Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
 Psychologia procesów poznawczych
Wykład 2
 Reprezentacje poznawcze
Jarosław Orzechowski
Problem reprezentacji
Reprezentacja umysłowa
" jest zastępnikiem rzeczywistych obiektów; stanowi
uproszczony model tego, do czego się odnosi
(Palmer, 1978)
" jest umysłowym odpowiednikiem zarówno realnych,
jak i fikcyjnych/hipotetycznych obiektów; zastępuje
swój obiekt w procesach przetwarzania informacji
(NOS, 2006)
The truth will set you free
The Speakers of Truth
Truth has Died (Goya)
Okrutna prawda
Problem reprezentacji
" Reprezentacje nietrwałe (wyobrażenia, sądy,
modele umysłowe) powstają doraz
nie, na przykład w
celu podjęcia decyzji lub rozwiązania problemu, po
czym zanikają
" Reprezentacje trwałe (schematy, wiedza), składające
się na struktury poznawcze, powstają i zmieniają się
w dłuższym cyklu czasowym
Wyobraz
nia
Do wynalezienia czegoś potrzebna jest bujna
wyobraz
nia i trochę śmieci
Thomas Edison
Zostawmy ładne kobiety mężczyznom bez
wyobraz
ni
Marcel Proust
 W poszukiwaniu straconego czasu
Wyobraz
nia
Dwie tradycje badania wyobraz
ni:
1) Wyobraz
nia twórcza,
np. fantazjowanie
2) Wyobraz
nia odtwórcza,
np. lody
Wyobraz
nia
Czy wyobraz
nia dotyczy spostrzegania ( wyobraz
sobie, że Jaś chodzi z
Małgosią... ) czy też myślenia ( wyobraz
sobie, co by było gdyby na
świecie nie było psychologów )?
W jaki sposób coś sobie wyobrażamy - przywołując przechowywany
obraz czy konstruując go w umyśle, np. przez zamianę reprezentacji
werbalnej w wyobrażenie?
ą�reprezentacja umysłowa ma charakter obrazowy  metafora  pieczęci
umysłowej
ą� reprezentacja ma charakter zapisu w postaci twierdzeń i sądów
Co by było, gdybyśmy nie posiadali zdolności tworzenia wyobrażeń?
Problem reprezentacji
Trzech ślepców napotkało na swej drodze słonia. Jeden
dotknął jego trąby i stwierdził, że trzyma w ręku
węża. Drugi zderzył się z nogą słonia i był
przekonany, że natknął się na słup. Trzeci złapał go
za ogon i wydawało mu się, że trzyma w ręku sznur.
Problem reprezentacji
Co wpływa na zawartość reprezentacji poznawczych,
czyli od czego zależą różnice indywidualne w ich
treści?
ż�nastawienia, oczekiwań
ż�kontekstu,
ż�wcześniej nabytej wiedzy,
ż�stanu motywacyjnego,
ż�nastroju lub emocji,
ż�wreszcie trwałych wymiarów intelektu i osobowości
Wyobrażenia i wyobraz
nia
Wyobraz
nia to z jednej strony zdolność tworzenia
wyobrażeń, z drugiej to zdolność do tworzenia
przypuszczeń, hipotez, do udawania oraz myślenia
twórczego.
Flew, 1979
Wyobraz
nia to pole, w którym pojawiają się
wyobrażenia.
Thomas, 1999
Wyobrażenia i wyobraz
nia
Wyobrażenia to umysłowa reprezentacja rzeczy
(obiektów, zdarzeń, miejsc, relacji przestrzennych),
które nie są w danym momencie odbierane przez
zmysły.
Sternberg, 1996
Wyobrażenia i wyobraz
nia
Wyobrażenia mogą:
q� dotyczyć umysłowych reprezentacji w
dowolnej modalności zmysłowej
q� dotyczyć rzeczy, jakich nigdy bezpośrednio
nie obserwowaliśmy
q� dotyczyć rzeczy, które nie istnieją poza
umysłem osoby tworzącej wyobrażenie
q� być wykorzystywane w rozwiązywaniu
problemów
Wyobrażenia i wyobraz
nia
Wyobraz
nia:
r� występuje prawdopodobnie tylko u ludzi (u
zwierząt występują jedynie wyobrażenia)
r� jest przykładem przetwarzania top-down
( najczystszy przypadek to halucynacje)
r� w przeciwieństwie do pamięci wzrokowej
(wyobraz
nia odtwórcza) w sposób
intencjonalny może generować intra- i
interindywidualnie nowe obrazy (wyobraz
nia
twórcza)
Wyobraz
nia twórcza
Finke (1990), procedura
1. Badani otrzymywali losowo dobranych kilka elementów z
piętnastu figur, takie jak: koło, półkole, sześcian, stożek, wężyk,
itd.
2. Zadanie polegało na wyobrażeniu sobie jak zestawić te elementy,
aby powstało coś co wygląda interesująco i może być użyteczne.
3. Potem badani mieli narysować to, co sobie wyobrazili.
4. Następnie mieli zinterpretować to co narysowali, jako coś co
mogłoby być praktyczne albo użyteczne w jednej z ośmiu losowo
wybranych kategorii: meble, środki osobistego przekazu, środki
transportu, aparatura naukowa, AGD, narzędzia, broń, gry i
zabawy
Nazwij ten
przedmiot:
Meble
Środki transportu
Broń
Wyobraz
nia twórcza
Finke (1990), wyniki
90% badanych utworzyło rozpoznawalny układ
ponad 30% badanych utworzyło układ uznany przez
sędziów kompetentnych za twórczy
Wnioski
" Wyobraz
nia twórcza jest naturalna formą aktywności
człowieka
" Badani relacjonowali, że nie przystępowali do
tworzenia układów z jakimś konkretnym planem
Teorie reprezentacji wyobrażeń
Spór o formę reprezentacji
wyobrażeń:
�� stanowisko obrazowe
�� stanowisko abstrakcyjne
�� teoria podwójnego kodowania
�� teoria potrójnego kodu
Teorie reprezentacji wyobrażeń
Stanowisko obrazowe (Kosslyn, 1981;
Shepard, 1984)
- Hipoteza funkcjonalnej ekwiwalencji percepcji i wyobraz
ni:
wyobrażenia są reprezentacjami analogowymi, mają podobną
formę organizacji i zapisu w umyśle, jak dane percepcyjne
- wyobrażenia w porównaniu ze
spostrzeżeniami cechują się
mniejsza wyrazistością
- takie właściwości wyobrażeń jak
wielkość i położenie w przestrzeni
czy pozycja, ujmowane są bezpośrednio
w wyobrażeniu
Teorie reprezentacji wyobrażeń
Stanowisko obrazowe (2)
- podstawą konstruowania wyobrażenia są
reprezentacje głębokie
- proces konstruowania wyobrażenia zachodzi w
odpowiednim buforze (wzrokowym, słuchowym,
itd.)
- reprezentacje głębokie obiektów:
- są przechowywane w pamięci trwałej
- są niedostępne świadomości
- ujmują stałe związki pomiędzy cechami obiektów
Teorie reprezentacji wyobrażeń
Stanowisko abstrakcyjne (Pylyshyn, 1973;
Anderson i Bower, 1973)
- wyobrażenia są reprezentowane
w postaci zespołu sądów czy
twierdzeń (teoria jednego kodu)
- sąd/twierdzenie jest:
ą� formą języka myśli
(jest niewerbalny i abstrakcyjny)
ą� wyrażeniem mającym znaczenie
w sensie logicznym lub psychologicznym
Teorie reprezentacji wyobrażeń
Stanowisko abstrakcyjne (2)
Język myśli jest uniwersalny, niezależny od pojęć języka
(reprezentowany bez użycia słów) :
" Np. podręcznik leży na biurku, można przedstawić w postaci sądu:
[na (podręcznik, biurko)]
" sady o przynależności kategorialnej:
[jest to (kot, zwierzę)],
" sądy o atrybutach:
[ma (kot, sierść)]
" oraz sądy o działaniach:
[ukraść (złodziej, auto)]
Teorie reprezentacji wyobrażeń
Stanowisko abstrakcyjne (3)
Reprezentacje głębokie są zawsze takie same, niezależnie od
reprezentacji powierzchniowej:
Np. Można powiedzieć, że  kot jest pod stołem , albo  nad
kotem jest stół , ew.  kot znajduje się pod blatem stołu , ale
reprezentacja głęboka pomimo użycia różnych słów zawsze
jest taka sama.
- wyobrażenia są epifenomenami zjawisk zachodzących
w mózgu
Teorie reprezentacji wyobrażeń
Stanowisko abstrakcyjne (4)
Język myśli jest wyrażeniem mającym znaczenie w sensie logicznym lub
psychologicznym, np.
Jakie jest prawdopodobieństwo, że socjalizm upadnie na Kubie?
Jakie jest prawdopodobieństwo, że w ciągu najbliższych 2 lat znikną kartki na
żywność na Kubie?
Jakie jest prawdopodobieństwo, że socjalizm upadnie na Kubie i ciągu
najbliższych 2 lat znikną tam kartki na żywność?
" W sensie logicznym prawdopodobieństwo koniunkcji nie może być wyższe
niż suma prawdopodobieństw jej członów.
" W sensie psychologicznym koniunkcja  mylona jest z implikacją (jeśli
socjalizm upadnie na Kubie, to w ciągu najbliższych 2 lat znikną tam kartki
na żywność)
Problem kodu wyobrażeniowego
Cooper i Shepard (1975), rotacje mentalne
Jaka jest zależność czasu reakcji od kąta rotacji
liter?
Problem kodu wyobrażeniowego
Cooper i Shepard (1975), rotacje mentalne
Wyniki:
Problem kodu wyobrażeniowego
Cooper i Shepard (1975), rotacje mentalne
Wyniki:
Czas reakcji rośnie liniowo wraz z kątem rotacji do
180 stopni.
Wnioski:
Obrazy umysłowe przekształcane są w sposób
analogiczny w stosunku do transformacji
dokonywanych na obiektach zewnętrznych
(interioryzacja operacji na obiektach
rzeczywistych, Piaget)
Problem kodu wyobrażeniowego
Shepard i Metzler (1971), rotacje mentalne
�� badani rotowali w umyśle figury trójwymiarowe
Duncan i Bourg (1983), rotacje mentalne
�� badani rotowali zdegradowane i  normalne figury
geometryczne
Wyniki:
Czas reakcji rośnie liniowo wraz z kątem rotacji do
180 stopni, niezależnie od płaszczyzny rotacji.
Problem skaningu umysłowego
Kosslyn, Ball i Reiser (1978)
Problem skaningu umysłowego
Kosslyn, Ball i Reiser (1978)
��Badany miał w myślach przenieść się z punktu (1) do
punktu (2), np. z domku w okolice stawu, spod drzewa
do ogniska
Wyniki:
Czas reakcji rośnie wraz z przestrzenną odległością
obiektów i złożonością drogi, która je łączy.
Wnioski:
Obrazy umysłowe przekształcane są w sposób
analogiczny w stosunku do transformacji
dokonywanych na obiektach zewnętrznych
Skaning umysłowy
Intons-Peterson i Roskos-Ewaldson (1989), skaning
umysłowy
" Należało przenieść w wyobraz
ni piłkę między różnymi punktami
wyobrażonej mapy
" Piłka miała taki sam kształt i rozmiar, ale różniła się ciężarem (trzy warunki
eksperymentalne: 3 uncje, 3 funty i 30 funtów)
Wyniki:
" W każdym warunku czas reakcji zależał liniowo i rosnąco od odległości
pomiędzy punktami
" oraz był tym dłuższy, im cięższą piłkę należało  przenieść w wyobraz
ni
Rotacje mentalne
Marmor i Zaback (1976), rotacje mentalne
" Badano osoby niewidome od urodzenia (nie dysponujące
reprezentacjami obrazowymi)
" Kodowanie liter z udziałem zmysłu dotyku
Wyniki:
" Liniowa zależność między czasem podjęcia decyzji co do
rotowanego obiektu a wielkością kąta jego rotacji (mimo, że
forma reprezentacji umysłowych nie mogła być obrazowa)
Problem kodu wyobrażeniowego
Reed (1974), relacje całość-część
Czy figura zawiera równoległobok?
Problem kodu wyobrażeniowego
Reed (1974), relacje całość-część
Wyniki:
Badani mieli trudność w poprawnym wykonaniu zadania.
Wnioski:
Wyobrażenie analogowe nie wystarcza do kreślenia linii w
umyśle. Niezbędne jest posłużenie się systemem
abstrakcyjnych twierdzeń.
Zatem umysł nie posługuje się kodem obrazowym, lecz
systemem twierdzeń
Teoria podwójnego kodowania
Paivio (1978), teoria podwójnego kodowania
u�Obrazy umysłowe stanowią kody analogowe względem kodu bodz
ców
u�Pojęcia języka stanowią kod symboliczny (umysł wykorzystuje arbitralne
symbole do reprezentowania rzeczywistych i abstrakcyjnych obiektów)
u�System analogowy i system werbalny (symboliczny) są powiązane,
chociaż niezależne
u�Dlatego możemy tworzyć podwójne reprezentacje obiektów - np. w
kodzie obrazowym i werbalnym jednocześnie
Teoria podwójnego kodowania
Paivio (1978), teoria podwójnego kodowania
System kodowania informacji składa się z
dwóch elementów:
u�LOGOGEN - struktura odpowiedzialna za
generowanie reprezentacji werbalnych
u�IMAGEN - struktura odpowiedzialna za
generowanie reprezentacji obrazowych
Teoria podwójnego kodowania
Paivio (1978), teoria podwójnego kodowania
Analiza sensoryczna
S S
Y Y
Relacja
S Logogen S
imagen
T T
referencyjna
kot
kot
E E
M M
zwierzę
Pies i kot?
Relacja
O imagen Logogen W
B E
referencyjna
pies pies
R R
A B
Logogeny słów
Imageny
Z A
abstrakcyjnych
noname
O L
W N
Y Y
Wyjście systemu werbalnego
Wyjście systemu obrazowego
Wyobraz
nia - podsumowanie
WYOBRAŻENIA
Jaki jest sposób ich kodowania
i przechowywania?
Kod Kod Kod
analogowy werbalny abstrakcyjny
" Kosslyn; Shepard " Anderson & Bower; Pylyshyn
" Paivio (podwójny kod)
" Maruszewski i Ścigała (potrójny kod)