Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska, 68 (1), 47-51, 2003
Artroskopia stawu kolanowego w ostatnim dwudziestopięcioleciu
Jerzy Widuchowski
Oddział II i Ośrodek Chirurgii Kolana i Artroskopii, Wojewódzki Szpital Chirurgii Urazowej w Piekarach Śląskich
Streszczenie
W pracy na podstawie danych z piśmiennictwa oraz własnych doświadczeń przedstawiono rozwój artroskopii stawu kolanowego w latach
1975-2002. Zwrócono uwagę na pewną etapowość tego rozwoju w okresach: 1975-1980, 1981-1990, 1991-2002. Wskazano równie\
na
aktualne miejsce, jakie zajmuje ta zło\
ona metoda diagnostyczno-lecznicza w chirurgii stawu kolanowego. Słowa kluczowe: artroskopia,
staw kolanowy
Arthroscopy of the knee joint in the last twenty five years
Summary
This study presents, based on the literature data and own experience, the development of the knee joint arthroscopy in the years of 1975-2002
and its current trends
Key words: arthroscopy, knee joint
Staw kolanowy jest największym stawem ustroju ludzkiego, kolanowego [16-18, 20, 22, 36]. Po II wojnie światowej, dzięki
ale równocześnie stawem najczęściej ulegającym uszkodzeniom pracom ucznia Takagi, Watanabe i konstrukcji przez niego
urazowym i najbardziej podatnym na wystąpienie ró\
nego rodzaju artroskopu, początkowo w Japonii, a następnie w Kanadzie, USA i
patologii. Urazowe obra\
enia stawu kolanowego stanowią 15-30% w Europie powstały ośrodki, w których rozpoczęto intensywne
wszystkich obra\
eń ciała i występują one u osób w ró\
nym wieku, prace nad zastosowaniem artroskopii, czyli oglądania wnętrza
jednak najczęściej wśród ludzi uprawiających rozmaite formy stawu, w diagnostyce i leczeniu schorzeń stawu kolanowego.
ćwiczeń fizycznych, szczególnie o charakterze sportowym [1-11]. Właściwy rozwój artroskopii rozpoczął się jednak dopiero w
Istnieje równie\
wiele schorzeń, w trakcie których proces latach siedemdziesiątych, kiedy to we wspomnianych ośrodkach
patologiczny prowadzi do niszczenia najistotniejszych struktur medycznych zgromadzono ju\
odpowiednie doświadczenia
stawu kolanowego i w konsekwencji do znacznych zaburzeń jego pozwalające na coraz to powszechniejsze, a nawet rutynowe
normalnego funkcjonowania [11-15]. stosowanie tej metody leczniczej. Do praktyki chirurgicznej
W ostatnim dwudziestopięcioleciu, dzięki wielu pracom zaczęto stopniowo wprowadzać nowe terminy i określenia:
doświadczalnym i klinicznym, dość dobrze poznano anatomię i lecznicza artroskopia (therapeutic arthroscopy), artroskopowe
biomechanikę stawu kolanowego oraz ró\
ne występujące w jego leczenie (arthroscopic therapy, arthroscopic treatment) oraz
obrębie patologie. W tym okresie czasu do rozpoznawania tych zaczęto wyraz
nie wyró\
niać artroskopię odnoszącą się do badania
patologii oraz ich leczenia wprowadzono wiele nowych metod, jak stawu i stosowaną dla ustalenia właściwego rozpoznania:
np.: artroskopię, tomografię komputerową, tomografię rezonansu artroskopia diagnostyczna (badanie artroskopowe, endoskopowe
magnetycznego, ultrasonografię i nowe techniki operacyjne. badanie, artroskopowa diagnostyka, ang. diagnostic arthroscopy),
Metody te w bardzo du\
ym stopniu zmieniły stosowaną jak równie\
artroskopię związaną procedurami chirurgicznymi:
dotychczas taktykę postępowania leczniczego. Niewątpliwie artroskopia operacyjna (artroskopia chirurgiczna, artroskopowa
największe znaczenie miało wprowadzenie w latach chirurgia, artroskopowa operacja, ang. operative arthroscopy).
siedemdziesiątych do leczenia uszkodzeń urazowych i schorzeń Burzliwy rozwój artroskopii i coraz większe zainteresowanie się tą
stawu kolanowego artroskopii. Artroskopia, czyli endoskopowe metodą diagnostyczną i leczniczą przez wielu lekarzy wiązało się z
oglądanie wnętrza stawu, rozszerzona póz
niej o ró\
ne techniki pewnymi problemami. W początkowym etapie artroskopia z
operacyjne, mimo stosunkowo krótkiej historii, została trudnością i pewnymi oporami torowała sobie drogę i stopniowo
zaakceptowana przez chirurgów na całym świecie. Artroskopia zdobywała coraz silniejszą pozycje wśród procedur chirurgicznych
zrewolucjonizowała postępowanie chirurgiczne w obra\
eniach i stosowanych w traumatologii i ortopedii. Wielu chirurgów ze
schorzeniach stawu kolanowego, powodując jego radykalną znanych ośrodków akademickich i medycznych sceptycznie
zmianę, dotyczyło to zarówno schematu diagnostycznego, jak i podchodziło do tej metody leczenia. Niewątpliwie przyczyną tego
metod właściwego leczenia [5, 11, 15-25]. stanu był fakt, \
e wielu z nich znakomicie opanowało
Za pionierów tej metody leczenia uwa\
a się Duńczyka rozpoznawanie uszkodzeń i schorzeń kolana w oparciu o
Nordentorfa, który w 1912 roku na 41. Kongresie Towarzystwa obowiązujący w tym czasie schemat diagnostyczny oraz stosowało
Chirurgów Niemieckich doniósł o udanych próbach endoskopii sposób postępowania chirurgicznego oparty na du\
ym,
ludzkiego stawu kolanowego, Japończyka Takagi, zało\
yciela w wieloletnim, własnym doświadczeniu, a artroskopia właśnie
1918 roku Japońskiej szkoły artroskopii" oraz Szwajcara Birchera,  zaburzała" ten schemat i sposób postępowania. Sceptycznie do tej
metody nastawieni lekarze ciągle podkreślali, \
e jest to zaglądanie
który w 1921 roku opublikował pierwsze wyniki wykonanych
przez siebie  arthroendoskopii" stawu do
J. Widuchowski
48
całkowite ACL, które nie wykazywało badanie fizykalne
stawu przez  dziurkę od klucza" zamiast przez  otwarte
(DeHaven 1980, Giląuist 1978). Zwrócono te\
uwagę na
drzwi" [9, 35, 36]. Mimo to z biegiem lat, wśród chirurgów
znaczną liczbę, dotychczas nie wykrywanej, patologii
na całym świecie, wzrastała popularność artroskopii i okazało
chrząstki stawowej i w mniejszym stopniu równie\
błony
się, \
e ta metoda określana jako  zaglądanie do stawu przez
dziurkę od klucza" daje o wiele większe mo\
liwości ogląd- maziowej. Na podstawie swoich materiałów klinicznych
wielu chirurgów starało się określić dokładność artroskopii
nięcia i oceny wnętrza stawu ni\
nawet najbardziej rozległa
artrotomia, jak równie\
, \
e coraz więcej procedur chirurgicz- jako badania diagnostycznego. Casscells w 1971 roku wy-
kazał, \
e artroskopia posiada 80% dokładności, McGinty i
nych w obrębie stawu kolanowego mo\
e być wykonywanych
Freedman w 1976 roku w materiale 225 przypadków kli-
z pomocą lub pod kontrolą artroskopii [16-19,21, 27, 28]. Ta
nicznych określili dokładność artroskopii na 90%, Henche
wzrastająca, szczególnie od lat osiemdziesiątych, nie tylko
95%, a Dandy i Jackson w analizie 800 przypadków na 98%
wśród lekarzy, ale równie\
w społeczeństwie, popularność
[5, 12, 15-18,22,27,32,33].
artroskopii, miała związek z rozwojem i popularyzacją sportu
W drugiej połowie lat osiemdziesiątych artroskopia sto-
wyczynowego i rekreacyjnego u ludzi aktywnych zawodowo
sowana była ju\
jako rutynowa metoda diagnostyczna oraz
oraz ściśle związanym z tym faktem występowaniem coraz
większej liczby obra\
eń stawu kolanowego [4, 8, 11]. Zaist- obserwowane było coraz częstsze stosowanie, z ciągle wzras-
tającym ich zaawansowaniem, artroskopowych operacji.
niało zapotrzebowanie na takie postępowanie lecznicze, które
Stopniowo artroskopia operacyjna zaczynała dominować nad
cechowałoby się szybką, dokładną oraz pełną diagnozą i co
najwa\
niejsze mało inwazyjnym leczeniem z krótkim okre- artroskopią ściśle tylko diagnostyczną. Równie\
stopniowo
zaczęto u\
ywać nowych narzędzi artroskopowych, począt-
sem wyłączenia z aktywności zawodowej i sportowej. Właśnie
kowo ręcznych, a następnie mechanicznych,
artroskopia w porównaniu z innymi dotychczas stosowanymi
elektrochirurgicznych i wykorzystujących energię laserową. W
metodami leczniczymi spełniała wymienione oczekiwania
tym czasie artroskopię zaczęto równie\
stosować w innych
chorych i lekarzy. Niewątpliwie ten dynamiczny rozwój
stawach człowieka- barkowy, łokciowy, skokowy, biodrowy i
artroskopii mógł mieć miejsce dzięki zastosowaniu, w końcu
mniejsze stawy kończyn [30, 34].
lat siedemdziesiątych nowych systemów soczewkowych w
W latach dziewięćdziesiątych w większości ośrodków
artroskopach i w światłowodach (systemy optyczne
medycznych na całym świecie artroskopia zajmowała jedną z
Hopkinsa), wprowadzeniu na początku lat osiemdziesiątych
najwa\
niejszych pozycji w postępowaniu leczniczym w
toru wizyjnego opartego na systemie video, jak równie\
,
uszkodzeniach i schorzeniach stawu kolanowego. Zdecy-
stałego udoskonalania sprzętu i instrumentarium (narzędzia
dowanie przewa\
ało ju\
w stosowanie artroskopii opera-
motorowe, elektrochirurgiczne, narzędzia wykorzystujące
cyjnej. Wynik badania artroskopowego przyjęto określać w
promieniowanie laserowe lub tzw.  radiofrequency") oraz
diagnostyce jako  złoty standard". W związku z coraz
związanego z nimi nowymi technikami operacji
większą popularnością wprowadzanych innych, nowych
artrosko-powych [29-31].
diagnostycznych badań obrazowych stawu kolanowego, jak
Obserwowany postęp i rozwój artroskopii przyczynił się
do rewolucyjnych zmian w całej chirurgii kolana. Najistot- np.: tomografia komputerowa, ultrasonografia, a szczególnie
tomografia rezonansu magnetycznego i co najwa\
niejsze
niejszą konsekwencją stosowania artroskopii diagnostycznej
było najpierw zmniejszenie liczby, a następnie prawie całko- -zdobywaniu coraz większego doświadczenia w interpretacji
otrzymanego obrazu zarówno przez wykonującego to badanie
wite usunięcie tzw. artrotomii zwiadowczej ze schematu
diagnostycznego. Wprowadzenie zaś nowego instrumenta- lekarzy-radiologów, jak i samych chirurgów, artroskopia
diagnostyczna zyskała  konkurencje", które to spowodowały
rium i sprzętu oraz nowych chirurgicznych technik
zmniejszenie liczby wykonywanych tzw. niepotrzebnych
artrosko-powych spowodowało, \
e coraz więcej zabiegów
artroskopii diagnostycznych (unnecessary arthroscopy) [1,
operacyjnych w obrębie kolana zaczęto wykonywać i
35-39]. W tym czasie coraz więcej procedur chirurgicznych w
wykonuje się obecnie metodą zamkniętą, bez tradycyjnego
obrębie stawu kolanowego wykonywanych jest ju\
pod
otwierania stawu, czyli artrotomii.
Siedząc rozwój i stosowanie artroskopii w chirurgii ko- kontrolą lub z pomocą artroskopii, czyli metodą zamkniętą,
procedur dotychczas wykonywanych po klasycznym otwarciu
lana na świecie mo\
na zauwa\
yć pewną jego etapowość. W
stawu, czyli artrotomii. Dzięki artroskopii w tym okresie
końcu lat siedemdziesiątych i w pierwszej połowie lat
czasu szybko rozwijają się nowe techniki operacyjne w chi-
osiemdziesiątych dominowała artroskopia diagnostyczna oraz
rurgii kolana wykorzystujące nowy, zaawansowany sprzęt i
były wykonywane proste zabiegi artroskopowe (usuwanie
instrumentarium (np. narzędzia elektrochirurgiczne, lase-
ciał wolnych, biopsja maziówki, częściowa meniscectomia
rowe itp.). Stosowane są one w uszkodzeniach i schorze-
itp.). W tym czasie wśród chirurgów występowała fascynacja
obrazem artroskopowym oraz dą\
enie do poznawania ana- niach: łąkotek (nowe techniki i sposoby szycia łąkotek,
przeszczepy, protezy, substytuty), chrząstki stawowej (plas-
tomii i patologii artroskopowej. Zauwa\
ono znaczną ró\
nicę
pomiędzy rozpoznaniami klinicznymi a badaniem artroskopo- tyki mozaikowe, transpozycje chrzęstnokostne itp.) i więzadeł
wym. Johnson w 1981 roku porównując wyniki 2 229 wyko- krzy\
owych (plastyki i rekonstrukcje), w świe\
ych i prze-
nanych artroskopii stwierdził a\
w 56% ró\
nice w rozpoz- wlekłych niestabilnościach rzepki (zwichnięcia) oraz w zła-
naniu patologii śródstawowej. W wielu przypadkach, szcze- maniach dostawowych [40]. Artroskopię stosuje się z du\
ym
ju\
powodzeniem u dzieci i u dorastającej młodzie\
y [13,
gólnie w ostrych uszkodzeniach kolana, stwierdzano urwania
Artroskopia stawu kolanowego w ostatnim dwudziestoleciu 49
pedycznych obecnie jest wykonywana w tym kraju aitroskopowo
41-43]. Rutkow w swojej pracy wykazał, \
e w USA w 1994 roku
[44]. Brak jest dokładnych i oficjalnie publikowanych danych
wzrosła o 150% liczba wykonywanych artroskopii w porównaniu
odnośnie liczby wykonywanych artroskopii w Europie. Według
z rokiem 1983 oraz, \
e artroskopią jest 7. w kolejności najczęściej
Krudwiga [42] w Niemczech w latach 1995 i 1996 wykonano
wykonywaną procedurą chirurgiczną [44]. Artroskopię zaczęto
około 400 tysięcy artroskopii stawu kolanowego. Z innych danych
stosować w zapaleniach stawu, w tym równie\
bakteryjnych i w
przedstawianych w czasie Międzynarodowego Kursu
reumatoidalnym zapaleniu stawów. Zanotowano pierwsze próby
zorganizowanego przez ESSKA w Budapeszcie (2-4.11.2001)
stosowania artroskopii w schorzeniach zewnątrz stawowych
wynika, \
e liczba wykonywanych rocznie artroskopii wynosi:
kolana (cysty dołu podkolanowego, zapalenie kaletek, przewlekłe
Rosja - 20-25 tysięcy, Węgry - 10 tysięcy, Słowenia - 3,5 tysiąca,
schorzenia aparatu wyprostnego) [45-48].
Rumunia -2,5 tysiąca, Estonia - 2 tysiące, A
otwa - 800. W Polsce
Wobec tej coraz większej popularności artroskopii zaczęto
liczba ta szacowana jest na 15-20 tysięcy (Górecki, Trzaska).
zastanawiać się: czy artroskopia mo\
e i powinna być wykonywana
Zdaniem wielu autorów artroskopia stała się w ostatnim okresie na
przez ka\
dego chirurga ortopedę? [39, 49-51 ] Grupa znakomitych
świecie najbardziej popularną procedurą chirurgiczną, która
chirurgów amerykańskich: McGinty J. B., Johnson L. L., Jackson
wykonywana jest nawet w małych szpitalach [42, 44].
R. W., McBryde A. M., Good-fellow J. W. odpowiedziała na to
Obecnie w ortopedii, a szczególnie w chirurgii kolana,
pytanie: artroskopia, powinna być wykonywana przez biegłego i
artroskopia uwa\
ana jest za zło\
oną metodę
wprawnego chirurga artroskopowego z dobrym treningiem i ciągłą
diagnostyczno-operacyjną, która ma ugruntowaną ju\
pozycję
praktyką [38]. Zwrócono więc uwagę na konieczność
zarówno w rozpoznawaniu istniejącej patologii, jak i we
odpowiedniego szkolenia przyszłych artroskopistów, a
właściwym jej leczeniu [25, 54]. W piśmiennictwie mo\
na spotkać
Amerykańskie Towarzystwo Artroskopowe (AANA) określiło
się z wyró\
nianiem artroskopii diagnostycznej i operacyjnej, choć
poziomy zdobywanych umiejętności i wprowadziła odpowiednie
w praktyce chirurgicznej, w zasadzie, nie ma tak do końca
certyfikaty. W Europie natomiast zaczęto organizować cały szereg
wyraz
nego rozgraniczenia pomiędzy tymi artroskopiami. W
kursów o charakterze lokalnym lub międzynarodowym w
przypadkach stwierdzenia uszkodzeń lub schorzeń w stawie,
najlepszych, w tym czasie, ośrodkach chirurgii kolana
artroskopia dotąd diagnostyczna mo\
e być rozszerzona o
akredytowanych lub aprobowanych przez towarzystwa naukowe
procedury określane jako artroskopia operacyjna. Równie\
ka\
da
krajowe lub zagraniczne (AGA, ESSKA, ISAKOS). Ostatnio do
planowa artroskopia operacyjna lub inna procedura wykonywana z
prawidłowego szkolenia, obok np. ćwiczeń na fantomach, u\
ywa
pomocą artroskopii poprzedzona jest zawsze dokładną oceną
się treningowych urządzeń komputerowych dających wirtualną
wnętrza stawu, czyli artroskopia diagnostyczną. Wielu autorów
rzeczywistość (VR) lub środowisko wirtualne (VE) [52, 53].
podkreśla, \
e trafność rozpoznań patologii stawu kolanowego za
O aktualnym zainteresowaniu chirurgią kolana i problemach w
pomocą artroskopii wynosi 96-100% [11-16, 25, 41, 42, 55]. W
stosowaniu artroskopii w latach 1975-2001 świadczy liczba i
wielu specjalistycznych ośrodkach chirurgii kolana na świecie a\

tematyka doniesień i prac naukowych przedstawianych w ró\
nych
90% wszystkich procedur operacyjnych w obrębie stawu kolano-
formach na kongresach i sympozjach nie tylko wymienionych
wego wykonywanych jest z pomocą lub pod kontrolą artroskopii
wa\
niejszych towarzystw naukowych, lecz równie\

[14, 25]. Określa się je jako artroskopowe procedury chirurgiczne
organizowanych w ramach regularnych międzynarodowych lub
(arthroscopic surgical procedures). Do tych procedur nale\
ą
krajowych spotkań chirurgów, ortopedów i lekarzy sportowych,
artroskopie operacyjne (operative arthro-scopy, arthroscopic
np. w ramach American Academy of Orthopaedic Surgeons,
operation), np. meniscectomia lub szycie łakotki, usunięcie ciała
SICOT, EFORT, itp., a w Polsce zjazdy i kongresy naukowe
wolnego, szycie więzadeł krzy\
owych, opracowanie ognisk
PTOiTr, PTMS i publikowanych w znanych czasopismach
chondromalacji lub uszkodzeń chrząstki stawowej, boczne
chirurgicznych i ortopedycznych np.: Journal of Bone Joint
uwolnienie rzepki, synovectomia itp., jak równie\
operacje
Surgery, Trauma, Clinics in Sports Medicine, Current Opinion in
chirurgiczne z asystą lub z pomocą artroskopii
Orthopedics, The American Journal of Knee Surgery, Arch.
(arthroscopically-assisted surgery, arthroscopic assislance
Orthop. Trauma Surg., Clin. Orthop, Orthopedie, w Polsce -
surgery), gdzie artroskopia pomocna jest na pewnych etapach
Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska.
właściwego zabiegu operacyjnego, np.: rekonstrukcja więzadeł
W 1991 roku znakomity angielski specjalista w chirurgii
krzy\
owych (wykonanie kanałów kostnych, wprowadzenie i
kolana i artroskopista D. Dandy zauwa\
ył:  piętnaście lat temu
ustabilizowanie przeszczepu), repozycja i zespalanie złamań
artroskopia była prawie nieznana, mało kto o niej słyszał, a dzisiaj
dostawowych, w tym równie\
rzepki, operacje świe\
ych lub
w wielu krajach jest najczęściej wykonywaną operacją
nawracających zwichnięć rzepki, operacje torbieli dołu
ortopedyczną i jej popularność ciągle wzrasta". Z perspektywy
podkolanowego, itp. Wielu chirurgów uwa\
a, \
e prawie wszystkie
czasu mo\
na stwierdzić, \
e ta popularność i popularyzacja
operacje wykonywane dotychczas w obrębie stawu kolanowego,
artroskopii przyczyniła się do zapoczątkowania nowej ery w
nawet na drodze szerokiej artrotomii, poza oczywiście całkowitą
chirurgii kolana. Obecnie uwa\
a się, \
e na świecie wykonuje się
ailoplastyką, mo\
na wykonać artroskopowo lub z pomocą
ponad 1,5 miliona artroskopii rocznie. W USA 300 tys. artroskopii
artroskopii [14, 25, 54].
rocznie wykonuje ponad 14 tysięcy chirurgów, a ponad 1/3
Korzyści ze stosowania tej mało inwazyjnej, zło\
onej
wszystkich procedur orto-
diagnostyczno-leczniczej metody leczenia, jaką jest artro-
J. Widuchowski
50
[6] Garrick J. G.: The epidemiology of knee injuries in sports. American
skopia, w uszkodzeniach i schorzeniach stawu kolanowego
Academy of Orthopaedic Surgeons Symposium on Sports Medicine The
są oczywiste: małe cięcia skórne, krótki pobyt w szpitalu,
knee. Mosby, St Louis-Toronto-Princeton, 1985: 16-22. [7] Jakobsen
mała liczba powikłań, krótszy okres rehabilitacji, a tym
B. W., Kroner K., Schmidt S., Kjeldsen A.: Pre-vention of injuries in
samym szybszy powrót chorego do poprzedniej aktywności
long-distance runners. Knee Surg. Sports Traumatol. Arthrosc, 1994;
2: 245-249.
zawodowej, czy sportowej [3, 10-12, 16, 22, 56].
[8] Jorgensen U.: Epidemiology in typical Scandinavian team
Jak ju\
wspomniano wcześniej, artroskopia, jako metoda
sports. Br. J. Sports Med., 1984; 18: 59-63.
diagnostyczna i równocześnie lecznicza, dramatycznie zmie-
[9] Lindenfeld T. N Schmitt D. J., Hendy M. P., Man-gine
niła chirurgiczne podejście do diagnostyki i leczenia patologii
R. E.: Incidence of injury in indoor soccer. Am. J. Sports Med., 1994;
22: 364-371.
stawu kolanowego. Dzięki wysokiej czułości diagnostycznej
[ 10] Rand J. A.: The role of arthroscopy in the menagement of knee
ułatwia ona rozpoznawanie i bardzo często decyduje o wybo-
injuries in the athlete. Mayo Clin. Proc, 1984; 59: 77-82.'
rze sposobu leczenia. Artroskopia pozwala na bezpośrednie
[11] Widuchowski J.: Kolano - urazy i obra\
enia sportowe. Wyd.
skontrolowanie jamy stawowej, ocenę rozległości i stopnia
G-Kwadrat, Katowice, 1997.
zaawansowania schorzeń i uszkodzeń ró\
nych struktur śród- [12] Górecki A.: Uszkodzenia stawu kolanowego. PZWL, Warszawa,
1997.
stawowych. Główną zaletą stosowania artroskopii w chirurgii
[13] Lohnert J., Raunest J.: Follow-up results of 3, 500 arthroscopic
kolana jest, oprócz diagnostyki, mo\
liwość jednoczasowego,
operations on the knee joint. Surg. Endosc, 1989; 3: 100-105.
definitywnego leczenia chirurgicznego (artroskopia opera-
[14] Mazurkiewicz S.: Współczesne mo\
liwości rozpoznawania i
cyjna). Stały rozwój ró\
nych technik artroskopii operacyjnej
leczenia obra\
eń stawu kolanowego. Chir. Narz. Ruchu Ortop.
Pol., 1992; 57, supl. 2: 3-6.
spowodował, \
e techniki te stały się alternatywnymi meto-
[15] Strobel M., Stedtfeld H. W.: Diagnostic evaluation of the knee.
dami dla wielu dotychczas stosowanych metod operacyjnych
Springer, Berlin et al, 1990.
uwzględniających otwarcie stawu kolanowego, czyli
[16] Aigner R., Gillquist J.: Arthroscopy of the Knee. Georg Thieme,
artro-tomię.
Stuttgart, 1991.
[17] Casscells S. W.: Arthroscopy of the knee joint. .1. Bone Joint Surg.,
W piśmiennictwie w ostatnich latach mo\
na spotkać ju\

1971; 53A: 287-295.
prace, w których autorzy zastanawiają się nad przyszłością
[18] Dandy D.: Arthroscopic surgery of the knee. Churchill Livingstone,
artroskopii, a w zasadzie nad jej miejscem w chirurgii w naj-
New York, 1981.
bli\
szym dwudziestoleciu [23, 25, 56], Wiadomo, \
e ta
[19] Glinz A.: Arthroscopy in trauma of the knee joint: recent advances
in basic research and clinical aspects. Excerpta Med., 1974:
przyszłość będzie zale\
na od postępów w medycynie, w chi-
113-117.
rurgii, a szczególnie w chirurgii stawu kolanowego. Tasto
[20] Jackson R.. Dandy D.: Arthroscopy of the knee. Grune Strat-ton,
[54] przewiduje, \
e bardzo popularne będą zaawansowane
New York, 1976.
technologie i sprzęt, jak np. laser, radiofrequency, które będą
[21] Johnson L. L.: The comprehensive arthroscopic exami-nation of the
stosowane do naprawy uszkodzeń struktur śródstawowych. knee. Mosby, St. Louis, 1977.
[22] Kuś W. M.: Artroskopia kolana. Wyd. Akapit, Kraków, 1997.
Powszechne będzie wszczepianie  rusztowań" z
[23] Kuś W. M., Górecki A.: Artroskopia jutra. Chir. Narz. Ruchu
biowchła-nialnych polimerów wraz z własnymi komórkami
Ortop. Pol., 1992; 57, supl. 2: 121-123.
chorego w celu tworzenia nowych tkanek (ACL, łąkotki) lub
[24] Kuś W. M., Salamon Z.: Artroskopia stawu kolanowego. Chir.
uzupełniania ich ubytków. Uwa\
a on równie\
, \
e terapia Narz. Ruchu Ortop. Pol., 1976; 41: 569-573.
[25] Witoński D.: Artroskopia - przeszłość, teraz
niejszość, przyszłość.
genowa i in\
ynieria tkankowa wraz z u\
yciem nowych
Ortop. Traumatol. Rehab., 2001; 3: 133-134.
tkankowych polimerów będzie odgrywała wa\
ną rolę w
[26] Kieser C. Seydl G.: Severin Nordentoft und die Prioritat fur die
artroskopowej plastyce stawu (ang. joint replacement).
Arthroskopie. Arthroskopie, 2000; 3: 197-199.
Równie\
w najbli\
szej przyszłości nale\
y się spodziewać
[27] DeHaven K. E., Collins H. R.: Diagnosis of internal de-rangement
of the knee: the role of arthroscopy. J. Bone Joint Surg., 1975; 57
stosowania w coraz szerszym zakresie nowych narzędzi o
A: 802-809.
charakterze robotów (mechatronic) z wykorzystaniem
[28] Johnson L. L.: Arthroscopic Surgery: Principles and Practice.
kontrolowanej nawigacji w stawie z komputerową asystą
Mosby, St. Louis, 1986.
[52, 53].
|29| Kaplan L.. Uribe .1. W., Saskcn II.: The acute effects of
ra-diofreąuency energy in articular cartilage: an in vitro study.
Arthroscopy, 2000; 16:2-5.
[30] Kramer J., Rosenthal A.: Electrosurgery in arthroscopy.
Piśmiennictwo
Arthroscopy, 1992; 8: 1125-129.
[ 1] Alioto R. J., Bowne J. E., Barnthouse C. D.: The influence of [31 ] Lubbers C.: Holmium: YAG-laser-assisted knee arthroscopy versus
NRI on treatment decisions regarding knee injuries. 1st conventional methods for treatment of the knee. Knee Surg. Sports
Biennial Congress ISAKOS. Buenos Aires, Argentina, Traumatol. Arthrosc, 1997; 5: 168-175.
1997: 192. [32] Glinz W.: Arthroskopische Chirurgie-heutiger Stellenwert und
Perpektiven. Helv. Chir. Acta, 1989; 6: 749-767.
[2] Baltzer A. W., Ghadamgahi P. -D., Granrath M, Pos-sel H.
.1.: American football injuries in Germany. Knee Surg. [33] Jackson R. W.: Current concepts review: arthroscopic surgery. J.
Sports Traumatol. Arthrosc, 1997; 5: 46-49. Bone Joint Surg., 1983; 65A: 416-424.
[3] Berkes I., Hempling H.: Arthroskopie versus Arthrotomie. [34] Jackson D. W.: Reconstntctive knee surgery. New York: Raven
Arthroskopie, 1993:6: 112-116. Press, 1995.
[4] Clancy W. G. Jr.: The epidemiology of knee injuries in
sports. American Academy of Orthopaedic Surgeons Symposium
on Sports Medicine: The knee. Mosby, St. Louis-el al., 1985:
185-193.
[5] Finerman G.: American Academy of Orthopaedic Surgeons
Symposium on Sports medicine: The knee. Mosby, 1985.
Artroskopia stawu kolanowego w ostatnim dwudziestoleciu
51
[35] Carmichael I. W., MacLeod A. M., Travlos J.: MRI can [46] Kaalund S., Breddam M., Kristensen G.: Endoscopic resection of
the septic prepatellar bursa. Arthroscopy, 1998;
prevent unnecessaiy arthroscopy. J. Bone Joint Surg., 1997;
79B: 624-625. 14: 757-758.
[36] Ibraik B., Bielecki A.: Niepotrzebna artroskopia. Kolano, [47] Klein W.: Endoscopy of the deep infrapatellar bursa.
1993; 3: 108-109. Arthroscopy, 1996; 12: 127-131.
[37] Lee Y. U., Sartoris D. J.: Imaging of the knee. Curr. Opin. [48] Smali N. C., Glogau A. 1., Berezin M. A.: Arthroscopically
Orthop., 1995;6:56-65.
assisted proximal extensor mechanism realignment of
[38] McGinty J. B., Johnson L. L., Jackson R. W.. McBry- the knee. Arthroscopy, 1993; 9: 63-67.
de A. M., Goodfellow J. W.: Current concepts review. Use [49] Caspari R. B.: Arthroscopy-an orthopedic surgical sub-
and abuses of arthroscopy: A symposium. J. Bone Joint speciality or a techniąue? Arthroscopy, 1991; 7: 390-393.
Surg., 1992; 74A: 1563-1577. [50] Morris A. H.. Jennings J. E., Stone R. G., Katz .1. A.: Guide-
[39] Tait G. R., Maginn P., Macey A. C.. Beverland D. E., lines for privileges in arthroscopic surgery. Arthroscopy,
Mollan R. A.: Unnecessary arthroscopies. Injury, 1992; 23:
1993; 9: 125-127.
555-556. [51] Noble J.: Unnecessaiy arthroscopy. J. Bone Joint Surg.,
[40] Froimson M. I.. Greenwald A. S.: Repair strategies for 1992; 74B: 797-798.
injured cartilage, meniscus and ligament. Curr. Opin. [52] Dario P., Carozza M. C, Marcacci M., D'Attanasio S.: A
Orthop., 1995; 6: 48-55. novel mechatronic tool for computer-assisted arthroscopy.
[41] Hope P. G.: Arthroscopy in children. J. R. Soc. Med., 1991; IEEE Trans. Inf. Technol. Biomed., 2000; 4: 15-29.
84:29-31.
[53] Muller W., Bockholt U.: The virtual reality arthroscopy
[42] Krudwig W. K: Situation der Arthroskopie in Deutschland. trainning simulator. Stud. Health Technol. Inform., 1998:
Arthroskopie, 2000; 13: 191-193. 5013-5019.
[43] Schlepckow P., Weber M., Hempel K.: Arthroscopy of [54] Tasto J. P.: Arthroscopy of the knee 2000 and beyond: A
the knee without pathological findings. Knee Surg. Sports look to the future. lst Congress of Asia Pacific Knee Society, Tokyo,
Traumatol. Aitrosc, 1994; 2: 85-87. Japan, 18-20. 02. 2000: 123.
[44] Rutkow I. M.: Surgical operations in the United States.
[55] Jackson R. W.: Evolution of meniscus surgery. 20th World
Then (1983) and now (1994). Arch. Surg., 1997; 132: Congress SICOT, Amsterdam, Netherlands, 18-23. 08.
983-990. 1996: 149.
[45] Johnson L. L., Van Dyk G. E., Johnson C. A., Bays B. M.: [56] Kuś W. M., Górecki A: Filozofa artroskopii kolana.
The popliteal bursa (Baker 's cyst): an arthroscopic pers- Kolano, 1994;5:48-50.
pective and epidemiology. Arthroscopy, 1997; 13: 66-72.