CENTRALNA SZKOŁA

PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ

W CZĘSTOCHOWIE

PRACA KONTROLNA

Przedmiot : Podstawy profilaktyki przeciwpożarowej.

Temat : Zapobieganie samozapaleniom.

Wykładowca : mł. kpt. Żyrkow Agnieszka

Wykonał : mł. ogn. Galant Romuald

CZĘSTOCHOWA, WRZESIEŃ 1997r.

SPIS TREŚCI

WSTĘP.		1
I.	Substancje zapalające się w zetknięciu z powietrzem.	2
II.	Substancje zapalające się w zetknięciu z innymi substancjami organicznymi.	2
III.	Substancje zapalające się w zetknięciu z wodą.	5
IV.	Substancje piroforyczne.	8
V.	Przechowywanie nasion.	9
VI.	Magazynowanie pasz treściwych.	13
VII.	Magazynowanie nawozów sztucznych.	15
VIII.	Składowanie węgla.	19
IX.	Słoma, siano, len (sterty, stogi).	20

- 1 -

WSTĘP.

Zjawiska samozapaleń można podzielić na trzy grupy :

1. biologiczne - spowodowane przez drobnoustroje znajdujące się w składowej masie traw, zbóż, chmielu, tytoniu, roślin oleistych i innych roślin włóknistych;

2. chemiczne, których przyczyną są przemiany chemiczne, głównie procesy utleniania, zachodzące w składowanej masie;

3. fizyczne, których przyczyny dadzą się wytłumaczyć prawami fizycznymi (skupienie światła, kumulacja ciepła, itp.) lub właściwościami fizycznymi substancji.

W dalszej części pracy zostaną omówione różne substancje i materiały, które mają zdolność do samozapalenia, zjawiska zachodzące w nich, zagrożenia jakie stwarzają, jak również sposoby zapobiegania samozapaleniu i ich składowanie.

- 2 -

I. Substancje zapalające się w zetknięciu z powietrzem.

Substancje zapalające się w zetknięciu z powietrzem to : biały fosfor, pył cynkowy, pył lub proszek aluminiowy, terpentyna, siarczki metali, sadza, węgiel drzewny itp.

Niebezpieczeństwo pożarowe tej grupy substancji wynika ze zdolności ich do utleniania się na powietrzu z wydzieleniem ciepła, dzięki któremu reakcja się przyśpiesza i następuje samozapalenie. Przyczyną powstania pożaru w czasie magazynowania tych substancji są uszkodzenia opakowań przy pracach przeładunkowych. Dlatego konieczne jest, aby były one hermetycznie zamknięte. Biały fosfor przechowuje się pod wodą w hermetycznie zamkniętych bębnach metalowych. Proszek aluminiowy natychmiast po wyprodukowaniu miesza się z tłuszczem o stałej konsystencji i przechowuje w zamkniętych opakowaniach metalowych.

Materiały tej grupy nie mogą być przechowywane razem z innymi materiałami palnymi

II. Substancje zapalające się w zetknięciu z innymi substancjami organicznymi.

Takie substancje silnie utleniające, jak kwas azotowy, chlor, brom, fluor, sprężony i ciekły tlen, nadtlenki sodu lub baru, nadmanganian potasu, trójtlenek chromu, mieszając się lub stykając z substancjami organicznymi, w większości powodują ich samozapalenie. Następuje to w wyniku wydzielania się dużych ilości ciepła. Na przykład samozapalenie wiórów, słomy lub siana następuje wskutek zamoczenia ich kwasem azotowym. Samozapalenie następuje również, gdy nadtlenek sodu styka się z alkoholami, acetonem, gliceryną, eterem etylowym, stężonym kwasem octowym, naftą oraz innymi cieczami organicznymi, tworzącymi mieszaniny z wodą.

- 3 -

W mieszaninie z nadtlenkiem sodu ulegają samozapaleniu na powietrzu o dużej wilgotności następujące materiały : trociny, węgiel, siarka, proszek aluminiowy oraz inne palne ciała stałe w stanie rozdrobnionym.

Przy zetknięciu z trójtlenkiem chromu samozapaleniu ulega większość cieczy łatwo zapalnych, a mianowicie : aldehydy. alkohole, proste i złożone etery oraz kwasy.

Palne ciała stałe w mieszaninie z nadmanganianem potasu ulegają samozapaleniu pod działaniem stężonych kwasów siarkowego i azotowego, wskutek tarcia bądź uderzenia.

Z kwasów mineralnych najsilniejszymi ulteniaczami są : kwas azotowy i kwas siarkowy.

Kwas azotowy (HNO3) jest bezbarwną cieczą. Pod działaniem światła rozkłada się na wodę, tlen oraz dwutlenek azotu.

Działanie kwasu azotowego o stężeniu powyżej 60 % powoduje samozapalenie rozdrobnionych palnych ciał stałych (wiórów, opiłków, siana, słomy itp.). Możliwość samozapalenia znacznie się zwiększa, gdy na materiały te działa mieszanina kwasów azotowego i siarkowego.

Kwas azotowy, działając na szereg palnych ciał stałych i cieczy, powoduje ich nitrowanie i tworzenie się niebezpiecznych produktów nitro. Proces nitrowania może się zakończyć rozkładem powstających produktów i wybuchem.

Podczas długotrwałego działania kwasu azotowego na drewno następuje nitrowanie jego powierzchni. Powierzchnia taka bardzo łatwo się zapala po zetknięciu z płomieniem.

Kwas siarkowy jest to bezbarwna ciecz oleista (H2SO4). Pobiera wilgoć od organicznych substancji i zwęgla je. Nie powoduje samozapalenia się powierzchnie używanych substancji, oprócz sodu, potasu oraz innych metali alkalicznych.

Woda, łącząc się z kwasem siarkowym, burzliwie paruje rozpryskując kwas. wydziela się wówczas duża ilość ciepła. Należy liczyć się z tym zjawiskiem podczas gaszenia pożaru.

W czasie reakcji roztworu kwasu siarkowego z metalami wydziela się wodór.

- 4 -

Kwas solny nie jest utleniaczem. W czasie reakcji kwasu z metalami wydziela się wodór, a z substancjami zawierającymi tlen - chlor, który może spowodować samozapalenie substancji palnych.

Kwas siarkowy i azotowy przechowuje się w szklanych balonach, które wkłada się w kosze wiklinowe z trocinami, wełną drzewną lub tworzywem piankowym w celu zabezpieczenia ich przed potłuczeniem.

Aby zapobiec samozapaleniu wełny drzewnej, trocin lub słomy itp., nasyca się je roztworami ognioochronnymi : roztworem wapnia chlorowanego, szkła wodnego, ałunów.

Aby uchronić balony przed rozerwaniem, należy pozostawić poduszki powietrzne i zamknąć je ceramicznymi korkami z uszczelnieniem.

Kwasy azotowy i siarkowy należy przechowywać w chłodnym i ciemnym miejscu. W tym celu górną część balonów podczas ich magazynowania na otwartym powietrzu maluje się roztworem kredy lub wapna, nakrywa brezentem, który w dni upalne i słoneczne zrasza się wodą.

Niedopuszczalne jest magazynowanie razem z kwasami innych materiałów palnych, z wyjątkiem zasad.

Magazyny przeznaczone dla kwasów buduje się z materiałów niepalnych, bez zastosowania metali. Podłogi wykonuje się z materiałów kwasoodpornych, z rowkami lub kratkami ściekowymi, do których ściekają rozlane kwasy.

Dopuszcza się przechowywanie kwasów na wolnym powietrzu i pod wiatami.

Kwas siarkowy dymiący (oleum) przechowuje się w zamkniętych i ogrze- wanych pomieszczeniach, aby nie doprowadzić do jego zamarznięcia, a przez to do rozerwania balonów.

Kwasy ustawia się grupami po nie więcej niż 100 sztuk (po 50 balonów w jednej warstwie lub po 25 balonów w czterech warstwach). Między grupami i rzędami pozostawia się przejścia. Podczas przechowywania balonów na regałach dopuszcza się ustawienie ich nie więcej jak w dwóch warstwach na następujących wysokościach : pierwsza 0,2 m od podłogi, druga - nie wyżej jak 1 m.

- 5 -

Przy przechowywaniu kwasów azotowego, solnego i siarkowego przeznacza się dla każdego z nich osobną kwaterę z progami o wysokości 15 cm od podłogi w celu zabezpieczenia przed wyciekiem do sąsiedniej kwatery i niedopuszczenia przed wyciekiem do sąsiedniej kwatery i niedopuszczenia do reakcji chemicznej.

Urządzenia elektryczne zakłada się w osprzęcie kwasoodpornym, antykorozyjnym i przeciwwybuchowym.

Podczas przechowywania kwasów należy sprawdzić szczelność opakowań. W przypadku uszkodzenia balonów trzeba bardzo dokładnie oczyścić miejsce polane kwasami, a zamoczone elementy wypełnienia i resztki balonów usunąć z pola składowego. Wypełnienie sąsiednich koszy zamoczonych kwasem azotowym również wymienia się na nowe, nasycone środkami ognioochronnymi.

Magazyny wyposaża się w pojemniki z roztworami zasadowymi lub odpowiednim zapasem wapna do zneutralizowania rozlanych kwasów lub jako środek gaśniczy.

Parachloroortonitrodwuazobenzen stabilizowany może zapalić się samoczynnie po zetknięciu z octem sodowym, wodorotlenkiem sodowym, amoniakiem, węglanem sodowym. Spala się żarząc, wydziela przy tym duże ilości gryzącego dymu. Im produkt jest suchszy, tym łatwiej się zapala. Pomieszczenie przeznaczone do magazynowania tego produktu powinno być przewiewne, zaciemnione i chłodne.

III. Substancje zapalające się w zetknięciu z wodą.

Do substancji ulegających samozapalenia w zetknięciu z wodą zalicza się : sód, potas, węglik wapniowy, węgliki metali alkalicznych, fosforki wapniowy lub potasowy, siarczek sodowy, podsiarczyn sodowy, amidek sodu i inne.

Zagrożenie pożarowe substancji tej grupy odznacza się tym, że podczas działania na nie wodą wydzielają się duże ilości ciepła i tworzą się gazy palne, które nagrzewają się przez to ciepło do zapalenia płomieniem.

- 6 -

W innych przypadkach, gdy nie wydzielają się palne gazy ( np. przy wzajemnym działaniu wapna niegaszonego i wody ), powstająca wysoka temperatura w strefie reakcji będzie przyczyną zapalenia się innych, stykających się z nimi materiałów palnych. Najważniejszym warunkiem bezpiecznego przechowywania tych substancji jest zabezpieczenie ich przed działaniem wody lub wilgoci.

Sód i potas przechowuje się tylko w pojemnikach wypełnionych olejem lub naftą. Pojemniki muszą być hermetycznie zamknięte. Należy szczególnie dokładnie sprawdzić stan techniczny pojemników oraz stały poziom oleju lub nafty. Jeśli stwierdzi się sączenie cieczy przez nieszczelność pojemników, należy niezwłocznie przełożyć sód i potas do technicznie sprawnych pojemników.

Nie zezwala się na przechowywanie razem z sodem lub potasem jakichkolwiek materiałów palnych. Magazyny lub pomieszczenia służące do przechowywania sodu bądź potasu powinny odpowiadać co najmniej klasie B odporności ogniowej.

Urządzenia elektryczne muszą być wykonane w wodo- i pyłoszczelnym osprzęcie. Do gaszenia stosuje się tylko suchy piasek oraz chemiczną pianę. Gaszenie sodu i potasu wodą jest zabronione, a dwutlenkiem węgla - niewskazane.

Pomieszczenie magazynowe do przechowywania węglika wapnia (karbidu) powinno być suche, jasne i dobrze przewietrzane, a także mieć lekki dach skutecznie zabezpieczający przed opadami atmosferycznymi. Podłoga magazynu powinna znajdować się co najmniej 30 cm nad terenem i musi być oddzielona od ziemi 30 - centymetrową warstwą izolacyjną, zabezpieczającą przed wilgocią (piasek, glina, itp.), bądź też za pomocą izolacji powietrznej. przekrój kanału wentylacyjnego nie może być mniejszy niż 378 cm kwadr. na każde 20 m kwadr. podłogi magazynu i wyprowadzony więcej niż 1,50 m ponad kalenicę dachu. Na zewnątrz kanały wentylacyjne powinny być zabezpieczone przed opadami atmosferycznymi. Stawianie magazynów w nisko położonych miejscach, gdzie możliwe jest duże zawilgocenie, jest niedopuszczalne. Niedopuszczalne jest również ogrzewanie magazynów z karbidem.

- 7 -

Urządzenia elektryczne powinny odpowiadać wymogom jak dla pomieszczeń zagrożonych pod względem wybuchowym. Na wszystkich drzwiach należy umieścić tablice ostrzegawcze z napisami : „Magazyn karbidu”, „Nieupoważnio- nym wstęp wzbroniony”, „Nie zbliżać się i nie wchodzić z otwartym ogniem”, „Do gaszenia pożaru nie używać wody”.

Karbid wolno przechowywać jedynie w suchych, szczelnych i dokładnie zamkniętych naczyniach. Naczynia te powinny mieć nalepiony napis : „Karbid - chronić przed wilgocią”.

Do otwierania naczyń z karbidem (bębnów karbidowych) nie należy używać narzędzi rozgrzanych lub też wytwarzających iskry. Resztki karbidu należy zniszczyć w przynajmniej 10-cio krotnie większej wagowo ilości wody, na wolnym powietrzu, z dala od otwartego płomienia lub żaru, tak aby gaz przestał się zupełnie wydobywać.

Nie jest dozwolone wspólne przechowywanie płynnego powietrza, płynnego tlenu oraz sprężonego chloru z karbidem. Karbidu nie wolno przechowywać w podziemiach lub w piwnicach. Palenie tytoniu oraz przebywanie z przedmiotami żarzącymi się lub płonącymi w magazynach karbidu, jak i w pobliżu, jest zabronione.

Na wolnym powietrzu można przechowywać karbid jedynie w naczyniach zamkniętych, w odległości co najmniej 20 m od budynków. Miejsce zajmowane przez składowisko powinno być dokładnie zabezpieczone przed dostaniem się wody.

Naczynia z karbidem należy przechowywać na pomoście, umieszczonym co najmniej 30 cm nad powierzchnią ziemi i osłoniętym dachem o konstrukcji niepalnej.

Składowisko należy odgrodzić ze wszystkich stron płotem lub siatką drucianą w taki sposób, aby uniemożliwić dostęp do składu osobom postronnym, przy czym naczynia z karbidem powinny się znajdować w odległości 5 m od ogrodzenia.

Przeznaczenie przestrzeni między naczyniami z karbidem i ogrodzeniem na przechowywanie przedmiotów palnych jest zabronione.

- 8 -

Przy każdym wejściu do składowiska powinny się znajdować na widocznym miejscu tabliczki ostrzegawcze z napisami : „Składowisko karbidu”, „Nieupoważnionym wstęp wzbroniony”, „Do gaszenia pożaru nie używać wody”.

W pobliżu należy umieścić skrzynię z suchym piaskiem i szufle. Gaśnice pianowe, hydronetki wodne lub beczki z wodą należy usunąć z obrębu składowiska karbidu.

Wapno niegaszone również należy przechowywać w suchych pomieszczeniach, zabezpieczonych przed przenikaniem wody i wilgoci. Podłoga w takich pomieszczeniach powinna być wykonana z materiałów niepalnych. Nie zezwala się na przechowywanie wapna niegaszonego w pobliżu palnych przegród, słupów oraz innych materiałów.

IV. Substancje piroforyczne.

Substancje piroforyczne są to substancje, które (w postaci rozdrobnionej) w zetknięciu z tlenem powietrza mają zdolność samozapłonu. Wysoka temperatura palenia się powoduje gwałtowne rozprzestrzenianie się pożaru na będące w pobliżu materiały palne, co z kolei może nawet spowodować uszkodzenie materiałów niepalnych (beton, żelbeton, konstrukcje stalowe, itp.).

Do piroforycznych metali alkalicznych należą : sód, potas, lit, rubid, cez, magnez, wapń, glin, cyrkon, tor, miedź, uran, pluton, stront, cynk, żelazo.

Metale te z różnią intensywnością reagują z chlorem i innymi chlorowcami, tlenem oraz wodą. Bardzo gwałtownie reagują metale piroforyczne (zwłaszcza w stanie sproszkowanym) z organicznymi i nieorganicznymi substancjami utleniającymi.

Magazynowanie proszków metali powinno się odbywać w oddzielnych budynkach położonych z dala (20 m) od magazynów i budynków, w których znajdują się utleniacze. Ściany pomieszczeń ze względu na tworzenie się dużych ilości pyłów powinny być łatwo zmywalne, podłogi - gładkie, bez szczelin, wykładane asfaltem, ksylonitem, ogrzewane - wodne lub parowe.

- 9 -

Przed pomieszczeniami, w których znajdują się proszki metali, powinny być umieszczone skrzynie z suchym, drobno przesianym piaskiem, służącym do gaszenia ogniska pożaru. W zależności od ilości i rodzajów przechowywanych metali lekkich magazyn powinien być podzielony na odpowiednie strefy za pomocą przegród przeciwpożarowych. Pojemniki powinny być wykonane z tworzyw wykluczających możliwość reakcji z metalami piroforycznymi podczas magazynowania. Należy wyeliminować wszelkie źródła ognia otwartego i zaiskrzeń. Nie należy dopuścić do zetknięcia się metali z substancjami utleniającymi. Pomieszczenia magazynowe należy zabezpieczyć przed możliwością dostania się tam pary wodnej, wody lub śniegu. W pobliżu przechowywanych metali piroforycznych nie mogą się znajdować : beczki z wodą, hydronetki wodne, gaśnice tetrowe, gaśnice proszkowe na węglan sodu.

Pracownicy magazynu powinni być zaopatrzeni w ubrania i okulary ochronne. Do gaszenia pożarów metali piroforycznych w pomieszczeniach magazynowych służy instalacja gaśnicza stała na gazy szlachetne (argon lub hel).

W pierwszej fazie pożaru należy stosować grafit, suchy piasek, koc azbestowy i gęstą pianę.

V. Przechowywanie nasion.

Przechowywanie nasion odbywa się w workach lub luzem. Nasiona przechowywane w workach układa się w tzw. „reje” na kratownicach, aby była możliwa cyrkulacja powietrza. Liczba worków układanych jeden na drugim zależna jest od wytrzymałości ziarna. Pod względem ciężaru niektóre nasiona, jak np. rzepaku, mogą zostać zgniecione, co powoduje wyciekanie oleju. Olej ten zatłuszcza worki, które po dłuższym okresie mogą ulec samozapaleniu. Nasiona roślin oleistych należy układać w stosy o wysokości do 1 m, a pozostałe - do 3 m. Między poszczególnymi stosami powinno pozostać wolne przejście o szerokości co najmniej 1,2 m, umożliwiające transport oraz przeprowadzenie kontroli stanu ziarna.

- 10 -

W magazynach podłogowych nasiona przechowuje się również w pryzmach lub zasiekach, zaś w magazynach komorowych - tylko luzem. Ruch nasion jest zmechanizowany, tzn. nasiona przenoszone są za pomocą przenośników, a w nowoczesnych magazynach stosowany jest transport pneumatyczny.

Niebezpieczeństwo powstania pożaru lub nawet wybuchu podczas transportu wewnętrznego nasion istnieje w wypadku :

- skrzywienia wału ślimaka i tarcia łopatki ślimaka o obudowę przenośnika;

- przedostania się do wnętrza przenośnika metalowego przedmiotu, który dociskany do obudowy nagrzewa się wskutek tarcia i może spowodować zapalenie pyłu;

- zapalenie się taśmy gurtowej w przenośnikach kubełkowych wskutek tarcia;

- powstania ładunków elektryczności statycznej na rurociągach podczas szybkiego przepływu ziarna.

Zagrożenie pożarowe podczas przechowywania ziarna wynika również z procesów oddychania nasion, drobnoustrojów, owadów i roztoczy. Im ziarno jest wilgotniejsze, tym silniej oddycha i tym więcej wydziela się ciepła. Lekkie zanieczyszczenia i pyły zgromadzone w pobliżu ścian komory tworzą korzystne środowisko dla rozwoju drobnoustrojów i zapoczątkowania samonagrzewania się. W nasionach roślin oleistych i włóknistych proces samonagrzewania prowadzi do samozapalenia.

Niezależnie od biologicznych procesów prowadzących do samozapalenia nasion, istnieją czynniki zewnętrzne wpływające na powstanie pożaru, do których między innymi należą źródła ciepła, wywołane przez urządzenia ogrzewcze, energetyczne, oraz nieostrożność ludzka w posługiwaniu się otwartym ogniem (spawanie, nie zgaszone zapałki, niedopałki papierosów, itp.).

W celu kontroli nasion należy systematycznie dokonywać pomiarów wilgotności próbek nasion. Nasiona różniące się pod względem wilgotności należy oddzielić od pozostałych, gdyż wskutek zmieszania się niecałej nawet ilości nasion mokrych z nasionami suchymi mogą powstać ogniska zapalne.

W tablicy I podano niezbędne dane co do wilgotności przechowywanych nasion oraz wysokości warstw.

- 11 -

TABLICA I.

Wyszczególnienie	Zawartość wody w %		Wysokość warstw ziarna w cm
	od	do	towaro- wego	nasien- nego
Zboża (oprócz owsa)	- 14,0 15,5 17,0	14,0 15,5 17,0 18,0	120 100 80 40	80 70 60 30
Owies	- 14,0 16,0 18,0	14,0 16,0 18,0 19,0	120 100 80 40	80 70 60 30
Oleiste (oprócz maku i lnu)	- 10,0 13,0 14,0	10,0 13,0 14,0 15,0	60 40 25 15	40 30 20 10
Mak	- 8,0 10,0 11,0	8,0 10,0 11,0 12,0	60 40 25 15	40 30 20 10
Siemię lniane	- 10,0 14,0 15,0	10,0 14,0 15,0 16,0	60 40 25 15	40 30 20 10

Najdokładniej o stanie nasion informuje wysokość ich temperatury, a która nie może przekroczyć 20 stopni C. Nasiona znajdujące się w jednym zasieku lub kopcu powinny mieć jednakowy stopień czystości i jednakową zawartość wody.

- 12 -

Od momentu złożenia nasion do magazynu należy stale prowadzić dokładną kontrolę temperatury : bezpośrednio po złożeniu - codziennie o tej samej porze, jeżeli nie występują zmiany, w lecie - co trzy dni, w zimie - co tydzień.

Należy kontrować codziennie te partie nasion, których temperatura utrzymuje się na jednym poziomie, mimo że temperatura zewnętrzna obniża się.

W razie stwierdzenia takiego stanu należy daną partię natychmiast ochłodzić, poddając, poddając wietrzeniu. Po ochłodzeniu nasion kontroluję się ich temperaturę codziennie tak długo, aż zacznie się ona obniżać zgodnie z obniżaniem się temperatury otoczenia. Gdy temperatura nasion obniży się do + 10 stopni C, wtedy kontrolę można przeprowadzać raz na tydzień.

Zimą, wtedy kiedy temperaturę nasion udaje się obniżyć do ok. 0 stop. C, wystarczają kontrole temperatury przeprowadzane 2 razy w miesiącu. Mierzenie temperatury nasion na każde 100 m kw. powierzchni pryzmy powinno się prowadzić 4 punktach. Szczególnie ważne jest kontrolowanie temperatury na głębokościach : 20 - 30 cm powyżej podłogi i 30 - 35 cm poniżej górnej powierzchni pryzmy, w tych warstwach bowiem najczęściej występuje samozagrzewanie się nasion. Należy zwrócić uwagę na te części pryzm, które znajdują się obok ścian magazynu, a zwłaszcza koło ściany południowej.

W silosach pomiary temperatury za pomocą czujników elektrycznych umieszczonych na trzech wysokościach są rejestrowane przez urządzenia centrali rozdzielczej znajdującej się w pomieszczeniu dozoru technicznego. Wzrost temperatury wskazuje, że nasiona w którejś komorze zaczynają się grzać. Należy je wtedy przewietrzyć i przesypać do innej komory. W razie potrzeby nasiona poddaje się powtórnemu suszeniu w suszarce.

W celu umożliwienia przewietrzania nasion należy pozostawić jedną komorę wolną wg założenia : 1 komora wolna na 5 pełnych. Podobne zalecenia obowiązują w magazynach podłogowych : 1 zasiek wolny na 5 pełnych.

- 13 -

VI. Maganyzowanie pasz treściwych.

Zagrożenie pożarowe.

Składnikami wchodzącymi w skład mieszanek paszowych dla zwierząt i drobiu są : otręby pszenne, jęczmienne i żytnie, śruta jęczmienna, pszeniczna, kukurydziana, rzepakowa, palmowa i arachidowa, koncentrat białkowy, mocznik syntetyczny paszowy, mączka z suszonego ziela, siarczany i sól glauberska, kreda pastewna, mieszanka „Mikro”.

Samozagrzewanie suszu zielonego, zwłaszcza zawilgoconego, następuje wskutek gromadzenia się ciepła wytwarzanego padczas procesów biologicznych i fizycznych (pochłanianie i absorbcja tlenu przez powstający węgiel) oraz chemicznych (samoutlenianie). W temperaturze 250 - 300 stopni C następuje zwęglenie celulozy, powstaje węgiel piroforyczny, który się zapala.

Jak podają dane z literatury przedmiotu, otręby również ulegają samozapaleniu.

Koncentrat białkowy składa się przeważnie ze śruty poekstrakcyjnej nasion oleistych, mocznika pastewnego, siarczanów metali, mączki rybnej i zwierzęcej, mączki krwi, drożdży pastewnych, itp. Niektóre składniki wchodzące w skład mieszanek ulegają przemianą energetycznym prowadzącym do samozapalenia, np. mączka rybna i zwierzęca, poekstrakcyjna śruta nasion roślin oleistych (Nation Fire Protection Association NFPA No 492 - 1949).

Śruty poekstrakcyjna nasion roślin oleistych zawiera 0,8 % oleju, w którym jest 0,2 % benzyny. Przy zawartości wilgoci przekraczającej 10 % następuje proces samonagrzewania, prowadzący do samozapalenia. Zawartość benzyny stwarza możliwiść zapalenia i wybuchu. Zdarza się dość często, że śruta poekstrakcyjna jest przywożona bezpośrednio z olejami do magazynu i znajduje się on wówczas w podwyższonej temperaturze, co prowadzi do przyspieszenia procesu samozagrzewania.

- 14 -

Pył spotykany w magazynie jest mieszaniną ścieru ziaren zboża z cząsteczkami pochodzenia roślinnego i mineralnego rozmaitych kształtów i wymiarów. Temperatura tlenia się pyłu nagromadzonego w warstwie o grubości

5 mm na gorącej powierzchni wynosi dla zboża 270 stopni C, a temperatura zapalenia rozpylonego pyłu od gorącej powierzchni wynosi 410 - 485 stopni C.

Niebezpieczeństwo powstawania pożarów wynika ponadto z tych samych źródeł jak w magazynach nasiennych.

Wskazania prewencyjne.

Worki z surowcem lub mieszanką układa się w sztaple z zachowaniem przestrzeni wentylacyjnych oraz odległości :

- 0,75 m od ścian nośnych,

- 0,50 m od urządzeń elektrycznych.

Przejścia pomiędzy sztaplami muszą mieć szerokość co najmniej 1,2 m. Przejście główne powinno mieć szerokość równą gabarytowi wózka jezdnego, sztaplarki lub podnośnika plus 30 cm dla stworzenia możliwości swobodnego poruszania się.

Szczególną uwagę zwraca się na badanie wilgotności składowanych wyrobów i surowców. Według Polskich Norm wilgotność poszczególnych komponentów powinna być następująca :

1. śruta zbożowa - 16 %,

2. otręby pszenne - 15 %,

3. koncentraty białkowe - 12 %,

4. śruta poekstrakcyjna - 10 %.

W celu zachowania odpowiedniej temperatury pryzm i stosów należy systematycznie dokonywać pomiarów temperatury. W wypadku podwyższenia się temperatury do 40 stopni C należy przystąpić niezwłocznie do przewietrzania pryzm i stosów. Czyni się to przez przesypywanie i przekładanie worków na inne miejsce albo przepuszczanie przez maszyny czyszczące. W tym celu obowiązuje zasada pozostawiania do przewietrzania surowców i wyrobów gotowych 30 % powierzchni nie załadowanej.

- 15 -

W mieszalni po zakończeniu pracy należy sprawdzić, czy na sitach odsiewacza pozostały zanieczyszczenia w postaci sznurków, etykietek itp., które należy usunąć przez wzierniki znajdujące się na obudowie odsiewacza.

VII. Magazynowanie nawozów sztucznych.

Zagrożenia pożarowe.

Nawozami, które najłatwiej ulegają procesom rozkładu chemicznego i samozapaleniu, są nawozy azotowe a w szczególności saletra amonowa.

Inicjatorami reakcji rozkładu nawozów są zanieczyszczenia pochodzenia organicznego, naturalnego, jak : siano, słoma, rośliny oleiste, drewno, trociny, wióry i inne nawozy mineralne lub nawóz naturalny. Związki te ulegają bardzo łatwej reakcji utleniania, odbierając tlen wchodzący w skład cząsteczek saletry.

Podczas utleniania wydziela się duża ilość ciepła, która kumulując się podnosi temperaturę środowiska. Jednocześnie substancje organiczne, utleniając się przy niedostatecznym dopływie tlenu, rozkładają się na dwutlenek węgla, parę wodną i cząsteczki węgla piroforycznego. Węgiel piroforyczny jest dodatkowym materiałem bardzo łatwo wchodzącym w reakcję z tlenem i powoduącym postępowanie procesu rozkładu saletry amonowej. W tym czasie obserwuje się zjawisko nagrzewania.

Drugim czynnikiem samonagrzewania jest zawilgocenie nawozu. Saletra amonowa (nazwa chemiczna azotan amonu) jest substancją doskonale rozpuszczającą się w wodzie. Mechanizm rozpuszczania polega na dysocjacji elektrolitycznej cząsteczki azotanu amonu. Temu zjawisku towarzyszy dodatni efekt cieplny.

Podczas rozpuszczania wydzielające się ciepło kumuluje się i podnosi temperaturę środowiska. Powoduje ono również wydzielanie się gazowego amoniaku. Powstaje zatem nasycony roztwór kwasu azotowego, który jest szczególnie agresywnym, bardzo silnym utleniaczem.

- 16 -

W momencie gdy temperatura środowiska podniesie się do 170 stopni C, następuje dysocjacja termiczna cząsteczek saletry amonowej, która może przybrać rozmiary reakcji wybuchowej.

Pożar lub wybuch w magazynie nawozów sztucznych mineralnych może nastąpić wtedy, gdy nawóz zawierający ponad 60 % saletry amonowej zostanie złożony luzem.

Saletrzak jest mieszaniną saletry amonowej NH4NO3 i zmielonego kamienia wapiennego CaCO3, wykazującą własności utleniające.

Saletra wapniowa , zwana azotanem wapnia Ca(NO3)2, zmieszana z substan- cjami organicznymi utlenia je, powoduje samonagrzewanie, a nawet samozapalenie. Po ogrzaniu do temperatury 380 stopni C ulega rozkładowi.

W miarę ogrzewania wody amoniakalnej NH4OH uwalnia się gaz amoniak, który może wytworzyć mieszaninę wybuchową z powietrzem. Temperatura samozapalenia amoniaku wynosi 630 stopni C, granice wybuchowości: dolna 15 %, górna 28 %.

Mocznik (dwuamid kwasu węglanowego lub karbamid CO(NH2)2 ) jest substancją palną. Jego temperatura topnienia wynosi 132,7 stopni C, a samozapa- lenia 640 stopni C. Podczas ogrzewania powyżej temperatury topnienia mocznik rozkłada się wydzielając amoniak.

Podczas reakcji chemicznej wapna palonego ( nazwa chemiczna tlenek wapnia CaO ) z wodą wydziela się energia cieplna. W wyniku tej reakcji może nastąpić zapalenie materiałów palnych, takich jak słoma, siano, drewno, szmaty, itp.

Nawozy fosforowe : superfosfaty, tomasyna, fosforany wapniowe, są w nor- malnych warunkach nawozami palnymi. Zmieszanie z wapnem i organicznymi nawozami, np. rybią mączką lub mączką kostną, mogą się zapalić w kontakcie z wodą. Tomasyna jako nawóz wapniowo-fosforowy, nie jest pożarowo niebez- pieczna, niemniej pod wpływem wilgoci i w kontakcie z wodą występują reakcje chemiczne, przy których może wytworzyć się temperatura 250 - 300 stopni C, co z kolei może być przyczyną zapalenia się palnych opakowań i innych przylegają- cych do niej materiałów.

- 17 -

Mieszanka tomasyny z suporfosfatem lub tomasyny z wapnem w kontakcie z wodą może się stać mieszaniną zapalną.

Nawozy potasowe zalicza się do pożarowo bezpiecznych z wyjątkiem azotanu potasu. Azotan potasu jest utleniaczem i podtrzymuje palenie. Przy temperaturze ok. 40 stopni C wytwarza się kwas azotowy. Pod wpływem wilgoci w zetknięciu z materiałami palnymi, jak worki, siano, sieczka, plewy, itp., może nastąpić zapalenie.

Wskazania prewencyjne.

Przed przystąpieniem do wykonywania czynności związanych z magazyno- waniem należy pomieszczenia oczyścić i zabezpieczyć przed zaciekami wody.

Worki z nawozami mineralnymi należy układać w stosy warstwami na krzyż. Wysokość stosu powinna wynosić najwyżej trzy warstwy. Jeśli miejsca jest niewiele i zachodzi konieczność układania stosu znacznie wyżej, jego maksymalna wysokość nie może przekroczyć ośmiu warstw worków. W indywidualnych gospodarstwach rolnych wysokość stosu nie powinna być wyższa niż 1,5 m. Pod dolną warstwą worków należy ułożyć kratownicę z desek, która zabezpiecza je przed wilgocią i zapewnia właściwą wentylację. Wyjątek stanowią worki z saletrami, pod którymi nie należy układać desek.

Nawozy magazynowane luzem należy izolować od podłoża podkładem drewnianym lub warstwą papy. W jednym pomieszczeniu nie wolno magazynować nawozów luzem i w workach.

Od stosów z workami lub pryzmam luzem należy zachować poniższe odległości :

- od ścian budynku 0,7 m,

- od grzejników centralnego ogrzewania 0,5 m,

- od punktów świetlnych 0,5 m.

Szerokość przejścia między stosami i pryzmami powinna wynosić 1,2 m.

Jeśli w magazynie stosuje się metodę paletacji, należy ściśle stosować się do techniki układania poszczególnych warstw nawozów na paletach.

- 18 -

Nie należy układać worków chaotycznie, bez odpowiedniego zabezpieczenia przed rozsypaniem stosu. Każdą grupę worków należy składować oddzielnie, a w każdej grupie - oddzielnie poszczególne rodzaje nawozów.

Zabrania się przechowywania pasz, nasion oraz roślin strzępiastych w pomie-szczeniach, w których składuje się nawozy mineralne. Zabrania się mieszania ze sobą nawozów i chemicznych środków ochrony roślin.

Woda amoniakalna przechowywana w beczkach powinna być osłonięta przed działaniem promieni słonecznych. Beczki muszą być szczelne, ułożone w pozycji leżącej,z otworem czopowym zwróconym ku górze. Składając beczki w warstwach, należy stosować drewniane przekładki. Skrajne beczki unieruchamia się klinami.

Wodę amoniakalną należy przelewać do zbiorników i pobierać ją ze zbior- ników z zachowaniem ostrożności, tzn. nie palić tytoniu oraz wywoływać mechanicznie iskry mogącej zapalić utleniający się gaz - amoniak.

W magazynach przeznaczonych do składowania nawozów sztucznych urządzenia elektryczne należy utrzymywać w dobrym stanie technicznym. Na odpadki i śmiecie należy przewidzieć hermetycznie zamykane pojemniki wykonane z materiałów niepalnych.

Rozkruszenie skawalonego nawozu może się odbywać jedynie poza pomieszczeniem magazynowym, na podkładzie cementowym za pomocą maszyn kruszących, a w ostateczności za pomocą drewnianego młotka lub rozbijaka cementowego, z zachowaniem największej ostrożności.

Magazynierzy szczególnie w okresie upalnego lata zobowiązani są przynajmniej co drugi dzień kontrolować wysokość temperatury w stosach nawozów i zwracać uwagę, czy nie nagrzewają się worki lub pryzmy nawozu. W przypadku znacznego podniesienia się temperatury ponad normalną temperaturę otoczenia należy stos przełożyć, a pryzmę przesypać i usunąć z pomieszczenia nawozy zagrzane.

Opakowania po nawozach, przede wszystkim po saletrze, azotniaku i wapnie palonym, powinny być usuwane z magazynu w miejsca oddalone od budynków, stosów węgla i drewna.

- 19 -

Worków opróżnionych po saletrze amonowej i amoniaku nie należy używać do innych nawozów, a szczególnie do superfosfatu.

Magazyny należy systematycznie kontrolować pod dwoma względami :

- czystości,

- temperatury.

W przypadku stwierdzenia smug białego dymu snującego się w pomieszcze- niach magazynowych należy odszukać ogniska samozapalne za pomocą badań temperatury w pryzmach lub stosach i ugasić rozpoczynający się proces palenia przy użyciu gaśnicy proszkowej. W ostateczności gaszenie ogniska pożaru może nastąpić przez polanie wodą. Zalane wodą nawozy należy niezwłocznie usunąć z magazynu.

VIII. Składowanie węgla.

Teren na składowisko powinien być możliwie równy, podłoże - suche, czyste i twarde, najlepiej wybetonowane lub brukowane.

Należy przewidzieć odprowadzenie wód opadowych bądź przez spad płaszczyzny terenu, bądź rowami odwadniającymi lub ściekami kanalizacyjnymi. Nie zaleca się składowania na podłożu żużlowym, praktyka wykazała bowiem, że zwiększa to niebezpieczeństwo samozapłonu ze względu na łatwy dostęp powietrza. Grunty porośnięte trawą, tzn. zawierające ciała organiczne, nie nadają się na pola składowe bez uprzedniego przygotowania.

Przez teren składu nie należy prowadzić rurociągów parowych lub wodnych. Przy składowaniu węgla należy przestrzegać dwóch zasad :

1, w jednym zwale należy zawsze składować węgiel jednorodny,

2, dostęp do zwału powinien być utrudniony.

Zabrania się tworzenia w zwałach węgla sztucznych otworów, kanałów, kominów wentylacyjnych, ponieważ mogą one spowodować szybsze zagrzanie się węgla i przyśpieszenie procesu samozapłonu.

- 20 -

Dopuszczalne wysokości pryzm wynoszą :

1, grysik (GS) - 8 m,

2, miał (M) - 8 m,

3, drobny (Dr) - 8 m,

4, groszek (Gk) - 6 m,

5, kęsy (Ks) - 4 m,

6, kostka (Ko) - 4 m,

7, orzech (O) - 4 m,

8, nie sortowany (N) - 4 m.

Węgiel nie sortowany należy sypać na zwał warstwami. Miał węglowy przechowuje się w zwałach w różnych warstwach nie wyższych niż 3 m. Nałożenie następnej warstwy jest dopuszczalne dopiero po upływie sześciu tygodni.

Jeśli zwały usypuje się podczas opadów atmosferycznych, grubość warstwy nie powinna przekroczyć 2 m.

IX. Słoma, siano, len ( sterty, stogi ).

Aby nie dopuścić do samozapalenia siana, koniczyny lub lucerny należy :

- dobrze je wysuszyć przed złożeniem w sterty lub stogi,

- zabezpieczyć od podłoża przed podciekaniem wody opadowej lub powierzchnio-wej,

- starannie obserwować i badać temperaturę siana w ciągu 2 - 6 tygodni od jego złożenia.

W razie wzrostu temperatury magazynowanego siana ponad temperaturę otoczenia stóg należy rozebrać.

Przy stawianiu stert, stogów, brogów i innych podobnych obiektów należy zachować co najmniej następujące odległości :

- 100 m - od budynków oraz między stertami w państwowych i spółdzielczych gospodarstwach rolnych, od lasów, zagajników i innych terenów zadrzewionych oraz od torów kolejowych;

- 21 -

- 50 m - od gróg publicznych,

- 30 m - od budynków oraz między stertami, stogami i brogami w indywidualnych gospodarstwach rolnych, punktach skupu CZSR „Samopomoc Chłopska” i kółkach rolniczych, przy czym odległość między stogami w parach nie powinna być mniejsza niż 6 m;

- 25 m - od urządzeń i przewodów linii elektrycznych.

Sterty, stogi lub brogi na ścierniskach powinny być oborane w promieniu

5 m. Wielkość sterty lub stogu nie może przekraczać 600 m kwadratowych powierzchni lub 2500 m sześciennych kubatury.

Prowadzone doświadczenia i obserwacje dowodzą, że samozapalenie siana nie może nastąpić przed upływem 8 dni od chwili ustawienia stogu lub złożenia siana w stodole, ani też po upływie 80 dni. Są także źródła, które podają, że pożary najczęściej występują po 4 tygodniach od ustawienia sterty i bardzo rzadko po 23 tygodniach. Tak czy inaczej warto wiedzieć, jak samozapaleniu zapobiec.

Przede wszystkimnie należy składować pasz wilgotnych, mieszać wilgotnych z sychymi, mieszać kilku rodzajów pasz ze sobą. Trzeba systematycznie kontrolować temperaturę wewnątrz składowanej masy. Jeżeli okaże się, że temperatura paszy wyraźnie wzrasta ponad temperaturę otoczenia, to należy stertę rozebrać lub, jak w omawianym przykładzie, usunąć siano ze stodoły i wysuszyć. Warto pamiętać, że siano z pierwszego pokosu i siano zbierane jesienią mają większą wilgotność i są bardziej podatne na samozapalenie. Aby uniemożliwić zawilgocenie składowanych pasz, należy układać je na przygotowanym podłożu. Układa się warstwę chrustu, słomy i żużla lub kamieni i dopiero na taką warstwę składa się siano. W stosach siana prasowanego powinny być wykonane kanały wentylacyjne. Niekiedy zdarzają się sytuacje, że trzeba zbierać nie dosuszone siano, koniczynę lub lucernę. Nie oznacza to jednak, że skasuje się pasze na samozapalenie. Przy układaniu sterty lub zwalaniu paszy do stodoły trzeba pamiętać o konieczności jej „posolenia”. Każde 100 kg składowanej paszy trzeba przesypać 1 - 2 kg soli, a nakładane na siebie warstwy dobrze sprasować.

- 22 -

Przy magazynowaniu wilgotnych pasz z roślin strączkowych nie należy zapominać o przełożeniu składowanych warstw suchą słomą.

Przy ustawianiu stert, stogów, brogów i innych podobnych obiektów należy zachować co najmniej odległości :

- od budynków w gospodarstwach uspołecznionych 100 m, a w innych 30 m;

- od dróg publicznych - 50 m;

- od lasów, zagajników i innych terenów zadrzewionych - 100 m;

- od urządzeń i przewodów linii elektrycznych wysokiego napięcia oraz innych napowietrznych linii elektrycznych - 25 m;

- między stertami bądź parami stert, stogów, brogów słomy i siana w indywidual- nych gospodarstwach rolnych oraz punktach skupu - 30 m.

Jeśli wielkość i położenie działki w indywidualnych gospodarstwach rolnych nie pozwala na zachowanie odległości 30 m od budynków i 50 m od dróg publicznych, to sterty, stogi i brogi magą być ustawiane w odległości nie mniejszej niż 20 m od budynków i 30 m od dróg publicznych.

Sterty, stogi lub brogi na ścierniskach powinny byś oborane w promieniu 5 m.

Sterty, stogi lub brogi ze zbożem nie młóconym, słomą, ściółką, paszami słomiastymi, roślinami włóknistymi, nie mogą zajmować powierzchni większej niż 600 m kwadratowych, a objętość ich nie może przekraczać 2500 m sześciennych.

---