PODSTAWY PRAWA dla kierunku
dziennikarstwo i medioznawstwo
zagadnienia egzaminacyjne dla I roku
licencjatu stacjonarnego
semestr zimowy 2014/15
Teoria prawa:
1. Norma prawna: cechy, budowa, istota obowiązku i uprawnienia.
Norma prawna, a przepis. Rodzaje norm i przepisów.
a. norma prawna - reguła zachowania określająca adresata do którego jest kierowana,
rodzaj nakazanego, zakazanego lub dozwolonego zachowania, a także konsekwencje
zachowania się odmiennie niż stanowi jej treść
b. cechy normy prawnej:
- generalność (podmiot, do którego jest ona kierowana nie jest wskazywany indywidualnie
co do tożsamości, ale jako pewna kategoria, kwestie rodzajowe np. obywatelstwo, wiek,
płeć itp. może być także funkcja, ponieważ osoby na niej się zmieniają)
- abstrakcyjność (zachowanie nakazane, zakazane lub dozwolone ma być określone jako
zachowanie możliwe do powtórzenia)
c. budowa normy prawnej:
I trójczłonowa - prawo karne
- hipoteza (kto? w jakich okolicznościach?) - część normy, z której uzyskujemy wiedzę na
temat adresata do którego będzie kierowana określona abstrakcyjnie reguła zachowania
(doprecyzowanie przez prawodawcę - wiek, płeć, przynależność do jakiejś grupy
zawodowej, sposób i cel działania, motywacja, miejsce i czas działania)
- dyspozycja (jak powinien lub może się zachować) - zawiera się treść nakazu, zakazu lub
dozwolenia. Tam, gdzie jest zakaz, nakaz jest obowiązek i powinność trzymania się
normy. Imperatyw określonego postępowania tworzy się za pomocą takich zwrotów jak:
musi, powinien, jest zobowiązany, ma obowiązek, nie wolno itd. Używany tryb
oznajmujący. Inny charakter ma dozwolenie, rodzące dla adresata normy prawnej
uprawnienie określonego zachowania się. Jest to propozycja pewnego zachowania,
dopuszczając możliwość zachowania się odmiennie. Jest to propozycja, więc nie trzeba z
niej skorzystać. Zwroty: może, ma prawo, jest uprawniony, wolno. Nakaz, zakaz,
dozwolenie dotyczy zwykle czynu, czyli zewnętrznego zachowania, sterowanego naszą
wolą. Dyspozycja może także nakazywać, zakazywać lub dozwalać na dokonywanie tzw.
czynności konwencjonalnych - czynności, które dzięki przyjętej konwencji wywołują
skutek lub konsekwencje prawne (np. umowy, udzielenie pełnomocnictwa, spisanie
testamentu)
- sankcja - część normy określająca konsekwencje zachowania się w sposób sprzeczny z
treścią nakazu, zakazu lub wyjściem poza granice dozwolenia określone w dyspozycji,
przez adresata wskazanego w hipotezie. Większość to sankcje adekwatne do
naruszonego obowiązku, jednak są też takie, dla których nie ma np. dbałość dziennikarza
o poprawność języka polskiego (lex imperfecta - tworzy się je, ponieważ żadna z
istniejących i znanych prawu sankcji nie byłaby właściwa w sytuacjach opisanych treścią
tych norm i po drugie - intencją twórcy prawa jest przede wszystkim wyartykułowanie
pewnej zasady, która zazwyczaj ze względów symbolicznych (moralnych, kulturowych,
światopoglądowych) warta jest stworzenia takiego zapisu.
II dwuczłonowa - koncepcja norm sprzężonych - prawo cywilne + akty normatywne
- norma sankcjonowana - hipoteza (adresat) oraz zachowanie nakazane, zakazane lub
dozwalające (dyspozycja) - podlega to sankcjonowaniu, nie ma jednak informacji o
wspomnianych konsekwencjach
- norma sankcjonująca - piętnuje złamanie normy sankcjonowanej, hipoteza normy
sankcjonującej (norma sankcjonowana), dyspozycja normy sankcjonującej
(konsekwencje zachowania się przez adresata normy sankcjonowanej) nie jest to
sankcja, ponieważ zgodnie z nomenklaturą sankcja jest trzecia i nie odnosi się tylko do
adresata pierwotnego, ale także wtórnego (organów państwa)
każda z nich zawiera w sobie dwa elementy - hipotezę i dyspozycję
d. norma prawna a przepis prawny
- norma prawna stanowi regułę zachowania, kierowaną do generalnie określonego w jej
hipotezie adresata, ustanawiającej w dyspozycji albo drogą nakazu, czy też zakazu
obowiązek, albo też uprawnienie określonego abstrakcyjnie zachowania, pod groz
bą
konsekwencji przewidzianych dla jej adresata w sankcji.
- przepis prawny to fragment aktu normatywnego, stanowiący logiczną od strony
językowej wypowiedz
, wyodrębnioną jako artykuł, paragraf, ustęp, czy też punkt
- przepis to  materiał służący do konstruowania reguły zachowania jaką jest norma
- norma nie istnieje bez przepisu, bo zawarta jest w jego treści, przepis zaś jeżeli nie
obejmuje całej normy, to jej fragment
e. rodzaje norm i przepisów prawnych:
I podział norm i przepisów zależący od treści dyspozycji:
- nakazujące
- zakazujące
- dozwalające
II podział (do norm) - charakter podstawowy
- normy bezwzględnie obowiązujące (iuris cogentis) - nakazują/zakazują, nie przewidują
innego zachowania, tworzą obowiązek
- normy względnie obowiązujące (iuris dispositivi) - nakazuje wyodrębniać przepisy
ogólne (lex generalis) - określanie obowiązku lub uprawnienia danego zachowania i
szczególne (lex specialis) - przewidywanie sytuacji zakazanych, nakazanych lub
dozwolonych przepisem ogólnym tyle, że ze względu na ich specyfikę wymagających
odrębnego potraktowania w ramach bardziej szczegółowego unormowania, między
innymi ze względu na konieczność zastosowania surowszej lub łagodniejszej sankcji w
stosunku do regulacji ogólnej
III podział (do przepisów)(
- przepisy odsyłające
- przepisy blankietowe (upoważniające) - mogą mieć charakter obligatoryjny (podmiot
zostaje zobowiązany do uregulowania określonych kwestii) lub fakultatywny
(uprawnienie do wydania aktu normatywnego - nie musi więc z niego skorzystać). NIE
ZAWIERAJ
ONE NORM. Otwierają drogę do ustanowienia właściwych w rozumieniu
prawa reguł zachowania, zawartych np. w rozporządzeniach
- przepisy końcowe - na końcu aktu normatywnego, w ostatnim zamykającym rozdziale,
należą do nich przepisy wprowadzające (moment wejścia w życie nowej regulacji) ich
brak nie stanowi błędu legislacyjnego, gdyż ustawa mówi o 14 dniach lub wydłużenie
(vacatio legis), skrócenie, przepisy uchylające (derogacyjne) - jakie regulacje tracą moc z
wejściem nowych, przepisy przejściowe (intertemporalne) - ważne, gdyż określają
jakiego rodzaju normy (stare, czy też nowe) będziemy stosować do sytuacji, która zrodziła
się za czasów rządów poprzedniej regulacji, a jej konsekwencje pojawiły się w czasie
obowiązywania nowej. Rządzi zasada niedziałania prawa wstecz, ale dopuszczalne jest
stosowanie korzystniejszej.
2. Akt prawny: czym jest, rodzaje aktów (akty normatywne/akty
stosowania prawa), zasady publikacji aktów normatywnych i ich
obowiązywanie (początek i koniec obowiązywania)
a. akt prawny - wydawane są w imieniu państwa poprzez kompetentne do tego organy.
Towarzyszy temu określony tryb ich wydawania i to zarówno wtedy, gdy tak jak ustawa
mają charakter generalny, czy też jak decyzja administracyjna lub wyrok sądowy -
skierowane są do indywidualnie oznaczonego adresata. Prawo określa także ich formę.
b. rodzaje aktów
- akty normatywne - zawierają normy prawne, czyli reguły zachowania skierowane do
generalnie wskazanego adresata nakazujące, zakazujące lub dozwalające na określone
abstrakcyjne zachowania. Nie odnoszą się indywidualnie (!). Ich twórcą jest władza
ustawodawcza (Sejm i Senat) oraz inne którym z mocy upoważnienia kompetencja
taka zostaje udzielona w zakresie wydawania tzw. aktów wykonawczych do ustawy.
W rozumieniu Konstytucji RP to są z
ródła prawa i dla swej ważności wymagają
ogłoszenia w odpowiednim dzienniku urzędowym.
- akty stosowania prawa - wynik zastosowania zawartych w aktach normatywnych
przepisów i sformułowanie na tej podstawie rozstrzygnięcia (nie będącego normą)
skierowanego do wskazanego z imienia i nazwiska lub nazwy podmiotu np. wyroki
sądowe i decyzje administracyjne. Wydawane są przez uprawnione do tego organy, a
działanie w granicach wyznaczonych wykonywaną normą, stanowi realizację zasady
praworządności.
c. publikacja aktów normatywnych
- w oparciu o ustawę o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów
prawnych (20.07.2000r.). Niekiedy, np. w odniesieniu do umów międzynarodowych,
regulują przepisy szczególne.
- ogłoszenie jest obowiązkowe i stwarzać ma możliwość zapoznania się jeszcze przed jego
obowiązywaniem - fikcja powszechnej znajomości prawa
- miejscem publikacji są dzienniki urzędowe. Dziennik Ustaw, Monitor Polski i dzienniki
wojewódzkie
- z
ródła prawa powszechnie obowiązującego (Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy
międzynarodowe i rozporządzenia wydawane przez naczelne organy władzy) -
Dziennik Ustaw
- akty prawa miejscowego (w tym rozporządzenia wojewody) - Dziennik Wojewódzki
- akty wewnętrzne - Monitor Polski
- ogłoszenie określa się jako promulgację, z którą wiąże się wyznaczenie momentu
początkowego obowiązywania prawa
- akt normatywny wchodzi w życie po upływie 14 dni od jego urzędowej publikacji, o ile
sam nie stanowi nic innego - reguła ogólna, chyba, że jest przepis wprowadzający,
pomija się dzień ogłoszenia, liczy się od następnego
- akt wykonawczy do ustawy (rozporządzenia) nie mogą wejść w życie przed samą ustawą
- czas pomiędzy publikacją, a wejściem w życie nazywa się vacatio legis
d. obowiązywanie aktów normatywnych (w czasie)
- za akt, czy przepis obowiązujący uważa się taki, który w pierwszej kolejności spełnia
wymóg właściwego ustanowienia tj. dokonał tego kompetentny organ, we właściwym
trybie - obowiązywanie tetyczne
- sprawdza się, czy miało miejsce należyte ogłoszenie
- nie można uznać aktu w razie istnienia przepisu derogacyjnego, który uchylałby
wspomniany akt (przepis)
- sprawdza się, czy w związku z jego ustanowieniem nie zachodzą sprzeczności niemożliwe
do wyeliminowania regułami kolizyjnymi (pierwszeństwo ma norma - przepis, który
zajmuje wyższe miejsce w hierarchii z
ródeł prawa, gdy normy są tej samej rangi -
pierwszeństwo dla młodszej, podział przepisów na ogólne i szczególne - wtedy
stosuje się szczególne
- moment końcowy wyznacza zwykle wejście w życie nowego prawa zawierające przepisy
derogacyjne, eksperymentalne - nie mają określonego czasu, budżetowe - na rok
- niedziałanie wstecz - lex retro non agit
- obowiązywanie prawa w przestrzeni
3. y
ródła prawa wg Konstytucji RP: hierarchia, charakterystyka
poszczególnych aktów
a. z
ródła prawa - wszystkie akty prawne, które mają charakter normatywny, tj. zawierają
reguły zachowania, kierowane do określonych podmiotów i określające ich prawa i
obowiązki
b. hierarchia z
ródeł prawa
- powszechnie obowiązującego na terytorium RP
I Konstytucja
II umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą Sejmu i Senatu
III ustawy
IV ratyfikowane umowy międzynarodowe
V rozporządzenia (Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, ministra, Prezydenta,
KRRiT)
- powszechnie obowiązującego miejscowo (akty prawa miejscowego)
I rozporządzenia wojewody
II uchwały normatywne Rad Gmin, Powiatów, Sejmików Wojewódzkich
- wewnętrzne
I normatywne uchwały
II normatywne zarządzenia
c. Konstytucja - ustawa zasadnicza
- akt wyjątkowy, ponieważ istnieje tylko jeden akt prawny o tej nazwie, roli i miejscu w
systemie z
ródeł prawa
- szczególny tryb powoływania (Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 w obecności
połowy liczby ustawowej ZN, następnie referendum, podpisanie przez Prezydenta i
publikacja w DzU)
- zmiany w Konstytucji - 2/3 Sejm w obecności połowy ustawowej liczby posłów, Senat
większością bezwzględną także w obecności połowy ustawowej liczby senatorów
- ustawy konstytucyjne
- sztywna, ponieważ tryb zmian jest inny, niż innych ustaw
- oczekuje się, że będzie konkretna i nieobszerna
- ma poruszyć takie zagadnienia jak: określenie zasad ustrojowych (rozdział I
 Rzeczpospolita - zasady demokratycznego państwa prawa, trójpodziału władz,
praworządności, wolności tworzenia partii politycznych, wolności prasy i pozostałe),
(wskazanie naczelnych organów władzy państwowej, kompetencji, zasad
powoływania i odwoływania, relacji między nimi), (określenie kanonu praw i
wolności człowieka i obywatela, rozdział II)
d. ustawa
- akt rangi podstawowej
- uchwala Sejm i Senat, nie potrzebują upoważnienia
- tryb ustawodawczy
- samoistna moc obowiązywania ustawy
- rozporządzenie z mocą ustawy nie jest ustawą (!)
- czasem jest jedynym miejscem dla niektórych spraw, gdzie mogą być umieszczone -
kwestie wyborcze, prawa i obowiązki człowieka, obywatela, obowiązki podatkowe
- mogą zostać zmienione
- warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie w DzU
- tryb ustawodawczy ma pewne odrębności w ustawie budżetowej, kodeksów, czy też tzw.
projektów pilnych
e. ratyfikowane umowy międzynarodowe
- porozumienie między RP, a podmiotem prawa międzynarodowego (innym państwem,
bądz
organizacją międzynarodową)
- zawieranie umowy międzynarodowej obejmuje: rozpoczęcie i prowadzenie negocjacji,
przyjęcie tekstu umowy i w odniesieniu do innych umów - wyrażenie zgody na ich
ratyfikację przez właściwy organ
- umowy zawarte przez RM, podlegają ratyfikacji, czyli ostatecznemu zatwierdzeniu
Prezydenta RP
- publikacja w DzU
- akt urzędowy wymagający kontrasygnaty (podpisu PRM), nie stanowi więc prerogatywy
- wyróżnia się dwie grupy: ratyfikacji przez Prezydenta RP i takich, które wymagają
zgody (ustawy ratyfikacyjnej) Sejmu i Senatu na zatwierdzenie ich przez Prezydenta
RP
- ustawa ratyfikacyjna jest wymagana przy umowach dotyczących:
I pokoju i sojuszy, układów politycznych i wojskowych
II wolności, praw i obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji
III członkostwa RP w organizacji międzynarodowej
IV znacznego obciążenia finansowego państwa
V spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy
- inna sprawa jest, gdy RP przekazuje kompetencje organów władzy państwowej w
niektórych sprawach; wtedy powołany jest specjalny tryb i albo Sejm udziela zgody 2/3
głosów i tą samą Senat, albo uchwałą podjętą bezwzględną ilością głosów Sejm
ustanawia referendum
- zajmuje wyższe miejsce niż ustawa (tylko jak jest ratyfikowana przez Sejm i Senat)
- są także i umowy, które nie podlegają ratyfikacji, tzw. resortowy charakter i jako akty
wew. mieszczą się w z
ródłach prawa powszechnie obowiązującego. Zatwierdza je
rząd lub minister i dotyczą np. współpracy z odpowiednikiem danego ministerstwa w
innym kraju. Nie mogą one regulować praw i obowiązków obywatela.
- ogłaszanie - szczególny tryb określony ustawą o umowach międzynarodowych(
f. rozporządzenie
- otwiera grupę aktów normatywnych stanowiących podustawowe i wykonawcze - aby
mogłyby być wprowadzone w życie wymagają upoważnienia zawartego w ustawie - jest
to przepis blankietowy (fakultatywny lub obligatoryjny), a Konstytucja RP wyznacza
jego zakres stanowienia:
I organ właściwy do wydania rozporządzenia (RM, ministrowie, PRM, Prezydent oraz
KRRiT), organ upoważniony nie może przekazać innemu podmiotowi swoich kompetencji
(zakaz subdelegacji)
II zakres spraw przekazanych do uregulowania
III wytyczne co do treści
- jest to przekazanie uprawnień bardziej kompetentnym organom
- są to akty wykonawcze
- miejsce publikacji: DzU
g. akty prawa miejscowego
- powszechnie obowiązujące, ale na terytorium działania organów, które je ustanowiły
- uchwały Rad Gmin, Powiatów i Sejmików Wojewódzkich
- miejsce publikacji - Dziennik Wojewódzki
- rozporządzenia wojewody - DzU
h. uchwały i zarządzenia
- charakter wewnętrzny, obowiązują jednostki podległe wydającemu
- uchwały wydaje podmiot zbiorowy np. RM, zarządzenia od jednego podmiotu
- nie regulują podmiotów niepodporządkowanych administracyjnie wydającemu, nie
normują sytuacji prawnej obywatela
- jako akty wykonawcze wydawane są wyłącznie na podstawie upoważnienia zawartego w
ustawie (z wyjątkiem uchwał RM)
- miejsce publikacji: Monitor Polski
- mogą mieć charakter normatywny, ale i nienormatywny
- np. Regulamin Sejmu - normatywne uregulowanie działalności tej izby - uchwała
- np. uchwała u udzieleniu wotum nieufności wobec ministra - nienormatywna
- zasada pierwszeństwa prawa UE przed normami krajowymi obligująca sędziego, który
zetknął się ze sprzecznością
4. Stosowanie prawa: czym jest, organy stosujące prawo,
etapy stosowania prawa. Stosowanie, a przestrzeganie
prawa
a. znaczenie terminu - stosowanie prawa
- działania prawne, które są w sferze kompetencji organów władzy publicznej lub innych do
tego upoważnionych podmiotów
- polega na podejmowaniu, w oparciu o istniejące w danym zakresie normy, decyzji o
charakterze indywidualnym i konkretnym tj. odnoszące się do osoby wskazanej z imienia i
nazwiska oraz załatwiające określoną sprawę
- efektem jest wydanie aktu nienormatywnego, takiego jak wyrok sądowy, decyzja
administracyjna
- opiera się na zasadach praworządności
b. etapy stosowania prawa
- mogą mieć wiele etapów, jednak 3 z nich są podstawowe
I sytuacja, z którą obowiązujące prawo wiąże określone konsekwencje
II ustalenie treści normy prawnej określającej wspomniane konsekwencje w okolicznościach
danego przypadku
III zastosowanie wspomnianej normy tj. wydanie decyzji, która przy zestawieniu faktu z
normą prawną określi sposób załatwienia danej sprawy w odniesieniu do wskazanej co do
tożsamości osoby
- dowodzenie odbywa się w oparciu o tzw. swobodną ocenę dowodów, nie ma hierarchii
dowodów
- domniemanie - stosowane na etapie udowadniania faktu, faktyczne - wiedza i
doświadczenie życiowe wnioskuje co do faktu nieznanego, prawne - według przepisów
- przeciwdowody
c. przestrzeganie prawa
- oznacza to zachowanie się adresatów normy prawnej, określonych w jej hipotezie, w
sposób zgodny z treścią nakazu, zakazu lub dozwolenia określonego w dyspozycji
- nieprzestrzeganie prawa
I zachowanie przeciw prawu (contra legem) - łamanie prawa
II obchodzenie prawa  obok prawa (praeter legem) - strona dowodowa - bardziej
skomplikowana, pozorne działanie zgodne z prawem, rezultat niezgodny
5. Wykładnia prawa: czym jest, czemu służy, rodzaje
wykładni ze względu na metodę, podmiot i skutek
a. definicja wykładni prawa
- ogół zabiegów myślowych mających doprowadzić do możliwie jednoznacznego ustalenia
treści niejasnego przepisu
- inaczej interpretacja prawa, ma jednak na celu nie tylko dookreślenie znaczenia
przepisu, równie ważnym pozostaje ustalenie kształtu normy prawnej zawartej w jego
treści, czyli inaczej rzecz ujmując zbudowanie reguły zachowania określającej nakaz, zakaz
lub dozwolenie określonego zachowania, wskazującej krąg adresatów do których jest
kierowany oraz ewentualne sankcje za naruszenie wspomnianego obowiązku lub wyjście
poza granice dozwolenia
- klauzule generalne - celowy zabieg, który nadaje  elastyczność prawu, w którym sens
zyskuje poprzez zderzenie się z konkretną sytuacją
b. rodzaje wykładni
I ze względu na podmiot dokonujący interpretacji:
- autentyczna - dokonywana przez podmiot, który ustanowił niejasną regulację.
Odnajdujemy niekiedy w załącznikach danego aktu normatywnego. Istotne pozostaje to,
że ma ona moc obowiązującą, czyli inaczej rzecz ujmując wiąże w takim samym zakresie
jak przepis zawierający niejasność
- legalna - dokonywana przez podmiot, który w zakresie swoich kompetencji posiada
uprawnienia do interpretacji przepisów (których nie jest twórcą). Przed wejściem
Konstytucji był to TK. Obecnie Konstytucja nie podtrzymała tego, gdyż to oznacza
sprzeczność z trójpodziałem władzy
- organów stosujących prawo (praktyczna) - dokonywana przez organy, które zajmują się
w sformalizowanej procedurze, rozstrzyganiem indywidualnych i konkretnych spraw na
podstawie istniejących przepisów. np. uprawnione do wydawania decyzji
administracyjnych urzędy (podatkowe), sądy (Sąd Najwyższy - wykładnia prawa,
możliwość kasacji wyroku), nie ma mocy wiążącej
- doktrynalna (naukowa) - dokonywana przez przedstawicieli środowiska naukowego. Cel:
przeprowadzenie dyskusji co do znaczenia istniejących regulacji. Zwykle zawarta w
publikacjach naukowych, nie ma charakteru wiążącego
II ze względu na kryterium metody jej dokonywania:
- słowna - pozwala ona na ustalenie treści przepisu poprzez analizę zawartych w nim słów i
zwrotów, ustalenie ich znaczenia, określenie związków logicznych jakie pomiędzy
nimi zachodzą. Ma ona charakter podstawowy. Jej pozytywny rezultat wyklucza
konieczność sięgania po inne metody
- systemowa - ma na celu ustalenie znaczenia treści przepisu i normy poprzez
przeanalizowanie związku jaki istnieje pomiędzy przepisem, a jego lokalizacją w
obrębie aktu normatywnego, a nawet systemu prawnego. Jest bowiem tak, że
miejsce pomieszczenia regulacji nie powinno być dziełem przypadku, a wynikać z
przemyślanej decyzji prawodawcy. W konsekwencji fakt ulokowania go w tym, a nie innym
miejscu będzie przesądzać o sposobie jego rozumienia.
- celowościowa - pozwala na ustalenie przepisu przez pryzmat celu dla jakiego został on
ustanowiony. Szczególnie cennym z
ródłem informacji co do tzw. ratio legis mogą być
stenogramy z posiedzeń Sejmu i Senatu (jeśli interpretowany przepis pochodzi z ustawy),
czy też dyskusje naukowe zawarte w publikacjach, prowadzone w trakcie
przygotowywania projektu, a póz
niej jego uchwalania
- porównawcza - ma na celu doprowadzenie do ustalenia treści przepisu poprzez jego
zestawienie z innym regulującym podobną kwestię. Przepis ten może obowiązywać
współcześnie (wykładnia synchroniczna) np. w innym porządku prawnym, z którego
czerpano przy przyjęciu danego rozwiązania. Może być też tak, że sięgamy do przepisu
już nieobowiązującego (wykładnia diachroniczna - historyczna)
- *są to wykładnie pozajęzykowe
III wykładnia ze względu na skutek (rezultat)
- rozszerzająca - gdy stosujemy jakąkolwiek inną wykładnię niż słowna i uzyskujemy normę
o znaczeniu szerszym niż wynikałoby to z jego słownej interpretacji
- zwężająca (ścieśniająca) - odwrotnie do rozszerzającej
- adekwatna (stwierdzająca) - skutek jest taki sam
6. Luka w prawie i sposoby jej uzupełniania
a. pojęcie luki i jej rodzaje:
- sytuacja, która nie została uregulowana, choć nie ma wątpliwości, że ustanowienie normy
prawnej która by ją określała stanowi dostrzegalną - zwłaszcza z punktu widzenia
racjonalności prawodawcy - konieczność.
- luki rzeczywiste lub konstrukcyjne - dotyczą przypadków, kiedy nie ma wątpliwości iż
jakaś kwestia powinna być uregulowana, tak się jednak nie stało, bo np. proces
prawodawczy nie dobiegł końca
b. sposoby zapełniania luk
(doraz
ne)
- analogia - wnioskowanie
I analogia z ustawy (analogia legis) - ona jest stosowana w Polsce bez większych zastrzeżeń
(z pominięciem prawa karnego, przede wszystkim w prawie cywilnym). Stwarza możliwość
sięgnięcia do istniejącej normy prawnej określającą sytuację podobną do tej
nieuregulowanej
II analogia z prawa (analogia iuris) - tworzenie przez organy stosujące prawo, w oparciu o
zasady rządzące danym systemem prawnym, normy prawnej na użytek danej, konkretnej
sprawy. Organy te czynią to w związku z brakiem regulacji określającej sytuację podobną.
Metoda ta jest kontrowersyjna w Polsce, gdyż zaburza trójpodział władz (władza sądownicza
wchodziłaby w kolizję z organami prawotwórczymi)
Prawo konstytucyjne:
1. Praworządność i jej gwarancje
- oznacza rządy prawa tj. rządzenie oparte o prawo
- jest jedną z zasad, na których opiera się ustrój RP
a. koncepcje praworządności:
- praworządność w sensie formalnym - system sprawowania władzy w państwie pozostaje
zgodne z prawem
- praworządność w sensie materialnym - RP
b. dyrektywy kierowane pod adresem prawodawcy:
- prawo, a uszczegóławiając normy prawne, winny mieć charakter ogólny (generalność i
abstrakcyjność)
- za niewłaściwe prawo uznaje się sytuacje, gdy istnieją dwie normy prawne wzajemnie się
wykluczające
- prawo, a węziej normy prawne winny być zrozumiałe dla adresata
- prawo ma być jawne
- prawo winne być ustanawiane na przyszłość (wyjątek - ustawa budżetowa)
- prawo nie może nakładać na adresatów obowiązków niemożliwych do zrealizowania
- prawo nie powinno działać wstecz - lex retro non agit
c. gwarancje rządów prawa
- materialne (demokracja) - organizacja życia społecznego, politycznego i
gospodarczego, który wspomnianego ryzyka naruszenia prawa przez władzę jeśli nie
eliminuje, to przynajmniej w wyraz
ny sposób zmniejsza prawdopodobieństwo zaistnienia
takiej sytuacji
- formalne - konkretne mechanizmy i instytucje, które będąc związane z ustrojem,
stanowieniem i stosowaniem prawa będą stanowić istotny element ograniczający władzę
przed nadużyciami - trójpodział władzy, istnienie legalnej opozycji, wolna prasa,
gwarancje legislacyjne (np. lex retro non agit, istnienie pierwszeństwa Konstytucji nad
innymi aktami normatywnymi), mechanizmy konstytucyjne (stosowanie prawa przez
organy władzy - wieloinstancyjne postępowanie sądowe, wieloinstancyjność w
postępowaniu administracyjnym przy wydaniu decyzji, organ Rzecznik Praw
Obywatelskich, Najwyższa Izba Kontroli)
2. Sejm i Senat: zasady prawa wyborczego, funkcje Sejmu i
Senatu, organy wewnętrzne, tok ustawodawczy, status
posła i senatora
a. zasady prawa wyborczego
- określa Konstytucja i ordynacja wyborcza
- o ważności decyduje Sąd Najwyższy
- do Sejmu: równe, powszechne, proporcjonalne, zasada głosowania tajnego,
bezpośrednie
- do Senatu: powszechne, większościowe, bezpośrednie, zasada głosowania tajnego
- powszechność - kształt czynnego i biernego prawa wyborczego, odbywa się w stałych
obwodach głosowania tworzonych na obszarze gminy, rejestr wyborców, spisy wyborców,
odbywają się w dniu wolnym od pracy (czas głosowania: między 6, a 20)
- bezpośredniość - zasada osobowego głosowania, zasada imiennego głosowania,
wskazanie osób w sposób jaki nakazuje ordynacja
- głosowanie tajne - anonimowość, mężowie zaufania (przedstawiciele poszczególnych
komitetów wyborczych)
- równość - SEJM, równość formalna - każdy wyborca dysponuje tylko jednym głosem,
równość materialna - każdy głos ma taką samą siłę
- proporcjonalność - SEJM, sposób ustalania wyników głosowania i rozdziału mandatów,
ugrupowanie polityczne, bądz
koalicja wyborcza uzyska w danym okręgu liczbę
mandatów proporcjonalną do liczby oddanych na to ugrupowanie głosów jednak pod
warunkiem, że w skali całego kraju przekroczy próg wyborczy (partia - 5%, koalicja - 8%),
system d Hondta
- system większościowy - SENAT, sposób ustalania wyników głosowania i rozdziału
mandatów
b. funkcje Sejmu i Senatu
- w ich rękach znajduje się władza ustawodawcza
- Sejm: powoływanie RPO, Prezesa NIK-u za zgodą Senatu
- Senat: powoływanie członków, część składu KRRiT, Rady Polityki Pieniężnej,
współdecydowanie o referendum
- Sejm: decyduje o referendum, większa funkcja kreacyjna: wybór Prezesa NBP, członków
TK i TS), funkcja kontrolna w stosunku do RM (wotum nieufności i wotum zaufania,
powoływanie komisji śledczych), decydowanie w imieniu RP o stanie wojny i zawarciu
pokoju
c. organy wewnętrzne:
- organy kierownicze i pomocnicze
- organy kierownicze: Marszałek Sejmu/Senatu, Prezydium Sejmu/Senatu, Konwent
Seniorów
- organy pomocnicze: komisje sejmowe (senackie)
- Marszałek Sejmu:
określany drugą osobą w państwie, reprezentuje Sejm, przewodniczy obradom, strażnik
praw Sejmu, nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym, czuwa nad pracą
Sejmu, kierowanie pracami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów, dysponowanie Strażą
Marszałkowską, nadawanie statutu Kancelarii Sejmu oraz powoływanie i odwoływanie jej
Szefa, dokonywanie wyboru zdecydowanej większości członków Kolegium Najwyższej Izby
Kontroli
- Prezydium Sejmu (Senatu):
w jego skład wchodzą Marszałek i wicemarszałkowie. Liczba nieustalona. Jest jednak
tradycją, że kluby sejmowe mają swojego przedstawiciela w Prezydium. W Senacie nie może
być więcej członków niż 4.
Kompetencje: ustalanie pracy Sejmu (po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów), ustalanie
tzw. tygodni posiedzeń z 3miesięcznym wyprzedzeniem, dokonywanie wykładni Regulaminu
Sejmu, opiniowanie spraw wniesionych przez Marszałka, organizowanie współpracy
pomiędzy komisjami sejmowymi i koordynowanie ich działań
- Konwent Seniorów:
zapewnia współdziałanie klubów w sprawach działalności Sejmu. Jest to organ doradczy
Prezydium Sejmu, opiniotwórczy (plan pracy Sejmu, projekty porządku dziennego
poszczególnych posiedzeń i ich terminy). Skład: Marszałek, wicemarszałkowie,
przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów i kół poselskich
- komisje sejmowe (senackie):
rozpatrywanie, przygotowywanie i opiniowanie spraw stanowiących przedmiot pracy Sejmu.
Aktywna rola w toku ustawodawczym (I czytanie odbywa się w komisjach). Są komisje stałe
(25), senackie (15) (resortowe i funkcjonalne) i nadzwyczajne (w tym śledcze)
c. tok ustawodawczy:
- inicjatywa ustawodawcza - 15, posłów (komisja sejmowa), Senat, Rada Ministrów,
Prezydent, grupa 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu +
uzasadnienie na ręce Marszałka Sejmu
- pierwsze czytanie odbywa się w komisjach sejmowych (wyjątek - projekty o zmianie
konstytucji, projekty ustaw budżetowych i podatkowych oraz ustaw wyborczych i
kodeksów - posiedzenie plenarne)
- pierwsze czytanie obejmuje: uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów
i odpowiedzi wnioskodawcy, ogólna debatę nad założeniami projektu
- pierwsze czytanie kończy się albo odrzuceniem wniosku, albo wysłaniem go do komisji
jeszcze w ramach pierwszego czytania, w komisjach odbywa się: przyjęcie projektu bez
poprawek, przyjęcie projektu z poprawkami, odrzucenie projektu
- drugie czytanie - odbywa się na posiedzeniu Sejmu i obejmuje: przedstawienie Sejmowi
sprawozdania komisji o projekcie ustawy, przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie
poprawek i wniosków
- trzecie czytanie - poprawki, głosowanie, ustawę uchwala się zwykłą większością głosów
w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
- ustawa uchwalona przez Sejm jest przesyłana Marszałkowi Senatu - Senat ma 30 dni,
może przyjąć bez poprawek, odrzucić ustawę w całości (nie dotyczy to budżetu), przyjąć
ustawę z naniesionymi przez siebie poprawkami
- dwa ostatnie powodują przesłanie do Sejmu
- akceptacja Senatu powoduje przesłanie do Prezydenta RP, ma 21 dni na podpisanie i
zarządzenie jej opublikowania w Dzienniku Ustaw, może jednak odesłać ustawę do
Trybunału Konstytucyjnego, może zawetować ustawę, po czym jest przesyłana ona do
Sejmu i głosowanie odbywa się większością 3/5. Jeżeli Sejm zgodzi się na ustawę, to
Prezydent musi ją podpisać w ciągu 7 dni
3. Prezydent: pozycja ustrojowa, wybory, kompetencje,
odpowiedzialność
- organ władzy wykonawczej
- najwyższy przedstawiciel RP i gwarancja ciągłości władzy państwowej, czuwa nad
przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz
nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium
- nie można wyartykułować innych kompetencji niż te, które przewidują przepisy
- pochodzi z wyborów powszechnych, co stanowi przewagę w systemie parlamentarno-
gabinetowym (kadencja - 5 lat, z możliwością jednokrotnej reelekcji)
- nie ponosi za swoją działalność odpowiedzialności politycznej
- część kompetencji realizuje on w pełni samodzielnie, noszą one nazwę prerogatyw; np.
zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu, inicjatywa ustawodawcza, podpisywanie lub
odmowa podpisania ustawy, pozostałe wymagają kontrasygnaty PRM, przez co przejmuje
odpowiedzialność przed Sejmem za ich treść
- odpowiedzialność konstytucyjną - realizowana przed TS za tzw. delikt konstytucyjny,
czyli naruszenie Konstytucji bądz
ustaw w zakresie zajmowanego urzędu, ponadto
Prezydent odpowiada przed TS za popełnione przestępstwa podczas swojej kadencji
- nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej innej funkcji, z wyjątkiem
tych, które są związane ze sprawowaniem urzędu. Zasada ta ma stanowić gwarancję
niezależności omawianego urzędu
- wybory są powszechne, równe, bezpośrednie i głosowanie tajne
- bierne prawo wyborcze - obywatel polski, który najpóz
niej w dniu wyborów ukończył 35
lat i korzysta z pełni praw wyborczych, kandydata zgłasza grupa co najmniej 100 tys.
obywateli mających czynne prawo wyborcze do Sejmu
- 2 tygodnie póz
niej zostaje przeprowadzona II tura wyborów
- ważność wyborów - Sąd Najwyższy
- kadencja rozpoczyna się po złożeniu ślubowania przed Zgromadzeniem Narodowym
- opróżnienie urzędu Prezydenta - śmierć Prezydenta, zrzeczenie się urzędu, stwierdzenie
nieważności wyboru lub innych powodów nie objęcia urzędu po dokonanym wyborze
- uznanie przez ZN trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze względu
na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 ustawowej liczby członków
ZN
- złożenie Prezydenta RP z urzędu orzeczeniem TS
- do czasu wyboru nowego Prezydenta, obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu, a jak nie
może to Marszałek Senatu
- a. kompetencje prezydenta wobec Sejmu i Senatu:
- zarządzanie wyborów do obu izb
- zwoływanie pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu (każde następne zwołuje Marszałek
Sejmu i Senatu)
- inicjatywa ustawodawcza
- podpisywanie lub odmowa podpisania ustawy zwana wetem
- odesłanie ustawy do TK w trybie kontroli prewencyjnej lub następczej
- skracanie kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji
- zarządzanie referendum ogólnokrajowego za zgodą Senatu
- zwracanie się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego
- można je podzielić na kompetencje organizacyjne, inicjatywne i hamujące
- b. kompetencje Prezydenta, relacja Prezydent-Rada Ministrów
- desygnowanie i powoływanie PRM oraz pozostałych jej członków
- odwoływanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności
- dokonywanie na wniosek PRM zmian w jej składzie
- przyjmowanie dymisji RM i powierzanie jej dalszego sprawowania obowiązków do czasu
powołania kolejnego rządu
- zwoływanie Rady Gabinetowej, czyli posiedzenia RM pod przewodnictwem Prezydenta
- c. kompetencje Prezydenta, relacja z władzą sądowniczą:
- stosowanie prawa łaski
- powoływanie sędziów na wniosek KRS (z wyjątkiem sędziów TK i TS - ich wyboru
dokonuje Sejm)
- powoływanie Prezesa i Wiceprezesa TK, Pierwszego Prezesa SN (który z mocy prawa jest
przewodniczącym Trybunału Stanu) oraz Prezesa NSA
- d. kompetencje prezydenta co do spraw zewnętrznych:
- ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe o czym zawiadamia Sejm i Senat
- mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP za granicą
- przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli
dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych
- ratyfikacja jest szczególną kompetencją Prezydenta, oznacza bowiem potwierdzenie
umowy międzynarodowej zawartej przez kompetentną w tym zakresie Radę Ministrów, nie
stanowi ona prerogatywy, Konstytucja bowiem stawia wymóg kontrasygnaty PRM,
Prezydent ma uprawnienie do kontroli prewencyjnej jeszcze przed ratyfikacją umowy
międzynarodowej przez TK
- e. kompetencje wewnętrzne związane z bezpieczeństwem prawa polskiego
- najwyższy zwierzchnik Sił Zbrojnych za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej
- mianowanie Szefa Sztabu Generalnego
- mianowanie dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas określony
- nadawanie na wiosek Ministra Obrony Narodowej stopni wojskowych (tj. I stopnia
oficerskiego oraz stopnia generała)
- w razie bezpośredniego zagrożenia na wniosek PRM zarządza powszechną lub częściową
mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony RP (kiedy Sejm nie może się zebrać)
- mianowanie i odwoływanie Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych
- organem doradczym Prezydenta w zakresie wew. i zew. bezpieczeństwa jest Rada
Bezpieczeństwa Narodowego
f. tradycyjne uprawnienia głowy państwa
- nadawanie orderów i odznaczeń
- nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na jego zrzeczenie się
- prawo łaski
g. związane ze stanowieniem prawa, ale zawarte w przepisach blankietowych:
- wydawanie rozporządzeń, mających charakter powszechnie obowiązujących z
ródeł prawa
- zarządzeń, będącymi z
ródłami tzw. prawa wewnętrznego
4. Rada Ministrów: pozycja ustrojowa, powołanie, skład,
kompetencje, odpowiedzialność
- organ wykonawczy
- prowadzi politykę wew. i zagraniczną i to na jej rzecz istnieje domniemanie kompetencji
we wszystkich sprawach polityki państwa niezastrzeżonych dla innych organów
państwowych i samorządu terytorialnego
- organ kolegialny o samodzielnym zakresie kompetencji - jej członkowie zostali
wyposażeni we własne uprawnienia i obowiązki, które realizują
- za swoją działalność RM - jako całość, a także ministrowie wchodzący w jej skład -
osobiście ponoszą przed Sejmem odpowiedzialność polityczną; realizowana jest ona za
pomocą wotum nieufności, wotum nieufności co do PRM odnosi się do całego składu RM
- konstruktywne wotum nieufności, grupa 46 posłów wskazuje imiennie nowego kandydata
na premiera
- odpowiadają także za delikt konstytucyjny (tj. naruszenie Konstytucji lub ustaw w
zakresie wykonywanego urzędu lub pełnionej funkcji) oraz przestępstwa związane z
realizowanym stanowiskiem przed TS - odpowiedzialność konstytucyjna
a. dymisja i powołanie RM
- proces powoływania RM musi zostać poprzedzony dymisją rządu, składaną przez PRM na
ręce Prezydenta RP
- zebranie się na nowo wybranego Sejmu na pierwszym posiedzeniu. Obowiązkiem
Premiera jest wówczas złożenie dymisji, którą Prezydent RP ma obowiązek przyjąć
- wyrażenie wotum nieufności dla RM, premier ma obowiązek dymisję złożyć, zaś Prezydent
ją przyjąć
- niewyrażenie przez Sejm wotum zaufania, premier ma wówczas obowiązek dymisję złożyć,
zaś Prezydent ją przyjąć. może to się pojawić na etapie formowania rządu, kiedy to
udzielenie mu poparcia jest koniecznym warunkiem jego dalszego trwania (tzw.
inwestytura parlamentarna). po drugie - PRM, w każdym momencie funkcjonowania
gabinetu, ma prawo zwrócić się o wyrażenie dla niego wotum zaufania - test poparcia dla
RM w Sejmie
- rezygnacji PRM, w tym przypadku, w jako jedynym, Prezydent może odmówić przyjęcia
dymisji
- RM funkcjonuje do wyboru drugiej
b. etapy powołania RM:
- etap I - rozpoczyna się od desygnowania przez Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów,
który proponuje resztę składu gabinetu, Prezes RM wraz z resztą ministrów udaje się do
Prezydenta w celu powołania rządu
- Prezydent odbiera przysięgę
- udzielenie wotum zaufania przez Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów
- etap II - nazywany inaczej sejmowym, Sejm w ciągu 14 dni wybiera PRM oraz
proponowanych przez niego członków gabinetu bezwzględną większością głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent tak sformowany rząd
powołuje i odbiera przysięgę
- etap III - etap prezydencki. W ciągu 14 dni Prezydent RP powołuje PRM i na jego
wniosek resztę jej składu oraz odbiera przysięgę. Sejm ma kolejne 14 dni na udzielenie
wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów, tym jednak razem z tą świadomością, że nieudzielenie rodzi po stronie
Prezydenta obowiązek rozwiązanie Sejmu i Senatu oraz rozpisanie przedterminowych
wyborów
c. skład RM:
- Prezes RM, wiceprezesi, ministrowie oraz przewodniczący określonych w ustawach
komitetów, o ile zostali powołani w skład rządu (np. Komitet Integracji Europejskiej)
- Prezes i wiceprezesi mogą realizować funkcje ministra,
- najczęściej wiceprezesami zostaje Minister Finansów
- ministrowie resortowi
- ministrowie bez teki (Szef Kancelarii Prezesa RM)
- wiceministrowie nie wchodzą w skład RM, tak samo wojewodowie oraz przewodniczący
tzw. urzędów centralnych
- administracja rządowa - Komenda Główna Policji, ABW, Główny Urząd Ceł, GUS
- jako organ kolegialny obraduje na posiedzeniach, zwołuje i przewodniczy PRM, charakter
niejawny
- korespondencyjne uzgadnianie stanowisk (drogą obiegową) - polega ono na rozsyłaniu
jakiejś konkretnej już propozycji do wszystkich członków gabinetu, z zastrzeżeniem
terminu do którego należy zgłosić uwagi
d. kompetencje RM
- ich zakres wyznaczają Konstytucja i ustawy
- koordynuje i kontroluje organy administracji państwowej - czyli struktury bezpośrednio
podległe RM - praca ministerstw, wojewodów czy urzędów centralnych
- zapewnia wykonywanie ustaw i wydawanie rozporządzeń na mocy przyznanych
upoważnień
- przygotowuje projekt budżetu, a następnie kieruje jego wykonaniem (po wcześniejszym
uchwaleniu ustawy budżetowej przez Sejm i Senat oraz jej wejściu w życie), uchwala także
zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu
- zapewnia wew. bezpieczeństwo państwa oraz porządek publiczny, a także sprawuje
ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności i określa corocznie liczbę obywateli
powoływanych do odbycia czynnej służby wojskowej
- zapewnia zew. bezpieczeństwo państwa oraz sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie
stosunków międzynarodowych z innymi państwami. w tym zakresie RM posiada
uprawnienia do negocjowania i zawierania umów międzynarodowych wymagających
ratyfikacji, ustalania kierunków polityki zagranicznej, prowadzenia rozmów
międzynarodowych
- chroni interesy Skarbu Państwa
5. Samorząd terytorialny: jednostki samorządu (gmina,
powiat, samorządowe województwo), organy władzy
samorządowej, zadania własne i zlecone, finansowanie
jednostek samorządu, nadzór nad samorządem
- powstały na skutek decentralizacji państwa po transformacji ustrojowej
- początkowo samorząd w 1990 roku wprowadzono gminy, w dalszej kolejności (1998r.),
zadecydowano o tym, że powstaną powiaty i samorządowe województwa
a. gmina - podstawowa jednostka samorządu terytorialnego
- wykonuje wszystkie te zadania, które nie zostały zastrzeżone dla innych jednostek -
domniemanie kompetencji gminy w sprawach lokalnych
- to wspólnota samorządowa oraz terytorium, które ona zamieszkuje
- posiada osobowość prawną, czyli działa jako osoba prawna - pozwala to jej na
samodzielność
- realizuje pulę tzw. zadań własnych, służących zaspokajaniu zbiorowych potrzeb
wspólnoty. należą do nich sprawy z zakresu:
I technicznego zagospodarowania gminy (wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizacja,
usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymanie urządzeń sanitarnych, wysypisk i
unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i gaz, gminne
drogi, ulice, mosty, place, lokalny transport zbiorowy
II zabezpieczenia społecznego (ochrony zdrowia, edukacji publicznej, kultury, bibliotek,
pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych
III bezpieczeństwa i porządku w gminie oraz ładu przestrzennego (zapewnienie ochrony
przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, utrzymywanie gminnych obiektów użyteczności
publicznej, dbałość o zieleń i zadrzewienie)
- zadania zlecone - w oparciu o porozumienie administracyjne
- może tworzyć takie jednostki jak np. związki komunalne, a także zawierać umowy z
innymi podmiotami, np. w ramach porozumień komunalnych (w tym międzygminnych)
- jako podmiot wyposażony w osobowość prawną może też uczestniczyć w obrocie,
prowadząc działalność gospodarczą, tyle że mieszczącą się w zakresie użyteczności
publicznej
b. gospodarka finansowa i dochody gminy:
- prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową w oparciu o budżet, uchwalany przez Radę
Gminy na dany rok kalendarzowy - projektodawcą tej ustawy jest zarząd, póz
niej on
zajmuje się jego wykonaniem
- dochody: podatki gminne (takie jak od spadków i darowizn, rolny, leśny, od
nieruchomości, od środków transportu, od czynności cywilnoprawnych), opłaty:
skarbowa, targowa, miejscowa, od posiadania psów
- subwencja ogólna - przyznawana każdej gminie w Polsce i wypłacana z budżetu państwa
za pośrednictwem ministra finansów
- subwencja oświatowa - stanowi część subwencji ogólnej, ustalana jest corocznie ustawą
budżetową
- dotacje celowe - na realizację określonego celu
- spadki i darowizny na rzecz gminy
- wpływy z samoopodatkowania mieszkańców
- udział w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkałych w danej gminie oraz
osób prawnych mających tu siedzibę
c. organy gminy (jako wspólnota mieszkańców oraz osoba prawna)
- rada gminy/miasta - kadencja 4 lata, ilość radnych jest zróżnicowana, zależy od liczby
mieszkańców - wybory powszechne, równe, bezpośrednie, odbywają się w głosowaniu
tajnym
- kompetencje rady gminy - organ stanowiący
I uchwala statut gminy
II powołuje i odwołuje zarząd, głównego skarbnika gminy
III uchwala budżet gminy
IV uchwala miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego
V podejmuje uchwały w sprawach podatków i opłat, ale tylko w granicach określonych
ustawami
VI podejmuje uchwały w sprawach majątkowych, przekraczających zakres zwykłego zarządu
VII organ kontrolny (komisja rewizyjna)
- na czele rady gminy/miasta stoi przewodniczący, wybierany z jej składu bezwzględną
większością głosów, prowadzi obrady, organizuje pracę
- rada gminy obraduje w systemie sesyjnym
- komisje gminy
- kompetencje gminy realizuje się przez podejmowanie uchwał
- przepisy gminne - akty prawa miejscowego
- może wydawać przepisy porządkowe
- działalność organów gminy (w tym rady i zarządu) jest jawne
- w skład zarządu wchodzi wójt, burmistrz lub prezydent miasta, ich zastępcy oraz
pozostali członkowie, wybierani przez Radę Gminy w głosowaniu tajnym
- zadania zarządu:
I przygotowanie projektów uchwał rady gminy
II określanie sposoby ich wykonywania
III gospodarowanie mieniem komunalnym
IV wykonywanie budżetu
- wójt, burmistrz i prezydent miast pochodzą z wyborów powszechnych (tak jak rada)
- organizuje on prace zarządu, kieruje bieżącymi sprawami gminy i reprezentuje ją na
zewnątrz, jest on także kierownikiem urzędu gminy za pomocą którego zarząd wykonuje
powierzone mu kompetencje
d. nadzór nad działalnością gminy:
- PRM, wojewoda, regionalna izba obrachunkowa - w zakresie spraw finansowych
POWIAT
a. obejmuje obszary graniczących gmin (powiaty ziemskie) lub też obszary
miast na prawach powiatu (grodzkie)
- statusy miast na prawach powiatu obejmuje miast pow. 100 tys., po drugie kiedyś były
siedzibą wojewody przed dokonaniem reformy administracyjnej i po trzecie - miasta,
którym status taki przyznała RM
b. zadania własne powiatu:
- edukacja publiczna (prowadzenie gimnazjów)
- promocja i ochrona zdrowia
- pomoc społeczna
- polityka prorodzinna
- wspieranie niepełnosprawnych
- transport i drogi publiczne
- ochrona środowiska
- porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli
c. zadania zlecone z zakresu administracji rządowej
d. organy - rada powiatu (organ stanowiący i kontrolny), zarząd powiatu na czele ze
starostą
- starostę i pozostałych członków wybiera rada
WOJEWÓDZTWO
a. organy: sejmik województwa z przewodniczącym na czele (władza stanowiąca i
kontrolna), wybierany przez sejmik zarząd województwa z kierującym z nim
marszałkiem województwa (władza wykonawcza)
b. zarząd wykonuje swe kompetencje poprzez tzw. urząd marszałkowski
c. powiat i gmina są w pełni samorządowe - województwo nie, ponieważ działa także pion
administracji rządowej - w osobie wojewody i podległego mu urzędu wojewódzkiego
d. wojewoda - terenowy organ administracji rządowej, działa jako przedstawiciel rządu w
terenie, powoływany jest przez PRM na wniosek Ministra Administracji i Spraw
Wewnętrznych
e. wicewojewodowie - powołuje i odwołuje Premier, jednak wnioskuje o to wojewoda
6. Rzecznik Praw Obywatelskich: wybór, kompetencje
- wprowadzony przed transformacją ustrojową (1987r.)
- działa bardziej siłą autorytetu niż rzeczywistej władzy
- nie ma kompetencji do uchylania decyzji i orzeczeń i wydawania w to miejsce nowych, nie
ma też prawa wymierzania sankcji
a. powoływanie
- przez Sejm na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, za zgodą
Senatu na 5-letnią kadencję
- na stanowisko może kandydować wyłącznie obywatel polski, wyróżniający się wiedzą
prawniczą oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość
społeczną
- kadencja może być powtórzona
- nie może zajmować innego stanowiska poza profesorem szkoły wyższej, ani wykonywać
innych zajęć zawodowych
- nie może należeć do partii politycznej, związków zawodowych ani prowadzić działalności
nie dającej się pogodzić z godnością urzędu
b. odwołanie:
- zrzeczenie się wykonywania obowiązków
- trwała niezdolność do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadek sił
- stwierdzonych orzeczeniem lekarskim
- złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzone prawomocnym
orzeczeniem sądu
- sprzeniewierzenie się złożonemu ślubowaniu
- odwołanie wymaga 3/5 Sejmu
- chroni go immunitet
- obowiązki wykonuje przy pomocy Biura, na jego wniosek Marszałek Sejmu może powołać
zastępców (nie więcej niż 3), w tym do spraw żołnierzy, mogą być także pełnomocnicy
terenowi
c. zadania:
- stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela w określonych w Konstytucji oraz
innych aktach normatywnych
- bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji
obowiązanych do przestrzegania i realizacji prawa, nie nastąpiło jego złamanie, jak
również czy nie doszło do naruszenia zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej
- nie ingeruje w prywatne spory i konflikty
- podmioty publiczne w stosunku do obywateli
- uprawnienia interwencyjne w płaszczyz
nie indywidualnej - ma miejsce na wniosek albo z
inicjatywy samego Rzecznika
- wniosek wolny od opłat, nie wymaga szczególnej formy
- ma uprawnienia do zbadania sprawy na miejscu, żądania złożenia wyjaśnienia,
przedstawienia aktu sprawy przez jednostkę
- działa na wniosek: obywatela, organizacji społecznej, organów samorządowych,
Rzecznika Prawa Dziecka, działanie z własnej inicjatywy
- badanie sprawy: niepodjęcie, wskazanie wnioskodawcy przysługujących mu środków,
przekazanie sprawy wg właściwości, samodzielne prowadzenie postępowania
wyjaśniającego, zwrócenie się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych
organów, zwrócenie się do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenia kontroli dla
zbadania sprawy lub jej części
- wniosek musi zawierać: oznaczenie wnioskodawcy, oznaczenie osoby, której sprawa
dotyczy, określenie przedmiotu sprawy
- Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności
7. Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu: skład,
istota działania. Organizacja sądownictwa
powszechnego w Polsce.
a. Trybunał Konstytucyjny - organ władzy sądowniczej, ale nie sprawuje wymiaru
sprawiedliwości
- jego istnienie traktujemy jako przejaw istnienia państwa prawa, gwarancja
praworządności
- składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9-letnią kadencję,
bez możliwości ponownego wyboru
- sędziowie powinni mieć wysokie kompetencje - uprawniającej do zajmowania stanowiska
sędziego Sądu Najwyższego lub sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego
- niezawisłość, w zakresie orzekania podlegają Konstytucji, nieusuwalni, apolityczni
Kompetencje TK:
- orzekanie o zgodności aktów normatywnych niższej rangi z aktami ulokowanymi
odpowiednio w hierarchii z
ródeł prawa wyżej i Konstytucją RP (kontrola pionowa)
I kontrola prewencyjna - dotyczy ustaw przed ich podpisaniem lub umów
międzynarodowych przed ich ratyfikacją
II kontrola następcza - odnosi się do przepisów już obowiązujących
III kontrola abstrakcyjna - z wnioskiem może wystąpić Prezydent RP, Marszałek Sejmu,
Marszałek Senatu, PRM, 50 posłów, 30 senatorów, uruchomiona w oderwaniu od
- orzeka w sprawach skarg konstytucyjnych
- zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych oraz rozstrzyga: spory
kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
- o stwierdzeniu przejściowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP oraz
o powierzeniu tymczasowego wykonywania obowiązków głowy państwa Marszałkowi
Sejmu - istnieje wówczas, gdy sam prezydent nie byłby w stanie powiadomić o tym
Marszałka Sejmu
- skarga konstytucyjna - jeden ze środków ochrony wolności i praw człowieka - każdy, kto
uważa, że jego konstytucyjne prawa zostały naruszone (prawa muszą być zapisane w
Konstytucji, skargę kieruje ten podmiot, którego dotyczą bezpośrednio, wniesienie jest
możliwe, gdy inne drogi zostały wyczerpane)
b. Trybunał Stanu - odpowiadają przed nim najwyżsi urzędnicy państwowi za tzw. delikt
konstytucyjny
- przewodniczący (I Prezes SN), 2 zastępców i 16 członków (wybieranych spoza grona
posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu)
- egzekwowana przez nich odpowiedzialność - konstytucyjna
- Prezydent RP za delikt + przestępstwa (niezwiązane też z funkcją)
- członkowie RM za delikt + przestępstwa (związane z funkcją)
- Prezes NBP, NIK-u, członkowie KRRiT, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - delikt
- posłowie i senatorowie - zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem
majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz zakazu nabywania tego
majątku
- wniosek kierowany przez ZN, Prezydenta lub posłów
- II etap - kierowanie do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej
- III etap - głosowanie nad uchwałą o postawienie w stan oskarżenia przed Sejmem, ZN
- IV etap - trafia do TS, postępowanie jawne (jest I i II instancją) - Kodeks Postępowania
Karnego
- sankcje - utrata biernego i czynnego prawa wyborczego, zakaz zajmowania stanowisk
kierowniczych, utratę orderów i odznaczeń (od 2 do 10 lat)
c. sądy powszechne w Polsce
I sądy rejonowe - wszystkie sprawy, które nie są zastrzeżone dla okręgowych np.
zniesławienie i zniewaga
II sądy okręgowe - sprawy cywilne dotyczące dóbr osobistych, ochrony praw autorskich, o
roszczenia wynikające z prawa prasowego, sprawy karne takie jak zabójstwo
III sądy apelacyjne
IV SN - nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych, kasacje, wykładnia sądowa,
dzieli się na 4 izby: Cywilną, Karną, Wojskową oraz Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i
Praw Publicznych
V sądy administracyjne - wojewódzkie i NSA
VI sądy wojskowe - garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe
8. Najwyższa Izba Kontroli: skład Kolegium NIK i jego
powoływanie, kompetencje NIK
a. skład
- wybierany przez Sejm i Senat Prezes
- kadencja 6 lat i może być reelekcja, powołany bezwzględną większością głosów, nie może
zajmować innych stanowisk niż profesor szkoły wyższej
- kieruje izbą i odpowiada za jej działalność
- Kolegium NIK:
I zatwierdzanie analizy wykonania budżetu i założeń polityki pieniężnej
II -II- corocznego sprawozdania z działalności NIK przedstawianego Sejmowi
III uchwalanie opinii w sprawie udzielenia absolutorium RM
IV wnioskowanie w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z
działalnością organów publicznych
- w skład Kolegium wchodzą: Prezes NIK, wiceprezesi (od 2 do 4, powoływani przez
Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK), dyrektor generalny (powoływany przez
Prezesa NIK, ale za zgodą Marszałka Sejmu), 14 członków (powoływanych przez MS
na wniosek Prezesa NIK, połowa to przedstawiciele nauk prawnych lub ekonomicznych,
druga - wyżsi rangą urzędnicy NIK)
- jednostki organizacyjne NIK - delegatury (centralne), departamenty (terenowe)
b. kompetencje
- kontrola określonych podmiotów - organy administracji rządowej, NBP, państwowe osoby
prawne, Kancelarie Prezydenta, Sejmu, Senatu, TK, RPO, KRRiT, GIODO, IPN, Krajowe
Biuro Wyborcze, SN, NSA, Państwową Inspekcję Pracy - budżet, organy samorządu
terytorialnego, samorządowe osoby prawne, podmioty gospodarcze
- legalność działań, gospodarność, celowość i rzetelność
Postępowanie administracyjne:
1. Decyzja i postanowienie w prawie
administracyjnym. Przesłanki ważności decyzji.
Istota decyzji ostatecznej
a. decyzja - rozstrzygnięcie konkretnej sprawy, kończące postępowanie administracyjne w
danej instancji (pozwolenia, zezwolenia, koncesje)
- powinna zawierać: oznaczenie organu wydającego, datę wydania, oznaczenie strony
lub stron, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, uzasadnienie faktyczne i
prawne, pouczenie czy i w jakim trybie służy od niej odwołanie (w przypadku II
instancji - pouczenie o możliwości wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu
administracyjnego), podpis z podaniem imienia i nazwiska osoby upoważnionej do
wydania decyzji
- jest sporządzana na piśmie i doręczana stronie lub stronom
- decyzje I instancji - można wnieść odwołanie w ciągu 14 dni
- czasem jest rygor natychmiastowej wykonalności
b. postanowienie - wydawane jest w toku postępowania administracyjnego, nie zaś na jego
zakończenie, ich rolą jest załatwienie tzw. kwestii incydentalnych pojawiających się w
trakcie jego postępowania
- powinno zawierać: oznaczenie organu wydającego, datę wydania, oznaczenie strony
lub stron lub innych podmiotów biorących udział w postępowaniu, powołanie
podstawy prawnej, rozstrzygnięcie - tyle, że sprawy cząstkowej, pouczenie, czy i w
jakim trybie służy od niego zażalenie lub skarga do wojewódzkiego sądu
administracyjnego, uzasadnienie faktyczne i prawne, podpis z podaniem imienia i
nazwiska osoby upoważnionej do wydania postanowienia
c. przesłanki ważności decyzji - łączone z pojęciem tzw. wad istotnych, zaistnienie będzie
dawało podstawę do uchylenia
- istnieje domniemanie ważności aktu administracyjnego
- istnienie podstawy prawnej do jego wydania
- istnienie organu, który w zakresie posiadanych kompetencji, wydał dany akt
administracyjny
- zachowanie przewidzianego prawem trybu postępowania, poprzedzającego wydanie aktu
nieważność jest stwierdzana, gdy:
- wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości
- wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa
- dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną
- została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie
- była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały
- w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą
- zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa
- jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia minęło 10 lat
- wywołuje nieodwracalne skutki prawne
- wady nieistotne - drobne pomyłki pisarskie lub niewielkie błędy rachunkowe
d. istota decyzji ostatecznej:
- łączy się z wykonywalnością decyzji - nie przysługuje odwołanie, nie jest możliwe także
wniesienie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy
- decyzją ostateczną jest: decyzja II instancji, decyzja I instancji, od której nie wniesiono
odwołania i upłynął 14 dniowy termin na jego wniesienie
- decyzja, co do której stanowi tak przepis szczególny
2. Zwykłe i nadzwyczajne środki odwoławcze
1. zwykłe środki odwoławcze:
2. a. odwołanie od decyzji - I instancja decyzji ministra lub samorządowego kolegium
odwoławczego, wnosi się do organu wyższego stopnia (II instancji), ale za
pośrednictwem tego, który ją wydał w ciągu 14 dni, nie wymaga ono szczegółowego
wyjaśnienia; suspensywność tego środka prawnego - jego wniesienie będzie
powstrzymywać wykonalność, chyba, że decyzji I instancji nadano rygor natychmiastowej
wykonalności lub dzieje się tak z mocy ustawy
po rozpatrzeniu sprawy przez II instancję, podejmuje ona decyzję, którą:
I utrzymuje w mocy dotychczasową
II uchyla ją w części lub całości i wydaje nowe rozstrzygnięcie
III uchyla ją w części lub całości i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania w I
instancji, gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga uprzedniego przeprowadzenia
postępowania wyjaśniającego w całości lub w znacznej części
IV uchyla ją w części lub całości i umarza postępowanie w I instancji
V uchyla ją w części lub całości i umarza postępowanie odwoławcze
decyzja organu odwoławczego nie może być na niekorzyść strony odwołującej się, chyba, że
decyzja rażąco narusza prawo lub interes społeczny
b. decyzja ostateczna
c. zażalenie na postanowienie
- może być wniesione tylko wówczas, gdy konkretny przepis przewiduje taką możliwość
- 7 dni od dnia doręczenia do wyższej instancji, ale za pośrednictwem organu wydającego
- środek niesuspensywny, jednak organ, który go wydał może wstrzymać jego wykonanie
wyższa instancja, po rozpatrzeniu realizowanego środka odwoławczego, wydaje
postanowienie, którym co do zasady:
I utrzymuje w mocy dotychczasowe
II uchyla je w części lub całości i wydaje nowe
III uchyla je w części lub całości i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia w I
instancji, gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga uprzedniego przeprowadzenia
postępowania wyjaśniającego w całości lub w znacznej części
2. nadzwyczajne środki odwoławcze
a. wznowienie postępowania administracyjnego
- jest możliwe tylko w sprawie zakończonej decyzją ostateczną (nie ma odwołania)
- szczególna okoliczność (dowody okazały się fałszywe, decyzja została podjęta w wyniku
przestępstwa, została wydana przez pracownika lub organ administracji publicznej, który
podlega wyłączeniu
- strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu
- wyszły na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące
w dniu wydania decyzji
- bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu
- zagadnienie wstępne zostało rozstrzygnięte przez właściwy organ lub sąd odmiennie od
oceny przyjętej przy wydaniu decyzji
- decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało
następnie uchylone lub zmienione
- od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji nie upłynęło więcej niż 10 lat (na podstawie
fałszywych dowodów lub przestępstwa) lub 5 lat (we wszystkich pozostałych
przypadkach), a także nie upłynęło więcej niż 30 dni od dnia dowiedzenia się przez stronę
o przyczynie wznowienia
- albo z urzędu, albo z wyniku wniosku - wniosek do I instancji, postępowanie w
ostatniej
- wydawana jest decyzja, która: uchyla decyzję dotychczasową i w to miejsce wydaje nowe
rozstrzygnięcie, bądz
odmawia się jej uchylenia, ze względu na brak ku temu podstaw
b. stwierdzenie nieważności decyzji
- wady istotne
- nieważność - wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości
- bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa
- dotyczy sprawy już rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną
- została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie
- była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały
- w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą
- zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa
- wszczynane z urzędu bądz
na wniosek
- przeprowadzenie i stwierdzenie - organ wyższego stopnia
- przybiera formę decyzji
c. uchylenie lub zmiana decyzji administracyjnej
- może mieć miejsce w każdym czasie, w odniesieniu do decyzji ostatecznej
- kompetencję w tym zakresie posiada organ, który wydał decyzję lub wyższego stopnia
- jeżeli w wyniku wydania decyzji ostatecznej, strona nabyła prawo, to jej zmiana lub
uchylenie będzie możliwe jeżeli: strona wyrazi na to zgodę, przepisy szczególne nie
sprzeciwiają się, przemawia za tym interes społeczny
- umożliwianie wydanej decyzji przez ministra jeśli jest to jedyny sposób usunięcia stanu
zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego lub też zapobieżenia poważnym szkodom dla
gospodarki państwowej lub ważnych interesów państwa (poza ministrem wojewoda)
3. Skarga do wojewódzkiego sądu
administracyjnego: podmioty uprawnione do jej
wniesienia, termin, czemu służy skarga
a. podmioty uprawnione do jej wniesienia
- każdy, kto ma w tym interes prawny, w szczególności więc osoba do której odnosi się
rozstrzygnięcie aktu administracyjnego i która uważa je za niezgodne z prawem
- prokurator
- RPO
- organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących
interesów innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym
b. termin
- ustawa wyznacza termin na wniesienie skargi, wynoszący 30 dni od dnia doręczenia
skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie (jeśli jest nim osoba mająca interes prawny) i 6
miesięcy od dnia doręczenia stronie rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej - gdy chodzi
o prokuratora i RPO
- skargę wnosi się do sądu administracyjnego, ale za pośrednictwem organu, którego
działanie lub bezczynność podlega zaskarżeniu
- organ przygotowuje odpowiedz
na skargę w ciągu 30 dni
- zaskarżeniu podlegają: decyzje ostateczne i po wyczerpaniu toku instancji,
postanowienia (również po wyczerpaniu przysługujących środków zaskarżenia),
bezczynność organu administracji
- złożona skarga zostanie odrzucona (postanowieniem), jeżeli: wniesiono ją po upływie
terminu, sąd administracyjny nie jest właściwy do załatwienia danej sprawy, skarga
zawierała braki i w terminie wyznaczonym przez sąd ich nie usunięto, jeśli sprawa
objęta skargą jest już w toku, została już prawomocnie osądzona
- zasada kontradyktoryjności - równość stron
- zakaz rozstrzygania na niekorzyść skarżącego
- oddalenie skargi
- uwzględnienie skargi: uchylenie decyzji lub postanowienie w części lub całości jeżeli
stwierdził: naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy,
naruszenie prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania
administracyjnego, inne naruszenie przepisów postępowania, jeśli mogło wpłynąć
na wynik sprawy
- stwierdzenie nieważności decyzji lub postanowienia
- WSA nie wydaje nowej decyzji
Prawo karne:
1.Przestępstwo  pojęcie i rodzaje.
a. definicja:
czyn zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, pod groz
bą kary,
bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy
b. rodzaje przestępstw:
I ze względu na wysokość zagrożenia karą:
- zbrodnie - czyn zabroniony, zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od
3 lat
- występki - czyn zagrożony karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia
wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc
II ze względu na umyślność:
- umyślne - zbrodnia i występki
- nieumyślne - występki
III ze względu na sposób działania:
- z działania - np. zgwałcenie
- z zaniechania - np. nieudzielenie pomocy
IV ze względu na skutek:
- skutkowe (materialne)
- bezskutkowe (formalne)
V ze względu na powszechność:
- powszechne (sprawcą może być każdy)
- indywidualne (sprawcą może być osoba należąca do danej kategorii podmiotów)
VI ze względu na sposób ścigania:
- ścigane z oskarżenia publicznego (publicznoskargowe)
- z oskarżenia prywatnego (wnioskowe i prywatnoskargowe)
VII ze względu na typizację czynów zabronionych:
- podstawowe
- kwalifikowane (dodatkowe znamiona, kara wzrasta)
- uprzywilejowane (dodatkowe znamiona, kara maleje)
2. Granica wieku odpowiedzialności karnej
- kodeks karny określa ją na poziomie 17 lat - osoba dorosła
- poniżej to nieletni - ustawa postępowania w sprawach nieletnich, środki wychowawczo-
poprawcze, najdolegliwszy - umieszczenie w zakładzie poprawczym do 21go roku życia
- 2 wyjątki sądzenia:
- a. osobę nieletnią można potraktować jak dorosłego, gdy: sprawca w chwili czynu miał
ukończone 15 lat, zarzut dotyczy jednego z przestępstw (tj. zabójstwa, morderstwa,
zamachu na życie Prezydenta, ciężkiego uszkodzenia ciała, katastrofy komunikacyjnej,
zgwałcenia ze szczególnym okrucieństwem lub zbiorowego przetrzymywania zakładnika,
rozboju), sąd dochodzi, że przemawiają za tym okoliczności sprawy, stopień rozwoju
sprawcy, jego właściwości, warunki osobiste, w szczególności jeśli sprawca popadł już w
konflikt z prawem i zastosowanie wobec niego środki wychowawczo-poprawcze okazały
się nieskuteczne; wysoki stopień demoralizacji  -> orzeczona sankcja nie może być
wyższa niż 2/3 górnej granicy zagrożenia ustawowego, dożywotniej kary nie stosuje się u
osób poniżej 18 lat (w chwili popełnienia czynu)
- b. dorosłego potraktować jako nieletniego, stosując w miejsce kar środki
wychowawcze, lecznicze lub poprawcze, gdy: sprawca w chwili czynu miał ukończone 17
lat, ale nie ukończył jeszcze 18, zarzucany czyn jest występkiem, okoliczności sprawy,
stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste przemawiają za przyjęciem
takiego rozwiązania
- młodociany - sprawca, który w chwili popełnienia czynu nie ukończył 21 lat i w czasie
orzekania pierwszej instancji 24 lat - może być zastosowane nadzwyczajne złagodzenie
kary
- małoletni - sens z kodeksu cywilnego, poniżej 18 roku życia
3. Wina w prawie karnym: czym jest, istota winy umyślnej i
nieumyślnej, wina mieszana
a. definicja
psychiczny stosunek sprawcy do popełnionego czynu (teoria psychologiczna)/osobista
zarzucalność czynu (teoria normatywna)
b. istota winy umyślnej
zamiar popełnianego czynu zabronionego, ma świadomość podejmowanego działania i
chce to uczynić (zamiar bezpośredni) lub przewidując możliwość popełnienia czynu godzi
się na to (zamiar ewentualny)
b. istota winy nieumyślnej
naruszenie reguł ostrożności wymaganych w relacjach danego rodzaju.
- lekkomyślność - przewidywanie, że sytuacja może mieć miejsce, jednak może się ją
uniknie
- niedbalstwo - nie przewidywał, jednak mógł to uczynić
c. wina mieszana
ustawa wprowadza umyślny czyn zabroniony, jednocześnie przewidując iż w razie zaistnienia
nieumyślnego następstwa tego czynu kara będzie surowsza (np. bójka i niezamierzony
uszczerbek na zdrowiu)
4. Formy uczestnictwa w przestępstwie oraz stadia czynu
zabronionego
a. formy uczestnictwa w przestępstwie (zjawiskowe)
- sprawstwo - samodzielne wypełnienie znamion czynu zabronionego (w pojedynkę)
- współsprawstwo - co najmniej dwie osoby, wspólnie i w porozumieniu wykonują czyn
zabroniony
- sprawstwo kierownicze - osoba kierująca wykonaniem czynu zabronionego lub
polecająca dokonanie czynu zabronionego poprzez wykorzystanie uzależnienia innej
osoby od siebie
- indywidualizacja winy - każda wina udowadniana osobno
- odpowiedzialność osobista (złagodzenie, zaostrzenie tylko do jednej osoby)
- czynny żal - nie podlega karze współdziałający (także sprawca kierowniczy), który
dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego, jeśli jednak się nie udało, to
można zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary
- podżeganie - nakłanianie, bezpośrednio chcąc nakłonić, za to będzie odpowiadał także
prowokator (cel skierowania przeciwko komuś postępowania karnego), nie można tutaj
stosować czynnego żalu
- pomocnictwo - ułatwienie popełnienia czynu zabronionego poprzez np. dostarczenie
środka transportu, narzędzi, udzielenie rady, informacji, etc., udowodnienie winy
umyślnej w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym;
- poplecznictwo - pomaganie sprawcy przestępstwa w celu uniknięcia odpowiedzialności
np. poprzez jego ukrywanie
- paserstwo - nabywanie lub pomaganie w zbyciu rzeczy uzyskanej za pomocą czynu
zabronionego lub też jej przyjmowanie, czy pomaganie w ukryciu - nie mieszczą się w
POMOCNICTWIE, bo nie wiadomo czy to ułatwiało dokonanie
- zarówno w podżeganiu i pomocnictwie sąd wymierza karę przewidzianą za
sprawstwo
b. formy stadialne:
- pochód przestępstwa
- zamiar - nie stanowi stadium przestępstwa
- przygotowanie - w sensie ścisłym (w formie rzeczowej) i poprzez wejście
porozumienie (w formie osobowej) - zachodzi wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia
czynu zabronionego podejmuje czynności, mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia
czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania, można wykazać sprawcy winę umyślną
w charakterze bezpośrednim, niekaralność przygotowania, czynny żal
- usiłowanie - zwykłe i nieudolne (może być nadzwyczajne złagodzenie kary) - powzięcie
zamiaru popełnienia czynu zabronionego, podjęcia kroków bezpośrednio zmierzających
do dokonania, które jednak nie następuje, kodeks karny stanowi, że sąd wymierza karę w
tych samych granicach, co za dokonanie, czynny żal
- dokonanie - realizacja czynu zabronionego
5. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną ze
względu na brak winy oraz ze względu na brak
bezprawności
b. ZE WZGL
DU NA BRAK WINY
c. niepoczytalność - brak możliwości rozpoznania jego znaczenia lub pokierowania swoim
postępowaniem, wynikający z: (brak świadomości)
- choroby psychicznej
- upośledzenia umysłowego
- innego zakłócenia czynności psychicznych
- stan poczytalności ograniczonej - może być nadzwyczajne złagodzenie kary, bądz

odstąpienie od wymierzenia kary
- stan nietrzez
wości bądz
odurzenia, jeżeli sprawca to przewidywał, będzie odpowiadał na
normalnych zasadach
b. błąd
I błąd co do faktu - błąd istotny, oznacza pozostawanie w błędzie co do okoliczności
stanowiącej znamię czynu zabronionego
II błąd co do prawa - usprawiedliwiona nieświadomość co do jego bezprawności
III błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność lub winę - oznacza zaistnienie
takiego przypadku, kiedy dana osoba jest przekonana, że działa np. w obronie koniecznej,
czy też stanie wyższej konieczności, jest usprawiedliwieniem
OKOLICZNOŚCI WYA

CZAJ
CE BEZPRAWNOŚĆ - KONTRATYPY
ustawowe (obrona konieczna, eksperyment naukowy, stan wyższej konieczności) ,
pozaustawowe (doktryna prawa karnego: ryzyko sportowe, zgoda)
a. obrona konieczna
polega na odpieraniu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro
chronione prawem
- prawo do obrony koniecznej tylko wtedy, gdy zamach jest bezpośredni
- użycie środka koniecznego do obrony w sposób współmierny do niebezpieczeństwa
zamachu
- przekroczenie granicy obrony koniecznej - eksces ekstensywny (działanie przedwczesne
lub spóz
nione), eksces intensywny (użycie zbyt dużej siły) - przestępstwa, można
nadzwyczajnie złagodzić karę lub nawet i odstąpić
b. stan wyższej konieczności
uchylanie bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru
chronionemu prawem, jeśli niebezpieczeństwa nie można było inaczej uniknąć, a dobro
poświęcone nie przedstawia wartości znacznie wyższej od dobra ratowanego
- subsydiarność - poświęcenie jednego dobra dla ratowania drugiego
- proporcjonalność między dobrami
- wyłącza bezprawność i przestępczość czynu
- przekroczenie granic: niebezpieczeństwo nie było bezpośrednie, można było inaczej go
uniknąć, zachwiano zasadę proporcjonalności
c. eksperyment naukowy - ryzyko nowatorstwa
Przesłankami działającymi zgodnie z prawem są:
- charakter eksperymentu, który ma być poznawczy, medyczny, techniczny lub ekonomiczny
- osiągnięcie korzyści wynikającej z eksperymentu ma być celowe i zasadne w świetle stanu
wiedzy na ten temat
- sposób przeprowadzania eksperymentu ma także pozostawać w zgodzie z aktualnym
stanem wiedzy
- spodziewana korzyść winna mieć istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub
gospodarcze
- jeżeli w eksperymencie uczestniczy człowiek, ma on być szczegółowo poinformowany nie
tylko o korzyściach, ale i o zagrożeniach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, a
także o możliwości odstąpienia od udziału w nim na każdym jego etapie
d. zgoda osoby, której dobro zostało naruszone
przyzwolenie osoby dysponującej dobrem na ingerencję w sferę prawnie chronioną
- dobrowolność i istnienie w chwili czynu
e. działanie w ramach uprawnień lub obowiązków
f. czynności lecznicze (zabiegi):
bezprawność wyłączają sytuacje:
- podjęcie czynności, których charakter był bez wątpienia leczniczy
- wszelkie działania podejmowane przez personel medyczny winny pozostawać w zgodzie
ze standardami wiedzy w tym zakresie i być podjęte zgodnie z zasadami sztuki medycznej
- istnienie zgody pacjenta
g. ryzyko sportowe
- legalność danej dyscypliny sportowej
- ustalenie, iż działanie było podjęte w celu sportowym
- nie naruszono reguł danej dyscypliny sportowej
h. krytyka
6. Kary i środki karne
1. kary wolnościowe:
a. grzywna - wymierzana w stawkach dziennych od 10 do 360, stawka nie może być niższa
niż 10zł i wyższa niż 2000zł (maksymalna grzywna 720 000zł)
- grzywna samoistna - taka, która została przewidziana w sankcji za dany czyn zabroniony
- można wymierzyć grzywnę obok kary pozbawienia wolności, gdy została podczas
przestępstwa nabyta korzyść majątkowa - grzywna kumultatywna (prócz 25 lat i
dożywotniego pozbawienia wolności)
b. kara ograniczenia wolności - obowiązek wykonywania nieodpłatnej, dozorowanej pracy
na cele społeczne, od 20 do 40 godzin w skali miesiąca, nie może być krótsze niż miesiąc i
dłuższe niż 12 miesięcy
- może też być potrącane wynagrodzenie 10-25% na rzecz Skarbu Państwa albo inny
wskazany przez sąd cel, nie może bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy
- zakaz zmiany miejsca stałego pobytu bez zgody sądu
- obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary
- 1 dzień pozbawienia wolności odpowiada 2 orzeczonym dniom jej ograniczenia
- 1 dzień ograniczenia wolności odpowiada 1 stawce dziennej grzywny
2. kara pozbawienia wolności:
- minimalnie miesiąc, maksymalnie 15 lat
- dla młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy, dla recydywistów
penitencjarnych
- system wolnej progresji - sposób odbywania kary, umieszczenie w zakładzie
adekwatnym do jego winy
3. kara 25 lat pozbawienia wolności
4. kara dożywotniego pozbawienia wolności - zastąpiła zniesioną w 1997r. (kodeks karny
wszedł w życie 1998r.) karę śmierci
ŚRODKI KARNE
1. środki karne terminowe (od 1 roku do 10 lat)
a. pozbawienie praw publicznych (utrata biernego i czynnego prawa wyborczego do
organów władz publicznych, organów samorządu zawodowego lub gospodarczego,
utratę do pełnienia funkcji w organach państwowych, utratę posiadanego stopnia
wojskowego, orderów, odznaczeń)
b. zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego
zawodu (nadużycie stanowiska lub pełnionej funkcji, okazanie, że dalsze zajmowanie
stanowiska lub wykonywanie funkcji zagraża istotnym dobrom chronionym prawem)
c. zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej
d. zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych (te osoby, które mają prawo jazdy,
bądz
nie)
2. środki karne jednorazowe
a. przepadek przedmiotów - zastąpił konfiskatę mienia, na rzecz Skarbu Państwa
- przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa, inaczej nazywane jego owocami
- przedmioty, które służyły do popełnienia przestępstwa lub były do tego przeznaczone
- pierwszy przypadek obligatoryjny, drugi fakultatywny
- przepadek równowartości
- te które są nielegalne (np. narkotyki)
- przepadek korzyści majątkowych
b. naprawienie w części lub całości szkody wyrządzonej przestępstwem
- na wniosek pokrzywdzonego lub innej uprawnionej do tego osoby
c. nawiązka
- prawo karne zwane mianem klasycznej nawiązki
- do 100 000 zł
d. świadczenie pieniężne
- orzeczone na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej w
przypadkach odstąpienia od wymierzenia kary (np. przy przekroczeniu granic obrony
koniecznej), warunkowego umorzenia postępowania karnego
- nie może przekroczyć 20 000 zł
e. podanie wyroku skazującego do publicznej wiadomości
- za przestępstwo zniesławienia, jeżeli pokrzywdzony złoży wniosek, charakter publikacji w
tytule prasowym wskazanym przez sąd i ogranicza się do zamieszczenia sentencji wyroku
7. Nadzwyczajne złagodzenie kary i ustawowe
podwyższenie wymiaru kary
a. nadzwyczajne obostrzenie kary. Recydywa i ciąg przestępstw
- recydywa zwykła - powrót do przestępstwa, popełnienia przestępstwa umyślnego i
skazanie go za ten czyn na karę pozbawienia wolności (co najmniej 6 mies. zostało
odbyte), popełnienie kolejnego i podobnego przestępstwa, zostało popełnione w czasie
nie dłuższym niż 5 lat od odbycia kary pozbawienia wolności - tylko WYST
PKI
- recydywa wielokrotna - kolejny już powrót do przestępstwa - sprawca był już skazany w
ramach recydywy zwykłej, w ciągu 5 lat (to samo), umyślne i podobne do poprzedniego
- ciąg przestępstw - sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw podobnych do siebie
w krótkich odstępach czasu, zanim zapadł pierwszy, chociażby nieprawomocny wyrok za
którekolwiek z tych przestępstw, to sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, który
każdym z tych przestępstw został naruszony, do górnej granicy zagrożenia ustawowego
zwiększonej o połowę
b. nadzwyczajne złagodzenie kary
- można zejść do 1/3 dolnej granicy zagrożenia ustawowego
- sytuacja zachodzi w stosunku do młodocianego, jeśli przemawiałyby za tym względy
wychowawczego oddziaływania kary, w sytuacji, kiedy najniższa kara byłaby
niewspółmiernie surowa, ujawnienie nieznanych dotąd okoliczności
8. Warunkowe a bezwarunkowe umorzenie
postępowania karnego
a. warunkowe umorzenie postępowania karnego
- instytucja probacyjna
- stwierdzenie winy oskarżonego
- próba jest do 2 lat
- obok nieznacznej winy, niewielka szkodliwość czynu
- nie budzące wątpliwości okoliczności jego popełnienia
- niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne
- pozytywna prognoza kryminologiczna
- przestępstwo zagrożone jest karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności
- warunkowe umorzenie stanowi pewne obowiązki: ustanowienie dozoru kuratora,
zobowiązanie sprawcy do naprawienia szkody, przeproszenie, informowanie o przebiegu
próby, alimentacja, zobowiązanie do powstrzymywania się od alkoholu lub używania
innych środków odurzających
- obligatoryjnie - sąd podejmuje postępowanie jeśli w okresie próby sprawca popełni
przestępstwo umyślne, za które zostanie prawomocnie skazany
- fakultatywnie - rażące naruszenie porządku prawnego, np. popełniając innego rodzaju
przestępstwo lub nie realizując nałożonych obowiązków
9. Stadia procesu karnego: postępowanie
przygotowawcze a postępowanie sądowe
a. postępowanie przygotowawcze
- I stadium procesu karnego
- etap obowiązkowy we wszystkich sprawach ściganych z oskarżenia publicznego
- prokurator jako podmiot prowadzący, o ile kompetencji takiej nie ma Policja
- ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo
- wykrycie i ujęcie sprawcy
- zebranie danych w ramach badań osobopoznawczych i wywiadu środowiskowego (w
przypadku zbrodni obowiązkowe)
- wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów
szkody
- zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów dla sądu
- wniesienie aktu oskarżenia do sądu
- może przebiegać w dwóch fazach: śledztwa lub dochodzenia, a druga to sporządzanie
aktu oskarżenia
- śledztwo - zbrodnie i niektóre występki (np. nieumyślne spowodowanie śmierci)
- dochodzenie - pozostałe
- zarówno dochodzenie jak i śledztwo uruchamiane jest, gdy pojawiło się uzasadnione
podejrzenie popełnienia przestępstwa
- śledztwo prowadzi prokurator, dochodzenie Policja
- zarówno śledztwo, jak i dochodzenie może być prowadzone w podfazach
(postępowanie w sprawie, druga postępowanie przeciwko osobie), przeciwko osobie
- już jest podejrzany (znany z imienia i nazwiska)
- śledztwo może trwać 3 miesiące, można wydłużyć jego czas do roku
- dochodzenie - 2 miesiące
- może kończyć się aktem oskarżenia lub bezwarunkowego umorzenia postępowania
przygotowawczego
b. postępowanie sądowe
- rozpoczyna się wraz z wniesieniem aktu oskarżenia
- faza przygotowania do rozprawy głównej
- rozprawa główna - wywołanie sprawy, obecność, przeszkody
- przewód sądowy - chwila odczytania aktu oskarżenia
- postępowanie dowodowe (przesłuchiwanie)
- rozstrzygnięcie
Prawo cywilne:
1. Osoby fizyczne i prawne
a. osoby fizyczne
- każdy człowiek od momentu swoich narodzin do śmierci (nieodwracalne ustanie funkcji
mózgowych), karta zgonu, potem akt zgonu
- postępowanie o stwierdzenie zgonu lub o uznaniu za zmarłego (po 10 latach od końca
roku kalendarzowego, jeśli w chwili uznania za zmarłego ukończył 70 lat, to wystarczy 5,
niemożliwe jest uznanie osoby poniżej 23 roku życia)
- zdolność prawna
- indywidualizacja osoby fizycznej w obrocie prawnym: imię i nazwisko oraz miejsce
zamieszkania, stan cywilny, nr PESEL i inne okoliczności
b. osoby prawne
- spółki akcyjne, stowarzyszenia, spółdzielnie, fundacje, partie polityczne, szkoły wyższe,
Polska Akademia Nauk, Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy
szczególne przyznają osobowość prawną
- statuty - określają organizację i sposób działania konkretnej osoby prawnej
- wpisanie do rejestru
- ma zdolność prawną, jak i zdolność do czynności prawnych
- indywidualizacja - nazwa, siedziba
- osoby prawne typu korporacyjnego (członkowie wnoszą wkłady) i fundacyjnego (założyciel
- fundator)
2. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych
a. zdolność prawna
- oznacza zdolność do bycia podmiotem praw lub obowiązków, czyli inaczej zdolność do
tego by wystąpić w roli strony relacji cywilnoprawnej
- przymiot każdej osoby fizycznej
- nie istnieje możliwość jej ograniczenia
b. zdolność do czynności prawnych
- pozwala na samodzielne uczestnictwo w obrocie prawnym poprzez dokonywanie takich
czynności jak np. zawieranie różnego rodzaju umów, ustanowienie pełnomocnika, czego
konsekwencją będzie wchodzenie w relacje cywilnoprawne
- oznacza możność nabywania praw lub zaciągania obowiązków, w drodze podejmowanych
samodzielnie czynności prawnych
- osoby fizyczne nabywają ją z wiekiem, a prawne z powstaniem
Brak zdolności do czynności prawnych dotyczy:
- osób poniżej 13 roku życia
- ubezwłasnowolnionych całkowicie (opiekun)
Ograniczona zdolność do czynności prawnych:
- pomiędzy 13 a 18 rokiem życia
- ubezwłasnowolnionych częściowo (kuratela), potrzebna jest zgoda przedstawiciela, mogą
zawierać umowy powszechne i drobne, rozporządzenie swoim zarobkiem, chyba, że sąd
ustalił inaczej,  kieszonkowe
3. Czynności prawne: czym są, rodzaje, przesłanki
ważności
a. czynności prawne - czynności konwencjonalne, podejmowane przez podmiot prawa
cywilnego i prowadzącą - poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli - do
powstania określonej przepisami prawa cywilnego relacji (tj. stosunku cywilnoprawnego),
jej ustania lub zmiany
- istotą każdej czynności prawnej jest oświadczenie woli
- śmierć składającego oświadczenie woli nie spowoduje utraty jego mocy
- każda czynność prawna ma swoją treść
b. rodzaje:
- jednostronne i dwustronne
- zobowiązujące (zobowiązanie jednej strony do świadczenia na rzecz drugiej); odpłatne
bądz
nieodpłatne (nieoprocentowana pożyczka) i rozporządzające
- czynności prawne między żyjącymi i dokonywane na wypadek śmierci
c. ważność:
- nieważność bezwzględna (bezskuteczność) - wady oświadczenia woli, pozorność, brak
świadomości lub swobody, zła forma albo nieważność względna - podstawa do
wzruszenia (unieważnienia czynności) - błąd lub groz
ba
d. forma
- pisemna (własnoręczny podpis)
- z datą pewną
- z poświadczeniem podpisu
- akt notarialny
4. Wady oświadczenia woli
- zamiar i świadomość wywołania określonych skutków prawnych swoim zachowaniem
a. brak świadomości lub swobody:
- złożenie oświadczenia woli w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie
decyzji i wyrażenie woli
b. pozorność:
- jeśli jedna ze stron składa drugiej oświadczenie woli, za jej zgodą dla pozoru, to jest ono
co do zasady nieważne; jednak jeżeli pod ową nieważną czynnością prawną ukryta byłaby
inna, której przesłanki zostały zachowane, to pozostanie ona ważna
c. błąd:
- błąd był istotny (gdyby składający oświadczenie woli wiedział, że będzie taki skutek, to
by go nie złożył)
- dotyczył treści czynności prawnej
- przy oświadczeniu składanym innej osobie i odpłatnej czynności prawnej ustalono, że
adresat: błąd wywołał, wiedział o nim i z łatwością mógł go zauważyć
- uchylenie w formie pisemnej, uprawnienie to wygasa z upływem roku
d. podstęp:
- błąd został wywołany przez drugą stronę, drogą podstępnego zachowania
e. groz
ba:
- pozwala na uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia (na piśmie i w terminie roku
- od chwili ustania stanu obawy) przez osobę, która złożyła je: pod wpływem groz
by i
groz
ba ta była bezprawna, stanowiła poważne niebezpieczeństwo osobiste lub
majątkowe dla składającego oświadczenie lub też dla innej osoby
5. Przedstawicielstwo: przedstawicielstwo ustawowe
a pełnomocnictwo, rodzaje pełnomocnictwa, prokura
- działanie w cudzym imieniu i na cudzy rachunek
- przez przedstawiciela można dokonać każdej czynności prawnej, o ile ustawa nie stanowi
inaczej lub też nie wynika to z właściwości danej czynności
a. przedstawicielstwo ustawowe:
- upoważnienie dla przedstawiciela wynika z ustawy, która czyni to wprost, np. do rodziców
b. pełnomocnictwo:
- jednostronna (bo oświadczenie woli składa tylko reprezentowany) czynność prawna mocą
której, zostaje wyznaczona osoba upoważniona (pełnomocnik) do dokonywania czynności
prawnych w imieniu mocodawcy i ze skutkiem prawnym dla niego (może mieć
ograniczoną zdolność do czynności prawnych)
c. rodzaje pełnomocnictwa:
- ogólne - czynności zwykłego zarządu
- rodzajowe (gatunkowe) - do dokonywania określonej kategorii czynności prawnych
- szczególne - do dokonywania wskazanej szczegółowo, w treści pełnomocnictwa,
czynności prawnej (np. sprzedaż konkretnego samochodu, domu)
d. prokura:
- stanowi szczególny rodzaj pełnomocnictwa udzielanego przez przedsiębiorcę
(podlegającego wpisowi do rejestru przedsiębiorców) i obejmującego umocowanie do
czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa
- prokurent - osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności prawnych
- może być udzielona kilku osobom (prokura łączna) lub oddzielnie
- może być odwołana w każdym czasie, wygasa wraz ze śmiercią prokurenta lub
ogłoszeniem upadłości przedsiębiorstwa
6. Przedawnienie roszczeń cywilnych
a. znaczenie pojęcia:
- wraz z upływem określonego w prawie terminu, ten przeciwko komu kierowane jest
roszczenie (czyli dłużnik), może skutecznie uchylić się od jego zaspokojenia
- roszczenie - uprawnienie określonego podmiotu (wierzyciela) do wystąpienia z
żądaniem spełnienia świadczenie określonej treści, do czego zaś dłużnik jest zobowiązany
- mogą mieć charakter wymagalny lub nie
- wymagalne podlegają egzekucji i mogą ulec przedawnieniu
- przedawnienia nie znajdują istoty w innych roszczeniach niż majątkowe
- zarzut przedawnienia, dłużnik może zrzec się zarzutu przedawnienia
b. terminy i skutek przedawnienia:
- roszczenia przedawniają się z upływem 10 lat lub 3 lat w odniesieniu do roszczeń o
świadczenia okresowe (np. czynsz za najem mieszkania) oraz związanych z
prowadzeniem działalności gospodarczej
- nie mogą być wydłużane ani skracane
- roszczenie nadal istnieje, jednak pozbawione zostaje możliwości skutecznego
dochodzenia i przymusowej egzekucji - roszczenie niezupełne
c. zawieszenie biegu terminów przedawnienia:
- oznacza wstrzymanie biegu już rozpoczętego terminu lub też wstrzymanie jego
rozpoczęcia, ma to miejsce w sytuacjach:
I przysługujących dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej
II przysługujących osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych
przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę, przez czas jej trwania
III przysługujących jednemu małżonkowi przeciwko drugiemu - przez czas trwania
małżeństwa
IV co do roszczeń, które nie mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem z
powodu siły wyższej, przez czas jej trwania (wstrzymanie działalności sądu z powodu
klęski żywiołowej np. powodzi)
- bieg terminu zostaje wstrzymany przejściowo
d. przerwanie biegu terminów przedawnienia:
- po ustaniu przyczyny ze względu na którą nastąpiła przerwa termin będzie liczony na
nowo, przerywa się gdy:
I przez każdą czynność przed sądem lub innym organem podjętą w celu dochodzenia
roszczenia, głównie chodzi tu o wytoczenie powództwa
II przez uznanie roszczenia przez dłużnika
7. Rzecz: pojęcie i rodzaje rzeczy
a. pojęcie
- rzeczami są tylko przedmioty materialne, które mogą brać udział w obrocie prawnym
b. rodzaje rzeczy:
I rzeczy ruchome
II nieruchomości
- gruntowe (grunty) - z odrębną kategorią gruntów rolnych. To, co wznosi się nad gruntem
jest jemu przynależne
- budynkowe - budynki, które pozostają trwale związane z gruntem, winny stanowić jego
część składową, jednak są to budynki wzniesione na gruncie oddanym np. w użytkowanie
wieczyste, inny może być właściciel gruntu i właściciel budynku
- lokalowe - części budynków, nie mają statusu części składowej gruntu (lub budynku), a
stanowią odrębną własność. Przykładem są tu lokale wyodrębnione jako samodzielna
własność na podstawie ustawy o własności lokali
c. część składowa - jest wszystko to, co nie może być odłączone od rzeczy bez uszkodzenia
lub istotnej zmiany całości lub uszkodzenia przedmiotu odłączanego
d. przynależności - rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z
jej przeznaczeniem (wspólny cel)
e. pożytki
I pożytki rzeczy naturalne - płody i inne odłączone od rzeczy części składowe
II pożytki rzeczy cywilne - dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego
III pożytki prawa - dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem np. procent od pożyczonej sumy pieniędzy
8. Prawo własności: triada uprawnień, ochrona
prawa własności, sposoby jego przenoszenia,
współwłasność
a. triada uprawnień:
- korzystanie z rzeczy (posiadanie, używanie i dyspozycja faktyczna)
- pobieranie pożytków i innych dochodów jakie rzecz przynosi
- rozporządzanie rzeczą (możliwość jej sprzedaży)
są ograniczenia własności:
- samej ustawy, zasad współżycia społecznego, społeczno-gospodarczego
przeznaczenia prawa
b. ochrona prawa własności:
- roszczenie windykacyjne (wydobywcze) o zwrot rzeczy, nie będzie możliwe, gdy osoba
ma skuteczne względem właściciela uprawnienia do władania rzeczą
- roszczenie negatoryjne - przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie
naruszeń
- jeżeli dotyczą one nieruchomości, nie ulegają one przedawnieniu
c. sposoby jego przenoszenia:
- nabycie pierwotne (uniezależnione od woli i udziału ewentualnego poprzednika, którego
równie dobrze może nie być) i pochodne - sukcesja (przejście prawa własności w drodze
jego przeniesienia z poprzednika na następcę prawnego
- nabycie własności w drodze umowy - zarówno rzeczy ruchome, jak i nieruchomości.
Polega ono jako rodzaj nabycia pochodnego na przeniesieniu prawa w drodze czynności
prawnej ze zbywcy na nabywcę. Umowa sprzedaży, zamiany, czy darowizny. Istotne jest
odróżnienie rzeczy oznaczonych co do tożsamości - nieruchomości, akt notarialny, nie
może być zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (przeniesienie zachodzi w
momencie zawarcia umowy) od tych, które oznaczone są co do gatunku (przeniesienie
własności zachodzi w momencie wydania rzeczy)
- zasiedzenie - pierwotne nabycie, przesłanki: upływ czasu i samoistne posiadanie,
zasiedzenie nieruchomości następuje po 20 latach, jeśli w złej wierze to po 30, rzeczy
ruchome - w dobrej wierze po 3 latach, w złej wierze nie
- wyzbycie się własności poprzez zrzeczenie się, połączenie, pomieszanie i
przeistoczenie, nadto - znalezienie oraz nabycie od osoby nieuprawnionej
d. współwłasność:
- własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom
- każdy ma prawo do całej rzeczy, tyle że ograniczone co do zasady identycznym prawem
pozostałych podmiotów
- co najmniej dwóch uprawnionych i jedno niepodzielne prawo
- może być łączna lub ułamkowa
- łączna wynika ze statuujących przepisów, małżonkowie, wspólnicy spółki cywilnej, relacja
- ułamkowa - wydzielone udziały we współwłasności, każdy dysponuje prawem
rozporządzania swoimi udziałami bez zgody pozostałych
- każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu z żądaniem zniesienia współwłasności
9. Ograniczone prawa rzeczowe
a. charakterystyka:
- grupa praw przysługujących względem cudzej rzeczy
- ich z
ródłem są najczęściej umowy, orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne
- do ich ochrony stosuje się przepisy o ochronie własności
b. użytkowanie:
- jest prawem, które daje użytkownikowi dwa podstawowe uprawnienia tj. do używania
rzeczy i pobierania z niej pożytków
- rzecz ruchoma i nieruchomość
- nie podlega dziedziczeniu
- może być odpłatne jak i nie
c. służebność - wyłącznie na nieruchomości
I gruntowa - jedna nieruchomość zostaje obciążona na rzecz drugiej w taki sposób, że
właściciel nieruchomości władnącej może korzystać z tej drugiej (określanej jako obciążona)
w ustalonym zakresie, tzw. służebność czynna / właściciel nieruchomości obciążonej nie
może wykonywać pewnych uprawnień, czyli zostaje zobligowany do powstrzymywania się od
pewnych działań - tzw. służebność bierna (np. zakaz budowy ponad określoną wysokość)
- stanowi część składową nieruchomości, uprawnienie przechodzi wraz z nieruchomością
władnącą
II osobista - istnieje możliwość, aby nieruchomość obciążyć prawem (odpowiadającym w
swej treści służebności gruntowej) na rzecz oznaczonej osoby fizycznej
- ściśle powiązana z osobą jest niezbywalna i wygasa najpóz
niej z chwilą śmierci
uprawnionego podmiotu
- szczególnym jej rodzajem jest służebność mieszkania - osoba uprawniona może przyjąć
małżonka i małoletnie dzieci, inne osoby przyjmuje wówczas, gdy są przez niego
utrzymywane lub potrzebne do prowadzenia gospodarstwa domowego, można się
umówić, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania będzie przysługiwać jego
dzieciom, rodzicom i małżonkowi
d. zastaw i hipoteka
- zastaw - w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można obciążyć rzecz ruchomą
prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez
względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami
osobistymi właściciela rzeczy
- konieczne jest zawarcie umowy między wierzycielem, a dłużnikiem i jednocześnie
właścicielem rzeczy oraz jej wydanie
- istnieje też możliwość zastawu rejestrowego
- nieruchomość - hipoteka, a także własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu - WPIS
DO KSI
GI WIECZYSTEJ
e. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego
- regulowane prawem spółdzielczym
- daje uprawnienie do korzystania z przydzielonego lokalu oraz do rozporządzania swoim
prawem
10. Zobowiązanie: czym jest, z
ródła zobowiązań
a. istota zobowiązania
- wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia świadczenia, ten zaś powinien je spełnić
b. na zobowiązanie składają się:
- strony - podmiot zobowiązany to dłużnik i podmiot uprawniony - określany jako
wierzyciel, zobowiązanie od strony dłużnika nazywa się długiem, a od strony wierzyciela -
wierzytelnością
- przedmiot, czyli świadczenie, które może polegać na działaniu lub zaniechaniu - takie
zachowanie dłużnika, które ma zaspokoić wierzyciela (np. zwrot pożyczonej sumy
pieniędzy)
- treść zobowiązania na którą składa się uprawnienie wierzyciela (jego prawo
podmiotowe) i odpowiadający mu obowiązek dłużnika
- odpowiedzialność jaka ciąży na dłużniku ma charakter osobisty
- odpowiedzialność za dług ma charakter majątkowy i jest nieograniczona
- niekiedy jednak w miejsce odpowiedzialności osobistej wchodzi odpowiedzialność
rzeczowa - oznacza, że dług nie będzie podążał za osobą, tylko za rzeczą, dzieje się tak,
gdy np. dług został zabezpieczony hipoteką, podobnie jest przy zastawie
c. z
ródła zobowiązań:
- czynności prawne, głównie umowy
- delikty, czyli tzw. czyny niedozwolone
- bezpodstawne wzbogacenie
- akty administracyjne - głównie decyzje
11. Szkoda: czym jest, sposoby naprawienia
a. definicja
- uszczerbek, jakiego doznaje poszkodowany w dobrach chronionych obowiązującym
prawem
b. rodzaje szkód:
- majątkowa - rekompensata - odszkodowanie, strata rzeczywista, której doznaje
poszkodowany, utrata korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu nie wyrządzono szkody
- niemajątkowa - krzywda, rekompensata - zadośćuczynienie
- na mieniu - uszczerbek na majątku poszkodowanego
- na osobie - na określonej osobie (może być majątkowa - kiedy wywołany rozstrój
zdrowia uniemożliwia wykonanie pracy, jak i niemajątkowa - naruszenie godności itp.)
c. sposoby naprawienia szkody:
- restytucja - przywrócenie stanu poprzedniego
- rekompensata pieniężna - zapłata wskazanej w orzeczeniu sądowym sumy
- wybór należy do poszkodowanego, jednak gdy restytucja jest niemożliwa,
odszkodowanie będzie polegać na zapłacie określonej sumy
- przy rekompensacie w pieniądzu, co do zasady, o jej wysokości decydują ceny istniejące
w dniu ustalania odszkodowania
- zgodnie z regułą pełnego odszkodowania, szkoda winna wynagradzać poniesione straty
i utracone korzyści stanowiąc ich odpowiednik, ale ich nie przekraczać, jednak są wyjątki
12. Odpowiedzialność deliktowa i kontraktowa
odpowiedzialność deliktowa - odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych,
a.
stanowi konsekwencję wyrządzenia szkody swoim zachowaniem, w wyniku czego powstaje
relacja zobowiązaniowa
- obowiązujący na dłużniku obowiązek naprawienia powstałego uszczerbku
wymagane są przesłanki:
- pojawienie się szkody
- szkoda winna stanowić wynik zaistnienia faktu, z którym istniejące przepisy łączą
obowiązek odszkodowawczy
- między szkodą, a przywołanym faktem musi zachodzić tzw. adekwatny związek
przyczynowo-skutkowy
rodzaje:
- odpowiedzialność za czyny własne
- wina - obiektywna bezprawność zachowania się sprawcy
- subiektywna wadliwość postępowania - wiąże się ze świadomością i zdolnością do
kierowania swoim postępowaniem
formy winy:
- umyślność - zamiar, chce lub godzi się
- nieumyślność - niedołożenie należytej ostrożności, niedbalstwo w ścisłym tego słowa
znaczeniu, lekkomyślność
b. odpowiedzialność kontraktowa - konsekwencja niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania wynikającego z umowy
- jeżeli drogą przymusu nie można wyegzekwować, zamienia się to na roszczenie o
naprawienie szkody
wymagane są przesłanki:
- pojawienie się szkody
- faktu, z którym prawo łączy reżim odszkodowawczy - w tym wypadku niewykonania lub
nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika
- adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy szkodą a niewykonaniem lub
nienależytym wykonaniem zobowiązania, w którym uszczerbek jest normalnym
następstwem wspomnianego zachowania
- można rozszerzyć lub zawęzić tę odpowiedzialność
13. Dziedziczenie ustawowe i testamentowe,
ważność testamentu
a. dziedziczenie ustawowe
b.- powołanie do spadku może wynikać albo z testamentu albo z ustawy (kodeks cywilny)
c. - jeżeli brak testamentu, nieważny, spadkobiercy zostali uznani za niegodnych lub też
spadek odrzucili
d.- spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia
e. - przyjęcie proste - bez ograniczenia odpowiedzialności za długi
f. - przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza - z ograniczeniem
g.- może odrzucić w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o
tytule powołania
h. - dziedziczenie z mocy ustawy może dotyczyć całości lub części spadku
i. - kodeks cywilny wyznacza kolejność dziedziczenia: dzieci oraz małżonek, dziedziczą oni w
równych częściach, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż
1/4, jeżeli dziecko nie dożyło, to jego dzieci dziedziczą w równych częściach jego część
j. - jeśli nie ma zstępnych spadkodawcy (dzieci, wnuków), powoływani są małżonek, rodzice,
rodzeństwo - część małżonka nie może być mniejsza niż połowa spadku
k. - w braku zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadek przypada
małżonkowi, jeśli nie ma małżonka i krewnych przypada gminie miejsca ostatniego
zamieszkania spadkodawcy, jeśli zaś miejsca nie da się ustalić lub znajdowało się za
granicą, to dziedziczy Skarb Państwa
b. dziedziczenie testamentowe
- testament stanowi jednostronną czynność prawną, poprzez którą dochodzi do
rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci
- zdolność testowania ma wyłącznie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych,
nie ma testamentów wspólnych
- nieważność testamentu: błąd, swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (pod
wpływem), groz
ba
- wtedy też można uruchomić postępowanie sądowe o unieważnienie testamentu, może je
zainicjować osoba mająca w tym interes prawny w terminie do 3 lat od momentu, gdy
dowiedziała się o nieważności, nie póz
niej jednak niż po upływie 10 lat od otwarcia
spadku
- może zostać odwołany w każdym momencie, może to nastąpić poprzez sporządzenie
nowego, bądz
zniszczenie poprzedniego
- testamenty zwykłe i szczególne
- zwykłe: własnoręczne, notarialne, alograficzne
- szczególne: ustne, podróżne i wojskowe
Lista proponowanych lektur
" Maria A
oszewska-Ołowska, Podstawy prawa dla dziennikarzy, Difin, Warszawa 2008
" red. J. Kuciński, Zarys prawa, Lexis Nexis, Warszawa 2012
" red. W. Kocot, Elementy prawa, Difin, Warszawa 2011
" Wojciech Siuda, Elementy prawa dla ekonomistów (zalecane wydanie najaktualniejsze)
" Jerzy Lewandowski, Encyklopedia prawa w zarysie (zalecane najaktualniejsze wydanie)