Córka Cerery
Juliusza Słowackiego
w trzech ujęciach
  Córka Cerery ma charakter utworu okolicznościowego. Graniczna data powstania
utworu to 19 lutego 1947roku. W dzienniku z lat 1847 - 1849 Juliusz Słowacki zapisał: Czosnowska - Ludwik mój (Szpitznagel) zastrzelił się w
Snowiu - teraz pojmuje, dlaczego Pluton ukradł córkę bogini kłosów i maku. Enigmatyczna informacja w oderwaniu od utworu, lecz w
powiązaniu z mitem, do którego się odnosi, ukazuje jak Słowacki postrzegał w tym czasie kobietę (jeśli za prototyp wez
miemy córkę Cerery) -
jako pociągającą, fatalistyczną mistyczkę...
Z adnotacji Słowackiego wnioskuję, \
e samobójstwo owo było pobudką do napisania utworu. Trzeba jednak pamiętać, ze Słowacki \
ył w
poczuciu \
yciowej misji do spełnienia, z tym\
e - jak pisze Juliusz Kleiner - choć początkowo zdobył  przeświadczenie, i\
na szlakach mistyki
dotarł do kresów ostatecznych, jakie dostępne są w \
ywocie ziemskim, i\
osiągnął zespolenie wewnętrzne z Bogiem i z wszechświatem, to
jednak  słabła stopniowo \
ywotność koncepcyj poetyckich, obni\
ała się zdolność kształtowania postaci. Wszystkie postacie zostawały kolejno
wchłonięte przez osobistość samego twórcy, rozpościerającą się na całe przestrzenie dzieł stworzonych, 2 czego efektem jest m.in.  Córka
Cerery . Z jednej strony to przedstawienie koncepcji metempsychicznego romansu, mistycyzm, dotykający ciemnej strony rzeczywistości,
penetracja podświadomości, badanie relacji Bóg  świat - człowiek, z drugiej  idee nie do końca nakreślone, fragmenty większej całości, jakby
ledwo wciśnięte w formę dwóch sonetów, obrazujące mo\
e bardziej osobiste rozterki egzystencjalne poety ni\
będące wykładem jego \
yciowej,
ustabilizowanej koncepcji filozoficznej.
Utwór jest transpozycją greckiego mitu o Demeter i Korze. Cerera to bogini italska, uto\
samiana z Demeter, Kora to inaczej Persefona,
Prozerpina, a pluton to grecki Hades. Poniewa\
mit ten jest ogólnie znany, ograniczę się do krótkiego, istotnego opisu Persefony.
Przedstawiana była ona na tronie obok Hadesa, w wieńcu narcyzów na głowie i z pękiem maków lub rogiem obfitości w dłoni. Atrybutami jej
były kłosy, maki, narcyzy, jabłko granatu.
Jednym z bardziej kluczowych symboli w utworze jest mak. Pojawia się tu tak\
e w związku z mitami. Gdy Cerera zagroziła, ze ziemia staje się
jałowa i bezpłodna, wtedy hypnos dal jej maku sennego na oczy, a gdy zasnęła, wegetacja obudziła ja do \
ycia. Oraz: Cerera zmieniał w kwiat
maku młodego Mekona, który chciał pocieszyć boginie rozpaczająca po starcie córki.
Perspektywa opisowa
Słowacki starał się, by czytelnik był aktywny w odbiorze dzieła, by współtworzył je dzięki własnej wyobraz
ni. zarysowane przez niego sytuacje,
ujęte zostały w formę sonetu i siła rzeczy liczba słów mających oddać wra\
enia i idee jest niewielka, odkreślenie obrazu - pozostawione
odbiorcy. W  Córce Cerery odkrywamy wielobarwna, czy mo\
e raczej, jak mo\
na się domyślać, wieloodcieniowa miedzę porośniętą złotym
kłosem, przez która to miedze idzie dziewczyna.
Nagle pojawia się na ziemi Pluton, co dość zabawnie ujął słowacki w słowach "wylatując z krzaków", jak przystało na Plutona pośród iskier
ognia ( ogniem wylatując ). Cerera zostaje porwana do piekła, a słowacki widzi ja bierną, wręcz poddana aktowi porwania ( weselił cię gwałt i
wrzask nocnych ptaków ), i ucieszona tym, co dotychczas jej nieznane - sferze ciemności, pragnieniom Plutona. Gwałt interpretuję tu
wyłącznie w charakterze napaści, nie zaś aktu seksualnego. W części drugiej pierwszego sonetu Słowacki przechodzi do części refleksyjnej,
w której zastanawia się nad tym, co mogło by uratować córkę Cerery, jaka siła jest w stanie przeciwstawić się tej, która ją porwała. Jaka siła
jest w stanie na powrót "cudownie przemienić" ja w "święcąca córkę kłosów i promieni", skoro ona jest ju\
tak bardzo inna, tak ró\
ni się od
\
yjących na ziemi, bo wytrzymała "tam, gdzie ludzie jadem są \
ywieni", dobrze się tam czuła ("jak miesiąc święciła"), jadła to samo co zmarli i
potępieni i  nadal \
yła.
W sonecie drugim mówi o swoich uczuciach, o tym, ze rozumie, dlaczego Pluton porwał córkę Cerery. Sam widzi w jej oczach cos
niesamowitego, być mo\
e fatalistycznego, mesmerycznego, magicznego. Stawia się tez, jak to często bywa u romantyków, na miejscu Boga,
czy mo\
e raczej -profety i mówi ze wie, co się stało, czy co się stanie - z córka Cerery ( patrząc (...) w księgę twych losów ). Plutona
przedstawia jako człowieka pełnego \
ądz, córkę Cerery - jako "bo\
ka kłosów", zarazem - królową piekieł o zimnych, bo mo\
e na wpół
martwych, a mo\
e chroniących przed wszelkim Piekielnym. Więc znów jako odmienną od otoczenia wyró\
niającą się wszędzie tam, gdzie się
znajdzie. Dalej jako kobietę silna, której nie niszczą i własne emocje rozpaczy, strachu ( płacz cię nie zabił ) i czynniki zewnętrzne ( jady nie
otruły ). w drugim sonecie Słowacki daje czytelnikowi do zrozumienia, ze widzi i wie o wiele więcej o faktach, mających miejsce w świecie
mitologicznym niz. przeciętny człowiek, potrafi bowiem dojrzeć i zinterpretować uczuciowa relacje zaistniałą miedzy porywającym a porwana. O
tej ostatniej mówi, ze " w dom ksią\
ęcy zara\
ającej miłości nie wniosła", ze właśnie dlatego Pluton ją kochał. A ona, jeśli go kochała, to jedynie
miłością właściwa piekłom, a nie właściwa ziemi. Taką miłością, która piekło było w stanie wytrzymać, taka, która nie wprowadzała w
przestrzeń piekła czegoś mu niepodobnego, szkodliwego, nieprzychylnego. mówi tak\
e ze nie kochała go mocniej niz. kochała ogień, co
oznacza, \
e mocniej potrafiła kochać ogień, co oznacza, \
e Słowacki drwi z Plutona, poddając jego siłę męską i moc piekielną w wątpliwość.
Puenta jest nieoczekiwana i dziwaczna, bowiem obraz córki Cerery to obraz dynamicznych przeobra\
eń to\
samości i osobowości dziewczyny.
Najpierw jako niewinna i poddana, by zaraz potem chcieć "aktu upiekielnienia", by następnie stać się królową piekielnych otchłani, z drugiej
strony wcale nie kimś tak wielkim i wa\
nym - bo tylko jedynie posłem plutona. i ju\
nie więcej przez to panią swojego losu, kreatorką swojego
\
ycia, ale raczej plutonowa wysłanniczką, realizatorka jego misji, osoba przynale\
ną o wiele bardziej do świata piekieł niz. nieba czy ziemi.
Perspektywa archetypiczno-symboliczna
Wszystko co szczere, łagodne, prostoduszne, pokorne i dla bogów (owieczka) pochodzi i związane jest z tym, co płodne, duchowe, wieczne,
nieśmiertelne, nasycające zdrowiem, co stanowi pramaterię (kolorowa miedza) oraz zanurzone jest w tym co stanowi majestat,
błogosławieństwo, obfitość (kłos) i co jest boskie, oświecające, szlachetne, ezoteryczne (złoty kolor kłos). Zanurzone tak\
e w tym, co niesie za
sobą niebezpieczeństwo, noc, zapomnienie, niewiedzę, sen, letarg, nieświadomość, cisza, być mo\
e nasączoną pociechą, miłością,
przyjemnością (mak).
To, co ciemne, niecne, agresywne, nieszczere, podstępne, makiaweliczne (Pluton) pojawia się, wdziera się swoją mocą w to, co płodne,
duchowe, wieczne, nieśmiertelne, nasycające zdrowiem, co stanowi pramaterię (kolorowa miedza) i obejmuje sobą to, co szczere, łagodne,
prostoduszne, pokorne, płodne i dla bogów (owieczka). To ostatnie zaś daje się objąć, bo jest otwarte na jakiegoś stwórcę - twórcę,
szaleństwo, zdradę, piekło, wolność, wysłannika bogów, cud, cudowna przemianę (ptak nocny)
 Bo\
ka kłosów schodzi do miejsca nienawiści, diabelstwa, potęgi, zapału, zasady męskiej (piekło), któremu nieobca wieczności, praprzyczyny,
swiatła, ciepła, boga-stworcy, duchowego \
ycia, miłości (ogień). Poprzez ogień objawiają się bogowie ro\
nych religii, to pośrednik miedzy
człowiekiem a tym co wy\
sze, ma oczyścić, lecz tez karać. Ma dwoistą naturę, dobroczynny i niebezpieczny wpływ.
To samo szczere, łagodne, prostoduszne, pokorne, płodne i dla bogów (owieczka), najpierw poddawszy się Diabelnemu, jest w stanie poddać
się procesowi jakiejś Transcendencji, jakiegoś stwarzania i odtwarzania, płodności, zmienności, obłędu, natchnienia. Poddać się
podświadomości, \
yciu dziecięcemu, archaicznemu, beztrosce, wtajemniczeniu, towarzyszącemu przejściu od \
ycia do śmierci (księ\
yc).
Staro\
ytni pojmowali księ\
yc jako siedzibę dusz zmarłych.
Efektem aktu upiekielnienia, uksięzycowienia, związania tego, co szczere, łagodne, prostoduszne, pokorne, płodne i dla bogów (owieczka) z
tym, co ciemne, niecne, agresywne, nieszczere, podstępne, makiaweliczne (Pluton) są narodziny chaosu, wszechświata, świata, początek
zmartwychwstanie, odrodzenie, nieśmiertelność, zbawienie (jajo). Narodzenie świata z jaja to wierzenie, które pojawia się na całym wschodzie,
tak\
e w mitach śródziemnomorskich. w folklorze to przedmiot złowró\
ebny, nie nale\
y przynosić jaja do domu, wią\
e się z problemami, tak\
e
filozoficznymi, to kamień eteryczny, obraz świata, miejsce i przedmiot przemian, symbol materia prima, naczynie materii i myśli, obraz świata.
w Indiach tak\
e polowa jaja funkcjonuje część monumentu tworzącego kurhan grobowy, przy czym decyzją tego, co ciemne, niecne,
agresywne, nieszczere, podstępne, makiaweliczne specyficzne narodziny mają miejsce w tym, co płodne, duchowe, wieczne, nieśmiertelne,
nasycające zdrowiem, co stanowi pramaterię (kolorowa miedza)
pojawiająca się w utworze księga losów i  patrzenie w oczy mają charakter profetyczno-wró\
biarski i odnoszą się do samego podmiotu
lirycznego, który romantycznym zwyczajem jawi się jako Pół-Bóg, Bóg, Wieszcz.  wg wyobra\
eń niektórych religii wschodu księga, w której
zapisane są przyszłe losy ka\
dego człowieka , podobne znaczenie ma  patrzenie w oczy , gdy\
oczy są zwierciadłem duszy, z oczu mo\
na
wyczytać wszystko.
W utworze pojawiają się liczne komentarze autora. Mo\
na spierać się o ich charakter i wydz
więk. Wydaje się bowiem, ze momentami brzmią
one prześmiewczo, ironiczne czy mo\
e nawet kpiąco. ( jaka\
cię teraz cudotwórcza siła porwie i znowu cudownie przemieni , Pluton, ogniem
wylatując z krzaków ,  więc Ci zaufał i u\
ył za posła ,  a nad ogień go nie kochałaś więcej ), oskar\
ycielsko ( a tyś nic nie rzekła; weselił Cię
gwałt i wrzask nocnych ptaków ,  jaka\
cię (...) siła (...) przemieni (...) kiedyś ty piekłu jak miesiąc świeciła ). Z drugiej strony mo\
emy przyjąć
utwór za całkowicie powa\
ny poetyczny wykład filozofii Słowackiego (mimo powy\
szego lub w związku powy\
szym).
Perspektywa egzystencjalna
Mo\
na się pokusić tak\
e o egzystencjalną interpretację elementów utworu. W tym kontekście Cerera jawiła by się jako Bóg, jej córka
uosabiała by istotę ludzką, Pluton zaś - Szatana. Była by to więc koncepcja walki między siłami dobra i zła, jasności i ciemności. Odchodzenie
człowieka z rąk Boga, oddawanie się w ręce Szatana w ramach \
yciowej próby, z ciekawości, czy nawet po\
ądania zła. Córka Cerery" to
spojrzenie na kondycje człowieka i na jego duchowość, na przemiany, jakie dokonywać się mogą w jego \
yciu, na wieczne wnoszenie zła do
dobra i igranie ze złym w obliczu dobra z pełna świadomością celowości i słuszności obu tych działań. To penetracja podświadomości
człowieka, badanie ciemnej i jasnej strony duszy ludzkiej.
Utwór składa się z dwóch części, będących sonetami o włoskimi, o układzie rymów abab abab cdd cdd. Narracja i opis w sposób nieklasyczny
przeplata się z liryka i refleksja, brak bowiem wyraz
nego wyodrębnienia części opisowej i refleksyjnej. Utwory te nie zawsze były ogłaszane
razem. Za osobne uznał je tak\
e Juliusz Kleiner w swojej monografii o Juliuszu Słowackim. oba utwory łączy jednak postać bohaterki i
poszczególne motywy. Ponadto zostały one wpisane przez Słowackiego w dzienniku z lat 1847-1849 pod data 19 listopada 1847 z dodatkowa
wstawka pomiędzy w postaci urywka jakiegoś innego utworu od słów  a ona bywało , którą wg Kleinera nale\
y odnieść do wspomnianej ju\
na
początku Czosnowskiej. W warstwie stylistycznej odnajdujemy garść interesujących metafor, epitetów, porównań.  płacz cię nie zabił - to
przesadzone sformowanie, obrazuje nie tylko wielkość rozpaczy córki Cerery, ale tak\
e potęgę emocji, jaka jest rozpacz i konsekwencje
płaczu.  Boś miłości nie wniosła - miłość ujęta jako emocja kierowana od dającego, córka Cerer ukazana jako ta, która miłości nie potrafi czy
nie te\
chce wnieść. Nie odnosi się ta metafora do córki Cerery, lecz raczej do sytuacji, w której znalazł się Pluton. Odnosi się do niej jednak
 obyś piekielne w domu swoim jajo zniosła i chodzi tu oczywiscie o wszelkie zatrucie, skalanie  domu , do którego powraca córka Cerery, o
przynoszenie ze sobą na ziemie z pierwiastków piekielnych. Córka Cerery została porównana do owcy i posła. Losem podobna owcy, to jest
bierna, przeznaczona na ofiarę. Pluton  u\
ył ja za posła , czyli i wykorzystał do swoich celów i zniewa\
ył jako rzekoma królowa piekieł.
Utwór otwiera ro\
ne perspektywy interpretacyjne, opisowa, symboliczno - archetypiczna, egzystencjalna. Trzy idee, które widoczne są w
utworze to mistycyzm, metempsychoza, dualizm rzeczywistości, motywy porwania, miłości, walki dobra ze złem, umierania i
zmartwychwstania, utraty czegoś w zamian za uzyskanie czegoś innego (Kolo fortuny, przemienność losu), w wątek satanistyczny i
chrystusowy. To utwór nieskomplikowany, ale intrygujący.
Przypisy:
Interpretacje wszystkich symboli zaprezentowanych w tekście pochodzą ze Słownika symboli Władysława Kopalińskiego
1 J. Kleiner, Juliusz Słowacki, Poeta mistyk, cz.4, s.301
2 J. Kleiner, Juliusz Słowacki, Poeta mistyk, cz.4, s.380
Bibilografia:
W.Kopalinski; Slownik symboli, Warszawa 2001
J. Słowacki, Córka Cerery [w:] J. Kleiner, Wiersze wybrane, ...
Słownik kultury antycznej, pod. red. Lidii Winniczuk, wiedza powszechna, Warszawa 1995
J. Kleiner, Juliusz Słowacki, Poeta mistyk, cz.4