Franciszek Karpiński
Wiersze wybrane
Żył w latach 1741-1825; urodził się w Hołomkowie na Pokuciu (pogranicze dawnej ziemi lwowskiej i halickiej = „kraj lat dziecinnych”) - temu miejscu poświęcił wiele miejsca w swej poezji, pokazując jaką wartość uczuciową może mieć krajobraz młodości, nawet jeśli jest „tylko” pejzażem prowincjonalnym. (otwierał w ten sposób drogę REGIONALIZMOWI ROMANTYCZNEMU //A. Mickiewicz powiedział, że nie napisałby Ballad i romansów, gdyby nie Karpiński//)
Kształcił się w szkołach jezuickich w Stanisławowie i we Lwowie.
Początkowo próbował szczęścia jako prawnik, później jako nauczyciel domowy na magnackich dworach. Wtedy też prawdopodobnie zaczął pisać wiersze, znaczną ich część stanowiły erotyki, nie rzadko wykorzystujące kostium sielankowy.
Wiele utworów do Justyny (pod tym imieniem ukrywał swoje dwie ukochane, do trzeciej już nie pisał)
1780 - ukazanie się we Lwowie tomiku Karpińskiego Zabawki wierszem i przykłady obyczajne. („bawić się” = zajmować się czymś; zabawki nie były wierszami błahymi, znaczną ich część stanowiły sielanki, w których pod kostiumem pasterskich pojawiała się czułość i uczuciowość; były one MANIFESTEM nowej, sentymentalnej wrażliwości poetyckiej)
Zaproszony do Warszawy przez księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego
Niechęć Karpińskiego do tego tomiku i dobycia poetą-doworzaninem i do magnackiego stylu życia przyniosła konflikty, ale nie zerwanie z tymi kręgami.
Przez następne lata przebywa na zmianę w Warszawie, Galicji i różnych rezydencjach magnackich, gdzie bywał gościem bądź wychowawcą dzieci.
Publikował kolejne tomiki min. Przekłady Ogrodów Jacques'a Delille'a i Psałterza Dawida.
W tym czasie powstała praca teoretyczna O wymowie w prozie albo wierszu (1782) oraz zbiór utworów religijnych adresowanych do ludu: Pieśni nabożne (wyd. 1792).
Od 1791 dzierżawił wieś Kraśnik.
Uchwalenie Konstytucji 3 maja obudziło w nim wielkie nadzieje, tym większy był kryzys związany z jej upadkiem, rozbiorami i utratą niepodległości przez Rzeczpospolitą. Pod wpływem tych wydarzeń podjął decyzję o zerwaniu z twórczością poetycką, od tego czasu pisał tylko prozą.
Powstały wtedy: traktaty moralne (Rozmowy Platona z uczniami swoimi), tłumaczenia (Wiara, prawa i obyczaje Indianów) i pamiętnik.
Od 1800 członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
1818 - przenosi się do własnej wioski - Chorowszczyzny w powiecie Wołkowskim, gdzie umarł. (jeszcze za jego życia ukazały się Ballady i romanse Mickiewicza oraz Maria Antoniego Malczewskiego)
Jego utwory są powszechnie znane min: Pieśń o Narodzeniu Pańskim („Bóg się rodzi, moc truchleje…”), Pieśni porannej („Kiedy ranne wstają zorze…”), Pieśni wieczornej („wszystkie nasze dzienne sprawy…”) oraz sielanka Laura i Filon.
Jego twórczość cechuje PROSTOTA poetyckiego wyrazu i UCZUCIOWOŚĆ.
Najwybitniejszy przedstawiciel nurtu SENTYMENTALNEGO w poezji polskiego oświecenia.
Umiejętnie sięgał do staropolskiej tradycji literackiej i jednocześnie wprowadzał rozwiązania, które przygotowywały przełom romantyczny w poezji polskiej.
Widoczne jest u niego nawiązanie do tradycyjnego, szlacheckiego, ziemiańskiego modelu wartości (przez całe życie dążył do osiedlenia się w swoim własnym, choćby niewielkim gospodarstwie; w wierszu Powrót z Warszawy na wieś: „Jedna wioska do śmierci, jeden dom wygodny”)
W pamiętnikach Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem (wyd. 1844) opowiada, że jego ojciec, ubogi szlachcic, nie mogąc zostawić w spadku żadnych trwałych dóbr, przekazał mu w testamencie nakaz - zasadę postępowania: „Franciszek niech prawdą idzie przez życie”. Karpiński twierdzi, że stosował się do tego przesłania, choć wielokrotnie, zwłaszcza w życiu dworskim prowadziło to do konfliktów
Widoczne zainteresowania etyczne (zgodnie z sentymentalnymi zasadami twórczości)