1. DEMOKRACJA W ZNACZENIU ETYMOLOGICZNYM

Demokracja w znaczeniu etymologicznym to pierwotne i dosłowne rozumienie tego pojęcia. Dlatego demokracja w znaczeniu etymologicznym oznacza władzę lub rządy ludu. Ponieważ demos to lud a krateo to rządy, władza. Sens pojęcia demokracji należy postrzegać poprzez kontekst historyczny i lokalizacyjny, gdyż co innego pojęcie demokracji oznaczało w Atenach a co innego oznaczało we Francji XVIII/XIX wieku. Dlatego demokracja jest pojęciem kontekstowym.

Demos czyli lud jest pojęciem różnie rozumianym w zależności od okresu. Już w starożytnej Grecji pojęcie to było niejednoznaczne gdyż oznaczało mężczyzn, wolnych, również ekonomicznie, obywateli polis.

Sartori wskazuje, że istnieje wielość interpretacji pojęcia lud. Przedstawia on :

- lub w znaczeniu dosłownie wszyscy - nie ma zastosowania gdyż żadna ze współczesnych demokracji nie

spełnia takich warunków

- lud w znaczeniu nieokreślona duża część - nie ma zastosowania ponieważ jest pojęciem nieokreślonym

- lud w znaczeniu klasy niższe - nie ma zastosowania gdyż jest pojęciem nieokreślonym

- lud jako byt, określona całość - nie ma zastosowania gdyż tu jednostka nic nie znaczy w odniesieniu do całości

- lud jako większa część wyrażona poprzez zasadę absolutnej większości - nie mam zastosowania gdyż

większość miała by absolutne prawo decydowania za wszystkich

- lud jako większa część wyrażona poprzez zasadę ograniczonej większości - według Sartoriego najwłaściwsze

pojmowanie pojęcia ludu gdyż owszem większość będzie decydowała za wszystkich ale uwzględniane będzie

również prawo mniejszości.

Na początku XIX w. w Europie obowiązywały cenzusy - w wyborach głosować mogło zaledwie 3 procent ogółu ludności - głosować mogli mężczyźni, wolno urodzeni szlachcice, którzy ukończyli studia. Obecnie lud to my wszyscy, cenzusem pozostał jedynie wiek i domicyl.

Ważne jest również to , że pewnych praw obywatelskich nie mają również cudzoziemcy. Owszem po spełnieniu pewnych warunków mogą być poddani naturalizacji jednak zanim to nastąpi, cudzoziemcy nie mogą uczestniczyć w demokratycznych wyborach. TK Niemiec stwierdził że cudzoziemcy nie należą do ludu gdyż do ludu należą tylko jednostki które należą do narodu lud zostały do niego włączone poprzez naturalizację.

Podsumowując - znaczenie pojęcia lud zależy od tego jak zdefiniowana jest kategoria jednostek, które maja prawo do obywatelstwa.

Kratos czyli władza. Nie ma wątpliwości że chodzi tu o władze ludu. Jednakże nad kim lud ma sprawować tę władzę? Sartori uważa że jest to władza ludu nad ludem. Do ludu należy większość jak i mniejszość. To że władza należy do ludu oznacza że musi ona pochodzić od ludu. Władza jest usankcjonowana jeżeli rzeczywiście jest nadana od dołu.

2. DEMOKRACJA POLITYCZNA A DEMOKRACJA SPOŁECZNA

Przez demokrację rozumiemy taki model organizacji i funkcjonowanie społeczeństwa, w którym źródłem władzy publicznej jest samo społeczeństwo, które to społeczeństwo funkcjonuje na zasadzie prymatu wolności jednostek, pluralistycznej konkurencji miedzy nimi, w oparciu o ustalone reguły równości.

Demokracja polityczna- sprowadziła model organizacji i funkcjonowania społeczeństwa do stosunków związanych z wyłanianiem władz publicznych, ich organizacji i stosunków między nimi.

Demokracja społeczna - Demokracja społeczna kładzie nacisk na udział / uczestnictwo społeczeństwa w życiu publicznym jako obowiązek każdego obywatela. Decydujące znaczenie ma dostęp do władzy, równość obywateli wobec prawa i w prawie. Strefa prywatna rozumiana jest tu jako sfera wewnętrzna, rodzinna.

3. DEMOKRACJA PRZEDSTAWICIELSKA A DEMORACJA BEZPOŚREDNIA. FORMY DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ

Suwerenne społeczeństwo może wyrazić swoją wolę:

- bezpośrednio - to demokracja bezpośrednia

- pośrednio - demokracja pośrednia / przedstawicielska

Demokracja przedstawicielska - to taki sposób sprawowania władzy w którym wola społeczeństwa wyrażania jest przez reprezentantów, wybranych przez społeczeństwo. Demokracja przedstawicielska realizowana jest więc poprzez sprawowanie władzy przez przedstawicieli wybranych w wyborach. Uczestnicząc w wyborach, naród powołuje swoich reprezentantów, którym przekazuje swoje suwerenne prawa władcze. Mając wpływ na skład organów sprawujących władzę, naród oddziałuje na kierunki i sposoby działania tych organów, a zatem sprawuje władzę w sposób pośredni poprzez posłów, senatorów, prezydenta.

Demokracja bezpośrednia - to taki sposób sprawowania władzy, w którym decyzje są podejmowane bezpośrednio przez ogól wyborców. Do zalet demokracji bezpośredniej należy zaliczyć to, że bezpośrednie uczestnictwo obywateli w tworzeniu prawa czy też podejmowaniu decyzji politycznych pozwala w sytuacjach sporu miedzy organami państwowymi rozstrzygać go w sposób bezdyskusyjny - bo zgodny z wolą suwerena.

Formy demokracji bezpośredniej:

-referendum - polega na glosowaniu ogółu wyborców , przedmiotem którego jest podjęcie decyzji w określonej

sprawie bądź sprawach

- inicjatywa ludowa - uprawnienie określonej grupy wyborców do wniesienia projektu ustawy do parlamentu lub

też do poddania określonej sprawy pod referendum

- weto ludowe - uprawnienie określonej grupy wyborców do poddania pod referendum ustawy parlamentu, która

budzi ich sprzeciw

- zgromadzenie ludowe - zgromadzenie obywateli (określonego terytorium) w celu podjęcia decyzji.

4. SUWERENNOŚĆ LUDU, SUWERENNOŚĆ NARODU, SUWERENNOŚĆ SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO

Suwerenność ludu - ta koncepcja w rozumieniu historycznym traktuje suwerena czyli lud, jako podmiot składający się ze wszystkich konkretnych obywateli. Tak rozumiany lud jest nie tylko abstrakcyjnym podmiotem, może więc bezpośrednio wyrażać swoją wolę ( np. poprzez referendum) a nie jedynie poprzez swoich przedstawicieli. Na idei suwerenności ludu opierała się konstytucja jakobińska z 1793 roku

Suwerenności narodu - ta koncepcja w rozumieniu historycznym traktuje suwerena czyli naród jako podmiot abstrakcyjny, jako podmiot całościowy, niezdolny więc do wyrażania bezpośrednio swojej woli. Konsekwencją takiego pojmowania suwerena jest to, że naród - suweren, może wykonywać swoje prawa tylko poprzez swoich przedstawicieli. W rezultacie, historycznie pojmowana koncepcja suwerenności narodu zakłada funkcjonowanie demokracji przedstawicielskiej, demokracji pośredniej. Wyklucza zaś bezpośrednie wyrażanie woli w referendum - wyklucza więc formy demokracji bezpośredniej.

Na gruncie współczesnej myśli demokratycznej, pojęcie suwerenności narodu oraz pojęcie suwerenności ludu są rozumiane wspólnie, jako suwerenność społeczeństwa obywatelskiego. Współcześnie rozumiana koncepcja suwerenności społeczeństwa obywatelskiego traktuje społeczeństwo jako źródło władzy. Społeczeństwo wybierając swoich przedstawicieli powierza im wykonywanie władzy, jednakże to powierzenie władzy jest na pewien czas, nie jest ono nieodwołalne. Społeczeństwo nadal pozostaje źródłem władzy, co przejawia się w kolejnych wyborach przedstawicieli. Wybory mogą nastąpić po upływie kadencji, ale nie tylko - również w przypadkach określonych przez Konstytucję, kiedy jest potrzeba interwencji suwerena. Taka interwencja jest potrzebna wówczas, gdy dochodzi do konfliktu miedzy konstytucyjnymi organami państwa, którego nie da się rozwiązać, przy pomocy metod zgodnych z prawem. Powierzenie przez suwerena wykonywania władzy organom państwowym jest swoistą umowa społeczną miedzy społeczeństwem a państwem.

5. RÓWNOŚĆ, WOLNOŚĆ, PLURALIZM - CECHY DEMOKRACJI

Zasada wolności jednostki w społeczeństwie demokratycznym jest jednym z fundamentów demokracji

Wg Milla wolność to brak jakiegokolwiek przymusu ze strony innych

Wg Berlina wolności są dwie: wolność do zgromadzeń, wpływu na władze itp. oraz wolność od przymusu ze strony władz, ingerencji w rzycie prywatne itp.

Zasada wolności jednostki w społeczeństwie demokratycznym podlega ograniczeniom, które idą w dwóch kierunkach:

- ograniczenie wolności na rzecz władzy państwowej

- ograniczenie wolności na rzecz innych jednostek tak aby one mogły korzystać ze swojej wolności

Mimo tych ograniczeń zasada wolności jednostki zakłada:

- zasadę domniemania wolności jednostki - polega na tym że jednostka dla swoich działań nie musi mieć

podstawy prawnej jak to jest w przypadku organów państwowych które mogą działać tylko na podstawie prawa

i w jego granicach. Wolność przysługuje jednostce z natury. Nie może ona działać tylko w tych obszarach i w

taki sposób które są wyraźnie zakazane przez prawo. Inaczej mówią jednostka może czynić wszystko co nie

jest zakazane

- prawne ograniczenia wolności jednostki nie mogą być wprowadzane w dowolny sposób. Ograniczenia

wolności jednostki na rzecz państwa muszą być wprowadzane przy respektowaniu zasady suwerenności

społeczeństwa. Mogą być więc wprowadzane jedynie aktem prawnym takiej rangi, z którego wynika, że jest

on wyrazem woli społeczeństwa

- istnieje nienaruszalny obszar wolności, na który państwo nie może wkraczać nawet mając formalna zgodę

suwerena

Kolejną cechą demokracji jest równość jednostek w społeczeństwie demokratycznym. Chodzi tu o bezwzględną równość, dojrzałych członków społeczeństwa, równość wobec prawa oraz równość ich praw politycznych. Wynika z tej zasady niedopuszczalność cenzusów takich jak rasa, płeć, religia, posiadanie, wykształcenie itp.

Konsekwencją zasady wolności i równości jednostek jest zasada pluralizmu. Oznacza ona respektowanie odmienności i różnorodności wszystkich ludzi. W płaszczyźnie indywidualnej - oznacza respektowanie autonomii każdego człowieka. W płaszczyźnie doktrynalnej oznacza, że suweren, którym jest społeczeństwo, składa się z różnorodnych jednostek. W płaszczyźnie politycznej oznacza mechanizmy polityczne zmierzające do wyboru władzy przez zróżnicowane społeczeństwo, w którym konkurują i ścierają się ze sobą różne jednostki, poglądy i opcje.

6. DEMOKRACJA KONSTYTUCYJNA

Konstytucja jest aktem prawnym, który cechuje się szczególnym trybem stanowienia, modyfikowania i uchylania, który cechuje się najwyższą moc obowiązywania na tle innych aktów prawnych, oraz w którym zawarte są szczególne treści. Jest ona zapisem umowy społecznej między społeczeństwem a państwem, wyraża wole suwerena, legitymizuje organy władzy państwowej.

Demokracja konstytucyjna jest to reżim przedstawicielstwa z sądową kontrolą konstytucyjności woli przypisanej przez reprezentantów suwerenowi. Ponieważ Konstytucja jako akt najwyższy w hierarchii źródeł prawa, wyraża wolę narodu, to zgodność ustaw stanowionych przez reprezentantów należy kontrolować z wolą suwerena zawartą w Konstytucji. Problem ochrony konstytucji pojawia się tam, gdzie istnieje prymat norm konstytucyjnych w hierarchii źródeł prawa. Istota ochrony konstytucji polega na stworzeniu mechanizmów prawnych usuwających niezgodności ustaw z Konstytucją i aktów niższego rzędu z ustawami.

Aby Konstytucja była należycie chroniona muszą istnieć środki jej ochrony. Kelsen obok sądownictwa konstytucyjnego (jako gwarancji najskuteczniejszej) wyróżniał też represyjne gwarancje konstytucji - zaliczał do nich odpowiedzialność konstytucyjną głowy państwa i ministrów za promulgowanie lub kontrasygnowanie aktów sprzecznych z konstytucją. Do gwarancji konstytucji H. Kelsen zaliczał także odpowiedzialność parlamentarną ministrów.

Wyróżnić możemy dwa zasadnicze modele kontroli konstytucyjności prawa:

- Model amerykański - polega na tym, że kontrolę konstytucyjności ustaw sprawują sądy powszechne. W trakcie

rozstrzygania sporu przed sądem powszechnym można podnieść zarzut niekonstytucyjności przepisu na

podstawie którego dana sprawa ma zostać rozstrzygnięta. Wówczas SN bada konstytucyjność danego przepisu

- Model europejski - polega na tym, że istnieje specjalnie wyodrębniony organ, który orzeka o konstytucyjności

prawa. Są to zazwyczaj TK.

7. DEMOKRACJA DELIBERATYWNA

Demokracja deliberatywna jest to forma rządów, w której wolni i równi obywatele (oraz ich przedstawiciele) legitymizują decyzje w trakcie procesu polegającego na wzajemnym prezentowaniu racji, które są dla wszystkich do zaakceptowania i są powszechnie zrozumiałe.

Dyskusja podejmowana jest w celu osiągnięcia wniosków i podjęcia decyzji, które obowiązują w danym momencie wszystkich obywateli, przy czym mogą podlegać krytyce w przyszłości. Celem demokracji deliberatywnej jest usprawiedliwienie lub legitymizacja decyzji podejmowanych przez obywateli i ich przedstawicieli.

Cechami demokracji deliberatywnej są:

• Obywatele i ich przedstawiciele prezentują racje ( których jednostki - obywatele - chcący uczciwie współpracować - nie mogą odrzucić, jeśli kierują się rozsądkiem)

• Prezentowane racje powinny być zrozumiałe i dostępne dla wszystkich obywateli

• Raz podjęte decyzje zobowiązują na pewien czas

• Proces podejmowania decyzji ma charakter dynamiczny

• Zasada ostrożności czyli ograniczania się jest stosowana w razie kontrowersji moralnych.

Krytycy demokracji deliberatywnej wskazują na niebezpieczeństwa związane z umiejętnościami retorycznymi niektórych uczestników, częstą nieracjonalność niektórych uczestników (emocje, stronniczość). Demokracja deliberatywna nie może też legitymizować wszystkich decyzji (np. tajne operacje wypowiedzenie wojny)

8. KONCEPCJE DEMOKRACJI: J. SCHUMPETER, R. DAHL, A. LIJPHART,A. DOWNS

SCHUMPETER sformułował model współzawodnictwa elit, łączący opis mechanizmu władzy z elementami wyjaśniającymi jej legitymację. Odrzucił możliwość sprawowania władzy przez „lud”, jako realną, społeczną zbiorowość oraz przez większość narzucającą swoja wolę.

Uznał on, że demokracja jest jedynie swoistą metodą dochodzenia do decyzji politycznych, które są podejmowane przez elity z upoważnienia wyborców. W jego teorii demokratyzm oznacza jedynie, że obywatele mają możliwość zaakceptowania (lub odrzucenia) tych, którzy mają nimi rządzić poprzez cykliczne elekcje.

Demokracja nie stanowi tu realizacji woli ludu, ani tez wpływu ludu na treść decyzji politycznych. Stanowi ona nie tyle rządy ludu, co rządy mające aprobatę ludu. Demokracja jest więc systemem rządów przedstawicielskich, sprawowanych przez wybranych liderów i urzędników, gdzie szczególna rolę odgrywają tutaj wybory. Są one czynnikiem legitymizującym władzę rządzących a z drugiej strony instrumentem egzekwowania ich odpowiedzialności przed elektoratem,

Demokratyzm jest zapewniany przez rywalizację minimum dwóch partii i dwóch platform programowych oraz związaną z tym alternatywą wyborczą. Schumpeter uznaje, że większość wyborców nie interesuje się polityką, jest niedostatecznie poinformowana, a przez to podatna na manipulacje.

9. WOLNOŚĆ JEDNOSTKI I PRAWA JEDNOSTKI (GRANICE WOLNOŚCI JEDNOSTKI)

Wolność jednostki w społeczeństwie demokratycznym jest typem relacji miedzy jednostką a władzą publiczną. Ten typ relacji zakłada, że władza publiczna ma kompetencje do ograniczenia wolności jednostki, które to kompetencje są ściśle określone na mocy przepisów prawa najwyższej rangi - ustawowej. Poza tym przyjmuje się zadadę domniemania wolności jednostki, która polega na tym, że jednostka może czynić wszystko co nie jest zabronione przez prawo. Tak rozumiana wolność ma swoje źródła w prawie natury, zgodnie z którym człowiek jest z natury wolnym, a władza publiczna, która istnieje z woli społeczeństwa, posiadająca uprawnienia władcze (które polegają również na ograniczaniu wolności jednostek) może te wolności ograniczyć na podstawie zgody suwerena. Dlatego ograniczanie wolności może następować jedynie w akcie prawnym,

z którego wynika że jest on przejawem woli suwerena

Mimo ograniczeń status wolności jednostki zakłada: zasadę domniemania wolności, fakt, że dopuszczalność ograniczeń obwarowana jest warunkami: warunek formalny (ograniczenie jest możliwe tylko aktem prawnym o charakterze ustawy), warunek materialny ( ograniczenia są dopuszczalne tylko z powodów wskazanych w konstytucji - art. 31 ust. 1 Konstytucji - katalog ten jest zamknięty)

Pojawienie się praw pozytywnych dało podstawę do rozróżnienia pojęć wolności i praw - o wolności mówimy w sytuacji gdy władza publiczna ma obowiązek powstrzymania się od ingerencji w działania jednostki ( a więc mamy do czynienia z prawem negatywnym) a o prawie, mówimy w sytuacji gdy władza publiczna ma obowiązek podjęcia działań pozytywnych

Wolność jest przyrodzona, prawa są nabywane - albo z mocy ustawy albo z mocy decyzji administracyjnej lub orzeczenia sądu. Przepisy odnoszące się do wolności mają deklaratoryjny charakter (ustawodawca jedynie je potwierdza, nie nadaje). W przypadku praw przepisy maja charakter konstytutywny.

10. DOMNIEMANIE WOLNOŚCI JEDNOSTKI W PAŃSTWIE DEMOKRATYCZNYM A ZASADA LEGALIZMU

Kierowanie się zasadą legalizmu oznacza postępowanie zgodne z obowiązującym prawem. Zasadę legalizmu w polskiej Konstytucji formułuje art. 7 : „organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”. Oznacza to, że organy władzy publicznej nie mogą podejmować działań bez podania podstawy prawnej. Mogą czynić tylko to co im prawo nakazuje lub zezwala i tylko w granicach tego prawa

W inny sposób zasada legalizmu odnosi się do obywateli, ponieważ podejmując swoje działania nie muszą oni powoływać się na podstawę prawną. Zobowiązani są jedynie nie łamać prawa. Żaden obywatel nie może być zmuszony do czynienia tego czego mu prawo nie nakazuje.

Tak ukształtowane granice wolności pozwalają na stwierdzenie, że kompetencje władzy publicznej ograniczające swobodę działania jednostek są ściśle określone przepisami prawa i to najwyższej rangi. Poza tą sferą przyjmuje się zasadę domniemania wolności jednostki, oznaczającą, że to co nie zostało prawnie ograniczone należy do sfery wolności jednostki.

11. PRAWNE GRANICE WOLNOŚCI W ŚWIETLE KONSTYTUCJI Z 1997 R.

Jest oczywiste, że we współczesnym społeczeństwie nie mogą istnieć prawa i wolności o charakterze absolutnym. Jest to spowodowane koniecznością życia publicznego oraz tym, że prawa i wolności innych osób wymagają od każdego poddania się określonym ograniczeniom. Ogólne ramy i zasady tych ograniczeń muszą być określone w przepisach konstytucyjnych, a ich konkretyzacja następuje w ustawach oraz w orzecznictwie sądowym

Należy pamiętać jednak, że ani twórcy konstytucji, ani ustawodawca zwykły nie mogą dowolnie określać zakresu tych ograniczeń. Skoro bowiem podstawowe prawa i wolności mają charakter naturalny, to rolą ustawodawcy pozytywnego jest tylko potwierdzenie ich istnienia.

Konstytucja RP z 1997 roku formułuje w tej kwestii kilka zasad ogólnych. Art. 31 ust. 3 co do zasady dopuszcza możliwość ustanawiania ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności, ale nakłada przy ich wprowadzaniu pewne ograniczenia:

• W aspekcie formalnym - ograniczenia te mogą być wprowadzone jedynie ustawą

• W aspekcie materialnym - ograniczenia te mogą być ustanowione tylko dla ochrony jednej z sześciu wartości wymienionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Są to: bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, środowisko, zdrowie publiczne, moralność publiczna oraz wolności i prawa innych osób. Katalog ten jest katalogiem zamkniętym.

Kolejną przeszkodą w dowolnym ograniczaniu praw i wolności jednostek jest zasada proporcjonalności - jej istotą jest zakaz nadmiernej ingerencji. Polega to na tym, że jeśli już muszą być ustanawiane ograniczania praw i wolności to jedynie w zakresie niezbędnym (minimalnym koniecznym), a podstawową miarą ustalania, co jest niezbędne, a co nadmierne jest porównanie rangi interesu publicznego, któremu dane ograniczenia mają służyć i rangi prawa czy wolności którego ograniczenia ma dotyczyć.

Ponadto, zgodnie z art. 31, ust. 3 zd. 2, ograniczenia praw i wolności nie mogą naruszać ich istoty.

Jako pewne ograniczenie wolności traktować należy także obowiązki każdego określone w konstytucji Są to przykładowo: obowiązek wierności RP, przestrzegania prawa RP, obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń, itp.

12. WŁADZA JAKO RELACJA SPOŁECZNA. CECHY WŁADZY: PRZYMUS, KONFLIKT, ASYMETRYCZNOŚĆ

Władza jest relacją społeczną. Daje ona możliwość kierowania, rządzenia, wpływania na postępowanie ludzi, zmuszania do podejmowania działań lub ich zaniechania, narzucania swojej woli. Stosunek władzy i podwładności jest charakterystyczny dla każdej organizacji społecznej, przy czym jego treść i zakres mogą być różne w różnych zbiorowościach ( od dobrowolnej akceptacji, za po stosowanie różnego rodzaju form przymusu i przemocy).We wszystkich interakcjach społecznych ludzie wpływają wzajemnie na siebie i sprawują taka, czy inną kontrolę nad swoim zachowaniem.

Stosunki władzy są specyficzna klasą interakcji społecznych. Cechują się one:

- asymetrycznością - w tym sensie, że sprawujący władzę ma większą kontrolę nad podlegającym władzy, niż odwrotnie.

- konfliktowość - według Maxa Webera władza polega na realizacji swojej woli nawet wbrew oporowi innych i dlatego m. in. popada w konflikt z moralnością.

- przymus - władza w podstawowym znaczeniu jest zjawiskiem polegającym na skutecznym wywieraniu przymusu działania na osoby podległe władzy w sposób zgodny z żądaniami władającego, lub powstrzymania się od działań, których władający zabrania.

13. TEORIE LEGITYMIZACJI WŁADZY

Pojęcie legitymacji władzy jest związane z jej uzasadnieniem, podstawami. Pojęcie legitymizacji władzy zostało rozpowszechnione przez Maxa Webera, który wyróżnił trzy jej źródła:

- Legitymizacja racjonalno - legalna - uznaje ona, że jedynym argumentem dla sprawowania władzy w społeczeństwie jest jej wolny wybór przez społeczeństwo, wola samego społeczeństwa, oraz, że wybór takiej władzy, jej struktura i funkcjonowanie ujęte są w ramy prawne oparte na fundamencie, jakim jest konstytucja.

- Legitymizacja charyzmatyczna - uzasadnieniem dla sprawowania władzy są tu wybitne cechy jednostki, jej charyzma jaką cieszy się w społeczeństwie. Wypływa ona z emocjonalnego stosunku do przywódcy, uznania jego wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów.

- Legitymizacja tradycyjna - powołuje się ona na istniejącą tradycje, wierzenia lub wyjątkową ideologię. Czyni dysponenta władzy bezpośrednim mandatariuszem posiadającym władzę uzasadnioną nakazem wynikającym z owych tradycji, czy wierzeń.. Najczęściej taka forma pojawiała się w monarchii feudalnej.

14. KONCEPCJA PAŃSTWA DEMOKRATYCZNEGO - ELEMENTY

Elementami państwa demokratycznego są:

• Państwo prawne (element konieczny)

• Zasada podziału władzy

• Idea konstytucjonalizmu

• Idea ochrony podstawowych praw i wolności obywatelskich

• Idea samorządu terytorialnego.

Idea państwa prawnego zakłada, że:

Władza państwowa jest związana prawem - Związanie prawem władzy państwowej określa się jako „rządy prawa” i oznacza, że władza ma obowiązek respektować prawo, które sama ustanowiła. Związanie władzy państwowej prawem polega na saomoograniczaniu się poprzez prawo stanowione, obowiązujące i interpretowane według stałych określonych reguł: zasady hierarchiczności i zasady prymaty ustawy.

Osobowość prawna państwa - jest elementem niezbędnym państwa prawnego. Koncepcja osobowości prawnej państwa rodzi szereg konsekwencji istotnych dla funkcjonowania państwa oraz dla relacji miedzy państwem a jednostką. Konsekwencją taką jest integralność państwa jako całości, brak osobowości prawnej poszczególnych organów państwa itp.

Praworządność - praworządność to przestrzeganie prawa. Przestrzeganie prawa oznacza co innego w sferze stosowania prawa i stanowienia prawa.. W sferze stanowienia prawa do wymogów formalnych należy zaliczyć dyrektywę przestrzegania hierarchii aktów normatywnych, wymóg publikacji, nienadawanie aktom prawnym mocy wstecznej - co do zasady.

Zasada podziału władzy:

Polega ona na podziale władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Władze te są równe wobec siebie i każda z nich wyposażona jest w instrumenty kontroli i hamulców wobec pozostałych władz.

Idea konstytucjonalizmu:

Idea konstytucjonalizmu oznacza, że konstytucja tworzy najwyższe normy prawne, które stanowią podstawę dla obowiązywania innych norm prawnych . Z idei konstytucjonalizmu wynika też dyrektywa dla ustawodawcy aby nie tworzył norm prawnych sprzecznych z konstytucją. Sama zaś konstytucja może zostać zmieniona tylko zgodnie z procedurą przewidzianą w jej tekście. W celu zapewnienia zgodności pozostałych aktów z konstytucją tworzone są specjalne procedury i organy zajmujące się badaniem konstytucyjności ustaw - Trybunały Konstytucyjne.

15. FORMALNA KONCEPCJA PAŃSTWA PRAWNEGO (RECHTSSTAAT)

Polski termin „państwo prawne” jest dosłownym tłumaczeniem niemieckiego terminu Rechtsstaat. Pojecie to było różnie rozumiane w zależności od okresu rozwoju doktryny prawa ustrojowego, w którym miało zastosowanie.

Po raz pierwszy pojęcia tego użył Placidus w 1798 r. Według niego Rechtsstaat oznaczało państwo, którego pierwszym i właściwym celem było zabezpieczenie praw człowieka.

Nowego sensu nabrał termin Rechtsstaat od momentu uchwalenia konstytucji bońskiej z 1949 roku. Zasady państwa prawnego wyinterpretowane przez niemiecki Trybunał i przedstawicieli doktryny to :

• Państwo i władza państwowa są oparte na konstytucji, która jest najwyższym aktem prawnym

• Relacja między obywatelem a państwem jest oparta na prawach zasadniczych czyli prawach człowieka i obywatela

• Władza państwowa nie jest skoncentrowana w jednym organie, ale podzielona według funkcji, na władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą

• Podstawą i granicą działania państwa jest prawo i konstytucja dla władzy ustawodawczej, ustawy i rozporządzenia - dla administracji i sądów.

• Wobec ustawy każdy jest równy,

• Istnieje system odpowiedzialności funkcjonariuszy państwowych, polegający na ich odpowiedzialności karnej oraz odpowiedzialności za szkody wyrządzone obywatelom

16. MATERIALNA KONCEPCJA PAŃSTWA PRAWNEGO (RULE OF LAW)

Klasyczna formuła rule of law została sprecyzowana w 1885 roku przez Dicey'a. Według niego dla pojęcia rządów prawa charakterystyczne są trzy elementy:

• Życiem społecznym powinny kierować abstrakcyjne i stabilne reguły pozwalające obywatelom na planowanie własnych działań.

• Zasada równości wobec prawa,

• Konstytucja angielska nie jest dziełem prawodawstwa lecz owocem obrony praw jednostki przed trybunałami. Jest dziełem sędziów.

Konstytucja angielska to konstytucja sędziów, jest współtworzona przez sędziów, którzy formułują zasady w precedensach.

Normy angielskiego prawa konstytucyjnego nie mają szczególnego statusu, jaki jest charakterystyczny dla norm obowiązujących w państwach posiadających konstytucję pisaną.

Ustawy zasadnicze innych państw zawierają katalog z góry określonych praw osobistych, natomiast brytyjska konstytucja kształtowała się w inny sposób - od ustanowienia gwarancji realizacji danych praw, dopiero później następowała ogólna refleksja nad rodzajami i treścią tak zabezpieczonych praw.

Wg Jowella, rule of law ma znaczenie przede wszystkim proceduralne: właściwa rola tej zasady uwidacznia się w procesie stosowania prawa - jako reguła formalna nie jest statyczna i wymaga konkretyzowania w zależności od poszczególnych przypadków. Każdy sędzia może uznać, że nie stosuje ustawy, jeżeli narusza to prawa i wolności jednostki

17. LIBERALNY MODEL PAŃSTWA PRAWNEGO

Model liberalnego państwa prawnego kształtuje się pod wpływem doktryn liberalnych. Dla liberalnego państwa kapitalistycznego charakterystyczne jest jego określanie jako państwa pełniącego rolę nocnego stróża. Jego rola ma się koncentrować na zapewnieniu bezpieczeństwa, porządku publicznego i obrony. Dostrzegano także potrzebę prowadzenia przez państwo działalności uzupełniającej, ale przeciwstawiano się prowadzeniu przez państwo działalności w sferze socjalnej.

Liberalizm w dziedzinie politycznej, pod wpływami szkoły natury, domaga się zagwarantowania naturalnych praw jednostki wobec państwa. Wpływ idei liberalizmu na działanie administracji idzie w dwóch kierunkach:

- po pierwsze, z idei liberalizmu płynie wniosek o ograniczenie wpływu administracji na obywateli w stopniu

maksymalnym

- po drugie, najważniejszą zasadą staje się ochrona porządku prawnego i to przed naruszeniem go ze strony

administracji, w celu ochrony wolności obywatelskich.

W konsekwencji prowadzi to do związania administracji ustawą.

Szczególne znaczenie w państwie liberalnym ma zasada trójpodziału władzy:

- administracja zostaje podporządkowana parlamentowi, który ustala i zarazem ogranicza działalność

administracji poprzez stanowione przez siebie prawo.

- parlament staje się najwyższym kontrolerem rządu,

Parlament, jako reprezentant społeczeństwa, ustala granice działania administracji, która przecież w okresie

państwa absolutnego nadużywała swej władzy wobec jednostki i dlatego należy się zabezpieczyć się przed

powtórzeniem podobnej sytuacji.

18. KOMUNITARIAŃSKI MODEL PAŃSTWA PRAWNEGO

Komunitarianie są zwolennikami wspólnoty rozumianej etnicznie czy narodowo, a nie politycznie. Od liberałów różnią się tym, że stawiają dobro wspólne przed państwem, a wartości wspólnotowe przed indywidualnymi. Nurt komunitariański różni się od republikanizmu, ale pod wieloma względami jest jego kontynuacją. Dlatego tez mówiąc o komunitariańskim modelu państwa prawnego można odwołać się do modelu republikańskiego:

- w modelu tym państwo kieruje się ideą dobra wspólnego.

- wolność jednostki realizuje się zawsze w ramach jakiejś wspólnoty, której członkowie powiązani są wspólna

tradycją, systemem wartości oraz praw i obowiązków.

- podstawą legitymizacji praw w państwie może być jedynie konsens społeczny.

- podstawowymi cechami tego modelu jest dążenie do zlikwidowania podziału miedzy rządzonymi a rządzącymi

- polityka wymaga udziału wszystkich obywateli. Partycypacja ta ma zapewnić wolność i równość wszystkim

jednostkom.

- instytucje wyrosłe z tradycji są gwarantem ochrony wspólnych interesów.

- podstawowym zadaniem państwa jest ochrona dobra wspólnego. Jednostka

natomiast w razie sporu musi ustąpić na rzecz tego dobra wspólnego.

19. ZWIĄZANIE PAŃSTWA PRAWEM A ZAGADNIENIE PRAWORZĄDNOŚCI

Państwo prawne jest podstawowym elementem konstrukcji państwa demokratycznego. Na ideę państwa prawnego składają się elementy: fakt związania państwa prawem, praworządność oraz osobowość prawna państwa.

Władza państwowa jest związana prawem - Związanie prawem władzy państwowej określa się jako „rządy prawa” i oznacza, że władza ma obowiązek respektować prawo, które sama ustanowiła. Związanie władzy państwowej prawem polega na saomoograniczaniu się poprzez prawo stanowione, obowiązujące i interpretowane według stałych określonych reguł: zasady hierarchiczności i zasady prymaty ustawy.

Praworządność - praworządność to przestrzeganie prawa. Przestrzeganie prawa oznacza co innego w sferze stosowania prawa i stanowienia prawa.. W sferze stanowienia prawa do wymogów formalnych należy zaliczyć dyrektywę przestrzegania hierarchii aktów normatywnych, wymóg publikacji, nienadawanie aktom prawnym mocy wstecznej - co do zasady.

20. ELEMENTY SYSTEMU WYBORCZEGO, CZYNNIKI DEFORMUJĄCE WYNIK WYBORCZY

Do najistotniejszych elementów systemu wyborczego zaliczamy:

• Wielkość oraz kształt okręgów wyborczych - Wielkość okręgów wyborczych określa się liczbą mandatów możliwych do zdobycia. Wyróżnić więc możemy okręgi: jednomandatowe, kilkumandatowe i wielomandatowe. Im większa ilość mandatów do zdobycia, tym większa szansa, że w parlamencie znajdą się przedstawiciele mniejszych partii. Jeśli zaś chodzi o kształt okręgu wyborczego to zazwyczaj pokrywa się on z jednostkami administracyjnymi kraju. Zależy on także od gęstości zaludnienia, wielkość obszaru.

• Uprawnienia wyborcy - zależą one od struktury głosowania. Możemy tu mówić o głosowaniu kategorycznym ( wyborca wskazuje kandydata/kandydatów jednej partii i na nich oddaje swój głos) lub o głosowaniu porządkującym ( wyborca ma możliwość oznaczenia kolejności kandydatów na liście, zgodnie ze swoimi preferencjami).

• Progi wyborcze -Jest to próg określonego poparcie, który musi osiągnąć partia lub koalicja partii aby znaleźć się w parlamencie. W Polsce progi to 5%, a 8% dla koalicji.

• Sposób obliczania i rozdzielania mandatów - Aby obliczyć i rozdzielić zdobyte mandaty stosuje się wzory arytmetyczne, służące do przeliczania liczby głosów na mandaty. Jest kilka sposobów obliczania - metoda d'Honta (uprzywilejowująca partie duże), metoda Sainte Lague (metoda ta jest korzystniejsza dla mniejszych partii

• Formuła wyborcza - zespół reguł rozstrzygających o tym, który kandydat zostanie wybrany w danym okręgu.

Czynniki deformujące wynik wyborczy:

System większościowy -w Polsce w wyborach do Senatu. Występują tu jednomandatowe okręgi wyborcze.

Wybierany jest ten kandydat który uzyska największą liczę głosów w danym okręgu. System ten nie sprzyja reprezentatywności w parlamencie bo wybierani są kandydaci z największych partii politycznych.

System proporcjonalny - liczba mandatów w parlamencie jest proporcjonalna do liczby oddanych na daną partię głosów. Duże znaczenie ma tu jednak istnienie progów wyborczych oraz sposób rozdzielania mandatów. System ten sprzyja powstawaniu systemu wielopartyjnego. W parlamencie posiadają swoich reprezentantów również małe partie.

Systemy mieszane - łączą w sobie elementy systemu większościowego i proporcjonalnego.

21. WPŁYW SYSTEMU WYBORCZEGO NA KSZTAŁT SYSTEMU PARTYJNEGO

Stosunki miedzy systemami wyborczymi a systemami partyjnymi pozwalają się opisać w formie praw naukowych. Te prawa pozwoliły na sformułowanie tzw. „prawdziwego prawa socjologicznego” - zwanego też prawem Duvergera. Na podstawie obserwacji Duverger sformułował 3 reguły o związkach miedzy systememami:

1./ wybory proporcjonalne prowadzą do systemu wielopartyjnego niezależnych i suwerennych partii

2./wybory większością bezwzględna prowadzą do systemu wielopartyjnego z elastycznymi, zależnymi partiami.

3./wybory większością względną prowadzą do systemu dwupartyjnego z wymieniającymi się wielkimi partiami.

Sartori natomiast sformułował zależności biorąc pod uwagę tzw. czynniki kontekstowe takie jak: strukturę społeczną, liczbę i głębokość linii konfliktu, regionalne rozproszenie elektoratów partyjnych, zachowanie wyborców itp. Jako elementy wpływające na strukturę systemu partyjnego wskazał:

• Ustrukturyzowanie systemu partyjnego

• Podział na okręgi wyborcze

Tych zależności o których wspomniałem wyżej są cztery:

Prawo 1 - system partyjny ustrukturyzowany i równomierny podział na okręgi w wyborach proporcjonalnych powoduje powstanie systemu wielopartyjnego z efektem koncentracji władzy lub koalicji dwóch silnych partii

Prawo 2 - system partyjny ustrukturyzowany i nierównomierny podziału na okręgi, w wyborach większością bezwzględną, powoduje powstanie systemu wielopartyjnego, ale bez możliwości przejęcia władzy przez partie trzecią

Prawo 3 - system partyjny ustrukturyzowany i równomierny podział na okręgi wyborcze w wyborach większością względną powoduje powstawanie systemu dwupartyjnego

Prawo 4 - brak systemu ustrukturyzowanego, brak klauzul zaporowych w wyborach proporcjonalnych

powoduje maksymalny efekt proporcjonalności

22. DEFINICJA I GENEZA PARTII POLOTYCZNYCH

Według definicji profesora Jamroza partia polityczna to organizacja społeczna będąca nośnikiem jakiejś ideologii, doktryny, kultury politycznej, działająca pod określoną nazwą i zmierzająca do zdobycia władzy w drodze swobodnej rywalizacji, oraz wykazująca zdolność do wykonywania władzy poprzez wystawianie kandydatów rywalizujących w wyborach oraz dysponowanie personelem politycznym do stanowisk publicznych.

Poszukując genezy współczesnych partii politycznych sięgnąć można do faktu, że w każdej społeczności istniały związki osób rywalizujących w walce o władzę, dostęp do decyzji lub dóbr społecznie ważnych.

Zgodnie z koncepcją Maxa Webera partie polityczne powstały w wyniku przekształcenia się arystokratycznych koterii w kluby polityczne i w końcu (w XIX w) w partie masowe.

1./ koterie arystokratyczne - były to ugrupowania oparte na rodach arystokratycznych. Charakterystyczny był dla nich brak ściśle określonych zasad działalności i organizacji. Celem takiej partii było zapewnienie wpływów dość wąskiej grupie osób powiązanych ze sobą na ogół rodzinnymi związkami.

2./ partie klubowe - to kolejny etap rozwoju partii. Charakterystyczną ich cechą było powstanie pewnych organizacyjnych elementów, zrodzenie się ideologii, łączącej członków danej partii klubowej. Mając określony program partia zaczęła dążyć do jego realizacji..

3./partie masowe - ich rozwój związany jest z rozpowszechnieniem się prawa wyborczego. Charakterystyczne dla nich jest zrzeszanie coraz większej liczby członków oraz ich coraz większa formalizacja struktur organizacyjnych. Dopiero na etapie partii masowych uwidoczniły się i wzmocniły te cechy, które są charakterystyczne dla współczesnych partii.

24. FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH

Partie polityczne są niezbędną elementem społeczeństwa demokratycznego, należą one do strefy pośredniej miedzy społeczeństwem a państwem. Pełnią one rolą służebną w wyłanianiu organów państwowych poprzez ujawnianie woli obywateli i jej transmisję, są przekaźnikiem woli suwerena, która jest źródłem władzy.

Niemalże wszystkie definicje partii politycznych opierają się na funkcjach jakie partie pełnią Według Sobolewskiego dwie zasadnicze funkcje partii politycznych to funkcja wyborcza (przejawiająca się w selekcji kandydatów oraz formułowaniu programów wyborczych) i funkcja rządzenia ( w przypadku partii rządzących wzbogacona o funkcję opozycji co dotyczy partii będących w opozycji). Schemat ten wymaga uzupełnienia o takie funkcje jak funkcja edukacyjna, mobilizacyjna, kształtowania opinii.

Funkcja wyborcza - jest realizowana przez partię przez cały okres jej bytności na scenie politycznej. Jednak szczególnie mocno podczas wyborów parlamentarnych czy samorządowych. Wówczas partia stara się przekonać jak największą liczbę osób do swojego programu, a co za tym idzie do oddania na nią głosu. Funkcja wyborcza nie ogranicza się jednak do selekcji kandydatów, czy formułowaniu programów, chodzi w niej także o cały zespół kierunków działania partii składających się na ujawnianie woli wyborców, w tym miesci się funkcja propagandowa i mobilizacyjna.

Funkcja rządzenia - może być rozumiana dwojako - po pierwsze jako sprawowanie władzy po wygranych wyborach, po drugie można tę funkcje pojmować jako próbę wpływu opozycji na władze państwowe. Jest to funkcja o charakterze kontrolnym. Zadaniem partii, która sprawuje rządy w kraju jest nie tylko realizowanie jej przedwyborczego programu, ale także pełnienie funkcji łącznika miedzy społeczeństwem a państwem

25. STEREOTYP DOKTRYNALNY LEWICY I PRAWICY

Mimo że jak twierdzi prof. Jamroz we współczesnych państwach demokratycznych wyróżniamy tylko trzy stereotypy doktrynalne (konserwatywny, liberalny i socjaldemokratyczny) to nadal żywe są także stereotypy lewicy i prawicy

Lewica :

- tu stereotyp doktrynalny oparty jest na idei równości społecznej, roli państwa jako podmiotu dokonującego

redukcji nierówności społecznych poprzez redystrybucję dochodu narodowego,

- postulat uspołecznienia w różnej postaci

- charakterystyczne jest tu utrzymanie rozbudowanych programów socjalnych opartych na redystrybucji

dochodu narodowego, dążenie do wyrównania dochodów obywateli.

- socjalny model gospodarki rynkowej oparty na elementach państwowej kontroli rynku, przy zachowaniu

rozbudowanego sektora publicznego i opiekuńczej funkcji państwa.

- istotna jest tu również akceptacja politycznej roli związków zawodowych.

- lewicę cechuje preferowanie demokracji parlamentarnej ( system parlamentarno gabinetowy).

- ideały wolności i równości są tu bardzo ważne, przy hołdowaniu postawom laickim i postulacie rozdzielenia

kościoła od państwa.

Prawica:

- tu stereotyp doktrynalny oparty jest na idei wolności jednostki, która jest podstawą naturalnego,

niesterowalnego odgórnie modelu społeczeństwa, w którym nierówności społeczne są naturalnym rezultatem

funkcjonowania mechanizmów opartych na swobodnej konkurencji podmiotów

- rola państwa sprowadza się do ochrony naturalnych podstaw społeczeństwa :wolności politycznej i

ekonomicznej jednostki, zabezpieczenia mechanizmów konkurencyjnych, ochrony porządku i bezpieczeństwa

wewnętrznego i zewnętrznego.

- prawicę cechuje negatywny stosunek do programów socjalnych

- ograniczenie roli państwa, decentralizacja, silna władza wykonawcza, preferowany system prezydencki,

półprezydencki,

- poparcie dla kościoła i etyli religijnej, dezaprobata dla zjawisk związanych odchodzeniem od tradycyjnych

wartości chrześcijańskich. Niechęć do wchodzenia w polityczne i ekonomiczne struktury międzynarodowe

26. ZASADA PODZIAŁU WŁADZY. KLASYCZNE KONCEPCJE I ICH WSPÓŁCZESNA MODYFIKACJA

Zasada podziału władzy jest jednym z podstawowych elementów współczesnego państwa demokratycznego.

Rodowód podziału władzy sięga okresu walki z monarchią absolutną. Geneza tej idei wywodzi się z chęci

zabezpieczenia wolności jednostki poprzez osłabienie władzy państwowej. Jako jednym z pierwszych tematykę te podjął J. Locke. Podział władzy proponowany przez Locka obejmował władzę prawodawcza, wykonawczą i

federacyjną (do spraw zagranicznych).

Monteskiusz wprowadził podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Constante wyróżnił

natomiast aż 5 władz: monarszą, wykonawczą, reprezentacyjną stałą, reprezentacyjna opinii i sądową

Do współczesnych czasów przetrwał model podziału władzy zaproponowany przez Monteskiusza. Jego zdaniem w państwie realizują się 3 funkcje, które powinny być rozdzielone: prawodawcza, wykonawcza i sądowa i tak powinny przebiegać linie podziały, przy czym władze te kontrolują się i równoważą wzajemnie Klasyczna koncepcja podziału władzy jest bardzo rygorystyczna jednakże współcześnie uległa ona ewolucji.

Nastąpiło zachwianie równorzędności miedzy władzą wykonawcza i władzą ustawodawczą, w kierunku

wzmocnienia władzy wykonawczej. Zmieniły się tez funkcje władzy wykonawczej, które w pierwotnym

podziale sprowadzały się w zasadzie do wykonywania ustaw.

Nowy rozdział zadań polegający na rozszerzeniu domeny egzekutywy powoduje, że nie można już mówić o

samej funkcji wykonawczej, ale raczej o funkcji rządzenia. Egzekutywa wkroczyła na obszar funkcji

legislacyjnej parlamentu. Odbyło się poprzez fakt, że większość przygotowywanych ustaw pochodziła z

inicjatywy rządu, następowało częste delegowanie na rzecz rządu przez parlament, na określony czas ,

uprawnień do stanowienia aktów prawnych w materii ustawowej, ponadto nastąpiło konstytucyjne przekazanie

części materii ustawowej do kompetencji rządu. Ewoluowały również funkcje parlamentu - od monopolu na

władze ustawodawczą do organu kontroli nad rządem oraz organu zbiorowej refleksji.

27. FORMY RZĄDÓW: USTRÓJ PREZYDENCKI, PARLAMENTARO - GABINETOWY, PARLAMENTARO - PREZYDENCKI

System rządów jest to ogół zasad określających wzajemne relacje pomiędzy naczelnymi organami państwa, a w szczególności między organami władzy ustawodawczej a wykonawczej.

System rządów prezydenckich

• Brak dualizmu egzekutywy - ten sam organ państwowy (prezydent) jest jednocześnie głowa państwa (kompetencje reprezentacyjne) oraz szefem rządu (kompetencje rządzące).

• Ministrowie nie posiadają tu własnych kompetencji konstytucyjnych, ani też jako kolektyw nie stanowią konstytucyjnego podmiotu władzy. Są oni kierownikami administracyjnymi swoich departamentów. Z punktu widzenia prawno - konstytucyjnego są oni tylko doradcami prezydenta. Odpowiadają oni przed prezydentem.

• Prezydent i parlament są wzajemnie niezależne od siebie. Parlament nie może obalić prezydenta ( z wyjątkiem procedury impeachmentu), a prezydent nie może rozwiązać parlamentu.

• Jedynie parlament jest organem realizującym funkcje ustawodawcze, prezydent nie posiada nawet inicjatywy ustawodawczej.

• obowiązuje zakaz łączenia mandatów parlamentarnych z funkcjami we władzy wykonawczej ( wyjątkiem jest sprawowanie funkcji przewodniczącego senatu przez wiceprezydenta).

• Prezydent może oddziaływać na parlament poprzez: weto wobec ustaw, prawo kierowania orędzi, zwoływanie sesji nadzwyczajnych, odraczanie obrad w wyjątkowych okolicznościach, prawo wiceprezydenta do przewodnictwa obradom senatu.

• Parlament może na prezydenta oddziaływać poprzez: przełamanie weta (wymaga większości 2/3 w każdej z izb), impeachment (tylko gdy prezydent naruszy prawo, jest to forma odpowiedzialności konstytucyjnej), senat ma prawo zatwierdzania traktatów międzynarodowych (zawiera je prezydent).

System parlamentarno - gabinetowy

• Dualizm egzekutywy - z jednej strony głowa państwa (monarcha lub prezydent) o kompetencjach głównie reprezentacyjnych (w republice prezydent wybierany jest przez parlament, a w monarchii - na ogół dziedzicznie.), z drugiej strony rząd/gabinet składający się z ministrów na czele z premierem, który sprawuje rzeczywista władzę. Gabinet jest powoływany przez głowę państwa i każdorazowo musi cieszyć się poparciem większości w parlamencie (parlament może uchwalić wotum nieufności względem całego rządu jak i poszczególnych ministrów.

• Parlament pełni funkcję ustawodawczą i kontrolną,

• Uprawnienia prezydenta/ lub monarchy są ograniczone. Nie bierze on czynnego udziału w polityce , jeśli już zabiera głos to w formie arbitrażu.

• Premier i ministrowie mogą być jednocześnie deputowanymi.

• Rząd jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, jest to odpowiedzialność zarówno solidarna jak i indywidualna.

• Parlament dysponuje wieloma środkami kontroli rządu, np. kontrola wykonania budżetu, plenarna debata nad polityka rządu, zapytania i interpelacje, komisje parlamentarne, śledcze.

• Egzekutywa posiada uprawnienia, których celem jest równoważenie uprawnień parlamentu wobec rządu: prawo rozwiązania parlamentu przed zakończeniem kadencji, promulgacja ustaw).

System parlamentarno - prezydencki - stanowi on zestawienie dwóch systemów: parlamentarno - gabinetowego i prezydenckiego, Systemy rządów mieszanych nie są wszędzie takie same, ale można wyróżnić kilka ich zasadniczych, wspólnych dla wszystkich, cech:

• Dualizm egzekutywy (prezydent i rząd)

• Wybór prezydenta przez naród

• Szeroki zakres uprawnień prezydenta - jego pozycja jest bardzo silna, posiada on realna władzę. Poza klasycznymi prezydenckimi uprawnieniami posiada on prerogatywy, których realizacja nie wymaga kontrasygnaty premiera ani ministrów, wyposażony jest w instrumenty arbitrażu ( ma możliwość rozwiązania parlamentu, prawo rozpisania referendum, prawo weta ustawodawczego, prawo odesłania projektu ustawy do TK). Odpowiedzialność prezydenta - konstytucyjna, a brak odpowiedzialności politycznej przed parlamentem.

• Rząd jest odpowiedzialności politycznie przed parlamentem, który może uchwalić wotum nieufności.

28. ZASADY KONSTRUKCJI SYSTEMU PRAWA :HIERARCICZNOŚĆ, KRYTERIA HIERARCHICZNOŚCI

Zasada hierarchiczności oznacza, że normy prawne są uporządkowane w systemie prawa według określonej hierarchii, adekwatnej do hierarchii aktów prawnych. Najwyższym aktem prawnym jest ustawa zasadnicza (konstytucja), niżej usytuowane są ustawy zwykłe, następnie rozporządzenia i zarządzenia (system źródeł prawa ma charakter zamknięty).

Hierarchia norm prawnych opiera się na trzech zasadniczych kryteriach:

1./ kryterium obowiązywania normy prawnej - określa, że moc obowiązywania normy określanej jako norma niższego stopnia, wypływa z autorytetu normy innej, określonej jako norma wyższego stopnia. Norma niższego stopnia obowiązuje, jeśli została ustanowiona na podstawie (formalnego) upoważnienia normy wyższego stopnia. Według tego kryterium wyznaczone są także sposoby wzajemnego uchylania mocy obowiązującej norm. Norma wyższa może uchylić moc obowiązującą normy niższej (niższa nie może uchylić wyższej). Normy równorzędne zaś mogą wzajemnie uchylać swoją moc ale posiłkując się kryterium czasowości lub szczegółowości.

2./kryterium podmiotowe - hierarchiczności systemu prawa opiera się na istnieniu rozdziału kompetencji prawodawczych. Np. Konstytucja - zgromadzenie narodowe + referendum, ustawy - Sejm i Senat, umowy międzynarodowe - ratyfikowane są przez prezydenta a czasem wymagają jeszcze zgody w ustawie. Ustawy to akty samoistne, co znaczy, że mogą być uchwalone bez specjalnego upoważnienia, zawartego w konstytucji, wymagają jedynie upoważnienia generalnego i zgodności z konstytucją.

3./kryterium przedmiotowe - oznacza, że określone sprawy, odnoszą się do określonych szczebli w hierarchii aktów prawnych - to materia, która ma być regulowana decyduje o tym w jakiego rodzaju akcie, ma być uregulowana. Np. materia szczególne ważna może być normowana wyłącznie przez konstytucję, np. wykonanie postanowień ustawy to materia rozporządzeń.

29. ZASADY KONSTRUKCJI SYSTEMU PRAWA: ZUPEŁNOŚĆ SYSTEMU PRAWA I LUKI W PRAWIE

Pojęcie zupełności systemu prawa odnosić można do sfery stosowania prawa i do sfery wykładni. Zupełność systemu prawa w sferze stosowania prawa oznacza, że dla każdego stanu faktycznego podmiot stosujący prawo musi znaleźć normę. W sferze wykładni oznacza, że dla każdego stanu faktycznego przepisy przewidują pozytywne lub negatywne skutki prawne. Skutki pozytywne można zdefiniować jako wynikające z normy bezpośredniej uprawnienia lub obowiązki. Brak skutków pozytywnych określa się mianem skutków negatywnych. Organ dokonujący wykładni musi w takiej sytuacji doprowadzić do określenia skutków pozytywnych, tj. musi stworzyć normę pośrednią dla danej sytuacji.

System zupełny powinien być wolny od luk. Istnieją jednak sytuacje, których ustawodawca nie przewidział, i dla którym nie ma normy prawnej, mamy wówczas do czynienia z luką prawną.

Rodzaje luk:

• Luka extra legem - mamy z nią do czynienia, gdy stan faktyczny nie jest regulowany bezpośrednio przez żadną normę.

• Luka contra legem - mamy z nią do czynienia gdy norma bezpośrednia istnieje, ale podmiot stosujący prawo ujemnie ocenia pozytywne konsekwencje zawarte w normie.

• Luka intra legem - mamy z nią do czynienia gdy regulacja jest zbyt mało konkretna, przepis prawa jest niejasny, mało precyzyjny.

• Luka techniczna - mamy z nią do czynienia gdy bezpośrednia norma istnieje, obowiązuje, ale brakuje jakiegoś elementu, bez którego wydanie rozstrzygnięcia jest niemożliwe.

• Swoista luka w prawie - dotyczy sytuacji gdy brak jest normy, która zgodnie z inna normą obowiązującą powinna była zostać ustanowiona.

Normy pośrednie tworzone w celu uzupełnienia luk extra legem, powstają w wyniku zastosowania reguł, tzw. wnioskowań.

A./ Wnioskowanie per analogiam - przez analogię, to wnioskowanie na podstawie podobieństwa stanów faktycznych:

• Analogia z ustawy. Występuje gdy do jakiegoś stanu faktycznego nieuregulowanego normą bezpośrednią stosuje się normy prawne odnoszące się bezpośrednio do innego stanu (ważne jest podobieństwo obu stanów faktycznych). Z podobieństwa obydwu stanów wnioskuje się o podobieństwie skutków prawnych.

• Analogia z prawa. Wnioskowanie to stosujemy gdy dany stan faktyczny, który ma być rozstrzygnięty, nie jest podobny do żadnego uregulowanego problemu. W tym przypadku norma pośrednia będzie konstruowana na podstawie ogólnych zasad prawnych.

B./Wnioskowanie a contario - z przeciwieństwa. Prowadzi do wniosków odwrotnych w porównaniu z wnioskowanie z analogii. Jeśli pewien stan rzeczy spełnia określone przesłanki to pociąga za sobą określone konsekwencje prawne, Jeśli natomiast dany stan rzeczy nie spełnia takich przesłanek, to takich konsekwencji nie pociąga za sobą.

C./ Wnioskowanie a fortiori -

• A maiori ad minus -. Gdy ktoś jest uprawniony lub zobowiązany czynić więcej to tym samym jest uprawniony lub zobowiązany czynić mniej.

• A minori ad maius.. Gdy ktoś nie może czynić mniej, to nie może tym bardzie czynić więcej

D./ Wnioskowanie z celu na środki - opiera się na przekonaniu, że jeśli prawo dopuszcza osiągnięcie jakiegoś celu, to zezwala na użycie środków na dojście do tego celu ( w granicach prawa).

30. ZASADY KONTRUKCJI SYSTEMU PRAWA: NIESPRZECZNOŚĆ SYSTEMU PRAWA, REGUŁY KOLIZYJNE

Niesprzeczność systemu prawa może być rozumiana jako postulat do prawodawcy, aby racjonalnie tworzył prawo, lub jako zbiór dyrektyw dla organów stosujących prawo, wskazujących w jaki sposób zapobiegać możliwym sprzecznościom w procesie stosowania norm.

Podstawowe rodzaje sprzeczności jakie mogą wystąpić między normami to:

Sprzeczność logiczna - kiedy jedna norma zakazuje tego, co nakazuje czynić adresatowi inna norma.

Przeciwieństwo logiczne - kilka norm nakazuje zachowanie niemożliwe do jednoczesnej realizacji

Sprzeczność prakseologiczna - zachowanie się zgodnie z jedną normą niweczy zachowanie zgodne z druga normą

Wówczas, gdy stosunek prawny regulowany jest kilkoma normami prawnymi, które się wzajemnie wykluczają, mówimy o kolizji norm prawnych. Ich usuwanie odbywa się przy pomocy reguł kolizyjnych.

Reguły kolizyjne I stopnia -

1. Hierarchiczności - lex superior derogat legi inferiori, ma zastosowanie gdy dochodzi do treściowej sprzeczności norm usytuowanych na różnych szczeblach hierarchii systemu. Norma wyższego rzędu uchyla wtedy normę niższego rzędu ( uchylenie to dotyczy tylko konkretnej sprawy).

2. Merytoryczności /szczegółowości/ - lex specialis derogat legi generali, gdy dwie normy równorzędne w hierarchii systemu prawa są treściowo sprzeczne, przy czym jedna jest o zakresie ogólnym, a druga o charakterze szczególnym. Norma szczegółowa uchyla normę ogólną.

3. Temporalności - lex posteriori derogat legi priori, ma zastosowanie gdy zachodzi kolizja między normami tego samego stopnia, z których jedna wydana jest wcześniej a druga później. Norma wydana później uchyla normę wydana wcześniej. Istotne jest tu aby nie zachodziła zależność, że jedna z nich jest szczegółowa a druga ogólna.

Zdarzają się sytuacje, że do każdej z norm odnoszą się dwie reguły. Dochodzi wtedy do sprzeczności między regułami kolizyjnymi I stopnia. Wtedy mają zastosowanie reguły kolizyjne II stopnia:

1. Kolizja reguły hierarchiczności i temporalności: lex superior prior derogat legi posteriori inferiori - pierwszeństwo ma zawsze reguła hierarchiczności. Następuje to gdy dochodzi do kolizji norm, z których jedna jest norma wyższego stopnia i wcześniejszą a druga jest normą niższego stopnia i jest wydana później.

2. Kolizja reguły hierarchiczności i szczegółowości - lex superior generalis derogat legi inferiori specialis - pierwszeństwo ma reguła hierarchiczności. Kolizja następuje gdy mamy do czynienia z normą ogólną i wyższego stopnia oraz normę szczególną i niższego stopnia.

Kolizja reguły temporalności i merytoryczności - lex prior specialis derogat legi posteriori generali - Zasadniczo pierwszeństwo ma reguła szczegółowości. Istotne jest, że nie może zachodzi tu różnica hierarchiczności norm. Do w/w kolizji dochodzi, gdy jedna z norm jest szczegółowa i wcześniejsza, a druga ogólna i późniejsza. Przy tej regule ważne jest też w jakiej gałęzi prawa dochodzi do tej kolizji. W tych gałęziach prawa, gdzie szczególnie istotna jest treść prawa w odniesieniu do zmieniających się warunków społecznych, pierwszeństwo daje się regule temporalnej.

---