Ann. Acad. Med. Siles. 2006, 60, 5 PRACA POGL
DOWA
Urszula Sioma-Markowska, Adam Sipiński, Monika Selwet,
Mariola Machura, Małgorzata Kazimierczak
Zakład Pielęgniarstwa w Ginekologii i Położnictwie Katedry i Oddziału Klinicznego Ginekologii i Położnictwa
w Tychach ÅšlÄ…skiej Akademii Medycznej w Katowicach
Standard opieki pooperacyjnej
po cięciu cesarskim
The standard of postoperative care after caesarean section
ABST RACT
Each professional activity requires respecting current norms. Standards, as a requirement and norm of offered services are
used mainly for objective evaluation of nursing quality. Their analysis is used to improve the quality of provided health
services. The research shows the care standard of obstetric care after caesarean sections.
KEY WORDS: caesarean section, standards, care
ST RESZ CZ ENI E
Każda profesjonalna działalność wymaga przestrzegania obowiązujących zasad. Standardy jako wymóg, norma klasy propo-
nowanych usług, które grupa zawodowa oferuje odbiorcom, służą przede wszystkim obiektywnej ocenie jakości pielęgnowa-
nia, a ich analizę wykorzystuje się w celu polepszania jakości świadczonych usług zdrowotnych. W niniejszej pracy zaprezen-
towano standard opieki położniczej nad kobietą po porodzie metodą cesarskiego cięcia.
SA
OWA KLUCZOWE: cięcie cesarskie, standard, opieka
Wstęp
Standard to wymóg, norma jakości proponowanych
Stałe polepszanie jakości opieki we współczesnym po- usług, które dana grupa zawodowa oferuje odbiorcom [4].
łożnictwie wymaga nowych kierunków działań pielęgniar- Każda profesjonalna działalność wymaga przestrzegania
skich. Aby profesjonalna opieka perinatologiczna stała się obowiązujących zasad.
modelowym wzorem do powielania, podjęto próby opra- Standardy zawierają stałe elementy: temat, wstęp (teore-
cowania procedur i standardów opieki położniczej. tyczne omówienie zagadnienia, którego dotyczy standard),
We wprowadzonych standardach praktyki położniczej oświadczenie standardowe (deklaracja, że założony cel zo-
określono minimalne oczekiwania odnoszące się do bezpiecz- stanie osiągnięty), kryteria strukturalne (odnoszące się do
nej, celowej, skutecznej i etycznej opieki nad kobietą oraz jej warunków, technicznych zasobów rzeczowych oraz do ludzi
dzieckiem. Stanowią one jeden z mechanizmów oceny jako- realizujących zadania, ich kwalifikacji i kompetencji), kryte-
ści opieki zdrowotnej, a ich analizę wykorzystuje się w polep- ria procesowe (spis czynności zalecanych do wykonania przez
szaniu jakości świadczonych usług zdrowotnych [1, 2]. personel, które są podejmowane w celu osiągnięcia wyniku),
Jakość opieki położniczo-pielęgniarskiej to stopień, kryteria wynikowe (określenie, czy spełniono oświadczenie,
w jakim ta opieka pozwala osiągnąć pożądany efekt w za- czy uzyskano pożądany efekt w opiece w kategoriach zacho-
kresie stanu zdrowia podopiecznych, zwiększa ich zdolność wań pacjentki, jej reakcji oraz stanu zdrowia).
do samoopieki oraz jest zgodna z aktualnÄ… wiedzÄ… [3]. Stan- Celem niniejszej pracy jest zaprezentowanie standar-
dardy pozwalają również określić ramy współpracy i współ- du opieki nad położnicą po cięciu cesarskim, który opra-
działania w zespole. cowano w Zakładzie Pielęgniarstwa w Ginekologii i Po-
łożnictwie Katedry Ginekologii i Położnictwa w Tychach
ÅšlÄ…skiej Akademii Medycznej w Katowicach.
Adres do korespondencji:
Dr med. Urszula Sioma-Markowska
Zakład Pielęgniarstwa w Ginekologii i Położnictwie Standard opieki pooperacyjnej
Katedra i Oddział Kliniczny Ginekologii i Położnictwa Śl. AM
nad kobietą po cięciu cesarskim
ul. Edukacji 102, 41 300 Tychy
e-mail: [e-mail]
Celem cięcia cesarskiego jest operacyjne zakończenie
ciąży lub porodu, gdy dalsze oczekiwanie na ich naturalny
Annnales Academiae Medicae Silesiensis 2006, 60, 5, 467 470
Copyright © ÅšlÄ…ska Akademia Medyczna
przebieg stwarza znaczące niebezpieczeństwo dla matki
467
Ann. Acad. Med. Siles. 2006, 60, 5
i dziecka. Jest najczęściej wykonywaną procedurą opera-  położne sprawują opiekę na podstawie procesu pielę-
cyjną w położnictwie. Wskazania do wykonania tego za- gnowania;
biegu obecnie dzieli się na wskazania prewencyjne, profi-  położne podnoszą swoje kwalifikacje poprzez: samo-
laktyczne lub elektywne [5]. Po porodzie rozpoczyna się kształcenie, doskonalenie wewnątrzoddziałowe, specja-
okres połogu trwający 6 8 tygodni, w którym następuje lizacje, udział w konferencjach i sympozjach.
cofanie się zmian spowodowanych ciążą i porodem [6 8]. Instytucja opieki zdrowotnej:
 posiada bazÄ™ lokalowÄ…, salÄ™ intensywnego nadzoru pie-
lęgniarskiego, sprzęt, aparaturę, materiały do sprawo-
Cel standardu
wania optymalnej opieki pielęgniarskiej i lekarskiej;
Standard ma zapewniać ciągłą, profesjonalną opiekę  zapewnia warunki do przebywania matki wraz z dziec-
położniczą nad kobietą po cięciu cesarskim w celu stwo- kiem przez cały okres pobytu na oddziale położniczym;
rzenia optymalnych warunków sprzyjających odzyskaniu  zapewnia kontakt z rodziną (odwiedziny, kontakt tele-
przez położnicę sprawności fizycznej i psychicznej, przy- foniczny);
stosowania się do nowej roli matki oraz przygotowania jej  zatrudnia odpowiednią liczbę położnych, zgodnie z za-
do samoopieki i opieki nad dzieckiem w warunkach do- potrzebowaniem, które umożliwią właściwą opiekę nad
mowych. położnicą i noworodkiem;
 posiada dokumentację procesu pielęgnowania;
 zapewnia dostęp do fachowej literatury;
Oświadczenie standardowe
 zapewnia pomoce dydaktyczne do realizacji zadań edu-
Każda położnica po cięciu cesarskim przebywająca na kacyjnych na oddziale położniczym przez położne.
oddziale położniczym będzie:
 miała zapewnioną ciągłą, profesjonalną opiekę położ-
Kryterium procesu
niczÄ…;
 posiadała wiedzę na temat zmian połogowych zacho- Na oddziałach położniczych koordynatorem opieki pie-
dzących w organizmie kobiety; lęgniarskiej nad położnicą i jej dzieckiem jest wyznaczona
 posiadała wiedzę, umiejętności, motywacje do podję- położna oraz pielęgniarka neonatologiczna. Po wykona-
cia decyzji i działań w dążeniu do karmienia piersią; nym cięciu cesarskim kobieta jest przewożona na salę po-
 przygotowana do nowej roli matki; operacyjnÄ… zlokalizowanÄ… w sali porodowej lub na oddziale
 przygotowana do sprawowania samoopieki i opieki nad położniczym, na której przebywa przez 24 godziny. Po tym
dzieckiem. czasie, jeśli jej stan ogólny na to pozwala, zostaje przewie-
ziona do sali położniczej na oddziale. Zakres opieki poope-
racyjnej wyznacza kilka istotnych czynników: czas, jaki upły-
Kryterium struktury
wa od zabiegu, technika operacyjna, rodzaj znieczulenia.
Kwalifikacje personelu: W chwili przyjęcia położnicy na salę pooperacyjną po-
 na oddziale jest zatrudniona odpowiednia liczba per- łożna:
sonelu medycznego, zgodnie z zapotrzebowaniem,  zapewnia właściwe ułożenie  po znieczuleniu ogól-
umożliwiająca właściwą opiekę nad położnicą po cię- nym układa w pozycji na plecach (ułożenie płaskie, bez
ciu cesarskim; poduszki, głowa skierowana w bok); po znieczuleniu
 położne posiadają wiedzę i umiejętności w zakresie: dordzeniowym w pozycji na plecach (ułożenie płaskie,
a) wczesnej i póz
nej opieki pooperacyjnej nad położ- głowa wyprostowana, bez poduszki lub płaska podusz-
nicą po cięciu cesarskim, ka, kończyny dolne wyprostowane lekko uniesione, uło-
b) zachodzących zmian fizjologicznych w organizmie żone na płasko złożonym kocu);
kobiety w czasie połogu (inwolucji macicy, oceny od-  podłącza pacjentkę do aparatury kontrolno-pomiarowej;
chodów połogowych, gojenia się tkanek miękkich,  dokonuje pomiaru podstawowych parametrów życio-
zmian wyglądu i napięcia powłok brzusznych, fizjo- wych (RR, tętno, oddechy);
logii laktacji, spadku masy ciała, zmian w układzie  ocenia zabarwienie powłok skórnych, stan świadomości;
krwiotwórczym, moczowym, zmian hormonalnych),  ocenia stan opatrunku na ranie po cięciu cesarskim;
c) psychologicznych aspektów połogu,  przyjmuje zlecenia z indywidualnej karty zleceń lekar-
d) metod dydaktyczno-wychowawczych w pracy z po- skich (przygotowuje płyny infuzyjne, analgetyki, inne
łożnicą i jej rodziną; dodatkowe zlecenia);
 pomoc położnych w pielęgnacji położnicy i dziecka jest  analizuje kartę znieczulenia i kartę gorączkową pacjentki;
dostępna przez całą dobę. Położna jest w stanie udzielić  opracowuje plan postępowania pielęgniarskiego w za-
fachowej porady z zakresu problematyki połogu i przy- leżności od techniki wykonania cięcia i metody znie-
gotować kobietę do samoopieki i opieki nad dzieckiem; czulenia;
 personel jest zaangażowany w realizację programu kar-  zakłada dokumentację medyczno-pielęgniarską (kartę
mienia naturalnego i uczestniczy w samokształceniu, obserwacji położnicy po cięciu cesarskim wraz z kartą
uwzględniając aktualny stan wiedzy medycznej; bilansu płynów, kartę procesu pielęgnowania).
468
Standard opieki po cięciu cesarskim
Urszula Sioma-Markowska i wsp., Standard opieki po cięciu cesarskim
Standard opieki po cięciu cesarskim
Standard opieki po cięciu cesarskim
Standard opieki po cięciu cesarskim
W dobie operacyjnej po cięciu cesarskim położna: sne uruchamianie w kilka godzin po zabiegu poprzez
 dokonuje pomiaru i interpretacji podstawowych para- wykonywanie ćwiczeń oddechowych, ruchowych bier-
metrów stanu ogólnego, tj. RR i tętna co 15 min przez nych i czynnych;
pierwsze 2 godz., a następnie co 30 min przez 4 godz.  udziela wsparcia psychicznego w zależności od potrzeb
i póz
niej co 60 min do upływu pierwszych 12 godz.; psychoemocjonalnych pacjentki;
w kolejnych 12 godzinach co 2 godziny. Nieprawidło-  umożliwia pierwszy kontakt matki i dziecka (jeśli stan
we wartości RR krwi i tętna mogą świadczyć o krwa- położnicy i dziecka pozwala);
wieniu, zwiększeniu dolegliwości bólowych, rozpoczy-  udziela pomocy w przystawieniu noworodka do kar-
nającym się wstrząsie. Bradykardia i wzrost ciepłoty mienia piersią, demonstruje wygodne pozycje do kar-
ciała może być przyczyną utrzymującego się działania mienia dla kobiet po cięciu cesarskim;
środków anestetycznych (parametry notuje się w kar-  umożliwia położnicy kontakt z rodziną.
cie obserwacji); W bliższych dobach (od 1. do 3. doby) po cięciu cesar-
 dokonuje pomiaru temperatury ciała 2-krotnie w ciągu skim położna:
doby, a jeśli położnica gorączkuje  co 3 godz. (notuje  dokonuje kontroli parametrów stanu ogólnego według
się w karcie obserwacji); następującego schematu: RR krwi, tętno, oddechy
 obserwuje czynność oddechową  kontroluje liczbę w pierwszej dobie co 2 godz., a w kolejnych dobach 3 razy
oddechów na minutę, ich rytmiczność. Pomiarów do- dziennie;
konuje przez pierwsze 2 godz. co 15 min, a póz
niej  kontroluje temperaturę ciała 2 razy dziennie. Jeżeli cie-
 co 60 min; pÅ‚ota ciaÅ‚a wzroÅ›nie powyżej 38,0°C, dokonuje pomia-
 obserwuje zabarwienie powłok skórnych, wilgotność, ru co 3 4 godz.;
napięcie, pojawienie się zmian na skórze. Analizuje rysy  podaje leki zgodnie ze zleceniem lekarskim;
twarzy położnicy  zaostrzenie może być spowodowa-  ocenia odchody połogowe;
ne przez ból lub świadczyć o stanie zagrożenia życia;  ocenia inwolucję macicy;
 obserwuje i nadzoruje podaż płynów infuzyjnych;  ocenia stan opatrunku na ranie pooperacyjnej co 2 godz.
 dokumentuje podane płyny w karcie bilansu płynów; w 1. dobie po cięciu; w kolejnych dobach  2 razy dziennie;
 kontroluje diurezę  ilość i barwę wydalanego moczu.  pielęgnuję ranę pooperacyjną poprzez zmianę opatrunku;
Jeśli usunięto cewnik z pęcherza moczowego, położnica  kontroluje wchłanianie płynów infuzyjnych;
powinna oddać mocz do 6 godz. po porodzie. Jeśli po  prowadzi bilans wodny;
tym czasie nie odczuwa parcia na mocz, dokonuje cew-  przestrzega stosowania odpowiedniej diety. Pierwszy
nikowania pęcherza moczowego; posiłek położnica otrzymuje w różnym czasie, w zależ-
 prowadzi bilans płynów w karcie obserwacji; ności od techniki zabiegu, sposobu znieczulenia. Dieta
 czynnie uczestniczy w leczeniu farmakologicznym po- po cięciu cesarskim metodą tradycyjną polega na po-
przez właściwe podawanie leków, zgodnie z indywidu- daży początkowo płynów obojętnych (woda przegoto-
alna kartą zleceń lekarskich; wana, rumianek, herbata). Następnie podaje się kleik,
 ocenia stan opatrunku na ranie pooperacyjnej  przez sucharki, bułkę z mlekiem. Po uzyskaniu wypróżnienia
pierwszą godzinę co 15 min, przez kolejne 2 godz. (około 3. doby) stosuje się dietę lekkostrawną;
 co 30 minut, a następnie co 60 min do upływu pierw-  uruchamia położnicę;
szych 12 godz.;  dokonuje kontroli wypróżnień  pierwsze wypróżnie-
 kontroluje drożność drenów oraz ilość i charakter wy- nie powinno odbyć się najpóz
niej w 3. dobie po cięciu
dzieliny (jeśli zostały założone dreny do rany); cesarskim. W przypadku braku stolca podaje czopki
 kontroluje krwawienie z dróg rodnych (ilość, barwę, glicerynowe lub wykonuje enemę na zlecenie lekarza;
zapach);  ocenia stan emocjonalny pacjentki  nastrój, zacho-
 dokonuje częstej wymiany wkładek; wanie w stosunku do dziecka;
 ocenia wysokość dna macicy (badanie wykonuje bar-  ocenia przebieg laktacji (motywację do karmienia piersią,
dzo delikatnie ze względu na ból rany pooperacyjnej); technikę karmienia, stan brodawek sutkowych
 umożliwia zwilżanie błon śluzowych jamy ustnej (prze-  chwytność, uszkodzenia, obecność siary, przekrwie-
gotowana woda, napar z rumianku, niegazowana woda nie piersi);
mineralna);  prowadzi edukację położnicy i jej rodziny w zakresie:
 zapewnia ciszę, spokój, warunki do wypoczynku; samoopieki w czasie połogu, opieki nad dzieckiem,
 wykonuje toaletę ciała, krocza, zmienia bieliznę oso- korzyściach karmienia naturalnego, efektywnego kar-
bistą i pościelową; mienia piersią, ćwiczeń w połogu, zasad zdrowego odży-
 zapewnia wygodną pozycję w łóżku, zmianę pozycji co wiania się, zapobiegania zaparciom;
2 godz. Jeśli cięcie cesarskie wykonano w znieczuleniu  udziela pomocy w wykonywaniu czynności higienicz-
podpajęczynówkowym, położnica musi leżeć płasko nych;
przez 24 godz., w przeciwnym razie mogą wystąpić  udziela pomocy w wykonywaniu czynności pielęgnacyj-
u niej powikłania w postaci silnych bólów głowy; nych przy noworodku;
 w zależności od rodzaju znieczulenia zapewnia wcze-  ocenia wiedzę i umiejętność położnicy w zakresie tech-
469
Ann. Acad. Med. Siles. 2006, 60, 5
niki karmienia piersią, pielęgnacji dziecka; cyjnych przy noworodku;
 rozpoznaje problemy pielęgnacyjne położnicy, ustala  dokonuje rozpoznania problemów pielęgnacyjnych po-
cele, planuje opiekę, realizuje zaplanowane działania łożnicy, ustala cele, planuje opiekę, realizuje zaplano-
i dokonuje oceny ich efektów; wane działania i dokonuje oceny ich efektów;
 wyciąga wnioski dotyczące dalszej pielęgnacji.  z oceny realizowanych działań wyciąga wnioski doty-
W dalszych dobach (od 3. do 5. doby) po cięciu cesar- czące dalszej pielęgnacji;
skim:  w dniu wypisu położnicy do domu (wypis następuje po
 dokonuje kontroli parametrów stanu ogólnego (RR zakończonej 5. dobie, jeśli nie ma przeciwwskazań ze
krwi, tętno, temperatura ciała) 3 razy dziennie; strony matki lub dziecka) położna informuje kobietę
 ocenia odchody połogowe; o terminie kontrolnej wizyty u ginekologa oraz o czasie,
 ocenia inwolucję macicy; kiedy ponownie może rozpocząć współżycie płciowe,
 pielęgnuję ranę pooperacyjną poprzez zmianę opatrunku; a także kiedy może pojawić się krwawienie miesiączkowe.
 przestrzega stosowanie lekkostrawnej diety;
 dokonuje kontroli wypróżnień;
Kryterium wyniku
 ocenia stan emocjonalny pacjentki  nastrój, zacho-
wanie w stosunku do dziecka; Położnica po porodzie metodą cięcia cesarskiego prze-
 ocenia przebieg laktacji (motywację do karmienia piersią, bywająca na oddziale położniczym, której zapewniono
technikę karmienia, stan brodawek sutkowych, uszko- profesjonalną opiekę położniczo-pielęgniarską:
dzenia);  posiada wiedzę na temat zmian zachodzących w połogu;
 prowadzi edukację położnicy i jej rodziny w zakresie:  została przygotowana do samoopieki i opieki nad dziec-
samoopieki w czasie połogu, opieki nad dzieckiem, kiem;
korzyściach karmienia naturalnego, efektywnego kar-  zna zalety ćwiczeń w połogu i potrafi je wykonywać;
mienia piersią, ćwiczeń w połogu, zasad odżywiania  zna zalety karmienia naturalnego i sposoby utrzymania
w połogu, zapobiegania zaparciom; laktacji;
 angażuje położnicę do wykonania pierwszego zestawu  zna zasady prawidłowego odżywiania się w połogu;
ćwiczeń w połogu przewidzianego dla rodzących siła-  połóg przebiega prawidłowo;
mi natury (zalecany dopiero w okresie od 3. do 5. doby  karmienie przebiega prawidłowo.
po cięciu cesarskim); Rodzina pacjentki:
 ocenia wiedzę i umiejętność położnicy w zakresie wy-  posiada wiedzę na temat zmian fizycznych i emocjo-
konywanych ćwiczeń w połogu, techniki karmienia pier- nalnych zachodzących w połogu;
sią, pielęgnacji dziecka;  została przygotowana do udzielania pomocy i wsparcia
 udziela pomocy w wykonywaniu czynności pielęgna- emocjonalnego położnicy.
3. Piątek A.(red.). Standardy praktyki w zawodzie pielęgniarki i położnej.
PI ÅšMI ENNI CTWO
NIPiP, Warszawa 1997.
1. Adamczyk K. Zapewnienie jakości opieki pielęgniarskiej/położniczej. Ma- 4. Ciechaniewicz W. Normy praktyki zawodowej. W: Ciechaniewicz W. Pie-
teriały z konferencji naukowej  Położnictwo u progu XXI wieku . Lublin lęgniarstwo (red.). PZWL, Warszawa 2001: 132 134.
1999: 176 179. 5. Bręborowicz G.H. (red.). Położnictwo i ginekologia. PZWL, Warszawa 2005.
2. Stadnicka G., Przystupa E. Standardy opieki położniczej stosowane u 6. Pisarski T. Położnictwo i ginekologia. PZWL, Warszawa 1996.
pacjentek leczonych z powodu ciąży powikłanej. Materiały z konfe- 7. Psychyrembel W. Położnictwo praktyczne i operacje położnicze. PZWL,
rencji naukowej  Położnictwo u progu XXI wieku . Lublin 1999: 189 Warszawa 2000.
198. 8. Szymański W. (red.). Położnictwo. Dream, Kraków 1999.
470