Poz. 13 Różnorodność twórczych umysłów - ujęcie holistyczne - Cz. Nosal

Celem rozważańjest przedstawienie argumentacji tezy, że istnieje jeden wspólny mechanizm myślenia twórczego. Analiza tezy w trzech ramach teoretycznych:

1. determinant myślenia twórczego

2. taksonomii teorii twórczości

3. typologicznej teorii umysłu

Myślenie twórcze- proces przetwarzabania informacji zmierzający do nowego, oryginalnego rezultatu, usuwającego jakąś trudność, problem czy konflikt poznawczy. Jednakowoż nie można się zgodzić z tezą, że istnieje jeden dominujący proces stanowiący istotę myślenia twórczego i że procesowi temu odpowiada również jeden regulacji. W myśleniu holistycznym muszą być uwzględnione wszystkie klasy determinant myślenia twórczego i rózne kierunki interakcji.

Ad1 Trzy główne kategorie determinant myślenia twórczego:

1. determinanty dotyczące procesów podstawowych:

1. zasoby komputalne

2. rozkład aktywacji

3. poznawcze możliwości i ograniczenia

Do nie dawna w psych. procesów poznawczych abstrahowano od poziomu aktywacji, rozpatrywano zimny umysł i czyste operacje. Obecnie bierze się pod uwagę aspekt energetyczny - dynamikę neuronalną (temperamentu)

2. Determinanty dotyczące kontroli poznawczej:

Metakomponenty - sekwencje operacji poznawczych, od których zależy skuteczność monitorowania toku aktywności umysłowej oraz podejmowanie decyzji i zmianie i o stylu samoregulacji.

3. tzw. „boczne determinanty” - czyli zadania, kontekst społeczny. Mają one zewnętrzny charakter względem umysłu

Ad 2 Taksonomia teorii myślenia twórczego - spojrzenie metateoretyczne.

Dwa kryteria metateoretyczne porządkujące teorie myślenia twórczego:

• pierwszy wymiar dzieli teorie na dyspozycyjne (statyczne) i procesualne (dynamiczne)

Teorie dyspozycyjne zakładają istnienie dyspozycji w formie utrwalonego modelu poznawczego, swego rodzaju obwodu neuronalnego.

Teorie procesualne koncentrują się na przetwarzaniu bieżącym. Umysł opisuje się jako system funkcjonalny o zmiennej organizacji. Opis ten nie oznacza że umysł jest pozbawiony dyspozycji, ale minimalizuje liczbę dyspozycji do zasobów komputalnych, a dynamikę umysłu objaśnia w języku schematów, reguł proceduralnych lub gotowych algorytmów i heurystyk.

• Drugi wymiar metateoretyczny dotyczy liczby mechanizmów uważanych za podstawowe. Dzieli teorie na monistyczne i pluralistyczne.

Teorie monistyczne - forma holistycznego spojrzenia na umysł przez pryzmat taoistycznej zasady, że wszystko jest jednym. Jedna jakaś dyspozycja jak ogólny czynniki inteligencji.

Teorie pluralistyczne - charakteryzują umysł w języku wielu wyspecjalizowanych dyspozycji, mechanizmów i kompetencji poznawczych.

Z połączenia dwóch wymiarów otrzymujemy:

Teorie monistyczne

Ogólny czynnik inteligencji Interakcja inteligencji Płynnej i skrystalizowanej DM Teorie dyspozycyjne	Typy umysły Teoria Gestalt Interakcja lewej i prawej półkuli PM Teorie procesualne
DP Zdolności elementarne Macierz zdolności twórczych Kompetencje umysłu	PP Modularność umysły Kody i schematy poznawcze Przetwarzanie równoległe/ rozproszone

Teorie pluralistyczne

Ad.3 Różnorodność twórczych umysłów

Możliwość holistycznego opisu różnych form myślenia twórczego daje teoria Junga. W jej ramach umysł określa się jako kombinację czterech funkcji podstawowych: percepcji (S), intuicji (N), myślenia (T) i uczucia (F); traktuje się go jako pewną całość - strukturę taoistyczną. Opierając się na teorii Junga, typ umysłu możemy zdefiniować jako profil poznawczych preferencji i awersji, zdeterminowany przez funkcje podstawowe.

Teoria Junga uwzględnia cztery typy umysłu, biorąc pod uwagę kombinację funkcji podstawowych: ST, NT, SF, NF.

1. ST - ukierunkowany na gromadzenie faktów i coraz ściślejszy pomiar, dominuje analityczna obserwacja podporządkowana logicznym kryteriom i krótkiej perspektywie czasu - „twórczy obserwator” - ważne mikropodobieństwa i mikroróżnice w ocenie zdarzeń, obiektów, faktów.

2. NT - aktywność poznawcza zdeterminowana przez silną potrzebę struktury i porządku; w aktywności dominuje myślenie logiczne - schematy dedukcyjne i redukcyjne („twórczy teoretyk”); umysłowość NT cechuje dążenie do upraszczania i unifikacji; myślenie rozpoczyna się od szerszego intuicyjnego wglądu, rezultaty są czyszczone przez reguły logiczne, aby nabrały formy abstrakcyjnego wzorca.

3. SF - charakteryzuje się myśleniem twórczym ukierunkowanym na konkretne manipulacje i konstrukcje, aktywne eksperymentowanie i sprawdzanie możliwości; struktury poznawcze w mentalności SF mają pierwotne źródła w subiektywnych doznaniach, które są następnie weryfikowane jako konkretne możliwości (manipulacje, konstrukcje); akrobacje sportowe, taniec artystyczny - przykłady tej tendencji,

4. NF - charakteryzuję się myśleniem globalnym i poszerzeniem zakresu rozumienia. Jest to zarazem umysłowość preferująca myślenie metaforyczne i tworzenie własnych symboli w celu ekspresji subiektywnych doznań, symboli i wizji świata.

Są to typy idealne. Rzeczywisty typ umysłu twórcy jest kombinacją wszystkich czterech. Trzeba jednak pamiętać: Przeciwieństwem ST (zwrócony ku zewnętrznej rzeczywistości) jest NF (zwrócony w wewnętrzny świat idei); przeciwieństwem NT (konstrukty teoretyczne weryfikowane przez eksperymenty myślowe) jest SF (konstrukty realne sprawdzone jako eksperymentalne fakty).

W wyniku badaństwierdzono:

• SF,NF - aktywność poznawcza bardziej zdeterminowana przez subiektywne doświadczenia.

• najwyższy poziom metaforyzmu wykazały osoby o mentalności NF; mentalności zdominowane logiką - ST, NT

• NT - preferują kategorie deterministyczne; SF,NF - kategorie probabilistyczne

• ST, NT - wykazują większa ostrożność i sztywność zachowania

• najwyższy poziom oryginalności korelował z mentalnością SF.

---