Franciszek Karpiski jako twórca polskiego sentymentalizmu.
W literaturze polskiego owiecenia rozwiny si trzy prdy literackie: klasycyzm, sentymentalizm i rokoko. Owieceniowy sentymentalizm kad nacisk na indywidualn sytuacj czowieka. Nakada na literatur obowizek ukazywania wewntrznego ycia czowieka oraz ksztatowania autentycznych, odrzucajcych pozory wizi midzyludzkich, co równie prowadzio do moralizatorstwa. Gównym ideologiem tego nurtu by Jan Jakub Rousseau. W Polsce obok malarza J.P.Norblina i Marii Winterberskiej ("Malwina, czyli domylno serca" - pierwsza powie sentymentalna) za twórc polskiego nurtu sentymentalizmu uwaa si Franciszka Karpiskiego. Mimo, e pochodzi z ubogiej rodziny szlacheckiej, otrzyma bardzo dobre wyksztacenie. Jednak jako osoba o duej niezalenoci i nieumiejtnoci prawienia komplementów nie zrobi kariery na dworze królewskim.
W czasie studiów na Akademii lwowskiej Karpiski przey swoj modziecz mio do Justyny, której powici m.in. wiersz "Do Justyny". Tskno na wiosn. Utwór ten naley do liryków miosnych, cho w zasadzie o mioci nie ma w nim ani sowa. Podmiot liryczny wiersza porównuje wiat natury ze swoim yciem wewntrznym. Podczas, gdy cay wiat zdominowany jest przez rozkwitajc wiosn u niego dominuj uczucia przeciwne: al, tsknota, poczucie smutku. Stan psychiczny podmiotu jest spowodowany zapewne zawodem miosnym lub tsknot za by ukochan.
Przykadem sielanki w twórczoci Franciszka Karpiskiego jest utwór "Laura i Filon". Ten gatunek literacki powstay jeszcze w antyku i uprawiany przez np. Wergiliusza ma opisywa beztroskie ycie pasterzy lub wieniaków. Bohaterami jest tu para pasterzy, dwoje zakochanych w sobie ludzi. Ich imiona, Laura i Filon oraz typowe zajcia pasterskie wskazuj na cechy klasyczne tego utworu. Kochankowie umawiaj si na wieczorne spotkanie pod umówionym jaworem. Laura nie zastajc tam swojego chopaka, zaczyna podejrzewa go o niewierno. W kulminacyjnym momencie jej gniewu z pobliskich zaroli wybiega Filon i próbuje uspokoi kochank. Nastpuj wzajemne deklaracje i przyrzeczenia mioci i wiernoci. Oboje pragn pozna swoje uczucia. Cechami sentymentalnymi widocznymi w tym utworze jest równie szukanie przeszkód w mioci i szczliwe zakoczenie.
Franciszek Karpiski by równie aktywny politycznie. Od czasu Sejmu Czteroletniego zacz pisa liryk patriotyczn. Przykadem postawy patriotycznej poety mog by wiersze "Pie dziada Sokalskiego" i "ale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta". Pierwszy utwór jest przykadem elegii patriotycznej. Autor poprzez uczynienie dziada wyrazicielem alów daje wiadectwo przeniknicia wiadomoci patriotycznej do prostego ludu. Podmiot liryczny jako wyraziciel wiadomoci narodu traccego niezaleno, lamentuje nad utrat wolnoci. Przeciwstawia on obraz Polski przedrozbiorowej z jej obrazem po utracie niepodlegoci. Wiersz jest stylizowany na pie ludow poprzez prosty jzyk, liczne zdrobnienia i powtórzenia oraz strof 2- wersow. Z kolei "ale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta" s typow pieni patriotyczn. Podmiot liryczny wystpuje w roli przedstawiciela i wyraziciela opinii upadego narodu. Kieruje on swe sowa do ostatniego wadcy Zygmunta Augusta. Poeta poprzez przypomnienie wspaniaej przeszoci Polski przeciwstawia to dramatycznej sytuacji po III rozbiorze, kiedy Polacy s wizieni, zmuszani do emigracji lub czuj si w nim jak cudzoziemcy. Ostatnia cz wiersza wyraa rozpaczliw rezygnacj i zupeny brak wiary w moliwo nadejcia niepodlegoci. Nieregularna budowa (coraz krótsze wersy) i rytm ostatniej zwrotki jest wyrazem napicia emocjonalnego poety, wynikajcego z braku nadziei.
Literatura sentymentalna kreowana przez Franciszka Karpiskiego charakteryzuje si przede wszystkim zwróceniem uwagi na wewntrzne ycie czowieka, jego uczucia i zmysy. W treciach patriotycznych widoczny jest pesymizm poety.