Poezja XVIII w.
Dzieli się na :
-poezję czasów saskich- czas upadku i zacofania kulturalnego (lata 30-te, 40-te)- wczesne Oświecenie „świat nowych idei”. Wpływ barokowego stylu-Barok schyłkowy.

-poezję czasów Stanisława Augusta (oraz Augusta III) - odrodzenie literat. kult. i tworzy dobę polskiego Oświecenia - okres Oświecenia dojrzałego.

Mówiąc o poezji mamy na myśli tzw. mowę wiązaną (wtedy nazywaną rymotwórstwem lub wierszopisarstwem). poezja nacechowana dydaktyzmem, zintelektualizowana, polityczna, poezja okolicznościowa, retoryczna, sentymentalizm - sielankowość.

Franciszek Dionizy Kniaźnin reprezentuje w swej twórczości polski sentymentalizm. Obok Karpińskiego jest jego najwybitniejszym przedstawicielem. W jego wierszach odnajdujemy także typową lekkość i wdziękiem, którą można rozpatrywać w kategoriach rokokowej poezji.

Stał się symbolem tragedii narodu ( po II rozbiorze postradał zmysły). Jego bogata i różnorodna twórczość należy do nurtu uczuciowego liryce XVIII-wiecznej. jednak w jego wierszach znajdziemy też relikty klasyczne (np. bogów olimpijskich). Sporo wierszy bliskich poezji rokokowej, anakreontyków, drobnych, żartobliwych wierszyków (traktowane jako rodzaj zabawy literackiej).

Liryki miłosne wyróżniają się:
-swoistą delikatnością

-pokazują prawdę przeżywania uczuć (rozterki, oczekiwania, niepewność)

-autor chce dotrzeć do głębszych warstw życia uczuciowego.

W erotykach Kniaźnina nie spotyka się silnych dramatycznych napięć, przewagę zyskują uczucia łagodne, smutek, żal, tęsknota.

Ody patriotyczne kształtowane wg wzorca klasycznego:

• wiele pytań retorycznych i reliktów antycznych i mitolog.

ale TAKŻE przeplata je rodzaj uczuciowości obcej racjonalizmowi od klasycznych

W wierszach także pierwiastek sarmatyczny- „Do wąsów”; przejaw mesjanizmu - „ Na rewolucję 1794” - w którym wyraża poeta przekonanie o opiece Boga nad Polską i wiarę w naród wybrany; „ Na śmierć ...” - o poprawie sytuacji ludu - wg Borowego Kniaźnin w lirykach patriotycznych był „prawdziwym prekursorem późnych poetów i ideologów narodowych polskich”.

Kniaźnin był wysokiej klasy artystą. Dobrze znał literaturę dawniejsza i współczesną, cenił twórczość Kochanowskiego, tłumaczył poetów staroż. i franc.; troszczył się o własny warsztat poetycki. W jego twórczości wiele wariantów tego samego motywu. Kniaźnin- niezwykła indywidualność poetycka, bogata skala motywów, duża kultura literacka, inwencja artystyczna, zdolność wypowiadania się w różnych stylach.

(Zob. też rys biograficzny na zdjęciach)

WIERSZE

„Do lutni”

Wiersz jest skierowany do lutni. O czy świadczy sam tytuł. Zaczyna się od rozbudowanej apostrofy: „Ludni ma złota...” Podmiot liryczny zachwala zalety lutni, która „zmysły poi słodkim nektarem”, „ pierzcha frasunek”. „Tym to ujęty wdzięcznym urokiem” -jest to nawiązanie do mitu Orfeusza, „A głaz skupiony(...) rozpada się w drobne kęsy” - nawiązanie do gr. poety i muzyka Amfilona (zbudował mury tebańskie, przy czy głazy same się układały przy dźwięku jego liry), a „sam zaś lutnista (...) płynie(...) na wielorybie” - do Ariona (poety i lutniście z VII/VI w.-którego delfin uratował w morzu, oczarowany jego sztuką).
Wiersz ukazuje obraz „szczęśliwej natury” upojonej muzyką. Kolejna, czwarta strofa nawiązują do mitycznej historii ptaków (Król tracki Teeus pojął za żonę Prokne; zdradził ją z jej siostrą Filomelą, a chcąc zataić zdradę, uciął jej język. Prokne dowiedziała się o zdradzie męża i z zemsty zabiła syna, Itysa. wszystkie osoby dramatu zostały zamienione w ptaki: Prokne w słowika, Filomele w jaskółkę a Tereus w dudka.). Ostatnie dwie są wyznaniem podmiotu lirycznego. który wspomina o grocie wbotym w jego serce. O sprzecznych uczuciach, które ktoś w nim wzbudza:” to mi się burzy, to płonąc gore”. Narzeka na Amora „ mój bożku srogi”, że zapalił w nim takie uczucie miłości, czego symbolem jest ognista strzała.

„Lękliwa miłość”

Wiersz ukazujący prawdę o przeżywaniu uczuć. Liryk ukazujący nastrój wewnętrznej rozterki.

Podmiot liryczny tłumaczy się swej miłości Korynnie, że za każdym razem, gdy chciałby jej wyznać miłość „oświadczyć w uprzejmej czułości” doznaje dwóch skrajnych uczuć wielkiej miłości i bojaźni.
Czterozwrotkowy wiersz kończy ostatnią zwrotkę wersem:
”Tak jedna drugą zapewne pokona” - możliwe, że chodzi tu o to, że miłość zawsze zwycięża(?).

„Krosienka”
W rodzaju pasterskim

Dziewczyna nie chce teraz robić na krosnach. Myśli o Filonie, który wyznał jej miłość „dwa słowa”. Mówi, że „on jej duszy połowa”. Martwi się czemu tak długo nie przyjeżdża, czeka i niecierpliwi się. w końcu widzi „gość luby jedzie, Sercu mojemu miły”. Wtem wraca do pracy przy krosienkach, „by nie zrozumiał Filon przybyły, Że ja tu po nim tęskniła.”

Wiersz odsłania psychikę młodego dziewczęcia, które pragnie ukryć swoje uczucia przed ukochanym.

„Do wąsów”

Wiersz o pierwiastku sarmatycznym. Rozpoczyna się od apostrofy do wąsów -„ozdoby twarzy(...)pokrętne”. Krótko mówiąc- wiersz o tym jak kobiety szaleją za wąsaczami ;-) W bardzo lekkim tonie utrzymany. „Ujmując w ten czas oczy kobiece/Bożek miłości na wąsach siadał”. Wielcy rycerze byli chwaleni nie tylko za osiągnięcia, ale i za wygląd: ”Jana trzeciego gdy Wiedeń sławił /Głos(...) miedzy Niemkami:/Oto Król Polski, co nas wybawił/jakże mu pięknie z tymi wąsami!”. Wspomina się tez Czarneckiego.

Dziś „smutne w narodzie (...) odmiany”, Nice nie podoba się twarz z wąsem, Dorant szydzi z wąsa i męstwa. (Nice i Dorant -konwencjonalne imiona z sielanek). Podmiot w ostatniej strofie gani taką postawę - kwituje: „Ja zaś z ojczystej chlubny postaci,/ Żem jeszcze Polak, pokręcę wąsa”. Noszenie wąsa do wyraz patriotyzmu.

„Dwie lipy”

Dwie lipy schylają się z dwóch brzegów ku sobie. Tykają się gałązkami, ale nie mogą się „złączyć” bo stoi na przeszkodzie nurt rzeczny.

W łatwej do odczytania symbolice zawiera się dramatyczna historia miłości dwojga ludzi, którym los nie dał się połączyć. Potwierdza to trzecia - ostatnia strofa:
” Tak mówił Koryl zbłąkany,
O wiernej myśląc Izmenie;
I z najskrytszej w sercu rany
Głębokie wydał westchnienie!”

„ O Elizie”

Trzystrofowy wiersz. Pierwsza zwrotka - Eliza gniewnie spogląda, „cisnęła wiankiem”, przygrywa wargi. Podmiot zastanawia się co zrobił złego. Druga - Podmiot nie próbował pytać, prosić złej niewiasty nie chciał, poszedł smutny trapiąc się, nie mógł spać całą noc. Trzecia - nazajutrz Eliza wita go miłym głosem, spogląda miłymi oczami. Cieszy się podmiot z obrotu sprawy, ale i martwi „ale jutra znów boję”.

„ Na śmierć J[ana] Dekierta, prezyd. Warszawy”

Jan Diekert (Dekert) -t magistratu starej W-wy, przewodził w walce o prawa dla mieszczan, zwłaszcza w okresie Sejmu Czteroletniego. Zmarł 4.X. 1790.

Pierwsza strofa ukazują żal ludu i płacz jego z powodu śmierci Diekerta, druga zaczyna się od apostrofy „cnotliwy Janie!” i wyraża uczucia podmiotu, któremu „muza brzdękać kazała na lirze Twojej pamięci”. Kolejne strofy przedstawiają zmarłego jako wzór dla władzy. Wiersz uwydatnienie w dramatyczny sposób konieczności poprawy położenia ludu w imię ogólnonarodowego interesu.

---