WYKA
AD I  5.III.08
Pojęcie niepełnosprawności:
W 1990 r. WHO /Światowa Organizacja Zdrowia/ opracowała pierwszą klasyfikację
porządkująca terminy takie jak: upośledzenie, niepełnosprawność, uszkodzenie.
Międzynarodowa klasyfikacja uszkodzeń, niepełnosprawności i upośledzeń /ICIDH/:
Wada wrodzona
Choroba
Uraz
Uszkodzenie
Niepełnosprawność
Upośledzenie
Uszkodzenie jest to wszelka wada lub strata biologicznej, fizjologicznej lub psychologicznej struktury
albo funkcji.
Niepełnosprawność jest to ograniczenie lub brak możliwości wykonywania pewnych czynności na
poziomie uważanym za normalny dla człowieka.
Upośledzenie to gorsza sytuacja danej osoby będąca konsekwencją uszkodzenia lub
niepełnosprawności, polegająca na ograniczeniu lub uniemożliwieniu wykonywania ról, które są
uważane za normalne dla człowieka ze względu na jego wiek, płeć, czynniki kulturowe.
W 1998 r. opracowano Międzynarodową Klasyfikację Uszkodzeń Aktywności i Uczestnictwa.
Według tej klasyfikacji człowiek jest:
- istotą biologiczną; stanowi ją organizm o określonej strukturze, wypełniający określone
funkcje.
- jednostką, osoba działającą i wypełniającą określone czynności i zadania życiowe.
- członkiem określonej grupy społecznej, do której przynależy i, w życiu której uczestniczy.
Na tej podstawie istotę niepełnosprawności stanowi odchylenie od normy na trzech poziomach:
1) biologicznym  jest to zniesienie, ograniczenie lub zaburzenie przebiegu funkcji
organizmu spowodowane uszkodzeniem jego organów lub układów. Wyłoniono na tym poziomie
szczegółowo funkcje i sprawności organizmu człowieka. Wyróżniono 10 grup funkcji i przeszło 870
szczegółowych grup:
I) psychiczne
II) głosowe
III) wzrokowe
IV) inne funkcje sensoryczne funkcje organizmu według & .
V) sercowo-naczyniowe i oddechowe
VI) trawienne
VII) nerwowo - mięśniowe
I) oddechowy narząd mowy
II) ośrodkowy układ nerwowy struktury organizmu według grup
1
 III) narządy zmysłów
Funkcje lub struktury organiczne mogą być ograniczone, zniesione lub zaburzone.
2) jednostkowym lub osobowym  jest to ograniczenie aktywności i działania człowieka /9
grup i 600 działań szczegółowych/:
I) widzenie, słuchanie, rozpoznawanie
II) posługiwanie się pieniędzmi
III) samoobsługa
IV) związki i zachowania międzyosobowe
V) życie wspólnotowe
Oceniając stopień trudności działania stosuje się skalę pięciostopniową od 0 do 4:
�� 0  bez trudności wykonuje dane działanie
�� 4  niemożność wykonania danego zadania
Na tym poziomie ocenia się również zakres niezbędnej pomocy potrzebnej do wykonania danego
działania /osobistej i technicznej/. Skala 4-punktowa /0-3/:
�� 0  pomoc niepotrzebna
�� 3  pomoc potrzebna /osobista i techniczna/
3) społecznym  jest to ograniczenie uczestnictwa w życiu społecznym. Wyróżniono 7
dziedzin podstawowych i 106 szczegółowych:
I) czynności samoobsługowe
II) poruszanie się w przestrzeni
III) wymiana informacji
IV) kontakty społeczne
V) zajęcia w czasie wolnym i praktyki religijne
VI) życie ekonomiczne
VII) życie obywatelskie
Na tym poziomie stosuje się dwie skale:
a) skala zakresu uczestnictwa 6-punktowa:
�� 0  pełne uczestnictwo
�� 5  uczestnictwo nie ma zastosowania dla danej osoby ze względu na wiek, rodzaj
niepełnosprawności.
b) skala czynników ułatwiających lub utrudniających uczestnictwo:
�� produkty, narzędzia, przedmioty powszechnego użytku
�� osobiste wsparcie i pomoc
�� system edukacji i szkolenia
�� instytucje ekonomiczne
�� naturalne środowisko.
Międzynarodowa klasyfikacja uszkodzeń, aktywności i uczestnictwa /ICIDH/
Cd??? tabelki
Organizm Jednostka Społeczeństwo
Aktywność i działania
Funkcjonowanie i budowa Uczestnictwo /utrudnienie/
/ograniczenie/
Ciężkość choroby, lokalizacja, Trudności, przebieg, zakres Zakres, ułatwienia, bariery w
przebieg potrzebnej pomocy środowisku
2
 Modele niepełnosprawności:
1) indywidualny  charakteryzują go następujące stwierdzenia:
a) niepełnosprawność jest tragedią osobistą jednostki, czyli jest problemem
indywidualnym
b) to uszkodzenie fizyczne, sensoryczne lub umysłowe powodujące psychiczne
niedostosowanie, brak motywacji, współpracy, możliwości wykonywania zawodu
c) osoba niepełnosprawna jest przede wszystkim pacjentem
d) niepełnosprawny wymaga interwencji ze strony specjalistów tzn. lekarzy,
psychologów, rehabilitantów, doradców zawodowych
e) osoba niepełnosprawna powinna poddać się systematycznej kontroli ze strony
ekspertów
f) oczekiwanym wynikiem rehabilitacji osoby z niepełnosprawnością jest jej
psychiczna i społeczna adaptacja
Zgodnie z tym modelem przyczyn niepełnosprawności szukamy w osobie.
2) społeczny  niepełnosprawność w świetle jego założeń jest konsekwencją nie tyle
indywidualnych ograniczeń człowieka, co określonego ukształtowania środowiska dostępnego
przede wszystkim osobom w pełni sprawnym. Model ten opisują następujące stwierdzenia:
a) niepełnosprawność jest problemem całego społeczeństwa, a więc to ono powinno
dążyć do pewnych dostosowań adekwatnie do możliwości osób mniej sprawnych
b) niepełnosprawność łączy się z uzależnieniem od pomocy innych ludzi,
koniecznością pokonywania barier architektonicznych, prawnych,
ekonomicznych. To stanowi istotę niepełnosprawności.
c) osoba z niepełnosprawnością jest konsumentem tak, jak inni ludzie
d) osoba z niepełnosprawnością powinna dążyć do egzekwowania swoich praw
e) osoby niepełnosprawne same decydują o swoim życiu
f) należy dążyć do zmiany postaw społecznych wobec osób niepełnosprawnych w
bardziej pożądanym kierunku
Pomimo, że model ten zwraca uwagę na & ..?????
3) uniwersalny  stanowi połączenie podstawowych założeń modelu indywidualnego i
społecznego. Na tym modelu opiera się ICIDH.
a) niepełnosprawność to problem zarówno jednostkowy, jak i społeczny
b) osoba niepełnosprawna wymaga zarówno opieki medycznej, jak i działań
wspomagających funkcjonowanie w sferze psychospołecznej
c) powinno być podejmowane względem niej leczenie /postępowanie indywidualne/,
ale także działania mające na celu społeczną integrację
d) istotą rehabilitacji jest zarówno pomoc profesjonalna, jak i współdziałanie i
odpowiedzialność samej osoby niepełnosprawnej
e) celem rehabilitacji ma być zarówno przystosowanie jednostki, jak i adaptacja jej
środowiska adekwatnie do potrzeb i możliwości. W tym drugim aspekcie ważna
jest zmiana zachowań i postaw społecznych.
f) osoby niepełnosprawne powinny mieć dostęp do opieki, ale także innych praw i
przywilejów powszechnie przysługujących.
Założenia modelu uniwersalnego /ogólne założenia/:
3
 - zdrowie jest podstawowym prawem człowieka
- nikt nie powinien być dyskryminowany z powodu swojego stanu zdrowia i poziomu
funkcjonowania
- większość ludzi ma taką czy inną  niepełnosprawność
- niepełnosprawność jest częścią życia
- funkcjonowanie człowieka może ulec zmianie na poziomie organizmu, na poziomie
osobowym i społecznym i trzeba znalez
ć rozwiązanie na każdym z tych poziomów
______________________________________________________________________
WYKA
AD II  19.03.08
Rehabilitacja  kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków medycznych,
psychologicznych, społecznych i zawodowych w celu usprawniania osób z naruszoną sprawnością
organizmu do możliwie najwyższego poziomu.
Ujęcie tego pojęcia z perspektywy osoby niepełnosprawnej  proces wewnętrznych zmian
polegających na odzyskaniu utraconych sprawności, funkcji i czynności, nabywania nowych
umiejętności i nawyków, ukształtowaniu cech osobowości przydatnych człowiekowi w warunkach
niepełnosprawności. Ostatecznym celem tak pojmowanej rehabilitacji ma być społeczna i zawodowa
integracja lub reintegracja, po to, aby doświadczona stanem niepełnosprawności osoba mogła
prowadzić w miarę normalne życie.
Według ustawy o rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z
1997 r. /z póz
niejszymi zmianami/ rehabilitacja osób niepełnosprawnych oznacza szereg działań, w
szczególności organizacyjnych, leczniczych, technicznych, psychologicznych, szkoleniowych,
edukacyjnych i społecznych, zmierzających do osiągnięcia przy aktywnym uczestnictwie tych osób,
możliwie największego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej.
Większość definicji rehabilitacji mówi o kompleksowości tego procesu. Tzn. rehabilitacja powinna
obejmować działania odnoszące się do różnych sfer funkcjonowania człowieka.
Rodzaje /kierunki/ rehabilitacji:
- medyczna /lecznicza/
- psychologiczna
- społeczna
- zawodowa
- pedagogiczna
Niektórzy wskazują także na rehabilitację duchową.
W zakresie rehabilitacji kompleksowej w zależności od potrzeb indywidualnych powinny
współdziałać ze sobą osoby reprezentujące różne specjalności, różne dziedziny wiedzy, m.in.
powinni to być lekarze specjaliści różnych dyscyplin klinicznych, lekarze specjaliści rehabilitacji,
fizjoterapeuci, technicy zaopatrzenia rehabilitacyjnego, psycholodzy, pedagodzy specjalni, terapeuci
zajęciowi, specjaliści rehabilitacji zawodowej, pracownicy socjalni, pielęgniarki, osoby duchowne,
wolontariusze.
4
W Polsce od końca lat 50. istniało określenie rewalidacja. Oznacza ona dążenie do przywrócenia
każdemu upośledzonemu człowiekowi warunków możliwie wszechstronnego rozwoju,
pożytecznego włączania się w życie społeczne oraz osiągania najwyższego poziomu& ..????
A. Mulek chciał uporządkować te dwa terminy odnosząc pojęcie rehabilitacji do działań leczniczych,
psychologicznych i społecznych stosowanych wobec dorosłych niepełnosprawnych. Natomiast
pojecie rewalidacji odniósł do nauczania i wychowania dzieci i młodzieży niepełnosprawnej.
Obecnie w literaturze używa się pojęcia rehabilitacja.
Rehabilitacja medyczna
Proces oddziaływania na zaburzone struktury i funkcje organizmu z zastosowaniem środków
leczniczych, tzn. farmakologicznych, operacyjnych, terapeutycznych, np. operacje, masaże, leczenie
farmakologiczne, oprzyrządowanie itd.
Rehabilitacja psychologiczna
Proces mający na celu wspomaganie radzenia sobie z niepełnosprawnością, zmierzający do
podnoszenia jakości życia człowieka w wymiarze psychologicznym poprzez budowanie
pozytywnego obrazu siebie, akceptowanie niepełnosprawności, wzbudzanie motywacji i inne
mechanizmy.
Efektem tego procesu ma być nauczenia życia z niepełnosprawnością tak, aby stało się ona jego
częścią.
Rehabilitacja społeczna
Według Kowalika jest to przywracanie możliwości normalnego sposobu życia w naturalnym
środowisku życia ludziom z uszkodzeniami ciała poprzez symulowanie ich do aktywnego
uczestnictwa w życiu społecznym. Podstawowe formy oddziaływań w tym zakresie to spontaniczne
nawiązywanie kontaktu społecznego, grupy samopomocowe, udział w życiu kulturalnym,
publicznym, np. stowarzyszenie aktywnej rehabilitacji w szpitalu na Jaczewskiego, Polskie
Towarzystwo Walki z Kalectwem.
Według ustawy to działania mające na celu umożliwienie osobie niepełnosprawnej uczestniczenia w
życiu publicznym /społecznym/. Jest ona realizowana poprzez rozwijanie zaradności osobistej i
pobudzanie aktywności społecznej osoby niepełnosprawnej poprzez likwidację barier
architektonicznych, urbanistycznych, technicznych, komunikacyjnych, dostępu do informacji. Jest
realizowana także poprzez kształtowanie pozytywnych postaw i zachowań ze strony osoby
niepełnosprawnej.
Rehabilitacja zawodowa
Według ustawy to oddziaływania mające na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i
utrzymania odpowiedniego zatrudnienia, awansu zawodowego poprzez umożliwienie jej korzystania
z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy. Rehabilitacją tą zajmują
się szkoły zawodowe, licea zawodowe, urzędy pracy.
Rehabilitacja pedagogiczna
Realizacja procesu nauczania dostosowanego do możliwości i ograniczeń osób niepełnosprawnych.
Dotyczy ona przede wszystkim dzieci i młodzieży, ale w ramach kształcenia ustawicznego powinna
być dostępna także dorosłym niepełnosprawnym.
Rehabilitacja duchowa
5
Zasadniczą rolę w tym zakresie powinny odgrywać osoby duchowne. Oddziaływania te mają na celu
pomóc osobie niepełnosprawnej w zrozumieniu samego siebie, swojej sytuacji, swojego powołania
życiowego, określeniu wartości i sensu życia. Dla osób wierzących praktyki religijne stanowią bardzo
ważne z
ródło wsparcia psychicznego, zwłaszcza w tych sytuacjach, kiedy osoba znajduje się w
bardzo trudnym położeniu życiowym, kiedy nie może liczyć na wsparcie ludzi z jej otoczenia.
Uważa się, że istotną rolę w rehabilitacji odgrywa twórczość osób niepełnosprawnych. Pozwala ona
na realizację rehabilitacji psychologicznej, duchowej, społecznej, a zdarza się, że nawet zawodowej i
medycznej.
Twórczość pozwala na zaspokojenie potrzeb psychicznych i społecznych, samorealizację,
uświadamianie sobie swoich możliwości, budowanie pozytywnego obrazu siebie, zyskanie poczucia
sensu życia, integracje społeczną. Czasem twórczość jest z
ródłem dochodu osób
niepełnosprawnych, może stać się także sposobem na usprawnianie /zwłaszcza sfery motorycznej/.
Zasady rehabilitacji /określone poprzez Władysława Dega/:
1) powszechności  oznacza, że rehabilitacja jest realizowana poprzez różne podmioty,
instytucje, organizacje, stowarzyszenia.
Są to instytucje o charakterze otwartym /tworzą one system otwarty rehabilitacji/, umożliwiają one
uzyskanie pomocy w potrzebnych zakresach bez konieczności opuszczania naturalnego środowiska
/np. poradnie, przychodnie rehabilitacyjne, zakłady pracy chronionej i aktywności zawodowej,
ośrodki pomocy społecznej, przedszkola i szkoły specjalne i integracyjne/. Sa to również instytucje o
charakterze zamkniętym. Wymagają one od osób niepełnosprawnych opuszczenia środowiska
naturalnego i pozostania na pewien czas w instytucji /szpitale, sanatoria, domy pomocy społecznej/.
2) kompleksowości
3) wczesności  jak najwcześniejsze wykrycie niepełnosprawności, diagnoza, rehabilitacja
4) ciągłości  rehabilitacja to proces całożyciowy, nie powinna być realizowana  od
przypadku do przypadku
______________________________________________________________________
WYKA
AD III  2.04.08
Układ narządu ruchu
- układ ruchu bierny  tworzą go kości, stawy, więzadła
- układ ruchu czynny  tworzą go mięśnie, połączenia nerwowo-mięśniowe, nerwy
obwodowe, ośrodki obwodowe w mózgu.
Osoby z uszkodzeniami ośrodku ruchu stanowią bardzo zróżnicowaną grupę, zarówno jeśli chodzi o
objawy zaburzeń i ich lokalizację, jak i o przyczyny. Niektóre zaburzenia mają charakter lokalny,
dotyczą jakiegoś narządu, inne obejmują cały układ, np. kości, mięśni. Sa też takie zaburzenia, które
występują w określonym narządzie ruchu, ale mają swoje konsekwencje w bardziej rozległym, np.
dysplazja i zwichnięcie stawu biodrowego.
Przyczyny zaburzeń narządu ruchu:
I) - przyczyny dziedziczne  przenoszone w materiale genetycznym z pokolenia na pokolenie
6
 - przyczyny genetyczne  różnią się od dziedzicznych mechanizmem działania; nie do
końca znane są przyczyny; jedną ze znanych jest napromieniowanie.
II) przyczyny wrodzone  działające w trakcie ciąży infekcje, urazy, choroby, nieprawidłowe
odżywianie, zaburzenia hormonalne, cukrzyca.
III) choroby specyficzne dla narządów ruchu albo ogólne choroby organizmu, np.
nowotwory kości, dystrofia mięśniowa, cukrzyca, choroby reumatyczne, stwardnienie
rozsiane.
IV) niepełnosprawność pourazowa  zniekształcenia po złamaniach, zwichnięciach,
uszkodzenia ścięgien, mięśni, skóry, więzadeł, amputacje.
Wady wrodzone:
1) wrodzone braki i ubytki kończyn  mogą dotyczyć kończyny górnej, dolnej i różnych ich
części, odcinków; brak palców dłoni, przedramienia, brak całej kończyny. Ważne jest wczesne
oprotezowanie oraz równoczesne uczenie, usprawnianie w zakresie posługiwania się protezą. Dzieci
z tego typu wadami wrodzonymi stosukowo łatwo przystosowują się do posiadania protezy, łatwiej
im jest się nią posługiwać. Protezy te w miarę rozwoju muszą być wymieniane.
2) zaburzenia rozwojowe kończyn  wady polegające na nieprawidłowym ukształtowaniu
jakiegoś odcinka kończyny w trakcie jej rozwoju prenatalnego, np. w obrębie ręki  zaburzona
wielkość palców, zaburzona ich liczba; w obrębie nogi  dysplazja, stopa końsko  szpotawa /nie
jest płaska  zgięcie podeszwowe, do tego wygięta w bok/, koślawe kolana /w kształcie litery X/,
kolana szpotawe /przeciwieństwo koślawych/; kolana koślawe częściej występują u osób
szczupłych, a szpotawe u otyłych.
Rehabilitacja polega na leczeniu chirurgicznym, na usprawnianiu różnymi ćwiczeniami. Stosuje się
różne pomoce ortopedyczne, odpowiednią pielęgnację  siadanie dziecka, jego noszenie. Przy
kolanach koślawych zalecane jest siadanie w siadzie skrzyżnym, siadanie z klinem między kolanami a
związanymi stopami. Przy kolanach szpotawych siad skrzyżny nie jest zalecany, ale zalecany jest siad
ze złączonymi kolanami i z klinem pomiędzy stopami. Przy stopie końsko  szpotawej zaleca się jak
najwcześniejsze podjęcie działań usprawniających, mających na celu usprawnianie tkanek miękkich.
3) wady klatki piersiowej i szyi  klatka piersiowa lejkowata i kurza, wrodzony kręcz szyi 
polega na przymusowym skierowaniu głowy w bok i dodatkowo przechyleniu. Niemożliwe jest
odwrócenie jej w drugą stronę. W tych wadach stosuje się leczenie operacyjne, usprawnianie,
stosowanie pomocy ortopedycznych.
4) Artrogrypoza  płodowe zbliznowacenie mięśni lub wrodzona sztywność mięśni. Choroba
może występować rodzinnie; dziecko rodzi się z ograniczeniami ruchomości stawów, przykurczami,
zniekształceniami kończyn, które mogą narastać po urodzeniu w miarę rozwoju. Kości są
szczuplejsze, zniekształcone. Zaburzenia najczęściej dotyczą rąk i nóg albo tylko niektórych ich
odcinków. Zdarza się jednak czasem, że obejmują tułów, szyję, twarz /wydaje się skamieniała, bez
ruchu/. Dzieci z tymi wadami są w normie intelektualnej, tylko co piąte wykazuje zaburzenia w tej
sferze. Stosuje się leczenie operacyjne, usprawnianie.
5) wrodzona łamliwość kości  jest dziedziczną, najczęściej występuje u dziewczynek, kości
są niedojrzałe, mało odporne na obciążenia, łatwo ulegają złamaniom, zniekształceniom pod
wpływem ciężaru /kości długie, kręgosłupa, miednicy/. Dzieci są karłowate, mogą mieć pewną
możliwość chodzenia/z pomocą sprzętu/, ale niekiedy w ogóle nie chodzą. Jest to choroba
postępująca. Cechą tej wady jest też cienka skóra z cienkimi naczyniami, wadliwie, nieprawidłowo
7
ukształtowane uzębienie, osłabione mięśnie; rozwój umysłowy prawidłowy. Próbuje się stosować
leczenie farmakologiczne opóz
niające postępowanie choroby. Uznana za nieuleczalną!
6) dysplazja i zwichnięcie stawu biodrowego  należy do najczęstszych wad, częściej
występuje u dziewczynek.
Dysplazja jest wrodzonym niedorozwojem panewki stawu biodrowego jedno- lub obustronnym.
Może być przyczyną zwichnięcia, czyli braku osadzenia głowy kości biodrowej w panewce stawu
biodrowego. Może się zdarzyć już w okresie płodowym /7 miesiąc/, przy porodzie, potem przy
niewłaściwej pielęgnacji dziecka. Skutki: chód kaczkowaty /obustronne/, utykanie na jedną stronę.
Przy jednostronnym zwichnięciu pojawia się skrzywienie kręgosłupa. Trzeba trzymać dziecko z
odwiedzionymi nóżkami, niezalecane jest krępowanie nóżek becikiem oraz wczesne sadzanie i
stawianie dziecka w łóżeczku, w kojcu /długo samo wstaje i stoi/. Stosuje się pomoce ortopedyczne
 szyna /podwieszane krzesełko/. W 90% przy odpowiednim, wczesnym usprawnianiu dysplazja nie
sprawia potem problemu.
7) wady kręgosłupa  boczne skrzywienie kręgosłupa, rozszczepy kręgosłupa  mogą
występować w różnych odcinkach, ale najczęściej jest to lędz
wiowy i krzyżowo-lędz
wiowy. Powstają
w pierwszym miesiąc ciąży.
Rozszczepy:
I) tarń dwudzielna  stosunkowo łagodna forma, polega na braku spojenia łuków
kręgowych, najczęściej na poziomie krzyżowo-lędz
wiowym. Najczęściej jest bezobjawowa;
II) przepuklina oponowa  rozszczep kanału kręgowego; w miejscu tego rozszczepu
występuje uwypuklenie na zewnątrz opon rdzenia. Opony te najczęściej pokryte są & & poduszką
tłuszczową i skórą. Na zewnątrz wygląda to jak miękki, sprężysty guz. Najczęściej w odcinku
lędz
wiowo-krzyżowym. Bezobjawowa w poruszaniu się i wydalaniu.
III) przepuklina oponowo - rdzeniowa  rozszczep kanału kręgowego, uwypuklenie opon,
wyciągnięcie rdzenia kręgowego. W najgorszych przypadkach rdzeń nie jest przykryty & .. i skórą.
Ponadto rdzeń jest nieprawidłowo ukształtowany. W miejscu przepukliny może mieć mniej korzeni
nerwów. Wada ta występuje w odcinkach lędz
wiowym i krzyżowo-lędz
wiowym. W Europie częstość
występowania ocenia się od 1,15 do 3,08 na 1000 żywych urodzeń. W Polsce od 2,05 do 2,68. W
latach 1990-2000 w lubelskim częstość wszystkich wad CUN wynosiła 1,84/1000, a & nerwowej
1,25.
Domniemane przyczyny:
- czynniki genetyczne w komórkach rozrodczych rodziców przed zapłodnieniem
- czynniki wrodzone  niedobór kwasu foliowego, wit. B, choroby infekcyjne matki w czasie
ciąży, cukrzyca insulino zależna matki, środki chemiczne /w tym leki/, napromieniowanie.
Aby zapobiec tym wadom, kobieta powinna przyjmować kwas foliowy miesiąc przed ciążą i 3
miesiące po zajściu w ciążę w dawce 0,4 mg dziennie.
Stosowanie kwasu foliowego obniża występowanie tych wad o 70%.
Objawy ze względu na poziom uszkodzenia rdzenia:
- poziom uszkodzenia po & & ..  objawy to porażenie całkowite kończyn dolnych
- poziom uszkodzenia L4 i poniżej  całkowite porażenie kończyn dolnych, nietrzymanie
moczu i stolca
- poziom S1 i niżej  częściowy niedowład kończyn dolnych, nietrzymanie moczu i stolca
8
 - poziom S3 i niżej  tylko zaburzenia kontroli wydalania
Około 80% osób z przepukliną oponowo-rdzeniową ma upośledzone czynności lokomocyjne. Z tej
grupy osób około 40% doświadcza powikłań wynikających z zaniku czucia: odleżyny, owrzodzenia.
U około 75-90% ma zaburzenia czynności wydalania /trudności w opróżnianiu pęcherza mogą być
przyczyną chorób nerek i śmierci/. U ok. 80% występuje wodogłowie, które w bardzo dużym
stopniu zakłóca rehabilitację i jest przyczyna takich zaburzeń jak: asymetria ruchów kończyn
górnych, zaburzenia napięcia mięśniowego, drżenie mięśni rąk.
______________________________________________________________________
WYKA
AD IV  16.04.08
Zaburzenia współwystępujące poznawcze i psychospołeczne:
- obniżenie sprawności manualnej
- ogólna niezgrabność ruchowa
- zaburzona koordynacja wzrokowo-ruchowa
- opóz
nienie koordynacji wzrokowo-ruchowej
- zaburzenia praksji /ruchów celowych/
- zaburzenia spostrzegania przestrzennego i wyobraz
ni przestrzennej
- trudności z dokonywaniem operacji liczbowych
- trudności w czytaniu /ich przyczyną jest zaburzenie ruchów sakkadowych/
Są one wynikiem wodogłowia i ograniczonych doświadczeń ruchowych dziecka, w konsekwencji
których ma ono mniej możliwości zdobywania doświadczeń i materiału poznawczego. Przy
przepuklinie mogą występować zaburzenia czucia, ograniczenia doznań i wrażeń.
Mocną stroną tych dzieci jest sfera werbalna. Mają one dobrą artykulację, rozumieją mowę
dz
więkową. U niektórych dzieci występują trudności w rozumieniu pojęć abstrakcyjnych; duża
płynność mowy o małej zawartości abstrakcyjnej /koktajl party/
Z powodu problemów z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych mogą pojawić się problemy ze
zrozumieniem czytanego tekstu. W klasach młodszych nie mają problemów w nauce, a pojawiają się
one w klasach starszych, szczególnie w matematyce, geografii, języku polskim. Za przyczyny tych
trudności uważa się zaburzenia koncentracji uwagi, trudności w organizowaniu pracy, dużą
męczliwość, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej.
Rehabilitacja jest podejmowana już po urodzeniu dziecka i obejmuje:
- operację przepukliny
- operację wodogłowia
- zaopatrzenie układu moczowego /czasem cewnikowanie/
- podjęcie usprawniania ruchowego, pionizacja dziecka
- wczesne operacje ortopedyczne /likwidowanie przykurczy/
- zaopatrzenie ortopedyczne
- naukę chodzenia
- naukę samoobsługi
- oddziaływania psychopedagogiczne
9
 - współpracę z rodzicami /wsparcie informacyjne, pedagogiczne/
Rehabilitacja według okresów rozwojowych:
1) okres noworodkowy, niemowlęcy
Ma na celu niedopuszczenie do powstania lub utrwalenia się ograniczeń ruchów w
stawach kończyn dolnych, zapobieganie zniekształceniu kręgosłupa i zwichnięciu w stawach
biodrowych, pobudzanie do pracy /skurczów/ nieporażonych mięśni dolnych, wzmocnienie mięśni
szyi, karku, tułowia, kończyn górnych, stymulowanie czynności ruchowych pobudzających do stania
i chodzenia /przetaczanie, pełzanie, raczkowanie/
2) wiek przedszkolny:
- korekcja przykurczy
- spionizowanie w aparatach ortopedycznych dzieci z częściowymi porażeniami nóg
- opanowanie optymalnego poziomu poruszania się w pozycji wyprostowanej
- zwiększanie sprawności manualnej
3) wiek szkolny:
- pionizowanie z użyciem aparatów niedopuszczających do powstania przykurczy
pozycyjnych
- kształtowanie umiejętności samodzielnego przemieszczania się z wózka do wanny,
łóżka
- rozwijanie umiejętności poruszania się na wózku po różnym terenie
- u dzieci przy całkowitym porażeniu kończyn dolnych  stosowanie ćwiczeń
biernych.
MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECI
CE:
- 1862 r.  William Little opisał obustronne porażenie mózgowe /tylko jedną postać mpdz/
- nie jest chorobą
- to zespół niepostępujących zaburzeń czynności ośrodkowego neuronu ruchowego,
powstałych w okresie rozwojowym /uszkodzenie mózgu się nie pogłębia/
- u dziecka nie występują określone czynności, które powinny się pojawić /np. pełzanie/
- zaburzenia, uszkodzenia mózgu muszą się pojawić do 2-3 r. ż.
Objawy dotyczą sfery ruchowej ogólnie rozumianej. Objawy są słabo wyraz
ne, widoczne. Bada się
odruchy adekwatne do biegu życia. Diagnoza stawiana jest póz
no.
Rehabilitacja zmierza do uruchomienia kompensacji. Ważne jest by była ona jak najwcześniejsza, bo
wtedy jest najbardziej skuteczna.
Rodzice mogą zauważyć u dziecka pewne nieprawidłowości:
1) od urodzenia do 3. miesiąca życia:
- zwiększona nadpobudliwość dziecka
- nadwrażliwość na bodz
ce
- łatwe wyzwalanie odruchu moro
- gwałtowne zmiany napięcia mięśniowego
- mała ruchliwość
- trudności w karmieniu /nieumiejętność ssania, dławienie się/
- stale zaciśnięcie pięści od 2. miesiąca życia
- nagłe ruchy wyprostne
10
 - wiotkość
- brak fiksacji /skupiania/ wzroku
- asymetria w ruchach i układaniu kończyn
2) od 4. do 8. miesiąca życia:
- trudności w unoszeniu głowy, leżeniu na brzuchu, wyciąganiu rąk
- zaciśnięte pięści
- obniżone napięcie mięśni szyi
3) od 8. do 10. miesiąca życia:
- obniżenie napięcia szyi i tułowia
- wzmożone napięcie mięśni nóg
- brak chwytu lub możliwości jego rozluz
niania
Wymienione objawy mają znaczenie wtedy, gdy występują grupowo, a nie pojedynczo.
Czynniki ryzyka:
1). prenatalne:
-� zaburzenia ginekologiczne matki /zażywanie hormonów, choroby infekcyjne w czasie ciąży,
wcześniejsze poronienia/
-� konflikt serologiczny
-� niedobory witaminowo-pokarmowe
-� przedwczesne odklejenie łożyska
-� nadużywanie alkoholu
-� zażywanie niektórych leków /np. padaczkowych/
2). perinatalne /okołoporodowe/:
-� wcześniactwo
-� niedotlenienie
-� mechaniczne uszkodzenie czaszki i mózgu
3). postnatalne:
-� uszkodzenia mechaniczne czaszki i mózgu
-� zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
-� krwiaki podtwardówkowe
-� niedotlenienie
-� zatrucia lekami, metalami
-� niewłaściwe leczenie
Klasyfikacja:
I) wg Ingrama
II) wg Hagberga
1). postaci spastyczne:
-� obustronne porażenie kurczowe /diplegia/
-� obustronne porażenie połowiczne /tetraplegia/
-� porażenie połowiczne /hemiplegia/
2). postaci dyskinetyczne /pozapiramidowe/
11
3). postaci móżdżkowe /ataksja/
4). postaci mieszane
Postaci spastyczne  zaburzenia wykonywania ruchów dowolnych:
-� wzmożone napięcie mięśniowe
-� przetrwałe odruchy /np. chwytne/
-� zakłócone doznania czuciowe /odbieranie wrażeń dotykowych, wibracyjnych/
-� zaburzenia widzenia
Diplegia:
-� porażone są 4 kończyny, ale ręce są zawsze sprawniejsze niż nogi
-� nasilenie spastyczności może występować w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym
-� ograniczenia chodzenia może występować w różnym stopniu
Tetraplegia:
-� porażenie 4-kończynowe; w jednakowym stopniu zaburzone są ręce i nogi
-� najcięższa postać
-� występuje porażenie mięśni twarzy, języka, gardła
-� przy znacznym stopniu nasilenia spastyczności dzieci często nie mówią
-� współwystępuje upośledzenie umysłowe, co wynika z ograniczenia samodzielności dziecka, jego
doświadczeń /charakter wtórny/
Hemiplegia:
-� prawa lub lewa strona ciała
-� kończyna dolna jest mniej zaburzona
-� w stopniu znacznym porażenie dotyczy tez tułowia
-� mogą pojawić się w zakresie kończyn górnych ruchy atetotyczne /powolne ruchy palców
przypominające poruszanie się dżdżownicy/.
Postaci dyskinetyczne:
-� występowanie zaburzenia napięcia mięśniowego /jest ono wzmożone lub obniżone/
-� spowolnienie ruchów /obniżone tempo wykonywania czynności, ograniczona gestykulacja,
uboga mimika twarzy/
-� ruchy mimowolne /ruchy pląsawicze, szybkie, obszerne ruchy kończyn, grymasy twarzy,
ruchy atetotyczne  dotyczą palców rąk i nóg/
-� ruchy miokloniczne /szybkie skurcze pojedynczych mięśni, tiki, drżenie/
-� zaburzenie słuchu
-� rozwój intelektualny najczęściej jest prawidłowy, ale pojawiają się problemy z mówieniem,
oddychaniem
-� występuje w około 10% przypadków.
Postać móżdżkowa (ataksja):
- stanowi ona ok. 5% przypadków mózgowego porażenia
- móżdżek odpowiedzialny jest za postawę ciała, równowagę
12
 - w tej postaci, kiedy zakłócenie występuje w jego obszarze cechą najbardziej
charakterystyczną jest właśnie zaburzenie równowagi, w zależności od nasilenia objawów (przy
lekkim-stany zachwiania równowagi, przy znacznym-brak możliwości zachowania pionowej postawy
ciała)
-� niezborność ruchów
-� drżenie zamiarowe przy wykonywaniu ruchów
-� obniżenie napięcia mięśniowego
-� oczopląs
-� częste zaburzenia mowy, skandowana, wybuchowa
-� częste w tej postaci jest też upośledzenie umysłowe różnego stopnia.
Postaci mieszane:
- połączenie cech zaburzeń z powyższych głównych 3 grup.
Zaburzenia współwystępujące z porażeniem mózgowym:
ż� upośledzenie umysłowe różnego stopnia  ok. 25%-35% przypadków porażenia
-� uszkodzenie mózgu
-� są to przypadki wtórnego upośledzenia: powstaje na tle niedostatecznej stymulacji
rozwojowej dziecka, tzn brak doświadczeń, które uniemożliwiają gromadzenie wrażeń,
spostrzeżeń i wyobrażeń; to zaniedbanie jest ważne we wczesnym rozwoju dziecka
ż� zaburzenie sensoryczne: wzroku (od 50%do70%):
-� zaburzenia ostrości widzenia
-� ograniczenie pola widzenia
-� oczopląs
-� zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej
Konsekwencją tych zaburzeń są:
-� trudności w wyodrębnianiu części z całości
-� trudności w dostrzeganiu różnic i podobieństw
-� trudności w wyróżnianiu figur z tła, oceniania wielkości, kierunków
-� trudności w zapamiętywaniu wzrokowym, percepcji głębi
-� trudności w czytaniu
ż� zaburzenia słuchu:
-� obniżenie ostrości słuchu w różnym stopniu
-� zaburzenia słuchu fonematycznego (wyodrębnianie głosek)
-� zaburzenia analizy i syntezy słuchowej
Konsekwencje to:
-� trudności w rozumieniu mowy, czytaniu, pisaniu, zapamiętywaniu słuchowym
-� problemy w zakresie koncentracji uwagi
ż� zaburzenia mowy (ok. 75% przypadków):
13
-� zaburzenia rozumienia i mówienia; zniekształcenie może się rozwijać, brak mówienia, czego
przyczynami może być uszkodzenie mózgu, porażenie narządów artykulacyjnych, zaburzenia
słuchu
ż� padaczka (25%-30% przypadków):
Przyczyny:
-� uszkodzenie mózgu(najcięższa padaczka typu Westa)utrudnia rozwój dziecka i rzutuje na
rehabilitację dziecka
ż� zaburzenia emocjonalne:
-� chwiejność emocjonalna
-� drażliwość
-� wybuchowość
-� niezdolność kontrolowania emocji
-� nadmierna lękliwość
-� impulsywność
-� negatywizm
-� agresywność
Przyczyny uszkodzenia mózgu oraz niekorzystne czynniki zewnętrzne(postawy, brak zaspokojenia
potrzeb psychospołecznych)
ż� zaburzenia lateralizacji:
-� często skrzyżowana, nieustalona, za to odpowiada też dysfunkcja mózgu
ż� zaburzenia orientacji w schemacie ciała i przestrzeni:
-� ich przyczyny są ograniczone doświadczeniami ruchowymi dziecka
Rehabilitacja w mózgowym porażeniu dziecięcym:
1) Usprawnianie ruchowe, kinezyterapia + oddziaływania fizykoterapeutyczne(termo, elektro,
hydroterapie)
Cel:
-� dążenie do spionizowania dziecka
-� osiągnięcia przez niego dostępnego sposobu lokomocji
-� nabycie umiejętności chwytania, manipulowania przedmiotami
-� rozwijanie zdolności samoobsługowych, jednocześnie dąży się do zapobiegania przykurczom i
zniekształceniom w obrębie kości i stawów
-� wspomaganie zabiegami leczniczymi(operacyjnie, jeśli doszło do powstania przykurczy;
farmakologicznie obniżenie napięcia mięśniowego-lek-potulina); zabiegi służą poczuciu
rozwijania schematów ciała
2) psychopedagogiczna:
-� dostarczanie dziecku wrażeń, spostrzeżeń(stymulacja procesów poznawczych)
-� usprawnianie mowy(terapia logopedyczna)
-� przygotowania dziecka do nauki szkolnej
Metody stosowane w pracy z dzieckiem:
14
a. metoda Bobathów(NDT): metoda usprawniania ruchowego stosowana już w okresie
niemowlęcym, stosuje się różnego rodzaju ćwiczenia opierając się na punktach kluczowych:
głowa, obręcz barkowa i biodrowa; stosowane są, np. wielkie piłki do rehabilitacji dziecka; nie
ma żadnych przeciwników
b. metoda Vojty: metoda usprawniania ruchowego stosowana od wczesnego okresu rozwoju
dziecka, poprzez uciskanie różnych punktów na ciele dziecka(strefy wyzwalania), dąży się do
przetorowania dróg nerwowych; w Polsce ma wielu przeciwników, ponieważ jest z
ródłem bólu
dla dziecka, jest to po9konywanie oporu dziecka, z
le działa na psychikę
c. metoda Domana: usprawnianie w różnych sferach dzieci z różnymi uszkodzeniami mózgu(ma
więcej przeciwników niż zwolenników, zwłaszcza w Polsce). W programie ćwiczenia są ściśle
poukładane, są przerwy. Ważne:
-� ćwiczenia ruchowe-nauczenia dziecka pełzania. Potrzeba w tych ćwiczeniach nie tylko
dwóch, ale czterech osób do pomocy,
-� ćwiczenia w zakresie percepcji wzrokowej(np. obrazki)
-� dieta specjalna-ograniczenie soli, cukru, płynów
-� stosowana specjalna pochylnia-jeśli dziecko wcale się nie rusza
-� podwieszanie dziecka za pomocą specjalnych pasów
d. metoda Pet�(w Polsce rzadko stosowana): dzieci w wieku przedszkolnym, w normie
intelektualnej, o wyższej trochę sprawności fizycznej; połączenie usprawniania z nauczaniem
Cel:
-� przygotowanie dzieci do samodzielnego życia poprzez usprawnianie ruchowe, usprawnianie
mowy, funkcji percepcyjno-motorycznych, intelektualnych, emocjonalnych i rozwijanie
umiejętności społecznych
Praca z grupą odbywa się przy rytmicznym odliczaniu, są konduktorzy, stosują przyrządy, sprzęty
wielofunkcyjne do usprawniania (Zamość)
DYSTROFIA MI
ŚNIOWA
Należy do grup chorób mięśniowo-nerwowych (miopatie).
Dystrofia mięśniowa Duchenne a:
ż� jest postacią najcięższą i najczęstszą(1 na 3600 nowo urodzonych)
ż� jest dziedziczny, recesywny, sprzężony z płcią; kobiety-nosicielki, mężczyz
ni-chorują
ż� kobiet nie mają objawów klinicznych, ale są one w pełni wyrażone u kobiet z zespołem
Tunera
ż� komórki mięśniowe chorych nie zawierają w swojej błonie białka zwanego dystrafiną
objawy: (pojawiają się od momentu chodzenia, a chodzenie jest opóz
nione od 18 miesiąca)
ż� mniejsza sprawność ruchowa
ż� niezdolność do biegania, pokonywania przeszkód
ż� przewracanie się, trudności ze wstawaniem
ż� ok. 3-4 r.ż. pojawia się przerost łydek sprawiający wrażenie dobrze umięśnionych, ale to tylko
pozory
ż� w miejsce zanikających mięśni pojawia się tkanka łączna, pojawia się chód kołyszący, zanik
mięśni obręczy biodrowej i barkowej, w konsekwencji pojawiają się wtórne dysfunkcje:
 skrzywienie kręgosłupa
15
 przykurcz ścięgien Achillesa
 osłabienie mięśni kończyn górnych
 w 5-6 r.ż. pojawia się charakterystyczna reakcja: przy wstawaniu wspinanie się po sobie
(objaw Gorersa)
 z czasem osłabienie mięśni szkieletowych związanych z oddychaniem
 ok. 10-14 r.ż. unieruchomienie całkowite
 ok. 20 r.ż. dochodzi do śmierci-organizm się dusi, nie pracują mięśnie
ż� ok. 40-60% lub 60-70% dzieci jest upośledzonych umysłowo
ż� ok. 3-6%-przejściowa poprawa
ż� choroba jest postępująca, nieuleczalna, ale stosuje się terapię(rehabilitację ruchową, leczniczą) ma
ona na celu zapobieganie:
 przykurczom
 zniekształceniom(np. kręgosłupa)
 jak najdłuższe utrzymywanie zdolności chodzenia
 objawom troficznym(niewłaściwe ukrwienie skóry)
ż� stosuje się także leczenie operacyjne(kiedy są duże zniekształcenia kręgosłupa, zwichnięcia w
stawach biodrowych i kiedy doszło do przykurczy)
ż� stosuje się zaopatrzenie ortopedyczne oraz dietę wysokobiałkową
STWARDNIENIE ROZSIANE
ż� to choroba przypadająca na 20-40 r.ż., bardzo rzadko w dzieciństwie lub w wieku starszym
ż� wg Europejskiego Stowarzyszenia SM rozpowszechnienie choroby wynosi 60/100 000
ludności
ż� w Polsce żyje ok. 60 000 korzystających z opieki lekarskiej
ż� na występowanie SM mają także wpływ warunki klimatyczne(w tropikach jej nie ma), im
dalej od równika tym więcej zachorowań
ż� proces choroby zachodzi w istocie białej(w płatach, w rdzeniu, w pniu mózgowy)
ż� rozkładowi ulega osłonka mielinowa włókna nerwowego, w tym miejscu powstają twarde
formy glejowe, które zakłócają przepływ impulsów nerwowych
ż� przyczyny nie są do końca wyjaśnione; w 1 z teorii przyczyną jest wystąpienie reakcji
odpornościowej organizmu o charakterze autoagresyjnym
ż� wg innej teorii choroba jest wywołana bezpośrednio atakiem wirusów
ż� nie jest zakaz
na
ż� nie stwierdzono dziedziczenia
ż� nie istnieje jednolita postać tej choroby, gdyż zaburzenie może dotyczyć mózgu, pnia mózgu,
móżdżka lub rdzenia mózgowego(w istocie białej)
ż� 3 warianty kliniczne: postać łagodna, pośrednia, złośliwa
objawy:
ż� jednostronne zapalenie nerwu wzrokowego-zaburzenia ostrości widzenia, plamki w polu
widzenia, zamglenie pola widzenia
ż� może wystąpić drętwienie czoła, najczęściej kończyn lub 1 strony twarzy
ż� w innym przebiegu choroby dochodzi do powolnego postępowania osłabienia 1 lub obu
kończyn dolnych
16
ż� w toku rozwoju zaawansowania choroby pojawiają się niedowłady kończyn, spastyczność,
zakłócenia koordynacji ruchowej, drżenie kończyn, asymetria ruchów
inne objawy:
ż� zaburzenia czynności pęcherza
ż� u kobiet: zaburzenia miesiączki, u mężczyzn: impotencja
ż� dyzartria: zaburzenia mowy polegające na jej poważnym zniekształceniu)
ż� zaburzenia połykania
ż� ??
ż� depresja i inne objawy psychiatryczne
objawy w zakresie sfery psychicznej:
ż� osłabienie pamięci
ż� utrata zainteresowań
ż� problemy z podejmowaniem decyzji, planów i organizowaniem działań
ż� niechęć do świata
ż� osłabienie kontroli
ż� labilność emocjonalna
ż� nadwrażliwość, agresja
3 warianty kliniczne choroby:
ż� łagodna-ok.20-25%, niepostępująca, występuje w młodym lub średnim wieku, ma ostry
początek, długie przerwy między ??; niewielkie zmiany sprawności po (mutach rzutach ??)
ż� pośrednia-ok. 65%, występuje w młodym lub średnim wieku, ostry początek, umiarkowanie
długie przerwy między rzutami(?), umiarkowana niepełnosprawność po rzutach
ż� złośliwa-ok. 15%, występuje w każdym wieku:12-15, 20-40; ? ostry lub powolny początek, brak
cofania się objawów, szybki rozwój choroby, postępująca niepełnosprawność dużego stopnia
rehabilitacja-cel :
ż� utrzymanie aktywności, w tym zawodowej
ż� w okresie ostrym(gdy ? choroby)ważna jest pielęgnacja, zapobieganie odleżynom,
przykurczom(bierne ćwiczenia), powikłaniom płucnym(bierna pionizacja, masaże, ćwiczenia
oddechowe)
ż� ćwiczenia obniżające spastyczność
ż� ćwiczenia koordynacji ruchów
ż� ćwiczenia lokomocyjne z zastosowaniem dostępnych środków
ważne jest przestrzeganie dwóch zasad:
ż� unikanie nadmiernego wysiłku fizycznego
ż� unikanie przegrzania organizmu
Ważne jest zachowanie higieny osobistej, unikanie infekcji, możliwość odpoczynku fizycznego i
psychicznego, zalecana dieta bez tłuszczy zwierzęcych, alkoholu, cukru i kawy, leczenie
farmakologiczne(by tłumić czynności układu immunologicznego atakujące mielinę)
17