Stawonogi pasożytnicze

IXODES RICINUS

–

KLESZCZ PASTWISKOWY

• Pasożyt czasowy człowieka oraz innych ssaków i ptaków
• Wzmożona aktywność kleszczy przypada na kwiecień -

maj, latem maleje, a potem wzrasta w sierpniu – wrześniu

• Zima jest okresem odrętwienia
• Występuje na terenie Europy, Afryki Północnej i

Zachodniej, głównie w lasach mieszanych i liściastych

• Samica jest jasnobrązowa do 12 mm, jej ciało jest

owalne, spłaszczone grzbietowo-brzusznie

• Samce są barwy ciemnobrązowej, mniejsze 1,5-2,5 mm
• I.ricinus nie posiada oczu, posiada cztery pary odnóży

krocznych, a jego aparat gębowy tworzą dwuczłonowe,
nożycowate szczękoczółki, między którymi znajduje się
hipostom, służacy do przecinania skóry

samica

samiec

nimfa

Kleszcz pospolity – Ixodes ricinus

IXODES RICINUS

• Samica po napiciu się krwi składa 2-5 tysięcy

jaj i ginie

• Rozwój zarodka w lecie trwa 3-4 tygodnie
• Larwa długości 0,6 mm ma 3 pary nóg, żywi się

3-5 dni, po czym linieje, przekształca się w

nimfę

• Nimfa podobna do samicy, ale mniejsza i nie

posiada otworu płciowego żywi się 4-7 dni, po

linieniu przekształca się w samicę lub samca

• Samica pije krew przez tydzień lub dłużej,

nasycona odpada od żywiciela i kryje się wśród

roślinności

• Każde stadium zasadniczo żywi się tylko raz

IXODES RICINUS

• Ślina kleszcza zawiera substancje drażniące skórę,

co wywołuje świąd i prowadzi do powstania
miejscowych obrzęków u gospodarza

• Kleszcz pastwiskowy występujący w Europie

Środkowej jest rezerwuarem i przenosicielem
różnych drobnoustrojów chorobotwórczych np.:
wirusów kleszczowego zapalenia mózgu, pałeczek
tularemii (Francisiella tularensis), krętków Borrelia
burgdorfei wywołujących boreliozę z Lyme i innych

• Drobnoustroje dostają się do organizmu kleszcza

podczas ssania krwi zakażonych zwierząt i przez
przewód pokarmowy tego pajęczaka do organizmu
człowieka

IXODES RICINUS

• Patogeny są przekazywane na następne stadia

rozwojowe (transstadialnie), a w przypadku
wirusów i krętków także przez zainfekowaną
samicę na jaja (transowarialnie) i następne
pokolenia kleszczy

• Zapobieganie, wykrywanie i zwalczanie :

unikanie miejsc występowania kleszczy,
właściwy ubiór, stosowanie repelentów ,
dokładne oglądanie skóry i szybkie usunięcie
pasożyta

•

SARCOPTES SCABIEI –

ŚWIERZBOWIEC

LUDZKI

• Kosmopolityczny pasożyt skóry
• Samica barwy białawej, lekko owalna,

spłaszczona grzbietowo-brzusznie posiada
hipostom bez ząbków, szczękoczółki
podobne do szczypców, pierwsze dwie pary
nóg zaopatrzone w przyssawki, kolejne
dwie pary zakończone szczecinkami

• Samiec jest podobny, ale mniejszy i

posiada nogi, z wyjątkiem trzeciej pary,
zaopatrzone w przyssawki

SARCOPTES SCABIEI

• Postacią inwazyjną jest larwa, która może być

przeniesiona na żywiciela podczas kontaktu

bezpośredniego lub pośrednio przez bieliznę

• Larwa drąży w warstwie rogowej naskórka

krótki (ok..1 mm) kanalik, w którym

przekształca się w ośmionożną nimfę

• Po linieniu nimfa przekształca się w samca lub

w drugie stadium nimfy, z której powstanie

samica (pozostaje w wylince nimfy aż do

zapłodnienia)

• Zapłodniona samica drąży w naskórku ślepo

zakończone korytarze długości kilku

milimetrów i składa w nich po 2-3 jaja

SARCOPTES SCABIEI

• Po 3-4 dniach z jaj wykluwają się sześcionożne

larwy, które wychodzą na powierzchnię skóry i
dojrzewają w torebkach włosowych

• Cały cykl rozwojowy trwa 2 – 3 tygodnie
• Samica w skórze żywiciela żyje ok.. 4 tygodni,

poza nim może żyć do 10 dni

• Żywicielem właściwym świerzbowca jest

człowiek

• Świerzbowce zwierzęce zostały uznane za

odmiany (po dostaniu się na skórę człowieka
przebywają na niej krótko, nie drążą kanalików,
ale wywołują świąd)

SARCOPTES SCABIEI

• S. Scabiei wywołuje świerzb (scabies, sarcoptosis)
• Zmiany zlokalizowane są głównie na rękach

między palcami, na nadgarstkach, łokciach,także

w pachwinach, okolicach brzucha, piersi i

narządów płciowych, u dzieci mogą być na całej

skórze

• Głównym objawem jest dokuczliwy świąd

nasilający się wieczorem i w nocy

• Drapanie skóry sprzyja wtórnym zakażeniom

bakteryjnym, a także ułatwia rozprzestrzenianie

się pasożyta na obszary zdrowej skóry

• Obserwuje się grudki obrzękowe, pęcherzyki, oraz

przeczosy

SARCOPTES SCABIEI

• Wykwity skórne w typowych miejscach oraz

widoczne przez lupę kanaliki wypełnione
szaroczarnym kałem roztoczy sugerują zakażenie
S.scabiei

• Świerzbowiec znajdujący się na końcu kanalika

widoczny jest jako biały lub szary punkt – można go
po wyjęciu obejrzeć pod mikroskopem w kropli 5 %
NaOH

• Leczenie – stosuje się Novoscabin (30% benzoesan

benzylu), 10% Crotamiton,

• Zasadą jest leczenie wszystkich domowników,

przestrzeganie zasad higieny

PEDICULUS HUMANUS –

WESZ LUDZKA

• Pasożyt stały, zewnętrzny człowieka

•

Wyróżnia się dwie odmiany P. humanus capitis, P.
humanus corporis

• Obie odmiany żywią się wyłącznie krwią
• Samica składa jaja zwane gnidami (owalne,

biało-żółte, zaopatrzone w wieczko)

• Jaja umocowane są u nasady włosa lub wzdłuż

szwów bielizny za pomocą wydzieliny gruczołu
cementowego

• Samica składa 7-10 jaj dziennie, w ciągu życia

do 300 sztuk

• Rozwój zarodka w jaju trwa ok.. tyg.

PEDICULUS HUMANUS

• Z jaja wykluwa się nimfa (3 stadia nimfalne)
• Po trzecim linieniu z nimfy rozwija się postać

dorosła

• Osobniki dorosłe żyją ok.. 30-40 dni
• P.humanus wywołuje wszawicę odzieżową lub

głowową

• Zmiany skórne, którym towarzyszy świąd
- we wszawicy głowowej: grudki obrzękowe i

bąble pokrzywkowe, a na karku może pojawić się

charakterystyczny wyprysk wszawiczy

- we wszawicy odzieżowej : plamy krwotoczne

i/lub grudki obrzękowe w miejscach ukłucia

Wesz odzieżowa przenosi riketsje duru plamistego

PTHIRUS PUBIS –

WESZ ŁONOWA

• Kosmopolityczny pasożyt człowieka wywołujący

wszawicę łonową

• Najmniejsza z wszy pasożytujących na człowieku
• Ciało zróżnicowane na głowę, tułów i odwłok z

trzema parami odnóży krocznych

• Samica składa ok.. 30 jaj, które przyklejane są do

włosa za pomocą pierścienia z substancji

cementowej

• Po 7-8 dniach wylęgają się nimfy (trzy pokolenia),

a z nich po 15-18 dniach osobniki dorosłe

• Na człowieku postacie dorosłe żyją ok.. 3 tyg.,

poza żywicielem ok.. 24 godz.

PTHIRUS PUBIS

• Typowym objawem wszawicy jest świąd

skóry

• W miejscach ukąszeń pojawiają się tzw:

plamy błękitne – sinofiołkowe lub szare

• P.pubis umiejscawia się na wzgórku

łonowym, w dołach pachowych, czasem na
brwiach i rzęsach

• W celu zwalczania stosuje się Crotamiton

CIMEX LECTULARIUS –

PLUSKWA DOMOWA

• Występuje w klimacie umiarkowanym, w

strefie subtropikalnej

• Czasowy pasożyt człowieka
• Ciało spłaszczone grzbietowo-brzusznie, w

zarysie owalne, barwy jasnobrązowej

• Samica po posiłku z krwi składa jaja barwy

perłowoszarej opatrzone wieczkiem i

przytwierdza je substancją cementową

• Po 10 dniach wykluwają się nimfy, które po

5 linieniach osiągają dojrzałość płciowa

• Wszystkie postacie rozwojowe żywią się

krwią

CIMEX LECTULARIUS

• Ukłucia C.lectularius wywołują miejscowe zmiany na

skórze, a niekiedy nawet ogólne odczyny alergiczne

• Imago, jaja i wilinki można znaleźć w szparach

podłóg, futrynach itd..

• W pomieszczeniach na ścianach można zobaczyć

brunatne plamki kału i stwierdza się

charakterystyczny zapach

• Zwalczanie – stosuje się preparaty owadobójcze

kontaktowe zawierające zw. karbaminianowe lub

pyretroidy

PULEX IRRITANS –

PCHŁA LUDZKA

• Kosmopolityczny czasowy pasożyt zewnętrzny

człowieka

• Ciało P.irritans jest ciemnobrunatne lub prawie

czarne, bocznie spłaszczone, dł. 2-4 mm, jest to
owad bezskrzydły, pozbawiony oczu złożonych

• Całkowity rozwój pchły może trwać 20-262 dni,

w zależności od temperatury i wilgotności

• Żywi się krwią człowieka oraz zwierząt
• Po pobraniu krwi samica składa 3-5 jaj, z

których po kilku dniach wylęgają się białe,
robakowate larwy pozbawione oczu i odnóży
krocznych (3 stadia larwalne)

PULEX IRRITANS

• Larwa przekształca się w poczwarkę

zamkniętą w kokonie

• P.irritans pasożytuje wyłącznie w postaci

dorosłej i głównym jej żywicielem jest
człowiek

• Ukłucia pchły mogą wywoływać u człowieka

odczyny skórne o różnym nasileniu

• Pchła przenosi pałeczki dżumy, tularemii,

riketsje duru endemicznego

• Może być żywicielem pośrednim tasiemca

psiego, szczurzego i karłowatego

SIMULIUM ORNATUM -

MESZKA

• Muchówka należąca do rodziny meszek
• Pospolicie występuje w Polsce
• S.ornatum to mały owad o krępej budowie ciała
• Żywi się krwią ssaków
• Narządy gębowe tworzą kłujkę, która rozszarpuje

skórę żywiciela i umożliwia ssanie krwi

• Samice składają 100-150 jaj i przyklejają je do

kamieni, roślin w płytkich wodach

• Z jaj wydostają się larwy
• W rozwoju występuje 6 stadiów larwalnych i

poczwarka

SIMULIUM ORNATUM

• Ukłucia meszki są bardzo bolesne,

prowadzą do powstania obrzęków i
stanów zapalnych

• Ślina S.ornatum działa toksycznie na

układ nerwowy