Różnorodność twórczości Franciszka Karpińskiego.
Franciszek Karpiński jest przedstawicielem sentymentalizmu, kierunku literackiego o zasięgu europejskim głoszącego przewagę uczuć nad rozumem : rozwija się on w drugiej połowie XVIII w. równolegle z klasycyzmem. W polsce najpierw ujawnił się anonimowych z reguły przekładach z literatury obcej, a później w powstającej na dalekiej prowincji twórczości Karpińskiego i poetów związanych z rezydencją Adama i Izabeli Czartoryskich w Póławach. Sentymentalizm nawiązywał do wielu popularnych w XVIII w. założen filozoficznych, kładąc jednak nacisk na analizę sytuacji człowieka jako jednostkowego podmiotu poznającego świat i na problematykę stosunków między ludzkich. Prowadziło to z jednej strony do indywidualizmu, do uznania "czucia" za najważniejszą cechę człowieka : z drugiej do pokazania sprzeczności między nimi a cywilizowanym światem. Założenia sentymentalizmu na polskicm gruncie sformułował najdobitniej Franciszek Karpiński w rozprawie "O wymowie w prozie albo w wierszu" ( 1792 ). Twierdzi on, że źródłem natchnienia dla poety może być wszystko co go otacza, że w tej sytuacji wyznaczenie literaturze prawideł i przepisów jest niepotrzebne, że źródłem twórczości jest "pojęcie rzeczy, serce czułe i piękne wzory". Najważniejsze jest tu owo "serce czułe" oznaczające wrażliwość na ludzkie nieszczęscia, potrzebę miłości dającej człowiekowi szczęście, emocjonalny stosunek do przyrodu oraz budowanie wewnętrznego ładu moralnego po przez odrzucenie zakłamania i konwencji świata pozorów. Wśród "pięknych wzorców" wymieniał Karpiński utwory europejskich twórców sentymentalnych lub te fragmenty klasycznych dzieł, w którch pojawił się opis przeżyć i doznań o durzym napięciu emocjonalnym. Jednocześnie przeciwstawił się powszechnej praktyce przeróbek i adaptacji utworów domagających się literatury oryginalnej, czerpiącej inspirację z kultury i obyczajowości rodzinnej. Tak rozumiana twórczość literacka w warstwie kompozycyjnej i językowej miała odznaczać się przedewszystkim prostą niejednokrotnie wzorowaną na utworach ludowych. Wszystkie te zasady najpełniej mogą być realizowane w liryce, szczególnie w takich gatunkach jak sielanka, pieśń, elegia. Bohater tych utworów mugł przedstawić subiektywny indywidualny punkt widzenia przedmiotem swojego wyznania czynićsprawy drobne, niejako prywatne. Z tej osobistej prespektywy mówił też zarówno o swojej miłości, jej radościach i niedolach, jako o stosunku do Boga czy do losów ojczyzny.
Świat sentymentalnych uczuć był najczęściej łagodny, ale jednocześnie pełen menancholii, smutku. Widać to wyraźnie w licznych sielankach. Gatunek ten ma bardzo stare antyczne tradycje : w polsce uprawiany był w wieku XVI ( Szymon Szymonowiec ) i w wieku XVIII także przez poetów o orientacji klasycystycznej. Sielanka ma wiele odmian, z których dla sentymentalizmu charakterystyczna jest tzw. sielanka czuła. Mimo ideału prostoty, sytuacji bezpośredniego wyznania w literaturze sentymentalnej dale się z czasem zauważyć zjawisko schematyzacji, konwencjonalnego przedstawienia uczuć i doznań. Pojawiło się ono najpierw w obyczajowości sentymentalnej w sztuczności poprzeranych za pasterzy chłopów w parkach magnackich, w przesadnej czułostkowości młodych dam. Mimoo to sentymentalizm wnosi do kultury literackiej oświecenia trwałe istotne wartości.