Niedożywienie
dzieci w Polsce
 na drodze do skutecznego rozwiązania problemu.
Raport otwarcia.
Niedożywienie dzieci w Polsce
 na drodze do skutecznego rozwiązania problemu.
Raport otwarcia.
Warszawa, 1 czerwca 2007 roku
Jeśli dasz komuś rybę,
nakarmisz go na jeden dzień.
Jeśli nauczysz go łowić ryby,
nakarmisz go na całe życie.
(chińskie przysłowie)
3
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
spis treści
Wstęp 4
Problem niedożywienia dzieci w Polsce 5
Żywienie  żywotny interes każdej istoty 6
Rozdział 1. Różne aspekty problemu niedożywienia dzieci w Polsce 7
Aspekt żywieniowo-zdrowotny 7
Aspekt społeczno-kulturowy 9
Aspekt prawno-legislacyjny 14
Rozdział 2. Razem zrobimy więcej  wielosektorowa współpraca
w walce z niedożywieniem dzieci w Polsce 17
Działania rządowe i samorządowe 17
Organizacje pozarządowe wobec niedożywienia dzieci 19
Biznes zaangażowany w rozwiązanie problemu niedożywienia dzieci w Polsce 22
Rozdział 3. Potencjalne rozwiązania problemu niedożywienia dzieci w przyszłości 25
Praca z rodziną 25
Edukacja 26
Wykorzystanie kapitału społecznego 26
Rola państwa 26
Bariery prawne 27
Rola mediów 27
We współpracy siła 27
4
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
Przemek Pohrybieniuk
członek zarządu
dyrektor ds. relacji zewnętrznych
Danone sp. z o.o.
Wstęp
Szanowni Państwo, i praktyków  działaczy organizacji pozarządowych, którzy na
co dzień pomagają potrzebującym dzieciom. Każda z tych osób
W ciągu ostatnich kilkunastu lat nasz kraj przechodził wiele
przedstawiła swoje poglądy i obserwacje, które w zestawieniu
zmian politycznych, gospodarczych i społecznych, które trwale
z najbardziej aktualnymi wynikami badań i statystykami  two-
zmieniły naszą rzeczywistość. Dzisiaj Polska jest na dobrej dro-
rzą obiektywną mapę problemu niedożywienia dzieci oraz jego
dze do osiągnięcia sukcesu społeczno-gospodarczego. Chciałoby
rozwiązań.
się wobec tego powiedzieć, że osiągnięty został poziom rozwo-
ju, który zapewnia zniwelowanie takich problemów, jak skrajne Danone już od kilku lat strategicznie angażuje się w walkę
ubóstwo, bieda czy niedożywienie. Niestety mamy jeszcze dłu- z tym problemem w Polsce. Doświadczenia zebrane przez ten
gą drogę do przebycia, by móc z pełnym przekonaniem złożyć czas pokazują, że rozwiązanie problemu zależy od aktywności,
taką deklarację. Problemem, z istnieniem którego stanowczo nie determinacji i działań przedstawicieli wszystkich sektorów:
można się pogodzić, jest niedożywienie dzieci. Nadal co trzecie władz państwowych, organizacji pozarządowych, biznesu
polskie dziecko potrzebuje dożywiania, którego nie może mu i mediów. Wierzymy, że jedynie strategiczna, przemyślana
zapewnić rodzina czy opiekunowie. współpraca przedstawicieli tych sektorów da realne szanse na
doprowadzenie do stanu, w którym nie będzie w Polsce ani
Oddajemy w Państwa ręce publikację, której celem jest wywo-
jednego niedożywionego dziecka.
łanie publicznej debaty na temat skutecznych metod rozwiązy-
wania problemu niedożywienia dzieci w Polsce. Nazwaliśmy ją Mamy nadzieję, że Raport otwarcia będzie dla Państwa z
ród-
 Raportem otwarcia , ponieważ chcielibyśmy, aby treści w niej łem nowych informacji oraz inspiracji, a nade wszystko  intere-
zawarte były inspiracją do wymiany poglądów i pomysłów oraz sującym przystankiem na drodze do rozwiązania problemu nie-
wsparciem w poszukiwaniu najlepszych sposobów na rozwiąza- dożywienia dzieci w Polsce. Zapraszamy Państwa do debaty na
nie tego problemu. Do współtworzenia publikacji zaprosiliśmy temat niedożywienia i sposobów radzenia sobie z nim. Jesteśmy
zarówno przedstawicieli nauki: prof. Annę Gizę-Poleszczuk, otwarci na wszelkie głosy w dyskusji: jedynie razem skutecznie
Jacka Jakubowskiego, dr Witolda Klemarczyka, dr Marka Rym- poradzimy sobie z tym problemem.
szę, doc. Piotra Sochę oraz prof. Jerzego Szmagalskiego, jak
5
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
Anna Giza-Poleszczuk
Instytut Socjologii, Uniwersytet Warszawski
Problem niedożywienia
dzieci w Polsce
W kwestii niedożywienia dzieci powiedziano już wiele. Wpisanie Negatywne konsekwencje niedożywienia pojawiają się przede
hasła w internetową wyszukiwarkę  Google przynosi aż 121 tys. wszystkim wówczas, gdy jego z
ródłem jest ubóstwo, szczegól-
odniesień do prac naukowych, akcji podejmowanych przez insty- nie skrajne. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycz-
tucje społeczeństwa obywatelskiego, środowisko biznesu, władze nego, w ubóstwie żyje w Polsce 16% dzieci i młodych ludzi
centralne (np. Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo w wieku 0-19 lat. Niedożywienie jest w ich przypadku zaledwie
Pracy i Polityki Społecznej) i samorządy, a także do apeli przygo- jednym z wielu niekorzystnych czynników, których oddziaływa-
towanych przez zaniepokojonych obywateli. Kiedy analizuje się nia nie sposób rozdzielić: chodzi o wykluczenie społeczne (nie
zawarte w nich informacje, uwagę zwracają przede wszystkim tylko dziecka, ale też całej rodziny czy wręcz środowiska spo-
trzy zjawiska. Po pierwsze, dane przytaczane przez poszczególne łecznego, jak ma to miejsce w osiedlach popegeerowskich czy
instytucje znacząco się różnią, zarówno co do wysokości podawa- enklawach ubóstwa w miastach), niskie wykształcenie rodziców,
nych liczb (wskaz
nik dzieci dotkniętych niedożywieniem waha się wychowanie w niepełnych rodzinach, niesprzyjające sąsiedztwo
od kilkunastu do 54%), jak i co do z
ródeł, na które się powołują. czy patologie w samej rodzinie. Dożywianie dzieci, choć niewąt-
Po drugie, uderza ideologizacja problemu; kwestia niedożywienia pliwie ważne i konieczne, nie jest wystarczającym lekarstwem
dzieci bardzo często przywoływana jest w związku z polityką: na syndrom wykluczenia, tym bardziej, że, jak podkreślają socjo-
bądz
jako dowód na nieudolność czy cynizm władzy publicznej, logowie, w Polsce nasila się zjawisko dziedziczenia biedy, która
bądz
przeciwnie, jako hasło mające budować zaufanie do tych, przenosi się z pokolenia na pokolenie.
którzy je głoszą. Po trzecie, odnosi się wrażenie, że dziećmi zaj-
Nie zawsze jednak niedożywienie jest skutkiem ubóstwa: pojawia
mują się niemal wszyscy, a problem wcale nie maleje. Warto więc
się również jako efekt złego żywienia dziecka oraz wadliwego
spojrzeć na kwestię niedożywienia z rzeczowego, neutralnego
kształtowania zachowań żywieniowych. Jak wskazują badania,
punktu widzenia, który zapewnić mogą jedynie badania nauko-
problemy pojawiające się w organizacji żywienia rodzinnego, spo-
we. Co z nich wynika?
wodowane na przykład faktem, że rodzice wracają do domu póz
-
Nie ulega wątpliwości, że niedożywienie pociąga za sobą dale- niej niż dziecko, niechęć wielu dzieci do korzystania ze stołówek
ko idące konsekwencje, tak w sferze medycznej, jak psycho- szkolnych, przedkładanie pustych kalorii i przekąsek nad ciepły
logicznej i społecznej. Niedożywienie obniża odporność orga- obiad  również prowadzić mogą do niedożywienia. W takich
nizmu, zmniejsza jego wydolność (również umysłową), podnosi przypadkach nie wynika ono jednak z niedostatku jedzenia, ale
ryzyko pojawienia się przewlekłych chorób i dysfunkcji. W sferze z nieprawidłowego odżywiania się. Rozwiązanie problemu nie
społecznej, szczególnie jeżeli jest powiązane z ubóstwem, niesie leży tu w dożywianiu, ale raczej w promowaniu wśród dzieci
ze sobą niebezpieczeństwo wykluczenia z grupy rówieśniczej, właściwych nawyków żywieniowych.
a także gorsze wyniki w szkole, co z kolei przekłada się na
Jak wynika z powyższego zestawienia, kiedy mówimy o niedo-
szanse na rynku pracy, a w dalszej perspektywie  także na
żywieniu, musimy bardzo starannie i precyzyjnie określić, o który
pozycję społeczną. W sferze psychologicznej powiązane z ubós-
z tych dwóch problemów nam chodzi: czy o autentyczne niedo-
twem niedożywienie prowadzić może do obniżonego poczucia
statki jedzenia, powodowane na przykład ubóstwem lub nieodpo-
własnej wartości i wycofania się z życia społecznego.
wiedzialnością rodziców, czy też o nieprawidłowe odżywianie się.
6
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
Monika Rościszewska-Woz
niak
psycholog, członek zarządu Fundacji Rozwoju Dzieci im. Komeńskiego
Żywienie  żywotny interes
każdej istoty
Ekspertów od żywienia  przynajmniej pozornie  nie brakuje. zgadzając się na umieszczanie na swoim terenie dystrybutorów
Przecież każdy z nas je i każdy ma jakieś zdanie o tym, co się batoników i napojów gazowanych lub przyjmując w darze od
jeść powinno, i często to zdanie formułuje w bardzo kate- fi rm produkty, które następnie przekazują dzieciom.
goryczny sposób. Kłopot w tym, że trudno jest nam ustalić
Są w Polsce dzieci w wieku przedszkolnym lub szkolnym, które
wspólne stanowisko: inaczej o tym, co jest zdrowe, pożywne
chodzą głodne przez większą część dnia. Pytanie, dlaczego tak
i potrzebne mówią producenci artykułów spożywczych, inaczej
się dzieje, jest ważne, choć nie najważniejsze. Zwykle zakłada
rodzice, a inaczej dzieci. Wystarczy popatrzeć na różnorodność
się, że przyczyną jest bieda, ale przecież wcale tak być nie musi.
diet polecanych przez dietetyków. Czy można się dziwić, że
Warto zauważyć, że niedożywienie dzieci może mieć wiele
nawet my, dorośli, nie zawsze wiemy, co jest dla nas dobre
przyczyn, takich jak brak właściwych nawyków żywieniowych,
i w konsekwencji dajemy dzieciom zły przykład?
zła atmosfera w domu, brak wystarczającej opieki (niekoniecz-
Jedni mówią: więcej mleka  przecież to z
ródło wapnia! Inni: nie z powodu relacji patologicznych, ale, na przykład z powodu
absolutnie żadnego mleka, bo od drugiego roku życia nie trawi- nieobecności rodziców wynikającej z godzin pracy). Niestety,
my go, a wapń nie jest wchłaniany, poza tym mleko powoduje nie wszystkie szkoły (dotyczy to zwłaszcza małych placówek
alergie! Tymczasem, jakby na marginesie tej dyskusji, prawdzi- wiejskich) oferują dzieciom obiady. Często dzieci nie dostają
wym problemem jest to, że dziecko często wychodzi z domu więc pomocy w miejscu, w którym przebywają ponad połowę
bez śniadania, w szkole kupuje chipsy (jeśli ma pieniądze!), dnia, nawet jeżeli tej pomocy naprawdę potrzebują.
a po powrocie do domu zamiast obiadu  zapycha się tym, co
Jest jeszcze grupa dzieci, która wymyka się wszelkim badaniom.
znajdzie. Dzieci bywają niedożywione, bo jedzą za mało lub
W Polsce tylko 14% dzieci wiejskich ma możliwość uczęszczania
w nieodpowiednich porach, ale także dlatego, że w ich diecie
na zajęcia przedszkolne  nie wiemy, czy sposób żywienia pozo-
brakuje odpowiednich składników. Przypatrzmy się bliżej temu
stałych jest właściwy, czy nie.
zagadnieniu.
Wiejskie ośrodki przedszkolne, które działają przy małych szko-
To, że dzieci jedzą z
le, widać gołym okiem. Chrupią chipsy,
łach, pomagają odnajdywać dzieci niedożywione i opiekować
popijają słodkimi gazowanymi napojami. Ulubionym daniem kil-
się nimi. Rozwiązanie, które jest stosowane z powodzeniem
kuletnich maluchów są frytki, marzeniem jest wizyta w Mc Do-
w wielu gminach, to przygotowywanie i serwowanie wszyst-
naldzie, a nakłonienie ich, żeby zjadły coś niesłodzonego, grani-
kim dzieciom  i tym głodnym, i tym niedożywionym z in-
czy z cudem. A gdzie owoce, warzywa, gdzie woda mineralna,
nych powodów  zdrowych i zróżnicowanych posiłków.
gdzie pełnoziarniste, niesłodzone pieczywo? Udział w kształ-
Wszyscy musimy pamiętać, że obowiązek wykształcenia prawi-
towaniu złych nawyków żywieniowych mają zarówno rodzice,
dłowych nawyków żywieniowych spoczywa na nas, dorosłych.
jak i producenci żywności, którzy reklamują swoje produkty we
To my musimy znalez
ć sposób, by stały się one powszechne.
wszystkich mediach. Pewną rolę odgrywają też szkoły, choćby
r1.7
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
Różne aspekty
problemu niedożywienia
dzieci w Polsce
Kwestię niedożywienia dzieci można analizować z wielu perspektyw. Chcąc jednak
stworzyć syntetyczną mapę problemu  jego przyczyn, skali oraz konsekwencji,
postanowiliśmy skoncentrować się na trzech aspektach, w ramach których dokonaliśmy
charakterystyki sytuacji: żywieniowo-zdrowotnym, społeczno-kulturowym oraz prawno-
legislacyjnym. Rozpoczniemy nasze rozważanie od organizmu dziecka i warunków
niezbędnych dla jego prawidłowego rozwoju oraz od negatywnych konsekwencji
niespełnienia tych warunków. Następnie zaprezentujemy wpływ otoczenia
(zarówno bliższego, jak i dalszego) na rozwój lub redukcję problemu niedożywienia
dzieci. Na zakończenie przedstawimy wybrane rozwiązania prawne, które mają
lub mogą mieć wpływ na rozwiązanie kwestii niedożywienia dzieci w Polsce.
Problemy niedożywionego dziecka zależą od nasilenia defi cytu
potrzebnych do rozwoju składników. Najczęściej niedożywienie
Aspekt
jest typu mieszanego, czyli wynika z braku zalecanej podaży
żywieniowo-zdrowotny
energii oraz białka. Niewystarczająca jest podaż witamin i mi-
nerałów. Niedobory dotyczą składników mineralnych (wapń,
Prawidłowe żywienie jest najważniejszym warunkiem, który
fosfor, magnez, żelazo), pierwiastków śladowych (cynk, miedz
,
trzeba spełnić, aby zapewnić dziecku zgodny z potencjałem
mangan, jod, selen, molibden, chrom), niezbędnych nienasyco-
osobniczym rozwój fi zyczny i intelektualny.
nych kwasów tłuszczowych (NNKT, linolowy, alfa-linolenowy)
Dzieci i młodzież stanowią grupę ludności najbardziej narażoną na
czy błonnika pokarmowego.
ujemne skutki wynikające z błędów w żywieniu. W najmłodszych
Obniżona podaż energii w pokarmach, stwierdzana w niedoży-
grupach wiekowych szczególnie łatwo dochodzi do zaburzeń w roz-
wieniu ilościowym, wystarcza na pokrycie spoczynkowej prze-
woju somatycznym, spowodowanych brakiem zbilansowania diety.
miany materii. Może być za niska na dodatkowy wydatek wraz
Dotyczy to zarówno niedoboru, jak i nadmiaru poszczególnych
z aktywnością fi zyczną lub umysłową. W początkowym okresie
składników pokarmowych. Podkreślić należy, że błędy w żywieniu
niedostateczna podaż energii nie daje zauważalnych objawów
w okresie dorastania, ujawniają się u osób dorosłych jako tzw.
chorobowych. Organizm dziecka wyzwala mechanizmy adapta-
choroby cywilizacyjne. Niekorzystne efekty zdrowotne są wynikiem
cyjne. Polegają one na zmniejszaniu spoczynkowej przemiany
zarówno przekarmiania jak i niedożywienia dziecka.
materii oraz obniżaniu tempa wzrastania. Pierwszą zauważalną
Niedożywienie może być skutkiem niedostatecznej ilości dostarczo-
nieprawidłowością jest ubytek lub brak przyrostu masy ciała
nych składników odżywczych (ilościowe) albo być skutkiem niewła-
przy prowadzonych bilansach rozwoju. Zahamowanie przyrostu
ściwego składu proponowanej diety (jakościowe). Niezbędne dla
długości ciała jest skutkiem trwających dłużej niedoborów ka-
zdrowia człowieka składniki odżywcze to makroelementy odżywcze
lorycznych diety. Niedożywienie energetyczno-białkowe może
i z
ródła energii, witaminy, składniki mineralne, pierwiastki śladowe,
być istotną przyczyną niskiej odporności ogólnoustrojowej. Ro-
elektrolity, aminokwasy egzogenne oraz niezbędne nienasycone
śnie wtedy ryzyko zachorowań z powodu zakażeń wirusowych
kwasy tłuszczowe. Nieprawidłowy sposób żywienia może wynikać
i bakteryjnych. Przewlekłe, znacznego stopnia niedobory białka
z niskiej podaży energii, złej proporcji białek, tłuszczów czy węglo-
w okresie dzieciństwa są przyczyną obniżenia zdolności do ucze-
wodanów. Jeżeli niedobory wynikają z małej ilości przyjmowanego
nia się, utrudnienia koncentracji uwagi i opóz
nionego refl eksu.
pokarmu, to wraz z niewystarczajacą podażą energii pojawią się
Mogą więc w sposób istotny obniżać szanse edukacyjne dziecka.
niedobory składników mineralnych oraz witamin.
Niewystarczająca w stosunku do potrzeb ilość dostarczanego
r1.8
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
pożywienia powoduje pogorszenie motoryki i funkcji przewodu
przykład w etiopatogenezie niedokrwiennej choroby serca. Zbyt
pokarmowego. Gorsze jest wykorzystanie i tak zbyt małych porcji
mała ilość folianów w pożywieniu wpływa modulacyjnie na ryzy-
poszczególnych składników diety dostarczanych wraz z posiłkami.
ko powstawania nowotworów przewodu pokarmowego.
Trwające przewlekle niedobory energii w diecie przyczyniają się
Przy niedoborach witaminy E dochodzi do objawów niedobo-
do zmniejszenia masy mięśniowej, obniżenia sprawności fi zycznej
ru związanych z przemianą materii w mięśniach, funkcjono-
i umysłowej. Mniej sprawnie w organizmie przebiega gojenie ran,
waniem błon komórkowych i układu nerwowego. Skutkiem
regeneracja śluzówek, funkcjonowanie układu immunologicznego.
niedostatecznej podaży może być hemoliza, osłabienie mięśni,
Z przewlekłego niedożywienia ilościowego wynikają zaburzenia
porażenie nerwów. Wystarczająca podaż tokoferolu zapewnia
dojrzewania płciowego, wolniejszy rozwój funkcji poznawczych
właściwe funkcje rozrodcze organizmu i ma działanie ochronne
i emocjonalnych związany z opóz
nionym dojrzewaniem central-
we wszystkich stanach powiązanych etiologicznie z nadmiarem
nego układu nerwowego.
wolnych rodników tlenowych.
Znacznie bardziej różnorodne konsekwencje pociąga za sobą
Niewystarczajaca ilość witaminy B6 u dziecka może być także
niedożywienie jakościowe. Przewlekłe niedobory ważnych skład-
przyczyną niedokrwistości niedobarwliwej. Inne skutki niedoboru
ników odżywczych stanowią zagrożenie dla zdrowia człowieka,
to drażliwość, trudności ze snem oraz zmiany skórne. Zapalenie
choć często ich skutki są odległe w czasie.
języka, zajady, zmiany łojotokowe na twarzy to kolejne symptomy
Do najczęściej stwierdzanych skutków zdrowotnych niedoży-
towarzyszące niedoborowi tej witaminy. Ponieważ najczęstszą
wienia jakościowego należą: wole endemiczne, niedokrwistość
(oprócz podawania leków) przyczyną niedoboru pirydoksyny
z niedoboru żelaza, obniżona szczytowa masa kostna, przewlekłe
jest długotrwałe wadliwe odżywianie, warto zwrócić uwagę na
zaparcia, niedobory witamin, zaburzenia gospodarki lipidowej.
potrzebę zapewnienia właściwej podaży tej witaminy.
Wole endemiczne jest objawem niedoboru jodu. Sposobem
W okresie wzrostu dziecka zarówno wapń, jak i witamina D są
na zapobieganie jego powstaniu jest większe spożywanie ryb
niezbędne w celu osiągniecia optymalnej szczytowej masy kost-
morskich. Po obligatoryjnym jodowaniu soli kuchennej w Polsce
nej, która decyduje o odporności mechanicznej kości oraz ryzy-
problem ten powinien przestać istnieć.
ku rozwinięcia się osteoporozy w wieku dojrzałym. Następstwa
Bardzo często stwierdzanym objawem jakościowego niedożywie-
zdrowotne i koszty społeczne osteoporozy u osób dorosłych
nia jest niedobór żelaza. Dzieciństwo należy do okresów życia,
sprawiły, że wzrosło zainteresowanie zapobieganiem tej choro-
w których występuje zwiększone ryzyko tego niedoboru. Począt-
bie. Szczególnie ważne w profi laktyce są wybory żywieniowe,
kowo dieta z niską zawartością żelaza może nie powodować za-
w wyniku których zapewniona jest wystarczająca podaż wapnia,
uważalnych zaburzeń w organizmie, z czasem jednak doprowadza
magnezu i fosforu w diecie. Dla większości dzieci z
ródłem wy-
do niedokrwistości niedobarwliwej. Osoby, jeszcze bez cech niedo-
mienionych minerałów jest mleko i jego przetwory. Niedobory
krwistości, ale z niedoborem żelaza, nie posiadają zapasów, które
wapnia w diecie z towarzyszącym zmniejszonym wchłanianiem
mogłyby zostać wykorzystane w razie zwiększenia zapotrzebowa-
jelitowym wapnia wskutek małej podaży witaminy D, prowadzą
nia organizmu na ten pierwiastek. Liczne obserwacje u dzieci do
do zmniejszonego wbudowywania wapnia w tkankę kostną.
piątego roku życia udowadniają, że stwierdzenie niedokrwistości
Magnez, którego ponad 50% organizm magazynuje w tkance
z niedoboru żelaza powoduje upośledzenie rozwoju i zaburzenia
kostnej, jest niezbędny nie tylko jako materiał budulcowy, ale
zachowania. Manifestują się one zmniejszeniem aktywności rucho-
przede wszystkim jako aktywator wielu enzymów. W formie
wej i koncentracji przy wykonywaniu zadań. Przy utrzymywaniu
zjonizowanej utrzymuje pobudliwość tkanki mięśniowej i ner-
się niedoboru żelaza w wieku szkolnym, wolniejszy rozwój może
wowej oraz wpływa na kurczliwość mięśni. Zbyt niska podaż
nadal być zauważalny. Niedokrwistość z niedoboru żelaza u dzieci
magnezu zaburza syntezę białek, co niekorzystnie wpływa na
przyczynia się również do zwiększonej zdolności przewodu pokar-
odporność ustroju.
mowego do wchłaniania ołowiu i innych metali ciężkich.
Obecność cynku w pożywieniu wywiera korzystny wpływ na roz-
Witaminie C przypisuje się wiele działań mających istotne
wój fi zyczny dzieci. Opisywane w literaturze medycznej objawy
znaczenie dla utrzymania dobrego stanu zdrowia. Posiada ona
chorobowe związane z niedoborem tego mikroelementu, wynikały
właściwości antyoksydacyjne, ułatwia przyswajanie żelaza i jego
głównie z niedożywienia jakościowego. Niska podaż tego pier-
gromadzenie w szpiku kostnym, śledzionie i wątrobie. Uczestni-
wiastka w diecie wpływała niekorzystnie na produkcję erytrocytów,
czy w wytwarzaniu kolagenu i innych białek tkanki łącznej ustroju
zahamowanie wzrostu i opóz
nienie dojrzewania płciowego. Dzieci
oraz w przemianie aminokwasów do neurotransmiterów w ośrod-
z niedoborem cynku miały zaburzenia smaku i gorsze łaknienie.
kowym i obwodowym układzie nerwowym. Poprzez właściwości
Podsumowując ten skrócony przegląd możliwych zagrożeń dla
redukujące może przeciwdziałać kancerogenezie, wpływać na
organizmu wynikających z niedożywienia należy uznać, że jest
aktywność fagocytarną leukocytów, uczestniczyć w reakcji organi-
ono związane z ryzykiem wielu chorób. Spoglądając z punktu
zmu na stres. Współdziała w przemianie kwasu foliowego w jego
widzenia medyczno-żywieniowego nie ma wątpliwości, że
aktywną formę i w działaniu ochronnym witaminy E.
wszelkie działania przedsięwzięte w celu zapobiegania niedoży-
Niedobór kwasu foliowego podwyższa zawartość homocysteiny
wieniu są ważne i potrzebne dla zdrowia publicznego.
we krwi, która jest uważana za niezależny czynnik ryzyka, na
dr n. med. Witold Klemarczyk  pediatra, gastroenterolog
r1.9
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
szym otoczeniu, na przykład wśród znajomych, sąsiadów, w szko-
Aspekt
le. Aż 70 % ogółu ankietowanych matek dzieci w wieku 3-14
lat zetknęło się z tym problemem bezpośrednio bądz
słyszało,
społeczno-kulturowy
że występuje on w ich najbliższym otoczeniu. Co ciekawe, co
druga matka-mieszkanka wsi (48%) twierdzi, że nie zetknęła
się z problemem niedożywienia. Taki wynik badania może mieć
Niedożywienie: problem trudny do oszacowania
kilka przyczyn. Po pierwsze, problem niedożywienia może być na
Mniej zdolne, z małą siłą przebicia, bez szans na sukces w życiu
wsi ukrywany, bo wstyd się do niego przyznać. Po drugie, niska
 taką etykietę (często nieświadomie) przypisują niedożywionym
świadomość tego, czym jest niedożywienie dzieci i jakie są jego
dzieciom ich rówieśnicy, nauczyciele i całe otoczenie. Dzieci,
objawy, może wpływać na jego niedostrzeganie lub bagatelizo-
które stale, przez wiele miesięcy, a nawet lat, są niedożywione,
wanie. Po trzecie, obecność tego tematu w mediach i miejskiej
najczęściej nie zwierzają się ze swojego problemu rówieśnikom.
przestrzeni publicznej może skutkować zwiększeniem świadomo-
Te, które są bardziej odważne, ośmielą się może poprosić kolegę
ści wśród matek w miastach w stosunku do matek ze środowisk
o kanapkę, ale są i takie, które nigdy o nią nie poproszą, po-
nieważ wstydzą się zwrócić do kogokolwiek z prośbą o pomoc.
Dzieci wychowujące się w biednych rodzinach, których rodzicom
nie starcza pieniędzy, by związać koniec z końcem, są często
Postrzeganie przez matki problemu niedożywienia dzieci
bardziej dojrzałe i odpowiedzialne od swoich rówieśników. To
w swoim otoczeniu
one często muszą troszczyć się o swoje rodzeństwo, zdobywać
pieniądze i jedzenie, by pomóc rodzicom. Proszenie o pomoc
Tak, zetknęłam się z tym
problemem / są takie
jest dla nich tym bardziej upokarzające, gdyż uważają, że
dzieci.
same powinny już dawać sobie radę, żeby nikogo nie zawieść,
Tak słyszałam, że taki
a szczególnie tych, którym i tak jest ciężko  dorosłych.
30% problem występuje, ale
37%
bezposrednio się nie
Próbując oszacować skalę problemu niedożywienia dzieci
spotkałam.
w Polsce, napotykamy na defi cyt danych i analiz tego problemu.
Nie spotkałam się, ani też
Zdaniem prof. Warzywody-Kruszyńskiej, w dyskusjach o biedzie
nie słyszałam, żeby ten
przeważa podejście zwane rodzinocentryzmem, według które-
problem występował.
33%
go status dziecka podporządkowany jest statusowi rodziny.
Wśród zagrożonych ryzykiem ubóstwa wymienia się najczęściej
gospodarstwa samotnych kobiet z dziećmi, rodziny wielodziet-
ne i rodziny dotknięte bezrobociem, kobiety, bezrobotnych
Podstawa: Wszystkie respondentki, N = 1100
 ale nie dzieci1. To ma swoje odzwierciedlenie w statystykach,
które w ogóle nie ujmują sytuacji dzieci w związku z ubóstwem.
W konsekwencji brak jest danych statystycznych pozwalających
doprecyzować skalę problemu niedożywienia dzieci. y
ródłem
wiejskich, gdzie nie docierają akcje walki z niedożywieniem
wiedzy o tej kwestii społecznej są badania sondażowe, wywiady
dzieci. Po czwarte, wynik badania mógł zostać zniekształcony
telefoniczne oraz obserwacje w środowisku szkolnym. Takim ba-
z powodu tego, że w środowiskach najsłabiej wykształconych
daniom zawsze można zarzucić, że nie odzwierciedlają sytuacji
i najmniej zamożnych ludziom brakować może umiejętności ko-
w skali 1:1, ale jak dotychczas są one jedynym z
ródłem wiedzy
munikacyjnych, a także z powodu ich obojętności dla spraw nie
o rozmiarach problemu niedożywienia dzieci w Polsce.
związanych z własną, codzienną egzystencją.
Warto także wspomnieć, że blisko połowa pytanych matek
zdaje sobie sprawę z wagi problemu niedożywienia dzieci
Problem niedożywienia dzieci w Polsce według
w ich najbliższej okolicy (zdaniem 24% respondentek pro-
matek
blem jest bardzo poważny, zdaniem 25%  dosyć poważny).
Najwięcej z nich pochodziło ze Śląska, Wielkopolski oraz Polski
W badaniach SMG/KRC, przeprowadzonych na zlecenie fi rmy
północno-wschodniej. Tutaj także matki ze środowisk wiejskich
Danone i Banków Żywności w paz
dzierniku 2006 r. 2, zapytano
w znacznym stopniu różniły się swoim stosunkiem do wagi pro-
reprezentatywną grupę matek dzieci w wieku 3-14 lat o to, czy
blemu niedożywienia dzieci od matek ze środowisk miejskich.
zetknęły się z problemem niedożywienia dzieci w swoim najbliż-
Kilkanaście procent ankietowanych matek przyznało, że starało
się o dożywianie dla swoich dzieci (np. z ośrodka pomocy spo-
1 Wielisława Warzywoda-Kruszyńska, Zjawisko biedy dzieci a zagrożenie.
łecznej), ale nie zostało im ono przyznane. Niemal we wszyst-
wykluczeniem społecznym w przyszłości, A
ódz
2002.
kich przypadkach przyczyną odmowy udzielenia wsparcia było
2 MillwardBrown SMG/KRC: Niedożywienie dzieci  percepcja problemu wśród
przekroczenie progu dochodów gospodarstwa domowego. Jed-
matek oraz dyrektorów szkół podstawowych i gimnazjów. Raport z badań
nak w grupie badanych znalazły się także matki, które przyznały,
ilościowych przeprowadzonych na zlecenie Danone i Stowarzyszenia Federacja
Polskich Banków Żywności, Warszawa 2006. że mimo iż przydałaby się im pomoc, to jednak nie starały się
r1.10
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
o nią. Najczęściej wskazywanymi barierami były wstyd i skrępo-
wanie związane z występowaniem o taką pomoc i korzystaniem
z niej przez dziecko 3.
Opinie matek na temat problemu niedożywienia dzieci
w ich najbliższej okolicy
Problem niedożywienia dzieci
Jest to bardzo poważny
według dyrektorów szkół
problem w mojej okolicy
To dosyć poważny problem W roku szkolnym 2005/2006 do polskich szkół uczęszczało
24%
To mało istotny problem
4 144 706 dzieci w wieku 7-15 lat4. W tym samym roku
36%
Nie wiem / trudno
szkolnym, w paz
dzierniku, na zlecenie fi rmy Danone i Banków
powiedzieć
Żywności zostało przeprowadzone przez SMG/KRC badanie
Nie zetknęła się
z problemem niedożywienia wśród reprezentatywnej grupy dyrektorów polskich szkół. Jak
25%
pokazują wyniki badania, aż 29% dzieci w wieku 7-15 lat po-
4%
trzebuje dożywiania. A 20% z nich korzysta z dofi nansowania
11%
posiłków (średnio 41 uczniów w szkole), a kolejne 9% powinno
zostać objęte pomocą (średnio 18 uczniów w szkole). W po-
szczególnych regionach Polski zapotrzebowanie na dożywianie
dzieci jest różnie szacowane. Największą potrzebę zgłaszają
Podstawa: Wszystkie respondentki, N = 1100
dyrektorzy z Pomorza, Małopolski, Śląska i z Polski północno-
wschodniej. Zdaniem dyrektorów szkół, aż 60% uczniów nie
korzysta z dofi nansowania posiłków, mimo że takiego wsparcia
potrzebuje. W większości przypadków dzieci mają możliwość
Procent matek, które uznają problem niedożywienia dzieci w swojej najblizszej okolicy za bardzo [a] albo dosyć poważny [b]
[a] Bardzo ważny [b] Dosyć ważny
21%
44%
pomorski pomorski
10% 28%
północnowschodni północnowschodni
18% 31%
wielkopolski wielkopolski
30% 23%
centralny centralny
18% 20% 18%
17%
zachodni wschodni zachodni wschodni
24%
36%
27% 17%
śląski śląski
małopolski małopolski
80%
60%
40%
20%
0% 25% ogółem dla całej Polski 24% ogółem dla całej Polski
3 MillwardBrown SMG/KRC: Niedożywienie dzieci  percepcja problemu wśród 4 Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2005-2006, GUS.
matek oraz dyrektorów szkół podstawowych i gimnazjów. Raport z badań
ilościowych przeprowadzonych na zlecenie Danone i Stowarzyszenia Federacja
Polskich Banków Żywności, Warszawa 2006.
r1.11
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
Dożywianie uczniów w szkołach
Procent uczniów, którzy nie korzystają z dofinansowania
20% to średni odsetek uczniów korzystających
posiłków w szkołach, mimo że jest im to potrzebne
z dofinansowania posiłków w polskich szkołach
Podstawa: Wszyscy respondenci, którzy oszacowali liczbę uczniów N = 366
[ 20% odpowiada średniej liczbie 41 uczniów ]
56%
pomorski
Średni odsetek uczniów, którzy powinni być dodatkowo 48%
objęci dożywianiem to 9%
północnowschodni
Podstawa: Wszyscy respondenci N = 402
55%
wielkopolski
[ 9% odpowiada średniej liczbie 18 uczniów ]
49%
78%
centralny
59%
We wszystkich badanych szkołach, w których nie ma
zachodni wschodni
dostępu do obiadów, wśród uczniów występuje problem
niedożywienia.
68%
62%
Podstawa: Respondenci ze szkół, w których nie ma dostępu
śląski
do obiadów, N = 119
małopolski
40%
30%
20%
10%
60% ogółem dla całej Polski
0%
Średnia liczba uczniów, którzy nie korzystają z dożywiania, mimo
że jest im to potrzebne (rok szkolny 2005-2006)
Zaskakujące wyniki przyniosły pytania dotyczące aktywności
31
szkół w poszukiwaniu sposobów na rozwiązywanie problemu
pomorski
niedożywienia wśród dzieci. Aż 49% z nich nie występowało
16
z własnej inicjatywy do zewnętrznej instytucji, organizacji
północnowschodni
lub urzędu o jakiekolwiek wsparcie dożywiania. Jednocześnie
15
43% dyrektorów przyznało, że w ich szkole nie zdarzyło się, by
szkoła z własnej inicjatywy, bez pomocy z zewnątrz, podejmo-
wielkopolski
8
centralny
13 14
zachodni
wschodni
Możliwości szkół w zakresie żywienia uczniów w zależności
20
26 od liczby uczniów oraz wielkości miejscowości.
śląski
małopolski
80
liczba uczniów typ miejscowości
60
tak
40
7%
10%
nie
20
28%
39%
0 18 ogółem dla całej Polski
51%
93% 90%
72%
61%
49%
spożywania posiłków w szkole, choć 30% dyrektorów przyznaje,
że w ich szkołach uczniom nie podaje się obiadów (w 90%
przypadków przyczyna leży w braku odpowiedniej infrastruktury
do 100 101-200 więcej wieś miasto
i warunków do prowadzenia żywienia). Co warte podkreślenia,
uczniów uczniów niż 200
żaden z dyrektorów nie powiedział, że uczniowie w jego szkole uczniów
nie potrzebują dożywiania.
70% uczniów w Polsce ma możliwość korzystania
z obiadów w szkołach.
r1.12
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
Procent szkół, które nie występowały do zewnętrznej organizacji, Procent szkół, które nie podejmowały samodzielnie,
instytucji lub urzędu o wsparcie dożywiania: finansowe lub - bez pomocy z zewnątrz, działania służacego walce
pozafinansowe z niedożywieniem uczniów
38% 35%
pomorski pomorski
42% 57%
północnowschodni północnowschodni
67%
49%
wielkopolski wielkopolski
54% 39%
centralny centralny
53% 51% 53% 54%
zachodni wschodni zachodni wschodni
37% 30%
44% 39%
śląski śląski
małopolski małopolski
80% 80%
60% 60%
40% 40%
20% 20%
0% 49% ogółem dla całej Polski 0% 43% ogółem dla całej Polski
je potrzeby z pewną trudnością, a więcej niż co czwarte
wała jakieś działania służące walce z niedożywieniem uczniów.
Wyraz
nie widać więc rozdz
więk pomiędzy dostrzeganiem skali  z wielką trudnością. Najczęściej były to rodziny wielodzietne
(ponad 36%) oraz rodziny niepełne i jednoosobowe (prawie
problemu, a inicjatywą szkół, zmierzającą do jego rozwiązania.
35%). Prawie 37% gospodarstw deklarowało, że ich dochody
nie pozwalają na zaspokojenie bieżących potrzeb. W takiej sy-
tuacji potrzeby te zostają automatycznie ograniczone. Często
Społeczne przyczyny niedożywienia dzieci
oznacza to rezygnację z zakupu niektórych artykułów żywno-
w Polsce
ściowych. Największy procent gospodarstw, które zmuszone są
Socjologia określa niedożywienie dzieci jako następstwo nie-
ograniczać swoje potrzeby, występuje we wsiach oraz w małych
pożądanych procesów zachodzących w ich rodzinach i otocze-
miastach7. Wymienione powyżej grupy należą do najbardziej
niu. Doprowadzają one do ubóstwa, którego konsekwencją
zagrożonych ubóstwem, a w konsekwencji  niedożywieniem.
jest niedożywienie. Ubóstwo we wszystkich dostępnych defi -
Dodać do nich należy rodziny, w których oboje rodziców lub
nicjach związane jest z faktem niezaspokojenia podstawowych
jedno z rodziców jest bezrobotne oraz rodziny pochodzące
potrzeb (wg. tzw. piramidy potrzeb Maslowa 5 są to: potrzeby
z najuboższych regionów Polski.
fi zjologiczne, czyli jedzenie, woda, tlen, sen, brak napięcia
Problem ubóstwa w Polsce to nie tylko problem jednostki, ro-
oraz potrzeba bezpieczeństwa, czyli zależności, opieki i opar-
dziny, ale przede wszystkim całego społeczeństwa. Jak wynika
cia, protekcji, potrzeba wygody, spokoju, wolności od strachu).
z badań Zasięg ubóstwa materialnego w 2005 r., opracowanych
Kiedy potrzeby te nie są zaspokojone, życie człowieka jest
przez Główny Urząd Statystyczny 8, skrajne ubóstwo (minimum
zagrożone.
egzystencji) dotyczyło w roku 2005 około 12% osób. Mini-
Dzieci są skazane na taki poziom zaspokajania potrzeb, jaki
mum egzystencji ustalane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
mogą zapewnić im opiekunowie. W sensie materialnym ubós-
uwzględnia potrzeby, których zaspokojenie nie może być odło-
two to sytuacja, w której gospodarstwo domowe nie dysponuje
środkami pieniężnymi pozwalającymi na zaspokojenie swoich
potrzeb, zarówno materialnych, jak i społecznych. Przedłużający
5 Psychologia. Podręcznik akademicki, J. Strelau (red.), Gdańsk 1999.
się stan nie realizowania tych potrzeb prowadzi do wyklucze-
6 Diagnoza społeczna 2005. Warunki i jakość życia Polaków, Tomasz Panek,
nia społecznego. Z badania Diagnoza społeczna 2005 6 wynika,
Janusz Czapiński (red.), Warszawa 2006.
że co trzecie gospodarstwo domowe deklarowało w lutym
7 tamże
2005 roku, że przy aktualnym dochodzie zaspokajało swo-
8 Zasięg ubóstwa materialnego w 2005, GUS.
r1.13
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
żone w czasie, w przeciwnym razie bowiem następuje biologicz-
Piramida potrzeb wg Abrahama Maslowa
ne wyniszczenie organizmu człowieka 9. Na koniec 2005 roku
granica minimum egzystencji dla gospodarstwa jednoosobo-
Potrzeby
wego wynosiła 387 zł, a dla gospodarstwa czteroosobowego
samorealizacji
(2 rodziców + 2 dzieci) 1261 zł 10. Inną miarą ubóstwa jest mi-
nimum socjalne, które zapewnia rodzinom minimum godziwego
Potrzeby
życia. Zaspokajane są na tym poziomie następujące potrzeby:
szacunku i uznania
wykonywania pracy, kształcenia, utrzymywania więzi rodzinnych
i towarzyskich oraz uczestniczenia w kulturze w niewielkim
stopniu 11. Na koniec 2005 roku poniżej poziomu minimum so-
Potrzeby afiliacji
cjalnego żyło około 44% osób w rodzinach z czworgiem i więcej
dzieci na utrzymaniu oraz około 22% osób w rodzinach z troj-
giem dzieci na utrzymaniu. Granica minimum socjalnego dla
Potrzeby bezpieczeństwa gospodarstwa jednoosobowego wynosiła 844 zł, a dla gospo-
darstwa czteroosobowego (2 rodziców + 2 dzieci) 2504 zł 12.
Ubóstwo rodzin to ubóstwo dzieci. Z badań przeprowadzonych
przez GUS wynika, że dzieci do lat 14 stanowią jedną trzecią
zbiorowości żyjącej w skrajnym ubóstwie 13. Bieda w Polsce jest
Potrzeby fizjologiczne
bezpośrednio związana z liczbą dzieci w rodzinie, i to nieza-
Gospodarstwa domowe, które przy aktualnym dochodzie
MInimum egzystencji
 wiążą koniec z końcem w %
Odsetek osób w gospodarstwach domowych zagrożonych
ubóstwem, według wybranych cech społeczno-ekonomicznych
25% z wielką trudnością
(2004/2005).
2004 2005
33% z pewną trudnością
miasto 7,7% 8,2%
25% z trudnością
wieś 18,5% 18,7%
ogółem 11,8% 12,3%
były Minister Pracy i Polityki Społecznej:
Częstym powodem trudności w udzielaniu pomocy jest niechęć rodzin do informowania
o rzeczywistej sytuacji materialnej. Wynika ona albo z poczucia wstydu i niechęci do
ujawniania skali ubóstwa, albo z zafałszowanego obrazu własnej sytuacji.
W żadnym z tych przypadków nie wolno przekreślać istniejących procedur przyznawania
pomocy, bo pomoc z pieniędzy publicznych musi być przyznawana według pewnych kryteriów;
w przeciwnym razie może dojść do wyłudzeń na wielką skalę lub po prostu do niewłaściwego adresowania
działań pomocy społecznej. Zarazem jednak należy mieć świadomość, że w wyniku utrzymywania obecnie
obowiązujących reguł istnieje pewna grupa dzieci, które nie będą mogły otrzymywać pomocy ze względu
na to, że ich rodzice lub opiekunowie nie spełniają warunków formalnych.
9 Wysokość minimum egzystencji w latach 1993 2005. Gospodarstwa 11 Piotr Kurowski, Koszyki minimum socjalnego i minimum egzystencji
pracownicze, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.  dotychczasowe podejście, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2002.
10 tamże 12 Informacja o wynikach badań IPiSS nad wysokością minimum socjalnego
w grudniu 2005 r., Warszawa.
13 Zasięg ubóstwa materialnego w 2005 r., GUS.
r1.14
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
Aspekt
Wysokość minimum egzystencji w latach 1993 2005
Gospodarstwa pracownicze prawno-legislacyjny
LP. Rok 1-osobowe 4-osobowe
Po pierwsze: zasada pomocniczości
2 1993 82,3 270,6
W Polsce kwestie funkcjonowania systemu pomocy społecznej
3 1994 118,1 382,1
reguluje kilka aktów prawnych, począwszy od ustawy zasadniczej
4 1995 153,3 516,4
 Konstytucji RP. Zapisana w niej została zasada pomocniczości
5 1996 180,4 615,2 państwa, która mówi, między innymi, że wsparcie potrzebującym
powinno być udzielane na poziomie możliwie najbliższym: jed-
6 1997 212,7 726,8
nostkom dotkniętym ubóstwem czy społecznym wykluczeniem.
7 1998 254,6 863,5
W praktyce oznacza to, że problemy, takie właśnie jak niedo-
8 1999 280,5 955,3
żywienie, powinny być rozwiązywane na poziomie rodziny,
9 2000 312,4 1 062,5
wspartej przez wspólnotę lokalną i organizacje pozarządowe.
10 2001 335,7 1 107,7
Dopiero jeśli ich działania nie przynoszą oczekiwanych efektów,
11 2002 351,1 1 147,4
ze wsparciem wkroczyć powinien samorząd lokalny, a jeżeli i on
12 2003 354,8 1 153,1
zawiedzie, do akcji włączyć się musi administracja rządowa. In-
13 2004 371,2 1 210,1
nymi słowy, wsparcie ze strony służb publicznych powinno mieć
14 2005 385,1 1260,9
charakter subsydiarny: ma ono uzupełniać inicjatywę społeczną,
ale jej nie zastępować. Zasada pomocniczości ma jednak i drugą
stronę: jeśli struktury niższego rzędu zawiodą, państwo ma obo-
wiązek udzielenia wsparcia potrzebującym.
leżnie od przyjętych kryteriów pomiaru. Jak twierdzi profesor
Elżbieta Tarkowska: Wielodzietność to bieda dzieci. Znajduje to
System pomocy, który uzależnia
wyraz w wielowymiarowym upośledzeniu: bieda dzieci to niedo-
Teoretycznie, zapisy ustawy o pomocy społecznej z 2004
żywienie, podatność na choroby, trudne warunki nauki, wcześnie
roku (Dz.U. z 2004r. nr 64, poz. 593) odpowiadają zasadzie
podejmowana praca zarobkowa (często kosztem nauki), ogra-
pomocniczości państwa: zapewnienie podstawowych potrzeb,
niczone kontakty rówieśnicze, różnego rodzaju wyrzeczenia,
takich jak schronienie czy wyżywienie jest w pierwszej kolejności
także upokorzenia, w sumie  brak prawdziwego dzieciństwa. To
zadaniem własnym samorządu terytorialnego, a nie państwa.
bardzo trudny start do dorosłego życia. Bieda dzieci jest szcze-
Pracujący w strukturach samorządowych pracownicy socjalni
gólnie ważnym problemem społecznym, gdyż odnosi się zarówno
powinni wraz z udzielaniem pomocy materialnej (fi nansowej
do teraz
niejszości, jak i do przyszłości społeczeństwa. Kryje się
lub rzeczowej) udzielać wsparcia ukierunkowanego na usa-
w niej niebezpieczeństwo utrwalenia się niedostatku czy nędzy
modzielnienie rodzin, w których żyją zasiłkobiorcy. Ustawa
i związanych z tym negatywnych zjawisk; rysuje się realna groz
-
ta w niedostatecznym jednak stopniu uwzględnia potencjał
ba przekazania tych doświadczeń następnym pokoleniom, czyli
tkwiący w organizacjach pozarządowych, wsparciu sąsiedzkim
groz
ba dziedziczenia biedy 14. Minimalne poziomy dochodów są
i innych tzw. strukturach pośredniczących.
jednym z zasadniczych kryteriów przy udzielaniu pomocy, także
w obszarze dożywiania dzieci. Niestety przekroczenie wymaga- W praktyce polski system pomocy socjalnej działa w sposób
nego progu dochodów na członka rodziny nawet o kilka złotych
daleki od doskonałości:
uniemożliwia otrzymanie wsparcia.
1. Brak pracy socjalnej z rodziną, ukierunkowanej na jej
usamodzielnienie  pracownicy socjalni w swoich codziennych
Małgorzata Baranowska, Inwestycje Społeczne
zadaniach skupiają się na pomocy materialnej.
2. Zbytnia koncentracja na pomocy materialnej, co, w zesta-
wieniu z ograniczoną ilością środków fi nansowych, często przy-
biera formy karykaturalne; na przykład kwoty jednorazowych
zasiłków wynoszą kilkadziesiąt złotych (w skrajnych przypad-
kach to 20-30 zł), a wtedy koszty obsługi (przeprowadzenie
wywiadu środowiskowego, przygotowanie decyzji o przyznaniu
świadczenia itp.) znacznie przewyższają wartość udzielonego
wsparcia. Takie wsparcie ani nie gwarantuje godnego życia, ani
nie jest w stanie usamodzielnić zasiłkobiorcy.
14 Elżbieta Tarkowska, O biedzie, Instytut Filozofi i i Socjologii PAN,
Warszawa 2000.
3. System pomocy nie motywuje do wyjścia z ubóstwa,
przyzwyczaja natomiast do długookresowego korzystania ze
r1.15
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
świadczeń pomocy społecznej jako wsparcia uzupełniającego cych odpowiednie warunki do wydawania posiłków  szkoły,
aktywność w szarej strefi e (z zasiłku nie sposób wyżyć, a legal- przedszkola, organizacje pozarządowe. Pomoc realizowana jest
nie wypracowany dochód odbiera uprawnienie do świadczeń). w formie posiłków, świadczeń pieniężnych na zakup posiłku lub
żywności albo świadczenia rzeczowego  produktów żywnościo-
Generalnie, wsparcie potrzebującym udzielane w ramach sys-
wych. Pieniądze mogą zostać przeznaczone także na tworzenie
temu pomocy społecznej koncentruje się na skutkach, a nie
nowych i doposażenie istniejących punktów przygotowywania
przyczynach życiowej niesamodzielności jednostek i rodzin.
posiłków oraz na wydawanie i dowóz posiłków.
Dzieje się tak bez względu na to, czy wsparcie kierowane jest
do dorosłych, czy  jak w przypadku akcji dożywiania  do dzie-
ci. Tymczasem rozwiązanie problemu ubóstwa zapewnić mogą
tylko działania aktywizujące i usamodzielniające, takie jak kurs
Schemat dotarcia pomocy w ramach programu
zawodowy, trening umiejętności społecznych, terapia, grupa
 Pomoc państwa w zakresie odżywiania
wsparcia czy pożyczka na podjęcie działalności gospodarczej.
Gmina
Rządowy program  Pomoc państwa w zakresie
pieniądze
dożywiania
Próbą walki z problemem niedożywienia jest wieloletni program
Bezpośredni realizatorzy programu
 Pomoc państwa w zakresie dożywiania (Dz.U. nr 267 z 30
ośrodki pomocy społecznej
grudnia 2005 r. poz. 2258 i 2259). Jego realizacja rozpoczęła się
szkoły
w 2006 roku i zaplanowana jest na cztery lata  do roku 2009.
przedszkola
W ramach programu znaczne środki fi nansowe z budżetu pań-
organizacje pozarządowe działające
stwa i budżetów samorządów przeznaczane są na pomoc najbar-
w zakresie pomocy społecznej
dziej potrzebującym. Dystrybucja środków fi nansowych odbywa
się zgodnie z zasadami udzielania wsparcia, zawartymi w usta-
wie o pomocy społecznej, a więc w praktyce to gminy wnioskują
o wsparcie, a jednostki im podległe, tj. ośrodki pomocy społecz-
Pomoc w postaci:
nej i szkoły, odpowiedzialne są za dostarczenie potrzebującym
wsparcia w postaci posiłków lub zasiłków fi nansowych.
posiłek
zasiłek pieniężny na zakup posiłku lub
Cele, które program ma realizować, to: wsparcie gmin w reali-
żywności
zacji zadań własnych w zakresie dożywiania dzieci oraz zapew-
produkty żywnościowe
nienia posiłku osobom jego pozbawionym; działania w zakresie
tworzenie nowych lub doposażenie
poprawy stanu zdrowia dzieci i młodzieży poprzez ograniczanie
istniejących punktów przygotowania lub
zjawiska niedożywienia, upowszechnianie zdrowego stylu
wydawania posiłków
żywienia; poprawa poziomu życia osób i rodzin o niskich do-
dowóz posiłków
chodach; rozwój bazy żywieniowej w gminach, ze szczególnym
uwzględnieniem potrzeb dzieci i młodzieży.
Adresatami programu są: dzieci, młodzież, osoby i rodziny
w trudnej sytuacji (z powodu na przykład ubóstwa, sieroctwa,
Odbiorcy pomocy:
bezdomności, bezrobocia, długotrwałej lub ciężkiej choroby,
dzieci
przemocy w rodzinie, wielodzietności, bezradności w sprawach
młodzież
opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa do-
osoby i rodziny w trudnej sytuacji z róż-
mowego, zdarzenia losowego, sytuacji kryzysowej), a także oso-
nych powodów (np. ubóstwa, sieroctwa,
by samotne, w podeszłym wieku, chore lub niepełnosprawne.
bezdomności, bezrobocia, długotrwałej
Pomoc w ramach programu dystrybuowana jest zgodnie z prze-
lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie,
pisami ustawy o pomocy społecznej. Mechanizm udzielania wielodzietności, bezradności w sprawach
opiekuńczo-wychowawczych i prowadze-
wsparcia, jak i kryteria dostępności są takie same jak w przypad-
nia gospodarstwa domowego, zwłaszcza
ku innych świadczeń społecznych: osoba samotnie gospodaru-
w rodzinach niepełnych lub wielodziet-
jąca może ubiegać się o pomoc w ramach programu, jeżeli jej
nych, zdarzenia losowego, sytuacji
miesięczny dochód nie przekracza kwoty 715,50 zł, natomiast
kryzysowej)
osoba w rodzinie (rodzina)  jeżeli jej dochód na osobę nie
osoby samotne
przekracza kwoty 526,50 zł, przy czym możliwe jest podniesie-
w podeszłym wieku
nie kryterium dochodowego na poziomie gminy.
chore
niepełnosprawne
Program realizowany jest przez gminy za pośrednictwem ośrod-
ków pomocy społecznej lub innych placówek i instytucji mają-
r1.16
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
A
ączne nakłady na realizację programu w ciągu czterech lat w momencie jej wytworzenia, a nie jej wartości rynkowej w mo-
wyniosą co najmniej niż 2,9 mld zł, w tym nieco najmniej mencie przekazywania (ta druga, jak na przykład w przypadku
2 mld zł będzie pochodzić z budżetu państwa (w każdym roku żywności, której nie udało się sprzedać przed upływem daty
trwania programu na jego realizację przeznaczone zostanie mi- ważności, jest zazwyczaj bardzo niska). W ten sposób prawo
nimum 500 mln zł z budżetu państwa). Dotacje przyznawane zniechęca przedsiębiorców do angażowania się w działalność
są przez wojewodę na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta). społeczną. W Polsce żywność zalegającą w sklepie czy magazy-
Udział środków własnych z budżetu gmin na realizację progra- nie bardziej opłaca się zutylizować niż przekazać potrzebującym.
mu dożywiania powinien wynieść nie mniej niż 40%, a w uza- Wysokość podatku od darowizny może dwu- lub trzykrotnie
sadnionych przypadkach 20%. przewyższać koszt utylizacji. Trudno jest zaakceptować taki
stan prawny. Organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy, media
i opinia publiczna wielokrotnie podnosiły ten problem na prze-
Szansa dla aktywnych
strzeni ostatnich lat, pozostaje on jednak nierozwiązany.
Wsparcie na działania w obszarze pomocy społecznej oferuje
także inny rządowy program pomocowy: Fundusz Inicja-
dr Marek Rymsza, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych
tyw Obywatelskich (FIO), realizowany w latach 2005-2007.
i Resocjalizacji, Uniwersytet Warszawski
W ramach programu organizacje pozarządowe oraz inicjatywy
obywatelskie mogą startować w konkursie o pozyskanie dotacji
na realizację swoich projektów. Jest to więc oferta skierowana
do podmiotów działających najbliżej potrzebujących. Jednym
z priorytetów programu jest rozwijanie inicjatyw obywatelskich
oraz wsparcie dla środowisk społecznie zaniedbanych. Obszary,
w ramach których realizuje się projekty, to między innymi pomoc
społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji
życiowej, oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób. Średnia
dotacja przyznawana w ramach Programu FIO w 2005 roku wy-
niosła 47 860,41 zł. Na realizację programu w roku 2007 rząd
przeznaczył 30 mln zł.
Nawiązywaniu współpracy pomiędzy samorządami lokalnymi
a organizacjami pozarządowymi sprzyjają również zapisy
ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontaria-
cie (Dz.U. z 2003 r. nr 96, poz. 873), która nakłada na gminy
obowiązek sporządzania rocznych planów współpracy z orga-
nizacjami pozarządowymi (NGO  non-governmental organi-
zations) i daje możliwość zlecania realizacji zadań publicznych
organizacjom posiadającym status pożytku publicznego. Dzięki
tej ustawie organizacje pożytku publicznego, czyli takie, które
działają w odpowiednich obszarach wymienionych w ustawie,
mogą korzystać z odpisu 1% podatku dochodowego od osób
fi zycznych, co stanowi ważne z
ródło środków fi nansowych, wy-
korzystywanych m.in. na walkę z niedożywieniem.
Podatek VAT od darowizn  nierozwiązana
kwestia
Rozpatrując aspekt prawno-legislacyjny, należy także wspomnieć
o niekorzystnej dla darczyńców ustawie o podatku od towarów
i usług 15. Nakłada ona na darczyńcę (także tego przekazują-
cego produkty żywnościowe) obowiązek zapłacenia podatku
VAT od każdej przekazanej darowizny rzeczowej. Co więcej,
wysokość podatku naliczana jest od wartości darowanej rzeczy
15 (Dz.U. nr 54, poz. 535 tekst ujedn., aktualizacja 30.08.2006.
r2.17
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
Razem zrobimy
więcej
 wielosektorowa współpraca
w walce z niedożywieniem
dzieci w Polsce
Na każdym poziomie działań  poczynając od inicjatyw rządowych, a kończąc na
oddolnych inicjatywach społeczności lokalnych  podstawą sukcesu w rozwiązaniu
problemu niedożywienia dzieci jest współdziałanie i współpraca wielu sektorów.
Problem niedożywienia dzieci jest bardzo złożony, co staraliśmy się pokazać
w pierwszej części publikacji. Przyczyny tego zagadnienia leżą w wielu sferach
naszego życia. Skuteczne rozwiązania problemu niedożywienia dzieci są więc
zależne od wymiany doświadczeń i zaangażowania różnych podmiotów: rządowych,
samorządowych, pozarządowych i komercyjnych. Wierząc w siłę i potencjał współpracy,
poszukiwaliśmy w każdej z tych grup podmiotów takich działań, które warto
upowszechniać i usprawniać tak, by mogły w przyszłości być jeszcze bardziej skuteczne
w rozwiązaniu problemu niedożywienia dzieci.
Działania rządowe i samorządowe
Pomoc w zakresie dożywiania jest świadczona przez insty- dżetu państwa złożyły 2 473 gminy na 2 478 gmin w Pol-
tucje samorządów lokalnych: ośrodki pomocy społecznej,
sce, czyli prawie 100%. 203 gminy podniosły kryterium
centra pomocy rodzinie, a także placówki podlegające
dochodowe uprawniające do bezpłatnej pomocy w formie
samorządom  szkoły, przedszkola i inne placówki oświa- posiłku. Zdecydowana większość gmin, czyli około 1 500,
towe. Samorządy lokalne przekazują także organizacjom po- utrzymała lub zwiększyła udział środków własnych ponad
zarządowym środki fi nansowe na realizację zadań w obszarze
wymagane 40%. W sumie z dożywiania w ramach progra-
dożywiania. Pomoc świadczona jest według zasad i procedur
mu skorzystało w ubiegłym roku 1 638 423 osób. Należy
wprowadzonych przez Ustawę o pomocy społecznej (Dz.U.
jednak pamiętać, że odbiorcami pomocy są różne grupy
z 2004 r. nr 64, poz. 593), najczęściej w formie dofi nansowa- potrzebujących, wśród których są także dzieci. Jak wskazują
nia posiłków lub udzielenia wsparcia materialnego. Większość
dane zebrane przez ministerstwo, program rządowy cieszy
z tych działań jest wspierana poprzez opisany w pierwszym
się bardzo dużym zainteresowaniem. Zastanawiać może wo-
rozdziale program  Pomoc państwa w zakresie dożywiania ,
bec tego fakt, że w 66% szkół są uczniowie, którzy nie mają
koordynowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
dostępu do dożywiania, pomimo że jest im to potrzebne, jak
oraz przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.
wynika z szacunków dyrektorów  respondentów cytowane-
go już badania SMG/KRC, prowadzonego na zlecenie fi rmy
Jak wynika z danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej,
Danone i Banków Żywności.
do stycznia 2007 roku wnioski o udzielenie dotacji z bu-
r2.18
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
Według danych, zebranych przez Ministerstwo Edukacji Na- zydenta Poznania, problemem w realizacji programu rządowego
rodowej za pośrednictwem kuratorów oświaty, na przełomie jest konieczność stosowania trybu udzielania pomocy zgodnie
stycznia i lutego 2007 roku w programie  Pomoc państwa z procedurą przyznawania świadczenia według zasad ustawy
w zakresie dożywiania bierze udział około 21 tys. szkół o pomocy społecznej. Procedura obejmuje między innymi prze-
i placówek oświatowych, co stanowi 42% ogólnej ich liczby prowadzenie wywiadu rodzinnego z wnioskodawcą  osobą
w Polsce. Z pomocy w ramach programu najchętniej korzystają pełnoletnią  ustalenie wysokości dochodów, wydanie decyzji
szkoły podstawowe i gimnazja. Na podkreślenie zasługuje fakt, administracyjnej. Zasady te są mało elastyczne. Jednym z wa-
że w znaczącym zakresie pomoc ta jest wprowadzana na wsi runków korzystania ze świadczeń jest obowiązek współdziałania
 w programie uczestniczy 83,7% wiejskich szkół podstawowych osób i rodzin w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej. Nie
oraz 84,2% gimnazjów w Polsce. Niewielki stosunkowo wskaz
- zawsze ten obowiązek jest spełniany przez rodziców dzieci,
nik procentowy udziału w programie szkół ponadgimnazjalnych które powinny mieć zapewnione posiłki.
wynika z jednej strony z niechęci do korzystania przez uczniów
Kolejnym aktem prawnym, który stwarza podstawy dla zredu-
z żywienia i dożywiania, z drugiej zaś  z faktu, iż program
kowania problemu niedożywienia dzieci, jest ustawa o działal-
kierowany jest do gmin, a organem prowadzącym szkoły po-
ności pożytku publicznego i o wolontariacie. Wprowadziła ona
nadgimnazjalne jest powiat. Dodatkowo dochodzi jeszcze jeden
dodatkowo  dla organizacji posiadających status organizacji
czynnik  panująca wśród nastolatków moda na tzw. szybkie
pożytku publicznego  możliwość pozyskiwania 1% podatku
posiłki (zapiekanki czy hot-dogi), wobec których dwudaniowy
dochodowego od osób fi zycznych. Środki fi nansowe zdobyte
obiad wydaje się być czymś zupełnie nieatrakcyjnym.
w ten sposób także mogą zostać przeznaczone na prowadze-
nie działalności w zakresie dożywiania, która
mieści się sferze zadań publicznych. Niestety,
Mając na uwadze złożoność problemu niedożywienia oraz tendencję
sprawozdanie z wdrażania ustawy nie zawiera
do ukrywania go przez osoby nim dotknięte, powinno się stale odwoływać
danych pozwalających określić kwoty przekaza-
do rzeczywistych potrzeb potencjalnych odbiorców w decydowaniu
ne organizacjom pozarządowym w ramach zle-
o przyznaniu im wsparcia. To niezbędny warunek do tego, aby program był
cania zadań publicznych lub zebranych poprzez
skuteczny i pomógł zredukować problem niedożywienia dzieci. wykorzystanie odpisu 1% i przeznaczonych na
walkę z niedożywieniem dzieci.
Najliczniej w programie reprezentowane są placówki Dodatkową propozycją uzyskania wsparcia ze strony administra-
oświatowe województwa mazowieckiego (1200 szkół pod- cji centralnej jest trzyletni rządowy Program Fundusz Inicjatyw
stawowych, 650 gimnazjów i 200 szkół ponadgimnazjalnych) Obywatelskich (tzw. FIO), opisany już szerzej w poprzednim
i województwa małopolskiego (900 szkół podstawowych, 380 rozdziale. Jest to program adresowany bezpośrednio do organi-
gimnazjów, 200 szkół ponadgimnazjalnych oraz 620 przedszkoli). zacji pozarządowych działających w obszarach pożytku publicz-
Wśród przedszkoli w programie najliczniej biorą udział placówki nego. W pierwszych dwóch edycjach programu realizowanych
z województw: śląskiego (670), małopolskiego i mazowieckiego w roku 2005 z obszaru tzw. zabezpieczenia społecznego
(420). Najmniejszą grupę stanowią przedszkola w wojewódz- dofi nansowano 214 projektów o wsparcie (na 626 wszystkich
twach zachodniopomorskim (50) i podlaskim (100). dofi nansowanych wniosków). W sprawozdaniach Ministerstwa
Pracy i Polityki Socjalnej z realizacji FIO brak jest, niestety, da-
Najbardziej rozpowszechnioną formą pomocy pozyskiwa-
nych dotyczących w szczególności projektów na rzecz przeciw-
nej dzięki programowi jest obiad, składający się zazwyczaj
działania problemowi niedożywienia.
z trzech dań. Korzysta z niego ponad 316 tys. dzieci, w tym
161 400 w szkołach podstawowych, 84 700 w gimnazjach oraz Pomimo tak znaczących i szeroko zakrojonych działań podejmo-
40 400 w przedszkolach lub oddziałach przedszkolnych w szko- wanych przez administrację publiczną w walce z niedożywie-
łach. Dzięki zaangażowaniu jednostek samorządu terytorialnego niem, badania statystyczne pokazują, że w Polsce ciągle jesz-
w realizację programu, z tej formy pomocy korzysta także blisko cze są dzieci potrzebujące, pozbawione wsparcia. Dzieje się
11 tys. dzieci w wieku przedszkolnym, które pozostają w swych tak z kilku powodów. Na przykład rodziny uzyskujące dochód
domach. Gorące posiłki jednodaniowe otrzymuje łącznie 250 nieco powyżej kryterium uprawniającego do otrzymania
300 dzieci. Największa liczba dzieci  blisko 3,5 mln  korzy- świadczeń społecznych ciągle mogą być rodzinami niezamoż-
sta z jednego ciepłego posiłku dziennie (zazwyczaj jest to nymi i dotkniętymi niedożywieniem. Co więcej, spełnienie
obiad). Z możliwości spożycia dwóch posiłków korzysta blisko kryterium dochodowego nie jest warunkiem wystarczającym
214 tys. dzieci, trzech  blisko 71 tys. do uzyskania pomocy: świadczenia przyznawane są rodzinom
(lub osobom) dotkniętym co najmniej jednym ze zjawisk wy-
Założenia programu  Pomoc państwa w zakresie dożywiania
mienionych w ustawie, tj.: sieroctwem, bezdomnością, potrzebą
pozwoliły także na ułatwienie uczniom dostępu do otrzymywania
ochrony macierzyństwa, bezrobociem, niepełnosprawnością,
bezpłatnych posiłków. Nowe punkty żywienia uruchomiono w 30
albo bezradnością w sprawach opiekuńczo-wychowawczych
przedszkolach (wszystkie na wsi), 59 szkołach podstawowych (z
i prowadzeniu gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzi-
tego 48 na wsi), 29 gimnazjach (23 na wsi) oraz 7 szkołach po-
nach niepełnych i wielodzietnych. Oznacza to, że niski dochód
nadgimnazjalnych (6 na wsi). Zdaniem Ryszarda Grobelnego, pre-
r2.19
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
nie stanowi warunku wystarczającego dla otrzymania pomocy Wymienione organizacje działają poprzez swoje lokalne oddzia-
społecznej, lecz musi współwystępować z jakąś dysfunkcją16. ły we współpracy ze szkołami, urzędami gmin i powiatów. Do-
dać warto, że reprezentują różne podejścia do rozwiązywania
Spośród wyżej opisanych możliwości, jakie dają rządowe
problemu niedożywienia dzieci; każdej z nich udało się stworzyć
programy, zdecydowanie największe nadzieje można wiązać
wokół tego problemu istotny ruch społeczny.
z programem  Pomoc państwa w zakresie dożywiania . Warto
jednak  przeprowadzając ewaluację programu  nie zapominać
o odpowiedniej diagnozie sytuacji potrzebujących dzieci. Mając
Działania ogólnopolskie
na uwadze złożoność problemu niedożywienia oraz tendencję
Polska Akcja Humanitarna od 1998 roku prowadzi
do ukrywania go przez osoby nim dotknięte, powinno się stale
program o nazwie  Pajacyk , który stał się w Polsce symbo-
odwoływać do rzeczywistych potrzeb potencjalnych odbiorców
lem dożywiania dzieci w szkołach. Program wykorzystuje siłę
w decydowaniu o przyznaniu im wsparcia. To niezbędny waru-
i zasięg internetu  jednym ze z
ródeł fi nansowania  Pajacyka
nek do tego, aby program był skuteczny i pomógł zredukować
jest strona www.pajacyk.pl, na której zamieszczane są reklamy
problem niedożywienia dzieci.
sponsorów programu. Pieniądze z tego z
ródła PAH przekazuje
Małgorzata Mazur-A
ukasiak, Inwestycje Społeczne
na finansowanie posiłków w szkołach. W programie może wziąć
udział każda szkoła w Polsce. Aby do niego przystąpić, musi wy-
pełnić wniosek oraz przesłać go na adres lokalnego biura PAH.
Organizacje pozarządowe
We wniosku znajdują się pytania dotyczące nie tylko samej pla-
wobec niedożywienia dzieci
cówki i dotychczasowego przebiegu dożywiania, ale także  sy-
tuacji społeczności lokalnej, stopnia zaangażowania nauczycieli,
Około 90% organizacji pozarządowych działających obecnie
wychowawców, aktywności rodziców i osiągnięć dzieci. Na tej
w Polsce  fundacji i stowarzyszeń  powstało po przełomie
podstawie placówka zostaje zakwalifi kowana do programu.  Pa-
lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Jak wynika
jacyk to także przykład współpracy, jaką organizacja pozarządo-
z najnowszych badań Stowarzyszenia Klon/Jawor, obecnie dzia-
wa może nawiązać z biznesem w celu rozwiązania konkretnego
ła około 60 tys. takich organizacji 17. Zajmują się one bardzo
problemu społecznego. Bank Zachodni WBK SA wprowadził
różnorodną problematyką, trafi ając ze swoją pomocą do różnych
specjalną kartę kredytową  Akcja Pajacyk . Część opłat pobra-
odbiorców: samotnych matek, niepełnosprawnych, bezdomnych
nych za wydanie karty oraz prowizji za transakcje dokonywane
i wielu innych grup społecznych. Wspólnym mianownikiem ich
kartą bank przekazuje na rzecz programu. W ten sposób klienci
działań jest to, że docierają do najbardziej potrzebujących.
banku mogą pomagać dzieciom za każdym razem, kiedy doko-
Organizacje te są ważnym partnerem dla rządu, jednostek sa-
nują zakupów kartą. W realizację programu zaangażowany jest
morządowych oraz środowiska biznesu; ponadto aż 85% organi-
także koncern paliwowy BP. Każdy klient stacji BP, który zbiera
zacji współpracuje z przedstawicielami społeczności, w której
punkty w ramach programu partnerskiego, może przekazać
działają. Dotychczas nie udało się jednak precyzyjnie ustalić, ile
część swoich punktów akcji  Pajacyk ; każde 100 punktów to
stowarzyszeń i fundacji zajmuje się dożywianiem dzieci; wiado-
jeden obiad dla dziecka.
mo jedynie, że co dziesiąta organizacja pozarządowa zajmuje się
pomocą społeczną, a 8% działa na rzecz ochrony zdrowia 18.
W ciągu siedmiu lat prowadzenia programu, PAH zapewniła
ok. 3,9 mln posiłków dla prawie 30 tys. dzieci. Dzięki  Paja-
Zarówno na poziomie ogólnopolskim, jak i lokalnym istnieją or-
cykowi w roku szkolnym 2005/2006, ponad 4128 uczniów
ganizacje, które skutecznie redukują lub przeciwdziałają proble-
z 97 szkół w całej Polsce otrzymało 566 311 posiłków.
mowi niedożywienia wśród dzieci. A
ączy je innowacyjność i sku-
teczność podejmowanych działań, a różni zasięg prowadzonego
Caritas udziela niedożywionym dzieciom kompleksowego
wsparcia oraz różnorodność form pomocy. Każda z organizacji
wsparcia poprzez program  Skrzydła . Ma on charakter
stara się działać kompleksowo, zgodnie z możliwościami, jakimi
długoterminowej pomocy skierowanej do dzieci i młodzieży:
dysponuje. Organizacje, które na poziomie ogólnopolskim są
uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i liceów, którzy
liderami w rozwiązywaniu problemu niedożywienia dzieci to:
z powodu złej sytuacji materialnej w rodzinie wymagają po-
Polska Akacja Humanitarna, Caritas, Polski Czerwony Krzyż
mocy w formie dożywiania, zakupu wyprawek z artykułami
oraz Banki Żywności. Każda z tych organizacji wypracowała
szkolnymi, dofi nansowania do wycieczek szkolnych. W fi nan-
swój model pomocy i każda ma duży wkład w rozwiązywanie
sowanie programu włączyły się zarówno fi rmy, jak i osoby
problemu niedożywienia dzieci w Polsce. Warto przyjrzeć się
prywatne, które poprzez deklaracje fi nansowe lub jednora-
działalności każdej z nich, aby poznać spektrum ich możliwości.
zowe wpłaty obejmują opieką konkretne dziecko przez okres
przynajmniej jednego semestru szkolnego. Program  Skrzydła
daje możliwość wyboru formy pomocy i dopasowania jej do
16 Wielisława Warzywoda-Kruszyńska, Zjawisko biedy dzieci a zagrożenie
wykluczeniem społecznym w przyszłości. Mapa biedy  rozmieszczenie i zakres indywidualnych potrzeb ucznia, a także do możliwości fi nan-
biedy wśród dzieci na terenie województwa łódzkiego, A
ódz
2001.
sowych sponsora. Po prawie dwóch latach istnienia programu
17 Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2006, Stowarzyszenie objęliśmy opieką 1086 dzieci. Oczywiście, jest dużo więcej dzie-
Klon/Jawor, Warszawa 2006.
ci, które oczekują na tę pomoc  mówi o. Zdzisław Świniarski,
wicedyrektor Caritas. W ramach programu udało się do tej
18 tamże
r2.20
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
pory zebrać ponad 1,7 mln zł. Więcej informacji o programie w którym gromadzona była żywność, przewożona następnie
na stronie: www.skrzydła.pl. do magazynu Banku w danym mieście. W sumie dzięki tym
akcjom zebrano 457 ton produktów żywnościowych (mąka,
Polski Czerwony Krzyż prowadzi  Kampanię Walki
ryż, kasza, olej, konserwy itd.). Dzięki ponad 1300 organiza-
z Głodem , której przyświecają trzy cele: uświadomienie opinii
cjom i instytucjom lokalnym produkty trafi ły do najbardziej
publicznej istnienia problemu głodu, aktywizacja społeczności
potrzebujących dzieci: wydano dla nich 929 493 posiłków.
lokalnych oraz pozyskanie środków fi nansowych na realizację
konkretnych działań pomocowych. Pomysł kampanii narodził się W 2006 roku zaangażowanie Banków Żywności w program  Po-
w Finlandii i od 1999 roku jest realizowany w Polsce. Do dzieci dziel się posiłkiem rozszerzyło się o nowe działanie: uruchomio-
adresowany jest program  Godne dzieciństwo , realizowany od no Akademię  Podziel się posiłkiem , której celem jest inspi-
2001 roku, polegający na fi nansowaniu obiadów w szkolnych rowanie tworzenia lokalnych koalicji na rzecz dożywiania dzieci
stołówkach. W latach 2001-2004 PCK objęło pomocą 800 w szkołach i innych placówkach. Pomysł na Akademię nawiązuje
dzieci i sfinansowało łącznie 500 tys. obiadów. W 2005 roku do sprawdzonej formuły partnerstwa, jakie na poziomie ogól-
nopolskim Banki Żywności zawiązały z Danone
oraz Fundacją Polsat, a także partnerstw, jakie
Zarówno na poziomie ogólnopolskim, jak i lokalnym istnieją organizacje, które
na poziomie lokalnym każdy Bank zawiązuje
skutecznie redukują lub przeciwdziałają problemowi niedożywienia wśród dzieci.
z organizacjami, szkołami, samorządami i ludz
-
A
ączy je innowacyjność i skuteczność podejmowanych działań, a różni zasięg
mi chcącymi pomagać dzieciom.
prowadzonego wsparcia oraz różnorodność form pomocy. Każda z organizacji
O początkach Akademii  Podziel się posiłkiem
opowiada prezes Federacji, Marek Borowski:
stara się działać kompleksowo, zgodnie z możliwościami, jakimi dysponuje.
W którymś momencie stwierdziliśmy, że sama
żywność to nie wszystko, że problem niedoży-
PCK ufundował ponad 760 tys. posiłków dla potrzebują-
wienia wśród dzieci tkwi trochę głębiej i, że w związku z tym
cych. Duża część z tej pomocy trafi ła do dzieci (m.in. w 414
działania Banków Żywności, organizacji, biznesu, wszystkich,
szkołach, gdzie wydano ponad 245 tys. posiłków). A
ącznie
którzy są zainteresowani rozwiązaniem problemu powinny pójść
w roku szkolnym 2004/2005 dożywianiem objęto prawie
nieco dalej. W 2006 roku wypracowaliśmy nową metodę pracy
2 tys. dzieci.
w ramach  Podziel się posiłkiem . Stwierdziliśmy, że chcielibyśmy
Banki Żywności są przykładem organizacji, która łączy
dotrzeć do tych miejsc, w których mieszkają dzieci niedożywione.
w sobie aspekt ogólnopolski z działalnością lokalną. Jest to
Dotrzeć w szerszym znaczeniu: dotrzeć z żywnością, dotrzeć
organizacja skupiająca 22 lokalne Banki Żywności będące
z wiedzą, nauczyć liderów społeczności lokalnych, jak funkcjo-
członkami Federacji Polskich Banków Żywności oraz siedem nie
nować, jak sobie radzić. Stąd wziął się pomysł na budowanie
stowarzyszonych Banków Żywności. Banki Żywności docierają
koalicji w ramach programu. Budowanie koalicji to proces. W 20
z pomocą żywnościową do najbardziej potrzebujących, poprzez
Bankach Żywności działają konsultanci Akademii  Podziel się
sieć lokalnych partnerów  organizacji i szkół. Od 1989 roku
posiłkiem . To oni nawiązują kontakt ze środowiskiem lokalnym
banki pozyskują żywność z różnych z
ródeł: od producentów,
i pomagają zbudować rozwiązania, które zapewniłyby zlikwido-
hurtowników czy dystrybutorów; są to produkty o krótkich
wanie problemu niedożywienia dzieci w danej szkole czy świe-
terminach przydatności do spożycia, najczęściej nadwyżki pro-
tlicy środowiskowej. Lokalne koalicje tworzone są przez: fi rmy,
dukcyjne, które mogłyby ulec zniszczeniu. Pozyskana żywność
organizacje społeczne, osoby prywatne oraz przez lokalny Bank
trafi a do Banków Żywności, skąd wysyłana jest do partnerskich
Żywności, który wspiera koalicję przekazując żywność. Obecnie
organizacji lokalnych. Te z kolei przekazują ją bezpośrednio
istnieje około 300 takich koalicji. Jest to zdecydowanie za mało,
potrzebującym. Federacja udziela pomocy około 3 tys. or-
bo takich miejsc w Polsce powinno być znacznie więcej, ale to
ganizacji i instytucji, wspierając tym samym około 1,5 mln
dobry początek  dodaje Marek Borowski.
osób. W 2006 roku Banki Żywności rozdały blisko 47 tys. ton
artykułów spożywczych.
Działania lokalne
Banki docierają z pomocą do różnych odbiorców. Najbardziej
potrzebujące dzieci wspierane są dzięki zaangażowaniu się Oprócz inicjatyw ogólnopolskich, które są znane opinii publicz-
Banków w program  Podziel się posiłkiem , co nastąpiło nej, istnieje wiele organizacji realizujących przedsięwzięcia lo-
w 2003 roku. Obecnie Banki Żywności są partnerem strate- kalne, obejmujące mniejszy teren  jedną tylko dzielnicę miasta,
gicznym programu. Współpraca, początkowo nawiązana z samą małe miasteczko, pojedynczą wieś  i adresowane do znacznie
fi rmą Danone  inicjatorem i organizatorem  Podziel się posił- węższej grupy odbiorców. Ich rola jest często niedoceniana.
kiem , a potem również z Fundacją Polsat, współorganizatorem Jednak gdyby nie te organizacje, wiele osób wykluczonych spo-
programu  opierała się na wykorzystaniu doświadczenia Ban- łecznie nie otrzymałoby żadnej pomocy.
ków Żywności w organizacji zbiórek żywności. W latach 2004-
Taką właśnie organizacją jest Stowarzyszenie  Otwar-
2006 Banki zorganizowały dwie ogólnopolskie zbiórki żywności
te Drzwi z warszawskiej Pragi, jeden z 61 grantobiorców
 Podziel się posiłkiem oraz osiem lokalnych zbiórek połączo-
Programu Grantowego Danone  Masz pomysł? Podziel się
nych z piknikami podczas objazdu po Polsce specjalnego TIR-a,
posiłkiem! . Stowarzyszenie prowadzi akcję dożywiania uboż-
r2.21
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
szych mieszkańców dzielnicy, w tym również dzieci. W 1995 i wolontariusze pomagają w odrabianiu lekcji, a także zapewnia-
roku zwróciliśmy uwagę na problem niedożywienia dzieci i od ją indywidualną pomoc dzieciom, które mają problemy z nauką.
początku realizujemy programy, które mają na celu zmianę tej Dzieci mogą także uczestniczyć w licznych grach, zabawach
sytuacji. W tym roku z naszych programów dożywiania korzysta oraz w zajęciach i warsztatach psychologiczno-artystycznych, na
60 rodzin, co daje łącznie około 250 osób. W różnych okresach przykład w zajęciach teatralnych, zajęciach z języka angielskiego,
jest różnie, czasem jest to około 230 osób, czasem więcej, czasem czy w cyklu  Spotkań z kulturą .
mniej. Korzystają z gorących posiłków, otrzymują też produkty
Jeśli my sami jako społeczeństwo nie spróbujemy wspólnie, oczy-
spożywcze, które zabierają do domu: cukier, mąkę, makarony, ryż
wiście również z biznesem, tego problemu rozwiązać, to nikt za
 mówi Anna Machalica-Pułtorak, prezes Stowarzyszenia.
nas ani w naszym imieniu tego nie zrobi  dodaje Anna Macha-
Jednym z ciekawszych projektów realizowanych przez Stowarzy- lica-Pułtorak.
szenie  Otwarte Drzwi jest projekt  Mały Książę  program
W zupełnie innych warunkach niż Stowarzyszenie  Otwarte
pomocowo-terapeutyczny dla dzieci z Pragi Północ, będących
Drzwi działa Fundacja  Wieś w XXI wieku , także
w trudnej sytuacji materialnej i rodzinnej. Projekt obejmuje
jeden z grantobiorców Programu Grantowego Danone. Orga-
pomoc socjalną, terapeutyczną oraz aktywizację społeczną
nizacja ta funkcjonuje w gminie Pieniężno (okolice Fromborka,
dzieci i młodzieży w wieku 8-15 lat. Jedzenie musi być wa-
blisko granicy z obwodem Kaliningradzkim) od około 10 lat. Na
runkiem wstępnym każdego programu adresowanego do ludzi
terenie tym dotkliwym problemem jest brak pracy i niska aktyw-
dotkniętych marginalizacją społeczną. Dalej musi iść wsparcie
ność ludności, z której większość to byli pracownicy upadłych
psychologiczne, terapia, pomoc zdrowotna, medyczna, i tak
PGR-ów. Zjawisko niedożywienia jest tam dużym problemem,
dalej, i tak dalej  uważa Anna Machalica-Pułtorak. Według niej
a Fundacja, podobnie jak Stowarzyszenie  Otwarte Drzwi , roz-
tylko taka kompleksowość może spowodować pozytywne zmia-
wiązuje go nie tylko poprzez samo dostarczanie posiłków, ale
ny. W ramach projektu każdy z podopiecznych Stowarzyszenia
również poprzez realizację programów aktywizujących lokalne
uczestniczy w zajęciach świetlicowych, w ich trakcie instruktorzy
społeczności i pomagających znalez
ć zatrudnienie. Przyczyną
tego, że dzieci są głodne jest oczywiście upadek PGR-ów, zastój,
nieaktywne społeczeństwo, brak pracy. W wielu rodzinach braku-
je pieniędzy na żywność  wtedy występuje głód. Postanowiliśmy
więc tych ludzi zaktywizować, przywrócić do pracy  mówi Tade-
usz Zapadka, prezes Fundacji  Wieś w XXI wieku i jednocześnie
dyrektor jednej z lokalnych szkół. Obecnie program obejmuje
ponad setkę dzieci.
Ciekawy pomysł na walkę z niedożywieniem został wdrożony
we wsi Lipiny, na granicy województwa mazowieckiego i lu-
belskiego. Działa tam Stowarzyszenie Rozwoju Wsi
Koalicja  Podziel się Posiłkiem
Lipiny, Dębowce, Borki, które w tym roku już po raz
w Gimnazjum nr 5 w Olsztynie
drugi otrzymało dotację w ramach Programu Grantowego Da-
none. Lipiny to bardzo biedna wieś, gdzie mieszkają wielodziet-
Na początku roku szkolnego 2005/2006 w Gimnazjum
ne, wielopokoleniowe rodziny, w których rodzice zwykle nie
nr 5 sprawdzono, ile dzieci potrzebuje dożywiania i nie
pracują, a jedynym stałym dochodem jest renta czy emerytura
jest objęte żadnym programem pomocy. Okazało się, że
takich uczniów jest 116. Dlatego szkoła zdecydowała się na dziadków. Dzieci są niedożywione. W sposób bardzo obrazowy
przyłączenie do Akademii  Podziel się Posiłkiem i zdobycie
o problemie opowiada Dominika Peck, dyrektor niepublicznej
dodatkowego wsparcia w dożywianiu dzieci. Dzięki pomocy
szkoły podstawowej w Lipinach i koordynator projektu granto-
Banku Żywności w Olsztynie szkole udało się pozyskać
wego: Starsze zwykle nic nie mówią, przyzwyczajone są do chro-
partnerów, którzy zaoferowali swoją pomoc w dożywianiu.
nicznego głodu i to że są głodne jest dla nich normalne, te młod-
Hurtownia mięsa i drobiu, dystrybutor nabiału oraz fi rma
sze, przychodząc do szkoły już o 8-9 rano, pytają kiedy będzie
dostarczająca produkty do sklepów i hurtowni zaoferowały
obiad. Dzieci wiejskie przychodzą do szkoły z pustym żołądkiem
korzystne upusty na zakup produktów na posiłki. Pięć osób
i nie mają w tornistrach kanapek czy pudełeczek z lunchem; dzieci
prywatnych zdecydowało się pokrywać koszty obiadów dla
wiejskie muszą wstać wcześnie rano, napalić w piecu, przynieść
kilku uczniów, jedna osoba zaoferowała pomoc w transporcie
wodę ze studni, zrobić obrządek i złapać PKS do szkoły. Na jedze-
produktów do szkoły. Również Komenda Policji Miejskiej
nie, nawet jeśli w domu jest, nie ma czasu, dlatego tak ważny jest
objęła fi nansowaniem obiady dla kilku uczniów. Inicjatywą
wykazał się także Samorząd Uczniowski, który wspólnie dla nich posiłek w szkole. Zwykle jest to pierwszy posiłek, często
ze Szkolnym Kołem PCK zorganizował świąteczne zbiórki
jedyny ciepły w ciągu dnia  mówi. Aby przeciwdziałać proble-
żywności, a pozyskaną żywność przekazał w formie
mowi, stworzono program, w ramach którego prowadzony jest
paczek najbardziej potrzebującym uczniom. Dodatkowo
kurs gastronomiczny  w ten sposób nie tylko dożywia się dzieci,
zorganizował aukcję charytatywną prac dzieci podczas zebrań
ale również pokazuje im, jak można sobie poradzić, gdy jest się
z rodzicami, z której dochód został przekazany na dożywianie
głodnym. Mieszkamy przecież na wsi, w każdym gospodarstwie
uczniów gimnazjum.
r2.22
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
są kury, jajka, mleko, mąka; można zebrać w lesie jagody, grzyby; szeniu organizowanie dożywiania dzieci w szkołach i wakacyjnej
można znalez
ć w piwnicy przetwory i zrobić z tego wszystkiego akcji  Podwieczorki pod topolą . Poza tym, dzięki mediacjom
danie dla siebie, młodszego rodzeństwa, czasem dla niezupełnie pana Paraczyńskiego w Izbie Rzemieślniczej, do akcji na rzecz
trzez
wych rodziców i dziadków, można założyć ogródek i mieć dzieci i ubogich rodzin udało się włączyć inne kaliskie piekarnie
własne warzywa  dodaje Dominika Peck. W ramach kursu i fi rmy produkujące żywność. Przykładowo, w 2000 roku do-
gastronomicznego w roku szkolnym 2005/2006 wydano stawa pieczywa z miejscowych piekarni wynosiła od siedmiu
6780 posiłków dla dzieci. do ośmiu tysięcy bochenków chleba miesięcznie, natomiast
wartość pomocy udzielonej przez samą tylko piekarnię Para-
Małgorzata Baranowska, Inwestycje Społeczne
czyńskich w tym samym roku to dokładnie 35 723 zł.
Bardzo wiele firm stale współpracuje z Bankami Żywności,
które biorą na siebie obowiązek wyszukania potrzebujących
Biznes zaangażowany w rozwiązanie
wsparcia, monitorowania wykorzystania udzielonej pomocy oraz
problemu niedożywienia dzieci
dystrybucji produktów. Firma Agros Nova, lider przetwórstwa
w Polsce
owocowo-warzywnego w Polsce, od 2005 roku stale współpra-
Każda fi rma, bez względu na wielkość i zasięg oddziaływa-
cuje z Bankiem Żywności w Olsztynie, któremu przekazuje
nia, wywiera wpływ na swoje otoczenie. Niektóre przedsię-
nieodpłatnie pełnowartościowe produkty. Soki, nektary, dżemy
biorstwa czynią to wyłącznie poprzez dostarczanie konsumen-
i konfi tury przywiezione przez fi rmę do siedziby Banku trafi ają
tom na przykład wysokiej jakości produktów i profesjonalnie
następnie do dzieci ze szkół i przedszkoli, a także placówek
świadczonych usług. Inne, oprócz tego dobrowolnie podejmują
opiekuńczych i wychowawczych, dostarczając im witamin
się rozwiązywania problemów społecznych. Firmy mogą an-
i składników mineralnych, tak ważnych w okresie wzrostu.
gażować się społecznie w różny sposób: poprzez wsparcie
Umiejscowienie zakładów produkcyjnych w A
owiczu, Tymieni-
rzeczowe czy usługowe, wykorzystując kampanie marketin-
cach i Włocławku pozwoliło fi rmie lepiej poznać społeczności
gu społecznie zaangażowanego (CRM) 19 oraz organizując
lokalne z różnych regionów Polski i aktywnie włączyć się w ich
programy społeczne. Nową formą zaangażowania jest także
sprawy. W ubiegłym roku Agros Nova przekazała Bankowi
wytwarzanie tzw. produktów i usług społecznie użytecznych,
Żywności pomoc rzeczową o wartości ponad 88 400 tys. zł.
czyli specjalnie opracowanych w taki sposób, by mogli z nich
Z Bankami Żywności w Poznaniu i w Lesznie współpracuje z ko-
korzystać najubożsi oraz by zaspokajały one konkretne defi cyty,
lei znana firma Pudliszki, wchodząca w skład międzynarodowego
na przykład niedobory składników pokarmowych. Jeżeli chodzi
koncernu H.J. Heinz, a także rodzinna fi rma masarska Salus
o walkę z niedożywieniem dzieci, wszystkie te narzędzia są już
z Bojanowa. I choć te dwa przykłady współpracy istotnie różnią
w Polsce stosowane. Nad rozwiązaniem tego problemu pracuje
się między sobą (przede wszystkim intensywnością i regularnością
już niemało przedsiębiorstw, choć tylko nieliczne decydują się na
kontaktów oraz wysokością darowizn: Pudliszki pomagają Ban-
strategiczną walkę z niedożywieniem. Bliższe poznanie społecz-
kom spektakularnie  w 2002 roku przekazały 370 ton żyw-
nej aktywności fi rm umożliwia nam przede wszystkim najwięk-
ności  ale nieregularnie, Salus natomiast wspiera je regularnie
szy w Polsce program promujący społeczne zaangażowanie biz-
i proporcjonalnie do swoich możliwości) obie fi rmy przekazują
nesu, jakim jest realizowany od 10 lat przez Akademię Rozwoju
wartościowe artykuły spożywcze do mających kontakt z Bankami
Filantropii Konkurs o tytuł  Dobroczyńca Roku . Wyróżnia on
Żywności ubogich rodzin i niedożywionych dzieci. Od 10 lat rów-
najciekawsze projekty społeczne prowadzone przez fi rmy samo-
nież Danone dzieli się z Bankami Żywności swoimi produkta-
dzielnie lub we współpracy z organizacjami pozarządowymi.
mi. W latach 2005-2006 do Banków trafiło łącznie 1 671 057
Wśród nadsyłanych na konkurs projektów znajdujemy również
sztuk produktów Danone o wartości 1 468 180 zł.
takie przykłady społecznego zaangażowania, które mają na celu
Przekazując darowiznę rzeczową, darczyńcy są zobligowani do
zwalczanie niedożywienia dzieci.
poniesienia kosztu podatku VAT. Jednak pomimo tego, fi rmy decy-
dują się na przekazywanie towarów organizacjom pozarządowym.
Rozwiązywanie problemu niedożywienia W pierwszej kolejności zyskują na tym ci, których bezpośrednio
dotyka problem niedożywienia, czyli głodne dzieci, jednak korzyści
dzieci w partnerstwie instytucji
odnoszą także współpracujące ze sobą instytucje  komercyjna
Firmy dostrzegające palący problem niedożywienia najmłodszych
i pozarządowa. Firmy i organizacje społeczne, dzięki nagłaśnianiu
działają najczęściej we współpracy z partnerami społecznymi,
podejmowanych przez siebie działań, przyciągają uwagę mediów,
czasami nawet stymulując kierunek działań organizacji. W 1993
innych przedsiębiorców i lokalnych odbiorców, i skłaniają ich do
roku, wraz z pierwszą darowizną przekazaną przez piekarnię
zainteresowania się poważnym problemem niedożywienia dzieci.
Mirosławy i Stanisława Paraczyńskich z Kalisza, rozpoczęło
Dzięki współpracy, organizacje charytatywne podejmujące misję
działalność miejscowe Stowarzyszenie  Bank Chleba . Właści-
walki z niedożywieniem dzieci i całych rodzin, zyskują na ten cel
ciele piekarni przekazując swoje wypieki umożliwiają Stowarzy-
znaczące środki rzeczowe. Poza tym korzyść odnoszą same fi rmy,
bo dzięki partnerstwu z lokalnymi organizacjami społecznymi
19 CRM to skrót z ang. Cause Related Marketing  marketing społecznie pomoc korporacji trafia do najbardziej potrzebujących. Ponadto
zaangażowany.
r2.23
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
warto podkreślić, że fi rmy poszukują poważnych i wiarygodnych tarną, Caritasem i PCK. Od dwóch lat program realizowany jest
partnerów do działań społecznych, którzy będą przedstawiali rze- wspólnie przez fi rmę Danone i Fundację Polsat oraz partnera
telne i dobrze opracowane propozycje wspólnych działań. Tylko strategicznego  Banki Żywności.
w ten sposób organizacja może zachęcić przedsiębiorstwo do
Fundacja Polsat, która od ponad 10 lat pomaga chorym dzieciom
współpracy i tę współpracę przez długi czas utrzymać.
i ich rodzinom, udzielając wsparcia fi nansowego na zabiegi, te-
rapie, operacje i rehabilitacje, zaangażowała się w program  Po-
Od marketingu zaangażowanego społecznie
dziel się posiłkiem , chcąc zareagować na problem niedożywie-
nia dzieci. Rolą Fundacji jest zarządzanie środkami fi nansowymi
do kompleksowego programu społecznego
gromadzonymi w ramach programu oraz budowanie szerokiej
Kolejnym narzędziem pozwalającym przedsiębiorstwom wypeł-
społecznej świadomości problemu niedożywienia dzieci. Z po-
niać zadania społecznie pożyteczne jest strate-
mocą Telewizji Polsat i redakcji programów publicystycznych
gia marketingu społecznie zaangażowanego,
takich jak: Interwencja, Raport Specjalny, Nasze Dzieci, możliwe
za pośrednictwem której firma dąży jednocześnie
jest przedstawienie przyczyn i konsekwencji problemu niedoży-
do osiągania korzyści społecznych i marketingo-
wienia oraz przykładów, jak można ten problem rozwiązywać.
wych. Strategia ta może być realizowana także we współpracy
Wieloletnie doświadczenie Fundacji Polsat w realizowaniu kam-
z partnerami społecznymi, ale dodatkowo zakłada współdziała-
panii społecznych ma szczególnie duże znaczenie dla programu
nie z konsumentami.
 Podziel się posiłkiem  pozwala bowiem skutecznie zwiększać
zainteresowanie i zaangażowanie społeczności
lokalnych w rozwiązanie problemu niedożywie-
Przekazując darowiznę rzeczową, darczyńcy są zobligowani do poniesienia
nia dzieci oraz wzmacnia działania pozostałych
kosztu podatku VAT. Jednak pomimo tego, firmy decydują się na przekazywanie
partnerów programu.
towarów organizacjom pozarządowym. W pierwszej kolejności zyskują
Partnerstwo instytucji w programie  Podziel
na tym ci, których bezpośrednio dotyka problem niedożywienia, czyli głodne
się posiłkiem to przykład nieczęsto spotykanej
współpracy między przedstawicielami biznesu
dzieci, jednak korzyści odnoszą także współpracujące ze sobą instytucje
i organizacji pozarządowych. Opiera się ono
 komercyjna i pozarządowa.
bowiem na regularnych spotkaniach, wspól-
nym badaniu skali problemu, poszukiwaniu
Przykładem strategii CRM ukierunkowanej na eliminację
skutecznych rozwiązań oraz analizowaniu sukcesów i porażek
niedożywiania dzieci jest program  Podziel się posiłkiem ,
podejmowanych wspólnie działań. Dzięki temu partnerstwu,
zainicjowany przez fi rmę Danone w 2003 roku. Samo zdefi -
międzysektorowej wymianie oraz determinacji zarządu firmy
niowanie problemu, z którym fi rma chciała się zmierzyć, wiązało
Danone w walce z niedożywieniem dzieci w Polsce,  Podziel się
się z potrzebą przeprowadzenia szerokich badań i konsultacji
posiłkiem jest dzisiaj kompleksowym programem społecznym,
społecznych jeszcze przed rozpoczęciem kampanii. W wyniku
opartym na trzech fi larach:
konsultacji z samorządami w miejscowościach, w których zloka-
1. Pomoc  polega na przekazywaniu pieniędzy i żywności na
lizowane są fabryki Danone oraz z największymi organizacjami
posiłki dla potrzebujących dzieci. Zorganizowano dwie ogól-
pozarządowymi w Polsce, a także dzięki zaangażowaniu fi rmy
nopolskie zbiórki żywności w supermarketach, hurtowniach
Danone w prace nad badaniem zjawiska niedożywienia dzieci,
i mniejszych sklepach oraz przejazd specjalnego TIR-a  Podziel
fi rma mogła dobrze rozpoznać skalę tego problemu i dobrać
się posiłkiem , odwiedzającego miasta i zbierającego żywność
właściwe narzędzia do jego rozwiązania.
podczas pikników rodzinnych. Efekty tych działań to: 457 ton
Co roku we wrześniu i paz
dzierniku konsumenci mogą ku-
produktów żywnościowych, zebranych przez ponad 19 tys.
pować produkty Danone oznaczone talerzykiem  Podziel się
wolontariuszy. Dzięki ponad 1300 organizacjom i instytucjom
posiłkiem . Część zysku ze sprzedaży tych produktów firma
lokalnym żywność trafiła do dzieci, co powoliło wydać 929 493
przeznacza na dożywianie dzieci. W ciągu ostatnich czterech
posiłki dla najbardziej potrzebujących dzieci.
lat na walkę z niedożywieniem dzieci w Polsce, realizowaną
2. Wsparcie  polega na przekazywaniu pieniędzy na realizację
w ramach programu  Podziel się posiłkiem , Danone prze-
dobrych pomysłów. Do tego celu został powołany Program
znaczył 3 470 000 zł.
Grantowy Danone  Masz pomysł? Podziel się posiłkiem! .
Początkowo program oparty był na prostym mechanizmie  pie-
Co roku małym lokalnym organizacjom, szkołom lub grupom
niądze przekazywane były na sfi nansowanie posiłków. W miarę
nieformalnym przekazywane są dotacje pieniężne w wysokości
realizacji programu i zbierania doświadczeń okazało się, że
5 tys. zł na wsparcie realizacji ciekawych i nowatorskich pomy-
wsparcie to jest niewystarczające: pomaga ono zaspokoić defi -
słów na walkę z niedożywieniem dzieci. Największą szansę na
cyt posiłków, ale nie rozwiązuje problemu niedożywienia dzieci
otrzymanie dotacji mają te projekty, które łączą dożywianie ze
u jego podstaw. W naprawie tego stanu rzeczy pomógł fakt,
wspieraniem rozwoju dzieci. Dotychczas dotacje przyznano 61
że od początku realizacji  Podziel się posiłkiem Danone współ-
grantobiorcom. W latach 2004-2006 w ramach programu
pracował z organizacjami pozarządowymi mającymi największe
zrealizowano 42 projekty w całej Polsce, dzięki którym do
doświadczenie w walce z tym problemem: Polską Akcją Humani-
r2.24
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
dzieci trafi ło 171 765 posiłków. Kolejne 32 projekty są re- W Polsce produkt społecznie użyteczny został opracowany dzię-
alizowane w roku szkolnym 2006/2007, a ich efekty poznamy ki inicjatywie podjętej przez Partnerstwo dla Zdrowia, będące
w sierpniu 2007. Wśród tych niezwykłych inicjatyw znalazły się koalicją trzech fi rm  Danone, Lubelli i Biedronki oraz jednej in-
między innymi: pomysł założenia przyszkolnej szklarni, w której stytucji naukowo-medycznej  Instytutu Matki i Dziecka. Celem
uprawiano warzywa do posiłków, zaangażowanie mam i kobiet partnerstwa jest przeciwdziałanie problemowi nieprawidłowego
z kół gospodyń wiejskich w organizowanie warsztatów kulinar- żywienia dzieci w Polsce oraz jego dramatycznym skutkom
nych dla dzieci, kursy gastronomiczne połączone z poznawaniem zdrowotnym i społecznym. Efektem współdziałania partnerów
tradycji innych państw i narodów, łączenie dożywiania z eduka- było powstanie pierwszego w Polsce produktu użytecznego
cją zdrowotną i ekologiczną podczas specjalnych warsztatów. społecznie, jakim jest  Mleczny Start  pożywna, wzbogacona
w ważne składniki mineralne i witaminy kaszka z mlekiem na
3. Działania  polegają na przekazywaniu pieniędzy i propago-
śniadanie dla dzieci w wieku szkolnym. Ma być ona odpowie-
waniu dobrych pomysłów. W ramach tego obszaru powołano
dzią na problem nieprawidłowego żywienia dzieci, wynikający
w 2006 roku Akademię  Podziel się posiłkiem . Jej celem
zdaniem pomysłodawców, nie tylko ze z
le dobranej diety, ale
jest dotarcie z wiedzą na temat efektywnych sposobów
przede wszystkim  z barier ekonomicznych rodzin, uniemożli-
walki z niedożywieniem dzieci do środowisk lokalnych oraz
wiających zakup produktów o odpowiedniej jakości. Niska cena
włączenie ich do współdziałania. Prowadzona we współpracy
wartościowego produktu powinna gwarantować łatwą dostęp-
z Bankami Żywności inicjatywa ma na celu zachęcić szkoły, lo-
ność, a tym samym ograniczać niedożywienie dzieci żyjących
kalnych przedsiębiorców, działaczy organizacji pozarządowych,
w najuboższych rodzinach.
przedstawicieli samorządów terytorialnych oraz media do za-
wiązywania koalicji, w ramach których partnerzy zobowiązują Inicjatorem powstania produktu  Mleczny Start była fi rma Da-
się do współdziałania na rzecz rozwiązania problemu niedoży- none, która do współpracy przy opracowywaniu jakościowego
wienia w danym miejscu, np. w szkole czy na osiedlu. Dotych- i ilościowego składu witamin i minerałów zaprosiła Instytut
czas ukonstytuowało się już prawie 300 takich porozumień. Matki i Dziecka. Do tego grona dołączyła następnie firma
Lubella, która podjęła się opracowania technologii produkcji
Realizowana przez Danone strategia pokazuje, w jaki sposób
i dostarczenia głównego surowca oraz sieć sklepów Biedronka,
można jednocześnie prowadzić doraz
ne działania pomocowe
odpowiedzialna w tym projekcie za dystrybucję i sprzedaż kasz-
oraz poszukiwać trwałych i skutecznych rozwiązań problemu
ki. Cena produktu odzwierciedla koszty produkcji i dystrybucji
niedożywienia dzieci, takich jak na przykład uczenie samo-
i zakłada minimalne zyski ze sprzedaży, reinwestowane w dalszy
zaradności, zainteresowanie problemem coraz szerszych grup
rozwój produktu.
odbiorców (zbiórki żywności, koncerty charytatywne etc.) oraz
nagłaśnianie problemu. Taka strategia przynosi konkretne rezul- Korzyści, jakie ze sobą niesie artykuł społecznie użyteczny, nie
taty  przez trzy lata działania programu wydano 2 217 391 odnoszą się tylko do osób, dla których jest on przeznaczony.
posiłków dla najbardziej potrzebujących dzieci. Firma Danone Produkt z misją pozwala fi rmie rozwijać się na rynkach dotąd
angażuje w program społeczny także wielu pracowników, dzięki niezdobytych, czyli wśród tych, których nie stać na konsumpcję.
czemu poszerza się grono osób współodpowiedzialnych za reali- Zmotywowanie ludzi niezamożnych do uczestnictwa w rynku
zowany projekt i jednocześnie wrażliwych na kwestię niedoży- i umożliwienie im tego  może w dłuższym okresie przynieść
wienia dzieci w Polsce. Działaniom realizowanym w ramach pro- fi rmom wiele korzyści ekonomicznych, tym bardziej, że problem
gramu towarzyszy szeroko zakrojona promocja podejmowanych dotyczy dużej części populacji.
przedsięwzięć, skierowana zarówno do pracowników i całego
Zarówno wyżej opisane, jak i inne przykłady współpracy fi rm
otoczenia fi rmy, jak i do całego społeczeństwa.
z organizacjami społecznymi oraz modele strategii zaangażowa-
nia społecznego, promowane choćby przez Konkurs o tytuł  Do-
broczyńca Roku , pokazują, jak wiele fi rma może zrobić, nawet
Produkty społecznie użyteczne
wtedy, gdy z formalno-legislacyjnego punktu widzenia dzielenie
C. K. Prahalad jest autorem koncepcji pro-
się produktami nie jest szczególnie opłacalne. Różnorodność
duktu społecznie użytecznego. Zgodnie z tą
i skala tych inicjatyw przekonuje, że walka z niedożywieniem
koncepcją, firmy mogą poprawić standard
dzieci jest realna i zmierza  choć bardzo powoli  w dobrym
życia ludzi niezamożnych poprzez oferowa-
kierunku. Co więcej, może być ona prowadzona z sukcesem,
nie im produktów i usług specjalnie dla nich
mimo niezbyt przychylnych przepisów prawa podatkowego.
opracowanych, które zapewnią im zaspokoje-
nie podstawowych niedoborów niezbędnych do godnego życia.
Karina Diłanian,
Jednocześnie, produkty społecznie użyteczne powinny dawać
Stowarzyszenie Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce
potrzebującym możliwość uczestniczenia w rynku w roli konsu-
menta, a nie benefi cjenta pomocy.
r3.25
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
Potencjalne
rozwiązania problemu
niedożywienia dzieci
w przyszłości
Doświadczenia Polski i innych krajów europejskich pokazują, że bezpośrednie
prowadzenie przez państwo usług społecznych jest nieskuteczne i nieefektywne. Taki
model nie sprawdził się w Polsce powojennej, doprowadzając do uzależnienia wielu
osób i rodzin od systemu pomocy społecznej i sprawiając, że bieda stała się zjawiskiem
przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Nawet kraje Europy Zachodniej, o wiele
bogatsze od Polski, zaczynają zastanawiać się nad redukcją rozbudowanych systemów
socjalnych  ponieważ także rozwinięte gospodarki uległy przez kilkadziesiąt lat
osłabieniu na skutek ich stosowania. Prawidłowym kierunkiem zmian wydaje się więc
tworzenie takich rozwiązań prawnych, które będą wzmacniać instytucje najbliżej
związane  z dożywianiem, organizacje pozarządowe, samorządy. Odpowiednio
wmocnione  będą one w stanie, przynajmniej częściowo, wspomóc państwo
w rozwiązywaniu takich problemów, jak niedożywienie. Chodzi więc tak naprawdę
o przestrzeganie zapisanej w konstytucji zasady pomocniczości.
społeczności lokalne, tak aby obowiązujące w nich wzorce kultu-
Praca z rodziną
rowe nie ograniczały rodzin, które wykazują inicjatywę.
Według prof. Anny Gizy-Poleszczuk niedożywienie dzieci to
Praca z rodziną może także polegać na aktywizacji, na przeko-
przede wszystkim problem rodziny. Żadna instytucjonalna forma
naniu jej członków do aktywności zawodowej,  do zdobywania
opieki nie zapewni dziecku takich możliwości rozwoju, jakie
kwalifi kacji i do podejmowania zatrudnienia. To jest pierwszy
może mu dać rodzina. Ważne jest, by oddziaływać na rodzinę,
krok do tego, by rodzina wydostała się z kręgu biedy, a przez
leczyć problem u z
ródła. Oddziaływanie to może przybierać
różne formy: edukacji i pomocy materialnej, wsparcia psycho- to zmniejszyła się liczba dzieci niedożywionych  uważa Anna
Machalica-Pułtorak, prezes Stowarzyszenia  Otwarte Drzwi .
logicznego i inne.
Dodaje też, że jeśli podstawowe potrzeby związane z odpo-
Rodzinie niezaradnej społecznie lub ekonomicznie, w pierwszej
wiednim wyżywieniem nie zostaną zaspokojone, dziecko nie
kolejności potrzebna jest edukacja  nie szkoła w dosłownym
będzie w stanie podjąć wysiłku intelektualnego. Nie będzie
rozumieniu, ale możliwość zdobycia umiejętności i kompetencji,
dzieckiem wykształconym, myślącym, refl eksyjnym. Nie będzie
koniecznych, a brakujących  oraz pomoc (w tym materialna)
posiadało odpowiedniej wiedzy, ani też umiejętności skuteczne-
ze strony najbliższego otoczenia: ale taka, która wymaga re-
go działania i rozwiązywania różnego rodzaju problemów. Nie
wanżu, odwzajemnienia, włączenia się w życie społeczne. Dużą
trzeba dodawać, że przyszłość naszych dzieci ma podstawowe
rolę w tym procesie odgrywają inicjatywy oddolne, wspólnoty
znaczenie dla przyszłości społeczeństwa.
lokalne, grupy nieformalne, inicjatywy parafi alne, organizacje
pozarządowe. Ważne jest też, żeby pobudzać do działania całe
r3.26
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
blem kuchni domowej. Wtedy będziemy wiedzieli na co wpływać,
Edukacja
czy na przedszkola, czy na rodzinę  dodaje.
Świadomość problemu niedożywienia  w wymiarze ilościo-
wym, i jakościowym  jest punktem wyjścia do szukania roz-
wiązań tego problemu. Wiedza na temat zdrowego żywienia
Wykorzystanie kapitału społecznego
jest niezbędna, i to w równym stopniu rodzicom, jak i dzie-
Siła społeczności to jej zdolność do tworzenia kapitału spo-
ciom. Zdaniem Jacka Jakubowskiego, członka zarządu Polskiego
łecznego. Kapitału tego nie wytwarza ani rynek, ani państwo:
Towarzystwa Psychologicznego, edukacja powinna dotyczyć
tworzy go aktywna wspólnota. Dlatego tak ważne jest, aby
dobrych nawyków żywieniowych. Złe nawyki żywieniowe w ro-
ludzie chcieli i potrafi li pomagać sobie nawzajem. Polacy czują
dzinie wynikają z braku wiedzy i powielanych nieprawidłowych
się odpowiedzialni za siebie, ale niestety odpowiedzialność tę
wzorców. Należy o tym mówić i zaznaczać to, ponieważ nie wy-
ograniczają zazwyczaj do osób najbliższych, do członków rodzi-
ny i przyjaciół. Brakuje zdolności budowania
więzi wykraczających poza prywatność, chęci
Aby efektywnie rozwiązywać problem niedożywienia wśród dzieci, potrzebna
pomagania we wspólnocie, którą socjologowie
jest międzysektorowa współpraca  skoordynowanie działań państwa,
określają terminem kapitału pomostowego 20.
organizacji pozarządowych i wszystkich instytucji, które zajmują się
Właśnie brak owego kapitału pomostowego
dożywianiem dzieci. Jak pokazują liczne przykłady zaprezentowane
i zdolności jego wytwarzania sprawia, że
w tej publikacji, każdy sektor ma ważny wkład w rozwiązanie problemu
działalność poszczególnych organizacji poza-
rządowych jest rozproszona, a podejmowane
niedożywienia dzieci.
inicjatywy obywatelskie nie  zazębiają się .
Potencjał społeczeństwa obywatelskiego jest
starczy wiedzieć, że na przykład sałatki są zdrowe, trzeba zmie-
w Polsce niewykorzystany: mówi się o nim, że choć istnieje, to
nić cały tryb żywieniowy wszystkich członków rodziny, nie tylko
ciągle trwa w uśpieniu. W1980 roku 10 mln dorosłych Polaków
dzieci. Należy więc stworzyć możliwości dla dzieci, aby miały
zaangażowało się w działalność społeczną w ramach ruchu
szansę dostania zdrowego posiłku, a także aby one same nie po-
 Solidarności . Nie ma innej drogi, jak konsekwentne odbu-
wielały złych nawyków żywieniowych rodziny. Myślę więc, że po-
dowywanie owej zdolności stowarzyszeniowej, gotowości do
winno się dążyć do tego, aby szkoły lub inne placówki dbały nie
współdziałania dla dobra wspólnego.
tylko o posiłki dzieci, ale i ich edukację na temat prawidłowego
żywienia. Dodatkowo, kampania musi być prowadzona tak, aby
nie zniechęcić młodzieży, która dla samej zasady lubi odrzucać
Rola państwa
pouczenia dorosłych. Trzeba tak przedstawiać całe zagadnienie,
Jeżeli rodzina nie jest w stanie dobrze wypełniać swoich obo-
aby było ono traktowane jak coś ciekawego i potrzebnego.
wiązków, zadaniem państwa jest piętnować patologiczne za-
Jedną z przyczyn niedożywienia jest też niska wartość odżyw-
chowania wobec dzieci. W krajach, takich jak Szwecja czy USA,
cza dostarczanego pożywienia. Wiemy już, że niedobór wapnia
rodzice ponoszą odpowiedzialność za nie wywiązywanie się ze
u dzieci to poważny problem w polskiej rzeczywistości. Wiemy, że
swoich obowiązków wobec dziecka, a w przypadku, gdy dziecko
podawanie preparatów witaminowych zazwyczaj nie ma sensu,
jest w domu krzywdzone, odbiera im się prawa rodzicielskie.
bo biedne grupy społeczne tych preparatów nie kupią, a bogatsi,
W Polsce wciąż niewiele osób z otoczenia reaguje, gdy w rodzinie
którzy zdrowo się odżywiają, do których skierowana jest oferta,
pojawia się przemoc, alkohol, gdy dziecko jest zaniedbane, niedo-
tego nie potrzebują  uważa doc. Piotr Socha z Instytutu  Po-
żywione. Trzeba pracować nad uwrażliwieniem społeczeństwa na
mnik-Centrum Zdrowia Dziecka . Postuluje, by zwrócić uwagę
takie kwestie.  uważa Anna Machalica-Pułtorak.
na takie preparaty, które będą dostępne dla najbiedniejszych
Doktor Marek Rymsza z Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych
oraz stworzyć warunki kupowania suplementów diety, ale nie
i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego zwraca uwagę na ko-
dawać pieniędzy, bo to nie rozwiązuje problemu. Pieniądze
nieczność przeformułowania zasad walki z ubóstwem i nie ogra-
mogą być bowiem różnie spożytkowane przez rodziców.
niczania jej do dystrybucji środków fi nansowych i materialnych:
Aby móc skutecznie pomagać i rozwiązywać problem niedoży-
Wsparcie udzielane potrzebującym w ramach systemu pomocy
wienia w szerszej skali, trzeba najpierw go gruntownie zbadać.
społecznej koncentruje się na skutkach, a nie przyczynach życiowej
Metodyka tego typu badań jest bardzo skomplikowana i droga.
niesamodzielności jednostek i rodzin. Jest tak bez względu na to, czy
Proces wymaga zaangażowania wszystkich stron: zarówno na
wsparcie kierowane jest do dorosłych, czy  jak w przypadku akcji
poziomie lokalnym, jak i krajowym. Jako żywieniowcy, lekarze
dożywiania  do dzieci (np. przez szkołę). Tymczasem rozwiązanie
pediatrzy, potrzebujemy przede wszystkim dokładnego obrazu
problemu ubóstwa to działania aktywizujące i usamodzielniające
niedożywienia w Polsce, stylów żywienia  mówi doc. Piotr So-
 takie jak kurs zawodowy, trening umiejętności społecznych, tera-
cha. Musimy wiedzieć, co jest złego w żywieniu i wtedy dopiero
pia, grupa wsparcia czy pożyczka na podjęcie działalności gospo-
możemy zastanawiać się, jak to zmienić. Musimy wiedzieć, jak
się żywi społeczeństwo, ale też  jaka jest rola przedszkola, czy
20 Francis Fukuyama, Zaufanie: kapitał społeczny a droga do dobrobytu, tłum.
są tam serwowane zdrowe, czy niezdrowe posiłki, czy jest to pro- Anna i Leszek Śliwa, PWN, Warszawa/Wrocław 1997.
r3.27
DANONE. Niedożywienie dzieci w Polsce  na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia.
darczej. W Niemczech, i innych krajach UE istnieją całe systemy rolę budującą, jak i destrukcyjną. Zmasowane kampanie re-
pomocy, które oferują bardzo duże środki fi nansowe rozłożone klamowe promujące niezdrową żywność dla dzieci na pewno
w czasie w taki sposób, że dziecko rzeczywiście je dostaje. Służą należą do tej drugiej kategorii.
zdrowiu dziecka i jego kształceniu. Wymaga to jednak szeroko za-
Media mogą mieć duży udział w promocji zdrowego stylu życia.
krojonych akcji społecznych, a nie prostego rozwiązania w postaci
W innych krajach rządy przeznaczają na takie kampanie pienią-
przekazywania pieniędzy. Dostarczenie ich rodzicom nie zawsze
dze. W telewizjach publicznych i komercyjnych pokazywane są
rozwiązuje problem, bo pieniądze często są wykorzystywane nie-
reklamy promujące zdrowe życie. W Polsce zaczyna się dopiero
właściwie; przykładem może tu być, niestety, tzw. becikowe.
to pojawiać, była niedawno kampania  Pij mleko, będziesz wielki
Oprócz wspierania rodziny, zadaniem państwa powinno być organizowana w ramach działań programu Międzynarodowego
także wzmacnianie lokalnych organizacji pozarządowych i grup Stowarzyszenia Reklamy  Marketing dla Przyszłości . To są tylko
samopomocowych. Takie organizacje znają problemy społeczno- dobre sygnały, ale oczywiście jest tego za mało  zauważa doc.
ści, w których działają i mają w związku z tym duże możliwości Piotr Socha. Jego zdaniem, w naszym kraju akcje społeczne są
ich rozwiązywania, często jednak borykają się z wieloma pro- mało skuteczne. Przyczyną jest brak świadomości w podstawo-
blemami, na przykład: brakiem profesjonalnej kadry, lub, co się wych jednostkach organizacyjnych na poziomie gminy. Na wsi
zdarza najczęściej, brakiem środków fi nansowych. Odpowiedzią w świadomości mieszkańców problem niedożywienia praktycz-
na ich potrzeby może stać się tworzenie tzw. partnerstwa pu- nie nie istnieje. Media mogą mieć wpływ na codzienne wybory
bliczno-społecznego. Wsparciem dla organizacji pozarządowych dokonywane przez najmłodszych konsumentów np. w sklepi-
i samopomocowych mogą być dotacje lub granty uzyskane kach szkolnych, czy poza nimi  każdego dnia przy podejmowa-
w konkursach z takich programów, jak Fundusz Inicjatyw niu decyzji o kupnie jedzenia typu fast-food.
Obywatelskich. Są to oczywiście zmiany, które wymagają cza-
Media mogą także zmienić sposób relacjonowania tematów
su  i to nie roku czy nawet pięciu lat, a pewnie co najmniej
związanych z biedą i niedożywieniem. Zdaniem prof. Anny
kilkunastu. Zanim więc w praktyce zmieni się sposób działania
Gizy-Poleszczuk, nie powinno się zwracać uwagi na złe przekazy
systemu pomocy społecznej, mentalność ludzi i ich złe nawyki
w mediach. Nie można patrzeć na dzieci jak na benefi cjentów,
 także żywieniowe  bardzo potrzebne będą programy, takie
ale jak na drogocenny potencjał, który często jest marnowany.
jak  Pomoc państwa w zakresie dożywiania .
We współpracy siła
Bariery prawne
Aby efektywnie rozwiązywać problem niedożywienia wśród
Oprócz ogólnych zasad organizacji systemu istnieją także szcze-
dzieci, potrzebna jest międzysektorowa współpraca  skoordyno-
gółowe rozwiązania prawne, rozproszone w licznych ustawach.
wanie działań państwa, organizacji pozarządowych i wszystkich
Te ostatnie pozostają często w sprzeczności z rozwiązaniami
instytucji, które zajmują się dożywianiem dzieci. Jak pokazują
ogólnymi. Przykładem choćby ustawa o podatku od towarów
liczne przykłady zaprezentowane w tej publikacji, każdy sektor
i usług z 2004 roku, 21 która nakłada na darowizny rzeczowe
ma ważny wkład w rozwiązanie problemu niedożywienia dzieci.
(a dokładniej na darczyńców, jeśli uczestniczą oni w obrocie
Organizacje i działacze społeczni oraz rodzice i nauczyciele są
gospodarczym) podatek VAT. Polskie prawo zniechęca podmioty
najbliżej problemu. Znają jego przyczyny, skalę i konsekwencje.
gospodarcze do podejmowania działań społecznych. Nie chodzi
Nie zawsze jednak wiedzą, jak niwelować ten problem w swoim
tylko o sam fakt opodatkowania, ale o sposób naliczania podatku:
otoczeniu. Brakuje im często nie tylko środków fi nansowych,
w Polsce VAT nalicza się od wartości darowanej rzeczy w mo-
żywności czy infrastruktury  ale również odwagi, determinacji
mencie jej wytworzenia, a nie od jej wartości rynkowej w chwili
i inwencji, by wyjść do swojego najbliższego środowiska i po-
przekazania (rynkowa wartość produktu, który zalega na półce
prosić o wsparcie.
sklepowej, nie znajdując nabywcy, znacząco spada, nawet wtedy,
Jak się okazuje, mimo niesprzyjającego prawa duży i mały biz-
gdy jest to towar pełnowartościowy). Jeśli państwo nie potrafi
nes chce się angażować w rozwiązanie problemu niedożywienia.
wspierać wrażliwości społecznej, powinno przynajmniej jej nie
Pozostaje tylko doprowadzić do spotkania tych dwóch światów
utrudniać. Złośliwi twierdzą, że rząd raz na zawsze uznał, że
oraz wsparcia ze strony samorządów i mediów, by skutecznie
wprowadzeniem mechanizmu 1% w systemie PIT wykupił się od
i efektywnie pomagać potrzebującym dzieciom  tak aby w Pol-
realizowania społecznej funkcji, koncentrując się na funkcji czysto
sce za kilka lat można było z przekonaniem stwierdzić, że nie
fiskalnej.
ma ani jednego niedożywionego dziecka. Dziś to zdanie brzmi
jak marzenie, ale warto wyznaczać sobie cele z pozoru nieosią-
Rola mediów galne, gdyż ich realizacja dostarczy z pewnością znacznie więcej
satysfakcji.
Media są ważnym elementem kształtującym postawy i opinie
obywateli, także tych najuboższych. Mogą odgrywać zarówno
Małgorzata Baranowska, Małgorzata Mazur-A
ukasiak,
21 Dz.U. Nr 54, poz. 535 tekst ujedn.
Inwestycje Społeczne
Podziękowania:
Zespół przygotowujący Raport otwarcia dziękuje wszystkim osobom, które pomogły nam w jego opracowaniu.
Serdecznie dziękujemy wszystkim za wsparcie wiedzą, doświadczeniem oraz entuzjazmem.
Mamy nadzieję, że Państwa nieoceniony wkład będzie dla czytelników inspiracją i motywacją do działania.
Pomysłodawca i wydawca:
Danone sp. z o.o.
ul. Redutowa 9/23
01-103 Warszawa
www.danone.pl
Przygotowanie i realizacja projektu:
Paulina Garstka, Danone sp. z o. o.
Agata Stafi ej-Bartosik, Danone sp. z o.o.
Opieka nad projektem:
Przemek Pohrybieniuk, Danone sp. z o. o.
Opracowanie:
Inwestycje Społeczne sp. z o. o.
ul. Marszałkowska 21/25/55
00-628 Warszawa
Koordynacja wydania:
Małgorzata Baranowska, Inwestycje Społeczne sp. z o. o.
Opieka merytoryczna:
Paweł A
ukasiak, Stowarzyszenie Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce
Redakcja i korekta:
Małgorzata Bakalarz, Anna Twardziak
Projekt graficzny i skład:
Inwestycje Społeczne sp. z o. o.
Staramy się walczyć
z niedożywieniem wśród polskich
dzieci na wiele sposobów,
poszukując ciągle tych najbardziej skutecznych
oraz wierząc, że niebawem osiągniemy nasz cel.
Dziękujemy wszystkim, którzy nam w tym pomagają i zapraszamy do wymiany
doświadczeń oraz pomysłów, bo razem możemy zrobić więcej i lepiej!
Zapraszamy do kontaktu z nami pod adresem mailowym:
[e-mail]
oraz na nasze strony internetowe:
www.podzielsieposilkiem.pl
www.mlecznystart.pl
www.danone.pl/csr