Tom 59 2010
Numer 3 4 (288 289)
Strony 337 344
MałgOrzata eWa dryWień
Zakład Oceny Żywienia
Katedra Żywienia Człowieka
Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Nowoursynowska 159 C, 02-787 Warszawa
E-mail: [e-mail]
ZAburZenIA oDŻyWIAnIA
WST
P
Żywność i akt jej spożywania obecnie Anorexia nervosa (anoreksja, jadłowstręt
nie pełnią jedynie funkcji zaspokajania po- psychiczny) jest zaburzeniem charakteryzują-
trzeb pokarmowych organizmu, ale mogą cym się rozmyślną utratą masy ciała, induko-
być przyjemnością lub też specyficznym wy- waną i utrwalaną przez pacjenta. Występuje
razem autoekspresji, zarówno w pozytyw- ona zwykle u dorastających dziewcząt i mło-
nym, jaki i negatywnym znaczeniu. Jedzenie dych kobiet, chociaż obserwowana jest rów-
stało się narzędziem wyrażania określonych nież u chłopców, młodych mężczyzn oraz
potrzeb psychologicznych i społecznych  starszych kobiet do wieku menopauzalnego.
pragnienia miłości, bezpieczeństwa, przyna- Zaburzenie to ma podłoże psychopatologicz-
leżności, akceptacji. Dla wielu okazało się ne, polegające na obawie przed tyciem, zmia-
też formą radzenia sobie z negatywnymi ną kształtu ciała; w efekcie pacjent narzuca
emocjami, stresem, smutkiem, rozpaczą. W sobie coraz to niższy próg masy ciała. Skut-
efekcie czynniki te okazały się być przyczy- kiem jest skrajne niedożywienie, prowadzące
ną swoistej żywieniowej autoagresji, prowa- do zmian hormonalnych i metabolicznych
dząc do zaburzeń odżywiania. oraz zaburzeń fizjologicznych. Symptomami
Diagnoza zaburzeń żywieniowych jest nie anoreksji są: restrykcyjna dieta, zwiększony
lada wyzwaniem, z uwagi na nakładanie się wysiłek fizyczny, wywoływanie wymiotów i
na siebie symptomów behawioralnych wie- przeczyszczanie się, używanie środków ha-
lu z nich. Dodatkowo, właściwe rozpoznanie mujących apetyt oraz odwadniających, po-
komplikują: subiektywna interpretacja i uza- strzeganie własnej sylwetki jako wciąż otyłej,
sadnienie postępowania pacjenta, poza mo- u kobiet  zahamowanie miesiączki. Wystę-
mentem diagnozowania, które mogą wynikać powanie jedynie niektórych z wymienionych
z braku umiejętności wyrażania związanej objawów pozwalają na określenie zaburzenia
z ograniczeniami rozwojowymi (treaSure i jako anoreksji atypowej (WHO 2010). Z uwa-
współaut. 2010). gi na natężenie poszczególnych objawów,
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób proponuje się wyszczególnienie dwóch
(ICD-10) oraz Klasyfikacja Zaburzeń Psy- typów anoreksji: restrykcyjnej i bulimicz-
chicznych (F50), według Amerykańskiego To- nej (Makara-StudzińSka i współaut. 2010).
warzystwa Psychiatrycznego, wyszczególniają Pierwszy polega na utracie masy ciała po-
następujące zaburzenia odżywiania: anorexia przez systematyczne ograniczanie zjadanego
nervosa, bulimia nervosa oraz zaburzenia pożywienia, drugi przebiega z okazjonalnym
odżywiania, gdzie indziej niesklasyfikowane przejadaniem się i używaniem środków prze-
(kOSMOWSki 2002, WHO 2010). czyszczających i odwadniających, stosowa-
MałgOrzata eWa dryWień
338
niem lewatyw i prowokowaniem wymiotów kacją chorób i ich opisem) punktu widzenia
oraz intensywnym wysiłkiem fizycznym. zaburzenie, to jest stanem chronicznym, dają-
Bulimia nervosa (bulimia, żarłoczność cym poważniejsze konsekwencje zdrowotne
psychiczna) charakteryzuje się nawracający- niż bulimia i anoreksja (HudSOn i współaut.
mi niekontrolowanymi atakami przejadania 2007). Z badań epidemiologicznych, przepro-
się i stosowaniem zabiegów przeciwdziałają- wadzonych w niektórych krajach europej-
cych skutkom przejedzenia: prowokowaniem skich wynika, że jedzenie kompulsywne jest
wymiotów, stosowaniem środków przeczysz- powiązane z zaburzeniami psychicznymi ta-
czających i odwadniających, lewatyw, wszyst- kimi, jak: stany lękowe, zaburzenia nastroju,
ko po to, by nie przytyć, zachować szczupłą depresja. Te czynniki w pełni predysponują
sylwetkę (naMySłOWSka 2000, WHO 2010). uznanie tego zaburzenia jako odrębnej jed-
Wiele oznak jest tu wspólnych z anoreksją. nostki chorobowej (Preti i współaut. 2009),
Powtarzające się wymioty powodują wzrost tym bardziej, że przyczynia się ono do roz-
zagrożenia równowagi elektrolitowej organi- woju otyłości i towarzyszących jej schorzeń
zmu. bardzo często, choć nie zawsze, w wy-  cukrzycy, chorób sercowo-naczyniowych
wiadzie bulimii pojawiają się epizody świad- itp. (darby i współaut. 2009).
czące o kilkumiesięcznej lub kilkuletniej ano- obecnie znanych jest wiele innych za-
reksji. burzeń odżywiania, mających swoje podłoże
Podobnie jak w poprzednim zaburzeniu, w psychice. należą do nich: przejadanie się
pojawiające się tylko niektóre symptomy bu- spowodowane stresem związanym z konkret-
limii, pozwalają na zakwalifikowanie jej jako nym czynnikiem, np. ze stratą bliskiej osoby,
atypowej (WHO 2010). wypadkiem, urodzeniem dziecka itp., jedze-
Jedzenie kompulsywne (kompulsywne nie nocne, a także ciekawa jednostka choro-
objadanie się, napady obżarstwa) można zali- bowa zwana  pica  czyli jedzenie rzeczy
czyć do trzeciej kategorii zaburzeń (SPitzer i niejadalnych, np.: ziemi, błota lub produktów
współaut. 1992). Polega ono na napadowym żywnościowych nie w pełni przetworzonych,
zjadaniu ogromnych ilości pożywienia, bez np. surowe ziemniaki, mąka, co może mieć
stosowania metod kompensujących je, typu też swoje podłoże w niedoborze pewnych
wymioty czy środki przeczyszczające, co pro- składników odżywczych. Są one ujęte w ICD-
wadzi najczęściej do otyłości. Z nozologiczne- 10 jako inne zaburzenia odżywiania (WHO
go (nozologia  nauka zajmująca się klasyfi- 2010).
PAToGeneZA CHorÓb APeTyTu
Przyczyny zaburzeń odżywiania mogą być burzonych zachowań żywieniowych. Mózg
różnorakie; dość istotny jest czynnik gene- jest szczególnie wrażliwy na konsekwencje
tyczny  w tym przypadku płeć żeńska. nie niedostatecznego żywienia, bowiem zuży-
wiadomo jednak na ile jest on znaczący z wa około 20% dobowego zapotrzebowania
biologicznego, a na ile ze społecznego punk- energetycznego i jest uzależniony od glu-
tu widzenia. badania bliz
niąt i rodzin suge- kozy. Zatem niedożywienie ma ogromny
rują, że anorexia nervosa, bulimia nervosa wpływ na zasadnicze funkcje mózgu, w tym
i jedzenie kompulsywne są kompleksem cho- na system regulujący apetytem. Większość
rób genetycznych, i dla każdej z nich współ- zaburzeń żywieniowych ujawnia się w wie-
czynnik dziedziczenia mieści się w granicach ku dojrzewania, w okresie wyjątkowym dla
50 a 83% (treaSure i współaut. 2010). Jed- reorganizacji mózgu, i następujące wtedy
nak brak jest jednoznacznego potwierdzenia niedożywienie może odnieść negatywne
tej tezy z uwagi na małą liczbę badań. Duże skutki. Głodzenie przyczynia się do zmniej-
nadzieje pokłada się w badaniach asocja- szenia mózgu i jest związane z wieloma za-
cyjnych całego genomu (GWAS) (kHOury i burzeniami behawioralnymi i psychospo-
współaut. 2009), gdyż jednak upatruje się tu łecznymi, takimi jak: upór, niezrównoważe-
podłoża genetycznego, tak jak to ma miejsce nie emocjonalne, trudności w komunikacji
w przypadku otyłości (brandyS i współaut. społecznej. Wiele z tych symptomów ustę-
2009) puje wraz z przyrostem masy mózgu i osią-
Dużo lepiej rozpoznane są czynniki bio- gnięciem właściwych rozmiarów. Podczas
logiczne, będące wynikiem głodzenia lub za- zaawansowanej anoreksji zmniejsza się we
Zaburzenia odżywiania
339
krwi stężenie wskaz
ników świadczących o nienormalne zmiany w tych trzech sys-
stanie odżywienia mózgu, a dane pochodzą- temach są odpowiedzialne za ryzyko wystą-
ce z badań genetycznych sugerują, że ma pienia zaburzeń żywieniowych. W badaniach
to znaczący wpływ na nieprawidłowości w przeprowadzonych na królikach, z wywoła-
systemie nerwowym (treaSure i współaut. nym jedzeniem kompulsywnym z towarzyszą-
2010) cymi symptomami (wymioty, stres), zauwa-
Charakterystyka ośrodka kontroli apety- żono, że zwierzęta wykazują objawy głodu
tu może pomóc w zrozumieniu zaburzeń narkotycznego. Ponadto, miały skłonność do
żywieniowych. Można tu rozpatrywać trzy powracania do nałogu po pewnym czasie, a
elementy. Po pierwsze, system homeostazy, co ciekawe, obserwowana była też toleran-
zlokalizowany w pniu mózgu i podwzgó- cja krzyżowa, czyli przeniesienie nałogu z
rzu, który integruje obwodowe wskaz
ni- pożywienia na alkohol i kokainę. Podłożem
ki metaboliczne z informacją z przewodu tych zmian behawioralnych są modyfikacje
pokarmowego dla wywołania stanu głodu, w transmiterach chemicznych  dopaminie
nasycenia oraz aktywności nerwowej au- i opioidach. W ostatecznym rozrachunku
tonomicznej. Po drugie, system sterujący z można spodziewać się, że u osób mających
zespołem połączeń nerwowych wewnątrz skłonność do nadmiernej chudości, czy to
kory mezolimbicznej i prążkowia, gdzie w stanach chorobowych, czy na skutek dzie-
dochodzą bodz
ce z narządów zmysłów i dziczenia, dojdzie do ujawnienia anoreksji.
struktur nerwowych, które są wykorzysty- natomiast u osób predysponowanych do
wane w procesie uczenia się i zapamięty- tycia można spodziewać się bulimii lub je-
wania. Ten system rejestruje wartość nagro- dzenia kompulsywnego. Jak dotąd ustalono,
dy związanej z żywnością i jest wzbudzany że w zaawansowanej anoreksji dochodzi do
w motywacji szukania pożywienia i jedze- zmian aktywności określonych receptorów
nia. Po trzecie, samoregulujący system, we- w neuronach serotoninergicznych, natomiast
wnątrz którego działa forma tzw. odgórnej nie wyjaśniono tej kwestii w warunkach bu-
kontroli apetytu, w kontekście celów życio- limii i kompulsywnego jedzenia (treaSure i
wych, wartości i rozumienia. współaut. 2010).
CZynnIKI ŚroDoWISKoWe W ZAburZenIACH oDŻyWIAnIA
Środowisko kształtuje rozwój każdego własnym wyglądem, zbiegają się np. z nie-
człowieka od momentu poczęcia. na przy- powodzeniami życiowymi (opuszczeniem,
kład, zaburzenia żywieniowe rozwijają się czy wykorzystywaniem fizycznym lub seksu-
częściej u osób, których matki narażone były alnym), to potęguje możliwość pojawienia
na stres w czasie ciąży (treaSure i współaut. się zaburzeń w odżywianiu. bardzo ważnym
2010), u których doszło do uszkodzeń około- determinantem może być też przynależność
porodowych oraz u wcześniaków (FavarO i czy identyfikacja seksualna. Pionierskie bada-
współaut. 2006). W niektórych krajach roz- nia wśród grupy homoseksualistów, kobiet
winiętych popularne są praktyki zachęcające i mężczyzn różnych ras, pozwoliły na usta-
do stosowanie restrykcyjnych diet odchudza- lenie, że mężczyz
ni biseksualni i homosek-
jących i zachowania przesadnie szczupłej syl- sualni, szczególnie rasy czarnej i latynosi, są
wetki. Prowadzi to do nieprawidłowego po- bardziej narażeni na zaburzenia żywieniowe
strzegania rozmiarów i kształtu własnego cia- niż heteroseksualni. Ta prawidłowość omija
ła na tle  ideału . Krytyka, dokuczanie i pew- kobiety, u których pojawianie się zaburzeń
ne formy znęcania się, skupione wokół jedze- żywienia nie ma związku z przynależnością
nia czy wagi i wyglądu, ogromnie zwiększają seksualną (FeldMan i Meyer 2007).
ryzyko wystąpienia zaburzeń odżywiania Czas tuż po okresie dojrzewania jest prze-
(treaSure i współaut. 2010). Piętnowanie łomowym pod względem wrażliwości na za-
otyłości, idealizacja  chudości , łatwy dostęp burzenia. Zmiany rozwojowe (hormonalne
do smacznej żywności, często jedzonej w se- oraz w obrębie mózgu), czynniki stresotwór-
krecie, może prowadzić do takich zachowań cze, wyzwania życiowe (zmiany w przyna-
kontroli masy ciała, które wręcz destabilizują leżności socjalnej, konkurencja) mogą być
biologię kontroli apetytu. Dodatkowo, kiedy punktami zapalnymi w zmianach zachowań
szkodliwe praktyki związane z żywieniem i żywieniowych. Powstałe wówczas deficyty
MałgOrzata eWa dryWień
340
żywieniowe mogą indukować stany choro- ne unikanie radzenia sobie ze stresem oraz
bowe, ujmowane w cztery ogólne dziedziny: obsesyjne natręctwa (treaSure i współaut.
skutki medyczne w obrębie ciała i mózgu, 2010).
skutki w relacjach międzyludzkich, przesad-
SKuTKI SoMATyCZne ZAburZeń oDŻyWIAnIA
Anoreksja i bulimia są odpowiedzialne za Przy tym niedobory żywieniowe potęgują ry-
najpoważniejsze konsekwencje zdrowotne zyko arytmii serca czy współistniejących in-
pod względem żywieniowym, biochemicz- fekcji (gOWerS i współaut. 2004, WilliaMS i
nym i somatycznym. Pierwsza, z uwagi na współaut. 2008).
długotrwałe powstrzymywanie się od przyj- ocena ryzyka pod kątem medycznym
mowania pokarmu, a druga, z powodu prze- jest niezwykle kłopotliwa. Dzieci i młodzież
ciwdziałania skutkom nadmiernego jedzenia mają mniejsze rezerwy składników odżyw-
poprzez prowokowanie wymiotów, przyjmo- czych niż dorośli, a więc tu ryzyko będzie
wanie środków przeczyszczających i diurety- gwałtownie rosło. Powszechnie stosowany
ków (Makara-StudzińSka i współaut. 2010). miernik stanu odżywienia, wskaz
nik masy
Mimo że zaburzenia w odżywianiu mogą ciała (bMI), nie jest w pełni użyteczny w
rozpocząć się w wieku dojrzałym, to najwię- stosunku do dzieci, osób szczególnie wyso-
cej przypadków notuje się pomiędzy 10 a kich lub umięśnionych oraz ze skłonnościa-
19 rokiem życia, które prowadzą wówczas mi do obrzęków. Współwystępowanie scho-
do zakłócenia wzrostu i rozwoju organizmu rzeń zwiększa podatność i może wymagać
(Currin i współaut. 2005). Większość pato- szczególnej obserwacji, np. przy cukrzycy,
fizjologicznych powikłań jest odwracalna, która jest ryzykowna niezależnie od war-
pod warunkiem poprawy stanu odżywienia, tości bMI (treaSure i współaut. 2010). W
zaprzestania nieprawidłowego żywienia czy przypadku anoreksji pojawiają się też pro-
praktyk  oczyszczania organizmu środkami blemy hormonalne, np. zmniejszenie wy-
laksacyjnymi. Jednak niektóre skutki mogą dzielania gonadotropin, kortyzolu, mogą też
być groz
ne, np. zaburzenia poziomu elektro- pojawiać się symptomy nadczynności tarczy-
litów (hipokalemia) spowodowane częsty- cy, przy zachowaniu jej normalnych funkcji
mi wymiotami, biegunkami czy diuretykami. (kOvaCS i WinStOn 2003).
Tabela1. Wartości progowe wybranych wskaz
ników stanu odżywienia i zdrowia świadczące o za-
grożeniu zdrowotnym u osób z zaburzeniami odżywiania (treaSure i współaut. 2010).
Wskaz
niki ryzyko umiarkowane ryzyko duże norma
Stanu odżywienia
bMI (kg/m2) <15 <13 19 25
bMI (centyle) <3. <2. 5 95
utrata masy ciała (kg/tydzień) >0,5 >1,0 0
Stanu układu krążenia
Skurczowe ciśnienie krwi (mm Hg) <90 <80 120
rozkurczowe ciśnienie krwi (mm Hg) <60 <50 80
Tętno (uderzeń/min) <50 <40 60 85
Wysycenie tlenem (%) <90 <85 95 99
Temperatura ciała (C0) <35 <34,5 36,6
biochemiczne
Potas 3,5 5,0;
Potas <2,5;
Morfologia krwi, mocznik, elektrolity,
Sód 135 145;
Jeśli wartości odbiega- Sód <130,
próby wątrobowe, albuminy, kinaza kre-
ją od normy Fosforany<0,5
Fosforany 0,9 1,6.
atyniny, glukoza
[mmol/L]
[mmol/L]
Zaburzenia odżywiania
341
opracowano zestaw markerów, których Wiele z praktyk mających na celu utra-
odchylenia od określonych wartości wskazu- tę masy ciała, a więc prowokowanie wy-
ją na ryzyko zdrowotne (Tabela 1). Trzeba miotów, nadużywanie diuretyków, środków
pamiętać, że analizę wartości poszczególnych przeczyszczających, napojów energetyzują-
wskaz
ników należy rozpatrywać w kontek- cych z kofeiną, może powodować odwod-
ście całego obrazu klinicznego, a nie wybiór- nienie lub przewodnienie, czego efektem
czo. jest zaburzenie gospodarki elektrolitowej
niedobory pokarmowe w stanie anorek- organizmu, prowadzące czasem do ostrej
sji rozwijają się stopniowo i mają charakter niewydolności nerek. Przedłużająca się hi-
ogólny. należy je uzupełniać systematycznie, pokalemia, będąca efektem biegunek, jest
zarówno poprzez wprowadzanie do diety też związana z niedostatecznymi pozioma-
produktów o wyjątkowej wartości odżyw- mi wapnia i magnezu, które także należy
czej, jak i poprzez stosowanie suplementów uzupełniać. W ochronie ubytku potasu w
witaminowych i mineralnych. W pierwszej organizmie pomocne są inhibitory pompy
fazie (3 7 dni) dieta powinna być lekko- protonowej, hamujące sekrecję soku żo-
strawna, dostarczająca 510 kcal/kg masy cia- łądkowego (eirO i wspólaut. 2002). Działa-
ła/dzień, uzupełniona w tiaminę i inne wi- nie tych leków wykorzystywane jest też w
taminy b oraz oparta na produktach wyso- ochronie przełyku i zębów przed uszkodze-
kofosforanowych (mleko i przetwory) (nCC niami sokiem żołądkowym podczas wymio-
2006). W przypadkach zaawansowanych tów (treaSure i współaut. 2010). Czasami
zaburzeń, gdy występują kłopoty z przełyka- pacjenci adaptują się do małego poziomu
niem, konieczne jest żywienie poprzez sondę potasu w organizmie, jednak w wielu przy-
dożołądkową. W umiarkowanych stanach za- padkach może występować arytmia, pora-
burzeń należy dążyć do osiągnięcia przyrostu żenna niedrożność jelit, osłabienie mięśni i
masy ciała rzędu 250 450 g tygodniowo u niedowład (Makara-StudzińSka i współaut.
pacjentów leczonych w domu oraz około 1 2010).
kg, u pozostających w szpitalu (APA 2006).
DA
uGoTrWAA
e SKuTKI ZDroWoTne
niektóre z efektów zaburzeń żywienio- wzrostu, suplementami wapnia, jednak żadna
wych mogą być nieodwracalne lub mieć póz
- z tych metod nie jest ostatecznie sprawdzo-
niejsze reperkusje zdrowotne, zwłaszcza jeśli na i polecana (MeHler i MaCkenzie 2009).
dotyczą tkanki kostnej, układu rozrodczego u kobiet cierpiących na anoreksję stwier-
oraz mózgu. Podstawowymi zagrożeniami dzono zaburzenia płodności. badania szwedz-
są: problemy stomatologiczne, zahamowanie kie wykazały jej spadek do 70% w populacji
wzrostu oraz osteoporoza. utrata masy kost- generalnej (Hjern i współaut. 2006). Masa
nej kręgosłupa lędz
wiowego, kości promie- urodzeniowa niemowląt jest niższa w przy-
niowej i udowej są stwierdzane po wielu padku matek z anoreksją, a wyższa  z bu-
latach od ustąpienia choroby, a przyczyniają limią (MiCali i współaut. 2007, treaSure i
się do łatwiejszych złamań, skrzywień krę- współaut. 2010). u bulimiczek, częściej niż w
gosłupa i chronicznego bólu. W niektórych populacji generalnej, zdarzają się poronienia,
przypadkach eliminacja zaburzeń, doprowa- i to często powtarzające się (MiCali i współ-
dzenie do przyrostu masy ciała pozwala na aut. 2007). odnotowano również wzrost za-
zwiększenie masy kostnej, zwłaszcza jeśli grożeń okołoporodowych (SOllid i współaut.
towarzyszy temu przywrócenie miesiączki. 2004) oraz problemów z karmieniem, odbija-
Prowadzono próby ochrony kośćca różnymi jących się we wzroście i rozwoju niemowląt
metodami, np. środkami antyresorpcyjnymi, (treaSure i współaut. 2010).
estrogenami, insulinopodobnym czynnikiem
LeCZenIe ZAburZeń oDŻyWIAnIA
na świecie osoby z zaburzeniami odży- w przypadku bulimii czy jedzenia kompul-
wiania objęte są powszechną opieką medycz- sywnego może być komplikowane poprzez
ną (PattOn i współaut. 2008). Postępowanie występowanie schorzeń towarzyszących, jak:
MałgOrzata eWa dryWień
342
otyłość i cukrzyca, czy zaburzenia afektywne śli nie ma współwystępowania innych zabu-
i uzależnienia. Jednak ryzyko powikłań jest rzeń żywieniowych, to wystarczająca jest te-
w tym przypadku mniejsze niż przy anorek- rapia 6-miesięczna (lOCk i współaut. 2005).
sji. Zasadniczo zaleca się, aby osoby cierpią- nie poleca się natomiast wspólnej terapii,
ce na anoreksję były leczone w warunkach jeśli rodzice są nadopiekuńczy lub przesad-
domowych (nCCMH 2004), natomiast w wa- nie krytyczni wobec dzieci (zablana i współ-
runkach szpitalnych, dopiero w ostateczno- aut. 2009). niestety nie ma potwierdzonych
ści. Pobyt w placówce medycznej powinien danych o skuteczności jakichkolwiek leków,
być możliwie jak najkrótszy, jedynie na czas ani w ostrym ani ustabilizowanym stadium
złagodzenia ostrego stadium choroby, nato- anoreksji (CrOW i współaut. 2009).
miast dyskusyjne jest przedłużanie go do cza-
LeCZenIe BulimiA NErvOSA
su przywrócenia właściwej masy ciała bądz
z
zamiarem zapobieżenia nawrotom (Fitting i W przypadku tego zaburzenia wiadomo,
współaut. 2008). że doskonałe skutki odnosi terapia poznaw-
Praktyka medyczna podkreśla ważność czo-behawioralna i jest ona podstawową
specjalistycznej opieki nad osobami dotknię- metodą tu stosowaną. Terapia polega na ta-
tymi zaburzeniami żywieniowymi, jednak kim ukierunkowaniu pacjenta, aby, stosując
opieka taka nie zawsze jest dostępna, dlatego określony model żywienia, mógł uzmysłowić
proponuje się uruchomienie nowoczesnych sobie niewłaściwe zachowania i odruchy
jej form z wykorzystaniem internetu czy te- związane z jedzeniem oraz nauczył się zastę-
lefonu komórkowego. Podkreślić należy, że pować je właściwymi. okazało się, że środki
takie działania sprawdzają się w przypadku farmakologiczne nie poprawiają skuteczności
bulimii i jedzenia kompulsywnego (PerkinS i terapii psychologicznej (Hay i baCaltCHuk
współaut. 2006, SySCO i WalSH 2008, treaSu- 2008, treaSure i współaut. 2010).
re i współaut. 2010). Czasami farmakoterapia jest stosowana,
ale wówczas, gdy psychoterapia jest niedo-
LeCZenIe ANOrExiA NErvOSA
stępna lub nieakceptowana przez pacjenta
Mało jest, popartych dowodami, infor- (nCC 2004, APA 2006). Dane o jej skutecz-
macji o leczeniu anoreksji. Trudności w ności są dość dobrze udokumentowane, ale
tym zakresie wynikają przede wszystkim z tylko w przypadku krótkotrwałego leczenia
niekompletnych historii chorób, będących ostrych stanów u osób dorosłych i nie mogą
konsekwencją braku sukcesu w leczeniu lub być przenoszone na dzieci i młodzież (StOne
rezygnacji z terapii samych pacjentów. W i współaut. 2009).
tej sytuacji postępowanie w leczeniu tego
LeCZenIe W PrZyPADKu JeDZenIA
zaburzenia oparte jest w głównej mierze na
KoMPuLSyWneGo
zaleceniach specjalistów. Podkreślają one
interdyscyplinarne podejście do problemu, Dobre efekty w leczeniu tego zaburzenia
obejmujące elementy medyczne, żywienio- daje psychoterapia podobna do tej stosowa-
we, społeczne i psychologiczne. Psychotera- nej w bulimii. Jednak nie zawsze sukces jest
pia może być stosowana indywidualnie lub w pełni satysfakcjonujący, ponieważ często
wraz z rodziną, zależnie od wieku pacjenta, osiąga się zmniejszenie częstości przypadków
sytuacji rodzinnej, zaawansowania choroby objadania się, ale niekoniecznie prowadzi to
(beuMOnt i współaut. 2004, nCCMH 2004, do jednoczesnej utraty masy ciała, co powin-
aPa 2006). no być jednym z rezultatów postępowania
Dla młodzieży polecana jest terapia w (treaSure i współaut. 2010).
gronie rodzinnym (keel i Haedt 2008). Je-
PoDSuMoWAnIe
Anoreksja jest najgroz
niejszym z zburzeń oraz w wielu przypadkach trwałe problemy
żywieniowych, ponieważ wyzdrowienie z psychiatryczne. Jedynym pocieszeniem może
niej jest dużo trudniejsze niż z innych (berk- być to, że jeśli zaburzenie pojawi się w mło-
Man i współaut. 2007, vOn HOlle i współ- dym wieku, zostanie dobrze rozpoznane i le-
aut. 2008). Dane literaturowe wskazują, że czone, to nie pozostawia trwałych negatyw-
anoreksja powoduje najwyższą śmiertelność nych skutków somatycznych i psychicznych
wśród chorób psychicznych (atHey 2003) (treaSure i współaut. 2010). Jeśli nie, to w
Zaburzenia odżywiania
343
efekcie zaburzona jest egzystencja człowieka niu i terapii zaburzeń żywieniowych należy
nawet na 20 lat (Hjern i współaut. 2006). brać pod uwagę wiele różnych uwarunko-
bulimia i kompulsywne objadanie się dają wań, czasem wydających się odległymi od
w około 30% następstwa w postaci nadwa- meritum np. przynależność seksualną, która
gi i otyłości (FiCHter i współaut 2008), ale może mieć wpływ zarówno od strony fizjolo-
nie stanowią tak dużego zagrożenia dla życia gicznej jak i społecznej.
jako takiego. Prognozy zapadalności na choroby apety-
Zaburzenia żywieniowe są wypadkową tu nie są pocieszające. biorąc pod uwagę zło-
pewnych wydarzeń życiowych (środowi- żoność czynników fizjologiczno-środowisko-
skowych), biologicznych oraz rozwojowych wych oraz podatność młodych ludzi na ich
cech człowieka. Indukują one wiele negatyw- niekorzystne aspekty, w połączeniu z możli-
nych skutków medycznych i psychospołecz- wością traktowania żywności i sposobu ży-
nych, wynikających z chorób powstałych na wienia jako łatwo dostępnego elementu au-
tle  niedożywienia mózgu. toekspresji, przy ogromnych możliwościach
badania przeprowadzone w krajach euro- komunikacji społecznej, należy spodziewać
pejskich wykazały, że różne zaburzenia odży- się wzrostu częstości występowania zabu-
wiania są istotnym problemem zdrowotnym, rzeń odżywiania. oczywiście pociąga to za
a właściwa diagnoza i dostęp do specjali- sobą konieczność doskonalenia metod lecze-
stycznej opieki mogą w ogromnym stopniu nia i usprawnienia wielokierunkowej opieki
zmniejszyć konsekwencje zdrowotne (Strie- specjalistycznej.
gel-MOOre i współaut. 2008). W diagnozowa-
eATInG DISorDerS
S u m m a r y
Anorexia nervosa, bulimia nervosa, binge eat- pokalemia, hypocalcemia) and nutrients deficiency
ing, and other unspecified eating disorders (e.g. as pathophysiological complications of starvation,
nocturnal eating, pica) are classified as mental or excessive vomiting or laxative and diuretic misuse.
emotional illnesses, where the complex of genetic, The treatment of eating disorders relies on a multi-
biological, and environmental factors is the key for disciplinary approach, including medical, nutritional,
pathogenesis. eating disorders most often affect social and psychological components, but the cogni-
girls and young women, but occur in adults, and dis- tive behavioural therapy plays a fundamental role.
organize their mental and social life for many years, Complexity of physiological and environmental fac-
causing death in most cases of anorexia. The most tors, and young people susceptibility to negative as-
hazardous effects of eating disorders are: weaken- pects of theirs, and using food as a self-expression
ing of the skeleton, deregulation of endocrine sys- implement, lead to an increase in morbidity of ap-
tem (growth retardation and changes in reproduc- petite diseases. Therefore methods of course and
tive system therein), and brain dysfunctions, being the multidirectional secondary healthcare must be
the consequence of electrolyte imbalances (eg. hy- improved permanently.
LITerATurA
aPa (aMeriCan PSyCHiatriC aSSOCiatiOn), 2006. regulating Bmi in the general population associ-
Practice guidelines for the treatment of patients ated with anorexia nervosa ? Am. J. Med. Gen-
with eating disorders. Practice guidelines for et. b neuropsychiatr Genet. 153b, 695 699.
the treatment of psychiatric disorders. 3rd edn. CrOW S. j., MitCHell j. e., rOering j. d., SteFFen k.,
Arlington. 1097 1222. 2009. What potential role is there for medica-
atHey j., 2003. medical complication of anorexia tion treatment in anorexia nervosa? Int. J. eat.
nervosa. Prim. Care update ob./Gyns. 3, 110 Disord. 42, 1 8.
115. Currin l., SCHMidt u., treaSure j., jiCk H., 2005.
berkMan n. d., lOHr k. n., bulik C. M., 2007. Out- Time trends in eating disorder incidence. br. J.
comes of eating disorders: a systematic review Psychiatry 186, 132 135.
of the literature. Int. J. eat. Disord. 40, 293 309. darby a., Hay P. MOnd j., Quirk F., buttner P., ken-
beuMOnt P., Hay P., beuMOnt d., birMingHaM l., nedy l., 2009. The rising prevalence of comor-
derHaM H., jOrdan a., kOHn M., MCderMOtt b., bid obesity and eating disorder behaviors from
MarkS P., MitCHell j., PaxtOn S., SurgenOr l., 1995 to 2005. Int. J. eat. Disord. 42, 104 108.
tHOrntOn C., WakeField a., Weigall S., 2004. eirO M., katOH t., Watanabe t., 2002. use of a pro-
Australian and New Zealand clinical practice ton-pump inhibitor for metabolic disturbances
guidelines for the treatment of anorexia nervo- associated with anorexia nervosa. n. engl. J.
sa. Aust. nZ. J. Psychiatry. 38, 659 670. Med. 346, 140.
brandyS M. k., van elburg a. a., lOOS r. j., bauer FavarO a., tenCOni e., SantOnaStaSO P., 2006. Peri-
F., HendrikS j., van der SCHOuW y. t., adan r. natal factors and the risk of developing an-
a., 2009. Are recently identified genetic variants
MałgOrzata eWa dryWień
344
orexia nervosa and bulimia nervosa. Arch. Gen. (nICe) nHS; http://www.nice.org.uk/nicemedia/
Psychiatry 63, 82 88. live/10978/29979/29979.pdf (25.08.2010).
FeldMan M. b., Mayer i. H., 2007. Eating disorders nCCMH (natiOnal COllabOrating Centre FOr Men-
in diverse lesbian, gay, and bisexual popula- tal HealtH), 2004. National Clinical Practice
tions. Int. J. eat. Disord. 40, 218 226. Guideline: eating disorders: core interventions
FiCHter M. M., QuadFlieg n., Hedlund S., 2008. in the treatment and management of anorex-
long-term course of binge eating disorder and ia nervosa, bulimia nervosa and related eat-
bulimia nervosa: relevance for nosology and di- ing disorders. national Institute for Clinical
agnostic criteria. Int. J. eat. Disord. 41, 577 586. excelence; http://www.nice.org.uk/nicemedia/
Fitting e., jaCObi C., baCkMund H., gerlingHOFF M., live/10932/29220/29220.pdf (25.08.2010).
WittCHen H.u., 2008. Effectiveness of day hospi- PattOn g. C., COFFey C., Carlin j. b., SanCi l., SaW-
tal treatment for anorexia nervosa and bulimia yer S., 2008. Prognosis of adolescent partial syn-
nervosa. eur. eat. Disord. rev. 16, 341 351. dromes of eating disorder. br. J. Psychiatry. 192,
gOWerS S., bryant-WaugH r., 2004. management 294 299.
of child and adolescent eating disorders: the PerkinS S. j., MurPHy r., SCHMidt u., WilliaMS C.,
current evidence base and future directions. J. 2006. Self-help and guided self-help for eat-
Child. Psychol. Psychiatry 45, 63 83. ing disorders. Cohrane Database Syst. rev. 3,
Hay P. j., baCaltCHuk j., 2008. Bulimia nervosa. on- CD004191.
line version of Clinical evidence: www.clinical- Preti a., de girOlaMO g., vilagut g., alOnSO j., de
evidence.com.. graaF r., bruFFaertS r., deMyttenaere k., PintO-
Hjern a., lindberg l., lindblad F., 2006. Outcome Meza a., HarO j.M., MOrOSini P., 2009. The epi-
and prognostic factors for adolescent female in- demiology of eating disorders in six European
patients with anorexia nervosa: 9 to 14 year countries: results of the ESEmeD-WmH project. J.
follow-up. br. J. Psychiatry 189, 428 432. Psychiatric res. 43, 1125 1132.
HudSOn j. i., HiriPi e., POPe H. g. jr, keSSler r. C., SOllid C. P., WiSbOrg k., HjOrt j., SeCHer n. j., 2004.
2007. The prevalence and correlates of eating Eating disorder that was diagnosed before preg-
disorders in the National Comorbidity Survey nancy and pregnancy outcome. Am. J. obstet.
replication. biol. Psychiatry 61, 348 358. Gynecol. 190, 206 210.
keel P. k., Haedt a., 2008. Evidence-based psycho- SPitzer r. l., devlin M., WalSH b. t., HaSin d., Wing
social treatments for eating problems and the r., MarCuS M., Stunkard a., Wadden t., ya-
eating disorders. J. Clin. Child. Adolesc. Psychol. nOWSki S., agraS S., MitCHell j., nOnaS C., 1992.
37, 39 61. Binge eating disorder: a multi field trial of the
kHOury M. j., bertraM l., bOFFetta P., butter- diagnostic criteria. Int. J. eat. Disord. 11, 191
WOrtH a. S., CHanOCk S. j., dOlan S. M., FOrtier 203.
i., garCia-ClOSaS M., gWinn M., HigginS j. P. i StOne M., laugHren t., jOneS M. l., levenSOn M.,
współaut., 2009. Genome-wide association stud- HOlland P. C., HugHeS a., HaMMad t. a., teMPle
ies, field synopses, and the development of the r., rOCHeSter g., 2009. risk of suicidality in
knowledge base on genetic variation and hu- clinical trials of antidepressant in adults: anal-
man diseases. Am. J. epidemiol. 170, 269 279. ysis of proprietary data submitted to uS Food
kOSMOWSki W., 2002. Propozycja łacińskich odpo- and Drug Administration. bMJ 339, b2880.
wiedników kategorii diagnostycznych zabu- Strieger-MOOre r. H., de bar l., WilSOn g. t., diCk-
rzeń psychicznych według klasyfikacji iCD-10. erSOn j., rOSelli F., Perrin n., lynCH F., kraeMer
Psychiatria w Praktyce ogólnolek. 2, 141 150. H. C., 2008. Health services use in eating disor-
(www.psychiatria.med.pl) ders. Psycholog. Med. 38, 1465 1474.
kOvaCS d., WinStOn a. P., 2003. Physical assessment SySCO r., WalSH b. t., 2008. A critical evaluation
of patients with anorexia nervosa and bulimia of the efficacy of self-help interventions for the
nervosa: an international comparison. eur. eat. treatment of bulimia nervosa and binge-eating
Disord. rev. 11, 456 464. disorder. Int. J. eat. Disord. 41,97 112.
lOCk j., agraS W. S., brySOn S., kraeMer H. C., 2005. treaSure j., ClaudinO a. M., zuCker n., 2010. Eating
A comparison of short- and long-term family disorders. Lancet 375, 583 593.
therapy for adolescent anorexia nervosa. J. Am. vOn HOlle a., PinHeirO a. P., tHOrntOn l. M., kluMP
Acad. Child. Adolesc. Psychiatry 44, 632 639. k. l., berrettini W. H., brandt H., CraWFOrd S.,
Makara-StudzińSka M., MOrylOWSka-tOPOlSka j., CrOW S., FiCHter M. M., HalMi k. a., jOHnSOn
kOślak a., urbańSka a., 2010. Bioelements and C., kaPlan a. S., keel P., la via M., MitCHell j.,
heating disorders  aspects of the quality of life. StrOber M., WOOdSide d. b., kaye W. H., bu-
J. elementol. 15, 405 412. lik C. M., 2008. Temporal Patterns of recovery
MeHler P. S., MaCkenzie t. d., 2009. Treatment of across eating disorder subtypes. Aust. nZ J. Psy-
osteopenia and osteoporosis in anorexia nervo- chiatry 42, 108 117.
sa: a systematic review of the literature. Int. J. WilliaMS P. M., gOOdie j., MOtSinger C. d., 2008.
eat. Disord. 42, 195 201. Treating eating disorders in primary care. Am.
MiCali n., SiMOnOFF e., treaSure j., 2007. risk of Fam. Physician. 77,187 195.
major adverse perinatal outcomes in women WHo, 2010. www.who.int/classification/icd/en
with eating disorders. br. J. Psychiatry. 190, (20.08.2010)
255 259. zablana M., MaCdOnald P., treaSure j., 2009. Ap-
naMySłOWSka i., 2000. Eating disorders  anorexia praisal of caregiving burden, expressed emotion
nervosa and bulimia. Przew. Lek. 6, 88 91. and psychological distress in families of people
nCC (natiOnal COllabOrating Centre FOr aCute with eating disorders: a systematic review. eur.
Care), 2006. Nutritional support in adults. eat. Disord. rev. 17. 327 330.
nICe Clinical Guideline 32 London: nation-
al Institute for Health and Clinical excelence