MATURA
OBLICZA WOJNY
KOMENTARZ DO TEMATU 1. Z ARKUSZA nr 4
Temat wymaga analizy i interpretacji fragmentów dwóch róŻnych ki. Nietrudno dostrzec, Że narrator hiperbolizuje czyny ma"ego ry-
utworów, przy czym odwo"ywanie si´ do ca"ych powieĘci nie jest cerza, upodabniajÄ…c go do znanych juÅ» z literatury dawniejszej he-
konieczne. Jednak znajomoĘç Potopu i Lalki moÅ»e si´ przydaç, po- rosów (np. Achillesa, Rolanda). Nawet natura wyróŻnia Wo"ody-
niewaŻ u"atwi zrozumienie zawartych w podanych tekstach wizji. jowskiego  s"oł
ce odbijajÄ…ce si´ w szabli tworzy wokó" niego tar-
OtóŻ w utworze Sienkiewicza sceny batalistyczne podporzÄ…dko- cz´ ĘwietlnÄ…. W charakteryzowaniu tej postaci nie moÅ»esz pominÄ…ç
wane by"y nie tylko rygorom powieĘci przygodowej, ale teŻ s"uŻy- motywów dzia"ania. OtóŻ ów wyjątkowy wojownik nie tylko Żywi
"y intencji krzepienia serc w trudnych czasach  stÄ…d wielkie kre- si´ walkÄ…, lecz takÅ»e chce pomĘciç kl´sk´ poniesionÄ… wczeĘniej
acje walecznych bohaterów i opiewanie czynów patriotycznych. przez Polaków. Znając ca"y utwór, z pewnoĘcią wspomnisz o pa-
Utwór Prusa z kolei to powieĘç o straconych z"udzeniach nie tyl- triotyzmie i obowiÄ…zku obrony kraju przed najeÄ™dÄ™cÄ….
ko Wokulskiego, lecz takŻe starego romantyka, idealisty Rzeckie-
go; to rozrachunek z wykreowanymi przez literatur´ mitami, rów- Popis walecznoÅ›ci
nieÅ» tymi wojennymi. PoĘwi´ç troch´ miejsca walce Wo"odyjowskiego z Kanneber-
giem. To pojedynek dwóch znakomitych rycerzy i jednoczeĘnie
Charakter relacji kulminacja bitewnego epizodu, a takŻe kolejny dowód na zwią-
Analiz´ rozpocznij od zaobserwowania charakteru relacji. zek powieĘci Sienkiewicza z epikÄ… bohaterskÄ…. W staroÅ»ytnych
W pierwszym tekĘcie bitw´ opisuje narrator wszechwiedzÄ…cy trze- eposach czy Ęredniowiecznych poematach rycerskich losy bitew
cioosobowy, choç nie jest bezstronny  jego sympatia jest po stro- cz´sto bywa"y rozstrzygane w starciach jednostek, wybitnych wo-
nie polskiej. WyraÄ™nie podkreĘla przewag´ wojsk polskich, umie- jowników, którzy dzi´ki temu zyskiwali s"aw´, stajÄ…c si´ jedno-
j´tnoĘci walczÄ…cej szlachty znacznie przewyÅ»szajÄ…ce szermiercze czeĘnie wzorami do naĘladowania. Autor Potopu podÄ…Å»a za lite-
doĘwiadczenie Szwedów. Jego relacja ma charakter unaoczniają- rackim kanonem  bitwa jest wprawdzie formą rozstrzygania po-
cy  to wypowiedę Ęwiadka wydarzeł
, obserwatora, który swoje litycznych sporów, ale teŻ popisem walecznoĘci i Żo"nierskiego
zaangaŻowanie emocjonalne ujawnia poprzez Ęrodki takie jak epi- rzemios"a. Nie bez przyczyny narrator okreĘla opisywane sceny
tety (np. straszliwy m"yniec) czy porównania (np. jak b"´dne sta- mianem widowiska rodem z dawnego rzymskiego cyrku. Nawet
do owiec). JeĘli nie jest Ci obce poj´cie stylizacji, moÅ»esz takÅ»e za- Ęmierç walczÄ…cych, choç opisywana w drastyczny sposób, nie
znaczyç, Å»e aby uwiarygodniç opis, narrator pos"uguje si´ j´zy- budzi sprzeciwu. Jest naturalnÄ… konsekwencjÄ… bitwy, moÅ»e takÅ»e
kiem archaizowanym. Ca"a scena jest bardzo dynamiczna dzi´ki przyczyniç si´ do rozs"awienia bohatersko ginÄ…cego.
dominacji czasowników i epitetom podkreĘlajÄ…cym szybkoĘç akcji.
Nast´pnie napisz, jak przedstawiono walczÄ…ce strony we frag- Wojenna komedia
mencie Potopu. To polskie wojska decydują o przebiegu bitwy, Analizując fragment Lalki, równieŻ zacznij od ustalenia rodzaju
wyraÄ™nie dominujÄ…, spychajÄ…c Szwedów do roli broniÄ…cych si´ relacji. Masz tutaj do czynienia z narracjÄ… pierwszoosobowÄ…,
lub teÅ» bezradnych obserwatorów rzezi dokonywanej na ich to- opowiadajÄ…cy jest jednoczeĘnie bohaterem, a wi´c przedstawia
warzyszach. Sienkiewicz opisuje reakcje patrzących: przeraŻe- zdarzenia w subiektywny sposób. Jako uczestnik bitwy nie jest
nie, bezsilnoĘç, zaskoczenie. WaÅ»nÄ… rol´ odgrywa informacja w stanie ogarnÄ…ç ca"oĘci, widzi bowiem niewiele, niejako  od we-
na temat oddzia"u Kanneberga. DoĘwiadczeni w wielu bojach wnątrz . Rzecki nie jest doĘwiadczonym Żo"nierzem, jego wiedza
Å»o"nierze, stanowiÄ…cy dum´ szwedzkiej armii, nie potrafiÄ… spro- na temat wojen czy bitew ogranicza si´ do tego, co przeczyta" lub
staç przeciwnikom. To umacnia w czytelniku przekonanie, Å»e si- us"ysza" (np. w dzieciÅ‚
stwie s"ucha" opowieĘci o podbojach Na-
le i zaciek"oĘci Polaków nikt si´ nie oprze. poleona  mówiÄ… o tym inne fragmenty powieĘci Prusa).
Warto zwróciç uwag´ na to, Å»e g"ównym bohaterem tego wojenne- Zajmij si´ teraz obserwowaniem wraÅ»eÅ‚
bohatera i wypowiadany-
go epizodu jest Wo"odyjowski, którego wyczynom narrator po- mi przez niego refleksjami. Początkowo Rzecki, nie biorąc jeszcze
Ęwi´ca sporo miejsca. Nazywa go ma"ym rycerzykiem (tu na pewno czynnego udzia"u w walce, dostrzega w bitwie coĘ w rodzaju ha"a-
przypomnisz sobie, Że pan Micha" by" nik"ej postury), ale to okre- Ęliwej komedii odgrywanej dla narodów. Nie odczuwa strachu,
Ęlenie wyraÄ™nie kontrastuje z dokonaniami dzielnego Å»o"nierza. lecz podziw dla wspania"ego widowiska rozgrywajÄ…cego si´
Wo"odyjowski unicestwia wrogów masowo i z niezwyk"Ä… "atwoĘciÄ…, przed jego oczami. Dopiero bezpoĘrednie zetkni´cie si´ z zagroÅ»e-
dajÄ…c popis nadnaturalnych wr´cz talentów. Przede wszystkim niem spowoduje zmian´ nastawienia i ironicznÄ… konkluzj´ na te-
godne podziwu sÄ… jego umiej´tnoĘci we w"adaniu szablÄ… oraz pew- mat rozdÄ™wi´ku (kontrastu) mi´dzy poetyckimi wizjami a proza-
noĘç siebie wynikajÄ…ca ze ĘwiadomoĘci, Å»e jest mistrzem pola wal- icznÄ… rzeczywistoĘciÄ…. WybuchajÄ…c coraz bliÅ»ej granaty i ĘwiszczÄ…-
1
ZESZYTY EDUKACYJNE
ce kule wywo"ujÄ… w bohaterze poczucie zagubienia. Jest og"uszo-
TEMAT Üö. Model odpowiedzi
ny ha"asem i niewiele widzi z powodu dymu tworzÄ…cego atmosfe-
i schemat oceniania
r´ wr´cz klaustrofobicznÄ…. Nie potrafi w"aĘciwie oceniç sytuacji,
mechanicznie wykonuje rozkazy lub naĘladuje dzia"ania towarzy-
ROZWINI
CIE TEMATU
szy broni, a w pewnym momencie daje si´ bezwolnie unieĘç t"umo-
(można uzyskać maksymalnie 25 punktów)
wi Żo"nierzy, nie panując nad w"asnymi ruchami.
Zwróç uwag´ na to, Å»e choç narrator widzi niewiele, to jednak nie-
Üö. Charakter relacji we fragmencie I (Potop) 0-3
które z jego obserwacji mają znaczący charakter. Na przyk"ad do-
np.:
strzega dwóch ludzi: leŻącego bez ruchu i siedzącego, który trzyma
a) narracja trzecioosobowa, wszechwiedzÄ…ca,
b) opowiadanie unaoczniajÄ…ce,
si´ za brzuch. My, czytelnicy, wiemy, Å»e jeden z nich to zabity,
c) określenia nacechowane emocjonalnie, oceniające,
a drugi jest ranny. Natomiast Rzecki sprawia wraŻenie, jakby nie
d) dynamika opisu,
rozumia", co si´ sta"o, nie zaakceptowa" faktu, Å»e w walce sÄ… ofia-
e) przedstawianie epizodu bitewnego jako widowiska.
ry. Âmierç wydaje si´ tu zjawiskiem przypadkowym, niepoj´tym.
:ö. Odczytanie fragmentu I (Potop) 0-7
Równie istotny jest opis wyglądu i zachowania Katza, który strzela
np.:
bez opami´tania i przypomina ob"Ä…kanego. Nie tylko Katz traci a) podkreÅ›lanie przewagi polskich wojsk,
b) charakterystyka oddziału Kanneberga,
kontrol´ nad sobÄ…, Rzecki równieÅ» strzela, choç nie widzi celu. To
c) główny bohater epizodu  Wołodyjowski,
przyk"ad destrukcyjnego wp"ywu wojny na cz"owieka; staje si´ on
d) kontrast między jego wyglądem a dokonywanymi czynami,
w wojennym teatrze marionetkÄ…, poddajÄ…cÄ… si´ bezwolnie mecha-
e) motywy, którymi kieruje się Wołodyjowski,
f) umiejętności małego rycerza,
nizmom zabijania. Tutaj moÅ»esz odwo"aç si´ do dwóch innych
g) hiperbolizowanie jego dokonań,
scen z Lalki przedstawiajÄ…cych Rzeckiego pochylonego nad nakr´-
h) rola pojedynku Wołodyjowskiego z Kannebergiem,
conymi zabawkami i snującego refleksje na temat przypadkowoĘci
i) śmierć  przerażająca, ale uzasadniona jako naturalna kon-
sekwencja walki.
ludzkiego istnienia.
Zatrzymaj si´ na chwil´ nad zakoÅ‚
czeniem fragmentu Pami´tni-
;ö. Wykorzystanie kontekstu: epika bohaterska 0-1
ka starego subiekta. Dopiero tutaj pojawia si´ przeciwnik  m"o-
<ö. Charakter relacji we fragmencie II (Lalka) 0-2
dy austriacki oficer. Narrator widzi w nim jednak nie znienawi-
np.:
a) narracja pierwszoosobowa,
dzonego wroga, którego trzeba zabiç, lecz cz"owieka w drama-
b) punkt widzenia uczestnika bitwy,
tycznej sytuacji. Wypowiedziane przez leŻącego Żo"nierza s"owa
c) subiektywizm.
podkreĘlają bezsens opisanej wczeĘniej sytuacji, bowiem walka,
=ö. Odczytanie fragmentu II (Lalka) 0-7
w której uczestniczy Rzecki, nie ma logicznego uzasadnienia, nie
np.:
daje s"awy ani satysfakcji.
a) brak doświadczenia bohatera,
b) wiedza Rzeckiego o bitwach  wyniesiona z literatury,
opowieści z dzieciństwa,
Wojna herosów i ludzi
c) początkowe postrzeganie bitwy: komedia, wspaniałe wi-
Po zanalizowaniu obu tekstów sformu"uj wnioski. ZauwaŻ, Że utrzy-
dowisko,
mane są w róŻnych konwencjach. Sienkiewicz podąŻa za literacką d) kontrast między pierwszym wrażeniem/wyobrażeniem
a bitewnymi realiami,
tradycją opiewania czynów bohaterów, nadaje im heroiczny wymiar
e) poczucie zagubienia (dym, ogłuszenie),
walki w s"usznej sprawie. Prus natomiast sk"ania si´ ku realistycznie
f) brak rozeznania w sytuacji,
pokazanej prawdzie i obnaÅ»a prozaicznoĘç wojennych zmagaÅ‚
.
g) znaczenie zachowania i wyglÄ…du Katza,
h) poddawanie się presji tłumu, uczestników bitwy,
Inaczej teÅ» obaj pisarze postrzegajÄ… rol´ cz"owieka. W Potopie
i) ludzki wizerunek wroga,
ma on wp"yw na bieg zdarzeł
, panuje nad sytuacjÄ…, moÅ»e byç sil-
j) śmierć  przypadkowa, niezrozumiała.
ny i wielki dzi´ki swoim wyjÄ…tkowym cechom. We fragmencie
>ö. Wykorzystanie kontekstu: theatrum mundi 0-1
Lalki jednostka nic nie znaczy, moÅ»e tylko poddaç si´ biegowi
?ö. Podsumowanie 0-4
wypadków, jest anonimowa w t"umie podobnych ludzi. Jednak
PeÅ‚ne (<ö)
w obu przypadkach cz"owieka traktuje si´ jak aktora w teatrze
np.: dostrzeżenie, że bitwa w ujęciu Sienkiewicza to obraz wzo-
Ęwiata: gra g"ównÄ…, oklaskiwanÄ… rol´ i dyktuje warunki (w Poto- rowany na tradycji literackiej gloryfikujÄ…cej dokonania bohate-
rów walczących w słusznej sprawie, natomiast Prus skłania się
pie) lub teÅ» jest statystÄ… jak Rzecki.
ku prawdzie ukazywanej realistycznie; zauważenie roli człowie-
Oba obrazy bitew mogÄ… byç takÅ»e odczytywane jako metafory
ka: w Potopie ma on wpływ na bieg zdarzeń, jest ich kreatorem,
Ęwiata. W wizji przedstawionej przez Sienkiewicza ma on swoją
bitwa dla niego to popis męstwa, w Lalce zaś człowiek to mario-
netka w teatrze wojennym, nie rozumie mechanizmów rządzą-
wewn´trznÄ… logik´, uporzÄ…dkowany uk"ad si" dobra i z"a. Jest
cych walką; dostrzeżenie wizji świata wpisanych w oba obrazy
zbudowany na kulturowym fundamencie uniwersalnych warto-
bitew: wewnętrzna logika, uporządkowanie (Potop) i chaos,
Ęci, takich jak honor, odwaga i patriotyzm. W Ęwiecie obserwo-
przypadkowość (Lalka);
wanym przez Prusa nie ma takiego "adu; króluje w nim chaos
Częściowe (:ö)
i przypadek. Nie istnieje obiektywnie, lecz jest jedynie sumÄ… do-
wskazanie dwóch spośród wymienionych wyżej różnic;
Ęwiadczeł
jednego cz"owieka.
Oprac. Danuta Górniak Próba podsumowania (Üö)
wskazanie jednej różnicy.
2
MATURA
MA
ODY SOPLICA
KOMENTARZ DO TEMATU 2. Z ARKUSZA nr 4
Temat wymaga przede wszystkim analizy i interpretacji podanych Skutki przemiany
fragmentów, ale pe"na i spójna charakterystyka bohatera b´dzie AnalizujÄ…c nast´pne fragmenty, zauwaÅ», Å»e ukazujÄ… pozytywne skutki
moÅ»liwa dopiero wtedy, gdy zacytowane urywki odniesiesz do ca"e- wyÅ»ej wspomnianego prze"omu. W rozmowie z S´dziÄ… Tadeusz udo-
go Pana Tadeusza. Dlatego zacznij od przypomnienia sobie bohate- wadnia, Że jest odpowiedzialny i rozsądny. Z powodu starcia z Moska-
ra, jego dziejów i relacji z innymi postaciami wyst´pujÄ…cymi w utwo- lami, w którym bra" udzia" i wykaza" si´ odwagÄ… (tu znowu odwo"ujesz
rze. Nast´pnie uwaÅ»nie przeczytaj fragmenty i ustal, z jakimi wiąŻą si´ do wiedzy o ca"ym utworze), musi opuĘciç Litw´. Dlatego teÅ» woli
si´ etapami Å»ycia m"odego Soplicy. ZauwaÅ»ysz na pewno, Å»e choç od"oÅ»yç zar´czyny, by nie wiÄ…zaç Zosi przyrzeczeniem, którego byç
ukazujÄ… one wi´kszoĘç cech bohatera, to jednak nie wszystkie. Luki moÅ»e b´dzie póęniej Å»a"owa"a. W tym momencie bohater wykazuje si´
musisz uzupe"niç na podstawie znajomoĘci ca"ego poematu. duŻą delikatnoĘciÄ… i wraÅ»liwoĘciÄ…  waÅ»ne sÄ… dla niego uczucia Zosi,
o których przecieÅ» niewiele wie. Nie bez znaczenia jest równieÅ» ch´ç za-
Pierwsze spotkanie s"uÅ»enia sobie na szacunek i mi"oĘç przysz"ej Å»ony przez walk´ dla oj-
Zwróç uwag´ na pierwszy fragment, gdyÅ» róŻni si´ od pozosta"ych. czyzny w szeregach legionistów pod wodzÄ… DÄ…browskiego (oczywiĘcie
To pierwsze spotkanie czytelnika z bohaterem, a narrator wszech- wiesz o tym, bo czyta"eĘ ca"y poemat). W ten sposób Tadeusz nie tyl-
wiedzÄ…cy przedstawia go z pewnym dystansem. Tekst zawiera typo- ko zyska s"aw´, lecz takÅ»e si´ zrehabilituje  wszak wszyscy byli Ęwiad-
wÄ… charakterystyk´ wst´pnÄ…  informacje podano wprost, wi´c kami jego niefortunnego romansu z TelimenÄ….
Twoja rola ograniczy si´ do ich streszczenia. Ale warto teÅ» zastano- Trudno oprzeç si´ logice rozumowania m"odego bohatera; trudno
wiç si´ nad funkcjÄ… tej nieskomplikowanej wypowiedzi. OtóŻ przy- teÅ» nie podziwiaç jego postawy w ostatnim podanym fragmencie.
gotowuje ona grunt pod ostateczne konkluzje, które mogÄ… dotyczyç Ten rozbrykany m"okos kilka miesi´cy wczeĘniej zachowujÄ…cy si´
typu postaci  we wst´pnym opisie nie znajdziemy Å»adnych tajem- nietaktownie i niekiedy bezmyĘlnie teraz potrafi wybiegaç myĘlami
nic ani niezwyk"oĘci, cech charakterystycznych dla bohatera ro- w przysz"oĘç nie tylko swojÄ…, lecz takÅ»e ojczyzny. Jego decyzja
mantycznego. Ponadto Tadeusz pojawia si´ w utworze jako pierw- o uw"aszczeniu ch"opów spowodowana jest uznaniem dla ich ci´Å»-
szy z ca"ej galerii postaci, co w po"ączeniu z umieszczeniem go kiej pracy (o tym mówi w cytowanym urywku); ma teŻ inne znacze-
w tytule i doprowadzeniem jego wÄ…tku do fina"u nadaje tej kreacji nie  wiÄ…Å»e si´ z przysz"oĘciÄ… Polski, która nie odzyska niepodleg"o-
rang´ g"ównego bohatera poematu. Ęci bez skutecznej walki ca"ego narodu, takÅ»e ch"opów (tu moÅ»esz
Nast´pne fragmenty pozwalajÄ… wniknÄ…ç w umys" i uczucia m"o- wykorzystaç wiedz´ o okolicznoĘciach napisania utworu i inten-
dego ch"opca, gdyÅ» zawierajÄ… jego wypowiedzi (fragmenty nr 3 cjach Mickiewicza). AnalizujÄ…c ten fragment, zwróç uwag´ na sza-
i 4) lub prezentujÄ… jego myĘli za pomocÄ… narracji personalnej cunek Tadeusza wobec stryja i narzeczonej  liczy si´ z ich opiniÄ…,
(nr 2). Drugi urywek dla u"atwienia zosta" opatrzony komenta- t"umaczy powody swojej decyzji. ZaskakujÄ…ce u m"odego ch"opca
rzem po rozstaniu z TelimenÄ…. Jego sens b´dzie zrozumia"y, gdy sÄ… refleksje niemal filozoficzne na temat u"omnoĘci ludzkiej natu-
uĘwiadomisz sobie istot´ flirtu Tadeusza z dojrza"Ä… kobietÄ… (tu ry, charakteru i ĘwiadomoĘç kruchoĘci ludzkiej egzystencji.
w"aĘnie odwo"ujesz si´ do ca"ego utworu). M"ody i niedoĘwiad-
czony ch"opiec "atwo ulega wdzi´kom i kokieterii starszej od sie- Bohater przyszÅ‚oÅ›ci
bie damy. Dopiero gdy znika pierwsze zauroczenie i pojawia si´ Teraz pora na podsumowanie. Na pewno zauwaÅ»y"eĘ, Å»e w tym te-
na scenie Zosia, Tadeusz uĘwiadamia sobie b"Ä…d, jaki pope"ni". macie fragmenty Pana Tadeusza trzeba analizowaç, zachowujÄ…c po-
Niezbyt umiej´tnie próbuje uwolniç si´ z niechcianego romansu, danÄ… kolejnoĘç, gdyÅ» tylko w ten sposób moÅ»na uchwyciç dynami-
co prowadzi do wybuchu gniewu uraÅ»onej Telimeny. Drugi frag- k´ charakteryzowanej postaci. W pierwszym wniosku wi´c odnotu-
ment odzwierciedla burz´ uczuç, jakich doznaje bohater wobec jesz, Å»e kreacja bohatera jest odbiciem przemian typowych dla okre-
nowych dla niego doĘwiadczeł
. Jest Ęwiadom, Że postąpi" niew"a- su dorastania. M"ody ch"opiec przeŻywa róŻne rozterki mi"osne, po-
Ęciwie, skrzywdzi" Telimen´, ale nie Å»ywi do niej uczuç, których pe"nia b"´dy i uczy si´ na nich. Stopniowo dojrzewa do roli m´Å»a
oczekiwa"a. W tym samym czasie budzi si´ w nim zainteresowa- i Polaka  patrioty, wykazujÄ…c si´ cnotami godnymi szlacheckich
nie ZosiÄ…, nadzieja na wspólnÄ… z niÄ… przysz"oĘç st"umiona jest przodków. BiorÄ…c pod uwag´ kierunek metamorfozy Tadeusza,
jednak poczuciem winy wobec pierwszej wybranki. Nietrudno sformu"ujesz nast´pnÄ… konkluzj´: jest to bohater przysz"oĘci, jego po-
zrozumieç bezradnoĘç Tadeusza i rozpacz, której ulega  jest st´powoĘç z jednoczesnym szacunkiem dla tradycji, rozwaga i mi"oĘç
w wieku, w którym cz"owiek dopiero uczy si´ Å»yç, podejmowaç ojczyzny majÄ… stanowiç dla Polski szans´ na odrodzenie si´. Nato-
decyzje i ponosiç ich konsekwencje. To niewÄ…tpliwie prze"omowy miast porównujÄ…c m"odego Soplic´ z Jackiem (albo innymi wcze-
moment w dziejach naszego bohatera. Ęniej poznanymi postaciami z literatury romantycznej), dojdziesz
3
ZESZYTY EDUKACYJNE
do wniosku, Å»e Tadeusz róŻni si´ od bohatera romantycznego  jest
zwyczajnym, przeci´tnym cz"owiekiem, z którym czytelnik moÅ»e si´
utoÅ»samiaç. Czasy tragicznych indywidualistów juÅ» min´"y.
Uwaga: W powyÅ»szym komentarzu pojawi"y si´ spostrzeÅ»enia do-
tyczÄ…ce narracji. Nie zosta"y one uwzgl´dnione w modelu, ponie-
waÅ» temat na poziomie podstawowym wymaga odczytania tekstu
g"ównie na poziomie idei. JeĘli jednak w wypracowaniu zwrócisz
uwag´ na form´ wypowiedzi (wspomnianÄ… narracj´ lub sposób
wypowiadania si´ bohatera), moÅ»esz otrzymaç dodatkowe punkty
za szczególne walory pracy (nie wi´cej niÅ» 4).
Pami´taj równieÅ» o tym, Å»e jeĘli w twoim wypracowaniu pojawiÄ… si´
treĘci zgodne z modelem niekoniecznie wynikające z analizy fragmen-
tu, lecz sformu"owane na podstawie lektury ca"ego utworu, to równieŻ
otrzymasz punkty. Musisz jednak uzasadniç swoje spostrzeÅ»enia, po-
wo"ujÄ…c si´ na jakiĘ przyk"ad, np. zachowania bohatera, jego reakcji
czy s"ów. Model ma charakter otwarty, wi´c moÅ»liwe sÄ… teÅ» inne sfor-
mu"owania, o ile b´dÄ… zgodne z tematem i analizowanym tekstem.
Oprac. Danuta Górniak
TEMAT :ö. Model odpowiedzi i schemat oceniania
ROZWINI
CIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 25 punktów)
Punktacja: Punktacja: Punktacja:
Üö. Odczytanie pierwszego fragmentu 0-5 na propozycjÄ™ zarÄ™czyn z ZosiÄ…),
snych,
np.:
d) przywiÄ…zanie do ojczystej ziemi,
b) zwlekanie z zaręczynami,
a) określenie roli fragmentu w utwo-
e) odwaga w bitwie,
c) świadomość nieuniknionej rozłąki,
rze  wstępna charakterystyka boha-
f) zaangażowanie w walkę narodo-
d) pragnienie zasłużenia na szacunek Zosi,
tera dokonana przez narratora,
wowyzwoleńczą.
e) pragnienie sławy,
b) młodość Tadeusza  brak do-
f) wrażliwość, delikatność
świadczenia, niewinność,
>ö. Podsumowanie 0-4
(liczenie siÄ™ z uczuciami Zosi),
c) surowe wychowanie,
d) pragnienie swobody, rozrywek, g) umiejętność rozsądnego
PeÅ‚ne (<ö)
e) posiadanie cech typowych
argumentowania,
np.: dostrzeżenie, że Tadeusz różni się
dla przodków,
h) poważne traktowanie małżeństwa.
od innych bohaterów romantycznych
f) umiejętności Tadeusza,
 jest przeciętnym, zwyczajnym
g) świadomość planów ojca (wojsko-
człowiekiem doświadczającym
wa kariera).
<ö. Odczytanie czwartego fragmentu 0-5
rozterek typowych dla wieku dorastania,
np.:
uczącym się na błędach;
a) postępowość (uwłaszczenie
:ö. Odczytanie drugiego fragmentu 0-4
zauważenie dojrzewania naiwnego
chłopów),
np.:
i niedoświadczonego chłopca
b) szacunek dla starszych (zasięga-
a) wyrzuty sumienia z powodu krzywdy
do powinności obywatela
nie rady u stryja),
wyrzÄ…dzonej Telimenie,
i męża; określenie roli w utworze
c) szacunek dla przyszłej żony
b) ochłodzenie uczuć w stosunku
 Tadeusz bohaterem przyszłości.
(respektowanie jej opinii),
do niej,
d) docenianie pracy chłopów,
c) świadomość rodzącego się uczucia
Częściowe (:ö)
e) świadomość ułomności ludzkiego
do Zosi,
np.: dostrzeżenie,
charakteru, śmiertelności człowieka,
d) świadomość konsekwencji popeł-
że Tadeusz różni się od innych
f) myślenie perspektywiczne,
nionych błędów,
bohaterów romantycznych
g) patriotyzm.
e) krytyczna ocena własnego postę-
 jest przeciętnym,
powania,
zwyczajnym człowiekiem,
f) poczucie bezradności,
uczącym się na błędach;
=ö. Funkcjonalne wykorzystanie
g) rozpacz, samobójcze myśli.
zauważenie dynamiki postaci.
znajomości całego utworu 0-2
np.:
Próba podsumowania (Üö)
a) nietakt i inne błędy wynikające
;ö. Odczytanie trzeciego fragmentu 9ö-=ö
np.: zauważenie przemiany
z młodego wieku,
np.:
bohatera.
b) oddawanie siÄ™ beztroskim zabawom,
a) umiejscowienie fragmentu
c) rola pierwszych doświadczeń miło- Oprac. Danuta Górniak
w utworze (odpowiedz

4
MATURA
TEST CR Koniec świata...
 punktacja
i model odpowiedzi
maksymalna liczba punkty
punktów cząstkowe
ZADANIE 1. 1 0
c)
ZADANIE 2. 2 1
(za jednÄ…
wieszczy  np. zapowiada, przewiduje, prorokuje,
poprawnÄ…
memento  np. przestroga, ostrzeżenie (niedopuszczalne odpowiedz
)
MATURA
jest podanie tłumaczenia  pamiętaj zamiast synonimu
ZADANIE 3. 1 0
Wyspiarze nie zauważyli zbliżającej się katastrofy, ponieważ drzew ubywało stopniowo,
2007
powoli.
Nie wystarczy informacja, że wyspiarze nie potrafili przewidzieć&
ZADANIE 4. 1 0
Jest uzasadnieniem sceptycyzmu współczesnych archeologów wobec hipotez Danike-
na i Heyerdahla. (Dopuszcza siÄ™ też Akapit ;ö. uzasadnia ostatnie zdanie akapitu :ö.).
ZADANIE 5. 2 1
(za dwie po-
 konflikty między mieszkańcami wyspy,
prawne od-
 upadek religii, powiedzi)
 głód,
 kanibalizm.
ZADANIE 6. 2 1
(za odpo-
Losy Wyspy Wielkanocnej mają być przestrogą dla współczesnych ludzi, którzy powinni
wiedz
czÄ™-
mieć świadomość zbliżającego się niebezpieczeństwa katastrofy ekologicznej.
ściową)
lub
Współcześni ludzie powinni wyciągnąć wnioski z historii Wyspy Wielkanocnej i podjąć
działania zapobiegające katastrofie ekologicznej.
ZADANIE 7. 2 1
W Chinach mieszka bardzo dużo ludzi, którzy jeszcze niedawno zużywali niewiele ener- (za odpo-
wiedz

gii i surowców. Ogromne zapotrzebowanie tego państwa na drewno, żywność, ropę
w dwóch
zdaniach,
naftową i energię może doprowadzić do wyeksploatowania zasobów naturalnych Ziemi.
ale niepeł-
Nie przyznaje się punktów za odpowiedz
przekraczajÄ…cÄ… dwa zdania.
nÄ…)
ZADANIE 8. 1 0
Bogaci izolują się od reszty społeczeństwa, ignorują problemy ekologiczne, co może
spowodować katastrofę.
ZADANIE 9. 1 0
Futurologia  nauka zajmująca się przewidywaniem przyszłości.
ZADANIE 10. 2 1
(za jednÄ…
Teoria Huntingtona  z
ródłem konfliktów cywilizacyjnych prowadzących do zagłady bę-
poprawnÄ…
dÄ… czynniki kulturowe, np. etniczne, religijne. odpowiedz
)
Teoria przyrodników  przyczyną zagłady cywilizacji będzie zużycie zasobów natural-
nych i lekceważenie problemów ekologicznych.
ZADANIE 11. 2 1
(za dwa
np.:
dobre
 jakim cudem,
przykłady)
 z grubsza,
 szybko siÄ™ wynoszÄ…,
 do wielu nie dociera,
 jadą na tym samym wózku,
 ciężki kawałek chleba
ZADANIE 12. 1 0
CzyniÄ… wypowiedz
bardziej przystępną dla czytelnika.
lub
Ożywiają styl wypowiedzi.
ZADANIE 13. 1 0
b)
ZADANIE 14. 1 0
d)
Oprac. Danuta Górniak
5