MATURA
NAPISAĆ NOW
MATUR

KOMENTARZ DO ARKUSZA nr 3
Wielu uczniów wciÄ…Å» nie moÅ»e si´ oswoiç z nowÄ… formu"Ä… egzami- wi´c np. odnieĘç si´ do sytuacji tragicznej wynikajÄ…cej z dwóch
nu maturalnego. Klasyczne wkuwanie niewiele daje, lepiej zainwe- przeciwstawnych racji, przedstawionej w znanym Wam z gimna-
stowaç w konkretne çwiczenia. zjum innym dramacie Sofoklesa  Antygonie  albo przywo"aç
Arkusz çwiczebny sk"ada si´ z dwóch cz´Ä˜ci: testu CR sprawdzajÄ…- przepowiedni´ otrzymanÄ… przez króla Priama, któremu takÅ»e nie
cego umiej´tnoĘç czytania ze zrozumieniem i dwóch tematów lite- uda"o si´ uciec przed losem i st"umiç Å»agwi, która spali"a Troj´.
rackich do wyboru  realizacja jednego z nich to sprawdzian umie-
j´tnoĘci pisania w"asnego tekstu dotyczÄ…cego interpretacji lektury. DokÅ‚adnie czytać
Test CR opracowano na podstawie tekstu publicystycznego Woj- Edyp wobec losu to dla Was temat trudny. Nie tylko dlatego, Że ma-
ciecha Józefa Burszty. Jest on krótszy niÅ» typowe materia"y b´dÄ…ce tur´ piszecie w trzecim roku nauki w liceum, a Króla Edypa oma-
elementem arkuszy maturalnych (liczy 838 wyrazów, podczas gdy wiacie zazwyczaj na poczÄ…tku pierwszego (jeĘli nie zrobi"o si´ rze-
tekst na maturze b´dzie ich zawiera" prawdopodobnie ok. 1200) telnej powtórki, z g"owy wylecia"a i treĘç dramatu, i jego interpreta-
 chodzi bowiem o to, by "atwiej Wam by"o zrozumieç ca"Ä… wypo- cja, i stosowne konteksty). To takÅ»e podj´cie problemu nie do koÅ‚
-
wiedÄ™ i çwiczyç odpowiedzi na pytania do tekstu. Te sÄ… standardo- ca zrozumia"ego. Problem Edypa nie jest ponadczasowy, ci´Å»ko by-
we  zarówno sprawdzajÄ…ce umiej´tnoĘç odszukania w tekĘcie go- "oby bowiem odnieĘç zdarzenia w nim opisane do dzisiejszej rzeczy-
towych informacji, sÄ…dów czy opinii, jak i przetworzenia ich (np. wistoĘci  napisa"a we wst´pie jedna z uczennic, których prace
uogólnienia, wyjaĘnienia sformu"ował
, zrozumienia g"ównego na ten temat czyta"yĘmy. Inna pierwszoklasistka w zakoł
czeniu
sensu poszczególnych segmentów tekstu). Wszystkie zadania majÄ… stwierdzi"a: Pozostaje nam tylko dzi´kowaç, Å»e naszym Å»yciem nie
charakter otwarty, poniewaŻ pytania, na które trzeba samodzielnie kierują zasady antycznego tragizmu. Nic bardziej mylnego! Obie
sformu"owaç odpowiedÄ™, sprawiajÄ… Wam wi´cej trudnoĘci  wi´c uczennice przeczyta"y tragedi´ Sofoklesa powierzchownie, literal-
takie przede wszystkim powinniĘcie çwiczyç. nie, zapomnia"y, Å»e mit dzieje si´ zawsze, nie wczyta"y si´ choçby
Tematy literackie dotyczÄ… dwóch wyraÄ™nie róŻniÄ…cych si´ utworów w zawartÄ… w temacie pieĘł
chóru zawierającą uogólnienie na temat
 dzieli je zarówno specyfika gatunku (dramat i powieĘç), czas po- ludzkiego losu. S"owa te dowodzÄ… jednak, jak daleki jest Wam, m"o-
wstania (tekst staroÅ»ytny, powsta"y w V w. p.n.e. oraz napisany dym ludziom, staroÅ»ytny dramat, jak nie potraficie pod trudnym j´-
w pozytywizmie, w II po"owie XIX wieku), jak i j´zyk (Król Edyp zykiem, pod kostiumem króla, pod maskÄ… wyroczni odnaleÄ™ç dr´-
 styl patetyczny, bogaty w Ęrodki stylistyczne, j´zyk wyraÄ™nie zryt- czÄ…cych wspó"czesnego cz"owieka problemów egzystencjalnych.
mizowany; Potop  tekst stylizowany, zw"aszcza w wypowiedziach MoÅ»e wi´c raczej wybraç temat z Potopu? T´ lektur´ pewnie oma-
postaci, na j´zyk baroku). wialiĘcie nie tak dawno podczas lekcji (pod koniec II klasy albo
na poczÄ…tku III), jej zrozumienie nie sprawia"o wi´kszych k"opo-
Dylematy wyboru tów, zw"aszcza Że z pewnoĘcią znacie bardzo kiedyĘ popularny film
WybierajÄ…c temat, powinniĘcie wziÄ…ç pod uwag´ powyÅ»sze infor- zrealizowany na podstawie powieĘci Sienkiewicza przez Jerzego
macje, jednak przede wszystkim musicie kierowaç si´ znajomoĘciÄ… Hoffmana (scenarzysta pominÄ…" wprawdzie wiele istotnych
lektury, która ma byç przedmiotem rozwaÅ»aÅ‚
. Oba tematy b´dzie w utworze wÄ…tków, jednak analizowanÄ… scen´ jako kluczowÄ… dla
bowiem trudno w sposób w miar´ pe"ny zrealizowaç bez dobrej powieĘciowych wydarzeÅ‚
trafnie prze"oÅ»y" na j´zyk filmu). Tu mo-
znajomoĘci ca"ego utworu. Za samÄ… analiz´ fragmentów moÅ»ecie, del nie rozgranicza wprawdzie analizy fragmentu i ca"oĘci utworu,
piszÄ…c na temat 1., otrzymaç 9, natomiast na 2.  10 z 25 pkt. ale teÅ» wystarczy mieç ogólnÄ… znajomoĘç powieĘci (filmu?), Å»eby
Jednak jeĘli uwaÅ»nie przyjrzymy si´ modelowi do tematu z Króla uzyskaç dodatkowe punkty (np. za podanie informacji o wczeĘniej-
Edypa, zobaczymy, Że bez dobrej znajomoĘci dramatu nie moŻ- szych zdarzeniach, wskazanie przyczyny spotkania i jego efektu,
na trafnie usytuowaç fragmentów w ca"oĘci, a z wypowiedzi Edy- przedstawienie postaci). OczywiĘcie bez czytania dzie"a Sienkiewi-
pa czy pieĘni chóru da si´ trafnie wskazaç tylko to, co wynika cza raczej nie da si´ sformu"owaç pe"nego wniosku, uwzgl´dniajÄ…c
wprost z tekstu  "atwo jednak pope"niç tu b"´dy rzeczowe. Temat kluczowy charakter sceny, natomiast cz´Ä˜ciowy  tak (dramatyzm
ten ma istotnÄ… zalet´  realizujÄ…c go, moÅ»ecie wykorzystaç wiedz´ zdarzenia da si´ uzasadniç na podstawie podanego fragmentu).
o mitologii (pami´tajcie jednak, aby nie streszczaç mitu o Edypie PodsumowujÄ…c  wybór tematu zaleÅ»y od Was, od Waszej wiedzy
czy  szerzej  rodzie Labdakidów, ale jedynie odwo"ywaç si´ i umiej´tnoĘci. To Wy sami musicie dokonaç analizy obu zadaÅ‚
,
do wynikajÄ…cej z niego wiedzy), a takÅ»e teoretycznoliterackÄ… (do- policzyç argumenty za danym wyborem i przeciw niemu, okreĘliç
tyczÄ…cÄ… sytuacji i winy tragicznej, katharsis). Dodatkowo dwa ich wag´ i& wybraç.
punkty moÅ»na zdobyç za trafnie przywo"ane konteksty. MoÅ»ecie Oprac. Alicja Badowska, MaÅ‚gorzata PuÅ‚ka
1
ZESZYTY EDUKACYJNE
TEMAT Üö. Model odpowiedzi i schemat oceniania
ROZWINI
CIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 25 punktów)
Punktacja: Punktacja: Punktacja:
Fragmenty np.: narodzeniem jest winny).
Epeisodion I i II  umiejscowienie pieśni chóru (już po po-
Üö. Usytuowanie fragmentów znaniu przez Edypa prawdy o sobie, ?ö. Litość i trwoga 9ö-:ö
w dramacie 9ö-:ö po dokonaniu siÄ™ katastrofy); np.:
a) Przedstawienie Edypa  uogólnienia na temat losu ludzkiego;  Nieszczęścia bohaterów tragedii przej-
np.:  pesymistyczna koncepcja życia (czło- mują współczuciem (komentarz chóru).
król Teb, który uzyskał tron i rękę żony wiek nie osiąga szczęścia, nie spełnia  Edyp to postać głęboko ludzka, mająca
poprzedniego władcy Lajosa dzięki roz- marzeń). zarówno cechy pozytywne, jak i nega-
wiązaniu zagadki Sfinksa. tywne, dlatego budzi litość.
b) Wskazanie, kto jest odbiorcą słów Edypa Cały dramat  Prawa religii są nadrzędne wobec bólu
Epeisodion I  lud tebaÅ„ski; <ö. Próby ucieczki Edypa przed losem 9ö-<ö i cierpieniu Edypa, budzÄ… trwogÄ™.
Epeisodion II  Jokasta. np.:  Dostrzeżenie możliwości powielenia lo-
c) Opisanie zdarzeń, w związku z którymi  Edyp reżyseruje swoje życie w przeko- su Edypa przez każdego z widzów po-
Edyp formułuje wypowiedzi naniu, że sam może je zmienić (unik- woduje trwogę.
Epeisodion I  wskazanie przez wyrocz- nąć nieszczęścia).
niÄ™ delfickÄ… przyczyn zarazy w Tebach  Dramat Sofoklesa rozpoczyna siÄ™ w mo- @ö. Konteksty 9ö-:ö
(niepomszczona śmierć Lajosa); mencie, kiedy Edyp jest przekonany, np.:
Epeisodion II  oskarżenia Terezjasza, że oszukał los (pycha, zadufanie).  historycznoliteracki (np. Poetyka Arysto-
które wywołują niepokój Edypa.  Edyp nie przyjmuje prawdy zawartej telesa, inne tragedie starożytne);
w słowach Terezjasza (oskarża go  filozoficzny (koncepcje fatalistyczne);
:ö. Analiza wypowiedzi Edypa 9ö-=ö o kÅ‚amstwo i zmowÄ™ z Kreonem).  mitologiczny (np. z
ródła klątwy nad ro-
np.:  Konsekwentne śledztwo w sprawie za- dem Labdakidów, inne mity przedsta-
 Edyp rzuca klątwę na zabójcę Lajosa bójstwa Lajosa (Edyp jest przekonany, wiające niemożność ucieczki
(Epeisodion I); że w ten sposób zada kłam oskarże- przed przeznaczeniem).
 opowiada swoje wcześniejsze dzieje niom Terezjasza).
zwiÄ…zane z ucieczkÄ… przed wyroczniÄ…;  ProwadzÄ…c rozmowy z Kreonem, Joka- Aö. Podsumowanie 9ö-<ö
 mówi o przyczynie zwrócenia siÄ™ stÄ…, PosÅ‚aÅ„cem z Koryntu, Edyp szuka PeÅ‚ne (<ö)
do Apolla; przede wszystkim przesłanek przeczą- np.: Dostrzeżenie, że działania Edypa do-
 mówi o straszliwej wróżbie, którą otrzy- cych przepowiedni. prowadzają bohatera do nieuchronnej
mał w Delfach; klęski. Edyp to bohater tragiczny  mimo
 mówi o sposobie, w jaki staraÅ‚ siÄ™ od- =ö. Sytuacja tragiczna 9ö-:ö iż zna przepowiedniÄ™, próbuje zmienić
wrócić los (Epeisodion II); np.: swój los, ale uciekając przed Fatum, wy-
 w obu fragmentach Edyp mówi o sobie  kolizja woli bohatera i losu; pełnia drobiazgowo przeznaczenie. O ży-
(choć w wypadku pierwszej wypowie-  wszystkie okoliczności prowadzą ciu śmiertelnych dawno zdecydowali bo-
dzi nie jest tego świadomy); do nieuchronnej klęski bohatera; gowie i nie ma ludzkiego sposobu, by
 formułując pierwszą wypowiedz
, Edyp  kolizja praw wiary i praw jednostki. uciec przed losem. Tragiczna ironia losu
jest pełen wiary w swoje możliwości; Edypa budzi litość i trwogę (dzięki czemu
 druga wypowiedz
jest podszyta stra- >ö. Wina tragiczna 9ö-:ö starożytni widzowie przeżywali
chem, przeczuciami (skorom tak daleko np.: oczyszczenie).
zapadÅ‚ już w trwogÄ™);  hamartia  wina tragiczna jako bÅ‚Ä…dze- Częściowe (:ö)
 obie wypowiedzi są świadectwem tra- nie, wina za czyn, który został dokona- np.: Dostrzeżenie, że istotą utworu jest
gicznego zbłądzenia (Edyp nie wie, że ny przez bohatera bez świadomości, że wina tragiczna, a bohater jest nieświado-
rzuca klątwę na siebie; nie wie, że prze- popełnił zbrodnię (Edyp, zabijając po- my sensu okoliczności, w jakich się znaj-
powiednia już się spełniła); dróżnego w równej walce, nie wie, że duje. Utwór pokazuje niemożność
 w obu fragmentach przedstawiony jest los zabił ojca, jest jednak winny ojcobój- ucieczki przed losem.
Edypa; w drugim  zbrodnie, które popeÅ‚- stwa; żyjÄ…c z JokastÄ…, nie wie, że jest Próba podsumowania (Üö)
nił; w pierwszym  kara, jaka go spotka. ona jego matką, jest jednak winny np.: Dostrzeżenie, że los prowadzi Edypa
zbrodni kazirodztwa).  zgodnie z założeniami tragizmu
Stasimon IV  wina wynikająca z klątwy ciążącej  do nieuchronnej klęski.
;ö. Komentarz na temat losu Edypa 9ö-:ö nad rodem (Edyp jeszcze przed swoim
Oprac. Alicja Badowska,
Małgorzata Pułka
2
MATURA
TEMAT :ö. Model odpowiedzi i schemat oceniania
ROZWINI
CIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 25 punktów)
Punktacja: Punktacja: Punktacja:
Üö. Informacje o istotnych dla emocjonalnie, drażliwy, honorowy, prze- Å‚em, w którym ten przekonaÅ‚ chorążego
zrozumienia sceny zdarzeniach, biegły; orszańskiego do swojej racji po podpisa-
które miaÅ‚y miejsce wczeÅ›niej 9ö-:ö  na podstawie caÅ‚ej powieÅ›ci, np.: niepo- niu paktu ze Szwedami);
np.: spolicie odważny, zawadiaka, gwałtow-  historyczny (np. funkcjonalne przywołanie
 przysięga wierności złożona na krucy- nik; świetny, mający rycerską  fantazję , wiedzy na temat potopu szwedzkiego);
fiks przez Kmicica; choć okrutny żołnierz; wierny kochanek;  teoretycznoliteracki (np. wskazanie dyna-
 zdrada Radziwiłła; lojalny przyjaciel; patriota, przedkładają- miczności postaci Kmicica  pod wpły-
 rozgromienie zbuntowanych przeciw cy dobro ojczyzny nad prywatę. wem miłości do Oleńki cechy pozytywne
zdrajcy Radziwiłłowi pułków polskich; Przyznajemy po jednym punkcie za poda- zaczynają w coraz większym stopniu
 uratowanie życia pułkownikom. nie co najmniej dwóch cech (z uzasadnie- ujawniać się w jego działaniach; dostrze-
niem) każdej z postaci, zarówno na podsta- żenie statyczności postaci księcia Bogu-
:ö. Umiejscowienie sceny wie fragmentu, jak i z caÅ‚ej powieÅ›ci. sÅ‚awa, którego negatywna charakterysty-
w caÅ‚oÅ›ci powieÅ›ci 9ö-;ö ka ujawniona w analizowanej scenie zo-
np.: =ö. Analiza słów i zachowania ksiÄ™cia 9ö-:ö staje w dalszej części powieÅ›ci jedynie
 Przyczyna spotkania  Kmicic jest w po- np.: pogłębiona).
dróży wysłany przez Janusza Radziwiłła  nie zwraca uwagi na rozmówcę (trochę  literacki (np. inny utwór, w którym roz-
z listami, dowiaduje się, że w pobliżu go lekceważy); mowa miała szczególne znaczenie dla
przebywa jeden z adresatów korespon-  z jego słów wynika zupełny brak dbało- dalszego rozwoju akcji).
dencji  książę Bogusław. ści o dobro Rzeczypospolitej, liczy się dla
 Miejsce spotkania  dom w Pilwiszkach, niego jedynie wÅ‚asny interes (dobro wÅ‚a- Aö. Podsumowanie 9ö-<ö
gdzie dwór księcia stanął na odpoczy- snej rodziny); Pełne
nek.  potrafi przedstawiać swoje poglÄ…dy ObjaÅ›nienie dramatyzmu i kluczowego cha- (<ö)
 Efekt zdarzenia  próba porwania księ- w sposób przejrzysty, obrazowy. rakteru sceny.
cia Bogusława. np.:
>ö. Analiza słów i zachowania Kmicica 9ö-:ö Scena pokazuje, jak Kmicic z trudem
;ö. Przedstawienie postaci np.: (w dramatycznej walce) powstrzymuje
a) książę BogusÅ‚aw (Üö)  porywczy, targany silnymi emocjami, swojÄ… gwaÅ‚townÄ… naturÄ™ i uzyskuje infor-
np. magnat, brat stryjeczny (kuzyn)  potrafi zapanować nad sobą i ukryć macje stawiające go w dramatycznej sytu-
Janusza Radziwiłła; prawdziwe uczucia, acji jako zdrajcę i sprzedawczyka. Po raz
b) Andrzej Kmicic (Üö)  wypowiada nieprawdziwe deklaracje pierwszy spotykajÄ… siÄ™ główni oponenci po-
np. zamożny szlachcic, chorąży orszań- (kłamie), aby uzyskać od księcia infor- wieści, po raz pierwszy także udało się Kmi-
ski, żołnierz wsławiony w wojnach macje, cicowi najpierw pomyśleć, potem zrobić
z Moskwą (w walce z wojskami Cho-  uważnie słucha słów księcia i analizuje je. (opanować chęć nierozważnego działania),
wańskiego). nie podjąć działań pochopnych. Następuje
?ö. Efekt rozmowy 9ö-<ö tu też przeÅ‚om w postÄ™powaniu głównego
<ö. Cechy charakteru i usposobienia  dla ksiÄ™cia  negatywny; zostaÅ‚ oszuka- bohatera, który od tego momentu zacznie
rozmawiających ny, dał się wywieść w pole, zyskując się poprawiać i zyskiwać dobrą reputację.
a) książę BogusÅ‚aw (:ö) wroga;
np.:  dla Kmicica  pozytywny; uzyskał po- Częściowe
 na podstawie fragmentu: próżny trzebne informacje; przekonał się osta- dostrzeżenie i częściowe uzasadnienie dra-
(w obecnoÅ›ci goÅ›cia wpatruje siÄ™ w lu- tecznie o celach Radziwiłłów, dziÄ™ki cze- matyzmu sceny i jej ważnej funkcji (:ö)
stro), cyniczny, interesowny; mu zerwał ze zdrajcami. w kompozycji powieści.
 na podstawie całej powieści, np.: od- Przyznajemy jeden punkt za ogólne określe-
ważny, a nawet lubujący się w niebez- nie efektu rozmowy i po jednym za każde Próba podsumowania
pieczeÅ„stwie; mÅ›ciwy, okrutny, uwodzi- uszczegółowienie (maksymalnie <ö). Wskazanie dramatyzmu i kluczowego cha- (Üö)
ciel, zdrajca, inteligentny intrygant, po- rakteru sceny, bez potwierdzania tych
trafiÄ…cy czarować piÄ™knymi słówkami. @ö. Konteksty 9ö-:ö stwierdzeÅ„.
b) Andrzej Kmicic (:ö) np.:
np.:  inne pełne dramatyzmu rozmowy w Po- Oprac. Alicja Badowska
 na podstawie fragmentu: reagujący topie (np. dyskurs z Januszem Radziwił- i Małgorzata Pułka
3
ZESZYTY EDUKACYJNE
TEST CR Wizerunek nasz powszedni
 punktacja i model odpowiedzi
Üö. w mediach. 9ö-Üö  powoÅ‚ać siÄ™ na autorytet.
Trzeci punkt przyznajemy za podanie przynajmniej
:ö. Media wyparÅ‚y tradycyjny ukÅ‚ad odniesieÅ„ spoÅ‚ecz- 9ö-Üö jednego celu.
nych. Można uznać: Tradycyjne wiÄ™zi i formy spo- Aö.  przedmiotem szczególnej troski, 9ö-Üö
łeczne uległy zanikowi.  przedmiotem kultu,
 maską prawdziwej osobowości,
;ö.  poczucie zagubienia, 9ö-Üö Punkt przyznajemy za odpowiedz
podobną do któ-
 niepewność, rejkolwiek z podanych.
 fascynacja i przerażenie (poczucie sprzeczności),
Uwaga: punkt przyznajemy za trafne podanie dwu Üö9ö.  mÅ‚odość (mÅ‚ody wyglÄ…d), 9ö-Üö
emocji.  szczupła sylwetka (za wszelką cenę),
 sprawność fizyczna,
9ö-Üö
<ö. DziÅ› o życiorysie decydujÄ… wykonywany zawód Punkt przyznajemy za wymienienie
i miejsce pracy. dwóch z powyższych cech.
=ö. CzÅ‚owiek, szukajÄ…c wzorców, wierzy w iluzje rzeczy- 9ö-Üö 9ö-Üö
ÜöÜö. To modny w życiu i mediach anglicyzm.
wistości medialnej. (Ludzie nie odróżniają doświad- Służy ironicznemu podkreśleniu, że dla ludzi ważny
czeń swoich od tych, które wynikają z przeżyć boha- jest tylko modny wygląd (wizerunek, obraz).
terów znanych z mediów). lub
Słowo jest powszechnie używane w znaczeniu
9ö-:ö
>ö.  przynależność do danej rodziny,  modny wizerunek . Jego polski odpowiednik nie
 przynależność do określonej warstwy społecznej, oddaje potrzebnego nacechowania stylistycznego.
 przynależność do danej grupy zawodowej,
9ö-Üö
 przynależność do danej kasty, Üö:ö. Ekspert zajmuje siÄ™ tylko jednÄ… dziedzinÄ… życia
 imiÄ™, (ma wÄ…skÄ… specjalizacjÄ™), jest potrzebny do po-
 przydomek, twierdzania zgodności naszego wizerunku z przy-
Jeden punkt przyznajemy za trafne podanie dwóch jętym (wskazanym, uznanym) wzorem. Tradycyjny
elementów (dwa  za cztery). autorytet jest wzorem w wielu aspektach rzeczy-
wistości, wspiera nas (utwierdza) w decyzjach
9ö-;ö
?ö. Np.: i postÄ™powaniu.
 kierujemy się pragnieniem kształtowania siebie,
9ö-;ö
 wÅ‚asnego ja tylko wedÅ‚ug wizerunków medial- Üö;ö.
nych (często na siłę),
 świat mediów  przenika w codzienność , więc Śródtytuł Problematyka
ulegamy przeświadczeniu, że życie jest takie jak
Wpływ liberalnej gospodarki
w mediach,
Życie jako igraszka mód na biografię współczesnego
 myślimy o sobie według kryteriów i wzorców
człowieka
wizualnego wizerunku,
Trudności z określeniem tożsamości
Człowiek odpowiednio nazwany
Przyznajemy jeden punkt za jeden argument.
współczesnego człowieka
9ö-;ö
Np.: Prymat elementów zewnętrz-
@ö. Cytuje antropologa (Clifford Geertz), filozofa
Ciało obsesyjnie doskonalone
nych w postrzeganiu ludzi.
(Leszek Kołakowski).
Dwa punkty przyznajemy za trafne wskazanie obu
Np.: Krótki czas użytkowania
specjalistów, a jeden punkt  za wskazanie tylko
przedmiotów, brak trwałości
Ludzie wymienialni jak przedmioty
jednego.
w sferze więzi społecznych.
Cytuje, aby:
 ukazać (objaśnić) dogłębnie zjawisko.
4