EUROPEJSKIE PRAWO PRACY
Europejskie prawo pracy tworzą dokumenty wydane przez dwa podmioty prawa międzynarodowego: Unię Europejską oraz Radę Europy. Zarówno Unia Europejska jak i Rada Europy zaliczane są do organizacji międzynarodowych, którym państwa je tworzące przyznały prawo wydawania norm prawnych. Jednak ze względu na charakter tych organizacji akty prawne przez nie wydawane różnią się zarówno w zakresie zasad wprowadzania ich w życie jaki i mocy wiążącej tych aktów. Unia Europejska jest organizacją ponadnarodową i wydawane przez nią akty (rozporządzenia, dyrektywy) obligatoryjnie muszą być wprowadzane w życie w poszczególnych państwach członkowskich, natomiast inne dokumenty wydawane przez Unię Europejską wprawdzie nie wiążą państw ale stanowią deklarację woli przestrzegania zawartych w nich postanowień, bez możliwości stosowania sankcji (m.in. - Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników z 1989r.- WKPPSP). Jeśli zaś chodzi o Radę Europy to jest to międzyrządowa organizacja międzynarodowa, do podstawowych dokumentów które wydaje należą konwencje, które do swojego wejścia w życie potrzebują ratyfikacji przez państwa członkowskie (np. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r., Europejska Karta Społeczna z 1961 r.- EKS).
Działalność legislacyjna Unii Europejskiej skupia się głównie wokół problematyki gospodarczej, przez to sprawy socjalne zostały zepchnięte na plan dalszy, chyba że działania podejmowane w tej materii miały na celu umożliwienie właściwej realizacji integracji ekonomicznej. Działo się tak pomimo zapisów w Traktacie Rzymskim w art. 2 Wstępu wskazującym na cele Organizacji (dążenie do zapewnienia wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej oraz podnoszenia stopy życiowej i jakości życia), oraz w art. 117-123 mówiących o konieczności prowadzenia właściwej polityki społecznej. W momencie gdy zauważono, że brak zainteresowania wymiarem społecznym może zagrozić funkcjonowaniu jednolitego rynku (pracownicy z państw członkowskich nie widzieli, poza szczytnymi ideami tworzenia „wspólnej Europy”, żadnych korzyści dla siebie), podjęto próbę zwrócenia większej uwagi na problematykę społeczną, czego wyrazem było wydanie szeregu dyrektyw szczegółowych, kompleksowych dokumentów obejmujących całość problematyki społecznej (WKPPSP), a także Protokół Społeczny do Układu z Maastricht.
Jeśli chodzi o Radę Europy, to przy braku większych możliwości oddziaływania na sferę ekonomii czy polityki uznała ona za jeden ze swoich priorytetów promowanie praw socjalnych.
Na podstawie dokumentów wydanych przez Unię Europejską i Radę Europy, można zbudować katalog podstawowych zasad prawa pracy, które powinny być respektowane przez wszystkie państwa członkowskie. Dwa podstawowe dokumenty jeśli chodzi o problematykę zasad prawa pracy to: WKPPSP i EKS. Do zasad tych zaliczono:
Prawo do zatrudnienia - prawo to określa, że wszystkim obywatelom Unii powinna być zapewniona możliwość swobodnego wyboru i wykonywania zawodu oraz dostępu do bezpłatnego korzystania z publicznego pośrednictwa pracy.
Prawo do wynagrodzenia - prawo to gwarantuje pracownikom uzyskiwanie sprawiedliwego wynagrodzenia za wykonywaną pracę (idea płacy godziwej)
Poprawa warunków pracy i życia - państwa powinny dążyć do wyrównania warunków życia i pracy przy jednoczesnym podnoszeniu ich standardu.
Prawo do przerw w pracy - każdemu pracownikowi należy zagwarantować cotygodniowy odpoczynek oraz coroczny płatny urlop.
Ochrona socjalna - zapewnienie wszystkim obywatelom, bez względu na ich status oraz wielkość przedsiębiorstwa w którym pracują, możliwości korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Swoboda zrzeszania się - zapewnienie wszystkim pracodawcom i pracownikom swobody tworzenia i przystępowania do organizacji zawodowych, dla ochrony interesów ekonomicznych i socjalnych.
Swoboda prowadzenia rokowań i sporów zbiorowych - zagwarantowanie możliwości prowadzenia negocjacji i zawierania układów zbiorowych, a także prowadzenia szczególnych działań np. strajków.
Szkolenia zawodowe - zagwarantowanie dostępu do szkolenia zawodowego i możliwości korzystania z niego w okresie pracy zawodowej.
Równe traktowanie kobiet i mężczyzn - państwa powinny zapewnić jednakowe traktowanie i możliwości dla mężczyzn i kobiet.
Ochrona zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy - zapewnienie zadowalających warunków ochrony zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy.
Ochrona dzieci i młodocianych - minimalny wiek dopuszczania do pracy nie może być niższy od 15 lat, a także traktowanie takich osób w szczególny sposób określony w przepisach krajowych.
Przedstawione podstawowe prawa pracowników zostały uszczegółowione w licznych dyrektywach Unii Europejskiej.
Problematyka stosunku pracy generalnie została w gestii państw członkowskich, o czym świadczy pkt 9 WKPPSP „Warunki zatrudnienia każdego pracownika Wspólnoty Europejskiej będą określone w ustawodawstwie, na mocy układów zbiorowych lub w umowie o pracę, zgodnie z warunkami właściwymi dla każdego kraju”. Pomimo tej ogólnej deklaracji o pozostawieniu problematyki stosunku pracy do wewnętrznego uregulowania przez kraje członkowskie, Rada Wspólnoty Europejskiej wydała 3 dyrektywy związane ze stosunkiem pracy, a co za tym idzie wywarły wpływ na wewnętrzne ustawodawstwo każdego z państw-członków (dyrektywa 77/187 z dnia 14 lutego 1977r. w sprawie dostosowania praw państw członkowskich dotyczących ochrony pracowników w przypadku transferu przedsiębiorstw lub ich części; dyrektywa 91/533 z dnia 14 października 1991r. w sprawie obowiązku pracodawcy dotyczącego informowania pracowników o warunkach stosowanych do umowy lub stosunku pracy - w tej dyrektywie określono szczegółowo obowiązkowe elementy które powinny znaleźć się w umowie o pracę; dyrektywa 75/129 z dnia 17 lutego 1975r. w sprawie dostosowania ustawodawstwa państw członkowskich odnoszących się do zwolnień grupowych).
Problematyka wynagrodzeń za pracę znajduje swoje miejsce zarówno w obydwu Kartach jak i jest doszczegółowiona w dyrektywach: 75/117 z dnia 10 lutego 1975r. w sprawie zbliżania ustawodawstwa państw członkowskich dotyczących zasady równego wynagradzania pracujących kobiet i mężczyzn; 80/987 z 20 października 1980r. w sprawie ochrony roszczeń pracowników w przypadku niewypłacalności pracodawcy.
Jeśli chodzi o uregulowania dotyczące pracy kobiet to zgodnie z art. 119 Traktatu Rzymskiego kobiety i mężczyźni mają zagwarantowaną równą płacę za równą pracę, w celu przyspieszenia pełnej realizacji tego artykułu została wydana wspomniana już przeze mnie dyrektywa 75/117 z dnia 10 lutego 1975r., dyrektywa ta dotyczy zarówno wynagrodzeń jak i szerokiej problematyki dyskryminacji kobiet w procesie pracy. Kolejnym dokumentem dotyczącym niedyskryminacji jest dyrektywa 76/207 z dnia 9 lutego 1976r. dotycząca wprowadzania w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet jeżeli chodzi o dostęp do zatrudnienia, szkolenie zawodowe i awansowanie oraz warunki pracy.
Drugą dziedziną związaną z pracą kobiet, która znalazła swoje odzwierciedlenie w prawie europejskim jest ochrona kobiet w okresie ciąży i macierzyństwa - wspomina o tym dyrektywa 92/85 z dnia 19 października 1992r, dotycząca wprowadzenia środków niosących poprawę zdrowia i bezpieczeństwa w pracy pracownic w ciąży i pracownic, które niedawno rodziły lub karmią piersią.
Prawo pracy to nie tylko indywidualne prawo pracy (wg klasyfikacji podmiotowej) lecz także jest to zbiorowe prawo pracy (dotyczy statusu podmiotów zbiorowych w procesie pracy).
Statut Rady Europy w art. 3 głosi, iż „Każdy Członek Rady Europy musi przyjąć zasadę praworządności, w ramach której wszyscy obywatele mogą korzystać z przysługujących im praw człowieka i podstawowych swobód obywatelskich”. Rozszerzenie tej zasady znalazło się w przyjętej 4 listopada 1950r. Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Art. 11 Konwencji stanowi w ustępie 1, że „Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego gromadzenia się oraz do swobodnego zrzeszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich praw”. Gwarancja wolności zrzeszania się została wzmocniona przez przyjęcie Europejskiej Karty Społecznej.
Natomiast w obszarze zainteresowania Unii Europejskiej w zakresie zbiorowego prawa pracy znajdują się 3 obszary (Unia wyłączyła ze swoich uregulowań część przepisów dot. zbiorowego prawa pracy m.in. prawo zrzeszania się, prawo do strajku). Pierwszym obszarem jest dialog społeczny (układy zbiorowe), możliwość zawierania Europejskich Układów Zakładowych wynika z art. 118 B Traktatu Wspólnot Europejskich z 1986r. Kolejnym obszarem jest promowanie zasad informacji i konsultacji pracowników (pracodawcy powinni konsultować się z pracownikami lub ich przedstawicielami i umożliwiać im uczestniczenie we wszelkich dyskusjach dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas pracy). Trzecim obszarem zbiorowego prawa pracy objętym uregulowaniami europejskimi jest partycypacja pracownicza, o której mówi dyrektywa 94/45 z 22 września 1994r. w sprawie ustanowienia europejskich rad zakładowych, lub trybu informowania i zasięgania opinii pracowników przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym.
Polskie prawo pracy w procesie starania się Polski o członkostwo w Unii jest na wysokim poziomie dostosowania do norm europejskich. Polski kodeks pracy został znowelizowany w 1996r. w duchu europejskim, jednak i tak nie jest jeszcze aktem prawnym bez zastrzeżeń odpowiadającym warunkom gospodarki rynkowej. Wysokie zaawansowanie prac nad dostosowaniem polskiego prawa pracy do norm europejskich wynika z ratyfikowania przez Polskę bazowych dokumentów z zakresu prawa pracy wydanych przez Radę Europy - Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Europejskiej Karty Społecznej.