Postępy Psychiatrii i Neurologii 2005; 14 (3): 189 193
Praca oryginalna
Original paper
Opiniowanie sądowo-psychiatryczne
sprawców uzależnionych od substancji odurzających
lub działających pod ich wpływem:
(1) opinie biegłych z Instytutu Psychiatrii i Neurologii
Forensic-psychiatric expert reviews on substance dependent offenders
or offenders acting under the influence of psychoactive substances:
(1) reviews issued by experts from the Institute of Psychiatry and Neurology
ZENON KULKA, ELŻBIETA BOGDANOWICZ, KRYSTYNA TARCZYC
SKA, ALFREDA RUZIKOWSKA
Z Kliniki Psychiatrii Sądowej Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
STRESZCZENIE
Cel. Badania miały na celu analizę opinii sądowo-psychiatrycznych wydanych po obserwacjach i badaniach ambulatoryjnych
sprawców nadużywających lub uzależnionych od substancji uzależniających, albo pozostających pod ich działaniem
Metoda. Używając specjalnie opracowanego kwestionariusza przebadano 36 opinii sadowo-psychiatrycznych po obserwacjach
i 14 po badaniach ambulatoryjnych wydanych przez biegłych psychiatrów z IPiN w latach 1992 2002. Analizowano: wiek,
płeć, rozpoznanie psychiatryczne, rodzaj i liczbę dokonanych przestępstw, rodzaju i liczbę przyjmowanych substancji odurzających
oraz ich poczytalność.
Wyniki. Tylko jedna opinia dotyczyła kobiety. Wiek badanych wahał się od 17 do 46 lat (średnia: 26 lat). U 26 sprawców
rozpoznano uzależnienie a u 24 nadużywanie substancji odurzających. Ponadto, u 13 sprawców rozpoznano również uzależnienie
od alkoholu, u 34 zaburzenia osobowości, a u 2 organiczne zaburzenia osobowości. Większość sprawców działała tempore criminis
w stanie odurzenia, jednak u 21 biegli nie znalez
li przesłanek do orzeczenia nawet ograniczenia poczytalności, u trzech uzależnio-
nych stwierdzili przesłanki niepoczytalności art. 31 ż 1 kk, lecz wnioskowali o zastosowanie art. 31 ż 3 kk. W stosunku do
2 sprawców z organicznymi zaburzeniami osobowości wnioskowano w myśl art.31 ż 2 kk poczytalność znacznie ograniczoną.
Tylko u jednej spośród 24 osób tempore criminis nieodurzonych nasilenie zespołu abstynencyjnego upoważniało do wnioskowania
znacznie ograniczonej poczytalności. Większość (60 %) stanowiły czyny przeciwko mieniu a 20% czyny przeciwko życiu i zdrowiu.
Większość sprawców przyjmowała więcej niż jedna substancję odurzającą. Najczęściej przyjmowanymi były substancje pobudza-
jące, rzadziej kanabinole i halucynogeny, zdecydowanie rzadko opiaty, lotne rozpuszczalniki i leki uspokajające.
Wnioski. U większości sprawców czyny karalne  głownie przeciwko mieniu oraz zdrowiu i życiu  nie stanowiły podstawy
do wnioskowania zniesienia lub ograniczenia poczytalności. U nielicznych, biegli wnioskowali zastosowanie art. 31 ż 3 lub ograni-
czoną poczytalność. Celem drugiego etapu badań będzie porównanie tej praktyki orzeczniczej z praktyką w innych ośrodkach
psychiatrycznych.
SUMMARY
Objective. To analyse the forensic-psychiatric reviews issued following observation and out-patient examinations of offenders
abusing, dependent on, or acting under the influence of psychoactive substances.
Method. A customised questionnaire was used to analyse 36 expert forensic-psychiatric reviews issued after hospital observation
and 14 reviews issued after out-patient examination by forensic psychiatrists from the Institute of Psychiatry and Neurology in
1992 2002. The following variables were analysed: the patients age, sex, psychiatric diagnosis, type and number of offences commit-
ted, type and number of psychoactive substances used, and sanity.
Results. Only one review concerned a woman. The offenders age ranged from 17 to 46 years (M = 26); 26 of them were diagnosed
as substance dependent and 24 were diagnosed as substance abusers. Additionally, 13 offenders were also diagnosed as alcohol
dependent, 34 had personality disorders and 2 had organic personality disorders. Most of the offenders were intoxicated tempore
criminis but in 21 cases the forensic psychiatrists found no grounds for diagnosing insanity according to art. 31 ż 1 of the criminal code
but resolved to apply art. 31 ż 3 cc. With respect to the two offenders with organic personality disorders they resolved to apply art. 31
ż 2 cc (seriously reduced sanity). Only in one of the 24 offenders who were not intoxicated tempore criminis did the intensity of the
withdrawal syndrome justify resolution to plead seriously reduced sanity. Most offences (60%) were offences against property and
20% were offences against life and health. Most offenders had been taking more than one psychoactive substance, mostly stimulants,
less frequently cannabis and hallucinogens. They very seldom took opiates, volatile substances or tranquillisers.
Conclusions. In the majority of the studied cases legally sanctioned offences, mostly against property and against health or life, did
not justify the resolution to plead insanity or reduced sanity. In a few cases, the forensic psychiatrists resolved to apply for application
of art. 31 ż 3 or plead reduced sanity. Part two of this study will compare this forensic psychiatric practice with the practice in
other psychiatric centres.
Zenon Kulka, Elżbieta Bogdanowicz, Krystyna Tarczyńska, Alfreda Ruzikowska
190
Słowa kluczowe: opiniowanie sądowo-psychiatryczne, narkomania
Key words: forensic psychiatric expert opinions, substance dependence
Substancje odurzające mają wpływ na poszczególne turze medycznej w Polsce, zjawisko narkomanii, zresz-
funkcje psychiczne począwszy od stanu świadomości, tą głównie opiatowej, było czymś marginalnym. Uszkie-
zdolność postrzegania, myślenie itd., a skończywszy na wiczowa [12] uważała, że  poczytalność sprawców
zachowaniu. Rodzaj i głębokość zaburzeń psychicznych  morfinistów w zależności od nasilenia zmian psy-
i zaburzeń zachowania zależy nie tylko od rodzaju sub- chicznych prawie z reguły jest ograniczona lub nawet
stancji odurzającej, jej dawki i sposobu jej wprowa- zniesiona i że  poczytalność narkomanów winna być
dzenia do organizmu, ale również od wieku, płci, stanu oceniana indywidualnie w każdym przypadku w zależ-
psychicznego i somatycznego oraz osobniczej wrażli- ności od zaawansowania nałogu, od tego czy spowodo-
wości na daną substancję. Istotne znaczenie ma rów- wał on trwałe zmiany psychiczne oraz ich rodzaju i na-
nież czy jest to jednorazowe użycie substancji odurza- silenia, od czynu i jego okoliczności. W niektórych
jącej, czy dana osoba od dłuższego czasu nadużywa tej przypadkach może mieć zastosowanie przepis art. 25
substancji i czy używanie spowodowało od niej uza- ż 3 kk (aktualnie art. 31 ż 3), podobnie jak do spraw-
leżnienie [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9]. Dziesiąta wersja ców działających w stanie odurzenia alkoholem .
Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów W latach osiemdziesiątych wystąpił gwałtowny wzrost
Zdrowotnych (poza alkoholem i nikotyną) wyodrębnia narkomanii opiatowej, a w latach dziewięćdziesiątych
następujące grupy substancji odurzających: opiaty, ka-  substancji pobudzających, głównie amfetaminy i jej
nabinole, leki uspokajające i nasenne, kokaina, inne niż pochodnych, halucynogenów, kanabinoli i lotnych roz-
kokaina substancje pobudzające, halucynogeny, lotne puszczalników organicznych [13]. Znalazło to odbicie
rozpuszczalniki organiczne. Wymienia też zaburzenia w narastającej przestępczości związanej z narkomanią
psychiczne i zachowania spowodowane naprzemiennym  głównie wśród osób młodych, na co wpłynęła rów-
przyjmowaniem wymienionych. i innych środków psy- nież zasada penalizacji posiadania narkotyków. W efek-
choaktywnych oraz różne zespoły objawów spowodo- cie coraz częściej organy procesowe zwracały się do
wanych przyjmowaniem każdej z tych substancji: ostre biegłych psychiatrów o ocenę poczytalności sprawców
zatrucie, szkodliwe następstwa fizyczne i psychiczne, będących pod działaniem środków odurzających lub od
nadużywanie lub uzależnienie, zespół abstynencyjny, nich uzależnionych. Już w 1988 r. Filar [14] i Wereżyń-
zespół abstynencyjny z majaczeniem, zaburzenia psy- ska [15], a w 1990 r. Rutkowski [16, 17], Pobocha [18,
chotyczne, zespół amnestyczny, rezydualne i póz
no 19] i Tarnawski [20] sygnalizowali trudności w opinio-
ujawniające się zaburzenia psychotyczne oraz inne za- waniu narkomanów, brak jasnych kryteriów i wypraco-
burzenia psychiczne i zachowania [10]. W każdym wanych standardów dotyczących opiniowania sądowo-
z tych zespołów mogą wystąpić zaburzenia psychiczne psychiatrycznego sprawców będących pod działaniem
i zaburzenia zachowania, a osoby, u których one wy- narkotyków lub od nich uzależnionych oraz po ich od-
stąpiły, niekiedy dopuszczają się czynów zabronionych. stawieniu, co powodowało znaczną dowolność w oce-
W takich przypadkach organy procesowe z reguły zwra- nianiu przez biegłych ich poczytalności. Od tego czasu
cają się do biegłych psychiatrów o wydanie opinii w ciągu ostatnich kilkunastu lat nie ukazała się w Pols-
odnośnie zdrowia psychicznego sprawcy oraz jego po- ce żadna pozycja literaturowa traktująca o problemach
czytalności w czasie popełnienia czynu, gdyż ma to opiniowania sądowo-psychiatrycznego w narkomanii.
decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sądu o jego Autorzy tej publikacji próbowali się zmierzyć z tym
winie i karze. Aktualnie obowiązujący kodeks karny problemem analizując praktykę orzeczniczą na prze-
z 1997 r. [11], stanowi, że odpowiedzialności karnej strzeni ostatnich 11 lat biegłych psychiatrów z Instytutu
podlega sprawca poczytalny, czyli taki, którego stan Psychiatrii i Neurologii, a w przyszłości biegłych z in-
psychiczny pozwalał na rozpoznanie znaczenia zarzu- nych ośrodków akademickich i w wybranych szpitali
canego mu czynu i kierowanie swoim postępowaniem. psychiatrycznych.
Choroba lub zaburzenia psychiczne osobę pełnoletnią
tych zdolności mogą pozbawić  art. 31 ż 1, lub
w znacznym stopniu ograniczyć  art. 31 ż 2. Ustawo- CEL
dawca w art. 31 ż 3 przewidział sytuację, gdy sprawca
wprowadzając się w stan odurzenia przewidywał lub Celem pracy była analiza opinii sądowo-psychiatrycz-
mógł przewidzieć zaburzenia psychiczne skutkujące nych dotyczących sprawców czynów karalnych będą-
zniesieniem lub ograniczeniem poczytalności i zadecy- cych w czasie ich popełnienia pod działaniem środków
dował, iż w takich przypadkach nie ma zastosowania odurzających, nadużywających lub uzależnionych od
art. 31 ż 1 i 2 kk. tych środków, głównie pod kątem oceny ich poczytal-
Jeszcze w latach siedemdziesiątych ubiegłego stule- ności, diagnozy, rodzaju i liczby przestępstw oraz rodza-
cia zarówno w statystykach medycznych, jak i w litera- jów przyjmowanych środków odurzających.
Opiniowanie sądowo-psychiatryczne sprawców uzależnionych od substancji odurzających...
191
Tablica 1. Rodzaj i liczba przestępstw dokonanych przez sprawców
METODA
nadużywających lub uzależnionych od S
rodków odurza-
jących (n = 50)
Przedmiotem badań były opinie sądowo-psychia-
tryczne sporządzone przez biegłych psychiatrów z In-
Rodzaje przestępstw N %
stytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie w latach
1992 2002, w przypadku 14 osób  po badaniach am- Ogółem 80* 100,0
bulatoryjnych i 36  po obserwacjach. W badaniu użyto
Przeciwko mieniu 48 60,0
specjalnie skonstruowany kwestionariusz uwzględnia-
Przeciwko życiu i zdrowiu 16 20,0
jący wiek i płeć sprawców, rozpoznanie psychiatrycz-  w tym: zabójstwa 9 11,0
ne, ocenę poczytalności, rodzaj i liczbę przestępstw oraz Przeciwko rodzinie 7 8,9
Przeciwko bezpieczeństwu publicznemu 3 3,7
rodzaj przyjmowanych środków odurzających (zgodnie
Przeciwko działalnoS
ci instytucji państwowych 3 3,7
z podziałem zawartym w ICD-10).
Przeciwko ustawie o zwalczaniu narkomanii 3 3,7
* 30 sprawców popełniło więcej niż jedno przestępstwo
WYNIKI
Tablica 2. Rodzaj S
rodków odurzających i częstoS
ć ich używania
Opinie dotyczyły 49 mężczyzn i 1 kobiety. Wiek opi-
przez sprawców (n = 50)
niowanych wahał się od 17 do 46 lat, średni wiek wyno-
sił 26 lat. U 26 sprawców biegli rozpoznali uzależnie-
Rodzaje substancji odurzającej N %
nie, a u 24 nadużywanie środków odurzających bez cech
Ogółem 82* 100
uzależnienia. U 13 osób rozpoznano również zespół za-
Opiaty 10 20
leżności alkoholowej, u 34 zaburzenia osobowości
Kanabinole 14 28
 głównie osobowość dyssocjalną lub osobowość nie-
Leki uspokajające i nasenne 5 10
dojrzałą, a u 2 osób organiczne zaburzenia osobowości.
Kokaina 10 20
Na podstawie informacji zawartych w aktach spraw,
Inne substancje pobudzające 25 50
w tym dokumentacji medycznej, wywiadów środowi-
Halucynogeny 12 24
skowych i rodzinnych oraz badania ambulatoryjnego
Lotne rozpuszczalniki organiczne 6 12
lub obserwacji oraz badań dodatkowych, biegli ustalili,
* 32 sprawców przyjmowała więcej niż jeden S
rodek odurzający
że 26 sprawców w czasie dokonywania przestępstw
było pod działaniem środków odurzających, jednak
uznali, że u 21 sprawców ich wpływ na stan psychiczny nienie lub nadużywanie bez cech uzależnienia. Biegli
nie był znaczny i nie znosił, ani nie ograniczał w stop- w swych opiniach zaznaczali, że zarówno w aktach spra-
niu znacznym ich zdolności do rozumienia znaczenia wy, jak i w czasie badań nie znalez
li dowodów na to, iż
czynu i kierowania swoim postępowaniem. U 3 spraw- tempore criminis sprawcy ci mieli wyraz
nie zaznaczone
ców z kilkuletnim uzależnieniem od środków odurzają- objawy abstynencyjne i nie wnioskowali o ograniczenie
cych, którzy nie tylko, że tempore criminis (sprawy do- lub zniesienie poczytalności. Wyjątek stanowi jeden
tyczyły zabójstw) byli pod ich działaniem, ale mieli sprawca od wielu lat uzależniony od opiatów, który
bardzo burzliwe zaburzenia psychotyczne znoszące ich w okresie ostrej abstynencji włamał się do piwnicy,
poczytalność, biegli wnioskowali o zastosowanie art. 31 skradł sprzęt wędkarski, został zatrzymany i z powodu
ż 3 kk, gdyż sprawcy w przeszłości po przyjmowanych nasilonych objawów odstawiennych umieszczony na
środkach odurzających mieli również zaburzenia psy- oddziale detoksykacyjnym. Biegli stwierdzili, że spraw-
chotyczne, a zatem mogli ich wystąpienie przewidzieć. ca w czasie popełniania przestępstwa miał w stopniu
U osób uzależnionych od narkotyków, u których znacznym ograniczoną poczytalność, a w szczególności
orzeczono poczytalność, we wnioskach biegli z reguły zdolność kierowania swoim postępowaniem.
sugerowali sądowi, że w przypadku orzeczenia kary W tabl. 1 przedstawione zostały dane o rodzaju i licz-
pozbawienia wolności, sprawca powinien odbywać ją bie przestępstw dokonanych przez sprawców. Zdecydo-
w zakładzie karnym posiadającym specjalny oddział dla wanie najwięcej, prawie dwie trzecie czynów zabronio-
narkomanów, w którym poddany byłby oddziaływa- nych stanowiły czyny przeciwko mieniu, jedna piąta
niom terapeutycznym. przeciwko życiu lub zdrowiu, jedna dziesiąta przeciwko
U 2 sprawców pozostajacych pod działaniem środków rodzinie. Pozostałe trzy kategorie przestępstw: wypadki
odurzających rozpoznano organiczne zaburzenia osobo- komunikacyjne, agresja wobec policji oraz produkcja
wości  stwierdzono zmiany organiczne w ośrodkowym i handel narkotykami (przeciwko ustawie o zapobiega-
układzie nerwowym, które w ocenie biegłych tempore niu i zwalczaniu narkomanii) nie przekraczały 4%.
criminis znacznie ograniczały zdolności rozpoznania Z tabl. 2 wynika, że 32 sprawców przyjmowało wię-
znaczenia czynu i kierowania swoim postępowaniem. cej niż jeden środek odurzający. Najczęściej przyjmo-
U pozostałych 24 osób nie stwierdzono, aby w czasie wanymi przez sprawców środkami odurzającymi były
popełniania zarzucanego czynu byli pod działaniem środ- substancje pobudzające  amfetamina i jej pochod-
ków odurzających, chociaż rozpoznano u nich uzależ- ne oraz kokaina  70%, następnie kanabinole  28%,
Zenon Kulka, Elżbieta Bogdanowicz, Krystyna Tarczyńska, Alfreda Ruzikowska
192
halucynogeny  24%, opiaty  20%, najrzadziej lotne jak: substancje pobudzające  kokaina, amfetamina i jej
rozpuszczalniki organiczne i leki uspokajające, głównie pochodne, kanabinole  marihuana i haszysz, halucyno-
benzodwuazepiny  10%. geny  LSD i grzyby halucynogenne, które ją zdomino-
wały [13]. Znalazło to odbicie w wynikach naszych ba-
dań: 70% sprawców, głównie młodych ludzi (średnia
OMÓWIENIE wieku 26 lat), odurzało się pochodnymi amfetaminy lub
kokainą, a w analizowanych opiniach 32 z 50 spraw-
Przedstawiony materiał ilustruje tylko niewielką część ców łączyło najczęściej środki pobudzające z kanabino-
opinii sądowo-psychiatrycznych przygotowanych przez lami i halucynogenami, zaś 13 z alkoholem. Jedną
biegłych psychiatrów w Polsce w latach 1992 2002 z cech charakteryzujących te środki, szczególnie po-
a dotyczących osób, które dokonały czynów zabronio- budzających, jest ich wpływ na wyzwalanie agresji:
nych pozostając pod działaniem środków odurzających, 20% przestępstw było skierowanych przeciwko ży-
uzależnionych od nich lub nadużywających ich bez cech ciu lub zdrowiu, w tym ponad połowa to zabójstwa,
uzależnienia. a 60% przeciwko mieniu [3, 8]. W badanym materiale
Chociaż wyników przeprowadzonej analizy nie moż- u 34 sprawców rozpoznano nieprawidłową osobowość,
na uogólniać na całość problematyki orzecznictwa są- najczęściej dyssocjalną lub niedojrzałą. Z opinii najczęś-
dowo-psychiatrycznego związanego z narkomanią, to ciej nie można się było dowiedzieć, czy elementy dysso-
zarówno rodzaj dokonywanych przestępstw, rodzaj cjalne były obecne przed rozpoczęciem przyjmowania
przyjmowanych substancji odurzających i opinie doty- środków odurzających, czy też były ich następstwem.
czące poczytalności sprawców wydają się dość dobrze Warto zauważyć, że biegli szczególną uwagę poświę-
odzwierciedlać tendencje dominujące w tych obszarach. cali wpływowi narkotyku na funkcje psychiczne przed,
W ostatnich kilkunastu latach scena narkotykowa w czasie, i po popełnieniu przestępstwa  26 sprawców
w Polsce uległa zasadniczym zmianom [13]. twierdziło, że byli pod działaniem substancji odurzają-
W latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia nie- cych. Jest to zgodne z postulatami indywidualizacji po-
wielkich rozmiarów narkomania, a co za tym idzie liczba dejścia do kwestii poczytalności. W ogromnej większoś-
związanych z nią przestępstw, dotyczyła osób uzależnio- ci biegli nie dopatrzyli się takiego wpływu narkotyku
nych od opiatów. Uważano, iż właściwym jest w stosun- na funkcje racjonalno-poznawcze i na aktywność, który
ku do sprawców czynów zabronionych uzależnionych upoważniałby do stwierdzenia niepoczytalności lub po-
od opiatów orzekanie niepoczytalności lub poczytal- czytalności znacznie ograniczonej. U trzech sprawców
ności znacznie ograniczonej [12, 21, 22]. Lata osiem- zabójstw odurzonych narkotykiem orzeczono niepoczy-
dziesiąte przyniosły ogromny wzrost rozpowszechnieni talność z powodu obecności zaburzeń psychotycznych
narkomanii opiatowej wśród młodzieży i równoległy tempore criminis, ale ponieważ w przeszłości mieli po-
wzrost przestępczości tej grupy osób, co spowodowało dobne stany po przyjęciu narkotyku mogli przewidzieć
konieczność uchwalenia ustawy o zapobieganiu i zwal- jego wystąpienie, biegli zgodnie z art. 31 ż 3 kk wnios-
czaniu narkomanii, utworzenie specjalistycznego porad- kowali o niestosowanie art. 31 ż 1 lub 2. U dwóch osób
nictwa, oddziałów detoksykacyjnych, ośrodków rehabi- działanie narkotyku nałożyło się na istniejące wcześniej
litacyjnych, a nawet specjalnych oddziałów dla narko- zmiany organiczne i związane z nimi organiczne zabu-
manów w zakładach karnych. rzenia osobowości, co upoważniło biegłych do orzecze-
Środowisko prawnicze i psychiatryczne stanęło przed nia znacznego ograniczenia poczytalności  art. 31 ż 2.
dylematem czy przestępców narkomanów karać czy ra- Z 24 sprawców, którzy tempore criminis nie byli
czej leczyć. Przed biegłymi psychiatrami opiniującymi na pod działaniem środków odurzających, część była uza-
zlecenie organów procesowych stanął problem oceny po- leżniona a część nadużywała ich bez cech uzależnienia,
czytalności uzależnionych sprawców czynów niedozwo- tylko jeden uzależniony od opiatów miał nasilone obja-
lonych będących pod działaniem narkotyku  wtedy wy abstynencyjne do tego stopnia, iż biegli orzekli
głównie opiatów. Zdania wśród psychiatrów, jak i praw- u niego znacznie ograniczoną poczytalność. Jest to
ników były podzielone [14, 16, 18, 20, 23], co znalazło zgodne z postulatami Pobochy [18], Rutkowskiego [24]
wyraz podczas dwóch krajowych konferencji poświęco- i Wereżyńskiej [15].
nych temu zagadnieniu, zorganizowanych przez Sekcję Analizując badane opinie sądowo-psychiatryczne
Psychiatrii Sądowej PTP w 1988 i w 1990 r. dotyczące narkomanów autorzy nie stwierdzili sprzecz-
Rutkowski [24] podkreślał, że  wpływ na dyspozycję ności pomiędzy zawartymi w nich danymi a wnioskami
poczytalności może mieć tylko taki stan uzależnienia, dotyczącymi poczytalności sprawców, a uzasadnienia
którego objawy całkowicie znoszą lub co najmniej zawarte w omówieniach charakteryzowały się konse-
znacznie ograniczają sprawność funkcji racjonalno-po- kwencją, były logiczne i nie pozostawały w sprzeczności
znawczych sprawców (zdolność rozpoznania jego zna- ze stanem aktualnej wiedzy medycznej. Sam fakt uzależ-
czenia) lub w podobnym stopniu dezorganizują jego ak- nienia nie był dla biegłych podstawą do orzekania znie-
tywność (zdolność kierowania swoim postępowaniem) . sienia lub ograniczenia poczytalności sprawców. Biegli
W czasie ostatnich kilkunastu lat na polskiej scenie nar- każdorazowo analizowali głębokość uzależnienia, rodzaj
kotykowej pojawiły się nowe środki narkotyczne, takie substancji uzależniającej, cechy osobowości sprawcy,
Opiniowanie sądowo-psychiatryczne sprawców uzależnionych od substancji odurzających...
193
8. Szukalski B. Kokaina. Alkoholizm i Narkomania 1998; 4
rodzaj czynu karalnego, okoliczności jego dokonania
(37): 273 97.
i motywację. Wprawdzie częstość orzekania poczytal-
9. Szukalski B. Ecstasy (MDMA) i metamfetamina. Alkoho-
ności w stosunku do sprawców uzależnionych od środ-
lizm i Narkomania 1999; 4 (37): 473 503.
ków psychoaktywnych odbiega znacznie od wcześniej-
10. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Pro-
szych poglądów na ten temat [12, 16, 20, 21, 22, 23],
blemów Zdrowotnych. Rewizja Dziesiąta. Kraków: Uniw
jednak z uwagi na znaczne zmiany na scenie narkotyko-
Wyd Med  Vesalius ; 1994.
wej w Polsce, zdaniem autorów, uzasadniają praktykę
11. Kodeks Karny. Kodeks Postępowania Karnego. Kodeks
orzeczniczą odnośnie orzekania poczytalności w narko- Karny Wykonawczy. Warszawa: Wyd Praw; 1997.
12. Uszkiewicz L. Zarys psychiatrii sądowej. Warszawa: Wyd
manii przez biegłych z Instytutu Psychiatrii i Neuro-
Uniw Warszawskiego; 1979.
logii. Zamiarem autorów jest podobna analiza nadsyła-
13. Ostaszewski K. Trendy w używaniu przez młodzież substan-
nych do Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
cji psychoaktywnych. Alkoholizm i Narkomania 2001; 3
w ciągu ostatnich kilkunastu lat opinii sądowo-psychia-
(14): 387 407.
trycznych z kilku wybranych szpitali psychiatrycznych.
14. Filar M. Poczytalność a środki odurzające. O potrzebie refor-
my art. 25 ż 3 kodeksu karnego. W: Materiały z VII Krajowej
Konferencji Sekcji Psychiatrii Sądowej PTP pt. Teoria i prak-
WNIOSKI
tyka poczytalności. Warszawa: Wyd PTP; 1988: 237 55.
15. Wereżyńska T. Problemy medyczne i prawne przy opinio-
1. Wśród 50 sprawców czynów karalnych opiniowa-
waniu w sprawach karnych osób odurzających się środkami
nych sądowo-psychiatrycznie przyjmujących lub
uzależniającymi. W: Materiały z VII Krajowej Konferencji
uzależnionych od środków odurzających największy
Sekcji Psychiatrii Sądowej PTP pt. Teoria i praktyka oceny
odsetek stanowiły czyny przeciwko mieniu oraz ży- poczytalności. Warszawa: Wyd PTP; 1988: 247 55.
16. Rutkowski R. Niepoczytalność i poczytalność znacznie ogra-
ciu i zdrowiu.
niczona w przypadku narkomanii. W: Materiały z VIII Krajo-
2. U większości sprawców poza rozpoznaniem uzależ-
wej Konferencji Sekcji Psychiatrii Sądowej pt. Uzależnienie
nienia lub nadużywania środków odurzających roz-
od środków odurzających a orzecznictwo sądowe psychia-
poznano nieprawidłową osobowość, głównie dysso-
tryczno-psychologiczne. Warszawa: Wyd PTP; 1990: 6 19.
cjalną lub niedojrzałą.
17. Rutkowski R, Sobkowiak J. Różnice i podobieństwa w opi-
3. Najczęściej używanymi substancjami odurzającymi
niowaniu stanów upić alkoholem i odurzeń innymi środ-
przez opiniowanych sprawców były substancje po-
kami. W: Materiały z VIII Krajowej Konferencji Sekcji
budzające: amfetamina i jej pochodne oraz kokaina, Psychiatrii Sądowej PTP pt. Uzależnienie od środków odu-
rzających a orzecznictwo sądowe psychiatryczno-psycholo-
a następnie kanabinole i halucynogeny.
giczne. Warszawa: Wyd PTP; 1990: 87 97.
4. U 44 opiniowanych sprawców nie stwierdzono pod-
18. Pobocha J. Kryteria ograniczenia poczytalności osób uza-
staw do orzeczenia niepoczytalności lub poczytalno-
leżnionych. W: Pużyński S, Habrat B, red. Zagadnienia
ści znacznie ograniczonej, u 3 stwierdzono niepoczy-
alkoholizmu i innych uzależnień. Warszawa: PWN; 1989:
talność tempore criminis  zaburzenia psychotyczne
195 200.
egzogenne, lecz wnioskowano o zastosowanie art. 31
19. Pobocha J. Problemy metodologiczne orzecznictwa sądowo-
ż 3, u 2  ograniczoną poczytalność z powodu orga-
psychiatrycznego osób uzależnionych. W: Materiały z VIII
nicznych zaburzeń osobowości, a u 1  z powodu Krajowej Konferencji Sekcji Psychiatrii Sądowej PTP pt.
Uzależnienie od środków odurzających a orzecznictwo
ostrego zespołu abstynencyjnego.
sądowe psychiatryczno-psychologiczne. Warszawa: Wyd
PTP; 1990: 105 8.
PIŚMIENNICTWO
20. Tarnawski M. Niepoczytalność i zmniejszona poczytalność
a stan odurzenia de lege i de lege ferenda. W: Materiały
1. Godwod C, Kulka Z. Psychozy lekowe w stacjonarnym lecz- z VIII Krajowej Konferencji Sekcji Psychiatrii Sądowej PTP
nictwie psychiatrycznym: rozpowszechnienie, diagnostyka
pt. Uzależnienie od środków odurzających a orzecznictwo
i leczenie. Alkoholizm i Narkomania 1999; 4 (57): 567 79.
sądowe psychiatryczno-psychologiczne. Warszawa: Wyd
2. Habrat B, Steinbarth-Chmielewska K, Baran-Furga H. Za- PTP; 1990: 19 33.
burzenia spowodowane substancjami psychoaktywnymi. W:
21. Bilikiewicz T. Psychiatria kliniczna. Warszawa: PZWL;
Bilikiewicz A, i in., red. Psychiatria kliniczna. Wrocław:
1979.
Wyd Med Urban & Partner; 2002.
22. Cieślak M, Spett K, Wolter W. Psychiatria w procesie kar-
3. Szukalski B. Amfetamina, metamfetamina i ich analogie
nym. Warszawa: PWN; 1977.
strukturalne. Alkoholizm i Narkomania 1995; 3 (20): 33 57.
23. Wereżyńska T. Opiniowanie osób uzależnionych od środ-
4. Szukalski B. Wziewne środki odurzające. Alkoholizm i Nar- ków odurzających w sprawach karnych. W: Materiały z VIII
komania 1995; 4 (21): 9 31.
Krajowej Konferencji Sekcji Psychiatrii Sądowej PTP pt.
5. Szukalski B. Kannabis  biochemia, farmakologia, toksyko- Uzależnienie od środków odurzających a orzecznictwo
logia. Alkoholizm i Narkomania 1997; 2 (27): 123 45.
sądowe psychiatryczno-psychologiczne. Warszawa: Wyd
6. Szukalski B. Opiaty naturalne i syntetyczne. Alkoholizm
PTP; 1990: 40 8.
i Narkomania 1997; 4 (29): 529 49.
24. Rutkowski R. Kliniczne przesłanki poczytalności i stosowa-
7. Szukalski B. Środki halucynogenne. Alkoholizm i Narko- nia środków zabezpieczających w przypadku użycia środ-
mania 1998; 2 (31): 161 79.
ków zabezpieczających. Psychiatr Pol 1989; 2: 140 53.
Adres: Dr Zenon Kulka, Klinika Psychiatrii Sądowej Instytutu Psychiatrii i Neurologii, ul. Sobieskiego 9, 02-957 Warszawa