MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Solska
Organizowanie procesu technologicznego w krojowni
743[01].Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Elżbieta Leszczyńska
mgr inż. Ewelina Śmiszkiewicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Anna Solska
Konsultacja:
mgr Ewa Figura
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[01].Z3.01
Organizowanie procesu technologicznego w krojowni, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu krawiec.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Normowanie zużycia materiałów odzieżowych w produkcji przemysłowej 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 23
4.1.3. Ćwiczenia 23
4.1.4. Sprawdzian postępów 26
4.2. Maszyny i urządzenia do warstwowania i rozkroju materiałów odzieżowych 27
4.2.1. Materiał nauczania 27
4.2.2. Pytania sprawdzające 38
4.2.3. Ćwiczenia 38
4.2.4. Sprawdzian postępów 40
4.3. Proces wytwarzania wykrojów 41
4.3.1 Materiał nauczania 41
4.3.2. Pytania sprawdzające 57
4.3.3. Ćwiczenia 58
4.3.4. Sprawdzian postępów 62
5. Sprawdzian osiągnięć 64
6. Literatura 69
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przygotowaniu materiałów
odzieżowych do produkcji przemysłowej, organizacji procesu technologicznego w krojowni,
wykonywaniu rysunku układu szablonów na materiale, warstwowaniu i rozkroju materiałów
oraz znakowaniu i numerowaniu wykrojów.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opracowania treści jednostki
modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
743[01].Z3
Technologia kroju i szycia
743[01].Z3.01
Organizowanie procesu
technologicznego w krojowni
743[01].Z3.02
Wykonywanie obróbki termicznej
odzieży
743[01].Z3.03
Wykonywanie połączeń elementów
odzieży
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska,
- charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach
elektrycznych,
- rozpoznawać surowce włókiennicze,
- określać właściwości materiałów odzieżowych,
- odczytywać rysunki techniczne wyrobów odzieżowych,
- objaśniać uproszczone schematy maszyn,
- odczytywać rysunki modelowe wyrobów odzieżowych,
- charakteryzować podstawowe funkcje odzieży,
- rozróżniać grupy asortymentowe odzieży,
- dobierać materiały i dodatki krawieckie do podstawowych wyrobów odzieżowych,
- posługiwać się pomiarami antropometrycznymi,
- wykonywać formy i szablony elementów odzieży,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz wymaganiami ergonomii,
- posłużyć się terminologią dotyczącą produkcji odzieży,
- określić etapy wytwarzania odzieży w przemysłowych zakładach odzieżowych,
- posłużyć się dokumentacją technologiczną wyrobu odzieżowego,
- dokonać klasyfikacji maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle odzieżowym,
- scharakteryzować maszyny i urządzenia do warstwowania i rozkroju materiałów
oraz wykrawania elementów wyrobów odzieżowych,
- obsłużyć maszyny i urządzenia do warstwowania materiałów,
- obsłużyć maszyny i urządzenia do rozkroju materiałów i wykrawania elementów
odzieżowych,
- zastosować zasady kontroli jakości materiałów przed rozkrojem,
- posłużyć się terminologią dotyczącą norm zużycia materiałów w przemysłowej produkcji
odzieży,
- określić czynniki wpływające na zużycie materiałów w przemysłowej produkcji odzieży,
- zastosować sposoby normowania zużycia materiałów w krojowni,
- zastosować rodzaje układów szablonów,
- ułożyć szablony na wyrób odzieżowy,
- wykonać rysunek układu szablonów na materiale,
- określić kolejność prac w krojowni,
- określić rodzaje warstwowania materiałów,
- zastosować zasady prawidłowego warstwowania materiałów,
- scharakteryzować techniki wykrawania elementów wyrobów odzieżowych,
- wykroić elementy odzieży z materiałów podstawowych, wkładów ocieplających,
podszewek,
- dokonać kontroli jakości wykrojów,
- zastosować zasady numerowania wykrojów,
- skompletować elementy odzieży i dodatki,
- scharakteryzować zasady wykrawania skór zgodnie z modelem odzieży,
- scharakteryzować zastosowanie programu komputerowego wspomagającego pracę
w krojowni,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Normowanie zużycia materiałów odzieżowych w produkcji
przemysłowej
4.1.1. Materiał nauczania
Przemysł odzieżowy jest działem gospodarki, który obejmuje zarówno produkcję
przemysłową, jak i wytwórczość rzemieślniczą. Proces przemysłowej produkcji odzieży
znacznie różni się od procesu wytwarzania produkcji rzemieślniczej.
Przemysłowa produkcja odzieży nazywana również konfekcją, polega na wytwarzaniu
wyrobów odzieżowych na podstawie antropometrycznych wymiarów ciała dla anonimowych
odbiorców bez uwzględnienia indywidualnych cech figury i szycia dużych ilości jednakowych
egzemplarzy.
Produkcja rzemieślnicza nazywana miarową szyje się odzież dla konkretnego klienta,
na miarę, uwzględniając jego zalecenia.
Proces produkcyjny w przedsiębiorstwie odzieżowym składa się z procesu
technologicznego wyrobu odzieżowego i procesów pomocniczych
Proces produkcyjny
Proces technologiczny Procesy pomocnicze
Rozkrój materiałów
(krojenie)
Proces przygotowawczy Proces obsługowy
Obróbka klejowa
Przygotowanie dokumentacji Planowanie ewidencji
(klejenie)
Procesu produkcyjnego
Obróbka mechaniczna Magazynowanie materiałów Magazynowanie artykułów
(szycie) odzieżowych technicznych
Obróbka parowo-cieplna Przygotowanie materiałów Remont maszyn i urządzeń
(prasowanie) do rozkroju
Transport wewnętrzny
Wykończanie Kontrola jakości materiałów
i zewnętrzny
odzieżowych i gotowej odzieży
Magazynowanie gotowej odzieży Ochrona zakładu
Schemat podziału procesu produkcyjnego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
W czasie procesu technologicznego wyrobu odzieżowego następuje przetwarzanie
materiałów podstawowych i dodatków krawieckich w wyrób gotowy. Proces ten trwa
począwszy od momentu wydania materiału odzieżowego z magazynu do momentu przyjęcia
przez magazyn wyrobu gotowego.
Proces technologiczny wyrobu odzieżowego jest procesem złożonym i dzieli się na fazy
(etapy) technologiczne takie jak: rozkrój materiałów, klejenie elementów, szycie, prasowanie
i wykończanie odzieży. Faza technologiczna składa się z wielu operacji technologicznych.
Operacja technologiczna obejmuje wszystkie czynności (główne  zabieg technologiczny
i czynności pomocnicze) wykonywane bez przerwy na jednym stanowisku pracy przez jednego
pracownika lub grupę pracowników w celu dokonania określonych zmian formy, wyglądu
zewnętrznego oraz właściwości fizycznych i chemicznych przedmiotów pracy, np. przecięcie
układu materiału na części, zeszycie szwów bocznych w bluzce damskiej, rozprasowanie
szwów barkowych w bluzce damskiej itp.
Proces pomocniczy przy produkcji odzieży nie wpływa bezpośrednio na obrabiane
elementy i wyrób gotowy, lecz zabezpiecza prawidłową realizację procesu technologicznego.
Do procesu pomocniczego zalicza się: przygotowanie dokumentacji procesu produkcyjnego
odzieży (dokumentacji techniczno-technologicznej, dokumentacji organizacyjno
 produkcyjnej), przygotowanie materiałów (surowców), kontrolę jakości (systemy
zarządzania jakością), transport wewnętrzny i zewnętrzny, magazynowanie itp.
Dokumentacja technologiczna wyrobu odzieżowego
Przygotowanie dokumentacji procesu produkcyjnego i prac związanych
z przygotowaniem materiałów odzieżowych do rozkroju musi wyprzedzać w czasie etap
rozpoczęcia produkcji odzieży. W dziale przygotowania produkcji pracownicy opracowują
dokumentację techniczną zwaną również techniczno-technologiczną dla określonego wyrobu
odzieżowego, tworzą układy szablonów i ustalają normy zużycia materiałów odzieżowych
oraz projektują dokumentację organizacji produkcji.
Dokumentacja techniczno-technologiczna wyrobu odzieżowego jest zbiorem dokumentów
opisowych i rysunkowych określających metody i środki wytwarzania wyrobu. Dokumentacja
ta określa konstrukcję i technologię, według której ma być wykonany konkretny wyrób oraz
inne dane jak:
- normy, którymi należy się posługiwać przy ocenie jakości produkcji,
- parametry, jakie powinien mieć wyrób odzieżowy, aby mógł być uznany za w pełni
użytkowy,
- ilość użytych materiałów odzieżowych i dodatków,
- określone wielkości danego modelu odzieżowego,
- metody wytwarzania,
- rodzaj maszyn i urządzeń potrzebnych do przeprowadzenia obróbki elementów i montażu
wyrobu odzieżowego.
Obecnie nie ma w zakładach odzieżowych jednolitej dokumentacji techniczno-
-technologicznej, gdyż każdy zakład odzieżowy, w zależności od jego wielkości, wykonywanej
produkcji (asortymentu) i wielkości serii produkcyjnej stosuje kompletną lub skróconą
dokumentację. W poradniku zamieszczono przykład wybranych elementów dokumentacji
techniczno-technologicznej.
Pełną dokumentację stanowi zbiór niżej wymienionych dokumentów:
- rysunek modelu odzieży,
- rysunki techniczne wyrobu odzieżowego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- opisowa część dokumentacji: opis modelu odzieżowego, wymagania techniczne,
zestawienia konstrukcyjnych części składowych, opis obróbki technologicznej,
- tabela wymiarów wyrobu odzieżowego,
- szablony  komplet szablonów przemysłowych dla określonej liczby wielkości odzieży
danego modelu odzieżowego oraz komplet szablonów pomocniczych,
- układy szablonów.
Rysunek modelu odzieży
Przedstawia ogólną linię modelu i wszystkie jego szczegóły zdobnicze i konstrukcyjne
np. szerokość stębnówek, fason kołnierza, linie modelowe i konstrukcyjne itp. Pokazuje model
odzieży z przodu i z tyłu (rys. 1.) Rysunek powinien być bardzo czytelny, a linie modelowe
i konstrukcyjne wyraz
ne.
Rys. 1. Rysunek modelowy bluzki damskiej
Rysunek techniczny przedstawia elementy odzieży ułożone na płaszczyz
nie (rys. 2.)
Wykonuje się go w skali 1:5 lub 1:6 według wzorca odzieży. Linie wymiarowe odzieży
oznacza się na rysunku za pomocą cyfr i liter odpowiadającym rzeczywistym wymiarom
dla poszczególnych wielkości podanych w tabeli wymiarów wyrobu odzieżowego.
a)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
b)
Rys. 2. Rysunek techniczny bluzki damskiej a) przód, b) tył
Opisowa część dokumentacji
- opis ogólny (dane ogólne) określa istotne, charakterystyczne cechy modelu odzieży, takie
jak: asortyment, fason, przeznaczenie użytkowe itp. oraz zawiera informacje, których
nie można pokazać na rysunku modelowym np. rodzaj podszewki, wkładu ocieplającego.
Zdania powinny być krótkie, zawierające jednoznaczne określenia dla pracowników.
Opis modelu bluzki damskiej (przykład)
Bluzka damska lekko dopasowana zaszewkami pionowymi w przodzie i tyle. Zapinana
z przodu na 5 guzików. Kołnierz na odcinanej stójce zapinanej na jeden guzik. Rękawy długie
z mankietami zapinanymi na jeden guzik. Kołnierz, mankiety i obłożenia podklejone wkładem
klejowym. Kołnierz i mankiety przestębnowane na 0,5 cm od krawędzi. Dół bluzki
wykończony obrębem i przestębnowany na 1,0 cm od brzegu.
- wymagania techniczne zawierają podstawowe normy i warunki, których przestrzeganie
jest niezbędne przy produkcji określonego wyrobu odzieżowego. W wymaganiach
technicznych występują normy i przepisy w zakresie technologii, opakowania, transportu,
przechowywania i użytkowania odzieży oraz metod kontroli jakości wyrobów
odzieżowych. Poza tym jest opracowywana tabela wielkości odzieży, przykład
zamieszczono poniżej.
Tabela 1. Tabela wielkości odzieży (przykład). Wymiary w centymetrach.
Wzrost
152 158 164 170 176
Obwód klatki
piersiowej
Obwód bioder
88 96
92 100 100
96 104 104
100 108 108 108
104 112 112
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
W wymaganiach technicznych wymienia się nazwy, symbole i desenie materiałów
odzieżowych (tkanin) oraz dodatków krawieckich użytych przy produkcji zaprojektowanego
wzoru odzieży. Określa się warunki wykonania: rodzaj maszyn i urządzeń odzieżowych
potrzebnych do przeprowadzenia obróbki elementów i montażu wyrobu odzieżowego; rodzaj
ściegu maszynowego i jego parametry (symbol ściegu, gęstość ściegu) oraz rodzaj szwów
i ich parametry (symbol szwu, szerokość szwu).
Wymagania techniczne (przykład dla bluzki damskiej)
Normy i przepisy:
- PN-81/P-84503 Wyroby konfekcyjne. Zasady oznaczania wielkości
- PN-82/P-04608 Wyroby włókiennicze. Użytkowanie wyrobów włókienniczych. Znaki
informacyjne o sposobie konserwacji
- PN-83/P-84506 Wyroby konfekcyjne. Badania odbiorcze
- PN-83/P-84501 Wyroby konfekcyjne. Szwy
- PN-83/P-84502 Wyroby konfekcyjne. Ściegi
- PN-85/P-84507 Wyroby konfekcyjne. Stopnie jakości
- PN-92/P-84750 Wyroby konfekcyjne z płaskich wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie
wymiarów
- PN-P-84509 kwiecień 1997 Wyroby odzieżowe. Pakowanie, przechowywanie i transport
Wykaz materiałów i dodatków
Tkanina zasadnicza  skład surowca: 52% bawełny, 48% poliester
a) kolor  dowolny,
b) deseń  gładki.
Dodatki:
a) nici poliestrowe 120  150 m,
b) guziki poliestrowe dwudziurkowe w kolorze tkaniny zasadniczej � 1,1 cm  9 szt.,
c) etykieta firmowa  1 szt.,
d) taśma z oznakowaniem wielkości  1szt.,
e) znak informacyjny o sposobie konserwacji  1 szt.,
f) wkład klejowy (bawełniany, rodzaj kleju  polietylen).
Warunki wykonania
Maszyny i urządzenia: stębnówka, maszyna obrzucająca trzynitkowa  overlock,
dziurkarka bieliz
niana, guzikarka, prasa do klejenia.
Szwy zgodne z PN-83/P-84501:
- odległość szwu stębnowego od krawędzi 0,7 cm,
- szwy zeszycia kołnierza, mankietów i przodów z obłożeniami 0,7 cm +0,7 cm,
- szwy doszycia pliski do rozporka 0,5 cm + 0,5 cm,
- dół bluzki podwinięty i przestębnowany 1,0 cm od linii dołu.
Stębnowanie: kołnierza, mankietów 0,5 cm od krawędzi.
Zalecane gęstości ściegów:
- stębnówka (301) 4�5 ściegów na 1,0 cm szwu,
- overlock (504) 7�8 ściegów na 1,0 cm szwu,
- dziurkarka 14�16 ściegów na 1,0 cm szwu,
- guzikarka 12�14 ściegów.
Zalecane parametry procesu klejenia (prasa płytowa):
- temperatura płyty górnej 160�1700C,
- temperatura płyty dolnej 800C,
- docisk 30 N/cm2,
- czas 16 s.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Zestawienie konstrukcyjnych części składowych jest pomocniczym dokumentem, który
opracowuje się w postaci tabeli.
Tabela 2. Zestawienie konstrukcyjnych części składowych bluzki damskiej.
Rodzaj materiału odzieżowego
Wyszczególnienie
Lp. Tkanina Wkład
elementów
zasadnicza klejowy
1 Przód 2
2 Tył 1
3 Rękaw 2
4 Kołnierz wierzchni 1 1
5 Kołnierz spodni 1
6 Stójka wierzchnia 1 1
7 Stójka spodnia 1
8 Mankiet wierzchni 1 1
9 Mankiet spodni 1
10 Obłożenie przodu 2
11 Pliska do rozporka 2
Razem 15 3
Dokument ten wykorzystywany jest w:
a) krojowni, podczas sporządzania układów kroju na materiale odzieżowym, podczas
kompletowania wykrojów różnych elementów w paczki, np. przodów, tyłów, rękawów,
kołnierzy,
b) szwalni na stanowisku szykowacza, podczas sprawdzania wykrojów pod względem
ilościowym.
Opis obróbki technologicznej zawiera ogólne wytyczne wykonania odzieży z podziałem na
fazy technologiczne, tj. krojenie, klejenie, szycie, prasowanie, wykończanie oraz pakowanie.
Opis sposobu krojenia materiałów odzieżowych jest uzupełnieniem innych dokumentów
technologicznych, które otrzymuje krojownia, tj. szablonów przemysłowych, układów
szablonów odzieżowych i zestawienia konstrukcyjnych części składowych. Opis sposobu
krojenia materiałów opracowuje się w przypadkach, kiedy sposób wykrawania odbiega
od ogólnie przyjętych zasad np. krojenie materiałów odzieżowych w kratę, pasy, duże wzory,
które wymagają pasowania, krojenie aksamitów, welurów itp. w takich przypadkach zmiany
opisuje się w dokumentacji. W przypadkach typowych opis krojenia jest pominięty
w dokumentacji technicznej.
Opis obróbki technologicznej w fazach szycia, klejenia, prasowania i wykończania zawiera
ogólne wytyczne wykonania elementów wyrobu odzieżowego i ich montażu z uwzględnieniem
najnowszych osiągnięć techniki. Opis wykonania wyrobu odzieżowego opracowuje się
w układzie chronologicznym zgodnym z procesem technologicznym z podziałem na elementy
składowe tego wyrobu.
W opisie wykonania obróbki technologicznej, należy podać sposób wykonania operacji
technologicznej, określić rodzaj i typ maszyn specjalnych, rodzaj, numer lub inny znak
tożsamości oprzyrządowania (jeśli występuje przy maszynie). W operacjach termicznej
obróbki, w opisie wykonania należy określić parametry klejenia i prasowania (dopuszczalną
temperaturę prasowania i czas prasowania). Dane te są niezbędne przy łączeniu w jednym
wyrobie odzieżowym różnego rodzaju materiałów odzieżowych wykonanych z włókien
naturalnych i syntetycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Dokument ten jest potrzebny przy opracowaniu dokumentacji organizacyjno-
-produkcyjnej, a w szczególności:
- ustalaniu zakresu zadań (czynności) na poszczególnych stanowiskach pracy,
- ustalaniu maszyn i urządzeń na poszczególnych stanowiskach pracy,
- wyznaczaniu normy czasu na wykonanie operacji na stanowisku pracy.
Przykład opisu wykonania wybranych elementów
Opis obróbki technologicznej bluzki damskiej (przykład)
Krojenie
Kroić w oparciu o układy szablonów z zachowaniem linii prostej zaznaczonej na szablonach.
A
ączenie i formowanie elementów bluzki damskiej
Tył
Zaszewki złożyć według oznaczeń i zszyć od dołu do stracenia.
Przód
Zaszewki piersiowe złożyć według oznaczeń i zszyć. Zaszewki przewinąć do dołu
i przeprasować. Zaszewki od pasa w dół zeszyć według oznaczeń i przeprasować w kierunku
do krawędzi przodu. Wewnętrzne krawędzie obłożeń przodów obrzucić na overlocku.
Krawędzie przodów i obłożenia złożyć prawymi stronami i zeszyć od góry w dół.
Boki i szwy barkowe
Złożyć prawymi stronami do środka boki przodów z bokami tyłu i zeszyć. W lewy szew
boczny podłożyć wszywkę pielęgnacyjną 10 cm od dołu bluzki. Następnie krawędzie boków
obrzucić na overlocku. Barki przodów i barki tyłu złożyć prawymi stronami do środka
i zeszyć. Następnie krawędzie boków obrzucić na overlocku.
Mankiety
Na lewą stronę mankietu wierzchniego nałożyć wkład klejowy i przykleić na prasie do klejenia.
Mankiety złożyć prawymi stronami do środka i zeszyć. Wywrócić mankiety, uformować brzegi
i przestębnować 0,5 cm od krawędzi.
Rękawy
Krawędzie rozporka wykończyć pliską na maszynie stębnówce z lamownikiem. Zamocować
rozporki w górnej części. Zeszyć rękawy na stębnówce, a następnie obrzucić na overlocku.
Ułożyć zakładki według oznaczeń w dole rękawów i wszyć mankiety szwem wpuszczanym.
Kołnierz
Na lewą stronę kołnierza wierzchniego nałożyć wkład klejowy i przykleić na prasie do klejenia.
Wierzchnią warstwę kołnierza z wkładem nałożyć na spodnią warstwę kołnierza prawymi
stronami do wewnątrz i zeszyć. Zszyte warstwy wywrócić. Krawędzie kołnierza uformować
i przestębnować 0,5 cm od brzegu. Na lewą stronę stójki wierzchniej nałożyć wkład klejowy
i przykleić na prasie do klejenia. Stójki złożyć prawymi stronami do wierzchu, między stójki
wkładając wykonany kołnierz i zeszyć. Stójkę przewinąć do wierzchu i przestębnować 0,2 cm
od krawędzi.
Montaż
Spodnią krawędz
stójki wszyć do podkroju szyi. Krawędz
stójki wierzchniej podwinąć,
nakrywając stębnówkę wszycia i przestębnować brzegiem, podkładając wszywkę firmową
i wszywkę z oznaczeniami wielkości bluzki damskiej w połowie długości szwu wszycia
kołnierza. Rękawy wszyć do podkroju pachy. Następnie krawędzie wszycia rękawa do pachy
obrzucić na overlocku.
Dół bluzki
Dół bluzki podwinąć do spodu 1,2 cm i przestębnować 1,0 cm od brzegu dołu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Dziurki
Dziurki w prawym przodzie i w mankietach wykonać według tabeli wymiarów bluzki
damskiej.
Guziki
Guziki w lewym przodzie przyszyć według dziurek wykonanych w prawym przodzie. Guziki
w mankietach przyszyć według oznaczeń w tabeli wymiarów bluzki damskiej. Guzik zapasowy
przyszyć do łatki.
Wykończenie
Bluzkę oczyścić z końców nici i wyprasować.
Cechowanie
Wszywkę z oznaczeniem wielkości bluzki damskiej i wszywkę firmową zamocować
na wewnętrznej stronie bluzki w połowie długości szwu wszycia kołnierza. Wszywkę
informacyjną o sposobie konserwacji zamocować po wewnętrznej stronie szwu bocznego
w odległości 10 cm od dołu bluzki. Oznaczenia sposobu konserwacji zgodnie
z PN-82/P-04608. Etykieta jednostkowa zawierająca dane dotyczące:
- nazwy, adresu i znaku firmowego producenta,
- nazwy wyrobu i numer wzoru,
- symbol i skład surowcowy materiału zasadniczego,
- wielkość wyrobu,
- znaki stopnia jakości i kontroli odbioru,
- rok i miesiąc produkcji wyrobu
oraz opis oznaczeń konserwacji według normy.
Składanie i pakowanie
Zapiąć guziki w bluzce. Bluzkę złożyć i włożyć do torby foliowej. Torbę zakleić. Bluzki jednej
wielkości pakować po 10 sztuk do kartonu. Kartony zakleić taśmą, na krótszym boku kartonu
nakleić etykietę zbiorczą.
Tabela wymiarów wyrobu odzieżowego podaje wartości wymiarowe wyrobu gotowego,
oznaczone symbolami cyfrowymi i literowymi na rysunku technicznym. Nazwy odcinków
konstrukcyjnych i sposób mierzenia muszą być jednoznacznie formułowane przez
konstruktora, aby nie budziły wątpliwości przy sprawdzaniu wymiarów odzieży przez
pracowników kontroli jakości (brakarzy). Wymiary elementów odzieży są ustalone oddzielnie
dla każdej wielkości wyrobu, zmieniają się one proporcjonalnie do wymiarów figury ludzkiej.
Dla większości wymiarów elementów odzieży przewiduje się dopuszczalne odchylenia
(tolerancja). Dokument ten jest potrzebny przy sprawdzaniu wyrobów odzieżowych przez
końcową kontrolę jakości w zakładzie odzieżowym i odbiorcę. Przykład tabeli wymiarów
wyrobu odzieżowego wybranych elementów bluzki damskiej
Tabela. 3. Tabela wymiarów na bluzkę damską (przykład)  wymiary w cm.
Wyszczególnienie Wielkość odzieży i jej wymiary
Wzrost 152 158 164 170 176 Dopuszczalne
Obwód klatki piersiowej 88 92 92 96 96 100 100 104 100 104 odchylenie
Obwód bioder 96 100 100 104 104 108 108 112 108 112
1. Tył
a) długość tyłu 60,0 60,0 61,5 61,5 63,0 63,0 64,5 64,5 66,0 66,0 1,0
b) szerokość tyłu 38,0 39,0 39,0 40,0 40,0 41,0 41,0 42,0 41,0 42,0 0,5
2. Przód
a) długość przodu 63,0 63,0 64,5 64,5 66,0 66,0 67,5 67,5 69,0 69,0 1,0
b) szerokość na linii piersi
47,0 49,0 49,0 51,0 51,0 53,0 53,0 55,0 53,0 55,0 1,0
3. Rękawy
a) długość rękawa 54,0 54,0 55,5 55,5 57,0 57,0 58,5 58,5 60,0 60,0 1,0
b) szerokość rękawa u góry 16,5 17,0 17,0 17,5 17,5 18,0 18,0 18,5 18,0 18,5 0,5
c) długość mankietu
23,0 24,0 24,0 25,0 25,0 26,0 26,0 27,0 26,0 27,0 0,5
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
d) szerokość mankietu 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 
e) długość rozporka 6,0 6,0 6,0 6,0 6,5 6,5 6,5 6,5 7,0 7,0 0,3
4. Kołnierz
a) długość kołnierza 48,0 49 49 50 50 51 51 52 51 52 0,5
b) szerokość kołnierza

z tyłu 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0
c) szerokość kołnierza
z przodu przy ostrym końcu
8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 
5. Dziurki
a) odległość od wszycia
kołnierza do środka dziurki 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 
b) odległość między
dziurkami i guzikami 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 
c) odległość dziurek
i guzików od krawędzi
1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 
przodu
d) odległość dziurek
i guzików od górnej i
dolnej krawędzi mankietów
2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0

e) odległość dziurek
i guzików od bocznej
krawędzi mankietów
1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 
a) b)
Rys. 3. Szablony odzieżowe a) podstawowy, b) pomocniczy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Szablony przemysłowe opracowuje się na podstawie rysunku siatki stopniowania
szablonów podstawowych. Służą one do wykonania rysunków układów szablonów
i do sprawdzania jakości wykrojów wyrobów odzieżowych. Wykonuje się je z kartonu
lub preszpanu. Krawędzie i naroża szablonów winny być ostemplowane w celu stwierdzenia
ewentualnego ich uszkodzenia. Szablony powinny mieć znaki montażowe i oznaczenie, linię
prostą nitki osnowy w tkaninie lub kolumienek oczek w dzianinie oraz nazwę wyrobu
odzieżowego, jego element i wielkość odzieży.
Komplet szablonów odzieżowych jest to zbiór szablonów przy pomocy których, można
wykroić wszystkie elementy odzieży danego rodzaju i wielkości.
Układy szablonów
Układy szablonów wykonuje się w celu:
- ustalenia norm zużycia materiału odzieżowego,
- wykonania wzorca, według którego sporządza się rysunki kroju w krojowni.
Układy szablonów sporządza się dla jednego lub kilku kompletów szablonów
odzieżowych. Szablony jednego lub kilku kompletów układa się na tkaninie, papierze
lub specjalnym stole w taki sposób, aby suma powierzchni między nimi (tzw. wypady
wewnętrzne) była jak najmniejsza. Szerokość układu odpowiada szerokości materiału
odzieżowego przeznaczonego do rozkroju.
Zasady projektowania układu szablonów
Projekt układu szablonów w dużym stopniu zależy od doświadczenia i umiejętności
pracownika. Ogólną wskazówką dla osób wykonujących układy szablonów jest zasada
ułożenia w pierwszej kolejności dużych szablonów itp. tyłu, przodu, rękawów na wyznaczonej
powierzchni układu, następnie szablony mniejsze itp. kieszenie, klapki, kołnierze, które
powinny wypełnić wolne powierzchnie między dużymi szablonami. Inne wytyczne dotyczą
orientacji położenia szablonów względem kierunku nici osnowy w tkaninie, dopasowywania
wzorów tkanin w wykrojach odzieży. Po ułożeniu wszystkich elementów szablonów wyrobu
odzieżowego i obrysowaniu, należy na każdym elemencie napisać jego nazwę lub numer części
konstrukcyjnej oraz jego wielkość.
Na koniec należy sprawdzić wszystkie czasy i porównać z danymi w dokumencie  Zestawienie
konstrukcyjnych części składowych wyrobu odzieżowego , czy żadna z części
konstrukcyjnych wyrobu odzieżowego w układzie szablonów nie została pominięta.
Poza wyżej wymienionymi zasadami w zakresie układania szablonów odzieży należy
zwrócić uwagę na następujące warunki i odpowiednio podjąć decyzję:
- na materiale odzieżowym z wyraz
nym włosem szablony muszą być tak ułożone,
aby kierunek włosa we wszystkich elementach gotowego wyrobu biegł w jednym kierunku
z góry na dół np. w tkaninach wełnianych a z dołu do góry np. w aksamitach, welurach.
- na materiale odzieżowym w pasy lub kratę szablony należy ułożyć tak, aby wzory
w łączeniu były do siebie dopasowane i tworzyły zamierzony rysunek, itp. na linii zszycia
tyłu z przodami, na linii wszycia rękawa z tyłem i przodem itp.
- na materiale odzieżowym w duże asymetryczne wzory szablony należy układać w jednym
kierunku,
- wszystkie zaznaczone na szablonie środki przodu, tyłu, rękawa itp. powinny być ułożone
równolegle do nitek osnowy w tkaninie, z wyjątkiem tych przypadków, kiedy
dla osiągnięcia efektów dekoracyjnych należy ułożyć inaczej skosy, pasy w poprzek.
W ramach systemu zarządzania jakością w przedsiębiorstwach odzieżowych
są opracowywane specjalne instrukcje, w których określa się jakie, i w którym miejscu
dopuszczalne są odchylenia szablonów od nitek osnowy w tkaninie itp. w ubraniach roboczych
i ochronnych, a także dotyczące sztukowania elementów odzieży itp. kołnierza spodniego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
obłożeń przodu poniżej pierwszego guzika w wybranych wyrobach odzieżowych i inne
zalecenia mające na celu zabezpieczenie wysokiej jakości i wyglądu estetycznego gotowej
odzieży.
Pracownicy działu przygotowania produkcji na podstawie charakterystyki materiału
odzieżowego przeznaczonego do produkcji, rodzaju wyrobu odzieżowego (asortymentu,
fasonu) oraz liczby sztuk poszczególnych wielkości odzieży w danej partii produkcyjnej
dobierają odpowiedni rodzaj układu szablonów. Przez nich opracowane układy szablonów
dla danych wielkości określonego fasonu odzieży i dla danej szerokości materiału określają
optymalne zużycie materiału odzieżowego.
Rodzaje układów szablonów:
- układ pojedynczy  układ kompletu szablonów jednej sztuki odzieży lub w produkcji
miarowej,
- układ łączony  układ dwóch lub więcej kompletów szablonów odzieży. Jest to układ
racjonalny i im dłuższy jest układ łączony, tym mniejsze są straty przy odcinaniu materiału
w końcach nakładu podczas warstwowania materiałów,
- układ jednokierunkowy wykonuje się na materiale odzieżowym o wyraz
nie zaznaczonym
kierunku włosa lub wzoru. W tym przypadku wszystkie szablony należy układać zgodnie z
takim kierunkiem włosa czy wzoru, jaki jest przewidziany w dokumentacji
techniczno  technologicznej,
- układ dwukierunkowy  komplet szablonów wyrobu odzieżowego układa się na materiale
o gładkiej powierzchni w dwóch kierunkach. Jest on bardziej ekonomiczny niż układ
jednokierunkowy,
- układ wielokierunkowy  jest to układ szablonów elementów konstrukcyjnych odzieży
w różnych kierunkach. Stosowany jest do rozkroju drelichów, tkanin podszewkowych,
wkładów klejowych, włóknin.
- układ jednokierunkowy  jest to układ szablonów elementów konstrukcyjnych dwóch
lub więcej kompletów szablonów wyrobów odzieżowych tej samej wielkości i tego
samego wzoru odzieży
- układ asymetryczny zawiera tylko połowę elementów kompletu szablonów wyrobu
odzieżowego i sporządza się go dla materiałów złożonych (prawą stroną do prawej  PP),
- układ symetryczny, przedstawia układ wszystkich elementów kompletu szablonów wyrobu
odzieżowego i sporządza się go dla materiałów rozłożonych (prawą stroną do lewej 
PL),
- układ sekcyjny zwany bezresztkowym, jest to układ kompletu szablonów wyrobu
odzieżowego złożony z części (sekcji) oddzielonych od siebie linią prostą. Układ
ten umożliwia wykorzystanie odcinków materiałów o różnych długościach (resztek),
co stanowi bardzo ważny czynnik oszczędności materiałów i obniżki kosztów produkcji.
Wymienione rodzaje układów szablonów nie wyczerpują w pełni ich klasyfikacji,
gdyż jeden i ten sam układ szablonów może być jednocześnie układem: jednokierunkowym,
łączonym i symetrycznym lub dwukierunkowym, łączonym i asymetrycznym. Przykłady
układów szablonów przedstawiono poniżej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 4. Układ szablonów symetryczny, łączony, jednokierunkowy i jednorodny [ opracowanie własne]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 5. Układ szablonów asymetryczny, łączony, dwukierunkowy i jednorodny [opracowanie własne]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Czynniki wpływające na zużycie materiałów w przemysłowej produkcji odzieży.
Na sposób ułożenia szablonów w układzie i na wielkość powierzchni zajmowanej przez
ten układ ma wpływ wiele czynników.
Do czynników mających wpływ na projekt układu szablonów i zależnych od pracownika
wykonującego układy (tzw. czynników subiektywnych) należą:
- sposób ułożenia poszczególnych szablonów w układzie np. odchylenie szablonów
względem kierunku nitki osnowy w tkaninie, kierunkowość układów (jednokierunkowe,
dwukierunkowe),
- sposób łączenia kompletów szablonów np. ilość kompletów szablonów (połowa, jeden,
dwa lub więcej kompletów szablonów w jednym układzie), te same lub różne wielkości
odzieży itp.
Pracownik w tym przypadku wybierając sposób układania szablonów musi stosować
się do założeń technologicznych i jakościowych w dokumentacji.
Do czynników mających wpływ na projekt układu szablonów i niezależnych
od pracownika wykonującego układy (tzw. czynniki obiektywne) należą:
- sposób warstwowania tkaniny (w stanie rozłożonym lub złożonym),
- szerokość materiału przeznaczonego do rozkroju (dla różnych szerokości zużycie
materiału jest inne, ponieważ różne szerokości mogą wpływać na usytuowanie szablonów
w układzie),
- deseń materiału np. w pasy, kratę, wzory itp.
- błędy surowcowe np. zgrubienia nici w tkaninie itp. (szablony należy tak układać,
aby w gotowym wyrobie błędy te były jak najmniej widoczne lub żeby zostały pominięte).
Obecnie w przemysłowej produkcji odzieży stosowane są dwie metody tworzenia
układów szablonów: ręczna i automatyczna.
Metoda ręczna polega na układaniu szablonów (zgodnie z zasadami sporządzania
układów) obok siebie, a następnie obrysowywaniu konturów tych szablonów
lub fotografowaniu za pomocą aparatu fotograficznego lub specjalnych urządzeń. Otrzymany
układ szablonów w skali 1:4 (tzw. miniaturka) lub sfotografowany układ szablonów stanowi
wzorzec na podstawie którego w krojowni są wykonywane układy kroju na materiale
odzieżowym.
Automatyczne sporządzanie układów szablonów sterowane komputerem odbywa
się w etapach:
- stopniowanie szablonów,
- projektowanie miniaturowego układu szablonów,
- drukowanie rysunku układu szablonów na ploterze w skali 1:1.
Pojęcia i terminy stosowane w normowaniu zużycia materiałów (tkanin)
Wielkość odzieży określają wymiary odcinków konstrukcyjnych wyrobu odzieżowego
odpowiadające głównym wymiarom ciała ludzkiego, które zapisane są w tabeli wymiarów.
Procentówka produkcyjna oznacza procentowy udział (ilość) poszczególnych wielkości
w całej partii wyrobów odzieżowych (serii wyrobów, zamówieniu odbiorcy).
Teoretyczna norma zużycia materiałów odzieżowych jest to suma powierzchni elementów
szablonów wyrobu odzieżowego powiększona o procentowy wskaz
nik wypadów
wewnętrznych (branżowe średnioważone wskaz
niki wypadów wewnętrznych opracowane
dla poszczególnych asortymentów odzieży).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Zasady normowania zużycia materiałów odzieżowych w produkcji przemysłowej
Normowanie zużycia materiałów odzieżowych służy do sporządzania planów
zaopatrzenia, określania stanowisk pracy w stosunku do zaplanowanej produkcji
oraz rozliczania i kontroli zużycia materiałów odzieżowych.
Materiały odzieżowe w produkcji przemysłowej zawarte w wyrobie odzieżowym wylicza
się na jednostkę wyrobu przy zastosowaniu znanych w przemyśle odzieżowym metod
normowania. W przemyśle odzieżowym stosuje się materiały odzieżowe podstawowe i dodatki
krawieckie np. wkłady klejowe, guziki, nici itp. Normy jednostkowe służą jako wytyczne do
racjonalnego rozkroju materiałów i rozliczenia zlecenia produkcyjnego oraz stanowią
podstawę do kalkulacji cen odzieży.
Normy jednostkowe zużycia materiałów odzieżowych są obliczane jako jednostkowe
Norma zużycia jednostkowa jest określona długością układu szablonów na odcinku
Normy zużycia materiałów odzieżowych opracowuje się na podstawie:
- dokumentacji techniczno-technologicznej wyrobu odzieżowego,
- szablonów wyrobów odzieżowych przewidzianych do produkcji,
- procentowego udziału (ilości) poszczególnych wielkości wyrobu odzieżowego w danej
partii produkcyjnej,
- branżowych i zakładowych wskaz
ników wypadów wewnętrznych,
- rodzaju układu szablonów odzieżowych np. pojedynczy, łączony, sekcyjny, symetryczny,
asymetryczny,
- instrukcji dotyczącej zasad układania szablonów dla określonych materiałów odzieżowych.
Mając dane: powierzchnię szablonów, wskaz
nik wypadów wewnętrznych i procentówkę
produkcyjną można wyliczyć normy teoretyczne dla jednej lub kilku sztuk odzieży w jednym
układzie szablonów, a następnie średnioważoną teoretyczną normę zużycia materiałów
odzieżowych dla całej partii wyrobów odzieżowych.
Normę teoretyczną zużycia materiału odzieżowego wylicza się według wzoru:
- dla jednego kompletu szablonów,
S �"100
Ntr =
(100 -Ww )�"b
gdzie:
Ntr  norma teoretyczna zużycia materiału odzieżowego [m],
S  powierzchnia kompletu szablonów wyrobu odzieżowego dla wielkości wytypowanej
do układu teoretycznego [m2],
Ww  branżowy wskaz
nik wypadów wewnętrznych dla danego asortymentu [%],
b  szerokość materiału odzieżowego [m].
Powierzchnię szablonów wyrobu odzieżowego (S) można ustalić na podstawie jednej
z niżej podanych metod:
- metodą planimetrowania polegającą na wyznaczaniu powierzchni szablonów za pomocą
urządzenia zwanego planimetrem,
- metodą komputerowego projektowania szablonów.
- dla dwu lub kilku sztuk odzieży połączonych w jednym układzie szablonów
(S1 + S2 + ...+ Sn )�"100
Ntr =
(100 -Ww)�"b
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
gdzie:
Ntr  norma teoretyczna zużycia materiału odzieżowego [m],
S1,S2,Sn  powierzchnia szablonów kolejnych sztuk odzieży w układzie szablonów [m2],
Ww  wskaz
nik wypadów wewnętrznych dla danego asortymentu [%],
b  szerokość materiału odzieżowego [m].
W ten sposób należy wyliczyć teoretyczne długości wszystkich układów dla danej partii
produkcyjnej.
Średnioważoną teoretyczną normę zużycia materiałów odzieżowych wylicza się według
wzoru:
Ntr1 �" K1 + Ntr 2 �" K2 + ...+ Ntrn �" Kn
ŚWTtr =
100�" n
gdzie:
ŚWTtr  średnioważona norma teoretyczna zużycia materiału (tkaniny) na jednostkę
wyrobu odzieżowego [m],
Ntr1,2...n �" K1,2...n  iloczyn teoretycznej długości układu szablonów i procentowego udziału
układu [m],
n  liczba sztuk odzieży w układzie.
Średnioważona teoretyczna norma zużycia materiałów odzieżowych określa w sposób
teoretyczny, średnią wielkość zużycia materiału odzieżowego na jednostkę wyrobu i służy
do wstępnego określenia zapotrzebowania materiału dla danej partii wyrobów.
Norma techniczna zużycia materiału ustalana jest na podstawie układu szablonów
dla jednego lub kilku wyrobów odzieżowych.
Długość sporządzonych układów porównuje się z normami teoretycznymi. Jeżeli norma
techniczna zużycia materiału jest równa lub mniejsza niż norma teoretyczna, to metodę
ustalania norm technicznych (ułożenia szablonów) należy uznać za prawidłową. A jeśli norma
techniczna jest większa niż norma teoretyczna, to należy ulepszyć sposób ułożenia szablonów
tak, żeby była ona jak najbardziej zbliżona do normy teoretycznej.
Faktyczny wskaz
nik wypadów wewnętrznych wylicza się według wzoru:
Ntech - S
Wwf = �"100%
Ntech
gdzie:
Wwf  faktyczny wskaz
nik wypadów wewnętrznych [%],
Ntech  powierzchnia danego układu szablonów [m2],
S  powierzchnia szablonów ułożonych w danym układzie szablonów [m2].
Średnioważoną normę techniczną wylicza się w celu porównania jej ze średnioważoną
normą teoretyczną i dokonania oceny prawidłowości opracowania norm dla całej partii
produkcyjnej.
Średnioważoną normę techniczną wylicza się według wzoru:
Ntech1 �" K1 + Ntech2 �" K2 + ...+ Ntechn �" Kn
ŚWNtech =
100�" n
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
gdzie:
ŚWNtech  średnioważona norma techniczna zużycia materiału na jednostkę wyrobu
odzieżowego [m],
Ntech1,2...n �" K1,2...n  iloczyn technicznej długości układu szablonów i procentowego udziału
układu [m],
n  liczba sztuk odzieży w układzie.
Norma faktyczna wynika z praktycznego rozkroju materiałów (tkanin) w zespołach
potokowych w krojowni. Wielkość normy faktycznej znana jest po dokonaniu rozkroju
materiału.
Normę kalkulacyjną (katalogową) wylicza się na podstawie jednostkowej technicznej
normy zużycia materiału odzieżowego, zwiększonej o straty powstałe w wyniku resztek
(0,6%) dla wszystkich materiałów odzieżowych oraz straty z powodu kurczliwości (0,7%)
tylko dla materiałów bawełnianych i wełnianych z udziałem poniżej 50% włókien
syntetycznych.
Oblicza się według wzoru:
N �"(100 +Wr +Ws )
j
Nk =
100
gdzie:
Nk  norma kalkulacyjna [m],
N
j
 jednostkowa norma zużycia materiału odzieżowego [m],
Wr  wskaz
nik strat na resztki [%],
Ws  wskaz
nik strat z powodu kurczliwości [%].
Kalkulacyjna norma zużycia materiału odzieżowego jest podstawą do wyliczenia kosztu
wyrobu odzieżowego.
Kalkulacyjna norma zużycia dla materiałów odzieżowych w kratę i w pasy ustala
się na podstawie:
- jednostkowej normy zużycia materiału gładkiego, powiększonej o dodatek będący
iloczynem wielkości kraty lub pasów przez liczbowy wskaz
nik zwiększenia zużycia
(branżowe wskaz
niki wzrostu zużycia materiałów w kratę lub w pasy),
- wykonanych układów szablonów na występujące wielkości raportów krat i pasów
w materiałach odzieżowych przeznaczonych do produkcji.
Kalkulacyjne normy zużycia na materiałowe dodatki krawieckie np. podszewki, wkłady
klejowe oraz na dodatki takie jak, tkaniny futerkowe na podpinki do płaszczy, kurtek ustala się
na podstawie średnioważonej wielkości wynikającej z całej partii produkcyjnej wyrobów
odzieżowych podobnie jak dla materiałów podstawowych.
Kalkulacyjne normy zużycia na dodatki w odzieży z tworzyw skóropodobnych np. klapki,
kołnierze wylicza się z powierzchni każdego układu na podstawie średnioważonej wielkości
wynikającej z całej partii produkcyjnej wyrobów odzieżowych.
Jednostkowe normy zużycia materiałów odzieżowego dla bielizny pościelowej i stołowej
ustala się na podstawie wymiaru wyrobu odzieżowego powiększonego o wymagane dodatki na
szwy i podwinięcia np. poszwy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakimi cechami charakteryzuje się proces technologiczny wyrobu odzieżowego?
2. Jakie etapy wytwarzania odzieży występują w przemysłowych zakładach odzieżowych?
3. Jakie informacje wykorzystywane w krojowni zawiera dokumentacja technologiczna
wyrobu odzieżowego?
4. Jakie informacje zawiera dokument  zestawienie konstrukcyjnych części składowych
wyrobu odzieżowego ?
5. Jakie znasz rodzaje układów szablonów?
6. Jakie znasz zasady prawidłowego ułożenia szablonów w układzie szablonów?
7. Jakie znasz metody sporządzania układów szablonów?
8. Jak można objaśnić pojęcie procentówki produkcyjnej?
9. Jak można objaśnić pojęcie jednostkowej normy zużycia materiałów odzieżowych?
10. Jak ustala się techniczną normę zużycia materiału (tkaniny)?
11. Jak oblicza się faktyczny wskaz
nik wypadów wewnętrznych?
12. Jak oblicza się średnioważoną techniczną normę zużycia materiału na jednostkę wyrobu
odzieżowego?
13. Jakie znasz czynniki wpływające na zużycie materiałów w przemysłowej produkcji
odzieży?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj elementy dokumentacji techniczno-technologicznej wyrobu odzieżowego
wykorzystywane w krojowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z dokumentami przykładowej dokumentacji techniczno-technologicznej
wyrobu odzieżowego wykorzystywanymi w krojowni,
3) dokonać analizy wybranych dokumentów,
4) zapisać ich nazwy oraz określić zastosowanie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- dokumentacja techniczno-technologiczna wyrobu odzieżowego (przykład),
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 2
Wykonaj rysunek układu szablonów pojedynczy, jednokierunkowy i symetryczny
dla bluzki damskiej z tkaniny o szerokości 1,40 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) odszukać w materiale nauczania czynniki decydujące o zastosowaniu określonego rodzaju
układu szablonów,
3) dokonać wyboru określonego rodzaju układu szablonów,
4) wykonać rysunek określonego układu szablonów,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia,
6) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru milimetrowego,
- przybory kreślarskie (linijka, ołówki, gumka), skalówka 1:5, przybory do pisania,
- komplet szablonów (bluzki damskiej) w skali 1:5,
- dokumentacja techniczno-technologiczna bluzki damskiej,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Wykonaj rysunek układu szablonów łączony (dwa komplety szablonów), dwukierunkowy
i symetryczny dla tkaniny o szerokości 1,40 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) odszukać w materiale nauczania czynniki decydujące o zastosowaniu określonego rodzaju
układu szablonów,
3) dokonać wyboru określonego rodzaju układu szablonów,
4) wykonać rysunek określonego układu szablonów,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia,
6) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru milimetrowego (materiał zastępczy do ćwiczenia),
- przybory kreślarskie (linijka, ołówki, gumka), skalówka 1:5, przybory do pisania,
- dwa komplety szablonów wyrobu odzieżowego w skali 1:5 (asortyment wyrobu
odzieżowego i ich wielkości ustala nauczyciel),
- dokumentacja techniczno  technologiczna wyrobów odzieżowych,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Ćwiczenie 4
Dobierz odpowiedni rodzaj układu szablonów do następujących materiałów z:
- gładkiej tkaniny bawełnianej,
- tkaniny jedwabnej z wzorem jednokierunkowym,
- tkaniny bawełnianej w kratę,
- weluru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) odszukać w materiale nauczania informacje na temat sporządzania układów szablonów,
3) dobrać odpowiedni rodzaj układu szablonów,
4) zapisać przy nazwie materiału wybrany rodzaj układu szablonów,
5) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania, klej,
- katalogi tkanin,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Oblicz teoretyczną normę Ntr zużycia materiału odzieżowego na bluzkę damską
o wielkości 164/96/104, której powierzchnia szablonów wynosi 1,1 m2, a wskaz
nik wypadów
wewnętrznych dla grupy bluzek damskich wynosi 15%. Szerokość tkaniny wynosi 0,9 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) odszukać wzór w materiale nauczania,
3) wykonać obliczenie,
4) zapisać wyniki,
5) sprawdzić poprawność obliczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 6
Oblicz normę kalkulacyjną Nk zużycia materiału odzieżowego na spódnicę damską
bawełnianą mając dane:
Nj = 1,3 m ( techniczna norma zużycia materiału na jedną sztukę),
Wr = 0,6 % (wskaz
nik strat na resztki),
Ws = 0,7 % (wskaz
nik strat z powodu kurczliwości).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać wzór w materiale nauczania,
2) wykonać obliczenia,
3) zapisać wyniki,
4) sprawdzić poprawność obliczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie procesu technologicznego wyrobu odzieżowego
�� ��
w przemysłowym zakładzie odzieżowym?
2) określić etapy wytwarzania odzieży (procesu technologicznego)
�� ��
w przemysłowym zakładzie odzieżowym?
3) posłużyć się dokumentacją technologiczną wyrobu odzieżowego?
�� ��
4) wskazać elementy w wyrobie odzieżowym wymienione
w dokumencie  Zestawienie konstrukcyjnych części składowych �� ��
wyrobu odzieżowego ?
5) określić rodzaje układów szablonów?
�� ��
6) zastosować zasady prawidłowego układania szablonów w układzie?
�� ��
7) sporządzić układ szablonów dla wybranego wyrobu odzieżowego?
�� ��
8) określić czynniki wpływające na zużycie materiałów w przemysłowej
�� ��
produkcji odzieży?
9) zastosować odpowiedni rodzaj układu szablonów w zależności od
�� ��
rodzaju materiału, asortymentu i fasonu odzieży?
10) wyjaśnić pojęcie technicznej normy zużycia materiałów odzieżowych?
�� ��
11) ustalić techniczną normę jednostkową zużycia materiałów?
�� ��
12) obliczyć normę kalkulacyjną zużycia dla różnych materiałów
�� ��
odzieżowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.2. Maszyny i urządzenia do warstwowania i rozkroju
materiałów odzieżowych
4.2.1. Materiał nauczania
Zasadnicze znaczenie dla podziału maszyn i urządzeń odzieżowych mają ich właściwości
techniczne i użytkowe, które określają przeznaczenie produkcyjne.
Klasyfikacja maszyn i urządzeń odzieżowych decyduje o ich zastosowaniu. Maszyny
odzieżowe są stosowane do rozkroju materiałów odzieżowych, przyklejania wkładów
klejowych do elementów wyrobu odzieżowego, łączenia elementów wyrobu odzieżowego
(szycie), prasowania oraz wykończania odzieży. Poniżej przedstawiono przykładowy schemat
podziału maszyn i urządzeń.
Podział maszyn i urządzeń odzieżowych
w zależności od ich przeznaczenia
Rozkrój materiałów Klejenie Szycie Prasowanie Wykończenie
Przeglądarki Klejarki Stębnówki Żelazka Dziurkarki
Guzikarki
Maszyny
Układarki A
ańcuszkowe
prasowalniczee
e
Ryglówki
Krajarki ręczne
Fastrygówki Manekiny
i taśmowe
prasowalnicze
Prasy do Obrzucarki
Agregaty
wykrawania
prasowalnicze
wykrojnikami
Pikówki
Agregaty krojcze Plisowarki
Podszywarki
Przyrządy do
znakowania
Schemat podziału maszyn i urządzeń odzieżowych w zależności od ich przeznaczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
W każdej wyżej wymienionej grupie maszyn występuje bardziej szczegółowy podział,
który określa rodzaj prac (operacji technologicznych) wykonywanych w produkcji odzieży.
Poniżej w materiale nauczania przedstawiono i scharakteryzowano wybrane maszyny
i urządzenia stosowane do przeglądania, warstwowania i rozkroju materiałów
oraz wykrawania elementów wyrobów odzieżowych.
Maszyny do przeglądania materiałów odzieżowych.
W warunkach przemysłowych do sprawdzania jakości i ilości materiałów odzieżowych
przeznaczonych do wytwarzania odzieży służą maszyny zwane przeglądarkami. Przykład
maszyny przedstawiono poniżej na rysunku 6.
Rys. 6. Przeglądarka: 1 - kontrolowany materiał, 2 - ekran kontrolny, 3 - podstawa, 4 - licznik [1, s. 192].
Przeglądarka składa się z podstawy (3), w której usytuowany jest układ wałków (rolek)
ciągnących i odbierających, między którymi przewija się kontrolowany materiał (1), z ekranu
(2) na drodze przewijanego materiału, służący do prowadzenia obserwacji, licznika (4).
Przeznaczoną do przeglądu belkę materiału odzieżowych zakłada się na urządzenie
rozwijające. Rozwijana tkanina przechodzi przez rolki prowadzące ekran, aż do wałka
odbierającego, na który jest nawijana.
Kątowe położenie ekranu kontrolnego może być regulowane. Najczęściej kąt pochylenia
ekranu względem poziomu wynosi ok. 600. W przeglądarkach są zainstalowane
fotoelektryczne czujniki wskazujące długość kontrolowanego materiału i urządzenia
do oznaczania wykrytych wad materiału. Do zapisywania danych dotyczących długości
i szerokości oraz wad materiału w niektórych typach maszyn służą mikrokomputery.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Maszyny do warstwowania materiałów
W przemysłowych zakładach odzieżowych do warstwowania materiałów odzieżowych
służą specjalne maszyny zwane układarkami. Przykład maszyny przedstawiony poniżej
na rysunku 7.
Rys. 7. Układarka: 1 - płyta wózka, 2 - wsporniki, 3 - układ rolek prowadzących, 4 - łopatka układająca,
5 - trzymak, 6 - przycisk, 7 - prowadnice brzegowe, 8 - regulator wysokości warstwowania [1, s. 194]
Układarka składa się z dwu zasadniczych części: stołu na którym dokonuje
się warstwowania i wózka przesuwającego się na szynach jezdnych wzdłuż stołu. Przesuwanie
i wózka układarki, na którym usytuowany jest materiał przeznaczony do warstwowania, może
odbywać się ręcznie lub mechanicznie (automatycznie).
Drogę wózka w obu kierunkach wyznaczają ograniczniki ustawione na planowaną długość
nakładu.
Materiał przeznaczony do warstwowania może być rozwijany ze stosu ułożonego
na płycie wózka (1) lub z beli zawieszonej na wspornikach (2). Materiał przechodzi przez
układ rolek (3) pod łopatkę układającą (4). Gdy wózek znajduje się na końcu nakładu,
umieszczone z boku dz
wignie powodują podniesienie trzymaka (5), a łopatka (4) wsuwa
materiał pod trzymak. Koniec nakładu przytrzymany jest przez sterowany elektromagnetycznie
przycisk (6). Prowadnice brzegowe (7) zapobiegają odchyleniom od kierunku układania
warstw. Do sterowania wysokości nakładu służy automatyczny regulator wysokości
warstwowania (8) i licznik warstw.
Niektóre układarki są wyposażone w: pulpit sterowniczy, programowany licznik ilości
warstw (samoczynnie wyłączający maszynę po ułożeniu żądanej liczby warstw),
programowany licznik długości warstwowanego materiału (nakładu), urządzenie przewożące
pracownika obsługującego maszynę, urządzenie obcinające materiał i inne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Maszyny i urządzenia krojcze
W przemysłowej produkcji odzieży, przy wykonywaniu większej ilości wykrojów
tych samych elementów odzieży stosowane są maszyny zwane krajarkami.
Maszyny krojcze stosowane w przemysłowych zakładach odzieżowych dzieli się na:
- krajarki ręczne,
- krajarki taśmowe.
W zakładach odzieżowych stosuje się różne typy maszyn krojczych. W materiale nauczania
zamieszczono wybrane przykłady tych maszyn.
Krajarki ręczne
Krajarki ręczne są maszynami przenośnymi i służą głównie do podziału nakładu na części.
Głównym elementem krajarki jest nóż, który może mieć postać: tarczy wielokątnej lub okrągłej
albo listwy posiadającej krawędz
tnącą.
Rys. 8. Krajarka ręczna z nożem wielokątowym (dziesięciokątnym): 1 - tarcza noża, 2 - ostrze, 3 - korpus
maszyny z wbudowanym silnikiem elektrycznym, 4 - chwyt, 5 - osłona tarczy, 6 - osłona ręki, 7 - wyłącznik [1,
s. 199]
Krajarka ręczna z nożem wielokątnym (rys. 8) (ma na obwodzie cztery, osiem lub dziesięć
krawędzi tnących) działa na zasadzie pracy nożyc. Obracająca się tarcza (1) ma na obwodzie
krawędzie tnące, które spełniają rolę jednego z ramion oporowych nożyc. Drugie ramię oporu
stanowi ostrze z krawędzią tnącą (2), umieszczone w podstawie krajarki.
Krajarki ręczne z nożem wielokątnym są stosowane do wykonywania wykrojów
lub cięcia nakładów na części. Wysokość nakładu może wynosić do 0,04 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
W krajarkach ręcznych z nożem okrągłym (nóż ma postać okrągłej tarczy) obracająca
się tarcza noża powoduje dociskanie przecinanego nakładu materiałów, bez potrzeby
stosowania dodatkowej krawędzi tnącej w podstawie maszyny.
Rys. 9. Krajarka ręczna z nożem okrągłym: 1 - tarcza noża, 2 - korpus maszyny z wbudowanym silnikiem
elektrycznym, 3 - podstawa, 4 - chwyt, 5 - osłona ręki, 6 - mechanizm do ostrzenia tarczy noża, 7  wyłącznik
[1, s. 199]
Krajarki ręczne (rys. 9) z nożem okrągłym służą do prostopadłego przecinania nakładów
lub obcinania ich brzegów. Wysokość ciętych nakładów może wynosić do 0,05m.
Wadą krajarek ręcznych z nożem tarczowym jest to, że ze względu na kształt (promień)
tarczy cięcie górnych warstw nakładu sięga dalej niż przecięcie warstw dolnych. Uniemożliwia
to wykrawanie wewnętrznych naroży i zaokrągleń w elementach odzieży. Z tego względu
nadają się one do cięcia wzdłuż linii prostych lub o niewielkich krzywiznach.
Osobną grupę stanowią nożyczki elektryczne (budowane na wzór krajarek ręcznych
z nożem tarczowym).
Nożyczki elektryczne z nożem tarczowym wykorzystuje się do wykrawania elementów
odzieży z pojedynczych warstw materiału odzieżowego, z nakładów o wysokości do 0,015 m,
do obcinania końców nakładu lub do obcinania odcinków materiału z wadami.
W krajarkach ręcznych z nożem pionowym nóż ma postać listwy z krawędzią tnącą. Napęd
noża jest typowym mechanizmem korbowym. Ruch obrotowy wałka silnika elektrycznego
zostaje zamieniony na pionowy, prostoliniowo-zwrotny ruch noża.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rys. 10. Krajarka ręczna z nożem pionowym: 1 - podstawa, 2 - korpus z wbudowanym silnikiem elektrycznym
i korbowym mechanizmem napędu noża, 3 - nóż, 4 - prowadnica noża, 5 - chwyt, 6 - osłona ręki [1, s. 200]
Krajarki ręczne z nożem pionowym (rys. 10) stosowane są do rozkroju nakładów,
wykrawania elementów odzieży z nakładu materiałów, które mogą mieć wewnętrzne naroża
i zaokrąglenia. Niektóre z nich są przeznaczone jednocześnie do cięcia różnorodnych
materiałów z tworzyw sztucznych i skóry. Wysokość ciętych materiałów może wynosić
do ok. 0,24 m.
Krajarki taśmowe
Krajarki taśmowe służą do wykrawania poszczególnych elementów odzieży (rys. 11).
Rys. 11. Krajarka taśmowa: 1 - nóż taśmowy; 2, 3 - koła prowadzące, 4 - koło napędowe, 5 - silnik elektryczny,
6 - płyta stołu, 7 - korpus stanowiący obudowę noża [6, s. 69]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Elementem tnącym w krajarkach taśmowych jest nóż w postaci taśmy o zamkniętym
obwodzie, posiadającym krawędz
tnącą. Maszyna ta, wyposażona jest w stół z płytą o dużym
zasięgu, na którym układa się nakład lub część nakładu przeznaczonego do wykrawania.
Przeznaczony do wykrawania nakład posuwa się do pionowo biegnącej krawędzi tnącej noża,
a następnie nakład przesuwa się wzdłuż konturu wykrawanego elementu odzieży. Wysokość
rozkrawanych nakładów może wynosić do 0,3 m. Pod płytą stołu w pobliżu miejsca
wykrawania elementów odzieży znajduje się specjalne urządzenie (ssawka odkurzacza), które
odprowadza zbierające się podczas pracy pył i kurz. W czasie obsługi krajarki taśmowej
szczególnie niebezpieczne dla krojczego może być nagłe zerwanie się taśmy noża.
Aby nie dopuścić do wypadku, w maszynach tych zastosowano specjalne urządzenie
elektromagnetyczne, które w chwili zerwania taśmy włącza się i powoduje jej zatrzymanie.
Krajarki taśmowe mogą być również wyposażone w specjalne urządzenia zabezpieczające
przed wypadkiem obsługującego maszynę pracownika, są to: urządzenia do okresowego
ostrzenia krawędzi tnącej noża, specjalne ruchome ochraniacze noża taśmowego, pochłaniacze
iskier powstających w czasie ostrzenia noży itp.
W zakładach odzieżowych do rozkroju materiałów odzieżowych stosuje się różne typy
krajarek ręcznych i krajarek taśmowych. Dla każdego typu opracowywana jest instrukcja
obsługi oraz karta maszyny. Przed podjęciem pracy z wykorzystaniem krajarek należy
zapoznać się z dokumentacją załączoną do maszyny.
Prasy do wykrawania wykrojnikami
Prasy do wykrawania wykrojnikami znajdują zastosowanie przede wszystkim przy
krojeniu skóry, materiałów powlekanych i laminatów oraz w produkcji seryjnej i masowej
odzieży głównie roboczej.
Rys. 12. Schemat wycinania wykrojnikami: 1 - wykrojnik, 2 - nakład materiału, 3 - podłoże sprężyste na płycie
prasy, 4 - ostrze wykrojnika, 5 - listwy, F - siła dociskowa (prasy) [2, s. 15]
Wykrojnik (rys. 12) ma postać noża odzwierciedlającego zamknięty kontur wykrawanego
elementu odzieży. Mogą one być odlewane ze stali lub wyginane według szablonu sposobem
mechaniczno-termicznym z taśmy stalowej odpowiednio zaostrzonej. Do wykrawania
elementów odzieży wykrojniki mogą być łączone w komplety odpowiadające rysunkowi
układu szablonów, a następnie ustawiane ostrzami na nakładzie materiału.
Nacisk prasy powoduje ruch roboczy wykrojnika (1) w dół. Pod działaniem siły (F) wykrojnik
(1) zagłębia się swym ostrzem w nakład materiału (2), który umiejscowiony jest na sprężystym
podłożu na płycie prasy (3). W wyniku tego działania następuje wycinanie wykrojów
elementów odzieży. Wycinanie wykrojnikami jest bardzo dokładne i wydajne.
W zakładach odzieżowych do wykrawania elementów odzieży wykrojnikami stosuje
się różne typy pras i agregatów np. agregat składający się z prasy i stołu z przesuwnymi
płytami, na których wykonuje się więcej niż jeden nakład. Zastosowanie takiego agregatu
sprzyja lepszej organizacji pracy i pełniejszemu wykorzystaniu wykrojników i pras.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Dla każdego typu urządzenia opracowywana jest instrukcja obsługi i karta maszyny. Przed
podjęciem pracy na tych prasach, należy zapoznać się z dokumentacją obsługi załączoną do
maszyny.
Agregaty krojcze
W zakładach odzieżowych agregaty krojcze (rys. 13) służą do automatycznego
wykrawania elementów odzieży z nakładu materiałów odzieżowych.
Rys. 13. Agregat do automatycznego rozkroju materiału odzieżowego [5, s. 20]
Automat krojczy jest sterowany komputerem. Elementem tnącym stosowanym
do wykrawania części odzieży może być zarówno specjalny nóż, który wykonuje ruch
posuwisto-zwrotny jak i płomień plazmowy, laser, a także ciecz.
Technika plazmowa wycinania elementów odzieży polega na topnieniu lub spalaniu
materiału odzieżowego wzdłuż konturu wycinanego elementu odzieżowego zjonizowanym
gazem (płomień plazmowy argonu o wysokiej temperaturze).
Technika laserowa rozkroju materiału odzieżowego jest oparta na wymuszonym
emitowaniu przez generator gazowy promieni podczerwonych. Zastosowanie lasera umożliwia
rozkrój kilku warstw materiałów z włókien naturalnych lub jednej warstwy z włókien
syntetycznych.
Technika hydrauliczna polega na cięciu materiału strumieniem wody tłoczonej
pod wysokim ciśnieniem przy zastosowaniu dysz.
Przyrządy do znakowania wykrojów
Znakowanie ma na celu oznaczanie punktów określających miejsce wykonania zabiegu
technologicznego na wykroju elementu wyrobu odzieżowego, np. miejsce umieszczenia
kieszeni, dziurek, zaszewek lub zewnętrznych miejsc wykrojów odzieży. Oznaczone punkty
technologiczne w wykrojach ułatwiają obróbkę w szwalni.
W przemyśle odzieżowym w zależności od wyposażenia zakładu do znakowania
wykrojów są stosowane różne typy przyrządów i urządzeń. Poniżej przedstawiono wybrane
przykłady przyrządów do znakowania wykrojów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Przyrząd do znakowania igłą wiertniczą (rys. 14.)
Rys. 14. Przyrząd do znakowania igłą wiertniczą: 1 - stojak, 2 - igła [1, s. 196]
Igła (2) otrzymuje ruch: obrotowy i prostoliniowy. W wyniku tego ruchu przewierca
ona nakład materiału (tkaniny), wykonując w każdej warstwie znak w postaci małego otworka,
który widoczny jest przez pewien czas. Przyrządy z igłą wiertniczą znajdują zastosowanie
do znakowania wykrojów z tkanin bieliz
nianych i podszewkowych, których włókna nie mają
tendencji do zapełniania wywierconych otworków.
Przyrząd do znakowania cieczą fluoryzującą (rys. 15).
Rys. 15. Przyrząd do znakowania cieczą fluoryzującą: 1 - element grzejny, 2 - podstawa, 3 - silnik, 4 - zbiornik
z cieczą fluoryzującą [1, s. 196]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
W zbiorniku (4) nad silnikiem napędzającym znajduje się ciecz fluoryzująca. Ciecz
przepływa przez wydrążony wałek silnika (3) do wydrążonej igły. Podczas przechodzenia igły
przez nakład materiału ciecz osiada na brzegach otworu utworzonego w tkaninie. Przyrząd
znajduje zastosowanie do znakowania materiałów odzieżowych o luz
nych splotach. Oznacza
się umiejscowienie kieszeni, końców zaszewek, końców zakładek. Kolor cieczy dobiera
się w zależności od koloru tkaniny, zachowując odpowiedni kontrast.
Przyrząd do znakowania nicią (rys. 16).
Rys. 16. Przyrząd do znakowania nicią: 1 - podstawa, 2 - ramię, 3 - kolumna rurkowa, 4 - dz
wignia,
5 - przycisk, 6 - trzpień [1, s. 196]
Przyrząd do znakowania nicią składa się z podstawy (1), ramienia (2) oraz kolumny
rurkowej (3), w której jest umieszczona długa igła prowadząca nić.
Obsługa przyrządu polega na podsunięciu podstawy przyrządu (1) pod warstwę
wykrojonego elementu odzieży, a następnie ustawieniu kolumny rurkowej (3) nad oznaczonym
punktem. Po naciśnięciu dz
wigni (4) igła wbija się prostopadle w materiał wprowadzając nić.
Nić obcina się pod ostatnią warstwą materiału. Następnie nić przecina się ręcznie pod
kolejnymi warstwami materiału. Przyrząd ten stosuje się do znakowania materiałów, które
mogłyby ulec uszkodzeniu przy zastosowaniu urządzeń z igłą wiertniczą.
Przyrząd do znakowania zewnętrznych miejsc wykrojów odzieży (rys. 17).
Rys. 17. Przyrząd do znakowania zewnętrznych miejsc wykrojów odzieży: 1 - podstawa, 2 - prowadnica,
3 - nóż, 4 - pręt, 5 - przycisk, 6 - sprężyna [1, s. 196]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Podstawę (1) przyrządu wsuwa się pod warstwy wykrojonego elementu odzieży
tak, aby ostrze noża (3) trafiło w wyznaczone miejsce nacięcia. Naciska się przycisk (5)
nadając ruch roboczy nożykowi. Powrót noża do pozycji wyjściowej odbywa się samoczynnie
pod działaniem sprężyny (6).
Urządzenie do numerowania wykrojów.
Numerowanie sztuki odzieży i ich części dokonuje się w celu umożliwienia identyfikacji
w każdym etapie procesu technologicznego danego wyrobu i jego elementu. Numerowanie
wykrojów zabezpiecza przed powstawaniem pomyłek i łączeniem niewłaściwych części
konstrukcyjnych (zamiana elementów może spowodować odcienie elementów w gotowym
wyrobie).
Do numerowania sztuki odzieży i ich elementów (wykrojów) stosuje się urządzenia zwane
numeratorami. W przemyśle odzieżowym stosuje się różne typy urządzeń do numerowania
wykrojów. Na rysunku 18 przedstawiono wybrany przykład maszyny do numerowania
wykrojów.
Rys. 18. Maszyna do numerowania wykrojów: 1 - zasilanie taśmy perforowanej z papieru powleczonego klejem
termoplastycznym, 2 - płyta do układania wykrojów, 3 - mechanizm do nastawiania wymaganych numerów
(danych) [2, s. 21]
Maszyna ta drukuje na taśmie z papieru, powleczonego klejem termoplastycznym kolejne
numery zleceń, oznaczenia wielkości odzieży, oznaczenia modelu odzieży i kolejne numery
wykroju. Numerowanie wykrojów odbywa się przez termiczne naklejanie etykiet.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady klasyfikacji maszyn i urządzeń odzieżowych?
2. Jakie maszyny i urządzenia są stosowane w krojowni?
3. Jakie przeznaczenie ma przeglądarka?
4. Jaką maszynę stosuje się do warstwowania materiałów odzieżowych?
5. Jakie maszyny stosuje się do rozkroju nakładu materiałów odzieżowych na mniejsze
części?
6. Jaka jest zasada działania krajarki ręcznej z nożem wielokątnym?
7. Jaką maszynę stosuje się do wykrawania elementów odzieży?
8. W jakie specjalne urządzenia zabezpieczające krojczego przed wypadkiem wyposażona jest
krajarka taśmowa?
9. Jaka jest zasada wycinania wykrojów wyrobów odzieżowych na prasie do wykrawania
wykrojnikami?
10. Jaka jest różnica między sposobem wykrawania elementów wyrobów odzieżowych
na maszynie taśmowej i prasie do wykrawania wykrojnikami?
11. Jakie urządzenie steruje automatem krojczym?
12. Jakie przyrządy są stosowane do znakowania wykrojów?
13. Jakie urządzenia służą do numerowania wykrojów?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj maszyny i urządzenia odzieżowe w zależności od ich przeznaczenia
produkcyjnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania kryteria klasyfikacji maszyn i urządzeń odzieżowych,
2) dokonać klasyfikacji maszyn i urządzeń w zależności od przeznaczenia produkcyjnego,
3) posegregować maszyny i urządzenia odzieżowe na grupy według stosowania
w podstawowych działach produkcyjnych,
4) zapisać nazwy sklasyfikowanych maszyn i urządzeń w grupach,
5) zapisać przy każdej grupie maszyn i urządzeń krótką charakterystykę,
6) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- plansze ze schematami maszyn i urządzeń odzieżowych, prospekty przedstawiające
maszyn i urządzenia stosowane w przemysłowej produkcji odzieży,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Ćwiczenie 2
Określ przeznaczenie maszyn i urządzeń stosowanych w krojowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) odszukać w materiale nauczania charakterystykę maszyn i urządzeń stosowanych
w krojowni,
3) rozpoznać rodzaje maszyn,
4) zapisać nazwę maszyny (urządzenia) i jej zastosowanie,
5) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- plansze ze schematami maszyn przygotowawczych i krojczych, prospekty maszyn
i urządzeń stosowanych w krojowni,
- modele maszyn krojczych,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Dobierz w zależności od rodzaju stosowanego urządzenia krojczego maksymalną
wysokość nakładu materiału odzieżowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania charakterystykę maszyn krojczych,
2) ustalić maksymalną wysokość nakładu materiału odzieżowego dla krajarki ręcznej
z nożem tarczowym (wielokątnym i okrągłym),
3) ustalić maksymalną wysokość nakładu materiału odzieżowego dla krajarki ręcznej
z nożem pionowym,
4) ustalić maksymalną wysokość nakładu materiału (tkaniny) dla krajarki taśmowej,
5) zapisać przy nazwach maszyn krojczych parametry wartości i krótkie ich uzasadnienie,
6) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- plansze ze schematami maszyn krojczych,
- prospekty maszyn krojczych,
- modele maszyn krojczych,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Ćwiczenie 4
Porównaj zasadę działania krajarki ręcznej z nożem wielokątnym i krajarki ręcznej
z nożem pionowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania charakterystykę krajarek ręcznych,
2) dokonać analizy działania krajarek ręcznych na podstawie opisów,
3) rozpoznać różnicę w sposobie działania tych maszyn,
4) zapisać przy nazwach krajarek ręcznych krótką ich charakterystykę oraz sposób
ich działania,
5) zapisać wnioski z przeprowadzonej analizy działania maszyn,
6) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- plansze ze schematami krajarek ręcznych,
- modele krajarek ręcznych,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować maszyny i urządzenia odzieżowe?
�� ��
2) wymienić maszyny i urządzenia stosowane w krojowni?
�� ��
3) określić zastosowanie przeglądarki?
�� ��
4) określić zastosowanie układarki?
�� ��
5) dobrać maszyny krojcze do rozkroju nakładu materiału odzieżowego
�� ��
na części (sekcje)?
6) określić zastosowanie krajarki ręcznej z nożem tarczowym?
�� ��
7) określić zastosowanie krajarki ręcznej z nożem pionowym?
�� ��
8) określić zastosowanie krajarki taśmowej?
�� ��
9) wyjaśnić zasadę wycinania wykrojów odzieżowych na prasie do
�� ��
wycinania wykrojnikami?
10) dobrać wysokość nakładu materiału odzieżowego przy zastosowaniu
�� ��
krajarki ręcznej z nożem okrągłym?
11) rozróżnić przyrządy do znakowania wykrojów?
�� ��
12) zastosować przyrząd do znakowania zewnętrznych i wewnętrznych
�� ��
miejsc wykrojów odzieżowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.3. Proces wytwarzania wykrojów
4.3.1. Materiał nauczania
Krojenie materiałów odzieżowych w przemysłowym zakładzie odzieżowym odbywa się w
krojowni.
Struktura organizacyjna krojowni oraz szczegółowy zakres prac w wydziale są określone
w statucie każdego przedsiębiorstwa odzieżowego.
Do zadań krojowni należy:
- pobieranie materiału z magazynu,
- warstwowanie materiałów (tworzenie nakładów),
- wykonywanie rysunku układu szablonów na materiale,
- rozkrój materiału,
- kontrola jakości,
- znakowanie, numerowanie i kompletowanie wykrojów,
- przekazywanie wykrojów do rozdzielni lub bezpośrednio do szwalni.
Pracą w krojowni kieruje mistrz. Mistrzowi podlegają brygadziści, a brygadzistom
pracownicy bezpośrednio produkcyjni.
W grupie pracowników bezpośrednio produkcyjnych występują takie zawody jak:
kreślarz, nakładacz, krojczy, sortowacz. Pracownicy wykonują najczęściej w krojowni zadania
w systemie akordu zespołowego, a rzadziej akordu indywidualnego.
Przygotowanie materiałów odzieżowych do przemysłowej produkcji odzieży
Materiały odzieżowe przed wprowadzeniem do produkcji odzieży są poddawane ocenie.
W pierwszym etapie przygotowania materiałów do produkcji ustala się między innymi
wymagania dotyczące: oceny metrologicznej materiałów odzieżowych jak tkanin, podszewek,
wkładów klejowych, guzików oraz sprawdzania ilości i jakości tych materiałów w porównaniu
z danymi deklarowanymi przez dostawców.
W przedsiębiorstwach odzieżowych kontrola materiałów odzieżowych może być pełna lub
reprezentatywna zwana wyrywkową. Kontrolę pełną najczęściej stosuje się przy ocenie
jakościowej materiału odzieżowego. Wówczas sprawdza się wszystkie bele materiału
odzieżowego. Kontrolę reprezentatywną (wyrywkową) stosuje się przy kontroli dodatków
krawieckich jak: guzików, haftek, zamków błyskawicznych. Nie bada się wówczas wszystkich
otrzymanych od dostawcy dodatków krawieckich, a tylko losowo wybrane pudełka lub
kartony. Na tej podstawie ocenia się jakość całej serii dostarczonych dodatków krawieckich.
W przemyśle odzieżowym stosuje się najczęściej dwie metody badań jakościowych:
- metodę organoleptyczną,
- metodę laboratoryjną.
Metoda organoleptyczna polega na ocenie jakości materiałów odzieżowych za pomocą
zmysłów i porównaniu cech jakościowych badanych materiałów z obowiązującymi normami.
Badania organoleptyczne prowadzi się w specjalnym pomieszczeniu zwanym przemierzalnią.
Metodą tą bada się szczegółowo każdą belę materiału odzieżowego i sprawdza się:
- długość materiału w beli,
- szerokość materiału w beli,
- błędy materiałowe,
- kolor i deseń materiału.
Do badań organoleptycznych stosuje się przeglądarki (zagadnienia dotyczące budowy i obsługi
maszyny zamieszczono w poprzednim rozdziale).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Zauważone błędy zaznacza się na materiale odzieżowym kredą lub kolorową nitką,
a następnie opisuje na specjalnym druku (wzór M-6) i przymocowuje się na jednym z końców
materiału (rys. 19).
Rys. 19. Metryczka wewnętrzna [3, s. 225]
W obecnie stosowanych przeglądarkach są umieszczone fotoelektryczne czujniki
rejestrujące długości kontrolowanego materiału, urządzenia do zapisywania szerokości
materiału i urządzenia do nitkowego oznaczania wykrytych wad materiału. Do rejestrowania
danych uzyskanych w czasie badań służą mikrokomputery.
Metoda laboratoryjna polega na sprawdzaniu cech fizycznych i chemicznych materiałów
odzieżowych za pomocą aparatów i urządzeń laboratoryjnych. Badania przeprowadza
się w laboratorium metrologicznym.
Badania laboratoryjne w zależności od rodzaju materiału odzieżowego dotyczą między
innymi takich parametrów materiału jak:
- kurczliwość,
- trwałość wybawień,
- wytrzymałość na tarcie,
- pilling,
- wytrzymałość materiału na działanie temperatury.
Laboratorium metrologiczne w zależności od rodzaju produkcji odzieży i możliwości
przedsiębiorstwa może być wyposażone w aparaturę kontrolno-pomiarową, taką jak zrywarki,
przyrząd do oceny pillingu, przyrząd do pomiaru przewiewności, przyrząd do badania
odporności na ścieranie, grubościomierz do materiałów płaskich, pralnice i inne.
Materiały odzieżowe przejrzane, których jakość jest zgodna z jakością deklarowaną
przez dostawcę, są przeznaczone do produkcji. Informacje z przeglądu materiałów
odzieżowych są zapisane w specjalnym dokumencie  Raport przeglądania materiałów
odzieżowych .
Jeżeli w czasie sprawdzania zostaną stwierdzone odchylenia od normy, które nie mieszczą
się w specjalnych granicach tolerancji, materiał odzieżowy jest reklamowany u dostawcy.
Materiały odzieżowe i dodatki krawieckie przed przekazaniem do krojowni
są przechowywane w magazynach surowca. Materiały odzieżowe mogą być składowane
na podestach lub regałach. Materiały te są posegregowane według rodzaju, szerokości,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
gatunku i symboli. Takie ułożenie materiału na podestach lub regałach ułatwia wydawanie
go do krojowni. Pomieszczenia magazynowe powinny być przewiewne i suche, zabezpieczać
materiały odzieżowe przed zamoczeniem, zabrudzeniem i zniszczeniem przez pleśń, bakterie,
mole i inne czynniki zewnętrzne  promienie słoneczne. W magazynie powinny
być zapewnione odpowiednie warunki: temperatury i wilgotności powietrza
oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Mogą być instalacje przeciwpożarowe,
które samoczynnie sygnalizują powstanie pożaru i gaszą go.
Do przewożenia materiałów odzieżowych w magazynie, z magazynu do krojowni
i przewożenia wykrojów z krojowni do rozdzielni i szwalni mogą być stosowane wózki
transportowe lub transport mechaniczny jak podwieszone przenośniki mechaniczne.
Na podstawie Zlecenia produkcyjnego, które jest podstawą do rozpoczęcia produkcji
i wydania materiału odzieżowego z magazynu, pracownicy krojowni pobierają materiał
do produkcji.
Dokument ten wystawiony jest w dziale produkcji w kilku egzemplarzach, z tego jedną kopię
otrzymuje krojownia.
W zleceniu produkcyjnym zawarte są następujące informacje:
- liczba sztuk odzieży do produkcji określonego wzoru,
- wielkość odzieży i procentowy udział poszczególnych wielkości odzieży danej partii
produkcyjnej (serii wyrobów),
- rodzaj i deseń materiału odzieżowego,
- ilość materiału odzieżowego potrzebna do produkcji, a tym samym do rozkroju.
Warstwowanie materiałów
Warstwowanie materiałów jest operacją, która polega na układaniu warstw materiału
odzieżowego w stos. Stos zwarstwowanych materiałów nazywa się nakładem.
Rodzaje warstwowania
Materiał może być warstwowany:
- prawą stroną do lewej (PL),
- prawą stroną do prawej (PP),
- w układzie zygzakowym (ZZ).
Rys. 20. Sposoby warstwowania materiału [2, s. 10]
Warstwowanie prawą stroną do lewej (PL) stosuje się przy warstwowaniu tkanin
o wzorach jednokierunkowych lub z włosem. Każdą warstwę tkaniny odcina się po ułożeniu na
końcu nakładu. Jeżeli materiał warstwuje układarka, to cykl warstwowania jednej warstwy
odbywa się w czasie dwóch przejazdów wózka po stole.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Warstwowanie prawą stroną do prawej (PP) stosuje się przy warstwowaniu tkanin
o wzorach jednokierunkowych lub z włosem. Warstwy materiału są układane parami kolejno
prawą stroną do prawej i lewą do lewej, w jednym kierunku. Po obcięciu warstwy tkaniny
na końcu nakładu, materiał trzeba odwrócić i dopiero układać kolejną warstwą. Układarka
pracuje podobnie jak przy warstwowaniu prawą stroną do lewej.
Warstwowanie zygzakowe (ZZ) stosuje się do warstwowania materiałów gładkich
lub o dwukierunkowych wzorach geometrycznych. Układanie materiału odzieżowego polega
na ciągłym warstwowaniu w dwóch kierunkach i bez odcinania warstw materiału na końcach
nakładu. W nakładzie warstwy są ułożone parami na przemian stroną prawą do prawej i lewą
do lewej.
Zasady prawidłowego warstwowania materiałów.
Podczas wykonywania nakładu materiałów odzieżowych należy zwrócić uwagę na to, aby:
- stosować materiały o jednakowej szerokości do sporządzania danego nakładu,
- brzegi materiału pokrywały się i tworzyły z blatem stołu kąt prosty na całej długości
nakładu,
- w nakładzie materiał powinien być rozłożony równo i swobodnie, nie należy układać
go zbyt luz
no, ani też naprężać,
- na końcach nakładu, warstwy materiału były odcinane równo, po nitce wątku,
- nie przekraczać maksymalnej liczby warstw materiału odzieżowego w nakładzie.
Wysokość nakładu, czyli liczba warstw materiału odzieżowego ułożonego w stosie zależy
od grubości i rodzaju powierzchni materiału, a także od parametrów elementów tnących
w maszynach krojczych. Jest nią średnica tarczy.
W praktyce za maksymalną liczbę warstw materiału w nakładzie przyjmuje się następujące
wartości:
- dla tkanin bawełnianych 60�180 warstw popeliny, flanele, tkaniny sukienkowe letnie,
- dla tkanin wełnianych 30�60 warstw tkaniny płaszczowe grube, płaszczowe cieńsze,
ubraniowe,
- dla tkanin jedwabnych 100�120 warstw tkaniny sukienkowe, koszulowe,
- dla tkanin podszewkowych bawełnianych 100�120 warstw,
- dla tkanin podszewkowych jedwabnych 50�60 warstw.
Metody warstwowania materiałów odzieżowych
W polskim przemyśle odzieżowym w zależności od wyposażenia zakładów stosuje
się dwie metody warstwowania materiałów: ręczną i mechaniczną.
Warstwowanie ręczne polega na tym, że czynności te wykonują pracownicy
na specjalnych stołach. Najczęściej stosuje się stoły znormalizowane (rys. 21):
- do warstwowania materiałów węższych o wymiarach płyty stołu 1,10 m x 3,00 m,
- do warstwowania materiałów szerokich o wymiarach płyty stołu 1,60 m x 3,00 m
(przykład stołu poniżej).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Rys. 21. Stół do warstwowania materiału [1, s. 193]
Proces warstwowania ręcznego ułatwiają: wałek zamieszczony na specjalnym stojaku
do rozwijania bel materiału odzieżowego i urządzenie do odcinania i mocowania końców
materiału. Do odcinania warstw materiałów mogą być stosowane elektryczne nożyce tarczowe
lub krajarki z nożem tarczowym.
Warstwowanie mechaniczne.
Do warstwowania mechanicznego są stosowane urządzenia zwane układarkami.
Opis działania maszyny zamieszczono w poprzednim rozdziale.
Proces warstwowania materiałów odzieżowych odbywa się przy pomocy wózka,
na którym są umieszczone bele materiału przeznaczone do tworzenia nakładu.
W zakładach odzieżowych do warstwowania materiałów odzieżowych stosowane są różne
typy układarek. Dla każdego typu opracowana jest instrukcja obsługi i karta maszyny.
Przed podjęciem pracy z wykorzystaniem układarki należy zapoznać się z dokumentacją
obsługi załączoną do maszyny.
Planowanie wysokości nakładów
Zasady planowania wysokości nakładów z materiałów odzieżowych w przemysłowych
zakładach odzieżowych są podobne. Różnice występują głównie w metodzie ustaleń i obliczeń
wysokości nakładów.
Pracownicy krojowni na podstawie danych podanych w zleceniu produkcyjnym ustalają
zasadę łączenia wielkości odzieży w układach szablonów. Najczęściej łączy
się po dwa komplety szablonów elementów odzieży dla osób dorosłych, po dwa i więcej
kompletów szablonów elementów odzieży dziecięcej. Technikę łączenia wielkości odzieży
przedstawiono na przykładzie poniżej w tabeli 5. W przykładzie przyjęto zasadę, że najpierw
łączy się skrajne wielkości odzieży czyli najmniejsze wielkości odzieży z największymi,
a póz
niej średnie. Sposób łączenia dwóch wielkości odzieży w jednym układzie szablonów
odzieży polega na tym, że najpierw planuje się układ I, w którym łączymy skrajne wielkości
o najmniejszym udziale procentowym w serii produkcyjnej. Następnie odejmuje
się je od ogólnej liczby łączonych wielkości. Gdy wyczerpie się planowaną liczbę procentową
w danej wielkości, należy zapisać zero w odpowiedniej kolumnie tego wymiaru. W ten sam
sposób planuje się łączenie wielkości odzieży w następnych układach. Następnie ustala
się procentowy udział poszczególnych układów szablonów odzieży i liczbę sztuk odzieży
poszczególnych układów.
Przykład
Na podstawie zamówienia 2000 sztuk płaszczy damskich, załączonej procentówki tabela 5
i przyjętej zasady łączenia dwóch wielkości odzieży w jednym układzie zaprojektowano liczbę
wyrobów poszczególnych wielkości, wysokość i ilość nakładów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Tabela. 5. Procentówka produkcyjna (przykład) [wymiary w tabeli podane w centymetrach].
Wzrost 152 158 164 170 176
Obwód klatki piersiowej 88 92 92 96 92 96 100 96 100 96 100
Obwód bioder 96 100 100 104 100 104 108 104 108 104 108
Udział % 3 5 7 10 15 20 15 10 7 5 3
Tabela. 6. Technika łączenia dwóch wielkości odzieży w jednym układzie szablonów (oznaczonym symbolem x)
[opracowanie własne].
Wzrost 152 158 164 170 176
Obwód Liczba
Razem Liczba
klatki 88 92 92 96 92 96 100 96 100 96 100 warstw
Numer % sztuk
piersiowej materiału
układu układu odzieży
Obwód odzieżowego
96 100 100 104 100 104 108 104 108 104 108 (K) (W)
bioder (H)
Udział % 3 5 7 10 15 20 15 10 7 5 3
X X
I pozostało 6 120 60
0 0
X X
II pozostało 10 200 100
0 0
X X
III pozostało 14 280 140
0 0
X X
IV pozostało 20 400 200
0 0
X X
V pozostało 30 600 300
0 0
X X
VI pozostało 20 400 200
0 0
Razem pozostało 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 100 2000 1000
- procentowy udział poszczególnych układów w serii wyrobów,
- liczbę układów dla danej serii wyrobów odzieżowych.
Liczbę wyrobów tabela 6 otrzymanych podczas rozkroju nakładów z zastosowaniem
poszczególnych układów szablonów oblicza się według następującego wzoru:
S �" K
W =
100
gdzie:
W  liczba wyrobów otrzymana podczas rozkroju nakładów z poszczególnych układów
szablonów,
S  wielkość serii produkcji,
K  procentowy udział poszczególnych układów szablonów.
Wylicza się dla:
S �" K1 2000 �" 6
I układu W1 = = = 120 [szt.]
100 100
S �" K2 2000 �"10
II układu W2 = = = 200 [szt.]
100 100
S �" K3 2000 �"14
III układu W3 = = = 280 [szt.]
100 100
S �" K4 2000 �" 20
IV układu W4 = = = 400 [szt.]
100 100
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
S �" K5 2000 �" 30
V układu W5 = = = 600 [szt.]
100 100
S �" K6 2000 �" 20
VI układu W6 = = = 400 [szt.]
100 100
- liczbę warstw materiału odzieżowego H tabela 6poszczególnych układów wylicza
się według wzoru:
W
H =
n
gdzie:
H  liczba warstw materiału poszczególnych układów,
W  liczba wyrobów otrzymana z rozkroju układów z poszczególnych układów,
n  liczba kompletów szablonów w układzie (w przykładzie n = 2).
Wylicza się dla:
W1 120
I układu H1 = = = 60 [szt.]
n 2
W2 200
II układu H2 = = = 100 [szt.]
n 2
W3 280
III układu H3 = = = 140 [szt.]
n 2
W4 400
IV układu H4 = = = 200 [szt.]
n 2
W5 600
V układu H5 = = = 300 [szt.]
n 2
W6 400
VI układu H6 = = = 200 [szt.]
n 2
Po wyliczeniu liczby warstw materiału poszczególnych układów szablonów, należy
określić wysokość nakładów.
Liczba paczek wykrojów w nakładzie odpowiada liczbie kompletów szablonów wyrobów
odzieżowych w układzie szablonów.
Pp = n
gdzie:
Pp  liczba paczek w układzie,
n
 liczba kompletów szablonów wyrobów odzieżowych w układzie szablonów.
Liczbę sztuk odzieży poszczególnych wielkości w określonej serii produkcyjnej (danym
zamówieniu) wyrobów odzieżowych wylicza się na podstawie:
- liczby sztuk odzieży w serii produkcyjnej,
- procentowego udziału poszczególnych wielkości odzieży w danej serii (dane podane
są w procentówce).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Sw = S �" Kw
gdzie:
Sw  liczba sztuk odzieży określonej wielkości w danej serii produkcyjnej,
S  liczba sztuk odzieży w danej serii produkcyjnej,
Kw  procentowy udział określonej wielkości odzieży w serii produkcyjnej.
Np. dla wielkości odzieży 152/88/96 B liczbę sztuk odzieży w danej serii produkcyjnej wylicza
się:
Sw1 = S �" Kw1 = 2000 �" 0,03 = 60 [szt.]
Liczbę sztuk odzieży pozostałych wielkości w danej serii produkcyjnej wylicza się tak samo jak
w wyżej podanym przykładzie.
Wysokość nakładu zależy od rodzaju i grubości materiału odzieżowego oraz od parametrów
technicznych maszyn krojczych. W podanym przykładzie płaszczy damskich wykonano
z tkaniny wełnianej. Praktycznie ustalona norma przewiduje, że dopuszczalna norma warstw
materiału odzieżowego w stosie wynosi 30�50 dla tej tkaniny. Ustalono w przykładzie,
że hmax=50 warstw materiału odzieżowego. Liczbę nakładów poszczególnych układów
szablonów oblicza się według wzoru:
H
N =
hmax
gdzie:
N  liczba nakładów poszczególnych układów szablonów,
H  liczba warstw materiału poszczególnych układów szablonów,
hmax  maksymalna liczba warstw w nakładzie materiału odzieżowego.
Wylicza się dla:
H1 60
I układu N1 = = = 1,2 ; 1 nakład + 10 warstw (reszta), należy ułożyć 2 nakłady
hmax 50
np. po 30 warstw w każdym,
H2 100
II układu N2 = = = 2,0 ; 2 nakłady,
hmax 50
H3 140
III układu N3 = = = 2,8 ; 2 nakłady + 40 warstw (reszta), należy ułożyć 3 nakłady np.
hmax 50
2 po 50 warstw i trzeci 40 warstw.
H4 200
IV układu N4 = = = 4; 4 nakłady,
hmax 50
H5 300
V układu N5 = = = 6 ; 6 nakładów,
hmax 50
H6 200
VI układu N6 = = = 4 ; 4 nakłady podobnie jak w przypadku IV układu.
hmax 50
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Podobne zasady należy stosować do planowania wysokości nakładów z podszewek,
wkładów klejowych, wkładów ocieplających.
Układy szablonów na materiale odzieżowym
W produkcji przemysłowej w zależności od wyposażenia zakładu odzieżowego stosowane
są różne metody wykonywania rysunku szablonów na materiale odzieżowym. Najczęściej
stosowane metody są opisane poniżej.
Metoda obrysowania konturów szablonów elementów odzieży polega na ręcznym
rozłożeniu na materiale odzieżowym szablonów i obrysowaniu ich konturów kredą. Warstwę
materiału o długości równej układowi szablonów należy odciąć z beli materiału, ułożyć
na specjalnym stole a następnie przystąpić do rozłożenia szablonów zgodnie z wzorcem,
po czym należy obrysować kontury rozmieszczonych szablonów.
Podczas wykonywania rysunku układu szablonów na materiale należy zwrócić uwagę
na to, aby:
- szablony ułożone były zgodnie z oznaczoną na nich linią prostą, która odpowiada
położeniu nitki osnowy w tkaninie,
- odległość między szablonami była zachowana tak, aby linie konturowe tych szablonów
były dobrze widoczne i czytelne,
- nie zmieniać kierunku ułożenia szablonów, który jest uwidoczniony na wzorcowym
układzie szablonów,
- linie konturowe narysowane na materiale były cienkie i dokładne,
- po narysowaniu elementów na materiale napisać ich wielkość i numer części
konstrukcyjnej zapisanej w dokumencie  Zestawienie konstrukcyjnych części ,
- sprawdzić czy nie pominięto żadnej z wyszczególnionych w/w części konstrukcyjnych.
Należy sprawdzić ze specyfikacją szablonów.
Metoda znakowania linii konturowych za pomocą trafaretów. Trafaret jest to wykonany
na cienkiej folii, tkaninie powlekanej lub twardym kartonie rysunek układu szablonów. Linie
konturowe szablonów w tym układzie są perforowane za pomocą specjalnych maszyn,
zwanych perforatorkami. Trafaret należy ułożyć na wierzchnią warstwę nakładu, a następnie na
jego powierzchni rozprowadzić sproszkowaną kredę lub talk. Kreda przenika przez otwory w
trafarecie i znaczy linie konturowe szablonów na materiale.
Ze względu na to, że dla każdego układu szablonów należy wykonać inny trafaret,
stosowane są one wyłącznie do produkcji wielkoseryjnej i masowej np. do produkcji ubrań
roboczych, odzieży służbowej itp.
Metoda spryskiwania farbą szablonów i wypadów wewnętrznych. Szablony na materiale
układa się zgodnie z wzorcem układu szablonów, następnie szablony przyciska się specjalną
siatką. Za pomocą specjalnego urządzenia spryskuje się farbą cały układ szablonów. Farba
powinna być szybkoschnąca, bez zapachu, niebrudząca i bezpieczna dla zdrowia ludzkiego. Po
zdjęciu szablonów, kontury ich są dobrze widoczne, a układ szablonów na materiale
przygotowany do rozkroju. W przemysłowych zakładach odzieżowych metoda ta jest rzadko
stosowana, przede wszystkim do produkcji ubrań roboczych (rozpylana farba brudzi inne
materiały i wykroje).
Metoda wykonywania układów na papierze i łączeniu ich z materiałem eliminuje prace
związane z wykonywaniem rysunku układu szablonów na materiale (tkaninie). Rysunek układu
szablonów drukuje się na specjalnym papierze, który po jednej stronie jest nasycony klejem.
Układ szablonów narysowany na podklejanym papierze nakłada się na wierzchnią warstwę
nakładu materiału, a następnie przykleja się lekko nagrzanym żelazkiem do materiału.
Wykrawanie elementów odzieży odbywa się razem z naklejonym papierem, który po
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
wykrojeniu jest usuwany. Liczba układów szablonów wykonanych na specjalnym papierze
musi odpowiadać liczbie ułożonych nakładów danego układu szablonów.
Układy szablonów na podklejanym papierze mogą być narysowane ręcznie lub
komputerowo, to zależy od wyposażenia zakładu odzieżowego.
Stosowane programy komputerowe umożliwiają uzyskiwanie stopniowania szablonów
niezbędnych do realizacji produkcji danego wzoru odzieży. Następnie na podstawie
wprowadzonych danych komputer sam układa szablony i wybiera najbardziej optymalne
rozwiązanie.
Drukowanie rysunku układu szablonów odbywa się na ploterze w naturalnej wielkości.
Jest to jedna z nowszych metod uzyskiwania rysunku układu szablonów stosowana przy
rozkroju materiałów.
Rozkrój materiałów
W przemysłowej produkcji odzieży rozkrój nakładów odbywa się w dwóch etapach:
- podział nakładu na sekcje czyli na mniejsze części,
- wycinanie (wykrawanie) elementów odzieży.
Na wierzchnią warstwę nakładu materiałów należy nanieść rysunek układu szablonów
metodą przyjętą w danym zakładzie odzieżowym. Następnie przy zastosowaniu krajarki
ręcznej należy przeciąć nakład na mniejsze części zwane sekcjami. Wielkość sekcji zależy
od rodzaju asortymentu odzieży długość płaszcza damskiego lub sukni wieczorowej mogą
wpłynąć na wydłużenie sekcji. Przeciętna długość sekcji powinna wynosić około 0,70 m x 0,75
m.
Podczas przekrawania nakładów za pomocą krajarek ręcznych należy zwrócić uwagę
na prawidłową obsługę tych urządzeń. Podstawę krajarki należy podsunąć pod warstwę
przecinanych materiałów odzieżowych, następnie ustawić nóż, który jest elementem tnącym
naprzeciw przewidywanej linii cięcia. Po włączeniu silnika elektrycznego krajarkę należy
przesuwać wzdłuż linii przecięcia nakładu lub wzdłuż konturu wykrawanych elementów
odzieży. Wykrojone części nakładu są transportowane do krajarki taśmowej, gdzie wykonuje
się wykrawanie poszczególnych elementów odzieży. Zastosowanie pomostu między stołem
do warstwowania i stołem krajarki taśmowej pozwala bez przemieszczeń warstw w nakładzie
przesunąć przekrojone części do krajarki taśmowej.
Wykrawanie poszczególnych elementów odzieży z nakładu odbywa się na krajarce
taśmowej zwaną stacjonarną. Krajarka taśmowa składa się ze stołu o dużym wysięgu,
z korpusu, urządzenia napędowego i noża taśmowego o obwodzie zamkniętym. Zagadnienia
dotyczące budowy krajarki taśmowej zamieszczono w poprzednim rozdziale. Część nakładu
krojczy przesuwa ręcznie po stole do krajarki taśmowej, a następnie ustawia naprzeciw noża
taśmowego. Po włączeniu silnika elektrycznego krojczy przesuwa część nakładu względem
noża taśmowego, a nóż przechodzi od góry prostopadle do powierzchni nakładu,
przez warstwy materiału i przez otwór w płycie stołu krajarki oraz trzy lub cztery koła
prowadzące i jedno napędzające. Wykrawanie elementów z nakładu należy dokładnie
prowadzić po liniach konturów szablonów w taki sposób, aby linie obrysu były widoczne
na wykrojach.
W krajarce tej jest zamontowane urządzenie do regulowania prędkości noża taśmowego,
co pozwala na rozkrój różnych materiałów odzieżowych. Tkaniny z włókien syntetycznych
przy dużej prędkości noża topią się i sklejają.
Techniki wykrawania elementów odzieży
W przemysłowej produkcji odzieży rozkrój materiałów odbywa się różnymi metodami
technikami w zależności od wyposażenia zakładu odzieżowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Technika ręcznego prowadzenia urządzenia tnącego, to jest za pomocą krajarek ręcznych
przekrawa się nakład na sekcje. Kierunek przesuwania noża jest równoległy do powierzchni
nakładu. Krajarki ręczne są przesuwane wzdłuż linii przecięcia nakładu.
Technika ręcznego prowadzenia materiału polega na tym, że części nakładu są podsuwane
do noża taśmowego krajarki taśmowej, a następnie prowadzone w czasie rozkroju.
Technika wycinania wykrojów z zastosowaniem prasy i wykrojników. Zagadnienie dotyczące
wykrawania wykrojnikami zamieszczono w poprzednim rozdziale.
Niekonwencjonalne techniki rozkroju materiału. Najbardziej popularne to: laserowe,
plazmowe, hydrauliczne itp.
Stosowane w niektórych zakładach systemy wykrawające elementy odzieży wycinają
wykroje automatycznie. Wykrój jest sterowany komputerem bez potrzeby użycia rysunku
układu szablonów na materiale. Rysunki układów szablonów zarejestrowane są w pamięci
komputera.
Mechaniczny ciąg krojczy nazywany również technologiczną linią krojczą rysunek
22 składa się z kilku stanowisk ustawionych liniowo, na których wykonywane są czynności
niezbędne do rozkroju materiału:
- warstwowanie materiałów odzieżowych,
- nanoszenie rysunków układów szablonów na wierzchnią warstwę nakładu,
- rozkrój nakładu na sekcje,
- wykrawanie elementów odzieży.
Rys. 22. Mechaniczny ciąg krojczy: 1 - podnośnik bel, 2 - układarka, 3 - nakład materiału, 4 - krajarka ręczna,
5 - krajarka taśmowa, 6 - fotokomórka [1, s. 203]
W mechanicznych ciągach krojczych stosowane są stoły z ruchomą powierzchnią roboczą,
które służą do przemieszczenia nakładów lub ich części na całej jego długości i uniemożliwiają
przesunięcia kolejnych warstw w nakładzie.
W niektórych typach urządzeń na stole przed krajarką taśmową usytuowana
jest fotokomórka. Służy ona do sterowania transportem części nakładu do miejsca dogodnego
ich pobierania przez krojczego, obsługującego krajarkę taśmową.
Zasady wykrawania skór zgodnie z modelem odzieży
Na odzież stosuje się skóry ze zwierząt hodowlanych. Mogą to być skóry: owcze, kozie,
cielęce, jagnięce i ze zwierząt dzikich jeleni. Skóra przeznaczona na odzież powinna
być dobrze wygarbowana, a następnie poddana odpowiednim procesom wykończalniczym.
Skóry odzieżowe powinny być przede wszystkim miękkie w dotyku i elastyczne,
o równomiernej grubości, bez zmarszczeń i załamań oraz jednolitej barwie bez plam i zacieków
na całej powierzchni.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Rys. 23. Skóra owcza: 1 - krupon (część grzbietowa), 2 - kark, 3 - bok, 4 - łeb, 5 - łapa
Skórę można podzielić na trzy zasadnicze części: krupon, kark i boki (rys. 23). Są to
części skóry, które wykorzystuje się na odzież. Najwyższą jakość skóry stanowi część
grzbietowa i obejmuje 45 50% skóry.
Ze skóry naturalnej szyje się kurtki, żakiety, płaszcze, spódnice, kamizelki oraz wykonuje
się wykończenia w odzieży jak wypustki, lamówki, klapki, kołnierze, paski.
Do zaprojektowanego modelu odzieży skórzanej należy opracować konstrukcję form. Metody
i zasady są stosowane takie jak podczas opracowania konstrukcji form odzieży z materiałów
włókienniczych. Formy modeluje się zgodnie z projektem plastycznym wyrobu. Następnie
wykonuje się szablony elementów wyrobu odzieżowego dodając na szwy i podwinięcia.
Skóra naturalna jest rodzajem materiału, w którym mogą występować odcienie
na powierzchni skóry, różnice w grubości skóry, różne wielkości skóry, zmarszczki
i załamania. Wtedy inne zasady projektowania układów szablonów niż dla materiałów
włókienniczych. Projektowanie układów odbywa się bezpośrednio na skórach. Przykład
rysunku modelowego rysunek 24 i układ szablonów żakietu damskiego rysunek
25 przedstawiono poniżej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Rys. 24. Rysunki modelowy przodu i tyłu żakietu damskiego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
Rys. 25. Układy szablonów żakietu damskiego na skórach owczych [7, s. 80]
Szablony elementów wyrobu odzieżowego należy układać w następujący sposób:
- w jednym kierunku wtedy połysk na powierzchni skóry, odcienie w skórach welurowych
będą jednakowe,
- aby linia prosta zaznaczona na szablonie była równoległa do linii grzbietowej skóry,
- aby przody z karczkami, przody, tyły z karczkami, tyły, wierzchnie części rękawów były
ułożone na tej samej skórze, w celu uniknięcia odcieni na powierzchni elementów
symetrycznych,
- aby przody, rękawy, tyły były ułożone na części grzbietowej skóry,
- szablony elementów najbardziej narażonych na uszkodzenia mechaniczne (przody, rękawy,
tyły) podczas użytkowania wyrobu powinny być ułożone na części grzbietowej skóry.
Normowanie zużycia podszewek, wkładów klejowych, wkładów ocieplających w odzieży
skórzanej odbywa się według tych samych zasad jak w przypadku wyrobów odzieżowych
z materiałów włókienniczych.
Wykrawanie elementów odzieży ze skóry odbywa się za pomocą krajarki z nożem
pionowym, krajarki z nożem taśmowym, za pomocą automatu z wykrojnikami
oraz z możliwością zastosowania systemu komputerowego. Aby zapewnić racjonalne
wykorzystanie skóry, należy przed rozłożeniem szablonów na powierzchni skóry obliczyć
normę teoretyczną zużycia skór. Normę teoretyczną zużycia skór wylicza się według wzorów
podobnie jak w normowaniu materiałów włókienniczych. Po rozłożeniu szablonów elementów
wyrobu odzieżowego na powierzchni skóry należy obliczyć faktyczny wskaz
nik wypadów
wewnętrznych. Następni dokonać analizy i oceny jakości zaprojektowanego układu
szablonów.
Wypady wewnętrzne znajdujące się między szablonami i na brzegach skóry, należy
wykorzystać do wykończenia odzieży jak: na klapki, patki, kieszenie.
Kontrola jakości wykrojów
W zakładach odzieżowych istnieją własne kompleksowe systemy kontroli jakości
wyrobów odzieżowych, które mają na celu zapobiec powstawaniu błędów między innymi
w procesie technologicznym w krojowni. Kontrolę międzyoperacyjną w krojowni
przeprowadzają pracownicy działu kontroli jakości są nimi brakarze, inspektorzy i pracownicy
działu produkcyjnego mistrzowie, brygadziści oraz wytypowani pracownicy bezpośrednio
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
zatrudnieni przy produkcji wykrojów stanowiska samokontroli. Pracownik wytypowany
do samokontroli ocenia własną pracę oraz jakość wytypowanych poprzednich operacji. Może
to być sam krojczy lub inny pracownik krojowni. Im częściej i dokładniej przeprowadza
się kontrolę, tym lepsza jest jakość wykrojów.
Kontrola jakości wykrojów może być przeprowadzona w dwóch etapach:
- zaraz po wykrojeniu elementów odzieży w krojowni przy stole krojczego, przez
porównanie wykrojów z szablonami. W zależności od wysokości nakładu można
porównać dwie lub trzy części ułożone na wierzchu, w środku lub w spodzie nakładu,
- w szwalni przy stole szykowacza podczas przygotowania i sprawdzania wszystkich
wykrojów wyrobu odzieżowego.
Ponadto wysoką jakość produkowanej odzieży na etapie rozkroju materiału zapewniają
dobrze wykonane szablony przemysłowe, które są poprawnie oznaczone i wyraz
nie. Opisane
szablony zawierają nazwę asortymentu, nazwę elementu, wielkość odzieży, rodzaj materiału:
materiał podstawowy, podszewka, wkłady ocieplające czy wkłady klejowe. Poprawnie dobrane
układy szablonów do krojonego materiału, dokładne wykrawanie elementów wyrobu
odzieżowego, właściwie oznakowana każda część wykroju.
Błędy w wykrojach mogą powstawać głównie z niedokładnego obrysowania konturów
szablonów na materiale lub niestarannego krojenia. Gdy wykroje są za duże w stosunku
do szablonów, można je przeciąć i dopasować do wymiarów szablonów. Jeśli wykroje
są za krótkie lub za wąskie, należy je przekroić i zmienić wielkość odzieży.
Błędy w wykrojach mogą powodować powstawania odzieży drugiego gatunku. Zadaniem
kontroli jakości jest dokonanie i ocena zaistniałych błędów w wykrojach w celu wyciągnięcia
wniosków dotyczących usprawnienia produkcji wykrojów.
Pracownicy kontroli jakości zobowiązani są do kontrolowania jakości procesu rozkroju
materiałów odzieżowych, opracowania harmonogramów kontroli jakości oraz nadzoru
nad funkcjonowaniem samokontroli pracowników w krojowni.
Zasady znakowania wykrojów
W przemysłowej produkcji odzieży do znakowania wykrojów stosuje się różne metody
w zależności od wyposażenia zakładów i rodzaju materiału.
Znakowanie wewnętrznych punktów na wykrojach:
- przez rozsuwanie nitek w materiałach za pomocą przyrządu z igłą wiertniczą,
- wprowadzenie farby przez warstwy materiału za pomocą przyrządu z igłą wiertniczą
(farba zanika podczas obróbki cieplnej wykrojów),
- przez wprowadzenie cieczy fluoryzującej za pomocą przyrządu z igłą,
- przez przeciąganie i nacinanie nici ręcznie kolejno między warstwami materiału.
Nacinanie zewnętrznych punktów technologicznych na krawędziach wykrojów wykonuje
się przyrządem do ręcznego nacinania lub narzędziem tnącym maszyny krojczej. Zagadnienia
dotyczące budowy przyrządów do znakowania wykrojów zamieszczono w poprzednim
rozdziale.
Zasady numerowania wykrojów
Przed przekazaniem wykrojów do rozdzielni lub szwalni dokonuje się numerowania sztuk
odzieży i ich części, aby zapobiec powstaniu różnic kolorystycznych podczas łączenia
niewłaściwych części konstrukcyjnych odzieży.
Sposób numerowania wykrojów zależy od przyjętego systemu organizacji produkcji
w zakładzie odzieżowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
Najczęściej wykroje oznacza się za pomocą samoprzylepnych etykiet. Oznaczenie może
zawierać numer zlecenia, numer paczki lub numer wykroju. Etykieta powinna
być przymocowana do wykroju tak, aby była widoczna w kolejnych fazach procesu
technologicznego jak podczas szycia, prasowania i wykończania wyrobu. Do numerowania
wykrojów stosowane są różne typy urządzeń zwane numeratorami. Zagadnienia dotyczące
budowy urządzenia zamieszczono w poprzednim rozdziale.
Komputerowe wspomaganie prac w krojowni
W niektórych zakładach planowanie, sterowanie i kontrolę produkcji odzieży
przeprowadza się komputerowo. Taki system komputerowy ułatwia wymianę informacji
między poszczególnymi działami i wydziałami przedsiębiorstwa.
Poza tym za pomocą komputera wykonuje się rysunki modeli odzieży, dowolnie dobiera
się wzory i kolory materiałów odzieżowych, a następnie zapisuje się w pamięci komputera.
W drugim etapie prac projektowych konstruuje się nowe formy elementów odzieży
lub przekształca stare szablony, a następnie odbywa się stopniowanie szablonów
i wykonywanie układów szablonów. Wszystkie opracowane dane zachowuje się w pamięci
komputera i można je w każdej chwili wywołać na ekranie monitora lub za pomocą plotera
wydrukować np. układy szablonów w naturalnej wielkości czyli w skali 1:1, a następnie ułożyć
je na wierzchniej warstwie nakładu.
Informacje o właściwościach materiałów odzieżowych znajdujących się w magazynie
surowca mogą być zapisane w pamięci komputera, a następnie wykorzystane do wykonania
nakładów.
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony
środowiska obowiązujące w krojowni.
Zagadnienia dotyczące przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwie
odzieżowym obowiązują wszystkich jego pracowników.
W krojowni podobnie jak w innych wydziałach produkcyjnych duży wpływ na warunki
bhp mają między innymi, takie czynniki jak: estetyczne urządzenie i organizacja stanowisk
pracy, właściwa temperatura i wilgotność powietrza, wentylacja, zachowanie czystości
oraz prawidłowe oświetlenie miejsc pracy. Najbardziej właściwym jest oświetlenie dzienne.
Oświetlenie sztuczne powinno być jak najbardziej zbliżone do oświetlenia naturalnego.
Na stanowisku kontroli jakości tkanin oświetlenie powinno być o natężeniu ok. 800 lux,
a na stanowiskach w krojowni około 600 lux.
Przy doborze oświetlenia górnego (ogólnego) i oświetlenia miejscowego usytuowanego
na stanowiskach roboczych, należy zwrócić uwagę na właściwe i równomierne natężenie
światła, właściwe padanie promieni świetlnych w miejscach warstwowania i rozkroju materiału
oraz zabezpieczenie przed możliwością odbijania się promieni świetlnych.
Praca na maszynach krojczych stwarza dla pracownika największe zagrożenie. Wszystkie
elementy ruchome, wystające poza korpus krajarek muszą być szczelnie osłonięte.
W krajarkach urządzenia elektryczne powinny mieć odpowiednie zabezpieczenia chroniące
przed porażeniem prądem są nimi wyłączniki ochronne, uziemienie i zerowanie ochronne.
Poza tym maszyny krojcze mają własne charakterystyczne wymagania dotyczące
bezpieczeństwa ich pracy. Krajarki taśmowe powinny być wyposażone w specjalne urządzenie
elektromagnetyczne, które w chwili zerwania taśmy służy do jej zatrzymania, muszą być
wyposażone w osłony noża, urządzenia pochłaniające iskry powstające podczas ostrzenia
noża, urządzenie odpylające kurz i pył, które powstają w czasie krojenia. Krajarkę taśmową
pracownik powinien obsługiwać w rękawiczkach ochronnych z dzianej siatki metalowej.
Krajarki ręczne muszą być wyposażone w ochraniacze tarczy lub noża pionowego, które
zabezpieczają pracownika przed skaleczeniem dłoni lub palców.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Podczas pracy na maszynach krojczych a w szczególności na krajarkach taśmowych
pracownicy muszą być skoncentrowani i zachować dużą ostrożność. Krajarki powinny
podlegać systematycznej i dokładnej kontroli, głównie stanu noża, osłon, napięcia noża.
Odpady powstające podczas wykrawania elementów odzieży, należy natychmiast usuwać
do specjalnych pojemników, gdyż leżące na podłodze mogą stać się przyczyną wypadku.
Pomieszczenia krojowni powinny być wyposażone w sprzęt do gaszenia pożarów. Są nimi
gaśnice, przeciwpożarowe instalacje elektryczne i wodne.
Transport materiałów odzieżowych i wykrojów elementów odzieży w krojowni,
aby nie powodować zagrożenia powinien odbywać się zgodnie z przepisami bhp:
- wózki transportowe muszą być w dobrym stanie technicznym,
- używanie wózków o napędzie elektrycznym wymaga przestrzegania przepisów ruchu
drogowego,
- drogi komunikacyjne powinny mieć gładką i twardą nawierzchnię oraz powinny
być dobrze oświetlone,
- stanowiska pracy z maszynami krojczymi i urządzeniami do warstwowania materiałów
odzieżowych powinny być usytuowane w bezpośredniej odległości od dróg
komunikacyjnych i torowisk przenośników mechanicznych.
Wszystkie maszyny i urządzenia krojcze oraz maszyny do warstwowania powinny
posiadać instrukcje obsługi uwzględniające wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy. Przed
podjęciem pracy przy maszynach krojczych, układarkach, urządzeniach do znakowania
obowiązkiem pracowników jest zapoznanie się z instrukcjami obsługi i bezwzględne
ich przestrzeganie.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie etapy prac występują w krojowni?
2. Jakie rodzaje kontroli jakości materiałów odzieżowych są stosowane przed rozkrojem?
3. Jakie są metody kontroli jakości materiałów odzieżowych przed rozkrojem?
4. Jakie są rodzaje warstwowania materiałów odzieżowych?
5. Jakie są zasady prawidłowego warstwowania materiałów odzieżowych?
6. Jakie są metody wykonywania rysunku układu szablonów na materiale?
7. Jakie są zasady prawidłowego wykonania rysunku układu szablonów na materiale metodą
obrysowania konturów szablonów?
8. Jakie są techniki wykrawania elementów odzieży?
9. Jakie zasady stosowane są podczas wykrawania skór?
10. Jakie są metody sprawdzania jakości wykrojów?
11. Jakie są metody oznaczania punktów technologicznych na wykrojach?
12. Jakie są zasady numerowania wykrojów?
13. Do jakich zadań w krojowni można zastosować komputer?
14. Jakie zagrożenie dla pracownika istnieje podczas obsługi krajarki taśmowej?
15. Jakie zagrożenie dla pracownika istnieje podczas obsługi krajarek ręcznych?
16. Jakie zagrożenie dla pracownika istnieje podczas obsługi maszyn z urządzeniami
i przewodami elektrycznymi?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj rodzaje prac występujących w krojowni zakładu odzieżowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania opis prac występujących w krojowni,
2) zapisać kolejność ich występowania,
3) przy nazwie rodzaju pracy sporządzić krótką jej charakterystykę,
4) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Wykonaj układ szablonów na materiale ze wzorem jednokierunkowym metodą
obrysowania konturów szablonów na podstawie wzorca układu szablonów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowiska pracy,
2) odszukać w materiale nauczania informacje dotyczące sposobu wykonania układu
szablonów metodą obrysowania konturów szablonów,
3) dokonać analizy toku postępowania,
4) narysować prostokąt o wymiarach odpowiadających szerokości układu i długości układu
zgodnie z miniaturką układu szablonów,
5) ułożyć szablony zgodnie z wzorcem układu szablonów,
6) obrysować kontury szablonów,
7) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia,
8) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru milimetrowego,
- przybory kreślarskie: linijka, ołówki, gumka, skalówka 1:5,
- przybory do pisania,
- dokumentacja techniczna, wzorzec układu szablonów,
- komplet szablonów wyrobu odzieżowego w skali 1:5 (asortyment wyrobu odzieżowego
i jego wielkość ustala nauczyciel),
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
Ćwiczenie 3
Dobierz przykłady zastosowania różnych sposobów warstwowania materiałów: prawą
stroną do lewej, prawą stroną do prawej i warstwowania w układzie zygzakowym
oraz przedstaw je graficznie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowiska pracy,
2) odszukać w materiale nauczania charakterystykę sposobów warstwowania materiałów,
3) graficznie przedstawić sposoby warstwowania,
4) zapisać przy każdym rysunku sposobu warstwowania materiału przykłady
ich zastosowania,
5) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania, ołówek, linijka, gumka,
- katalogi materiałów odzieżowych: tkanin, podszewek, wkładów klejowych, wkładów
ocieplających i inne,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Wymień zasady prawidłowego sporządzania nakładu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania informacje dotyczące zasad prawidłowego układania
warstw materiału w nakładzie,
2) zapisać warunki prawidłowego wykonywania nakładu materiałów odzieżowych,
3) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Określ techniki wykrawania elementów wyrobów odzieżowych oraz scharakteryzuj
sposoby ich realizacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania informacje dotyczące sposobów rozkroju nakładów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
2) wyszukać techniki wykrawania elementów wyrobów odzieżowych i zapisać je na arkuszu
papieru,
3) zapisać przy rodzaju techniki wykrawania elementów wyrobów odzieżowych krótką
jej charakterystykę oraz wymienić zastosowane maszyny lub urządzenia,
4) dokonać analizy ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- katalogi maszyn i urządzeń krojczych,
- plansze schematów maszyn krojczych, prospekty maszyn krojczych,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 6
Scharakteryzuj etapy rozkroju materiałów przy zastosowaniu technologicznej linii
krojczej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania informacje dotyczące stosowania technologicznej linii
krojczej,
2) dokonać analizy działania tego urządzenia,
3) zapisać etapy prac wykonanych w systemie,
4) zapisać przy każdym etapie prac krótką jego charakterystykę,
5) zapisać wnioski dotyczące zastosowania technologicznej linii krojczej i tradycyjnych
metod pracy,
6) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- katalogi maszyn i urządzeń krojczych,
- plansze przedstawiające schematy technologicznej linii krojczej,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 7
Scharakteryzuj zasady wykrawania elementów wyrobu odzieżowego ze skóry.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania zagadnienia dotyczące zasad wykrawania elementów
wyrobu odzieżowego ze skóry,
2) wyszukać sposoby układania szablonów elementów wyrobu odzieżowego na skórach
i zapisać je na arkuszu papieru,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
3) określić techniki wykrawania elementów wyrobów odzieżowych ze skóry i zapisać
je na arkuszu papieru,
4) określić możliwości wykorzystania wypadów wewnętrznych skóry i zapisać je na arkuszu
papieru,
5) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 8
Przeprowadz
kontrolę jakości wykrojów wyrobu odzieżowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) odszukać w materiale nauczania zagadnienia dotyczące zasad przeprowadzania kontroli
jakości wykrojów w krojowni,
3) porównać wykroje elementów wyrobu odzieżowego z szablonami,
4) ocenić jakość wykrojonych elementów wyrobu odzieżowego,
5) zapisać uwagi i wnioski z przeprowadzonej kontroli jakości wykrojów,
6) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- komplet wykrojów wybranego wyrobu odzieżowego,
- komplet szablonów wybranego wyrobu odzieżowego,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 9
Wykonaj operację znakowania i numerowania wykrojów elementów bluzki damskiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) odszukać w materiale nauczania zagadnienia dotyczące zasad znakowania i numerowania
wykrojów wyrobów odzieżowych,
3) odczytać na wykrojach bluzki damskiej punkty określające miejsce zeszycia zaszewek
w przodach i tyle, miejsce naszycia kieszeni oraz miejsce spotkań elementów wyrobu,
4) wypełnić samoprzylepne etykiety zapisując: numer zlecenia, numer paczki, numer wykroju
bluzki damskiej,
5) przykleić wypełnione samoprzylepne etykiety do wykrojów elementów bluzki damskiej,
6) zapisać wnioski i uwagi z wykonanego ćwiczenia,
7) zaprezentować pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- urządzenie do znakowania ,
- komplet wykrojów bluzki damskiej,
- komplet szablonów bluzki damskiej,
- druki etykiet samoprzylepnych,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 10
Określ możliwości zastosowania programu komputerowego wspomagającego prace
w krojowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania zagadnienia dotyczące sposobów zastosowania programu
komputerowego wspomagającego pracę w krojowni,
2) określić rodzaj prac wykonywanych w krojowni przy zastosowaniu programu
komputerowego,
3) zapisać nazwy tych prac oraz ich krótką charakterystykę,
4) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- zestaw komputerowy z programem wspomagającym pracę w krojowni,
- prospekty z zestawami komputerowymi,
- prospekty z urządzeniami krojczymi sterowanymi komputerowo,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować proces technologiczny w krojowni?
�� ��
2) określić rodzaje kontroli jakości materiałów odzieżowych przed
�� ��
rozkrojem?
3) określić metody kontroli jakości materiałów odzieżowych przed
�� ��
rozkrojem?
4) zastosować rodzaje warstwowania materiałów odzieżowych?
�� ��
5) zastosować zasady prawidłowego warstwowania materiałów
�� ��
odzieżowych?
6) rozróżnić metody wykonywania rysunku układu szablonów na
�� ��
materiale?
7) zastosować zasady prawidłowego wykonania rysunku układu
�� ��
szablonów metodą obrysowania konturów szablonów?
8) wykonać układ szablonów na materiale?
�� ��
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
9) scharakteryzować techniki wykonania elementów wyrobów
�� ��
odzieżowych?
10) wykroić elementy odzieży z materiałów podstawowych, podszewek,
�� ��
wkładów klejowych?
11) określić zasady wykrawania skór?
�� ��
12) dokonać kontroli jakości wykrojów?
�� ��
13) zastosować metody do znakowania wykrojów?
�� ��
14) zastosować zasady numerowania wykrojów?
�� ��
15) scharakteryzować działanie technologicznej linii krojczej?
�� ��
16) scharakteryzować zastosowanie programu komputerowego
�� ��
wspomagającego pracę w krojowni?
17) zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
�� ��
przeciwpożarowej podczas pracy w krojowni?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
5. Test zawiera 20 zadań wielokrotnego wyboru, w tym:
- zadania 1,2,4,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,17 są z poziomu podstawowego,
- zadania 3,5,16,18,19,20 są z poziomu ponadpodstawowego.
Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Za każdą prawidłową
odpowiedz
otrzymasz 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak otrzymasz 0 punktów.
6. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
7. Na rozwiązanie testu masz 30 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Fazą procesu technologicznego wyrobu odzieżowego jest
a) przeglądanie materiałów odzieżowych.
b) rozkrój materiału odzieżowego.
c) wykonanie układu szablonów wyrobu odzieżowego.
d) opracowanie wzoru odzieży do produkcji.
2. Zbiór dokumentów opisowych i rysunkowych określających metody i środki wytwarzania
wyrobu odzieżowego to dokumentacja
a) pomiaru czasu pracy.
b) techniczno-technologiczna wyrobu odzieżowego.
c) normowania zużycia materiałów odzieżowych.
d) konstrukcji wyrobu odzieżowego.
3. Bezresztkowy układ szablonów wyrobu odzieżowego to układ
a) jednokierunkowy.
b) dwukierunkowy.
c) asymetryczny.
d) sekcyjny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
4. Do rozkroju materiałów odzieżowych o wyraz
nie zaznaczonym kierunku włosa stosuje się
układy szablonów wyrobów odzieżowych
a) wielokierunkowe.
b) dwukierunkowe.
c) jednokierunkowe.
d) różnorodne.
5. Czynniki wpływające na projekt układu szablonów wyrobów odzieżowych niezależne
od pracownika to
a) sposób łączenia kompletów szablonów w jednym układzie.
b) sposób ułożenia szablonów względem kierunku nitki osnowy w tkaninie.
c) szerokość materiału odzieżowego przeznaczonego do rozkroju.
d) kierunek ułożenia szablonów w układzie szablonów.
6. Szablony elementów odzieży skórzanej należy układać
a) w jednym kierunku.
b) w dwóch kierunkach.
c) w dowolnym kierunku.
d) wielokierunkowo.
7. Do sprawdzania jakości, szerokości i ilości materiałów odzieżowych przed rozkrojem
stosowana jest
a) układarka.
b) przeglądarka.
c) klejarka,
d) krajarka.
8. Przedstawiona na rysunku maszyna służy do
a) warstwowania materiałów odzieżowych.
b) rozkroju nakładu.
c) znakowania wykrojów.
d) przeglądania materiałów odzieżowych.
Rysunek do zadania 8
9. Rozkrój nakładów materiałów odzieżowych na mniejsze części wykonuje się
a) krajarką taśmową.
b) agregatem krojczym.
c) krajarką ręczną.
d) maszyną do wykrawania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
10. Przedstawiona na rysunku maszyna stosowana w krojowni to krajarka ręczna z nożem
a) wielokątnym.
b) okrągłym.
c) czworokątnym.
d) pionowym.
Rysunek do zadania 10
11. Oznaczanie punktów technologicznych na wykrojach to operacja technologiczna
a) znakowanie.
b) numerowanie.
c) podklejanie.
d) kompletowanie.
12. Sprawdzanie cech fizycznych i chemicznych materiału odzieżowego przeprowadza się w
a) szwalni.
b) krojowni.
c) wykończalni.
d) laboratorium.
13. Przedstawiony na rysunku sposób warstwowania materiałów odzieżowych to
warstwowanie
a) w układzie zygzakowym (ZZ).
b) w układzie dowolnym (DD).
c) prawa stroną do prawej (PP).
d) prawą stroną do lewej (PL).
Rysunek do zadania 13
14. Do wielokrotnego wykorzystania rysunku układu szablonów na materiale bez
dodatkowego nakładu pracy jest metoda
a) rysowania szablonów na podklejonym papierze i łączenie go z warstwą materiału.
b) znakowania linii konturowych za pomocą trafaretów.
c) obrysowywania konturów szablonów na materiale.
d) spryskiwania farbą szablonów odzieżowych i wypadów wewnętrznych.
15. Warstwowanie materiałów odzieżowych w krojowni to
a) układanie warstw materiałów w stos, zwany nakładem.
b) przekrawanie układu na mniejsze części.
c) segregowanie bel materiałów według szerokości.
d) przeglądanie materiałów przed rozkrojem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
16. Maksymalna liczba warstw materiału odzieżowego w nakładzie (przyjęta w praktyce)
dla tkanin wełnianych wynosi
a) 180 sztuk.
b) 140 sztuk.
c) 100 sztuk.
d) 60 sztuk.
17. Wypady wewnętrzne powstają przez
a) straty materiałowe na końcach nakładów.
b) niewykorzystane resztki materiału odzieżowego podczas warstwowania.
c) niezagospodarowane powierzchnie między rozłożonymi szablonami w układzie
szablonów.
d) straty materiałowe na końcach beli materiału odzieżowego podczas przygotowania do
rozkroju.
18. Liczbę wyrobów odzieżowych określonej wielkości w danym zamówieniu wylicza
się na podstawie
a) liczby nakładów i liczby paczek.
b) procentówki produkcyjnej i wielkości danej serii produkcyjnej.
c) liczby warstw w nakładzie i liczby kompletów szablonów w układzie.
d) procentówki produkcyjnej i liczby paczek.
19. Liczba warstw materiału określonego układu szablonów dla danej serii produkcyjnej
Sz = 1200 szt., w której procentowy udział danego układu K = 20% wynosi
a) 500 szt.
b) 480 szt.
c) 360 szt.
d) 240 szt.
20. Do wykrawania elementów odzieży z nakładu materiałów, które mogą mieć wewnętrzne
naroża i zaokrąglenia służy krajarka ręczna z nożem
a) wielokątnym.
b) okrągłym.
c) pionowym.
d) czworokątnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Organizowanie procesu technologicznego w krojowni
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
6. LITERATURA
1. Białczak B.: Maszyny i urządzenia w przemyśle odzieżowym. WSiP, Warszawa 1999
2. Czyżewski H.: Krawiectwo. WSiP, Warszawa 1999
3. Kazik R., Krawczyk J.: Technologia odzieży. WSiP, Warszawa 1998
4. Parafianowicz Z.: Słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1999
5. Samek P.: Krawiectwo. Technologia. WSiP, Warszawa 1999
6. Tymolewska B.: Maszynoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń. SOP, Toruń 1998
7. Włoskowicz I., Przybyłek M., Pawłowa M.: Racjonalne wykorzystanie skór naturalnych w
celu przygotowania układu szablonów żakietu damskiego, pod redakcją Marii Pawłowej.
Projektowanie, materiały, technologia skóry, odzieży i obuwia. N021, Politechnika
Radomska, Radom 2002
Czasopisma:
1. Odzież, miesięcznik. Wyd. NOT, A
ódz

2. Odzież. Włókna. Skóra
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69