5. Wewnętrzne i zewnętrzne finansowanie
Wzrost wymaga zwiększenia dostępnego zasobu czynników produkcji lub/i wzrostu efektywności ich wykorzystania
Ma to swoje odzwierciedlenie w nakładach finansowych
Źródła pokrycia nakładów:
wewnątrz gospodarki - oszczędności wewnętrzne
spoza gospodarki krajowej
Podmioty gromadzące środki na inwestycje:
Oszczędności wewnętrzne - gospodarstwa domowe, firmy, państwo
Oszczędności zagraniczne - podmioty prywatne, organizacje międzynarodowe, państwa
Oszczędności wewnętrzne
W makroekonomii oszczędności to nieskonsumowana część produktu krajowego
Wielkość oszczędności jest wypadkową wielkości produktu
i skłonności do konsumpcji
Oszczędności przeznaczane są na inwestycje, pokrycie salda obrotów z zagranicą lub przyrost zapasów
Finansowanie wzrostu gospodarczego odbywa się głównie poprzez część przeznaczoną na inwestycje, jednakże w okresach wzrostu, przyrost zapasów jest zazwyczaj niezbędny
Saldo obrotów z zagranicą odzwierciedla bądź to zewnętrzne finansowanie danej gospodarki, bądź też transfer środków za granicę w przypadku eksporterów kapitału
Od klasyków ekonomii głównego źródła finansowania inwestycji upatrywano
w oszczędnościach wewnętrznych.
A. Smith: oszczędności generowane przez nową wówczas grupę przedsiębiorców
D. Ricardo: akumulacja jest finansowana z zysku, a ten ulega ograniczeniu
w wyniku wzrostu kosztów utrzymania robotników (gł. kosztów żywności). Liberalizując handel zapewnia się zaopatrzenie w tańszą, importowaną żywność
i zwiększa zyski, a w ślad za nimi oszczędności.
K. Marks: dodał rozważania z zakresu podziału dochodów. Ten jest zawsze niekorzystny dla robotników, co urąga zasadom sprawiedliwości społecznej, pozwala jednak na zwiększenie stopy zysku i ułatwia finansowanie inwestycji
J.M. Keynes: poziom oszczędności uzależniony od poziomu dochodów per capita,
co w warunkach niskiego ich poziomu daje pozwala propagować wymuszanie oszczędności przez państwo
W modelach neoklasycznych zwrócono także uwagę na rolę czynnika ludzkiego
w generowaniu wzrostu gospodarczego, co w przyszłości miało zaowocować podkreśleniem roli kapitału ludzkiego i wagi inwestowania weń
Oszczędności w KRS
W przypadku krajów gospodarczo mniej zaawansowanych w większości przypadków historyczny poziom oszczędności wewnętrznych nie zapewniał przyśpieszonego tempa wzrostu gospodarczego, a więc „doganiania” światowej czołówki
Przez dziesięciolecia głównego źródła finansowania wzrostu gospodarczego upatrywano w dochodach z surowcowego eksportu.
Dochody te były największe w okresie od 1870 do 1929 r. Nie zawsze jednak stawały się źródłem oszczędności wewnętrznych.
By tak się stało należności za eksport musiały trafić do kraju eksportera
i nie zostać wykorzystane dla finansowania konsumpcji.
Tylko w nielicznych przypadkach, takich jak Argentyna na przełomie XIX i XX wieku, dochody eksportowe stały się podstawą awansu gospodarczego kraju.
Wielki kryzys i załamanie światowego popytu na surowce na dziesięciolecia zmarginalizowały to źródło finansowania inwestycji.
Opóźnienie w rozwoju gospodarczym - wywołane brakiem oszczędności wewnętrznych i inwestycji. Przykład:
Teoria Nurksego tzw. teoria „błędnego koła ubóstwa”
Niski poziom oszczędności w KRS jest wynikiem niskiego poziomu płac, ten zaś z kolei niskiej wydajności pracy, spowodowanej ubogim wyposażeniem kapitałowym stanowisk pracy
Brak środków wewnętrznych na inwestycje nie pozwala na odwrócenie owego niekorzystnego sprzężenia zwrotnego
Logiczną konsekwencją jej przyjęcia jest bowiem stwierdzenie, iż wystarczy przerwać owo błędne koło, by gospodarka weszła na drogę wzrostu gospodarczego
Uważano, iż może to nastąpić w wyniku uzupełnienia oszczędności wewnętrznych środkami zewnętrznymi
Z czasem okazało się iż przyczyny niedorozwoju są znacznie bardziej skomplikowane niż brak środków finansowych, co nie zwalniało jednak od troski o ich mobilizację
KRS charakteryzują się zazwyczaj wysokim tempem przyrostu naturalnego przez co zwiększanie udziału oszczędności w produkcie napotyka na wyjątkowo silnie zaakcentowaną barierę konsumpcji
Tempo wzrostu konsumpcji musi być co najmniej równe tempu przyrostu naturalnego, a po to by stopa życiowa ludności rosła musi być od niego wyższe
W typowej dla KRS sytuacji, gdy przyrost naturalny kształtuje się średnio na poziomie 2,5%, dopiero oszczędności netto ponad 10% PKB mogą zapewnić przyrost produktu stanowiący potencjalne źródło dodatkowych oszczędności
Wzrost oszczędności nastąpi tylko wówczas, gdy część lub całość przyrostu produktu przeznaczona zostanie na oszczędności
Forsowanie oszczędności wewnętrznych w krajach o wysokim przyroście naturalnym nie zawsze jest więc wskazane ani uzasadnione
W latach 90. przyrost konsumpcji gospodarstw domowych per capita wynosił średnio dla krajów rozwijających się 2,1% rocznie, a przyrost PKB per capita 1,8% rocznie, co oznaczało zmniejszenie wewnętrznych oszczędności
Jednym z najbardziej niepokojących zjawisk ostatnich lat jest jednak, iż owe
i tak dość niskie oszczędności wewnętrzne w coraz większym stopniu są transferowane za granicę z tytułu obsługi zadłużenia zagranicznego oraz transferu zysków od bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Zewnętrzne finansowanie
Po II Wojnie Światowej, wielu ekonomistów i polityków uważało, iż zapewnienie dopływu zewnętrznych środków na inwestycje przerwie „błędne koło ubóstwa” i szybko zapewni biedniejszym krajom wejście na drogę wzrostu i rozwoju gospodarczego
Tak się stało w przypadku krajów zniszczonych w wyniku działań wojennych, które uczestniczyły w Planie Marshalla
W przypadku KRS przełożenie nie jest tak proste
Nie zmienia to faktu, iż przy niedostatku środków na finansowanie wzrostu gospodarczego ich pozyskiwanie z zewnątrz jest nadal istotne
Źródła:
Inwestycje bezpośrednie
Pożyczki
Inwestycje portfelowe
Specyficzną formą finansowania zewnętrznego jest pomoc zagraniczna:
Transfery rzeczowe i finansowych
Kontrakty zawierane na warunkach korzystniejszych niż rynkowe
Pożyczki i inwestycje portfelowe - powstanie zobowiązań dewizowych, długu zagranicznego
Inwestycje zagraniczne - nie stwarzają takiego zagrożenia, ale powodują zwrotne strumienie dewizowe - transfer zysków
W przypadku inwestycji bezpośrednich ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej pozostaje za granicą, podczas gdy w przypadku finansowania inwestycji pożyczkami zagranicznymi lub poprzez rynek papierów wartościowych ryzyko „pozostaje w kraju”
Jednakże w przypadku inwestycji bezpośrednich powstaje strumień zwrotny
w postaci zysku, którego stopa z założenia powinna być wyższa niż stopa procentowa, według której obsługiwane będą pożyczki zagraniczne
Inne korzyści inwestycji bezpośrednich:
Transfer technologii, wiedzy, sposobów organizacji działalności gospodarczej,
Wiedza o rynkach zagranicznych i kontakty ułatwiające eksport
Ułatwienia w pozyskaniu tańszych kredytów zagranicznych dla inwestorów
Inwestorzy zagraniczni mają skłonność do wyboru technik produkcji bardziej kapitałochłonnych niż firmy krajowe, co stymuluje wprawdzie modernizacje gospodarek, przyczynia się jednak do wolniejszego rozwiązywania problemów na rynku pracy
Regionem najrzadziej korzystającym z finansowania zewnętrznego jest Ameryka Łacińska, aczkolwiek okresowo odnotowywano przypływ kapitału do niektórych krajów należące do światowych rekordów
Średni napływ kapitałów do Chile w latach 197-81 wynosił 12,7% PKB, do Meksyku w latach 1992-1994 8,5% PKB
Finansowanie zewnętrzne stanowi natomiast bardzo istotne źródło akumulacji w Afryce
Brak zgody co do wpływu finansowania zewnętrznego na wzrost gospodarczy
Np. przedstawiciele szkoły zależności - eksponują rozmiary strumieni zwrotnych oraz zmniejszenie stabilności finansowania
Inni podkreślają znaczenie finansowania zewnętrznego dla ożywienia gospodarek i lepszego wykorzystania istniejących zasobów czynników produkcji
W ostatnim półwieczu można wskazać zarówno na przypadki szybkiego wzrostu gospodarczego bez korzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania, jak kraje Ameryki Łacińskiej w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, jak i z wykorzystaniem finansowania zewnętrznego, jak kraje Azji Południowo-Wschodniej do 1997 r.
Zagrożenia:
Niestabilność przepływów
Zadłużenie zagraniczne
Od 1982 r. jest to jedno z najczęściej badanych zjawisk gospodarczych
Próby wyznaczania poziomu bezpiecznego zadłużenia
Zadłużenie zagraniczne nie stanowi problemu tak długo, jak długo przyrost PKB wywołany inwestycjami finansowanymi ze środków zewnętrznych przewyższa średnio i długookresowe koszty obsługi tego zadłużenia przy równoczesnym zapewnieniu pozyskiwania środków dewizowych na pokrycie kosztów owej obsługi
Kwantyfikacja owych warunków celem prowadzenia monitoringu nie jest już tak prosta, gdyż zależy od strukturalnych cech każdej gospodarki jak też sposobu wykorzystania środków zagranicznych
W dodatku ze względu na znaczną zmienność warunków na rynkach międzynarodowych przewidywanie długo, a nawet średniookresowych dochodów dewizowych jest w tym wypadku obarczone znacznym błędem.