Stawonogi pasożytnicze

IXODES  RICINUS

 – 

KLESZCZ PASTWISKOWY

• Pasożyt czasowy człowieka oraz innych ssaków i ptaków
• Wzmożona aktywność kleszczy przypada na kwiecień - 

maj, latem maleje, a potem wzrasta w sierpniu – wrześniu 

• Zima jest okresem odrętwienia
• Występuje na terenie  Europy, Afryki Północnej i 

Zachodniej, głównie w lasach mieszanych i liściastych

• Samica jest jasnobrązowa do 12 mm, jej ciało jest 

owalne, spłaszczone grzbietowo-brzusznie

• Samce są barwy ciemnobrązowej, mniejsze  1,5-2,5 mm
• I.ricinus nie posiada oczu, posiada cztery pary odnóży 

krocznych, a jego aparat gębowy tworzą dwuczłonowe, 
nożycowate szczękoczółki, między którymi znajduje się 
hipostom, służacy do przecinania skóry

samica

samiec

nimfa

Kleszcz pospolity – Ixodes ricinus

IXODES  RICINUS

• Samica po napiciu się krwi składa 2-5 tysięcy 

jaj i ginie

• Rozwój zarodka w lecie trwa 3-4 tygodnie
• Larwa długości 0,6 mm ma 3 pary nóg, żywi się 

3-5 dni, po czym linieje, przekształca się w 

nimfę

• Nimfa podobna do samicy, ale mniejsza i nie 

posiada otworu płciowego żywi się 4-7 dni, po 

linieniu przekształca się w samicę lub samca

• Samica pije krew przez tydzień lub dłużej, 

nasycona odpada od żywiciela i kryje się wśród 

roślinności

• Każde stadium zasadniczo żywi się tylko raz

IXODES  RICINUS

• Ślina kleszcza zawiera substancje drażniące skórę, 

co wywołuje świąd i prowadzi do powstania 
miejscowych obrzęków u gospodarza

• Kleszcz pastwiskowy występujący w Europie 

Środkowej jest rezerwuarem i przenosicielem 
różnych drobnoustrojów chorobotwórczych np.: 
wirusów kleszczowego zapalenia mózgu, pałeczek 
tularemii (Francisiella tularensis), krętków Borrelia 
burgdorfei wywołujących boreliozę z Lyme i innych

• Drobnoustroje dostają się do organizmu kleszcza 

podczas ssania krwi zakażonych zwierząt i przez 
przewód pokarmowy tego pajęczaka do organizmu 
człowieka

IXODES  RICINUS

• Patogeny są przekazywane na następne stadia 

rozwojowe (transstadialnie), a w przypadku 
wirusów i krętków także przez zainfekowaną 
samicę na jaja (transowarialnie) i następne 
pokolenia kleszczy

• Zapobieganie, wykrywanie i zwalczanie : 

unikanie miejsc występowania kleszczy, 
właściwy ubiór, stosowanie repelentów , 
dokładne oglądanie skóry i szybkie usunięcie 
pasożyta

•  

SARCOPTES SCABIEI – 

ŚWIERZBOWIEC 

LUDZKI

• Kosmopolityczny pasożyt skóry
• Samica barwy białawej, lekko owalna, 

spłaszczona grzbietowo-brzusznie posiada 
hipostom bez ząbków, szczękoczółki 
podobne do szczypców, pierwsze dwie pary 
nóg zaopatrzone w przyssawki, kolejne 
dwie pary zakończone szczecinkami

• Samiec jest podobny, ale mniejszy i 

posiada nogi, z wyjątkiem trzeciej pary, 
zaopatrzone w przyssawki

SARCOPTES SCABIEI

• Postacią inwazyjną jest larwa, która może być 

przeniesiona na żywiciela podczas kontaktu 

bezpośredniego lub pośrednio przez bieliznę

• Larwa drąży w warstwie rogowej naskórka 

krótki (ok..1 mm) kanalik, w którym 

przekształca się w ośmionożną nimfę

• Po linieniu nimfa przekształca się w samca lub 

w drugie stadium nimfy, z której powstanie 

samica (pozostaje w wylince nimfy aż do 

zapłodnienia)

• Zapłodniona samica drąży w naskórku ślepo 

zakończone korytarze długości kilku 

milimetrów i składa w nich po 2-3 jaja

SARCOPTES SCABIEI

• Po 3-4 dniach z jaj wykluwają się sześcionożne 

larwy, które wychodzą na powierzchnię skóry i 
dojrzewają w torebkach włosowych

• Cały cykl rozwojowy trwa 2 – 3 tygodnie
• Samica w skórze żywiciela żyje ok.. 4 tygodni, 

poza nim może żyć do 10 dni

• Żywicielem właściwym świerzbowca jest 

człowiek

• Świerzbowce zwierzęce zostały uznane za 

odmiany (po dostaniu się na skórę człowieka 
przebywają na niej krótko, nie drążą kanalików, 
ale wywołują świąd)

SARCOPTES SCABIEI

• S. Scabiei wywołuje świerzb (scabies, sarcoptosis)
• Zmiany zlokalizowane są głównie na rękach 

między palcami, na nadgarstkach, łokciach,także 

w pachwinach, okolicach brzucha, piersi i 

narządów płciowych, u dzieci mogą być na całej 

skórze

• Głównym objawem jest dokuczliwy świąd 

nasilający się wieczorem i w nocy

• Drapanie skóry sprzyja wtórnym zakażeniom 

bakteryjnym, a także ułatwia rozprzestrzenianie 

się pasożyta na obszary zdrowej skóry

• Obserwuje się grudki obrzękowe, pęcherzyki, oraz 

przeczosy 

SARCOPTES SCABIEI

• Wykwity skórne w typowych miejscach oraz 

widoczne przez lupę kanaliki wypełnione 
szaroczarnym kałem roztoczy  sugerują zakażenie 
S.scabiei

• Świerzbowiec znajdujący się na końcu kanalika 

widoczny jest jako biały lub szary punkt – można go 
po wyjęciu obejrzeć pod mikroskopem w kropli 5 % 
NaOH

• Leczenie – stosuje się Novoscabin (30% benzoesan 

benzylu), 10% Crotamiton,

• Zasadą jest leczenie wszystkich domowników, 

przestrzeganie zasad higieny 

PEDICULUS HUMANUS –

 

WESZ LUDZKA

• Pasożyt stały, zewnętrzny człowieka

•

Wyróżnia się dwie odmiany P. humanus capitis, P. 
humanus corporis

• Obie odmiany żywią się wyłącznie krwią
• Samica składa jaja zwane gnidami (owalne, 

biało-żółte, zaopatrzone w wieczko)

• Jaja umocowane są u nasady włosa lub wzdłuż 

szwów bielizny za pomocą wydzieliny gruczołu 
cementowego

• Samica składa 7-10 jaj dziennie, w ciągu życia 

do 300 sztuk

• Rozwój zarodka w jaju trwa ok.. tyg.

PEDICULUS HUMANUS

• Z jaja wykluwa się nimfa (3 stadia nimfalne)
• Po trzecim linieniu z nimfy rozwija się postać 

dorosła

• Osobniki dorosłe żyją ok.. 30-40 dni
• P.humanus wywołuje wszawicę odzieżową lub 

głowową

• Zmiany skórne, którym towarzyszy świąd 
    - we wszawicy głowowej: grudki obrzękowe i 

bąble pokrzywkowe, a na karku może pojawić się 

charakterystyczny wyprysk wszawiczy

    - we wszawicy odzieżowej : plamy krwotoczne 

i/lub grudki obrzękowe w miejscach ukłucia 

Wesz odzieżowa przenosi riketsje duru plamistego

PTHIRUS PUBIS – 

WESZ ŁONOWA

• Kosmopolityczny pasożyt człowieka wywołujący 

wszawicę łonową

• Najmniejsza z wszy pasożytujących na człowieku
• Ciało zróżnicowane na głowę, tułów i odwłok z 

trzema parami odnóży krocznych

• Samica składa ok.. 30 jaj, które przyklejane są do 

włosa za pomocą  pierścienia z substancji 

cementowej 

• Po 7-8 dniach wylęgają się nimfy (trzy pokolenia), 

a z nich po 15-18 dniach osobniki dorosłe

• Na człowieku postacie dorosłe żyją ok.. 3 tyg., 

poza żywicielem ok.. 24 godz.

PTHIRUS PUBIS

• Typowym objawem wszawicy jest świąd 

skóry

• W miejscach ukąszeń pojawiają się tzw: 

plamy błękitne – sinofiołkowe lub szare

• P.pubis umiejscawia się na wzgórku 

łonowym, w dołach pachowych, czasem na 
brwiach i rzęsach

• W celu zwalczania stosuje się Crotamiton

CIMEX LECTULARIUS – 

PLUSKWA DOMOWA

• Występuje w klimacie umiarkowanym, w 

strefie subtropikalnej

• Czasowy pasożyt człowieka
• Ciało spłaszczone grzbietowo-brzusznie, w 

zarysie owalne, barwy jasnobrązowej

• Samica po posiłku z krwi składa jaja  barwy 

perłowoszarej opatrzone wieczkiem i 

przytwierdza je substancją cementową

• Po 10 dniach wykluwają się nimfy, które po 

5 linieniach osiągają dojrzałość płciowa

• Wszystkie postacie rozwojowe żywią się 

krwią

CIMEX LECTULARIUS

• Ukłucia C.lectularius wywołują miejscowe zmiany na 

skórze, a niekiedy nawet ogólne odczyny alergiczne

• Imago, jaja i wilinki można znaleźć w szparach 

podłóg, futrynach itd..

• W pomieszczeniach na ścianach można zobaczyć 

brunatne plamki kału i stwierdza się 

charakterystyczny zapach

• Zwalczanie – stosuje się preparaty owadobójcze 

kontaktowe zawierające zw. karbaminianowe lub 

pyretroidy

 

 

PULEX IRRITANS – 

PCHŁA LUDZKA

• Kosmopolityczny czasowy pasożyt zewnętrzny 

człowieka

• Ciało P.irritans jest ciemnobrunatne lub prawie 

czarne, bocznie spłaszczone, dł. 2-4 mm, jest to 
owad bezskrzydły, pozbawiony oczu złożonych

• Całkowity rozwój pchły może trwać 20-262 dni, 

w zależności od temperatury i wilgotności

• Żywi się krwią człowieka oraz zwierząt
• Po pobraniu krwi samica składa 3-5 jaj, z 

których po kilku dniach wylęgają się białe, 
robakowate larwy pozbawione oczu i odnóży 
krocznych (3 stadia larwalne)

PULEX IRRITANS

• Larwa przekształca się w poczwarkę 

zamkniętą w kokonie

• P.irritans pasożytuje wyłącznie w postaci 

dorosłej i głównym jej żywicielem jest 
człowiek

• Ukłucia pchły mogą wywoływać u człowieka 

odczyny skórne o różnym nasileniu

• Pchła przenosi pałeczki dżumy, tularemii, 

riketsje duru endemicznego

• Może być żywicielem pośrednim tasiemca 

psiego, szczurzego i karłowatego

SIMULIUM ORNATUM - 

MESZKA

• Muchówka należąca do rodziny meszek
• Pospolicie występuje w Polsce
• S.ornatum to mały owad o krępej budowie ciała
• Żywi się krwią ssaków
• Narządy gębowe tworzą kłujkę, która rozszarpuje 

skórę żywiciela i umożliwia ssanie krwi

• Samice składają 100-150 jaj i przyklejają je do 

kamieni, roślin w płytkich wodach

• Z jaj wydostają się larwy 
• W rozwoju występuje 6 stadiów larwalnych i 

poczwarka

SIMULIUM ORNATUM

• Ukłucia meszki są bardzo bolesne, 

prowadzą do powstania obrzęków i 
stanów zapalnych

• Ślina S.ornatum działa toksycznie na 

układ nerwowy