Światło w malarstwie barokowym. Wymień artystów, w których twórczości to zagadnienie odgrywa
istotną rolę. Podaj przykłady dzieł.
Jednym z najważniejszych elementów warunkującym o charakterze malarstwa barokowego było zagadnienie
światła, stanowiące naczelny z problemów również u pozostałych dziedzin sztuki tego okresu. W odróżnieniu od
renesansu, gdzie było ono traktowane służebnie, w baroku następuje usamodzielnienie się tego zjawiska,
(zainteresowanie światłem jako samodzielnym zjawiskiem natury).
Rola światła w malarstwie barokowym:
" modelowanie optyczne formy: tworzenie złudzenia przestrzenności i trójwymiarowości brył
wydobycie materialności, ukazanie faktury, podkreślenie plastyki i walorów brył
" budowanie/wydobycie nastroju: - światło powodujące silne kontrasty i ostre załamania potęguje wartość
emocjonalną sceny na obrazie, nadaje jej dramatyczny charakter, dynamikę
- światło subtelne, rozproszone, płynnie przechodzące w mrok, buduje
z reguły spokojny i zaciszny nastrój, nadając scenie statykę
- tzw.  uduchowienie formy  światło nadaje obrazom mistycyzm
" tworzenie wrażenia ruchu (dynamizowanie obrazu): rozbicie przez światło jednolitości mas i płaszczyzn na
mniejsze ośrodki niepokojące oko; działanie zmiennymi kierunkami i wypukłościami
lub wklęśnięciami oświetlonych form
" iluzja przestrzeni: -  nieskończona barokowa przestrzeń w malarstwie iluzjonistycznym
- niesprecyzowana, tajemnicza przestrzeń ginąca w mroku
" komponowanie obrazu: punktowanie najważniejszych pod względem treściowym elementów kompozycji;
oświetlone partie prowadzące wzrok widza po płaszczyz
nie obrazu syntetyzują całość
kompozycji; światło jest tzw.  kluczem kompozycyjnym  ośrodkiem płaszczyzny,
któremu podporządkowane są pozostałe partie
" budowanie kolorystycznych wartości dzieła (integracja i ścisły związek światła z plamą barwną) przez:
- rozjaśnianie (rozbielanie) barwy w świetle, nasycanie i ściemnianie w cieniu
- różnice temperatur barwy w świetle i w cieniu (Rubens, Vermeer)
Zabiegi związane z zagadnieniem światła na obrazie, stosowane przez artystów doby baroku:
tenebryzm (maniera tenebrosa)  sposób ujęcia obrazu, polegający na wydobyciu przedmiotów z mrocznego tła
ostrym światłocieniem
luminizm  sposób kształtowania kompozycji malarskiej za pomocą gry światła, polegający na uwypukleniu
światła przy dominującej tonacji jednobarwnej (luminizm monochromatyczny)
refleksy  przedstawienie odbicia światła w otaczających przedmiotach, uzyskiwane przez nałożenie na nie
jaśniejszej plamy we właściwej temu przedmiotowi kolorze lub ściemnienie barwy przedmiotów
otaczających
bliki  skupione odbicie światła, zaznaczone na obrazie jasną farbą, podkreślające plastykę i połyskliwość
elementów
Głębokie zrozumienie roli światła na obrazie widoczne jest w twórczości wielu barokowych artystów. Każdy z nich
rozwijał to zagadnienie na swój sposób, niejednokrotnie znacznie je poszerzając i przyczyniając się do
stworzenia nowego języka wartości estetycznych w malarstwie. Formułą stylistyczną, która wywarła wpływ na
całe malarstwo europejskie, był przede wszystkim styl Caravaggia (caravaggionizm)
który przeniknął do twórczości takich artystów jak Georges de La Tour, Guido Reni,
Guercino, Jose de Ribera czy Francisco Zurbaran, i od którego w dużej mierze
pochodzi sposób, w jaki pojmowane było światło w malarstwie barokowym.
1. Caravaggio (Michelangelo Merisi)  Włochy
Artysta, który wywarł olbrzymi wpływ na malarstwo barokowe, jedna z
najwybitniejszych indywidualności swego czasu. Jego twórczość cechują: silne
kontrasty światłocieniowe nadające dziełom duży ładunek emocjonalny,
tenebryzm, luminizm, nierozerwalne powiązanie zagadnienia światła z ruchem w
przedstawieniu (dynamizm uzyskiwany przez wielokierunkowość oświetlanych
form), głęboki modelunek, teatralny realizm i dramaturgia.
��  Złożenie do grobu (Pinakoteka Watykańska)
2. Rembrandt Harmensz van Rijn  Holandia
Artysta holenderski, który w swoich obraz wykorzystywał światło
głównie do wydobycia najistotniejszych elementów przedstawienia
oraz spotęgowania nastrojowości nasileniem światła i pogłębieniem
mroku. Stosował również ograniczoną gamę barwną, dominantę
świetlną oraz podobne jak u Caravaggia silne kontrasty walorowe,
a także tenebryzm i luminizm.
��  Lekcja anatomii doktora Tulpa (Mauritshuis, Haga)
3. Jan Vermeer van Delft  Holandia
Artysta mało znany za życia, na którego obrazach światło służy
przede wszystkim do zbudowania kameralnego, pełnego ciszy i
skupienia nastroju. Vermeer stosował w tym celu subtelne przejścia
światła w mrok oraz różnice temperatur barw w świetle i cieniu.
Rozwinął również zagadnienie refleksów i blików w otaczających
przedmiotach.
��  Dziewczyna czytająca list przy otwartym oknie
(Galeria Obrazów, Drezno)
4. Peter Paul Rubens  Flandria
Artysta uchodzący przede wszystkim za wspaniałego kolorystę,
zespolił, a nawet wręcz podporządkował światło kolorowi na obrazie,
odkrywając tym samym relatywną wartość barw (światło nie
dominuje, ale przesyca swoją jakością całość płaszczyzny).
Stosował refleksy barwne, z jego płócien bije dynamizm i niepokój
uzyskany przez wielokierunkowość i skłębienie oświetlonych form.
��  Zdjęcie z krzyża
(Katedra NMP w Antwerpii)
5. Georges de La Tour  Francja
Artysta, w którego dziełach problem światła ma rolę
pierwszoplanową (wpływy Caravaggia). Interesuje go przede
wszystkim światło sztuczne  świecy lub pochodni rzucających blask
na bryłę postaci ludzkich, w wyniku czego jest ona podzielona ostrą
granicą strefy światła i cienia na dwie części. Zagadnieniu światła
całkowicie podporządkowywał on ciemną, zawężoną gamę barw.
��  Pracownia stolarska św. Józefa
(Luwr, Paryż)
6. Francisco Zurbaran - Hiszpania
Artysta, w którego twórczości widoczne są wyraz
nie wpływy
Caravaggia. Malował z reguły martwe natury, gdzie rola światła
polegała na ukazaniu materialności przedmiotów, wydobytych
z ciemnej, pozbawionej głębi przestrzeni ostrym światłocieniem
(tenebryzm). Kontrastowy światłocień nadaje przedmiotom na
obrazie sakralnego wręcz wymiaru.
��  Martwa natura (Prado, Madryt)
7. Pieter de Hooch  Holandia
Artysta malujący głównie widoki wnętrz mieszczańskich, w których
rozpatrywał on szczególnie problem światła padającego z różnych
z
ródeł i załamującego się na przedmiotach. Interesowało go
zwłaszcza zagadnienie światła słonecznego, wpadającego do
wnętrza najczęściej przez otwarte drzwi (perspektywa sięgająca w
głąb obrazu) lub okna, równolegle do płaszczyzny obrazu lub na
wprost patrzącego ( pod światło ).
��  Kobieta z dzieckiem w spiżarni (Rijksmuseum, Amsterdam)
8. Claude Lorrain  Francja
Artysta malujący pejzaże przesycone poetyckim nastrojem ciszy,
których istotnym tematem było zagadnienie światła, rozwiązywane
za każdym razem odmiennie. Światło na jego obrazach przenika i
stapia wszystkie formy, decyduje o tonacji barwnej - artysta badał
zmienność barw w zależności od pory dnia oraz grę refleksów
świetlnych .
��  Port morski o zachodzie słońca (Ermitaż, Sankt Petersburg)
9. Jacob van Ruisdael  Holandia
Holenderski pejzażysta, którego krajobrazy cechuje  pesymistyczna
nastrojowość, uzyskana głównie poprzez odtworzone po
mistrzowsku światła, kładące się na polach i wierzchołkach drzew i
kontrastujące z niejednokrotnie dramatycznie rozświetlonymi
chmurami oraz partiami nieba.
��  Wiatrak w Wijk (Rijksmuseum, Amsterdam)
Pozostali artyści barokowi w swojej twórczości wykorzystywali światło jako jeden ze środków wyrazu
warunkującego o indywidualnym charakterze ich dzieł, na pierwszym miejscu stawiając jednak inne wartości
estetyczne i ideowe. Do artystów takich należy m.in.:
Andrea del Pozzo, włoski mistrz malarstwa iluzjonistycznego, który w dekoracji sklepienia kościoła św.
Ignacego w Rzymie przeprowadził stopniowanie ważkości materii od rzeczywistej architektury, poprzez
architekturę malowaną i obłoki, do niematerialnego wręcz światła  otworzył on przestrzeń w nieskończoność,
przeniósł architekturę w nierealne, świetlane rejony;
Willem Claesz Heda, holenderski malarz martwych natur, w których wnikliwa obserwacja światła pozwalała mu
doskonale oddać materię przedmiotów, zwłaszcza szklanych (refleksy i załamania światła w szkle, świetlista
przejrzystość)
A także włoscy artyści zaliczani już do rokoka  wybujale dekoracyjnej, póz
nej fazy baroku:
Giovanni Battista Tiepolo, twórca fresków o charakterystycznej świetlistej bieli, której potrafił nadać
niepowtarzalny  blask ;
Francesco Guardi, malarz wedut weneckich, mistrzowsko odtwarzający światło załamujące się w warstwach
powietrza nad wodami weneckich kanałów. Poetycki nastrój obrazów uzyskał przez niezwykłą grę światła i barwy.
Francesco Guardi Willem Claesz Heda Andrea del Pozzo
 Kościół Santa Maria del Salute  Martwa natura z ostrygami  Apoteoza św. Ignacego
(National Gallery, Londyn) (Rotterdam) (Kościół św. Ignacego w Rzymie)