DR KATARZYNA GÓRSKA
UNIWERSYTET WROCA
AWSKI
WYKA
AD IV
Przedmioty stosunków cywilnoprawnych
Przedmiot stosunku cywilnoprawnego
POJ
CIE
¨ð zachowanie siÄ™ stron stosunku (dozwolone, nakazane
lub zakazane), regulowane normami prawa cywilnego
oraz obiekty, których to zachowanie dotyczy
¨ð przedmiot prawa podmiotowego (praw podmiotowych)
Przedmioty stosunku cywilnoprawnego
- podstawowe kategorie -
1. rzeczy
2. przedmioty materialne nie będące rzeczami
3. przedmioty niematerialne
4. zespolone funkcjonalnie masy majÄ…tkowe
Rzeczy,
jako przedmiot stosunków cywilnoprawnych
" rzeczy = przedmioty materialne (art. 45 KC)
" wyodrębnione z przyrody
" w całości lub w części
" rzeczy ruchome i nieruchomości
" znajdujÄ…ce siÄ™ w obrocie (res in commercio)
Rodzaje rzeczy wg. KC
Nieruchomości Rzeczy ruchome
1. pojęcie i rodzaje  art. 46 KC
1. pojęcie
" grunty
Rzeczy, które nie są
" budynki
nieruchomościami
" lokale
(definicja a contrario)
Oznaczone co do tożsamości (TYLKO!)
Co do tożsamości lub co do
2. konsekwencje normatywne:
gatunku;
- wyodrębnienie praw, właściwych
tylko dla nieruchomości
2. konsekwencje normatywne
- system ujawniania praw
Zasadniczo  brak szczególnego
rzeczowych na
nieruchomościach (księgi
reżimu prawnego odnoszącego
wieczyste)
siÄ™ tylko do rzeczy ruchomych;
- specyficzny sposób regulacji
Wyjątki: rzeczy szczególnego
granic prawa własności oraz
nabycia i utraty prawa własności
przeznaczenia, np. broń,
dobra kultury;
Nieruchomości gruntowe
¨ð części powierzchni ziemskiej stanowiÄ…ce odrÄ™bny przedmiot
własności (art. 46 par. 1 )
¨ð podstawÄ… wyodrÄ™bnienia jest podziaÅ‚ fizyczny (geodezyjny) oraz
prawny (przypisanie gruntu osobie właściciela)
¨ð obowiÄ…zuje zasada superficies solo cedit, co oznacza, że
częściami składowymi gruntu są:
1. budynki oraz inne urzÄ…dzenia trwale z gruntem zwiÄ…zane
(art. 48 KC); wyjÄ…tki: art. 49 KC,
2. drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania,
wyjÄ…tki  np. art. 279 KC
2. prawa związane z własnością nieruchomości (art. 50 KC)
¨ð szczególnym rodzajem gruntu jest nieruchomość rolna (art.
461KC).
Nieruchomości budynkowe
" wg. art. 3 pkt. 2 Pr. budowl. budynek to obiekt budowlany trwale
związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród
budowlanych oraz posiadajÄ…cy fundament i dach
" budynki = części składowe gruntu
" na podstawie przepisu szczególnego stanowią odrębny od gruntu
przedmiot własności:
- art. 235 KC  budynki wzniesione przez użytkownika wieczystego
- art. 272 KC  budynki wzniesione przez rolniczą spółdzielnię
produkcyjną na gruncie państwowym oddanym jej do użytkowania
- art. 279 KC  budynki wzniesione przez rolniczą spółdzielnię
produkcyjną na gruncie stanowiącym wkład gruntowy
Nieruchomości lokalowe
¨ð lokal  prawnie wyodrÄ™bniona część budynku
¨ð legalna definicja lokalu  art. 2 ust. 1 i 2 ustawy
o własności lokali
¨ð wyodrÄ™bnienie lokalu nastÄ™puje w drodze
zdarzenia prawnego:
1. umowa
2. jednostronna czynność prawna właściciela
nieruchomości
3. orzeczenie sÄ…du
Rzeczy oznaczone co do gatunku i co do
tożsamości
¨ð kryterium podziaÅ‚u: zastÄ™powalność a sposób
oznaczenia rzeczy
uchwała SN z 30.12.1988 r.  rzeczy oznaczone co do
tożsamości, to rzeczy niezastępowalne, a zwłaszcza
rzeczy wyprodukowane specjalnie dla określonego,
zindywidualizowanego kontrahenta, charakteryzujÄ…ce
się swoistymi właściwościami .
¨ð znaczenie prawne podziaÅ‚u:
- art. 155 kc; art. 478 kc; art. 479 kc; art. 556 i nast. kc;
i inne.
Rzeczy zużywalne i niezużywalne
¨ð rzeczy zużywalne -dajÄ…ce pożytki przez ich zużycie,
zniszczenie, istotne przeobrażenie, a nawet wyzbycie się
¨ð rzeczy niezużywalne - podlegajÄ… fizycznemu zużyciu, ale
zachowują integralność (całość) przez cały okres używania
¨ð znaczenie podziaÅ‚u:
jeżeli przepisy uprawniają do korzystania z rzeczy
zużywalnej, to następuje przeniesienie własności tych
rzeczy na korzystajÄ…cego z jednoczesnym obowiÄ…zkiem
zwrócenia takiej samej ilości rzeczy, tej samej jakości i
wartości .
uprawnienie do korzystania z rzeczy niezużywalnej niesie
za sobÄ… obowiÄ…zek zwrotu tej samej rzeczy
Rzeczy przyszłe
¨ð majÄ… powstać w przyszÅ‚oÅ›ci (majÄ… zostać
wyprodukowane, wytworzone), nie istniejÄ… w chwili
dokonywania czynności prawnej;
¨ð mogÄ… być przedmiotem wielu różnych umów, a z
niektórymi są ściśle związana
¨ð znaczenie wyodrÄ™bnienia:
zob. art. 53 kc; 155 kc
Części składowe rzeczy
" art. 47 par. 2 KC  częścią składową rzeczy jest wszystko, co
nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej
zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany
przedmiotu odłączonego
" przykład: silnik w samochodzie, budynek na gruncie
" połączenie musi mieć charakter fizyczny, trwały i funkcjonalny;
nie ma znaczenia wskutek jakich działań do niego doszło;
ocena powinna mieć charakter obiektywny
" art. 47 par. 1 KC - nie mogą być przedmiotem praw
rzeczowych,
" ALE  części składowe mogą być przedmiotem czynności
zobowiązujących, posiadania lub oznaczenia szczególnego
sposobu wykonywania praw rzeczowych
" kwestia części składowych gruntu (zob. art. 46, 49, 279 kc)
Przynależności
¨ð Art. 51 KC  def.
¨ð przykÅ‚ady: kluczyki do samochodu; ciÄ…gnik rolniczy w
gospodarstwie rolnym
¨ð przesÅ‚anki:
1. rzecz ruchoma
2. charakter samoistny
3. podporządkowanie gospodarcze rzeczy głównej
4. przydatność do funkcjonowania rzeczy głównej zgodnie z jej
przeznaczeniem
5. pozostająca w faktycznym związku z rzeczą główną, ale zob.
art. 51par.3 KC
6. jest własnością właściciela rzeczy głównej
¨ð obrót przynależnoÅ›ciami - art. 52 KC  przepis
dyspozytywny, co może jednak zostać wyłączone przez przepis
szczególny, np. art.84 KWU).
Pożytki
pożytki naturalne rzeczy (fructus naturales)  art. 53 par.1 kc
- korzystanie z pożytków naturalnych może z czasem prowadzić
do zmniejszenia substancji rzeczy
- odłączone od rzeczy mogą być przedmiotem odrębnego
rozporzÄ…dzenia;
pożytki cywilne rzeczy (fructus civiles)  art. 53 par. 2 kc
-dochody z rzeczy uzyskane na podstawie stosunku prawnego
- postać rzeczy ruchomych lub świadczeń pieniężnych
pożytki prawa  art. 54 kc
- dochody, czyli korzyści, jakie przynosi prawo zgodnie ze swoim
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
- nie obowiązuje podział na pożytki naturalne i cywilne
- np. odsetki za zwłokę, kara umowna, dochody z majątkowych
praw autorskich, dywidendy
Art. 55 KC  ogólne reguły dotyczące uprawnienia do pobierania
pożytków
Szczególne postaci przedmiotów
" przedmioty zbiorowe:
- istota: odrębny przedmiot stosunków cywilnoprawnych (w
tym także praw rzeczowych)
- cechy wyróżniające:
1). dopiero pewna, nieoznaczona ilość rzeczy tego samego
rodzaju może być przedmiotem stosunku cywilnoprawnego
2). poszczególne przedmioty składające się na przedmiot
zbiorowy nie majÄ… znaczenia w obrocie i prawie nigdy w nim
samodzielnie nie występują
- przykłady: paczka kawy, wywrotka piasku,
" zbiory rzeczy (universitas rerum)
- istota: rzeczami są poszczególne elementy zbioru
- cechy wyróżniające:
1). samodzielne rzeczy, które zebrane razem tworzą
pewną całość
2). utożsamienie danego zbioru, jako całości (np.
poprzez skatalogowanie, zinwentaryzowanie) pozwala
na to, aby dany zbiór stał się przedmiotem obrotu w
drodze jednej czynności prawnej  uno actu (sprzedaży,
darowizny itp.), a nawet aby stał się przedmiotem praw
rzeczowych
- rodzaje:
1). zbiór rzeczy jednorodzajowych (np. księgozbiór,
kolekcja znaczków)
2). zbiór rzeczy uzupełniających się (np. para butów,
talia kart)
3). zorganizowany zbiór rzeczy wzajemnie dobranych
(np. komplet mebli, komplet zastawy stołowej)
PRZEDMIOTY MATERIALNE NIE B
D
CE RZECZAMI:
- ciecze i gazy
- kopaliny nie występują w postaci wyodrębnionej
- zwierzęta
Status prawny:
nie sÄ… przedmiotem praw rzeczowych
-ustawodawca konstruuje w tych wypadkach prawa podobne
do własności, poprzez:
1. odesłanie do przepisów o własności lub o prawach
rzeczowych, lub
2. użycie terminu  własność (np. własność wód  art.
10 ust. 1 Pr. wodnego) , który jednak nie pokrywa się z
pojęciem własności w rozumieniu KC
PRZEDMIOTY NIEMATERIALNE:
- energia
- dobra intelektualne (utwory literackie, artystyczne,
naukowe, wzory użytkowe)
- dobra osobiste
Status prawny:
nie sÄ… przedmiotem praw rzeczowych
PieniÄ…dze,
jako przedmiot stosunków cywilnoprawnych
" pojęcie wieloznaczne
" wielość funkcji: 1. powszechny środek umarzania zobowiązań
2. środek wymiany dóbr i usług
3. środek akumulacji wartości majątkowych
" dwie postaci:
1. jednostki pieniężne - normatywna jednostka miary wartości;
wyrażająca wartość świadczonych dóbr i usług; charakter
abstrakcyjny ; przedmiot niematerialny
2. znaki pieniężne - szczególny rodzaj rzeczy ruchomych, na
których są wyrażone jednostki pieniężne (rzeczy oznaczone co
do gatunku; wyjÄ…tkowo indywidualnie)
" zasadą jest, że pieniądze same w sobie nie stanowią
przedmiotu stosunków cywilnoprawnych, chyba że są rzeczami
ruchomymi, jak znaki pieniężne, numizmaty, pieniądze
pamiÄ…tkowe i produkty mennicy
Przedsiębiorstwo,
jako przedmiot stosunków cywilnoprawnych
" 3 alternatywne znaczenia przedsiębiorstwa (podmiotowe, przedmiotowe,
funkcjonalne)
" przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym - art. 551 KC;
" status prawny - brak jednomyślności w doktrynie,
dwie koncepcje:
1). przedsiębiorstwo, jako szczególne dobro majątkowe (sui generis)
Daje podstawÄ™ do konstruowania prawa podmiotowego typu
własnościowego na przedsiębiorstwie
wg. przepisów prawa cywilnego przedsiębiorstwo może być przedmiotem
użytkowania, czy zastawu rejestrowego, zob. art. 552 i 751 kc
2). przedsiębiorstwo, jako zbiór rzeczy i zbywalnych praw
majÄ…tkowych (universitas rerum et iuris)
- przedsiębiorstwo, jako zbiór rzeczy i praw, nie może być przedmiotem
prawa własności
- przedmiotem praw rzeczowych mogą być tylko poszczególne składniki
praw rzeczowych
Składniki przedsiębiorstwa
¨ð po nowelizacji KC ustawÄ… z dnia 14.02.2003 r.
¨ð art. 55 1 kc - zespół skÅ‚adników materialnych i
niematerialnych, przeznaczonych do realizacji określonych
zadań gospodarczych
- wyliczenie składników w sposób przykładowy
- tylko aktywa!
- musi mieć charakter odrębny, w tym sensie, że nie może
być identyfikowany z działalnością osoby ściśle z nim
zwiÄ…zanej
¨ð skÅ‚ad przedsiÄ™biorstwa jest ustalany w okolicznoÅ›ciach
faktycznych konkretnego przypadku; w tym sensie norma
1
art. 55 kc ma charakter względnie wiążący
Obrót przedsiębiorstwem
¨ð art. 552 KC - czynność prawna (umowa) majÄ…ca za
przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co
wchodzi w jego skład, chyba że strony się inaczej
umówiły lub wynika to z przepisu szczególnego
¨ð różnorodność czynnoÅ›ci prawnych
¨ð pojÄ™cie zbycia przedsiÄ™biorstwa:
- czynność prawna przenosząca przedsiębiorstwo na
inny podmiot (np. sprzedaż, darowizna)
- charakter prawny czynności
- jedna czynność (uno actu)
¨ð nastÄ™pstwa zbycia
¨ð forma  art. 75 1 kc
Długi przedsiębiorstwa
¨ð status: nie stanowiÄ… skÅ‚adników przedsiÄ™biorstwa, ale sÄ…
jego obciążeniami
¨ð konsekwencje:
- rozporządzenie przedsiębiorstwem nie obejmuje długów
przedsiębiorstwa!
- zbycie przedsiębiorstwa nie skutkuje (co do zasady)
przejęciem jego długów przez nabywcę (por. art. 519 kc)
¨ð Art. 554  ius cogens - ochrona wierzycieli przedsiÄ™biorstwa;
- ustawowe kumulatywne przystąpienie do długu
- odpowiedzialność solidarna zbywcy i nabywcy za długi
- zakres odpowiedzialności nabywcy (ograniczenie pro
viribus patrimonii)
Gospodarstwo rolne
¨ð art. 553 KC okreÅ›la gospodarstwo rolne jako przedmiot
stosunku cywilnoprawnego
¨ð celowość wyodrÄ™bnienia definicji : zob. art. 554, 1058 i n.,
przepisy o przekazywaniu gospodarstw rolnych za rentÄ™
¨ð zorganizowana, funkcjonalna caÅ‚ość, obejmujÄ…ca:
- składniki materialne (np. grunty rolne, zob. art. 461 kc, wraz
z przynależnościami)
- składniki niematerialne (np. wierzytelności)
która jest lub może być wykorzystywana do celów produkcji
rolnej;
¨ð poglÄ…d, iż art. 552 i 751 kc nie odnoszÄ… siÄ™ do gospodarstwa
rolnego wyklucza możliwość jego zbycia w drodze jednej
czynności prawnej (sporne)
Pozakodeksowe definicje gospodarstwa
rolnego
¨ð Ustawa o ksztaÅ‚towaniu ustroju rolnego z dnia 11
kwietnia 2003 r.
Art. 2 pkt. 2 - gospodarstwo rolne - gospodarstwo rolne
w rozumieniu Kodeksu cywilnego o obszarze nie
mniejszym niż 1 ha użytków rolnych;
¨ð Ustawa z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu spoÅ‚ecznym
rolników
Art. 6 pkt. 4 ustawy gospodarstwo rolne, to każde
gospodarstwo, służące prowadzeniu działalności
rolniczej, która oznacza działalność w zakresie
produkcji roślinnej i zwierzęcej, w tym produkcji
ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej, rybnej i
leśnej.
MajÄ…tek
majÄ…tek sensu largo
aktywa i pasywa - ogół praw i obowiązków majątkowych
podmiotu
majÄ…tek sensu stricte
tylko aktywa (majÄ…tkowe prawa podmiotowe oraz korzystne
sytuacje faktyczne)
¨ð jeden podmiot może mieć różne majÄ…tki (np. majÄ…tek
wspólny i odrębny współmałżonków)
¨ð przydatność pojÄ™cia:
- sukcesja uniwersalna
- zarzÄ…d
- odpowiedzialność
- surogacja
Mienie
¨ð art. 44 kc  pojÄ™cie ogólne, wyrażajÄ…ce ogół praw
majątkowych, w tym zwłaszcza prawo własności i inne
prawa rzeczowe
- termin zawsze odnoszący się tylko do aktywów
- jest używany abstrakcyjnie, bez relatywizowania do
określonej osoby
¨ð rodzaje mienia:
 mienie państwowe (art. 441 kc)
- mienie komunalne (art. 165 Konstytucji RP  JST
przysługuje własność i inne prawa majątkowe)
- mienie osobiste
- inne (np. stowarzyszeń, fundacji itp.)