Franciszek Dionizy Kniaźnin "Wiersze Wybrane" część I

"Do Boga"

W pierwszym wersie autor wychwala potęgę Stwórcy.Podmiot wyraża przekonanie, że wszystko co czuje, czego może dotknąć, zakosztować pochodzi od Boga, jego woli i mocy sprawczej. Wyrażona jest prośba o dodanie mocy uczuciom podmiotu. Bez pomocy, łaski Stwórcy podmiot nie istniałby "(...) bez Twojej Łaski ja w czczości więdnę, usycham". Następuje także pochwała hojności Boga, Jego potęgi i wszechmocy. Podmiot mówi o poszłuszenśtwie wzgędem Boga Dowcipu, Cnoty i Sławy.

. "Rozum i Serce"

Utwór opowiada o kontraście pomiędzy sercem i rozumem, których świat wartości jest zupełnie różny. W pierwszej zwrotce jest mowa o tym, że serce inaczej żąda, inaczej ocenia myśl ( w domniemaniu rozum).Serce kieruje inaczej światem

niż rozum. następnie rozum zostanie uniesiony przez serce, które "przemaga". Kolejna strofa wyraża żal z powodu nieznajomosci ran i bolączek podmiotu, który boi się oświadczyć. Trapi go niepewnośc, przeraza niestatek.

Odwołanie do róży,która jest nadobna i tkliwa,jednak nie do konca szczesliwa.Podczas gdy motylek się rwie a zefir wzdycha wtedy to owa róża jako już pąk dojrzały więdnie i usycha

"Powązki"

Podmiot wyraża znużenie ulicami Warszawy,na których to jest pełno wrzawy,tłoku, dymu. następuje apostrofa do wioski spokojnej-"Lube Powązki", w której to panuje cisza, nie dochodza żadne dzwięki z zewnątrz, nie słychac jęku żebraków ani plotek. Podmiot wita zioła,wody i drzewa pełne ochłody. Wychwala powietrze-zdrowe i wonne. Podmiot prosi o pozwolenie na przesłanie dżwieku jego liry -Temirze.

"Do Aleksandry Ogińskiej"

Autor stwierdza,że jeśli jego pióro jest cos warte, to niech pani (Aleksandra) raczy przyjąć ten wiersz.

Wyraża przekonanie,że w domu Aleksandry, gdzie pełni ona rolę gospodyni panuje dobroć. dom jej jest także

obrazem cnoty. w 3 zwrotce podmiot mówi o tym,że daleka jest ona od nudy, w gospodarstwie panuje rozkosz

pośród słodyczy, czas przestaje płynąć, przestaje być ważny. W gospodarstwie Aleksandry wszyscy sa braćmi i siostrami, nie ma podziałów i róznic, jak przystało na wolny kraj. Mowa jest także o przemianie przebywających tam gości, którzy po pobycie wyjeżdżają odmienieni z silnym pragnieneim wprowdzenia takiego przykładu jaki daje Aleksandra, bez podziału na lepszych i gorszych, Rodak jest zadowolony z tego, że w jego kraju zaczynaja panowac takie zwyczaje, a cudzoziemiec przybywszy do gospodarstwa Aleksandry lepiej zrozumie obyczje panujące w Polsce.

"Do Puław"

Podmiot wychwala Puławy, "całuje brzegi zielone szczęsnej nad Wisłą posady". W tymże miejscu poeta relaksuje się, wraca do sił, jego umysł "zostaje wrócony". Mowa jest o tym, że w Puławach panuje swoboda. wychwala ptaki, drzewa i wodę, które są "podchlebnymi naszej wolności". to właśnie w Puławach znajduja się tysiące odmian roślinności, które zachwycają poetę. W 4 zwrotce autor opowiada o tym,że Sztuka została poddana Łaskom Przyrody. Sztuka rozsypała swoje dobrodziejstwa i czary. Podmiot oddaje hołd Stwórcom, którzy stworzyli to niezwykłe miejsce jakimi są Puławy, obiecuje także, ze jego Muza poświeci uwagę temu miejscu. kolejna zwrotka odnosi sie właśni do Muzy,podmiot pyta o miejsce je przebywania,a zaraz potem odpowiada, ze prawdopodobnie jest zajęta nowym obrazem. Ostatnia zwrotka stanowi zwrot do przybysza z daleka,który jeśli chce zakosztować rozkoszy, uradować wzrok i serce powinien udać sie do Puław, a następnie powienien rozgłaszac po świecie o tym co zobaczyzł i czego zaznał, powienien stać się ambasadorem Puław.

"Do Dionizego Hrebnickego"

Poeta opowiada o tym,że płyną dla niego ( i prawdopodobnie dla Hrebnickiego także) pogodne chwile. Prosi drużbę (prawdopodobnie Hrebnicki) by usiedli pod buczyną i popatrzyli na łąkę. Następuje opis: przyleciał motyl, by zebrać nektar "siada" na lilijce by już po chwili przenieść się na kolejna, póżniej pszczoła szuka słodyczy na cząbrze, róży i melisie, nie skończy poszukiwań póki nie wyssie wszystkiego, nastepnie jest cień co go chmurka mijajac rzuci,który tam i ówdzie przemyka. jeden kwiat się smuci, drugi śmieje gdy słońce świeci lub znika. następnie w roli głównej występuje wietrzyk, który powiewem wzdycha, porzucił brzoze, która się do niego wdziecznie usmiechała.nastepnie jest przestroga by uważać nad strumykiem, jego bieg powinien czegoś uczyć, nastepnie jest opis krzaku, na którym siedzą ptaszęta. w ostatniej zwrotce tego utworu poeta zwraca sie do swego przyjaciela by udali sie do domu, bo nadchodzi burza,a zwierzeta i ptaki już zdążyły się ukryć.

"Do Księżnej Radziwiłłowej Maże i Mrówki"

Utwór ropoczyna smutne pożegnanie ze światem Haliny, której to wybiła już godzina odejścia. Podmiot prosi by ich nie opuszczałą, by zostalą razem z nimi,prosi by nie porzucała ich w trwodze,bo mrówki się snują po drodze,a maże przechodza lasami. 3 zwrotka opowiada o lękliwym sercu, które ma zawsze swoje przygody, a Halina juz je zna. kolejna prośba podmiotu, który chce by Halina zostala z nimi i nie porzucała ich w trwodze, bo maze przechodza lasami a mrówki snuja sie po drodze. Jednak ona się upiera i prowokuje los. Ostatnia zwrotka opowiada o krukach, które wzlatują wysoko i wędrują przez szlaki na których to mrówki sie nie snują ni maże meidzy sosami nie wędrują.

"Do Drzewa"

Apostrofa do drzewa, które jest ozdobą ziemi.podmiot nie jest pewien czy zdoła znależć odpowiednie słowa, które wyrażą jego zachwyt i podziw, a także wdzieczność dla darów drzewa jak i dla niego samego.Podmiot mówi o tym, że owoce drzewa częśtokroć ratowaly wedrowców, ale także udzielały schronienia, gdy spoczaął w chłodzie jego cienia. Podmiot pyta drzewo o to czego ma mu życzyć: czy pięknych owoców, czy liści zielonych, czy świeżej wody w postaci desczu? W ostatniej zwrotce poeta stwierdza, że pozostaje życzyć mu by płonki mogły dorównać darom drzewa i tak jak i one ozdabiać ziemię.

"Róża Temiry"

Róża jest wierną sąsiadką sosny, z którą się zrosła i żyje w związku zgody. Mówi także o tym, że jej wdzieków strzeże cierń ostry. Róża miała pozostać w ukryciu, ale pewnego dnia przebiegała obok niej Temira, a Zefir podszeptał jej o róży.Temira ją dostrzegła. to właśnie z jej łaski ( Temiry) inni ją spotykają, i ona ich ujmuję, wielbi ją także każdy przechodzień. Zwrot do Ty, któremu wolno przypatrywać sie róży, podziwiać ją, jednak pod żadnym pozorem nie wolno jej zerwać, bo posaida kolce. ( i nie zawaha się z ich użyciem ;]

"Pieśń Wiejska"

Utwór rozpoczyna się słowami "Wsi spokojna, wsi wesoła". Jest pochwałą wiejskiego stylu życia. bujny i plastyczny opis przyrody, w którym to szumią dęby, kwietnie łąka, słońce wschodzi i zachodzi. Jest także podziękowanie Bogu za wszystko co stworzył za wiosnę, lato, jesień, zimę. Wiersz jest afirmacją życia wiejskiego, które daje pokój, miłość i pracę.

"Księżniczce Zofii Czartoryskiej"

Pośród płynącego potoku górskiego, ryczącej burzy, wichru łamiącego Tatry w znjaduje się Zosia w dolinie, która wita jutrzenkę wesoła. To własnie dla Zosi jej siostra wiosna stroi sie w kwiatki, a gdy Zosia podniesie oczy do góry chmury się do niej śmieją. Podmiot prosi by czas, który zmiata dęby i kwiaty, Zosia zatrzymała swoimi oczyma. Niech jej wejrzenie rzuci słodkie zapomnienie.

"Do Nocy"

Podmiot wita łaskawą noc, która zostaje z nim sam na sam.W tej przejmującej ciszy żadna osoba nie dowie się o tajemnicach skrywanych przez podmiot, także chytrość nie usłyszy co serce mówi. Podmiot chce zobaczyć księżyc, który jest dla niego zwierciadłem serca prawego.

"Sarneczka"

Podmiot pyta płochliwą i stroskaną sarnę, gdzie tak biegnie obłąkana. Sarna jest sierotą szukającą schronienia. podmiot radzi jej by zamiast ukrywać sie w kniei, gdzie może strzelec na nią zapolować, przeniosła sie do ustroni, gdzie będzie bezpieczna. W ostatniej zwrotce autor stwiedza, że litość prawdziwa srogiej nie żąda zdobyczy.

"Dwie gałązki"

"Gałazki, jedna z jesionu,

A druga z pięknego klonu,

rzucone jakąś przygodą

płynęły z wodą.

dalekie od swej rodziny

przez obce błądząc krainy,

w silniejszym coraz wód zbiegu

chybiały brzegu.

na próżno stan ich sierovy,

w złej toni szukał pomocy,

z twardych skał a głuchej kniei

nie masz nadziei!

z posłusznym one milczeniem

szły za mruczącym strumieneim

pędził je coraz wart chyży

dalej a nizej.

przemijały się czas długi

nie wiedząc jedna o drugiej,

aż jakoś zbliżył nurt wąski

obie Gałązki.

szczęśliwy, komu dozwoli

Bóg towarzysza w złej doli!

płynących obok Gałązek

ujął mię związek

alić coś wodę zamąci.

jedna z nich drugą potrąci

poszły od siebie zwrócone

w przeciwną stronę.

żal mię ogarnął niemały

gdy się z osobna puszczały

na powódż rzeki szeroką

i toń głeboką

z smutkiem zdały się obracać

i niby z gniewem odwracać.

to bliżej siebie, to dalej

szły podług fali.

wtem Zefir sprawca pogody

jął głaskać błękitne wody

i tchem łagodnym ku sobie

nakłaniać obie

gdy na to tkliwie patrzyłem:

złączcie sie z sobą mówiłem,

póki dma wieje życzliwa

i was przyzywa!

aż tu kamień wśród powodzi

spółce gałązek przeszkodzi:

znów je od siebie z daleka uniesie rzeka.

na koniec jedna przy lasku

druga zostanie na pisaku

ta uschła, a tama marnie

splątały tarnie"

"Do Filona"

Podmiot stwierdza, że Filon lubi wiosnę,w której to słowik swym śpiewem kochance opiewa łąki rozkwitłe. Podmiot prosi Filona by usiadł z nim przy wdzięcznej lipinie, a jego Stefanek przyniesie kieliszek i dzbanek.Podmiot wyraża przekonanie, że nauka radzi człowiekowi czego prózno szuka, nie warto się nad tym zastanawiać,skoro i tak nikt nie mógł i nie może się zgodzić.ostatnia zwrotka mówi o tym,że dziedzictwem ludzkosci sa błędy i żale.

"O skłonnośći"

podmiot zastanawia się czymże jest owa skłonność.Zaraz także odpowiada sobie, że Skłonność wchodzi do duszy i kryje się w sercu bardzo głęboko.Końcem każdej skłonności jest żałość, westchnienie, utrata.

" O Elizie"

Podmiot opowiada o tym, że Eliza wczoraj ostro spojrzała na niego, to daje do myśłenia podmiotowi czy ją czymś nie uraził, Eliza przygryzła usta 5 razy, nie można było odwrócić jej gniewu, nie śmiał jej tazke podmiot błagać o przebaczenie, więc poszedł smutny sam z soba się kłócić i nocy całej nie przespał. nastepnego dnia ukochana wita go z uśmiechem. Kochanek ostatniej zwrotce wyraża obawę o jutro.

"Do księżyca"

Apostrofa do córy niebios Luny, która jest podobna do boskiej Temiry, i rozsiewa swój blask po gwiażdzistym niebie. Utwór jest pochwałą na cześć owej córy niebieskiej, która to jest rozkoszą Olimpu. lubym światłem nocy. następuje opis jej zalet: jej słodycz koi rany powstałe na duszy, jej wdzięki unoszą chmury.

"Wiek dziecinny"

Pod czujnym okiem rodziców dzieci igrają szczęśliwie, radując jedocześnie swych opiekunów. Dzieci jako nowi mieszkańcy świata, sprawiają, że życie swych rodziców staje sie lepsze. Jednak z tego wynika także pewne niebezpieczeństwo, bo dzieci nie są jeszcze sa niczego świadome, są bezbronne. w siódmej zwrotce autor opowiada o tym, że i on kiedyś był dzieckiem,i pamieta,że były to czasy dla niego bardzo szczęsliwe. stwierdza także,że lata dziecięce nie maja takiego czaru i uroku jak piękne Puławy.

"Matka obywatelka"

Matka kołysząc swe dziecko śpiewa mu i prosi je by zasnęło, co wkrótce następuje. matka wyraża obawe o losy swego dziecka. stwierdza także,że upłynie spory kawałek czasu nim owe dziecko stanie się podporą jej starości. jest także projekcja:matka wyobraża sobie swe dziecko jako osobę znana,popularną.wtedy to bedzie mogła mówic że to jej syn,że ona go wychowała. drugie wyobrażenie nie jest tak korzystne, matka dziecka wyobraża sobie,że z jej dziecka wyrasta nikczemnik,zdrajca ojczyzny, zbrodniarz. wtedy owy syn będzie przyczyną jej wstydu, a nawet śmierci. matka zalała się łzami.

"Do Franciszka Karpińskiego"

W pierwszej zwrotce poeta wyraża zdanie,że miło jest mu słyszeć jak inne osoby w sposób pochlebny wypowiadaja sie o Franciszku, jest osobą poważaną i bardzo szanowaną. w nastepnych zwrotkach pojawiaja sie liczne pytanie poety do Karpinskiego takie jak: serce czy zdrowe? czy justyna ciebie kocha? czy w dom twój toczy pociechy nowe Fortuna zacnych macocha?. Ostatnia zwrotka mówi o sławie, która nie jest polem zbyt owocvnym.

"Do Józefa Orłowskiego"

Ludzie podążaja za Fałszem.Kiedy Cnota występuje razem z Prawdą i wyznacza ścieżki, idący przez nią wędrowcy napotykają na swoje drodze przeszkody, bo droga ta nie należy do łatwych, przyjemnych i prostych. Ludzie niezwykle rzadko wybierają tą drugą opcję, wolą iść na skróty.

" O Jowiszu do Józefa Skucewicza"

Podmiot mówi o tym,że nieżle jest zostać Jowiszem,choć trudno jest rzadzić światem. Wdrugiej zwrotce jest zwrot do Józefa, który to szedł po trupach by spełnić swe żadze, zachcianki. miał tysiace sposobów na osiągnięcie swych celów, zamierzeń, najpoważniejszym fortelem były oczywiście pieniądze.

"Babia Góra do Pawłą Czepńskiego gdy objeżdżał Góry Krakowskie"

Utwór rozpoczyna się ropaczą dziewcząt, które dowiedziały się o podróży podmiotu do Krakowa. Kolejne zwrotki stanowią przestroge dla podróznika, jednak on nic sobie z nich nie robii, i tak kwybiera się na Babią Górę. podmiot próbuje ostrzec go przed ewentyalnym niebezpieczeństwem, przed czarownicami, opowiada mu o tym, źe młodzieńcy, którzy udali się na tą górę, niegdy juz nie powrócili. jednym słowem kolejne zwrotki to przestrogi. mowa o złych duchach, miotłach, czarach sporzadzaniu naparów z ziół, rzucaniu uroku. jest tazke odwołanie do Chirona, Ulisessa i pana Twardowskiego,. W ostatniej zwrotce poeta prosi wędrowca, by wracając urwał mu garść czemierzycy, bo mu sie we łbie kręci.

"Bartosz do Kachny"

Bartosz opowiada o porzuceniu go przez Kachnę. Teraz znów pojmuje co to radość, której gdy kochał się w Kachne nie znał.Bartosz bardzo kochał swoją wybrankę, troszczył sie o nią, zasypiał i budził się z myślą o niej, a Kachna zostawiła go dla jakiegos dworaka. zostawiła poczciwego i dobrego człowieka dla kogoś kto wkrótce ja zostawi, najpierw bawiąc sie jej kosztem.Kachna zdradzila Bartosza dlatego, że byl dla niej zbyt dobry, szczery i poczciwy. jednak ona także kiedyś zazna zdrady i odrzucenia.Bartosz przywołuje przykład córki Szymona, która kiedyś także związała się z dworzaninem, jednak po pewnym czasie wróciła sparzona i gorzko teraz płacze, i płaci za swój błąd.

"Krosienka"

Utwór rozpoczynają słowa dziewczyny, która wygląda przez okno czy jej Filon nie jedzie. mężczyzna zawładnął jej sercem, bez niego życie dziewczyny nie mam sens. wygląda go coraz intensywniej, w końcu pojawia się owy wybranek serca dziewczyny i raduje się jej serce.

" O Amarylli"

Poeta prosi Amarylkę by dała mu się pocałować, ta jednak odskakuje od niego przestraszona. Ponowna prośba o pocałunek, tym razem zakończona sukcesem, Amarylka mówi, że da mu nawet 100 tys. pocałunków.

" Amarylla na akt weselny księżniczki Maryjanny Czartoryskiej z księciem Ludwiekiem Wirtemberskim od koła panieńskiego"

Nadeszła godzina, w której to Amarylka opuszcza grono panien. niedługo zostanie mężatką .panny, które zostały w owym gronie strasznie rozpaczają, nie chca jej oddać w stan małżeński, obawiają się o nia i jej dalsze losy. w utworze została wyrażona prośba by Amarylla była szczęśliwa i spełniona w nowym stanie, w którym już niedługo się znajdzie. nieubłagalnie nadeszła pora rozstania.panny życza jej by była szczęśliwa.

"Do wąsów"

Utwór jest odą i przykładem oświeceniowego zwrotu do sarmatyzmu. W odzie świetnej przeszłości przeciwstawia sie jedynie gnuśna i zniewieścialą terazniejszość.

Wąsy są ozdobą twarzy. to własnie na wąsach siadał bożek miłości, za nie także Maryna życie by swoje oddała, Czarniecki był uwielbany przez Polki nie tylko dlatego,że zwyciężył, ale i daltego że miał wąsy, Niemki chwaliły Jana III Sobieskiego za bitwe pod Wiedniem, ale i ze względu na wąsy. a ostatnia zwrotka brzmi nastepujaco:

"Kogo wstyd matki,ojców i braci

Niech się ze swego kraju natrżąsa,

Ja zaś z ojczystej chlubien postaci,

Żem jeszcze Polak, pokręcę wąśa".

"Do ojczyzny vox clamantis in deserto"

Zwrotka pierwsza opowiada o niezwykłych i wielkich czynach Chrobrego. Jest takze mowa o Polakach, którzy oddali swe życie za ojczyznę, przelali swą krew, by mogła ona istnieć.Kolejna zwrotka wyraża ubolewanie,że z czynów Chodkiewicza i Tarnawski nic już nie zostało. wyrażona zostaje opinia,że naród nie jest godzień tak wielkich i mężnych bohaterów,że teraz brat zdradza brata,ludzie okrywają się hańbą.Apostrofa do ojczyzny, która chce przyjąć swe nikczemne dzieci, które dopuszczają się intryg,zdrad, podłości. jest takze zapytanie o to jak matka-ojczyzna podniesie się majac takich synów ( niegodziwców, zdrajcow, nikczemników)

"Na stoletni obchód zwycięśtwa Jana III pod Wiedniem".

Sto lat upłynęło od chwili, w której to Polacy po raz ostatni w jednomyślnym stali gronie.cały świat zazdrościł Polsce męstwa jego mieszkańców. Jan Sobieski zostaje przedstawiony jako mąż opatrznościowy zesłany z nieba, który to dżwignął mocarstwo ginące, on takze odsunął strach, który padł na chrześcijan. Następnie opis podziekowań po stoczonej i wygranej przez Polaków bitwie.Jest tu także mowa o tym, że Sobieski złożył w podzięce sztandary Bogu.Sława narodu polskiego, a raczej waleczności jego mieszkańców rozeszła się po świecie.

"Do Krakowa"

Kraków był w zamierzchłych czasach siedzibą królów państwa polskiego, także i tam znajdują się groby pochowanych władców, znajduje się tu takze Uniwersytet Jagielloński. Odwołanei do:

- ostatniego Piasta,który był przyjacielem ludzi,a dziś jego miasta i twierdze znajdują sie pod gruzami,

-Jagiełły, za czasów jego poanowania panśtwo polskie znajdowało sie w rozkwicie

-wychwalany jest takze Władysław,pogromca Moskwy, przed nim drżą jeszcze bojarzy,

-dynastii Jagiellonów

-Batorego

- Jana Kazimierza Wazy, którego naród zęgnał ze łazmi w oczach

- Jana III Sobiesiego pogromcy Turków

"Karlsbad"

Góry naokoło, słychać gwar ludu. prośba o zaprzestanie ubolwania matki, duch jej pana wstępuje w ciało. Kobieta ma uczcić to wydarzenie,odzyskać spokój. ma powrócić do normalnego życia.

"Do księżnej Wirtemberskiej"

W utworze zarysowane są dwa przeciwstawne światy: polskiej kultury i dzikości świata,polskiej łagodności i gwałtów na zchodzie Europy,polskiego prawa i bezprawia za granicami Rzeczypospolitej. To u nas naród sie wzdrygał "na wściekłych Angłó topory"na krwe w Paryżu i stosy Madrytu:

"Gdy Rzymu obłuda sroga

Mord uświęcaął ościenny

z prawem bliżniego cześć Boga

Jednoczył polak sumienny"

W utworze nastęuje przerzucanie win na wszystko co z zewnątrz, na idące zza granic zepsucie obyczajów, na nieszczęścia wojen niesione Polsce przez zachłannych sasiadów. Wszelkie zło zawdzięcza Polska interwencjom zewnętrznym. Czarne miejsca w narodowej przeszłosci wypełniaja cudzoziemcy:

"Jeżeli świętość skażona

I obyczajów bieg złoty,

Toć były Ryksa i Bona,

I inne obce niecnoty.

Z ich łaski nam niezwyczajne

Podłość, przekupstwo, mącenia,

Ich duchem serca przedajne

Klęliśmy bliscy zginienia".

"Do miłości"

"Miłości, sroga Miłości!

Kielich podałaś gorzkośći,

Piję go trując dni moje.

Te nudów i tęsknot roje

Wszystko w umyśle zaćmiły,

Świat moim oczom niemiły.

Takież to twoje słodycze

Okrutne bóstwo, zwodnicze?

Ach!kogóż ja zwę okrutnym?...

Klimeno! w zapale smutnym

Złorzeczę temu iłaję,

Co twoję lubość czuć daje,

Co serce i myśli razem

Rozrzewia twoim obrazem.

KONIEC CZĘŚCI PIERWSZEJ