4. GLEBY
Pracownia nawozowa
fot. SChR w Lublinie
4.1. Zakwaszenie oraz zasobność gleb Lubelszczyzny w przyswajalne formy
składników pokarmowych roślin
Przemysław Tkaczyk
(Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Lublinie)
Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Lublinie jest działającą od 1955 r. państwową
jednostką budżetową. Stacja zajmuje się badaniami w zakresie rolnictwa i ochrony
środowiska na obszarze województwa lubelskiego. Od 2000 r. Stacja posiada akredytację na
badania chemiczno-rolnicze gleb, roślin i nawozów, nadaną przez DAP Deutsches
Akkreditierungssystem Pr�fwesen GmbH wg DIN EN ISO/IEC 17025:2000, będący
członkiem europejskiego układu EA. Jako jedyna instytucja w Polsce posiada także
akredytację na pobieranie prób gleb oraz nawozów mineralnych. Wyniki badań uzyskane
w naszej Stacji uznawane są we wszystkich krajach Europy Zachodniej, w Stanach
Zjednoczonych, Australii, w krajach na kontynencie azjatyckim, a także w Południowej
Afryce. Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Lublinie współpracuje z instytucjami
naukowymi, uczelniami oraz jednostkami pracującymi na rzecz rolnictwa, a w szczególności
z Akademią Rolniczą w Lublinie i Instytutem Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa
w Puławach, Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej, Wojewódzkim Inspektoratem
Ochrony Środowiska w Lublinie. Ponadto posiadamy kontakty z jednostkami o podobnym
profilu działania, m.in. w Niemczech, Austrii, Czechach, Słowacji oraz na Węgrzech.
Współpraca ta, oparta na wymianie doświadczeń, pozwala na szybsze wprowadzenie
osiągnięć nauki do praktyki rolniczej. Swoją pozycję na rynku Stacja umacnia poprzez ciągłe
doskonalenie techniki badawczej oraz rozwój systemu jakości zgodnie ze standardami
europejskimi.
Do ważniejszych zadań Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Lublinie należy:
" Badanie gleb dla potrzeb doradztwa nawozowego w zakresie zakwaszenia (odczyn)
i zawartości makroelementów tj. fosforu, potasu i magnezu.
" Badanie gleb, ziem, podłoży ogrodniczych, wód i pożywek w zakresie zakwaszenia,
zasolenia, zawartości azotu, fosforu, potasu, magnezu i wapnia.
" Badanie azotu mineralnego w glebie dla potrzeb nawożenia i oceny
zanieczyszczenia środowiska.
" Kontrola stanu żyzności gleb i składu chemicznego wód gruntowych.
" Badanie zawartości mikroelementów w glebach i roślinach.
" Badanie osadów ściekowych i komunalnych przeznaczonych do wykorzystania
w rolnictwie.
" Ocena jakości pasz gospodarskich.
" Ocena jakości nawozów.
" Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi i siarką.
" Ocena jakości płodów rolnych pod względem zawartości azotanów, metali ciężkich
i siarki.
" Opracowywanie zaleceń nawozowych dla upraw rolniczych i ogrodniczych.
172
" Sporządzanie map stanu zakwaszenia, potrzeb wapnowania oraz zasobności gleb
w makro- i mikroelementy.
" Opiniowanie przydatności gruntów w zakresie ich rolniczego zagospodarowania.
" Wykonywanie ekspertyz i wydawanie opinii dotyczących zasobności gleb, składu
chemicznego roślin i nawozów oraz prawidłowego stosowania nawozów.
" Doradztwo nawozowe dla różnych kierunków produkcji roślinnej.
" Prowadzenie działalności szkoleniowej i informacyjnej.
" Tworzenie i prowadzenie bazy danych dotyczących zasobności gleb w azot i fosfor
oraz zanieczyszczenia azotanami wód w profilu glebowym do 90 cm pod
powierzchnią terenu.
Wstęp
Nadmierne zakwaszenie gleb jest czynnikiem zmniejszającym efektywność
stosowania większości zabiegów agrotechnicznych, a zwłaszcza nawożenia mineralnego
oraz przyczynia się do ograniczenia plonów. Oprócz tego obserwuje się wtórne skutki
zakwaszenia gleby, do których należy zmniejszenie trwałości wiązań pakietów minerałów,
rozpad makrokrystalicznej struktury wtórnych minerałów ilastych, zmniejszenie zdolności
sorpcyjnej, a przede wszystkim pojawienie się dużych ilości glinu i manganu toksycznego dla
roślin. Główną przyczyną tego stanu jest nasz umiarkowany klimat z przewagą opadów nad
parowaniem, w wyniku czego kationy zasadowe, głównie magnez (Mg2+) i wapń (Ca2+),
przemieszczane są w głąb gleby. Również duży wpływ na zakwaszenie mają rośliny, które
zubożają glebę pobierając z niej niezbędne do wzrostu i rozwoju pierwiastki, w tym kationy
zasadowe (Ca2+ i Mg2+). Oprócz czynników naturalnych nie mniej ważne są tzw. czynniki
antropogeniczne do których należą: stosowanie nawozów (szczególnie azotowych typu
amonowego i nawozów potasowych), zanieczyszczenie powietrza, zwłaszcza związkami
siarki i azotu (w postaci kwaśnych opadów mokrych lub suchych). Szczególną rolę
w procesie zakwaszenia odgrywa niedostosowanie dawek nawozów fizjologicznie kwaśnych
do faktycznych potrzeb nawozowych roślin. Zabiegiem ograniczającym niepożądane skutki
zakwaszenia gleb jest wapnowanie
Naturalna zasobność gleb uprawnych w składniki pokarmowe nie zabezpiecza
w pełni potrzeb pokarmowych roślin. Brak odpowiedniej ilości składników w formach
przystępnych w środowisku bytowania roślin wpływa na spadek plonów oraz obniżenie ich
wartości biologicznej. Konsekwencją zbyt niskiej zasobności gleb w składniki pokarmowe
w stosunku do potrzeb pokarmowych roślin jest spadek żyzności gleby, wynikający
z wyczerpania jej ze składników pokarmowych.
Składniki pokarmowe roślin występują w glebie w różnych formach i ilościach.
Z rolniczego punktu widzenia czyli żywienia roślin, najważniejszą grupę stanowią formy
przyswajalne, na które to składają się ilości pierwiastka znajdujące się w roztworze
glebowym, kompleksie sorpcyjnym oraz występujące w formie słabiej rozpuszczalnych soli.
O ich pobraniu decyduje wiele czynników, z których najważniejsze to wiek i gatunek rośliny,
wilgotność i napowietrzenie gleby, odczyn, stosunki jonowe, a także temperatura
i nasłonecznienie. Do najważniejszych makroelementów mających największy wpływ na
jakość i wysokość plonów oprócz azotu należy wymienić fosfor, potas i magnez.
Obecnie określenie obok odczynu zawartości przyswajalnych form fosforu, potasu
i magnezu jest podstawowym elementem oceny stanu żyzności gleb mającej na celu
prowadzenie racjonalnego nawożenia tymi składnikami. Nawozić powinno się tymi
składnikami, których w glebie brakuje. Stąd też nieuzasadnione jest stosowanie nawożenia
bez znajomości zasobności gleby w przyswajalne składniki pokarmowe. Nawozy mineralne,
jako jeden z głównych środków do produkcji rolnej powinny być stosowane racjonalnie, tzn.
w takich ilościach i w taki sposób, aby zapewnić uprawianym roślinom określoną ilość
składników pokarmowych w odpowiednim czasie, uzyskując przy tym możliwie największy
efekt i nie stanowić zagrożenia dla środowiska naturalnego.
173
Pracownia azotu mineralnego fot. SChR w Lublinie
Materiał i metody badań
Do opracowania zostały wykorzystane wyniki badań prowadzonych przez Okręgową
Stację Chemiczno-Rolniczą w Lublinie w 2005 r. Ocenę stopnia zakwaszenia gleb
i zasobności w przyswajalne formy makroelementów przeprowadzono w oparciu o wyniki
20 500 próbek glebowych z obszaru województwa lubelskiego.
Metody analityczne i kryteria oceny wyników:
- odczyn  pH w 1 mol KCl
- przyswajalny fosfor i potas metodą Egnera-Riehma
- przyswajalny magnez metodą AAS po ekstrakcji w 0,125 mol �" dm-3 CaCl2 (metoda
Schachtschabela).
Uzyskane wyniki badań oceniono według liczb granicznych obowiązujących w Polsce
(normy):
- odczyn gleby PN-ISO 10390,
- zawartość przyswajalnego fosforu PN-R-04023,
- zawartość przyswajalnego potasu PN-R-04022,
- zawartość przyswajalnego magnezu PN-R-04020.
Próby gleb do badań pobierane były według instrukcji opracowanych na podstawie
normy PN-R-04031:1997, według której jedna próba glebowa może reprezentować obszar
nie większy niż 4 ha.
Wycena wyników badań w Okręgowych Stacjach Chemiczno-Rolniczych prowadzona
jest w oparciu o liczby graniczne (tab. 2-8). Liczby te są zróżnicowane dla gleb mineralnych,
węglanowych oraz organicznych. Ważnym elementem w wycenie składu chemicznego gleb
są także kategorie agronomiczne (tab.1).
Tabela 1. Kategorie agronomiczne gleb
Kategorie Grupa % frakcji <0,02 mm
I  gleby bardzo lekkie pl, plp, ps, psp 0-10
II  gleby lekkie pgl, pglp, pgm, pgmp, płp, płz 11-20
III  gleby średnie gl, glp, płg 21-35
IV  gleby ciężkie gs, gsp, gc, gcp, płi, i, ip >35
Tabela 2. Ocena odczynu gleby
pH Ocena zakwaszenia gleb
<4,5 Bardzo kwaśne
4,6 - 5,5 Kwaśne
5,6 - 6,5 Lekko kwaśne
6,6 - 7,2 Obojętne
> 7,3 Zasadowe
174
Tabela 3. Potrzeby wapnowania gleb
pH, gleb kategorii agronomicznych
Potrzeby
wapnowania
bardzo lekkie lekkie średnie ciężkie
Konieczne do 4,0 do 4,5 do 5,0 do 5,5
Potrzebne 4,1-4,5 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0
Wskazane 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5
Ograniczone 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 6,6-7,0
Zbędne od 5,6 od 6,1 od 6,6 od 7,1
Tabela 4. Ocena zasobności gleb w fosfor przyswajalny
Gleby mineralne Gleby węglanowe
Klasa zasobności Zasobność
mg P2O5/100 g gleby
V Bardzo niska <5,0 <5,0
IV Niska 5,1-10,0 5,1-10,0
III Średnia 10,1-15,0 10,1-20,0
II Wysoka 15,1-20,0 20,1-40,0
I Bardzo wysoka >20,1 >40,1
Tabela 5. Ocena zasobności gleb w potas przyswajalny
K2O mg/100 g gleby
Klasa
Zasobność
Gleby bardzo
zasobności
Gleby lekkie Gleby średnie Gleby ciężkie
lekkie
V Bardzo niska <2,5 < 5,0 < 7,5 < 10,0
IV Niska 2,6  7,5 5,1 - 10,0 7,6 - 12,5 10,1 - 15,0
III Średnia 7,6  12,5 10,1 - 15,0 12,6 - 20,0 15,1 - 25,0
II Wysoka 12,6  17,5 15,1 - 20,0 20,1 - 25,0 25,1 - 30,0
I Bardzo wysoka > 17,6 > 20,1 > 25,1 > 30,1
Tabela 6. Ocena zasobności gleb w magnez przyswajalny
Mg mg/100 g gleby
Klasa
Zasobność
Gleby bardzo
zasobności
Gleby lekkie Gleby średnie Gleby ciężkie
lekkie
V Bardzo niska <1,0 <2,0 <3,0 <4,0
IV Niska 1,1  2,0 2,1 - 3,0 3,1 - 5,0 4,1 - 6,0
III Średnia 2,1  4,0 3,1 - 5,0 5,1 - 7,0 6,1 - 10,0
II Wysoka 4,1  6,0 5,1 - 7,0 7,1 - 9,0 10,1 - 14,0
I Bardzo wysoka >6,1 >7,1 >9,1 >14,1
Liczby graniczne stosowane do wyceny zasobności gleb organicznych
Tabela 7. Określenie potrzeb wapnowania gleb organicznych
Określenie potrzeb wapnowania pH KCl
Konieczne < 4,0
Potrzebne 4,1 - 4,5
Wskazane 4,6 - 5,0
Zbędne > 5,1
175
Tabela 8. Ocena zawartości fosforu, potasu i magnezu w glebach organicznych
mg/100 g suchej masy gleby
Klasa
Zasobność
zasobności
P2O5 K2O Mg
V Bardzo niska < 40 < 30 < 20
IV Niska 41  60 31  60 21 - 40
III Średnia 61  80 61  90 41 - 80
II Wysoka 81  120 91  120 81 - 120
I Bardzo wysoka > 121 > 121 > 121
Wyniki badań
Wyniki badania odczynu i zasobności gleb obejmujące około 21 tysięcy próbek
pobranych na terenie województwa lubelskiego wskazują na utrzymywanie się stałej
tendencji w zakresie stopnia zakwaszenia gleb (mapa 17). Spośród przebadanych gleb 45%
charakteryzuje się bardzo kwaśnym i kwaśnym odczynem gleb, 23% gleb lekko kwaśnym
odczynem. Odczyn obojętny wykazuje tylko 16% użytków rolniczych podobnie jak i gleb
o odczynie zasadowym. Najwięcej gleb o pH poniżej 5,5 koncentruje się w powiatach
lubartowskim, radzyńskim, parczewskim, bialskopodlaskim, biłgorajskim, ryckim,
włodawskim. Najmniej gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych użytkowanych rolniczo jest
w powiatach: hrubieszowskim, opolskim, chełmskim, kraśnickim, tomaszowskim,
krasnystawskim, lubelskim i zamojskim.
Badania zawartości fosforu przyswajalnego wskazują, iż 42% gleb charakteryzuje się
bardzo niską i niską zawartością tego pierwiastka (mapa 18). Gleb o średniej zasobności
w fosfor w województwie lubelskim jest około 29%, tyle samo gleb (29%) charakteryzuje
wysoka i bardzo wysoka zawartość tego składnika. Najwięcej gleb o niskiej i bardzo niskiej
zawartości fosforu przyswajalnego jest w powiatach: włodawskim (68%), lubartowskim
(55,3%), parczewskim (53,1%), bialskopodlaskim i biłgorajskim (52%) oraz krasnostawskim
(51,2%). Najmniejszy udział gleb o niskiej i bardzo niskiej zasobności w fosfor stwierdza się
w powiecie łukowskim (25,7%), ryckim (26,7%), puławskim (27,3%), hrubieszowskim
(28,7%) i tomaszowskim (31,9%).
Wyniki badań przeprowadzone przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą
w Lublinie wykazały, że udział gleb o bardzo niskiej i niskiej zasobności w przyswajalny
potas wynosi 44% powierzchni użytków rolnych (mapa 19). Wysoką i bardzo wysoką
zasobnością gleb charakteryzuje się 26% powierzchni użytków rolnych, natomiast 30% gleb
charakteryzuje się średnią zasobnością. Największy udział gleb Lubelszczyzny z bardzo
niską i niską zasobnością przyswajalnego potasu znajduje się w powiecie włodawskim
(73,8%), janowskim (66,3%), biłgorajskim (57,3%), bialskopodlaskim (56,5%) i ryckim
(55,0%). Najmniej gleb charakteryzujących się niską i bardzo niską zasobnością w potas
zaobserwowano w powiecie łęczyńskim (28,2%), hrubieszowskim (32,2%), tomaszowskim
(33,5%), łukowskim (34,7%) i opolskim (37,8%).
Udział gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartości magnezu przyswajalnego wynosi 53%
powierzchni użytków rolnych mapa 20). W województwie lubelskim 28% charakteryzuje się
wysoką i bardzo wysoką zawartością magnezu, natomiast średnią 19%.
Pod względem zasobności niskiej i bardzo niskiej w przyswajalny magnez najwięcej gleb
znajduje się w powiecie chełmskim (88,9%), krasnystawskim (73,4%) świdnickim (72,6%),
janowskim i lubelskim (67%). Najmniej gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartości magnezu
znajduje się w powiecie hrubieszowskim (16,2%), ryckim (33%), tomaszowskim (33,7%),
puławskim (35,4%) i zamojskim (39,2%).
176
Mapa 17.
Odczyn gleb
województwa lubelskiego
Konstantynów
na podstawie badań w 2005 r.
Janów Podl.
Rok i t no
LeS
na Podl.
Terespol
Zalesie
Międzyrzec Podl.
Trzebieszów Biała Podl.
Piszczac
Stoczek
Kodeń
Łuków
Łukowski Łomazy
Kąkolewnica
Drelów
Wsch.
Tuczna
Stanin
Wola
Roskosz
Komarówka
Mysłowska
Podlaska
Ulan-Majorat
Sławatycze
Krzywda
Radzyń Podl.
Wisznice
Sosnówka
Wojcieszków
Wohyń
Borki
Hanna
Milanów
Kłoczew
Jabłoń
Adamów
Czemierniki
Podedwórze
Serokomla
Kock
Nowodwór Parczew
Ryki
Siemień
Jeziorzany
Wyryki
Dębowa K oda
Ostrówek
Ułęż ł
Firlej
StężycaDęblin
Sosnowica Włodawa
Baranów
Michów Niedx
wiada
Stary Brus
US
cimów
Lubartów
Ostrów
Żyrzyn
AbramówKamionka
Lub.
Hańsk
Urszulin
Serniki
Puławy
Wola
Markuszów
Końskowola
Ludwin Uhruska
Kurów
Spiczyn
Garbów
Niemce
Cyców
Łęczna
Sawin
Kazimierz D.
Puchaczów
Wierzbica
Jastków
Wąwolnica
Janowiec
Wólka
Nałęczów
Mełgiew
Ruda Huta
LUBLIN
Wilków
Milejów
Siedliszcze
Karczmiska
Wojciechów
Kon opnica
R
widnik Chełm
Poniatowa
Dorohusk
Bełżyce
PiaskiTrawniki Rejowiec F.
Opole Lub. Głusk
Niedrzwica
Łaziska
Kamień
Duża
Jabłonna
Rejowiec
Fajsławice
Chodel
Dubienka
Łopiennik
BorzechówStrzyżewice
Żmudx

Górny
Siennica
Bychawa
Krzczonów KrasnystawRóżanaLeS
niowice Białopole
Rybczewice
Wilkołaz
Urzędów
Józefów
KraS
niczynWojsławice
Gorzków
Uchanie
Zakrzówek
Dzierzkowice
Żółkiewka
Izbica
Horodło
Wysokie
Skierbieszów
Annopol
Zakrzew
Kra S
nik
Rudnik Hrubieszów
Grabowiec
Batorz
TrzydnikSzastarka
Stary ZamoS
ć
Trzeszczany
GoS
cieradów
Duży Nielisz
Potok Turobin
Sitno
Chrzanów
Miączyn
Wielki ZamoS
ć
Godziszów
Werbkowice
Sułów
Radecz ca
ni
Goraj
Modliborzyce Szczebrzeszyn
Dzwola
Mircze
Łabunie
Frampol
Janów Lub.
Komarów
Tyszowce
Dolhobyczów
Osada
Zwierzyniec
Adamów
Krynice
RachanieŁaszczówTelatyn
Tereszpol Tarnawatka
Biłgoraj
Krasnobród
Józefów Tomaszów Lub.
Ulhówek
Aleksandrów
Jarczów
Susiec
Księżpol
Bełżec
Biszcza
Potok Górny
Łukowa Lubycza
Królewska
PROCENT GLEB KWAR
NYCH I BARDZO KWAR
NYCH
Tarnogród Obsza
do 20%
21 - 40%
41 - 60%
61 - 80%
81 - 100%
Brak danych
177
OSCHR W LUBLINIE
Mapa 18.
ZasobnoS
ć gleb województwa lubelskiego w fosfor
Konstantynów
na podstawie badań w 2005 r.
Janów Podl.
Rokitno
LeS
na Podl.
Terespol
Zalesie
Międzyrzec Podl.
Trzebieszów Biała Podl.
Piszczac
Stoczek
Kodeń
Łuków
Łukowski Łomazy
Kąkolewnica
Drelów
Wsch. Tuczna
Stanin
Wola
Roskosz
Komarówka
Mysłowska
Podlaska
Ulan-Majorat
Sławatycze
Krzywda
Radzyń Podl.
Wisznice
Sosnówka
Wojcieszków
Wohyń
Borki
Hanna
Milanów
Kłoczew
Jabłoń
Adamów
Czemierniki
Podedwórze
Serokomla
Kock
Nowodwór Parczew
Ryki
Siemień
Jeziorzany
Wyryki
Dębowa Kłoda
Ostrówek
Ułęż
Firlej
StężycaDęblin
Sosnowica Włodawa
Baranów
Michów Niedx
wiada
Stary Brus
US
cimów
Lubartów
Ostrów
Żyrzyn
AbramówKamionka
Lub.
Hańsk
Urszulin
Serniki
Puławy
Wola
Markuszów
Końskowola
Ludwin Uhruska
Kurów
Spiczyn
Garbów
Niemce
Cyców
Łęczna
Sawin
Kazimierz D.
Puchaczów
Wierzbica
Jastków
Wąwolnica
Janowiec
Wólka
Nałęczów
Mełgiew
Ruda Huta
LUBLIN
Wilków
Milejów
Siedliszcze
Karczmiska
Wojciechów
Konopnica
R
widnik Chełm
Poniatowa
Dorohusk
Bełżyce
PiaskiTrawniki Rejowiec F.
Opole Lub. Głusk
Niedrzwica
Łaziska
Kamień
Duża
Jabłonna
Rejowiec
Fajsławice
Chodel
Dubienka
Łopiennik
BorzechówStrzyżewice
Żmudx

Górny
Siennica
Bychawa
Krzczonów KrasnystawRóżanaLeS
niowice Białopole
Rybczewice
UrzędówWilkołaz
Józefów
KraS
niczynWojsławice
Gorzków
Uchanie
Zakrzówek
Dzierzkowice
Żółkiewka
Izbica
Horodło
Wysokie
Skierbieszów
Annopol
Zakrzew
K aS
nik
r
Rudnik Hrubieszów
Grabowiec
Batorz
TrzydnikSzastarka
Stary ZamoS
ć
Trzeszczany
GoS
cieradów
Duży Nielisz
Potok Turobin
Sitno
Chrzanów
Miączyn
Wielki ZamoS
ć
Godziszów
Werbkowice
Sułów
Radecznica
Goraj
Modliborzyce Szczebrzeszyn
Dzwola
Mircze
Łabunie
Frampol
Janów Lub.
Komarów
Tyszowce
Dolhobyczów
Osada
Zwierzyniec
Adamów
Krynice
RachanieŁaszczówTelatyn
Tereszpol Tarnawatka
Biłgoraj
Krasnobród
Józefów Tomaszów Lub.
Ulhówek
Aleksandrów
PROCENT GLEB O BARDZO NISKIEJ I NISKIEJ
Jarczów
ZAWARTOR
CI FOSFORU
Susiec
Księżpol
Bełżec
Biszcza
do 20% Potok Górny
Łukowa Lubycza
Królewska
21 - 40%
Tarnogród Obsza
41 - 60%
61 - 80%
81 - 100%
178
Brak danych
OSCHR W LUBLINIE
Mapa 19.
ZasobnoS
ć gleb województwa lubelskiego w potas
na podstawie badań w 2005 r.
Konstantynów
Janów Podl.
Rokitno
LeS
na Podl.
Terespol
Zalesie
Międzyrzec Podl.
Trzebieszów Biała Podl.
Piszczac
Stoczek
Kodeń
Łuków
Łukowski Łomazy
Kąkolewnica
Drelów
Wsch. Tuczna
Stanin
Wola
Roskosz
Komarówka
Mysłowska
Podlaska
Ulan-Majorat
Sławatycze
Krzywda
Radzyń Podl.
Wisznice
Sosnówka
Wojcieszków
Wohyń
Borki
Hanna
Milanów
Kłoczew
Jabłoń
Adamów
Czemierniki
Podedwórze
Serokomla
Kock
Nowodwór Parczew
Ryki
Siemień
Jeziorzany
Wyryki
Dębowa Kłoda
Ostrówek
Ułęż
Firlej
StężycaDęblin
Sosnowica Włodawa
Baranów
Michów Niedx
wiada
Stary Brus
US
cimów
Lubartów
Ostrów
Żyrzyn
AbramówKamionka
Lub.
Hańsk
Urszulin
Serniki
Puławy
Wola
Markuszów
Końskowola
Ludwin Uhruska
Kurów
Spiczyn
Garbów
Niemce
Cyców
Łęczna
Sawin
Kazimierz D.
Puchaczów
Wierzbica
Jastków
Wąwolnica
Janowiec
Wólka
Nałęczów
Mełgiew
Ruda Huta
LUBLIN
Wilków
Milejów
Siedliszcze
Karczmiska
Wojciechów
Konopnica
R
widnik Chełm
Poniatowa
Dorohusk
Bełżyce
PiaskiTrawniki Rejowiec F.
Opole Lub. Głusk
Niedrzwica
Łaziska
Kamień
Duża
Jabłonna
Rejowiec
Fajsławice
Chodel
Dubienka
Łopiennik
BorzechówStrzyżewice
Żmudx

Górny
Siennica
Bychawa
Krzczonów KrasnystawRóżanaLeS
niowice Białopole
Rybczewice
Wilkołaz
Urzędów
Józefów
KraS
niczynWojsławice
Gorzków
Uchanie
Zakrzówek
Dzierzkowice
Żółkiewka
Izbica
Horodło
Wysokie
Skierbieszów
Annopol
Zakrzew
KraS
nik
Rudnik Hrubieszów
Grabowiec
Batorz
TrzydnikSzastarka
Stary ZamoS
ć
Trzeszczany
GoS
cieradów
Duży Nielisz
Potok Turobin
Sitno
Chrzanów
Miączyn
Wielki ZamoS
ć
Godziszów
Werbkowice
Sułów
Radecznica
Goraj
Modliborzyce Szczebrzeszyn
Dzwola
Mircze
Łabunie
Frampol
Janów Lub.
Komarów
Tyszowce
Dolhobyczów
Osada
Zwierzyniec
Adamów
Krynice
RachanieŁaszczówTelatyn
Tereszpol Tarnawatka
Biłgoraj
Krasnobród
Józefów Tomaszów Lub.
Ulhówek
PROCENT GLEB O BARDZO NISKIEJ I NISKIEJ Aleksandrów
ZAWARTOR
CI POTASU
Jarczów
Susiec
Księżpol
do 20%
Bełżec
Biszcza
Potok Górny
Łukowa Lubycza
21 - 40%
Królewska
41 - 60%
Tarnogród Obsza
61 - 80%
81 - 100%
Brak danych
179
OSCHR W LUBLINIE
Mapa 20.
ZasobnoS
ć gleb województwa lubelskiego w magnez
Konstantynów
na podstawie badań w 2005 r.
Janów Podl.
Rokitno
LeS
na Podl.
Terespol
Zalesie
Międzyrzec Podl.
Trzebieszów Biała Podl.
Piszczac
Stoczek
Kodeń
Łuków
Łukowski Łomazy
Kąkolewnica
Drelów
Wsch. Tuczna
Stanin
Wola
Roskosz
Komarówka
Mysłowska
Podlaska
Ulan-Majorat
Sławatycze
Krzywda
Radzyń Podl.
Wisznice
Sosnówka
Wojcieszków
Wohyń
Borki
Hanna
Milanów
Kłoczew
Jabłoń
Adamów
Czemierniki
Podedwórze
Serokomla
Kock
Nowodwór Parczew
Ryki
Siemień
Jeziorzany
Wyryki
Dębowa Kłoda
Ostrówek
Ułęż
Firlej
StężycaDęblin
Sosnowica Włodawa
Baranów
Michów Niedx
wiada
Stary Brus
US
cimów
Lubartów
Ostrów
Żyrzyn
AbramówKamionka
Lub.
Hańsk
Urszulin
Serniki
Puławy
Wola
Markuszów
Końskowola
Ludwin Uhruska
Kurów
Spiczyn
Garbów
Niemce
Cyców
Łęczna
Sawin
Kazimierz D.
Puchaczów
Wierzbica
Jastków
Wąwolnica
Janowiec
Wólka
Nałęczów
Mełgiew
Ruda Huta
LUBLIN
Wilków
Milejów
Siedliszcze
Karczmiska
Wojciechów
Konopnica
R
widnik Chełm
Poniatowa
Dorohusk
Bełżyce
PiaskiTrawniki Rejowiec F.
Opole Lub. Głusk
Niedrzwica
Łaziska
Kamień
Duża
Jabłonna
Rejowiec
Fajsławice
Chodel
Dubienka
Łopiennik
BorzechówStrzyżewice
Żmudx

Górny
Siennica
Bychawa
Krzczonów KrasnystawRóżanaLeS
niowice Białopole
Rybczewice
UrzędówWilkołaz
Józefów
KraS
niczynWojsławice
Gorzków
Uchanie
Zakrzówek
Dzierzkowice
Żółkiewka
Izbica
Horodło
Wysokie
Skierbieszów
Annopol
Zakrzew
KraS
nik
Rudnik Hrubieszów
Grabowiec
Batorz
TrzydnikSzastarka
Stary ZamoS
ć
Trzeszczany
GoS
cieradów
Duży Nielisz
Potok
Turobin
Sitno
Chrzanów
Miączyn
Wielki ZamoS
ć
Godziszów
Werbkowice
Sułów
Radecznica
Goraj
Modliborzyce Szczebrzeszyn
Dzwola
Mircze
Łabunie
Frampol
Janów Lub.
Komarów
Tyszowce
Dolhobyczów
Osada
Zwierzyniec
Adamów
Krynice
RachanieŁaszczówTelatyn
Tereszpol Tarnawatka
Biłgoraj
Krasnobród
PROCENT GLEB O BARDZO NISKIEJ I NISKIEJ
ZAWARTOR
CI MAGNEZU
Józefów Tomaszów Lub.
Ulhówek
Aleksandrów
Jarczów
do 20%
Susiec
Księżpol
Bełżec
Biszcza
21 - 40%
Potok Górny
Łukowa Lubycza
Królewska
41 - 60%
Tarnogród Obsza
61 - 80%
81 - 100%
180
OSCHR W LUBLINIE
Brak danych
Tabela 9. Udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych oraz o niskiej i bardzo niskiej zasobności
w przyswajalne formy fosforu, potasu i magnezu w powiatach województwa lubelskiego
pH Fosfor Potas Magnez
L.p. Powiat
%
1. bialskopodlaski 64,2 52,5 56,5 41,9
2. biłgorajski 61,2 52,0 57,1 54,5
3. chełmski 27,1 37,6 44,7 88,9
4. hrubieszowski 23,2 28,7 32,2 16,2
5. janowski 45,5 43,5 66,3 67,3
6. krasnystawski 37,4 51,2 39,0 73,4
7. kraśnicki 34,1 42,2 40,9 62,2
8. lubartowski 70,6 55,3 54,4 51,6
9. lubelski 37,4 42,4 43,7 66,7
10. łęczyński 39,2 32,8 28,2 48,7
11. łukowski 39,7 25,7 34,7 46,7
12. opolski 24,8 33,3 37,8 65,0
13. parczewski 66,6 53,1 52,6 49,6
14. puławski 48,8 27,3 47,6 35,4
15. radzyński 68,7 43,7 51,3 52,0
16. rycki 57,3 26,7 55,0 33,0
17. świdnicki 44,4 42,2 47,4 72,6
18. tomaszowski 36,4 31,9 33,5 33,7
19. włodawski 54,9 68,0 73,8 51,0
20. zamojski 37,7 36,9 41,2 39,2
Podsumowanie
Wyniki badań użytków rolnych w województwie lubelskim pozwalają na sformułowanie
następujących wniosków:
1. Na terenie województwa lubelskiego stwierdza się 45% gleb zakwaszonych i 60% gleb
wymagających, w różnym stopniu, wapnowania.
2. Stopień silnego wyczerpania gleb w podstawowe składniki pokarmowe - fosfor, potas
i magnez kształtuje się odpowiednio na poziomie 43%, 44% i 53%.
3. Brak informacji o właściwościach chemicznych i fizykochemicznych gleby prowadzi do
zbędnego, nadmiernego nawożenia mineralnego z jednej strony, z drugiej zaś do
wyczerpywania gleb z podstawowych składników pokarmowych.
4. Dla właściwej gospodarki naturalnym zasobem, jakim jest ziemia, konieczne jest
systematyczne monitorowanie jej właściwości i zapobieganie negatywnym skutkom
działalności człowieka.
181
4.2. Monitoring Gleb
Małgorzata Skwarek
(Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie)
Roztoczański park Narodowy  Linia LHS
fot. WIOŚ Delegatura w Zamościu
Gleba jest podstawowym elementem środowiska przyrodniczego, a jej właściwości
(fizyczne, chemiczne, biologiczne) kształtowane pod wpływem działania procesu
glebotwórczego znajdują się w stanie równowagi dynamicznej. Naruszenie tej równowagi
powoduje najczęściej negatywne skutki dla środowiska. Gleba jest jednocześnie
zasadniczym elementem w łańcuchu pokarmowym: gleba - roślina  zwierzę - człowiek,
toteż wszelkie negatywne skutki degradacji gleb w mniejszym lub większym stopniu
wpływają na zdrowie człowieka.
W 2005 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie przeprowadził badania
jakości gleb w dwóch obszarach:
- iakość gleb użytkowanych rolniczo przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu
ruchu,
- jakość gleb terenów leśnych Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Badaniom poddano gleby w 45 punktach pomiarowych. We wszystkich próbach
określono odczyn, zawartość chlorków, fenoli oraz metali ciężkich takich jak: Cr, Ni, Zn, Cd,
Cu, Pb. W przypadku badań prowadzonych na terenie RPN dodatkowo oznaczono siarkę w
glebach i roślinach wskaz
nikowych, do których należą niektóre mchy.
Podstawę do oceny jakości gleb stanowi rozporządzenie MŚ z dnia 9 września
2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165,
poz. 1359). Rozporządzenie to uznaje glebę za zanieczyszczoną, gdy co najmniej jedna
z substancji przekracza wartość dopuszczalną, poza przypadkami, w których przekroczenie
to wynika z naturalnej zawartości substancji w środowisku. Standardy jakości ustalone są
z uwzględnieniem funkcji, jaką pełni gleba (ziemia). W związku z powyższym wyróżniamy
trzy grupy zróżnicowania gruntów:
GRUPA A
a) Nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na podstawie
przepisów ustawy - Prawo wodne,
b) Obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli
utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla
zdrowia ludzi lub środowiska - dla obszarów tych stężenia zachowują standardy
wynikające ze stanu faktycznego, z zastrzeżeniem pkt. 2 i 3 rozporządzenia.
GRUPA B
Grunty zaliczone do użytków rolnych, z wyłączeniem gruntów: pod stawami i rowami,
leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych, nieużytków, a także zabudowanych
i zurbanizowanych, z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopalnych oraz
terenów komunikacyjnych.
GRUPA C
Tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne.
Gleby objęte badaniami według ww. rozporządzenia zakwalifikowane zostały do
grupy A (gleby na terenach leśnych RPN) oraz do grupy B (gleby użytkowane rolniczo
położone w sąsiedztwie tras komunikacyjnych).
182
Wpływ emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych na jakość gleb
Wpływ motoryzacji na gleby objawia się przede wszystkim w zanieczyszczeniu
terenów przy drogach związkami ołowiu i cynku oraz związkami pochodzącymi ze ścierania
opon i nawierzchni dróg. Przez wiele lat uważano, że zasięg zanieczyszczeń obejmuje
obszar najbliższego sąsiedztwa drogi, natomiast badania wykonane w ostatnich latach
wskazują, że zasięg ten jest znacznie większy i może dochodzić nawet do 300 m.
We wszystkich analizowanych w 2005 r. próbach gleb zawartość metali ciężkich nie
przekraczała zawartości dopuszczalnych, określonych w cytowanym wcześniej
rozporządzeniu. Mimo braku przekroczeń wartości charakteryzowały się znaczną
rozpiętością. Największe stężenia badanych metali odnotowano w niektórych punktach przy
drodze krajowej nr 17, dla takich metali jak: Cr, Zn, Pb oraz przy drodze wojewódzkiej nr
835, dla metali: Cr, Ni, Zn i Cu. Odmienną sytuację obserwujemy przy drodze krajowej nr 19.
Tam stężenia Ni, Cu i Pb odnotowano jako jedne z najniższych. Również w punktach przy
drodze krajowej nr 63 wartości Ni, Zn i Cu utrzymują się na niskim poziomie.
Inną przyczyną pogorszenia warunków środowiska glebowego może być ich
zakwaszenie bądz
alkalizacja. Według Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa
w Puławach gleby ze względu na wartość odczynu podzielono na 5 przedziałów (tabela 1).
Większość analizowanych gleb charakteryzowała się odczynem zasadowym (41,25%) lub
obojętnym (32,5%). Alkalizacja może być wywołana czynnikami naturalnymi (np. rodzaj skały
macierzystej), ale znacznie częściej jej powodem są czynniki antropogenne. Najbardziej
narażone są gleby ośrodków miejsko - przemysłowych, gdzie pyły emitowane przez zakłady
przemysłowe, paleniska indywidualne i inne z
ródła mają często odczyn zasadowy. Ważną
przyczyną alkalizacji gleb miejskich oraz gleb położonych w pobliżu tras komunikacyjnych
jest stosowanie alkalicznych związków zwalczających śliskość dróg w zimie. Te same
przyczyny, które powodują wzrost pH gleb są powodem ich zasolenia. Degradujące działanie
zasolenia po pierwsze, polega na zwiększeniu koncentracji roztworu glebowego, co utrudnia,
a nawet niekiedy uniemożliwia pobieranie składników pokarmowych przez rośliny. Po drugie
obecność w nadmiarze w roztworach glebowych jonów chlorkowych wpływa toksycznie na
wiele gatunków roślin głównie na roślinność drzewiastą. W analizowanych glebach
zawartość chlorków jest bardzo zróżnicowana. Największe stężenia odnotowano w punktach
przy drodze krajowej nr 17 w miejscowościach Hrebenne, Tomaszów Lubelski i Zamość.
Znacznie niższe przy drodze krajowej nr 19 w miejscowości Turów, drodze krajowej nr 2
w miejscowości Zalesie, drodze krajowej nr 63 w miejscowości Wisznice oraz przy drodze
krajowej nr 68 w miejscowości Koroszczyn.
Zobrazowaniem sytuacji analizowanej powyżej jest tabela 2.
Tabela 1. Wartości odczynu gleb
Odczyn Zakres pH
bardzo kwaśny do 4,5
kwaśny 4,6 - 5,5
lekko kwaśny 5,6 - 6,5
obojętny 6,6 - 7,2
zasadowy powyżej 7,2
183
Tabela 2. Wpływ ruchu komunikacyjnego na glebę. Wartości maksymalne i minimalne badanych wskaz
ników
Zakresy Natężenie Chlorki
Zawartość metali [mg/kg s.m.]
Odczyn Fenole
Lp. Obiekt podanych ruchu mgCl/kg
pH mg/l
chrom nikiel cynk kadm miedz
ołów
wartości [poj./h] s.m.
Droga krajowa nr 17 (Garwolin  Hrebenne)
Kurów w kierunku na maksimum 7,91 14,9 7,0 31,6 <0,2 7,9 11,1 30 <0,005
1. -
Lublin minimum 7,35 11,7 4,9 22,1 <0,2 5,5 7,6 24 <0,005
Kurów w kierunku na maksimum 7,2 19,4 7,0 31,1 0,2 8,7 10,7 28 <0,005
2. -
Końskowolę
minimum 6,16 12,2 4,5 18,4 <0,2 4,7 5,2 25 <0,005
Fajsławice maksimum 8,63 20,2 9,2 32,0 <1 11,1 10,4 38,6 0,0055
3. 595
przy kościele minimum 7,65 10,0 <5 8,5 <1 <5 <5 15,6 <0,002
Fajsławice maksimum 8,47 27,6 8,8 56,8 <1 12,0 14,4 71,8 0,0063
4 579
ul. Lubelska 28 minimum 7,21 <10 <5 7,6 <1 <5 <5 24,1 <0,002
Orłów Drewniany maksimum 8,14 <10 <5 13,9 <1 6,4 9,2 62,8 0,0030
5 536
Bar Rzym
minimum 6,97 <10 <5 9,8 <1 <5 <5 21,3 <0,002
Izbica maksimum 8,11 10,4 5,5 49,4 <1 8,0 7,4 55,8 0,0054
6. 574
ul. Lubelska 118 minimum 6,99 <10 <5 18,4 <1 <5 <5 14,2 <0,002
Zamość ul. Jana maksimum 7,03 20,1 17,1 42,8 <0,2 10,7 14,6 75,4 0,26
7. 1095
Pawła II /osiedle/ minimum 6,85 16,2 12,9 31,2 <0,2 9,74 10,0 28,9 0,037
Zamość ul. Jana maksimum 6,5 24,1 17,3 67,8 <0,2 14,5 20,7 86,5 0,243
8. Pawła II /po str. 1095
minimum 6,5 16,1 14,7 44,4 <0,2 13,3 12,2 56,9 0,2
szpitala/
Zamość ul. Lubelska maksimum 7,31 11,4 8,34 19,5 <0,2 4,55 7,6 113,1 0,382
9. przed rondem str. 1054
minimum 6,74 6,5 2,67 6,44 <0,2 1,09 1,9 45,5 0,245
wsch.
Zamość ul. Lubelska maksimum 7,35 15,9 12,7 72,9 0,2 11,4 69,8 33,9 0,024
10. przed rondem str. 1054
minimum 7,25 14,9 12,4 46,7 <0,2 9,42 30,7 27,0 <0,001
zach.
Tomaszów Lubelski maksimum 6,4 18,5 8,62 36,9 0,24 13,9 25,6 218,9 0,154
11. 1235
ul. Zamojska minimum 5,86 5,8 2,82 9,53 <0,2 4,3 6,5 67,9 0,058
Tomaszów Lubelski maksimum 7,25 9,5 8,4 82,6 0,25 13,1 25,6 196,6 0,195
12. 1037
ul. Lwowska
minimum 6,65 7 3,91 15,0 <0,2 4,16 5,2 47,1 0,123
Lubycza Królewska maksimum 7,08 15,2 12,9 49,6 0,3 10,3 18,8 91,8 0,147
13. ul. J. III Sobieskiego 335
minimum 6,95 12,1 6,18 39,4 <0,2 7,68 12,3 52,8 0,102
str. wsch.
Lubycza Królewska maksimum 7,17 14,8 11,2 66,2 0,25 8,32 87,5 38,7 0,102
14. ul. J. III Sobieskiego 335
minimum 7,08 14,1 9,27 44,2 <0,2 7,97 11,8 36,9 <0,001
str. zach
maksimum 6,78 20,8 11,3 34,6 <0,2 5,47 7,9 97,1 0,132
15. Hrebenne str. wsch 252
minimum 5,46 15,2 8,32 27,0 <0,2 4,84 6,7 56,3 0,011
maksimum 4,63 20,0 7,31 26,2 <0,2 1,39 9,3 183,0 0,148
16. Hrebenne str. zach. 252
minimum 3,93 19,0 6,7 23,3 <0,2 3,49 6,6 66,1 0,074
184
Zakresy Natężenie Chlorki
Zawartość metali [mg/kg s.m.]
Odczyn Fenole
Lp. Obiekt podanych ruchu mgCl/kg
pH mg/l
chrom nikiel cynk kadm miedz
ołów
wartości [poj./h] s.m.
Droga krajowa nr 44
Końskowola w maksimum 9,7 20,9 8,0 51,6 0,2 7,0 13,8 31 <0,005
17. -
kierunku na Kurów
minimum 6,13 10,7 6,1 31,0 <0,2 6,0 8,1 25 <0,005
Końskowola w maksimum 7,48 23,8 8,6 38,8 <0,2 9,2 11,5 30 <0,005
18. -
kierunku na Puławy
minimum 6,87 16,0 6,2 22,7 <0,2 5,2 5,8 26 <0,005
Puławy w kierunku na maksimum 8,13 21,6 8,6 34,3 <0,2 9,4 10,6 29 <0,005
19. -
Końskowolę minimum 7,2 13,6 4,9 22,6 <0,2 6,2 6,8 24 <0,005
maksimum 7,6 25,4 9,2 39,1 <0,2 9,1 11,3 36 <0,005
20. Klikawka k/ Puław -
minimum 6,93 19,4 6,2 25,5 <0,2 7,1 8,0 25 <0,005
Droga wojewódzka nr 835
Jabłonna w kierunku maksimum 6,5 16,9 9,4 47,4 0,2 78,6 12,6 24 <0,005
21. -
na Lublin
minimum 6,0 14,2 7,0 24,9 <0,2 7,1 8,4 22 <0,005
Jabłonna w kierunku maksimum 8,01 18,0 8,7 55,8 <0,2 8,2 10,8 26 <0,005
22. -
na Wysokie
minimum 6,85 14,4 7,0 26,5 <0,2 5,2 8,1 23 <0,005
Wysokie w kierunku na maksimum 7,3 15,8 8,9 39,6 <0,2 9,0 10,8 25 <0,005
23. -
Jabłonną
minimum 6,95 11,4 6,7 24,1 <0,2 5,6 7,2 23 <0,005
Wysokie w kierunku na maksimum 7,92 28,7 21,2 77,6 0,3 11,7 13,4 25 <0,005
24. -
Biłgoraj
minimum 7,43 8,5 9,9 27,4 <0,2 4,4 4,6 22 <0,005
Droga krajowa nr 12 (Piaski - Chełm  Dorohusk)
Marynin maksimum 8,67 33,6 15,4 75,8 <1 14,2 14,2 55,8 0,0055
25. 527
przy szkole minimum 7,62 24,0 7,8 33,6 <1 7,4 8,6 18,6 <0,002
maksimum 8,40 16,3 6,6 39,2 1 9,1 9,4 40,8 0,0031
26. Brzez
no 368
minimum 7,48 <10 <5 18,2 <1 <5 5,8 17,4 <0,002
Okopy Nowe maksimum 8,74 <10 <5 39,1 <1 <5 10,2 70,2 0,0045
27. 267
przy szkole
minimum 7,06 <10 <5 18,8 <1 <5 5,2 46,3 <0,002
Berdyszcze przejście maksimum 8,80 <10 5,8 36,6 <1 <5 8,2 75,5 0,0039
28. 134
graniczne minimum 7,45 <10 <5 <5 <1 <5 <5 18,1 <0,002
Droga krajowa nr 19 (Kuz
nica  Rzeszów)
maksimum 7,2 14,716 5,283 23,829 0,079 7,870 5,637 2,7 0,004
29. Turów przekrój I 415
minimum 6,6 8,558 2,605 12,001 0,019 2,810 3,050 1,2 <0,004
maksimum 7,7 13,138 4,191 41,273 0,065 8,447 8,026 3,2 0,005
30. Turów przekrój II 415
minimum 6,7 7,603 2,174 7,251 0,021 2,625 1,005 1,5 <0,004
maksimum 6,4 10,267 3,131 20,161 0,114 4,197 6,042 7,0 0,014
31. Turów przekrój III 415
minimum 5,6 6,867 2,016 8,181 0,016 1,327 0,945 0,8 0,005
Droga krajowa nr 2 (Świecko  Terespol)
32. Zalesie przekrój I maksimum 381 6,9 10,519 3,565 24,821 0,091 4,827 5,909 3,9 0,10
185
Zakresy Natężenie Chlorki
Zawartość metali [mg/kg s.m.]
Odczyn Fenole
Lp. Obiekt podanych ruchu mgCl/kg
pH mg/l
chrom nikiel cynk kadm miedz
ołów
wartości [poj./h] s.m.
minimum 6,0 7,901 2,881 12,732 0,026 2,381 1,762 1,5 <0,004
maksimum 6,1 29,412 12,427 33,416 0,099 8,498 9,099 4,0 0,004
33. Zalesie przekrój II 381
minimum 5,7 21,024 7,759 28,563 0,078 6,963 6,982 2,0 <0,004
maksimum 7,4 14,372 3,329 34,532 0,125 7,067 10,959 2,7 0,005
34. Zalesie przekrój III 381
minimum 7,0 5,993 1,697 8,475 0,028 2,118 1,281 1,6 <0,004
Droga krajowa nr 63 (Węgorzewo  Sławatycze)
maksimum 7,9 19,423 5,361 39,058 0,174 11,064 11,346 4,4 0,115
35. Wisznice przekrój I 112
minimum 6,8 11,458 3,074 29,652 0,121 4,656 5,744 0,8 0,007
maksimum 8,1 16,105 5,581 52,562 0,143 7,712 13,908 4,7 0,009
36. Wisznice przekrój II 112
minimum 6,2 6,036 2,809 17,095 0,058 3,107 4,530 1,8 <0,004
maksimum 6,6 11,951 3,528 24,294 0,107 5,202 14,880 1,4 0,019
37. Wisznice przekrój III 112
minimum 4,7 4,869 1,494 6,221 0,011 1,347 1,601 0,7 <0,004
Droga krajowa nr 68 (Kukuryki  Wólka Dobryńska)
maksimum 6,2 12,769 5,405 17,704 0,167 3,807 7,414 3,4 0,008
38. Koroszczyn przekrój I 85
minimum 5,6 7,290 3,410 12,123 0,021 2,460 4,766 1,3 <0,004
maksimum 7,6 14,592 4,903 20,416 0,083 5,072 7,503 2,0 0,007
39. Koroszczyn przekrój II 85
minimum 6,2 9,306 3,882 12,362 0,010 3,345 4,139 0,8 0,004
maksimum 7,4 12,085 5,504 22,166 0,093 5,232 7,515 2,6 0,006
40. Koroszczyn przekrój III 85
minimum 6,7 6,914 1,745 8,485 0,024 2,097 2,259 1,2 <0,004
186
Badania gleb i mchów na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego
Podobnie jak w roku ubiegłym Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
w Lublinie kontynuował badania gleb i mchów na terenie Roztoczańskiego Parku
Narodowego. Cztery punkty poboru gleb z dwóch warstw: organicznej (do 30 cm głębokości)
i mineralnej (od 30 cm do 80 cm głębokości) zostały poddane analizie chemicznej. Wartości
odczynu zakwalifikowały te gleby do grupy gleb bardzo kwaśnych. Natomiast badania
przeprowadzone w kierunku zawartości metali ciężkich nie wykazały przekroczeń wartości
dopuszczalnych dla gruntów z grupy A. Jest to bardzo istotne przy tak niskim odczynie gleb,
ponieważ metale ciężkie w zakwaszonych glebach stają się bardziej ruchliwe i łatwiej
przyswajalne dla roślin. Kolejnym wskaz
nikiem pod kątem, którego została poddana analizie
gleba była siarka. Siarka jest pierwiastkiem szeroko rozpowszechnionym w przyrodzie
i niezbędnym do życia składnikiem, co wynika z jej roli i udziału w procesach życiowych
wszystkich żywych organizmów. Wzrost zawartości siarki w glebie powyżej poziomu
przeciętnego dla określonych warunków geochemicznych nie zawsze jest zjawiskiem
negatywnym, bowiem w przypadku niedoboru siarki poprawia zaopatrzenie roślin w ten
niezbędny do życia składnik pokarmowy. Natomiast negatywne skutki antropogenicznego
zasiarczenia gleb polegają na nadmiernym występowaniu tego składnika w formie
siarczanowej. W rezultacie tego zjawiska następuje degradacja gleb przez zakwaszenie.
Ocenę wyników zawartości siarki przeprowadzono w oparciu o 4  stopniową skalę
zasobności i zanieczyszczenia gleb siarką opracowaną przez IUNG w Puławach. Zawartość
siarki ogólnej zarówno w profilu próchniczym, jak i mineralnym we wszystkich badanych
próbach gleb była na poziomie zawartości naturalnych. W przypadku siarki siarczanowej
tylko w profilu próchniczym odnotowano poziom zawartości naturalnej. Profil mineralny
natomiast charakteryzował się stężeniami podwyższonymi antropogenicznie. Szczegółowe
informacje na temat poziomów stężeń analizowanych substancji przedstawia tabela 3.
Monitoring terenów RPN obejmował także badania mchów. Są one doskonałymi
akumulatorami metali ciężkich. Dzięki temu, że są pozbawione korzeni i tkanek
przewodzących nagromadzone w nich sole mineralne i jony metali są zwykle funkcją
wielkości depozycji tych substancji z powietrza. W badaniach posłużono się gatunkiem mchu
Entodon schreberi. Z analizy uzyskanych w badaniach stężeń metali wynika, że zawartość
ich utrzymuje się na poziomie zbliżonym do roku ubiegłego. Tylko w przypadku chromu
i cynku stężenia te nieznacznie wzrosły. Jednak porównując je z danymi dostępnymi
w literaturze można stwierdzić, że utrzymują się one w dalszym ciągu w zakresie niskich dla
Polski stężeń. Korzystniej wypadła też ocena zawartości siarki ogólnej w mchach.
W porównaniu do roku ubiegłego odnotowano spadek stężeń w niektórych przypadkach
nawet czterokrotnie. Biorąc pod uwagę wysokie stężenia tego pierwiastka w 2004 r. jest to
bardzo znaczący spadek. Wyniki badań na terenie RPN przedstawia tabela 4.
187
Tabela 3. Wyniki badań gleb na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w 2005 r.
Zawartość metali [mg/kg s.m.] Siarka
Siarka
Zakresy Natężenie siarcza Chlorki
Odczyn ogólna
Lp. Lokalizacja punktów podanych ruchu nowa mgCl/kg
pH mg/kg
Chrom Nikiel Cynk Kadm Miedz
Ołów
wartości [poj./h] mg/kg s.m.
s.m.
s.m.
Obwód Ochronny maksimum 3,66 4,7 <0,8 4,2 <0,2 1,3 9,6 89,5 20,7 116,9
Pociągi
1. Obrocz (Malowany minimum 3,21 4,2 <0,8 3,2 0,8 5,1 35,5 10,0 59,0
10/16
<0,2
Most przy torach LHS)
Obwód Ochronny maksimum 3,89 5,6 0,9 6,2 <0,2 1,2 9,1 53,4 14,6 115,4
Obrocz (Malowany
2. bd
Most po drugiej stronie minimum 3,10 5,2 <0,8 4,9 <0,2 0,8 5,1 49,5 11,4 93,0
torów LHS)
Obwód Ochronny maksimum 4,06 7,1 1,1 7,8 <0,2 1,2 7,3 110 16,9 128,2
3. 377
Bukowa Góra minimum 3,8 4,2 <0,8 5,2 <0,2 1,0 6,1 106 15,2 66,3
Obwód Ochronny maksimum bd 4,18 4,5 2,2 8,3 <0,2 1,4 8,3 120 14,3 155,8
4.
Kruglik minimum 3,8 4,4 <0,8 5,6 <0,2 1,1 5,9 87 12,6 54,6
Obwód Ochronny maksimum 4,05 5,5 1,3 7,2 <0,2 0,9 5,5 71,4 17,6 186,8
5. bd
Słupy
minimum 3,78 4,5 <0,8 3,1 <0,2 0,8 4,4 48,9 13,6 146,3
188
Tabela 4. Wyniki badań mchów na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w 2005 r.
Zawartość metali [mg/kg s.m.]
Lokalizacja Siarka ogólna Siarka
Lp.
punktów [mgS/kg s.m.] [%]
Chrom Nikiel Cynk Kadm Miedz
Ołów
Obwód Ochronny
Obrocz
1. 2,0 1,1 40,6 0,3 4,95 5,13 784 78,42
(Malowany Most
przy torach LHS)
Obwód Ochronny
Obrocz
2. (Malowany Most 1,5 1,1 33,9 0,36 5,64 5,82 784 78,42
po drugiej stronie
torów)
Obwód Ochronny
3. 2,7 1,5 51,2 0,44 6,6 8,0 972 97,18
Bukowa Góra
Obwód Ochronny
4. 1,6 1,3 40,7 0,39 4,3 5,4 784 78,42
Kruglik
Obwód Ochronny
5. 1,7 1,2 40,3 0,37 5,2 7,4 939 93,94
Słupy
189