MARKERY
NOWOTWOROWE
Klinika Immunologii
Transplantologii i Chorób
Wewnętrznych
mgr Kamila Gala
MARKER NOWOTWOROWY
Substancja, która wykazuje zwiększone stężenie we
krwi, można ją powiązać z toczącym się w
organizmie procesem nowotworowym
Markery mogą być charakterystyczne dla
konkretnych nowotworów, a niektóre mogą być
wydzielane przez kilka różnych
Niska czułość markerów nie pozwala na
wykorzystanie ich w badaniach profilaktycznych
KRŻCE MARKERY NOWOTWOROWE
- POTENCJALNE ZASTOSOWANIA
Wykrywanie (skrinning)
Rozpoznanie (diagnoza)
Rokowanie
Monitorowanie:
przebiegu choroby nowotworowej
ocena efektywności leczenia podstawowego
kontrola chorych dla wczesnego wykrycia wznowy i/lub
przerzutów
leczenia uzupełniającego, ocena reakcji chorych
IDEALNY MARKER - WYMAGANIA
KLINICZNE
Wysoka czułość i swoistość diagnostyczna
Wysoka swoistość narządowa
Zależność stężenia od zaawansowania procesu chorobowego
Wysoka ujemna i dodatnia wartość predykcyjna dla
wykluczenia lub potwierdzenia obecności nowotworu lub
określonego stanu klinicznego na podstawie stężenia markera
Wartość prognostyczna - oszacowanie prawdopodobieństwa
przeżycia po leczeniu podstawowym
SWOISTOŚĆ NARZDOWA
Wysokie stężenie markera z dużym
prawdopodobieństwem wskazuje na obecność
procesu nowotworowego a równocześnie
jednoznacznie określa jego lokalizację narządową
Tylko nieliczne markery wykazują tę cechę:
PSA i PAP dla tkanki stercza
kalcytonina i tyreoglobulina dla tarczycy
PODZIAA MARKERÓW ZE WZGLDU NA
WYSTPOWANIE I WAAŚCIWOŚCI BIOCHEMICZNE
Antygeny towarzyszące nowotworom
produkty wzmożonej ekspresji genów, które w komórkach
prawidłowych pojawiają się tylko przejściowo, na określonych
etapach rozwoju, w okresie namnażania i różnicowania
Cytokeratyny
Enzymy wydzielane przez komórki nowotworowe
Hormony wytwarzane ektopowo
STŻENIA MARKERÓW NOWOTWOROWYCH
ODZWIERCIEDLAJ
PROLIFERACJ
TPS (proporcjonalnie do procesów podziału komórek
nowotworowych i rozrastania się guza)
RÓŻNICOWANIE
CEA, AFP, HCG, CA125, CA15.3, CA19.9, PSA, SCC
(proporcjonalnie do masy guza)
OBUMIERANIE
CYFRA 21-1(proporcjonalnie do ilości obumierających komórek)
ANTYGEN KARCINOEMBRIONALNY (CEA)
Fizjologicznie wytwarzany przez komórki przewodu
pokarmowego i trzustki płodu
Znaczny wzrost w nowotworach:
pierwotnych jelita grubego i odbytu
raku szyjki macicy
przerzutach do wątroby
Umiarkowany wzrost :
ciąża, przewlekłe zapalenie trzustki, choroba wrzodowa żołądka i
dwunastnicy, rozedma płuc, marskość wątroby, u palaczy
Przydatność w ocenie skuteczności leczenia i rokowaniu:
zwiększone stężenie towarzyszy wznowie nowotworu lub przerzutowaniu
oraz wyprzedza objawy kliniczne
ą FETOPROTEINA
Stężenie w osoczu zdrowych ludzi niskie - wartość odcinająca
15 ng/ml lub 20 ng/ml
Marker pierwotnego raka wątroby wywodzącego się z
komórek miąższowych
Podwyższone stężenie (nie przekracza 400 ng/ml):
palacze tytoniu
kobiety w ciąży max w 32 36 tyg.
marskość wątroby
wirusowe zapalenie wątroby
nowotwory zarodkowe jądra i jajników, przewodu pokarmowego
GONADOTROPINA KOSMÓWKOWA (HCG)
Wytwarzana w komórkach sycytiotrofoblastu łożyska
Wytwarzana i uwalniana w znacznych ilościach przez
komórki nowotworów zarodkowych jądra i jajnika
Podwyższone stężenie także w ciąży (maks. 10-12
tydzień) oraz w zaśniadze groniastym
Oznaczane wspólnie z AFP pozwala na wykrycie
postaci mieszanych nowotworów jąder, monitorowanie
chemioterapii, ocenę efektywności leczenia i kontrole
chorych po zakończeniu terapii
ANTYGEN NOWOTWOROWY CA 125
U dorosłych wytwarzany przez komórki nabłonka otrzewnej,
opłucnej, osierdzia, endometrium, szyjki macicy, jajowodów, a
także przez komórki płodu
Podwyższone stężenie w nowotworach jajnika wywodzące
się z komórek nie wytwarzających śluzu
Wzrost do 300 U/ml wykazano u kobiet w ciąży
Poziom może być podwyższony w gruczolakoraku płuc, raku
piersi, endometrium, trzustki, wątroby
CA 19-9
Wytwarzany przez komórki przewodu pokarmowego
i wątroby płodu oraz dojrzałe komórki gruczołów
ślinowych, oskrzeli trzustki i dróg żółciowych
Wskaznik nowotworów trzustki i pęcherzyka
żółciowego
Wzrost towarzyszy nowotworom przewodu
pokarmowego: rak żołądka, jelita grubego, wątroby
Wzrost markera w przerzutowaniu
CA 72-4
Wytwarzany i uwalniany do krążenia przez
komórki nowotworów żołądka, raka jajnika z
komórek wytwarzających śluz,
niedrobnokomórkowego raka płuca
Najwyższa czułość diagnostyczna w
diagnostyce biochemicznej raka żołądka oraz
w nowotworach jajnika wywodzących się z
komórek produkujących śluz
ANTYGEN RAKA PAASKONABAONKOWEGO
(SCC)
Wytwarzany w dojrzałych komórkach
płaskonabłonkowych i uwalniany do płynów
ustrojowych
Marker raka szyjki macicy
Podwyższone stężenie w nowotworach wywodzących
się z nabłonka płaskiego:
płaskonabłonkowy rak płuca,
płaskonabłonkowe nowotwory głowy i szyi
Wykazuje małą swoistość, przydatny w monitorowaniu
leczenia, prawidłowe stężenie nie wyklucza aktywnego
procesu nowotworzenia
ANTYGEN CA 15-3
Wytwarzana w nabłonkach komórkowych wydzielniczych
gruczołu mlecznego
Obecny w błonach komórek raka sutka
swoisty wskaznik tego nowotworu pojawiający się dopiero w
stadium inwazyjnym
Obecny w innych nowotworach oraz chorobach
nienowotworowych gruczołu sutkowego w okresie ciąży
Normalizacja jest dobrym wskaznikiem skuteczności
leczenia, natomiast jego wzrost zle prognozuje w raku sutka
Wartość odcinająca 15-30 U/l
CYTOKERATYNY
Białka (ok. 20) budujące filamenty pośrednie w komórkach
nabłonkowych różniące się ruchliwością w polu elektrycznym
Dwie podrodziny:
cytokeratyny typ I kwaśne
cytokeratyny typ II obojętne lub zasadowe
Warunkują rodzaj i stopień dojrzałości nabłonków
Zaliczamy tu:
tkankowy antygen polipeptydowy TPA
tkankowy swoisty antygen polipeptydowy TPS
fragmenty cytokeratyny 19 (cyfra 21-1)
SWOISTY ANTYGEN TKANKOWY (TPS)
Podwyższone stężenie w:
stanach zapalnych
niezłośliwych zmianach w płucach, wątrobie,
narządzie moczowo-płciowym
Wysoka czułość w nowotworach pęcherza
moczowego
Uważany jest za uniwersalny marker procesów
proliferacji
CYFRA 21-1
Wzmożona ekspresja w komórkach nabłonkowych
niedrobnokomórkowego raka płuca (50-70 %
chorych) oraz nowotworach płaskonabłonkowych
Uwalniana w płaskonabłonkowym raku płuc,
nowotworach głowy i szyi, raku pęcherza
moczowego, raku szyjki macicy
SWOISTY ANTYGEN STERCZOWY (PSA)
Wytwarzany w komórkach nabłonkowych stercza
Marker raka prostaty
W komórkach raka ekspresja zależna od stopnia
zróżnicowania nowotworu
W osoczu PSA:
Postać wolna (10%)
Postać związana z ą-1 antychymotrypsyną (90%)
PSA nie jest swoistym markerem raka stercza, ale jest
swoisty dla tego narządu
Czułość diagnostyczna raka stercza to około 70%
PSA VS. PRAWDOPODOBIECSTWO RAKA
STERCZA
PSA < 4,0 mg/l
niskie ryzyko raka stercza,
2,6 4,0 mg/l - 22% raków stercza głównie postać ograniczona do
gruczołu
2,0 3,9 mg/l 19% raków stercza 84% postać ograniczona do gruczołu
PSA: 4 10 mg/l
szara strefa diagnostyczna
20 - 40% raków stercza (przy ujemnym DRE: 12 32%) ok. 63% postać
ograniczona do gruczołu
PSA > 10 mg/l
50% raków stercza tylko u 25% postać ograniczona do gruczołu
CZYNNIKI WPAYWAJCE NA STŻENIE
PSA W SUROWICY
Stężenie regulowane przez androgeny
Sezonowa zmienność osobnicza: 16 - 24 %
Ewentualne przyczyny wzrostu PSA:
ejakulacja
wysiłek fizyczny
biopsja stercza (głównie wzrost PSA związanego
z ą-antychymotrypsyną)
Komórki niskozróżnicowanego raka mogą nie posiadać
zdolności syntezy antygenu
SWOISTA ENOLAZA NEUROSPECYFICZNA
(NSE)
Wysokie stężenie w komórkach centralnego i
obwodowego układu nerwowego, erytrocytach,
płytkach krwi
Wysoki poziom w nowotworach układu nerwowego
oraz drobnokomórkowym raku płuc
Monitorowanie i leczenie neuroblastomy u dzieci
Różnicowanie z nerczakiem płodowym
HORMONY WYDZIELANE EKTOPOWO
Wytwarzane i uwalniane przez nowotwory rozwijające
się z tkanek innych niż gruczołu dokrewne.
Efektem są objawy podobne do nadczynności gruczołu.
Do grupy tej zaliczamy:
ACTH nowotwór oskrzeli, trzustki, rak rdzeniasty
tarczycy
ADH rak owsianokomórkowy oskrzeli
TSH nabłoniak kosmówkowy, zaśniad groniasty
PTH płaskonabłonkowy rak płuca
KALCYTONINA rak rdzeniasty taczycy
ERYTROPOETYNA rak nerki
OZNACZANIE MARKERÓW
Prawidłowe stężenie nie wyklucza obecności
nowotworu
Umiarkowane podwyższenie markerów
występuje w chorobach nie nowotworowych
Na właściwe wnioski pozwalają jedynie stężenia
markerów wykonywane seryjnie w określonych
odstępach czasu i w tych samych warunkach
testowania wg ustalonych schematów
METODY OZNACZEC
radioimmunologiczne
radioimmunometryczne
enzymoimmunologiczne
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Biologia nowotworów i markery nowotworoweMetody oznaczania markerow nowotworowych11 Patobiochemia nowotworow markery nowotworoweBiałka szoku cieplnego – nowy marker w diagnostyce patomorfologicznej nowotworów gruczołu sutkowego2011 05 PBHP styczeń 2011 odpowiedzi wersja xZARZĄDZANIE WARTOŚCIĄ PRZEDSIĘBIORSTWA Z DNIA 26 MARZEC 2011 WYKŁAD NR 3Wyklad 5 Nowotwory skoryFakty nieznane , bo niebyłe Nasz Dziennik, 2011 03 16Kalendarz roku szkolnego na lata 2011 2029test zawodowy 7 06 20112011 experimental problemswięcej podobnych podstron