PRAWO KARNE  SKRYPT Z WYKA
ADÓW PROF. ZALEWSKIEGO
KARA KRYMINALNA
Definicja kary
Celowa dolegliwość nałożona przez organ państwowy na sprawcę z powodu popełnionego przezeń przestępstwa~
Kara w naszym systemie jest odpowiedzią na czyn przestępny (nullum crimen sine poena) i musi być przewidziana w ustawie (nulla poena sine lege).
Definicja prof. Cieślaka~
Teoria retrybutywna  kara jest odwetem, ale mamy w definicji też element celowościowy~
Rozróżnienie sprawcy od podejrzanego~
Model germański  ścisłe odróżnienie wykroczeń od przestępstw (przyjęty w Polsce)~
Model romański  wykroczenie jest najlżejszym przestępstwem~
Dwie płaszczyzny analizy kary
1. Socjologiczna  karę traktuje się tu jako zjawisko społeczne, tzn. jak zjawisko, biorące swój początek w grupie społecznej i rozwijające się w miarę powstawania i rozrostu organizacji społecznej~
2. Filozoficzna  bada się racjonalizacje kar~
�% W uproszczeniu można powiedzieć, że w pierwszym wypadku odpowiada się na pytanie  jak? , a w drugim  dlaczego karać? ~
�% Erozja państwa dobrobytu  politykę społeczną zastępuje polityka karna~ jest to powód rozrostu instytucji więziennych, karnych~ zamiast polityki społecznej rozwija się politykę karną~
Racjonalizacja kary  � B. Wróblewski, Penologia, czyli socjologia kar, Wilno 1926~
1. Racjonalizacja sakralna (kara  gniew bogów)~
2. Racjonalizacja sprawiedliwościowa (kara  odpłata za przestępstwo)~
�% Teoria retrybutywna  każe się, ponieważ popełniono zło~ koncentrują się na czynie popełnionym w przeszłości~ kara ma być adekwatna do stopnia winy~
�% Neoklasycyzm~ doktryna w mniejszości w Polsce~ w przeciwieństwie do utylitarnych teorii, które są w mainstreamie~
3. Racjonalizacja celowościowa (kara  środek realizacji celów państwa w dziedzinie zapobiegania i wychowania)~
�% Teoria utylitarna  każe się aby nie popełniono zła w przyszłości~ czyn, który dopuścił się sprawca jest jedynie przyczynkiem do tego co ze sprawcą zrobić~ kara jest w coraz mniejszym
stopniu sprawiedliwa  grancie kary służą konkretnemu celowi~
�% Rozmaite cele:
% Resocjalizacja  powrót sprawcy do społeczeństwa~ u Anglosasów jest rozumiane jako interakcja~ konieczność udziału czynnika społecznego~
% Rehabilitacja  u Anglosasów jest rozumiane jak u nas resocjalizacja  jest nastawione tylko na zmianę sprawcy~ pomoc w usunięciu pewnych braków w osobowości i psychice~
% Kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa  prewencja generalna~ współcześnie najczęściej pozytywna~ nie mówi się o negatywnej (odstraszającej)~ efekty:
�% Efekt uspokojenie nastrojów  sprawca został Ukrainy~
�% Efekt kształcenia  sąd informuje jakie normy złamano, jaki jest stan prawny w danej dziedzinie~ komunikacyjna teoria kary  wyrok edukuje~
�% Efekt wierności prawu  ludzie przestrzegający prawo utwierdzają się w przekonaniu, że jest to słuszne~
Kodeks karny z 1932 r. (obowiązywał do 1970)
1
 Kary zasadnicze~
�% Kara śmierci~
�% Więzienie~
�% Areszt~
�% Grzywna~
Podział na kary zasadnicze i dodatkowe~
Karę śmierci wykonuje się przez powieszenie~
Kara śmierci pojawiła się w bardzo ograniczonym zakresie~ nie było przesądzone czy się pojawi w tej kodyfikacji (przegłosowano ją tylko 1 głosem)~
Odróżnienie więzienia i aresztu ma na celu odróżnienie kary hańbiącej i niehańbiącej~ więzienie niesie za sobą hańbę, więzień jest stygmatyzowany~ natomiast areszt karą hańbiącą nie był~
Grzywna  pozbawienie sprawcy owoców korzyści popełnienia przestępstwa~
Więzienie terminowe do lat 15~ najmniej mogła trwać 6 miesięcy~
Więzienie bezterminowe (dożywotnie), jako substytut kary śmierci~
Kara krótkoterminowa pozbawienia wolności:
�% Podnoszono zarzuty, że jest droga (ekonomia), rozrywa więzi społeczne (socjologia), spycha się sprawcę w nędze~ następuje u sprawcy deprywacja potrzeb (psychologia)  najwięcej
samobójstw w więzieniach jest wśród świeżo osadzonych~
�% Szukano dla niej alternatyw  dlatego kara najkrócej mogła trwać pół roku~ to zmuszało sędziego aby zamiast więzienia orzekał areszt, czyli karę niehańbiącą~ istniała też instytucja
warunkowego zawieszenia kary~
Więzień ma obowiązek pracy~ więz
nia można używać do pracy poza zakładem (dehumanizacja więz
nia)~
Kara śmierci ma służyć nie tylko odwetowi~ musi być uwarunkowana stwierdzeniem trwałego niebezpieczeństwa grożącego społeczeństwu ze strony sprawcy ze względu na jego przyrodzoną
indywidualność zbrodniczą  typologia sprawców~ przestępcy niepoprawni~
Zakład dla przestępców niepoprawnych  charakter postpenitencjarny~
Kodeks karny z 1932 r. miał spójną strukturę katalogu kar wyrastający z założeń szkoły socjologicznej~ przestępcy niepoprawni, okolicznościowi, przypadkowi etc.
Kodeks karny z 1969 r.
Kary zasadnicze:
�% Pozbawienie wolności~
�% Ograniczenie wolności~
�% Grzywna~
Operowanie społecznym niebezpieczeństwem jako przesłanką odpowiedzialności karnej~ odcięcie się od wątków klasowych i typologii sprawców~ wszyscy ludzie są równi i wszystkich ludzi
można zmienić przez pracę~ wyeliminowano zakład dla niepoprawnych przestępców, bo każdego można poprawić (przynajmniej w sferze deklaracji)~
Przestępstwo było uznawane za relikt, który zaniknie~ socjalizm miał być tylko etapem na drodze do komunizmu~ w komunizmie nie ma przestępstw~ przestępstwo miało być reliktem podziałów
klasowych~
Humanizm socjalistyczny  nakazuje odstępstwo od stygmatyzacji~ nie posługuje się terminem  więzienie  zamiast tego  pozbawienie wolności ~ ustawodawca socjalistyczny nikogo nie hańbi,
piętnuje tylko wychowuje, resocjalizuje~
Karą zasadniczą o charakterze wyjątkowym  kara śmierci za najciężej zbrodnie~
�% Nie wymienia się kary śmierci w katalogu kar zasadniczych, aby zamanifestować jej wyjątkowość~
Nie ma kary dożywocia  jest to kara niehumanitarna, bo pozbawia nadziei~
Za przestępstwo zagrożone kara śmierci można orzec karę zasadniczą 25 lat pozbawienia wolności  kara punktowa, substytut kary śmierci~
Odcina się od typologii ale na płaszczyz
nie kodeksu karnego wykonawczego pewna typologizacja sprawców jednak występuje  różne zakłady zakładów karnych~
Najniższy próg kary pozbawienia wolności obniżony o połowę  3 miesiące (a najwyżej 15 lat)~
2
�% Zrezygnowano z kary aresztu jako kary stosowanej powszechnie~
�% Trzeba było wypełnić jakoś tę lukę~
Kara ograniczenia wolności  bo każdego da się poprawić przez pracę~ nawiązanie do wschodniej linii rozwoju prawa karnego~
Kodeks karny z 1997 r.
Kary:
�% Grzywna~
�% Ograniczenie wolności~
�% Pozbawienie wolności~
�% 25 lat pozbawienie wolności~
�% Dożywotnie pozbawienie wolności~
Odwrócony katalog kar  odwrócona aksjologia, preferencja kar wolnościowych~
�% Cel  aby zmusić sędziów do zmiany podejścia do wymierzania kar~ grzywna miała być podstawową karą~
�% Niemcy  współczynnik prisonyzacji jest 2 razy niższy niż w Polsce~
�% Pozbawienie wolności musi być racjonalne pod względem ekonomicznym~ kara pozbawienia wolności jest karą bardzo drogą dla społeczeństwa~
�% Polska  przeludnienie w zakładach karnych~ kolejki do odbywania kary~ nie stosuje się w Polsce amnestii ale aby odludnić zakłady karne stosuje się przedterminowe zwolnienia~
�% Grzywna miała być królową kar~ jeżeli sędzia uznałby, że grzywna jest niewystarczająca to sędzia powinien uzasadnić dlaczego~ ten katalog miał wyrwać sędziów z rutyny orzekania kar
pozbawienia wolności w zawieszeniu~
�% Francja  kara grzywny jest karą drobnomieszczańską, kara w zawieszeniu karą ludową, a kara pozbawienia wolności jest stosowana wobec podproletariatu (którego nie stać na
adwokatów, na zapłacenie grzywny)~
Preferencja dla kar wolnościowych~
Zasada subsydiarności  kary izolacyjne dopiero w ostateczności~ probacja  kary bezwzględne dopiero w ostateczności~
Brak kary śmierci, ale już wcześniej istniało moratorium na karę śmierci  wpływ środowiska naukowego~
�% Karę śmierci przestano wykonywać w 1988 roku, ale nie było w zamian kary dożywocia tylko 25 lat pozbawienia wolności~ obecnie w 2013 roku mija właśnie te 25 lat~
Wprowadzono typ kwalifikowany morderstwa  dla uspokojenia nastrojów społecznych po zniesieniu kary śmierci~
Niejednolitość środków reakcji karnej  aż 3 rodzaje pozbawienia wolności~ poszukiwano więc różnicujące je dystynkcje:
�% Kara dożywocia, kara 25 lat więzienia  trudno jej przypisywać jakiekolwiek znaczenie resocjalizacyjne~ funkcja jedynie eliminacyjna~
�% Kara izolacyjna trwająca dłużej niż 6 lat powoduje trwały rozpad więzi społecznej~ na 1/3 osadzonych nikt nie czeka po zakończeniu kary~ zanikają zdolności funkcjonowania w
społeczeństwie~ niezdolność do wykonywania pracy~ długotrwała deprywacja potrzeb, życie w ciągłym stresie i lęku powoduje nieodwracalne zmiany w psychice, osobowości~
Kodeks w zakresie kar jest eklektyczny  łączy wątki z kodeksu karnego z 1969 r. z wątkami z kodeksu z 1932 r.~
Grzywna
Grzywna samoistna:
�% Przewidziana w ustawie w ramach ustawowego zagrożenia za dane przestępstwo~
�% Gdy przestępstwo zagrożone jest karą nieprzekraczającą 5 lat, sąd może zamiast kary pozbawienia orzec grzywnę, gdy orzeka środek karny (art. 58&3)~
�% Gdy sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 60&6 KK)
Miała być królową kar, ale nie znalazła ostatecznie dostatecznego uznania w oczach sędziów~
Kara grzywny jest karą zróżnicowaną:
�% Kara kwotowa  kara pozakodeksowa~
�% Kara w systemie dniówkowym  w kodeksie karnym~
3
 % Geneza  Skandynawa, lata 30~
% Miał to być system bardziej sprawiedliwy~
% Grzywna jest wymierzana w stawkach, a dopiero póz
niej przelicza stawki na pieniądze  mocna i słaba strona systemu dniówkowego~
% Sąd jest ślepy na sytuację majątkową sprawcy  czy jest bogaty czy biedny~ w obu przypadkach wymierzana jest taka sama ilość stawek dziennych~
% Wysokość stawki jest zależna od dochodów  a więc za ten sam czyn może być orzeczona różna wysokość grzywny~
% System ten ma lepiej odzwierciedlać stosunki majątkowe  aby tą samą grzywnę sprawcy odczuwali w ten sam sposób~ aby taka sankcja była dostatecznie odczuwalna również
dla osób bogatych~
% W teorii wszystko wygląda doskonale, ale problem polega na tym, że trudno uchwycić czym jest jedna stawka~
% Krytykowano, że de facto sędzia oblicza to od końca  najpierw wybiera konkretną kwotę, a potem dochodzi to zdefiniowania stawki dziennej~
% Wielka Brytania  zrezygnowano z tego systemu, gdyż uznano go za zbytnie utrudnienie~
�% System jest dualistyczny  brak konsekwencji ustawodawcy~
Grzywna kumulatywna:
�% Art. 33 & 2~
�% Orzekana obok kary pozbawienia wolności~
�% Wpisuje się w szerszą filozofię kar majątkowych~
�% Chodzi o pozbawienie sprawcy owoców przestępstwa~ równoległa z regulacją dotyczącą przepadki przedmiotów, przepadku korzyści~
�% Niekiedy wlicza się w tę kategorię środki o charakterze kompensacyjnym~ nawiązka~ karnoprawnym środek naprawienia szkody~
Art. 33  system stawek:
�% Najniższa stawka wynosi 10~
�% Najwyższa 540 (wcześniej 360)~
�% Stawka dzienna nie może być niższa od 10 zł, ani nie przekraczać 2000 zł~
�% Jak rozumieć pojęcie dochód na gruncie prawa karnego? Czy pojęcia z różnych gałęzi prawa powinny mieć jednolitą interpretację?
% Tak jak w prawie finansowym  przychód minus koszty jego uzyskania  ta interpretacja jest dla sprawcy bardzo nie korzystna~
% Prof. Szumski: przychód minus koszty jego uzyskania, a także koszty alimentacyjne, koszty utrzymania, edukacji itd.  ta interpretacja jest dla sprawcy korzystniejsza~
% Dr A
abuda  rozwiązanie pośrednie  tylko uwzględniając odliczenie kosztów leczenia~
% Możliwości zarobkowe  aby uchronić się przed tym, że sprawcy będą celowo zmieniali sobie umowy o pracę zaniżając swoje dochody~
Art. 58 & 2  grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonania, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie można jej
ściągnąć w drodze egzekucji~
�% Przepis krytykowany~ postuluje się aby go usunąć~
�% Dla niektórych przestępstw zagrożonych tylko karą grzywny ten przepis oznacza de facto depenalizację~
Art. 33 KK nie nakłada na sąd orzekający obowiązku określania w wyroku zastępczej kary pozbawienia wolności, jeżeli skazany nie uiści grzywny w terminie~
�% Nie można w wyroku skazującym uwzględnić tego, że sprawca tej grzywny nie uiści i przygotować już z góry zastępczą karę pozbawienia wolności na wypadek nie zapłacenia grzywny~
Przepisy wprowadzające kodeks karny:
�% Art. 11  przepis ten nie dotyczy ustawy karnej skarbowej, a także wypadków, w których ustawa szczególna określa grzywną kwotowo~ obecnie już nie ma ustawy karnej skarbowej
(jest kodeks karny skarbowy), ale druga część zdania nadal pozostaje w mocy~
�% Wprowadzone póz
niej:
% Art. 11 & 3 [6] sposób  ustalania grzywny
% Art. 11 & 4 [7]  określenie najniższej grzywny określanej kwotowo  100 zł~ różne koncepcje: aby najniższą grzywną było 1 zł, a Cieślak  1 grosz~
Grzywna w kodeksie karnym skarbowym:
�% Art. 23:
4
 % Stawka dzienne nie może być niższa od 1/30 minimalnego wynagrodzenia, ani nie przekraczać jej 400�krotności~
% Najniższa liczba stawek dziennych  10~
% Najwyższa  720~
Grzywna kwotowa  możliwość orzeczenia łącznie kary grzywny i kary pozbawienia wolności (jeżeli przepis na to pozwala)~
Grzywna za wykroczenie  maksymalnie 21 tysięcy zł~
Wezwanie do uiszczenia:
�% Art. 44 KKW~
�% Skazanego na grzywnę sąd wzywa do jej uiszczenia w terminie 30 dni~
�% W razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu grzywnę ściąga się w drodze egzekucji~
�% Można wnioskować do uiszczenie grzywny na raty  ale jest to decyzja w zakresie wykonania kary, a nie wymiaru~
Zastępcza praca użyteczna:
�% Można zamienić grzywnę na pracę użyteczną~
�% Określa się ja w miesiącach oraz ustala wymiar pracy od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym, kierując się wskazaniami zawartymi w art. 53 kodeksu karnego~
�% Można odrobić grzywnę ale nie niższą niż 240 tysięcy zł~
Kara zastępcza:
�% Art. 46 KKW:
�% Kara zastępcza nie może przekroczyć 12 miesięcy~
�% Na decyzje procesowe w zakresie orzekania zastępczej kary i przeliczania jej jest przyznawane zażalenie~
Odroczenie i rozłożenie na raty:
�% Art. 49  sąd może rozłożyć grzywnę na raty na czas nieprzekraczający 1 roku~
�% W sytuacjach trudnych dla rodziny sprawcy~
�% Można też odroczyć spłatę~
�% Rozłożenie na raty może być odwołane jeżeli sprawca z tych rat się nie wywiązuje~
Kara ograniczenia wolności
Art. 34 KK~
Ma dość burzliwą historię w Polsce~ pierwotnie przybyła do naszego systemu prawa z systemu radzieckiego~ kodeks z 1932 r. nie ma odpowiednika tej kary~
Obecna regulacja ma upodobnić ją do rozwiązań niemieckich~
Prof. Jerzy
Śliwowski, prof. Maria Szewczyk  prace monograficzne~
Kara wolnościowa  sprawca nie jest izolowany w zakładzie karnym~
Sprawca jest dolegliwa, ale nie nadmiernie~
Sankcja ta nie obciąża budżetu~
Nie jest szkodliwa pod względem społecznym  nadal może pracować, nie zmienia swojego miejsca zamieszkania~
Sprawca jest pod dozorem, kontrolą oraz pracuje na rzecz społeczności lokalnej~
Jeden mankament  ma stosunkowo krótkie ramy orzekania  od 1 do 12 miesięcy~ jest to sankcja przewidziana za lżejsze, bagatelne przestępstwa~ gdyby tych progów było więcej, gdyby była
wymierzana na dłuższy okres, mogłaby odgrywać istotną rolę w systemie~
Obecnie kurator odpowiada za nadzór i kontrolę~
Istota i cel kary ograniczenia wolności:
5
�% Art. 53 & 1 KWK  wykonanie kary ograniczenia wolności ma na celu wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia
odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego~
�% Jest dedykowana dla sprawców czynów co najwyżej średniego kalibru, nie zagrożonych wysokimi sankcjami, i oczywiście jeżeli kodeks taką karę przewiduje~
Art. 35 & 1 KK  nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymierza od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym~
W stosunku do osoby zatrudnionej sąd zamiast prac na cele społeczne może orzec potrącenie od 10 do 25 % wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez
sąd  w tym aspekcie jest to de facto kara grzywny rozłożona na raty~ dosyć dotkliwa po wynosząca aż ź dochodu sprawcy~
Z powodu bezrobocia istnieje zjawisko kolejki do kary ograniczenia wolności  bo nie ma miejsc do wykonywania pracy~ paradoksalnie jednak tam gdzie jest niskie bezrobocie kara ograniczenia
wolności jest rzadziej orzekana, a tam gdzie jest wysokie jest częściej~
Miejsce wykonania:
�% Art. 54 KKW~
�% Karę ograniczenia wolności wykonuje się w miejscu stałego pobytu lub zatrudnienia skazanego albo w niewielkiej odległości od tego miejsca, chyba że ważne względy przemawiają za
wykonaniem kary w innym miejscu~
Przy tej karze chodzi też przede wszystkim o zachowanie więzi skazanego z rodziną~ 30% skazanych w zakładach karnych po odbyciu kary nie mają dokąd wrócić, a w czasie kary nikt ich nie
odwiedza~
Kara ograniczenia wolności musi też być tak zorganizowana aby skazany nie stracił swojej pracy stanowiącej z
ródło dochodów~
Nadzór, organizowanie i kontrola:
�% Głównym nadzór należy do sądu~
�% Ale bieżąca działalność należy do kuratora zawodowego~
�% Na barkach kuratora spoczywa obowiązek znalezienia zakładu pracy dla skazanego~
�% Współpraca z trzecim sektorem  instytucjami o działalności charytatywnej etc.
Dozór i obowiązki dodatkowe  art. 36 KK:
�% Nowelizacja w 2010 r.~ spełnienie postulatów doktryny~
�% Art. 72 KK  katalog ten nie jest zamknięty~
% Obowiązek alimentacyjny~
% Przeproszenie pokrzywdzonego~
% Wykonywanie pracy zarobkowej~
% Powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu i narkotyków~
% Poddanie się leczeniu, w tym odwykowego~
% Zakazy antypedofilskie~
% Opuszczenie lokalu zajmowanego razem z poszkodowanym~
Umowy ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków skazanych:
�% Art. 56a KKW~
�% Koszty kary ograniczenia wolności są niższe niż pozbawienia, ale i tak trzeba ponosić koszty ubezpieczenia~
�% Od 2010 r.  wydatki te ponosi Skarb Państwa~ wcześniej płaciły za to samorządy~
Wezwanie:
�% Art. 57 KKW~
�% Kurator sądowy wzywa skazanego w terminie 7 dni~
�% Jeżeli oczywiście jest miejsce~
6
�% Jeżeli skazany się nie stawia to w grę wchodzi orzeczenie kary zastępczej~
�% Odbywanie się tej kary może odbywać się także w dni ustawowe wolne od pracy i dni wolne od pracy u danego podmiotu, an rzecz którego jest ona wykonywana~
Zmiana obowiązków  art. 61~
�% Obowiązki mogą być modyfikowane  jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają~
Kara zastępcza  art. 65~
Kara pozbawienia wolności
Art. 37 KK  trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat~ wymierzana jest w miesiącach i latach~
Dożywotne pozbawienie wolności: średnia długość kary dożywocia w Europie trwa 9 lat (z uwagi na przedterminowe zwolnienia, przerwy w wykonywaniu)~ rzadko kiedy dożywocie jest
bezwarunkowe~
Destrukcyjny wpływ kary pozbawienia wolności na skazanego:
�% Rozkład więzi społecznych~
�% Nieodwracalne zmiany psychiczne~ zmiany organiczne w mózgu~
�% Im dłuższa kara tym donioślejsze ma skutki~
Odchodzi się od krytyki krótkoterminowych kar pozbawienia wolności:
�% Kodeks z 1932 r.  najkrócej 6 miesięcy~
�% Konflikt aksjologiczny~
% Destruktywny efekt zamykania w zakładzie karnym~
% Przez 1 miesiąc nie da się nic sensownego zrobić ze skazanym, a więc z punktu widzenia resocjalizacji jest to podejście fałszywe~
% To przecież grzywna miała być podstawową karą, zamiast krótkoterminowego pozbawiania wolności~
�% Propozycja łączenia krótkoterminowej kary pozbawienia wolności z więzieniem  postulat aby sprawca poczuł czym jest więzienie~ ale stoi to w konflikcie z deklarowaną preferencją dla
kar wolnościowych~ dysonans, napięcie aksjologiczne~
Rodzaje zakładów karnych  podział według typów sprawców:
�% Zakłady karne dla młodocianych~
�% Dla odbywających karę po raz pierwszy~
�% Dla recydywistów penitencjarnych~
�% Dla odbywających karę aresztu wojskowego~
Problem ze skazanymi za korupcję, osobami majętnymi i wykształconymi: jak ich prawidłowo rozmieszczać w zakładach karnych? Jak ich resocjalizować?
Recydywista w rozumieniu kodeksu karnego  sprawca, która ponownie popełnił podobne przestępstwo~
Recydywa penitencjarna  szersze pojęcie~ każda osoba, która wcześniej przebywała już w zakładzie karnym~
�% Najlepsi więz
niowie~ najlepiej wpasowują się w życie w zakładzie karnym~ nie ma z nimi żadnego problemu~ znają hierarchię w zakładzie~
�% Czy dobry więzień to dobry obywatel?
�% Więzień ma być sformatowany to potrzeb więzienia~
�% Służba więzienna jest zorganizowana na wzór wojska~
Typ progresywny więziennictwa (obowiązujący w Polsce):
�% Zakłady otwarte~
�% Zakłady półotwarte  trafia się tutaj na początku~ następnie zależnie od zachowania można trafić do zakładu otwartego lub zamkniętego~
�% Zakłady zamknięte~
7
Historia więziennictwa
Panopticon Benthama:
�% Model więzienia, które będzie najbardziej racjonalne i najtańsze~
�% Więz
niowie byliby poddawania stałej kontroli~
�% Budowla na planie koła~ dookolne cele~ więziowe stale obserwowani z centralnej wieży~
Więzienia dopiero od XIX w.~ wcześniej funkcjonowały najczęściej tylko areszty, w których przetrzymywano skazanych do czasu wykonania właściwej kary (najczęściej mutylacyjnej)~
Kara wieży dolnej  de facto rodzaj kwalifikowanej kary śmierci~ wystarczyła jedna zima aby taki skazany umarł z głodu i chorób~
Pierwsze więzienia:
�% 1703 r.  przytułek San Michelle w Rzymie~
�% Stare więzienie New Gate (1790�1827 r.)~
�% Były często improwizowane, surowe~
Aby uznać karę więzienia za swoistą karę trzeba było uznać wolność człowieka za nadrzędną wartość~ społeczeństwo musiało dojrzeć aby uznać wolność za osobną wartość, którą warto było
odebrać~ podobny proces teraz przebiega w związku z karą grzywny~
Większość kodeksów XIX�wiecznych nie karała za ucieczkę z więzienia, ponieważ wolność jednostki jest jego przyrodzonym prawem, więc nie można za nie karać~
�% Wiek XX  inflacja wolności: pojawia się kara za samo uwolnienie~
System celkowy  równocześnie z szerzeniem się zrębów liberalizmu~
�% Walnut Street Prison (Filadelfia 1791 r.)~
�% System ten tworzyła radykalna protestancka sekta kwakrów~
�% Osadzony musi się spotykać z Bogiem na osobności~ poprawa więz
nia przez jego samotne odosobnienie i kontakt z Bogiem~
�% Osadzony odosobniony w celi sam~ kontakt tylko z pastorem co jakiś czas~ efekt takiego odosobnienia był w wielu przypadkach dramatyczny  ludzie popadali w obłęd~
System Auburnski  1826 r.
�% System wspólnej pracy i milczenia~
�% Ludzie potrzebują kontaktu z innymi ludz
mi, bo są istotami stadnymi~
�% Praca do 10 godzin na dobę w milczeniu~
�% Za każdą próbę komunikacji z innymi groziły kary cielesne~
�% Wykorzystywanie darmowej pracy więz
niów  odkryto korzyści zakładów karnych jako przynoszących zyski~
�% Poprawka konstytucji znosząca niewolnictwo  nie dotyczyła więz
niów~
�% Więz
niowie byli stałą własnością państwa na czas odbywania kary~
�% Auburn (do 1910 r.)~ bunt więz
niów, który zburzył ten model � 1929 r.~
System Pensylwański:
�% Eastern State Penitentiary  1826 r.
�% Całkowita izolacja skazanych~
�% Więz
niowie nosili kaptury aby nie komunikowali się ze sobą~
�% Chodzili gęsiego z głowami na prawo~
Pożar i bunt w 1929 r. wymuszają reformy~
System  markowy  1840 r.~
�% Alexander Maccanochii  reformator więziennictwa~
�% Był jeńcem wojennym~ aby zmienić więziennictwo trzeba go doświadczyć na własnej skórze~
�% Norfolk  wyspa więzienna w latach 1788�1855 r.
8
 % Więzienie dla więz
niów  dla tych, którzy popełnili przestępstwo w Australii, która sama w sobie był też kolonią karną~ Brytyjczycy zsyłali tu też więz
niów politycznych~
% Maccanochii gdy został gubernatorem tej wyspy wprowadził szereg reform~
% Progresja od pełnej izolacji, poprzez prace w grupach po przedterminowe zwolnienia~ system awansów~
% System punktowy dla więz
niów, za które mogli zaopatrywać się w sklepie~
% Więz
niowie mogli uprawiać własne poletka~
% Przedterminowe zwolnienie  powrót do Australii~
System irlandzki:
�% Walter Crofton  1854 r.  zaadoptował system Maccanochiego~
�% System progresji~
Podsumowując, system penitencjarny był w XIX�wiecznej Europie bardzo zróżnicowany~
Niemcy  system celkowy, ale do czasu uchwalenia ogólno niemieckiego kodeksu stosowano chłostę  na wejście i na wyjście ~
Więzienia po reformie 1870 r.  kongres penitencjarny w Cincinnati~
�% National Prison Association~
�% Elmira Reformatory (1876 r.)~
�% Zebulon Brockway  reformator więziennictwa amerykańskiego, autor system kar względnie nieoznaczonych~ to jak długo sprawca będzie przebywał w zakładzie zależy od dyrektora
zakłady lub komisji~
�% Przesunięcie akcentów z karania i ewokowania skruchy na resocjalizację~
�% 16�30�latkowie: nauka zawodu, edukacja, dobra dieta, mundury, religia, wyroki nieoznaczone, zwolnienie warunkowe~
�% Człowieka można zmienić przez ćwiczenia fizyczne~
�% Podział więz
niów na grupy  im wyższa grupa tym lepsze warunki~ starano się aby więz
niowie odczuwali ten proces poprawy~
�% Im człowiek starszy tym zmiana mniej prawdopodobna~
�% Zakład karny powinien jak najmniej architektonicznie przypominać więzienie~ aby nie był przygnębiający~
�% Oddziaływanie wielowątkowe  zmiana osobowości skazanych~
�% Zarzut, że jednak wyroki względnie nieoznaczone są niesprawiedliwe~
�% Osadzenie pozostają w ogromnej presji~ nie wiedzą kiedy wyjdą z zakładu karnego~ nie wiedzą co jeszcze muszą spełnić aby wyjść z zakładu~
Lata 1910�1960 r.
�% Lata 1910�1935  okres industrialny:
% Więzienie Alcatraz (1934 r.)
�% Lata 1935�1960 r.  okres przejściowy~
% Duży nacisk na zmianę, poprawę~
% W miarę stabilna liczba popełnianych przestępstw~
Lata 1960  obecnie:
�% Okres 1960�1974/76  euforia resocjalizacyjna~
% Terapia behawioralna~
% Terapia farmakologiczna~
% Elektrowstrząsy  leczenie alkoholizmu poprzez warunkowanie~
% Psychoanaliza~
% Wniosek = marne skutki~
�% Reintegracja połączona z resocjalizacją~
9
�% Profesjonalizacja personelu~
�% Ilość przestępstw od lat 70 gwałtownie rośnie~
�% Artykuł Martinsena (1974 r.)  What Works? Nothing works  program resocjalizacyjne nie działają~
% Zostały one podważone przez zespół Liptona, ale wnioski te zostały zagłuszone przez tocząca się debatę~
% Powszechna krytyka programów i systemu resocjalizacyjnego~
% Wraz z wprowadzeniem programów resocjalizacyjnych gwałtownie wzrosła przestępczość~
�% 1980  obecnie: mass imprisonment~
% Ograniczenie programów resocjalizacyjnych~
% Przywrócenie kary śmierci~
% Wprowadzenie wyroków bezwzględnie oznaczonych~
% Trzeci wyrok skazujących jest wyrokiem bezwzględnego dożywocia~
% Ograniczenie warunkowych przedterminowych zwolnień~ wszelkie ograniczenie probacji~
% Obecnie w USA jest najwyższa na świecie populacja więzienna~
Dozór elektroniczny
Ustawa o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego z dnia 7.09.2007~
Nie jest to osobny sposób wykonywania kary pozbawienia wolności~
Ustawa weszła w życie mimo ogromnej krytyki środowiska naukowego:
�% Wąski zakres zastosowania  tylko krótkoterminowe pozbawienie wolności~
�% Wysokie koszty~ konieczność założenia aparatury, centrów monitoringu, ludzi monitorujących etc.~ kwestia opłacalności  czy to się kalkuluje?
�% Aksjologia nakazywałaby orzekanie zamiast krótkoterminowej kary pozbawienia wolności kary grzywny lub ograniczenia wolności~
Argumenty zwolenników:
�% Kara takiego aresztu domowego daje realną alternatywę, bo nie odrywa się osoby skazanej od jej dotychczasowego życia, możliwości wykonywania pracy utrzymywania relacji
społecznych~ ale nie wobec każdego taki dozór można zastosować, bo nie każdy skazany ma własne prawo do lokalu~
Obecnie rozszerzono zakres zastosowania dozoru elektronicznego podwyższając wymiar kary od 6 miesięcy do 1 roku~
Art. 2. 1.  definicja dozoru elektronicznego~
Art. 39.  na wniosek samego skazanego jak również prokuratora, obrońcy, dyrektora zakładu karnego~
Art. 6. 1.  warunki odbywania przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemu dozoru elektronicznego:
�% Względy bezpieczeństwa nie mogą stać na przeszkodzie~
�% Za jego zgodą~
�% Posiadający określone miejsce stałego pobytu~
�% Za zgodą pozostałych domowników~
�% Musi być miejsce do zainstalowania odpowiedniej aparatury, bo dozór to nie tylko obręcz~
Obowiązki dozorowanego:
�% Udzielanie wyjaśnień dotyczących przebiegu wykonywania kary~
10
�% Noszenie nadajnika~
�% Poddanie się czynnościom kontrolnym
�% Odbieranie połączeń telefonicznych~
�% Uiszczenie w określonym terminie równowartości kosztów postępowania wykonawczego  trzeba pokrywać koszty funkcjonowania tego systemu~
�% Skazany jest ponad to pod dozorem kuratora~
�% Etc.
Dozór elektroniczny zbliża się do probacji, ale jednak ma pewne odmienności~ skazany musi odczuwać pewną dolegliwość kary:
�% Obowiązek przeproszenia ofiary~
�% Zakaz zbliżania się do określonej osoby, przebywania w określonym środowisku~
Wyjątki  skazany może wychodzić poza swój lokal:
�% W celu wykonywania pracy~
�% Sprawowania kultu religijnego~
�% Samokształcenia~
�% Zajęcia sportowe~
�% Komunikowanie się z obrońcą i innymi podmiotami~
�% Korzystanie z opieki medycznej~
�% Dokonywanie niezbędnych zakupów~
�% Etc.
Uchylenie zezwolenia na dozór:
�% Popełnienie przestępstwa przez skazanego etc.
Uchylenie fakultatywne:
�% Gdy nie powrócił do określonego miejsca w wyznaczonym czasie~
Dozór elektroniczny jest szczególnie szeroko stosowany w Belgii~
Zaletą dozoru elektronicznego jest przeciwdziałanie przeludnieniu zakładów karnych~
Problem kary śmierci
Argumenty abolicjonistów:
�% Niezgodność z zasadami humanizmu~ już samo oczekiwanie na karę śmierci jest niehumanitarne~
�% Negatywny wpływ na kulturę społeczną~ państwo stosując przemoc jak gdyby daje społeczne przyzwolenie na przemoc~
�% Nieodwracalność  niemożność naprawy pomyłki~
�% Nieużyteczność~ w USA się wykonuje karę śmierci a i tak mają bardzo wysoki współczynnik zabójstw~
�% Prawo międzynarodowe~ prawnie niemożliwe jest przywrócenie w Polsce kary śmierci z powodu ratyfikowanych konwencji międzynarodowych~
Argumenty retencjonistów:
�% Zasada sprawiedliwości~
�% Odstraszający wpływ kary~ opracowano algorytm (Erlich), że jedna wykonana kara śmierci ratuje 6 istnień ludzkich~ ogromna krytyka  tego rodzaju argumenty są nieetyczne, moralnie
niewłaściwe, niestosowne~
�% Opinia publiczna~ prosty lud chce kary śmierci, uważa że została ona zakazana przez elity wbrew woli ludu~
1990 r.  moratorium faktyczne na wykonywanie kary śmierci~
11
 1995 r.  moratorium formalne~
Cieślak  przeciwnik kary śmierci~
ŚRODKI KARNE
Proces prywatyzacji prawa cywilnego  prawo karne przyjmuje środki o charakterze prawnocywilnym~
Środki karne można orzekać samoistnie~
Dawniej funkcjonowała nazwa kara dodatkowa~ ale obecnie zmieniono z uwagi na tą samoistność~
Postulaty wiktymologiczne~
Katalog:
�% Pozbawienie praw publicznych~
�% Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu, prowadzenia określonej działalności gospodarczej~
�% Zakaz prowadzenia pojazdów~
�% Przepadek~
�% Obowiązek naprawienia szkody~
�% Nawiązka~
�% Świadczenie pieniężne~
�% Podanie wyroku do publicznej wiadomości~
Obecny katalog różni się od poprzednich:
�% Kodeks z 1932 r.  6 kar dodatkowych~
�% 1969 r.  doszedł zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych i konfiskata mienia (w PRL�u szczególnie stosowana względem opozycjonistów)~
�% Obecnie katalog coraz bardziej się powiększa~ mają coraz bardziej zróżnicowany charakter~
Czego już nie ma:
�% Pozbawienia praw rodzicielskich i opiekuńczych~ bo to sąd rodzinny i opiekuńczy ma odbierać władzę rodzicielską  argument: bo sędziowie karni się na tym nie znają i powinien to
rozstrzygać tylko sędzia rodzinny~
Podział na środki wymierne w czasie (ust. 1�3) i jednorazowe (ust. 4�8)  art. 39~
�% Wymierne w czasie:
% Terminowe (od roku do 10 / 15 lat)~
% Od 2 do 6 lat  zakaz wstępu na imprezę masową~
% Orzekane wieczyście ( na zawsze )~
Podział środków karnych:
�% Terminowe  art. 39, & 1�3~
�% Jednorazowe  & 4�8~
Pozbawienie praw publicznych
USA  osoby skazana jest pozbawiona wszelkich praw, jest na marginesie~ konstytucja zrównuje ich z niewolnikami~
12
 Polska  skazani mają prawa wyborcze~
Fakultatywne: sąd może je orzec w razie:
�% Skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3~
�% Przestępstwo to popełniono w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie~
Nie ma w Polsce obligatoryjnego pozbawienia praw publicznych~
Prawa w sferze działalności publicznej:
�% Czynne i bierne prawo wyborcze do organów władzy publicznej, organów samorządu zawodowego lub gospodarczego~
�% Prawo do udziału w wymiarze sprawiedliwości~
�% Prawo do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego~
Prawne skutki skazania związane z pobawieniem praw publicznych:
�% Wygaśnięcie z mocy prawa stanowiska służbowego~
�% Radcy prawnego, stanowiska na uczelni, straży pożarnej, zawodowej służby wojskowej etc.
�% Aby skreślić adwokata z listy adwokatów potrzeba zgody samorządu adwokackiego~
Pozbawienie praw honorowych:
Ordery i tytuły honorowe nadane przez prezydenta~
Sąd polski nie ma prawa odebrać tytułów honorowych i odznaczeń nadanych przez obce państwa~ jednakże traci uprawnienie do legitymowania się takim odznaczeniem względem organów
polskich~
Utracenie tych orderów i tytułów jest nieodwracalne, ma charakter definitywny~
Tytuły honorowe nie dotyczą stopni i tytułów naukowych, ponieważ dotyczą one posiadanych kwalifikacji~
Okres orzeczenia  od roku do 10 lat~
Pozbawienie praw publicznych może dotyczyć także przestępstw nieumyślnych  odosobniony pogląd~
Zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania określonego zawodu
Fakultatywny, orzekany w razie gdy:
�% Sprawca przy popełnianiu przestępstwa nadużył stanowiska lub Zawodo~
�% Albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywania zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem~
Istotna regulacja antypedofilska~
Nadmiernie szeroko określony zakaz wykonywania zawodu łamie konstytucyjne prawo do pracy~ dlatego powinien być wąsko określany~ wymagający szczególnej autoryzacji  szczególnego
uprawnienia~
Art. 41 KK~
Fakultatywny, orzekany w razie gdy:
a. Sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub zawodu~
% Gdy sprawca wykorzystuje swoje umiejętności zawodowe do popełnienia przestępstwa~
% Nie musi być sprawcą własnoręcznym, może podżegać do jego popełnienia~
% Nadużyć można z działania, a nie zaniechania~
b. Albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem~
% Gdy niedopełnia swojego obowiązku  polega to na zaniechaniu~
% Może to być działanie celowe, ale może też wynikać z niedostatecznych kwalifikacji~
13
 Przed wojną ten środek karny był ograniczony tylko do zakazu wykonywania zawodu limitowanego jakimś certyfikatem~
Konstytucyjne prawo do pracy  chodzi o to aby ten środek karny nie był nadmiernym ograniczeniem~
Krzyżowanie się pojęć  zajmowanie stanowiska może być dla pewnej osoby wykonywaniem zawodu~
Art. 41 KK, & 1a, 1b  zakazy antypedofilskie  przesłanki:
�% Skazanie na karę pozbawienia wolności~
�% Za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności~
�% Na szkodę małoletniego~
% Małoletni  przed ukończeniem 18 roku życia~
% Czy mamy do czynienia z osobą małoletnią w przypadku dziewczyny, która w wieku lat 16 wstąpiła w związek małżeński, a więc stała się wtedy pełnoletnia  spór w doktrynie~
% Ustawodawca wyśrubował obostrzenia rozciągając ochronę ponad 15 rok życia do lat 18~
�% Zakaz jest dożywotni jeżeli chodzi o recydywistów~
Zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach
Art. 41a~
Regulacja przeciwdziałająca przemocy w rodzinie~
Uzasadnienie ustawy: ofiara nie ma uciekać przed sprawcą tylko to sprawcę należy odseparować od ofiary~
Przesłanki:
�% Skazanie za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności~
�% Lub inne przestępstwo przeciwko wolności~
�% Oraz za przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej~
Wątpliwości budzą zwroty ustawowe:
�% Co to znaczy przebywać? Od jakiego momentu w sensie czasowym zaczyna się przebywanie?
�% Środowisko  należy rozumieć w społecznym rozumieniu tego słowa~
�% Miejsce  w węższym tego słowa znaczeniu, a więc nie gminę / powiat, tylko konkretne miejsce pobytu~
�% Zakaz kontaktowania się z określonymi osobami  bliższe zetknięcie się z kimś, łączność umożliwiająca wzajemne oddziaływanie~ czy chodzi o kontakt osobisty, czy też wysłanie sms�a,
mejla? Nie wiadomo, w którą stronę pójdzie orzecznictwo~
Zakazy te określa się od roku do lat 15~ można też orzec zakaz wieczyście (&3)~
Czy zakaz ten może być równoznaczny z wywłaszczeniem? Czy są może pozbawić skazanego prawa do lokalu, gdy ten znęca się nad rodziną? Czy mocą tego zakazu traci on własność?
�% Absolutnie nie, sąd karny nie ma takiej właściwości~
�% Sprawca nadal pozostaje właścicielem, a więc może nadal rozporządzać prawem do lokalu  tego sąd karny zabronić mu nie może~
14
 Sąd określa odległość na jaką sprawca ma zakazane zbliżać się do ofiary (&4):
�% Określana jest w metrach~
�% W taki sposób aby nie uniemożliwiać mu pracę zarobkową~
Zakaz wstępu na imprezy masowe
Art. 41b:
Zakazy antyhuligańskie~
Nie jest to nowa regulacja, wcześniej istniał jako kara dodatkowa~
y
ródłem inspiracji były doświadczenia prawa brytyjskiego~
Obecny przepis wprowadzono do KK w 2009 r. w ramach przygotowań przed Euro~ wcześniej była tylko ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych~
Nowel ta nie miała uzasadnienia kryminologicznego tylko polityczne~
Udział sprawcy w imprezie masowej musi zagrażać istotnym dobrom  socjologiczne stwierdzenie z jakim typem sprawcy mamy do czynienia~
Ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych  przepisy niezwykle kazuistyczne~
Obowiązek stawienia się na komendzie w trakcie trwania imprezy masowej~
Zakaz orzekany na okres 2�6 lat~
Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych
Art. 41c:
Sąd może orzec w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z urządzeniem gier hazardowych lub udziałem w nich~
Motywy polityczne związane z aferą hazardową~
Przepis ten budzi wątpliwości odnośnie lokalizacji, bowiem w kodeksie karnym skarbowym jest cały osobny rozdział poświęcony grom hazardowym~
Do jakich zachowań ten przepis się odnosi? Nie może odnosić się do przestępstw z KKS~
Ustawa o grach hazardowych
Zawiera definicje legalne, bardzo szczegółowe i kazuistyczne~
Regulacje o grach hazardowych nie dotyczą loterii promocyjnych~
�% Także środek karny zakazu wstępu do ośrodków gier i hazardu nie dotyczy loterii promocyjnych (art. 41c KK)~
Delikty administracyjne  nadawanie odpowiedzialności twarzy karno�administracyjnej  ponieważ łatwiej wyegzekwować sankcje~
�% W prawie administracyjnym nie ma kategorii winy, nie ma domniemania niewinności etc., dlatego jest to sytuacja wysoce niekomfortowa dla sprawców~
�% Jest to element polityki quasi�karnej państwa~ kary są wymierzane przez urzędników~
�% Sankcje:
% Nawet do 100% przychodu uzyskiwanych z gier~
% Automaty  12 tys od każdego automatu~
Co może być zatem przestępstwem będącym w związku z grami hazardowymi?
�% Chodzi o wszystkie inne zachowania nie mieszczące się w ustawie o grach hazardowych oraz kodeksie karnym skarbowym~
�% Nie chodzi tylko o związek bezpośredni, sytuacyjny ale także pośredni, funkcjonalny~
�% Oszustwo  art. 266 KK~
�% Fałszowanie dokumentów  art. 270 KK~
�% Przestępstwo prania pieniędzy  art. 299 KK~
15
Zakaz prowadzenia pojazdu
Art. 42 KK~
Brak tego przepisu w KK z 1932 r. , pojawił się dopiero w KK z 1969 r.~
Wcześniej był w ustawie o zwalczaniu alkoholizmu z 1959 r.~
Górna granica  10 lat~
Dolna granica  1 rok~
Zakaz oznacza utratę posiadania prawa jazdy oraz niemożności odzyskania ich w trakcie trwania zakazu~
Bieg zakazu rozpoczyna się dopiero od momentu opuszczenia przez sprawcę zakładu karnego~
�% Jeżeli sprawca wcześniej w trakcie odbywania kary pozbawienie wolności wyjdzie na przepustkę? Sprawa nie jest ustawowo rozstrzygnięcia, prof. Zalewski uważa, że sprawca nie
może prowadzić pojazdów~
Zakaz ten może zostać orzeczony fakultatywnie z powodu podeszłego wieku etc.
Obligatoryjnie musi być orzeczony w razie gdy sprawca wypadku komunikacyjnego był w stanie nietrzez
wości lub pod wpływem środkami odurzającego albo uciekł z miejsca wypadku~
Trzy cele tego środka karnego:
�% Eliminacja  trwałe pozbawienie możności prowadzenia pojazdów~
�% Wychowanie~
�% Odstraszanie~
Uważa się jednak, że skuteczność oddziaływania tego środka jest niska~ liczba nietrzez
wych kierowców, sprawców wypadków, nie chce spaść~
Zakres podmiotowy orzekania tego środka:
�% Wąska wykładnia: tylko kierowca  prof. Andrzej Marek~
�% Szeroka wykładnia: każda osoba~
% Prof. Zalewski też tak uważa ponieważ wyraz  w szczególności oznacza tylko egzemplifikację~
% Pojęcie  osoby uczestniczącej w ruchu ma szerokie znaczenie, a więc nie musi odnosić się tylko do kierowców~
% Zakaz prowadzenia pojazdów może więc zostać orzeczony w stosunku do pieszego~
% Za szeroką wykładnią opowiada się także orzecznictwo Sądu Najwyższego~
�% Czy środek ten może zostać orzeczony względem podżegacza lub pomocnika?
% Na gruncie obecnego kodeksu tak~ we wcześniejszym kodeksie dotyczyło to tylko sprawcy~
Zakres przedmiotowy:
�% Pojazdy określonego rodzaju  pojazdy mechaniczne:
% Silnikowe, ale także rowery~
% Nie tylko pojazdy lądowe, ale także wodne i lotnicze~
�% Zakaz obligatoryjny dotyczy zarówno mechanicznych jak i niemechanicznych~
Zbiegnięcie z miejsca zdarzenia:
�% Miejsce zdarzenia  pojęcie węższe niż miejsce popełnienia przestępstwa, bo nie dotyczy miejsca gdzie wystąpił skutek (np. szpitala), tylko jedynie miejsca gdzie doszło do kolizji~
�% Prawo nakłada na sprawcę obowiązek pozostania w miejscu zdarzenia i udzielenia pomocy osobom pokrzywdzonym~
�% Zbiegnięcie aby było relewantne musi być umyślne~
Orzeczenie środka  na zawsze jest obligatoryjne w przypadku (art. 42 & 3):
16
�% Śmierci osoby poszkodowanej lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu~
�% Stanu nietrzez
wości sprawcy lub odurzenia środkiem odurzającym~
�% W przypadku recydywy (art. 42 & 4)  powtórzone  na zawsze , bo obejmuje także przypadki, które w poprzednim paragrafie zostały wyłączone w razie kontratypu~
Art. 43 & 3  obowiązek zwrotu dokumentu prawa jazdy~ okres zakazu zaczyna biec dopiero od momentu oddania dokumentu~ ale nie oznacza to, że przed oddaniem można prowadzić pojazdy  nie
można~ nie biegnie tylko bieg okresu zakazu~
Przepadek przedmiotów
Art. 44 KK  przepadek przedmiotów~
Art. 52 KK  przepadek korzyści~
Przepisy o przepadku uległy rozbudowaniu i dotyczą całej gamy środków:
�% Przepadek korzyści, przepadek równowartości przedmiotu~
Dotyczy przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa~ pozbawienie sprawców owoców przestępstwa~ uczynienie przestępstwa nieopłacalnym~
Niektórzy stawiają przepadek w łączności z karami ekonomicznymi, karą grzywny, a nawet karami kompensacyjnymi~
Problem aksjologiczny:
�% Aby represja nie była zbyt głęboka, aby przez kieszeń sprawcy nie sięgnąć do kieszeni jego rodziny~ aby nie był to środek kolektywny~
�% Aby środek ten nie przekształcił się w karę konfiskaty mienia znaną z PRL�u~
W kodeksie z 1932 r. nie istniała kara konfiskaty mienia~ kara ta pojawiła się dopiero w ustawie z 1939 r. w przypadku przestępstwa zdrady państwa i przejścia na stronę nieprzyjaciela~
Po wojnie kara konfiskaty przewidziana w licznych dekretach~ narzędzie wymierzone przeciwko wrogom reżimu~
Obecny kodeks w pierwotnym brzmieniu znał karę konfiskaty, ale na szczęście od niej odstąpiono~
Istota konfiskaty  przepadek majątku na rzecz skarbu państwa~
Prof. Cieślak  przepadek przedmiotów i grzywna mają charakter kompensacyjny, ponieważ zaspokajają one interes społeczny przez zasilenie skarbu państwa~ rozumowanie to jest jednak
archaiczne, bo pomija aspekt wiktymologiczny~
�% To raczej właśnie nie orzeczenie przepadku ma charakter kompensacyjny, gdyż poszkodowany w razie wytoczenia powództwa sprawcy będzie mógł się z czego zaspokoić~
Okres czasu biegu środka karnego
KK z 1932 r.  nie wlicza się czasu między uprawomocnieniem się wyroku a rozpoczęciem odbywania kary~
KK z 1997 r.  nie jest to tak jasno określone, ale również należy to interpretować jak w regulacji przedwojennej~
Przepadek przedmiotów lub korzyści majątkowych
Dotyczy:
�% Przedmiotów, które służyły do popełnienia przestępstwa~
�% Przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa~
�% Przedmiotów, których wytwarzanie posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie lub przewóz jest zakazany~
�% Przepadek korzyści majątkowych pochodzących chociażby pośrednio z popełnienia przestępstwa~
Tak więc chodzi o owoce popełnienia przestępstwa oraz narzędzia służące do popełnienia przestępstwa~
Poprzednio przepadek dotyczył tylko  mienia ruchomego ~ była również adnotacja o konieczności zwrotu mienia ruchomego w wypadku gdy podlegają one zwrotowi innemu podmiotowi~
Brak wskazania, że niekiedy przepadek narzędzi jest obligatoryjny (art. 316 KK)~
Zgodnie z art. 115 & 9 przedmiotami nie mogą być nieruchomości, chodzi tu wyłącznie o ruchomości w znaczeniu powszechnym, czyli res in specie~
Nie można więc orzec przepadku budynku, w którym uprawiano konopie indyjskie czy też fałszowano pieniądze~
17
 Czy części ciała są rzeczami? Istotne w problematyce handlu narządami~ ciało ludzkie z zasady są wyłączone z obrotu~
Zwierzęta nie są rzeczami, ale można orzec przepadek zwierzęcia, ponieważ zwierzęta są przedmiotami obrotu~
Czy można orzec przepadek pieniądza? Według art. 115 & 9 pieniądz jest rzeczą i można orzec jego przepadek~
Jak wykładać słowo  służyć jeśli chodzi o przedmioty służące do popełniania przestępstwa? Zawiera ono intencję sprawcy, a więc należy interpretować, że dotyczy tylko przestępstw umyślnych~
Rozróżnienie na przedmiot służący do popełnienia przestępstwa a kiedy jedynie ułatwia jego popełnienie  ogranicza to stosowanie tego przepisu~
Dla potrzeb praktyki  przepadek narzędzi nie odnosi się do przestępstw nieumyślnych~ sformułowanie, że coś służyło lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa zawiera w sobie aspekt
intencji~
Można orzec przepadek przedmiotów nie stanowiących własności sprawcy, np. przedmioty służące do produkcji narkotyków~
W przypadku korzyści majątkowych w grę wchodzą nie tylko przedmioty ale także prawa~
Domniemanie presumptiones iuris tantumna:
�% Przyjęcie domniemania nielegalnego pochodzenia pewnych korzyści majątkowych~
�% Narusza konstytucyjną zasadą domniemania niewinności~
�% Sprawca musi udowodnić, że dany przedmiot nie służył mu do popełnienia przestępstwa~
�% Ciężar dowodu jest przerzucony na sprawcę~
�% Wyjątkowość dowodu przeciwnego: przy przestępstwach handlu narkotykami i zorganizowanych grup przestępczych~
�% Dotyczy korzyści znacznej wartości: 200�krotność najniższego wynagrodzenia~
Obowiązek naprawienia szkody
Art. 46~
Cel: zaspokojenie interesów pokrzywdzonego, kompensacja~
Zmieniono nazwę z  kara dodatkowo na  środek karny aby podkreślić kompensacyjne znaczenie~
Obligatoryjne (na wniosek pokrzywdzonego) w całości lub w części, w razie skazania za przestępstwo (art. 46):
�% Spowodowania śmierci~
�% Spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu~
�% Przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji~
�% Przeciwko środowisku~
�% Przeciwko mieniu~
�% Przeciwko obrotowi gospodarczemu~
�% Przeciwko prawom pracownika~
Idea aby kompensacja nastąpiła na etapie procesu karnego i nie trzeba było wytaczać jeszcze dodatkowego powództwa  dlatego skonstruowano ten katalog przestępstw, gdzie orzekanie
obowiązku naprawienia szkody jest obligatoryjne~
Art. 46 & 2  zamiast obowiązku naprawienia szkody można orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego~
Obowiązek naprawienia szkody z samej nazwy dotyczy szkody:
�% Sąd musi ustalić czy szkoda miała miejsca oraz jaki był jej zakres (wysokość)~
�% Prawo karne w swoim rozwoju odchodzi od przestępstw skutkowych~ jeżeli wśród znamion czynu zabronionego nie ma skutków to prokurator nie musi dowodzić szkody i jej wysokości~
�% W niemałej ilości przypadków wysokość szkody nie jest przedmiotem dowodzenia w postępowaniu karnym~
�% Ciężar dowodów spoczywa na pokrzywdzonym, co znacznie przedłuża i utrudnia postępowanie~
Obowiązek naprawienia szkody może zostać orzeczony w części  z powodu tego, że materiał dowodowy jest niewystarczający~
�% Czy orzeczenie obowiązku naprawienia szkody w części może też wynikać z dyrektywy o resocjalizacji sprawcy?
18
�% Czy dyrektywy o kompensacji mogą stać w konflikcie z dyrektywą o resocjalizacji?
�% W teorii dyrektywy mają się harmonizować, ale w praktyce różnie to wygląda~
�% Z uwagi o resocjalizacje sprawcy niekiedy należy obniżyć wysokość kompensacji~
Gdy sąd orzeka odszkodowanie wyższe niż wysokość szkody to następuje bezpodstawne wzbogacenie i różnice jest zobowiązany zwrócić~
Art. 46 & 1  sąd może orzec odszkodowanie lub zadośćuczynienie  zachodzi tu alternatywa łączna, a nie rozłączna, tak więc sąd może orzec oba jednocześnie~
Czy szkoda i krzywda to są te same kategorie? Jedni je utożsamiają, a inni rozdzielają:
�% Szkoda dotyczy rzeczy materialnych~
�% Krzywda dotyczy szkody psychicznej~
�% Ustawodawca uznaje ten podział:
% Zadośćuczynienie jest za krzywdę~
% Odszkodowanie (naprawienie szkody) jest za szkodę~
Środek ten może być też samoistną sankcją~
Art. 72 & 2  prawno krany obowiązek naprawienia szkody przy warunkowym zawieszeniu wykonywania kary  odrębna instytucja~ również przy warunkowym umorzeniu postępowania~
Nie orzeka się obowiązku naprawienia szkody jako środka probacyjnego przy warunkowym przedterminowym zwolnieniu~ ponieważ byłby to przepis tak naprawdę martwy, bo wychodzący z
więzienia nie mają najczęściej środków na naprawienie szkody~
Nawiązka
Art. 47~
Odrębna instytucja niż obowiązek naprawienia szkody~
�% Do obowiązku naprawienia szkody stosuje się odpowiednio przepisy prawa cywilnego~
�% Natomiast w przypadku nawiązki to prawo karne jest materialną podstawą~
Nawiązka może przewyższać wysokość szkody~ odrywa się od szkody~
Przyznawana jest w sytuacji gdy sprawca wyrządził pokrzywdzonemu szkodę, ale orzeka się ją w oderwaniu od szkody~
Przyn przewyższeniu przez nawiązkę wysokość szkody pokrzywdzony nie jest bezpodstawnie wzbogacony~
Beneficjenci nawiązek  3 rodzaje nawiązek:
�% Na rzecz pokrzywdzonego~
�% Na rzecz innych podmiotów (w ustawodawstwie pozakodeksowym): fundusze, fundacje, stowarzyszenia~ podmioty niebędące Skarbem Państwa~
�% Na rzecz Skarbu Państwa  art. 44~
Art. 47 był wielokrotnie znowelizowany~
�% Pierwotnie nawiązka mogła być orzekana na cel społeczny związany z jakimkolwiek podmiotem związanym z ochroną zdrowia~
�% Obecnie tylko podmioty związane bezpośrednio z ochroną zdrowia~
�% Jeżeli sprawca był wstanie nietrzez
wości lub zbiegł z miejsca zdarzenia  nawiązka na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej~
�% Nastąpiła całkowita centralizacja instytucji nawiązki~ wcześniej była to kwestia całkowicie zderegulowana, istniała dowolność beneficjentów nawiązek~ obecnie ściśle określone
państwowe, centralne fundusze~
�% Krytyka: taki scentralizowany fundusz kontrolowany przez ministerstwo sprawiedliwości tak naprawdę nie będzie w stanie wystarczająco postpenitencjarnie pomóc pokrzywdzonym i
sprawcom~
�% Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Morskiej  beneficjent nawiązek za przestępstwa przeciwko środowisku~
Art. 48  nawiązkę orzeka się w wysokości do 100 tysięcy złotych~
�% Jaka jest dolna granica? Nie zostało to określone~ ostatecznie przeważa głos, że już od symbolicznej złotówki~
19
Egzekucja
Powództwo adhezyjne
Pojawiło się w przedwojennym KPK ale było instytucją de facto martwą~
Do 1997 r. głównym winowajcą tego stanu rzeczy jest art. 415 & 3 KPK~
�% W postępowaniu karnym roszczenia cywilne mają nie przeszkadzać~
Po 1997 r. sytuacja zaczęła się powoli zmieniać~
Art. 415 KPW:
�% W razie skazania sąd uwzględnia albo oddala powództwo cywilne w całości albo w części~
�% &3  powództwo cywilne może być w procesie karnym, ale nie może przeszkadzać~ jeżeli przedłuży postępowanie należy (obligatoryjnie) pozostawić powództwo cywilne bez
rozpoznania)~
�% Model francuski~ w modelu niemiecki powództwo cywilne i proces karny są całkowicie rozdzielone~
Art. 196 KPW~
Zasądzenie odszkodowania z urzędu
KK z 1969 r.~
Regulacja wprowadzona w kontekście wadliwości systemu komunistycznego~
Ustawodawca chciał ratować system za pomocą prawa karnego~
Sąd karny wchodził w miejsce wadliwej państwowej jednostki gospodarczej i zasądzał odszkodowanie z urzędu~
Przepis siłą inercji został wprowadzony do nowego kodeksu z 1997 r.~
De facto jednak nikt nie stosuje tego przepisu~ jest to martwy przepis~
Kolizje
Wprowadzono tyle środków, że wobec poszkodowanego można było zastosować wiele środków kompensacyjnych: naprawienie szkody, nawiązkę, powództwo adhezyjne, odszkodowanie z
urzędu~
Pozwany mógł się jednak bronić powództwem przeciw egzekucyjnym~
Ostatecznie jednak wyczyszczono te kolizje  nie można stosować wielu środków kompensacyjnych~
Mediacja w Polsce
Art. 23a KPK~
Mediacja nie służy tylko naprawieniu szkody ale jest drogą do pojednania~
Istotą mediacji jest rozwiązanie konfliktu między poszkodowanym a sprawcą~
Rozwiązanie konfliktu daje dalekosiężne rezultaty~
Efekt mediacji  uzdrowienie relacji~
Nie chodzi więc tylko o naprawienie szkody~
Poufność mediacji~
20
 Zasada dobrowolności~
Mediować można w każdej sprawie  nawet w sprawie o zabójstwo (z rodziną poszkodowanego)~
Konferencje sprawiedliwości naprawczej:
�% Bardziej nadają się do spraw karnych~
�% Rozwinięte mediacje~
W jaki sposób wyniki mediacyjne mają zostać skonsumowane?
�% Postuluje się aby pozytywne zakończenie postępowania mediacyjnego było zamknięciem sprawy karnej~
�% Nie dotyczy to jednak wszystkich typów przestępstw  jedynie zagrożonych karą do 3 lat pozbawienia wolności~
�% Powinna występować razem z elementem środka karnego prac na cele społeczne~
�% Obecnie pozytywny wynik mediacji daje podstawę dla nadzwyczajnego złagodzenia kary~
Art. 23a & 2  czasu mediacji nie wlicza się już do czasu postępowania karnego (nie powinna trwać jednak dłużej niż miesiąc)  dzięki temu prokuratorzy częściej ją zarządzają~
Mediacja w sprawach karnych  opłacana jest ze Skarbu Państwa~
Mediacja w sprawach cywilnych  opłacana jest przez strony (dlatego jest tu mniej popularna)~
& 3  wymagania jakie musi spełniać mediator~
Egzekucja
Art. 25 KKW~
Art. 196 KKW  lex specialis wobec art. 25~
Egzekucja cywilna  art. 1025 KPC  kolejność zaspokojeń:
�% Komornik  koszty postępowania egzekucyjnego~
�% Dzieci~
�% Należności za pracę~
�% Hipoteka morska~
�% Należności zabezpieczone hipoteką lub zastawem rejestrowym~
�% Należności za pracę nie zaspokojone w kolejności trzeciej~
�% Skarb państwa  podatki~
�% Należności zabezpieczone prawem zastawu~
�% Należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję  dopiero w grupie 9~
% Prowadzi się egzekucję, ale nie daje to perspektywy pełnego zaspokojenia się przez pokrzywdzonego~
% Wąskie gardło zaspokojenia roszczeń cywilnoprawnych~
Egzekucja ugod mediacyjnych:
�% Art. 777 & 1  ugoda przed mediatorem też jest tytułem egzekucyjnym~
Komornik:
�% Przed 1997 r. komornikiem mógł zostać każdy kto miał maturę~
�% Po 1997 r. trzeba mieć wykształcenie prawnicze i mieć aplikację albo doktorat~
�% Ale przepisy przejściowe  wymóg podniesienia kwalifikacji zawodowych dotyczy komorników lub aplikantów komorniczych, którzy nie ukończyli 36 roku życia~
Państwowy fundusz kompensacyjny:
�% Państwo powinno zaspokajać roszczenia, ponieważ pobiera podatki~
�% Jeżeli przestępstwo zostało popełnione to znaczy, że nie spełnia swojego podstawowego zadania dlatego powinno wypłacać ofiarom przestępstw odszkodowania~
21
�% W wielu państwach system ten funkcjonuje bardzo sprawnie, włącznie z zapewnieniem pomocy terapeutycznej  np. USA~
�% Polska nie ratyfikowała konwencji o pomocy dla ofiar przestępstw~
�% Schyłek PRL  stworzono fundację do pomocy poszkodowanym na zasadzie partnerstwa publiczno�prywatnego~ ale była to instytucja martwa~
�% Ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw umyślnych  pod wpływem Unii Europejskiej:
% Definicja legalna ofiary (kodeks karny posługuje się natomiast terminem  poszkodowany ):
Osoba fizyczna~
Przestępstwo umyślne~
Przestępstwo popełnione z użyciem przemocy~
Przeciwko życiu lub zdrowiu~
% Kompensata nie obejmuje pomocy psychologicznej~
% Kompensata ta jest przyznawana tylko w sytuacjach kiedy z żadnego innego z
ródła nie można uzyskać wsparcia: brak odszkodowania, nawiązki, świadczeń z pomocy
społecznej etc.~
% Kompensacja nie może przekroczyć 12 tys. zł.
% Wielka Brytania  800 tys. funtów~
% Wymóg wszczęcia postępowania karnego~
% Ustawa najeżona jest trudnościami, które poszkodowany musi pokonać, a jednocześnie kwota kompensacji nie jest oszałamiająca~
Świadczenie pieniężne
Jako środek karny jest to instytucja bardzo osobliwa~
Art. 49 KK  odstępując od wymierzenia kary są może orzec świadczenie pieniężne~
Odstąpienie od wymierzenia kary:
�% Popełniono przestępstwo ale sąd uznał, że nie zasługuje ono na ukaranie~
�% Może chodzić tu o czynny żal sprawcy albo inne okoliczności przemawiające za tym aby sprawcę nie ukarać~
�% Jest to sytuacja nadzwyczajna, forma aktu łaski sądu~
Świadczenie na cel społeczny nie może przekroczyć 60 tys. zł~
W poprzednim brzmieniu wysokość maksymalnej kwoty świadczenia była o wiele niższa  nie mogła ona przekroczyć trzykrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia~
Krytyka  skoro odstąpienie od wymierzenia kary jest formą aktu łaski to nie powinno być zamieniane na de facto karę pieniężną~
Obecne przepisy nie mają nic wspólnego z pierwotnym celem tej instytucji  na czoło wysunięte aspekt represyjny~ pierwotnie chodziło tylko o kształtowanie świadomości społecznej (dlatego kwota
świadczenia była symboliczna)~
Opublikowanie wyroku, podanie wyroku do publicznej wiadomości
Art. 50 KK~
Środek ten pełni funkcję stygmatyzującą~
Pierwotnie kodeks jednak w niewielu przypadkach pozwalał stosować ten środek:
�% Zniesławienie~
�% Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzez
wości~
Obecnie nie ma tego ograniczenia  w każdej sytuacji, w której sąd uzna to za stosowane może podać wyrok do publicznej wiadomości~
22
 Od sądu zależy w jakiej formie ma być to opublikowane:
�% Może być sam wyrok~
�% Może być z uzasadnieniem~
�% Dowolność sposobu publikacji  w mediach lokalnych, krajowych, innych~
Społeczne oddziaływanie skazania~
Ostrożność stosowania tego środka w sprawach przestępstw seksualnych  może doprowadzić do stygmatyzacji również ofiary~
Postulat aby publikacja wyroku do publicznej wiadomości dotyczyła także spraw uniewinniających  aby dać szansę domniemanym sprawcom odzyskać swoje dobre imię~
Pozbawienie władzy rodzicielskiej  nie jest to jednak środek karny:
Art. 51  sąd karny powiadamia sąd rodzinny o sprawie, jeżeli uzna za celowe pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej lub opiekuńczych~
Pierwotnie jednak był to środek karny~
Wskazywano, że sąd karny nie ma kompetencji do rozstrzygania w tych sprawach, tylko powinien się tym zajmować sąd rodzinny  było to jednak pochopne, bo przeciąga to procedury rozbijając
sprawę na dwa postępowania~
Regulacja ta w obecnym kształcie jest pleonazmem  powtarza przepis art. 23 KPK, który swoją drogą jeszcze powtarza regulacje z KPC~
Infantylizacja prawa  przy usunięciu pewnej instytucji pozostawia się jakieś rudamenta, które nie wiadomo po co służą~
Zwrot korzyści  quasi�środek karny:
Art. 52~
Instytucja rodem z prawa karnego skarbowego~
 Odpowiedzialność posiłkowa ~
Sąd zobowiązuje podmiot do zwrotu korzyści majątkowej, w całości lub części, na rzecz Skarbu Państwa~
Chodzi o to aby sprawcę pozbawić owoców przestępstwa~ aby popełnianie przestępstw uczynić nieopłacalnym  tak jak przy grzywnie~
W uzasadnieniu projektu odwołuje się do oszustw celnych i podatkowych  ale przecież jest osobna ustawa karna skarbowa, gdzie znajdują się już tego rodzaju regulacje~
Odpowiedzialność z art. 52 ma charakter subsydiarny~
Czy to jest instytucja prawno karna czy prawnocywilna?
�% Art. 52 nawiązuje do art. 405 KC  bezpodstawne wzbogacenie~
�% Z ankiet wynika, że większa część prokuratorów uznaje ją za prawnocywilną~
Cel tej regulacji jest niejasny i wybitnie represyjny, nie jest to dobre narzędzie  jest rzadko stosowane przez prokuratorów~
Art. 52 jest krokiem wstecz  w kierunku odpowiedzialności karnej kolektywnej, zbiorowej odpowiedzialności charakteryzującej prawo karne średniowiecza~
23
ŚRODKI PROBACYJNE
Probacja  poddanie sprawcy próbie~
Probacja bez systemu common law wydaje się niemożliwa~ wynika z historii tego systemu~
Warunkowe skazanie w prawie polskim na tle prawno porównawczym~
Instytucja recognisance  predeliktualny środek zabezpieczający~
�% Wielka Brytania, USA~
�% Honorowe zobowiązanie się do zachowania się zgodnego z prawem~
�% W okresie próby sprawca musiał zachować się poprawnie~
�% Póz
niej pojawiły się kary prywatne jako zabezpieczenie tej próby~
�% Rozdzielenie orzeczenia o winie z orzeczeniem o karze  w tej sytuacji sąd odkładał orzeczenie o karze poddając winnego próbie~
John Augustus  ojciec probacji~ w 1841 r. przekonał The Boston Police Court do poddania pod jego dozór pewnego alkoholika zamiast posyłania go do więzienia~
�% Po pewnym okresie okazało się, że u winnego nastąpiła znaczna poprawa zachowania i sąd zasądził wobec niego jedynie symboliczną grzywnę~
�% Po tym wydarzeniu Augustus rozpoczął działalność na większą skalę  w przeciągu kilku lat przez zakład szewski Agustusa przewinęło się ponad 1000 osób objętych probacją pod
dozorem Augustusa~
�% 1843 r.  Augustus objął swym nadzorem troje dzieci, którym groziło więzienie za kradzież~
1869  ustawa o probacji wobec nieletnich~ stworzono instytucję kuratora, stanowego urzędnika~ praktyka została więc usankcjonowana~
Massachusetts Act, 1878 r.  rozszerzenie zastosowania probacji także wobec skazanych za przestępstwa~ ustawa ta jednak nie wskazywała na czym probacja ma polegać~ stan Massachusetts
jest uznawane za kolebkę probacji~
Maryland przyjął model francusko�beligijski~
Opór policji, pracowników sądu i służby więziennej, która otrzymywała wynagrodzenie od  głowy osadzonego ~
Probacja na szerszą skalę rozpropagowała się dopiero na początku XX w.  Teksas dopiero w 1947 r.~
Systemy probacyjne
1. Anglo�amerykański  wyrok co do winy i powstrzymanie się od wyroku co do kary~
2. Francusko�belgijski  zawieszenie orzeczonej kary na lub do 5 lat~
�% Belgia  1888 r., ustawa była efektem skonsumowania postulatów szkoły socjologicznej~ subiektywizacja odpowiedzialności~ pierwsza probacyjna ustawa w Europie~
�% Belgowie i Francuzi wzorowali się na rozwiązaniach angielskich, a więc wtórnych w stosunku do amerykańskich~
3. Niemiecki  warunkowe zawieszenie wykonania kary~
4. Duńsko�norwesko�holenderski  warunkowe zawieszenie postępowania karnego~
�% Nie ma uznania sprawcy za winnego, ani wymierzenia kary, tylko zawieszenie postępowania za nim w ogóle będzie się rozpatrywało o winie~
�% Instytucja najbardziej korzystna dla sprawców~
�% Przesłanki muszą jednak jednoznacznie wskazywać kto jest sprawcą, ponieważ chodzi tu o poddanie go próbie~
Wspólne cechy wszystkich systemów:
�% Obawa przed skutkami kary pozbawienia wolności wobec skazanego~
�% Indywidualizacja odpowiedzialności  czy jest to przestępca okolicznościowy czy zawodowy? Probacja miała odnosić się wobec przestępców, którzy popełnili czyn zabroniony po raz
pierwszy~
Polski system
Makarewicz czerpał inspiracje z modelu niemieckiego i francusko�beligijskiego~ inspiracje amerykańskie nie zostały wdrożone~
Dwie instytucje przed wojną:
�% Warunkowe przedterminowe zwolnienie~
24
�% Warunkowe zawieszenie wykonywania kary~
Warunkowe umorzenie postępowania  KK 1969 r.~
�% Decydował prokurator~ przejaw oportunizmu prokuratorskiego~
�% Po 1989 r. instytucja ta była krytykowana~
�% Prokurator nie powinien mieć możliwości jej stosowania, bo jest to instytucja de facto z zakresu orzekania o winie, a to powinno należeć tylko do sądów~
�% Obecnie  o warunkowym umorzeniu postępowania karnego przesądza sąd~
�% Czy ta instytucja ma sens? Czy nie konkuruje z warunkowym zawieszeniem wykonania kary?
Warunkowe przedterminowe zwolnienie:
�% Obecnie dojęto możliwość prawno karnego obowiązku naprawienie szkody~
�% Argument, że sprawcy nie mają środków na naprawę szkody po wyjściu z więzienia, a także że było to orzekane w bardzo małej liczbie przypadków~
�% Usankcjonowano w ten sposób jednak niewłaściwą praktykę~
Warunkowe umorzenie postępowania karnego
Art. 66 KK:
Umorzenie postępowania na okres próby 1  2 lat~
Przesłanki formalne:
�% Przestępstwo zagrożone karą do 3 lat pozbawienie wolności~
�% Sprawca nie był dotychczas karany za przestępstwo umyślne~
Przesłanki materialne:
�% Okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości~
�% Wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne~
% Stopniuje się zarówno winę jak i społeczną szkodliwość  koncepcja kompleksowa~
�% Pozytywna prognoza kryminologiczna  sprawca nie będzie skłonny do popełnienia dalszych przestępstw~
W razie mediacji  można zastosować warunkowe umorzenie postępowania karnego w przypadku przestępstw zagrożonych karą do 5 lat więzienia~
Nie ma skazania  mowa tylko o czynach zagrożonych karą (system duńsko�norwesko�holenderski)~
Obligatoryjna kompensacja  obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części~
Stosowane są przy warunkowym umorzeniu nie tylko środki probacyjne ale także karne:
�% Świadczenie pieniężne~
�% Zakaz prowadzenia pojazdów  do 2 lat~
�% Dlatego jest to stosunkowo dolegliwa instytucja dla sprawcy~
Sąd może wznowić postępowanie jeśli sprawca w okresie próbnym rażąco naruszy porządek prawny~
Warunkowego postępowania nie można podjąć póz
niej niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby  po tym okresie sprawca jest już niekaralny, co jest dla niego bardzo korzystne~
Warunkowe zawieszenie wykonania kary
Art. 69 KK:
25
 Dotyczy:
�% Kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat~
�% Kary ograniczenia wolności~
�% Kary grzywny orzeczonej jako kara samoistna~
Przesłanki prognozy kryminologicznej  mają charakter zindywidualizowany~
Nie stosuje się tego wobec wielokrotnych recydywistów, chyba że w grę wchodzą szczególne okoliczności~ nie stosuje się także wobec sprawców o charakterze chuligańskim~
Długość okresu próbnego:
�% 2 do 5 lat  w wypadku zawieszenia wykonywania kary pozbawienie wolności~
�% 1 do 3 lat  kary ograniczenia wolności i grzywny~
Im dłuższy czas tym de facto jest to jednak mniej korzystne dla sprawcy, bo dłużej jest w stanie niepewności jakim jest trwanie w okresie próbnym~
Orzekając zawieszenie wykonywania kary sąd może orzec dodatkową karę grzywny~
�% Zawieszanie kary pozbawienie wolności  do 270 stawek dziennych~
�% Zawieszanie kary ograniczenia wolności  do 135 stawek dziennych~
Obowiązki probacyjne, które sąd może zobowiązać skazanego  art. 72:
�% Nie jest to katalog zamknięty  sąd może zastosować też inne obowiązki~
�% Przepis ten budzi wątpliwość co do zasady nulla poena sine lege  jakie są granice innego stosowanego postępowania~ przepis ten godzi w konstytucyjną zasadę określoności~
�% Obowiązek sprawozdawczości  informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby~
�% Przeproszenie pokrzywdzonego  budzi duże kontrowersje~ sprawcy często wykonują to w sposób lekceważący, który uwłacza poszkodowanym~ sąd powinien dookreślać treść tych
przeprosin~
�% Obowiązek alimentowania~
�% Obowiązek wykonywanie pracy zarobkowej, do nauki, przygotowywania się do zawodu~
�% Obowiązek powstrzymywania się od nadużywania alkoholu oraz nie używania narkotyków  zastosowano dystynkcję wynikającą z uwarunkowań kulturowych~
�% Obowiązek poddania się leczeniu odwykowego lub rehabilitacyjnego  trzeba chcieć się poddać leczeniu, terapii~
�% Obowiązek uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno�eukacyjnych~
�% Obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach i miejscach~
�% Obowiązek powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym~ wedle najnowszej noweli będzie trzeba określać w metrach w jakim promieniu sprawca nie może się zbliżać do
pokrzywdzonego~
�% Obowiązek opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym~ opuszczenie lokalu nie ma jednak charakteru wywłaszczającego, z jego tytułu nie traci się prawa do lokalu~
środek ten ma charakter prewencyjny~
�% Możliwość (a więc już nie obligatoryjnie) orzeczenia obowiązku naprawienia szkody~
�% Może też w zastępstwie orzec obowiązek uiszczenia świadczenia pieniężnego, co już nie jest z korzyścią dla poszkodowanego~
Kiedy sąd zarządza wykonanie kary (art. 75)  kiedy sprawca w okresie próbnym popełnił podobne przestępstwo umyślne~
Zatarcie skazania (art. 76)  skazanie ulega skazaniu wraz z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próbnego~
�% Jest to fikcja prawna, że osoba skazana nigdy nie była karana~
Warunkowe przedterminowe zwolnienie
Uregulowana w 2 ustawach:
�% KK  art. 77~
�% KKW~
Przesłanka materialna:
�% Pozytywna prognoza kryminologiczna
26
 Przesłanka formalna:
�% Odbycie połowy okresu kary pozbawienia wolności  za wyjątkiem najcięższych przestępstw~
% W krajach skandynawskich już w chwili skazania sprawca ma podane do wiadomości, za jaki czas wyjdzie przedterminowo z więzienia~
% Górę biorą rację związane z rehabilitacją, poprawą skazanego nad obiektywnością kary~
Przesłanki formalne:
�% Odbycie przez skazanego co najmniej połowę kary~
�% Różnica w limicie odnosi się do:
% Recydywistów jednokrotnych  po odbyciu 2/3 kary~
% Recydywistów wielokrotnych  po odbyciu 3/4 kary
Dłuższy pobyt w zakładzie karny zapewnia, że porządek prawny będzie zachowany~
Dłuższy pobyt w zakładzie karnym daje większe szanse na działanie resocjalizacyjne~
% Kara 25 lat pozbawienia wolności  po 15 latach~
% Kara dożywotniego pozbawienia wolności  po 25 latach~
Krytyka ze strony zwolenników populizmu penalnego  dożywocie znaczy dożywocie~
Krytykują również zwolennicy podejścia liberalnego, ponieważ to rozwiązanie ma być sprzeczne z Europejską Konwencją Praw Człowieka jako zbyt surowe~
Rada Europejska zaleca przyjęcie przedterminowego zwolnienia po odbyciu 14 lat kary pozbawienia wolności~
Średni czas odbywania kary dożywocia w Europie wynosi 9 lat  podnosi się, że jest to sprzeczne z poczuciem sprawiedliwości~
Przesłanki materialne:
�% Pozytywna prognoza kryminologiczna  konstruuje się je w oparciu o:
% Dane sprzed popełnienia przestępstwa~
% Sposób popełnienia przestępstwa~
% Jak osadzony zachowywał się w czasie odbywania kary~
�% Nie chodzi tylko o powstrzymanie się od popełnienia przestępstw, ale chodzi też o ogólną zmianę przestępcy~
Art. 82 & 1  karę uważa się za odbytą w chwili warunkowego zwolnienia, po okresie próbnym 6 miesięcy:
�% Stworzenie fikcji prawnej  przyjmuje się, że sprawca karę odbył w całym zakresie z chwilą warunkowego zwolnienia~
Art. 84 & 1  to samo co wyżej dotyczy środków karnych~
�% & 2  wyjątkiem są sprawcy wobec, których zastosowano środki karne antypedofilskie oraz wobec pijanych kierowców~
�% Art. 84a  wyjątek od wyjątku  przestępców seksualnych można przedterminowo zwolnić pod pewnymi warunkami~
USTAWOWY A S
DZIOWSKI WYMIAR KARY
Ustawowy wymiar kary  stanowi zbiór przepisów ustawy wyznaczający sądowi granice konsekwencji karnych dla sprawcy za popełnienie zarzucanego mu przestępstwa~
Sędziowski wymiar kary  polega na orzeczeniu przez sąd konkretnemu sprawcy, któremu udowodniono popełnienie czynu zabronionego, określonych przez ustawę konsekwencji prawnych~
Główne monografie: prof. Tomasz Kaczmarek, prof. Kazimierz Buchała, prof. Śliwowski, prof. Konarska�Wrzosek~
Zasady a dyrektywy sądowego wymiaru kary (wg prof. Konarskiej�Wrzosek):
Zasady:
�% Reguły o charakterze normatywnym, przyjmowane przez poszczególne systemu prawne, rozstrzygające kwestie natury ogólnej dotyczące wymiaru kary, na którym opiera się każdy
jednostkowy akt wymiaru kary~
�% Nie przewidujący żadnej uznaniowości w zakresie ich przestrzegania~
27
�% Abstrahujące od cech charakterystycznych dotyczących konkretnego czyni i danego sprawcy~
�% Niezwiązane bezpośrednio z wyborem i dawkowaniem kar i środków karnych~
�% Mają charakter generalny i abstrakcyjny~
Dyrektywy:
�% To ustawowe wskazania ukierunkujące przez sąd~
�% Aplikujące są do poszczególnych przypadków~
�% Dotyczą wyboru kary lub środka karnego~
�% Ustawodawca wskazuje sądowi jakimi celami ma się kierować orzekając konkretną karę w ramach ustawowego zagrożenia~
Zasady sądowego wymiaru kary
Zasada względnej swobody sądy przy wymiarze kary~
�% Umożliwia prowadzenie przez sąd polityki karnej~
�% Założenia szkoły socjologicznej~
Zasada humanitaryzmu:
�% Wymiar kary zachowuje godność człowieka~
�% Sąd wymierzając karę musi tak dobierać środki aby wziąć pod uwagę konsekwencje płynące z jej dolegliwości~
Zasada indywidualizacji kary:
�% Dobranie kary do konkretnego przypadku~
Zasada zaliczenia rzeczywistego pozbawienia wolności na poczet kar:
�% Zalicza się zarówno okres zatrzymania i okres tymczasowego aresztowania, chociaż nie są to kary tylko środki mające zapobiec matactwu, ucieczce podejrzanego~
Zasada oznaczoności kar i środków karnych:
�% Przeciwieństwo modelu kar względnie nieoznaczonych  sąd nie wymierza kary konkretnie, co poszerza zakres kompetencji administracji więziennej~
�% Model kar względnie oznaczonych  powszechnie przyjęty w Europie~
Dyrektywy wymiaru kary
Główne dyrektywy:
�% Dyrektywa sprawiedliwościowa~
�% Dyrektywa prewencji:
% Generalnej~
% Indywidualnej~
�% Dyrektywa kompensacji szkód wobec pokrzywdzonego~
Art. 53 KK  efekt kompromisu w sporze o określenie dyrektywy wiodącej~
Spór między zwolennikami prymatu dyrektywy sprawiedliwościowej (prof. Wolter) a prymatu dyrektywy prewencji indywidualnej (prof. Buchała)~
Nie było zwolenników prewencji generalnej  odstraszającej~ cały wiek XX w nauce prawa karnego zasadzał się na tym, żeby prawo karne miało ludzkie oblicze~
28
 Pozytywna prewencja generalna (nauka niemiecka)  eksponuje się 3 efekty, które prawo karne ma osiągać za pomocą karania:
�% Sąd krając uzyskuje efekt uspokojenia nastrojów społecznych~
�% Sąd edukuje społeczeństwo informując o zakresie obowiązujących norm prawnych i sankcji za ich złamanie~
�% Efekt wierności prawu  obywatel przekonuje się, że jego postawa prawna jest właściwa~
Koncepcja prof. Tomasza Kaczmarka  koncepcja kompromisowa:
�% Nie da się na gruncie norm generalnie�abstrakcyjnych wywieść prymatu jakiejś dyrektywy~
�% Tylko w indywidualnych przypadkach sędzia decyduje, która dyrektywa jest wiodąca~ na przykład w jednej sprawie należy zastosować dyrektywę sprawiedliwościową, a w innej
prewencyjno�indywidualną~
�% Praktyczne rozwiązanie~
Ostateczny efekt zawarty w przepisie art. 53 KK:
�% Sformułowanie tak aby dyrektywa sprawiedliwościową była uwzględniona ale nie była przesądzona~
�% Nie jest wskazany prymat żadnej wiodącej dyrektywy~ przychyla się to więc do koncepcji prof. Kaczmarka~
�% Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by:
% Jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy:
Wina wyznacza tylko górną granicę stopnia kary~ ma funkcję limitującą~
Sąd jednak musi wskazać ten próg~
% Uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu:
Wyznacza dolny próg stopnia kary~
Pomiędzy tymi progami sąd może kształtować dyrektywę prewencji bądz
zasadę kompensacji~
Prof. Zoll  dolny próg umiejscawia jeszcze niżej, tak wiec margines swobody sędziego jest jeszcze większy~
% Biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego~
% A także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa~
Prof. Wróblewski  dyrektywy wiodące należy wyprowadzać z norm całego kodeksu~
Dyrektywy ogólne
Sprawiedliwościowa:
�% Dolegliwości nie może przekraczać stopnia winy~
�% Uwzględniania stopnia społecznej szkodliwości~
Prewencji indywidualnej~
Prewencji ogólnej~
Naprawienia szkody i zadość uczynienia pokrzywdzonemu~
Dyrektywy szczególne
Art. 53 & 2 KK~
�% Uwzględnienie okoliczności dotyczących sprawcy i jego czynu~
�% Wymiaru kary nieletnim i młodocianym~
�% Uwzględnienia pozytywnych wyników mediacji lub zawartej ugody~
29
�% Prymatu kar wolnościowych~
Branie pod uwagę na przykład:
�% Zachowanie się sprawcy po popełnieniu przestępstwa:
% Staranie się o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie~
%  Staranie  a więc nie musi być dokonane~
�% Zachowanie się pokrzywdzonego (na końcu):
% Przyczynienie się pokrzywdzonego do popełnienia przestępstwa~
% Delikatny, drażliwy problem wiktymologii~
%  Ofiara wyłącznie winna  gdy ofiara jest współsprawcą, gdy podżega do przestępstwa aby wyłudzić odszkodowanie~
% Zachowanie się pokrzywdzonego po czynie  czy ma wolę do mediacji, pojednania czy nie~
Nadzwyczajne złagodzenie kary
Art. 60 KK:
Model szkoły socjologicznej:
�% To sędzia ma decydować, a nie ustawodawca~
�% Ustawa jest tylko punktem wyjścia, a każdą sprawę należy rozpatrywać in concreto~
�% Ramy ustawowego zagrożenia są szerokie aby dać sędziom swobodę decyzji~
�% Ale nie wyegzekwowano obowiązku aby sędzia tak się zachowywał~
�% Kodeksy socjologiczne  ideologia solidaryzmu społecznego~
�% W odróżnieniu od kodeksów klasycznych  ideologia liberalizmu~
Podstawy nadzwyczajnego złagodzenia kary:
�% W wypadkach przewidzianych w ustawie~
�% W stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze  specjalna osobna podstawa: wiek~
�% W szczególnie uzasadnionych wypadach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa~
% Przepis pozwalający rozerwać ramy zagrożenia ustawowego od dołu~
% W szczególności chodzi o przypadki:
Jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą~ mediacja może być podstawą do nadzwyczajnego złagodzenia~
Szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody  daje to swobodę w mediacji~
Czynny żal  nawet nieskuteczny może być podstawą~ pojęcie to powinno być stosowanie szerzej niż tylko do form i postaci zjawiskowych~
Jeżeli sprawca przestępca nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem  bardzo humanitarne podejście~
tak jak gdyby sprawca już sam się ukarał~
Nie jest to katalog zamknięty, tylko egzemplifikacje~
Art. 60 & 3, 4, 5  osobna instytucja  instytucja małego świadka koronnego~
Art. 60 & 6  nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju:
�% 25 lat pozbawienia wolności  kara nie niższa niż 8 lat~
�% Inna zbrodnia  kara nie niższa od jednej trzeciej od 1/3 dolnego ustawowego zagrożenia~
Mały świadek koronny
Art. 60 & 3~
30
 Najlepiej ze zorganizowaną przestępczością walczy się przez skruszonych mafiosów~
Mniejszym złem jest wyłączenie karalności jednostki jeżeli służy to w zwalczaniu niebezpiecznych grup przestępczych~
Ustawa o świadku koronnym maiła być epizodyczna  ale obowiązuje już 15 lat~
Regulacje wprowadzono też do kodeksu karnego~
Art. 60 KK  nieszczęśliwie została tu ulokowana~ zaburza ogólny charakter regulacji o nadzwyczajnym złagodzeniu kary~
Instrument walki ze zorganizowaną przestępczością~
Przepisy gwarantują gratyfikację dla skruszonych przestępców, współpracujących z policją~ chodzi o dylatorów (donosicieli) będących współsprawcami przestępstwa~
Chodzi jednak tylko o ujawnienie nieznanych dotąd okoliczności~
Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary bądz
warunkowo zawiesza jej wykonanie~
Trzeba ten przepis wykładać w duchu wykładni funkcjonalnej  cel działania~ ten przepis jest po to aby rozbijać jedność grupy przestępczej~ w zamyśle ustawodawcy jest stworzenie wyścigu 
 który przestępca pierwszy dotrze na komisariat ~ tylko ten, który pierwszy się zgłosi korzysta z dobrodziejstwa tego przepisu~
Kompromisowa wykładnia  dualistyczna:
�% Par. 3  ujawnia to co nieznane~
�% Par. 4  chodzi o sytuację, w której sprawca ujawnia coś co jest subiektywnie nieznane, a obiektywnie znane  przestępca ujawnia coś, co on nie wie, że policja / prokuratura już wie~
Złożenie donosu na współprzestępców jest traktowane jako przejaw poprawy przestępcy~
Chodzi tylko o okoliczności istotne  nie można tego jednak rozstrzygać in abstracto, tylko każdy przypadek indywidualnie~
Co jeżeli świadek koronny odwoła swoje zeznania, które mimo tego okażą się prawdziwe  czy może korzystać z dobrodziejstwa? Sąd Najwyższy orzekł, że nie może korzystać~
Zawieszenie wykonania kary może wynieść nawet do lat 10, podczas gdy normalnie górną granicą zawieszenia wykonania kary jest 5 lat~
Recydywa
Definicja w sensie kryminologicznym: powrót do jakiegokolwiek przestępstwa~
Definicja w sensie jurydycznym: sprawca już raz ukarany za przestępstwo popełnia ponownie podobne przestępstwo:
�% Kładzie się nacisk na ukaranie, a nie na popełnienie~
�% W przeciągu 5 lat~
�% Przestępstwo musi być podobne~
Definicja w sensie penitencjarnym: recydywistą jest się jeżeli już odbywało się karę pozbawienia wolności~ rodzaj przestępstwa jest bez znaczenia~
�% Chodzi o osobę, która przebywała już w zakładzie karnym, w związku z czym należy przedsięwziąć wobec niej odmienne środki, bo już są mniejsze szanse na poprawę skazanego~
Potoczne rozumienie recydywy jest bliskie kryminologii~
Przestępca, który popełnił zbieg przestępstw i wobec, którego zastosowało się karę łączną, nie jest recydywistą~
�% Kara łączna  kary się nie kumulują~ sprawca popełniający przestępstwa w zbiegu ponosi mniejszą winę, ponieważ państwo pozwoliło sprawcy popełniać kolejne przestępstwa~ następuje
jak gdyby rozwodnienie odpowiedzialności~
�% Zasada absorpcji  sąd stosuje najsurowszą karę, pomijając pozostałe~
�% Zasada asperacji  sąd może wyjść powyżej wymiaru najsurowszej kary, ale musi ona być poniżej sumie pozostałych kar oraz poniżej 15 lat pozbawienia wolności~
Instytucje prawne rzadko są oparte na badaniach psychologiczno�socjologicznych, ale inaczej jest akurat w sprawie recydywy~
Kodeks z 1932 r.:
31
�% Warunki recydywy:
% Nowe przestępstwo w ciągu 5 lat po odbyciu kary~
% Kary w kraju lub zagranicą~
% Albo w ciągu 5 lat po uwolnieniu z zakładu zabezpieczającego~
% Te same lub podobne pobudki  chodzi o motywację i popędy~
�% Sąd może wymierzyć karę wyższą o połowę od najwyższego ustawowego wymiaru kary:
% Fakultatywnie~
% Nie chodzi wcale tylko o karę pozbawienia wolności~
�% Przepis o recydywie stosowano także wobec przestępców zawodowych lub z nawyknienia  typologizacja sprawców~ nawet jeśli nie byli wcześniej karani~
Kodeks z 1969 r.:
�% Prof. Świda  przestępców należy karać jak najsurowiej~
% Sędziowie jednak karali recydywistów zawsze w dolnych granicach ustawowych zagrożeń~
% Wobec tego Świda zaproponował inne rozwiązanie  należy podwyższać dolne progi ustawowych zagrożeń~
�% Sąd wymierza karę pozbawienia wolności w granicach:
% Od podwójnej wysokości dolnego zagrożenia do najwyższego ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę~
% Recydywa wielokrotna  od potrójnej wysokości dolnego zagrożenia~
% Skutek  znacząco wzrosła karalność za recydywę~
Wyniki badań o recydywistach:
�% Osoby zaniedbywane w dzieciństwie, z patologicznych rodzin~
�% Im wcześniej młody człowiek popełnia przestępstwo tym większa szansa na póz
niejszą recydywę~
�% Dostrzegano jednak próby wyrwania się ze stanu patologiczności~
�% 50�60% osób, które popełniły przestępstwo póz
niej już nigdy nie popełniło przestępstwa~
�% Recydywista to raczej jednostka aspołeczna niż antyspołeczna  życiowy nieudacznik~
�% W doktrynie niemieckiej pojawiły się postulaty aby recydywistom kar nie zaostrzać tylko obniżać  z uwagi na ich nieprzystosowanie społeczne~ wskazuje się, że ludziom tym potrzeba
pomocy~
Kodeks z 1997 r.  recydywa specjalna:
�% Recydywa zwykła:
% Przestępstwo podobne  3 kryteria:
Działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej~
Podobieństwo rodzajowe
Sposób działania  tylko kiedy sprawca stosował przemoc lub groz
bę jej użycia~
% Zrezygnowano z mnożników z kodeksu z 1969 r.~
�% Recydywa specjalna wielokrotna:
% Zrezygnowano z mnożnika razy 3~
32
 % Katalog przestępstw:
Przeciwko życiu lub zdrowiu~
Zgwałcenia~
Rozboju~
% Skutek recydywy specjalnej wielokrotnej:
Kara pozbawienia wolności~
W wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia~
Do górnego zagrożenia zwiększonego o połowę~
Występek chuligański
Art. 57a  sąd wymierza karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości nie niższej od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę~
Pierwotnie nie występował w kodeksie karnym z 1997 r.~
W schyłkowym PRL było to narzędzie do walki z opozycją~
Etymologia pojęcia  chuligan :
�% Gang Hooley a terroryzujący Londyn pod koniec XIX w.~
�% W Wielkiej Brytanii jednak nie operuje się tym pojęciem  zamiast tego funkcjonuje  wandalizm ~
�% W ustawodawstwie i prawie karnym ZSRR  stąd trafiło to do naszego prawa~
Art. 115  definicja występku chuligańskiego  zamknięty katalog typów czynów:
�% Umyślny zamach na zdrowie, wolność, cześć, nietykalność, niszczenie mienia etc.~
�% Sprawca musi działać publicznie~
�% Bez powodu albo z oczywiście błahego powodu~
�% Musi wykazywać rażące lekceważenie dla porządku prawnego~
33
 Element subiektywny  natężenie złej woli: brak powodu, lekceważenie  ma to być najważniejsze~
Specyfika chuligaństwa:
�% Tkwi w stronie podmiotowej~
�% A mianowicie na celu do, którego dąży~
�% Celem jest okazanie lekceważenie dla zasad współżycia społecznego~
�% Sprawca manifestuje w sposób ostentacyjny to lekceważenie~
�% W praktyce będzie to brak jakichkolwiek racjonalnych pobudek~
�% Zaspokojenie przez sprawcę własnych irracjonalnych ambicji, dążeń i zachcianek~
�% Bezceremonialne naruszenie praw innych osób~
ŚRODKI ZABEZPIECZAJ
CE
Pojawiły się w ustawodawstwie po krytyce klasycznej szkoły prawa karnego~
Kodeksy dwutorowe  operujące zarówno karami jak i środkami zabezpieczającymi~
Najbardziej praktyczna realizacja postulatów antropologii~
Kodeks z 1932 r.  pod wpływem antropologii, ale ułagodzone przez socjologię~
Istota środków zabezpieczających  stosuje się je z uwagi na niebezpieczeństwo ze strony sprawcy~
Dwie główne grupy:
�% Środki o charakterze leczniczym  wobec osób niepoczytalnych, z powodu chorób psychicznych bądz
innego zakłócenia czynności psychicznych~ osoby takie wymagają leczenia~
�% Środki o charakterze administracyjnym  gdy nie dochodzi do skazania, ale mimo tego sprawca jest uznawany za niebezpiecznego~
Trzecia grupa  środki o charakterze postpenalnym  wobec przestępców, którzy zakończyli odbywanie kary~
�% Szkoła socjologiczna  kategoria sprawców niepoprawnych~
�% Wobec tej grupy sąd orzekał w wyroku zastosowanie środka zabezpieczającego~
�% Przed wojną sądy miały tendencję do nadużywania tej instytucji~
�% Cztery ośrodki dla niepoprawnych przestępców w II RP  najsłynniejszy w Koronowie~
�% Osadzeni nie byli skazani tylko internowani w tych ośrodkach~
�% Wśród osadzonych przeważali wielokrotni recydywiści~
�% 90%  sprawcy przestępstw przeciwko mieniu  było to przyczynkiem do krytyki tej instytucji~ osadzonymi w tych zakładach byli w większości sprawcy drobnych przestępstw 
kradzieży, które obecnie byłyby wykroczeniami~
�% Postulaty kryminologiczne rozminęły się z kompetencjami sędziów~
�% Sąd mógł tak długo przedłużać zastosowany środek na 5�letnie okresy jak długo uznawano, że sprawca jest niebezpieczny~
�% PRL  Sąd Najwyższy orzekł, że ten środek jest sprzeczny z humanitaryzmem socjalistycznym~
Umieszczenie w zakładzie zamkniętym
Art. 93  środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym lub skierowaniem na leczenie ambulatoryjne~
�% Gdy jest to niezbędne aby zapobiec ponownego popełnieniu przez sprawcę ponownych przestępstw~
�% W związku z chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym, zaburzeniem preferencji seksualnych, uzależnieniem od alkoholu lub narkotyków~
Umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym
Art. 94  trzy przesłanki umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym:
34
�% Niepoczytalność~
�% Znaczna szkodliwość społeczna czynu~
�% Wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przestępstwa~
Art. 31  wyłączenie przestępczości czynów osoby niepoczytalnej:
�% Nie możność rozpoznania znaczenia czynu w znaczeniu ontologicznym
 nie rozumie tego co robi~
�% Nie możność rozpoznania znaczenia czynu w znaczeniu aksjologicznym
 nie odróżnia dobra do zła~
�% Nie możność kierowania swoim postępowaniem
 na przykład osoby uzależnione~
�% Sprawca spełnia znamiona przestępstwa oprócz zawinienia~
Ustawodawca w sposób istotny ograniczył stosowanie środków zabezpieczających w stosunku do sprawców znajdujących się w stanie niepoczytalności~
�% W kodeksie karnym były tylko dwie przesłanki~
�% KK z 1932 r. wskazywał dolny próg okresu osadzenia  sprawca nie mógł wyjść wcześniej niż po upływie 1 roku~
�% Obecnie sama prosta realizacja znamion czynu zabronionego nie wystarcza  ładunek społecznej szkodliwości musi być znaczny~
�% Co to znaczy wysokie prawdopodobieństwo popełnienia takiego czynu ponownie? Dwa podejścia interpretacyjne:
%  Taki czyn  wąskie ujęcie: czyn określony rodzajowo~ czyn, którego sprawca się już raz dopuścił~
%  Taki czyn  szerokie ujęcie: interpretacja nawiązująca do literalnej treści przepisu i bardziej racjonalna~ chodzi o jakikolwiek czyn o znacznym ładunku społecznej szkodliwości~
Nie określa się czasu trwania tego środka, bo trudno przesądzić kiedy dana osoba się wyleczy:
�% Schizofrenię można co najwyżej zaleczyć~
�% Z upośledzeniem umysłowym nie da się nic zrobić~
�% Obecnie jednak nie określa się dolnego progu~
�% Co 6 miesięcy sąd ustala czy pobyt danej osoby w ośrodku jest konieczny~
Środki antypedofilskie
Leczenie~ kastracja farmakologiczna~
Klasyczny przykład populizmu penalnego~
Art. 95a  przestępstwo popełnione w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych~ tak więc nie chodzi tylko o przestępstwa seksualne wobec małoletnich ale wszelkie przestępstwa w
związku z parafiliami~
�% Zaburzenia preferencji seksualnych nie zostały zdefiniowane~
�% Definicja WHO  utrwalona forma zachowań seksualnych nie służąca celom prokreacyjnym bądz
budowaniu więzi społecznych~
�% Chodzi o obligatoryjne umieszczenie sprawcy w zakładzie zamkniętym lub poddaniu go leczeniu ambulatoryjnego pod odbyciu kary~
Farmakoterapia powinna być stosowana za zgodą osoby~
�% Bez zgody żadna terapia nie jest tak naprawdę skuteczna~
�% USA  kastracja farmakologiczna jest jednym z warunków przeterminowanego zwolnienia~
�% Teksas  dopuszczalna jest kastracja fizyczna, ale tylko za zgodą~
�% Czechy  stosowano kastrację od 1966 r., również zasada dobrowolności~
�% Polska  od 2009 r. była jedynym państwem na świecie, gdzie sąd może obligatoryjnie orzec kastrację farmakologiczną~ w 2011 r. do Polski dołączyła Rosja i Mołdawia~
Kastracja farmakologiczna:
�% Polega na obniżeniu popędu płciowego przez podanie mężczyz
nie hormonów żeńskich, które obniżają poziom testosteronu~
35
�% Jednak nie działają one wybiórczo i znacząco wpływają na ogólne obniżenie samopoczucia i chęci do życia~
�% Skutki tej farmakologii są jednak odwracalne, chociaż mają mnóstwo skutków ubocznych:
% Atrofia mięśni~
% Osteoporoza~
% Zwiększa się ryzyko zachorowania na raka~
�% Podnosi się zarzuty, że praktyki te ocierają się o znęcanie~
�% Statystyki  od 2009 roku orzeczono ten środek wobec 36 skazanych~
W zakładach zamkniętych przeprowadza się także terapie behawioralne  uświadamia się sprawcom krzywdę jaką wyrządzili~
Umieszczenie w zakładzie leczenia odwykowego
Przesłanki:
�% Przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu lub narkotyków~
�% Skazanie na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat~
�% Brak warunkowego zawieszenia jej wykonania~
Sąd orzeka fakultatywnie zastosowanie tego środka~
Czas pobytu w zakładzie zamkniętym leczenia odwykowego:
�% Nie określa się z góry~
�% Od 3 miesięcy do 2 lat~
�% O zwolnieniu rozstrzyga sąd na podstawie wyników leczenia~
�% Czas pobytu w zakładzie zalicza się na poczet kary~
Zakazy i przepadek
Art. 99�100  środki o charakterze administracyjnym~
Chodzi o sprawców, którzy dopuścili się czynów w stanie niepoczytalności~
Zakazy:
�% Zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu~
�% Zakaz prowadzenia pojazdów
Przepadek:
�% Jeżeli jest to konieczne ze względu na ochronę porządku prawnego~
�% Może być orzeczone także w przypadku:
% Znikomości społecznej szkodliwości czynu~
% W razie warunkowego umorzenia postępowania~
% W razie gdy zachodzą okoliczności wyłączające ukaranie sprawcy~
36
PRZEDAWNIENIE I ZATARCIE SKAZANIA
Przedawnienie karalności
Prawodawcza decyzja~
Niemcy  nie przedawnia się zbrodni morderstwa~
USA  zasada nieprzedawnienia przestępstw, przedawnienie jest tylko wyjątkiem~
Polska  tylko zbrodnie wojenne się nie przedawniają~
Argumenty:
�% Z upływem lat dowody giną i coraz trudniej jest ścigać przestępców~
�% Czas leczy rany  siła społecznego gniewu słabnie~
Art. 101  karalność przestępstwa ustaje jeżeli do czasu jego popełnienia upłynęło:
�% 30 lat  zbrodnia zabójstwa~
�% 20 lat  inna zbrodnia~
Krótkie czasy przedawnienia przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego~
Rozpoczęcie biegu przedawnienia przy przestępstwach skutkowych  czas gdy wystąpił skutek~
Wszczęcie postępowania przedłuża termin przedawnienia~
Art. 103  kiedy nie można wykonać kary z powodu upływu czasu~
Zatarcie skazania
Procedura de stygmatyzująca~ pozwalająca wrócić byłemu przestępcy do życia społecznego~
Usunięcie informacji z krajowego rejestru karnego~
Przyjmuje się fikcję prawną, że dana osoba nie była karana  zarzucanie komuś w takiej sytuacji karalności jest zniesławieniem~
Jedyna grupa sprawców, którzy nie mogą liczyć na zatarcie skazania  pedofile (art. 106a)~
37