IV. DRAMAT

5. DRAMAT EKSPRESJONIZUJĄCO- POSTMŁODOPOLSKI

• charakterystyka:

• można mówić o swoistym programie; był on jednak tylko częściowo autoświadomy

• inspiracje ekspresjonizmem niemieckim

• antyweryzm

• kontynuacje młodopolskie:

• antyrealizm

• rewolucjonizm

• patetyzm

• wielosłowna stylistyka

• moralizm- konieczność odrodzenia duchowego po Iwś.

• misterium- ponadczasowość, czas mitu, czas legendy historycznej

• bunt religijny

• „przywódczy” indywidualizm

• wpływy retoryki i logiki

• bohaterowie i akcja traktowane „reprezentatywnie”

• wierszowany (proza poetycka- Hulewicz)

JERZY HULEWICZ

• charakterystyka:

• ekspresjonizm okultystyczno- moralny

• nawiązania do Słowackiego

• tematem walka o wyzwolenie ducha

• twórczość:

• Kain 1920; charakterystyka:

• sztuka symboliczno- alegoryczna

• podział na „zjawy”

• uniwersalna, umowna dekoracja

• hieratyczny gest aktorski (antyrealizm)

• duch walczący z materią by ulecieć wzwyż

• zakończenie „chrztem z Ognia”; podpalenie Miasta, jako symbolu zgniłej cywilizacji

• Bolesław Śmiały 1920; nawiązania do Słowackiego

• Aruna 1921; dosłowne pojęcie słów Chrystusa aby ci (...) którzy widzą, ślepymi się stali

• Joachim Achim 1922- XVI- wieczny alchemik pada ofiarą Kościoła; antyklerykalizm

EMIL ZEGADŁOWICZ

• charakterystyka:

• naiwny prostaczek Boży

• twórczość:

• Nawiedzenie. Misterium balladowe 1924; charakterystyka:

• bohater jest naiwnym apostołem miłości

• misteryjny dramat ekspresjonistyczny

• nurt franciszkańsko- prymitywistyczny

• stylizacja gwarowa

• Wigilia 1932; charakterystyka;

• wielkie misterium

• zawarcie programu sztuki jako „zwiastowania, nauczania”

• sztuka nieudana; przegadana

tematyka chłopska

• Lama oliwna 1924- elementy naturalizmu

• Głaz graniczny 1925- elementy naturalizmu

• Alcesta 1925- inspiracja mitologiczna

• Betsaba 1927- inspiracja biblijna

• Łyżki i księżyc 1928; charakterystyka:

• ekspresjonistyczna groteska

• straganowa baśń o rewolucji- niewiara w jej skuteczność

KAROL HUBERT ROZTWOROWSKI

• charakterystyka:

• elementy groteski

• prawicowy ekspresjonizm (!!! wyjątkowe)

• twórczość:

• Straszne dzieci 1921; charakterystyka:

• moralitet- misterium

• motyw marionetki

• bohaterami ożywione lalki

• o zinfantylizowanych dziejach ludzkości

• czas od pierwszego człowieka po Sąd Ostateczny

• sztuka słaba

• Miłosierdzie 1920; charakterystyka:

• przedstawienie rewolucji

• miejsce Chrystusa na krzyżu zajmuje personifikowane Miłosierdzie

• bezsens rewolucji, po której wszystko i tak zacznie się od nowa

• Zmartwychwstanie 1922; charakterystyka:

• krytyka warstwy panującej

• pytania:

• jak będzie wyglądała zmartwychwstała Polska

• co by się stało, gdyby Adam Mickiewicz zmartwychwstał (wieszcz schodzi z pomnika i grozi szczeg. arystokracji0

• ideał uduchowionej Polski Chrystusowej

• pastisz, parafraza i cytat z Mickiewicza (nawiązania do Dziadów)

• Czerwony marsz 1930; charakterystyka:

• utwór w odmiennej stylistyce od poprzednich

• misterium gilotyny

• Wielka Rewolucja Francuska

• Antychryst 1925; charakterystyka:

• wpływ 1923 roku

• pseudorealizm

• stereotypy bohaterów

• utwór bardzo słaby

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ; Kwidama 1921; parafraza średniowiecznego moralitetu angielskiego o samotności człowieka wobec śmierci

LUDWIK HIERONIM MORSTIN

• Święty 1923- „misterium średniowieczne”; ideał religii natchnionej, franciszkańskiej przeciwstawiony jej zhierarchizowanej wersji

• W cichym dworze 1925- salonowy dramat psychologiczny; bohater jest niby duchem i wydaje się nieść uzdrowienie- rozwiązuje trójkąt małżeński i wypędza cudzołóstwo

ANDRZEJ RYBICKI

• charakterystyka:

• pogranicze prądów; bliski psychologicznemu dramatowi realistycznemu

• psychologiczna niezwykłość; psychopatologie

• nieco przestarzała symbolika

• Kostium arlekina 1927- podział sceny na dwie części; w jednej realistyczna akcja, w drugiej pantomima przedstawiająca stany duchowe bohaterów

Wygasanie fasy dramatu espresjonizująco- postmłodopolskiego:

• zamilknięcie Hulewicza

• przemiany w twórczości Roztworowskiego

• odejście Zegadłowicza do prozy

• lata 30-te- nowi twórcy, ale też zmiany

**********TEATR EKSPRESJONIZUJĄCY W LATACH 30-TYCH*******

• charakterystyka:

• świeckość (zamiast religijności)

• aktywizm (zamiast franciszkańskiego prymitywizmu)

• etyka społeczna (nie duchowa)

• twórcy:

• Felicja Kruszewska Sen1927- symbolika „czarnego wojska” zagrażającego Polsce, „technika snu”

• Antoni Słonimski

• Ewa Szelburg- Zarembina; ekspresjonizm religijny

• Marian Niżyński- ekspresjonizm alegoryczno groteskowy (Dalmino) i patetyczno- narodowy (Trzy mgły)

• Józef Czechowicz- jednoaktówki poetyzacyjno- oniryczne (Czas jutrzenny, Bez nieba)

ANTONI SŁONIMSKI

• Wieża babel 1927; charakterystyka:

• fascynacja techniką (Przyboś)

• ekspersjonistyczna alegoria i fascynacja tłumami

• nowa Wieża będzie symbolem jedności i braterstwa

• konflikt maksymalizmu ideologicznego przywódcy, który chce budować wyżej, a pracującymi, którzy chcą już w niej zamieszkać

• wieżę burzy trzęsienie ziemi, ale spadkobiercy chcą ją odbudować; odnoszą przynajmniej wstępne zwycięstwo

• tekst świecki

EWA SZELBURG- ZAREMBINA

• Ecce homo 1932; charakterystyka:

• ekspresjonizm religijny, ascetyczny

• misterium pasyjne

• zawarta jest tu nowoczesna świadomość społeczna ze świadomością przeżytych lat kryzysu

• powrót na świat dla męki, śmierci i zmartwychwstania samego Chrystusa

• nobilitacja ludzi pogardzonych przez społeczeństwo

• prawdziwe zbawienie od Chrystusa

• Sygnały 1933; charakterystyka:

• sztuka słabsza

• ekspresjonizm barokowy

• połączenie prymitywizmu i aktywizmu

• Adam i Ewa sąsiadują ze zwycięską rewolucją i inne wątki

• elementy teatru w teatrze

********************LUDWIK HIERONIM MORSTIN****************

• charakterystyka:

• pogranicze ekspresjonizm- postmłodopolskiego

• twórczość:

• Rzeczpospolita poetów 1934; charakterystyka:

• nieekspresjonistyczny komizm

• nawiązania do Wesela:

• zebranie zapseudonimowanych osób

• autentyczne miejsce (dwór Morstina w Pławowicach)

• fantastyczno- symboliczna akcja

• o skamandrytach

• satyra polityczna; Turlew (wzorowany na Tuwimie) chce wprowadzić idealizm russoistycny, liberalno- pacyfistyczny; zostaje dyktatorem, ale ponosi klęskę

• społeczeństwo chce surowości moralnej i kary śmierci, nie odpowiada mu swoboda obyczajowa

• poeta Gaudyn (Goetel- twórca dramatów o rządach silnej ręki) proponuje zapobiec rewolucji, stosuje metody mocarstwowo- faszystowskie

• słaby językowo, ale tematycznie bardzo na czasie

• Misterium nocy majowej 1936; charakterystyka:

• słaba sztuka o Polsce w momencie śmierci Piłsudskiego

• aluzje do Wyspiańskiego, Mickiewicz, Słowackiego, Szekspira

**********TEMAT ŚMIERCI I WODZOSTWA PIŁSUDSKIEGO*********

• Tadeusz Ulanowski - trylogia publicystyczno- powieściowa

• Bruno Schulz Powstają legendy 1935

• Daniłowski

• Sieroszewski

• Strug

• Kaden

• Iłłakowiczówna Ścieżka obok drogi 1939

• Lechoń

• Tuwim

• Kurek

• Łopatelewski

• Czechowicz

• inni

1

---