte w stanie prawnym.
-posiadanie samoistne  pełne władztwo odpowiednie do władztwa sprawowanego przez samego
właściciela, nie traci posiadanie przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne;
-posiadanie zależne  polegające na niepełnym posiadaniu odpowiadającym sytuacji użytkownika,
zastawnika, najemcy lub innej osoby dysponującej władztwem.
Posiadaczowi i dzierżycielowi przysługuje ochrona prawna opierająca się na powszechnym zakazie
samowolnego naruszania cudzego posiadania. W przypadku jej naruszenia ochrona może być
realizowana:
-w drodze własnego działania zachowawczego;
-w drodze procesu sądowego.
Dzierżenie  dzierżyciel włada rzeczą za kogoś innego albo dla kogoś innego, nie mając (jak w
przypadku posiadania) intencji władanie rzeczą dla siebie.
Księgi wieczyste  rejestry prowadzone przez właściwe sądy rejonowe w celu ustaleniu stanu
prawnego nieruchomości lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Pociągają
następstwa materialno prawne.
Wpisu dokonuje się na podstawie uprzedni zapadłego orzeczenia sądu.
Dział I księgi  oznacza się nieruchomości i prawa związane z jej własnością.
Dział II księgi  ujawnia prawa własności i użytkowania wieczystego.
Dział III księgi  dokonuje się wpisów dotyczących ograniczonych praw rzeczowych.
Dział IV księgi  dokonuje się wpisów mających specjalne znaczenie hipoteki.
Są jawne. Niezgodność pomiędzy księgą wieczystą, a stanem faktycznym mogą być usunięte przez
sąd z powództwa osoby, której prawo nie jest wpisane lub zostało wpisane błędnie, przeciwko osobie
bezprawnie figurującej w księdze.
Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych  ochrona prawna osób działających w zaufaniu
do treści wpisów ujawnionych w księdze.
Zobowiązanie cywilnoprawne  wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik
powinien świadczenie spełnić. Elementy konstrukcyjne zobowiązania:
-strony, tj. wierzyciel i dłużnik;
-wierzytelność;
-dług;
-świadczenie.
Stroną uprawnioną w zobowiązaniu jest wierzyciel, a obciążoną dłużnik.
Stosunek zobowiązany ma względną skuteczność, tzn. wierzyciel mogę domagać się określonego
świadczenia, tylko od dłużnika, a nie od innej osoby.
Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym, skutecznym tylko wobec dłużnika, służy
zawsze zaspokojeniu interesu wierzyciela. Z wierzytelności wypływają roszczenia, które mogą być
wzbogacone o prawa kształtujące. W przypadku braku zachowania dłużnika zgodnego z
zobowiązaniem, wierzyciel może wystąpić do sądu.
Uprawnienia wierzyciela:
-główne  realizują jego podstawowy interes;
-uboczne  przygotowują albo uzupełniają świadczenia.
Dług  obowiązek lub zespół obowiązków dłużnika mających na celu zaspokojenie interesu
wierzyciela. Może być zrealizowany przez dłużnika lub osobę trzecią. Towarzyszy mu z reguły
odpowiedzialność czyli ujemne następstwa prawne w związku z niewykonaniem lub nienależytym
wykonaniem zobowiązania.
Zobowiązanie niezupełne  zobowiązanie w którym długowi nie towarzyszy odpowiedzialność
dłużnika za jego spełnienie. Może wystąpić, gdy:
-nie można żądać zwrotu świadczenia, ponieważ jego spełnienie czyni zadość zasadom
współżycia społecznego albo zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;
-zostało spełnione świadczenie z gry lub zakłady, chyba ze były ona zakazane lub nierzetelne;
-roszczenie majątkowe uległo przedawnieniu.
Świadczenie  zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i zmierzające do
zaspokojenia interesu wierzyciela. Dotyczy dóbr będących przedmiotem świadczenia i może
oznaczać działanie, zaniechanie albo znoszenie pewnego faktu.
Metody ustalanie treści świadczeń przyszłych:
-obiektywna  wg obiektywnych kryteriów;
-zobiektywizowana  treść świadczenia określa osoba trzecia pod kontrolą sądu;
-subiektywna - treść świadczenia określa jedna ze stron pod nadzorem sądu.
Zarzut  swoiste uprawnienie zobowiązanego, polegające na odmowie spełnienie roszczenia.
Pierwotna niemożność świadczeń  sytuacja w której świadczenie nie może zaistnieć (np. sprzedanie
tynku Krakowa).
Następcza niemożliwość świadczenia z przyczyn, za które dłużnik odpowiada powoduje
odpowiedzialność odszkodowawczą.
Może mieć charakter samodzielny lub łączny.
W przypadku świadczeń okresowych czas wpływa na ich treść i rozmiar.
Może być podzielne lub niepodzielne.
Świadczenie oznaczone co do gatunku wymaga konkretyzacji która z reguły należy do dłużnika.
Świadczenie oznaczone co do tożsamości od razu nadaje się do wykonania.
Świadczenie pieniężne  wyrażone w jednostkach pieniężnych, polegające na przekazaniu
majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej sumy.
Świadczenie ciągłe  gdy dłużnik ma obowiązek określonego zachowania się przez cały czas
trwania zobowiązania (mogą być terminowe lub bezterminowe)
Świadczenie w zobowiązaniach rezultatu jest wykonalne, jeżeli umówiony rezultat zostanie
osiągnięty.
Świadczenie w zobowiązaniach starannego działania nie oznacza obowiązku osiągnięcia
określonego rezultatu, ale obowiązek ukierunkowanego, starannego działania.
Świadczenie w zobowiązaniu przemiennym  wynika z niego kilka świadczeń równorzędnych, a
wybór jednego z nich zależy od dłużnika lub innej osoby.
Upoważnienie przemienne  ustalone jest jedno świadczenie z zastrzeżeniem, że dłużnik może
spełnić inne świadczenie.
Znaki pieniężne to przedmiot materialny.
Pieniądz elektroniczny  wartość pieniądza stanowiąca odpowiednik elektronicznych znaków
pieniężnych.
Zasada nominalizmu  jeżeli przedmiotem zobowiązania od jest jego powstania jest suma
pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy
szczególne stanowią inaczej.
Waloryzacja - ustalenie wysokości istniejących zobowiązań pieniężnych przy zmianie systemu
pieniężnego, stanowi wyjątek od zasady nominalizmu, może być:
-ustawowa  wyrażony przez przepisy bezwzględnie obowiązujące i świadczenie nią objęte nie
może podlegać innym rodzajom waloryzacji;
-umowna  dotyczy świadczeń pieniężnych wynikających z umowy i przyjmuje postać tzw. klauzuli
waloryzacyjnej, która zawiera miernik wartości pozwalający ustalić wysokość tych świadczeń;
-sądowa  może nastąpić na wniosek uprawnionego w razie istotnej zmiany siły nabywczej
pieniądza do powstania zobowiązania.
Odsetki  mogą pełnić funkcję wynagrodzenia albo stanowić sankcję za niespełnienie świadczenia
pieniężnego w terminie, bądz
rekompensatę za spadek siły nabywczej pieniądza.
Odsetki maksymalne  maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnych nie
może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP.
W polskim prawie występuje zakaz anatocyzmu  pobierania odsetek od zaległych odsetek.
Odpowiedzialność dłużnika w przypadku świadczenia w postaci naprawienia szkody może być oparta
na zasadzie:
-winy  należy ponieść konsekwencje swego zachowania;
-ryzyka  osoba ponosi odpowiedzialność za powstałe w związku w wykonywaniem czynności lub
eksploatacją produktu szkody;
-słuszności  uwzględnia motywy etyczne w obciążaniu odpowiedzialnością osoby wskazanej w
ustawie  bez jego winy;
-gwarancyjno-repartycyjnej  potencjalni sprawcy szkód nie są w stanie ich unieść indywidualnie,
a potencjalni poszkodowani obawiają się pozostać bez odszkodowania, dlatego tworzą fundusz z
którego  w razie zaistniałej szkody  wypłaca się odszkodowanie.
Szkoda majątkowa - obejmuje rzeczywistą stratę i utracone korzyści. Może byś szkodą na mieniu
(występuje tylko w postaci majątkowej) lub osobie (obejmuje konsekwencje majątkowe utraty
zdrowia lub życia, może wiązać się ze szkodą niemajątkową, czyli krzywdą moralną, która może
także wystąpić samodzielnie.
Szkoda niemajątkowa  obejmuje cierpienie fizyczne i psychiczne, rekompensowane przez
zadośćuczynienie pieniężne.
Ujemny interes umowy  to co by strona miała, gdyby nie wdała się w zawieraniu umowy.
Odszkodowanie pełni funkcje:
-kompensacyjną;
-represyjną;
-prewencyjno-wychowawczą.
Solidarność bierna  dłużników  wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od
każdego z dłużników, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia
pozostałych. Jej z
ródłem może być umowa lub ustawa.
Solidarność czynna  wierzycieli  dłużnik może spełnić świadczenie względem jednego z
wierzycieli, a przez zaspokojenie jednego z nich wygasa dług względem wszystkich. Jej z
ródłem
może być tylko czynność prawna.
Solidarność niewłaściwa  dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są do spełnienia na
rzecz tego samego wierzyciela identycznego świadczenia, a spełnienie tego świadczenia przez
jednego z nich zwalnia pozostałych.
Zobowiązanie niepodzielne  gdy świadczenie jest niepodzielne, dłużnicy zobowiązani są do
spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni.
Przy świadczeniu podzielnym dług i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych części, ilu jest
dłużników albo wierzycieli.
Do zawarcia umowy konsensualnej wystarczy konsens stron.
Do zawarcia umowy realnej potrzebny jest konsens stron i wydanie rzeczy.
Podmioty w prawie cywilnym kwalifikowanym: przedsiębiorca i konsument.
Umowy powszechnego obrotu  zawarte między niekwalifikowanymi podmiotami.
Umowy obustronnie profesjonalne  zawarte między przedsiębiorcami.
Umowy jednostronnie profesjonalne  zawarte między przedsiębiorcą, a nie przedsiębiorcą.
Umowy konsumenckie  zawarte pomiędzy przedsiębiorcą, a konsumentem.
Umowy adhezyjne  zawarte z użyciem wzorca umownego.
Umowy mogą być jednostronnie zobowiązujące lub dwustronnie zobowiązujące.
Umowa wzajemna  obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma
być odpowiednikiem świadczenia drugiej z nich.
Umowy kazualne  ich ważność zależy od ważności przyczyny.
Umowy abstrakcyjne  niezależne od wspomnianej przyczyny.
W umowach losowych elementem konstrukcyjnym jest przypadek.
Umowy nazwane  zdefiniowane i uregulowane przez przepisy prawne.
Umowy nienazwane  kształtują je same strony.
Zasada swobody umów  strony mogą ułożyć stosunek prawny wg swojego uznania, byle by jego
cel nie sprzeciwiał się właściwości stosunku, ustawie, ani zasadom współżycia społecznego.
Wina w kontraktowaniu  zachowanie mające charakter czynu niedozwolonego, za powstałą w
związku z nim szkodą przysługuje odszkodowanie w granicach ujemnego interesu umowy.
Umowa przedwstępna  powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej i może być
jednostronnie lub dwustronnie przyrzeczona.
Jeżeli strona zobowiązania uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej, strona uprawniona może
żądać od niej naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy (skutek
słabszy), strona umowy może również dochodzić jej zawarcia (skutek mocniejszy).
Strony mogą wprowadzić do umowy dodatkowe zastrzeżenie umowne takie jak zadatek, umowne
prawo odstąpienia od umowy, karę umowną lub odsetki umowne.
Czyn niedozwolony (delikt) to czyn lub zaniechanie sprzeczne z prawem powodujące powstanie
szkody.
Bezprawność wyłącza:
-obrona konieczna;
-stan wyższej konieczności;
-dozwolona samopomoc;
-zgoda poszkodowanego;
-wykonywanie własnych praw podmiotowych.
Wina  naganne nastawienie człowieka do jego bezprawnego działania lub zaniechania.
Winę wyłącza:
-wiek poniżej 13 lat;
-niezawiniony stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wrażenie woli.
Osoby prawne odpowiadają za winę organizacyjną (bezimienną), jeżeli poszkodowany udowodni,
że szkodę wyrządził jakiś niezidentyfikowany podmiot działający w strukturze organizacyjnej tych
osób.
Odpowiedzialność za cudze czyny, np. odpowiedzialność za podopiecznego, opartą na zasadzie
winy w nadzorze.
Powierzający odpowiada na zasadzie winy w wyborze za szkodę wyrządzoną przez osobę, której
powierzył czynność do samodzielnego wykonania. Od odpowiedzialności zwalnia brak winy w
wyborze albo powierzenie czynności osobie, która trudni się zawodowo ich wykonywaniem.
Odpowiedzialność zwierzchnika za szkodę wyrządzona przez podwładnego opiera się na zasadzie
ryzyka.
Odpowiedzialność za szkody spowodowane wykonywaniem władzy publicznej jest
odpowiedzialnością za własne czyny.
Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego oraz inne osoby prawne wykonujące tę prace z
mocy prawa ponoszą odpowiedzialność za działanie niezgodne z prawem.
Szkoda wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego może być naprawiona po stwierdzeniu we
właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją RP, ratyfikowaną umową
międzynarodową lub ustawą.
Jeśli szkoda została wyrządzona przez wydanie lub niewydanie prawomocnego orzeczenia, jej
naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu jej niezgodności z prawem.
Za szkody spowodowane wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek
przedmiotu, na zasadzie ryzyka, odpowiedzialność ponosi najemca.
Odpowiedzialność za zawalenie się budowli, na zasadzie ryzyka, ponosi posiadacz budowli.
Za szkody spowodowane na osobie lub mieniu wyrządzone przez ruch (np. kolejowy), na
zasadzie ryzyka, odpowiada prowadzący przedsiębiorstwa lub zakładu).
Naprawienie szkody na osobie, polega na pokryciu kosztów, w szczególności leczenia, przyznaniu
renty, lub odszkodowania jednorazowego.
W razie śmierci poszkodowanego naprawienie szkody obejmuje rentę dla osób pośrednio
poszkodowanych lub odszkodowanie dla osób najbliższych.
Za szkodą niemajątkową sąd może zarządzić zadośćuczynienie pieniężne, lub na żądanie
pokrzywdzonego określoną sumę na wskazany przez niego cel społeczny.
Ten kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyści majątkowe kosztem innej osoby, jest
dłużnikiem zobowiązanym do wydania w naturze tej korzyści zubożonemu, czyli wierzycielowi, a
gdyby nie było to możliwe  do zwrotu jej wartości. Obowiązek wydania korzyści wygasa, jeżeli
pierwotnie wzbogacony zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że
wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
Zobowiązanie może powstać z jednostronnej czynności prawnej tylko gdy przepis tak stanowi.
Wykonanie zobowiązania polega na spełnieniu świadczenia zgodnie z treścią i celem tego
zobowiązania, a także zgodnie z zasadami współżycia społecznego. Może polegać na dokonaniu
przez dłużnika czynności faktycznych lub prawnych.
W przypadku braku określenia miejsca spełnienia świadczenia długi oddawcze powinny być spełnione
w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela, a długi odbiorcze w miejscu zamieszkania
lub siedzibie dłużnika.
O terminie spełnienie świadczenia decyduje treść zobowiązania, w innym przypadku spełnione
powinny być niezwłocznie.
W następnym dni po terminie spłacenia świadczenia przypada termin wymagalności (prawo
wierzyciela domagania się świadczenia).
Świadczenia z umów wzajemnych powinny być spełnione jednocześnie.
Jeżeli dłużnik nie chce wykonać zobowiązania wierzyciel może skierować sprawę do sądu, a
następnie złożyć wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego.
Dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem
okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Szkoda  uszczerbek majątkowy w postaci rzeczywistej straty i utraconych korzyści.
Pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem a powstałą szkodą musi istnieć związek
przyczynowo-skutkowy.
Wina bezimienna  przypisywana osobom prawnym, ma charakter techniczny i oznacza między
innymi brak staranności ujmowanej w sposób typowy w ramach standardowo ujętych stosunków
prawnych.
Jeżeli po zawarciu umowy świadczenie dłużnika stanie się niemożliwe do wykonania, występuje
wówczas następcza niemożliwość świadczenia. W tym wypadku obowiązek świadczenia
przemienia się w obowiązek naprawienia szkody.
Gdy niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności
nie ponosi, zobowiązanie wygasa. Wierzycielowi przysługuje jednak roszczenie o wydanie
surogatów.
Zwłoka  opóz
nienie kwalifikowana, spowodowane okolicznościami za które dłużnik ponosi
odpowiedzialność. Wierzyciel może domagać się naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
Nienależyte wykonanie zobowiązania może powodować odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady
rzeczy w umowach albo odpowiedzialność z gwarancji jakości.
Działania lub zaniechania dłużnika sprzeczne z treścią umowy mogą spowodować jej rozwiązanie
bez zachowania lub z zachowaniem okresu wypowiedzi lub zabezpieczenie ustawowe.
W przypadku zbiegu odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej wybór jednego roszczenia
odszkodowawczego należy do poszkodowanego, chyba że ustawa lub umowa przyznaje prymat
jednemu z reżimów odpowiedzialności.
Rozdział X  Elementy prawa pracy
Prawo pracy  zespół norm regulujących stosunki pomiędzy podmiotami w ramach wiąż ego je
stosunku pracy. Ma charakter kompleksowy.
y
ródła prawa pracy:
-przepisy kodeksu pracy;
-ustawy;
-akty wykonawcze;
-układy zbiorowe pracy;
-porozumienia zbiorowe;
-regulaminy;
-statuty.
Pracownikiem może być każda osoba fizyczna, która ukończyła 18 lat, jak i również małoletni
który ukończył lat 16.
Pracodawcą może być:
-os. fizyczna  osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą  przedsiębiorcy;
-os. prawna  przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki osobowe i kapitałowe  dokonują
czynności prawnych poprzez swoje statutowe organy;
-jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej  może zostać uznana za
pracodawcę pod warunkiem wyposażenia jej w prawo samodzielnego nawiązywania i rozwiązywania
stosunków pracy.
Zasady w prawie pracy:
-zasada swobodnego wyboru pracy;
-swobody równego traktowania;
-niedyskryminacji pracowników;
-odpłatności pracy;
-zasada poszanowania godności i dóbr osobistych pracownika;
-zasada ryzyka gospodarczego pracodawcy;
-zasada zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy;
-zasada podporządkowania pracownika poleceniom przełożonych;
-zasada prawdo wypoczynku;
-zasada zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników oraz ułatwiania im
podnoszenia kwalifikacji zawodowych;
-zasada ochrony uprawnień pracownika;
-zasada wolności zrzeszania się w związki zawodowe i organizacje pracodawców;
-zasada udziału załogi w zarządzaniu zakładem pracy.
Zbiorowe stosunki pracy  nawiązywane między reprezentującymi pracowników związkami
zawodowymi i organami samorządu a pracodawcami i ich organizacjami.
Układy zbiorowe pracy  porozumienia zawierane pomiędzy pracodawcą, a reprezentującą
pracowników organizacją związkową.
Indywidualne stosunki pracy  pracownik i pracodawca.
Stosunek pracy  stosunek prawny pomiędzy 2 podmiotami, z których jeden zobowiązany jest
świadczyć na rzecz drugiego pracę określonego rodzaju, pod jego kierownictwem. Ma charakter
obligacyjny.
Umowy o prace zawierane są:
-na czas nieokreślony;
-na czas określony;
-na czas wykonania określonej pracy.
Każdy z nich może być poprzedzona umową o pracę na okres próbny, nieprzekraczający 3 miesięcy.
Trzecia z kolei umowa na czas określony przekształca się w umową na czas nieokreślony.
Umowa w zastępstwie, polega na zastąpieniu w pracy pracownika w okresie tzw.
usprawiedliwionej nieobecności.
Powołanie  służy nawiązywaniu stosunku pracy z pracownikami zatrudnionymi np. w sferze
budżetowej, z niektórymi prawnikami samorządy terytorialnego, osobami pełniącymi funkcje
zarządcze, kierownicze itp.
Stosunek pracy z wyboru powstaje w przypadku osób pełniących funkcje w organizacjach
politycznych, społecznych i niektóre funkcja w samorządzie terytorialnym
Mianowanie  nawiązanie służbowego stosunku pracy w przypadkach uzasadnionych charakterem
pracy, np. z prokuratorami, nauczycielami, niektórymi pracownikami urzędów państwowych i
samorządu terytorialnego.
Spółdzielcza umowa o pracę  reguluje przede wszystkim przepisy ustawy, prawo spółdzielcze
oraz statury spółdzielni pracy.
Rozwiązanie umowy o prace może nastąpić:
-za porozumieniem stron;
-z upływem czasu, na który została zawarta;
-z dniem ukończenia pracy, dla wykonanie której została zawarta;
-na skutek wypowiedzenia;
-w sytuacjach wyjątkowych bez wypowiedzenia.
Nie można wypowiedzieć umowy zawartej na czas wykonania określonej pracy. Natomiast
zawierając umowę o pracę na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, strony mogą przewidzieć
dopuszczalność wcześniejszego rozwiązania umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem.
W okresie wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przez pracodawcę pracownikowi przysługuje
zwolnienie na poszukiwanie pracy.
Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o prace zawartą na czas nieokreślony pracownikowi
któremu brakuje mniej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, w czasie urlopu
pracownika lub innej nieusprawiedliwionej nieobecności. Z ochrony przed wypowiedzeniem
korzystają również kobiety w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego oraz członkowie zarządu
zakładowej organizacji związkowej.
Niekorzystna dla pracownika zmiana warunków pracy i płacy może być dokonane tylko w drodze
wypowiedzenia zmieniającego, w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Korzystne dla
pracownika zmiany mogą nastąpić w drodze porozumienia zmieniającego.
Pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę bez wypowiedzenia, w przypadku:
-ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych;
-popełnienia przez pracownika w czasie trwanie umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia
dalsze zatrudnienie go na zajmowanym stanowisku;
-zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym
stanowisku.
Pracodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia z przyczyn pracownika
niezawinionych. Do takich przesłanek należą:
-niezdolność przeciwnika do pracy powodowana chorobą trwającą dłużej niż 3 miesiące  gdy
pracownik zatrudniony był u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy, dłużej niż łączy okres
pobierania z tego tytuły wynagrodzenia i zasiłku  gdy pracownik zatrudniony był u danego
pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem
przy racy lub chorobą zawodową;
-nieusprawiedliwiona nieobecność pracownika w pracy z innych przyczyn, trwająca dłużej niż
miesiąc.
Stosunek pracy wygasa z dniem śmierci pracownika lub pracodawcy, jak również z upływem 3
miesięcy nieobecności pracownika z powodu tymczasowego aresztowania (gdy postępowanie
zostanie umorzone lub gdy zapadnie wyrok uniewinniający pracodawca ma obowiązek ponownego
zatrudnienia pracownika, jeśli ten zgłosi taką chęć w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się
orzeczenia).
W związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy, pracodawca zobowiązany jest wydać
pracownikowi świadectwo pracy.
Treścią stosunku pracy są prawa i obowiązki stron.
Uprawnienia dzielimy na indywidualne i powszechne.
Obowiązki pracodawcy:
-zaznajomienie pracowników podejmujących zatrudnienie z zakresem ich obowiązków;
-organizowanie procesu wykonywania pracy w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu
pracy;
-zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy;
-przeciwdziałania uciążliwości pracy;
-terminowe wypłacanie wynagrodzenia;
-prowadzenie dokumentacji pracowniczej;
-przeciwdziałanie mobbingu.
Obowiązki pracownika:
-sumienne i staranne wykonywanie pracy;
-podporządkowanie się poleceniom przełożonych;
-przestrzeganie ustalonego w zakładzie pracy czasu pracy;
-przestrzeganie regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku;
-zasad współżycie społecznego;
-przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Czas pracy  czas w którym pracownik jest do dyspozycji pracodawcy. Zasadniczo nie może
przekraczać 8 godzin na dobę.
Jeśli wymiar pracy wynosi co najmniej 6 godzin, pracodawca zobowiązany jest wprowadzić przerwę
w wykonywaniu pracy trwającą 15 minut, lub niewliczającą się w czas pracy 60 minutową przerwę.
Pracownik nie może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych (w razie konieczności
prowadzenia akcji ratowniczych dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo dla ochrony mienia lub
usunięcia awarii lub w sytuacjach szczególnych potrzeb pracodawcy. Maksymalna ilość
nadliczbowych godzin nie może przekroczyć 150 w roku, a tygodniowy wymiar pracy nie może
przekroczyć 48 godzin.
Pracownikom wykonującym prace w porze nocnej przysługuje dodatkowe wynagrodzenie w
wysokości 20% stawki godzinnej.
Pracujący w nocy i wykonujący prace szczególnie niebezpieczne lub związane z dużym wysiłkiem
fizycznym albo umysłowym nie mogą pracować ponad 8 godzin na dobę.
Niedziele oraz określone święta są dniami wolnymi od pracy. Praca w te dni jest dozwolona
jedynie w przypadkach określonych w ustawie. Pracownikowi zatrudnionemu w niedziele pracodawca
zobowiązany jest zapewnić inny wolny od pracy dzień.
Pracownikowi przysługuje coroczny, nieprzerwany, płatny urlop wypoczynkowy.
Pracownik który podejmuje prace po raz pierwszy, uzyskuje prawo do pierwszego urlopu z
upływem każdego miesiąca pracy w wymiarze 1/12 wymiaru urlopowego.
Wymiar urlopu: 20 dni urlopu dla zatrudnionych krócej niż 10 lat. 26 dni jeżeli pracownik jest
zatrudniony co najmniej 10 lat.
Na pisemny wniosek pracownika pracodawca może mu udzielić urlopu bezpłatnego.
Pracownikowi przysługuje także urlop okolicznościowy w wymiarze jednego lub dwóch dni w
związku z określonymi zdarzeniami osobistymi i rodzinnymi.
Regulamin wynagradzania  wyznacza warunki wynagradzania dla pracowników nieobjętych
układem zbiorowym pracy. Wynagrodzenie przysługuje za pracę faktycznie wykonaną.
Pracodawca stosować może kare upomnienia i nagany, jak również kare pieniężną. W stosunku
do niektórych grup pracowników przewidziana jest odpowiedzialność dyscyplinarna. Pracownik,
który wskutek niewykonania Lu nienależytego wykonania wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi za
nią odpowiedzialność materialną.
Wypadek przy pracy  wywołujące szkodę nagłe zdarzenie spowodowane przyczyną zewnętrzną,
które wystąpiło w związku z pracą. Nie wymaga się jednak istnienia związku przyczynowego między
tym zdarzeniem a pracą.
Państwowa Inspekcja Pracy sprawuje nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP oraz przepisów
o ochronie pracy młodocianych i kobiet.
Tygodniowy wymiar pacy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może
przekraczać 12 godzin.
Kobiety nie wolno zatrudniać przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia.
W związku z urodzeniem dziecka pracownicy przysługuje podstawowy urlop macierzyński, którego
wymiar jest uzależniony jest od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie (od 20 tygodni przy
urodzeniu jednego dziecka do 37 tygodni przy urodzenia pięciu lub więcej dzieci). Pracownik również
ma prawo to urlopu  tacierzyńskiego , jego długość określają przepisy kodeksu pracy.
Na wniosek pracownika zatrudnionego co najmniej 6 miesięcy pracodawca zobowiązany jest udzielić
mu urlopu wychowawczego na czas nie dłuższy niż 3 lata w celu sprawowania opieki nad
dzieckiem do lat czterech. W trakcie trwania urlopu pracodawca nie może wypowiedzieć
pracownikowi umowy o prace.
Pracownicy wychowującej przynajmniej jedno dziecko do 14 lat przysługuje w ciągu roku zwolnienie
od pracy na dwa dni.
Kobiety w ciąży i kobiety opiekującej się dzieckiem do lat czterech nie wolno zatrudniać w
godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Bez ich zgody nie wolno też ich delegować poza
stałe miejsce pracy.