PATOBIOCHEMIA NOWOTWORÓW
Prof. zw. dr hab. med. Lech Torliński
Katedra Chemii i Biochemii Klinicznej
Zakład Biochemii Klinicznej i Medycyny Laboratoryjnej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
 Oby mi Bóg dał słowo odpowiednie do myśli,
a myśli godne tego co mi dano
Księga Mądrości 7,15
NOWOTWORY Copyright: prof. Lech Torlinski MD,PhD
Komórki nowotworowe:

To zmienione komórki naszego
organizmu;

Inne receptory błonowe;

Powstają codziennie u każdego z
nas, ale sÄ… rozpoznawane i
fagocytowane;

Choroba nowotworowa-dlaczego?
NOWOTWORY Copyright: prof. Lech Torlinski MD,PhD
KLINICZNIE
dzielimy nowotwory na:
A
AGODNE
i
ZA
OÅšLIWE (RAK)
Wczesna diagnoza RAKA szansÄ… na
wyleczenie
 NOWOTWORY Copyright: prof. Lech Torlinski MD,PhD
MARKERY NOWOTWOROWE:

Brak 100% czułości diagnostycznej
[prawidłowe lub nieoznaczalne stężenie
markera NIE WYKLUCZA podejrzenia guza];

Ocena postępu/cofania ch.neo;

Monitorowanie skuteczności terapii;

Szybkie wykrycie wznowy [kolejne kontrole]

Potwierdzenie wstępnej diagnozy.
 NOWOTWORY Copyright: prof. Lech Torlinski MD,PhD
Najczęściej RAK:
u KOBIET: u M
ŻCZYZN
1/.piersi1/.płuc
2/.j. grubego 2/.j. grubego
3/.płuc 3/.prostaty
Wczesna diagnoza RAKA szansÄ… na wyleczenie:

Ch.Nowotworowa - objawy somatyczne i psychiczne.

Niekorzystne skutki psychologiczne rozpoznania raka!

Wynik jest własnością pacjentów, ale lekarz powinien informować ich o
rozpoznaniu i szansie wyleczenia w ten sposób, aby nie doszło do załamania
psychicznego chorych!!!
PATOBIOCHEMIA
NOWOTWORÓW
NEO
 PATOBIOCHEMIA NOWOTWORÓW
MARKERY NOWOTWOROWE
Prof. zw. dr hab. med. Lech Torliński
Katedra Chemii i Biochemii Klinicznej
Zakład Biochemii Klinicznej i Medycyny Laboratoryjnej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
 Oby mi Bóg dał słowo odpowiednie do myśli,
a myśli godne tego co mi dano
Księga Mądrości 7,15
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
MARKERY NOWOTWOROWE:

Brak 100% czułości diagnostycznej
[prawidłowe lub nieoznaczalne stężenie
markera NIE WYKLUCZA podejrzenia guza];

Ocena postępu/cofania ch.neo;

Monitorowanie skuteczności terapii;

Szybkie wykrycie wznowy [kolejne kontrole]

Potwierdzenie wstępnej diagnozy.
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
CA 15.3:

Marker CA-15.3 nie ma znaczenia we wczesnym rozpoznawaniu raka piersi, gdyż
wzrasta w surowicy dopiero w stadium zaawansowanym (w 70% przypadków raka
piersi z przerzutami), kiedy od dawna sÄ… zmiany wyczuwane palpacyjnie, a
rozpoznanie kliniczne po badaniu przedmiotowym oczywiste.

Monitorowanie terapii minimum 5 lat! :
qð
Spadek stężenia CA-15.3 DOBRYM wskaz
nikiem skuteczności leczenia;
qð
Utrzymujący się wzrost stężenia CA-15.3 lub CA-27.29 wskazuje na
nieskuteczność leczenia i progresję raka;

Jednoczesne badanie stężenia CA-15.3 i CEA zwiększa prawdopodobieństwo
wczesnego wykrycia wznowy, zanim pojawiÄ… siÄ™ objawy kliniczne!
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
PSA:

Enzym glikoproteinaza serynowa;

Występowanie u mężczyzn i mniej u kobiet;

Wartość referencyjna: poniżej 4ng/mL surowicy;

Wzrasta stężenie w surowicy u mężczyzn: po ejakulacji, po badaniu
palpacyjnym, po biopsji, BPH, AdCaPr;

Znaczenie diagnostyczne: t PSA i f PSA;

Gdy t PSA powyżej 100ng/mL to przypuszcz. przerzuty do kości;

TAK-badania przesiewowe w kierunku AdCaPr;

TAK-monitorowanie terapii (sukces: spadek do zera);
Wartość PSA porównujemy z poprzednimi wynikami tego pacjenta, a nie
z wart. refer. dla populacji!!!

Ponowny wzrost-to WZNOWA
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
CEA (antygen karcynoembrionalny):

Glikoproteina płodowo-zarodkowa;

Śladowe ilości w surowicy zdrowych:
qð
Wartość decyzyjna ę!5źg/L surowicy
qð
Kobiety w ciąży około 5źg/L
qð
Palacze tytoniu 10źg/L

W chorobach nienowotworowych 2.5-20źg/L surowicy:
(zapalenie przewlekłe trzustki; choroba wrzodowa żołądka i
dwunastnicy; wrzodziejÄ…ce zapalenie jelita grubego);

Tylko u chorych na RAKA ponad 100źg/L sur.
(rak jelita grubego i odbytu; rak żołądka i trzustki; przerzuty raka do
wÄ…troby; wznowa raka piersi i jajnika);

NIE w badaniach przesiewowych i rozpoznaniu;

TAK w monitorowaniu (poczÄ…tkowo co 2 miesiÄ…ce):
qð
skutecznoÅ›ci radykalnej operacji (“! po 4 tygodniach!)
qð
skuteczności chemioterapii,
qð
niskie wartości-pomyślna prognoza
qð
wysokie wartości: wznowa lub przerzuty
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
HCG (ludzka gonadotropina kosmówkowa):

Glikoproteinowy hormon trofoblastu łożyska (największy narząd
wydzielania wewnętrznego kobiety ciężarnej: HCG, estrogeny,
progesteron, relaksyna);

Stymuluje biosyntezę estrogenu i progesteronu przez ciałko żółte;

We krwi i moczu już 9 dnia po owulacji po poczęciu tj. 5 dni przed
planowanÄ… miesiÄ…czkÄ…!

Wartość decyzyjna ę!5U/L surowicy (u kobiet i mężczyzn);

TAK wykrycie kosmówczaków 1-5mm3 (wzrost proporcjonalny do
wielkości guza);

TAK różnicowanie potworniakowych nowotworów jądra i jajnika
(40% uwalnia HCG i AFP; 40% albo HCG albo AFP);

TAK monitorowanie: po radykalnej operacji natychmiast spada lub
zanika!; skuteczności chemioterapii (spada-dobry prognostyk!);

TAK ponowny wzrost  wznowa!
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
AFP (Ä…-fetoproteina):

Glikoproteina płodowo-zarodkowa, chroni płód przed estrogenami
matki;

Śladowa ilość w surowicy zdrowych:
qð
Wartość decyzyjna ę!7.5źg/L;
qð
u kobiet w ciąży w II i III trymestrze do 500 źg/L;

W chorobach nienowotworowych nieznaczny wzrost (u 45% z
marskością wątroby i zapaleniem wątroby);

Tylko u chorych z PIERWOTNYM RAKIEM W
TROBY wzrost około 125
razy!!!, proporcjonalnie do masy NEO (po WZW B pierwotny rak
wątroby, czułość diagnostyczna tylko 90%!);

Wzrost u 80% chorych na embrionalnego raka jÄ…dra lub jajnika
(różnicowanie z nasieniakiem gdzie AFP bz);

TAK monitorowanie: po radykalnej operacji RAKA płata wątroby, jądra,
jajnika spada po 3 tygodniach;

TAK ponowny wzrost  wznowa!
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
CA-125:

Fragment glikoproteiny nabłonka jelita płodu;

Śladowa ilość w surowicy zdrowych:
qð
Wartość decyzyjna ę!35U RIA/mL;

Bardzo duże ilości u kobiet z GRUCZOLAKO-RAKIEM JANIKA!;

Wzrasta w większości nowotworów złośliwych;

TAK ocena progres/regres raków nabłonkowych jajnika (95%
korelacja ze stanem klinicznym);

TAK monitorowanie skuteczności: leczenia operacyjnego,
radioterapii, chemioterapii;

TAK ponowny wzrost  wznowa!

TAK łączne oznaczanie markerów: CEA, CA-19.9, CA-125 zwiększa
czułość diagnostyczną w RAKACH trzustki i jelita grubego.
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
CA-19.9 (GICA gastrointestinal cancer antigen):

Fragment oligosacharydowy glikoprotein surowicy krwi
(kwas sjalowy, laktoza, fukoza, pentozy);

Odmienność strukturalna od innych markerów
nowotworowych;

Śladowa ilość w surowicy zdrowych:
qð
Wartość decyzyjna ę!37U RIA/mL;
qð
u palaczy nie ulega wzrostowi

Znaczny WZROST stężenia w RAKU TRZUSTKI!!!
(około 95% czułość i swoistość diagnostyczna!);
Cdn !
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
CA-19.9 (GICA gastrointestinal cancer antigen) cd:

Zależność między wzrostem stężenia a zaawansowaniem raka
trzustki;

Doskonały do różnicowania pomiędzy rakiem trzustki a
przewlekłym zapaleniem trzustki;

Wzrasta także w raku jelita grubego (sporo chorych jest CA-
19.9 pozytywnych i CEA negatywnych lub odwrotnie CA-19.9
negatywnych i CEA pozytywnych), dlatego równoczesne
oznaczanie CEA i CA-19.9 zwiększa czułość diagnostyczną do
około 74%.

TAK łączne oznaczanie markerów: CA-19.9, CEA, CA-125
zwiększa czułość diagnostyczną w RAKACH trzustki i jelita
grubego.
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
CA-72.4:

Mucynopodobny kompleks glikoproteiny;

TAK monitorowanie skuteczności terapii i
wznowy w RAKU żołądka i jajnika;
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
S-100

Białko S-100 jest wydzielane przez
CZERNIAKA (MELANOMA) do krwi;

Dramatyczny wzrost liczby czerniaków ściśle wiąże się z
długotrwałym naświetlaniem UV;

TAK monitorowanie terapii czerniaka;

TAK prognoza przeżycia:
qð
Najlepsza gdy S-100 “! 0.3 ng/mL;
qð
Åšrednia gdy S-100 0.3-0.6 ng/mL;
qð
ZA
A gdy S-100 Ä™! 0.6 ng/mL (PRZERZUTY!)

Terapia genowa-stymulacja syntezy IL-6
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
TPA

Antygen polipeptydowy tkankowy, krążący w
osoczu kompleks fragmentów cytokeratyn: 8, 18,
19;

CYFRA TPA  fragment cytokeratyny 19:
qð
Obecny w zdrowym nabłonku i nowotworach
nabłonkowych;
qð
WZROST stężenia w RAKU niedrobnokomórkowym
oskrzela;

TPS (specyficzny przeciwko białku M3):
qð
WZROST stężenia w RAKU pęcherza moczowego.
 W monitorowaniu RAKA
zalecany
MARKER NOWOTWOROWY :
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
W monitorowaniu RAKA zalecany MARKER :
Rak piersi: CA-15.3; CA-27.29; CEA
Rak jajnika: CA-125; CEA; CA-72.4
Kosmówczaki: HCG
Rak prostaty: tPSA ; fPSA
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
W monitorowaniu RAKA zalecany MARKER :
Rak jÄ…dra i jajnika: AFP
Rak pęcherza moczowego: TPS
Rak oskrzela niedrobnokom.:CYFRA TPA
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
W monitorowaniu RAKA zalecany MARKER (cd) :
Rak wÄ…troby pierwotny: AFP
Przerzuty raka do wÄ…troby: CEA
Rak trzustki: CA-19.9; CEA; CA-125
 Copyright: Prof. L. Torlinski MARKERY NOWOTWOROWE:
W monitorowaniu RAKA zalecany MARKER (cd) :
Rak jelita grubego: CEA; CA-19.9; CA-125
Rak żołądka: CA-72.4; CEA
Czerniak: S-100
PATOBIOCHEMIA
NOWOTWORÓW
NEO

KONSPEKT DLA STUDENTÓW
 NOWOTWORY Copyright: prof. Lech Torlinski MD,PhD
Najczęściej RAK:
u KOBIET: u M
ŻCZYZN
1/.piersi 1/.płuc
2/.j. grubego 2/.j. grubego
3/.płuc 3/.prostaty
Wczesna diagnoza RAKA szansÄ… na wyleczenie:

Ch.Nowotworowa - objawy somatyczne i psychiczne.

Niekorzystne skutki psychologiczne rozpoznania raka!

Wynik jest własnością pacjentów, ale lekarz powinien informować ich o rozpoznaniu i szansie wyleczenia w ten
sposób, aby nie doszło do załamania psychicznego chorych!!!
MARKERY NOWOTWOROWE:

Brak 100% czułości diagnostycznej [prawidłowe lub nieoznaczalne stężenie
markera NIE WYKLUCZA podejrzenia guza];

Ocena postępu/cofania ch.neo i potwierdzenie wstępnej diagnozy.

Monitorowanie skuteczności terapii;

Szybkie wykrycie wznowy [kolejne kontrole]
 NEO-RAK PIERSI Copyright: prof. Lech
Torlinski MD,PhD
1/. Badanie podmiotowe i wywiad rodzinny:
2/. Samokontrola;
3/. Wyczuwalne zmiany-do lekarza onkologa;
4/. USG (do 35 r.ż.), mammografia.
5/. Biopsja cienkoigłowa;
6/. Biopsja mammotomiczna;
7/. W zaawansowanym raku- amputacja piersi;
8/. Radioterapia i chemioterapia;
9/. Monitorowanie terapii  markery nowotworowe;
10/. Rekonstrukcja piersi (pozwala zapomnieć).
NEO-RAK PROSTATYCopyright: prof. Lech
Torlinski
1/. Patomechanizm gruczolakoraka prostaty:
2/. Czynniki ryzyka AdCaPr:
3/. Wywiad rodzinny:
4/. Badania screeningowe zdrowych mężczyzn;
5/. t PSA i f PSA;
6/. Badanie urologiczne;
7/. TR-USG;
8/. Biopsja gruczołu sterczowego;
9/. Scyntygrafia kości;
10/. Radykalna prostatectomia;
11/. Radioterapia i powikłania;
12/. Monitorowanie terapii.
NEO-RAK J.GRUBEGOCopyright: Prof. L.
Torlinski
1/. EPIDEMIOLOGIA:

Druga częstość i śmiertelność ch. neo.;

Wywiad rodzinny;

Wiek: częstość wzrasta, szczyt 60-70 r.ż.;

Płeć
2/. DWA OBJAWY KLINICZNE:
1. Zmiana rytmu wypróżnieÅ„, “!objÄ™toÅ›ci stolca;
2. MÄ™czliwość, osÅ‚abienie, “!masy ciaÅ‚a:
3/. BADANIE PRZESIEWOWE I ROZPOZNANIE:

Co rok badanie przedmiotowe z badaniem per rectum;

Co rok badanie kału na krew utajoną;

Po 50 roku życia: sigmoidoskopia co 3-5 lat oraz kolonoskopia co 10 lat;
4/. TERAPIA i ROKOWANIE:

Operacja:

Rokowanie zależne od zaawansowania:

CEA :
qð
NIE w badaniach przesiewowych i rozpoznaniu;
qð
TAK w monitorowaniu skuteczności terapii, wznowy i przerzutów